SPECIMEN POLITICO-JÜRIDICÜM INAUGURALE

HISTORIAM INQUISITIONIS IN DELICTA,

A PBAEFECTIS ATQDE OFFICIALIBDS

IN INDIA CÜM OBIENTAIITÜM OCCIDENTÄIICOMMISSA.

'M

,îmim f\ mmvoxwn \

- : À

ino r)} /]ii/i

'f ÏHST

■ Sire, c'est un besoin de notre époque d'appeler un examen attentif
Bur toutes les parties de l'administration, de recueiUir et de coordonner
les faits, pour en tirer d'utiles enseignements, et d'exposer au grand jour
de la publicité les résultats obtenus.

Rapport au Eoi, Moniteur du 14 Dac. 1SS3.

SPECIMEN POLITICO-JURIDIGÜM INAUGURALE

continens

HisTORiAm mamsiTioMs m DELICTA,

A PRAEFECTIS ATQUE OFFICIAI,IBDS

IN INDIA CUM ORIENTALI TÜM OCCIDENTALI COMISSA,

quod

FAVENTE §UmO NÜMINE,
EX AÜCTORITATE ßECTORlS MAGNIFICI

bernardi francisci suerman,

med. doct. et prof. ord.

nec now

ampiissihi SENATUS ACADEMICI consensd

et

kobiiissimae FACULTATIS JURIDICAE decreto

Pro Gradu Doctoratus

summisiide im

JURE ROMANO ET HODIERNO HONORIBUS AC PRIVILEGIIS
IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA

rite et legitime conseqdendis,

ERÜDITORÜM EXAMINI SDBMITTIT

ludovicus carolus desiderius van dijk,

hariemensis.

DIE XXVI M. JÜNII. A. MDCCCXLVII, IIORA XII.

TRAJECTI AD KHENUM,
apud .1. G. ER OESE.

mdcccxlvii.

Unnm igitur restât, ut sapicntcr adminiEtrando non modo metropoli seil
et coloniae prospiciatur.

Dedel.

Dat zelfs Nederlanders ran Europeesch bloed, op Nederlandschen bodom,
buiten de hescliermmg zijn van Nederlandseho wetten, ia het niet vreemd'

Thorbecke.

Ja! licht, voor wrat en Tolt I maar geen verkleurde stralen,nbsp;^ t

Van Frankrijks ultra's, noch van Frankrijta liberalen.nbsp;§

Jal vrije pen! maar schrijft ze bij dat licht.
Dat tot gehoorzaamheid aan Neêrlands wet verpligt.
Ja! vrije tong! maar in bescheiden mond.
Niet sijflend als een slang, niet blaffend als een hond!

Stabiho, Gedichten, iv d. nng. 132.

TYPIS K. X. OIEBEN.

PAUENTIBUS

OPTIMIS CARISSIMIS,

SACRUM.

La ustice est le premier besoin des peuples et la sauvegarde des gouver-
nements.

La Bourdonnais.

Men moest aanmoedigen, begunstigen en verbeteren de inricliting van
's Lands colonien, eu inzonderlijk hiertoe gebruiken de middelen, welke het
welzijn van den Burgerstaat bevorderen; bovenal zorgen voor hare beveiliging
en naauwkeurig letten op de goede handhaving van Justitie en tegengaan alle
slinksche wegen, kwade trouw, mishandeling en onderdrukking.

Kluit , over den laatsten Engelschen oorlog, p. 346.

Das Dunkel, womit die WillkUhr sich umgibt, ist der wahre Feind der
Öffentlichen Sicherheit, indem der Staatsbürger in der ausübenden Gewalt eine
Gefahr, statt einer Schutswehr seiner Reclite erblickt.
--nbsp;Ecke:îîigt;ahl.

Niet ligtelijk holt de mensch toomeloos buiten paal en perk, zoo langregt-
matige klagten worden verhoord.

Kempeä.

tnbsp;AVanneer In- of Opgezetenen in de noodzakelijkheid gebragt morden, om

over willekeurige mishandelingen bij den Souverain te moeten komen kla-
gen, aoo zijn zij niet zelden aan eene totale ruïne blootgesteld.
Ynbsp;Refle-vien over het intevoerene bestuur der

W. Ind. colonien.

Goede wetten zijn ongetwijfeld van de uiterste noodzakelijkheid; doch deze
zijn van geen nut, ten zij dezelve onpartijdig en naar billijkheid worden uit-
geoeffend.

D. van Hogesdorp.

De achtbaarheid der Regering wordt wel door het begaan der misdaad,
maai niet door de straf, welke daarop behoort te volgen, geschonden.

PRAEFATIO.

Clue TOUS ai-;e donc fait, ô mes jeunes années !
Pour m'avoir fui si vite et vous être éloignées,

Me croyant satisfait?
Ilélas ! pour revenir m'apparattre si belles,
Quand vous ne pouvez plus me prendre sur vos ailes ,
Que vous ai-je donc fait?

Victor Hugo.

j\liserabilis hominis est conditio. Suae quemque for-
tunae poenitet. Juvenis dolet pueritiam, adolescens juven-
tutem, senex adolescentiam, moribundus senectutem ac
vitam. Tristitiarn, hancce praefationem conscribens, ne-
queo comprimere. Academica vita certe in multis commodis
atque delitiis illud habet moestum severumque, quod comi-
tés, quibuscum iter felix et laetum fecimus, nobis, quum
ad calcem curriculi pervenimus, sunt reliquendi et quod
somniis candidissitnis ac jucundissimis et securis fauslis-
quc diebus juventutis valedicere debemus, ut sollicitam et
arduam viam illam, quae in vita publica fortem tenacemquc
virum ducil ad summos honores, ingrediamur. Quum gravi-
ora officia praestare reipublicae conari velimus et velata
tantum nobis tempora futura adpareant, ultro nos incedit
angor quidam et melancholia. Jt, quia forsitan sors dura
sit in fatis, altius animum erigam, quo majore et feli-
ciore virtufe cum fortima certem, si quaedam praeter spem
eveniat adver sa.

Quum igitur ad metam stadii Academici filius tuus
perveneril, solemni modo accipe, Pater opiime, antequam
vitae civili se immiseeat, débitas ejus gratias, pro soUici-

praefätio.

tudine ac cura, quibus, ut amorem musarum et studium
disciplinarum ei infunderes, operam continuam navavasti.
Voluptas est mihi quam maxima, hacce splendida occa-
sione primum ad te me convertere, tibi yrates publicas
persolvere et a te precari, ut numquam mihi prudentiam
tuam neque consiliorum salubritatem neque experientiam
tuam deneges. Quam saepe, quaeso, haererem in salebra,
earum praesidia indigens !

Tibi quoque, Mater dilectissima, gratias ago verissi-
mas. Utinam nova verba invenire aut fabricare possim,
quae caritatem vereeundiamque meam quodammodo expri-
mèrent. Utinam curas, quas semper mihi adhibuisti, et
amorem singularem, quo me amavisti, celebrare possim.
Vae autem! lingua humana nimis est pauper atque hu-
milis. — Pulchre cecinit Philarète Chastes:

nAux doux rayons du jour quand s'ou-vrit ma paupière ;

Quand des deux inconnus j'entrevis la lumière

Quel ange bienfaisant me serra dans ses iras?

Ma mere !

Quel guide protecteur soutint mes premiers pas?

Ma mère!

J'ai vécu, j'ai souffert '. Que d'amitiés perdues t
Que de plaisirs trompeurs, d'idoles abattues !.
Quel est le souvenir, pur, magique, adore,
Inejfahle symbole et talisman sacre.

Qui plane sur tant de ruines ;
Qui couvre l'avenir de ses lueurs divines
Et qui console du passe?
Quel est-il ce mot tutélaire,
Et qui jamais du coeur m peut être ejjfacc ?

Ma merel Ma mère!quot;

Ne saepius vos, Parentes carissimi, verbis aut factis
contorserim ad tristitiam vereor, et ex imo pectore veniam
erratorum impetro. Iam olim ad vos fratres mei, me voce
poëtica duce, preces simpUces tulerunt, et verba illa, quae
speciatim mihi nunc assumo, denuo afferre liceat:

tb ae f at 10.

llcvant à vos leçofis , à ce dccoiîment rare,
Aux soins, dont votre coeur jamais ne fut avare.
Nous éprouvons sans cesse un bien cruel souci !
Car pour ces flots tl'amour, que vos dm.es cpandent,
J?ouT ces tendres avis, que nos esprits entendent,
Nous ne pouvons hhlasl que vous dire: Mercil

Si, sans penser au mal, que nous pouvions vous faire.
Parfois par un mot dur, une réponse amvre.

Nous vous avons blesses,
Pardon !.. Quel prix affreux pour toutes vos tendresses !
O nous rachèterons à force de caresses
Ces dcboires passés.'

Seigneur, que nos Parents arrives sur le faite ,
Fuissent jeter encor dans une paix parfaite.

Un dernier regard radieux
Sur le brillant essaim de leurs heures passées.
Et qu heureuses alors, se tenant embrassées,
Leurs âmes sans douleur s'envolent vers les deux!
Reçois - les plein d'amour et prends • les sous tes ailes.
Comme font dans le bois les blanches tourterelles,

Dont la couvée emplit les nids!
Et quand la pdle mort délivrera notre âme.
Qu'aux mdnes paternels en Toi, Verbe de flamme.
Mon Dieu, nous sojons réunis!

Lubenter hancce opportunitatem arripio tibi, consultis-
sime de Raadt, cujus ex schola uberrimos potuissem per-
cipere fructus et qui per tres annos tantam benevolentiam
mihi praestitisti, gratum significare animum meum. Sem-
per dicti memor fuisti praeslantissimi Guizot. nil faut qu'un
sentiment profond de l'importance morale de ses travaux
soutienne et anime Vinstituteur; que Vaustère plaisir d^avoir
servi les hommes et secrètement contribué au bien public
devienne le digne salaire, que lui donne sa conscience seule.quot;
Sit tibi atque uxori tuae vita prosperrima per longam anno-
rum Seriem. Amicus semper sis viro, qualis juveni fuisti.

Officio pio et dulci fungor, clarissime Vrcede, quum

prakfatio.

palam aynoscam me Ubi inprimis pertnulla debere. Si
quid hocce libella praestiterim, tuum est! si postea qua-
dam doctrina aut auxilio laboris reipublicae juvare mihi
licuerit, tuum erit ! Memsriam benevolentiae tuae, quae
etiam in eo pafebat, quod bibliolhecae tuae liber mihi erat
aditus, semper tenebo, el non dubito, quin magis magis-
que te colam atque diligam. Ut Academiae Rheno-Tra-
jectinae semper fioreat gloria et juvenibus studiosis amor
disciplinarum infundatur et civitas postea doctos modestos-
que cives acquirat, Deus O. M. te per multos annos incolu-
mem servet. Sis semper felix, mihi sis semper amicus !

Ad te me converto. Vir Amplissime Baud, coloniarum
diligentissime administrator in patria, qui, eximia peritia
excellens, colonias non modo pro praediis, unde lucrum
promere debeat metropolis, habes, sed qui ditissimas illas
regiones, ubi summa digniiate ornatus pulchrum vitae
stadium peregisti, revera amas earumque commodis pro-
spicis, sane liberiore ratione et majore sapientia, quam
blaterut turba imprudentium locutulejorum, quibus dis-
plicet animi firmitas magnopere laudanda tua, qua novi-
tales, quas hocce saeculum gignit quotidie , religiose con-
sidéras, examinas, pendis, priusquam eas ratas habeas
atque adoptes. Accipe cum indulgentia publicum grati mei
animi testimonium, qucd magnam erga me ostendisti bene-
volentiam in subsidiis, quae in tabulario coloniarum as-
servautur, mecum communicandis. Inde certe jam li-
beralis patet tua mens, quae sperare optima permittit.
Utinam favore tuo in poslertim juvenem, modestum qui-
dem sed ad alliera tendentem, amplectaris.

Neque te, clarissime spectatissimeque Aclcersdijclc silentio
silieret praetermittere recordatio facilitatis, qua opera mihi
suppedilasti multa et consiliis me adornasti, ut specimen
hocce majore conficerem studio ac sedulitate.

r u A F. r A T 1 O.

Ob Singular em humanitatem, qua et in lectionibus ct in fa-
milia me tractavistis, vobis quoque, clarissimi de Brueys,
Promotor aestumatissinie, atque Holti^t vir sapientissime,
qui jurisprudentiae hodiernae atque Romanae amoenita-
tes^mihi aperuistis, lubenter fateor me multa debere.

Tristissima necessitas denique superest, Amici, quos
hac in Academia habeo carissimos atque integerrimos,
vobis valedicendi. Taceam sinite.

Quum enim dura sors me, qui numquam a vobis dis-
cedere voluissem, cogit ut vos, juvenes conjunctissimi, re-
Unquam, dolorem rcddere meum nequeo. Amici ut sem-
per mihi sitis verissimi, ardenter expeto. Ut sempe^ for-
tunam secundissimam, vestram laudare possitis, hoc opto,
hoc precor a Deo O. M.

Vt floreant semper collegium, cui patrona est dea The-
mis veterrima, ei sodalitas, cujus simplex sed vera chria est:
»Crescat in Occulto,quot; quibus in circulis horas consumsi dul-
cissimas, est in optatis meis.

Vos omnes, quos comités hacce in vita minervali habui,
félices, memores mei, vivite et inde ab hocce die amici
mihi fiatis!

J'ai foi aux bonnes maximes. Je crois au devoir de les professer ,
quels que soient les temps.

Sai^vandy.

Quum mihi proposuissem, honoris doctoralis mihi eapes-
sendi ac simul virium in scribendo tentandarum gratia,
ut dissertationem quamdam excuderem, statim consilium
cepi quaestionis adiingendae, quae ad colonias spectaret;
quia semper mihi maxima sollicitudine dignae videbantur
coloniae, unde splendor metropolis futurus prodire ac spargi
ct novum fastigium Batavum exsurgere debeat Mihi in

))tWt jam omnium Europae Natiottum aemulatio commcrciis Ttostris,
quae antea principatum tenuerunt, labem atque intentam minetur ; jam
unicus périclitante mercaturae portas et refugium. Coloniae esse videntur.

rn AtrAlio

manibus fuit collectio scriptorum, quae inscribitur: n Fer-
sameling van stukken, rakende de zaak van Dirk van llo-
gendorp, Gezaghebber over Java's Oosthoek. 1801.quot; Frustra
praefectus ille, a Regimine Indico crudeliter tractatus, cau-
sae suae dijudicationem petivit in patria. Oratio, quam
de hac lite habuit Wiselius, oratio illa tracta et fluens,
vehemens et plena, animum meum juvenili ar dore fer-
ventem excitaverat, ut anxie nonne accusandum atque
puniendum fuisset istud regimen meditarer. Haecce
dum in animo volvebam, in cogitationem meam incidit
causa celeberrima Gubernatoris Generalis Valckenier, de
qua van Hoëvell dixerat : « de stukken van dit proces zijn
nimmer openbaar gemaakt en worden thans in 's Gouver-
nements archieven te vergeefs gezocht.quot; Mihi igitur pul-
chrum visum est, historiam adumbrare inquisitionis in
delicta, a praefectis aut officialibus in India tum Orientali
tum Occidentali commissa, ut difficuttates talis inquisitionis
ita perspicuae ac graves adparerent, ut animi adtentio-
nem virorum reipublicae peritorum flecterent in articu-
lum 92 leg. nostrae de re judiciali et egestas defectusque
hujus articuli, si hodie forsitan in res a Gubernatore Gen.
gestas esset inquirendum, dilucide iis monstrarentur. Ta-
ceo, ne nimis ridiculus, quum montes tam graviter ac sonore
parturiant, nascens mus videatur. Vereor ne, simul ac
lucem adspiciet, juvenilis scriptio mea, per regiones mihi dé-
vias seitinericommittens, in oblivionem statim abeat. Attamen
nihil prius neque antiquius habui, quam ut opusculum
pro viribus meis leciu dignum emitterem; fateri quidem de-
beo, antea spem quarndam, quae me in specimine hocce

Nonne vel solo hoc parva pretio, quo rudis materies inde comparetur, ef-
fiei queat, ut nobilitata adeo opificia nostra, quae jam in dies, eheut labuntur,
reviviscant, et pristinum suum splendorem quodammodo recuperent?quot; U. C.
Cras, Oratio de pruilentia civili in iiromovenda mercatura, dicta d. 4 Nov.
1761 , Amst.

Pl\AEFAtIO

conscribendo sustinebat, me, ambüiosum juvenem, blandi-
fam esse ita, ut crederem meum libellum. civibus uti-
lem fore. Mihi versus adridebant, quos olim in epistola
ad amicum meum J. R. Corver Hooft scripseram'

nMais qu'importe, dis-tu, que ma voix, favorable
Au peuple, le défende.... on ne m'entendra pas!quot; —
»Quand tu crirais en vain, 6 ne sois jamais las
n avoir la main à T oeuvre! Un petit grain de sahle.
Quand on pose de l'or, fait pencher le bassin!quot;

Vae autem! nunc vitia sermonis mei et inopiam ar-
gumentorum meorum animadvertens, vehementer metuo, ut
quaestio tanti momenti pro gravitate sua sit tractata. Ju-
veni vero doctrinae tenuitas excusetur

Quominus \mihi ipsi satis facer em in specimine hocce
exarando, impedivit etiam desuetudo mea, sane non pro-
banda, linguae latinae. Tempus ac studium, quae consumsi
ad libellum huncce in lingua mortua illa magno cum
labore componendum, quaeque ad utiliora perficienda
mihi admodum profuissent, imo doleo ex pectore. Spe-
randum est fore, ut tandem lex sinat dissertationes,
quae non litterarium iractarent argumentum , lingua
vernacula conscribi, ne copia ac libertas cogitationum ju-
venum nimis eoerceantur, neque tempus utile in negotio

1) Commodum etiam leger am sententiam illam, quae invenitur in libro,
cm nomen: Mes vacances en Espagne, par E. Qulnet, quaeque viro prae-
claro Lopez tribuuntur : A la jeunesse sont confiées les clef s de l'avenir-,
c'est elle, qui est la dépositaire des destinées de la patrie ; la jeunesse
peut seule connaître le siècle dans lequel elle est née, le siècle qui est
le sien, le siècle qui lui appartient; pleine d'audace, le coeur encore vierge
d'action, l'âme surabondante de vie, elle s'élance au milieu des grandes
entreprises, indifférente au triomphe ou à la ruine. Non, messieurs, non!
n'espérons pas tout de Vdge mûr, qui refait rien à force dépenser.-
espérons encore moins de la vieillesse, qui a peur de tout, qui se défie do
tout, inerte et froide, comme la mort qui l'attend, sans foi pour com-
mencer les entreprises, sans courage pour les continuer.quot; Haecce verba,
quamvis eorum jactantiam ao vanitatem intelligerem, me tanta audacia
et fidueia impUverant, vt montes, ut ita dicam, adlevavissem.

p R \ K F \ T I O.

luxurioso prodigntur, neque, ad novas hujus saeculi res
expritnendas, novis, barbaris. ridiculisque verbis laedatur
{quod est sacrilegium) venerabilis atque bellissima illa an-
tiquorum Romanorum lingua.

Erunt qui mirentur, quod tantis adnotationibus Ubellum
farserirn, ita ut in illis pauca mea ipsa verba diffluant,
uti gutta in oceano ! — Sed immodica illarum effusio
mihi ignoscatur, quum plerumque afferam aut manu-
scripta numquam édita aut périodes sumtas e libris, qui
vel venum non eunt vel raro sunt in manibus.

Libro meo pervoluto, lector, si quem habeant hae paginae,
memor versus a Destouches facti, dieet subridcns : nLa
critique est aisée et l'art est difficile !quot; — Verum, verissi-
muni quidem ! Itaque opinio haecce me tenet : » Het zal voor
het tegenwoordige best zijn, zich alleen met de glorie van
gehoorzaamheid te vergenoegen en te wachten op betere tij-
den , die vroeg of laat gewis zullen geboren worden i)quot;
et omnibus hocce ühlandii dictum commendo :

Zu retten gilt's und aufzubauen.
Doch das Gedeihen bleibet fern ,
Wo hiebe fehlet und Vertrauen
Und Eintracht zwischen Voll und Herrn.

Tandem coneludens ad benevolos lectores hocce rogatu
me converto :

E/i daar ghij schoon ons feylen siet,
GhedencJti se doch ten quaatate?i niel :
Wij hebben met ons ringhe Iracht,
Ons swach ifermoghen voortgebracht.
Dus doet nu soo ghij bitligh souwt,
Het slechtst verwerpt en 't best tiehouwt,
Soo 't nutte hijtse honich pluycH,
Daar spinne quaat fenijn uyt suyclt.

(G. A. Brederoo's treurspel, RoJdrlkeade Alphonsus).

Age nunc, parve liber ! in bonum eventum !

'J Bedaarde en vrijmoedige Nederlander, Rijsset 1789.

speciminis conspectus.

..........................................P' quot;

SECTIO PRIOR.

§ 1. JÜDICES ABBOIKENSES. . . .......................P* ^

§ 2. DES ...................................» H —

§ 3. DE WH...................................»13-20.

^ 4. SCHOONEKBIIRGU. HAEKS. SCHOPPE................»20 — 35.

^ 5. COTET......................................« 35—38.

^ 6. DE ROT....................................» 38—46.

§ 7. BEECK c. S.................................» 46-56.

§ 8. ...........................................» 56—60.

s 9. ..................................................

s 10. p. ........................................quot; 63-78.

^ 11. YAR .......................................» 78-83.

§ 12, .........................................P- 82— 128.

I 13. F. CASTER................................»128 — 137.

§14. VAN ......................................»137—143.

§15. VAN .......................................»143— 147.

§ 16. VAN ......................................» 147—-150.

SECTIO ALTERA.

§ 1.nbsp;F. VAN ...................................»150 — 170.

§ 2.nbsp;». VAN ...................................»170-191.

§ 3.nbsp;S. C. .....................................»191—210.

§ 4,nbsp;P.J. GHANGDION............................»210 — 217

APPENDIX.

n. W. DAENDELS........ • ....................»217—236.

CONCLUSIO...........................»236— 292.

ADDITAMENTA.............................•gt; 292—298.

INTRODUCTIO.

,It is only by continually reTerting to tUe past, that
we can liope for snceess in tUe future.quot;

Mai-com, PoIiticaJ history of India.

Magni Meyeri verba, quibus a. iSlTSenatusSupremi
constituendi necessitatem urgebat, omnibus sunt nota:
))Suj)posoDS que le cas se présente qu'un de ces fonc-
tionnaires soit accusé d'un crime ou d'un délit, commis
pendant la durée de ses fonctions: quel sera le tribunal
compétent pour en connaître?.,. Peut-être croira-t-on
que le cas de poursuivre un fonctionnaire aussi eminent
ne se présentera pas dans le fait ? ... Il est de ma con-
naissance, que dans une des villes principales l'instruc-
tion d'une affaire, qui présentait des soupçons de crime,
a dù rester sans suite, parcequ'un Gouverneur-général
d'une colonie s'y trouvait compromis! Il est de ma
connaissance, qu'un particulier a porté ses plaintes au
gouvernement contre un autre gouverneur-gén. d'une
des colonies et que sa requête tendait à le faire mettre
en jugement, k raison d'abus d'autorité et de vexation
arbitraire. Je suis loin de croire ces fonctionnaires
coupables de ces crimes, mais ils pouvaient l'être: quel
tribunal connaîtra de ces accusations? qui les condam-

Il

nera s'ils sont coupables; qui vengera leur honneur et
re'tablira leur réputation attaque'e s'ils sont innocents?quot; » )
In eodem statu, de quo querebatur Meyer, nunc quidem
non vivimus. Querela illa de defectu tribunalis , ad
quod deducatur causa, hodie non potest proferri.
Habemus senatum supreraum, habemus art, 92 leg.
de re judiciali Verum mihi hanc legem meditan-
ti illa videbatur fere inanis neque, quamdiu nulla
alia araplior lex adsit, magnam utilitatem praebitura,
Quum enim Gubernator. Gen. accusaretur, quomodo
senatus supremus jurisdictionem exerceret? Delicta
non modo in munere gerendo a Gub. Gen. commissa,
verum etiam coramunia senatus supremi cognitioni
subjacent. Recte J. R. Corver Hooft in erudita sua
dissertatione animadvertit: »Gaudeamus, quod non
facile ob commune delictum actio poenalis in Gub.
Gen. instituetur, nam variae sunt difficultates, quae
solvi sine legum iaesione non possunt. Quomodo co-
geretur Gub. Gen. sistere in judicio in patria nostra?
an praevia apprehensio permissa? Saltern in India?quot;®)

1)nbsp;Meyer, De la nécessité d'line Haute cour provisoire.

2)nbsp;»De hooge raad neemt... kennis van alle misdrijven... ge-
durende den tijd hunner functiën, begaan door de gouverneurs en
commissarissen des Ronings in dc koloniën en bezittingen van het
Rijk in andere werelddeelen.quot;

3)nbsp;Dissertalio continens commentarium in art. 92 leg. de re
judiciali. — Cf. art. 42 edict. d. 14 m. Sept. an. 1815 [Regle-
ment op het heleid van de regeering, het justitiewezen enz. in
Surinnme). »De GG. kan in geen geval in Indië geregtelijk vrorden
aangesproken, of eenige procedures, van wat aard ook, aldaar tegen
)i6m onrlernomen worden, ter zake van misdaad in of buiten des-
lelfs ambt gepleegd.quot; Nederl, Pandecten, VUI, p. 192.

Ex quo senatus supreinus crealus est, nulla Guberna-
toribusGeu. lis est intenta. Quam faustum ! Verum de
futuro nunc est cogitauduui, loquendum, agendum ! Sed
quam perturbati, quam incerti, quam anxii viii poli-
tici essent, si hodie causa quaedam exstaret; si egregius
vir J. J. Rochussen, virtutis suae immemor, de ma-
leficio quodam commisso in reos referretur. Non dico
id unquam fieri. Minime gentium. At optimi hominis
errare est. Quid tunc?... Pulcherrime Dumont scrip-
sit: .»Connaissez les maladies qui vous affaiblissent,
étudiez le régime qui peut les guérir. Rendez vos
législations conformes aux besoins et aux lumières de

votre siècle____C'est en donnant une carrière aux

espérances légitimes, que vous arrêterez la débauche
des espérances illégales.quot;

0 diem caudido calculo colouiis notandum, quum
remedium viri reipublicae periti viliis administra-

1) »Le plus grand défaut, que sous ce rapport on puisse rencon-
trer dans une nation, c'est l'apathie des affaires publiques, l'indo-
lence qui l'empêche d'y prendre une part active, l'insouciance sur
la forme et l'action du souverneraent. Cet état est celui d'un peuple,
où un despotisme absolu, non content d'attribuer au prince gt;m pou-
voir iliiaiité, confie également des pouvoirs sans bornes à des
fonctionnaires.... L'Iiabitude de sentir à tout moment l'inlluence du
puissant sur le faible , l'inutilité des plaintes contre les abus d'au-
torité , la conviction qui en résulte d'être plus ou moins à la merci
de ceux, qui sont en possession du pouvoir ou qui ont l'espoir d'y
parvenir, produisent des effets plus marquans peut-être, que le des-
potisme ab.wlu.... Plus lo citoyen verra sans cesse qu'il jouit de
la protection des lois, plus il trouvera leur administration égale
pour tous, plus il se convaincra que les sacrifices nécessaues a
l'ordre social, ne tendent qu'à l'avantage commun, et plus il ap-

tionis earum attulerint! (Jtinam hancce in rem toto
auimo incumbant! ColoDiae enim nostrae llorere de-
bent. Nam praecipua patriae commoda prosperaeque
fortunae a coIodüs repetenda sunt Quid hodie
patria sine coloniis? »Metropolis igitur regio, ut ait
Dedel., quippe a materna caritate nomen habens, debet
Colonias non tantum pro praediis habere unde lucrum
promat, sed pro civitate, intima necessitudine sibi
conjuncta, cujus commodis prospiciat *).quot;

Quid autem? Qua ratione Java regitur, Java, illa
ditissima ac pulcherrima insula? In collectaneis, qui-
bus nomen »Revue Britanniquequot; haecce verba legi
»Que le roi Guillaume reporte maintenant toute sa
sollicitude sur ses colonies de l'archipel indien; qu'il

prendra à estimer, à aimer, à chérir la loi qui lui présente des
garanties aussi solides.quot; Meyer, Esprit etc. des mstitutions judi-
ciaires T. VI p. 13 , 14.

1)nbsp;Doornik p. 56. »Het is mogelijk niet te veel jjezegd, dat
het de O. Ind. bezitting^en van het Rijk zijn, waaruit wij ook
onzen aanstaanden Nationalen voorspoed en onze grootheid ver-
wachten moeten.quot;

3gt;Nemini ignotam est, quam innumera familiarum maltitadoin
nostris coloniis alatar, ut dubium esse nequeat, quin sapientis
Rectoris sit, cives eujuslibet generis commoditatibus, auxiliis,
privilegiisqae invitare atque adhortari ad amplificandas in coloniis
possessiones, agrosqae diligenter colendos: sic enim fiet, ut, cum
colonorum industria, ubertate agrorum abundantiaque Iructunm
floreant ; magnum mercaturae nostrae adjumentum et praesidium
sint allatnrae.quot; H. C. Cr as. Oratio dicta d. 4 Nov. 1771.

2)nbsp;Dedel. Disputatio de coloniis. Lugd. Bat. a. 1826.

3)nbsp;Revue britannique Nov. 1841. — »Administration coloniale
des Hollandais dans l'ile de Java.quot; — Quae dissertatio perdigna
est, quae legatur.

y introduise l'ordre... et elles l'indemniseront bientôt
de la perte de la Belgique

Saeculo undevicesimo vivimus, cujus genio consen-
taneum est, ut omnium fere rerum bonae rationes red-
dantur 2). Justitia, libertas civium, juriùm aequalitas
legum omnium regiminisque qualiscunque debent esse
fundamenta. Quare adhuc errorum, qui saeculis supe-
rioribus vigebant, tenaces essemus? Sane nostris die-
bus coloniarum non adeo tristis est conditio, qualem
superior! saeculo deplorabat nescio quis in libro, qui
inscribitur : Nederlandsch Indi'é in haare tegen-
woordige toestand beschouwd. — Batavia 1773.
»Zeker zo de menschen het wel in Europa wisten, zij
zouden zig wel wagten, van 20 ligt na Hollandsch
India te gaan, en zag men eens van nabij in Europa,
de aldaar aangedaan wordende allervernederenste en
Tirannische behandelingen; ik vertrouwe vast (of alle
billijkheid moest daar ook vaarwel gezegt zijn) dat

1)nbsp;»C'est par conséquent le règne de la paix qu'il s'agit de
maintenir et d'asseoir sur une base solide. Consolider l'empire des
lois et restreindre celui de l'arbitraire.... voilà le principal moyen
qu'un gouvernement prudent et éclairé tâchera de mettre en pra-
tique.quot; — TemmincJe. Coup-d'oeil sur les poss. néerl. dans l'Inde
Archipélagique 1816.

2)nbsp;»Prenons garde surtout, scripsit Temminck p. 352, qu'au
dixneuvième siècle nous ne retombions dans la voie des erreurs,
qu'à juste titre on peut reprocher au gouvernement de l'ancienne
Comp. des Indes dans ces contrées. Qu'on ne soit pas en droit de
nous faire aujourd'hui le reproche, de n'envisager dans nos floris-
santes possessions de l'Inde, que les revenus qu'elles versent annuel-
lement au trésor, et de négliger le bien -être de l'immense popu-
lation, qui se trouve soumise à nos lois.quot;

FI

de daar zijnde oppergebieders, in die zaak wel eens
order zouden stellen. Men kan dan hier vrij uitroe-
pen: Groote God! nimmer is een Hollander meer ge-
drukt en veragt geweest onder het Spaansche Juk ,
als onder dit in India gezagvoerend gebroedzel.quot;
Verum coioniis quoque propria regiminis forma danda
videtur, iisdem praesidiis munita, quae in metropoli
libertatem, securitatem ao patrimonium civium tuen-
tur In neminem vis a Gubernatore Gen. impune
debet fieri.

Indefinita potestas juris publici, quod magis ma-
gisque nostro aevo invalet, placitis est contraria. In
solis coioniis aucloritas unice dominatur; ubique
tamen suus debet coftstare honos humanitati , quae

1)nbsp;»Het gebied onzer overzeesche hezitt, het grootste deel van het
Rijk, is Nederlandsche grond; hare ingezetenen zijn Nederlandsche
onderdanen. Behoeft hun publiek- en privaatregtelijke toestand de
grootere zekerheid, die wetten, boven gouveriiementsverordeningen
geven, minder dan wij die behoeven hier te Lande?quot; Thorbecke,
Aanleehening ap de Grondwet.

2)nbsp;»Trois grands principes se partagent le monde et l'histoire.
L'autorité, l'individualisme, la fraternité. Le principe d'autorité...
pour moyeu de gouvernement emploie la contrainte...... L'indi-
vidualisme régit le présent; il est l'âme des choses. La fraternité
ne nous apparaît aujourd'hui encore que dansles lointains de l'idéal;
mais tous les grands coeurs l'appellent et déjà elle occupe et illumine
la plus hante sphère des intelligences. De ces trois principes le
premier engendre l'oppression par l'étouffement de la personnalité;
le second mène à l'oppression par l'anarchie; seul, le troisième
par l'harmonie enfante la liberté.... La liberté! avait dit Luther...
Il y a là malentendu et mensonge, et depuis Luther ce malentendu
et ce mensonge ont rempli l'histoire; c'était l'Individualisme qui

vu

non patitur, ut praeter necessitatem singulorura jura
vel originaria vel acquisita minuantur, nedum tollan-
tur. In patria nostra vigent leges fundamentales et,
illis innixae, secundariae utilitatem publicam promo-
ventes. Quidni in coloniis quoque, immensae fere
ditionis? »De tijd is daar, ait Doornik^), dat Neêr-
lands ludië eene vaste Constitutie moet hebben en
even vaste, duidelijk en bestemd sprekende constitu-
tionele wetten; de regeeringsvorm van Neêrlands Indië,
moet worden ingerigt naar het voorbeeld van deze
beide... Mögt Nederland dit niet leeren inzien, dan
gaat Neêrl. Indië voor Nederland verloren.quot; Quae in
libello hocce memorandae erunt causae contra prae-
fectos et officiales Indiae, a primis temporibus usque
ad annum 1808 institutae, ejusmodi praesidiis colonos
nostros omnino frui debere luce clarius ostendunt.

Nulla earum fere ad exitum est peracta, quamquam
non una gravissimas criminationes contineret ; aut lites
illae in tempus adductae sunt tam longum, ut rei mors,
non judex, negotium dirimeret; aut accusationes, paucis
exceptis, nulli seriae inquisitioni locum dederunt

arrivait et non la Liberté.quot; L. Blanc. Hist, de la révolution
française p. 1.

1)nbsp;Vrijmoedige gedachten over Neerl. Indie. Amsterdam 1826
p. 47.

2)nbsp;Ne libri moles nimis cresceret non elaborayi causas, gravis
quidem naturae, sed commemoratione non adeo dignas, ut: »Ste-
phaai Racquet (Senatoris Braziliensis, qui anno 1625 proditionis
est accasatus). Cliristiani Hagerop (qui de multis criminibus a 1746
in Guinea perpetratis est accusatus. cf. Resol. Stat. v. Holl. 11
Maart 1750. -- Bijv. lied. Jaerh. 1753, p. 453), Adriani Bulle-
strateti, Ilamel et Bas (cf. Uesol. van consid. ten tijde van de

Ordinem inquisitionis simpliciter enarrabo; exemplis,
quae afferam, missa ulteriore animadversione, unus-
quisque intelliget certe iis temporibus modum talium
rerum judicio persequendarum fuisse vitiosum, aut
minus efficacem aut efficacem quidem sed arbitrarium.

Witt, 21 Jul. 1648, p. 215. Bijv. N. Jaerb. a. 1753, p. 357),
Jani van der Halst, (qui munere residentis functus erat in insula
Kareek. cf. Resol. Stat. Gen. a. 1765, 26 Febr., 9 Ap., 1 Jul.
8 Nov.), Jani Middag (cf. Bijv. N. Jaerb. 1753, p. 415—418,
445—448) aliorumqne.

;; C

'

OiJT ^fl

i : ; -fjii) uiuq

' . oiJßSDDDß
J iJqßO

ijfu lati8
.iibdur iJT jiir^i^I

MÜH

SECTIO PRIOR.

CAUSSAE AGTAE
inde ab a. 1623 üsque ad a. 1795.

$ 1-

judices Amboinenses.

1623—16.54.

Angli, foedere a. 1619 cum Batavis icto, se in
insula Amboina tutos credebant. Se in ditione
Batavorum esse, quum rex Ternatae adhuc in Am-
boina regnaretj nequaquam putabant. Rege Ter-
natae refrigerato, Batavi Anglos se rei immiscuisse
argueruntetexcidio omnium Anglorumstudebant').

Quaeslione per tormenta a Japonensi quodam
rescivisse dicuntur, Anglos arcera Batavorum irrum-
pere atque Gubernatorem occidere ve Ie. Haecce
accusatio sufFecit Batavis. Quatuordecim Angli
capti et crudelissime torti, tandem maleficium
confessi sunt. Septem eorum, de plano dam-
nati , sunt interfecti. Ceteri in patriam se contu-
lerunt et vehementer questi sunt Quae querelae
an justae fuerint necne, equidem non decernam.
Angli cau.sam suam acerrime defendcrunt Non

1

est negandum Batavos judicium illud excusare
tantum conatos esse

Legatus Britanniae Carleton minaciter postulavit,
ut judices poenas darent et Anglis aequa indemni-
tas praestaretur. Judicibus Amboinensibus Bata-
viam ut rerum gestarum rationes redderent arces-
sitis, nonnulli eorum in patriam missi sunt Angli
ut insulae Gubernator quoque H. van Speult in
patriam vocaretur poposcerunt; ille autem Guber-
nator jam a. 1626 Mokae extremum babtum effla-
verat. Ordines Generales, Anglorum petitioni ob-
tempérantes , causae cognitionem judicibus selectis
mandaverunt Magnam moram huic negotio et
Batavia) et Angli'quot;) attulerunt.

Angli ut judices, quos ipsi huic rei praeficcrent,
simul judicarent aut saltem populäres ex Amboina
reversi ut testes producerentur et in Britannia
audirentur, frustra quaesiverunt '').

Instrumenta litis nunquam publici juris facta
sunt'^). Quapropter Amboinensium sententia ve-
hementi premitur suspicione. A. 1634 autem Angli
Batavos non injuria egisse, agnovisse videntur
Verumtamen, Cromwello gubernante, Britannia
veteres querelas renovavit ' Patria nostra, bellis
exbausta et pacem petens ' multis in rebus se
ad Anglorum superbiam ac nutum accommoda vit
Sed quamvis Cromwello plus semel Batavi obsecuti
essent pax difficillime est couciliata Arti-
culus XXVII autem foederis a. 1654 inter Olivarium

et 00. GG. icti, qui requirebat ut justitia fieret
in eos qui participes fuissent homicidii ante 30
annos in Amb. commissi, inanis fere dici pote-
rat Multa cura impensa est ad definiendam
pecuniae summam quae beredibus occisorum sol-
veretur Attamen pretium constitutum nunquam
totum est solutum ^ Causa igitur baecce nondum
est enucleata. Dilucide non apparet num judices
Amboinenses iniquitatis sint accusandi, necne^quot;®).

Animadvertendum est Societatem Ind. Or., quae
postea semper sibi jurisdictionem in officiales suos
adrogare volebat, illis suspiciosissimis tempori-
bus nequaquam jurisdictionis cupidam fuisse, uti
Wisebus eliam adnotavit in libello suo: Aanmer-
kingen op de Remarques van eenen naamlozen
schrijver

A D N 0 T A T I 0.

1) »Het tweede tijdvak der Maatsch. begon met een treurig ge-
val, hetwelk ook op de zachtste wijze uitgelegd aan onze Natie
geenszins tot eer strekt. Wij bedoelen de teregtstelling der Eng.
op Amb.quot; — V. Kampen, Gesch. der Ned. buiten Europa, I. D.,
p. 279 sqq. — Valentijn, Oud- en Nieiitv O.-Indiên, II. D.
2e st., p. 54.

»Soo als de saken in desen standt in Amb. waren, is wonder-
lijck uijtgekomen ende ontdeckt een grouwelijcke Conspiratie te-
gliens het Casteel, den Persoon van den Holl. Gouv. ende den
gcheelen Staet in Amb. ende dat eerstelijcken door de apprehensie

1*

van een Japoiiees, coiriplice van 't faict . .. ende zijn de voorsz,
glieappraeliendeerde alle wettelyek ende ordentlijek gheexamineert
geworden ende is eenpariglijek uyt haer verstaen volgliens tiaer
eygen bekentenisse yder bij haer handt ondertekent 't geene volght.quot;
Aitzenia, Uist. van saeken van staet en oorlogh, V boek.

3)nbsp;Alii dicunt deceni Ang. occisos esse. — »Vier bewezen hun
alibi en twee kregen genade.quot; v. Kampen.

4)nbsp;«Tegen de.'ie Sake, Actie ende Proceduren zijn in Eng. veel
andere dingen geseraineert; liet eerste Point 't -n elck tegens de
geadministr. Justitie in Anjb. aldaer gemoveert wert is aengaende
de Proced. die ghesecht werden glieliouden te zijn buyten forma-
liteyt ende met Exces tegens dese Conjurateurs. Daer tegbenmoet
men weten dat yder Landt zijn Wetten ende Ordonn. heelt ende
zijne particuliere manieren vau Procederen, so in 't Civile als in
't Crimineel, die yder in haer ghebiedt gherechtigh ende legitime
zijn, soo dat als men soude willen oordeelen aengaende de lj;ga-
liteyt olte llleg. der Proced. in eenich Landt ghebruyckt, 't selve
most ghetoutset werden aen Wetten ende Cost. van dat Rijck ofte
die Heg. daer de Just. gbcvallen is.... de Eylanden van Amb.
wierden als nu wegens h. H. M. beseten bij eenen goeden ende recht-
veerdiglien Tytel van Oorloge, so als bij 't rccbt van Natiën toe-

ghestaen wort---- liet Recht van Nederl. ende van de ghebeele

gantscbe Wereldt dicteert dat Anlheurs, Promoteurs ende Compl.
van Sloorderijc ende verraedt, moeten ende behooren metter Doot

ghestraft te worden.....ende partieulierlijck .soo en konden d'Eng

Overhoofden de Eng. Compl. van dese Conj. niet in verseeckering
nemen, want alle de principale Eng. in Arab. zijnde waren selfs
van deConjuratie ende Compl. van 't faict waerover de apprehensie

geschiedt is---- .Soo dat uyt dit bovenstaende te sien is dat den Holl.

Gouv. niet anders inder Eng. apprehensie ende examinatie en badde
geiiandelt als nae vermoghen endenaer behooren ende met groote voor-

sichticheydt----Voor het Tractact van 1619 hadden de Nederl. in

Amb. .lurisdictiecnde Judicature geadministreert over alle ende een
yder die bij ofte onder bet gebiet van 'tCasteel woonden.quot; Aitzema.

s) »Voor eerst so staet te merken dat de Japonesen waren ghe-
pijnicht drie dagen te vooren eer dat de Eng. gevangen waren ende

dn roep daervan was gemeen ende bekent . .. Oit hadde alleen
genoeeh geweest voor de Eng. indien sij schuldig geweest badden
om voor haer selven te sien. ... maer door dien sij in sulcken cas
niet en vloden soo staet het te presnmeren dat se soo weynicli
verraet van haer eygen voor hadden als sij de verradersche laglren
voor haer hloet geleijt vermoedende waren. Daer na dient overleijt
te -worden hoe onmogelijck het voor de Eng. was desen ghepre-

tenteerden aenslach te volbrengen---- Maer neemt het soo dat

dese Eng. soo dwaes geweest waren in desen aenslaeb als de Holl.
■willen; sonde men daerom dincken, dat sij soo ongenadich waren,
als dat sij, wanneerse aireede veroordeelt ende ernstich bij dlt;;
Predicanten vermaent waren, souden in hare gbcïeijnsdicheyt volberdt
hehben ? daer sij haer andersints soo godsalichlijck droegen ? ...
ende eijndelijck het seghelen van die belijdenisse van onschuldic-
heijt met haer ketsten adem ende bloet, ja terwijlen de scberp-
Rechter den slach gaf? Wat een schricklijck ende noyt gehoorde

geveijnsdicheijt ware dit!---- Om nu dese harde procedure te

verbloemen soo gaf men uljt dat den Gouv. ende I'isc. soo
hillicklijck handelden in 't proces dat sij haer eijgcn volk niet
en spaerden. Maer het hlijckt duydelijck... dat dit maer een
praetjen is 't welck in veel maenden na de Executie niet eens hij
yemandt in Indien gheallegeert is geweest, maer is alleenlijck se-
dert uytgevonden als een fucus ofte blanketsel op dese gelicele
saecke____ Op dese wijse hebbent d'Eng. verbaelt.quot; Aitx.

e) »Ofschoon hij de Holl. onder dal heet climaet wat heet was
gbeprocedeert, dienvolgens gheexcedeert.quot; Aitiema.

»De heer Landvoogd en zijn Raad zou zeer voorzigtig gedaan
hebhen indien hij deze gevonnisten met de stukken cn hmvijien
na Bat. en die van Bat. dezelve zoo na het Vaderlant en aan hun
eigen natie overgezonden hadden.quot; Valentijn.

7) »J. J. de Roy, Teller, Laurens de Maarschalk. — De Roy is
vrijgekend, en weer als Opperkoopman na Amb. gezonden; 'nj
heeft in veel rust sedert nog lang geleefd.quot; Valentijn.

»De Rechters van Amb. ghekomen sijnde, dat h. H- M. had-
den gedelegueert tot Rechters niet eenighe van d'ordinaris colJeoien
van de Justitie van Holl. om dattet de h. Carleton niet gucd

vondt, maer eenighe particuliere Rechters van deselve Colleg.,
gelijck hij seijde beter te sijn; hadden oock gecommitteert haer
Fiscael om teghen deselve Rechters van Amb. te procederen, mits
tot sich assumerende een sodanich Advocaet, als de Eng. daervan
last hebbende souden noemen, ende ontfangende instructie van
den gem. Eng. om des te beter het proces te formeren.quot; Aitz.,
n. D., 8 boek.

9) Cf. JReso/. Stat. van Holl. 26 Julij, 10, 19, 28. Sept. 10,
20. Dec. 1624. 12 Maart 1625, 25 Maart, 1 , 8 Dec. 1626, 9,
11, 14 Jan. 2, 3 Maart, 13, 15, 16, 17, 20, 22, 27, 31 Julij.
2 Aug. 11,16,17, 30 Sept. 1627, 18, 22, 26 Febr. 6 Dec. 1628,
28 Nov. 19 Dec. 1629, 1 Mey 1630.

»0) »Anders dat hij wel conde dencken dat de H. Staten hebbende
gerevoceert een geheel Collegie van Richters (om reeckenschap te
glieven van haer actiën aen haer Overicbeijt) een saecke die noyt
voor desen was ghehoort noch gepractiseert, deselve Richters de
Zee ghepasseert, haer ampt verlaten, Rechters ghedelegueert, het
Proces gheinstrueert, d'expeditie geurgeert, ende alles wat in haer
was gecontribueert, meer oorsaecke hadden rondelijck te verklaren,
dattet aen haer niet haperde, dat zijn Maj. geen contentement
kregen , deur d'admin. van een goede Justitie-Contra protest van h.
H. M.quot; — Aitz., p. 597, II. Dl.

11) »Leurs Seign. se cofiants entièrement à l'ex|)érience desdicts
juges délégués ne trouvent meilleurs expédiants n'y plus propres
pour acconrcir ladicte cause, si non qu'il plaise à sa Maj. de
laisser examiner et confronter les Tesmoings Angl. par lesdits juges
délégués, afin que le Fiscal passe plus outre aux fins et conclu-
sions qu'il doit prendre.'' Aitz., II. D., p. 937.

»Les Anglais éludèrent longtemps l'examen et la confrontation
de leurs Témoins contre les accusés et s'ils y consentirent ce ne
fut que sous des conditions qui devaient toujours rendre également
vaine la sentence, que les commissaires délégués auraient pu pro-
noncer en conséquence, parcequ'ils la voulaient absolument à leur
avantage ; ainsi il ne fut point possible de rien terminer avant
la grande révolution qui arriva en Angleterre.quot; Dubois, Vies des
Gouv. Gén.

»2) »Tot het hoorcn der Eng. getuygen hesloolen zc eindelijk ,
door de gemagtigde Uegters in de tegenwoordigheid des Engel-
gezants. Doch mij is niet klaarlijk gebleeken of zulks geschied
zij; 't Regtsgeding bleef sedert sleeiJen. De stukken van 't geding
zijn van onzen kant nimmer in 't licht gegeven.quot; Wagenaar XLI b.

13)nbsp;Den Heer G. Brasser zijnde gecomm. geweest aan sijne Maj.
van Gr. Brit. na 29 maanden eindelijk herwaarts zijnde gekeert,
heeft aan h. E. G. M, rapport gedaan : dat het stuk van Ami.,
geduuriglijk werd opgebaalt, en gebruikt om deesen Staat geheel
odieus te maken, en dat daarom het selve stuk dient weggcnoo-
men , en in vergeetentbeyd gebragt, dat sulks jegcnwoordelyk
met reputatie van desen staat kan geschieden; dat den Groolen
Thesaurier eindelyk soo over het voors. stuk is beregt, dat bij
hem verklaaringe is gedaan, in het voors. stuk van de Nederlanders
geen malitie te zijn gepleegt. — Register mm Holl. 1634, 15 Sept.

14)nbsp;Cf. Wicquefort, J/ist. des Prov. Un. h. VH. Wagenaar
47 boek. Thurloe's papers, Vol. ü. Aitzema, Hl. Dl. bl. 1069-
1082, 1156.

15)nbsp;»The states, overwhelmed with the expence of the war,
terrified by their losses, and mortified by their defeats, were
extremely desirous of an accommodation with an enemy whom

they found, by experience, too powerful lor them---- The peace

was at last signed by Cromwel... those who bad been conccrned
in the massacre of Amb. were to be punished if any remained
alive.quot; - Uume, The hist, of Engl. Vol. Vll, p. 286.

16)nbsp;Vid. Verbael geb. door de U. van Beverningk als Extr.
Amb. van de St. G. aen de Rep. van Engelandt 1725. »Addi-
tionall Articles to those formerly propounded on behalf of this
State. — II Art. That justice be done upon those which had any
hand in the murtber of the English at Amboyna if any of them
be liveing p. 273. Daerop wij aenstonts ende nogh den selven
avondt ons hebben geprepareert tot een replijck: Ad. 2 eorum
Art. qui fuerunt additi ita respondemus, totum illud negotium
cum omnibus circumstantiis jam dudum satis examinatuin et in
puncto decisionis fuisse, et paratos semper fore retroaclorum copian.
et rationem reddere p. 275. - Ende daerna ontfangeu een sciuiE-

telijck antwoord : To the 2 new Art. relateing to the mnrther at
Amb., that which the Lords the Deputies say in that behall', is
not satisfying, and therefore that art. is insisted upon p. 279.—
De 'Amb. begrepen hierop de naedere ordres van h. H. M. te
moeten afwaghten. 8 Jan. 1654 quam de Secret. Thurloe ons
begroeten. .. hij vraeghde ons wat wij gemeent waeren te doen
omtrent de Moordenaers van Amh. die nogh in leven sijn; daerop
wij seyden, dat wij van geen Moorders wisten; maer dat wij op
dat werek konden seggen, dat op de instantie van den H. Car-
leton , de Reghters van die proeeduyren uyt Indien expresselijck
waeren opontboden voor gedelegeerde Reghters (die met wedersijdts
hewilliginge daertoe verkosen waeren) gehoordt ende gesteldt tot
jndieature op aenklaghte van een Fiseael, expres daertoe verordi-
neert, ende dat het geheele werek gebraght in pointen van wij-
sen, om gesententieert te worden, bij den gemeld. Heere selve
was gestoijt geworden op goede kennisse soo gelooft is, dat de
uytspraeeke daer van tot eontentement van sijnen Koningh niet
soude uitgevallen sijn. p. 283. — Daerop hebben wij Assignatie
van een Conferentie tegen des anderen daeghs den 12 bekomen...
sondeerden ons op het 2gt;ie van de nieuwe Art. raeekende de Regh-
ters van Amh.... ende siende dat men ons seer hardt daerop
presseerde, ende dat die extensie, die geheele saecke renvojeerde
aen onse eygene Justitie, dat dat woord van Moordt seer hatelijck
was, ende 't selve nae eenige Debatten wat sijnde gemitigeert, met
een expressie dat gesteldt sonde worden (van de Moordt soo die bij
de Rep. van Engelandt gequalificeert wordt) hebhen wij ons eyn-

delijck soo verre geëslargeert, dat wij het souden passeren p. 286......

Extract uyt het Reg. der Secreete Res. van h. H. M. 19 Febr.
1654. Is verstaen dat de b. van Reverningh sal worden geauto-
riseert omme de Art. van Vrecde.. te teyckenen met dien verstande
dat hij voor het sluijten van het Tractaet noghmaels sal hebben

te tenteren..... dat in 't XXVIII Art. gelight moge worden het

odieus woord van Moordt, ende dat die van Eng. mogen werden
gedisponeert haer te contenteren met de Stellinge van. het gepas-
seerde of gepleeghde disordres, executie, ofte de geperpetreerde
feyten in Amh., ofte andere diergelijcke ende minst aenstootelijcke

expressien p. 301. - Den 15 .4p. sijnde de leetuere gedaen van
de bew art., deselve onder Godts Genaede wedersyts onderteec-
lent Art. XXVII. - Item eonventnm est ut supra quod Domini
O G U. B. eurabunt ut justitia fiat in eos, qui perpetrat, aut
participes erant Ilomicidii Anglorum in Amb., quod Ileip. Angl.
ita plaeuit qualifieare, si modo aliquis eorum superstes ent p.
364 - Extr. uyt de Ues. v. b. H. M. 22 Ap. 1654 is verstaen
de voorsz. Art. van Vrede mitsdeesen te ratifieeerenquot; p- 389.

17) .De Staten namen óp xieb de schade vergoedmg voor den
moord op Amb.; aan de erfgenamen der vermoorden ald.,ar, werden

3615 P. st. betaald.quot;.... P- Simons, X rf« mu.. en zijn tyd
I D., p. 35. - Villemain, II. p. 56. »Une vieille injure dont la
réparation tardive flatta singulièrement l'orgueil du peuple Anglais.quot;
ygt;L op Amb. den haat der Eng. niet geschroomd hadden, moesten
als moordenaars (voor zoo verre zij nog leefden) gestraft worden
en de Erfoeu. van die men als verraderlijke misdadigen gestraft,
cn bij ons Gouvern. als zoodanig verklaard had, moesten met
geldsomn,en gepaaid worden die (nog al genadig) maar circa

40,000 ƒ bedroegen.quot; Bilderdijk, IX. p. 89.

18)nbsp;Beverningk, p. 409. A proclamation of the peace made be-
tween this Commonwealth and that of the United Provinces ot

the Netherlands.

19)nbsp;„Voegende daarbij dat wij niet wisten, dat er iemandt van d.e
Refters in 'leven was, sulcks omtrent het 27 Art. van 't Tractact
van' Vreedegeen verder accomplissement konde vallen. ... Bever-
ningk, p. 692.nbsp;,,

Î0) „Sijnde bij ons deugdelyck genoegh ende iterative verklaerdt,

dat sonde'r preallable ratijioatie van die uytspraecke met een stuyver
van de gedecreteerde penningen soude betaeldt worden,quot; Bevcrn. p.692.

2.) «Les commissaires, qui furent nommés parles deuxrépub.,
s'étant à la fin accordés, la sentenee fut rendue le 30 d'Août.
«Nos {OUvarius Protector) utramque apocham, tam praediclae Soc.
I. O. Angl. quam privatorum approbantes declaramus suprad.ct.s
Apochis pîene, penitus ac perfecte satlsfactum esse verbis praedicti
laudi et arbitrii et consequenter rcpulimus omnes. ... qui cliquas
injurias aut damna ab a. 1611 usque ad 18 Maji 1652 tam pu.

Llice quam privatim in Indiis Or. a Soc. B. I. O. aut quibnsvis
Belgis se passos esse umquam causati sunt, quas omnes actiones
annullavimus.quot;....

sApocha privat. Nos infrascripti hac praesenti apocha latemur
quod S. 1. O. B. hic Londini nobis singulis solvit, libras nobis
praemisso laudo et arbitrio assignatas, quae simul collectae con-
ficiunt 3G15 Libras Sterlingicas.... Atque ideo nos S. I. O. B eo
nomine penitus liberamus.quot; ... Beverningk, p. 649, 650. Dubois.

»Le temps fixé poar les payements étant expiré les Holl,
offrirent d'y satisfaire. On ne put convenir des termes ni de la
forme des Quittances et l'on en vint à de nouvelles protestations...
Cependant il fut enfin dressé un Acte le 9 Mai 1655 eu vertu
duquel de nouveaux Commissaires devaient s'assembler à Amsterdam.

Cette nouvelle affaire n'eut point de suites____ Dans la suite les

affaires des Anglais ayant pris une nouvelle face par le rétablisse-
ment de la famille Royale la Comp. Ang. fit cesser ses difficultés
à l'égard des sommes qu'elle devait toucher et ce point fut enfin
vuidé.quot; Dubois, p. 77.

In eadem insula Amb. multis annis post (1643) similis ne-
fanda caedes integrata est, uti narrat v. üampen, v. I, p. 375. —
»De andere leden van dit geslacht (van Kimalaha-Loehoe) werden
zonder regfsgeding door de Hollandsche Regt, ter dood verwezen.
Woorden ontbreken ons om deze daad te kenschetsen, waardoor
Hollanders een' geregtelijken moord van de ergste soort begingen
Zoo was Amb. dan andermaal het tooneel onzer schande! Want
dit voorval en deszelfs afiigtelijke omstandigheid doen ons de regt-
vaardigheid van het vonnis, over de Engelsche uitgesproken, ook
zeer in twijfel trekken.quot;

»Ik zal niets meer noodig hebben, dan een gedeelte uit te
schrijven der Memorie van Rechten door Bewindhebberen zeiven
opgemaakt, wegens het bekende geval op Amboina, van den jaare
1623, waarbij onder anderen gezegd wordt: »Staat alvorens te
letten dat de O. L Comp, is opgerecht tot welstand der geünieerde
Provintien, mitsgaders tot Profijt van de Compagnie en zulks
principalijcken en primario concernerende utilitatem publicam en
niet anders dan secundario vel per eonsequentiam quamdam utili-

tatem privatam singulorum. Staat mede te letten dat die van de
Comp. bij h. H. M. geauthoriseert iijn omme beoosten de Cabo met
de Princen Verbintenissen, op de naam van Hoogbgem. St. Gen.
van de ver. Nederlanden ofte H. Overheden derielver, te mogen
maacken mitsgaders aldaar eenige ibrtressen te bouwen. In uianiere
dat daar uit volght dat de plaatsen bij de Comp. verovert sunt
sub imperio, potestate et dominatione dominorum Ord. Gen. et
quod solummodo privata utilitas, het bijiondere nut dat is het
vruchtgebruik, spectat ad praedictam generalem societatem Ind.
Or. — Gelijk ook de Sententien medebrengen, dat men regt ende
Justitie administreert, uit de naam van h. H. M. zonder dat ter
contrarien dezelve Sententien eenigsints vermelden van de O. I.
Comp. of derzeiver Bewindthebberen, doordien de ma ght om Regt
te doen of Justitie te administreeren, bij de Comp. die zelfs geen
Jurisdictie en heeft, niet en werdt gegeven. Mandari enim Juris-
dictio non potest, nisi ab eo, qui eam habet. L. 2 ff. de Jurisd.quot;

$ 2.

antonius van den hedvel.

1636.

A. van den Heuvel Quaesitor {Commissaris)
m Moluccas a. 1633 missus tantas accusationes in
Gubernatorem Amboinae Artusium Gijsels factita-
vit ut ille revocaretur et sequente anno v. d. H.
ipse Gubernator insulae illtus nominaretur. Gij-
sels autem Bataviam redux causam suam tam
bene defendit et van den Heuvel tantis criminibus
oneravit ut buic imperium abrogaretur a. 1635. —
Van den Heuvel regimini Indico iratissimus quum
Bataviam rediisset, multas atras contumelias m
Gub. Gen. et Senatum Ind. jecit, quod autem

illi passi doq sunt impune. — Valentijn narrat:
»In May vertrok de H. v. d. H. na Batavia , die
over de schande hem bij dit oponlbod aangedaan
zeer tegen h. Edelh. verbittert, zich niet bedv^in-
gen kon eenige vuile woorden en lasteringen tegen
de Hooge Reg. te uiten, dat hem zeer quahjk be-
quam, alzoo hij daarover van den Adv. Fisc. in
regten betrokken en na verloop van eenigen tijd
verwezen wierd om zijn schendtaal en lasteringen
opentlijk op het schavot te herroepen en (dat nog
verbeden wierd) gegeesselt te werden, mitsgaders
noch die gevoelige straf te ondergaan dat hem een
zilvere priem door zijn tong gesloken wierd!quot; —
Quum poenam expendisset, v. d. II. in patriam se
contulit. A. 1638 Angli ministerio ejus uti volue-
runt in lite cum Soc. Neerl. Ind. Or. *). At hujus
Soc. moderatores quominus ille infamis officialis
Anglorum causam oraret recusaverunt

ADNOTATIO.

') Cf. V. Kampen, j. c. I. D., p. 344. — Valentijn, II. D.,
2e st. 93 sqq.. _ Dubois, p. 114, 115.

»Hij vond den heer Landvoogd niet t' linis, en er dierbalven
voor hem de heste gelegenheid van de wereld was, om na zijn
gedrag (dat hij ook met alle vuilaardigheid deed) te vernemen;
waar op naderhand niet veel goeds quam te volgen.quot; Va).

3) »Hij had waarlijk betoont een wakker en dapper Landvoogd
te zijn, hocM'el hot bleek, dat hij hier ook zijn vijanden had; dog
dc lijd helt;!ft geleerd dat een man die regt in zijn schoenen staat,

nooit reden lieeft, om iemand te vreezen..... Hij voorzeide den

H. v. d. H., die zijn regeering zeer straf begon, dat hij maar
agt maanden regeeren zou.quot; — Valentijn.

4) »Eenen v. d. Heuvel de N. O. I. Comp, in Ind. ghedient
hebbende als Fiscael ende bij de Reg. aldaer geeondemneert met
een Priem deur de ton;; gesteecken te werden, hadde sieh in
Englandt bij den Köninck ende de Eng. Comp, aengegeven; dies
de Köninck hem gaf commissie anno 163G om gevoegt met den
Eng. Resident Boswell alhier de pretensie der Eng. te vervolgen.
Ter instantie van de O. I. Comp, wiert v. d. H. alhier gevangen
gheset, doch korts daer nae van den Köninck gheavoyeert wordende
weder gherelaxeert.quot; Aitz. XVI boek, p. 277.

5) Cf. Resol. Stat. V. Holl. 7, 18 Dec. 1638.

§ 3.

de with.

1650—1651.

Anno 1647 coloniae nostrae in Brasilia, qnibiiS
multae causae jam duclum interitum minatae erant,
Lusitanorum inprimis seditione valde periclitaban-
tur. Maris praefectus Witte de Witb in Brasibam
missus est '). Alqui vitam ibi cum illis quibus
sutnmum erat commissum imperium tranquillarn
agere non potuit. Non magna laude illi Guber-
Dantes erant digni, si verbis Capelleni credimus:
»Het principaelste, dat ik in die sake geremarqueert
bebbe, is, dat de President en de Hooge Raden
niet sijn van soodanigb stof als wel behoorde; alle
sonder experientie in militaire saken; de President
slap ende sonder couragie, meer trachtende om we-

(lorom l'huijs te komen als daer langer te blijven,quot;
et cetera. Pnlcbra sane imago illorum virorum qui-
bus coloniarum salus committebatnr!

De With diu iners fuit 2). Pleriqne magistratus
ei ejusque consiliis adversabantnr. Gnbernantes
nullam fere rationem ejus babebant neque eum,
ut aequum, colebant. Saepe igitur litteras maris
praefectus, querelas suas deferens, ad Ordines
Generales mittebat, frustra precans ut revocaretur.

Denique morae impatiens et iratus anno 1650 sua
sponte, jussa praefectorum Brasiliensium respnens,
abiit et in patriam proram vertit ütrum bene
egerit necne, nostra non interest. De lite tantum
illi intenta nobis est agendum. — Quum vix redux
m coetu Ordinum Generalium rem suam exposuis-
set, jussu concilii illius ac Principis Arausiaci in vin-
cula cum nonnullis delicti consortibus conjectus

est 5). Judices deinde abOrd. Gen. sunt nominati_

nempe duo socii singulorum collegiorum Arcbitba-
lassicorum — qui ut judices delegati de Wittii causa
cognoscerent et judicium in eum darent «).

Ordinum Generalium autem decreto provincia
Hollandia vehementer obstitit contendens: negotia
illa unice ad imperium suum pertinere '') : Wit-
tmm enim non Ordinum Generalium ministrum
sed maris praefectum Hollandiae nomine fuisse et
imperio suo derogari quum judices a foederatis da-
ti causae huicce praeessent. - Wittii igitur libera-
tionem Ordines Holl, poposcerunt et postulaverunt

Ut collegium cui nomen: Collegie ter Admiraliteit
van de Maas - a quo in munere Witlius esset con-
stitutus - quomodo ille se gessisset - iaquireret. Ma-
gistratus Amstelodamenses hic non quieverunt. —
Archilhalassicum collegium ut captivos e vincuhs
liberaret monuerunt; collegio autem recusante,
ipsi carcerem refregerunt et navium praefectos e
custodia eduxerunt. Ordines Generales Hollandiae
quamiratissimise Wittioaliisque praefectisapprehen-
dendis non aliud egisse quam abhinc quinquaginta
annis tabbus consuevissent in causis asseruerunt

Hollandi autem argumentorum frequentatione
demonstrare conati sunt se Sum. Imp. in Hol-
landia tenentes, alienam jurisdictionem, quippe
juri de non evocando contrariam pati nequire.
Minati quoque sunt Wittium a Procuratore gene-
rali provinciae e custodia missum iri si princeps
Arausiacus adhuc impediret quominus caussa apud
judicem competentem scilicet collegium Mosanum
agereturnbsp;Verum neque Ordines Generales ne-

que princeps huncce rei exitum praestolati sunt
sed jussu principis Wittius, postquam tres et viginti
dies in vinculis habitus fuerat ad cauponam suam
reductus est, ubi tamen diligenter eum custodierunt.

Aliis rebus causa Wittii e memoria omnium
aliquamdiu excessit, sed negotiis illis decisis Hol-
landia sibi non amplius obnitendum esse ne causa
Wittii ageretur credidit et permisit ut judices ab
Ord. Gen. nominati inquirerent et sententiam fer-

i^ent. Quinimo dixit se ne carcerem quidem suum
Ordinibus Generabbus hacce in re negatnram esse'

Actor publicus Jacobus de Sylla, anno 1650
exeunte, hbellum 259 articulos, quibus res prae-
fecti valde adgravabantur, continentem tandem
confecit et officii causa mortem et pubhcationem
bonorum requisivit. — »Doch met dit alles werdt
zo lang gedraald, ait Wagenaar, dat de dood
van zijne Hoogheid tusschen beide kwam.quot;

Priusquam actio instituta est Wittio jurisconsul-
tos in consihum vocare bberum non fuit Anno
1651 d. 16 Febr. sententiam tandem judices pro-
tulerunt sic se habentem: »De Gecommitteerde
Rechteren, door de Hoogmogende Heeren Staten-
Generaal deser Vereenichde Provinciën tot de ju-
dicature van den gewesen Admirael Witte Corne-
liszoon de With en ter saecke van wandevoiren die
bij hem in Brazil, souden sijn begaen en doende
recht uijt den naem en van wegen Hoochstgemelte
Heeren Sla ten-Generaal verclaren mits desen alle
sijne verdiende en onbetaelde maentgelden 't sedert
sijn verlreck uijt Brazil tot op zijn arrivementin 't
Vaderlant ten Proffite van den Lande verbeurt ende
geconfisqueert; condenmerenhem in de costen. Ont-
seggen den Advocaet-Fiscael sijnen vorderen Cri-
minelen Eysch en Conclusie, 9 Febry 1651. Al-
dus gepronuncieert op de Voorpoort van 't hofï
van Hollant

ADNOTATIO.

1)nbsp;A. van der Capellen, Gedenkschriften V. II.

2)nbsp;»Ik mag niets verrigten. In plaats van een' Admiraal ben
ik slechts een doodeeter.quot; [Dagboek van den togl naar Brazilië).

S) »Soo de minste slaef, jae een hondt op 't Reciff sieck was,
soude meer sorgen voor gedragen worden tot solagement van de-
selve, als wel voor een Admirael alhier met sijn Volek gedaen
wordt, waer uut de genegentheyt tonswaerts wel connen bemer-
ken. ... Ja ik derf scbrijven dat een eerlijk man te goed is om
in die ellendige plaets sijn leven te eindigen.quot; [Originele brieven
aen de Staten-generaal en omstandig Scheepsjournaal, berus-
tende op het Archief van het Rijk).

4)nbsp;»Over het gebeurde in Brazilië en het verhandelde tusschen
de Witt en de H. Uegering, is op het Rijks Archief eene menigte
belangrijke stukken en brieven voorhanden.quot; [Verhandelingen en
onuitgegeven stukken betreffende de geschiedenis der Neder-
landen, door J. C. de Jonge 1825).

5)nbsp;»Ten zelfden tijde hadt de .idmiraliteit te Amsterdam op last
der Algem. Staaten eenige Kapiteinen van het Esquader van de
Witte doen vatten.quot; Wagen., Vaderl. historie XIV. boek.

Cf.nbsp;ofte Recapitulatie van AVittes leven achter

het Handschrift van van der Hagen.

6)nbsp;Praefectus Tromp, praeses tribunalis illius creatus munus de
trectavit »wel denkende, ut scripsit Aitzema V. Ill, p. 416, dat
de With hem om vijantschap zoude reprocheren.quot;

»Te regt beeft de Heer van V/Ï^n, Naleaingen D. H, bl. 122,
aangemerkt dat dc verbittering tegen de Witb zoo groot was dat
in de Bestelbrieven der Regteren en van den Adv. Fisc. der Gene-
raliteit, stelliger wijze van Wandebvoiren, als door hem reeds
gepleegd gesproken werd; welke woorden daarna op sterken aan-
drang van Holland in die van aouden gepleegd zijn, veranderd
werden.quot; (de Jonge, 1. 1.)

8) »Extract-Brief van de Staten Gen. aan de Staten van Holland

2

24 5Iei 1650, folio 88: »de Collegien ter Admiraliteyt, reside-
rende binnen U Ed. Mogende Provintie hebben ons respeetivelijck
eygener bewegingc , geadverteert van de aencomste der voorschre-
ven Capiteynen.. . met versoeck dat wij hun wilden ordonneeren
't geene sij sondcn hebben te doen. — De Instructie, rapporten
van voorn. Admir. door gedep. uyt onse Vergaederinge gevisiteert,
hebben wij naer voorgaende communicatie met Sijn Hoocheijt den
7 deser met eenparige toesfemminge van alle de aenwesende Pro-
vintien , de voorsch. de Witte doen logieren op de Voorpoorte van
ü Ed. Mogende Hoff, gelijck voor desen in soodanige gelegentheijt
soo bij Ons als bij den Raedt van State deser Vereenichde Neder-
landen respeetivelijck sonder eenige de minste contradictie van U

Ed. Mog. is geschiet....... Nu sijn Wij oock bericht dat de Heer

Cats U Ed. Mogende Raedtpens. den 21 deses is geweest bij Sijne
Hoocheijt ende uyt derselver naem versoeht dat de Witte van de
voorscbreve Voorpoort werde gelicht..... Welck versoek Ons onver-
wacht te vooren cwam. vermits dat bij Ons ten regarde van de
voorschr. de Witte, hebbende van Ons omisso medio Commissie
ontvangen, ende oock daerop aan Ons Eedt gedaen, ende vervol-
gens in Onsen dienst ende soldie getreden , niet anders provisio-
nelick en is gedaen, als in conformité van de Generale ordre van
't Landt heeft quot;vermogen gedaan te werden, gelijck sulcx oock is
geschiet in den jaere 1625 ten regarde van de troulose Soldaeten
uyt de Bahia gecomen, als oock hetgeene geschiet is anno 1633
ten regarde van de Capiteijnen die baer onder de Vlagge van
wijlen den Admirael Pater qoalick hadden gecomporteert, ende
oock van gelijcken diegeene die a. 1639 wandebvoiren hadden ge-

pleecht onder den Adm. Houtebeen...... Derhal ven vwsoecken

wij U Ed. Mogende mits desen vruntelijck ende ernstelyck dat
deselve gelieven te laten vaeren het voorsch. versoeck ende dat ü
Ed. Mog. daerenboven de meergen. twee gevangenen (Steven Cuijper
ende Nicolaes de Wit) (quae hacce in causa Amstelodami Wittii
consortibus contigerunt quaeque in epistola relata sunt nimis sunt
longa ut hic enarrentur) in de Gevanckenis le Amst. doen her-
brengen , te meer omdat het voors. subject alleen concerneert het
stnck van de incarceratie; cunnende op 't beleyt van de .fndicature

U. E. Mog. derselver consideration in Onse Vergaderingen openen;
zijnde nochtans daer ende notoir dat de Collegien ter Admiraliteyt
privative competeert de judicature over de Capiteijnen etc. etc.
uijtgevaren op Schepen staende tot hunne respective directie, ende
als men eenigen voet daer buyten heeft willen introduceren 't
selfde is geschiet om eenparicheijt te houden ten regarde van de
respective gevangenen van een ende deselfde Delicten. . .. maer in
allen gevallen en can noch mach jegens de voorschr. fnstructie bij
niemant, hij sij dan wie hij wil, werden gedaen.quot; de Jonge, Bijl. II.

9) Resol. Holl. 27 May 1650.

JO) Bilderdijk, Geschiedenis des Vaderlands, V. IX. p. 15.
Aitzcma, V. III. p. 416. Wicquefort, L. III. p. 152.

11) »Doch die van Holland antwoordden »dat de algem. Staaten,
geen Regtsgebied hebbende binnen de bijzondere Gewesten, niemant
aldaar mogten aantasten , zonder verlof van de Staaten van elk
Gewest of van den Regler, die hnnnen persoon verbeeldde. Dat
de ingezetenen, volgens de Privilegien, ook niet geoordeeld mog^
ten worden dan voor hunnen natuurlijken en benoegden Regter.
Dat de algem. Staaten geen Regtsgebied hadden dan over luiden
van oorloge, en zulks alleen bij voorkominge en over zaaken der-
zelver beroep aangaande. Dat Brazil reeds geheel gewonnen was
door de Portugeezen waarom d' algemeene Staaten ook geen Regts-
gebied hadden op de plaatse daar de misdaad in geschil zou begaan
zijn. Dat de bijzondere Staaten zeiven hunnen ondcrzaaten geene
bijzonderlijk aangestelde Reglers mogten geven maar ze voor den
gewoonlijken Regter te regt moesten stellen. Zoo men 't somtijds
van wege de Algemeene Staaten gedaan badt, was het met toe-
stemminge der Staaten van 't Gewest of van derzeher Afgevaar-
digden geschiedt. Dat deeze laatslen liierin bewilligd hadden, of
met of zonder last van hunne magligers. Zo 't laatste, dan had-
den zij 't belang hunner Provincie verraaden: en zo de Staaten
zeiven hiertoe last gegeven hadden, kon zulks niet, dan uit slof-
beid of uit onkunde of uit bijzondere inzigten, geschied zijn; in
allen geval, hadden zij niets können doen, waardoor de hoogste
magt der Provincie verkort werdt.quot; (Wagen. XIV. boek).

quot;) Aanm.opWag.y.XW.'p. 86.--fl-oW.24,26.Sept.lG50.

2«

13)nbsp;De Jonge, p. 175, V. I; »Ik heb de omstandigheden van
dit regtsgeding ontleend nit het origineel Register van de lian-
delingen der gedelegeerde regters, uit de originele verhooren etc.
alle op het Archief van het Rijk berustende.quot;

14)nbsp;»Cf. inprimis. I. Cohier van de Eyssen, Sententien en andere
stukken rakende den gewesen Admirael Witte de With... geweest
zijnde naar Brazil 1650—1651. Dit is een zeer dik boekdeel,
in hetwelk gevonden wordt 1) het oorspronkelijk journael des
Admir. 2) Zijne briefwisseling met h. H. M. 3) Zijne briefwisse-
ling met de II. Reg. te Brazil. 4) De brieven en besluiten dier
Hooge Regering. 6) Dc oorspronkelijke akte van de aanstelling
der gedeleg. Regters over de With en de Notulen van h. II. M.
6) Ondervragingen van den Fiscaal cn 7) Acte van beschuldiging
en Eisch van den Fiscaal. 8) Antwoord op den Eisch. 9) Vonnis en

II.nbsp;Akten en Resol. van de Geeom. Regters ter Judicature van
den gem. Admir., behelzende de Notulen, Besluiten en Vonnissen
der Gedeleg. Regters.

III.nbsp;De Registers der Secrete Notulen en der In- en Uitgaande
Brieven van h. II. M.quot; (de Jonge, 1. 1. Bijlage I).

§ 4.

schoonenbürgh. hakks. schoppe.

1654—1655.

Anno 1654 regio, quae nostrae dilionis in
Brasilia inanserat, Lusitanis tota cessit. Walterus
Schonenburg, Henricus Haeks, senatores, et Sigis-
mundus Schoppe (luitenant-kolonel), qui snmmam
rerum ultirnis temporibus ibi tenaerant, in palriam
huncce foedum nuntium adtulerunt Verba
baecce quae in sinuosa virorum illorum narratione
occurrunt sunt nofanda: »Doch connen ondertns-

);scljeu mol lotlig slaon hior bij le vougen eenige
»redenen van doleantie ons in 't particulier raec-
»kende, namentlijck dat tegens gemaeckte capi-
»tulatie, in plaetse van 3 Jaren in 't negende Jaer
»sijn opgehouden, om dat bet gesacb by commissie
»van U Illustre H. M. sijn Hoocbbeijt Hoocbloffel.
»Mem. ende de Edele Vergaderingbe der uegentiene
»aen de Regeringbe gedefereert, deselve is ontroc-
»ken ende bij nacrder commissie aen de persoon
»van den Heer Luit. Gen. gegeven, gelijck dan ook
»volgens deselve Capitulatie was belooft alle ses
»Maenden precys alhier in 't Vaderlant betalinge
»van ons so zuijr verdiende tractement te laten
»ghedaen worden, doch is iu ses Jaren qualijck
»daerop yets ghevolcbtquot;

Verum Indiae Occidentalis Societas clamores
vehementes de male administrata provincia edi-
dit et operam quam maximam navavit ut rem il-
lam in claram lucem proferrct et non solum
Senatores sed etiam praefectos militares, e Bra-
siba reduces, accusationibus subtiliter consti-
tutis judicio persequeretur. Inter alia haec illis
imputabantur: »dat aen de Notulen ontbreecken
»de dagen op den welcken de meeste besoignes
»sijn voorgevallen, gelijck mede bescbeijden daer
»toe deselve relatift sijn, als onder anderen de
»ontvangene ende afgesondene Missiven, Rappor-
»ten, Inforrnatien ende examinatien, ende genera-
»lijck de Staten van al de Magasijnen en welcke

»defect mede is aen 'trapport van den Heer Schoppe
»en ondertiisschen dewijle sij Gecommitteerde bij
»provisie eenige poincten hebben gheobserveert,
»daer in deselve geen eontentement connen nemen,
»so souden deselve connen bebandicht worden om
»daer op naerder satisfactie te geven als: Waer-
»omme tegens alle Oorlochs ghebruyck plaetsen
»sijn overgegeven daer geen vijant omtrent was;
»waeromme sij sulcke schandelijcke clausulen, als
»in het eerste ende laetste artijckel sijn begrepen
»hebben laten opstellen; in gevalle het gbebreck
»van de stuckgoederen soo groot was , waer van
»daen deselve nae het overgeve van de plaetsen
»hebben connen gevonden wordenquot; et cetera

Ordines Generales ut Concilium Status de bis
rebus cognosceret decreverunt. At magnae con-
troversiae de cognitione illius concilii ortae sunt.
Wittius Hollandiae consiliarius reis in provincia
Hollandia unice apud judices Hollandos litem in-
tendi posse asserens effecit ut Schoppe jussu con-
siliariorum commissorum Hollandiae (Gecommit-
teerde Raden) ®) in carcerem conjiceretur. Schoo-
nenburg etHaecks etiam jussu Ordinum Hollandiae
custodiebantur quamquam prior erat Groninga-
nus. Ordines tamen Hollandiae professi erant se
Scboonenburgium, si exposceretur, reddituros esse
judicibus Groninganis.

Tribunal etiam militare ab Ordinibus Generali-
bus creatum erat. Frustra Hollandi ad jus, ad

antiquum raorem, ad aequitatem provocabant. Ita
argumentabanlur Ordines Generales ''): »Dunckt
aengezien de Generaliteyt exerceert alle acten van
Souverainiteyt over alle gemeene Conquesten ende
dat consequentebjck deselve oock competeert Ju-
risdictie over die Quartieren (Brasilien) als spruij-
fendc deselve Jurisdictie uijt de Souverainiteyt:
dacr uijt dan oock volght dat die geene die aldaer
gepecceert hebben, oock de Judicature van des
Generaliteyts Rechters onderworpen sijn: hierbij
komt dat alle die gene die haer in eedt ende dienst
van een Souverain begeven, gezeydt worden, haer
van zelfs te onderwerpen de Judicature van deselve
Souverain, ende voornaementlijck in 't geen haere
Commissie concerneert: te meer zoo wanneer het
delict begaen werdt onder het ressort van de
Generaliteijt, insonderheijt in eene plaetse, daer
haer Hoog M. hebben een hoogh Hof van Justitie,
onder wekkers Judicature zoodanige Delinquanten
zijn staende, alzoo zij andersints siende dat zij de
Judicature, ende suickx oock de straffe van de
Rechters van den Souverain niet onderwoipen zijn,
daer door oock zoude mogen occasie nemen van
te grasseren over de Goederen ende Ingesetenen
onder deselve Souverainiteyt zijnde: Quoniam ma-
xima illicebra peccandi unpunitatis spes est; waer
bij noch gevoeght dat zoo wanneer yemant m
Commissie buijten 'sLandts is geëmployeert deselve
wederkeerendc omme rapport te doen, Ier lijdt

ende wijlen toe het voorschreven rapport afgeleydt
ende hij gedechargeert is, verstaen moet werden
te wezen in denzelven staet, als hij bnijten 'sLandts
in actuele exercitie van zijne functie is geweest.
Dat voorts propter causae continentiam ende opdat
verscheijde Rechters in een ende deselve zaecke
geene verscheijdene ofte contrarie Sententien en
zouden geven ende omme te ontgaen de gunste
die zodaenige Delinquanten in haere Provintie zou-
den mogen vinden, noodtzaekelijck is, dat zodae-
nige zaeken blijven onder een ende deselve Judi-
cature van de Generabteyt; gelijck dan haer H. M.
in andere diergelijcke zaeken, de Judicature over
zodaenige persoonen door gedelegheerde Rechters
ofte anders dickwils hebben geëxereceert gehadt,
waer van de exempelen zoo menigvuldigh en klaer
zijn dat deselvige hier alle ofte eenige derzei ver
te willen alleguêren solem facibus zoude gëillu-
streert zijnquot; etc. etc.

Verum Hollandi demonstraverunt ®) Ordines
Generales si umquam jurisdictionem babuissent in
talibus vel alius generis causis illam nunquam
nisi scientibus et comprobantibus provinciis exer-
cuisse : si forsitan Ordines Generales aliis quoque
in causis judicare conati essent, juribus provin-
ciarum revera vim fuisse factam, certe regulam
inde effici non posse: Ordines Generales jurisdic-
tionem in milites tantum habere idque jure prae-
ventionis: ceteros homines omnes in ditione esse

Ordinum uniuscujusque Provinciae sive cives in ea
essent sive in illa regione ad certum tempus tantum
morarentur Jam vero Schoppium in officio
Ord. Gen. fuisse agnoscebant; se autem praevenisse
dicebant.

Utraque pars pertinax erat in disputando. Ordines
HoIIandiae singulos reos ad judicem domicilii (Scboo-
nenburgium itaque Groningam) mitti volebant»»).
Groningani tamen se bujus Jurisdictionis nequa-
quam cupidos esse, illam autem Ordinibus Gene-
ralibus competere scripserunt. Tribunal militare
dicebat se de Scboppio judicare non posse nisi semel
et simul de duobus Senatoribus cognosceret, quia
aequum non esset militem, qui illorum senator um
jussui paruisset, maleficii causa in judicium vocari,

illos tutos abire.

Paulo post Ord. HoIIandiae Senatorem Haexium
curiae HoIIandiae tradendum curaverunt, ut vi
ordinariae Jurisdictionis suae curia illa litem diri-
meret: verum ut quam saepissime epistolarum cum
tribunali militari baberet commercium rogave-
runtnbsp;Ut Groningani Scboonenburgium utpote

criminis socium eidem curiae extra ordinem conce-
dere vellent petierunt »(dat de Heeren van dezelve
»Provintie zullen werden verzocht tot bevorderinge
»van goede Justitie, en vermijdinge van Separatie
»van Rechters bij vrijwillige concessie te willen
»toestaen dat dezelve bij delegatie mede de Judi-
»cature van den voorz. Hove (van Holland) werde

»onderworpen).quot; — Tribunal militare diligenter
interea in Schoppium inquirere tentaverat ; sed de-
claravit, se nequaquam ad sententiam procedere
__posse; causas enim praefecti militaris ac Senatorum
ita cohaerere ut in una tantum judicium ferri non
bene posset. Tribunal igitur ut dimitteretur roga-
vit; quibus precibus Ord. Gen. d. 7 m. Nov. sa-
tisfecerunt.

Neque vero rei publica custodia liberati sunt
et frustra ut causa dijudicaretur etiam atque etiam
precabantur. Judices militares, qui de causa
Schoppii rursus cognoscerent, calendis Januariis
Hagam redierunt. At priusquam inquisitionem in-
staurarent Ordinibus Generabbus significaverunt,
quod etiam ante dimissionem denuntiaverant, pari
passu in causis Schoonenburgii ac Haexii esse
procedendum. Quia autem non solum nulla curia
illis viris litem intendisset sed ne constaret quidem
quaenam curia in causa Schoonenburgii judicare
deberet : quia rebus sic stantibus aequum non esset
Scboonenburgium cum Scboppio confrontari, quo-
niam utilitas aliqua Scboonenburgio inde oriri pos-
set : judices rogaverunt ut Ordines Generales sta-
tuèrent utrum nihilo secius inquirere pergerent
necne. — Qui in Ordinum Generalium sedebant
Hollandi se de re illa sententiam ferre non audere
sed sibi ad Ordines Hollandiae referendum esse di-
xerunt. ■— Scboppius Ordinibus Generabbus sup-
plicavit ut sive sub poena confessi et convicti in-

terea liberaretur sive sententia expeditissima da-
retur, et judices precibus ejus justis favebant.

Hollandi denique se non impeditnros esse decla-
raverunt quominus Haexius cum Scboppio binc
ilbncque confrontaretur, praesentibus duobus a
curia Hollandiae delegatis ac duobus delegatis tri-
bunalis militaris, et actuario vel amanuensi. —
Addiderant tamen haecce verba : »Ende dat onder
expresse verklaringe in de Registers van H. Hoog
Mog. t'insereren, van dat daar door niet zoude
worden gepraejudiceert de sustenuën van eenige
provintien, verstaande de Generahteyt tot de Ju-
dicature over de voorn. Haeks te vsezen gerechtigd;
nochte oock die van andere Provintien, verstaende
sodanige dilicten, als bij denselven Haecx soude
mogen wezen begaen, privativelijck subject te
wesen de censure ende judicature van de Staten,
ofte van de ordinaris Competente Justitie dier Pro-
vintie in de welcke de Delinquanten woonachtich
ofte voor 't aennemen haerdcr commissie woonach-
tich geweest waren.quot;

Tribunal militare banc controversiae concdiatio-
nem non probavit sed de Haexio et de Schoonen-
burgio pariter statuendum esse contendit. Tandem
d. 10 m. Febr. Ordines Generales ne administratio
justitiae in causa Schoppii retardaretur, Schop-
pium nunc cum Haexio confrontari voluerunt apud
judices mihtares et curiam Hollandiae simul; ita
autem ut praejudicium neque Ordinibus Generalibus

neque Ordinibus Hollandiae fieret do eo, quibusnam
Ordinibus jurisdictio in causa Haexii competeret.
Schoonenburgiuin quoque cum Scboppio confron-
tandum esse apud judices militares ac legatos non-
nullos provinciae Grouinganae decreverunt. —
Haexius igitur et Scboppius simul interrogati sunt.
Neque Curia Hollandiae neque tribunal militare,
in causa quae tot difficultatibus ansam peperat
et tanta animorum contentione acta fuerat consul-
tum judicaverunt gravibus poenis viros illos affi-
cere'^). Scboppe stipendio atque aliis emolumen-
tis*^) privatus est. Judices eum ad munus iu-
babilem dixerunt. De delicto non pronuntiaverunt.

More suo Bilderdijk animadvertit : »En daar was
bet ook eigenbjk om te doen geweest, dat men
hem geen achterstallen betalen zou'*)!quot; Causa
igitur illa gravissima ridiculum eventum habuit.
Aitzema nihil de Schoonenburgio nec Haexio am-
plius memoriae tradidit. Wagenaar autem ita
concludit: »Zij (Sch. et H.) werden derhalve na
eenige maanden zittens geslaakt, 't Verlies van
Brazil werdt eerlang in 't algemeen toegeschreeven
aan gebrek van mond- en krijgsbehoeftenquot;

A D N O T A T 1 O.

1)nbsp;van Rampen, Geschied, der Nederl. hiiten Europa II. D.,
p. 47—52. Luiac, I. D., bl. 339. Wagenaar, XLVllI. b. —
Thurloe's papers. Vol. II, p. 481, 496, 700. Bilderdijk, Ge-
schied. des Vadert. V. IX, p. 96. - AiUema, V. Vlll.

2)nbsp;Narratio Sehoonenburgii et Haeksii uberrima legitur apud
Aitzema p. 231, V. Vlli. Cf. etiam Ned. Jaerh. Bijv. a. 1753,
p. 348.

3)nbsp;Schoppius narravit: »lek heb gbeduyriehlijek soo scbriftelyek
als door speciale Gecommitteerde naecktelijck voorgedragen de rechte

beschapentbeyt etc. van Brazyl... sonder dat de noodige effecten
daer van uijtgbebraebt sijn ghcworden, sulcx dat U H. M. Manc-
quement van dien , soo claer als de Sonne aen den Hemel, den
onderganck van Brazijl gemoet hebben connen sien.quot;

4)nbsp;„De gemene discoursen waren dat wel 200 metalen stucken
gcschuts ende 3 ä 400 ysere aan de Portugesen waren gebleven,
alle geestimeert op een Milioen Rycxdaelders; dat alle de saecken
der Compagnie toebeboorende aen de Portugesen waren gegeven
ende dat de Politycken ende Militaire nochtans hadden alle baer
eygen ende particuliere saecken vrij bedongen ; dat de Politycke
ende Militaire Hoofden oock aen de Soldaten zouden hebben ver-
kocht voor tiert wat e«« gulden weert was; dat de President som-
tijds in 14 dagen niet van sijn camer quam ende noeijt de Forten
badde besien. Schop sonde bebben gbeseyt: »'tis waer wy hebben
nu Vyvres ghenouch, macr als die op is dan können wij geen goede
Capitulatie maecken;quot; dat het Recif purelyck verraden ende ver-
kocht was. - Schop excuseerde sich met syne Commissie dat hij
stondt onder de Politycke Raden, andere seyden dat bij nochtans
sells mede Raedt was gbeweest immers van den Kryghsraet, ja dat
door syn raedt alles was ghedaen etc, etc.quot; (Aitzema, 1. 34, p. 240).

5) Bilderdijk dicit: »deed de With hen (NB. door Gecommitteerde
Raden) in hechtenis nemen.quot; Aitzema narrat : »ende wierden dc
Gecommitteerden Raden van Hollandt versoeht om Schoppe te wil-

Icn saiseren, 't weick gheschiet is door een Sergeant ende ses Sol-
daten. Den President Schoonenburgii ende Haecx wierden in be-
waringh ghenomen door ses State Booden.quot;

e) Resol. van Consid. p. 218. Thurloe's papers Vol. III,
p. 50, 51, 116.

7)nbsp;Bellum juridicum ofte den oorlogh der Advocaten. Casus
quadragesimus »Of Ingesetenen van de respective Provintien, in
Eedt van de Generaliteyt deJinquêrende, voor de Generaliteyt Ju-
sticiabel zijn, ofte niet.quot;

8)nbsp;AVagenaar, bl. 384, b. XLVIII.

Lectu digna revera est sententia praesidis et curiae Hollandiae
quaei nvenitur in libro cni nomen hello juridico, p. 261. — »Soo
dunckt ons dat deselve personen in casu supra posito alhier te
lande weder gekomen zijnde, alleenlyek te rechte kunnen Werden
gestelt voor de competente Justitie ge-erigeert, ende aangestelt bij
ofte in name van de Staten dier Provintie, alwaer zij ten tijde van
het opnemen haerer Commissien, Onderdanen ofte Ingesetenen zijn
geweest, geconsidereert dat de Souverainiteyt van de Provintien
dezer landen altijt is geweest... bij de respective Provintien. . .
zoo is dien volgende de Jurisdictie spruytende uijt de Souveraini-
teyt mede gebleven hy yder Provintie . .. zijnde alleenlyek aen de
Generaliteyt toe gestaen de Judicature over Militaire Oflicieren,
delinqnerende in Officie militair ende dat bij preventie in deselve
Provintien ende verders nochte anders niet, etc. Daerenboven zijn
aen alle Onderdanen.. . alle haere Privilegien.. . ongepraejudiceert
gebleven; onder welcke Privil. oock is dat ze nieuwers können ge-
convenieert ofte gccauseert werden dan voor haer competente llech-
ters, ten waere dat judex loci delicti sulckx hadde gepraevenieert j
daer uyt dan met goedt fundament geinfereert werdt dat de Ge-
neraliteyt niet gereehtighd is om de voorsz. Onderd. ... 't zij door
gedelegueerde rechters of anders in de Provintien onder de Unie
zijnde te causeren over eenige delicten. . . waer die oock geschiedt
mogen zijn etc. Zijnde notoir dat de Provintien van alle oude
tijden voor baere Ingesetenen gehadt hebben het Privilegie de non
Evocando; soo verre, dat oock geen Judicature van de provintiale
Rechters tot den Prince van den Lande zelfs getrokken mochte

werden naer abjuratie van den Koningh van Spangien; maer de
respeetive Provintien in haer oude gerechtigheydt geconserveert ge-
bleven zijn; ende naer dat het recht van den Prince op de Staten
van de Provintien gekomen is, kan zulckx veel minder bij de Ge-
neraliteyt werden gepretendcert, aen dewelcke immers de Souve-
rainiteyt die de Princen over deze Provintien gehadt hebben, noyt
is overgegeven ; ende tot nacder bewijs is bepaald bij het 17 Art.
in den Jare 1G51 Instructie voor den Raedt van Staten, dat...
notanter daer bij voegende de woorden: Behoudelyck dat nie-
mandt zal werden geëvoceert buijten de Provintie daer hij woont
zonder consent van de Staten derzelver Provintie etc. etc. Ende of

•wel haer Hoogh.-Mog____Jurisdictie hebben over alle de gemeene

Conquesten.....zoo en kan evenwel 't zelve niet gëappliceert wer-
den tot het cas subject: Gemerckt alle 't zelve wel plaets heeft,
zoo wanneer de Delinquanten haer onder de Souverainiteyt van
haer Hoogh Mog. blijven onthouden... maer wederom gekomen
zijnde in die Provintie daeronder zij ressorteren zoo kunnen haer
personen niet werden geconvenieert dan voor haere competente
Rechter.? in deselve Provintie: alzoo zoodaenige Onderdanen uijt
een Provintie vertrekkende, omme daer nae wederom te komen,
behouden hoc ipso haer Domicilium in deselve Provintie, zijnde
in Rechten resoluyt, dat geen Domicilium kan werden verandert
nisi destinato animo.... Wat nu aangaat de exempelen, die ter
contrarie zoude mogen werden bijgebracht, van dat haer tloogh-
Mog. in diergelycke zaecken de Judicature over zodanige Persoe-
nen door gedelegueerde Rechters ofte anders diekwils bebben
gëcxerceert; 't zelve is geschiedt, of door speciael toestaen van de
Gedeputeerde van de Provintien ter Generaliteyt, ofte van de Pro-
vintien zelfs... 't zelve is doorgaens of bij Acte van non Prae-
juditie, ofte bij ontslaginge ende Renvoy, ter instantie ende ver-
zoecke van de Provintie gerecht geworden. .. boedanige Acte van non
Praejuditie haer Hoogh Mog. meermalen hebben gegeven ende nu
noch onlanx in den Jare 1648 zoo aan üEd. Groot Mog. als aen de
Heeren Staten van Zeelandt, op het advijs van het Hof van Hollandt
op diergelycke subject, raekende de personen van Adriaen van Bul-
lestraten, Hamel ende Bas alle drie Hooge en secrete Raden in Brazyl

etc. ctc. Tot naeder teeken dat de Gcneraliteyt in casu supra posito
geen Judicature en competeert ende dat haer Hoogh Mog. udckx
ook verstaen dient tot exempel het gepasseerde in den Jare 1625
et quidem t« ipsissimis terminis; want de stad Salvador in
Brazilien in handen van den vijandt sehandelijek overgegeven, ende
verscheijden aan dat delict culpabel in apprehcnsie gestelt zijnde
hadden haer Hoogh Mog. aan Burgermeesters ende regeerders der
Stadt Middelburgh mede versocht dat bij haer zouden werden ver-
zeekert alle die gene die van een Krijghs en Secreten Rade
culpabel mochten zijn ende dat dezelve gelogeert mochten werden
op de Voorpoorte alhier, ofte dat de Regeerders wilden gedoogen
dat znickx bij haer Hoogh Mog. gedaen mochte werden; voegende
daar bij, dat de apprehensie, ofte zendinge herwaerts niet in con-
sequentie getrokken zoude werden ofte inbreuk in des Stadts Pri-
vilegien , Recht ende Gerechtigheyt zoude geschieden ofte t' eeniger
tijdt geallegueert mogen werden... zoo is evenwel bij Borgermees-
teren. .. daer inne geensints geconsenteert, maer hebben Steven
Racquet, geweest zijnde politycken Raedt in Brazyl en Burger tot
Middelburgh, voor den Gerechte aldaer te Recht gestelt, alleen-
lijnk haer H. Mog. daerinne te gemoet komende datze op derzelver
vcrzoeck hem herwaerts hebben gezonden omme tegens de andere
Complicen geconfronteert te werdenquot; etc. etc. etc. Cf. Bijnkershoek ,
Lib. I. C. XIIL Quaest.jur. priv. Aitzema, Hist. VI, p. 207, 208.
Resol. van Consider, ten tijde van de Witt, p. 225.

9) Bijnkershoek dicit: »Sed quum plurimae Provinciae etiam in
politicos sibi jurisdictionem arrogarent Ord. Holl. d. 1 Oct. 1654
decreverunt, Curia Hollandiae prolixo Responso eicuteret, an non
li, qui contra Ord. Gen. deliquerunt etiam in eorum territorio,
in Belg. Foed. reversi, reciderent in jurisdictionem ejusdem judi-
cis, quem ante habebant? Et secundum Hollandorum sententiam
exstat prolixum Curiae responsum 8 Oct. 1654 optime sane con-
scriptum, nec nisi frivolis rationibus contra disputavit nubes
Pragmaticorum 1 Sept. 1654.» Et paulo post scribit: »Coeterura
Ordines Holl, eandem, quam diii sententiam, etiam deinceps
mordicus deienderunt.quot; — Cf. Resol. van consid. ten tijde van de
Witt, p. 219. — Bijv. op de Ned. Jaerb. a. 1753, p. 258.

10)nbsp;Bilderdijk I. 1. narrat: »Eindelyk kwam het zoo verr' dat
die Schop, een Groninger zijnde en Groningen de Judicatuur aan
de Generaliteit toekennende, voor een Krijgsraad te regt stond.quot; —
Nullo loco legi Schoppium Groninganum fuisse.

11)nbsp;»Zullende in alJcn gevalle die van de zelven Hove, bij de
voor-ïz. te schrijven Missive, mede werden gelast met de voor-
noemde Krijgbsraedt te willen correspondéren , ende in specie door
den voorsz. Advocaet Fiscael ende Procureur Generael aan den ge-
stelden Fiscael van den voorsz. Krijghs-raede te doen communiceren
de Confession , die de voorn. Ilaeckx zoude mogen duenquot; etc- —
Bellum jurid. 1. 1.

U) Aitzema; »Ende nu, dicit, seijden de militaire Rechters
dat hij (Schoppe) wel jfoedt Soldaet moglit sijn ende goede eou-
raghe hebben, macr dat hij niet was om groote dingen in den
oorlogh te doen. Audere desgelijcx seijden dat sijn conduite niet
was goedt geweest. Men spreeckt altijdt na de uijtcomslüquot;

13)nbsp;»Dewek-ke (boneficion cn tractementcn) hij in qualiteyt als
gewesene I.icntenant Gener.iel over de Militie in Brasil voorsz. ofte
andersints tot laste van de Hoocbgemelde Heeren Staten ende de
West-Indische compagnie soude connen ofte mogen pretenderen
t'sedert den 26 Jan. 1654, date van de capitulatie met den vijandt.quot;

14)nbsp;Milites quoque e Brasilia redeuntcs stipendia postulabant.
Aitzema scripsit : »Die van de West-JndischeCompagnie, bun schade
en verlies moeijende, hebben niet stil gestaan. — Airede in't begm
van Julius hebben de Bewintliebbers aen haer II. Mog. vertoont
dat se uyt bet bericht nopende bot verlies van de conquesten in
Brasylgeen ghcnougen konden nemen, derhahen oock weijgerende
aen de overghekomene Soldaten baer afreeckcningh ende betalingh...
De gecommitteerde Bewinthebbers claechden den 26 Nov. dat haer
H. Mog. geen betalingh deden aen de uyt Brasyl gceomene trans-
personen, deselve renvoyerende acn de respective Cameren; ver-
soehten dimissie, nie' connende langer versecekert zijn voor baer
persoonen tegen de alhier nijt Brasyl gecomene dolerende Soldaten.quot;

1=) »Moreau (Beschrijving van de leste Beroerten en afral der
Portugeezen in Brazil, in de fransche taal beschreven door P.
Morean, die zelf in dat land geweest is; door Glazemaker vertaald)

3

verhaalt, omtrent de groote ontwerpen der Holl, met Brazilië,
het volgende, hetwelk ons te meer met spijt over de verwaarloozing
van deze heerlijke volkpl. moet vervullen. Men zoude na 1654
dat land aan het gezag der W. i. Maatseh. onttrokken, en het
door een lid der Staten-Verg. hebben doen besturen. Men zou vrijen
handel aan alle volken naar Braz. hebben geschonken, en aan het
Reciel' eene IJoogeschool voor America hebben gevestigd. Ook wilde
men de inlanders aan landbouw gewennen ten einde dus eene
aanzienlijke gezetene bevolking te bekomenquot; etc. v. Kampen H.
Deel, Bijv. 1.

»Niet lang daerna hebben de H. Stat. van Holl, tot een belooning
van derzelver (Rade Provinciael) ernst en waekzaamheid voor hunne
Souveraine Gerechtigheden en voor de Vrijheden hunner Onderda-
nen, doen emaneren 't bekende Plakaet vau den 3 Oct. 1656, bij
welk Placaet deze Art. zijn vastgesteld : dat de Onderd. en Ingez.
van Holl, dit Recht (van non evocatie of non remissie) niet alleen
competeert wanneer dezelve in eed en dienst, mitsgaders binnen de
palen van Holl, gebleven zijn, maer ook in 't bijzonder, al is 't
dat zij in eed en dienst van de Generaliteit, doch wederom in Holl,
gekomen zijnde, hetigt worden, zelfs op 't territoir van de Gener.
te hebben gedelinqueerd,en te meer dan, wanneer dezelve alleen-
lijk in eed en dienst van de O. of W. Ind. Comp, beschuldigd
worden in eene der Colonien misdaen te hebben, en dat wel zonder
onderscheid of dezelve uit dien eed en dienst zijn gedimitteerd, dan
of zij ze quaedwillig verlaten hebben en dat zij na hun retour in
Holl, alleenlijk voor haren domiciliaren Rechter, of alwaer zij bij
't aenvaerden van haren dienst hebben gesorteerd, justiciabel zijn;
dat alle Hoven en Rechteren zijn gelast om zulks ten allen tijde
onverbrekelijk te observeren , zonder daer tegen eenige exeeptien
oF oppositien te admitteren.quot; — Cf. Gr. Plak. boek II. Deel, col.
1158. — V. Leeuwen, Op de manier van proced. in de Sted.
«tc. p- 6. — Bijvoegs. Ned. Jaerb. 1753, p. 349.

§ 5.

fripericüs coyet.

1662.

Coxinga pirala Sinensis celeberrimus ') a. 1659
periculum quam maximum in insulam Formosam,
quae in ditione erat Batavorum, intendit. — Arce
nostra Zeelandia munitionibus male septa, Guber-
nator Coyet Bataviam miseram insulae conditionem
d. 10 m. Mart. 1660 nuntiavit et opem quam ce-
lerrimam a regimine Indico petiit; sed infenso ipsi
decessore Verburg litteras illas et magna so-
cordia et turpissimo metu dictatas esse contendente,
Senatus Indiens deceptus nihil misit quod Formosae
praesidio fuisset. — Quin etiam ubi van der Laan,
Sectator Verburgii, cum classe ad Formosam d. 16
m. Jul. 1660 tandem missus pessime de Coyeti admi-
nistratione retulerat praefecto illi munus est
abrogatum et Clenk van Odessa d. 21 m. Jun. 1661
Gubernator nominatus. Coxinga autem, quumnovus
Gubernator ad Formosam pervenit jam vehemen-
ter insulam illam cum magno exercitu impugnante
et arciexitium minante, perterritus Clenk ad regnum
Japonense anxie proram vertit Regimen Indi-
cum autem nunc magnos claniores edidit et haerens
in salebris in Coyet calamitatis causam derivare
voluit

Quum novem menses obsidione arx clausa fuisset
d. 1 m. Febr. 1662 tandem Coyet urbem, quam

pro viribus muniverat ®) hosti tradidit Ejus
deditionis atque aHarum accusationum causa, iustitit
viro nostro Bataviam reverso fatum quam tristissi-
mum. Inimici ejus exsultantes in carcerem eum
conjecerunt, et deinde carnifex gladiurn strictum
supra caput damnati multisque abis injuriis affecti
vibravit. Tum d. 11 m. Jun. 1665 in exsibum
perpetuum Coyet in insulam Bandam est ejectus,
postquam per tres annos in captivitate durissima
eum Bataviae tenuerant ®).

A. 1674 autem princeps Arausiacus Guilielmus III,
propinquorum et amicorum viri nostri continuis
et iteratis supplicationibus motus, tandem apud
moderatores Societatis I. Or. eum defendit et ef-
fecit ut vinculis exemtus in patria Coyet diem
supremum obire permitteretur: »Maar, ait van
Kampen, zijn vonnis werd niet vernietigd, noch
zijne magtige vervolgers gestraftquot;

ADNOTATIO.

1)nbsp;»Coxinga was geen gemeen Zeerover, maar verwant aan de
ende Sinesche, en door de Tartaren onttroonde dynastie, en zocht
hare zaak zoo lang en zoo ver hij kon staande te houden.quot; Bilder-
dijk, Gesch. des Vaderl. IX Deel Bijv.

2)nbsp;»Zijn wraakzugt tegen hem ging zooverre dat hij h. Ed. tegen
zijn beter weten in dit stuk openbaar misleide, geheel Formosa
aan zijne bitterheid tegen den h. Coyett, zonder eenigzins zijn eere
en eed, voor de zaak van zijn Heeren en Meesters te betragten,

[zoo men toen openhaar zeide) als opofferde, en niel anders
voorliad, als om dien wakkeren en onschuldigen Heer, of daar
elendig te doen omkomen, of zoo hij er het leven nog afbragt,
met al zijn vermogen tot Batavia dan te bewerken dat hij verder
aan een schandelyk einde geraken mogt. Immers dus was den
roep aldaar.quot; — Valentijn, IV. D. 2 st., p. 75. — v. Kampen, II.
Dl. bl. 106.

3)nbsp;»Makende den Landvoogd en den Raad al te zamen voor bloode
Poltron neu uit, en zijn moed aan hen nog niet te wel gekoeld
hebbende, besloot hij met eenige van zijnen aanhang een Geschrift
op te stellen, waarbij zij alle verklaarden, dat er niet de minste
reden van vreeze was, maar dat de Landv. etc. schandelijke bloo-
daards waren.quot; Valentijn.

4)nbsp;»llij wierd over deze saak, nadat liij weer op Batavia gekomen
was, wel voor den Raad des Gerichts aangesproken ; dog 'tPleydoy
bleef steken, en men zond hem, wel verre van hem, gelijk hij
verdiend had, daarover te straffen, nog als Hoofd der Vloot na 't
Vaderl., waarscbijnlyk opdat hij daarover niet verder zou aange-
sproken werden. ... en hem zedert Advok. Fisc, van Indien ge-
maakt.quot; Valentijn.

5)nbsp;»Men stond toen niet weinig met deze zaak verlegen, ziende
dat men schendig, en in allen deelen misleid was, lioewel men wijs
genoeg was (gelijk dat dan gemeenlijk gaat) van halsterrig zijn
misslag nog niet te willen bekennen, best oordeelende al de schuld
maar op Coyels lafhartigheid te leggen.quot; Valentijn.

6)nbsp;»AA'aarover hij nog wakker beschrobd wierd.quot; — Valentijn.

7)nbsp;»Les Hollandais n'étaient plus cn état de soutenir le siège.
La dyssenterie et le scorbut régnaient dans la place. Depuis le
commencement du siège on avait perdu plus de 1600 hommes.
Les Eglises et les magasins étaient remplis de malades.quot; — Dubois.

8)nbsp;»Waaromtrent de ondaukbare en door den heer Coyett tot
koopman gevorderde P. de Vick niet weinig het zijne gedaan heelt,
■waarop hy ook Boekhouder-Generaal gemaakt wierd.quot; Valentijn.

8) »Hij bekwam verlof orn op den grond te mogen sterven, wiens
eer hij ten spijt van eenige verachtelijke wezens had opgehouden.
Maar zijn vonnis werd niet vernietigd... en dit vonnis, hetwelk

Maatsuiker gewis door zijnen invloed had kunnen l/elelten. is eene
vlek op diens roem.quot; v. Kampen, I[. D., bl. 106.

»La comp., en le faisant élargir, lai permettait de revenir en
Hollande à condition qu'il s'engagerait par serment de ne point
passer au service de quelque Etat étranger pour aller aux Indes.
On avait déposé entre les mains des Directeurs la somme de
ƒ 25000 pour sûreté de l'exécution de sa promesse. C'était faire
son éloge, que de prendre de telles précautions.quot; Dubois.

10) »Wat schandelyk Pleijdoy men dezen dapperen Heer, en eenige
leden van zijnen Raad, daarover aangedaan, wat voor een won-
derlijken eisch de Adv. Fisc. Philibert Vernatti daar over opge-
steld, en wat schande men hem verder daar over doen lijden
heeft, ziet men wydloopig nedergesteld in 't Verwaarloosd For-
mosa. — Valentijn. Cf. H. v. Quellenhurg tegen Tavernier, C. 11,
p. 17. — Wagenaar, 49 B. Dubois, p. 213. Schouten.

sFormose négligée. C'est une Apologie très solide de la conduite
du Gouv. Coyet à qui l'on imputa à tort la perte de cette île. On
y voit qu'il n'oublia rien de tout ce qu'exigeait le soin de sa con-
servation, mais il avait à Batavia des ennemis.quot; Dubois.

§ 6.

de 11 o y.
1686.

Civi cuidam de Roy accenso magnis pollicita-
tionibus gubernatoris gen. Speelman, qui beneficia
ejus optime remunerari promiserat, persuasum fuit
gravissima officia praestare Societati I. Or. Nempe
inregnumBanthamense se conferre debebat tamquam
vir privatus, quem summis injuriis Societas I. O.
affecisset, eo consifio, ut inquireret quare illius
regni principes i), legatos ad regem Britanniae anno

lÖSU misissent De Roy, tota merite et animo
mandato incumbens et personam abenam optime
ferens, mox agnovit legatos illos se in Europam con-
tulisse, ut regem Britanniae permoverent ad classera
ornandam, quae illis auxiliaretur principibus, qui,
dum pacem bonam adhuc cum Societate Neerl.
I. O. agitabant, Batayiam, bello repente redinte-
grato, irrumpere et, Batavis ex India omnibus de-
trusis, aut totam exstinguere aut Britannis tradere
veile dicebantur: quod consilium aures permulsisse
ferebatur regis Britanniae, qui gratissime buic bello
se immisceret. — Quo audito de Roy, semper jussa
G. G. Speelman, discordias tanta astutia sevit, ut
bellum acerbum in regno Bantbamensi oboriretur.
G. G. Speelman enim ita existimabat: »In dat trou-
»bel water is het goed vissen en de vangst soude
»konnen wesen, soo niet het geheele koningrijck
»Bantham, ten minste de ruïne van de Negotie al-
-odaer van alle de andere Europ. Natiën.quot;

Res tantis caris ductae eventu felici non carue-
runt Dnrissimis bellis, quae de Roy inter po-
pulos illos commiserat, se invicem attriverunt. Bri-
tanni expulsi vebementissime questi sunt Societas
autem I. Or. moderatores quosdam et legatos in
Britanniam miseront, qui gloriose mentientes dic-
titaverunt de Roy non jussu Societatis I. Or. ila
egisse sed eum in officio regis junioris Bantbamensis
bella fovisscnbsp;Diuturnam ®) controversiam pa-

tria nostra cum Anglis el Dan.s » ) hacce de causa

liabuit. De Roy, luaxitae inhians thesauris regis
Banthamensis, acervos nummorum sibi construxit
et diversis modis, qui iis temporibus recepti eraut,
regis gazam expiiavit. — Tum quoque primum
inimici ejus consilia consociaverunt ad ejus inleri-
tum. Quum autem iutelligereut se sub specie ju-
ris diflicillime virum nostrum et bona ejus aggredi
posse, quia de Roy non in officio Societatis I. Or.
esset, raiserum hominem ilium, quasi virtulem ejus
bonoraturi, praefectum militarem creaverunt
Vix tamen Bataviam venerat, quum opyes ejus om-
nes arresto detentae sunt, ita ut nihil amplius ba-
buisset nisi crebris donis magnisque erogationibus
pecuniae inimicos suos quodammodo vicisset. Ex.
gr. coactus est ut Gubernatori Gen. Speelman,
praeter multas alias gemmas et diversas opes, pre-
tiosissimam margaritam quae esset in India mini-
mo pretio daret. —• Gubernatore Speelman mortuo,
adversa viri nostri fortuna in pejus ruit et inimici
pestem ei machinati sunt. — »Soo sijn alle sijne
(de Roy's) benijders als hongerige wolven op hem
aangevallen, te weege brengende dat hij in een vuijl
en stinkend gat is geworpen, daar hij nog Sou nog
Maen konde sien; dat bij aldaer gehouden is 7
jaer en 5 maanden en middelerwijl met yzere ke-
tenen beladen en op eene schrikkelijke wijze meer-
maleo gerekt en gepijnigt; niet om eenig crimen
te bekennen (want nooyt is bem eenig crimen
voorgehouden) maar enkelijk om hem door pijn en

ongemak te doen sterven 'nbsp;Morti ejus insi-

diabantur non solum ut bonas ejus in pace frue-
rentursed etiam ne Angbs, Gallis, Lusitanis, verbo
omnibus popnlis perspicuum esset, miserum de
Roy, jussu Gubernatoris Speelman ac societatis
I. Or., bella inter regcs Bantbamenses conflavisse, ut
gentes aliénas hocce modo e regione illa Batavi
expellere possent. — Semper igitur insectatores
illi impediverunt, quominus de Roy de causa sua
cum amicis communicaret, obtendentes de Roy in
vincula rerum Politicarum causa abreptum esse.
Tandem quura per septem annos publica custodia
attentus esset, de Roy e carcere emissus est,
quinimo oppressores ejus iniquissimi in dignitate
pristina eum redintegraverunt, quod satis quidem
probare videtur eum falsis accusationibus suspicio-
nibnsque cruciatum fuisse. — De Roy autem ad
famem rejectus erat et Societas 1. 0. ei inopia
eneclo trecentos nummos (Rijksdaelders) dedit, —
Frustra in India ut bona quaedam recuperaret quae-
rens, vir noster ad Majores in patria sua se con-
ferre voluit et consulem Daniae J. C. Abo rogavit
ut causam bancce ageret. Per tres annos ille Abo
moderatores Soc. I. 0. etiara atque etiam bortatus
est, ne nostri de Roy petitioncm denegarent et ut
clementer eum tantis injuriis affectum restitueront.
Sed frustra. »De H. H. Bewindtb. nu sijn gesom-
meerd een crimen te noemen, doch 't was onmo-
gelijk en soo hebben sij nog soo veel schaemte

gehad over haere eigen hairdelingen, dat sij alles
wat dese saeck concernerende ergens aengeteekent
was gerooyeert en uitgeligt hebben, sulcx dat de
Roy nu geen wettelijk bewijs soude können bij-
brengennbsp;Abo tum ad Ord. Gen. querelas
suas retulit, quae autem nullum bonum eventum
adduxerunt. Pi'imum moderatores ad aliquas con-
ditiones descendere voluerunt; deinde aulem hocce
consilium respuerunt. Postulaverunt ut causa illa
in India tractaretur, recusante Abo, qui, ad art. 35
Decret. 1602 provocans, inter alia argumenta
in favorem clienlis alïert: »Het verwondert mij
dat Bewiudhebberen de zaek na Indiën willen ge-
renvoyeert hebben, daer het mede onloochenbaer
is dat ü. H. M. verscbeijde maelen met veel ernst
en mondeling en schriftelyck betuijgt hebben, dat
bet b. H. M. soude aengenaem sijn, dat dese saeck
alhier door een minnelyck accoort uijt den weg
geleijt Wierde, waerdoor sekerlijck sou voorgeko-
men werden, dat deselve niet t' eeniger tijd door
het een of ander toeval mögt veranderen in een
Staatskrackeel met andere Potentaten.quot;

Sententiam, si quae haec in causa dicta est, non
inveni. Credo igitur rem illam pedetentim a mode-
ratoribus S. I. O. exstinctam esse.

ADNOTATIO.

1)nbsp;Valentiju narrat filium tantum kgatos in Britanniam misissei
»In 't volgende jar.r 1681 , zond deie Vorst ook eenige Gezanten
na Engelandquot; quia pater jam se imperio abdicaverat a. 1680.

2)nbsp;»'t Gene met de twee voorgedachte Bantamse Ambassadeurs in
Eng. is verhandelt, kan by ons niet positivclijk geseydt worden,
maar 't is wereldt-kondigb dat deselve met een groote qnantiteyt
Canon etc. haar door de Eng. besorgbt, van Londen zijn vertroc-
ken, en dat het een oude en gefondcerde klachte is van oude
Lnyden op Bat., dat den ouden Coningh van Bantam door meer-
malen soodanige toevoer uijt Engeland , meer cn meer tegens ons is
opgeset geworden.quot; — Justificatoire memorie van Betvindhehberen
der O. I. Comp. 1683.

3)nbsp;»l-lij (de jonge Vorst) weerde zich ondertusscben zeer deftig i
voorn, door eenen .Jacob de Roy, dien hij als zijnen Kapiteyn
aangenomen had. — Na dat de Vorst door de onzen zoo gelukkig
verlost wierd, belastte hij aanstonds dat men de Holl, vlag even
onder de zijne zou laten wajen. .. Zoo veel agting als nu de
Vorst voor ons had, zoo veel vcragting had hij in tegendeel voor
de Engelsehen en die hij zijn vijanden had zien helpen. Zijn
wraaklust en woede tegen hen was zoo groot, dat hij hen allen
wilde laten om hals brengen, en hunne goederen doen aantasten.
Onze Veldheer raadde dit den Roning af.... Het was een groote
genade, dat hij de Engelzen, Franzen en Deenen, als zijnde aan
een en dezelfde misdaad tegen hem schuldig, maar ongemoeid ver-
trekken liet... zoodat bet wel 't werk van dwazen geleek, dat
men ons daar na de schuld geven wilde, dat het ons bedrijf was,
dat de Roning hun allen den handel verboden had. — Het was niet
alleen de handel, dien hij ben ontzegt had, maar hij had hen

.illen ook verboden oit weer in zijn Rijk te komen---- Hadden

wij toen en daar hun verderf gezogt (gelijk zij ons naderhand zeer
vuilaardig en tegen de waarheid zogten aan te wrijven) wij hadden
niet anders behoeven te doen, als de Kon. te laten begaan en 't

is zeker dat 'er geen een van hun allen zou in 't leven gebleven
zijn. .. De Kon. liet ook door zijnen Kap. de Roy, de Eng. vlag
afhalen. .. deze scheurde die vlag in flarden en deelde van de-
zelve aan zijn volk sjerpen uit, dat de Eng. naderhand al mede
zeer qnaadaardig cn ondankbaar (schoon zij wel beter wisten, de
Roy wel kenden en wel gezien hadden dat hij niet in omen, maar
in des Ron. dienst was) op onze rekening openbaar dorsten stel-
le.quot; — Valentijn, 41e Deel, p. 221—226. -- Vervolgh van
Aitzema door Sylvius, fol. II. Deel 20 b., p. 262, 21 b. p. 33-
39, 24 b. p. 28—43 et in appendice. — Holl. Mercurius a. 1683
p. 55, a. 1686 p. 7—39, a. 1687 p. 123 sqq.

4) »De tyding van deze revolutien in Engel, komende, bad aldaar
gedagten veroorzaakt, als of sulcks meest door bestellinge van de
Ned. Comp, bestelt waare geweest, dewelke sij oordeelden alleen
den Ind. handel aan sig te willen trecken en tot dien cynde alle
andere natiën aldaar den voet dwars te zetten. Datse dit spel
alhier daerom mede tot Bantam aengeregt, en alleenlijk den naam
van den jongen Konink tot een dekmantel namen, daerse selve
de voornaamste Personagien van het Treurspel waren.quot;

»Wesende sonderlingh aanmerkelijck, dat geen audere nomi-
natim werden beschuldicht als eenen J. de Roy, welcke abnsive-
lijck werd aengezien voor een Luijtenant van den iMajoor St. Martin,
en in der daadt is een Persoon, die om sijn Crediteuren te ontwijc-
ken, lang voor heenen van Bat. was gevlucht, en sieh in dienst
van den Coningh van Bantam hadde begeven.quot; (Justificatoirc
memorie van Bewindh.)

»Dan het geene wacrover men mede een groot geschreeu ende
titumaire heeft gemaeckt, ende wel uytdruckelijck heeft geklaegt,
is dat eenen Jacques de Roy, Lieutenant van de Comp, van den
Maj. St. Martin, soude hebben ter neder gehaelt de Vlagge, ge-
naemt de Banier van St. George etc. Doch genomen dat dit alles
een waerachtige Historie mochte wesen, soo is in allen gevalle de

Antheur hier van geweest in dienst van den Koningb---- ende

dient in desen wel geobserveert, nademael dese de Roy soo dick-
maels in 't spel wordt gebracht, dat by is een Persoon, die de
jonge Koningb in sijn dienst hadde genomen, oock sig in den

oorlogh seer wel hailde gesignaleert, ende waerom hij oock bij
denselven Kon. in een booge estime was geweest, alhoewel in sich
selvcn van weijnig deugt.quot; - {Bericht van Bewindh. aan h. U. M.

22 Junij 1686).

«) »1 Julij 1687. Is gelesen de memorie van den marquis
d'Albevillc Ext. Env. van zijn K. M. van Gr. Britt. : »Le marquis
d'Alb. se trouve commandé par ordre du Roy son Maistre de faire
souvenir VV. S.S. des pertes très considérables, des injures très
atroces et de l'honneur de ses sujets très sensiblement blessé par
un procédé inique cl insupportable de la C. des 1. 0. de cet Estai
à Bantham et en demander sans ultérieur delay une entière satis-
faction proportionnée à l'atrocité de l'attentat. Resol. Stat. Gen.

7) »De Engelsche klaagden aan het opperliooft der Holl. over
het geweld dat men baar dus deed , dog hij antwoorde dat zulkx
door bevel van den jongen Koning geschiede. Dat was 't ant-
woord dat al d'Europers bequamen. Zij zagen echter niet dan
Hollanders, zij wierden niet beroofd als van de IIoll. en men zeide
tegens haar (als om met baar te spotten) : »Gij moet op de jonge
Koning uw verhaal nemen.quot;.. deze jonge Kon. is niel anders als
een Marionette pop van de Holl., dewelcke de Maetschappij doet
doen en doet seggen dat tot hun oogmerk dient.quot; — Litterae quae
Amstelodamum a. 1683 missae sunt.

8)nbsp;»Niet alleen de Engelsse maer oock de Deensse O. L Comp.
klaegde aen desen Staet over dit nytsctten van de Europ. Natiën
tot Bantam als meenende grootelycks daardoor gegravcert te zijn;
in Meij ten dien eijnde leverde de Deensse Envoyé, de H. Bour-
chard, eene Memorie aen h. H. M. over.quot; - Voll. Mercurius.

Cf. etiam v. Rampen, II. D. bl. 231.— Dubois, Vie des G.G.

p. 237-239.nbsp;.. , j gt; ,

9)nbsp;Capiteyn van een Comp. Voetknegten, zijnde de hoogste

Charge in den militairen O. I. dienst van de Comp.

10)nbsp;Remonstrantie van J. N. Abo, Consul en Commissaris van
zijne Majest. den Koning van Denemarken, jegens de O. I. Comp.
Hocce scriptom inveni in tabulario Amstelodamensi.

») Request aan h. H. M.

12) «Van geen meerder kragt is, 't geen die van de Comp. voor-

goveii, segg. dat cr een l\aad van Justitie te Batavia is, welke
regt doet, in den naetne van ü. H. M. ende dat de Roy sig daer
kan en moet addresseren. Maer dit voorgeven is groffelijk bot;
want soo liaest de II. Reg. in Indien van de vergad. van de 17
alhier advys hadden ontfangen dat den Remonst. de klagten van
de Roy besig was openteleggen, soo hebben die van de H. Reg. op
Batavia de Roy aenstonts naer Jafnapatnam, gelegen op Ceylon,
versenden en bij inspectie van de wereltgloben blijkt dat Jafna-
patnam van Balavia afgelegen is in gelyke distantie als Stockholm
van Madrid. Nu zoude het een gereede kerkweg zijn voor iemant die
te Stockholm, dat is bij gelijkenis, te Jafnapatnam gcdetineert
werdt, dat hij soude proces voeren te Madrid, dat is voor den Raet
van Justitie te Batavia, en wel tegens do II. Regeringe aldaer, die
alle acten exerceert van Souverainiteyt, met meer gedugt en ge-
vreesd ontsag als ooijl een koning tot Parijs in Vranckrijk sonde
derven doen. Dit gelijckent vrij wel naer raillerie, cn te meer
nog vermits tusschen Jafn. en Bat. geen gereguleerde Posterijen
ofte Packetbooten gevonden worden, sulkx in volle twee Jaren dik-
wils niet eens eenige ordres van daer naer Bat. können werden
versonden. (Remonstrantie van Abo).

7.

JUURIAAN BEECK, TOPARCHA IN STREVELSHOECK. AREHT
1'LEMP-FOJSTEIJN. C. BEREjSBERGH. H. WOLFFBAET.

1705— 1710.

In collegio Ordinum Generalium d. 11 m. Jul.
1705 lectus est libellus supplex Beeckii c. s., qui,
— cives Batavienses a moderatoribus Societatis Ind.
Or., ex India, quod mercaturam lege sancitam fe-
cissent in Hollandiam ducti et in patria contra
voluntatem retenti — ut Ordines Generales jus red-

dereut petcbant Debberatione instituta, bu-
jusce bbelH exemplum ad Moderatores (ter praesi-
diale kamere in Zeeland) est missum, qui relationem
conscripseruut, qua lecta, causae cognitionem 00.
GG. nonnullis delegatis rnaadaverunt. — D. 5 m,
Nov. delegati Societatis Ind. Or. sunt auditi et 00.
GG. d. 25 ejusdem mensis decreverunt, ut borum
virorum relatio Beeckio ceterisque traderetur, deinde
ut supplicum responsa cum Moderatoribus com-
municarentur, tandem ut baec documenta aliaque
ad Curiam quamdam mitterentur, quae dictum
sententiae Ordinum Generabum judicio submitte-
ret; cui decreto oblocuti sunt Hollandiae ac Zee-
landiae delegati D. 30 m. Jun. 1706 lecta et
audita sunt, quae Ordines Hollandiae d. 21 m. Maji
1706 de Ordinum Gen. decreto animadvertenda
censuerant, nimirum: inique egisse Ordines Gene-
rales, quia delegatis ceterarum provinciarum ne-
quaquam jus competeret jurisdictionis exercendae,
multo minus judices delegates nominandi in Mo-
deratores Soc. Ind. Or. invitis Ordinibus Hollandiae.
Postulaverunt igitur ut illud decretum retractaretur.
Haec adjiciebant: »Dat wijders de Bewindbebbe-
»ren van de Comp, ter kamere in de Provincie
»Holland residerende, sullen werden aengescbreven
»om baer in geene diergelijcke proceduyren als
»vooren in te laten, maer haer Ed. G. M. te be-
»ricbten al het geene baer des aengaende van tijdt
»tot tijdt soude mogen voorkomen, ende dat de HH.

»Slaten van Zeelandt bij missive sullen werden
»versucht gelijcke voorsieningen te willen doen ,
»omtrent de Bewindhebberen ter kamere vanMid-
»delburgb in baer Provincie residerende

Delegati Gelriae d. 3 m. lul. libellum recitave-
runt quo osteudere conati sunt, neque res Socie-
tatem lud. Or. adtinentes neque gubernationem
societatis iUius unice ad provincias Holl, ac Zeel.
sed ad omnes unitas provincias pertinere; Modera-
tores, quum a singulis Septem provinciis nomina-
rentur, quamvis majoris commodi gratia in Hollandia
aut Zeelandia domicibum haberent, ratione tamen
delicti commissi non duarum illarum provinciarum
sed communi Ordinum Generalium jurisdictioni
obnoxios esse; Beeckium c. s. cives Batavienses in
ditione 00. GG. esse et eos, quod notandum, non
ultro sed jussu Moderatorum in Hollandiam venisse
atque igitur habendos perinde ac si nunquam Ba-
taviam reliquissent et eorum forum competens in
India esse. Quocirca jus singularum provinciarum
intactum servari Gelri rogaverunt, postulantes ut
Hollandi Ordinum Gen. decreto sine mora adsti-
pularentur ®).

Novus libellus supplex d. 3 ra. Sept. 1708 lec-
tus est Beeckii, qui querebatur se per tres annos
frustra saepius Ordines Generales rogavisse ut in-
jurias, quibus a Moderatoribus esset affectus, ju-
dicio persequerentur. Petivit ut 00. GG. partes
agerent misericordiae atque ut aut decretum d.25

m. Nov. 1705 ratum haberent et roborarent aut
septem viros judicio praeficerent Nullo decreto
secuto d. 19 m. Sept, rursus supplices libellum
obtulerunt. Sed annus senuit et nulla lata est
sententia.

Beeckii igitur nova est audita querela d. 24
m, Maji 1709 et Hollandi serio (serieuselijck) ad
controversiam dirimendam sunt invitati. At frustra;
ita ut, d. 18 m. Jun. iteruni libello lecto, ceteri
delegati se, si Hollandi diutius morarn causae huicce
afferrent, plurium sulFragio decreturos esse dicerent.
Haec quum agebantur, vehementer d. 22 rn. Jun.
Beeck questus est quod Moderatores, lite apud
Ordines Generales adhuc pendente, effecissent ut
ei Amstelodami et uni e sociis, Berenbergh, Hagae
nova controversia moveretur; qua propter rogavit,
ut 00. GG. Moderatoribus fmem illis litibus facere
imperarent, donec ipsi Ordines causam dirimissent.
Ut exemplum hujusce libelli Amstelodamum mitte-
retur Ordines Gen. edixerunt et dicam omnem in
urbe illa ac Hagae subsistere jusserunt. Hollandi ac
Zeelandi vero decreto illi non sunt adsensi.

D. 9 et d. 15 m. Jul., d. 27 m. Aug. et d. 27 m.
Sept. novae querelae allatae sunt. A Modera-
toribus enim décréta Ordinum Gen. semper sem-
perque contemnebantur. Inter alia Beeck provo-
cavit ad decretum anni 1698, cujus authenticam
interpretationemabOrdinibus Generabbus petiit'
6 m. Dec. ostenderunt supplices se in hacce

4

regione a nnlio sculteto nec balivo accusandos esse,
quia jam in India sibi de neglecto decreto anni
1698 bs esset intenta. Hisce in controversiis an-
nus 1709 lapsus est et d. 3 m. Jan. 1710 sup-
plices relationem Moderatorum (d. 23 m. Jul. 1709^
refellere conati sunt, sine effectu. Inde novum Ord.
Gen. decretum, ita, ut solebat, conceptum: »wer-
»den de HH. Gedep. van Holland en van Zeeland
»mits desen serieuselijck versogbt haer advis daer-
»op ten spoedighste ter Vergadering te willen in-
»brengen.quot; Verum Hollandi Ordines Generales
irridere non destiterunt.

D. 27 m. Febr. Berenbergh cum Ord.Gen. que-
stus est de injuriis sibi Hagae illatis et d. 12
m. Apr. quam vehementissime Beeck c. s. roga-
verunt, ut 00. GG. tandem Moderatores, magis
magisque pro nibilo decreta ducentes, punirent '
Frustra, üt Hogeboomio, patrono suo, formulae
(instructie), quam Gubernator Gen. et Senatores
Ind. accepissent, lectio permitteretur, Beeck, d. 24
m. Apr. rogavit, quod non recusaverunt Orduies
Gen. ' ^ ). Sed non diu in voluntate illa manserunt.
Gravari coeperunt et Beeckio promissa documenta
denegare videbantur, quare d. 13 m. Maji denuo
vir noster concilium adiit. Ordines tamen ei pro-
bandum esse instrumenta illa in grapheo adservari
dixerunt ' quot;). Molesti negotii ' qualis fuerit exitus,
compcrtum non habeo

A D N O T A T I O.

1) »Deze persoonen waren (zoo als uit onderschepte Brieven ge-
zegt wierd te blijken) suspect, dat zij tegens bet Octroy en de
Plakaten van haer H. M. zouden bebben gepleegt verboden Com-
mercie; daer over waren zij op Batavia, op fundament van de
Copien dezer Brieven, geactioneerd; doch met dien uitslag, dat aen
den Officier zijn eiseh was ontzegt , gereserveerd deszelfs Actie tot
het nader en origineel bewijs. In plaets nu dat de Officier, in
gevolge van deie reserve (zoo hij vermeende dat hem nog eenigg
verdere Actie mogte competeren) dezelve zoude hebben geinstitu-
eerd, vond men op dien tijd goed deselve 4 Persoonen naer 't Va-
derland op te zenden.quot; Bijv. op de Ned. Jaerb. 1753, p. 368.

2) »Dat sij Suppl. door seeckere gegeven ordres bij de Verga-
der! ngb van 17, die de geheele Ned. Comp, was representerende,
niet alleen uyt haer Vaderlandt of quasi, tegens wil en danck
herwaerts in dese Landen waren overgevoert en als nog gehouden
wierden, nemaer oock, door het gemelde abusief gegeven, ende
noch abusiver geëxecuteerde ordres, ten eenemael aen goet en bloet
waren gernineert; versoeckende dat haer H. Mog. geliefden te be-
letten , dat de gem. Comp, de Suppl- door een langhwijligh Proces
niet vorder soude hebben te rnineren. . . ende de Comp, te ordon-
neren de Suppl. eerst ende vooral kost ende schadeloos, als gespo-
lieerde, te restaureren, en die geene die na bare Vrouwen en
Kinderen weder wilden vcrtrecken, te brengen ter plaetse daer van
daen sij de selve met geweld hadden doen vervoeren.quot; Resol. St.
Gen. 11 Jul. 1705.

»Is verstaen, dat de voors. saecke op nieuws bij eysch, ant-
woordt, replicq en Duplicq voor haer H. Mog. geinstrueert ende
Voldongen, en vervolgens aen een Hof van J ustitie, tot het for-
meren van een Dictum yan Sententie gesonden sal worden.quot; Resol.
St. Gen.

»De H. Gedep. van Gelderlandt hebben aengenomen, haer daer
°P in een dagb of twee te sullen verklaren; de H. Ged. van Zee-

iiinilt lieblien liaci- met iJe voors. Resol. van llüll. geconf.; dc Ged
van Utrecht, Vricslandt ende Overyssel hebben de vojrs. resol.
copielijck overgenomen, om in den haren breder gecommnnicccrt
te we rden.quot; Resol. Stat. Gen. 30 Jun. 1706.

5) »De IIH. van Gchlerl. bevonden hebbende dat de Staten van
Holland snstineren, dat de U. Gedep. van de 5 Provinciën qiialijck
ende te voel souden gcd.ien hebben bij hunne Re.sol. v. 25 Nov. 1705
en sidoks onder een abusief prcte.tt, als of haer H. Wog. daerdoor,
m weerwil van de 11. St. v. Holland en Zeeland, tot nadeel van
derselver Souverainiteyt over de Rcwindhebberen van de O. I.Comp.

descr Landen souden willen exerceren een soort van jurisdictie.....

hebben aenvanckelijck tot haer dechargie niet kunnen afwesen ,
opcntlijck hier mede te verklaren, dat het voorschreve sensibel
verwijt, haer innerlijck smert, als zich niet kunnende erinneren,
dat sij ooyt of iuunermeer den minsten pas gedaen hebben, waer
door sij die voorvcrhaalde verwijtingb, van dat sij in de Provinciën
van Hollandt of van Zeelandt. tot nadeel van der solver souve-
rainiteyt, eenigerhande soort van jurisdictie trachten te exerceren,
verdient hebben. .. Dat Bewindhebbcren aen de tafel van h. H. M.
bij manieie van evocatie niet en sijn beklaeght noch aengesprooc-
ken . als Ingezetenen \an Holl, of Zeel., nemaer als die geene die
iti officio gedelinqlieert, enile klagende Partijen buijten eenige forme
van rechten, violenler uijt haer Vaderlandt vel quasi verjaeght,
herwaerts ovcrgebrajjht en vorders in Goedt en Bloedt souden ge-
ruïneert hebben; waer over de klaghten , selfs in reguarde wan-
neer Compagnies eijgen Bedienden, men geswijge vrije Burgers en
Koopluyden in O. Indien, sustineren mishandelt te zijn, aen de
11. Stal. Gen., als judices eompetcntcs zijnde, en salvo honore,
niet aen de [1. Stat. van Holl, in het particulier, uijtwijsens art.

35 Octroy de a. 1G02, moeten gebraght wordenquot;.....Resol. St.

Gen. 1706 3 Jul.

e) »Ende dat die van de O. 1. Comp. — die, uytwijsent haer
eijgen bekenleiiisse met den Druck gemeen gemaeckt, hebben be-
sorgbt dat J. Beeck c. s., soo tot Amst. als in den Haegh crimine-
lijck, over bedrijf, als geseyt, van verbode negotie werden aenge-
sproorkfin — op de hoogste indignatie moge werden acngescbreven,

aiit sij souden nomen vooisienmgh ten fine vun slüblani uer jein.
eriminsJe proeedurcn.quot;

') »Dat h. H. M. gelieven cyndclyck eens te treden of tol
maintien van de Resol. van 2,5 Nov. 1705 of indien siilclcs, om
redenen de Suppl. verborgen, niet wesen mochte, te resolveren ,
om de Suppl. te verkenen sevcn Heeren, ende die te bekleeden
met de maght van Rechters in desen differente, voor dewelcko
Partijen op seeckere ende korte termijnen hare saecke liij eijscli ,
antwoort, replicq en duplicq, en niet verder, sullen hebben te
beschrijven, ende i-echt daerop uijt naem van haer 11. M. te ver-
wachten ; welcke seven H. Rechleren, het de Suppl. al eens zoude
wesen, of die gekosen wierden uijt het midden van haer II. M.,
scll's uyt ieder Provincie één, dan of haer 1!. M. uijt yedcr van
de seven Landen daer toe extraordinairlyek geliefden te committe-
ren ; soo maer de gekozen Rechters niet en waren of geweest
waren, Bewindthebberen van de Comp. , en aen de Leden ^an
dien niet al te na geparenleert of in de Comp, liooghlijck gein-
teresscert, opdat sij Suppl. sigh können versecckeren ende gerust
stellen , dat sij tot Rechters ontfiingen ongeinteresseenle Mannen ,
van dewelcke sij onttwijffelijck goede Justitie konden verwachten.quot;
Resol. Stal. Gen.

»Dat h. H. M. geliefden, staende dese jogenwoordige Verga-
deringe, de H. St. van Holl., hetzij bij deputatie uyt de vijf
provinciën, die de Resol. van 25 Nov. 1705 hadden genomen, of
andersints, ernstigh lot liet inbrengen van liacr Sentiment aen te
manen; met betuijginge dat sij Suppl. bijlanger traini.ssemcnt van
dien, boven het gewelt in Indiën geleden, nu noch hier te Lande,
door Bewindthebberen voorschr. wijze van doen, t' eenemael uijl-
geput en tot de uijterste extremitevjt gebracht werden.quot;

9) »Dat die van de Comp, was geordonneert te antwoorden; dal
die in plaetse v.m te antwoorden, haer met vecle en ontailigo
dilayen hadden beholpen en eijndelijck können goedvinden te besor-
gen , dat eenige van haer Suppl. door den Officier van Amsterdam,
een ander hier in den Haegh, Proces was aengedaen., • • , dat die
van de Comp, in plaels van haer H. M. beveelen to obedieren,
hadden weten uyt te wercken, dat bij de II- Gcdep. van de iVov.

van Holl, ende Zeel, van tijdt tot tijdt de Reqaestcn waren over-
genomen, sehoon die daer geen plaets en hadden, als sij Snppl.
bij Requeste aen haer H. M. den 18lt;len deser hadden aengetoont.quot;
Hesol. St. Gen.

10)nbsp;»Dat alle de onheylen ende ophoudingen de Suppl. aengedaen
door niemandt anders waren nocb wierden gebrouwen, als door die
van de O. I. Comp., welcke die geene waren, die bij derselver
Consideratien aen haer H. M. tegen de Suppl. overgegeven, toonden
deselve te zijn, die de Officieren tot derselver proeeduijren hadden
aengeset.quot;

11)nbsp;»Dat h. H. M. bij Resol. geliefden te interpreteren derselver
Placaet van 11 Aug. 169« en interim te verklaren, dat haer H.
M. intentie bij voorn. Placate, verder nocb anders niet was strec-
kende, als alleen daerbij te begeeren, dat de Contraventeurs van
dien, welke in India waren en woonden, voor hun dagelijckschen
Rechter aldaer eonvenibel waren, ende dat den Officier aldaer
woonende, gequalificeert was de calangie te doen; als oock te ver-
staen, dat die geene, welcke hier te Lande het voorn. Placaat con-
travenieeren, ter plaetse daer sij woonachtigh waren of dacr het
delict begaen was eonvenibel souden wesen; ende dat den Officier
van de plaets daer de Contraventeurs woonden , voor des Contra-
venteurs dagelijckschen Rechter, ofte alwaer het delict gepleeght
was, mochten en bevoeght waren te accuseren, behoudens dat den
Geaccuseerden daer tegens sijne exceptie en defensie konde doen;
voorts aen de Suppl. dies wegens te accorderen ende ten baren
koste te verkenen autbentique Copie van die Resolutie.quot; Resol.
St. Gen.

12)nbsp;»Is gelesen de Req. van Cornelis Berenbergh, versoeckende
gesubleveert te werden van de proceduren van den Bailliuw van
den Hage, ter saecke deselve haer H. M. Resol. van den 22 Jun.
1709 niet en respecteerde en dat er een sachter middel bij haer
H. M. mochte werden gevonden enz.quot;

13)nbsp;»Dat Bewindtb. van de O. I. Comp., in plaetse van de pro-
ceduren der Officieren tegens baer Suppl., volgens haer IL M.
Resol. van den 22 Jun., 27 Aug. en 27 Sept. 1709, te stremmen,
die stercker hadden doen voortzetten ende daer en boven nn

weijiiigii dagen geleden, in der saecke van den Baillinw van 'sGra-
venhage, quasi vero nomine h. H. M, contra den Snppl. C. Bc-
renbergh agerende, hadden können goetvindcn haer met den voorn.
Baillinw te voegen, ende alsoo haer H. M- voorn, beveelen nogh
krachtiger te vilipenderen. Dat h. H. M. geliefden te verklaren
of het bekende opontbodt (bij de O. I. Comp, ielve niet, maer al-
leen bij eenige gepassionneerde negotiorum gestores, sine quah-
iate causae recognitione minus debita gepleeght) wettigh dan
onwettigb was.quot;

14)nbsp;»Is goedgevonden dat aen Hogeboom sal werden gegeven
lecture van de voorschr. Stucken, soo veel ter Griffie van haer
II. M. werden gevonden.quot; Resol. St. Gen.

15)nbsp;»Is verstaan, dat de Suppl. nader sullen moeten aenwijsen
dat de Stucken, waer van sij visie begeeren, ter Griffie van haer

H. M. berusten.quot;

16)nbsp;Cf. etiam hacce de causa: van Zurk d. L. n. 12 et m

codice Bat. ad vocem: Oost-Ind. Comp. § 16 n. 8.

17)nbsp;»Ondertusschen moet worden opgemerkt uit de omstandig-
heden van dit geval, dat het Burgerschap te Batavia (en dus het
houden van een fixum Domicilium aldaer): dat reeds competenter
ondernomen Procedures, en, uit kragte van een vonnis, door een
bijgevoegde reserve aldaer nog litispendent gebleven ; niet hebben
igt;elet, om /.oodanige Personen, tegens het Octroy, den Artikelbrief
cn de Plakaten van baer H. M., aldaer nog sub reatis zijnde, hier
te Lande voor hunne ordinaris Rechters criminelijck aentespreken,
selfs niettegenstaende h. H. M., Souvereinen van die colonic, door
't voors. reservatoir vonnis hun recht van Souverainiteijt cn Ju -
risdictie op die personen behouden hebbende, dezelven reclameer-
den.quot; Byv. Ned. Jaerb. 1753. Deductie rakende de zaak van
F. Canter.

§ 8.

petrus goodschalck,

1711—1718.

Hic Gubernator Japarae cl. 4 rn. Febr. 1711,
querelas suas ad Ord. Gen. detubt rogans, utex
plenitudine potestatis sententia curiae Bataviensis
in causa sua lata, ab iis resciuderetur. At Moderatores
Soc. I. O. bbello d. 10 m. Apr. Ordinibus Gen.
oblato contenderunt se omnino secundum jus et
aequitatem egisse. — Ordines Hollandiae, bacce
causa diligenter examinata, d. 14 m. Apr. 1712
ita decreverunt; »Dat de saeck ter Generabteijt
daarbenen zal werden gedirigeert dat Goodscbalck
aan de Justitie werde gerenvoyeert '').'quot; D. 23
m. Maji 00. GG. litem hancce apud Senatum Su-
premum orandam esse judicaverunt quot;). Tum autem
moderatores buic decreto obstiterunt, dicentes:
»dat in sijnen (Goodschalck's) regarde notoir geen
applicatie konde vinden het 35 Art. van het Octroy
dewijl dit Art. alleenebjck applicatie badde op die
geene die politiquelijck opontboden souden wezen,
ende niet die door den competenten Rechter judi-

cielijck waren gesententieerd.....verzoekende der-

halven Goodschalck van de hand te wijzen ofte ten
minsten niet wes verders ofte anders aan hem te
accorderen, als dat hij, soo hij vermeijnde bij de
voors. sententie gegraveert te wesen, hetzelve in

juslitie zoude mogen voordragen ende vervolgens
in Indiën, daer en soo hij soude vermeijnen te
behooren.quot; — Sed Ordines Generales in sententia
sua perstiternnt quauiquam diu sub judice bs
inansit. In libelle enim moderatorum de quo a.
1718 Ordines Generales deliberarunt, legi: »Dat
sij (Bewindhebberen) alhoewel de voorn. Proce-
duyren haer eigentlijck niet raeckten, echter tot
maintien van de Justitie in Indiën, niet hadden kun-
nen nalaten van de sustenue van Goodtschalck,
voor gem. H. Rade gevoerdt, tegen te gaen, tot
soo verre dat de voors. saeck tegenwoordigh in staet
van wijsen scheen gebraght te wesen.quot; Senten-
tiam definitivara producere nequeo, et credo pac-
tione quadam litem essn compositam

ADNOTATIO.

1)nbsp;»Dat h. H. M. de criraineele proceduren en de Sententie l)ij
den llaedt van Justitie tot Batavia tegens Suppl. geslagen als nul-
liter en op de allerinconipetcntste maniere ende bij usurpalie-op
de Souveraine macht tegen Suppl. ondernomen gelieven te vernie-
tigen ende aan de O. I. C. te gelasten alle de Informatien enz.
aen h. H. M. overtebrengen, ten eijnde Suppl., in conformité de
dispositie van het 35 Art. v. h. Octroy, voor h. H. M. zijne do-
leantien moghte doen enz,quot; Resol St. Gen. 4 Febr. 1711-

2)nbsp;»Dat Goodschalck om verscheijde schandelycke crimina, voor
den Raedt van Justitie te Bat. was gcaetionecrt, alwaer bij sigh
oock hadde ingelaten ende niet anders van dc porsonecle comparitie

was ontsiagen als uiicief liandttastinge ende belofte vau ten allen
lijde aldaer weder te sullen compareren sub poena confessi et
convicti; dat hij, ter contrarie van dien, naderhandt uijt
overtuijginge van zijn fjuaden handel, ende uyt vreese van straf,
wel was geaufugieert; maer dat hij echter bij defaulte door
gem. Raede van Just. bij een criminele Sententie was gecondem-
neert geworden.quot; — Bericht van Bewindh. aan h. U. M. 18
Tunij 1712.

S) Cf. Resol. Stat. van Holland\\ Jnlij 1711, 14 April 1712.

23 Meij 1712. »Dat des Suppl. zake aan de Justitie moghte
gerenvoyeerd werden ende dat h. H. M. daertoe soodanige Rechters
gelieven te designeren, als oordeelen zullen te beliooren: is goet-
gevonden, dat de voorsch. saeck zal werden geventileerd voor den
Hoogen Raede in Holland.quot; Resol. St. G. cf. 19 April 1712.

»Dat h. H. M. ten tijde van het nemen der voors. resol. geen
geheugenisse meer sullen gehadt hebben van het voorsch. ampel
Bericht van Bewindh. ende dat, indien h. H. M. alsdaen van het
Bericht waren gedient geweest, onttwijffelijck de voors. resol. soo-
danigli niet bij h. H. M. sonde syn genomen.quot; — Bericht v. Be-
windhebberen.

»Dat h. H. M. gelieven te declareren of des Suppl. saecke ende
geentameerde proceduren tegen Bewindh. voor de H. Raede alhier
haren voortganger niet onbelemmerd moeten hebben; waerop is
verstaen dat de H. Raad sal werden versoght de saeck van den
Suppl. af te doen.quot; —nbsp;St. Gen. 14 July 1712.

»Bij resumptie gedelib. zijnde op de remonst. van de Bewindh.
van de O. I. C. houdende, dat hij het 35ste art. Octr. 1602 was
toegestaan, dat de Comp, niet alleen zonde vermogen de Gouv. enz.
aan te stellen maar oock dezelve weder af te stellen, bij soo verre
sij bevonden moghten werden sich qualijck te gedragen, met dien
verstande, dat in cas van afttellinge aan gem. Gouv. van Justitie
niet soude belet werden herwaarts overtekomen om hare doleantien
aan haar H. M. te doen. Dat oock het selve altijdt alsoo was be-
grepen, dat het doen van de voors, klaghten aan h. H. M. enckel
ende .illeen sagh oj) poUiicque aanstellingen, die politiquelijck ende
«ouder voorgaande reghlspleginge konden werden gedaen, doch geen-

sints op soodanige daar Partijen LHig. voorden Off. van Just., hetzij
Raad van J. op Bat. of andere Rechtb. in Indien, in proces waren
geweest, ende naar voorgaande rechtspleg. hetzij in judicio contra-
dictorio of anders bij contuniatie waren gesententieert; ende dat de
natuurlijcke redenen en constante practycq van het gem. art. nu
al meer dan 100 j. hadde geleert, dat de saken die polit. waren
begonnen, oock polit. moesten werden gepoursuiveert, ende andere,
daar een wettigh ofte ordin. Rechter recht hadde gedaan, niet als
bij een hooger konden werden gevolght. Dat sulcks oock meer-
inaels alsoo bij haar H. M. was verstaan, en specialijck dat voor
die haar souden willen beklagen van een sententie, bij den Raadt
van just. op Bat. gewesen, niet anders als de wegb van revisie konde
openstaan. Dat echter P. Goodtschalck, gew. Gesagb. op Japara, die
hadde können goedtvindcn sich, ter sake van een sententie bij den
R. v. J. te Bat. ten sijnen nadeele gewesen, in Febr. 1711 bij
Req. te address, aan h. H. M., was gerenvoyeert aan den hoogen
Rade in Holland.... Dat sij Supp. op de propositie van de H. Comm.
van welgem. H, Rade niet afkeerigh souden zijn, om desaackge-
heel bij 'accoord aftedoen; te meer, dewijl de saack in die staat
gekomen was, dat deselve, hetzij met ofte sonder accoord, ja al
was bet dat de sententie ten voordeele van h. Supp. quam nijt te
vallen, echter sonder laesie van het Octroy en krenckinge van de
voors. justitie niet konde afloopen, als zijnde gricfs genoegh, dat over
een sententie formelijck gewesen, nochmaals bij een ander Rechter,
buijten booger beroep en provocatie soude können gesent. worden,
%nde oock de sware gevolgen, die tot nadeel van de Just. daarm
souden resideren, dewijl op het voorsch. exempel, een yeder die in
Indien geen recht tot sijn genoegen sonde hebben bekomen, de
O. I. Comp, daarvoor hier te Lande soude können aanspreecken.
Dat sulcks veele Processen soude können veroorzaken, versoeckende
derhalven tot voorkoming van dien, dat b. H. M. het voorsch. 35
art. soodanigb nader geliefden te interpreteeren en des noods te
amplieren, dat het recours ten aansien van dc Persoonen in bet
gem. Art. genoemt aan h. H. M. opengelaten, geen plaats zal beb-
ten, zoo wanneer de Personen onder het ressort van dc Comp, m
Indien geboorende, van wat rangb of qualiteijt die zijn,

ïtedagh-

vaart zijnde, in juslilic geiiüort. of ijij non comparitie en cunlti-
inatie gesententieert zijn geworden, hetzij l)ij gemelden R. van J.
op Bat. of eenigh ander Rechter in Indien: Is goedlgevnnden te
consenteren in het voors. versoeck... hehoudelijck dat aan de
pers., die bij sententia t' haren laste door den R. van J.in Indien
gewesen, haar beswaart vinden, open blijft revisie in gewoonlijcke
forma, in de gevallen waarin aldaar revisie, volgens bet Octroy
plaats beeft.quot; — Cf. etiam Resol. van H. Stat. v. Holl. 24 Febr.
1718, »is verstaan dat de saack ter goneraliteijt daarlieenen zal
werden gedirigeert, dal aan gem. Rewindh. van de O I. C, haar
versoeck toegestaan moge werden.quot;

§9.

AlilUHAM KEUVEL,

1718..

l). 25 m. Febr. 1718 in collegio Ordinum Ge-
nerabum lectus est libellus supplex Abrabarni Ker-
vel querentis quod quamvis, munus Actoris publici
per Septem annos diligenter exsecutus, multa bona
officia Societati Ind. Or. praestitisset in patriam
rcvocatus esset. — Priusquam ex India profi-
cisceretur, jussa moderatorum miratus, a regiminc
indico petiit, ut, si suspectus haberetur, edilae
criininationes secum connnunicarentur. A Regi-
mine ludico autem nequaquam accepit responsio-
nem duram Anno 1713 in patriam pervenit
et statim, ne infamia adspergeretur, a moderato-
ribus Soc. I. Or. enixe postulavit, ut causam revo-
caliouis notam facercnt. — Se rationes redditurum

- 6i -

esse proraisit. — Quum vero moderatores huic ac-
gotio moras necterent, Kervel rursus se ad eos
amio 1716 contulit, eadem postulans sed addens,
certam pecuniae summam sibi esse debitam. Nullo
response secuto, 00. GG. adiit rogavitque ut cau-
sam, quoad pecuniam debitam, ad judices ordina-
rios remitiere vellent, sicut in causa Petri Good-
schalck d. 23 m. Maji 1712 placuisset.

Ordines Generales moderatorum defensionem re-
qnisiverunt; qua facta, d. 10 m. Maji 1718 Kervel
repulsam ab Ord. Gen. tulit, adjecta tamen clau-
sula: )xStaande aan den Suppliant, gelijck aan een
yeder vrij, sigh ten sijnen periculc aan de Justi-
tie te addresseren, sonder daartoe het renvoy van
haar H. M. nodigh te hebben.quot;

ADNOTATIO.

J) »Dal luj alles liadt betracht hetgeen met sijn eer, eedt en
plicht overeen quam; dat sulckx, als strijdigh tegen dc beoogin-
gen van de Gouverneurs ... seer veel mocyelijckbeden bad veroor-
saeckt. soo omtrent het weeren van allo malversatiën, als wel in
particulier van het frauderen van de Tollen ende andere regalia
cn 's Landts gerechtigheden ; echter dat hij de vervallen saken lot soo
verre hadt herstelt, dat door deszelfs vigilantie de Comp. wegens

gem. Tollen duysenden hadt geproGteert jaarlijcks..... dat dc

Gouverneurs van Malacca, siende daardoor hare voornaamste baet-
soeckenden handel ontdeckt ende gestuijt, hem niet alleen in het
beleggen van informatien hadden belemmert, maar boven dien
veele 'mcnscben tegens hem attostaticn , tegen de notoire waarhcijt

strijdende, hadden afgedrongen, door dreygementen van haar schan-
dalen aan te doen.......dat daarop menighmaal door Omgefeoehte

op het leven van hem toelegh was gemaaekt. .. doch dat hij door
het volstandigh blijven in sijn plicht, het soo verre hadt gebraght,
dat verscbeijde Gonv. en de gantsche Vergaderinge van Malacca ,
door de hooge Reg. in Indien, vau daar waren opontboden, van
hare bedieningen gesuspendeert ende afgeset.quot; Resol. St. G. 1718.
p. 166.

»Dat gem. H. Reg. om te doen Mijeken , dat sij niets tegens
sijn gedragh hadden, bij Appointement van den 21 Oct. 1712,
hadden geordonneert, dat al hetgeene hij Suppl. wegens het Kost-
geldt, Emolumenten ende Huijshuur te pretenderen hadt, aan hem
soude werden voldaan.quot; Resol. St. Gen.

■ $ 10.

petrus vuyst.

1730—1732.

Nervosissime plures ministri Societatis I. Or. apud
moderatores in patria questi erant de rapinis et
caedibus a Gubernatore insulae Ceylon Vuijst per-
petratis. Ille enim dicebatur a. 1729 conjuratio-
nem finxisse, ut eo modo civibus nonnullis, quos
odio premerei, exitium strueret, et tribunal mili-
tare, cujus ipse esset praeses, creavisse, quod tri-
bunal a d. 5 m. Febr. 1729 usque ad. d. 27 m. Jul.
saevum in modum Gubernatoris nutu grassatum
esset '). Moderatores, aegre ferentes cunctationem
regiminis Indici statim Vuyst dimitti jusse-
runt. — Interea autem Versluijs novus Gubernator
d. 27 rn. Aug. 1729 in insulam Ceylon pervenit.

Inquisitioüc facta, constitit conjuratioiieni numquam
exstitisse Vuijst comprehensus Bataviam, ubi
ample quomodo cum eo esset agendum regimen
Indicum disputaverat est ductus et A. 1730 d. 28
m. Mart, publicae custodiae commissus ®). Regi-
men Indicum cognitionem bujus causae Curiae (Raad
van Justitie) mandavit; Vuyst tamen ad Curiam
HoIIandiae et postea ad Ordines Generales provo-
cavit, sed frustra ®). D. 28 m. Mart, a 1731
Actor publicus J. van Scbinne bbellum accusationis
exbibuit et atrox rei supplicium poposcit Jam
vero Vuyst, continuo Curiae Indicae judicium
detrectans, petiit ut ordinariam litem intenderent
accusatores, quam rogationem benigne curia ac-
cepit 8). Hancce agendi rationem nequaquam pro-
baverunt Gub. Gen. et Senatus Ind.; contra volue-

runt,ut curia, quaminjuriosetractaveratGubernator
Gen. 9) quaeque suspecta babebatur »o)^ exponeret
moderatoribus ^») caussas novae,quam ingressa erat,

metbodi procedendi.

Hae dissensiones judices in sententia dicenda
retardaverunt; Vuyst interea angustissime custo-
diebatur Tandem d. 21 m. Maji 1732 curia
pronuntiavit et d. 3 m. Junii Vuyst, nibil ba-
bens, quod criminum probationibus luce meridiana
clarioribus reponeret i^), morte quam crudelissima
est mulctatus ' = Nempe sellae bgatum tarde
cultro eum jugulavit carnifex; corpus ejus distrac-
tum igne crematum est. — Publicatio etiam ejus

bonorum est pronuntiata. »Hoe gaarne gt; inquit
van Kampen, men ook uit de straf van zulk eenen
grooten misdadiger ziet, dat er nog onpartijdig regt
tegen verdrukkers, zelfs in Indië, heerscbte, zoo kau
men echter niet voorbij de barbaarschheid dezer
teregtstelling en de hatelijkheid van de verbeurd-
verklaring der ontroofde bezittingen ten behoeve
des lands af te keuren

Successor in munere Versluys non melius se ges-
sit quam Vuyst. Bataviam igitur ut rationes red-
deret ille quoque est vocatus. Ei autem fortuna
minus dura contigit. Quum diu vinculis et custo-
dia fuisset retentus, praestifa cautione e carcere
Versluys est emissusnbsp;Quod attinet tribunal

militare Ceylonense, Actor publicus d. 2 m. Oct.
1732 poenam capitalem istorum judicum popo-
scit' ®). Hi veniam petiverunt ab Ordinibus Gen.'
qui supplicum causam, ad Gubernatorem Genera-
lem et Senatum Ind. remiserunt, qui d. 28 m.
Nov. sex sociis tribunalis abolitionem crimi-
nis indulserunt, quod beneficium Ordines Gen. d. 5
m. Jan. 1737 confirmarunt

ADNOTATIO,

1) »De ordinaire regtbank van de justitieele raad dczss Casteels,
die tot het onderzoeken en afdoen van alle misdaden door de H.
Overigheid expresselijk is geordonneert, scheen aangemerkt te wor-

den als een hinderpaal in 't geen men zig had voorgeschreven,
■waardoor menspeciael schijnt getreden te zijn, om de zaken, tegen
alle bekende exemp. in Ned. Indie, te brengen voor een Krijgsraad,
aan wiens hoofd de h. Vuijst (die als gouverneur na de ordres in
vergad. van justitie niet gevoeglyk sessie konde nemen) zig gesteld

hadde als president..... De conspiratie bleek dat nimmer meer

in de werehl was getceest, maar eeniglijk in de herssenen van z.
Ed. op een nooyt gehoorde wijze gesmeed, na dat soldaten tus-
schen den 22 en 23 Januarij geweigerd hadden des nagts baer
namen te verantwoorden, daer de H- Vuijst een ordre gegeven
had, oot des nagts aan alle de wachtposten verschelde malen dog
op onzekere uuren de namen der soldaten te doen aflesen, onder
praetext dat de dieverijen in 't Casteel zoo zeer waren toegenomen.
Dit storen in haar nagtrust heeft een algemeen misnoegen onder
de militie gecauseert, zoodat eenige beweging aan de poorten des
nagts geschiedde. ... De luit. Maswits heeft den h. Vnyst toen
de zoogenaamde conspiratie in het hoofd helpen brengen ; de h. Vuijst
was van concept om des anderen daags uit het poortsvolk te laten
verkiesen de thiende man, ten fine deselve aan de galg te doen

opknopen____waarop ook immediaat geconvoceerd is de vergadering

van politie, die de thiende man in arrest deed nemen en als matroos

na boord zond____ Bij raadsbesluit van 31 Jan. bepaalde de h.

Vnyst: »Dat er meer als een meespeelde en dat de militairen
wierden opgezet door andere quaadaardige en goddelooze menschen
cn dat er een voornemen scheen te leggen om de overheid, de
justitie en gemeente te onder te willen brengen, dog waartegen
dan ook zonder langer uitstel bet meer dan tijd was geworden om
regtvaardigc maar teffens gestrenge proceduren te houden.quot; Op den
avond van den 31 werd de soldaat Jensen afgehaalt van het vaar-
tuig, werwaarts hij in arrest was overgebragt, en moest verschijnen
in het Comptoir van den h. Vuyst, die van hem requireerde te
bekennen, dat het voornemen door de soldaten zoude gesmeed zijn,
om ïijn Ed. van het leven te berooven; en nadat dezelve betuigd
had daarvan geen kennisse te hebben, wierd hem onder scherpe
bewoordingen gezegd, dat hij des anderen daags aen de galg zoude
werden opgehangen, bijaldien zoodanige toeleg niet door hem wierd

5

jjeaffirmcerd; waardoor de soldaat zoodanige schrik kreeg, dat hij
alles voor waarheid verklaarde, 't geen hem volgens de caprice

van z. lid. wierd voorgehouden----andere ook nog wierden door grote

beloften en presentatien of door onophoudelijke stokslagen gecon-
stringeert voor waaragtig te verklaren hetgeen door z. Ed. ten be-
lange van de Conspiratie wierd voorgepraat. . . Den 7 Febr. werd
Jensen, alvorens gekluistert met een ijzeren hand-boeij, door den
h. Vuijst in persoon, deszelfs oppasser en de h. Maxwits, zoodanig
op het enkele hemd met rottingen, en zonder ophouden op de
rug, tot dat het bloed langs zijn rugge afliep, voor de scheenen, op
de kneukels en in het gezigt geslagen, wordende middelerwijl nog
gedreigd, dat men hem brandende lonten tusschen de vingeren
wilde binden, zoodat de benarde soldaat werd geflwongen te aecu-

sereu wie de h. Vuyst wilde.....en uit vreeze dat dezelve voor

den gecombineerden krijgsraad (vervuld met leden die voor het
meerdere gedeelte onkundige subjecten waren), die twee dagen te
vooren alreeds sessie had genomen, alles mogte retracteren, was
hem onder een dreigende thoon door den h. Vuyst gereconiman-
decrt, zuijver uijt de mond te spreeken, indien hij niet aenstonds

ter tortuur wilde gebragt worden.....en zonder dat de praetense

misdaad van elders door eenig wezentlijk blijk consteerde, werden
29 personen sonder aanzien van rang of ouderdom gepijnigt, heb-
bende de wreede mishandelingen zoo verre gegaan, dat sommige 5,
6, ja selfs 9 malen ter tortuur zijn geweest.. . Zijn Ed., tot een
notoire vilipendie van deszelfs eminent caraeter, om zijn moordlust
al verder een lossen teugel te vieren, ageerde in persoon als een
beul omtrent de personen die tor tortnur werden gebragt, heb-
bende deze arme lijders, vanneer zij de naam Gods onder de tor-
menten aanriepen, met deszelfs rotting op dc borst en in 't gezigt
gestoken, mitsgaders met vuijsten voor de mond geslagen ; gelijk
ook eenige leden van dezen krijn;s- of bloedraad door zijn Ed. geor-
donneert zijn, de scherpregters in hun ampt te adsisteren en de
menschcn bij de touwen optehalen. — De h. Vuyst daarenboven
heeft niet alleen persoonlijk de lijders met brandende lonten op
het blote ligchaam geblazen.. . maar den luit. Swarts en and. nadat
zij met brandende lonten tusschen de vingers op een deernis waar-

dige wijze waren mishandeld, vervolgens met gloeijende lak op
den rug en schouderbladeren eijgenbandig gelieven te bedruijpen,
hebbende, nadat sulks door vel en vlees heen geschroeid was, deze
felle brandstoffe nog gewreven in de gaten. . . en voordragende
aan den krygsraad, dat men de lijders op zijn engelsch moest pij-
nigen, bestaande in dezelve op de vloer nedertelcggen cn aldus met
een plauke, waarop zwaar gewigt, plat te drukken, voegende
daarbij dat men hun de nagels van de vingers moest opligten en
aldus van de spieren afscheuren! z. Ed. verklaarde aan de lij Iers
dat zij niet moesten denken, met driemalen de torturen doortestaan'
vrij te sullen wezen, maar dat z. Ed. haarlieden lot thien en
meermalen zoude laten pijnigen, tot zij eijndelijk ter confessie
zouden gebragt zijn. Verscheiden werden in de gevangenisse ge-
priveert van spijs en drank , zoodat zij de verrotte vischgradcn, die
hier en daar op de grond verspreid lagen, hebben opgegeten etc.quot;
{Summier rapport van den II. de Mauregnault, Adv. Fisk. te
Colombo op Ceylon met versj:hiUende bijlagen). Hujus caussae docu-
menla omnia in arcbivo Amstelodamensi asservantur manuscripta.

2) Extract uit een brief van HU. 17 aan GG. en Raden, 30
Aug. 1729. »Het verwondert ons ten hoogsten, hoe UEd. liebben
konnen goedvinden, als een pennestrijd over dal werk {de Ceijlonsehe
zaken) aan te vangen en bet redres van alle dese zaken aan ons
te verzoeken, dat immers een swackheid van de Regeering deno-
teerd en. op zijn best genomen, een veragtering van twee jaren zou
moeten uijtmaken; en waarom UEd. niet liever haer selven bebben
willen regten en bedienen van die magt, die wegens de H. Ove-
righeid aan den GG. en Raden is gedefereert, om aanstonds zaken
van zoodanig een natuur in baar beginselen tegen te gaan sonder
onse hulp.... wij gelasten UEd. dan den Gouv. Vuijst met de eerste
gelegenheid na Bat. te laten opkomen, om zig aldaar te verant-
■woorden.quot;

Extract uit de missive van Bewindh. aan GG. en R., 24 Febr.
1730. »De zaken van Ceijlon komen ons tol nog toe niet alleen
gevaarlijk, maar afgrijsselijk voor, en ordonneeren UEd., voor sooverre
UEd. hebbe konnen goedvinden deze ordres op nieuws te require-
wn, (schoon wij nogmaals moeten zegge,t, dat wij hopen willen,

5

dat. UEd. onderttisschen daer niet na sullen hehlen gewagt)
om tegens den h. Vuyst zoodanig te doen procedeeren, als men in
sake van die natuur, van Gods en conscientiewegen, sonder aansien
van personen, verschuldigt is tedoen.''

3) »De nieuwe Gouverneur Versluijs wierd aanstonds voor zeker
geini'ormeerd, dat aan dit gelieele éclatante wei k geen woord waar
was; op den 30 Aug. tot onse uijlerste surprise werd ontdekt, dat
dit gansche beklaaglijk cn fataal spel der conspiratie zijn geboorte
in het geheel verschuldigt was, aan het bedrijf van den h. Vuyst,
die op een geweldadige wijze in zijn comptoir hetzelve doorslagen,
tormenten en schrikkelijke bedreigingen heeft weten te extorquee-
rcn, uijt den halse van voorm. Jensen en op sodanig een coniessie
heeft doen aanleggen en fundeeren alle die verdere onebristeliikc
handelingen, barbaarse proceduuren en moorden als hier op een
horribele wijze sijn komen te gebeuren.... Na cassatie van den
voormaligen Justitieelen en zogenaamden gecombinccrden Krijgs-
raad , heeft men 29 Aug. wederom geërigeerd een nieuwen raad
van Justitie, waarvoor de Fisk. Joan de Mauregnault zonder inter-
missie bezig is de nodige bewijzen, tot nadere ontdekkingen van
dit afgrijsselijk wangedrogt, intewinnen.... dit Eijland, is nogt g'ex-
poneert geweest aan eenig verraad van buijten nog van binnen,
maar hetzelve is bijna tot den oever van zijn ondergang gebragt
door de spoorloose conduites van den h. Vuyst.... Gedurende
het nog noodzakelijke verblijf van den h. Vuyst alhier beeft men
met hem diverse onsmakelijke ontmoetingen gehad.... tot so verre
dat men zeli's genoodzaakt is geweest, zig meester te moeten maken
van z. Ed. schietgeweer, om te vermijden, dat hij in een desperaten
toestand sig selven nog een ander niet quetste.... Wij zullen
UEd. H. A. vertoonen, lioe ouder de vermoorde menschen 19 Per-
sonen van diverse i'unctien zijn, mitsgaders bij uitstek de luit. Swarts
en Pegolotty, welkers doode rompen bij quartieren met hunne
coppen als spektakels te vinden zijn. — Door dit chimericq ver-
raad heeft de h. Vuijst veele schade toegebragt en aan de Comp,
en aan de vorst van Candia en aan veele eerlijke lieden.quot; — Ori-
gineele secreete missive van Gouv. en Raden tot Colomho aan
HH. 17, 10 Dee. 1729.

4) »Bij resol. van 3 May 1729, 3 dagen na den ontlangst der
secreete advysen nit Colombo van 24 en 25 Febr., om zeer pregnante
motiven sijnde besloten te dimoveeren den Gouv. P. Vuijst, om, na
dat hij bet Eyland enz. aan sijnen successeur Vcrsluys soude over-
gegeven hebben, herwaards te komen in het fatsoen cn caracter
een ordin. Raad van Indien competeerende, dog de gem. advijsen
en die van 1 Jul. en 17 Aug. jongstl. wat attenter geresumeerd en
ontdekt sijnde, niet alleen de seer eerloose, boose en maliticuse
conduites door den Gouv. Vuyst gehouden soo — in hot beschrijven
van dit Eiland in een gantsch deplorablen toestand , waarin het-
zelve door een execrabel verraad sonde sijn gebragt geweest, als in
het tortureeren en executeeren der praetense verraders, omtrent de-
welke hij geemployeerd heeft een ongehoorde en barbarische tyrannije,
door behulp van een gedelogueerde Krijgsraad, geconstitueerd uijt
eenige dier vile menschen, ten eenemaal onderworpen aan de de-
votie' van voorn. Gouv. , die buijten des sig gesteld heeft aan het
hoofd van dien bloedraad, als eenen passieusen voorganger, on-
aangesien tot Colombo gevonden wierd een collegie van Justitie tot
het straffen van allerley soort van delinquanten, wanneer niet sijn
van off boven den bepaaldeu rang ter resol. van 20 Jan. 1694
geautboriseert, buijten dat het maniement van Justitie zaken spe-
ciaal aan den Gouv. van Ceijlon is verboden by missive van den----

(sic)_maer ook dat hij dese vergad. op eene schandaleuse, iuipertmen-

te en schendige wijse, soo bij de aparte gemeene als secreete brieven,
heeft geledeerd in haer fatsoen enz. en dat, ingevalle zulcke vio-
lente rencontres souden moeten worden gesupporteerd van een su-
baltern Gouv., deselve notoir buyten postuur soude geraken om den
staet der Ned. Maatsch. navolgens pligt langer te können bestieren:
ommagegedaan sijnde in wat wijse men de h. Vuyst sal recipieeren
en off men hem acces sal geeven tot deese vergad. volgens zijn
Kd. caracter, hetzij dat hij van Ceijlon opkomt na de overgave
van dat Eijland aan sijnen vervanger of hetzelve geabandonneerd
heeft voor s. Ed. komste, soo als dat uyt sijne aparte brievenwel

het naast moet werden ondersteld---- en hier op dan alvorens

synde nagesien, tot hoe verre dese vergiidering na de vaderl. be-

-quot;^on tot het suspendeeren van een lid derselver is g'authoriseerd,

(cf. Brief van H. H. 17, 11 May 1677. »De instructie van 1617
specialyck nagesien, hebben wij verstaan UEd. iianteschrijven, dat
UEd. sullen vermogen alle gouv. direct, enz., schoon dezelve ineede
raden van Indien souden mogen weesen, tot Bat. te doen opkomen,
sonder haer daervan eenige reden te geven, maer daer gekomen
synde, verstaen wy dat UEd., voor soo veel sy met een Raden van
Ind. souden weezen, geensints sullen vermogen sessie in Rade te
weijgeren of bij een politicque disp. daer bnijten te houden, maer
sullen UEd. op de accusatie van den fisk. aen den R. van Just
laten gedefereert, om deselve 'tsij by provisie te suspend. of wel fina-
lyck te deporteeren, ten waere er evident perijckel in mora van
dien was geleegen, b. ex. dat ymandt aan verraad of aan 't stooken
van seditie schuldig is...) soo schijnd, dat aan deese vergad. de magt om
in dusdanige wijse te mogen procederen daerbij niet werd heno-
men, wanneer de feyten van dat belang werden geoordeeld, dat de
staat van Ind. daardoor een gevoelig nadeel soude können lijden,
inzonderh. wanneer gevonden werden inditien van foveeren van
seditien, invocge d. h. Vuyst, ten opzigte van het laetste, aengaende
de beroerten op Ceylon moet werden aengemerkt als de origineele
autheur; soo is goedgevonden gem. h. Vuyst het bijwonen van
deeze vergad. tot nader ordre der IUI. Meesters te inderdieeren, te
weeten, wanneer hij Ceijlon in een behoorlijke forma zal hebben
getransporteerd aan den h. Versluys; dog sulx niet geschied sijnde,
alsdan opzijn arrivement aen te zeggen militair arrest in zijn woon-
huijs, tot dat de Fisk. zal hebben verklaard, wat actie hem tegen
den h. Vuijst competeerd.quot; Copia secreete resol. van Gouv. en
Raden 4 Oct. 1729.

»Den 28 Maart 1730 verzogt de Adv. Fisc. corporeel e appre-
hensie op den persoon van Vuijst; dit versoek is geaccordeert en
de h. Vuijst geplaatst in de groote gijselkamer. Den 29 in raade ver-
schijnende, na een barangue van ruim twee uiren over't gepasseerde
op Ceylon, met hetgeen bij zijn arrivement alhier is gevolgt, heeft
hij op de nadrukkelijkste wijze verzogt in serieuse overweging te
willen nemen, zeker request door hem aan de Ed. Hooge Reg. 10
Maart gepraesenteerd, waarbij sig had beroepen op d' ordres van
UEd. H. Achtb., vervat bij derzelver missive van 11 May 1677 nae

licwaans geschreven, sustineerende nijt dien hoofde voor onzea
raade niet betreckelyk, maer alleen verantwoordelyk te wezen voor
UEIi.A. in 't vaderland; maer nadien zoodanig een verzoekschrift
by ons niet bekend was, bebben wij Suppliant toegestaan het ge-
allegeerde in geschrift te stellen quot; Origineel,-, missive van den
R. 'v. Just. aan HH. 17, 1 ISov. 1730.

6) »Daer b. 11. Ed., door hunne resol. 17 Maart, zigh de verdere

dispositie over den persoon van den h. Vuijst en deszelfs goederen
onttrocken en gelaten hebben aan den iiaad v. Jnstitie, zoo bebben
wij 19 Julij gedisponeert, aan den Fisk. sorlanige papieren af te
geven als bij mogte benodigt bebben, mits copia authenticq, en aan
den h. Vnyst de overige onder een behoorlyk register en recepisse;
dit een point van deliberatie geworden bij de II. Reg. , zoo is
geresolveerd in rade van Indien 25 July... interdictie tegens de

afgave van zulke papieren aan den god. Vuijst..... Gesnpponeerd

dat de resol. van 17 Maart noijt in de wereld geweest was en al-
leen die van 25 July, zoude bet als nog een qucu^ritar blijven, ot
omtrent personen en zaakcn eenmaal crimineel cn justitieel ge-
worden, door politieque beschickingen eenige de minste bindernisse
zoude vermogen werden toegebragt, om de executie van dien m-
fructueus te maken. Wij hebben egter om geen ongenoegen aan
b. H. Ed. te geven, de executie van ons dispotief van 19 July ge-
surcbeert.. . De h. Vuyst heeft menigmaal by requeste versoek
gedaan tot relaxatie uijt deszelfs gevanckenisse: snix is hem egter
steeds ontzegt. Eyndelyck is de Adv. Fisk. voor den dag gekomen
met een nombrens getal van 633 artikelen, verzoekende, dat de
b. Vuyst mögt werden geeondemneert dezelve te beantwoorden;
maar in plaatse van daarop te dispoueeren, hebben wij denzelven
vrijheid gelaten soodanig zijn ampt en pligt te betragten, als ver-
menen soude te belmoren; ingevolge waarvan de gem. Articulen
den h. Vnijst zijn voorgehouden in praesentie van Commissarissen
ter maand; die egter o.igenegen is geweest dezelve te beantwoorden
en zig alsnog geliefde te houden aan zijn booger beroep, daar
nefïens proponeerende exceptie van recusatie ; dog gelezen UE. H.
Acbtb. secrete missive, van 30 Aug. 1729, bebben wij de sooge-
naamde exceptie 5 Oct. gerejecteert en den h. Vuyst geeondemneert

op de VDorni. Art. te antwoorden. Eenige gecommitteerd om de
ligchaams gesteldheid van den ged. te ondersoelsen, zoo Heek 12
Oct. dat de siekte van dien heer niet was van eenige importantie.
De h. Vaijst wilde appelleren aan den Ed. Hove van Holland...
dit werd door ons gerejecteert. . nu beriep de ged. zich op de H.
M. St. Gen. uijt kragte van het 35 Art. van het Octroy... dog
wij hebben vermeent zijnen competenten Regter te zijn, als het
hoogste ressort van Justitie in Indien, volgens ÜE. H. A. missives
van 11 May 1677, 23 Jan. 1681, 16 Nov. 1687.quot; — Orig.miss.
V. d. R. V. J. 1 Nov. 1730.

»Om op een kruis gebonden, van onderen op levendig gelede-
braakt te werden; voorts, nog levend sijnde, zijn ligchaam geopend,
het hart daer uijt gerukt en tegens het aangesigt geslagen te
worden; vervolgens het hoofd met een bijl afgekapt en de romp
in 4 quartieren gedeelt, om het hoofd op een staak gezet, en de
4 quartieren aan 4 micken of halve galgen opgehangen, en ter
prooije der vogelen des lugls gelaten te werden.quot; Extract uijt den
eisch van den Adv. Fisc. J. van Schinne^

8)nbsp;»Nadat de h. Vuijst met d' uijterste tranqullliteit de eisch van
den Fisc. aengeboord hadde, zoo verklaarde hij als nog te inhe-
reeren zijn hooger beroep aan h. H. M.; dog zoo nogtans mogte
werden genecessiteerd sijn defensie alhier voor ons te doen, dat
alsdan, ongepraejudiceert dat regt, verzocht in een ordinair proces
geadmitteerd en per procuratorem mogte werden bedient.. De
Fiskaal concludeerde illico tot ontzegging.. wij hielden de saak in
advis... Na een maand deliberatie hebben wij het verzoek van
Vuijst toegestaan.quot; — Origineele missive van den R. v. Just. aan
HH. 17, 21 Sept. 1731.

9)nbsp;»Daar de h. GG. Durven den onderg. C. van Gaesbeecq (die de
eer heeft als president van den Raad van Justitie, ingevolge de
bevelen van HH. meesters 1 Nov. 1709, sessie te hebben in de
verg. der H. Ind. Reg.) den 25 Jan. geliefde aenteseggen van ojr
te staen en maer na huijs te willen gaan, vermits hij iets voorte-
dragen hadde, waertoe syn presentie niet wierd gereqnireert, en
waerop de onderget. sustineerde dat, bijaldien men zonde gelieven
te besoigneeren over zekere notul van 12 Jan. (gelijk uit de pre-

missie ligtelijk kon geconcludeert worden), h.j explieatien zoude
kunnen geven, maer tot zijn smertelijk leetwezen niet is gead-
mitteert: dat hij, nadat verschillende quam te allegeeren, sig uijt
de vergadering heeft geahsenteert, omme verdere disputen te prae-
venieeren; verzoekende dat dit schriftuur onder 'toog van d' Ed. H.
A. gebragt worde ter nadere elucidatie. 29 Jan. 1732.quot; — Schrif-
tuur van den h. van Gaesheecq aan GG. en Kaden.

10) »De Hr. Lakeman heeft in consideratie aan desen Raede ge-
geven , dat nademael de Raed genoegzaam omtrent de saak van
den h. Vuijst verdagt wierd gehouden, of bet dierhalven niet wer-
kelijk tot decharge van desen raed dienstig soude sijn, om alle
suspieien en cavillatien wegtenemen, dat gem. Raed den jaarlijk-
schen Eed van purge wederom speciaal omtrent deze zaek quame
te vernieuwen: zoo is immediaat daerop solemnissime die eed door
alle de leden van den Raed aan elkander algelegt.quot; - Notul van
de Extraordin. verg. van den Raad v. Just. 9 Febr. 1732.

11) »Sedert Nov. 1731 zijn zaken van zoodanig gewigt voorgekomen,
waardoor in 't vervolg bet aanzien en de authoriteijt van dezen Raad
niet alleen vermindert, maer ook 't eynde van de Justitie zonder
effect zoude moeten blijven.... soo hebben wy tot conservatie van
't een en 't ander noodzakelijk geoordeelt, en wel voornamelijk om
dat essentieelste deel van deze souverainiteijt — aan ons door UEd.G.A.
nomine principis van tijd tot tijd zoo ernstelijck aanbevoolen en
met luister bekragtigt, blijkens UE.G.A. importante brieven van
7 Oct. 1697 en 21 July 1707, mitsgaders notabele bevelen vervat
bij derzelver letteren 1 Nov. 1709, alle welke voorn, ordres, soo
lange als de onderhanden sijnde instructie niet sal syn geapprobeert,
ons dienen niet alleen tot mainctyen maer ook tot rigtsnoer, waer
na wij dat noodsakelijk subject moeten handhaven - sonder te im-
puteeren op een anders magt, waertegens wij solemnissimd zijn
protesteerende; dese is alleen ingerigt om onse authoriteijt met
te doen declineeren.... Op den 19 Dec. 1731 is tot d' uijterste
verwondering in raede overgebragt seker Extract uijt de generale
Resol. des casteels Bat. van 14 Nov., dicteerende h. H. Ed. ordre,
dat dezen Raed aen UEd. G. A. met de eerste gelegenheid soude
hebben te verthoonen, deredenen die de Raad hadden gcpermoveert.

om den gedetineerden P. Vnyst in een ordinaris Proces te admit-
teeren: uijt nevensgaande acten lal UEd.G.A. komen te blijken, dat
veele gewigtige redenen ons hebben weerhouden (schoon wij anders
genoegzaam ons daertoe in staat bevonden) om de ordre van haer
H. Ed. voor als nog te dilaijeeren, invoegen wij tot corroboratie
van onze gehoudene conduites hier omtrent sullen avanceeren, ter-
wijl ook in specie de zaken van den ged. Vuyst en die den zoogen.
noot- ol' krijgsraad betrefTende, volgens 't rescript van UEG A. 30
Sept. 1730, verstaen zijn tegehooren ten onderzoek van dezen Raed,
welke nyt naeme en van wegen de St. Gen. is een eollegie van
Justitie, ten reguarde van de regtspleeging, op haer selven bestaende;
en het is in regten genoegzaam notoir, dat een regter die eens zijn
oordeel heeft geopenbaart en redenen daervan gegeven heeft, geen

regter meer in deze wesen mag---- en het strekt merkelijk tot

déclin van dezen Raed, dat men meer dan eenmaal getragt heel't
desen Raad rekenschap te doen geven, ter zaeke dat P. Vuyst in
een ordinaris proces is ingelaten.... het zoude strekken tot strem-
ming van de Justitie, bijaldien Vnyst of anderen ter ooren quam,
dat de Raad van Justitie, die 't summum judicium hier adminis-
treert, reden bad gegeven over een provisie, doen de principale zaek

nog ongedecideert is---- Wij hadden gedagt hier een eijnde aan

dese fâcheuse voorvallen te maken, maer ons werd gecommunieeert
een Extract uijt de scerete resol. van Gen. en Raden van India 25
Jan. 1732, waer bij desen Raed weder op de kragtigste wijze wordt
gerecommandeerl en des noods geordonneert, UE. H. A. rekenschap
te geven van onse dispositie over het admitteeren van Vuijst in
een ordinaris proces, en dat, bij verdere onwilligheyd, deze Raed aan-
sprakelijk soude blijven voor alle onhijlen die uijt dit geval sonden

können geboren worden---- wij hebben belast hetzelve illico als

iets smgulier en opdat het niet verder tot déclin van desen Raede,
wanneer de clerequen daervan kennis bequamen , mogte verstrecken,
in de secrele kas te doen bewaren; dog niet te min mits desen
ons verder te moeten beklagen, dat dit stuk ons door een helm-
bardier, zijnde een dienaar van den GG. en geensints staende onder
den eed van seeretesse, dus open is overhandigt geworden. Wordt
de luister van dezen Raed door sulcke manieren niet ten uijtersten

gekrenckt, wanneer soodanig een papier publijeq langs 's Heeren
wegen aan soodanig dienaar wordt toevertrouwt?quot; Copij missive
van den R. v. Just. aan HH. 17, U Febr. 1732.

12) '.Nademaal alhier ter stede was leggende seker Engels sch.p,
dat volgens gerügten in 4 ä 5 dagen .soude komen te vertrekken,
en men grootelp bedugt was, dat den gedetineerden P. Vuijst aen
geen middelen soude ontbreecken, om van dusdanige occagie sig te
bedienen en sig van hier weg te maken, soo is verstaen, de huis-
vrouw en dogter van P. Vuyst het verleende acces alleen te doen
behouden driemael ter week en dat telkens des agtermiddags van
de kloeke vier tot vijf uuren, dog de toegang van verdere vrmden
weder intetrecken, mitsgaders het acces aan de leden van den
zoogenaamden Ceijlonschen krijgsraad vergunt almede dagehjx op
het voorm. uur te limiteeren.quot; Notul van den Raad v. Jast. 24
Maart 1732.

13) «De Raad verklaart den gevangenen begaan te hebben het
Crimen laesae majestatis en schuldig te zijn aan den moord van
19 persoonen, onder schijn van justitie geexecuteerd, voorts aan
excessen, misusen enz. Condemneert hem door den seherpregter op
een stoel agterover gebonden te worden en met een mes de kcele
afgesneeden, vervolgens het ligchaam in vier quartieren gedreven,
om beneden het schavot verbrand en de assche m zee gegooijt te
worden ; confisqueert wijders alle zijne goederen.quot; - Copia sen-
tentie van den Raad v. Just.

Dubols, Fies des GG, p. 304. - W. R. van Hoëvell,

in 1740, p. 9. Batavia 1Ö40.

14)nbsp;«Nadat zijne misdaden omoeêrlegbaar bewezen waren.quot; -

V. Kampen, p. 20, 111. D.

15)nbsp;«Eijndelijk is afgedaan deze zaak, waarover zo veel water is vmjl

gemaakt en desen Raadeals in een geduurige beweging is gehouden...
staat te melden, dat op den 24 Oct. 1731 aen Vuyst m plaetse van
nog 3 maenden om te antwoorden, aan hem is verleend één maand
peremptoir en op 28 Nov., nog ses maenden zijnde gereqnireert, is
de tijd van één maand nog voor 2 geprolongeert... daar wij
merkten, dat alle die dilaljen tendeerden om de Justitie te eludee-
ren... den 19 Maart 1732 is de zaak in staat van wijzen geraakt

en den 3 Junij is de executie na Inijd der sententie (21 Meij ge-
pronnntieert) volbragt geworden ; dog met veel verstoktheid des
herten tot in articulo mortis is Vuyst blijven persisteeren van zijn
onschuld en geen woord gesproken, als alleen, in puncto dat de
sneede door zijn hals stond gebragt te werden,... de uijttingvan:
»Genade, genade, o Godquot;... dat de executie met de uijtcrste exac-
titude in alle zijne deelen is ten eijnde gebragt.quot; — Origineele
missive van den Raad v. Just. 15 Oct. 1732.

16)nbsp;»Dat (waarover de HH. XVII bij sehrijvcns na herwaarts
hun ongenoegen hebben gelieven te betuigen) men alhier in
de crimineele procedures tegen den H. Ceylons gouverneur P. Vuijst
het ampt van Adv. Fisc, hadde laten waarnemen door den doen-
maals ordin. officier J. van Schinne, die door P, Vuijst, ten tijde
van zijn Directeurschap, van Bengalen na Batavia was gesonden en
daaromme alleen door h. E. G. Achtb. geoordeeld wierd de ver-
eischte onpartijdigheid niet wel te kunnen gebruiken.quot; — Ampel
Request van Helvetius aan GG. Thbde7is, 1 Dec. 1742.

17)nbsp;»Le nouveau Gouverneur Domburg trouva des obstacles à
prendre possession de sa charge. Versluys refusa absolument de la
lui résigner. Ce changement le porta au désespoir à un point quHl
fit faire feu sur les vaisseaux de la Comp. — Mais il fut enfin
obligé de céder à la force. On s'assura de sa personne et on le trans-
porta à Batayia où il fut mis aux arrêts. Pendant qu'il y était on
examina les griefs qui avaient été portés à sa charge, et l'on
instruisit son procès. Quelque temps après il fut relâché, sous
caution d'une grosse somme d'argent. On ignore ce qui s'est passé
depuis au sujet de cette affaire, qui sera peut-être demeurée indécise.quot;—
Dubois, p. 305 »De zaak bleef slepend en «erd misschien gesmoord
door het agterlaten der borgtogt.quot; F. Kampen.

18)nbsp;»Van Imboff, Adv. Fisk., vorderde tegen eenige leeden van den
krijgsraad agterwaards op een kruis gebonden en van onderen op
levendig geledebraakt te worden, met de slag van gratie; en tegen
anderen, met de koorde om den hals aan de galg gestraft te wor-
den tot de dood navolgt, 2 Oct. 1732.quot; — Copij eïsch van den
Adv. Fish.

19)nbsp;»26 September 1733, is gelezen de Requeste van Dirck Bierens,

Jl

P. C. de Patot, T. ter Maethcn, R. Peyselacr, D. Evertsz., H.Coore-
naer. P. Sneck, L. Overschie, T. Holst en C. van Aerden, gewesen
leden van den Krijg^raadt op Ceylon 1729, versoeckende, dat h. H.
M, in consideratie van der Suppl. goede trouwe en welmeenende
ooghmerck, noopends de belangen van desen staat in die gewesten,
indien in de geboudene proceduyres van den Rrijgiisraadt door der
Suppl. onervarentheydt in criraineele zaacken, niet mogbt zijn te
werk gegaan met de gerequireerde omsicbtigbeydt en de Suppl.
daardoor zouden mogen zijn vervallen in een specie van delict, b.
H. M. uijt derzelver souveraine magbt goedlgunstelijck mogb be-
haegen, alle hetzelve, met de crimineele proceduyren voor den Raadt
van Just. op Batavia jegens suppl. geëntameert, te aboleeren en aan
de Suppl. daarvan te verleenen brieven van abolitic in optima
forma, eu dat bij provisie, hangende h. H. M. deliberatie, de voors.
proced. mogen blijven gesurcheert.quot; Resol. St. Gen.

»31 Oc«oi.l733 gelesen het Bericht van Bewindhebberen en een
nader Request vanvoorm. Suppl., versoeckende dat h. H.M. de Actens
van den Rrijgbsraadt door 'slands advocaaten gelieven te doen exa-
mineren; is verstaan de stukken te stellen in handen van 's Lands
Advocaaten om derzelver advis.quot; Resol St. Gen.

20) 28 Nov. »Ontvangen het .\dvis van 's Landts Adv.... in
achtinge genomen zijnde den langen tijdt die vereischt zoude wer-
den , als tot het bekoomen van de noodige informatien over dese
saack na Batavia over en weder geschreven zoude moeten werden,
en zonder zoodanige intbrmatien niet gevoeghlijck bij h. H. M. kan
^Verden gedisponeert. •. • is verstaan, dat de Gouv. en Raden op
Batavia sullen werden geautboriseert.... na nadere examinatie van
alle de stucken... uijt den naam van h. H. M. op de versochte
gratie te disponeeren... inmiddels zorge dragende dat de Suppl.
gehouden werden in eene draagblijeke Gevangenisse.quot; Resol. St.
Gen. Cf. Resol. St. G. 7 Jul. 1735.

21) »12 Nov. 1736. Ontvangen een missive van GG. en Raden
van India, gescbreeven tot 6 Apr. deezes jaars, kennisse gevende
aen HH. M. van de abolitic door haar in den naam van h. H. M
verleend aan ses van de Leeden van den Kryghsraad van Ceylon;
verzoekende daar op h. H. M. approbatie.quot;

»5 Jan. 1739. »Is verstaan, dat sullen werden geapprobeert
de abolitien door GG. en Raden van Indien verleent en dat de
voors. abolitien haer volkomen effect sullen sorteeren. Dat aan
GG. en Raden, soo veel aangaat de onkosten door de Comp. ge-
draagen ten respecte van het geordonneerde bij h. H. M. Resol.
van 28 Kov. 1733, h. H. M. laaten om te disponeeren, soo als in
aequiteit sullen oordeelen te beliooren en bijaldien de voors. on-
kosten tot laste van de O. I. Comp. souden moeten koomen, als
dan dezelve eerst en vooral behooren gevonden te worden uyt de
Penningen, geprovenieert van de geconfisijueerde goederen van
wijlen den Gouv. Vuyst, in geval daarvan nogh eenige penningen
overigh zijn.quot; Cf. Resol- St. Gen. 5 Nov. 1738.

$ 11.

van durven.

1734—1738.

Libellus supplex d. 29 m. Oct. 1734 in Collegio
Ordinum Generalium est lectus Diderici van Dur-
ven, qui Gubernator Generalis Indiae fuerat inde
ab a. 1729 usque ad a. 1732 Ut Moderatores,
qui eum in patriam vocaverant ejusque bonam
existimationem ita laeserant, rationes bujusce con-
silii redderent postulavit et petiit ut, si nullam
speciosam accusationem intenderent, bonorificentis-
sime restitueretur Moderatores d. 3 m. Dec.
jussu Ordinum Gen. relationem exhibuerunt; con-
troversiae inde multae natae sunt sed nulla sententia,
quamvis plures libellos supplices Durven misisset, est
secuta. Tandemd. 21 m. Nov. 1736 Ordines Hollan-
diae opinionem hancce de caussa Gubernatoris
emiserunt: »In achting genomen, dat, volgens het

»Octroy en Articulbrief, mitsgaders den eed van
»den Gouv. Gen. en volgens de natuur der saacke,
»het incontestabel is, dat aan de eene kant de
»Comp, bevoeght is, den Gouv. Gen. zoowel als
»de mindere bediendens ten allen tijde bij pob-
»ticque resolutie vau zijn ampt te ontslaan en te
»revoceeren, zonder gehouden te weezen daarvan
»reede te geven; en aan de andere kant de voors.
»pohticque dispositie geen verder effect heeft als de
»ontslaagingh uyt den dienst, veel min Sequeele
»beeft van Infamie: maar dat degeenen welcke
»meenen, boven of buijten haar revocatie enz., uijt
»anderen hoofde te weesen beswaert of veronge-
»lijckt in eer of goedt, bij politicque resolutie van
»de Comp., daarvan redres mogen versoeken en
»selfs sigh ten dien einde bedienen van middelen
»van Regten: is verstaan, dat de saack ter Gene-
»raliteyt daarheen sal werden gedirigeert dat op
»de bovenstaande gronden door h. H. M. moge
»worden geresolveert.quot;

I). 10 m. Apr., d. 13 m. Dec. 1737, d. 19 m.
Mart. 1738. Durven novis libeUis supplicibus
adiit Ordines Generales, qui nonnullos delega-
tos moderatorum Hagam vocaverunt quibus m.
Aug. 1738 auditisnbsp;Ordines pronuntiaverunt

van Durven nequaquam exauctoratione sua famae
minutionem subiisse, et hacce sententia Durven
se esse contentum simulare debuit

adnotatio.

1) »Les Directears l'avaient rappelé en Europe dès l'année pré-
cédente. Divers antres employés reçurent en même temps l'ordre
de l'accompagner dans ce voyage. Ce changement subit prouve
assez le peu de satisfaction que le Général donnait à la Comp.
Sans parler du caractère personnel de M. Durven, dont on a
peut-être trop chargé les traits, il semble au moins qu'on ne
saurait le justifier sur des faits aussi publics, que les Taxes énor-
mes, qu'il imposa aux Chinois: que les supplices affreux auxquels
il condamna les malfaiteurs de cette nation opprimée, et que les
laveurs qu'il accordait à des créatures indignes. Ces accusations
sont revêtues de tant de circonstances, qu'on doit les croire fon-
dées, et nous sommes fâchés de ne rien trouver, qui les rende
suspectes. Mais une simple démission de service laisse la cause de
M. Durven indécise pour le public et pour nous.quot; Dubois, p. 302.

»Dat h. H. M. gelieven aan de Bewindh. te ordonneeren haare
beschuldigingen, ter saacke van dewelke zij Suppl. hebben opont-
boden, aan h. H. M. overteleveren, ora over de mérites van dezelve
bij h. H. M., of bij zoodanigen anderen Rechter als h. H. M. daar-
toe zullen deligeeren, te werden geoordeelt, en byaldien Bewindh.
geene behoorlijcke beschuldigingh zullen kunnen inbrengen, dat
b. H. M. alsdan aan Suppl. doen erlangen éclatante reparatie van

eer en berstellinge in zijn goede naam----gereserveert in allen

gevalle des Suppl. actie van schaade en int. door bet voors. ignomi-
nieuse opontbodt bereyds geleeden, om dezelve voor den Hove van
Holl. jegens Bewindh. te institueeren.quot; Resol St- Gen. 29 Oct
Cf. Resol. St. Gen. 6, 27 Nov., 30 Dec. 1734, 14 Jan. 1735.

3)nbsp;Cf. Resol. St. van HoU. 8 Dec. 1734, 23 Aug. 1736. Resol.
St. Gen. 26 Nov. 1736. »ingebragt de Resol. van H. St. van Holl-
van 21 Nov. houdende derselver Provinciaal advis over de saack
van Diderick van Durven.quot;

4)nbsp;»Dat b. H. M. hem Suppl., als een getrouw Dienaar van h. H. M.,
tot reparatie van zijn gclaedeerde eer en fatsoen en reputatie gelieven

— si-

te lionoreeren met een eerlyeke dimissie, en hem van den eed van
getrouwigheyd by hem in den aanvangh van sijne bedienmge als
GG. aan h. H. M., als deszelfs H. Overigheyd, gedaan, waarna hy
sigh altoos getronwelyek had gedragen, te ontslaan.quot; 10 .4pril 1737.
13 Dec. 1737. »Dat h. H. M. attentie geliefden te nemen op dc
swacke en debile ligchaamsgestalte, mitsgaders de Hooge Jaren van

hem Snppl..... dat h. H. M. Resol. va.i 13 Dec. 1737 (waarbij

gelast werd de besoignes op het voors. snhjeet ten spoedighsten.
voorttezetten) effect mooge sorteeren.quot; 19 Maart 1738.

5) »28 Maart 1738 is goetgevonden, dat de Bewindh. van dc
O. I. Comp. sal werden aangeschreven eenige Gecommitteerde her-
waarts te zenden, binnen den tijd van wier weeken, om, ingevolge
het 35 Art. van het Octroy, aan h. H. M. bekend te maaeken de
redenen, die de Bewindh. bewoogen hebben, om den Suppl. uit Indien
op te ontbiedenj om deselve gezien, naader bij h. H. M. daarop ge-
resolveert te werden. - De H. Ged. van Holland en Zeeland heb-
ben verklaart te inhaereren de Resol. van de H. Stat. hare Prin-
cipalen van 26 Nov. 1736.quot; — Cf. Re.^ol. St. Gen. 22 Apr.

6) »Gerapporteert dat de gecommit. Bewindh., in voldoening
van h. H. M. Resol. herwaarts gekomen, nyt naam van de Verg.
van XVII hadden geinbaereert het Declaratoir gedaan bij haer
missive aan h. H. M. 20 Nov. 1734, en dienvolgens noghmaals
serieuselyck hebben betuyght, dat het opontbod van gem. GG. van
Durven, niet is gedaan uyt eenige partialiteyt tegen denselven ende
veelmin om denzelven daardoor te kedeeren in zyn eer en fatsoen,
en dat soo verre deselve moghte raeenen te hebben eenige prae-
tensien tot laste van de Comp. buyten het opontbod, hy deselve
daarover in justitie kan aanspreecken: Is verstaan dat het voors.
Declaratoir voor voldoende sal werden aangenoomen... en sal Extract
van deese h. H. M. Resol. gegeeven werden aan gem. van Durven.quot;
Resol. St. Gen. 23 Aug. 1738.

»Maar D. van Durven was wel de verachtelijkste verlegen-
■woordiger die de Maatsch. ooit in Indie heeft gehad. Behalve dat
ïyn persoonlyk karakter met de zwartste kleuren wordt afgeschil-
derd, zijn de daden van willekeur, wreedheid en onregt, welke
wen hem te laste legt, allerschandelijkst. Onder zijne regering

zag men bijna dagelijks de verschrikkelijkste doodstraffen voltrek-
ken : cn niet zelden waren het onschuldigen die op zulk eene
wijze werden teregt gesteld, terwijl onwaardigen zijne gunst bleven
genieten.quot; van Hoëvell, Batavia in 1740. Batavia 1840. —
V. Rampen. Vol. III, p. 17. — Cf. etiam Droom van den op-
stand der Ohineezen.

§ 12.

.liDRIAHDS VALCKENIER,
1742-1751.

Ad causam celeberrimam pervenimus '), quae ad
huncdiem enucleata non est, quaeque originem
tiahit a re gravissima, unde Batavi nequaquam ma-
gnam gloriam acquisiverunt a re quae infandae
nocti sancti Bartholomaei adsimilari potest, nempe
a famosissima Sinensium internecione a. 1740
Bataviae patrata cujus occasione Bilderdyk in
praelectionibus suis solebat dicere: »de bloedraad
en alle de wreedbeden van Alva zijn beter te ver-
dedigen dan dese verfoeilijke moord.quot; — Sinenses,
qui pleni fortunarum (in bistoria Bataviae a Si-
nensi quodam conscripta baecce verba leguntur:
»maar met al deze grootheid en uiterbjken glans
waren de Chineezen ecbter in groot gevaar, gelijk
de bevende daauwdroppelen in de morgen zonquot;)
et Bataviae et in tota Java innumeri vitam dege-
bant Batavis jam ab anno 1734 infestissimi vi-
debantur Rationem ®) ad periculum imminens quot;)
avertendum tandem inivit Regimen Indicum : num

bonam equidem non decernamnbsp;quidquid sit,

Sinenses dicebantur anno 1740 ira exardescentes ad
rebellionem pectare quot;), et quidem seditionem baecce
superba gens, quaese oppressam essecredebat
coeptavisse extra murosBataviae videtur gt; O- Negotu
componendi optimum eonsibum est visum Si-
nenses omnes in urbe trucidare et seditio, ficta
verane gt; s) ^ decem miUibus Sinensium occisis, de-
flagravit.

D. 9 m. Oct. 1740 caedes illa est incepta
et per biduum duravitnbsp;In miseros Sinenses,

dum incendium eorum aedes devorabat, turba Ba-
tavorum se ruit et furens in eos grassata est
»De stad en de voorsteden waren als met lijken
gevloerd.quot; — »En nu holt het gemeen, aït van
Hoëvell, welhaast als eene woeste en teugellooze
bende door de straten. Er is geen pen welke al
de gruwelen kan beschrijven toen gepleegd. Al
wat tot de Chineesche natie behoort, wordt meedoo-
genloos vermoord. Zwangere vrouwen, zoogende
moeders, arglooze kinderen, bevende grijsaards wor-
den door het zwaard geveld. Den weerloozen ge-
hangenen wordt als schapen de keel afgesneden...
üie in de rivier zich werpen om het zoo te ont-
komen, worden door matrozen in schuitjes opge-
wacht en koelbloedig afgemaakt. Die op de daken
der huizen klimmen worden er afgeschoten... de
grachten zijn geverwd met bloed, de straten op-
gevuld met lijken.quot;

Quis, ilia logons, uon horore pcrcellitur
Caede, quam fortuna secunda ad salutem Ba-
tavorum vertit, perpetrata, nemo, ut lit, tanti fa-
cinoris defensiouem adsumere -voluit. Senatus Ind.,
inprimis socius ejus van Imholf, Gubernatorem Gen.
Valckenier istius trucidationis dedisse jussum
contendebat, quod autem Valckenier prorsus dene-
gabat, diccps, Sinensium occidionem sive vliojussu
a plebe inchoatam esse: eam autem .semel instilu-
tam ab omnibus collegii sociis tacite fuisse proba-
tamnbsp;quia nullo modo multitudinis Ira et

impetus retardari potuissent, et quia isto exemplo
Sinensium machinationes optime compescerentur.—
Attamen suspicio magna in Gub. Gen. cadit
quoniam, quum consilium ejus ad Sinenses inter-
ficiendos a Senatu rejectum esset paucis horis
post caedcs ingens peragebatur Seditione ilia
exstincla, Valckenier, qui senatores van Imboff
van Scbinne et de Haaze insidias struere suspi-
cabatur ^ ®), ira hue et illuc ferebatur ^ Homo erat
violentissimus — ita eum depingit scriptor libelli,
cui nomen y)Droom van den opstand te Batavia'^^
»wat dien Heer verder aangaat, ik beb hem altijd
aangemerkt als de booge buizen alhier, waarvan
de bovenste verdieping bet slechtste met meubelen
voorzien is; wijders hoovaardig, waanwijs, en bij
sommige voorvallen vrij brutaal. De comparatic
wölke sommige luiden onlangs maakten tusschen
Valckenier en Cromwell gaal vrij wat mank: want

hoe kau dit sluileu; bij voorb. Ciomwell was eeu
geweldenaar, dog van een groot verstand: Valcke-
uier een geweldenaar, maar een brutale gek; Crom-
well vermoordde zijueu wettigen Koning, Valckeuier
vermoordde een gedeelte van de aan hem toever-
trouwde onderdanen—et, neglecta ulteriori inquisi-
tioue 2 8), illos tres viros a militibus in ipso Senatu ^ quot; )
comprehend] jussit eosque in patriam misit
ubi tamen culpa facile bberati sunt ita ut
proprie nulli judices peuitius in eorum causam in-
dagarent et Imbotf, in itinere a Moderatoribus,
quum Valckenier auno praecedeute munere se abdi-
care desideravisset, Gub. Gen. jam electus, multis
laudibus ornatus in Indiam rediit. Valckenier
qui Bataviae deridebatur paucis mensibus post
Europam versus iter faciens ^o), in promontorio
BonaeSpei, amicis frustra obstantibus jussu Mo-
deratorum Soc. I. Or comprebensus el manu
militari quum vix morbo esset defunctus, d. 12
m. Oct. 1742 Bataviam est reductus ibique^')
arete custodilusnbsp;»ter zake, uti dixit Actor

publicus, dezelve onder meer andere booggaende
crimina zieh niet heeft ontzien, om op 6 ücc. 1740
de vergad. van de H. Reg., per consequens de wet-
tige Soverain dezer landen, ten aller hoogslen tc
violeeren, 3 ordinaris leden uit dezelve op ecu ge-
weldadige manier in arrest te nemen en vervol-
gens op eene ongehoorde en ignominieuse wijzo na
bet Vaderland wegtezeuden: waardoor cn door vele

andere Exorbitantien niet alleen gem. Heeren maar
ook aan de Comp, een zeer importante scbade toe-
gebragt is ; en tot een werkelijk bezwarenis van
deze misdaad is geaecedeerd, dat Valck. alles voor
zijn rekening genomen beeft, zoodat bij volgens alle
goddelijke en menscbelijke wetten de aller zwaerste
en capitaelste straffe verdient

Lis ei est intenta, quae per multos annos du-
ravit; cujus indolem et instrumenta regimen indicum
ac Moderatores cautissime celaverunt. »Ofschoon,
inquit van Hoëvell, de stukken van dit proces
nimmer openbaar zijn gemaakt, en tbaus in Gou-
vernements archieven te vergeefs worden ge-
zocht, gelooven wij echter uit al het bovenstaande
de gegronde gevolgtrekking te mogen afleiden, dat
de Gouv. Gen. met alle regt onder eene zware ver-
denking ligt van tot den gruwelijken moord der
Chinezen zelf het bevel gegeven te hebben.quot; Causa
vero et Valckenierii et aliorum ^ quos una judicio
prosecuti sunt nempe Helvetii, Philips et de Roy,
boc modo est instituta

Valckenier, pluribus judicibus e Curia Bataviensi
recusatis ^ '), ad Concilium Status, judicem in causa
sua competentem, frustra provocavit Postquam
per tredecim menses inquisitio extraordinaria esset
habita, tandem discordiis in Curia sedatis ordi-
nario processu continuata Iis est. Libello Actoris
publici Roseboom d. 13 m. Mart. 1744, quo mortem
Valckenierii poposcit lecto, Valckenier, morbo

continuo laborans, post multas moras ac tergiversa-
tiones^O 15 m.Dec. 1744 ®^) defensionem suam
produxit 5 3). Anno seqnenti jam senescente
Actor publicus d. 12 m. Oct. 1745 = = ) hancce de-
fensionem refellere est conatus, cui bbello, 1875 ar-
ticules continenti, Valckenier = gravibnsdissensio-
nibus inter Curiam Bataviae et Regimen Indicum =
propter libellum Valckenierii sopplicem interea
exortis, tandem d. 6 m. Jun. 1747 respondit ^ «).
Curia satis benevola videbatur Valckenierio «») qui,
nulla sententia lata, nocte undevicesima m. Jun.
1751 diem supremum obiit. Mortuo vero captivo
Regimen Indicum plus, Curia Bataviensis minus
favit, quod patet non solum ex exsequiis ipsi fac-
tis 8 1) sed etiam e cura, quae bonorum defuncti
habita estnbsp;Jussu Moderatorum Curia Bata-

viae hunc causae fmemposuit: »dat de voormaals
door bet Officie fiscaal, tegen den heer Valkenier
geëntameerde crimineele proceduren, mils bet over-
bjden van denzelvcn ten eenemalen zijn g'exstin-
gueert ende geaboleertquot;

Quod ad Helvetium attinet, ille etiam plures
socios Curiae Bataviensis recusavitnbsp;Actor pu-

blicus ut includeretur carcere frustra postulavit;
dein exsilium Helvetiipoposcit«=). At lile,Valcke-

nierio adhuc vivo, non diremta, Helvetius d. 3 m. Jun.
1755 tandem de reis exemtus «e), d. 13 ejusdem
inensis redintegratusest in munere ' in quo vitam
usque ad mortem suam (d. 20 m. Jan. 1771) exegil.

Philips in quem ordinano modo agebator
d. 4 m. Aug. 1745 ante litem compositam devitae
statione decessit

De Roy cujus exsilium d. 15 m. Dec. 1744
actor publicus poposcerat, anno 1746, pecunia
mulctatus, in perpetuum est relegatusnbsp;Ille

igitur omnium reorum maximam tulit poenam.

ImhofF cui Valckenier fuerat tam infestus,
indemnis est habitus Omnibus caussae docu-
mentis lectis et perpensis, solutio gravissimae quae-
stionis: Valckenier num est in culpa an caret cri-
mine? mihi aenigma mansit. Num, bona fide scelus
detestati, Moderatores ei litem intendi jusserunt an,
ne Regiminis Indici fama a tota Europa laedere-
tur, in unum hominem violentum omnem culpam
derivare voluerunf®)?

ADNOTATIO.

1) cf. inprimis van Hoëvell, (Batavia in 1740. Batavia 1840)
qui argumenta sua ex optimis sane fontibus {Origineele aparte
resol. rakende den opstand der Chinezen, het dagregister des
Kasteels Batavia; de Generale originele resolutien des Kasteels
Batavia) hausit, qui autem mihi videtur Imhoffio nimis favcre.
Etiam Dubois, p. 322—332. — Temminek, Coup-d'oeil sur les
possessions Néerlandaises dans l'Inde Archipélagique 1846,
T. I. p. 33—48. — J. Koek, Vaderl. woordenboek p. 29 ad vocem
Valckenier. — ArijHuysers, Leven van B. de Klérk. — Levensbe-
schrijving nan eenige voorname meest Nederl. mannen IH. Dl-»
p. 226, 274, — Eiirop. Mercurius 1743,p. 79, 1744, p. 265.

Cerisier, Gescli. der Nederl. X. D., p. 271-277.— Verzameling
m,i verschelde echte stuhken, van Batavia herwaards gezon-
den, concerneerende den opstand der Chineezen; inter alia Droom.
»De Droom is vooral merkwaardig, als behelzende eene seherpe re-
censie van al de Gouv. Gen. van Ned. Ind. sedert Zwaardekroon,
en niet onduidelyk te kennen gevende, dat toen er onder de .Si-
neien, over vele vroeger en later geleden onderdrukkingen en af-
persingen, eenige beweging was begonnen te ontstaan, zij de
slachtoffers geworden waren van hel kwaad geweten en ongegrond
vermoeden yan den brutalen en tyrannieken Valckenier.quot; H. AV.
Tydeman, Ophelderingen op Bilderdijk, Geschiedenis des Va-
derl.,^. 233, Vol. XI. — Annals of Europe for the ^ear 1743.

Lond. 1744 , p. 555.

2) »Ce fameux procès qui ne fut jamais bien dévoilé aux yeux
du public, a laissé le champ libre aux amis et aux ennemis de
M. Valckenier.... Sans prendre ancun parti entr'eux... nous di-
rons seulement que les premiers paraissent aujourd'hui avoir gagné
le dessus, et qu'ils prétendent être munis d'une infinité dc Do-
cumens, qui prouvent avec la dernière évidence, que sans les
soins de ce Gonv. Gén. c'en était fait du principal établissement

de la Compagnie.quot; Dubois.

3)nbsp;»Daar was aan 't hoofd van 't bestuur een man, die als een
verderfelijke geest, de hesluiten en edele bedoelingen der Regering
tegenwerkte, een man die, de hooge betrekking welke hij bekleedde
onwaardig, een blaam op de Nederlanders in Indië heeft geworpen,
welke de zwartste bladzijde is van hunne geheele geschiedenis.quot;

Hoëvell.

4)nbsp;»Er zijn er die alles wijten aan het toenmalig bestuur dezer
landen : er zijn er ook die het geheel op rekening stellen van de
Chinezen. Er zijn er die de onschuld der laatsten hemelhoog ver-
heffen, en de zwakheid en willekeur der regering in alles veroor-
deelen: en er zijn er eindelijk, die de bloedige maatregel als on-
vermijdelijk noodzakelijk tot zelf behoud verdedigen.quot; — r. Hoëvell.

5)nbsp;»Wij hebben de eer, UE. H. A. met deze kennis te geven van de on-
gehoorde rebellie en stoutmoedige onderneming der Chinesen tegens de
Comp., m zo verre dat zij haar gewapent hebben durven vertoonenen

openbaar geweld uijtvoeren in 't gesight en onder het bereijk van

't Canon van deze stad...... Dat na bet scheiden van onze meer-

gem. bijeenkomst den H. Gouv. Gen. wierd gerapporteert, dat in een der
huizen brand gestigt en dezelve in ligten vlam geraakt was. —En
drie differente schoten uijt Chinesche huijsen op de passanten ge-
daan zynde, raakte het gemeene Europesche en andere volk, dat

bereets met een ongeloofelyke wraaklust was aangedaan..... in

dier voegen genoegzaam aan het woeden, dat sij zowel als de
slaven der Ingezetenen binnen en buijten de muren een Generale
massacre onder de Chinezen begonnen aan te regten, zonder dat
de interdictie, door den U. GG. daartegens gedaan, \aa dat effect
is geweest, dat eenig redres daaromtrent wierde vernomen, zoo dat
de stad van dat gespuijs binnen 24 uuren is gezuivert geworden... •
dat men als nu onvermogens is UE. H. A. te kunnen soppediteren
dewaare redenen, alwaaromme de Chin, aan 't rebellieeren zijn ge-
raakt____maar dat het den Almagtigen door zijn Genade behaagt

heelt, ons gelukkiglyk te doen zegepralen over deze ondankbare en
quaadaardige volkeren.quot; — Origins missive van GG. en Raden
aan Bewindh. 31 Oct. 1740.

6)nbsp;Temminck, p. 34 sqq.

7)nbsp;P. iMijer, Dissertatio de commercio et internae administra-
tionis forma possessionum Batavorum in India Or. 1832 , p.
70_72. —Mercure AùtorijMenbsp;1741, Vol. III, p. 116.

8)nbsp;»Dit voorstel vond de regering goed... Er werden dus een
menigte bij de kop gevat en in de boeijen bewaard, maar men
had de onvoorzigtigheid, om ook eenige gegoede Chineezen te laten
aantasten, die niet zonder veel losgeld, weder vrij kwamen. Dit
baarde ongemeen veel misnoegen en gaf aanleiding dat men onder
die natie in een begrip was. dat de onvermogende, met geen ander
oogmerk opgeligt wierden, dan om dezelve in zee te verdrinken.quot;
Ary Fluijsers, p. 9.

9)nbsp;»On en a diverses relations... Toutes annoncent une conspi-
ration générale formée depuis longtemps par les Chinois pour se
rendre maîtres de Java, après qu'ils en auraient détruit tous
les Européens... Us auraient empalé les Conseillers ; ils auraient
brûlé les vieillards, ils auraient fait un hachis de .Mquot;, d'imboff et

Thedens, qu'ils regardaient comme leurs plus mortels ennemis, et
ils les auraient mangés.quot; Dubois, p. 309.

10)nbsp;»Des employés subalternes cupides et oubliant leur devoir trou-
vaient le moyen d'exploiter à leur profit ces ordonnances par toutes
sortes de vexations commises sur les Chinois fortunés. — Temminck.

11)nbsp;»L'historien impartial doit convenir avec M. van Hoëvell
(Tijdschrift voor N. Indië) que cette catastrophe ne doit être
imputée qu'à l'ineptie, à l'insouciance et à l'arbitraire des (ïouv.
Gén. depuis 1725 , sous l'administration desquels les éléments de
cette révolte se sont formés, qu'elle éclata et devint menaçante et
terrible, sous l'autorité d'un chef vaniteux, lâche, emporté et
vindicatif: de plus jaloux et ne pouvant pardonner au conseiller

van Imhoff d'avoir proposé des mesures conciliantes----Mais il est

de fait aussi que les Chinois furent les assaillants.quot; Temminck.

quot;) »L'oppression était un faux prétexte, fondé sur ce que la
régence, ne pouvant endurer plus longtemps les vols et les meur-
tres que les Chinois commettaient, avait jugé à propos d'envoyer
à Ceylan une bande dc 50 d'entre eux, convaincus ou soupçonnés
de larcin. Cette voye de la douceur, qui ne tendait qu'à procurer
^ ces brigands plus de facilité de gagner leur vie sans crime, ne
servit qu'à les rendre plus résolus dans leur complot.quot; Dubois.
J^Aan den H. GG. reletateerd zijnde, dat op het Landgoed
idan wel 1000 Chineezen vergadert waren — welk Land-
^^hap na zijne gedagten twee uuren landwaarts in na de Oost
of mst gelegen was! [Origin, aparte resol.). Zoo weinig kende
'öen toen nog dit eiland, dat zelfs de omstreken der hoofd-
stad, op twee uur afstands, tot de terra incognita behoorden.quot;

Hoëvell.

quot;) »La révolte éclata soudainement et trouva encore des incré-
■^ilcs parmi les membres du conseil. Le Gouv. Gén. sortit de sa
léthargie à la réception de la nouvelle alarmante, qui lui fut com-

®iöniquéele 26 Sept. 1740.....Dans cette crise l'on sut dnmoins

aviser spontanément à l'emploi de moyens efficaces----mais le

pusillanime Gouv. Valck., après avoir convoqué le conseil, y agita
question , si la frrudence ne commandait pas de se défaire
tous les Chinois, réunis encore en grand nombre dans ta

ville ? line telle proposition excita l'indignation générale dans le

(•ongeil...... Peu de temps après la séparation de l'assemblée, on

vit paraître (à ce qu'on assure par ordre secret du Gouv.) des
troupes de furieux, munis de torches, qui vociférèrent l'extermi-
nation des Chinois.... Le meurtre, l'incendie et le pillage durè-
rent encore deux jours.quot; — Temminck.

15)nbsp;»En 1740 ils furent soupcomiés ou accusés de méditer des
projets funestes. On en fit un massacre horrible, soit pour les
punir, soit pour s'enrichir de leurs dépouilles.quot; ■— Raynal, Hist,
philosophique etc. T. 1, p. 280.

16)nbsp;»Le 9 les Chinois mirent le feu aux quatre coins de leurs

maisons____ Ce nouvel et horrible attentat fut comme le signal

donné aux Chrétiens pour la conservation de leur vie et pour la
perte de celle de tous les mutins. Ainsi commença le massacre,
que le Conseil autorisa, par une ordonnance , aussi rigoureuse
que nécessaire, de n'épargner aucun des Chinois à l'exception de
leurs femmes etc. Le carnage fut si grand que le sang, répandu
dans les rues à la hauteur de la cheville du pied, ruisselait dans
les canaux. Ce qu'il y eut de remarquable c'est que ces gens
malgré leur nombre, se laissaient tuer sans résistance, comme des

moutons à la boucherie---- Suivant la supputation que l'on fit

des malheureux qui avaient péri... on en évalua le nombre à
10000.quot; Dubois.

17)nbsp;»Allen die men tusschen de puinhoopen of waar ook nog
mogt vinden, werden koelbloedig afgemaakt. Het massacreren der
Chin, kon nog niet gestuit worden, doordien dc gemoederen van
het gemeen te zeer verbitterd en nog met wraakzucht waren aan-
gedaan.quot; Zoo staat deze schanddaad woordelyk in de eigen ge-
denkschriften [Dagboek des Kasteels, p. 746) der Reg. geboekt.quot;
V. Hoëvell.

'6) »Hierbij kwam nog dat er in dien tijd een menigte Euro-
peanen van minderen stempel, ambachtslieden enz. te Batavia
gevonden werden, die de Chineezen als eene soort van menscben
verre beneden zich beschouwden , en vooral nu hun' moedwil aan
ben koelden____ Maar vooral den 8 Oct. bleek het dreigend ge-
vaar van eenen algemeencn opstand, gelijk een broedend onwmlc'i

J

al inccr cn meer te nadcien.... De Regering nam middelerwijl
eene waardige houding aan, en gebruikte, 't zij tot haare eere
gemeld, alle mogelijke voorzorgen....quot; v. Hoévell.

19)nbsp;»Bijkans het ergste was de Godslastering, dat men over
deze weergade van den Pnrijschen moord eenen openlijken dankdag
hield... Zoo werkt het geweten! Wie mag de ongelukkige Pre-
dikant wel geweest zijn, die niet liever stierf, dan God zoo
openlijk te bespotten.quot; v. Kampen, V. lU, p. 30.

»Wij voor ons zien, vooral in de bewoordingen, waarin het be-
vel tot het vieren van dien feestdag vervat was, de taal van eenen
zich nederbuigenden zondaar, van eene knagende conseientic, vau
ootmoed en berouw.quot; v. Hoëvell.

20)nbsp;»En hoe wordt dat vermoeden versterkt als wij de moordenaren
zelve, de militairen, matroozen en ambachtslieden, hooren zeggen
dat ze »op bevel van zijn Hoogedelheidquot;, die gruwelen bedreven.quot;
V. Hoévell. — Droom, p. 140.

21)nbsp;»Hoe is het mogelijk geweest, dat een bloedbad als dat van den

9« October 1740, een moord, een tegenhanger van den Parijschen
bloedbruiloft, onder het oog dier Regering heeft plaats gehad? Dat
het een daad was tegen haar uitdrukkehjkcn wil, blijkt uit haar
besluit, dat de goede Chineezen ongemoeid zouden blijven : en toch
liet zij het toe ? Toch zag zij die gruwelen meer dan 24 uren
lang met leede oogen aan ?quot; v. Hoëvell.

22)nbsp;»'t Is onze bedoeling niet om de nagedachtenis van Valcke-
nier i„ oneer cn schande te houden, maar wij hopen onschuldigen,
die in vele geschriften ten onregte worden bezwaard, van eenen
onverdienden'blaam te zuiveren.... het geldt de eer van het ge-
heele ligchaam des Bestuurs, de eer van onze vaderen in Indië,
en nu mag de geschiedschrijver niet zwijgen.quot; v. Hoëvell.

»Je ne saurais passer outre sans relever une phrase déloyale
du récit de sir Stamford Raffles. Hist. of Java, Vol. 1, p. 71.
11 y est dit : Un décret d'extermination fut proclamé contre les
Chinois dans toute Vile. C'est après avoir dépeint, sous les cou-
leurs les plus fausses et d'un ton malveillant, les événements de
que l'ancien gonv. anglais ose se permettre cette indigne al-
en oontradicVion manifeste avec les résolutions du Gouver-

nement, dont les archives se trouvaient sons la main de cet Histo-
rien.quot; Temmiîick.

»Het was een, om het op het zachtst uit te drukken, klein-
moedig en dwaas voorstel van den G. G. Valck.quot; v. Hoëvell.

»Men ziet uit dit besluit van de H. Reg., welk eene onvergeve ■
lijke onwaarheid du Bois en de Koh verbalen, als zij zeggen: »le
massacre, que le conseil autorisa par une ordonnance.quot; Jammer
dat zulke schandelijke logentaal door iVed. Geschiedschrijvers geboekt
is. V. Hoëvell. — Cerisier. »Hierop nam de moord, door den
Raad gewettigd, eenen aanvang.quot;

»Men zal tusschen het door mij gegeven verhaal en dat van
du Bois en J. de Koh, wel eenig onderscheid vinden. Hunne
berigten zijn getrokken uit het rapport, dat de Reg. van hier naar
hare Meesters heeft gezonden; mijn verhaal heeft de dagelijksehe
aanteekeningen van die Reg. zelve tot grondslag. Dat het laatste
geloofwaardiger bron is behoeft geen betoog.quot; v Hoëvell. — Dubois
de relatione sua dicit : »On sent assez par le style de cette relation
historique que ce sont les trois conseillers qui plaident leur cause.quot;

25) Secreete hrief door den GG. Valk. aan de verg. van 17,
geschr. 31 Oct. 1740—55 pag. fol. »Nadat men alhier alomme
geleefd had in een tranquiliteit zonder weerga, (zijnde de verg. der
H. Ind. R. in de meeste voorvallen steets met mij eenstemmig ge-
weest en de gemeente in een genoegen over de zagtheid mijner
Regcering, welke men op de aangezigten konde Irezen), is egter
deze geruste tydsperiode in het geheel geeindigt, zedert dat in
April de Raad-ord. en afgegaan Gouv. van Ceylon van Imhoff
deszelfs voeten heeft aan land gezet.... De gerngten die men
in de maand Januarij had gespargeert, dat er een secrete brief van
UE. H. A. lag, waarby ik uit de Reg. ontslagen sonde worden en
zijn Ed. tot GG. gepromoveerd was, bragten de gemeente (welke
de grote verandering van den jare 1732 nog in een versch geheu-
gen lag), tot de uiterste onzekerheid.... Toen de man in persoon
gevolgd was, wierd dit praatje in zijn bijzijn tot een stofï van
discours, ja zelfs tot een Drink-conditie van het goed succes over
de tafel. Nu moet men telkens in Rade te vuur en te vlam staan
om zijn stuk tegen de vinnige oppositien van den h. Imhoff staande

te houden, ja men moet zien, dat de meerderheid (waaronder hij
den schrik reeds gebragt beeft), hem genoegzaam in 't geheel toe-
valt en dat dus de subordinatie (zonder welke egter geen Reg.
bestaan kan), formeel in 't voedt-zand geworpen wordt---- Om-
trent de Chinezen had meer voorsichtigbeid gebruikt moeten worden,
dan zoo immediaat order te geven om alle suspecte zwervende
Chinesen (onaangezien zij ook van een permissie-briefje dezer Reg.,
om alhier baar verblijf te houden, mogten voorzien zijn), te doen
oppacken enz.-.. Daar ik doenniaals door mijne onpasselijkheid
buiten staat was personeel in Rade van India te verschijnen, liet
ik alle de inconvenienten der maatregel uit mijnen name voordra-
gen, zonder dat mijn ad vijs eenige reflectie heeft gevonden....
zoodat de Chineesen attentaten gesmeed hebben, die, ingevalle de-
zelve aan mij nog niet even in tijds waren ontdekt, om daartegen
met advijs der Reg. van Indien de noodige maatregelen te können
beramen, uijtgewerkt zouden hebben een rampzalig bloedbad in deze
Colonie. Ik verklare ÜE. II. A. dat er genoegzaam geen vergade-
ring passeerd, waarin ik, om de klem der Reg. niet t' eenemaal
quijt te raaken, buijten de noodzakelijkheid mag blijven om mij
tegen z. Ed. in de bres te stellen, zijnde diens toeleg klaarblijkelijk
Om mij den GG. stoel slegts te doen ruijmen, enz.quot;

26)nbsp;»Het scheen zelfs dat zij op middelen bedagt waren om hem
»van het landsbestuur te ontzetten.quot; Cerisier.

27)nbsp;Secreete brief van GG. Valk. aan Bewindh. 1 Dec. 1740.
»Ik zie my genoodzaakt UE. H.A. te suppliceren, dat door UE. H. A.
ïal mogen gemaintineerd worden, niet als particulier maar als UE.
H. A. Gouv. Gen., tegens de geweldenarijen van den H. v. Imhoflf,
en het déclin my in mijn caracter aangedaan... Waarlijk zo daar
omtrent geen redres gemaakt word, met zoodanige verstoorders
van de gemeene rust, zonder aanzien van persoonen of bequaanibeijt,
de uijterste indignatie van UE. H. A. te doen gevoelen, zo is te
lt;lquot;gten, dat de Maatsch. binnen weijnig jaren zig bnijten staat zal
1'evinden , om iets van naam meer tot voordeel uyttevoeren. —'
K^ortom de zaken gaan niet zo, als ze behoorden en ik wol wenschte,
nademaal de president niet anders dan met listen en bedrog om-
Raatquot; enz.

S8) »Een uitvoerig Lerigt van dcie ongehoorde en willekeurige
daad des Opperlandvoogds vindt men in een, kort daarna uitgeko-
men, vlugschrift ; Verhaal van de arresteering der drie Raaden
van Indié'. In de Orig. aparte Resol., noch in de Orig. Resol.,
noch in het Dagregister des Kast., noch in eenig ander stuk in
'tGouv. arcAi'c/voorhanden, vind ik er gewag van gemaakt,quot;
V. Hoëvell.

29)nbsp;„11 y en ent qui protestèrent contre la violence et dirent
avec une noble hardiesse, en présence des troupesj qu'on les trai-
tait non en conseillers des Indes, mais comme des Décrot-
teurs.quot; Dubois.

30)nbsp;»Que par résol. du 8 Oct. à cause de la nécessité des con-
jonctures il avait constitué les conseillers de la régence Commis-
saires particuliers des portes.... qu'il se trouvait obligé de révoquer,
sans aucun délai, cette Commission, eu égard à la conduite despo-
tique, tumultueuse et arbitraire de quelques-uns d'entre les con-
seillers. .. qui avaient osé amplifier leur commission, jusqu'à donner
des ordres directement contraires à ceux du Gouverneur.... que
de plus il avait découvert que quelques membres de la régence,
qui avaient pris goût à ce petit commandement, s'efforçaient à
vue d'oeil de parvenir à un plus haut degré de supériorité., qu'à
leur instigation on avait pris plusieurs fois privativément dans le
Conseil des Indes des résolutions tout à fait irrégulières.... qu'en
peu de temps, s'il ne mettait en usage des moyens de rigueur, il
serait prévenu par son adversaire, qui, aspirant à la gloire d'être
revêtu du souverain commandement, avait déjà plusieurs fois
donné évidemment à connaître son dessein de se l'approprier,
quoique personne ne fût en droit d'exécuter une pareille entre-
prise, sinon dans le seul cas que le Gouv. Gén. se rendit coupable
de trahison.quot; Manifeste de Valckenier.

3») Secreete brief van GG. Valk, 8 Jan. 1741, bestaande uit
1120 artik. met bijl., waaronder de minuut resol. handelende
over den opstand der Chinesen en het arrest der 3 H. Raden.
»Het zal ÜE. H. A. na mijne voorafgedane waarschouwingen met
veel minder bevreemdinge voorkomen, dat ik de HH. van Imboff?
de Haeze en van Schinne na langdurige oefening van langmoedig-

heid (waarover de meeste ingezetenen alhier sig ten hoogsten heb-
ben komen te verwonderen, ja rondoijt in bet pnblyeq hebben
verklaart, dat zij niet meer wisten wie hun GG. was), eijndelijk na
iterative en infructueuse vermaninge en dreijgementen, die meerder
stoutheijd quaamen te baaren, de 3 heeren, voor eijgen rekeninge
en particuliere verantwoording, ben gedrongen worden in militair
arrest na Nederl. te zenden.quot; — Dog is voorhanden een nSecreete
brief van GG. Valk., 25 Maart 1741—1749 artik.quot;

32) Brief 8 Sept. 1741, door de HU. v. Imhoff, c. s., aan
de H. Gecomm. tot het afdanken der retourschepen in Texel.
»Het geval selfs bestaat kortelijk daarin, dat de GG. Valk. al 't se-
dert eenigen tijdt ongaarne gedragen hebbende, dat hem 't sedert
de terugkomst van den h. v. Imhoff van Ceijlon, de handen wat
meer gebonden wierden, om met 'sComp. so seer vervallende, ja
bijna expireerende, belangen niet na welgevallen om te springen,
en naar dat hij zich alvorens een geruijmen tijdt, onder praetext
Van indispositie, de gewone beraadslaginge der saken in zo hag-
ehelijke omstandigh. onttrocken hadde, ten laasten heeft kunnen
goedvinden den 6 Dec. de onderg. te arresteeren, en, onder per-
missie aan het krijgsvolk om selfs des noods de opposanten onder
de voet te mogen schieten, naar haar huizen met een Escorte te
laten brengen, hen een geruime maand also opgesloten te houden
en eijndelijck op eene niet minder enorme wijze propria authoritate
naar boord te laten brengen, enz.quot; Buitendien zijn voorbanden:
1) Remarques bij forme van herigt legen de beschuldiging
door den GG. Valk. ten lasten der 3 opgesondene HH.
door h. Ed. ten hunnen decharge opgesteld en ter vergad.
van 17 overgegeven, 53 pag.

Brieven door de HU. de Chavonnes) Guillot, Lakeman en
Berendregt geschreven, om zich te verantwoorden teegens
het geposeerde bij een zeker Manifest van den U. Valk.

»Jamais prisonnier d'état ne se vit livrer avec tant de satis-
faction entre les mains de ses Jnges. Son procès fut ce qui l'in-
quiéta le moins. Les Considérations sur Vétat présent de la
Conip., qu'il remit aux Directeurs, parurent aussi les occuiier
davantage.quot; Dubois.

34) »De H. GG. Valkenier olïereert zijne dankbetuiging voor het
honorabel en niet te min reputatieus ontjlag, dat UE. H. A. aan
hem hebben gelieven te verleenen uit deze Aziat. gewesten; cn heeft
deze ombrasieuse last aan den H. Thedens overgegeeven, alzoo s.
Ed., door de opzending van den, door UE. II. A. tot GG. ver-
kooren H. G. v. Imhoff, navolgens den teneur van UE. H. A. let-
teren van 2 Dec. 1740 geoordeeld is geworden te weezen degeene,
aan dewelke het G. Gouv. van India zoude moeten werden getrans-
porteerd ; zonder dat s. E. Valk. uyt de contenue van welgem.
Missive heeft kunnen opmaken, dat de resignatie van zijn ampt
zoude dienen te geschieden, nijt welken hoofde dezelve dan ook
gebleven is in zijn Gezag tot op den dag van zijn depart.quot; —
Origineele missive van GG. en Raden aan Bewindh. 6 Nov. l~il.

35)nbsp;»Dat die vuijlaardige subjecten zich niet komen te ontzien
voor te wenden, dat soude zijn overgekomen eene secrete Mis-
sive aan den GG., inhoudende eene recommandatie aan denzelven,
om zich niet meer te opponeeren tegeu de proposition van den h.
van Imhoff, maar dezelve als een rigtsnoer in agt te nemen, even
als of de IIH. Meesters de besticringe van saken alhier aen den b.
GG. Valk. niet meer souden willen toevertrouwen; soo is 't dat
GG. en Raden goedvinden een ieder te waarschuwen, zig van soodanige
leugenagtige propoosten te onthouden, zullende degene, die de
eerste uitstrooyer daarvan behoorlijk kan overtuijgen en aan de
Justitie delateeren, eene premie genieten van 1000 Rs.d.quot; — Proela-
matie van GG. en Raden te Batavia 16 Maart 1741.

36)nbsp;»Men wil dat Valkeniers vermogen, hetwelk op de retour-
vloot, waarmede hij terugkeerde, mede verbeurd verklaard is,
niet minder dan 5 millioenen Guldens bedroeg.quot; v. Kampen, Vol.
III , p. 42.

37)nbsp;»Geleesen de Requeste van dc naaste Vrienden cn Bloedver-
wanten van A. Valckenier, versoeckende... dat door de Bewindh.
van de O. I. Comp. geen ordres moogen worden afgezonden om den
voorn. Valk., bereyds van Batavia vertrocken, in deszelfs reyse te
interromperen en voor zoo verre zoodanige ordres door gem. Bewindh.
bereyds gegceven zouden moogen zijn, dat dezelve moogen werden
gestelt buyten effect, is verstaan de Gecommitteerden van de Bc-

windh. van de O. I. Comp, dienaangaande te liooren.quot; Resol. St.
Gen. 18 Oef. 1741.

19 Oct. 1741. »is verstaan dat in het voorsch. versoeek niet
kan werden getreeden, maar dat de dispositie over die saaeke ge-
laaten zal werden aan Bewindhebberen van de O. I. Comp.quot;

38)nbsp;»Is verstaan dat alle voorgem. stukken aan de Bewindh. van de
O. I. Comp., sullen werden wederom gegeven en aangeschreven dese
saaeke, die soo grooten éelat maeken, met naauwketirigheid te on-
dersoeken en vervolgens na beyindinge daarin te disponeeren, soo
als tot handhavinge van de Justitie en tot meeste nut van de Comp,
sullen vinden te behooren en te sijner tijd aan h. H. M. kennis te
geven van hetgeen in dese door haer sal werden geresolveert....
Dademaal veele van desaecken, die in deesen in consideratie koomen,
grootelijks schijnen te dependeeren van de Commissie, Instructie,
enz, door of van wegen de Bewindh. gegeven, en op de administra-
tie van Justitie enz. gesteld; daar van de Bewindhebbcren de beste
Itennis moeten hebben.quot; Resol. St. Gen.

39)nbsp;Extract uit het Register der Resol v. h. H. M. 4 Mey 1742.
»Dat zij, (Bewindhebberen) bij haar berigt van 12 Dec. 1741 aan
b. H. M. hadden bekend gemaakt, dat sij in opzigte tot de massaere
der Chinesen en tot het arresteeren en opsenden van gem. 3 ordin.
'^aden.... soo veel ligt hadden gekregen, dat sij te dier saaeke met
Volkomen gerustheijt hare finale ordres na Indien hadden laten af-
Saan, om aldaar tegens die geene welke schuldig waren aan soo een
horribel stuk, naar scherpheid van regten criminelijk te procedee-
'en, niet verdere noodige voorsiening, dat, indien de gew. GG. Valck_
onderweg tusscben Batavia en 't Vaderlant gerencontreerd wierde,
''y met deszelfs benodigde goed en papieren in militair arrest te-
''•ig gesonden soude werden, om aldaar sijne verantwoording dies
*®gens aan den Raad van Justitie, als sijnde sijn competente Regter

die zaake te laaten doen.... Dat sij Bewindh. sig verpligt von-
aan h. H. M. nadere kennisse te geven, dat op den 12 Apr.
aan den verg. van 17 was geëxploiteerd geworden een appoin-
tement van 't hof van Holland den 9 April verleend, op een request
Philips van der Giesen, heere van Sehotervliehmdt, w aarbij hij

subst. te kennen geeft, dat hij soude wezen houder van diverse

7'

zoosenaamde Wisselbrieven, te samen tenmontante van verre over
de quot;l00,000 f., bij den voorn. Valkenier in sijn voorm. qnaliteijt
van GG. ten laste van Bewindb. getrokken, en waarbij bij vervol-
gens versogt mandament van rau-actie, geevende sij Bewindh. aan
h. H. M. in consideratie of sij sig ter sake.... voor gem. Hove van
Holland wel behooren in te laten.quot;

40) Origin. missives door den Gouv. H. Swellengrelel aan de
Caap 27 Felr., 15 Maeri, 8 May, 14 ^«y. 1742. »Ons op
den 11 Febr. vereerd gevonden hebbende met ü. E. H. A. letteren
van 23 Sept. en 10 Oct. 1741, hebbeo wij, in schuldige naarko-
minge der gegevene ordres, door den Capt. dezes Casteels Alleman
aan den gew. GG. Valkenier, die op den 25 Jan. sleckelyk hier
aangekomen was, in naame en van wegens UE. H. A. het arrest
doen aanseggen, met bijvoeging, dat sig soude gelieven te prepa-
reeren om in militair arrest na Bat. terugge te keeren, en voorts
dat ook soude moeten gedoogen, dat alle deszelfs goederen geregte-
lyk werden opgescbreeven, opdat wij die vervolgens, buijten degeene,
dewelke tot zijn onderhoud en lijf behooren en gelijk ook soodanige
papieren als hij soude oordeelen tot syne defentie noodig te beb-
ben, in sequestratie aan UE. H. A. soude kunnen toesenden----

dat s. Ed. Valkenier, daags na dat hem het arrest was aangezegt,
den onderget. versogt heeft aan de leden van den Politicquen Raad
alhier te willen voordragen, dat s. Ed. wegens de saaken dewelke
tot synen laste souden moogen worden voortgebragt, die hem egter
onbewust zijn, vermeijnde geen verantwoording aan iemand tot
Batavia verschuldigt te weezen, maar dat in tegendeel van gedag-
ten was, suk uyt hoofde van zijn ampt en earacter als GG., volgens
het 35 Art. van het Octroy, alleen aan HH. M. de H. St. G. te
moeten doen.... De Raad oordeelde dat, dewijl het aan deeze Reg.
niet stond te onderzoeken, waar en aan wien s. Ed. sig sal hebben
te verantwoorden, men sig hierover niet konde inlaten, als staande
bet aan ons, als mindere dienaren, maar vrij, sorge te dragen dat
de ordres van h. E. H. A. exactelijk uytgevoerd wierden----Te-
vens aan een Administrateur der medicin. winkel lot Bat. Hacken-
berg ook aangezegt sijnde sig tot de terugr. na Bat. te prepareeren,
heeft deselve een protest daartegen ingeleverd..... Verder dat gem-

H. Valk. voor als nog en misschien ook in lang nog niet in staat
weesen zal, om na Bat. ternggesonden te kunnen worden, daer de-
zelve door zijne aanhoudende en eerder toe als afneemende ziekte,
soo zwak van herssenen en ligchaam is geworden, dat men niet
als deszelfs dood sonde te wagten hebben , wanneer z. Ed. nu in
zee zoude moeten gaan... Dat s. E. op den 1 May in den Rade
heeft doen everleveren een schriftuur, waarbij dezelve, onder prae-
text dat deszelfs persoon in het Vaderland ten hoogsten wordt ver-
eischt, om voor den lid. Hove van Holland en Zeel. deszelfs belangen
te kunnen inbrengen teegens de gedane arresten op deszelfs goe-
deren , koomen te insteeren, dat hem mögt werden toegestaan na
Europa te vertrekken : zoo is verstaan, dat men daarin niet koude
treeden. Seekere beslooten missive van Batavia hier aangekomen
voor den gew. GG. Valk., zoo werd dezelve, daer s. Ed. thans van
alle deszelfs eminente charges is ontbloot , geopend aan UE. H.

gezonden____ AVij kunnen (9 Junij) melden dat s. E. eenigsints

aen de beterhand is... Dat s. E.,met het op den 12 Aug. ver-
trokken schip de Sara Jacoba, in militair arrest onder bewaringe
van een Sergeant, twee Corporaals en twaalf Soldaaten na Bat.
teruggezonden is, waartegen s. E. den 4 Ang. protest heeft in-
geleverd.quot;

41) »Dus blijkt dan in het bijzonder uit dit derde Voorbeeld
(Beeck cum suis) dat iemand uit O. Indien in zijn vaderland
•u-edergekomen zijnde (al was hij een burger en buikvast Inge-
zeten van Batavia) voor geen anderen dan voor zijn vaderlandschen,
dagelijkschen en ordinaris Rechten competenter justiciabel is;
zijnde vermoedelijk dit eeniglijk geweest de principale grond, waarom
fflen in den jarel741 den gew. GG. Valckenier, bereids herwaerds
op weg zijnde, niet zonder groote precipitance en kosten, op de
l^aep de Goede Hoop onderschept en weder naer Batavia gezonden
heeft, niettegenstaande deszells naeste vrienden daertegen een Re-
quest aen h. Ed. G. M. hadden gepresenteerd, doch welker verzoek
Ij'j Resol. van 18 Oct. 1741 afgeslagen is.quot; Deductie rakende 't
eervoeren van F. Kanter naer O. Ind. — Bijv. Ned- Jaerb.
1753, p. 371.

»Et même, conune cela ent beu lorsque Valckenier était Gouv.

Gén., il semblerait que ce haut fonctionnaire pouvait être pour-
suivi criminellement aux Indes mêmes et que la Comp. reconnais-
sait la validité d'une pareille poursuite.quot; Moniteur des Indes Or.

et Occ. 1846 N. 8.

42)nbsp;»Den 26 Nov. des Fiscaals versoek tot incarceratie van Val-
kenier, hetwelk zijnde geaccordeert, wierd goedgev. de H. Reger.
te versoeken, dat gem. Valkenier bij provisie op de punt de Ro-
bijn mogte blijven, buiten acces van een iegelijk.quot; Orig. Brief
van den Raad van Just. aan Bewindh. 1 Dec. 1742.

43)nbsp;Request van den Adv. Fisk. Jongsma, 26 Nov. 1742.

44)nbsp;3 Julij 1742. Notul van den Raad van Justitie. »De Raad
van India op ordre van een secreet schryven van HH. XVII
heeft van den Raad v. Just. elucidatie gevordert, wat leden uit
die Regtbank haar partijdig hebben gedragen ten behoeve van GG.
Valk., speciaal in het accordeeren van ongehoorde politicque recol-
lementen voor gem. Raden, 30 ten laste van de h. Leden deser

tafel als van alle en iigelijck.quot;

»5 July 1742 is verstaan, nadat sulks noodzakelijk was geoordeeld
ter voldoening van het bevel van H. H. XVII, de Leden De-
lafaille enz. te gelasten zich van alle regtspleging in zake van
Valk. te onthouden en andere in hunne plaats te assumeren. —
11 Julij verlieten deze HH. de vergadering.''

»De Adv. Fisk. ad int. Nicolaas Jongsma verzocht 3 Oct. 1742
citatie in persoon tegens de ordinaris leeden van den Raad, Bernard
de la Faille (en nog 3 andere) cn den Waterfiscaal Johan van
Panhuis, ter zake dat zij tegens eed en pligt hadden geaccordeert
ongehoorde Politicque Rccollementen ten behoeve van den gew. GG.
Valkenier; doch werd dit voor als nog ontzegt en ook geinterdi-
ceert met de citatie ordiuario modo tegens gem. Leden voort te
gaan. — Die leden verzochten behoorlijke satisfactie wegens hun
geledecrde eer, indien niet Bewindh. hadden aanbevolen hen te ac-
tionneeren, en zonden eene memorie aan Bewindh. Doch daar gem.
Leden hun hadden onderstaan onder verscheijde opgeraapte argumen-
ten en verkeerde sugillatien op te dissen poinctcn, die bij den
Raad zouden wezen ondernomen , hebben wij niet ondienstig ge-
oordeelt UE. H. A. voor oogen te houden, dat 't versoek van Fisc.

(buijten de minste voorkennisse van Fresid. off Raad geaddresseert),
om te mogen erlangen eopia der advisen gevallen over bet aecor-
deeren der versogte reeollementen , was geaeeordecrt, om dat doen-
maals deselve beroets aan b. H. Ed. waren overgegeven en over-
sulks als geen Secrete des Raads meer konden werden aangemerkt;
doeb geenszins toegestaan die tegens voorgem. leden te employe-
ren.quot; — Brief v. d. R. v. J. 1 Dec.

45)nbsp;»Gijzeling bij provisie in hunne huizen is verleend op Willem
Vincent lielvctius, behuwd broeder van Valckenier en op Cornelis
Philips (11 Julij 1742 op order van het secreet aanschrijven van
UH. XVII, 23 Sept., 10 Oct., 13 Dec. 1741), op fundament dat
deselve sig zoude bebben schuldig gemaakt, aan een ongeoorloofde
en onmenscbelijke massaere van een menigte Chinezen, de eerste
in 't hospitaal van die natie cn de laatste in der Comp. boeijen;
ben werd geinterdiceert papieren of goederen te alieneeren, enz.quot;
Brief V. d. R. V. J. 1 D. 1742.

46)nbsp;Omnia bujus litis irislMimenta in tabulario (van 't ministerie
van koloniën), Amstelodami adservuntur.

47)nbsp;»13 Dec. 1742 gelesen een Extract besluit van h. H. E. van
27 Nov. benevens bet Req- van Valk. (ten obtenue van Veniam
agendi tegen den President van dezen Raad) aldaar gepres., en de
dispositie daarop door h. li. E. aan den R. v.Just. gelaten, werd beslo-
ten daarop nog niet te disponeeren.quot; Brief v. d. R. v. J. 7
Jan. 1743.

Concept interrogatoir omme op request« mn Valk. aan La-
keman gedaan te worden, »art. 12) of Lak. omtrent deze zaak
(moord) naderhand, hetzij in de vergadering van h. H. E. hetzij in
Rade van Just., eenige doleantien heeft doen aanteekenen. 13) ot
gereq. op die tijd niet in gemoede overtuigt is geweest, dat het
ombrengen der Chinesen met een goed oogmerk was ondernomen.
(14, 15, 16) of gereq. niet een ampele brief tegens des requirants
gedenkens in Nederland heeft gezonden, onder de bewaringe van G.
. '^an Imboff en daarbij Pioq. over verscheiden zaken en wel speciaal
over de opzendinge van v. Imboff heeft aangeklaagt aan den II. XVILquot;
Vraagpoincten aan Valckenier voorgesteld. »Valk. betuigt
dat hij wel genogen was te antwoorden, mits daardoor in zijn regt

niet wierd verkort, nadien vermeende, onder den Raad van Staten
te sorteeren, uit hoofde hij van Amsterdamsehe ouders en wel van
loodanige, die over de 2 ä 300 jaren Regenten zijn geweest, afkom-
stig was, en dat dit poinet eerst door den Raad van Just. behoorde
te werden gedecideert; doch bij dispositie van 5 Maart werd ver-
klaard, rejiceerende bet hooger beroep, dat hij hier was voor zijn
eenige en competente Regler. Valkenier verklaarde zig daartegen,
dog daar hij genoodzaakt werd te antwoorden, zeide hij zulks te
willen doen, onder expresse protestatie van daardoor in geenen deele
te litisooniesteeren, maar te willen blijven in zijn geheel. 25 Maart
versoeht hij een procureur te mogen gebruiken: is verstaan voor als
nog dit versoek te ontzeggen. — Den 6, 7, 8, 9 Maart 1743 com-
pareerde Valkenier voor Commissarissen uit den Raad van Just. en
beantwoordde verscheiden vragen, onder anderen: Of bij, aan Philips
order gegeven had te massacreren? — Neen, maar gelast kennis
daarvan aan den Presid. van den Raad v. Just. te geven, en zeer
daarover aangedaan geweest te zijn, hoorende Ph. zoo prematuur ge-
weest was (Philips heeft zich kunnen vergenoegen met eens aan het
buis van den President te kloppen , zonder zig de moeite te willen
geven zijn Ed. aan deszelfs post te gaan zoeken.) — Valk. zegt ook
geen ordre gegeven te hebben, de Chinezen in 't hospitaal te ver-
moorden, maar de halfgezonde, die sich wilden rebelleeren, daaruit
te jagen. — Of hij die ordre gegeven heeft aan Helvetins of aan den
Sabandhar Stoesak ? — Hij gelooft aan den Sabandhar. — Of bij
die ordre op eigen authoriteit of volgens besluit der H. Reg. gegeven
heeft? — Dat hem zulks door tijd ontschoten is, maar dat hij na
tijds gelegenheid en natuur der saake te werk is gegaan. — Of hij
op den 9 niet geproponeerd heeft alle de Chinesen te doen vermoor-
den ? — Ja. — Of volgens het adres van v. Imboff, geen contra-
resolutie is genomen ? — Ja. — Of hij kort na het scheyden der
vergadering egter geen ordre tot het massacreren gegeven heeft? —
Neen, nooyt, volgens de bewijzen die ged. daarvan heeft. — Waar-
om bij de ruiterij beeft doen uittrekken? — Om de revolte der
matrozen aan bet vierkant en elders te beletten. — Of hij geen
rapport ontvangen heeft van bet executeeren van zijn ordre, om door
de ruiterij de Chinesen te doen vermoorden? — Vervalt, na dien

de ruiterij ten dien einde niet uitgetrokken is. - Of bij geen ordre
gegeven heeft, na rapport van Luit. Weerman, om met 't massa-
creren voort te gaan? - Zulks niet te kunnen geloven en hem
niet voortestaan, nadien alle zijne schikkingen zijn geweest na de
resol. van dc H. Reg. - Of er 17 Oct. niet groote debatten zijn
geweest over het massacreren en insonderheyt over diegene, die
daartoe ordre mogt hebben gegeven? - Ja. - Of v. Imholï niet
bij schriftelijk advijs verklaard heeft aan de moord nogh deel nogh
verantwoording te willen hebben ? — Zulks niet met zekerheid te
kunnen zeggen. — Of ImhoEf, willende helpen de fatale omstan-
digheden te redresseeren, niet eene generale amnestie geproponeerd
heeft. — Ja. — Of zulks niet met eenparigheid van stemmen,
except gedet., beslooten is. — Zulks niet te konnen zeggen, en
uit de Resol. te moeten blijken. -- Of ImholF niet gezegt heeft,
de massacre te laten voor rekening van dengeenen die ze geordon-
neert had. — Zulks wel te konnen wezen. — Of hij niet, bij reso-
lutie niet bekent, gesteld had met valable bewijzen te kunnen aan-
toonen, dat bij nooit tegen het besluit der Reg. had aangegaan. —
Niet positieff te kunnen zeggen. — Waerinne die valable bewijzen
bestaan. — Zulks te zullen bewijzen waar gerequireert wordt; en
geene gequaliticeerde noch andere Dienaren eenige ordre gegeven te
hebben, als volgens de besluiten der II. Reg. — Of gedet. niet voor-
gewend Ireeft, na het scheijden der vergadering, dat de HH. Schaghen ,
van Berendregt, Noltbenius en van Aerden op den 9 hunne toe-
stemming tot het massacreren hadden gegeven. — Noyt order tot de
massacre te hebben gegeven, maar het advis van die heeren inge-
wonnen te hehben tot de ordre aan Philips gegeven. — Of die HH.
hier niet tegen protesteerden. — Zulks wel mogelijk te zijn. — Of
de secretaris van ged. verder niet verklaarde, dat ged. hem geordon-
neert had een propositie ten papiere te brengen, om daarop het
advies der leeden te versoeken , en dat dit papier wel opgesteld maar
niet rondgezonden was? — Daarvan geen vast geheugen te heb-
ben. _ Of van Imhoff den h. v. d. Brugghen tot hem heeft
gezonden, of gedet. niet inclineerde aan alle vrijwilligers per-
missie te geven, de Chinesen ie vermoorden, en dat het hoog
tijd teas ? — Ja ; en dat hij, ged., daarbij gevoegt heeft, ver-

wondert te zijn, dat van Imhoff zoo schielijk van sentiment ver-
andert was. — Of V. ImhoJF daartegen niet uitdrukkelijk kwam te
protesteren ? — Ja. — Of hij, Valekenier, niet gezegt heeft: Wat
is dat, de resolutie is ten eenemale tot nadeel van mij ingesteld? —
Zulks is hem ontschoten. — Wie de ged. gequalifieert heeft zulke
praejudiciahle veranderingen in die resol. te maken ?— Nooit eenige
verandering in resol. gemaakt te hebhen. — Of hij sedert 8 Nov.
tot 6 Dec. 1740, uit de vergadering is geweest, uit ongenoegen of
indispositie ? — Uit indispositie. — Of hij toen gemediteert heeft,
ImholF uit de H. Reg. te zetten? — Zulks niet te weten, maar wel
dat hij sulks gedaan heeft, omdat het beter is voortekomen dan
voorgekomen te worden. — Wie dit concept gedet. in gedagte ge-
bragt heeft? — De gehoudene conduites van die HH.; zulks be-
kend te hebben aan majoor Duurveldt en aan zijn zwager Helvetius. —
Of Helvetius niet aangenomen heeft eenige poincten daarover in
geschrift te stellen? — Ja, op ged. versoek. — Of dit ge.schrift
was het Manifest of het dispotique geschrift, den 6 Dec. in verg.
gelezen iu praesentie van gewapende manschap ? — Ja. — Of hij
Dinsdag niet een brie^e geschreven heeft aan Duurveldt ? — Ja, na
de afloop der vergadering cn hetwelk woordelijk bevat: »Gaet jou
gang maer.quot; — Of na de komst der gewapende hij den Secretaris
niet order heeft gegeven het geschrift van Helvetius voortelezcn? —
Ja, en dat daarop v. Imhoff met een verstoord gelaat zeide: »Laat
het hem zeiven leesen.quot; — Of hij niet uitgevaren is tegen v. Im-
hoff en and. hen uitmakende voor belhamels, complotmakers, enz.? —
Dat dit alles geschied is met veel moderatie. — Of niet een pro-
testatie van alle de leden over dit geweld gedaan is? —In geenen
deele, maar alleen van die HH. aan wien bet arrest is aangezegt. —
Of gedet. niet bekend is , dat alle personen in vergadering zittende,
daer na toe of daer uit gaande, volgens alle regten niet arrestabel
zijn ? — Neen, alzoo de ordres van de Comp. het medebrengen dat
de GG. daartoe gevoegd is. ■— Of, toen de geheele vergadering hem
aanbood bij hem te koomen, hij niet gezegd heeft, dat er niets te
spreeken viel? — Dat hem alleen voorstaat, dat hij wel eens ge-
zegt heeft, dat alle die eomplimenten onnodig waren. — Of ged-
aan v. Imhoff, enz., heeft laten aanzeggen, niet meer bagage dan 3

kisten mede te nemen, zoo als a. 1731 is geschied met de in 't
Vaderland opontboden extraord. Raden van Indien? — Ja. - En
order gegeven tot het verbranden der overige kisten? — Ja. —
En eigener anctoriteit de gagie te hebben laten eessercn ? —Ja.—
Of bij v. Imboff 0. s. niet, ofschoon bet gecnsins vaarbaar weer
was en bet niet sonder levensgevaar konde geschieden, den 12 Jan.
1741 heeft doen vertrekken? — Ja, maar dat de Commandant
gerapporteert had, dat bet goed weêr was. — Of hij order gege-
ven bad die 3 HH.,in de Cajait gedaan, de geheele reis in arrest
te houden? — Ja, doch met alle discretie omtrent heeren van
dien rang. — Of hij niet, tegen voorstel van den Raad v. Indien,
gelast beeft met secreete ordre dat het scbip, waarop Imboff zich
bevond, niet de Cabo de Goede Hoop zoude aandoen, maar voorbij
stevenen naar St. Helena? — Ja, doch dat dit nader uit de or-
donnantie zal moeten blijken; dat hij (gedagte hebbende dat, in-
gevalle Imboff aan de Caab komende daer zoude vertoeven, tot dat
hij tijding kreeg, dat hij totGG. aangesteld was, hij dan herwaards
weder zou komen), tot voorkominge van veel inconvenienten sulks
gedaan had. — Of bij niet, volgens afspraak met Helvetins, voor-
nemens is geweest meer leden met geweld uit de Reg. te ligten? —
iMeen. — Wat eigenlijk zijn voornaamste beweegreden is geweest? —
Om rnst in deszelfs regering te bebben, opdat niet alles in de
war zoude loopen. — Of bij niet gepraetexteert heeft, dat v. Imhoff
hem denGG. staf wilde ontwringen? — Zulks niet te weten, maar
dat hij bet wel gedagt heeft en dat een schip, buyten weten van
bem, is aengelegt geworden met intentie om hem daermede na 't
Vaderland te zenden. — Of hij niet in zijn gemoed overtuigd is,
dat dit Chimeren zijn? —Als nu nog minder. — Of hij niet moet
bekennen dat hij een zaak van zulk gewigt niet alleen heeft mogen
voeren ? — Neen, geensints. — En of hij zulks niet aan de Justitie
had moeten overlaten? — Neen, omdat de ordres van HH. 17
contrario dicteeren. — Of hij alzoo de Reg. niet geschonden en
diens vrijheid verkragt heeft? — Neen, nadien het geene verga-
dering meer was. - Of de brieven aan de HH. Bewindh. doleantien
hebben, bevat, ten nadeele van meer Heeren van de Reg. — Ja. —
Of, om de gearresteerde de defensie aftesnijden, ook met een verbod

is gesteld aan de notarissen om geene aetien ten behoeve van gem.
HH. te passeeren? — Dit verbod zonder arg of list te zijn ge-
schied. — Of hij door Hclvetius heeft laten opstellen een brief aan
HH. 17, bestaande in 2 deelen en 1750 artikelen, gedagteekent
8 Jan. en 25 Maart 1741? — Wel waar te konnen wezen. —
Of de opsteller in gem. missive niet op de allerschendigste wijze
en met uytgekipte Epitheten de personen van v. Imh. en meer an-
dere Raden van Ind. geblatneert heeft? — Dat hem zulks onbe-
kend is. — Of hij niet moet bekennen, dat dit onwaaragtigheden
en onmogelijkheden zijn? — Neen. — enz.quot;

49) »Wij hadden niet anders verwagt, dan U. H. A. te kannen
communiceren, dat de zaak van Valk. al verre geavanceert ware,
doch tot ons leedwesen moeten wij verklaren, dat, onaangezien alle
aangewende devoiren en menigvuldige adhcrtatien, mitsgaders zelfs
schriftelijke ordonnantiën, deze saak onder dese en geene pretex-
ten, mitsgaders frivoole uitvlugten, door den Adv. Fisk. Jongs-
ma sleepende gehouden en verder, door zijne notoire onwillig-
beyd om daar mede voort te gaan, verwaarloost is... — Den 22
Juny deed de Fisk. Jongsma aanstonds een ongevergd declaratoir
van geen actie tegen de Roy tc hebben. Wy hebben hem geor-
donneert in scriplis de redenen daarvan optegeven, maar in stede
dat dit geschrift iets fundamenteels zoude behelsen en de onschuld
van de Roy aantoonen, hebben wij bevonden, hetzelve niets anders
te contineeren als insimalatien en reprocben van de persoonen, die
hy ons, 6 maenden bevorens, als irreprochabele en valable, bewij-
zen in handen, gegeven had. Wy hebben derh. de Roy uyt sijne
gyseling ontslagen, onder handtasting en belofte van ten allen
tyde weder te zullen compareeren. — Het ampt van Fisk. is dan,
daar de Fisk. Jongsma aan de ordres van den Raad niet wilde
obtempereeren, aan den Railluw H. J. van Suchtelen, 8 Oct. 1743,
opgedragen. — Den 18 Julij hebben wy in beslag genomen en
doen inventariseeren soodanige goederen, silverwerken , Jnweelen
enz. als door de Caabse Ministers aan den h. Valk, waren toegestaan
herwaarts mede te nemen. Den 30 July kwam de Fisk. voor de
4 reijse op, met een ampel versoek, tendeerende tot incarceratie
van den h. Helvetius; doch wij hebben sulks geweigerd en geor-

don. omme den h. Helvetius ter Rolle van desen Raade ordinario
modo te dagvaarden. De Fisk. afgevraagd zijnde, Linnen wat tijd
s. Fd. in staat zoude wezen, om den Eisch tegen Valk. c. s. voor
den dag te brengen, declareerde hij sulks niet te weetcn, omdat
hij sig selve in die zaaken nog zeer verward bevond; doch om deze
importante zaken ten principalen te doen voortgang nemen, heb-
ben wij geord. binnen 6 weken de Eisch uijt te brengen.quot; Brief
van den Baad van Just. aan Bewindh., met 42 bijl 12 Dec. 1743,

50)nbsp;»Brief van den Raad v. Just. 14 Maart 1744 aan de
Verg. V. XVII, waarbij is kennis gegeven, hoe op den 13 dier
maand door den Adv. Fisk, Cornelis Rosenboom, tegen den gew. GG.
Valckenier was gediend van schriftelijke Criminele Eysch, ad mortem,

(om op depubhcqne gerigtsplaats onthalst te worden), benevens het-
geene door gem, Off. ten opzigte van het uitbrengen der verdere eys-
scben, tegen de andere drie geactioneerde, aangenomen was.quot; Deze
stukken zyn ml744 met het schip Streijen verongelukt.

51)nbsp;Secreete Brief van den R. v. J. 5 Oct. 1744 met 18 bijl.
xBij het collationeren van den eijsch, zijn door den Adv, Fisk, in
de conclusie eenige woorden bijgevoegt, dog die declareerde suk
sonder eenige de minste insigt geschied te zijn,,., wij hebben der-
halve ofschoon het g' allegeerde niet ten eenemaal voldoende was,
dit gepasseerde wel in de beste vouw willen schikken, dog geen
ander middel tot redres van dien misslag kunnen uijtdenken, als
de conclusie van eijsch, soo als die den h. Valk. woordelijk voor-
gehouden was en met uijtlatinge der bijgevoegde woorden, m copia

aan hem te laten afgeven.quot;

»Den 25 Maart is door den Procureur Jan Joachim Ohj, een
drieledig versoek wegens den h. Valk, gedaan; 1) om ontslagen te
worden van zijne personele comparitie, 2) authorisatie op een no-
taris tot het passeeren eener Judiciele procuratie op een der pro-
cureurs, die hij zijne defensie zoude willen toevertrouwen ; 3) dat
aan gem. Procureur zoude werden verleent, vrij acces, — De twee
laatste poincten geaccordeert en met het eerste hem ter rolle ge-
renvoyeert. — Daar Valck. voorgaf, dat de meeste papieren aan hem
tot Cabo de G. Hoop te zijner defensie afgegeven, door zijn conti-
nueele indispositie waren soeck geraackt; hem copia authentycq der

gercq. pap. doen geven. — Den 28 Apnl verzocht Valk. dat den
Officier zoude werden geordonneert, deszelfs bij eijsch overgelegde
Register te amplieeren met alle documenten, klagten, enz., zoo
hier als in Nederland aan wien en door wien ook gedaan.... en
het abusivelijk versogte termijn van 6 weken om te antwoorden
te werden geprolongeert op een ordinaris termijn van 3 maanden,
tot 3 maanden: zoo hebben wij den heer Valk geordon. binnen 3
dagen peremptoir bij een specificque memorie optegeven, welke pap.
hij eigentlijk nodig zoude hebben en omtrent het 2äe hem gerele-
veert van deszelfs abuijsen. — Na hernieuwd versoek, hebben wij
hem van de personeele comparitie ontslagen tot tijd ende wijle hij
van deszelfs zwakheid zoude wezen hersteld en hem geordon. zijne
verdere verzoeken of exceptien simul et semel te proponeeren en
dien onvermindert ten principale voort te procedeeren.... De 2®.
Maij tot onze overgroote verwondering heeft de proc. Olij gesuppe-
diteert een ampel schriftuur onder den Titul van: solutie of vol-
doening van zeieer interlocutoir dispositiev ■ ■.. cn daar het ons
toescheen, dus studieuselijk cn tegens ordre van alle regtspleging
aan, gepr,ictiseerd was, om niet alleen de ordres van ons te con-
tramincren en illusoir te maken, maar ook om deze Proceduren
door diergelijke nieuwe invcntien nog jaren lang slepende te houden,
zonder met de zaak ten principale voort te gaan: is verstaan dat
papier zonder eenige lectuur daarvan te nemen, illico aan den proc.
Olij terugtegeven en hem gecondem. tot een boete van 25 Rsd.
voor de Diaconij armen; en aan Valk. nog tweemaal 24 uren te
verleenen om gem. memorie enz. intedienen, hetwelk dan ook van
succes is geweest. Wij hebben Valk. copie toegezonden van de ge-
vraagde papieren , voor zooverre bij dezen Raad berustende waren,
en den gedet. concerneerende; doch bet overige ontsegt. — Valk.
trachte daarvan in revisie te komen, den 21 Julij toen het termijn
van 3 maanden bijna verstreken was. Doch wij hebben dat Req.
afgeslagen. — Na expiratie van het termjjn hebben wij den h.
Valk. nog geaccordeert eerstelijck een termijn van 4 weken op ver-
stek, en naderhand nog 3 maanden op absolut verstek, op desselfs
vertoog en betuijging, van dat noodzakelijk dien lijd tot het ver-
vaardigen van zijn antwoord benodigt te hebben.quot;

52)nbsp;»Op den 15 Dcc. 1744, heeft do h. Valk. gediend van een
extra-volumineus antwoord, bestaande in meer dan 12234 artic. —
Den Adv. Fis. zijn 3 maanden tol replijeij verleent.quot; — Brief van
den B. v. Just. 30 Dec. 1744.

53)nbsp;Antwoord van A. Valkenier tegen C. Rosenboom 15 Dec.
1744, in 12234 articulen. Art. 757. »Dus blijkt genoegzaam dat
des Eijsscbers eerste soort van probatie door singuliere en allesints
wraakbare getuijgen niets tegens den gedet. kan opereren.

Art. 933—942. Men kan deese verwarde, abusieve en in vee-
len deelen gantsch onwaeragtige, veel te generale voorstellinge van
den Eijsscber niet passeeren, zonder in aanrnerkinge te geven, hoe
de Eyscb. aan bet ombrengen van rebellen in de staat van een
publieque en inlandsehe oorlog beeft kunnen toepassen, de naam
van moord en dus niet geschroomd, om met alle de gezamentlijke
ingezetenen, die dit werk tol behoud van stad en leven op eigen
aulhoriteyt hadden ondernomen, ook de gantsche Regering alhier,
die de praetense moord meer als 8 dagen onverliindert heeft aan-
gescbouwt, ja selven met considerabelen premien beloond en nog
veelmits anders heeft geapproheert ^ehaA, voor medeschuldig,
ten minste door tolerantie, aan dusdanig een execrabele moord te
boek te stellen.

Art. 954. Dat de ontlijvinge der Chin. in de boeyen alleen door
speciale en iterative, uijt eigen beweginge herhaalde, lastgeving van
den beer, doenmaals Raad ordinaris, Elias de Hase is werkstel-
lig gemaakt.

Art. 956. Eijscber beweert dat de Chinesen in 't hospitaal onder
■Sauvegarde waren van den Souverain. Dit is eene notoire on-
V^aarheijt, daar dit hospitaal noijt heeft gehad eenig privilege of

regt van Sauvegarde.

Art. 1011—1025. Dat wettige redenen en voor het nut van
wjn meesters en tot behoud van land enz. bem bebben aangespoord
wekere orde aan Philips te geven.

Art. 1103. Dat bij aan Philips niet anders beeft geseijt als al-
leenlijk, dat bij na ingenomen praeadvis hem wel nader daar over
soude spreken , en den anderen morgen na bekomen adveu van
Ed. H. Raden niet eenvoudig uit zijn naem maar uitdruckelijk

mede van wegen de andere leden der hooge tof el, die sig in
't casteel onthielden, bevolen heeft ten spoedigsten en op de stilste
wijse de gedetineerde Chinecsche Rebellen in s. Comp, boeijen van
kant te helpen.

Art. 1330—1786. Dat de Eijscher, alleen op zijn Ed. gewoone
gissingen zonder het eenige minste schijnbewijs, komt te poseeren,
dat door gedet. immediaat na het scheiden der vergadering het
besluit der Reg. zoade zijn omvergeworpen; dat egter des gedeti-
neerdens parthijen selver suk noyt hebben durven poseeren, maer
voormacis gepretenteert, dat de pretense omverwerping omtrent een
uur na de vergad. eerst zoude weezen begonnen ; en als eyschcr
de papieren, door gedit. overgelegt, badde gelieven zonder baat door
te lesen, zoude hij zelve daarinne hebben gevonden, dat deze al-
legatien bij geen mogelijkheid kunnen waaragtig wezen, nadien op
zeker declaratoir, op bet Register van Eijscb te vinden, blijkt, dat
op den 9 Oct. 1740, na het scheiden der vergad. de Secretaris
Kluisenaar, (onder de lopende gerügten dat de gemeene man op de
werff niet meer te houden was, maar overgegeven was om de Chin.
buizen openterammen cn te plunderen), vernomen heeft dat eenige
Pennisten met Parthijen als vrijwilligers algaande weg mede na de
stad kwamen uittetrecken, zonder dat hem Cluisenaar de ordre
daartoe gegeven bekend was, en diensvolgends na gehoudenisse als
Capitein der Pennisten , den GG. daarvan kennis gevende, bij die
gelegenheid bij den GG. gevonden heeft de Heeren Direct. G. Scha-
gen en den Raad extraord. Berendregt; die mitsgaders ook gehoord
heeft, niet alleen de getuigenissen van den ged. over de menig-
vuldige berigten van 't moorden der Chineezen en de rooverijen
die in de stad werden gepleegt, en dat gedet. betuigde zig ten uitersten
verlegen te vinden en radeloos te zijn wat in deze te doen of te
laten, maar ook dat de gedet. aan voorn, heeren onder een ver-
soek om daerover onder haer maer een besluit te nemen, teffenS
quam voortedragen off men de massaere der Chinezen maar zoude
laten voortgaan, dan wel (quod notandum) boe h. Ed. vermeenen,
dat in dese droevige omstandigheden diende gehandeld te werden,
tot tegengang van dien. Voorts dat daerop door de gem. van
Berendregt is verklaard geworden, in een saak van zooveel gewigt

en aenklevendheid. als ook regtdraeds strijdende tegen het besluit,
heden morgen genomen, in geenen deele zijn stem te kunnen geven;
dat daarom (wanneer de HH. gesebijden waren), de gedet. hem
Clnijsenaar geordonneert heeft gehalt;l , dienwege een propositie ten
papiere te brengen, om daerop der HH. leeden advijs inteneemen;
dat Cluijsenaar dit papier heeft opgesteld en den ged. overgegeven,
(hetgeen aantoont dat ged. noch intentie, noch gedagte heeft gehad
om op eigen authoriteijt te condemnecren). Alsmede dat beide HH.
(S. en v. R). zonder sig te willen of durven uitlaten, tegen h.
Kdelenpligt, hem ged. radeloos en verlegen latende, waren vertrok-
ken. Dat door verloop van tot dit alles hoognodige tijd en door
de subterfugien van gem. HH., om hem ged. met raed te adsiste-
ren, het moorden cn plunderen der matrozen en selver der tot
u-eeringe van dien uilgesonde ruijtcrij, tot soo ver was doorgeslagen,
dat daertegen geen hesbiijt veel minder eenige inhibitive middehm
te nemen, uittedrucken of te employeren waren; dat de gezament-
lijcke H H. Commissarissen aan de respective poorten en op hot stad-
huis, sonder eenige verhindering dit weikje zoolang met goede
oogen aangezien hebbende, hetzelve als hoog nodig scheenen te ap-
prohcercn, sonder aen gedet. eenig voorstel tot stnijtinge te laten
doen, ja zonder dat de h. Rerendregt, Noltbenius, Schagen en van
Aerden (die den ged. in alle opkomende subtile voorvallen gehou-
den waren te adsisteren), tegen dese publicque, op den ligten dag,
door ganlsch Batavia aan alle kanten woedende opstand en vreesse-
hjke massacre, eenige hulp of tegenwerk of voorslag kwamen in 't
^wk te stellen, of hebben willen doen werkstellig maken, zoo
•nin op dezen dag, als eenige dagen daerna. — Ged. ontkent van
wnige ordre aen ymandt, wie het ook wezen mag, tot de generale
'nassaere gegeven te hebben. — Hij ontkent geenzins dat de Cornet
^Veekman op zijn ordre met de ruijterij in de stad is gezonden
(quot;01 't tumult dfr matrozen te stuijten), maar wel uitdruckelijk,
dat door hem ofte zijner ordre aan dezen, in confesso zijnde onge-
qualificperde doodslag»r, eenig bevel is gegeven, om al wat Chinees
'quot;as te gaan vermoorden. En Ged. laat dus voor reekening van
den h. Weekman over, om nevens diegene. die sig heeft durven
oiderstaan, hem zoodanirre praetense onlre uit name van ged. te

8

geven, d' uijtvoering daarvan te verantwoorden, wanneer het mo-
gelijk zeer klaar zal aan den dag komen, wie nevens hem in allen
ernst de uitroep door de stad heeft komen te doen , om al wat
Chinees was te vermoorden; waaromtrent h. H. E. A. HH. 17, zoo
speciael bij missive van 13 Oct. 1741 hebben gewild, dat alhier werde
geinquireerd, en hetwelk (schoon dit grootelijk tot déchargie van
den ged. zoude bebben moeten dienen), egter in de aen ged. afge-
geven informatie niet kan werden gevonden. Doch ged. zal op 't
termijn van productie wel weten te bewijzen, wte der Pennisten den
uitroep van vrijwilligers t t het moorden der Chinesen bet aller-
eerst beeft durven ondernemen, en als een dolle jongeling de gan-
sche stad op en weder valschelijk heeft voorgewend, duarloe een
pretense ordre van ged. gegeven te zijn; schoon zijn Capitem
Cluijsenaer, zig dienaangaande in zijn declaratie niet heeft gelieven
nittelaten. Wat aangaet het hospitaal dient men aan te merken,
dat buijten de sieke ook m dit soogenaemde hospitaal oo\i hebben
t' huijs gehouden onvermogende, oude en eenigsints gebreUijke
Chinezen, die daar immers ook wel in slaat waren om door brand-
stichting of andere gevaarlijke entreprises haere rebellige landsliede
groote dienste te komen toebrengen; en dat des gedet. bedugtinge
niet is geweest omtrent de sieke, gecke of gantsch weerlooze, maer
alleen omtrent die geene, die den binnen Regent eenige vreeze of
bevindinge van gevaar mogt komen te veroorzaken, en dal hij
desen geordonneert had, die hij bespeurde gevaarlijk te sijn maar
uiltejagen, ten einde dit huis te zuiveren.

Art. 2784, sqq. Dat een gepretenteerde overtollige indrang van Chi-
ncese nieuwelingen, en een daaruljt gefingeerde fonds van woeker
en vuijl gewin, geenslnts is kunnen wezen, de primitive oorzaak
der Chln. rebellie, maar eenig en alleen de dikgeciteerde resolutie
van 25 Jul. 1740 in Rade van India genomen, 1) uithoofde van
hare abusieve gronden ; 2) ter zake van hare harde eigenschappen
omtrent dese trotsche Chin. natie; 3) om verkeerde mesures in de
executie gepleegd; 4) om de al te langdurige daaraan verleende
continuatie; 5) wel speciaal om zeker, daer na eerst duidelijk ge-
bleeken, oogmerk om de Chin. op een ongewonen politicque wijze na
Ceylon te verbannen, waardoor de gantsche natie zeer is geïrriteerd

en daarna overgeslagen tot liet ondernemen, van een volstrekte re-
Uilllo. (25 Jul. 1740. Alle suspecte zwervende Chinesen, of-
schoon met een permissiehriefje tot hun overblijven alhier ge-
munieert zijn, door de respective officieren van de Justitie en
de gecommitteerde tot en over den Inlander, te laten oppacken,
*nitsgad-ers in de boeijen te doeii overbrengen; door het colleg.
e. Schepenen te werden gtexamineert, waermede zij haer ko-
nen te erneeren om der Reg. te dienen van schrift, berigt om
Wer de soodanige nader te werden gedisponeerd, art. 2338 sqq.).
Als uieu nu de fundamenten, op welke deze resol. is gebouwt, on-
derzoekt, zal men bevinden deselve alleen te bestaan in enkele
gissingen en abuijsen.

Art. 2842. Dat Ged. zedert lang was zeer bedenkelijk voor de
hcrigten omtrent de Chin. zamenrottingen, doch't unaniem gevoe-
len was, dat de/e aanbrengingen zeer weinig geloof meriteerden,
en lang geloofde de b. v. Imboff, dat al dit maar losen gerügten
*»aren, waer op met geen zekerheid iets konde werden in het werk
gesteld.

Art. 3{gt;55. Er was gecommitteert aan de IIH. Nolthenius en
Aerdcn en audere Raden van Indien (iu Kade van Indien) , te
borgen voor een behoorige opruiming der Chin. lijken binnen deze
®tad, met qualificatie om dezelve maer door vaartuigen te laten
^egsleepen en m zee werpen, zijnde dus de rebellige krengen zel-
geen hand vol aarde waardig g' oordeelfquot; — October 1745,
êeteekent A. Valckenier.

»De 3 maanden verloopen, beeft Adv. Fisk. nog 3 maanden
Verzocht. — Geaccordeert. ~ Den 12 Oct. is in dese zaak gedient
Kan Replijcq in scriptis. Mquot;^. Willem Cras, in plaets van Olij, die
^Verleden was, versogt en bekwam 3 maanden om te dupliceeren. —
® Jan. 1745, maakte Adv. Fisk. bekend dat bij resumptie van het
antwoord van Valk. hij ontwaard had , dat deselve avoueerde aan
Pbili ps order tot het massacreren der Chinesen gegeven te hebben,
niettegenstaande hij snIx bij zijne beantwoordde articulen Forte et
ferme hadde ontkend.quot; Brief van den R. v. J. 12 Oct. 1745.

»Op den 22 Apr. 1745, is door den Trcsident Lakeman gelesen
•^liia eener secreete missive van ü. E. H. A. aan de tl- Heg. vau

Indien, medebrengend», »dat aan ü. E. H. A. bij de aller eerste
gelegenheid zoude werde geschreven, waerom de gem. GG. Valk.
niet gehoord nog ondervraagt was, waeruijt de opsUnd der Chineesen
eigenllijk zijn primitive oorzaak hadde genomen , met last dat Valk.
als nog daar over op artikulen zoude werden gehoord, bijaldien de
omstandigheden van zijn zaak, voor soo verre daerinne op den ont-
langst dier missive soude sijn geverseerd, hetzelve volgens regte en
practijcque konde ende mogte gedogen; vindende U. II. Aebtb. goed
bij te voegen, dat niet willen hoopen dat hetzelve om eijgen belang
en intrest wille studieuscUjk soude sijn versuijmt;quot; waarop «ij
genoodzaakt worden U. H. A. te bcrlgteii, dat de staat van den pro-
cesse sulx absolut nu niet meer toelaet, of men moeste al hetgeen
in dese saak na jaaren talmens eijndelijk het ligt beeft gezien,
casseeren willen en speciaal alle de gehouden enquesten, »aardoor
dese zaak de novo zoude dienen geinstrueerd te worden. 'W ij zijn
ook van gevoelen, dat bet Superflu is, Valk. speciaal te doen on-
dervragen omtrent de primitive oorsaack, daar hij bij missive na
Nederland zekere Resol. (bij de H. Reg. deser landen genomen,
waar bij de opvatting en verzending dier Chinesen na Cejion is
geordonneert, die geen middel van bestaan alhier aan de hand wis-
ten te geven), als de primit. oorsaack genoemd heeft.quot; Brief van
den R. V. J. 12 Oct. 1745.

56)nbsp;»Valkenier verzogt ook om te hebben letteren requisitoriaal
aan den Ed. Hove van Holland, ter erlanging van recollement
tegen P. Lammens, van Panhuys en Los. — Geaeeordecrt. — De
H. Pompe van Meerdervoort verklaarde zich bezwaard, om als Reg-
ter in de zaak van Valk. te fungeren. — Zyn versoek geweigerd.
23 Nov. 1745.quot; — Brief v. den Raed v. Just. 8 iUaart 1746.
»Den 17 Junij 1746 recuseerden Helvetius en Valk. den h. Pompe
van Meerdervoort als Regter. — Geaccordeert.quot; — Brief 11 Oct. 1746.

57)nbsp;»Den 29 Maart 1747 verzocht Valk. inzage van verscheiden
papieren, onder de H. Reg. berustende, die aangevraagd het Request
van Valk. vooraf begeerde te zien. De H. Valkenier verzogt daarop
instantig (onder remonstrantie dat hij door de afgave van zijn re-
quest irreparabel zoude benadeelt werden, inzonderheyt zoo zulx m
originali quam te geschieden), dat daarinne door ons voorzien mögt

worden, ten mmste zoolange de GG- van rmholT goedvinden zoude,
(alsohoon Z. E. zig in des H. Ged. politiqne verzoeken en Instan-
tien heeft gelieven te exenseeren), desniettemin bij de deliberatien
daarover, niet alleen present te blijven, maar ook zelve de propo-
sitien te doen en dezelve in omvrage te leggen ; dan wel zoolang
de H. Kolthenius lig niet zoude exenseeren om in des ged.
zake te adviseren; mitsgaders, zoolange werd toegelaten dat de
2de Secretaris der E. H. Ind. Reg. Mr. Nik. .Jongsma de No-
tulen der besluyten, over des H. Ged. persoon vallende, komt
tecoucheren, extendeeren en zig daarmede Ie bemoeijen. AVat het
eerste poinct aangaat, is verstaan slechts den brief aan de H. Ind.
Reg. inteleveren , in hope dat de H. Ed. van haer voorm. besbiijt
wel zoude gelieven te resilieeren, dog hy het contrarie van dien
alsdan , overmits wij conform UE. II. A. ordres gehouden zijn aan
d'E. H. Ind, R., als den repraesentativen Souverain hier te lande,
alle Chartres en )iapieren, die dezelve nodig oordeelt van ons te
requireren, te extradeeren, daaraan te obedieercn, onder expresse
protestatie nogthans der gevolgen ; doch 30 Junij heeft de H. Reg.
goedgevonden van derzelver hcsluijl;, ter opeijschinge van het gecit.
Request zowel als van het verzoek ten dien reguarde door ons ge-
daan, aftezien en teffens te verklaren bij wijze van interpretatie
van hare resol. 11 Nov. 174G, dat de intentie van h. H. E. geen-
sints zoude geweest zijn, de dispositie over de Secreten harer
tafel aan dezen Rade over te laten en aan derzelver oordeel
te stellen, of die hunnen werden afgegeven of niet; maar wel
en alleen, om dezen Rade daaraf niet te onthouden de visie, die
bij de afdoening der zake mogte nodig zijn , indien men zig
op dezelve quam te beroepen in essentieele poincten, zonder
daaraf het in regten vereijsclit werdende Bewijs te kunnen
suppediteeren; en dat de Regter alsdan mogt komen requireren
cn daarom verzoek doen: waardoor wij ten eenemale buiten staat
gesteld zijnde om ten faveure van don hier ged. te disponeeren ,
goedgev. hebhen, het Req. en de overige stukken aan UE.H. A.te
«enden.quot; — Orig. Secreete Brief van den Raad van Justitie
an» Bewindh. 23 Nov. 1747.

29 Maart 1747. Request door Valk. aan den Raad van

Justitie ingeleverd. 160 pag. fol- »Dat hij Snppl 16 4ag. 1746
inzage gevraagd had aan de H. Reg. van 200 anthenticqne af-
schriften der Extraordin. Resolut. Notul. Brieven enz., zich excu-
seerende van nadere aanwijzing waartoe dezelve zonde dienen, om
dat daarinne veele positiven en zaken noodzakelyk zouden moetOT
gehragt werden, die den jegenwoordigen GG. van Imhoff in 't bij-
sonder zouden coricerneren en die syn H. E. niet aangenaam sou-
den kunnen zijn, jaa die syn H. E. buiten staat zouden komen
te stellen, om (onder alle eerbied) over des Suppl. reeds gedaan
en nog nader gedaan werdend versoek finaal te kunnen voicteeren
of advijseren. — Steeds mondeling werd Supp. aangezegt. zelfs na
opgave, dat h. II. E. in der tijd daarover zouden disponeeren;
bleef slepen tot 16 Aug. 1747. Echter waren verschillende van de
gereq. stukken onder de H. leden der Reg. ter lecture rondgezonden
en isgearrest., tot meerdere gerustheid der vergad., te versoeken en
te committeren de IIH. Raden ord. en extraord. Nolthenius, Mossel
en v. d. Bosch om rapport, in hoeverre het een en ander zoude
kunnen werden geaccordeert. dan wel ontzegt werden ; en bij een
5 Req. dat huar H. E. hem Suppl. dog eyndelyk eens met een
farorabele disp. op zijne successive smeekschriften geliefden te ver-
eeren , zoo is dus eyndeljk geresolveerd de algave der pap. te ac-
corderen, uitgezouder,! 1) De Extracten uyt de aparte Resol. van
anno 1740 en 1741. 2) Extract uit de Gener. Resol. van 24 .fun
29 en'25 Oct. 1740. 3) Het Reglement op het Militair honneur
van a. 1743. 4) Ext. uyt de gen. Resol. van 6 Aug. 1743.
5) Resol. van het gedec. Arrest op 6 Dec. 1740. 6) Zekere (prae-
tense secrete) dog wezentlyk man allcou aparte Urief der H. Majores
van 2 Sept. 1743. Ook is aan Suppl. gewygerd Extracten uit de
besluyten op zijne successive versoeken by h. H. E. genomen; en
Suppl. verbeeld zich door de mete politicque Dispositie van HH-
Ed. in zijn verdediging en goed regt ten hoogsten gepraejudiciecrt
te sullen werden. — De Brief van Majores is gezonden in antwoord
op de Aparte letteren van h. H. E. cn van den R. v. Just., 5 en
1 Dec. 1742 gesonden. om (onder anderen) de publicque ongehoorde
Kreegelheden cn Brouillerien van den gew. pro int. Adv. Fisc.
Jongsma, mitsgaders om deszelfs eensijdigheyt en partialiteyt in

des Suppl. zake (doe in Nelerland al vrij doorschijnende ontdeckt)
te bedwingen, denselveu nijt sijn ampt te dimoveren en een ander
bescheyden, sagts.nnig en met passieus persoon in deszelfs plaats
te stellen. ^ De Resol. voorn, zijn Suppl. boog nodig, om zijn
preuves, tegens de versierde delatien syner aanklagers, te verifieeren,
dat onder zijn opperlandvoogdyscliap de aiiivoer der CbineKU
Nieuwelingen by geene mogelijkheid meerder maar wel veel «tt»-
der als bevorens is geweest, en dat de Rebellie der Chineesen met
al bereijts sedert een dan wel eenige jaren, maar naa de belft
van bet jaar 1740 eerst zijn begin heeft genomen, en daar en
naackt te ontdecken dat de primitive oorsaak der Cbin. Rebellie,
niet uyt den gefingeerden al te groote indrang van nieuwelin-
gen, maar eenig en alleen uyt sekere op den 25 Jul. 1740 m
Rade van India genomen (door den Raad ord. van ImbofF reeds
vooraf bedoelde en op voorn, dag ter baan gebragte, de voorn.
Natie zeer beledigende) politieque dispositie, en uijt de, schoon wel met
voorbedagte egter niettemin voorspelde en zeer aparent daermjt te
verwagten, gansch harde gevolgen van willekeurige oppackingen,
onlijdelijke extorsien, kurieuse incarceratien en nimmer gebruikelijke
in des Sappl, absentie beslotene, mitsgaders seer schielijk laeder
Ufyesehafle, almede politieque en gantsch severe versendingen en
verbanningen, wacrover de Chinezen gansch dnijdelijk en klaar (in
zeker Relaas en bij dezen Raad justitieel bcëedigde brieven, gein-
sereerd in de den Supp. gewijgerde aparte Resolutien) bebben
gedoleert. - Uit welke aparte Ilcsol. ook blijkt de schaarsbeijd
soo van Rijst als andere Levensmiddelen door de Chinesche Rebellie
alomme gecauseerd. welke en andere gevaarlijke omstandigheden
des noods tot eene volkomene Regtsverdediginge van de, daardoor
hoognodig gewordene, fatale Massacre soude kunnen en moeten
dienen, mgevallepiij Suppl. al eens {des geensints) overtuigd stond
daartoe ee'nige ordre te bebbim gegeven. - Verders dat alle de
O. fnd Regeringsleeden nog selfs naa het ontworsteld gevaar,
almedp van gevoelen zijn geweest, dat alle Chinezen, als vijan-
den. Rebellen-gespuijs, Schelmen, Ruijgt, Muijtiniers, ge-
boefte, woedend Rot, en voogelvrij verklaarde, omgebragt,
«■ijtgeroeyt en verdelgt moesten werden. ... Dat door de gantsche

BiJndi fteg. -unaniem ap 13 Oct. 1740 is besloten, de Inlanders
jfér» alle castens tot verdere verdelging der Chin. natie NB. meer
en meer te atiimeeren. met een ptaemie van 2 Ducatonnen op
ieder affteliouwen Cop of Neus. nadat beroijts op den 11 be-
sloten was alle Soldaten eni. voor hunne Extr. ord. Diensten in
de Generale Massaere toegebiagt, te doen heloonen met ses en
twaelf Ducatonnen. En dat over de massaere in 't hospitacl en inde
Boeijen door niemand, hetzij in de Regering, betzij in de Justitie,
geoppert is geworden voor het aanschrijvens van H. H lquot;! a. 1742.
Dal h. H. Ed. ten verderen blijk van approbatie der soo generale
als twee speciale bloedplengingen, soo in absentie als in prae-
sentie van Suppl., vooraf op den 4 Nov. en daarop den 23 Jan.
en 21 Maart 1741, hebben gcarrest. desen E. Rade de handen los
te maken en (des noods) te ordonneren tegens de geapprebendeerde
Chinezen, NB. de plano, na lerijgsgebruih en sonder figuur
van proces, hetiij tot de dood of een ander arbitrale straffe, bet
zij ad Torturam te procederen. -- Ook dat in a. 1740, na de aan-
komst van den H. v. Imhoff, veel tyds door de H. Raden alleen
en afsonderlijk sonder eenige voorkennisse quot;an den Suppl. en doen-
maals GG. beslnijlen zijn genomen, mitsgaders om dus notoir een
Totum der Reg. op haar zeiven, met seclusie van den Opperland-
voogd te foruieeren, en dat dese doorgedrongene besluijten zeer
nadeelig by de uitkomst sijn gebleken.quot;

»Is verstaan in gevolge van gem. woord de plano, regt te doen
op de rapporten en getuigenissen van al zulke persoonen, door de-
welke eenige Chin. woorden zijn opgevat, hetzij dat de soodanige
Chin. eene compleete confessie komen te doen dan niet; sonder dat
diergelijke getuigschriften alvorens gerecolleert, onder eede gebragt,
dan wel dat dienaangaande eenige verdere formalia, 't zij van tor-
tuur, enz., sullen behoeven gebruijkt te werden.quot; Gearresteerd
in Bade van Justitie 8 Oct 1740.

59)nbsp;»De Duplijcq van A. ValckenierO Juny 1747 ingediend, bevindt
zich te Middelburg, Register der Middelb. Charters, onder de
crim. processen, Nquot;. 150.

60)nbsp;Brief van den Raad van Just. aan Bewindh. 10 Dec. 1748.
»Tegen den 30 Apr. 1748 was de h. Valk. door den pro int. Fisk.

Albertus Waals gedagvaart, doch hij proponeerde de exceptie van
recusatie tegen Waals (daar hij vroeger Procureur van v. Imhoff,
de Haze en Schinne geweest was). Bij sententie van 23 Jnlij heb-
hen wij die exceptie gcadraitteert. - Nu verzocht de ged. surcbeanee
en stateering van het termijn van productie, tot tyt en wijle^op
de letteren requisitoriaal aan den hove van Holl, a 1746 cn 1747
al-gegaan, zowel als op het verzoek door hem in Patria voorgedragen,
ten obtenue van de documenten hem door de H. Ind. R. iterative
malen geweygert, antwoord zal bekomen zijn. En dit verzoek is
geaccordeert.quot;

61) Origin. Secreete Brief van den Baad van Just. 21 Deo.
1751. »De zaken rakende den H. Valkenier en den gegijs. Hflvetius,
ingevolge de gevenereerdc ordres van U. E. H. A. bij aparte brieven
moetende verhandelt worden, zoo brengen wij ü ter kennisse, dat de
H. Valkenier des nagts tusschen den 19 en 20 Junij, in zijne de-
tentie op de punt de Bobijn, overleden zijnd«, van wegens den
gegijselde Helvetius.... is vermögt geworden, dat hem gepermitteerd
mogte werden, het doode ligchaam van den H. Valk., uit zijne
detentie-plaats te laten afhalen, ten eynde hetzelve ten koste van
des overleedens boedel, fatsoenebjk en behoudens de door de E. H.
Ind. Keg. (omtrent dit singuliere, (na des Suppl. zeggen) de hoog-
heijt, agtinge en het honneur barer H. E. gevenereerde vergade-
ringe zo na en zoo zeer concerneerende sterfgeval), te ordonneeren
Hoog wijze schickinge,ter aarde te l.iten bestellen- — AVij hebben
geacquot; ordeert het lijk te mogen overbrengen in de woning van den
gegijs. om nyt deselve zonder eenige uyterlijke static of pompe m
stilte ter aarde besteld te werden. - Edog de Suppl. zig nader
geadresseert hebbende aan d' E. H. Ind. R., is tot geene kleine
Verwonderinge van dezen rade, in notoire viliiicndie van derzelver
regterlijk pouvoir in cas subject, door h. Ed. toegestaan 21 Jumj
het lijk van den H. Valk. te mogen djen overbrengen met de ge-
quot;wone lijkkoets en dragers; item zodanige andere dragers uit de lage
gequalificeerdens als Snppl. zoude goed vinden, en wijders ten
aanzien van de Begravenisse zig te mogen bedienen van een dood-
hriefje met den titul van gew. GG-, voorts van 6 Aanspreekers voor
het lijk, van 6 paarden voor de lijkkoets, van het wapen vooruijt

en de schilden op de kist, een onbepaald getal van mantels, 6 slip-
dragers (minder als opperkooplieden in qualiteyt), en Extradragers
uyt de lage Gequalif. als voorzegt.quot;

»Ten eijnde dc proced. tegeu Valk. te proseqneeren, hadden wij
d( n waterfiskaal gequalif. alle goederen tot den boedel van Valk.
gehoorende, welke de ü. Balde (als zich gequalific. hebbende den
nagelaten boedel te administreeren) mogt onder zig geslagen heb-
bi n, alsindistinctelijk alle bezwaard zijnde met generale zo crimi-
nele als civile arresten en Interdicten, gem. H. Balde te doen al-
vorderen en deselve in sequestratie te houden. Doch de H. Ind.
11., zonder ons de minste satisfactie te geven over de impertinentieu
en de sensible Laesie ons door Balde aangedaan, hebben gelieven
goed te vinden, de administratie van den voorin, boedel te deman-
deeren aan den Curator ad lites alhier Bangeman (in plaats van
Balde, naar Nederl. geretourneerd) en hem 6 Dec. gequalificeert,
tot de afgave van voorm. opg'eijschte goederen, buyten praejuditie
nogthans van het geresolveerde ten opzigte van de volle administra-
tie des boedels. Wij zullen, zonder ons optehouden met het maken
van eenige aanmerkingen over alle de voorm. besluijten der E. H.
Ind. Reg., afwagten hoedanig deselve by ü. E. H. A. zullen wer-
den verstaan.quot;

62) Aparte missive van den R. v. J- aatt Bewindh. 14 Maart
1752. »24 Dec. 1751 vorderden Commissarissen de nagelatene goed.
van Valk.; doch Bangerman weigerde dezelve aftegeven , behalve die
den heer Valk. ex precario tot dagelijksch gebruik waren gelaten.
Wij hebben alstoen bij Req. de H. l. Reg. versogt, den h. Banger-
man te condemn, tot overgave van alle de goederen, tot de nala-
tenschap van den h. Valk. behoorende, doch h. E. bij besluyt van
11 Jan. verklaarden, dat alle de goederen, behalve de bovcngein.
zullen blijven onder de administratie van den Curator ad lites. —
Het is dus veelligt te dugten, dat in alle dese (dewijl door
Valk. overlijden de tegens hem geinstitueerde crim. actie g' ex-
stingueert is) civile actiën tot reparatie van geleedene schade, ons
niets anders zal overgelaten worden, dan eene Jurisdictie zonder
executie en een regtsgcbied ontbloot van de magt der uitvoeringe^
zoodal bij ons besloten is, de proced. legen Valk. te slateeren, totdat

U. E. H. Acht. de voorm. grieven gereparecrt znllen hebben en
aangeschreven zullen bebben, hoedanig wij ons verder zullen heb-
ben te gedragen.quot;

63) Orig. aparte brief van den Raad v. Just. aan Bewindh.
»Ter voldoening aan UEd. H. A. speciaale ordres. hebben wijd'eer
V te melden, dat de h. P. Greving, geauth. om de belangen van
h. H. M. en de Comp, in deese waarteneuien , den li. de Ravallet,
onder zijne administratie hebbende den boedel van den b. Valk.,
ter rolle beeft doen dagvaarden, om voor zooveel des noods de arrc-
menten van voorm. processe te zien aannemen, mitsgaders in stede
van tot het termijn van productie voort te moeten procedeeren,
dat door dezen Raade verklaard zoude werden, de voormaals door
het Officie fisc. tegens den h. Valk. geentam. crim. proeed., mits
het overlijden van denzelven, ten eenemalen te wesen g' exstingueert

ende geaboleert.quot;

64) »Helvetins leverde een Request in aan den Raad van India,
om den President van den Raad van .Justitie (Lakeman) alsRegter
te reeuseeren. Deze wees bem tot den ordinaris Regter, die op
den 7 Nov. het versoek wilde ontseggen, doch daar hem werd
gecommuniceerd 24 Nov. 1742, dat de gew. GG. Valk. van Cabo
de goede Hoop op Batavia was aangekomen en op de punt de
Robijn in militair arrest zat, is verstaan daarmede te superce-
deeren.quot; Brief v. d. Raad v. Just.

»Dat alles gedaan was toen Valkenier nog siek was aan de Cabo
en daardoor verhindert zijne belangen daartegen te kunnen inbren-
gen..... Prejuditie die bij, zoo wel als de H. Valkenier, te wagten

beeft van den president Lakeman en den fisc. .Jongsma, die zich
zoo hebben uitgelaten en gedragen, dat men dese voor suspect
moet aanzien , daar Lakeman door Valk. bij zijn doleantie aan de
HH. 17 in 1740 reeds was aangeklaagt van ongehoorzaauiheid;
en hij is den volmagt soo van v. Imboff als van van Schinne; dat
sedert 1734 tusschen Suppl. en I.akeman was ontstaan een biltere
haat over de, ten dier tijde geventileert wordende, proceduuren te-
gens den gew. Gouv. van Ceijlon, Stephanos Versluijs c. suis;
daar Lakem°an, te dier tijde Fiscaal, Suppl. en meer andere raden
niet schroomde als partijdige regters en circumventeurs van de

overige leden van Justitie ten toon te stellen: iedert dien tijd is
geene assopiatie tussehen Lakeman en Suppl. — Jongsma is af-
gezet door Valkenier van zijn ampt van Secretaris van het Coll.
van^i Schepenen te Batavia.quot; — Amjgt;el Request aan den GG.
Thedens door Helvetius gepres. 1 Dec. 1742.

65) »Helvetius recuseerde nog steeds den presid. Lakeman als
Regter, voorgevende, dat zoude zijn overgebragt een secrete missive
aan de H. Reg. te Bat.. waarbij UE. H. A. bun grotelijx verwon-
derden, dat deze President zig in de saak van Vaick. niet hadde
geexcuseert. Na gedaan onderzoek en de onwaarheid van dit im-
pudent libel bevonden, is hetzelve verscheurt en voor de voeten
van Helvetius geworpen en de president, onaangesien zijn instantie
om ontslagen te werden, in sijn Rechter ampt in deze zaak ge-
continueert. — Helv. raadde den Regter von Glan te suspecteeren,
doch deze raad is ongefundeert bevonden. — De Adv. Fisk. con-
cludeerde (na 220 art.), dat de H. Helv. zal werden gecondemneert,
omme gebragt te werden ter gewone gerigtsplaatse, omme aldaar
door den Seherpregter te zien verbranden de verm. missives van
8 Jan. en 25 Maart 1741, welke door den gegijs. opgesteld en door
A. Valk. na Nederl. aan UK. H. A. afgesonden waren; dal bij
verv. aan den Seherpregter overgeleverd en door desen met het
zwaard over het hoofd hem geslagen .sonde werden, en wijders
voor den tijd van sijn leven zoude werden gebannen uit alle Lan-
den onder de Jurisdictie van de Comp., en tot een geldljoete van
25000 Rs. d. — De Adv. Fisk. verzogt verder de vraagpoincten,
door Jongsma tegens de 3 rei ingewonnen en beantwoord, gebragt
werden onder cede ; geaccordeert bij weege van enqueste valetudi-
nair.quot; — Brief van den R. v. J. 5 Oct. 1744.

60) Generale Resol. des casteels Bat., genomen bij GG. en
Raden. »Ingekomen eene sententie van den Raad van Just. sub
dato, 28 May 1755 geslagen en 3 Juny gepronuntieert, in de zake
van P- Greving Adv. Fis. en VV. V. Helvetius, waarby laatsgen.,
met ontsegginge van den eysch en conclusie tegens denselven geno-
men, van gem. Eysch, mitsgaders kosten enz., zoo van de voor-
malige tegens hem gedecerneerde gijseling, als van de sedert by
hem [zijn Req. daartoe 4 Febr. 1755) gepresteerde handtasting

etc., en van de gestelde Cautie voor de geeijschte Amende van 25000

Rs. d. is vrijgesproken, met verdere verklaring dat deszelfs Gagie en

Emolumenten abudvekjk souden wezen afgeschreven en ingehouden;
cncondemnatiedes boedels van Jongsma en Rosenboom m Me de
kosten, met reserve van des gegijseldes Actie van Injurie etc.quot;

67) „Helvetius leverde een Req. in, 13 Juny 1Î55: 1) dat het
deese Reg. behagen mogte aan hem Suppl. te vergurmen read-
missie in syn ampt, en dus wederom sessie als ordin. bd m den
Raad van Just. 2) dat sijne, sedert 3 Oct. 1742 opgeschorte
gagie en Emol. hem werden go. dgedaan. 3) dal des Suppl. Gag.e
en Emolumenten van don 3 Juny jl. af weder cours zullen mogen
nemen. Is goedgev. in dit drieledig verzoek te condescendeeren.quot;

Gener. Resol. des Cast- Batavia.

68) Vraagpoincten onder anderen aan den Adv. Fisc. Philips
gedaan. 1) Of hij den 10 October 1740 niet gegaan is m
'SComp. hoeijen, en heeft laten massacreren 240 Chmesen? -
Antw. Dat hy van Gouv. e« Raden mondeling ordres had gekre-
gen om de Chinesen op de stilste wijze van kant te doen maken.
2) Of hij niet wist dat een Adv. Fisc, stond onder de ordres van
president en Mn vau Justitie? - Ja; maar dat hij, Adv. Fisc,
van Neêrlands Indie zijnde, ook diverse ordres van de H. Rog.
ontfangt. Verder dat mema,id vroeger ooit gedagt had, dat er
een guaad was gedaan, hebbende selfs de Predicanten van
de publicque predikstoelen, ja, in gedruckte leerredenen de
massacre in 'tgeneraal aangezien als ons eenigste middel van
ontkooniinge, ^oaardoor de Colonie behouden is, die zoolang
van binnen niet gezuijvert was. 3) Of hem, voor den dag van
het arrest van v. Imhoff, daaromtrent geen ordres van Valk. gege-
ven zijn? - Neen, noyt! Dat hij, toen hij het arrest zag ge-
schieden, naauwlijks zijn oogen kon geloven.

69) »8 April bragt de Fisk. een' crim. Eijsch uijt tegen C.
Philips; de h. Philips, daar het proces totnogtoe extraordinair ge-
houden was, zig gegraveert vindende, heeft daarvan revisie doen
aenteekenen, dog wij hebben verklaart, dat sulx geen object van
revisie was en dat de conclusie van eijsch hem zoude werden voor-
gehouden. - Verder, op zijn gedaan versoek, is hij in een ordinaeris

proces geadmitteerd , doch 1 Aug. verstaan de gijseling op xijn per-
soon cn de interdictie van alienatie zijner goederen en papieren te
contmueeren; en dat het Ueqoest ingediend, wegens injurieose Ex-
pressien, die hij tegens L'K. H. A. en de H. K. en den R. v. J.
hadde ter nedergeflanst, door den seherpregter op de publicque rolle
geschcurt cn voor de voeten van den gegijselden iiedergeworpen
zoude werden. Eijndelijk is dese saak na eene menigte debatten,
hacquetten en incidenten, zoo ver gebragt, dat eerlang staat ge-
antwoord te werden.quot; Brief van den Raad v. J.5 0ct. 1744.

'0) »Dat onzes bedunken genoegzaam blijkt, dat die zaak van
Philips, niet door ons maer door hem, Philips.selve sleepende ge-
houden is. tot zijn overlijden toe, dat niet lang daarna (4 Aug.)

is voorgevallen____is goetgevonden, met alle mogelijke stilte hem,

zonder eenige uiterlijke statie, te lat.^n begraven; en daar de proced.
dus een eijnde hadden genomen eo de Comp. geen actic van schade
hadde doen institueeren, de erfgenamen van C. Philips alleen ge ■
condemneerd in de kosten dezer proceduren.quot; Brief van den R.
van Just. 12 Oct. 1745.

71) »De Commissaris de Roy (hescbuldigt van extorsien , kne-
velarijen en andere vuijle bedrijven, waaruijt waarschijnlijk!
in vele opzigten zoude kunnen werden toegeschreven het on-
genoegen en mogelijh de primitive oorsaah van den opstand
der Chinezen in 1740.) heeft zich op een singuliere en specula-
tieve wijze geexpliceert op art. 1, 4 en 7 der hem voorgestelde
vraagpoincten : Of de Roy niet geweest is gecommitteerde tot
eu over de zaken van den Inlander; of hij daarvoor niet een
considerabele somma van geld of de waarde van dien gespendcert
hadt aan den gew. GG. Valk; of hij almede bij contumatie om
in de gunst van Valk. staende te blijven, van tijd tot tijd niet
considerabele percenten aan denzelven gespendeert hadt?... De
Roy zegt daar niet voldoende op te kunnen antwoorden, mits het
tusschen vier oogen voorgevallen synde, over sulkx buiten staat
is hetzelve te probeeren, doch ingeval hij konde werden gesecu-
reert, om dieswegens ooit van iemand agterhaalt te zullen worden,
alsdan bereijd is om onder cedc eene opregte opgave dienswegens
te doen. Hem te indemneeren om met gerustheid te antwoorden?

gel,ouden in advis. - Gijseling derhalve gedecerneerd op de Roy,
om in Heerenboeijen gebragt te werden buijten accjs van een ie-
gelijk.quot; Brief van den Raad v. Just. 7 Jan. 1743.

71} «Adv. Fisc, concludeert 15 Dec. 1744, dat de Roy zoude
werden gedeporteerd, mitsgaders inhabiel verklaard tol cenig ander

Emploij in dienst van de Comp.quot;

73) „Bij sententie van dezen Raad is de Roy gedeporteert van
ampt, qualityt en gagie, mitsgaders inhabiel verklaart om voortaan
de Comp. in eenig ampt van eer te kunnen of te mogen dienen ;
voorts gebannen voor al zijn leven uit alle landen onder de juris-
dictie van de Comp. belioorende en gecond. in de boete van 6000
Rsd.quot; Brief van den R v. J. 8 Maart 1746.

74) „ttaeccc anuotatio mihi perdigna videtur quae citetur : »Ce
ne fut qu'après sa mort (du baron d'Imhoff) qu'on reçut en
Hollande divers avis intéressans.... Suivant des Jettres particu-
lières de Batavia du 14 .luillet 1751, il y avait eû, quelque temps
auparavant, une nouvelle révolte de la part des babitans de cer-
tain District de Java qu'on ne nomme pas. On l'attribuait à
une cause aussi singulière que mystérieuse: ^^Certain Potentat
Indien, ayant abdiqué en faveur d'une de ses femmes, la nouvelle
Reine fut détrônée et enlevée en 1749.quot; On s.î rappellera les
bruits qui coururent sur le compte du Bquot;. d'Imboff, qu'on accu-
sait d'avoir fait enlever la Reine. Mais il nous manque des mé-
moires sur cette alFaire, qui est peut-être de nature à être tenue

secrète.quot; — Dubois.

'5) «Imhoff heeft 17 Junij 1743 een Req. aan den Raad v.
Just. te Bat. ingeleverd, om vergoeding van schade en int. Is
verleend aan den H. K. beer arrest op al de goederen , roerende
cn onroerende actiën etc., toebeboorende den gew. GG. Valk.,
Mitsgaders letteren requisiloriaal aan den Hove van Holl. en Zeel.,
tea einde hetzelve arrest in «ederl. onder de Jurisdictie van gem.
Hove te doen exploicteren, en, wegens detentie van den h. Valk., m
deeze des H. E. heer vertoonders Parthij te weesen den h. Raad
extraord. Nik. Crul.quot;

'6) »Lectu digna sunt quae de Sinensium possessione agrorum
dicit Nahuijs van Burgst, in praeclaro libro suo : Beschouwingen

over Nederlandsch Indië. (niet in den handel) 's Gravenhage 1847,
p. 67—73. »Zooluid als mijne overtuiging voor het Europeesch land-
bezit spreekt, even luid, ja nog luider, is mijne stem tegen het landbezit
der Chinesen. Uetgene in vroegere jaren is gebeurd, kan ook nog
weder heden plaats vinden. Een opstand der Chinesen kan even
zoowel nu als in het jaar 1740, dagen van rust en vrede op het
alleronverwachts in druk en ellende verkeeren.... In dit geval
zal de Chinesche landbezitter, vooral indien bij een man van energie
is, wanen, dat nu het uur voor hem geslagen is. om het juk der
Nederlanders af te schudden en zijne scb.itten en invloed tot zijn
eigen grootheid en onafhankelijkheid te benuttigen.quot;

§ 13.

fraticisctfs canter.

1751 — 1753.

Franciscns Canter, Amstelodamensis, qui per se-
(lecim annos Societati Ind. Or. multa officia prae-
stiterat, anno 1746 in urbe Asiae Bassora rnunus
Residentis s. Praefecti, nomine ejusdem Societatis,
adeptus est Anno 1744 autem Regimen In-
dicum eum revocavit, jubens eum Bataviam venire.
Verumtamen Canter huic voluntati non obtempe-
ravit et anno 1751 in patriam venit. — Quum
in eo esset, ut matrimonium Amstelodami contra-
beret eum capiendum Moderatores Soc. Ind. Or.
(ter Kamer van Amsterdam) curaverunt, ac primum
eum in vincula publica deinde in navem conjece-
runt, qua in India transveberetur, ut ibi rerum ge-
starum rationes redderet. At Canteri propinqui
cum Senatu Supremo questi sunt, qui interdictum

poenale lt;ledil,itaut Canter Amstelodamum redu-
ceretur. — Moderatoribus Soc. Ind. Or. illum, qui
in eorum officio peccavisset, Bataviae persequendum
esse contendentibus, et propinquis Canteri contra,
eum, ut civem Amstelodamensem, in patria modo
apud judicem competentem in judicium produci
posse adserentibus, Senatus Supremns d. 22 m.
Oct. 1752 sententiam dixit et propinquis Canten
interdicti executionem denegavit; bi autem extra-
ordinariam inquisitionem caussae, quam revisionem
vocabant, irnpetrarunt eo effectu, ut bi fuerint coacti
desistere a proposito et simul impensas omnes, verbo
indemnitatem, praestare. Ita judices d. 2 m. Oct.
1753 pronuntiaverunt : »verklaren in de sententie en
het Arrest van den Hogen Rade in quaestie Erreur
te zijn gecommitteerd, en corrigerende hetzelve
Erreur, decreteren de Interdicte en Bevelen Poenael,
in der Impetr. mandament geinsereerd; interdiceren
de Gedaegden, den voorn. Kanter uit deze Landen
wederom naer de Indien te vervoeren; condem-
neren de Ged. d' onderneming tot en het in 't
werk stellen van de voorsz. vervoering van gem.
Kan ter kost en schadeloos af te doen, condemne-
ren wijders de Ged. zoodanige Actie, als zij tegens
gemelde Kanter vermeenen te hebben, binnen den
tijd van 6 weken, hier te Lande jegens hem te insti-
tueeren voor zijnen dagel.en comp.Rechter en bij fan-
te van dien, imponeren hem eeneeuwigSilentium.'

Propinqui Canteri pulcherrimam defensionem

conscripserunt — Gravem quaestionem sex
praecipuis argumentis s) dirimere volebant. Primum
probant Canterum semper revera fuisse civem Am-
stelodamensem ; deinde eum, munere Residentis
functum, reversum esse; tum constare eum Amste-
lodami vitam suam degere velle; denique nullas
lites Cantero in India intentas esse et eum igitur
in patriam nullis litibus implicitum (onbezaekt)
rediisse. — Et quamquam concise omnia argumenta
producere voluut, »om deze opereuse Schriftuur
niet volumineuser te maken,quot; ut dicunt; iis tamen
libet animadvertere sequentia: »Dat Ranter naer
rechten ten minsten voor een domicilieerend en
buikvast Ingezeten van Amsterdam moet worden
gehouden,quot; quia Amstelodami larem rerumque ac
fortunarum suarum summam constitueret ; deinde
in ea urbe Canterum jus et forum originis habuisse
et adhuc habere, inprimis, quia Batavus in Indiam
se convertens ibi temporarium tantum non fixum
Domicilium habere videatur. — Tot vero ac tan-
tis argumentis, tot antiquis legibus, tot adnota-
tionibus scriptores defensionis copiosissimae, baecce
omnia probantes, libellum suum farserunt, ut mihi
quam difficiUimum sit e frequentatione argumento-
rum summa excerpere. — Sequitur autem locus
insignis simplicitate, scilicet: »En voor zoo veel
betreft het stuk, dat voorschr. Kanter der Comp.
Ras zoude hebben verkort en de penningen van de
Comp, gediverteerd en zich toegeeigend, 't tegen-

deel zal uit de rekening blijken, doch waeromtrent
echter in passant nog moet worden geremarqueerd
(de goeden niet te na gesproken), 't geen eertijds
Aitzema in zijne zaken van Staet, met opzigt tot
Brazil gezegt beeft: »Dat bet inderdaed waer is,
dat vele, van bier derwaerds gaende, voor alle din-
gen zoeken haer zelfs te verrijken, weinig ziende
of 't recht of onrecht is.quot; Zoodat daer ter plaetse
geen Aristides gevonden wordende, het Ostracis-
rnus niet wel zoude kunnen worden in gebruik ge-
steld, en de O. 1. Comp, niet te vreezen beeft,
dat zij bare Bedienden, uit consideratie van hunne
al te rechtvaerdige administratie ten haren kosten
de laetste eer zal behoeven te bewijzen, en dat als
men bijgevolg over zulke zaken ä la rigueur in O.
Indien altoos gehandeld bad, men al sedert lange
die geheele Colonie gedepeupleerd zoude bebben
gezien. En bet zoude mogelijk niet geheel buiten
den baek zijn gegist, dat ingevalle alle zaken van
die natuur hier te Lande voor neutrale Rechters
Waren geventileerd geweest, aen de eene zijde de
Gedaegden ongelijk meer zouden hebben gerecou-
^reerd, en aen de andere zijde vele ongelukkige
Personen en Familien, bun goeden naem en faem niet
zouden zien gefletrisseerd^ nadien bet eene zaak bui-
ten alle contestatie is, dat men nooit meer aen een
kwade en eenzijdige administratie van Justitie is
blootgesteld, dan wanneer de Partijschappen in de
hooge Reg. ten toppunt gerezen zijn, waer onder

9*

sedert een geruirnen tijd de respective Colonien
van den Staet zoo jammerlijk hebben gezugt, cn
alsnog qnijnende moeten gaen.quot; — Urgent, nunc
non aliter judicari posse quam in praecedenti bus
causis; non credunt, judices sententiam suam op-
tiraam nunc mutare veile. »Immers de Impetr.
hebben een volkomen afkeer om zulke lage idées
van dat H. Gerichtshof te willen formeren.quot; Quanta
ironia; jam aliter pronuntiaverant! —Causa Can-
teri non nova est. »Men beeft in effecte niet
anders voor, dan om aen U Ed. Mog. verdroogde
en verwelkte West Ind Vrugten in schoonschij-
nende, doch brooze O. Ind. Terrines te bedienen
en op te disscben, zoo als zulks blijken zal, wan-
neer dat O. I. servies ontdekt en die Vrugten aen
't verhemelte van derzelver doordringend oordeel
gebragt zullen worden ; doch opdat de welgeschikte
ordre door geene ontijdige lusten , om daer van
de' proef te zien, zoude worden verbroken, zal
aen U Ed. M. vooraf nog worden voorgesteld , dc
overige vaste spijze, zoodanig als dezelve door
het H. Gerichtshof aen haerEd. G. M. den 26 July
1678 etc., is voorgesneden ?quot; — In causa BeeckÜ
cum suis Moderatores reis in patria btem intenfl'
voluerunt; quare nunc aliter? Non convenit. —•
Crimen non est, sine consensu Societatis Ind.
Or. munus deserere et in patriam redire. — Conf.
causae Guilielmi van der Laer, a. 1742—1746,
et Guilielmi van den Berg, a. 1739. — Delicta,

Jl

• luoruin accusatur Ganter, inumquaru connui-
Sit fi). — Quid de tcstibus? »En daermede zal
aen 't oordeel van üE. M. worden overgelaten of
deze Getuigen wel voor idonei en irreprochabele
Gel. kunnen worden gebonden, en of er wel sleg-
ter en slordiger preuves, als deze zijn, in een Cri-
minele Accusatie können woi den te berde gebragt.quot;
Pars adversa provocat ad leges Coloniae fundamen-
tales (Artikelbrief) Sed frustra Provocat ad
JUS suum reciprocationis. Jus illud non habet quot;).
Aliis argumentis muilis additis, orationem conclu-
serunt propinqui hisce verbis: »En zullen milsdien
deze Schrifture besluiten, in die regtmatigeen volle
fiance, dat üE. M. de meergem. grieven, door de
sententie van dezen H. Rade den Impetr. geinlïi-
geerd,. bij Revisie zullen repareren en dus daer
door gelegenheid verschaften, dat de geboeide Kan
ter, bij verandering van toon, in plaetse van een
lamentaUle of lacrimosa, een allegi^ovan löTi iunv
phe, vrolijk zingende zal mogen opbeflèn.quot;

Moderatores Soc. Ind. Or. etiam amplam disser-
talionem conscripserunt, sed jam videor satis
hacce de causa loculus esse

Canteri causa eo memorabdis est, quia sen-
tentia moderatorum in ea quam maxime distal ab
eorumdem argumentatione in causa Beeckii cum
suis. — Canteri propinqui annotant; »Men heeft,
«it een klaer besef en begrip dat de jegenwoor-
dige Sustenue e diamelro aenloopt tegen do sus-

tenue van de Bewindh. van dien tijd, om zig uit
dat doolhof van contradictien te redden, was 't
mogelijk, getracht ÜE. Mog. te imbuëren, dat de
grond en reden van die toentijdige sustenue zoude
zijn geweest, dat de bewijzen waer uit die beschul-
digde personen moesten worden geaccuseerd, in
originali hier te Lande waren.quot;

ADNOTATIO.

1) Nederl. Jaerboeleen Vol. VII, b. II, p. 875—878. — J. J.
van Leeuwen, Dissert, de damno, res absoluta illato, cum pri-
vatim tum publice resarciendo. Traj. ad Rhen. 1843, p. 12.

?) »Hij word gelijk uit de armen van zijne bruid weggerukt en
gesaiseerd, van daer naderhand geboeid (even of hij een groote
misdadiger ware) door zijn dagelijkschen, gewonen en alleen com-
petenten Rechter aen zijne Party overgeleverd, etc.quot; Deductie
rattende de aaak van F. Canter.

3)nbsp;Bijvoegsels op de Ned. Jaerb., October 1753, p. 319—426.

4)nbsp;»Of een inboorling van Amsterdam van daer naer O. Indien ge-
varen en op een K.omtoir van de O. I. Comp, in Persien als Op-
perhoofd geresideerd hebbende, en van daer in zijne Geboortestad
onbezaekt gerepatrieerd zijnde, met intentie om aldaer te verblij-
ven, door Schepenen van deze stad kan cn vermag te worden
overgeleverd, ter Ramere van Amst. aen Bewindh. van de O. I. Comp,
om hem van hier en van onder zijn andersins ordinaris, dagelijk-
schen en comp. Rechter, te vervoeren naer O. Indiën, ten einde
hem te doen berechten door den Rechter op Batavia, ter zake van
delicten, op een Romtoir in Persiën, en dus buiten het gebied
van haer H. M- en 't ressort van de O. I. Comp., pretenseiyk
gepleegd?quot;

S) «De eerste grond ml worden afgeleid nit de natuur van de
.aak, hel reeht, en de gezonde reden. De 2de uit de Vrijheden,
Gerechtigheden en Privilegien van den Lande in 't algemeen, en
van de respective steden van Holland in 't hijzonder. De 3lt;1lt;^ mt
de Instructie van den Hove Provinciael en de Ordonnantiën in
Crimin. zaken. De He uit de successive melodieuse Resolutien en
Blacaten van haer E. G. M. deH. Staten van Holl. De S^e steunt
op bet eigen begrip van den H. Rade in Holl, en van den Rade
Provinciae], in zeer energique termen aan baer Ed. G. M. zelfs bij
verscheide gelegenheden voorgedragen; 't welk mitsdien op een
rotssteen van onwrikbare fondamenten rnst. De grond....
verscheide Voorbeelden, alle by baer Ed. G. Mog. zelfs dien con-
form explenitudine potestatis gedecideerd; 't geen alles te samen
met eene alleraengenaemste Symphonie en eenstemmigheid harmo-
nieerende,en inderdaed contineerende is een exces van bewijs, 'tgeen

lelden gezien word etc.quot;

Cf. Ordonnantie der Stad Rotterdam 10 Febr. 1722 art. 12
»Hetzelve (bet burgerschap) wordt niet verloren door Commissie
^.egensden .Staet of .Stad.... als mede niet in betrekkmg tot die-
genen, dewelke in Dienst van de O. of VV. Ind. Comp, zich m
derzeiver Colonien voor eenen tijd zullen opbonden, en zullen ook
derzeiver Kinderen, aldaer geboren, worden gehouden als geboren

binnen deze Stad.quot;

6) »Men beeft op de leij van opgeworpen zwarigheden gesteld ,
dat Kanter zich aan tweederbande soort van delicten zoude hebben
schuldig gemaakt, edoch met een kleine spongie, in oceano juris
een weinig natgemaeckt, kan dal alles zoodanig worden uitgc-
»ischt, dat 'er geen omtrek meer van overblyven zal.quot;

') »De Artikelbrief is hier in Holland nooit gepubliceerd, en heeft

hy gevolg geen vim legis met betrekking tot Holl, ingezetenen. ..
h. H. Mog., welke den voorn. Artikel-brief hebben gedaen proma-
neeren ('t zij met verscbuld. eerb. gezegt), zijn niet bevoegt aen
eenige Societeit in Holland, eigener vermogen Privilegien te gun-
nen; zulks zoude strijdende zijn tegens de Unie etc., en emdelyk
in geene Art. van den Art. brief wordt in 't minste gesproken
van hetgeen eigentlijk in quaestie is.quot;

8)nbsp;uOok znllen UE. M. met de uiterste indignatie aanzien, het
temerair positief van de Ged. in hun Request, als dezelve onder
and. op den mouw van de Magistrale Tabberden van Schepenen
hebben gespelt deze gefingeerde suppositie; dat de Comp, bij baer
Octroy specialijk zonde zijn geauthoriseerd, om over misdaden van
hare Bedienden in O. Indien begaen, aldaer te oordeelen, zelfs
wanneer die gew. Bed., zijnde gerepatrieerd, zich wederom bier
te Lande bevonden; als wanneer ÜE. M. daertegen over zullen ge-
lieven te vergelijken het gedrag van des Comp, practisijns, dat
dezelve in alle de Pleidoyen zoodanig een altum silentium gehou-
den hebben van 't Octroy, daer zij met zoo veel ophef zich op be-
roepen hadden (als een: en Rhodos, en salta!), dat als men van
elders niet zeker wist, dat de O. l. Comp, met een Octroy was
voorzien, men bijna zoude mogen twijffelen, of 'er een Octroy
was of niet etc.quot;

9)nbsp;»Het Recht dan van reciprocatie van de Ged. zoude vorderen,
dat, zullen de Nederl. aan de Ged. overleveren alle de Kwaeddoen-
ders naer herwaerds wederkomende, van gelyken de Ged. , uit hun
Purgatorium patriae, mede zouden behooren op te leveren al het
Scbuim, hetwelk hier te Lande de handen van de Justitie ont-
vloden is. Zonde dit perspectif niet veel eer den Ged. eenig
bedugtheid en nadenken aenjagen?quot;