NOTULEN

GÉHOUDEN TER VERGADERING

der

STATEN VAN HOLLAND

IN 1670

DOOR

HANS BONTEMANTEL

C G. SMIT

BIBLIOTHEEK DE«
RIJKSUNIVERSITEIT

utrecht.

m

m

NOTULEN GEHOUDEN TER VERGADERING
DER STATEN VAN HOLLAND IN 1670

RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT

1894 9994

iqi m}

■ gt;

NOTULEN

GEHOUDEN TER VERGADERING

DER

STATEN VAN HOLLAND

IN lé/o

DOOR

HANS BONTEMANTEL

PROEFSCHRIFT

Ter verkrijging van den graad van doctor in
de letteren en wijsbegeerte aan de rijks-uni-
versiteit te utrecht, op gezag van den rector
magnificus, Dr. w. e. ringer, hoogleeraar in de
faculteit der geneeskunde, volgens besluit van
den senaat der universiteit te verdedigen tegen
de bedenkingen van de faculteit der letteren
en wijsbegeerte op vrijdag 9 juli 1937, des na-
middags te twee uur

DOOR

CONRADUS GERARDUS SMIT

GEBOREN TE MAKKUM

DRUKK. BROEKHOFF N.V. v/h KEMINK EN ZOON DOMPLEIN 2 UTRECHT

1937

•IILIOTHEEK OER
RIJKSUNIVERSITEIT

utrecht.

AAN MIJN OUDERS

ïr

Bij de verschijning van mijn proefschrift acht ik het een
groot voorrecht allen, die op mijn vorming van invloed
geweest zijn, hartelijk te danken.

Met groote erkentelijkheid denk ik aan het onderwijs, dat
ik van U, Hooggeleerde Heeren Kernkamp, Bolkestein,
Opperman en De Vooys gedurende vijf jaren heb mogen
genieten.

In het bijzonder dank ik U, Hooggeleerde Kernkamp, die
mij de studie van Bontemantel hebt aanbevolen, maar die
door Uw aftreden mijn promotor niet hebt kunnen zijn.

Ik stel het, Hooggeleerde Geyl, bijzonder op prijs, dat U
als mijn promotor hebt willen optreden. Raad en voorlichting
heb ik bij de bewerking van mijn proefschrift in rijke mate
ondervonden. Op historisch en stilistisch gebied heb ik veel
van U mogen leeren.

De hulp, die ik bij de studie over Bontemantel van
bibliotheken en archieven heb ontvangen, gaat boven mijn
lof. Steeds kreeg ik van directeuren en beambten op buiten-
gewoon aangename wijze de gevraagde inlichtingen.

Speciaal vermeld ik het Historisch genootschap, dat mij
zijn manuscripten zoo langen tijd in bruikleen heeft afgestaan.

De Uitgever aanvaarde voor zich en zijn personeel mijn
vriendelijken dank voor hun snellen, zorgvuldigen arbeid!

Est, 17 Juni 1937.

DE MARGINALE NOTA'S ZIJN ONGEACHT HUN BE-
TEEKENIS MET KLEINE LETTER GEPLAATST ONDER
DE PASSAGES UIT DEN TEKST, 'WAAR ZIJ BIJ HOOREN

INLEIDING.

Levensschets van Hans Bontemantel. Beschrijving en beteekenis
van het handschrift. Wijze der uitgave. De introductie van
den Prins van Oranje in den Raad van State. Een
geschil tusschen Rijnland en Amstelland.

De presidentsverkiezing van het
Hof van Holland.

Het handschrift: „Staten van Holland, 1670quot; dat hierbij
in druk verschijnt, is geschreven door Hans Bontemantel, een
Amsterdamsch regent, voor historici geen onbekende, sedert
professor Kernkamp van hem heeft uitgegeven: De Re-
geeringe van Amsterdam, soo in 't Civiel, Crimineel en
Militair, i) In de prachtige inleiding op dat werk heeft
Kernkamp het leven en de werken van Bontemantel uit-
voerig beschreven. Wij leeren Bontemantel hieruit kennen
als een figuur van den tweeden rang, wiens leven ons
weinig belang ingeboezemd zou hebben, zoo hij niet een
onvermoeid schrijver was geweest. Niet minder dan 13
banden en 2 portefeuilles met losse stukken zijn ons van
zijn werk bewaard gebleven. Deze papieren zijn van groot
belang voor de kennis van de geschiedenis der Republiek
en vooral voor die van Amsterdam. In het tweede hoofdstuk
van zijn inleiding op De Regeeringe van Amsterdam be-
handelt Kernkamp de geschiedenis' van de collectie-Bonte-
mantel en geeft daarna een beschrijving van den inhoud der
gedenkschriften. Het ligt niet in den opzet van dit werk
nogmaals een overzicht hiervan te geven. Belangstellenden
verwijs ik naar Kernkamp's werk.

LEVENSSCHETS VAN HANS BONTEMANTEL.

Zooals vele regenten in den bloeitijd van de Republiek
behoorde Hans Bontemantel tot den gegoeden koopmans-
stand. Waarin hij precies handel dreef, is ons niet bekend.
Wij weten, dat hij in 1644 voor zijn zaken een reis maakte

1) Kernkamp, De Regeeringe van Amsterdam, uitgegeven in de
werken van het Hist. Gen. 3e serie No. 7 en 8.'
Staten van Holland 1670.nbsp;i

naar Denemarken en Zweden. Ook over den stand van zijn
financiën zijn wij niet nauwkeurig ingelicht. Uit het feit,
dat zijn vader in 1630 geschat werd op een, voor dien tijd
aanzienlijk, vermogen van een f 50000 en hijzelf, nadat hij
zich uit zijn zaken had terug getrokken, zich vestigde op
de Keizersgracht, mogen wij afleiden, dat Bóntemantel tot
de goed gesitueerden van zijn vaderstad mag gerekend
worden. Tot de allerrijksten heeft hij niet behoord.

Naar de familie van Bontemantel heeft Professor Kern-
kamp een diepgaand onderzoek ingesteld. De grootvader
van Hans Bontemantel, Gerrit Jansz. Van Delft, behoorde
tot de Oude Geuzen, en was één der velen, die uit vrees
voor den Bloedraad, de wijk uit Amsterdam namen. Nadat
de stad naar de zijde van den Prins overgegaan was, kreeg
hij zitting als raad en schepen in het stadsbestuur. In 1580
was hij gedeputeerde ter dagvaart van wege de stad Am-
sterdam en werd kort daarna thesaurier van Holland. Eén
van zijn dochters trouwde met Heinrik Barentsz. Bonte-
mantel, een gezeten Amsterdamsch koopman, en uit dit hu-
welijk werd Hans Bontemantel geboren. Den 24sten Ja-
nuari 1613 werd hij in de Oude Kerk te Amsterdam ge-
doopt.

Over de jeugd van Bontemantel is zeer weinig bekend.
Waarschijnlijk bezocht hij de Latijnsche school. Uit zijn
aanteekeningen blijkt tenminste, dat hij iets van het Latijn
geleerd heeft. Maar het is gering; hij maakt de meest grove
fouten.

Zooals ik reeds meedeelde, maakte Bontemantel in 1644
een reis naar Denemarken en Zweden. Hij reisde met de
vloot, die onze gezanten naar deze landen vervoerde. Ge-
durende de reis werd hij éénmaal bij de gezanten aan tafel
genoodigd en in Stockholm kreeg hij een aanbevelingsbrief
van hen mee. Ook hieruit blijkt ons, dat hij behoorde tot
een goede en notabele familie.

In 1646 trad hij in het huwelijk met Maria Snoeks, die
ook uit een geziene familie stamde. Haar vader, Dr.
Aegidius Snoeck, was medicijnmeester der Oost-Indische
Compagnie en had zitting in het Collegium Medicum, welk
college belast was met toe te zien, dat alle apothekers het
receptenboek, samengesteld door Nicolaas Tulp, gebruik-
ten.

Al werden beide families tot de notabele gerekend, toch

bekleedden zij geen belangrijke functies in het stedelijk be-
stuur. Dat Bontemantel toch toegang kreeg tot verschei-
dene regeeringsambten, heeft hij te danken gehad aan
verre bloedverwanten, neven en nichten, zooals hij ze
noemt. Volle neven en nichten zijn zij waarschijnlijk niet ge-
weest, zooals Prof. Kernkamp heeft aangetoond. Gaan wij
na wie dit zijn, zoo vinden wij op pag. 81 van het hierach-
tervolgende handschrift, dat Bontemantel ten eten was ge-
weest te Delft, by nichte van Ruyven, de vrouw van den
bekenden burgemeester Graswinckel. Eén van de neven was
Frans Banning Cocq, heer van Purmerland. Deze spreekt
Bontemantel in een brief aan met „mon cousinquot;. Vooral aan
den invloed van dezen laatsten heeft Bontemantel het te
danken gehad, dat hij zijn intrede deed in de regeerings-
colleges van Amsterdam.

In 1650 begon hij zijn loopbaan als regent. Uit de lijst
der ambten, die hij bekleed heeft, i) zien wij, dat Bonte-
mantel in de meeste lagere colleges zitting heeft gehad.
Naarmate hij echter ouder werd, ging hij ook belangrijker
posten vervullen. In 1653 werd hij lid van de vroedschap en
m 1669 nam hij het ambt van president-schepen waar. Vol-
gens het gebruik, dat de afgetreden presidenten van de
schepenbank, zoo zij tevens lid van de vroedschap waren,
door Burgemeesteren mede ter dagvaart werden genomen',
woonde Bontemantel in 1670 de vergadering bij van de
Staten van Holland. Eenigen invloed heeft hij in de Sta-
ten-vergadering niet gehad. Dit bracht zijn positie niet mee,
maar ook onder zijn mede-gedeputeerden had hij weinig ge-
zag. Met zijn meening werd weinig of geen rekening ge-
houden. Later hoop ik hiervan eenige gevallen mee te
deelen.

Voor ons is het echter van groot belang geweest, dat
Bontemantel in 1670 de Staten-vergadering heeft bijge-
woond. Het zijn de notulen, die hij tijdens de zittingen
maakte, de „Haechse annotatiënquot;, zooals hij ze zelf noemt,
die ^hierachter worden uitgegeven.

Na afloop van zijn verblijf in Den Haag is Bontemantel
nog tot September 1672 lid van de vroedschap gebleven
loen werd hij wegens zijn anti-stadhouderlijke gevoelens

door den Prins van zijn functies ontheven. Tot zijn dood in
1688 leefde hij als ambteloos burger.

BESCHRIJVING EN BETEEKENIS VAN HET
HANDSCHRIFT.

Het manuscript berust in het Gemeente-Archief te Am-
sterdam. Het is gebonden in half leer; op den rug staat:
„Bont. Staten van Holland 1670quot;. De lengte bedraagt 35
c.M. Behalve een register, dat ik vanwege de gebrekkig-
heid en de vele onnauwkeurigheden niet overneem, bevat
het 494 fol. bladzijden, waarvan 73 bladen onbeschreven en
7 dubbel zijn. Dat de aanteekeningen grootendeels tijdens
de vergadering geschreven zijn, blijkt duidelijk uit het
schrift en den stijl, die beide erbarmelijk slecht zijn. Ten
overvloede deelt Bontemantel het ons ook mee in zijn hand-
schrift: Resolutien van den Raad, III, 1, fol. 309, waar hij
verwijst naar zijn notulen, gehouden „ter vergaderingequot;.

De inhoud van het handschrift is bont. Vrijwel alles, wat
er in het jaar 1670 in de Staten-vergadering besproken is,
vindt men er in opgeteekend. Uit de Resolutien van de
Staten van Holland kennen wij de besluiten, die dat jaar ge-
nomen zijn. Vergelijken wij deze met de notulen van Bonte-
mantel, dan onderscheiden de Resolutiën zich dadelijk door
haar uitvoerigheid en den goeden stijl. Bontemantels weer-
gave van besluiten is soms uiterst kort en hierdoor moei-
lijk verstaanbaar. Hiertegenover staat echter, dat in ons
handschrift niet alleen de gewichtige beslissingen te vin-
den zijn. Ook den inhoud van brieven en requesten, die bij
de Staten van Holland binnen komen en waarover de Reso-
lutiën niets vermelden, vertelt Bontemantel. Waar gelijke
onderwerpen behandeld worden, verwijs ik naar de Resolu-
tiën, zoodat de lezer na kan gaan, wat daarin van de notulen
wel en niet te vinden is.

Ook allerlei andere mededeelingen treffen wij aan, die
met de besprekingen der Staten in verwijderd of geen ver-
band staan. Zoo vinden wij op pag. 115 een uitspraak van
Oldenbarneveldt: „Amsterdam gy syt de eerste oorsaecke
van onhylen ende suit schaede eerst voelen en bij gevolch
de eerste veranderenquot;. Deze voorspellende woorden van
Oldenbarneveldt zullen door een gedeputeerde geciteerd
zijn, daar het vooral aan den invloed van Amsterdam is te

danken geweest, dat de Prins van Oranje zitting in den
Raad van State kreeg met een concludeerende stem. In
geen enkel verband met het behandelde in de Statenver-
gadering staat het recept tegen het podagrai) en de mede-
deeling, dat de aanleg van den weg tusschen Scheveningen
en den Haag 63000 gl. gekost heeft en dat voor het onder-
houd jaarlijks 250 gl. noodig is. 2) Naar ik vermoed, heeft
Bontemantel deze en soortgelijke berichten van zijn mede-
gedeputeerden tijdens de vergadering gehoord en zoo zijn
zij in dit handschrift verzeild geraakt. Hij omlijnt deze aan-
teekeningen steeds.

Een enkele maal komt het voor, dat Bontemantel in het
geheel geen melding maakt van besprekingen en beslui-
ten, die wel in de Resolutiën staan opgeteekend. Een enkel
voorbeeld wil ik hiervan geven. In de vergadering van 22
Maart hebben langdurige besprekingen plaats gehad over
de verpachtingen der middelen. Zeer omstandig geeft Bon-
temantel hier een verslag van, wat begrijpelijk is, daar het
ging over een zaak, die Amsterdam in het bijzonder aan-
ging. Maar over de andere punten, die in deze zitting be-
handeld werden, heeft hij in het geheel niets opgeteekend.
De reden hiervan is niet met zekerheid vast te stellen. Na-
tuurlijk zijn er vele veronderstellingen mogelijk. Daar er geen
enkel besluit genomen is en alle zaken gesteld werden in
handen van commissarissen, vermoed ik, dat Bontemantel
zoozeer in beslag genomen werd door de andere bespreking,
dat hij er niet toe gekomen is, ook melding te maken van
de overige zaken.

De mededeelingen omtrent de Statenvergadering, die in
hoofdzaak het historisch belang van het handschrift uit-
maken, zijn zeer omstandig. Voor een ieder, die het hand-
schrift leest, zal het het echter dadelijk duidelijk zijn, dat
Bontemantel totaal niet het vermogen bezit, om belangrijke
zaken te scheiden van volkomen onbeduidende. Ik heb mij
afgevraagd, of hij deze notulen misschien maakte in op-
dracht van een ander, die zelf geen lust of gelegenheid
had, om aanteekeningen te maken en die toch volkomen
op de hoogte van het verhandelde wilde zijn. Naderhand
heb ik deze veronderstelling echter weer verworpen. Bon-

1)nbsp;Vgl. pag. 146.

2)nbsp;Vgl. pag. 260.

temantel heeft, naar ik meen, zuiver voor zich zelven deze
aanteekenmgen gemaakt, om later nog eens nauwkeurig na
te kunnen gaan, onder welke omstandigheden een besluit
genomen was. Dit wordt ons duidelijk, wanneer wij op-
merken, dat hij ook voorvallen vertelt, waarbij hij zelf geen
schitterend figuur maakt.

In het voorjaar van 1670 werden besprekingen gevoerd
over het mtroduceeren van den Prins van Oranje in den
Raad van State. De onderhandelingen liepen herhaaldelijk
vast op de kwestie van hoedanigen aard de stem zou zijn,
die men aan den Prins zou verleenen. De Witt, gesteund
door de Edelen en eenige steden, ijverde voor het beper-
ken tot een adviseerende stem; de Oranje-partij, gesteund-
door een gematigde middenpartij, drong aan op het toe-
kennen van een concludeerende stem. Amsterdam had de
zijde van de laatsten gekozen. De Witt trachtte nu tot
een oplossing te komen door een bemiddelingsvoorstel op
te stellen, waarbij den Prins onder eenige beperkingen een
concludeerende stem zou vergund worden. Dit concept-con-
ciliatoir stelde hij op in overleg met Van Beuningen en
Fagel. Toen De Witt 17 Mei, vergezeld van Fagel, een
bezoek bracht aan het logement van de Amsterdamsehe
gedeputeerden, om hen voor zijn voorstel te winnen, namen
burgemeester Pancras en de pensionaris Hop wel deel aan
het onderhoud. Bontemantel en Corver werden echter in
den tuin gezonden, i) In zijn „Regeeringe van Amster-
damquot; vertelt Bontemantel deze historie nogmaals en voegt
er eenigszins gekrenkt aan toe: „niettegenstaende mede ge-
deputeerden ter dagvaert warenquot;. 2)

Had hij in opdracht van anderen geschreven, zoo zou
hij dit verhaal niet verteld hebben. Wij mogen dus aanne-
men, dat zijn aanteekeningen uitsluitend voor zijn oogen
bestemd zijn geweest. Tendentieuse berichtgeving hebben
wij in dit handschrift dus niet te verwachten. Het gedeelte,
dat hij tijdens de vergadering schreef, is uit den aard der
zaak betrouwbaar. Tijdens het schrijven heeft Bontemantel
zeker geen tijd gehad om aan verdraaiing der feiten te
denken.

1 ) Vgl. pag. 124. Uitvoerig wordt deze kwestie behandeld op
pag. XLII.

2) Vgl. De Regeeringe van Amsterdam, dl. I, pag. 107.

Het is bekend, dat wij juist door de papieren van Bon-
temantel inzicht gekregen hebben in de vele kuiperijen van
de Amsterdamsche regenten. In geen van de vele verhalen,
die Bontemantel ons hierover vertelt, is echter iets te vin-
den, wat hem zelf compromitteert. Een enkele maal speelt
hij een rol mee in het tooneel, maar hij is meer figurant
dan werkelijk speler. De reden hiervan is tweeledig. Ten
eerste was hij niet invloedrijk genoeg, om met de hooge
heeren mee te kuipen. Ten tweede had hij er ook geen aan-
leg voor. In zijn Inleiding op „De Regeeringe van Amster-
damquot; vertelt Professor Kernkamp op smakelijke wijze eenige
voorvallen, waaruit dit duidelijk blijkt.i)

Bij de burgemeesters-verkiezing van 1666 ging het er
om, of Andries de Graeff burgemeester zou worden dan
wel Hendrick Hooft. Valckenier, van Vlooswyck en Pan-
cras ijverden voor De Graeff, Hasselaar hield de zijde van
Hooft. Beide partijen stelden alles in het werk, om hun
candidaat verkozen te zien. Ook om de stem van Bonte-
mantel werd geworven. Eenige dagen vóór de verkiezing
kreeg hij bezoek van de Vrouwe van Purmerland, een
bloedverwante van de schoonzuster van Andries de Graeff.
Bontemantel wilde zich echter tot niets verbinden en het
duurde dan ook niet lang, of hij kreeg weer bezoek van
deze aanzienlijke dame. Ook Andries de Graeff, vergezeld
van Pancras en Blauw, kwam hem opzoeken. In de ge-
sprekken, die hierbij gevoerd werden, liet men niet na hem
te herinneren aan de verplichtingen, die hij had tegenover
de familie Van Purmerland. Na eenig tegenstribbelen be-
loofde Bontemantel tenslotte op De Graeff te stemmen. De
vreugde was nu groot, „ieder gaf hem de hand, tot beves-
tiging der presentatiën, met blijdschap en zulke exclama-
tiequot;, dat hij er verwonderd over was. Toen begon hij in
te zien, hoeveel waarde er aan zijn stem gehecht werd en
nu kreeg hij spijt, dat hij niets voor zich zeiven bedongen
had. „Een verzuchting zoo naiefquot; zegt Professor Kernkamp,
„dat zij ons vertrouwen op zijn waarheidsliefde versterktquot;. 2)

Van hoeveel gewicht zijn stem toen geweest was, besefte
Bontemantel eigenlijk eerst recht in 1670, toen Pancras

1)nbsp;Vgl. De Regeeringe van Amsterdam, dl. I, pag. XXXIII-
XXXIX.

2)nbsp;Idem, pag. XXXIII.

„over tafel sittende praeten van den heer Hartochveltquot;
oude herinneringen uit 1666 ophaalde. Hartochvelt, een
Amsterdamsch medicus, behoorde tot den aanhang van
Hooft. Pancras vertelde nu, dat hij uit vrees, dat De Graeff
met over voldoende stemmen kon beschikken — de beslis-
sing scheen aanvankelijk van één stem af te hangen — het
plan bedacht had om Hartochvelt buiten de verkiezing te
houden door hem uit de vergadering te laten wegroepen
naar een gefingeerden zieke omtrent de Overtoom. De
voerman, die hem moest rijden, zou omgekocht zijn, om
Hartochvelt bij zijn terugkeer niet naar Amsterdam, maar
naar Amstelveen te brengen. Uit de aanteekening, die Bon-
temantel hierbij maakt, blijkt ons, dat hij kuiperijen aan-
vaardt, als nu eenmaal bestaande; er zich aan ergeren doet
hij allerminst. „Aen dit overlech is de gauwicheyt van den
heer Pancras te sienquot;, zegt hij en vervolgt: „en conde
Maerseveen, Bontemantel, Corver en de pensionaris Hop
van lachen niet onthouden over sulck een pracktyck.quot; i)

Sprekende over de betrouwbaarheid van Bontemantels
berichten, moeten wij in het oog houden, dat hij een over-
tuigd aanhanger van De Witt is. Vrijheid en stadhouderlijk
bestuur zijn voor hem begrippen, die lijnrecht tegenover
elkaar staan. Zijn staatsgezinde overtuiging komt naar
voren, iederen keer, dat deze kwesties ter sprake komen.
Dit beteekent niet, dat hij berichten met opzet verdraait,
maar beschouwingen, die hij er bij geeft, zijn onmiskenbaar
anti-Oranje getint. Ook in dit handschrift vinden wij hier-
van een voorbeeld.

Nadat de introductie in den Raad van State had plaats
gevonden, ging de Prins van Oranje alle leden van de Sta-
tenvergadering bedanken voor de hem betoonde goede ge-
zindheid. Tot tweemaal toe vervoegde de Prins zich aan
het logement van de Amsterdamsche gedeputeerden, zon-
der hen thuis te treffen, daar zij „uyt solliciteeren waerenquot;
om Hendrick Hudde president te maken. De Amsterdam-
sche heeren besloten nu zelf audiëntie bij Zijne Hoogheid
aan te vragen. Deze audiëntie vond 28 Juli 's morgens om
negen uur plaats en niettegenstaande dit kwam de Prins
s middags nog eens aan het logement, om de gedeputeer-
den te bedanken. Men zou zeggen, dat de Amsterdamsche

I) Zie pag. 167.

heeren zich zeer correct gedragen hadden en dat ook de
Prms hun alle eer had bewezen. Bontemantel is echter van
een ander gevoelen. Het was tegen zijn advies in, dat de
gedeputeerden den Prins bezochten. Wel had deze twee-
maal aan hun logement laten vragen, of zij thuis waren,
maar ^ dit was slechts „enpassant en voorby rydende ge-
schietquot; en de Prins had hun niet de eer bewezen van te
voren te laten vragen, wanneer het hun gelegen kwam. Dit
beschouwde Bontemantel als een „clynachtingequot;. Toen hij
zich tegen het voorgestelde bezoek aan den Prins ver-
zette, antwoordde van Vlooswyck: „Willie niet meegaen,
soo blyft thuisquot;, i) Groote voldoening zal Bontemantel ge-
voeld hebben, toen later Burgemeesteren van Amsterdam hem
gehjk gaven. Vol trots vertelt hij dan ook, dat zij gezegd
hadden, „dat Bontemantel wel had gedaen, contrarie te
adviseerenquot;. Toen de Amsterdamsehe gedeputeerden eenigen
tijd later bij den Raadpensionaris en diens vader te gast
waaren, noemde ook De Witt het bezoek aan den Prins een
misslag. 2)

Bontemantel is steeds een getrouw aanhanger van De
Witt gebleven, ook toen diens invloed afnam. Toen Pancras
hem bij de burgemeestersverkiezing in 1671 wilde over-
halen niet op die personen te stemmen, die „van sulcke
humeuren syn, dat het landt en deese stadt van een mi-
nister werden geregeert, denoteerende den raetpensionares
de Wittquot;, antwoordde Bontemantel hem, dat hij „de maxi-
me van den Raetpensionares hooch estimeerde ende byge-
volch gaeren Burgemeesteren soude sien, die met sulcke
humeuren overeencomenquot;. 3)

Eenmaal heeft Bontemantel het genoegen gesmaakt De
Witt in zijn huis te mogen ontvangen. Deze kwam hem
vragen zijn invloed aan te wenden, dat de stad Gouda een
bewindhebber in de West-Indische Compagnie kreeg. Bon-
temantel was zelf ook bewindhebber van deze Compagnie
en beloofde zijn best te zullen doen. 4)

Zijn trouw aan De Witt en diens politiek heeft, zooals
/u™/'quot;^ Bontemantel in 1672 zijn positie gekost.
Actiet heeft hij daarna niet meer deelgenomen aan de re-

1)nbsp;Vgl. pag. 146.

2)nbsp;Vgl. pag. 167.

4) vfl. uJXtT.Jxi.^''''''^^nbsp;'''

geering van zijn vaderstad. Zijn belangstelling voor regee-
ringszaken bleef echter even groot. Nu hij zelf niet meer
in de vroedschapsvergaderingen aanwezig kon zijn, trachtte
hij door middel van zijn vrienden op de hoogte te blijven
van wat er omging. Geregeld vinden wij nog berichten over
gebeurtenissen na 1672. Ook in ons handschrift heeft Bon-
temantel later nog aanteekeningen ingevoegd. Een voor-
beeld hiervan vinden wij op pag. 129, waar hij ons vertelt,
dat Willem III dagelijks in kwaliteit van lid der Ridder-
schap in de Statenvergadering van Holland aanwezig was.
Waar zulke gevallen nog meer voorkomen, heb ik dit in
een noot vermeld.

WIJZE DER UITGAVE.

De spelling van Bontemantel heb ik in zijn geheel behou-
den. De stijl is gebrekkig, zooals van kladnotulen te ver-
wachten valt. Door het aanbrengen van leesteekens heb ik
echter getracht den tekst leesbaar te maken. Inlasschingen
heb ik niet aangebracht, omdat ik dat dan bij talloos vele
zinnen had moeten doen. De inhoud van de berichten is
meestal wel duidelijk; waar dit niet het geval is, heb ik ge-
poogd, zoo mogelijk, een verklaring te geven in den vorm
van een noot. De marginale nota's, die in het handschrift
in grooten getale voorkomen, zijn in den druk, ongeacht hun
beteekenis, geplaatst onder de aanteekeningen, waarbij zij
hooren. Door de kleine duidelijke letter springen zij dade-
lijk in het oog, zoodat verwarring, naar ik meen, uitgeslo-
ten is. Aan den rand van de bladzijden heb ik de paginatuur
van Bontemantels handschrift vermeld. Deze springt een
paar nummers over, waar eenige bladen onbeschreven zijn.

In zijn inleiding op De Regeeringe van Amsterdam i)
geeft professor Kernkamp algemeene richtlijnen voor een
verdere uitgave van Bontemantels geschriften. Ik heb ge-
tracht zijn wenken op te volgen en heb dit handschrift in de
eerste plaats getoetst aan en aangevuld uit de officieele Sta-
tenresolutiën en de andere geschriften van Bontemantel.
Belangrijke gegevens vond ik verder vooral in de Resolutiën
van den Raad, dl. III, 1, waar Bontemantel onder het op-
schrift : „Hollantse Besoignesquot; allerlei meedeelt over de Sta-
tenvergadering van 1670. Verder maakte ik gebruik van de

I) Vgl. dl. I, CLXXXI.

briefwisseling der Amsterdamsche gedeputeerden ter dag-
vaart met Burgemeesteren van hun stad, van het verslag,
dat de pensionaris Hop aan het einde van het jaar uit-
bracht, van de vroedschapsresolutiën van Amsterdam en
andere steden en van de verdere gedrukte en ongedrukte

stukken, die betrekking hebben op de Statenvergaderinsj
van 1670.nbsp;s s

Was Bontemantel een figuur geweest, die door zijn in-
vloed en initiatief een stempel gezet had op vele besluiten,
zoo zou het mij mogelijk geweest zijn een samenvattend
relaas te geven van het behandelde in de Statenvergadering
van 1670. Nu echter moet ik een keuze doen uit den
overvloed van zijn aanteekeningen. Uitvoerig is Bontemantel
alleen over binnenlandsche aangelegenheden. Daarom wil ik
op enkele hiervan nader ingaan. De berichten over de bui-
tenlandsche politiek zijn zeker van belang, maar komen
slechts incidenteel voor, zoodat een uitvoerige beschouwing
hierover niet gerechtvaardigd zou zijn. Ik stel mij voor
achtereenvolgens te behandelen: de introductie van den
Prins van Oranje in den Raad van State; een geschil tus-
schen Rijnland en Amstelland en de presidentsverkiezing
voor het Hof van Holland.

DE INTRODUCTIE VAN DEN PRINS VAN ORANJE
IN DEN RAAD VAN STATE.

De Statenvergadering van Holland hield zich in het voor-
jaar van 1670 in hoofdzaak bezig met de introductie van
den Prins in den Raad van State. Bij de behandeling hiervan
kwam duidelijk aan het licht, dat er in de laatste jaren
groote veranderingen hadden plaats gevonden in de Repu-
bliek. Wij zouden het jaar 1670 een crisisjaar kunnen noe-
men, een jaar van groote kentering in de gevoelens van
vele regenten. Wij zien, dat er een groeiende oppo-
sitie is tegen De Witt, deels voortspruitend uit persoonlijke
motieven, deels veroorzaakt door een verschillend inzicht
m de politiek. Parallel met het afnemen van de macht van
De Witt vah een stijging te constateeren van den invloed
van het Oranjehuis. Het best wordt dit getypeerd door het
gezegde van den Amsterdamschen burgemeester Valckenier
dat Bontemantel in November 1670 opteekende: „de Prins'
sal wel voocht werdenquot;, i) Dit alles manifesteert zich tij-

1 ) Vgl. Bontemantel, Resol. Raad, III, 1, fol. 404.

dens de besprekingen over de introductie van den Prins in
den Raad van State.

Tot deze introductie hadden de Staten besloten op den
Sden Augustus 1667, denzelfden dag, waarop zij ook hun
goedkeuring hechtten aan het Eeuwig Edict en het aanstel-
len van bevelhebbers over het leger. Deze drie resoluties
vormen een onafscheidelijk geheel, zooals wij uit het ver-
volg zullen zien. Daar de laatste resolutie van weinig be-
teekenis is voor het vervolg, zullen wij deze voorloopig
buiten beschouwing laten en eerst nagaan de beteekenis van
het Eeuwig Edict en de resolutie aangaande de introductie.

De hoofdgedachte van het Eeuwig Edict was, dat het
stadhouderschap en het opperbevel over de militie voortaan
niet meer door één en denzelfden persoon konden bekleed
worden. In Holland werd bovendien het stadhouderschap
voor eeuwig afgeschaft. Om deze voorstellen aannemelijk
te maken voor de Oranjegezinde regenten, werd aan het
Eeuwig Edict de tweede resolutie vastgekoppeld, waarin
bepaald werd: „dat den Heere Prince van Oraigne mede
vergunt sal worden sessie in den Raedt van State, omme
aldaer geimbueert te mogen werden met de vereyschte ken-
nisse van saecken van militie, finantie en politie.quot; Tevens
werd vastgesteld, dat men, zoodra de Prins den leeftijd van
23 jaar bereikt zou hebben, nader zou overleggen om hem
het kapitein-generaalschap op te dragen, i) Door deze be-
sluiten werd de toekomst van den Prins eenigszins gere-
geld. Immers, al werd dit niet positief vastgelegd, prak-
tisch werd het kapitein-generaalschap van de Unie voor
hem bestemd.

Nieuw waren deze denkbeelden niet. Reeds in December
1650 was in Amsterdam een resolutie aangenomen, waarin
het stadhouderschap onvereenigbaar verklaard werd met
het kapitein-generaalschap. 2) Toen 10 jaar later Karei 11,
tijdens zijn oponthoud in den Haag, zijn neef in de gunst
van de Staten aanbeval, hield De Witt hem als toekomst-
beeld voor, dat het commandement over de militie te land
den Prins bij diens meerderjarigheid vanzelf in den schoot
zou vallen. 3) Tegen een regeling van de toekomst van
den Prins had De Witt zich echter steeds gekant. De reden

1 ) Vgl. Aitzema, Saken van Staet en Oorlogh, dl. IV, pag. 168.

2)nbsp;Vgl. Wagenaar, Amsterdam, 2de stuk, pag. 572.

3)nbsp;Vgl. Japikse, Joh. de Witt, pag. 183.

hiervan was, dat hij door de ondervinding geleerd had niets
meer te vreezen dan een verbintenis van de Oranje-partij met
Engeland.

In 1641 was het huwelijk gesloten tusschen den lateren
Willem II en Mary, dochter van Karei I. Het doel, dat Fre-
derik Hendrik met deze alliantie beoogde, was zuiver dy-
nastisch. Hij hoopte door een huwelijk met een koningsdoch-
ter het aanzien en de macht van het Oranjehuis in de Re-
publiek te versterken. Karei I van zijn kant verwachtte steun
tegen het parlement, niet alleen van den Stadhouder, maar
ook van de Staten, i) Deze verwachtingen van den Engel-
schen koning werden slechts ten deele vervuld. Frederik Hen-
drik steunde hem wel met geld, troepen en ammunitie, maar
de Staten waren niet te bewegen partij tegen het parlement te
kiezen. Integendeel vond het verzet tegen de autocratie van
de Stuarts veel sympathie bij de regenten-klasse. De Staten-
konden tegenover een kwestie als deze, die door de Oranje-
partij tot een politieke partij-kwestie gemaakt werd, niet on-
bevooroordeeld staan. Zij wilden zich liever niet inlaten met
een Stuart, die misschien later de Oranjes tegen hen zou
steunen. 2) Ook het handelsbelang van de Republiek was in
strijd met een gewapend optreden tegen Engeland. Hoe-
wel de Oranjepartij onder leiding van Frederik Hen-
drik en later onder diens zoon aandrong op een oorlog
tegen het Engelsche parlement, wist Holland dit door een
krachtigen tegenstand te beletten. Tot aan den dood van
Willem H was de buitenlandsche politiek van de Republiek
verdeeld in zich zelve. De Oranjes wilden met behulp van
Frankrijk de Stuarts in hun macht herstellen en de Staten
trachtten steeds een oorlog met Engeland te vermijden.
Door deze tweeslachtige politiek had de Republiek veel na-
deel ondervonden en ook na den dood van Willem II was
het wantrouwen van de Engelsche Republiek steeds merk-
baar geweest. Het beste bewijs hiervoor is, dat Cromwell
de Acte van Seclusie eischte, voordat hij in 1654 vrede met
de Republiek wilde sluiten.

Gedurende de jaren 1655 en 1660 had de connectie tus-
schen het Engelsche vorstenhuis en Oranje geen in-
vloed op de buitenlandsche politiek. Beide waren te veel

1)nbsp;Vgl. Geyl, Fred. Henry of Orange and King Charles I, Engl.
Hist. Review, July 1923.

2)nbsp;Vgl. Geyl, Willem II en de Stuarts, Gids, April 1923, pag. 65.

gedesorganiseerd, dan dat zij veel invloed konden hebben
Na de restauratie van Karei II kwam er echter verande-
ring m den toestand. De Oranje-partij kon nu steun vinden
by een machtig koning. Niet dat Karei II zich veel be-
kommerde om het lot van zijn minderjarigen neef, maar
de mogelijkheid bestond nu, dat de sterke koning zijn zwak-
ken neef zou helpen om stadhouder te worden, met de be-
doehng om hem dan voor zijn eigen plannen te gebruiken.
„Een Oranje, die als een vazal van Stuart zou zijn, dat was
het nieuwe schrikbeeld, dat De Witt uit de onzalige verbin-
tenis van 1641 zag voortspruitenquot;, i) Het is dan ook vol-
komen begrijpelijk, dat hij, toen hij in de onderhandelingen
met Karei 11 en den Grooten Keurvorst trachtte den jongen
prins in handen te krijgen, bepaalde toezeggingen in zake
eventueele latere ambten voor den jeugdigen Oranjeprins
zocht te vermijden. Toen overeenstemming omtrent de voog-
dij mislukt was, liet De Witt den Prins in arren moede aan
zijn buitenlandsche verwanten over, maar besloot nu hem
m de Republiek den voet dwars te zetten. 2) Het voorstel,
om den Prins in 1666 Kind van Staat te maken, deed hij
dan ook alleen om een onmiddellijke designatie te voor-
komen. Een succes was het voor hem, dat hij er, in overleg
met de Prinses-Douairière, in slaagde de Engelschgezin-
den — eenige „quaede menschenquot;, zooals hij ze noemde —
uit de omgeving van den Prins te verwijderen. 3)

In zijn angst voor een samengaan van Stuart en Oran-
je, wat tot vernedering van de Republiek zou leiden, werd
hij in het zelfde jaar 1666 versterkt door het openbaar
worden van de ongeoorloofde briefwisseling van Buat met
het Engelsche hof. Buat werd ter dood veroordeeld, maar
De Witt besefte heel goed, dat de Engelsche regeering
anderen zou vinden, die bereid waren oppositie tegen de
Staten te voeren. Onder den schijn van de belangen van
den Prins te bevorderen, benadeelde Karei II in werkeliik-
heid de Republiek.

In Augustus 1667 werd, zooals wij zagen, voor den Prins
het uitzicht geopend op het kapitein-generaalschap van de
Unie. Het is duidelijk, dat de voorstellen, hiertoe strekken-

' gt; Zie Geyl, De moeder van Willem III, Gids, Nov. en Dec. 1927,
Febr. en Maart 1928.

V^nbsp;^^^^ ^^ Hoogestantspersonagiën, Gids 1928.

3) Vgl. Japikse, Joh. de Witt, pag. 274.

de, niet van De Witt zijn uitgegaan. Zij zijn voortgekomen
uit een middenpartij, die veel aanhang vond in Haarlem en
Amsterdam. De hoofden van deze partij waren Gaspar Fagel,
pensionaris van Haarlem en Gillis Valckenier, burgemeester
van Amsterdam. Dezen zagen duidelijk in, dat het onmogelijk
zou zijn den Prins op den duur buiten alle ambten te houden
en zochten daarom naar een oplossing, waarbij de vrijheid van
den Staat gewaarborgd bleef, terwijl tevens de Oranjepartij
tevreden werd gesteld. Aanknoopend bij de bovengenoemde
Amsterdamsche resolutie van December 1650, stelden zij
samen het Eeuwig Edict en de resolutie aangaande de in-
troductie in den Raad van State op. Deze moeten dus be-
schouwd worden als een poging om de Oranjepartij en de
voorstanders van de „vrijheidquot; bijeen te brengen.

De twee resoluties van den 5 Augustus 1667 beteekenden
een groote tegemoetkoming aan de Prinsgezinden. Na den
dood van Willem II hadden de Staten van Holland besloten
geen stadhouder, noch een kapitein-admiraal-generaal aan te
stellen. Behalve Groningen en Drente, die Willem Frederik
tot stadhouder kozen, volgden de andere provincies het voor-
beeld van Holland. Nu zien wij echter in 1667, dat welis-
waar het stadhouderschap in Holland voorgoed werd af-
geschaft, maar voor den jongen Prins werd het uitzicht
geopend op het kapitein-generaalschap over de militie.

Op de vraag, of hierdoor werkelijk een verzoening be-
reikt werd, moet evenwel het antwoord ontkennend luiden.
Voor de staatsgezinde regenten beteekende het een groote
mbreuk op de „ware vrijheidquot;. De Witt was er dan ook
aanvankelijk niet voor te vinden geweest. In 1670 vertelde
Fagel aan Bontemantel, dat, toen hij en burgemeester Val-
ckenier in 1666 het „fondament van het Eeuwig Edict ge-
sinnet en geconsipieertquot; hadden, de Raadpensionaris daar
niet aan wilde en dat zij meer dan een jaar doende waren
geweest, eer zij hem konden bewegen er zijn goedkeuring
aan te hechten, i) De reden, dat De Witt zich tenslotte niet
langer verzette, vinden wij. uitgedrukt in een brief
aan den Amsterdamschen regent, Eambertus Reynst, van
den 8sten Juli 1667, waarin hij schrijft: „lek hebbe, hoo-
rende eenige cordaete voorslaegen tot conservatie van de
vryheydt int regardt van de magistraetsbestellinge, 't ver-

1) Vgl. pag. 141.

geven van ambten en de wet, om alle stadhouderschappen
met het oppergesach over de militie in één persoon incom-
patibel te verklaeren, oock apparentie siende, om die iegen-
woordich meede by de swackste leden op 't crachtigste te
doen vaststellen ende om onder beneficie van dien de mi-
litie oock redelycker wyse bestelt te krygen, my daerjegens
met derven opposeerenquot;. i)

Dat De Witt de Oranjepartij zoover tegemoet kwam
sproot dus voort uit twee overwegingen. Blijkbaar achtte
mj net noodig, dat de voornaamste principes van de vrij-
heid nog eens door alle leden en voornamelijk door de
zwakste bezworen werden. Met de zwakste leden zal hij
waarschijnlijk bedoeld hebben de middenpartij in Haarlem
en Amsterdam. Het zal den Raadpensionaris niet ontgaan
zijn, dat er zich een verandering voltrok in de gevoelens
van vele regenten. De tweede reden, waarom De Witt zijn
verzet opgaf, was, dat hij alleen op deze manier kans zas
om eenige bevelhebbers over het leger benoemd te krijgen.
De noodzakelijkheid hiervan was duidelijk aan het licht ge-
treden, nadat in den Munsterschen oorlog de slechte toe-
stand van het landleger gebleken was.

Nadat De Witt eenmaal zijn verzet opgegeven had, on-
dervond het voorstel ook in de Statenvergadering' van
Holland geen tegenstand. Toch waren er bij de behandeling
van het Eeuwig Edict in de vroedschapsvergaderingen wel
stemmen van verzet opgegaan.

Rotterdam was tegen de introductie van den Prins in
den Raad van State, „als gevende te groote aenlydinge en
verbmtenissequot;. 2) Ook Dordrecht en Delft hadden bezwa-
ren. Vele leden van de vroedschap hadden liever gezien,
dat de introductie uitgesteld werd. Zij stemden tenslotte
toe terwille van de verbetering van het leger. 3) Dat ook
Valckenier op grond van deze overweging4) in de vroed-
schapsvergadering van Amsterdam verklaarde voor het
project te zijn, maakt een eenigszins zonderlingen indruk,
daar wij immers uit de uitlating van Fagel tegenover Bon-
temantel weten, dat burgemeester Valckenier met Fagel het

D Brieven van De Witt dl. III pag. 363

2)nbsp;Vgl. Resol. Raad, U, 2, fol. 788.

3)nbsp;Idem fol. 781.

4)nbsp;Idem fol. 781.

Eeuwig Edict heeft opgesteld.!) Waarschijnlijk heeft hij
meer de meening van De Witt naar voren gebracht dan
zijn eigen, om zoo de andere leden gemakkelijker tot in-
stemming te bewegen. Dit was wel noodig. Bontemantel zelf
stemde tegen 2) en bij het afleggen van den eed op het Edict
deden Bontemantel en Hooft dit al morrende, „de laeste
syde by gelegenthyt van tijden ontsweerenquot;. 3) Reeds eerder
had Hooft zijn bezwaren tegen het afleggen van den eed
geuit, „want nu een eet te doen, wat over eenige jaaren
sal adviseeren, docht hem wat vremt te weesen en het soo
lang soude houde, als de moode wasquot;. 4) Er mocht dan
eenige ontevredenheid zijn onder de regenten, werkelijk
verZet tegen het afleggen van den eed kwam alleen voor quot;in
Edam, waar een oud man zeide: „lek ben out en doof en
kan den eed niet wel hooren en wil liever uytgaenquot;. 5)

Waren de Staatsgezinden niet erg enthousiast over het
Eeuwig Edict, diege nen, die hoopten op een herstel van de
Oranjes in al hun waardigheden, waren heftig verontwaar-
digd. Het vooruitzicht, dat de Prins later wellicht het op-
perbevel van de militie zou krijgen, kon hen niet verzoenen
met de afschaffing van het stadhouderschap. De beoogde
verzoening werd niet bereikt en de Oranjepartij werd noo-
deloos verbitterd.

Nadat in Holland het Eeuwig Edict was aangenomen,
werden pogingen in het werk gesteld, om met de andere
gewesten tot overeenstemming te komen. Na korten tijd
hechtten Utrecht, Gelderland en Overijsel hun goedkeuring
aan het ontwerp-harmonie, maar de drie overige gewesten
bleven halsstarrig weigeren. Zeeland vooral verzette zich
tegen de bepaling, dat nooit een kapitein-generaal van de
Unie stadhouder zou mogen worden, zijn of blijven van
eén of meer provinciën. Het meende, dat dit op een alge-
heele vernietiging van het stadhouderschap, althans op uit-
sluiting van den Prins zou neerkomen. Tevergeefs zonden
de Staten van Holland in 1668 een bezending naar Zeeland,
Friesland en Stad en Lande, om deze over te halen zich
aan te sluiten bij het ontwerp-harmonie. Deze toestand

I ) Vgl. pag. XV en pag. 141.

2)nbsp;Vgl. Resol. Raad, dl. II, 2, fol. 781.

3)nbsp;Idem fol. 851.

4)nbsp;Idem fol. 780.

5)nbsp;Aitzema, a.w., dl. IV, pag. 169.

Staten van Holland 1670.nbsp;,,

duurde voort tot 1670, toen eindelijk de drie weigerachtige
provinciën hun verzet opgaven, naar zij zeiden, terwille
van de eensgezindheid onder de bondgenooten, maar in
werkelijkheid op aandringen van den Prins, die inzag, dat
langer tegenstand niets zou baten en alleen de introductie
vertragen. Den 25sten Maart deelden de drie provinciën
hun besluit mee in de Staten-Generaal en drongen er op
aan, dat de introductie nu zonder uitstel plaats zou vinden.

Inderdaad stond nu niets meer aan de introductie in den
weg en reeds wilden de Gedeputeerden ter Generaliteit tot
conclusie komen, toen een deputatie uit de Staten van Hol-
land in de vergadering van Hare Hoog Mog. verscheen,
en den wensch te kennen gaf, dat eerst de retroacta
nagezien zouden worden, om na te gaan op welke wijze
de introductie plaats moest vinden en welke plaats men
den Prins zou aanwijzen. Tenslotte, en dit was het belang-
rijkste, of men den Prins zitting zou verleenen_ met een
stem en zoo ja, van hoedanigen aard deze zou zijn. i)

De Gedeputeerden van de andere gewesten namen dit
uitstel zeer kwalijk. Zij wezen er op, dat de introductie
reeds in 1667 behandeld was. Een nieuwe behandeling was
dus onnoodig. Zij konden ook niet begrijpen, dat Holland
hierop aandrong, daar het initiatief tot het introduceeren
van den Prins immers door dit gewest genomen was. Wilde
Holland de zaak op de lange baan schuiven? zoo vroegen zij.

„Nae lange contestatiequot; zoo verteh Bontemantel, die zelf
deel uit maakte van de deputatie uit de Staten van Hol-
land, „quam de Raetpensionaris ter Generaliteit, waerop het
scheen, dat alle de gemoederen wat omsaegen en bedaer-
den. 2) Zoo geschiedde het, dat, terwijl zes provinciën aan-
drongen op conclusie, deze werd uitgesteld, totdat de re-
troacta zouden zijn nagezien.

Den volgenden dag reeds vroegen de Staten van Holland
het advies van de Hollandsche gedeputeerden in den Raad
van State. Dit waren Van Seventer uit de Edelen, Glas uit
Enkhuizen en de secretaris Slingeland. Na gewezen te
hebben op de verplichtingen, die voortvloeiden uit de reso-
lutie van Augustus 1667, gaven dezen een overzicht, hoe
de introductie van Frederik Hendrik en Willem II zich had

1)nbsp;Vgl. pag. 41.

2)nbsp;Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 279.

toeg-edragen. Beiden hadden zitting gehad als Raad met een
concludeerende stem. Daar het hun nog niet duidelijk voor
oogen stond, wat zij moesten adviseeren, wilden zij over
deze zaak hun gedachten nog eens laten gaan.

27 Maart vond opnieuw een bespreking plaats. Veel licht
hadden de drie Hollandsche leden van den Raad van State
echter niet uit de retroacta gekregen en daarom beperkten
zij zich tot het geven van eenige beschouwingen, i) Dat de
Prins geintroduceerd moest worden, stond vast, meenden
zij. De moeilijkheid bestond hierin, dat hij niet, zooals de
andere leden van den Raad van State, uit één der provin-
ciën gecommitteerd zou worden, maar zitting zou krijgen
als een gecommitteerde uit de Generahteit, dus uit alle pro-
vinciën tezamen. Drie kwesties bleven, volgens hen, te be-
spreken en wel de wijze van introductie, de plaats, die men
den Prins zou aanwijzen en de stem. Mocht er besloten
worden den Prins zitting te verleenen met een stem, zoo
stond nog te overwegen, of deze adviseerend, dan wel con-
cludeerend zou zijn. Hierover moesten de Staten van Hol-
land dus delibereeren.

De Edelen, die het eerst hun stem moesten uitbrengen,
trokken zich terug in één der zijvertrekken en beraadslaag-
den ongeveer een uur, voordat zij terug kwamen, om hun
advies uit te brengen. 2) Hun eenparig gevoelen was, dat
zij door hun woord gebonden waren den Prins zitting in
den Raad van State te geven. Wat betreft de sessie, hier-
over waren zij van meening, dat de stoel met de armen, die
aan het hoofd van de tafel stond en vroeger gebruikt werd
door den gouverneur-generaal — Leicester — en later door
de stadhouders, weggenomen moest worden. Aan den Prins
zou aangewezen moeten worden één der fluweelen stoelen,
zonder armen, die geplaatst moest worden boven den zetel
van den Gelderschen afgevaardigde. Dit was de eerste zetel
aan de zijde der tafel. Zij motiveerden dit laatste, door er
op te wijzen, dat de Prins moest worden beschouwd als een
gecommitteerde uit alle provinciën en dus niet geplaatst
kon worden tusschen de andere gecommitteerden in. Even-
min kon men hem plaatsen aan het einde van de tafel. Over
het derde punt, de stem, zouden zij spreken naar hun gemoed.

1)nbsp;Vgl. pag. 51.

2)nbsp;Vgl. pag. 52 en Resol. Raad, III, 1, fol. 281 sqq.

Lnd Fn H TTnbsp;uitoefenen dan Hol-

iTr, n K , 'nbsp;dan de helft opbracht

van alle belastingen van de Republiek.nbsp;P^racnt

wSf^nbsp;l^unnen uitoefenen dan

Holland, vinden wij steeds weer als bezwaar aanShaald

d;nbsp;van een concludeerendenbsp;ïem Ook

De Witt gebruikt dit als argument

haddenquot;quot; in'^'d'^'^rquot;nbsp;^^nbsp;^eelnbsp;bezittingen

hadden m de Generaliteitslanden, waarvoornbsp;zij echter

nooit lasten betaald hadden, alhoewel hiertoe dikwHls

een verzoek tot hen gericht was. Wanneer nu de Prins Jen

concludeerende stem kreeg in den Raad van State die het

beheer voerde over de Generaliteitslanden, voorz;gen zif

dat er m de toekomst nooit belastingen ;ouden fehev^

kunnen worden uit de domeinen der Oranjes, soodatquot; zoo

voegden z, er hatelijk aan toe, „syn goeder;n sondes

ten door de costen van den Staet werden beschermtquot;, i)

l en derde werd gewezen op zijn verwantschap met het

Engelsche vorstenhuis en den keurvorst van BrandeSurf

i^VZkvf''nbsp;frontiersteden, waaïïn door

de Kepubhek garnizoenen waren gelegd

1 Ti^ul '■a'^ende deze kwesties, mocht de Prins eeen

oncT,dnbsp;quot;J' dquot;® '^«quot;den zij hem ook gen

concludeerende stem toestaan.nbsp;^

T ^tp.'^onnbsp;^^^^ deze beperking wat jrezocht

In het 29ste artikel van de instructie%an in Raïd van

I) Resol. Raad, III, 1, fol. 282.

State was immers vastgesteld, dat een Raad zich van stem-
men moest onthouden in aangelegenheden, waarbij bloed-
verwanten, hem tot in den vierden graad bestaande, waren
gemteresseerd. Het was echter duidelijk, dat dit artikel on-
mogelijk zou zijn toe te passen op den Prins van Oranje,
daar deze dan vrijwel van alle besprekingen over de bui-
tenlandsche politiek uitgesloten zou zijn. Toch wilden de
indelen blijkbaar den invloed van den Prins in deze zaken
zooveel mogelijk uitschakelen. Bedenken wij nu dat De Witt
pensionaris der Edelen was, dan wordt het ons duidelijk,
wat hiervan de oorzaak was. Zijn politiek ten opzichte van
het Oranjehuis werd, zooals wij zagen, beheerscht door de
vrees, dat de Oranjes tot vazal van de Stuarts zouden
worden. Het advies der Edelen draagt hier duidelijk de
sporen van.

De vierde reden, waarom de Edelen tegen een conclu-
deerende stem waren, kunnen wij beschouwen als een
samenvatting van de voorgaande. „Dat groot en in aensien
is en daerom, stemme hebbende, ydereen soude hem toe-
stemme en soo meest voocht weesen; en sal noch met syn
prealable stem al te veel authorityt hebbenquot;, i) Angst dus
voor te groote macht van den Prins. Hierin stonden zij
met alleen. Vele leden deelden hun gevoelen.

Na de Edelen brachten de steden hun advies uit Uit-
voerig vermeldt Bontemantel het advies van de verschillende
leden Dordrecht wees er op, dat er sedert het aannemen
van het Eeuwig Edict en de daarmee samenhangende re-
soluties groote veranderingen hadden plaats gevonden. De
mvloed van den Prins was in vele provincies aanmerkelijk
gestegen, vooral in Zeeland, waar hij Eerste Edele was
geworden. Daar de omstandigheden sedert 1667 zoo sterk
gewijzigd waren, had men het recht veranderingen aan te
örengen m de beslissingen, die men toen genomen had
meende de stad. Men behoorde de introductie geheel van dé
nanü te wijzen en zoo dit onmogelijk was, dan moest de
autoriteit van den Prins zooveel mogelijk besnoeid worden,
ivien moest hem dan ook in het geheel geen stem toeken-
nen. Immers reeds door een praeadvies zou de Prins te
grooten mvloed hebben op de andere Raden, die hem zou-
oen ontzien, vanwege de groote autoriteit, welke hij in de

1) Vgl. pag. 52.

verschillende provinciën bezat. Daarom wilde de stad hem
^leen zittmg geven, om te hooren en te zien. Ook wensSS
Dord e ht, dat, zoodra de Prins een militair ambt zou gaan

zottt;nbsp;^^ ^^^^ State een Inde

Meer beperkingen dan de Edelen en Dordrecht aan de

Sen^'zoquot;'''quot; verbinden zou men moeilij kunnen be-

Ï stad Hnbsp;het advies van

de stad Haarlem uitbracht. Haarlem wilde den Prins ^een

fitting in den Raad van State geven „als een pampTere

mannetje, of schildery, maer als Ln hee;-'. i) Waf Seft

de manier van mtroductie en de sessie, hierin kon de stad

.ich wel vereenigen met de Edelen, maar overigens wa en

Stuk voor stuk Teerquot;
legde Fagel de argumenten van de Edelen. Juist omdat de
Prins veel goederen m de Republiek bezat, kon van hem
trouw verwacht worden en omdat hij bemind was en groote
autoriteit beza^ zou hij deze kunnen aanwenden ten voor-
dede van de Republiek en van Holland in het bijzoTer
Ook het bezwaar, dat de Prins geallieerd was met'buiten:
landsche vorsten, kon hij niet deelen. Integendeel hierin
zag hy juist een voordeel. Dit laatste kenteekent de 'verhou
ding tusschen de Staatsgezinde regenten en de OranjepartU

eHlquot; Df ^nbsp;op Ka-

rei II. De connectie van Oranje en Stuart achtten de eersten

een groot gevaar, terwijl de laatsten van uit Engeland het

Ïonbsp;^^nbsp;verwachtten. Ten

te weten, of het was
alüjd de bedoeling geweest, dat de Pnns, als e;n Raad, v^

Sen .nbsp;fitting in den Raad van State zou

krijgen met een concludeerende stem

huizquot;efnbsp;Leiden en Enk-

huizen. De gedeputeerden van deze twee steden meenden

overigens, dat het weinig of geen verschil zoruhiSaken
O de Prins zitting kreeg met een adviseerende of éereon

bewering lijkt mij wel wat over-
areven. Had de Pnns een concludeerende stem dan was
zijn rechtspositie veel sterker, dan wanneer hi^ sleS's len
adviseerende stem had. Ook werd in het eerste Ïev^^ zin
stem meegeteld bij het opnemen der stemmequot; In'^zroverie

I) Vgl. pag. 53 en Resol. Raad, III, 1, fol. 284.

hadden Leiden en Enkhuizen gelijk, dat 's Prinsen invloed
in ieder geval aanmerkelijk zou stijgen, onverschillig of hij
nu een concludeerende of een adviseerende stem kreeg. En
juist die machtsversterking van den Prins wilden de Staats-
gezinde regenten voorkomen en dit streven blijkt ons ook
weer uit het advies van Rotterdam. De stad was in 1667
reeds tegen de introductie geweest, omdat men hierdoor te
veel verbintenissen op zich nam tegenover den Prins. De
pensionaris De Groot zei nu dan ook: „dat wenste te weesen
in de oude vryhytquot;. i) Daar men echter woord moest houden,
sloot de stad zich aan bij het advies van Dordrecht.

De gedeputeerden van Amsterdam hielden een slag om
den arm. Zij drongen aan op eensgezindheid en verklaar-
den, bij ontstentenis daarvan, nadere bevelen van hun princi-
palen te willen afwachten.

Zooals wij zien, was men nog ver van eenstemmigheid
verwijderd. Over de twee eerste punten, de introductie
en de sessie, bestond vrijwel geen verschil van meening,
maar over het laatste punt, de stem, liepen de meeningen
belangrijk uiteen. Eenige leden waren voor een conclu-
deerende stem, anderen voor een adviseerende, terwijl
Dordrecht en Roterdam den Prins alleen zitting wilden
verleenen, om te hooren en te zien. De Staten van Hol-
land waren dus niet tot een conclusie gekomen en daar
zij verklaarden, niet te kunen gedoogen, dat over deze
kwestie in de Staten-Generaal met meerderheid van stem-
men beslist werd, kon ook ter Generaliteit geen conclusie
genomen worden. 2)

Door de Staten-Generaal werd 28 Maart ook een com-
missie benoemd om advies uit te brengen over de intro-
ductie van den Prins. 3) Deze commissie was samenge-
steld uit eenige gedeputeerden uit de Staten-Generaal,
aangevuld met eenige leden uit den Raad van State. Het
advies van deze commissie, waarin ook Johan de Witt zit-
ting had, kwam wat betreft de twee eerste punten — de
mtroductie en de sessie — overeen met dat, waarover reeds
in de Staten van Holland overeenstemming bereikt was.
Aangaande het derde punt — de stem, welke den Prins zou

1 ) Vgl. pag. .54 en Besol. Raad, III, 1, fol. 285

2)nbsp;Vgl. Resol. Holland 28 Maart 1670

3)nbsp;Vgl. idem.

iSiifHSfrS;

webi, mijkt, dat De Witt, gesteund door de sjecommitteer

tÏeX th'lquot;'nbsp;Hollandscirg~:

ken n; Jnbsp;. . adviseerende stem had uit gespro-

ken De gecommitteerden uit de overige gewesten waren
echter voor een concludeerende stem geweest. i

ha? snr^l Tnbsp;deze zaak vergaderd

had sprak zich mt voor een adviseerende stem. 2) ^

De W^fnbsp;^nbsp;quot;quot; dat het streven Van

De Witt er op gericht is, de Staten-Generaal tot een ge

^ke conclusie te brengen, als waartoe ook de Staten van

vr ^^i-Seet-^^^^ - ^^^ ^^-^en

De meerderheid in de Staten-Generaal was echter voor
^n concludeerende stem. Dit bleek, toen deze kwestie 31
Maart in stemming gebracht werd. Zeeland, UtTSt en
Gelderland verklaarden zich voor een conclud;erende stem
te wijl Gromngen en Overijsel nader last van hun priS

fast te zifnquot;nbsp;verklaardequot;^ongê-

last te zijn en er dus toch geen beslissing genomen kon

worden. De gedeputeerden van Friesland vitfouwTen, dat

de bedoeling van hun principalen was, dat den Prins een

Sd en GrolV''^ -u vergund worden, maar nu Over-
ijsel en Gromngen de beslissing van hun principalen wilden
afwachten, besloten ook zij hiertoe. Wanneer de StLT van
HoUand met te kennen gegeven hadden, dat z^ n deze
zaak geen besluit met meerderheid van stemme^^ zouden
gedoogen, dan hadden de Staten-Generaal besSer den
l^rms te mtroduceeren met een concludeerende stem

Ue Prins had dit, zooals de Wicquefort ons meedeelt
ook stellig verwacht. Hij zou zelfs aan eenige van^rrer-'
trouwden gezegd hebben, dat hij dien dag of nooi^ zitW
zou nemen m den Raad van State. 3) D? stemi^Ïgt ^
Sta^neraal was hier echter niet gunstig voor,locals

2) SrSnbsp;Utrecht 1670.

iv!nbsp;Histoire des Provinces Unies etc., dl.

duidelijk blijkt uit het gezegde van een Geldersch afgevaar-
digde, die bekend stond als een aanhanger van den Prins.
Deze zeide, dat wanneer de meerderheid den Prins in den
Raad van State zou brengen, de minderheid hem er uit zou
doen gaan. i) Totdat de Staten van Holland, welke op reces
vvaren gegaan, teruggekomen waren, kon dus geen beslis-
sing genomen worden.

Onderwijl had de Raadpensionaris tijd, om de verschil-
lende gewesten tot eenstemmigheid te brengen over het
verleenen van een adviseerende stem. De Witt trachtte dit
te bereiken, door de andere gewesten te bewegen zich aan
te sluiten bij het advies der commissarissen van de Staten
van Holland. Met de resultaten, die hij hierdoor verwierf,
trachtte hij daarna die leden van de Staten van Holland,
welke zich hadden uitgesproken voor een concludeerende
stem, te bewegen zich te vergenoegen met een adviseerende
stem en zich aan te sluiten bij de meerderheid. Met het ten
uitvoer brengen van dit plan zien wij hem dan ook spoedig
aan het werk gaan.

30 Maart schreef De Witt een brief aan Van Weede van
IDykveld, 2) geëligeerde in de Staten van Utrecht, waarin
hij hem er op wees, wat de gevolgen zouden zijn, wanneer
de Prins met een concludeerende stem zitting kreeg in den
Raad van State. Evenals de Edelen legt ook De Witt er
sterk den nadruk op dat, terwijl Utrecht slechts één stem
had in den Raad van State, Zeeland er over drie zou kunnen
beschikken. Gezien den invloed, dien de stem van den Prins
had en het feit, dat de Zeeuwsche heeren, in tegenstelling
met de Hollandsche gedeputeerden, zitting hadden voor
hun leven, zou Zeeland zelfs over meer invloed beschik-
ken, dan Holland en — maar dit schreef De Witt niet — over
zeker driemaal zoo veel invloed als Utrecht. De Witt was
dan ook verbaasd over de houding van den Utrechtschen ge-
deputeerde Van Amerongen, die zich met de gedeputeerden
van Zeeland de „alleryverichstequot; betoond had, om den
Prins een concludeerende stem te geven. Tevens drong De
Witt er op aan, dat er met spoed beraadslaagd zou worden,
„alsoo jegenwoordich de importante saeck by Hollandt al-
leen werd gesustineert, ende dat onfeylbaerlyck in de pro-

1 ) Vgl. De Wicquefort, a.w. pag. 128.
2) Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 29.

vmtien van Overysel ende van Stadt en Lande de ernst
die by de heeren Gedeputeerden van Utreeht betoont werdt
om Syne Hoocheit eene concludeerende stemme als boven
te doen hebben, overgeschreven wordende, aldaer van bv-
sondere naedruk sal wesenquot; De Witt beoogde dus met
dezen brief de Staten van Utrecht te bewegen het uitge-
brachte advies te herroepen en zich voor een adviseerende
stem te verklaren. Ten overvloede ging een vrijwel geliik-
Kiidend schrijven aan den heer Van Raesfelt tot Twickeloo
Urost m Twente.

h^t gewenschte re-
sultaat bereikt. 24 Maart (st. v.) zond de stad Utrecht een
missive aan de Utrechtsche gedeputeerden ter Generaliteit
waarin zij haar misnoegen uitsprak, dat deze heeren ad-
vies hadden uitgebracht, zonder van te voren overle? met
hun principalen gepleegd te hebben. Tevens werd hun ge-
last zich met verder met deze zaak in te laten, sonder
hiertoe expresse ordre van de heeren Staaten deser pro-
vintie te hebben ontfangenquot;. i) Ook de Geëligeerden zonden
een missive aan de gedeputeerden ter Generaliteit met een
vrijwel gehjkluidenden inhoud. 2) Voorloopig trok de pro-
vincie Utrecht haar advies, dat voor een concludeerende
stem was geweest, terug.

Nu moest De Witt nog bereiken, dat de Staten van dit
gewest zich staatsgewijze conformeerden met het advies van
de commissarissen van de Staten van Holland In een
schrijven van 10 April verzocht De Witt zijn neef Nico-
las Vivien hiertoe al zijn invloed aan te wenden bij ziin
goede vrienden in Utrecht, daar het „een seer goede saecke
van sonderlmge operatie soude synquot;, als dit geschiedde vóór
de bijeenkomst van de Staten van Hollant 3)

Ook m Zeeland deed De Witt een poging, om een ver-
andering van het provinciaal advies te bewerken. 11 April
streef hij aan zijn Zeeuwschen collega, Pieter de Huybert •
„Den grooten yver, die de heeren van Zeelandt ende nae-
mentlyck den heere Van Stavenisse in de particuliere con-
ferentie betoont heeft, om den heere Prince van Oraigne

fol.' 29!°°''nbsp;Raad, III, 1,

2)nbsp;Idem fol. 297.

3)nbsp;Brieven van De Witt, IV, pag. 36.

in den Raadt van State te doen hebben eene concludee-
rende stemme, heeft myns oordeels die saecke by de andere
provinciën meerder terugge als voorwaerts gesett ende in-
dien Syne Hoocheit sich niet en laat disponeeren, om by
provisie op eene adviserende stemme in den Raedt in te
treden, soo sie ick tegemoet, dat diegene, die hem sulx aen-
raden, hem over het paerdt gesett sullen hebben.quot; i) Klaar-
blijkelijk beoogde De Witt met dezen brief ongerustheid bij
de Zeeuwsche heeren te verwekken en hen tot toegeven te
bewegen, uit angst dat, wanneer zij zich al te vasthoudend
betoonden op dit punt, de geheele introductie wel eens mis
kon loopen. Veel resultaat viel van dit schrijven niet te ver-
wachten, daar de inhoud van den brief allerminst in over-
eenstemming was met de waarheid. Bovendien was Zee-
land niet geneigd tot toegeven, zooals uit het vervolg zal
blijken.

Niettemin had De Witt vrij veel succes met zijn bemoeiin-
gen, om de gewesten er toe te brengen zich uit te spreken
voor een adviseerende stem. Kort nadat de Staten van Hol-
land op reces waren gegaan, vervoegden gedeputeerden
uit alle provinciën, behalve Zeeland, zich bij den Prins en
rieden hem met grooten nadruk aan, zich te vergenoegen
met een adviseerende stem. 2) Dit bleef natuurlijk zonder
eenig resultaat.

Met de resultaten, die hij bereikt had, trachtte De Witt
nu de leden van de Staten van Holland tot een harmonie te
brengen. 1 April ging een missive af aan burgemeesteren
en regeerders van alle stemmende steden van Holland,
waarin de Raadspensionaris dezen op de hoogte bracht van
het advies, dat de commissie, aangesteld door de Staten-
Generaal, had uitgebracht. 3) Tevens gaf hij hun een ver-
slag van het bezoek, dat de gedeputeerden van alle provin-
ciën, behalve Zeeland, bij den Prins hadden afgelegd. Door
hier zoo met nadruk op te wijzen, bereikte De Witt, dat
de tegenstanders van een concludeerende stem versterkt
werden in hun gevoelens, nu de kans op overeenstemming

1)nbsp;Vgl. Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 37.

2)nbsp;Vgl. pag, 81 en Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 30.

3)nbsp;Idem pag. 29. De extracten uit de Resol. Staten-Generaal en
den Raad van State zijn gedrukt als bijdrage bij den beschrijvings-
brief van de Staten van Holland.

«cheen. De voorstanders
ecoter, die zich nu van den steun der overige gewesten he-

Denbsp;^n V laten varen. Het zelfde doel beoogde

vanSLd quot; 'nbsp;de Stafen

van Holland een copie van de missive van de stad Utrecht

ïïïeleidend^nbsp;^^^ Generaliteit toezond met een

begeleidend schrijven, waarin hij meedeelde, dat ook de
Geeyerden een gelijken brief aan de gede^teerden Je

De^mt dh t^r:;

ue Witt dit aan de leden mee te moeten deelen i)

Het sprak van zelf, dat De Witt bij zijn pogingen om de
Staten van Holland tot eenparigheid te^rLgen^^uTtui-
ten op tegenstand van Haarlem. Zooals wij�ds zage^
had deze stad, bij monde van Fagel, zich krachtig uitgeïro
ken voor een concludeerende stem. Haarlem had veel s£r
gemaakt m de vergadering en had besloten aan'de p^cl
palen te rapporteeren. 2) De Witt trachtte nu invloS u t

Lrnbsp;beslissing, die de vroedschap van Haarlem

over de mtroductie zou nemen. Hiertoe zond hij 1 Aprd
aan Fagel dezelfde missives, die hij aan de burgemeesters
en regeerders van de stemmende steden gezondfn haTa)

hïrl K eenigheitquot; en verzoekt hem „de saecke bij de
heeren borgemeesteren ende vroedschappen tot alle mode-
ratie te dingeerenquot;. Daarna bespreekt hij het d eig^ment

mT^nbsp;de Prins geen zitting zou krij-

gen met een concludeerende stem

teerfln'^'d'quot;nbsp;de Haarlemsche gedepu-

sSedr. bedreiging geuit hebben. Bontemantel, die
z ker een nauwkeurig alles, wat hij hoorde, opschre;f, en
SlHt . belangrijke uiting niet zou vergeten Wr-

gezegdToïh'quot;' rnbsp;vergadering van'27 ki:rt

pzegd is De Haariemsche afgevaardigden hebben toen al-
leen verldaard: „Weeten niet beeter of de intende is ge-

VröidShapTaï Xcte if tenbsp;^f --ve van de

2)nbsp;Vgl. pag. 56.

3)nbsp;Vgl. Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 33.

weest, als een Raet wegens de provintien in den Raet soude
weesen. Sullen de inclinatie der leden van Holland en der
provintien rapporteeren aen haeren principaelen, om haer
te laeten een vrye deliberatiequot;, i) Toen de Staten van Hol-
land besloten, dat ter Generaliteit over deze kwestie niet
met meerderheid van stemmen beslist mocht worden, had
Haarlem laten aanteekenen, niet te hebben geadviseerd. 2)
Een duidelijk uitgedrukte verklaring, dat men zich niet
meer gebonden zou achten aan het Eeuwig Edict vinden wij
hier dus niet. In zijn annotatie op den brief van De Witt
aan Eagel wijst Dr. Japikse op deze onduidelijkheid en
vervolgt: „lezen wij dit goed, dan beteekent dit het vol-
gende: „Haarlem zelf weigerde op dit punt te adviseeren,
omdat het een concludeerende stem als vanzelfsprekend
beschouwde; zou echter de gezindheid der Hollandsche
leden aan de principalen rapporteeren en dezen een prae-
advies geven, om geheel vrij te handelen in hun delibera-
tien, m.a.w. zonder zich gebonden te houden aan het Eeuwig
Edictquot;. 3) Het is wel mogelijk, dat Eagel dit bedoeld heeft,
maar dan heeft hij zich wel met een voor hem merkwaar-
dige vaagheid uitgedrukt. Mogelijk heeft De Witt het buiten
de Statenvergadering op een minder dubbelzinnige wijze
van de Haarlemsche gedeputeerden gehoord.

Hoe dit ook zijn moge, deze opvatting bestond bij de
afgevaardigden van Haarlem en werd met een onmisken-
bare duidelijkheid geuit in de Statenvergadering Van den
19den April en den 16den Mei. Bij deze gelegenheid ver-
klaarde Haarlem zich voor eene concludeerende stem en
voegde er aan toe: „soo sulx niet wort gepresteert volgens
de intentie van de resolutie 5 Aug. 1667, dat oock de re-
solutie op de selfde tyt genomen van en wegens het stadt-
houderschap oock houden voor gerejecteertquot;. 4)

In zijn brief aan Eagel bestrijdt De Witt het recht van
de stad, om zich niet meer gehouden te achten aan het
Eeuwig Edict. Wanneer, zoo schrijft hij, twee partijen een
contract aangegaan zijn en een der twee contractanten een
andere interpretatie aan het contract geeft als de andere,
zoo heeft hij niet het recht het contract ongeldig te verkla-

1)nbsp;Vgl. pag. 54.

2)nbsp;Vgl. pag. 56 en Resol. Holland 28 Maart 1670.

3)nbsp;Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 34.

4)nbsp;Vgl. pag. 78 en 116.

ren, maar hun geschil moet dan aan een rechter onder-
worpen worden. Daar in dit geval geen rechter benoemd
kan worden, zoo moet de meening van de meerderheid door-
slaggevend zijn. Temeer, daar allen tezamen bewilligd heb-
ben m het vaststellen van dwangmiddelen, om weigerachti-
ge leden tot naleving van het contract te brengen.

Voordat ik mijn relaas van het verloop der zaak ver-
volg, wil ik eerst de vraag behandelen, of men in 1667 de
bedoeling gehad heeft den Prins met een adviseerende
stem of met een concludeerende stem zitting te verleenen
in den Raad van State. De tegenstanders van een concludee-
rende stem beriepen zich op den tekst van de resolutie
die de mtroductie in den Raad van State in uitzicht stelde'
Deze luidde: „dat den Heer Prince van Oraigne meede
vergunt sal worden sessie in den Raedt van State, om al-
daar geimbueert te mogen werden met de vereyschte ken-
nisse van saecken van militie, finantie en policiequot;. i) Het
doel van de introductie was blijkbaar om den Prins kennis
van 's lands zaken bij te brengen. Over het verleenen van
een stem werd in het geheel niet gesproken. Aangezien men
met door den tekst der resolutie van 5 Augustus 1667 ge-
bonden was in de beslissing over het al of niet verleenen
van een stem_ en den aard daarvan, konden de leden dus
zeggen, dat zij hierin volkomen vrij waren en dat de deli-
beratie hierover een geheel nieuwe deliberatie was. Lijn-
recht hiertegenover staat de verklaring van Fagel, dat het
in 1667 de intentie was geweest den Prins een concludee-
rende stem te verleenen. Volgens Haarlem was men dus
m deze kwestie gebonden door een onderlinge afspraak, al
was deze dan niet uitdrukkelijk vastgelegd. Daar Fagel,
zooals we gezien hebben, zelf het Eeuwig Edict mede had
geconcipieerd, legt zijn bewering een groot gewicht in de
schaal. Hij versterkte deze aanmerkelijk door te zeggen, dat
men er, toen hij in April 1669 in Zeeland onderhandelde' om
deze provincie te bewegen zich aan te sluiten bij' de
acte van Harmonie, van uitgegaan was, dat de Prins een
concludeerende stem zou krijgen in den Raad van State. 2)
Gaan wij nu na, of er nog meer gegevens te vinden zijn
waardoor bagels opvatting gesteund wordt.

I ) Seer. Resol. Holland 2 Juli 1667
2) Vgl. pag. 78.

De Wicquefort deelt ons mee, dat de Raadpensionaris zelf
indertijd tot den Prins gezegd had, dat hij geloofde, dat
men Zijne Hoogheid een concludeerende stem zou vergun-
nen. Dit was de persoonlijke meening van De Witt, maar
hij was er van overtuigd, dat dit ook de bedoeling was van
zijn meesters de Staten, i)

In de Statenvergadering van 23 Mei verklaarde Valcke-
nier, die, zooals we reeds zagen, met Fagel het Eeuwig
Edict had opgesteld, dat hij, toen hij gecommitteerd was naar
Friesland en Groningen, om deze provincies te bewegen
hun instemming te betuigen aan de Acte van Harmonie,
ook van meening was geweest, dat het de bedoeling was
den Prins zitting in den Raad van State te verleenen met
een concludeerende stem. 2)

Dat men bij de onderhandelingen met de andere provin-
ciën hiervan inderdaad is uitgegaan, wordt m.i. bewezen
door het feit, dat, toen deze kwestie voor de eerste maal
in de Staten-Generaal in behandeling kwam, alle gewesten
behalve Holland bereid waren den Prins een concludee-
rende stem toe te staan. Ten slotte, toen de gedeputeerden
van Gelderland 13 Mei hun provinciaal advies ter Generali-
teit inbrachten, waarbij zij den Prins een concludeerende
stem vergunden, legden zij er den nadruk op, „dat sulx
is geweest de intentie in December 1667 der commis-
saressen van Hollandquot; 3) Het komt mij overigens zeer
onwaarschijnlijk voor, dat Zeeland, Friesland en Groningen
ooit hun instemming met de Acte van Harmonie betuigd
zouden hebben, zoo aan den Prins slechts een adviseeren-
de stem zou zijn toebedacht.

Op grond van het bovenstaande meen ik dan ook te
mogen zeggen, dat het inderdaad de bedoeling is geweest
den Prins in den Raad van State te introduceeren met een
concludeerende stem. Dat De Witt en met hem vele leden
van opinie veranderd waren, vindt zijn oorzaak in de ver-
anderde omstandigheden. Immers sinds de Prins Eerste
Edele in Zeeland was geworden, had hij belangrijk meer
macht dan in 1667 bij het aannemen van de resolutie, die
hem uitzicht gaf op den Raad van State. De Wicquefort

1 ) Vgl. De Wicquefort, a.w., dl. IV, pag. 135.

2)nbsp;Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 341.

3)nbsp;Vgl. pag. 105.

geeft dit ook als reden op, waarom de Raadpensionaris
van mzicht veranderd was. i)

In zijn brief wees De Witt er Fagel op, dat vele leden
van ^n ander gevoelen waren dan de heeren van Haar-
lem. Deze leden werden versterkt in hun meening, doordat
zy voorzagen, dat de andere gewesten niet veel bezwaren
zouden maken, wanneer Holland zich voor een adviseeren-
de stem uitsprak. Deze laatste passage uit den brief van
t April is weer kennelijk bedoeld, om de houding van Haar-
lem minder zeker te maken. Veel effect had het schrijven
van De Witt met. Het antwoord van Fagel is verloren ge-
gaan, maar Uit een tweede missive van De Witt aan den
Haarlemschen pensionaris, geschreven 12 April, blijkt, dat
deze geantwoord heeft, dat hij de opinie van De Witt' niet
kon deelen. 2) De Witt zag nu blijkbaar in, dat Haarlem
vast besloten was met toe te geven en stelde daarom aan
Fagel een compromis voor, waarbij de Prins zitting zou
krijgen in den Raad van State, voorloopig met een advi-
seerende stem, of praeadvies, totdat de bondgenooten het
over deze kwestie eens zouden zijn. Bij deze regeling, meen-
de De Witt, zou de Prins het voordeel hebben, dat men
hem gemakkelijker een concludeerende stem zou verleenen,
wanneer hij eenmaal zitting had, dan wanneer hij geheel
buiten den Raad van State stond. Uit dit voorstel blijkt
duidelijk het streven van De Witt om den invloed van Oran-
je in de Republiek zoo gering mogelijk te houden. Fagel zal
wel bezwaren gehad hebben, om dezen wissel op de toe-
komst te accepteeren. Merkwaardig is ook het einde van
dezen brief. De Witt deelt Fagel hierin mee, dat Jacob van
Coevorden tot Stoevelaar, gedeputeerde van Overijsel ter
Generaliteit, hem zoo even had meegedeeld, dat de stad
Deventer, aangaande de introductie, een resolutie had ge-
nomen van gelijken inhoud als het advies van de gecom-
mitteerden uit de Staten van Holland, dus voor een advi-
seerende stem.

Al ijverde Haarlem nog zoo krachtig voor het verleenen
van een concludeerende stem, doorslag gevend zou dit niet
zijn in de Statenvergadering van Holland. Hiervan was De
Witt stellig overtuigd. Werd de stad echter gesteund door

? 7A- P® Wicquefort, a.w., dl. IV, pag. 135.

Vgl. Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 37.

Amsterdam, zoo zouden vele leden mede gestijfd worden
in de „seer dangereuse i) sustenue van aen het Eeuwig
Edict ende den eedt daerop gedaen niet te wesen gehoudenquot;
wat „een merckelycke scheuringequot; tot gevolg zou hebben.
Zoo schreef De Witt 1 April aan zijn oom Andries de
Graeff, oud-burgemeester van Amsterdam en een groot te-
genstander van Valckenier. Hij verzocht zijn oom, om bij
de deliberatiën in de vroedschap „de saecke ten goeden eynde
te helpen dirigeeren ten besten van ons lieven vaderlandt ende
de diergekogte vryheydt van 't selvequot;. 2) Tegelijk met dezen
brief verstuurde De Witt aan Andries de Graeff dezelfde
missives, die hij aan alle burgemeesters en regeerders van
de stemmende steden had toegezonden.

Wij hebben nu gezien op welke wijze De Witt gedurende
den tijd, dat de Staten van Holland op reces waren, ge-
tracht heeft de stemmende steden van Holland en de
overige gewesten te bewegen, zich aan te sluiten bij het
advies van de commissarissen van de Staten van Holland.
Voornamelijk wilde hij echter bereiken, dat Holland zich
voor een adviseerende stem verklaarde. Gelukte hem dit,
dan zou het niet veel moeite kosten ook de bondgenooten
tot een gelijk besluit te brengen. Hoe de verhouding was
van Holland ten opzichte van de andere gewesten, leeren
wy uit een brief van De Witt aan Lambertus van Reynst.
„De macht en het aensien van Hollandtquot; zoo schrijft De
Witt, „is bij de andere provinciën zoo groot, dat ick meyne,
dat omtrent deselve met goedt beleydt te boven can werden
gecomen al 't gene Haer Edel Groot Mog. op goede gron-
den ende naer redelyckheydt comen te resolveren.quot; 3)
Maar, gaf in de Republiek Holland den toon aan, in de
Staten-vergadering van Holland kwam het voornamelijk
aan op de houding van Amsterdam. Droeg Holland 58%
van alle lasten der Republiek, de stad Amsterdam bracht
van deze 58% meer dan de helft op. Geen wonder dus, dat
het advies van de machtige koopstad veel gewicht in de
schaal legde bij het nemen van besluiten.

Aan de hand van wat Bontemantel meedeelt in zijn an-
notaties van de vergadering der Staten, aangevuld met de

1)nbsp;In de uitgave van Dr. Japikse staat dangeriende. Vgl. Brie-
ven van De Witt, dl. IV, pag. 32.

2)nbsp;Idem pag. 31.

3)nbsp;Idem dl. III, pag. 363.

Staten van Holland 1670.nbsp;„r

aanteekenmgen uit zijn manuscript „De Resolutien van den
Raad wil ik het verloop van de deliberatiën nagaan die
tenslotte geleid hebben tot het verleenen van een conclu-
deerende stem aan den Prins.

16 April kwamen de Staten terug van het reces en drie
dagen later werd de introductie in behandeling genomen
Vergehjken wij de adviezen van de verschillende leden
over de kwestie, of men den Prins een stem zou toekennen
en zoo ja, van hoedanigen aard deze zou zijn, met hun ge-
voelen, uitgesproken in de vergadering van 27 Maart, zoo
^en wij, dat hierin vrijwel geen verandering is gekomen
De pogingen van De Witt, om het advies van de commis-
sarissen van de Staten van Holland door alle leden van de
Statenvergadering te doen aannemen, waren dus zonder
succes gebleven. De Edelen bleven bij hun verklaring dat
een adviseerende stem hun uiterste concessie was en 'wer-
den hierm gesteund door Gouda, Schiedam, Brielle en
Hoorn. Dordrecht, Delft en Gorcum legden er nogmaals
den nadruk op, dat sinds de Prins Eerste Edele van Zee-
land geworden was, de toestand geheel was veranderd • zijn
autoriteit was reeds veel te groot. Terwille van de eensge-
zindheid waren zij bereid de introductie toe te staan Een
stem wilden zij den Prins echter niet toekennen. Rotterdam
bracht de leden m herinnering, wat er in den jare 1650
was gebeurd en verklaarde niet te willen mee werken aan
het verlies van de vrijheid. Dit immers stond te wachten
wanneer de Prins te groote macht kreeg; daarom zei dè
stad met in de introductie te zullen toestemmen, voordat
de Prins los van Zeeland zou zijn. Alkmaar, Edam, Mon-
nikendam, Medemblik en Purmerend waren nog ongelast.
Voor de introductie met een concludeerende stem verklaar-
den zich Haarlem, Amsterdam, Leiden, Schoonhoven en
Enkhuizen. Haarlem weerlegde de redenen van Dordrecht
De pensionaris, Fagel, legde er den nadruk op, dat men
door beloften gebonden was den Prins een concludeerende
stem te geven. Toen in April 1669 met Zeeland onderhan-
deld werd over een regeling van de justitie, waren tegelijk
pogingen m het werk gesteld, om Zeeland te bewegen, haar
verzet tegen de Acte van Harmonie op te geven.

Hierbij was er sprake van geweest den Prins zitting in
den Raad van State te verleenen met een concludeerende
stem. Gevaren voor de vrijheid kon Fagel hierin ook niet

zien, daar het Eeuwig Edict deze voldoende beschermde.
Ditmaal uitte Fagel openlijk de bedreiging, dat Haarlem
zich niet meer aan het Eeuwig Edict gebonden zou achten,
zoo de resolutie, die op dien zelfden dag was aangenomen,
niet ten uitvoer werd gebracht.

Toen de afgevaardigden van Delft hem daarop verweten,,
niet te spreken ten dienste van het land, stoof hij op. Wat
het antwoord was, vertelt Bontemantel niet. Wij mogen
gerust aannemen, dat het antwoord van Fagel aan duide-
lijkheid niets te wenscben heeft overgelaten. Van Asperen,
een der Edelen, interrumpeerde hem met: „Die minst
geeft, doet bestquot;. Dit was de heimelijke gedachte van velen.
De gedeputeerden van Amsterdam, die, zooals we zagen,
bij de eerste bespreking geen advies hadden uitgebracht,
maar op eensgezindheid hadden aangedrongen, verklaarden
zich nu voor een concludeerende stem. In de vroedschaps-
vergadering van 14 April was dit besluit genomen, i) Op
grond van welke overwegingen, wordt niet vermeld in de
Vroedschapsresolutiën. Ook Bontemantel deelt hierover
niets mee in zijn Resolutiën van den Raad. Wel is ons
bekend, wat de Amsterdamsche pensionaris. Hop, in zijn
notulen heeft aangeteekend. 2) De stad achtte het beter
den Prins een concludeerende stem te vergunnen dan de
kans te loopen, dat het Eeuwig Edict op losse schroeven
kwam te staan. Evenals Leiden, kon ook Amsterdam wei-
nig verschil zien tusschen een adviseerende en een conclu-
deerende stem.

Nu Haarlem gesteund werd door Amsterdam, was de
geheele kwestie veel ingewikkelder geworden. Het ging niet
alleen meer om de introductie, maar het Eeuwig Edict
kwam nu in het geding. Dat hieraan getornd werd, zouden
noch De Witt, noch de leden van de Staten-vergadering
van Holland willen. Praktisch stond nu vast, dat het uit-
gesloten was den Prins slechts met een adviseerende stem
in den Raad van State te introduceeren. Pogingen, om Am-
sterdam van houding te doen veranderen, stelde De Witt
niet in het werk. Dit zou ook volkomen nutteloos geweest
zijn. De Stemming in de machtige handelsstad was in de

1)nbsp;Vgl. Vroedschapsresolutiën van Amsterdam 14 April 1670.

2)nbsp;Vgl. pag. 79.

laatste jaren sterk veranderd ten nadeele van De Witt Door
den dood van Zuid-Polsbroek, had de Raadpensionaris zijn
grootsten steun verloren. Andere, niet minder krachtige
figuren waren op het tooneel verschenen. Algemeen
heerschte het gevoelen, dat De Witt wel wat al te veel
macht gekregen had. In- verband hiermee stond ook het
voorstel van Amsterdam, om De Witt van een deel van zijn
taak te ontlasten door Van Reuningen als Secretaris van

lasten quot;quot;nbsp;^^nbsp;''quot;quot;^quot;'^quot;dsche politiek te be-

De oppositie tegen De Witt kwam voort uit verschillende
oorzaken. xNaast persoonlijke motieven, waren er ook die
voortvloeiden uit een verschillend inzicht in de buiten-
. landsche politiek. De Witts politiek was gebaseerd op goede
verstandhouding met Frankrijk. Die wilde hij dus voor al-
les bewaren. Van Beuningen, die reeds eenige malen als
gezant naar Parijs was geweest, om over verlaging van de
invoerrechten te spreken, welke de Fransche regeering in
steeds toenemende mate op de Hollandsche waren legde
meende dat van deze politiek niets goeds te verwachten was'
Ook over de politiek ten opzichte van de Oostzee-landen
bestond verschil van meening tusschen Amsterdam en de

Üc^n ?nbsp;spanning groeide steeds meer aan en

m 1670 kwam het tot een crisis. Van Beuningen had zich
uit politieke overwegingen aangesloten bij de tegenpartij
van den Raadpensionaris. Aan het hoofd van deze parti
stond burgemeester Valckenier, een zeer bekwaam, maar
ook een zeer eerzuchtig man, die steeds meer aanhang kreeg.

Een bijzondere omstandigheid verscherpte de tegenstel-
ling tusschen De Witt en de Amsterdamsche heeren. In de
nog hangende kwestie tusschen Amsterdam en Rijnland
over het stoppen van de Aar en de Drecht, i) had De Witt
zich tegen eenige leden van den Hoogen Raad uitgelaten in
een zm, welke door de Amsterdamsche regenten werd uit-
gelegd als zijnde ten nadeele van de stad. Zelfs Andries
de Uraeff was hierover zeer verbolgen. Het is dan ook niet
toevallig, dat wij juist in den tijd, dat deze gebeurtenis voor-
viel, een uitlating vinden, welke duidelijk de stemming van
Amsterdam tegenover De Witt manifesteert. „25 April
savons in den Haech over tafel discoureerende, wegens de

1) Vgl. pag. 44.

xxxvn

introductie van Syne Hooghyt in den Raedt van Staeten,
syde den Pensionares Hop dat veel liever wilde sien, dat
den Prins Hollant soude regeeren, dan een dienaer van Hol-
lant, ja liever geregeert wilde weesen door den bisschop
van Munster, al is hy Catholyck. De Burgemeester Munter
scheen meede van het eerste gevoelen te syn.quot; i)

Vooral dit laatste is teekenend, daar Munter niet op den
besten voet stond met Valckenier en De Witt zijn vreugde
geuit had over zijn verkiezing tot burgemeester. 2)

Van de toenemende oppositie was De Witt volkomen op
de hoogte, zooals blijkt uit een brief, welken hij in dezen tijd
zond aan zijn zwager Deutz. Hij schrijft hem hierin: „Ick
bevinde tot mijn leedtwesen, immers ick werde door velen
bericht, dat ick jegenwoordich by vele van de heeren bor-
gemeesteren der stadt Amsterdam soodanich aengesien
werde, dat het mij niet geraden is aen haer eenige parti-
culiere personen te recommandeeren ende dat het oock
mogelyck de gerecommandeerde personen eerder naedee-
lich als voordeelich soude syn.quot; 3) Dit was volkomen juist.
Bij de benoeming van een nieuwen president van het Hof
van Holland beval de heer van Heemstede zijn broeder
Bennebroek in de gunst der heeren van Amsterdam aan.
Ter aanbeveling wees hij er op, dat zijn broer geen vriend
van den Raadpensionaris was, integendeel, de Amsterdam-
sche gedeputeerden konden ervan verzekerd zijn, dat Ben-
nebroek steeds de zijde van Amsterdam zou houden. 4) Mede
aan den gemeenschappelijken tegenzin tegen een te groote
macht van De Witt is bet te danken, dat het Valckenier
met zijn aanhang gelukte, Amsterdam zich te doen uit-
spreken voor een concludeerende stem.

Nu dit besluit eenmaal genomen was, stelde Amsterdam
ook pogingen in het werk de andere leden van de Staten
van Holland te bewegen zich bij haar aan te sluiten. Toen
Bontemantel 20 April, dus een dag nadat Amsterdam zich
openlijk aan de zijde van Haarlem geschaard had, ten eten
was in Delft, bij burgemeester Graswinckel, vernam hij
daar, dat Van Beuningen moeite gedaan had de gedeputeer-
den van Delft en Dordrecht over te halen, hun verzet te-

1 ) Vgl. pag. 96.

2)nbsp;Vgl. Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 24.

3)nbsp;Idem pag. 47.

4)nbsp;Vgl. pag. 143.

gen een concludeerende stem terwille van de harmonie te
laten varen, i) Bij deze twee steden, die zoo krachtig op
pkomen waren voor het behoud van de „ware vrijheid-
hadden deze pogmgen natuurlijk geen succes. De bewering
van Van Beuningen, dat het den Raadpensionaris onver-
schilhg was, of de Prins met een adviseerende, of conclu-
deerende stem zitting kreeg in den Raad van State, maakte
met den mmsten indruk op hen. Zij was dan ook niet juist
Hoogst waarschijnlijk zullen de Amsterdamsehe heeren
zich allereerst beijverd hebben, om die steden, welke nog
geen beslissing genomen hadden, over te halen, zich te con-
formeeren met het advies van Amsterdam en hierbij had-
den zij meer kans op succes. De tegenpartij zal wel even-
mm stil gezeten hebben. Wat er zich precies afgespeeld
heeft tusschen 19 April en 18 Mei, den dag, waarop voor
de derde maal de introductie aan de orde gesteld werd, heb
ik niet kunnen nagaan.

De Witt, die volkomen op de hoogte was van de gezind-
heid in de verschillende steden, was tot het inzicht gekomen,
dat het onmogelijk zou zijn de adviseerende stem in de Sta-
ten-vergadering van Holland te doen aannemen,. Daar ech-
ter een introductie met een concludeerende stem op even-
veel tegenstand zou stuiten, zocht hij naar eene oplossing,
welke voor beide partijen aanvaardbaar zou zijn. Aan het
einde van de laatste vergadering had hij reeds aangeboden
een bemiddelmgs-voorstel op te stellen. Dit plan was met
weimg enthousiasme ontvangen. Van Beuningen achtte dit
in strijd met de orders, uit Amsterdam ontvangen. Bonte-
mantel meende, dat men zich tot niets verplichtte, door naar
een voorstel te luisteren en was er dus voor. De Witt zag
geen andere mogelijkheid om de eensgezindheid in de Sta-
tenvergadering te handhaven en zette zich dus aan het
werk, om een bemiddelingsvoorstel op te stellen. Zooals
wij gezien hebben, had hij reeds aan Fagel een dergelijk
voortel gedaan. Hierbij zou den Prins zitting verleend
worden, voorloopig met een adviseerende stem, zoolang
totdat de provinciën hierover nader zouden hebben gedeli-
bereerd. Van deze zelfde gedachte uitgaande, liet hij door
den Hoornschen burgemeester, Reinier Dangewagen een
voorstel doen aan de burgemeesters van Amsterdam, waar-

I) Vgl. pag. 81.

bij, tegelijk met de beslissing over het verleenen van een
concludeerende, of adviseerende stem, in rondvraag ge-
bracht zou worden een concept-instructie voor een te be-
noemen Kapitein-generaal. Het Kapitein-generaalschap zou
volgens dit plan gescheiden worden van het Admiraal-Gene-
raalschap. 1) Werden door het Eeuwig Edict de militaire en
civiele waardigheden onvereenigbaar verklaard in één per-
soon, door dit besluit zouden de militaire bevoegdheden,
welke de Prins later zou krijgen, nogmaals tot de helft ge-
reduceerd worden. Wel heel weinig zou er dan overblijven
van de macht, die de Oranjes vroeger bezeten hadden. Van
Beuningen, tot wien Reinier Langewagen zich gewend had,
toonde weinig lust om op deze voorstellen in te gaan. Hij
vreesde terecht, dat, daar alle provinciën eerst moesten be-
raadslagen over dit voorstel, de introductie op de lange baan
zou komen. Een hernieuwd voorstel van De Witt, om den
Prins voorloopig met een adviseerende stem in den Raad van
State te introduceeren en later, wanneer alle gewesten het
eens zouden zijn over de instructie van den Kapitein-
generaal, hem eene concludeerende stem te geven, ver-
mocht niet eenige verandering te brengen in de meening
van de Amsterdamsche regenten. 2) Van deze plannen
hooren wij verder niets nieer. Dat een dergelijk voorstel
instemming gevonden zou hebben bij de verschillende pro-
vinciën, acht ik onwaarschijnlijk. De macht en de invloed
van den Prins waren de laatste jaren te veel toegenomen,
dan dat men een nieuwe besnoeiing van zijn macht zou
hebben toegestaan.

Reeds 19 April hadden de Staten van Friesland besloten
ter Generaliteit te bevorderen, dat de Prins met een con-
cludeerende stem zitting kreeg in den Raad van State. 3)
Hun voorbeeld werd door de Staten van Gelderland ge-
volgd. Deze brachten 12 Mei hun beslissing ter Generali-
teit in, waarbij zij tevens verklaarden, dat zij hun instem-
ming met het Eeuwig Edict zouden herroepen, zoo men
den Prins geen concludeerende stem gaf. 3) Deze fei-
ten toonden De Witt nogmaals duidelijk, dat bij een be-
middelingsvoorstel den Prins een concludeerende stem ver-

I ) Vgl. Brieven aan De Witt, dl. II, pag. 500.

2)nbsp;Idem, pag. 42.

3)nbsp;Resol. Staten Generaal 19 April 1670.

4)nbsp;Vgl. pag. 105 en Resol. Staten-Generaal 12 Mei 1670.

immmm

ren 14 Mei, twee dagen voordat de introductie opnieuw in de

dudeerende stem, zoo tegelijk bepaald werd, dat de zd-
tmg een einde zou nemen, zoodra de Prins VebruiS zo ,
worden m bedieningen te velde, i) Dit was efn Zt
germger beperking van de macht van den Prins dfn Te
m de voorstellen, welke De Witt aan de Amsterdamsche

zal het wel met de eenige voorwaarde geweest zijn w^roo
de Raadpensionaris een concludeerende stem wilde 'tolstaan

Sei in TTt^tnbsp;- - het project, dat hir20

Me in de Stat^en-vergadermg indiende, heel wat meer be-
perkingen werden voorgesteld. Tenslotte zijn deze respre-
Safoe wTtnbsp;het terrein'geweest. Vo'o -

ïïrst all^lei tnbsp;voorstellen kwam, moesten

eerst alle eden hun advies uitgebracht hebben. Ook zij die

nog geen last hadden van hun principalen

lede^'n zier'^f'rf.^'quot; ^^nbsp;verklaarden alle

leden zich plast. Opnieuw werd de introductie in stem-
ming gebracht. Hierbij bleek, dat Schiedam van advies ver-
anderd was en zich nu uitsprak voor een concludeerende
stem. Van de vijf steden van het Noorderkwartier welke
tot nog toe ongelast waren geweest, sloot Monnikendam
zich aan bij het advies van Rotterdam, terwijl ^maa^
Edam, Medemblik en Purmerend de zijde van AmsteS
kozen. Dit was te danken aan de bemoeiingen van aS^

tralnbsp;^^ Wicquefort o'ns meedeeh ï-

te bï ne : Ï rquot;nbsp;Noorderkwartier aan haar rifde

te brengen. 2) Qaan wij nu de verhouding der stemmen na

1)nbsp;Vgl. pag. 111.

2)nbsp;De Wicquefort, a.w., dl. IV, pag. 136.

zoo blijkt ons, dat tien leden zich verklaarden voor een
concludeerende stem, vier voor een adviseerende en drie
leden voor zitting zonder een stem. Rotterdam en Hoorn
wdden niet in de introductie toestemmen, alvorens de Prins
geheel los zou zijn van Zeeland. Dit beteekende dus, dat
hij zou moeten afzien van de waardigheid van Eersten Edele.
Eenstemmigheid heerschte er in de Statenvergadering dus
nog lang niet. Haarlem verklaarde nogmaals zich niet meer
aan het Eeuwig Edict gebonden te zullen achten, wanneer
de Prins geen zitting in den Raad van State kreeg met
een concludeerende stem en drong er op aan, dat er gecon-
cludeerd zou worden met meerderheid van stemmen. Hier-
bij werd de stad gesteund door de gedeputeerden van Am-
sterdam. Uit de tegenpartij gingen nu stemmen op om
een commissie in te stellen, welke tot taak zou hebben een
bemiddelingsvoorstel op te maken. Haarlem was hier na-
tuurlijk tegen, evenals de gedeputeerden van Amsterdam,
daar zij mets goeds verwachtten van zulke voorstellen. Het
baatte niets, dat de Raadpensionaris het 15de artikel van
zijn instructie voorlas, dat hem verplichtte zoo mo-
gelijk alles tot eenparigheid te brengen; tot overeenstem-
ming kon men niet komen en de voortzetting van de be-
handeling werd uitgesteld, totdat de gedeputeerden met
hun principalen overlegd zouden hebben, of in dit geval
bij meerderheid van stemmen beslist mocht worden en of
zij zich in mochten laten met een besoigne-conciliatoir.
Praktisch was men dus nog niets verder gekomen dan bij
de vorige behandeling van de introductie.

De kwestie was nog steeds deze. Was men in 1667 uitge-
gaan van de gedachte, dat bij een eventueele introductie den
Prins een concludeerende stem zou vergund worden, dan
W-aren de leden in hun beslissing hieraan gebonden. Was
dit echter niet het geval geweest, dan stond men geheel
vrij in de beslissing hoe men wilde handelen en dan moest
men nagaan, of in dit geval een besluit met meerderheid
van stemmen genomen mocht worden.

De vraag in welke gevallen dit geoorloofd was, bracht
herhaaldelijk moeilijkheden met zich mee, daar de leden
van een minderheid gewoonlijk verklaarden, dat zij in dit
geval geen overstemming konden dulden. Zoo ging het ook
nu. Gaan wij na wanneer een beslissing met meerderheid
van stemmen geoorloofd is, zoo blijkt ons, dat de leden

elkaar in alle zaken overstemmen, uitgezonderd in het hef-
fen van belastingen, in handelingen van bestand, vrede en
oorlog en in verandering van den regeeringsvorm. i) Naar
ik meen valt de introductie onder geen van deze drie uitzon-
deringen. De Witt zelf is blijkbaar ook deze meening toe-
gedaan, immers in zijn brief van 1 April aan Fagel schrijft
hij hierover, dat aangezien de leden der Statenvergadering
geen hoogeren rechter boven zich hebben, „notoirlyck het
minder getall van dien aen het meerder getall moet ce-
derenquot;. 2) Toen hij dit schreef, was Haarlem nog in de
minderheid; nu echter zou het advies van de stad met een
meerderheid van één stem aangenomen worden. De Witt
spreekt voorloopig dan ook niet meer van een beslissing bij
meerderheid van stemmen. Ook Burgemeesteren van Am-
sterdam achtten dit een geval, waarin overstemming plaats
mocht vinden. In hun antwoord aan de gedeputeerden ter
dagvaart, die hierover het advies van de stad gevraagd
hadden, schreven zij: „dat de intentie van het geheele
lichaem is 't geene de meerderheid van de leeden verklaert
haere myninge te syn geweestquot;. 3)

Terwijl de gedeputeerden wachtten op nader last van
hun principalen, zien wij den Raadpensionaris nog steeds
naar een oplossing zoeken, die voor beide partijen aan-
vaardbaar zou zijn. Een verzoeningsplan, waarbij tegemoet
gekomen werd aan de bezwaren van de tegenstanders van
een concludeerende stem, zou bij dezen wel ingang kunnen
vinden, maar waarschijnlijk stuiten op tegenkanting van
Amsterdam en Haarlem. Wilde De Witt slagen, zoo moest
hij een ontwerp-harmonie bij de Staten van Holland indie-
nen, waaraan Van Beuningen en Fagel hun goedkeuring
konden hechten. Met deze twee heeren stelde hij zich dan
ook in verbinding en inderdaad gelukte het hem tot een
overeenkomst met hen te komen. 4) 17 Mei 's morgens
begaven zich de Raadpensionaris, Fagel en Van Beuningen
naar het logement van de heeren van Amsterdam, waar zij
een bemiddelings-voorstel aan burgemeester Pancras en
pensionaris Hop voorlegden. Daar Bontemantel en Corver
in den tuin werden gezonden, weten wij niet hoe De Witt

1 ) Vgl. Tegenw. Staat, dl. IV, pag. 124.

2)nbsp;Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 34.

3)nbsp;Resol. Raad, III, 1, fol. 322.

4)nbsp;Vgl. voor het volgende pag. 118 sqq.

burgemeester Pancras overhaalde zijn goedkeuring aan het
concept te hechten. Deze bespreking had tot gevolg, dat nog
dienzelfden avond een memorie naar Amsterdam werd ge-
zonden, inhoudende eenige voorwaarden, waarop de Prins
geïntroduceerd zou worden met een concludeerende stem.
De eerste voorwaarde was, dat zoodra de Prins een comman-
do kreeg over de militie, de „sessiequot; in den Raad van State
een einde zou nemen. Deze kwestie had De Witt, zooals wij
zagen, reeds eerder met Van Beuningen besproken. Ten
tweede werd voorgesteld, dat wanneer bij het nemen van
een beslissing de stemmen staakten. Zeeland slechts
één stem zou mogen uitbrengen, of dat de Prins zich van
stemmen zou moeten onthouden. Hierdoor werd tegemoet
gekomen aan het bezwaar, dat Zeeland te veel in-
vloed zou krijgen in den Raad van State, wanneer de
Prins een concludeerende stem had. De derde voor-
waarde was, dat, wanneer er gehandeld werd over zaken,
rakende den Koning van Engeland, den Keurvorst van
Brandenburg, of andere potentaten, waaraan de Oranjes
geparenteerd waren, de Prins de vergadering zou moeten
verlaten. Ook hieruit blijkt weer, dat de angst voor een
samengaan van Oranje en Stuart een belangrijke rol speelde
in de politiek van De Witt. Eveneens zou de Prins niet
aanwezig mogen zijn bij de behandeling van aangelegen-
heden, waarbij hij financieel geïnteresseerd was. Door dit
laatste werd het bezwaar ondervangen, dat hij invloed uit
kon oefenen op het heffen, of liever niet-heffen van be-
lastingen uit de domeinen van de Oranjes, die voor een
groot deel gelegen waren in de Generaliteitslanden. Deze
memorie werd verstuurd naar Amsterdam met een bege-
leidend schrijven. Hierin werd aan Burgemeesteren advies
gevraagd, of men zich met een besoigne-conciliatoir over
de boven vermelde punten mocht inlaten. Ook vroegen de
gedeputeerden, of over het al of niet verleenen van een con-
cludeerende stem met meerderheid van stemmen beslist
mocht worden.

Drie dagen later, 20 Mei, stelde de Raadpensionaris de
introductie opnieuw aan de orde en zeide: „dat volgens syn
instructie syn plicht was de concordantie te bearbyden; dat
int particulier alle debvoiren daertoe had aengewent; dat
een concept heeft van concordantie opt papier gebracht,
hoopende, dat het yder lit smaeckelyck sal syn; biddende

Godt dat de gemoederen moogen tot eenpaericheyt gebracht
worden; soo het ward geoordeeh dienstich, sal geluckich
syn en soo niet, can het aen stucken gescheurt werdenquot;, i)
Na deze inleidende woorden werd in rondvraag gebracht,
of men het concept zou aanhooren. Met eenparige stemmen
werd hiertoe besloten. De Witt besprak eerst in het kort
den mhoud van het concept-conciliatoir. Hierbij wees hij er
op, dat in 1653 de Staten van Holland besloten hadden dat
bij het benoemen van een admiraal geen overstemming
mocht plaats vinden, terwijl in 1668 door alle provinciën
was besloten, dat een Kapitein-generaal alleen met een-
parige stemmen gekozen kon worden. Daarna werd de tekst
van het concept langzaam voorgelezen, zoodat ieder het
kon opschrijven, wat Bontemantel dan ook getrouw heeft
gedaan.

Hier volgt het concept: „1° Dat de Prince van Orange
gemtroduceert sal worden in den Raet van Staaten met
een concludeerende stemme; 2° Dat hy niet sal mogen pre-
sent weesen, alsser eenige saecke dienen, daer ymant hem
in bloede, of alliantie tot den vierden graede incluys be-
staende, sal weesen geinteresseert; 3° Dat hy niet sal mogen
adviseeren over deliberatie, noopende het introduceeren
van schattinge, noch belasten, of ontlasten vant ressort van
generaliteit; 4° Ende hebben voorts de leeden tot onder-
linge gerustheid verstaen ende verklaert, gelyck deselve ver-
staen en verklaeren by deesen, dat in het verkiesen van
een Capeteyn-Generael, of chef over het leger van den Staet,
langer als voor een expeditie, niet anders dan by vrywillige
overgifte van alle leeden ende in geenen deele by overstem-
minge, en weerwille van eenich lit, of leeden van deese
vergaederinge, geconcludeert can worden; en voor soo veel
by eenige leeden geurgeert is, dat soo Syn Hoochyt in tyden
ende wylen tot eenige permenente militaire charges gepro-
moveert soude moogen werden, deselve alsdan syn sessie
en stemme in den Raet niet langer soude moogen conti-
nueeren, is verstaen ende verclaert, dat dienhalve de vrye
deliberatie aen de tegenwoordige, of de toecomende re-
genten niet en behoorde te worden geprejudiceert, maer dat
daerover in tyden ende wylen het casus voorvallende, met
vrye en ongepreoccupeerde advysen naerder gedelibereert

1 ) Vgl. pag. 123 en Resol. Raad, III, 1, fol. 325.

en geresolveert sal worden, soo als ten meesten dienste van
de lande bevonden sal werden te behooren.quot;

Hierna werd het concept-conciliatoir in omvraag ge-
bracht. Daar de inhoud afweek van den last, welken de ge-
deputeerden hadden, konden zij hierover niet uit naam van
hun principalen adviseeren. Daarom geschiedde deze deli-
beratie „niet vergaederingswyse, maar als by forme van
commissaressen, yder spreeckende met gedekte hoofde ge-
lyek men gewoon is in commissie te doen, als wanneer yder
adviseert niet uyt last, maer yder voor syn parteculierquot;. i)
Zonder uitzondering was het gevoelen der leden gunstig
tegenover het concept. Men besloot daarom, dat de leden
„een keer naar huis zouden doen om aan hun principalen
gunstig advies over het concept uit te brengenquot;. „Enquot;, zoo
schrijft Bontemantel, „was van juychen soo groote blyd-
schap in de vergaederinge, alsof een tydinge van groote
fictorye ingecoomen was en nimant twyffelde, of de een-
parichyt was te volgen. En doe sach ick, dat noch liefde
van vreede in de vergaederinge wasquot;. 2) „De Raetpensiona-
res syde soolang in dienst is geweest noyt soo heeft gela-
boureert als in deese saeckequot;. 3)

Met recht kon De Witt dit zeggen en nog was al zijn
moeite tevergeefs geweest.

Alvorens echter te verhalen, welk lot het concept-conci-
liatoir beschoren was, wil ik het eerst vergelijken met het
project, dat in het logement van de heeren van Amsterdam
vvas gesmeed. Doen wij dit, zoo zien wij, dat er een belang-
rijke wijziging heeft plaats gevonden ten voordeele van
den Prins. Werd in het eerste project bepaald, dat de „sessiequot;
van den Prins een einde zou nemen, zoodra hij een comman-
do over de militie kreeg, in het concept-conciliatoir werd de
beslissing hierover aan de regenten overgelaten, die hier-
over zouden moeten oordeelen, wanneer dit geval zich voor-
deed. De gedeputeerden ter dagvaart werden hierdoor dus
niet, zooals door den eed op het Eeuwig Edict, reeds te voren
gebonden, wat zij in de toekomst zouden adviseeren. Het
artikel, dat de Prins zich van stemmen zou moeten onthou-
den, wanneer de stemmen staakten, was geheel verdwe-

I ) Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 325.

2)nbsp;Vgl. Idem, III, 1, fol. 328.

3)nbsp;Vgl. pag. 125.

nen. Nieuw was de bepaling, dat bij het verkiezen van
een Kapitein-generaal voor langer dan één veldtocht geen
overstemming plaats mocht vinden. Dit laatste lag geheel
in de lijn van de voorstanders der „ware vrijheidquot;. Reeds
in 1654 schreef De Witt in zijn „Deductie ofte declaratie
uyt de fondamenten der regieringe tot justificatie van de
acte van seclusiequot;, dat, zoo het beslist noodzakelijk was een
veldheer te benoemen, men het verstandigste deed, dezen
slechts voor een bepaalden tijd aan te stellen. Zoodoende
ontkwam men aan het gevaar, dat de veldheeren zich met
geweld van den staat zouden meester maken en de vrijheid
verloren zou gaan. De oorzaak van de veranderingen ten
gunste van den Prins is te zoeken in het antwoord van
Burgemeesteren van Amsterdam op den brief van de ge-
deputeerden, die hierin gevraagd hadden, of het hun ge-
oorloofd was zich in te laten met een besoigne-conciliatoir
en of bij het al of niet verleenen van een concludeerende
stem overstemming plaats mocht vinden.

Dat antwoord is ons door Bontemantel overgeleverd in
zijn manuscript Resolutien van den Raad. i) Hierin be-
spreken Burgemeesteren eerst het verloop van de gebeur-
tenissen na het aannemen van het Eeuwig Edict. Zij wijzen
er op, dat in Augustus 1667 niet vastgesteld is, of de Prins
zitting zou hebben met een stem, en dus ook niets omtrent
den aard van een stem. Daar de regeering van Holland niet
bij één persoon, maar bij de vergadering der Staten berust,
moet deze uitspraak doen over het al of niet verleenen van
een stem en de hoedanigheid van deze. Is in de vergadering
geen eensgezindheid, zoo moet de meening van de meer-
derheid door de geheele vergadering aangenomen worden.
Burgemeesteren besloten dus, dat over het verleenen van
een^ stem met meerderheid van stemmen mocht en moest
beslist worden. Dit zou tot gevolg hebben, dat aan den Prins
een concludeerende stem zou worden toegekend. De gede-
puteerden ter dagvaart kregen dan ook bevel, zich niet met
een bemiddelingsvoorstel in te laten. Deze missive, die 18
Mei verzonden werd, was voor 29 Mei in handen van de
Amsterdamsche heeren in Den Haag. Waarschijnlijk is het
aan dezen brief te danken, dat de beperkingen, verbonden

1 ) Vgl. Resol. Raad III, 1, fol. 320.

aan het verleenen van een concludeerende stem, zoo ver-
minderd waaren. Invloed van andere provincies is hierin
niet aan te nemen, daar behalve Friesland en Gelderland,
die zich reeds voor het opstellen van het project voor een
concludeerende stem hadden uitgesproken, alle andere
wachtten met het uitbrengen van hun resolutie, totdat Hol-
land een beslissing genomen zou hebben. Het moge be-
vreemding wekken, dat, niettegenstaande den last van de
Amsterdamsche burgemeesters, de gedeputeerden toch
gunstig advies uitbrachten bij de rondvraag op het concept-
conciliatoir, men bedenke dan, dat zij dit deden voor hun
particulier, met gedekten hoofde en niet uit last van hun
principalen.

Zooals wij zagen, was het concept van De Witt door alle
leden van de Statenvergadering gunstig ontvangen. Ook
Van Beuningen, Vlooswyck, Bontemantel en Oorver waren
van gevoelen, dat het concept behoorde goedgekeurd te
worden en twijfelden niet, of ook de raad van Amsterdam
zou het zich laten welgevallen, i) Hierin vergisten zij zich.
21 Mei waren Pancras en Hop naar Amsterdam vertrok-
ken, om verslag aan Burgemeesteren uit te brengen over
het behandelde in de Staten-vergadering. Beiden waren,
zooals Van Beuningen dienzelfden dag aan De Witt schreef,'
het concept gunstig gezind en hoopten het te doen aanne^
men. 2) Burgemeesteren, dit allen thuis waren, weigerden
echter hun goedkeuring aan het concept-conciliatoir te hech-
ten. Zij deden dit op grond van de resolutie van den Raad,
waarbij was besloten, den Prins van stadswege een conclu-'
deerende stem toe te kennen. Bovendien hadden zij slechts
drie dagen geleden nog aan de gedeputeerden geschreven
zich niet met de bemiddelingsvoorstellen in te laten. Hun
beslissing was genomen, zonder dat de Raad hierover ver-
gaderd had. In tegenstelling met alle andere steden, waar
het concept in de raadsvergadering werd gebracht, geschied-
de dit dus in Amsterdam niet. Dit alles was het werk van
Valckenier, dien de andere burgemeesters niet durfden
tegenspreken. 3) Wel een bewijs hoe groot diens invloed
was. Bij dit besluit beriep Valckenier zich op de bepaling,

1)nbsp;Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 329.

2)nbsp;Vgl. Brieven aan De Witt, dl. II, pag. 502

3)nbsp;Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 329.

XL vin

dat het aan Burgemeesteren ter beshssing was overgelaten
wat op de agenda van de raadsvergadering geplaatst zou
worden. In dit geval achtte hij het onnoodig het concept-
concihatoir aan den Raad voor te leggen, daar deze reeds
besloten had, den Prins zitting in den Raad van State te
verleenen met een concludeerende stem, zonder dat er van
beperkingen sprake was geweest.

Bontemantel meent, „onder verbeteringquot;, dat Burgemees-
teren hierin verkeerd gehandeld hebben, daar het hier niet
ging over het al of niet verleenen van een concludeerende
stem, maar over een bemiddelingsvoorstel. Door alle leden
van de Staten van Holland was immers besloten, over dit
voorstel de meening van de principalen te vragen. In zoo-
verre heeft Bontemantel gelijk, dat onder principalen zijn
te verstaan, niet alleen de burgemeesters, maar de geheele
vroedschap. Terecht zegt hij dan ook, dat zoo Burgemees-
teren den Raad hadden bijeen geroepen ,zij „een ruch soude
gehadt hebben, daer nu alle de onlusten op haer coomen.quot; i)
Hiertegenover staat, dat het inderdaad aan de Burgemees-
teren stond een kwestie al dan niet op de agenda van de
vroedschapsvergadering te brengen en het was ook niet de
eerste maal, dat zoo'n geval zich voordeed in Amsterdam.
Merkwaardig is het echter wel, dat Valckenier zich inder-
tijd heftig gekeerd had tegen die praktijken en zelfs een
voorstel had ingediend, waardoor in de toekomst zoo'n ma-
nier van doen uitgesloten zou zijn. 2) Nu het met zijn plan-
nen strookte, maakte hij zelf van deze bepaling gebruik. Het
is moeilijk een oordeel uit te spreken over het al of niet
rechtmatige van Valckeniers handelswijze. Bontemantel mag
in zich zelf gemord hebben, zijn bezwaren openlijk uitspre-
ken, dat zal hij niet gedurfd hebben. Die regenten, die het
ongestraft zouden kunnen doen, zwegen, daar zij' zelf op
hun beurt ook wel eens geprofiteerd hadden of hoopten te
profiteeren van de burgemeesterlijke macht. Valckenier
wist zijn wil dus te doen zegevieren en Pancras kreeg geen
anderen last, dan dat de gedeputeerden zich niet hadden in
te laten met het concept-conciliatoir.

De in Den Haag achtergebleven Amsterdamsehe gedepu-
teerden leefden, zooals wij zagen, in de stellige overtuiging,

1 ) Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 329

2) Vgl. Bijdr. en Med. v/h Hist. Gen., dl. XVI, pag. 344, noot 3.

dat de Raad zijn goedkeuring aan het concept zou hechten.
Wij begrijpen dan ook de verbazing van Hooft en Corver,
toen zij 22 Mei, wandelend in het Voorhout, den Raadpen-
sionaris in gezelschap van zijn broeder, den Ruwaart van
Putten, ontmoetten, die hun meedeelde, dat Amsterdam af-
wijzend beschikt had op het concept-conciliatoir. Maar
geven wij Bontemantel zelf het woord. „Burgemeester
Hooft en Corver comen int Voorhout omtrent één euren
den Raetpensionares en syn broeder den Ruwaert van Put-
ten int gemoet en comende in discourse over deese saecke,
syde, dat het tot Amsterdam qualyck stont. Waerop Corver
syde, dat het onmogelijk was te weeten, alsoo den Raet
niet als dien morgen daerover conde vergaederen, aenge-
sien de heeren daegs te vooren te vyf euren eerst tot Am-
sterdam soude weesen. En syde Hooft en Corver, dat niet
en twyffelden, of het sal den Raet wel gevallen. En syden
den Raetpensionares, daer is tydinge, dat het in U.E. Stadt
niet wel lyt, en daer connen wel brieven op Haerlem en
Lyden geschreeven werden. En nae eenige verdere dis-
coursen syn gescheiden.quot; i ) Het is ons als of wij de spijt
hooren in de stem van De Witt. Nader uitleg van zijn
woorden gaf hij Hooft en Corver niet. Vol spanning zullen
dezen gewacht hebben op den terugkeer van Pancras en
Hop. Hun verbazing nam echter nog toe, toen zij bemerk-
ten, dat Pancras, evenmin als zij, het raadsel op kon lossen,
hoe De Witt zoo spoedig op de hoogte was gekomen van
het besluit van Amsterdam.

Bontemantels nieuwsgierigheid zal zeker gelijken tred ge-
houden hebben met zijn verbazing. Zijn speurende geest
kon geen rust vinden, voordat hij dit raadsel opgelost had.
De woorden van den Raadpensionaris: „daer connen wel
brieven op Haerlem en Lyden geschreven wordenquot; wezen
hem duidelijk de richting, in welke hij zijn onderzoek moest
begmnen. De oplossing heeft hij dan ook gevonden. „In
stillichytquot; vertelde hem pensionaris Hop, hoe de vork in
den steel zat. 2) 21 Mei 's avonds had Hop op last van de
burgemeesters Valckenier en Munter op het Oost-Indisch

I ) Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 331
2) Idem, fol. 330.

huis 1) een brief geschreven aan Fagel, waardoor deze op
de hoogte gebracht werd van Amsterdams houding ten op-
zichte van het concept-conciliatoir. De bedoeling van dit
schrijven was, om Haarlem tot een gelijke resolutie te
brengen als Amsterdam. Daar Fagel het concept had helpen
opstellen, verwachtte men, dat Haarlem er zijn goedkeuring
aan zou hechten, wat Valckenier hoopte te voorkomen door
dezen brief. 2) Wij zien hieruit, dat niet meer Haarlem de
leiding had, zooals in het begin van de onderhandelingen
over de introductie, nu was het Amsterdam dat het meest
ijverde voor den Prins. Fagel stuurde dadelijk na ontvangst
de missive door naar Leiden, aan burgemeester van Leeu-
wen, natuurlijk in de hoop, dat ook Leiden zich nu aan
zou sluiten bij Amsterdam en Haarlem. In deze verwachting
kwam hij echter bedrogen uit. Burgemeester van Leeuwen
was het, die 's morgens 22 Mei na afloop van de zitting
van de Staten van Holland den Raadpensionaris op de
hoogte bracht van de houding van Amsterdam en Haarlem.
Bontemantel legt er den nadruk op, dat uit dit alles dui-
delijk blijkt, hoe groot de onderlinge correspondentie was
tusschen Amsterdam en Haarlem. Bontemantel heeft hierin
volkomen gelijk, maar tevens blijkt uit het bovenstaande,
dat De Witt al even snel van alles op de hoogte was.

Voordat het concept-conciliatoir in de volgende verga-
dering van de Staten in omvraag werd gebracht, vond nog
een bespreking plaats tusschen Fagel en Hop. Fagel, die
reeds vroeg in Den Haag aangekomen was, liet aan het lo-
gement van de heeren van Amsterdam vragen, of Hop
reeds teruggekeerd was. Deze begaf zich dadelijk na zijn
aankomst naar Fagel. Bij deze bijeenkomst zal waarschijn-
lijk besproken zijn, hoe zij zouden optreden bij de behan-
deling van het concept. Deze behandeling vond plaats den
volgenden dag, 23 Mei. De Raadpensionaris drong nog eens
aan op eensgezindheid en bracht toen het concept in om-
vraag. Nu bleek, dat behalve Amsterdam, Haarlem en Enk-
huizen, alle leden bereid waren hun goedkeuring aan het
concept-conciliatoir te hechten, zoo dit met algemeene
stemmen geschiedde. Mocht dit echter niet het geval zijn,
zoo bleven zij bij hun vroeger uitgebracht advies. Tegelijk

1)nbsp;Valckenier en Munter waren beiden bewindhebber van de
O.I.C. van de Kamer van Amsterdam.

2)nbsp;Vgl. pag. 130—139 en Resol. Raad, III, 1, fol. 330—355.

verklaarden zij geen beslissing met meerderheid van stem-
men te zullen gedoogen. Nu Amsterdam, Haarlem en Enk-
huizen het bemiddelingsvoorstel afwezen, was men dus
weer even ver, als toen De Witt zijn project opstelde. De
Raadpensionaris gaf den moed echter niet op, maar stelde
alles in het werk, om de drie tegenstemmende steden tot
toegeven te bewegen. Nuttelooze pogingen, zooals reeds
van te voren vast stond, maar een duidelijk bewijs, hoe-
veel er De Witt aan gelegen was enkele beperkingen aan
een concludeerende stem te verbinden. De angst voor de
connectie van Stuart en Oranje en het streven om de
Oranjes zoo min mogelijk macht te geven in de Republiek,
beheerschte ook nu weer de houding van De Witt.

Om zijn doel te bereiken, besprak hij de verschillende
punten van het concept en stelde op den voorgrond, hoe
gering eigenlijk de beperkingen waren, i) Het tweede
punt mocht eigenlijk geen beperking heeten, meende De
Witt. Immers in het 29ste artikel van de instructie van den
Raad van State was bepaald, dat niemand mocht advi-
seeren over aangelegenheden, waarbij zij^bloedverwanten,
tot in den vierden graad betrokken waren. De derde
beperking, waardoor het den Prins ontzegd werd te be-
slissen over het heffen van belastingen uit het ressort van
de Generaliteit, was zeer billijk, daar hij hier veel bezit-
tingen had liggen, waarvan tot nog toe nooit belastingen
betaald waren. Zelfs tijdens den oorlog met Engeland had
het ressort geen stuiver bijgedragen tot verdediging van
het vaderland. De bezittingen van den Prins waren dus
beschermd op kosten van de provinciën. Zou de Prins nu
mee mogen beslissen over het al of niet heffen van be-
lastingen in de Generaliteits-landen, zoo was te voorzien,
dat het ressort nooit iets zou bijdragen in de lasten van de
Republiek. Sommige leden waren bevreesd, dat, wanneer
de Prins zooveel macht kreeg, men hem ook wel eens het
Kapitein-generaalschap zou kunnen opdragen bij meer-
derheid van__stemmen. Dezen stelde De Witt gerust door
er op te wijzen, dat deze benoeming niet met meerder-
heid van stemmen mocht plaats vinden. In het jaar 1653
waren er bij de benoeming van Obdam tot admiraal van
de vloot heel wat strubbelingen voorgevallen. Tenslotte
was het duidelijk vastgelegd, dat bij het benoemen van

1 ) Vgl. voor het volgende pag. 130—139.
Staten van Holland 1670.nbsp;iv*

een admiraal geen overstemming plaats mocht vinden.
Zoo veel te minder mocht dit geschieden bij het verkie-
zen van een Kapitein-generaal. Bovendien werd een Kapi-
tem-generaal nooit voor zijn geheele leven benoemd en
moest men dus op gezette tijden beraadslagen over een
herbenoemmg. Prins Willem I en Maurits hadden ook
nooit een aanstelling voor hun leven gekregen, maar door
de omstandigheden en hun groote autoriteit was het ge-
worden, alsof hun charges permanent waren geweest.
Frederik Hendrik had het nooit aangedurfd de survivance
van zijn waardigheden voor zijn zoon met meerderheid
van stemmen te doen aannemen, maar hij had door groote
kuiperijen, waarover De Witt maar liever wilde zwijgen,
de leden, die er tegen waren, voor zijn plannen weten te
winnen. Ook De Ruyter had immers aan land niets te zeg-
gen noch te commandeeren, maar had alleen de „bloote
naamquot;. Het geheele concept-conciliatoir kwam dus 'eigen-
lijk hierop neer, dat er wettelijk vastgelegd werd, dat bij
het benoemen van een Kapitein-generaal, voor langer dan
één veldtocht, geen overstemming plaats mocht vinden.

Nadat De Witt zoo getracht had de moeilijkheden uit
den weg te ruimen, bracht hij het concept weer in omvraag.
Hierbij bleek, dat alles nog steeds op losse schroeven stond
en dat men niets gevorderd was. De tegenstanders van een
concludeerende stem zeiden, dat het concept de uiterste con-
cessie was, welke zij konden doen en dat zij volgens de reso-
lutie van 5 Augustus 1667 hiertoe heelemaal niet verplicht
waren. Hiertegen kwam Haarlem natuurlijk heftig op en
dreigde weer, zich niet meer te zullen houden aan het
Eeuwig Edict. Amsterdam steunde nu Haarlem krachtig. De
stad verklaarde zich voor een concludeerende stem, om geen
oneenigheid met de andere provincies te krijgen en ten
tweede — en dit is veel belangrijker — omdat, toen Val-
ckenier met Fagel gecommitteerd was geweest naar Fries-
land en Groningen om deze gewesten over te halen, accoord
te gaan met de Acte van Harmonie, het zonder twijfel de
bedoeling geweest was, dat de Prins zitting zou krijgen met
een concludeerende stem. Rotterdam trachtte Amsterdam te
mtimideeren door te verklaren, dat, zoo lang er een derge-
lijke oneenigheid bestond, het bespottelijk zou zijn Van Beu-
ningen naar Engeland te zenden. Om kort te gaan, de ge-
moederen waren ernstig verhit, zonder dat men iets verder
kwam.

De Witt zette toen den toestand duidelijk uiteen en wees
er op, dat er drie mogelijkheden waren. Om het uit te druk-
ken met de woorden van Bontemantel: „óf opt conciliatoir
óf by overstemminge, óf soo moeten laeten staen, en sien
wat Godt geeftquot;.

Men stemde vervolgens nog eens of er bij het aanstellen
van een Kapitein-generaal overstemming mocht plaats vin-
den. Echter ook op dit punt waren de leden niet tot een-
parigheid te brengen en weer vond er een heftige woor-
denwisseling plaats. Haarlem had een protest tegen het
Eeuwig Edict opgesteld en wilde, dat de Raadpensionaris
dit voorlas in de vergadering. Hiertegen verzette Delft
zich, zeggende, dat De Witt door zijn eed op het Eeuwig
Edict gebonden was dit te weigeren. Rotterdam verweet
Haarlem meineedigheid, waarop Fagel het antwoord geens-
zins schuldig bleef. Flaarlem weigerde zoo bejegend te
worden en er zou vrij wat meer op Rotterdam aan te mer-
ken zijn, vooral op hun pensionaris de Groot, die ook on-
waardig was de ambassadeursplaats in Frankrijk te be-
kleeden. Amsterdam steunde Haarlem en wisselde ook
minder vriendelijke woorden met Rotterdam. Daar het
reeds één uur in den nacht was, ging de vergadering ein-
delijk uiteen. De Prins bevond zich tijdens deze rumoerige
vergadering ten huize van den heer Van Odijk, om aldaar
te vernemen, wat te zijnen aanzien besloten zou worden.
Eenige van zijn dienaren stonden bij de deur van de ver-
gaderzaal, om hem geregeld op de hoogte te houden van
wat daar plaats vond.

De nachtrust bracht kalmte in de gemoederen der afge-
vaardigden en inziende, dat men de zaak niet op zijn be-
loop kon laten en dat er geen kans bestond, dat het con-
cept-conciliatoir aangenomen zou worden, verzette men
zich er den volgenden dag niet tegen, dat De Witt bij
meerderheid van stemmen concludeerde, dat de Prins ge-
ïntroduceerd zou worden in den Raad van State met een
concludeerende stem. Tegelijk werd ook een resolutie aan-
genomen met een meerderheid van 1 stem; de verhouding
was dus 10 tegen 9 stemmen. De tweede resolutie met 13 stem-
men voor, terwijl de overigen verklaarden ongelast te zijn.
^en nieuwe vergadering werd hierover niet meer gehouden,
^r werd bepaald, dat de introductie plaats zou vinden, zoo-
dra de zes steden, welke nog ongelast waren, haar instem-

mmg met het laatste besluit, hetzij schriftelijk, hetzij door
hun stilzwijgen, zouden te kennen gegeven hebben vóór

denzelfden dag aanteekenen

gunstig te hebben geadviseerd.

Binnen enkele dagen dienden ook de vijf andere steden
haar goedkeuring schriftelijk in: Haarlem, Enkhuizen en
Edam echter op voorwaarde, dat de Prins zonder uitstel
zou worden geïntroduceerd. Geschiedde dit niet, dan zou-
den ZIJ hun goedkeuring ongedaan achten, i)

Nu Holland eenmaal besloten had den Prins zitting in
den Raad van State te verleenen met een concludeerende
stem, kostte het De Witt weinig moeite meer ook de andere
provinciën zoo te doen besluiten. 2) Wel weigerde de voorzit-
ter der Staten-Generaal — een gedeputeerde van Utrecht pre-
sideerde op zijn beurt — de introductie in stemming te bren-
gen omdat hij in dezen ongelast was, maar daar het
reeds een uur na den middag was, kon hij het presidium
overdragen aan den afgevaardigde van Zeeland en deze
was bereid de vergadering een conclusie te doen nemen
loen dit geschied was, liet men den Prins door den griffier
van de Staten-Generaal in de vergadering binnen leiden en
plaatste hem in een fluweelen armstoel tegenover den pre-
^dent. Nadat zijn commissie was voorgelezen, legde de
Prins den eed van trouw af en werd daarna door drie ge-
deputeerden naar de vergaderzaal van den Raad van State
geleid. Volgens de gewoonte „dat die geintroduceert werd
de hoochste plaets en voorgang heeft, als een bruydegomquot;
liep de_ Prins voor de drie gedeputeerden uit. 3) Reeds bevon-
den zij 'zich in de antichambre, toen de Raad van State
hiervan bericht kreeg. Door het onverwachte ontstond eenige
verwarring, daar men nog niet had beraadslaagd, hoe men
den Prins zou ontvangen. Na eenig overleg werd besloten
hem te plaatsen op een stoel zonder armen tegenover den
stoel van den stadhouder van Friesland, welke op verzoek
van de Staten van dit gewest niet weggenomen was Twee
gedeputeerden uit den Raad van State leidden den Prins
nu tot aan de deur van de antichambre en twee dagen later

1 ) Vgl. Resol. Holland 24 Mei 1670.

2) Vgl. De Wicquefort, a.w., dl. IV, pag. 140

.tinLTfTl?'^:?'^® f ^^ Wicquefort, dat de Prins in strijd met de
etiquette handelde door vooraan te loopen. Vgl. De Wicquefort a.w
di. IV, pag. 141.nbsp;'

kwamen twee andere gedeputeerden hem aan zijn woning
afhalen, om hem den Raad binnen te leiden. Hier bood
men den Prms verontschuldigingen aan voor de verwar-
rmg, die de plechtigheid van de introductie verstoord had
waarna men tot de orde van den dag overging

Zoo had dan eindelijk 31 Mei 1670 de introductie in den
Raad van State plaats gevonden. Ruim twee jaren, nadat
Holland besloten had tot de scheiding van de militaire en
civiele anibten, welke de Oranjes vroeger vervuld hadden
zette de Prins de eerste schreden op den weg, welke zou
leiden tot het herstel der Oranjes in al hun waardigheden.

Ue Frins had m vele opzichten zijn wenschen vervuld
gezien en De Witt had een zware nederlaag geleden Ik
noem met opzet den naam van De Witt, omdat niet het
stelsel van de regentenheerschappij gevoelig getroffen was
— zooveel gevaar dreigde er niet voor de „ware vrijheidquot;
ai had de Pnns een concludeerende stem gekregen — maar
omdat het prestige van den Raadpensionaris ernstig ge-
leden had. Volgens zijn eigen getuigenis had hij nooit zoo
hard gewerkt om een zaak tot een goed einde te brengen
als nu en toch was het Fagel, maar vooral Valckenier ge-
lukt hem schaakmat te zetten. Wel waren er vele regenten
die vreesden, dat zij met eigen handen den eersten steeri
gelegd hadden van een gebouw, dat de „ware vrijheidquot;
steeds zou bedreigen. Dat zij echter niet van plan waren ook
maar iets van hun rechten prijs te geven, bleek aanstonds
in den Raad van State. Toen Frederik Hendrik en Wil-
lem II zitting in den Raad hadden, stond aan het hoofd
Mquot; ,de uitgaande stukken: „Zijn Hoogheid en de Raadquot;
Na 1650 was dit veranderd in alleen: „De Raadquot; Nu de
Pnns Zitting gekregen had, weigerden de leden dit weer te
vervangen door den ouden aanhef, i) Hierdoor gaven zij
te kennen den Prins als een gewoon lid te beschouwen
maar ook niets meer dan dat.

De vrees dat nu de Prins één vinger gekregen had, hij
de geheele hand zou trachten te nemen, werd maar al te
spoedig^ bewaarheid. 2) 5 Juni zou de Heer van Wassenaar
m de Maten-Generaal verslag uitbrengen van zijn bezoek

v®^' Wicquefort, a.w., dl. IV, pag. 141.
502-50^'quot;nbsp;vgl. Brievan aan De Witt, dl. II, pag,

aan Lodewijk XIV, die een reis maakte door zijn nieuw
verworven gewesten. De president van de Staten-Generaal,
de Friesche afgevaardigde Sjoerd Potter stelde nu aan dè
vergadering voor, den Prins uit te noodigen dit verslag bij
te wonen. Hij zou hierbij niet uitgenoodigd worden in zijn
functie als lid van den Raad van State, maar als Prins van
Oranje. Hij zou dan ook zitting krijgen in den armstoel,
waarin zijn vader en grootvader gezeten hadden. Door toe-
vallige omstandigheden werd het verslag van Wassenaar
een dag uitgesteld en dus ook de behandeling van het voor-
stel. Bij de besprekingen bleek, dat alle provinciën, behalve
Holland, er voor waren. Zij beriepen zich op den tekst van
het stuk, waarbij de Prins tot Raad benoemd werd. Hierin
stond: „Ook met dien verstande, dat Syn Hoogheit, ver-
sogt synde, om ter vergaederinge van Haer Hoog. Mog!, ofte
den Raede van State te komen, aldaer sal comparerenquot;, i)
De Hollandsche gedeputeerden en de Gecommitteerde Raden,
die ook ter Generaliteit gekomen waren, hadden nooit van
een dergelijke interpretatie gedroomd. Nooit was er immers
sprake geweest van een introductie in de Staten-Generaal.
Aanvaardde men deze interpretatie van de commissie van
den Prins, dan zouden de zes provinciën hem wel iederen
dag met meerderheid van stemmen ter Generaliteit kunnen
uitnoodigen. Zoo zou de introductie in den Raad van State
omgezet zijn in een introductie in de Staten-Generaal. Geen
der Hollandsche heeren begreep overigens, hoe deze clau-
sule in de commissie van den Prins gekomen was. De ge-
deputeerden van de andere provinciën trouwens ook niet.
Toen men er Van der Holck — gedeputeerde uit de Utrecht-
sche Ridderschap — over sprak, antwoordde hij : „dat comt
soo van boven, wysende met syn handt hemelwaartsquot;. 2)
De Wicquefort deelt ons de oplossing van dit raadsel mee. 3)
De klerk, die de commissie van den Prins had moeten
schrijven, had die van prins Willem II als voorbeeld ge-
nomen en deze letterlijk over geschreven. Zoodoende was
de clausule in de commissie van den Prins gekomen.

Ondertusschen werd er in de Staten-Generaal heftig ge-
discussieerd. De gedeputeerden van Holland hielden vol,
dat de Prins alléén in de vergadering van de Staten-Gene-

1 ) Vgl. Brieven aan De Witt, dl. II, pag. 506.

2)nbsp;Idem.

3)nbsp;Vgl. De Wicquefort, a.w., dl. IV, pag. 141.

raai kon komen als lid van den Raad van State en alleen
in die gevallen, als er zaken behandeld werden, welke den
Raad van State raakten. Tenslotte werd de beslissing uit-
gesteld, totdat de Staten van Holland hun oordeel zouden
hebben uitgesproken. Hierdoor was de kans voor den Prins
verkeken. De Witt, die in Groningen was, werd door brie-
ven van zijn broer en van Van Asperen op de hoogte ge-
steld. Hij toonde zich zeer verontwaardigd, maar verwacht-
te wel, dat deze pogingen gestuit zouden worden, i) Be-
halve Zeeland, lieten de provinciën de zaak rusten. Ook
Haarlem drong er niet op aan. Het was niet gelukt den
Prins „met een slingerslachquot; zooals De Witt het uitdrukte,
ter Generaliteit te introduceeren. 2)

Dit gebeuren maakte diepen indruk op de voorstanders
van de „ware vrijheidquot;. Zij benutten dit geval dan ook om
algemeen te verkondigen, dat de jonge Prins niets minder
eerzuchtig was dan zijn vader en dat hij van de eerste de
beste gelegenheid gebruik zou maken, om naar de macht te
grijpen. Rotterdam was nu zoo fel tegen den Prins ingeno-
men, dat het verklaarde, alles wat aan de Oranjes herin-
nerde uit de stad te zullen wegnemen. Toen één der
predikanten in het bijzonder voor den Prins bad, werd hem
dit ten strengste verboden. Bij herhaling zou hij de stad
uitgewezen worden.

Het zou onjuist zijn te meenen, dat die regenten, welke zoo
krachtig geijverd hadden voor een concludeerende stem,
streefden naar een herstel van de Oranjes. Valckenier ver-
zekerde aan den Engelschen gezant Temple, dat het geens-
zins in de bedoeling van de magistraat van Amsterdam lag,
om ook maar de minste afbreuk te doen aan de vrijheid van
den Staat 3) en toen de Amsterdamsche predikant Schaeck,
biddende voor den Raad van State, hierbij de woorden
voegde „ende voornaementlyck onder deselfde Syn Hoo-
chytquot;, werd hem dit door Burgemeesteren zeer kwalijk ge-
nomen. 4)

Voor de Staatsgezinde regenten bracht het jaar 1670
verstoring van hun rust. Voor hen, die de gebeurtenissen
nauwkeurig volgden, kon het niet verborgen blijven, dat er

1 ) Vgl. Brieven van De Witt, dl. IV, pag. 48.

2)nbsp;Vgl. Idem.

3)nbsp;Vgl. De Wicquefort, a.w. IV, pag. 143.

4)nbsp;Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 355.

LVIII

een groote verandering had plaats gevonden in de onder-
linge verhoudingen in de Republiek. Tijdens de behandeling
van de mtroductie was duidelijk aan het licht getreden hof
onrustbarend de invloed van den Prins was tofgenomcn In
zes van de zeven provinciën was reeds een groote meerder-
heid die met meer geheel afwijzend stond tegenover een
herstel van de Oranjes. Ook in Holland vormden de re/en
ten geen gesloten blok meer, ook hier raakten de ?ehlt;^urte-
rn'macht''vergeetboek en nam de Ora-njepartij

Naarmate de invloed van den Prins grooter werd, daalde
het aanzien van De Witt. Het moet een hard gelag voor
hem geweest zijn, dat het hem onmogelijk gebleken was
den Prins buiten de ambten van de Republiek te houden
Zyn vrees voor een samengaan van Oranje en Stuart zal
toegenomen zijn, nu de Prins een concludeerende stem ge-
kregen had. Deze vrees zou tot angst stijgen, toen hij ver-
nam, dat de twee machtigste vorsten van Europa zich bij
het tractaat van Dover verbonden hadden, den Prins van
Oranje souverem te maken over het gebied, dat van de Re-
publiek der vereenigde Nederlanden zou overblijven, nadat
ZIJ er zich elk een brok van hadden toegeëigend

Het tragische in het leven van De Witt is, dat hij zich in
het karakter van Willem III vergist heeft, i) Deze zou den
strijd voor onze onafhankelijkheid met evenveel kracht
voeren, als De Witt zelf dit gedaan zou hebben.

EEN GESCHIL TUSSCHEN RIJNLAND EN
AMSTELLAND. 2)

Uit het waterschap Amstelland drong door de Aar en de
Drecht zoutwater binnen in Rijnland. De ingelanden van
Rijnland klaagden, dat de koeien vanwege het brakke drink-
water minder melk gaven en dat de zuivelproducten dikwijls
bedorven waren. Niet alleen de boeren, maar ook de inwo-

' ^ y„f- P; Geyl, Johan de Witt, grand pensionary of HoUand,
1653—72. History, March 1936, pag. 316.

M^rnbsp;92-95, 97-99, 104 en 111 Ook

Wicquefort, a.w. dl. IV, pag. 194 en Knuttel no. 9831-9^6 Een

wt'h^^r^n'Vquot;- geschiedenis geeft Bontem^Ttel in 5n

Jl nis 72 99 ' ^^nbsp;Regeeringe van Amsterctoi,

ners van Leiden Gouda en Delft hadden last van het zoute
water. De stad Leiden werd geteisterd door vele ziekten en
groote sterfte. Nu wilde de Leidsche magistraat niet beweren
dat deze veroorzaakt werden door den grooten stank, die het
stilstaande brakke water verspreidde, maar het was toch mo-
gelyk dat er een onderling verband bestond. Behalve dit
leed de stad materieele schade, doordat de lakens bij het
bleeken vol vlekken waren gekomen en uit dien hoofde uit
Dantzig waren terug gezonden.

Overleg hierover met de stad Amsterdam, die de meeste
macht had m Amstelland, had niets gebaat. lederen keer dat
de gedeputeerden van Leiden - de stad was hoofdingeland
van Rijnland - in de Statenvergadering van Holland de
zaak ter sprake wilden brengen, stonden de Amsterdamsche
gedeputeerden op en verstoorden de bespreking

Daar er geen verbetering in den toestand kwam en be-
prekingen met baatten, nam Rijnland krachtiger maatrege-
len. Zich grondend op het feit, dat de twee waterschappen
pheel zelfstandig waren, meende Rijnland ook het recht te
hebben het zoute water te keeren. Hiertoe liet het schuiten
geladen met steenen, zinken in de Aar en de Drecht en steldé
er een wacht van soldaten bij, om Amsterdam te beletten de
doorvaart weer te openen. Na overleg met de stads-advocaten
hchtte Amsterdam nu een mandement van complainte bij den
Hoogen Raad. Rijnland beantwoordde dit, door op haar beurt
een mandeinent van complainte te lichten tegen Amsterdam
waarop de Hooge Raad commissarissen aanstelde, om deze
zaak ter plaatse te onderzoeken. Hiertoe werden aangewezen
de heeren Rixse en Druyf. De stad Leiden had echter liever
dat dit geschil beslecht zou worden door commissarissen uit
de Staten van Holland en diende 24 April een verzoek hier-
toe m bij de Statenvergadering. Om haar verzoek te steunen
voerde de stad analoge gevallen aan. Amsterdam bleef
er echter op aandringen, dat de beslissing aan den Hooien
Raad zou blijven.nbsp;^

Bontemantel, die doorgaans goed op de hoogte is, weet ons
de reden hiervan te vertellen. Een neef van Valckenier de
raadsheer Hudde, die als lid van den Hoogen Raad deze
zaak behandelen moest, zou aan Valckenier geschreven heb-
t)en, dat Amsterdam dit proces zou winnen, i) Wij kunnen

1 ) Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 333.

LX

begrijpen, dat Leiden de zaak liever beslecht zag door com-
missarissen uit de Staten van Holland.

Tot een conclusie kon men 24 April in de Statenvergade-
ring niet komen, daar Amsterdam liet aanteekenen. 25 Mei
werd de behandeling voortgezet, waarbij Leiden heftig tegen
Amsterdam te keer ging. Het verweet de stad, dat zij Leiden
wilde ruïneeren, om alle nering aan zich te kunnen trekken.
Natuurlijk bleef Amsterdam het antwoord niet schuldig. De
gedeputeerden verzetten er zich met kracht tegen, dat de
zaak aan den Hoogen Raad zou onttrokken worden en
wisten tenslotte hun zin door te zetten.

Ook de Raadpensionaris had zich in deze kwestie ge-
mengd. Hij was van meening, dat Rijnland het recht had het
water van Amstelland te keeren, mits de doorvaart niet be-
lemmerd werd. In dezen zin sprak hij er ook over met de
twee commissarissen van den Hoogen Raad. De stad Am-
sterdam was hierover zeer gebelgd. De uitlating van Hop,
dat hij de Republiek liever geregeerd zag door den Prins,'
dan door een dienaar van Hollandi) vond dan ook plaats
op 25 April. Ook Andries de Graeff, die anders toch be-
hoorde tot de aanhangers van De Witt, had „seer yverich
stryt en veel woorden tegen den voors. pensionaris gebruyckt
en was yder eeven hart opgeset. 2) Men nam het De Witt
dus zeer kwalijk, dat hij zich met deze aangelegenheid had
bemoeid. Toen deze dit bemerkte, liet hij niet na herhaaldelijk
aan de Amsterdamsehe heeren te verzekeren, dat hij een
vriend van deze stad was. 3) Hij had met de commissarissen
over deze kwestie gesproken op verzoek van de Edelen, wier
pensionaris hij was en die persoonlijk belang hadden bij een
goede oplossing.

De afloop van het geschil vermeldt Bontemantel in het
tweede deel van de „Militaire en Civiele Regeeringe van
Amsterdam, fol. 72 sqq. 12 Mei 1670 deed de Hooge Raad
uitspraak, dat de dammen moesten worden weggenomen.
Rijnland kreeg echter toestemming om een verlaat te maken
bij den Billerdam. Amsterdam nam hiermee genoegen, maar
het duurde niet lang of er kwamen klachten van schippers
binnen, dat het verlaat niet breed en diep genoeg was. Toen

1)nbsp;Vgl. pag. XXXVII en hierna pag. 96.

2)nbsp;Vgl. pag. 130.

3)nbsp;Vgl. pag. 111 en 119.

begon de ruzie opnieuw. De vroedschap van Amsterdam vaar-
digde Bontemantel en pensionaris Hop af om deze klachten
met den dijkgraaf en heemraden van Rijnland te gaan be-
spreken. Op hun reis ontmoetten zij gedeputeerden van Gou-
da die met hetzelfde doel uit hun stad waren vertrokken

De conferentie met de heeren van Rijnland leverde geen
resultaat op. De dijkgraaf antwoordde: „dat het haer niet en
scheelde, of het verlaat diep of wyt wasquot;. De gedeputeerden
van Amsterdam en Gouda besloten nu, om 21 Mei 1671 weer
naar den Billerdam te komen. Ook Haarlem, Rotterdam en
Leiden zouden uitgenoodigd worden afgevaardigden te zen-
den. Amsterdam zou zorgen, dat er landmeters en een ha-
rinpchuit ter plaatse zouden zijn om vast te stellen, dat het
verlaat inderdaad een belemmering vormde voor de scheep-
vaart. Na smakelijk in „De Goude Leeuwquot; gegeten te hebben
vertrokken de gedeputeerden ieder naar hun stad, om op 21
Mei weer aan den Billerdam te zijn. Dien dag verschenen in-
derdaad gedeputeerden van de bovengenoemde steden met
landmeters. Ook de door Amsterdam beloofde schuit was aan-
wezig. Bij onderzoek bleek het verlaat onvoldoende te zijn
en opnieuw werd nu een conferentie met Rijnland belegd.
Ook ditmaal kwam men niet tot een vergelijk.

Eenigen tijd later is het verlaat geheel weggenomen
wat natuurlijk tot gevolg had, dat Leiden opnieuw last
kreeg van het zoute water. De stad trachtte nu met Am-
sterdam tot een oplossing te komen. Vruchteloos echter
Gestijfd door Hudde, den raadsheer van den Hoogen
Raad, antwoordde Amsterdam, dat zij bereid was de zaak
over te laten aan de uitspraak van den Hoogen Raad
Leiden heeft waarschijnlijk ingezien, dat het zijn zin niet
zou krijgen en het de zaak rusten. Zoo bleef de oude toe-
stand dus bestaan. Alle besprekingen in de Statenvergade-
ring van Holland waren tevergeefs geweest.

DE PRESIDENTSVERKIEZING VAN HET HOF
VAN HOLLAND. 1)

Zeer uitvoerig vertelt Bontemantel ons een strijd tus-
schen de stad Amsterdam en Johan de Witt. Beide wilden

142-145 en De Regeering

van Amsterdam, dl. I, pag. 158—163.

Ten ll^tViln'quot;'nbsp;belan-

Reeds sedert 1665, na het overlijden van den heer
d Edel, was het Hof van Holland zonder president Het
ambt werd tijdelijk waargenomen door den Heer van
Maasdam, als oudsten raadsheer. Toen deze renoemd
werd tot dykgraaf en baljuw van het waterschap Mn
land achtten vele leden den tyd gekomen, om een^nifuwe
president van het Hof te kiezen. Daar het Hof niet zon-

znl^Jfnbsp;T'nbsp;O® Maasdam

zoolang waarnemend president te laten blijven, totdat een

nieuwe benoemd zou zijn. Dit voorstel stuitte op verzet
van Amsterdam. Burgemeesteren waren van meenin? dat
het ambt van dijkgraaf en baljuw onvereenigbaar was met
het presidentschap van het Hof. In werkelijkheid school
hier echter meer achter. De Amsterdamsche heeren za-
gen in het voorstel van De Witt een poging, om de ver-
kiezmg zoo lang uit te stellen, totdat hij een persoon naar
zijn zni en humeur zou hebben gevonden, i) In hoe verre
ZIJ hierin gelijk hadden, wil ik in het midden laten, maar
een feit was, dat De Witt reeds een geschikt persoon op
het oog had. Dit was Adriaan Paets, lid van de regeering
van Rotterdam. Dit strookte echter niet met de plannen
van Burgemeesteren van Amsterdam. Ook zij wenschten een
president naar hun zin en humeur en hadden ook reeds ge-
schikte candidaten voor de vacante presidentsplaats op het
00^ Dit waren de fiscaal Van Stryen en Hendrik Hudde
De Raadspensionaris was hiervan op de hoogte en stel-
de 16 Maart 1670 een poging in het werk, om de Am-
sterdamsche gedeputeerden in den Haag over te halen
zich met zijne keuze te vereenigen. In het logement van
de Amsterdamsche heeren vond het gesprek plaats, dat
Bontemantel ons in zijn geheel mededeelt. 2) De Wit prees
de goede kwaliteiten van Paets en stelde diens bekwaam-
heid zooveel hooger dan die van Stryen, „sooveel swaer-
der als een ducaton bij 4 ryxdalerquot;. Tevens wees hij er
op, dat de Amsterdammers verkeerd waren ingelicht over
de gevoelens van de leden, wanneer zij meenden, dat
dezen den candidaat van Amsterdam zouden stemmen! Daar

1)nbsp;Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol 277

2)nbsp;Vgl. pag. 21 en 22.

LXIII

'^'^^quot;der meer gepasseerd kon wor-
den, stelde De Witt voor, dat men dezen raadsheer in het Hof
zou maken en Paets president.

Was het betoog van De Witt, waarin hij eerst Paets
aanprees, daarna den Amsterdammers een waarschuwing
toediende en tenslotte een bemiddelingsvoorstel deed han-
dig samengesteld, het antwoord, dat hij kreeg, was niet
minder ad rem. De Amsterdamsche gedeputeerden stel-
den de ervarenheid van Van Stryen veel hooger, dan die van
l^aets. Dit was, zeiden zij, allen leden bekend. Niet dat zij
iets ten nadeele van Paets wilden zeggen, maar het was
toch be er dat Van Stryen president werd. Paets bewees im-
mers als hd van den Rotterdamschen raad reeds belang-
rijke diensten aan de Republiek. Werd hij nu president
het Hof, dan moest de Statenvergadering deze voor-
treftehjke kracht missen. Voor het fiscaalsambt daaren-
tegen zou gemakkelijk een ander goede advocaat gevon-
den kunnen worden, „soodatquot; eindigden zij, „Stryen soude
werden gesteh tot vermeerderinge van dienst te doen aen
de repubhque en Paets soude, president wordende, min-
der dienst doen als nu.quot; Uit dit antwoord werd het De
Witt duidelijk, dat Amsterdam niet tot toegeven bereid

was.

De bemoeiingen van De Witt, om Paets president van
het Hof te maken, vormden een onderdeel van een ander
plan. Toen m 1669 het pensionarisschap van Rotterdam
vacant was geworden, had Paets naar dit ambt gesollici-
teerd. Niet hij, maar Pieter de Groot was benoemd Dat
de verhouding tusschen deze twee niet goed was is
met te verwonderen. Om een einde te maken 'aan
dezen onaangenamen toestand, trachtte men Paets presi-
dent van het Hof te maken. Lukte dit, dan zou De Groot
pensionaris blijven, slaagde men niet, dan zou Paets pen-
sionaris worden in de plaats van De Groot en deze zou
als gezam naar Frankrijk vertrekken. Na zijn terugkeer
kon hij dan hd van de vroedschap van Rotterdam wor-
den, i) Van al deze plannen kwam echter niets terecht
14 Mei 1670 deelde de Raadpensionaris aan Van Beu-
ningen mee, dat het toch beter was, dat Paets geen pre-
sident werd, „te meer de saecke tot Rotterdam in den

1 ) Vgl. De Wicquefort, dl. IV, pag. 147.

Raet was discrepant staende.quot; i) De reden, dat De Witt Paets
het vervallen is volgens Dr. Japikse te zoeken in diens
onrechtzinnigheid. 2) De onrechtzinnigheid van Paets is be-
kend, maar toch moet de Rotterdamsche predikant Ds
Clement, tot wien de Witt zich om inlichdngen gewend
hen sT^fnbsp;Orthodoxie gegeven heb-

de candidatuur van
Paets hebben laten vallen, wegens de oneenigheid in den
Rotterdamschen raad. Door zijn soms wat plompe vrij-
moedigheid was Paets niet erg bemind. 4)nbsp;^quot;J
Ondertusschen hadden de Amsterdamsehe gedeputeer-
den last gekregen Hendrik Hudde tot president van het
not te recommandeeren. Wanneer zij echter bemerkten
dat er weinig kans van slagen was, dan moesten zij moeite
doen voor Van Stryen. Inderdaad verwachtten de gedeputeer-
den wemig succes voor Hudde en vaardigden daarom Van
leuningen af, om deze zaak met Burgemeesteren te over-
leggen. Door den plotselingen dood van Van Stryen werd
deze kwejie o^elost en nu werden alle krachten aangewend,

eT vSquot;vnbsp;^^nbsp;B-gemeesteren

en vooial Valckenier, die zijn neef Hudde wilde avan-
ceeren, vatten , dese saecke hooch op, soodat in date 4
Juni circulaire missives afgingenquot; aan alle Edelen en ste-
den om Hudde aan te bevelen. 5) „Na ryp en gedesinte-
resseert overlegquot; was de vroedschap tot het inzicht ge-
komen „het gemeene oochwitt te hebben aengetroffen in
den Heere Mr. Hendrik Hudde.quot; 6) Met allen ernst dron-
gen zij er nu bij de Edelen en steden op aan hun stem op
Hudde uit te brengen. Ten overvloede werd 30 Juni nog
een deputatie naar de verschillende steden afgevaardigd
om de circulaire missives mondeling toe te lichten
r^ «.i ^^quot;didatuur van Paets van de baan was, werkte
De Witt voor den raadsheer Fannius. Dit zette zooveel
kwaad bloed m Amsterdam, dat Burgemeesteren aan de
vier ged^uteerden last gaven, om op hun reis door de

1) Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 318.
3 V? ■nbsp;van De Witt, dl. IV, pag. 138 noot 2

Gesch!'l935 pa£- lï'. °nbsp;—

6) Idtll/llrquot;''' A^^terdam, dl. I, pag. 158.

LXV

Steden er overal op te wijzen, dat het niet dienstig was
dat de Raadpensionaris te veel gezag had in de hoven van
justitie. 1) „De twee heevige sollicitatien waren oorsaeck
dat den derden in 't spel quam en met de bocht doorgingquot;'
zegt Bontemantel. Zoo was het inderdaad. Toen de Am-
sterdamsche gedeputeerden ter dagvaart den 17den Juli
m twee koetsen bij alle leden van de Statenvergadering
een bezoek brachten, om Hudde te recommandeeren
bleek het, dat slechts weinigen hem wilden stemmen De
meerderheid had zijn stem beloofd aan Adriaan Pauw Heer
van Bennebroek. Ook De Witt steunde dezen, daar hij wel
inzag, dat de raadsheer Fannius geen kans had benoemd
te worden. De Heer Van Bennebroek trachtte nu ook de
Amsterdamsche gedeputeerden over te halen, om op hem
te stemmen. Met dit doel bracht zijn broer, de Heer Van
Heemstede, een bezoek aan het logement van de Amster-
damsche heeren. In het gesprek, dat hier plaats vond, ver-
zekerde hij den gedeputeerden, dat Amsterdam steeds op de
medewerking van zijn broer zou kunnen rekenen Ook
moesten zij niet gelooven, dat Bennebroek een vriend van
den Raadpensionaris was. Om hen des te gereeder over
te halen, beloofde hij, dat zoodra zijn oom, Rynier Pauw
die president was van den Hoogen Raad, kwam te over-
Iijden — deze was reeds tachtig jaar — de familie Pauw
alles in het werk zou stellen, om Hudde tot opvolger te
doen benoemen.

De Amsterdamsche gedeputeerden bevonden zich nu in
^n moeilijk parket. Zij hadden uitdrukkelijken last, om
Hudde te stemmen, maar zij zagen heel goed in, dat deze
nooit een meerderheid zou halen. Bontmantel en eenige
van zijn mede-gedeputeerden achtten het daarom beter te
sylen met de vlootquot; en ook op Bennebroek te stemmen
Dit voorstel werd aangenomen en aan den Heer van
Heemstede, die nogmaals in het logement gekomen was
meegedeeld. Bontemantel liet toen niet na hem aan zijn
belofte te herinneren en zei, toen zij elkaar de hand ga-
ven: een man een man, een woort een woort.quot; Hendrik
Hudde moest dus zijn sollicitatie intrekken en Benne-
broek werd gekozen. „De Heeren ter dachvaart syn door
den Heer raetsheer Hudde aensienelijck getracteert, in

1 ) Vgl. De Regeeringe van Amsterdam, dl. I, pag. 159.

LXVI

vergeldinge der gedane sollicitatie, waarop de Heer Geel-
vinck met een statich aensicht antwoorde op de maaltyt,
dat door de moeyelyckeyt dien tyt niet had connen slae-
pen, waerover een heer smuyster lachte, alsoo in parte-
culiere discoursen anders had getoondquot;, i) Deze heer was
niemand anders dan Hans Bontemantel.

Tenslotte wil ik nog de aandacht vestigen op de uit-
voerige en belangwekkende besprekingen over het „uit-
vinden der geldmiddelenquot;.

Van alle kanten kwamen in het najaar van 1670 waar-
schuwingen binnen over de „kwaede deseynenquot; van Frank-
rijk. De brieven van onze diplomatieke vertegenwoordi-
gers bevatten tal van onrustbarende berichten over trak-
taten, die gesloten zouden zijn tusschen den Franschen
koning en enkele vorsten aan den Rijn. Maar het ergste
was, dat de Republiek ook niet meer kon vertrouwen op
de leden van de Triple Alliantie. Het sluiten van het ver-
drag van Dover kon niet verborgen blijven, ook al wisten
de Engelsche diplomaten Boreel en Van Beuningen om
den tuin te leiden. Zoo vinden wij op pag. 191 een brief
van Le Maire uit Kopenhagen, waarin deze schrijft: „De
Fransche minister Terion heeft aen wissels becoomen 15
millioenen; Vranckryck met Engeland syn eens en alles,
wat neemen, sullen deelen te samen en de Sont door
Denemarcken sluiten voor de Nederlandersquot;.

Onder deze omstandigheden was het noodig om aan de
landsverdediging te denken en daarom werd in de Staten-
vergadering van Holland voorgesteld het leger te ver-
sterken met 10 regimenten voetvolk en 6 regimenten rui-
terij. De vloot zou uitgebreid worden met 36 oorlogsche-
pen, 12 fregatten en 6 gallioenen. Voor deze uitrusting
was echter geld noodig en over de wijze, waarop dit bij-
een gebracht moest worden, waren de leden der Staten-
vergadering het lang niet eens. Verschillende voorstellen
hiertoe strekkende werden door commissarissen uit de

1) Vgl. De Regeeringe van Amsterdam, a.w., dl. I, pag. 160.

LXVII

vergadering en door De Witt ingediend, zooals verdub-
beling van den impost op het gemaal, quotisatie der wij-
nen en zeep en het uitgeven van lijfrenten. Groote on-
eenigheid ontstond vooral over de vraag, of men den ren-
tevoet zou verlagen van 4 op SVÉ % en of men de reduc-
tiegelden, gelden, die vrijgekomen waren door de rente-
verlaging van 1665 en die bestemd waren voor schuld-
delging, zou gebruiken voor de landsverdediging, zooals
in den laatsten E^ngelschen oorlog was geschied.

Gezien de uiteenloopende opvattingen der leden was
het voor De Witt geenszins makkelijk de leden tot een-
parigheid te brengen. Praktisch werd hem dit onmogelijk
gemaakt door de houding van Amsterdam. Deze stad wei-
gerde hardnekkig een advies uit te brengen over de ver-
schillende voorstellen, voordat de 1/3 verhooging van de
convooien en licenten zou zijn afgeschaft. Zij meende,
dat tengevolge van deze extra-belasting de handel zou
verloopen en hoopte nu de andere leden tot afschaffing
hiervan te kunnen dwingen door haar toestemming te ont-
houden aan het verpachten der middelen. Reeds in het
voorjaar van 1670 had Amsterdam deze houding aange-
nomen bij het verpachten van een waagimpost en het op-
leggeld der granen. Zij had toen toegegeven, nadat De
Witt een bemiddelingsvoorstel had ingediend, waarbij hij
voorsloeg de 1/3 verhooging nog 3 jaar te laten bestaan;
de opbrengst echter zou gebruikt worden tot aflossing van
de schulden der Hollandsche admiraliteitscolleges; van de
schulden der colleges en van de opbrengst der 1/3 verhoo-
ging zou een lijst gemaakt worden. Gedurende den zomer
waren hierover besprekingen gevoerd, maar tot eenig resul-
taat was men niet gekomen. In November kwam het voor-
stel opnieuw ter sprake en deden de colleges opgave van
de schulden, inkomsten en uitgaven. Bontemantel heeft
deze opgave aangeteekend en ook alle besprekingen, die
hierover gevoerd zijn. Geheel achter in het handschrift,
gescheiden van de andere notities, heeft hij zelfs een rede-
voering, die Valckenier 20 December in de Statenvergade-
ring gehouden heeft en die een verdediging bevat van de
houding van Amsterdam, opgeteekend. Juist omdat Bonte-
mantels mededeelingen zoo uitvoerig zijn en den lezer een
aaneengesloten overzicht van deze zaak bieden, acht ik het
niet noodig hiervan een afzonderlijke behandeling te ge-

LXVIII

ven In mijn zaakregister geef ik onder: „Verpachting der
middelen een opgave van de bladzijden, waarop de be-
sprekingen te vinden zijn. Er komt nog bij, dat deze ook
vrij mtvoeng samengevat zijn door De Wicquefort in zijn
Histoire des Provinces Unies etc. dl. IV, pag. 190 sqq

DE STATEN VAN HOLLAND 1670.

(1)nbsp;DYNSDACH DEN 5 FEBRUARY 1670.

Bontemantel: gedaen den eet van de Staaten en Eeuwich
Edict. Leest den eet fol. 465.

Schryven dat den Coninck van Vranckryck de differenten
der limietschydmge in de Spaense Nederlanden soude ver-
blyven aan Engelant. i)

Vranckrijk notificatie.

Het Capittel had gesyt wylen haeren Bischop van Mun-
ster, dat soo eemge alliantie maeckte met Coningen da^
daer teegen soude gaen en tracteeren met andere. '
Munster notificatie.

Missive uyt Sweeden, Stockholm, van den resident Clet-
ser, 25 January 1670: dat Courtin 2) uyt Vranckryk wierd
aldaer verwacht, om wegens negotie te spreecken.
Sweeden notificatie.

Prof esoer theologie, Franciscus Buermanes: versouck oc-
troy op twee syner te drucken boecken. 3)
Octroy te drucken boucken.

Adriana van Dort.

Elisabeth, Ledia en Adriana, kinderen van Coninck.
Veniam estates. 4)

pachter der bieren over de Laege Swaluw,

schaede 1373 gl.

Remisse der pachten.

1)nbsp;Zie pag. 2, noot 4.

2)nbsp;Honoré Courtin, Fransch gezant te Stockholm.

. t icv^tquot;®.''.quot;,®. Burmanus was hoogleeraar te Utrecht van 1662
tot 1679. In 1671 verscheen zijn voornaamste werk: Synopsis Theo-
logiae et speciatim foederum Dei ab initiis seculorum usque ad
consummationem eorum, 2 dl.

4) Venia aetatis is meerderjarigheidsverklaring. Onder de Repu-
bliek werd men op 25 jarigen leeftijd meerderjarig. Wie de rechten
der meerderjarigheid eerder wilde verkrijgen, moest hiertoe een
verzoek aan de gewestelijke Staten richten. Beneden de 20 iaar
werd venia aetatis niet verleend. Vgl. E. van Zurck, Codex Bata-
vus, pag. 1138—1140.

Staten van Holland 1670.nbsp;]

^^Hercules Schatter tot Haerlem: eenich fidecomies af te
Fidecommies.

(2) Willem Noordeloos van Amsterdam: versouck deurwaer-
derscnap. Jan Ruymbeeck versouct ut supre.
Deurwaerder. Aen Gecommitteerde Raeden.

Alewyn Porre versouckt een leen te veranderen in alodiael
Hier IS een generale resolutie van. i)
Leenen.

Myn wierde gesyt, dat Pieter de Groot, geworden pensio-
nares van Rotterdam, syn eed van Eeuwich Edict had ge-
daen deesen morgen.

De Groot, pensionares van Rotterdam.

DONDERDACH 6 FEBRUARY 1670.

Triple Aliantie laest gelaeten. Tripele Aliantie
Verblyf. Ambas(sadeur) Temple aen den Raetpensionares
bekent gemaeckt, dat aen den ambas(sadeur) Montaqu
wgens Engelaut in Vranckryk 29 January o) 1670.

Franse ambassadeur maeckt mede bekent aen.........2)

Brief geleesen in date als boven: Condé etc., Lincq; den
Fransman verblyft 't different aen Engelaut en Sweden om
in een jaer te arbitrage. 3)

Den Raetpensionares syde tegen den France ambassadeur,
dat deese ingeseetenen vreedsaem syn en doch best is dat
deesen Staet was geëxcuseert, om noch den een, of andere
aenstoot te geeven. 4)

Triple Aliantie. Notificatie en van Beuningen gelast met de Spaen-
se ambass(deur) te spreecken en geauthoriseert wegens de gelden.

a) Hs.: February.

1).nbsp;De resolutie van 25 Juni 1625. Vgl. Groot Placaetboek dl
11, pag. 512.nbsp;'

2)nbsp;Waar Bontemantel woorden niet ingevuld heeft, of zimien
onafgemaakt laat, is dat hier en elders aangegeven door

3)nbsp;Vgl. Resol. HoUand 6 Febr. 1670.

4)nbsp;Na den vrede van Aken pretendeerde Lodewijk XIV ook recht
te hebben op die plaatsen, welke afhankelijk waren van de door
hem geannexeerde gebieden. Zoo maakte hij aanspraak op Condé,
het Fort Linck en de sluizen van Nieuwpoort, als behoorende resp.
bij het Kasteiemaat van Aeth, bij Bergen en bij de heerlijkheid van
Veume. Van Benningen, toen buitengewoon gezant te Parijs had

(3) Commissarissen van den Staet tot Brussel: de subsidie-
gelden van Spaigne; den Conestabel i-) sent over een con-
cert, daer de betaling om is opgehouden, te weeten, wanneer
de tyt soude weesen, dat het Sweetsche leger soude by-
springen.

21 January 1670 : 480 duysent ryxdaelders door Spainge te
geven, te restitueeren, soo de ratificatie niet en volcht, gere-
solveert by de Staeten-Generael, mits dat het Spaens geit sal
blyven in de banck van Amsterdam, te weeten het 34 ge-
deelte.

Engelaut sal byspringen soo haest doenelyck. Sweeden,
16000 man gelyck, te comen in dry maenden.
Desen staet 40 ) ,nbsp;, ,

Engelant 40 j scheepen van oorlooch.

En yder 6000 man te voet en 600 paerden door Engelant en
deesen Staet 2000 paerden.

Deese Staet 14 daegen na de repture en notificatie by te
springen.

Reversael aan Sweeden te geeven op de betaelinge der sub-
sidie. Manqueert alleen de cautie der cooplieden in Brabant
om de subsidie te betaelen.

Van de Capelle 2) tot Amsterdam refuseert de cautie, dan
op achterborge van Burgemeesteren.

Jan Duyts 3) daer over geschreeven, die syt, dat door
Catonio4) in Spaigne wel sal schryven en de provisie be-
hoorde te weesen één ten hondert, de Vi voor de coopman
alhier en de 1/2 voor den cooplieden in Brabant; als borg
soude blyven, mits de gelden op haer reeck(ening) te stel-
len, doch is niet smaeckelyck.

in 1668 opdracht gekregen Frankrijk te bewegen deze kwestie
over te laten aan de beslissing van neutrale scheidsrechters. In
December 1669 verklaarde Lodewijk XIV zch hiertoe bereid. De
uitspraak zou binnen een jaar door Engeland en Zweden gedaan
worden. Later werd deze termijn nog met een jaar verlengd.

De Republiek werd natuurlijk gepasseerd, maar niettegenstaande
deze onheuschheid kregen Van der Tocht en Vrijbergen, onze ge-
zanten te Brussel, 8 Februari 1670 last er bij den Connétable op
aan te dringen, dat Spanje met dit voorstel accoord zou gaan.

1 ) Femandes de Velasco, Connétable van Castilië en Leon,
landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden.

2)nbsp;Hendrik van der Capellen, raad en schepen, bewindhebber
van de Oost Indische Compagnie van de kamer van Amsterdam.

3)nbsp;Jan Duyts, Amsterdamsch bankier, zwager van De Witt.

4)nbsp;Cattaneo, Antwerpsch koopman.

Doch de tresorier Burg i) gelast andere middelen by de
coopheden voor te slaen.nbsp;^

(4) Burg slaet voor, door van Beuningen, dat de gelden soude

^^ -/(eningrvt

ben en dat noch veel subsidie ten acLeren^taef n en ge
provmtien; eenige gedeputeerde ter Admiralityt niet i-
coomen aengesien 't hart wert en snee; De Rtiyter, admi-
rael, schryft en presenteert in alles syn dienst.

Admiralityten te demitteeren soolang de tyt bequaem is en on
derwylen de collegie te animeeren tot equipage

Alckmaer syt: Jacob van Hout 4) gecommitteert in de
Adnnrahtyt m pJaets van Fladderack. 5)
Admiralityt wegens Alckmaer.

Recktores Manificus tot Lyden en Lydens messive date

I) Koenraad Burgh, thesaurier-generaal van de Unie.

Volgens het verdrag van de Triple Alliantie was Spanie ver-
-nbsp;60000 RD. subsidie aan Zweden te bLlen, om

kilJ vi si® ®nbsp;te stellen zijn legermacht ter beschik-

kmg van Spanje te houden. Reeds in Sept. 1669 was in de Am-
sterdamsche bai^ 200.000 RD. gestort voor betSSg van ^n
eersten termijn. Spanje weigerde echter de uitbetaling al^Zwe-
den, zoolang niet vastgesteld zou zijn binnen welken tijd en met
Weel man de geallieerden Spanje zouden bijstaan, in geval de
vrede van Aken verbroken werd. Hierover was 21 Jan 1670
overeenstemming bereikt. Zweden wenschte deze overeenkomst
echter met te ratJiceereii, voordat Spanje de subsidiegelden over
dat Fn.nbsp;betaald had. Spanje wilde niet betalen voor!

dat Engeland en Zweden het verdrag geratificeerd hadden Om
tot een oplossmg te komen, hadden de Staten-GeneraaMe Spaan
sche regeermg aangeboden garant te blijven voor de aan zSn
betaalde gelden, zoo de ratificatie niet volgde. Spanje eTs^t^
Ten^tf'^quot;''^^^'' Antwerpsche en Amsterdamsche k^plLde^
Jl?nbsp;h®^ genoegen met de garantie van de StaterGene-'

raai Vgl. hierna pag. 6). Voor een uitvoeriger besdSiMne van
deze kwestie verwijs ik naar Japikse, Brieven van De wltt T
IV pag. 1 tot 21 en de daarbij behoorende aanteekeninge^ '

RidifsS v^ S^ir®'^'nbsp;van de

ReVolKM^re S^en-g -d-burgemeester van Alkmaar. Vgl.

5) Fladderack, burgemeester van Alkmaar.

2 Feb(ruary) 1670: sent over het tripel getael: Groenovius
Hydanus en N. N. i)

Groenovius Recktor Manificus.

Jan Hydeckenes beroepen tot professoer tot Lyden in de
theologie. Lyden versouckt voorschryven daertoe.
Brieven van voorschryven aen de Magistraet van Zürick.

Joannes Herves, deurwaerder. 't Hof schryft in faveur tot
Rotterdam.

Deurwaerder.

(5) Amsterdam advys: de lyst bequaem te connen nae sien en
Admiralityt daerover te blyven, die hier syn; ontlastinge der
negotie; de verpachtinge van de waech niet te doen voor de
extreordenares lasten ter zee sullen weesen afgedaen. 2)
Ontlastinge der negotie ter Admiralityt.

VRIJDACH 7 FEBRUARY 1670.

Sluys van Delftland. Hoochingelanden comt toe te repa-
reeren en penningen uyt te geeven en administratie, sonder
dijckgraef en heemraeden, doch werden belet en proces etc.
Delftlants hooftingelanden eerst rapport.

Ontfanger Spiegel wegens den ontfang der Noorse tollen
etc. 3) Betaelinge 5000 RD. te betaelen aen Chorisius. 4)
Gesonden aen Le Maire 5). Amsterdam, Rotterdam.

1 ) Rector en Senaat van de universiteit te Leiden hadden op
de voordracht voor rector-magnificus geplaatst: Abrahamus Hey-
danus, Daniël Colonius en Johannes Fredericus Gronovius. De
laatste werd door de Staten van Holland benoemd. Vgl. Resol
Holland 6 Febr. 1670.

2)nbsp;Vgl. pag. 30, noot 2.

3)nbsp;Kooplieden, die handel dreven op de Oostzeelanden en
Noorwegen, droegen de tolgelden, die zij in de Sont en in de
Noorsche havens moesten betalen, af aan. de ontvangers van de
convooien en lioenten in Holland. Dezen gaven hun voor de
Deensche tolgaarders wissels. De gestorte bedragen werden in
mindering gebracht van de gelden, die de Deensche koning aan
HoUand schuldig was. (Vgl. pag. 65, noot 1). Elbert Spiegel de ont-
vanger-generaal van de convooien en licenten te Amsterdam, klaagt
nu, dat deze wissels niet geaccepteerd werden. Dit was geschied op
aanstoken van den Franschen gezant. Vgl. Wicquefort a w dl IV
pag. 327 en Resol. Holland 7 Febr. 1670.nbsp;, • . ,

4)nbsp;Petrus Charisius, Deensch resident in de Republiek.

5)nbsp;Jacob Le Maire, resident in Denemarken.

Van Campen.

Accoort over Beerenberg en falisement van 23000 RD se-
accoordeert op 12000 RD.

Gereserveert den Staet haer axtie op Steremans.
Commissie als hieronder. -Accoort geapprobeert.

Meester Jan de Wit i) van Dort ambassade nae Poolen
aengenomen.

Hof van Holland: massive op de deurwaerder Kervel in
faveur.

Deurwaerder Kervel. Fiat.

Rotterdam: walvisvangers klaegen over het placcaet, 2)
dat niet werd onderhouden, waer die van Hamburg voor-
deel af sien.

Exempelaeren te senden aen de offecieren.

(6) Het publiceeren eeniger placcaet, of 't selfde op nieu te
doen publigeeren cost 12000 gl. aen Hollant, volgens het
seggen van de Raetpension(ares).
Placcaten wat achter.

Goutslagers, goutdraettreckers.
In advys.

Duynen, konynen, request etc..
Gestelt in handen van de hooftingelanden.

Van Beuningen rapport, geweest hebbende by den ambas-
sadeur van Spaigne : scheen 3) gerust te weesen de gelden
in de banck van Burgemeesteren, doch best te weesen, dat
geschreeven mocht werden aen Van der Tocht 4), wegens
deesen Staet tot Brussel, om aen den Connestabel daerover
te spreecken. 5)

Bedanckt en gebracht ter Generalityt om geschreeven te werden
aen van der Tocht.

1)nbsp;Neef van den Raadpensionaris.

2)nbsp;Het plakkaat van 5 April 1669, waarbij aan de zeelieden
verboden werd zich in vreemden dienst te begeven 13 Febr 1670
werd het hernieuwd. Vgl. Groot Placaetboek, dl. III, pag. 1363 en
1364.

3)nbsp;NI. de Spaansche gezant.

4)nbsp;Van der Tocht, pensionaris van Gouda, gedeputeerde te
Brussel.

5)nbsp;Vgl. Resol. Holland 7 Febr. 1670.

(7)nbsp;SATERDACH DEN 8 FEBRUARY 1670.

Resumptie.

France ingeseetenen tot Amsterdam request aen Burge-
meest(eren) : alsoe ingeroepen werden door placcaet van
den Coninck en dat niet gesint syn wederom derwaerts te
gaen, te werden alhier gemainteneert.
Commissaressen.

Placcaeten geconcipieert wegens het France werck. i)
Rotterdam is niet te brengen tot verbot van de brande-
wynen.

Rapport door Haerlem wegens de manifacturen en brandewynen.
Rotterdam neemt over.

Jeremias Choet, collonel.

Febre.
Naeste vergaderinge.

Request der cooplieden tot Amsterdam om scheepen te
senden nae Suerinam. Versoucken hoe haer te draegen we-
gens de Zeewen, die aldaer meester syn. Leest verto. 2)
Aen Commissarissen.

Curateurs van Lyden.

1)nbsp;Haarlem doet rapport over twee plakkaten, die bedoeld waren
als retorsie-maatregelen tegen Frankrijk. Het eerste plakkaat stel-
de voor den invoer van brandewijnen te verbieden; het tweede
de invoerrechten op Fransche manufacturen te verhoogen. Deze
voorgestelde maatregelen waren alleen een reactie op Colberts
economische politiek en de bedoeling was dan ook, dat de plak-
katen weer afgeschaft zouden worden, zoodra Frankrijk de invoer-
rechten op Hollandsche waren verlaagde. De leden hechtten weldra
hun goedkeuring aan de voorgestelde maatregelen, uitgezonderd
Rotterdam. Na veel besprekingen verklaarde de stad haar verzet
op te zullen geven, wanneer haar pensionaris. De Groot, die als
gezant naar Frankrijk zou vertrekken, er niet in zou slagen Lode-
wijk XIV te bewegen tot verlaging van de invoerrechten op de
Hollandsche waren. De pogingen van De Groot hadden geen suc-
ces. Na eenige strubbelingen met de andere provinciën over den
tijdsduur van de plakkaten, konden deze tenslotte uitgevaardigd
worden op 2 Januari 1671. Voor den tekst van de plakkaten zie
Groot Placcaetboek, dl. III, pag. 264, 269, pag. 10—12, 101, 106, 107,
177—179 181, 187, 188, 226, 227, 234—237.

2)nbsp;Verto of verso beteekent bij Bontemantel alleen: de volgende
bladzijde.

Munninx request: dat out en gebreckich is van poodegra
etc.; versouckt syn tractement sonder dienst te doen ^
Ritmeester. Haerlem, Amsterdam en.... houden het op.
(8) Seremam ter Generalityt. i)

Advys wegens Zeelant Van te laeten coomen aen de Gene
rahtyt, mits rembourserende der costen en intresten

Gommissaressen advys: wat oncosten syn gevallen en met
garnesonen van den Staet en tot haer lastennbsp;^

seS'^n'nbsp;Appelboom, request wegens Ro-

senvelt, par vonmsse van Delft in confinement. Wert gt
quest en eenige daegen geleegen hebbende is . r Den

niceert t advys van scheepenen, die niet tegen hebben nae
Sweeden te senden volgens versouck, alsoelcranckïnnig is
en met anders doet als suicke menschen syn gewoon te dfen
mits dat in verseeckeringe mocht blyvennbsp;'

IZdM^lir'nbsp;^-ge draegen, wel

de ptrout'jgfzoTaLÏ'^'^ ^^ ^ ^^ ^ ^^

Just van Leewen Bartelomeus dochter out 21 iaeren
rrrn-t^e^oSLL-^^^nbsp;468. Nota.

Schout en scheepenen van Bennebrouck request: geschy-
den van Heemstee; Mathys de Aire 200 penninge.

deS^e^^^nbsp;quot;yt i^^^telt tot de naeste vergae-

Militie.

' dentrT:;^rnrnbsp;druyplan-

Druyplanden. 2)

en Zeeland waren voortdurend moeilijkhe-
pag. 560nbsp;^ ™ Waterschapsrecnt in Nederland, dl. 1,

Sasburg 1) uyt Brussel messive, 5 February 1670- den
Hertogh van Lourynen soude overleden syn. 2)
Notificatie.

Van der Tocht uyt Brussel date 5 February 1670
Vaii_ deselve aen den Raetpensionares : heeft enpassant
^everlmg gesondeert te gaen nae Spaigne voor ambassa-

SpIfgnLquot;^ ^^ versoucken 't sy ordenares of extre ordenares nae

Isbranss4) niet geneegen nae Spaigne te gaen.

Beverning voor extraeordenares ambassadeur voorgeslae-
gen nae Spaigne, of ordenares.
Te versoucken soo best wil.

Cuneeus i) laest voorgeslaegen voor uyt nae Spaigne te
gaen, wilde niet voort.

1)nbsp;Thomas Sasburg, resident te Brussel.

2)nbsp;Toen dit onjuiste bericht de ronde deed, schreef Van Beu-
ningen aan burgemeesters van Amsterdam, dat Lotharingen door
zijn ligging een groote tentantiequot; zou zijn voor Frankrijk. Het
land scheidde Bourgondië van de Spaansche Nederlanden en zou
,,een diepe voet aen Vrankryck in Duytslandt geven .(Dipl. Miss. 3,
Amsterdamsch Gemeente-Archief). Van Beuningen verwachtte
blijkbaar, dat Lodewijk XIV het Hertogdom zou bezetten. Dit ge-
schiedde mderdaad enkele maanden later. Vgl. pag, 188 en 189.

3)nbsp;In September 1669 was onze gezant in Spanje overleden. Het
duurde tot Januari 1671, voordat zijn opvolger in Spanje aankwam.
In Februari 1670 polste Van der Tocht, op verzoek van De Witt
Van Bevemmgk, of deze bereid zou zijn de ambassade op zich te
nemen. Deze weigerde. Volgens Valckenier hield hij zich buiten de
regeering, omdat hy voorzag, dat het met De Witt mis zou loopen.
(Vgl. Resol. Raad, III, 1, fol. 404.) Een persoonlijk bezoek van Van
Beuningen bleef ook zonder resultaat. Of deze wel de geschiktste
persoon was om den tegenstand van Van Beverningk te breken valt
te betwijfelen. Bontemantel deelt ons mee, dat Van Beuningen Ie
lust had ambassadeur te worden. Door tegenstand van burlemees-

r4T nZi't^iX'i^z.

Nadat men tevergeefs naar een anderen candidaat had uitgezien
vond men Van Beverningk toch bereid naar Spanje te gaan Voor
het verloop van deze onderhandelingen vgl. Brieven van De Witt!
ai. IV, pag. d, 11, 62—67 en de annotaties

Generatlquot;quot;^nbsp;gedeputeerde van Groningen ter Saten-

5 ) Petrus Cunaeus, ex-secretaris bij het gezantschap in Engeland.

Ambassade nae Vrankryck had de Groot aengenomen op
conditie als syn predecesseuren, doch heeft geen voortgang
gehad. Amsterdam meest difficiel geweest, i)
De Groot. Franse ambassadeur voorslach.

Reductie gelden van de Reeckencamer te employeeren tot
intresten van haer camer en lasten. 2)

^sterdam: op behaegen haerder principaelen.
Enckhuyssen: versouckt copye.
Gereserveert tot de naeste vergaederinge.

(10)nbsp;Advys Eedelen op brandewynen placcaet: eenige veran-
deringe wegens de schippers én wagenaers arresteren.
Placcaet-concept der brandewynen en manifacture resolutie.

France manifacture.

Eedelen: te stellen by eenparige overgifte veranderinge
op de verbeurte en die boeten te verswaeren naerder te elu-
cideeren en voort te arresteeren.

Doort: botter en caes van buyten te beswaeren en dan de
manufacture etc,; brandewynen consent.
De Groot nae Vranckryck; voorts alles volgens advys der
Edelen.

Botter en caes.

Haerlem: placcaten probeeren; voorts alles etc.

Delft: placaten probeeren, ambassa(de) nae Vranckryck
te doen voort gaen; Amsterdam daertoe te induceeren.

Lyden: approbeeren de placcaten.

(11)nbsp;Amsterdam: placcaet gearresteert, mits over alle de pro-
vintie consenteeren; den dach op acht maenden nae de pu-
blicatien in te gaen van de wynen en der manifacture nae
ses maenden;

1 ) De Groot wilde wel gezant in Frankrijk worden, maar stelde
^s voorwaarde, dat hem bij zijn terugkeer een raadsheersplaats
in den Hoogen Raad zou gegeven worden, evenals dit aan Berck
uit Dordrecht en aan Boreel uit Amsterdam was toegestaan. Am-
sterdam verzette zich hiertegen, omdat op zoo'n manier niemand
meer de betrekking van ambassadeur zou willen vervullen, zonder
van te voren voorwaarden gesteld te hebben. Zoo zouden telkens
personen raadsheer kunnen worden, die aan Amsterdam onaan-
genaam waren. (Vgl. Vroedschapsresolutiën van Amsterdam 20
Dec. 1669.)

2) Het voordeel, ontstaan door verlaging van den rentevoet,
moest m vredestijd gebruikt worden tot schulddelging. Vgl Te-
genw. Staat, dl. IV, pag. 191.

Serenam: Zeelant te begroeten, opdat de vaert voort gaet;
Spaigne, ambassadeur: Beverning te versoucken, op behae^
gen der principaelen geconsenteert ;

Vranckryck: hebben voor deesen geadviseert; daerby per-
sisteeren.

Request Serenam.

Goude: placaet brandevvyn geapprobeert; van de mani-
facture naeder de consideratien te hooren.

Rotterdam: op de placcaten noch op houde, alsoe de ver-
gaedering niet compleet is;
Spaigne: consent ordenaeres ambassade;
Vranckryck: syt de Groot bedanckt voor de affecten, is
nu pensionares en excuseert.

Schiedam: ambas(sade) op behaegen der principaelen.
Schoonhooven: consenteeren de brandewynen en mani-
facture;

Ambassade behoorde voort te setten.

(12)nbsp;Briel: confiermeert met de Eedelen.
Alckmaer:

Hoorn: brandewyn met dien verstande, die gelaeden syn
niet te verhinderen en de moer meede te verbieden;

Manifacture: yder siet op syn intrest, doch consenteert;
botter en caes te belasten.

Enckhuysen: placcaten emplacteeren; verbot van speek
en vlees.

Monnickdam: placcaten wel gevallen en boter en caes te
beswaeren.

Medenblick: placaten consent; botter, speek en caas van
buytenslans te verbieden.

Is vorders geresolveert de deurwaerders volgens ge-
bruyck te maecken, doch te doen beeedigen by de Gecom-
mitteerde Raeden.
Deurwaerders hoe te beëedigen.

En is de vergaederinge geschyden, totdat wederom sul-
len beschreven worden.

(13)nbsp;WOENSDACH 12 MAERT 1670.

Munter, Vlooswyck, van Beuningen, Bontemantel, Hop. 1)

1) Dit zijn de Amsterdamsche gedeputeerden ter dagvaart. Mun-

Vranckryck, uyt Parys, Rom, i) secretaris, 7 Maert: sent
de lyst van oorloochscheepen en manier van te salueeren in
zee,- roept m syn zeevolck op lyfstraffen in; de france op
Zuratte m goede apprehentie met den Groote Mogol; Map-
paten en t ander toe Bengale logies te stellen

Tweede parteculiere brief: misnocht over de hartoch
van... over het doen hangen van een die een had gedoot •
Axcenhoven,_een Switsers edelman, nae den Haech ver^
trokken om m de militie te begeeven.
Vranckryk notificatie.

Brussel: van Van der Tocht en Vrybergen, 2) g Maerf
belastmge op de Vlaemse havens.

Parteculiere brief: den conestabele: soo deese landen wil-
len de France brandewynen verbieden, dat die oock ver-
bieden sullen volgens syn ordre van den Coningin, 3) • soo
Engelant meede wil.nbsp;t, , j uu

Een darde missive wegens de subsidie gelden- 't eerste
en 2 pay, daer noch twintich duysent gulden banckgelt man-
cqueert; de 2 hondert duysent guldens betaeh.
Brussel.

Le Maire uyt Coppenhagen, 2 Maert: 4) de tollenaers in
Noorwegen wygeren de tolbrieven van de Admiraliteyt •
Amsterdam sal invorderen 2 hondert duysent Ryxdalers
en vordert betaehnge van twee oorloochscheepen

Ende 5) belooft by payen te betaelen en schryven, dat in
Noirwegen de brief om de paspoorten in plaets van geit
SU len aenneemen; door sterven van. den Coninck wort alles
gelyck als verwerpen.

Van den 4 Maert noch van la Maire uyt Copenhaegen-
maecken swaericheyt het tractaet, met Engelant gemaeckt te
ratifice^n; den nieuwen Coninck is yverich; den resident

ter was burgemeester, Van Vlooswyck en Van Beuningen oud

- BonteSd ^a'd

v!^'van het gezantschap te Parijs
M ? Vrybergen, buitengewoon gezant te Brussel

4nbsp;TT-fnbsp;Spaansche regentes bedoeld.

'nbsp;In zijn antwoord schreef Le Maire dat Wi

met den Komng over de zaak had gesproken. In het ver^Sg ztuden
de wissels weer geaccepteerd worden.nbsp;^

mLkSi^nbsp;onderwerp volgen: de koning van Dene-

in Sweeden tractement vermeerdert; het vriest soo hart
dat loopen van de Pommerse cust tot Denemarken.
Denemarken.

Poortegael, van Barleus, i) 8 January.
27 January: 9 Hamburgers met een convoyer — een
schip gebleven — geariveert; de prins is sieck; 40 scheepen
met een convoyer om sout te halen geariveert.
Poortegael.

Deurwaerders. Schryven van het Hof: Melschier van
Aerssen, goede recommandatie; Pieter Winckelman, slechte
recommandatie; Jan van Rombeeck is redelyck bequam en
heeft gevochten en geconfineert 3 maenden in het dolhuys
op waeter en broot; is voldaen en nu van goet comporte-
ment. Cornelis De Febvre is niet onbequaem.
Deurwaerders.

Dendert Romain. Manqueert bewys van syn ouderdom.
Jan Theede Berckhout versouck veniam estates 23 jaaren
out.

Veniam estates.

Nicolaes Uytdenhagen: deurwaerders versouck. Te sen-
den aen het Hof om te examineeren.

Philips Douve 201/2 jaaren out, van Lyden.

Cornelia Six ^nbsp;a ^ jnbsp;23 omtrent out

Alidanbsp;», van Amsterdam ^^ omirent out.

/^iiaa öix )nbsp;20 jaaren out.

(15) Cornelis Janss. Boys van Medenblick, Admiralityt van
Noorderquartier. 2)
Admiralityten.

Gerret Bors, out-scheepen van Amsterdam, tot Admirali-
tyt in Zeelant in plaets van Willem Backer. 3)
Bors, admiralityt van Zeelant.

Advys: Rom, Vranck(ryck), in handen van commissa-
ressen van Vranckryck.

1 ) Caspar Barleus, resident te Lissabon.

2)nbsp;Cornelis Jansz. Boos — niet Boys —, oud-burgemeester van
Medemblik. Vgl. Resol. Holland 12 Maart 1670.

3)nbsp;Willem Backer, schepen van Amsterdam.

Vrybergen, in handen van commissaressen. \
La Maire, in handen van commissaressen. (

Brieven van Brussel:............................................i saecken

Barleus, notificatie.nbsp;................

Deurwaerder, eerste en leste bequaem, werden gemaeckt:
Aerssen en le Febere.

Veniam estates. Eenich bewys claer en ander gemaekt
Juffrouw Six van Amsterdam I nemen de steden over
Idemnbsp;van Lydennbsp;^ om beeter bewys.

Bors )nbsp;, .

Boys I geadmiteert Admiralityten.

Admiralityt.

(16)nbsp;DONDERDACH 13 MAERT 1670.

Resumptie.

Extentie der voorleede vergaederinge.

Eenige officieren niet by haer compaignie; gesuspendeert.
Geresolveert de Gecommitteerde gelast niet te betaelen voor
ses weeken en voorts volgens de resolutie te tracteeren.

Nota. Burgemeester Hooft had het ambassaetschap nae
Poolen aengenomen en crycht daernae de wallen int hooft
en bedanck.

In plaets van Hooft, gedestineert naer Polen, is gerecom-
mandeert en is oock aengenomen Jan de Wit voor extre-
°^denares ambassadeur en is by de Generaliteyt geappro-

Sotyn, executie teegen...... gesurieert voor 2 maenden i)

Vide foli 398.nbsp;' ^

Sasburg, resident in Brabant.

Berckel, drost van Heusden, questie met de regeeringe. 2)

kJim® nl^rMnbsp;die Venetie toe-

Kwam. Ue Groot regelde deze kwestie in overleg met den Vene-
tiaanschen gezant. Vgl. Resol. Holland 3 December l670 en pag 262
2) Reeds geruimen tijd bestond er verschil van meening' tus-
schen burgemeesteren van Heusden en Van Berckel, drost en schout

Is geleesen een commissie wegens France belastinge en
stond m de extentie: van Beuningen en Fagel. Doch ver-
andert alsoo de oustestads-gedeputeerde altijd moesten voor-
staen, soo den Raetpensionares syde.
Extentie der commissie en de ouste stad gaet voort.

Reeckencamer der Graeflyckheyt versouckt de reductie-
gelden te mogen employeeren tot noodige costen van in-
tresten etc in plaets van af te leggen. Leest resolutie data
18 Maert 1670.
Reductiegelden.

Instructie voor de ambassadeur, nae Spaigne te commit-
teeren. Daeronder van het zout te moge.1 haelen aen Punte
del Ray.

Zout aen Punte del Rey te haelen.

Instructie voor gedeputeerde nae Brussel.

De extentie gedaen synde. Delft versoucken de saecke
van Delftlant op te houden wegens het depopuleeren der
duynen van conynen.

Delftlant questie wegens de duynen.

Gerret Bors, wegens Amsterdam gecommitteert in de
Admiralityt van Zeelant, heeft gedaen den eet van suyve-
ringe en beloften van de resolutie van Hollant te obser-
veeren en den eet van niet te coopen, noch te vercoopen.
Bors in de Admiralityt van Zeelant

aldaar, over de volgende punten: 1° hoe de verkiezing van schepe-
nen geregeld diende te zijn; 2° of Berckel het gerecht bijeen mocht
roepen; 3° of hij in functie van president gerechtigd was de stemmen
op te nemen; 4° of hij aanwezig mocht zijn, wanneer schepenen
over zaken van justitie handelden; 5° of hij een plaatsvervanger
mocht aanstellen. De Staten van HoUand besloten nu, dat ieder
]aar zeven nieuwe schepenen gekozen zouden worden, waarvan
twee uit de afgetredenen. Deze laatsten zouden door van Berckel
aangewezen mogen worden. De schout zou de vergadering van
schepenen bijeen mogen roepen en als president gerechtigd zijn
de stemmen op te nemen. Alleen wanneer er gehandeld werd over
zijn persoon of zijn ambt, zou de schout de vergadering moeten
verlaten. Desgewenscht zou de drost en schout een plaatsvervanger
mogen aanstellen.

Wanneer burgemeesteren geen genoegen met deze uitspraak wil-
den nemen, zouden zij de zaak voor het gerecht mogen brengen.
Vgl. Resol. Holland 13 Maart 1670.

quSre?'quot;quot;^quot; Gecommitteerde Raeden vant Noorder-

Adys: baillieuwen en schouten; van geen electie uvt
dubbelt getal te doen; baillieuw van Wateflant kiest Schel
penen en burgemeesteren uyt een dubbelt getal, voordat
ordre van aenschryvmge had, 25 April 1668 i)

Advys gestelt in handen van commissaressen. De Hoven te hooren.

Lyden : propositie, dat de placcaten van het slachtturven
mach geexamineert werden. 2)

Commissaressen te examineeren.

Dorp 't Wisk by Medenblick: versouck wegens den
armenbus die genooten hebben als middelen hebben we-
derom betaelt, soo yt nalaeten. 3)
Versouck toestaen.

Anna Appeldoorn in de 20 jaaren, versouckt veniam
agendya) Is van Rotterdam.
Staen toe.

Dorp Sprang versouckt subsidie voor haer kerck.
Toegestaen.

Jacobus Scheperus, predicant tot Goude: versouck oc-
troy van syn bouck tot vertroostinge der krancken.
Toegestaen Octroy.

POST MERIDYEM.

Dort, Haerlem, Lyden, Amsterdam, Alckmaer, Rotter-
dam, Hoorn, Medenblick.

Ambassade nae Polen: congratulatie op syn croonin?e4)
en huwelyck; confidentie te stabilieeren è) en commercie
Loncept-mstructie vant Jaer 1654, met Poolen aen te gaen'
bestont m 16 artyckelen. Met Dansick 10 July 1656, 22

a)nbsp;Hs.: gendy.

b)nbsp;Hs.: stabuleeren.

1nbsp;) Vgl. pag. 42.

2nbsp;) Vgl. Resol. Holland. 13 Maart 1670.

aangewlt.^' onduidelijkheid is door mij geen interpunctie

4) Michael Wisnioniecki, koning van Polen van 1669-1673.

September concept van ratificatie. Consideratie van de
Wit, gedestineert voor ambassadeur nae Poolen

Het tractaet met Dansick i) te perfecteeren soo het doe-
nelyck is en het tractaet-concept met Poolen 2) „ae eele-
genhyt voor te stellen, evenwel dat het met Sweden geen
jalousie verweckt.

Advys der commissaressen:

Amsterdam en eenige leeden gaven in bedencken of den
ambassadeur, als-door Denemarcken gaende, aen den nieu-
wen Conmck met soude meede connen doen de doleantie
en congratulatie. 3)

(20)nbsp;VRIJDACH DEN 14 MAERT 1670.

Extentie gedaen.

In den Hoogen Raet is gestelt in plaes van Born, Fran-
coys Fagel 4) niet eenpaerige stemme.

Raetsheer int Hof van Hollant in plaets van Sixty met
eenpaerige stemmen gekooren : Cornelis Teresteyn van Ha-
lewijn. 5)

Nota. ^sterdam had haer best gedaen om den fiscael Stryen
tot raetsheer m het Hof te hebben, maer siende dat niet meede
door te connen, heben het laeten vaeren op hoop der goede incli-
natie van veel leeden, president te maecken.

In plaets van Matenesse, dyckgraef en ballieuw van Ryn-
lant, is gekoozen den Heer van Maesdam 6) met eenpaerige
stemmen.

Lyden recommandeerde van der Meert, 7) maer desisteeren vol-
gens haer advys.

1 ) Het tractaat van 22 Sept. 1658.

2) Voor dit concept-tractaat vgl. Resol. Holland 28 Maart 1670.
3 ) Frederik III was in Febr. overleden en werd opgevolgd door
zijn zoon Christiaan V.

4)nbsp;Vgl. Resol. Holland 14 Maart 1670. François Fagel was een
broer van den bekenden pensionaris van Haarlem. Volgens bewe-
ring van Pieter de Groot zou hij de raadsheersplaats aan Fagel
hebben afgestaan. Vgl. Kramer, Lettres de Pierre de Groot in de
Werken van het Hist. Gen., 3e serie, no. 5, pag. 366 en Kernkamp,
Ue Regeeringe van Amsterdam, a.w. dl. II, pag. 410.

5)nbsp;Pensionaris van den Briel. Vgl. Resol. Holland 14 Maart 1670

6)nbsp;Frederik Van Dorp, Heer van Maasdam, raadsheer in het Hof
van Holland. Vgl. Resol. Holland 14 Maart 1670.

7)nbsp;Herman van der Meer, Heer van Hoogeveen, Leidsch regent,
lid van Gecommitteerde Raden.

Staten van Holland 1670.nbsp;2

Gestemt wordende, gingen uyt de vergaderinge.

Delft: adviseeren in bedencken te geeven om een oresi
dent soo haest mogelyek van het Hof te maXn ^

^^sZZinbsp;een punt van

^^Schiedam: wegens den brief van het Hof op haer swack-

(21) Andries Ackersloot, geweesen secretaris tot Haerlem
wordt bekent gemaeckt, dat gecommitteert is in Camer ^r^
Reeckenmgen van Hollant. i)

Is de vergaderinge aengenaem. Ackersoot in de Reeckencamer.

Den Hoogen Raet aen te maenen om de besoignes van de
instructie te bevorderen, opdat de Hoven connen ^rmeer-
dert werden van raetsheeren.nbsp;vermeer

De saecke te recommandeeren.

Brief uyt Engelant, 8 Maert 1670, van Boreel. 2)

Delft Amsterdam en andere leeden: staende, by schrv-
vmge, de presidentplaetse te vergeeven de eerste dach de

^^Haerlem, Rotterdam: tot Dynsdach haer advys in te bren-
Notificatie.

De saecke daer heenen te dirigeeren, tegen Dynsdach een
tyd vast te stellen, van deesen dach over veerden daejn
een president vant Hof te maeken. 3)

(22)nbsp;SATERDACH 15 MAERT 1670.

Den Raetpensionares heeft met van Beuningen geconfereert nf
soude mogen proponeeren om Maesdam by provide int Wni f
keten en geen eet t^e laeten doen gedurende hl intS^ 'tnbsp;hv

had burgeme^terMuntJ;

daera^gedisponeert en Vlooswyck oock, doch BontemantÏgLg

ygl- Resol. Holland 14 Maart 1670
Johan Boreel, gezant te Londen.

was^het^Hof vI'rnbsp;quot;^«^l^den van den heer d'Eedel

nieuwen president van het Hof te kiezen.nbsp;om een

daerteegen. Den pensionares Hop comende, oordeelde het meede en
bleef soo steecken. 1) Den Raetpensionares had aen van Beuningen
gesproocken om Paets van Rotterdam president te maecken.

Alckmaer request: de ordonnantie 1658.2) Geagreert
en geapprobeert wegens de molens.

In handen van de Camer van Reeckeningen om partyen te hooren.

Subsidygelden, van Spaigne aen Sweede te geeven, leggen
tot Amsterdam wegens de Tripele Aliantie.

Wel laten gevallen en wegens de Tripele Alliantie de Duytse vorsten
soucken in te trecken en in commissaressen naeder te sien. 3)

Barleus uyt Lissebon: den Coninck ter haelve syn kuer.
Notificatie.

Den Raetpensionares slaet voor om de ambassade nae
Spaigne en Vranckryck om toecomende weeck een ent te
maecken.

De Tripele Allinatie aen alle ministers te noteficeeren,
dat het is gedaen tot gerusticheyt van het Cristendom.
Tripele Alliantie.

(23) Militie te verstercken in consideratie te neemen. 4)

Lyden advys: den Raet van Staete aen te maenen alles wel te
examineeren hoe de frontieren staen.

Amsterdam: in commissaressen te stellen en Maestricht en op de
Ryn acht te neemen; de militie te verstercken in advys te houden
en te examineeren.

Teegen Dynsdach te spreecken van de consenten.

De pachters geen minder geldt te betaelen als doblesten, 5)
op te considereeren.

Is verstaen daer ordre op te stellen en int verpachten te denun-
cieeren.

Stuyvers geen meer te laeten incoomen, die in deese pro-
vincie niet syn gemunt.

1)nbsp;De Amsterdamsche heeren zagen in het voorstel van De Witt
een pogmg, om de verkiezing zoo lang uit te stellen, totdat hij een
persoon naar zijn zin en humeur zou hebben gevonden Vgl Resol
Raad, III, 1, fol. 277.nbsp;'

2)nbsp;Op welke ordonnantie Bontemantel hier doelt, heb ik niet
kunnen vastsellen.

3)nbsp;Vgl. pag. 47, noot 2.

4)nbsp;Vgl. Resol. Holland 15 Maart 1670.

5)nbsp;Doblesten zijn dubbele stuivers. Vgl. Resol. Holland 15 Maart
1670.

van t^spllen.nbsp;^e -unt

Stuyvers te verbieden nae de munt gehoort en oock ses stuyvers.

Ter Generalityt is geadvsieert 25 artykel met Poorte-
pel gemaeckt, met zout te betaelen afgecoft voor efn mi!
lioen voor de schuldenaers 2)nbsp;^

neeret '''''nbsp;''nbsp;te exami-

Den advocaat van de Comp. sal spreecken voor de Comn
en amp;ngschot3) voor de parteculieren, soonbsp;w2

iZZirnbsp;yder te gee^venTouTquot;::

doen en op watnbsp;^^

Uyt Brussel 12 Maert van Van der Tocht en Vrijbergen
Sa burg 12 Maert uyt Brussel: France frontieren worden
starck met voick beset.nbsp;woraen

Notificatie.

sterrm!'nbsp;^ maenden, Adriaen Passant van Am-

Geconsenteert.

I) Waarschijnlfjk zal bedoeld zijn de Eeuldergulden In 1527
mUioen gl. fc st. Hub,, zoiil zon l™r£i Sn 480 ï.fT.

commissarissen tot de West-Indischenbsp;oesloten, dat aan de

worden over de wliz^van nrnt^dnbsp;.quot;^vies gevraagd zou

3) Roelant van Kinschot, lid van den Raad van Brabant.

Dirck Bastiaenss., veniam estates.

Ve^achtinge gecommitteerde: Dort, Haerlem en Amsterdam;
Delft, Lyden en Gouda; Gorichem, Briel, Alckmaer, Eylanden.

(24)nbsp;SONDACH DEN 16 MAERT 1670.

Sondach met de heeren Munter, Vloosv^^yck en pensionares
te gast van de heer van Papecop. i)

Savons quam den Raetpensionares in ons logement, doende
alle debvoiren om te induceeren tot Paets, voor president
vant Hof te willen van stadtsweegen te stemmen, stellende
syn bequaemheyt boven den fiscaal Stryen, sooveel swaer-
der als een ducaton by 4 ryxdaler. Dat soo Amsterdam ge-
beft te gaen op Paets, dat met eenparige stemme sal ge-
concludeert werden. Dat Amsterdam sich niet moest in-
bedde, dat de inclinatie van de leden soo is als wd dencken
en dat oock qualyck syn onderrecht. Dat soo Amsterdam
hart staen op Stryen, dat men soude conden vinden een
midddwech, dat is: van Paets te maecken president en
Stryen mede raetsheer. 2)

1) Nicolaas van Vlooswyck, Heer van Papecop, ritmeester
2 ) De bemoeiingen van De Witt, om Paets president van het
•nbsp;een onderdeel van een ander plan. Toen

in 1669 het pensionarisschap van Rotterdam vacant was geworden
had Paets naar dit ambt gesolliciteerd. Niet hij, maar Pieter de
Groot was benoemd. Dat de verhouding tusschen deze twee niet
bijzonder goed was, is niet te verwonderen. Om dezen onaange-
namen toestand te doen ophouden, trachtte men Paets president
van het Hof te maken. Lukte dit, dan zou De Groot pensionaris
blijven, slaagde men niet, dan zou Paets pensionaris worden in de
plaats van De Groot en deze zou als gezant naar Parijs vertrek-
ken. Na zijn terugkeer kon hij dan lid van de vroedschap van
Rotterdam worden. (Vgl. Wicquefort, a.w. dl. IV, pag. 147). Van al
deze plannen kwam echter niets terecht. 14 Mei deelde De Witt
aan Van Beuningen mede, dat het toch beter was, dat Paets geen
president werd, „te meer de saecke tot Rotterdam in den Raet was
discrepant staendequot;. (Zie Resol. Raad, Hl, 1, fol. 318). De reden;
dat De Witt Paets liet vallen, is volgens Dr. Japikse te zoeken in
diens onrechtzinnigheid. (Vgl. Brieven van De Witt, IV, pag. 138,
noot 2). De onrechtzinnigheid van Paets is bekend, maar toch moet
de Rotterdamsche predikant, Ds. Clement, tot wien De Witt zich
om mlichtingen gewend had, een goed getuigenis van zijn ortho-
doxie gegeven hebben. (Vgl. Brieven aan De Witt, U, pag. 524,
noot 1). Waarschijnlijk zal De Witt de candidatuur van Paets
hebben laten vaUen wegens de oneenigheid in den Rotterdamschen
raad Door zijn wat plompe vrijmoedigheid was Paets niet erg be-
mind. Vgl. Dr. C. W. Roldanus, Adriaen Paets, Tijdschrift voor Ge-

Wy, by discours, doch niet als lasthebbende, bleeven per-
sisteeren by Stryen en stelden syn ervarenthyt ver boven
Paets en bequaemhyt seer hooch, als alle de leeden wel synde

(25)nbsp;bekent en dat Paets ter contrarie jong i) in Regeeringe van
Rotterdam is, synde alleen vroetschap en advocaet en ge-
committeert ter Admiraliteyt. Dat oock is van goede maxu-
me en oversulx noodlich is voornamentlyck in sulcken staet
te blyven ende sulcke humeuren en bequaemheden in de ver-
gaderinge van Hollant te houden. Dat met Stryen niet ward
naedeel aen de Republique gedaen, want, hem aftreckende
van het fiscaels-ampt, een ander bequam advocaet can in de
plaets gestelt werden en de Graeffelyx Reeckencamer, daer
advocaat van is, sullen haer met een ander sullen connen
versien. Soodat Stryen soude werden gestelt tot vermeer-
deringe van dienst te doen aen de Republique en Paets
soude, president wordende, minder dienst doen als nu.

En vielen eenige discoursen om Maesdam in het Hof te
laeten, tot een president soude syn gemaeckt, sich laetende
geen eet doen van het dyckgraefschap, waerop van Beunin-
gen syde, dat best was een president te maecken en dat den
Raetsheer Nirop, als ouste synde, voor soo een corte tyt
soude 't selfde connen waernemen.

Den Raetpensionares, merckende de starcke inclinatie op
Stryen en dat Stryen sich soude houde geaffronteert van
hem raetsheer te maecken en een president boven hem: dat
mede soo wel conde begrypen.

Syn eenige discoursen gevallen, op de nieuwe te maecken
instructie van het Hof en is alsoo geschyden.

Naedat den pensionares Hop by discourse had verbaelt,
dat t'onrecht wierde beschuldicht, als dat eenige leeden
soude hebben gedrycht in de solicitacie laest voor Stryen,
't welck verklaerde niet waer te weesen, oock geen ordre
daertoe te hebben gehadt, waerop van Beuningen syde, dat
hy niet was te beschuldigen, als hebbende de saecke niet
seer aengetrocken.

(26)nbsp;MAENDACH DEN 17 MAERT 1670.

Brief van Amsterdam becomende hebbende, getyckent by

schiedenis, 1935, pag. 137. Zie voor het vervolg pag. 27, 28, 33, 110
142—145.

1 ) Sedert 1664 had Paets zitting in de Vroedschap van Rotterdam.

Valckenier, uyt den naem van Burgemeesteren, opdat tot
President vant Hof van Hollant soude recommandeeren den
heer Hudde, raetsheer in den Hooge Raet en soo daer niet
meede soude connen doorcoomen, alsdan soude gaen op den
fiscael Stryen ende soo tot geen van byde apparentie saegen,
de electie op te houden tot de aenstaende vergaederinge, soo
hebben de gedeputeerde ter vergaederinge goed gevonden
van Beuningen af te senden nae Amsterdam om Burge-
meesteren te induceeren, dat tot Hudde geen aparentie was
ende tot Stryen goede apparentie, ingevalle daerop alleen
gelast werden te gaen.

Den Pensiones Hop heeft Hudde veel swaericheeden int
gemoet gevoert van niet te sullen connen met hem doorcoo-
men. En hy meende ter contrary van ja en syde par dis-
cours, dat nu geen vrint van den Raetpensionares was, maer
doen gearbyt wierde om hem burgemeester te maecken en
goede apparentie was, dat doen den Raetpensionares by hem
te gast quam en over en weder elkander gingen vergasten.
Oock dat syn swaeger had nae Amsterdam gesonden om uyt
te wercken, dat last mocht gegeven werden aen de gedepu-
teerde ter dachvaert, van op syn persoon alleenich te gaen
besoliciteeren.
Leest fol. 34.

(27)nbsp;MAENDACH DEN 17 MAERT 1670.

Extentie gedaen synde.

Eet van suyvering van Maesdam, 't selfde presenteerde,
is opgehouden tot morgen.

Den Raetsheer Fagel heeft gedaen den eet van suyvering.

Willempie Coops, woonende tot Amsterdam, claecht, dat'
tot Groningen geen executie op een vonnis can becoomen.

De boodens, 27 starck, van Hollant claegen en versoucken
beeter tractement aen de Gecommitteerde Raeden, die het
senden aen de vergaderinge.

Seureté de Corps versocht by Hans en Jan van der Hie-
len, stockviscoopers tot Amsterdam.

Kerckmeesters van Catwyck op Zee: versouck van con-
tinuatie octroy, 8 stuyvers op elcke tonne bier en 5 st. op

een^stoope wyn, tot onderhout van de kerk voor noch 15

staT'^^rnbsp;Ouderkerk, versouckt een bier-

f^ ............... en dat Annexie Cornelis mach vf^r

bodt werden gedaen stal te moogen hebben en de neritrtequot;
verbieden en door niman anders als door hem

Tur^Jnoï^^^^^^^^^^^^^ ^^^nbsp;drsw-

staft'vtrr'r'inbsp;Westmaes: sobere

staet van de kerck; versoucken 700 gulden voor onderhout
van predicanthuys en preckhuysnbsp;onaernout

Ontvanger van Blyswyck wegens Nederslingerlant • ver-
souck octroy van vryhyt van impost van ...... gl Hy Heer

heeft gegeven 1500 gl.nbsp;^ ^

(29) Louis de Lewier versouckt gereleveert te werden van twee
weïennbsp;Gecommitteerde Raden ge-

De Gecommitteerde Raeden advys is 't selfde af te slaen.

Bouwen Taets, bouckwytmaelder tot Philippine- octrov
om een molen te stellen. De Gecommitteerde Raeden soude
bet volgens haer advys afslaen.

Schout, setters) en schepenen van Maessluys: versouck
aprobatie op de keure van de arme by octroy. De Gecom-
mitteerde Raeden souden het toestaen.

Tomes van den Hoorne: versouck wegens 't achter weesen
van syn tractement. Gecommitteerde Raeden souden het af-

Jacob Lenquen en Wayerboen, pachters over de bieren

van Spyckenesse, versoucken remissie vant achterweesen
De Gecommitteerde Raeden slaen af.nbsp;acmerweesen.

1 ) Bierstal = bierkraam.

2)nbsp;Damas van Slingelandt Barthoutsz. de kort te vnrpn

3)nbsp;In Maasland en Maassluis heetten de burgemeesters zetters

Claes Ryers, moudtbrouwer tot Alckmaer: versouck ve-
niam estates. Manqueert bewys.

Willem Le Lant van Alckmaer: heeft 7 jaaren geoffent
int notaresschap; versouck deurwaerder.

Wessel Alberts. Kluppel versouckt veniam estates. Out
24 jaaren.

Parochieraeden van den Lier: behoufticheeden; versou-
cken de schreven te moogen by parate excecutie innen.
Gesonden. aen de Gecommitteerde Raeden om advys.

Hof van Delft en Vryemannen, by Delft geleegen: 1659,
nieuv^re cohieren van den 200en pennick.

Salomon van den Berg, weduwenaer en Josian Bruyn,
jongedochter, in den Haech met trouw beloften, is de ge-
booden gewygert. Heeft int laeste getrout geweest met
Anna Sibels, synde moye van Josia Bruyn. Versouckt dis-
pensatie. Brengen eenige exempelen by.

Resolutie van Hollant van sulx niet toe te staen, maer den
schout te belasten daer tegen te gaen.
Af slaen.

Houwelyck van namaechschap afgeslagen.

(30) Minnebeecke van den Hooge versouckt legitime in......

Aen het Hof te senden.

Kerckmeesters van Durcherdam in Waterlant: octroy 20
stuyvers opt tonne bier, continuatie vant tonne.
Geconmiitteerde Raeden Noorderqu(artier.)

Kerckmeesters van Muyderberg versoucken octroy: 2 pen-
nincken op de vaste goederen, als vercoft werden.
Muyderbarch. Aen de Gecommitteerden Raeden.

Nota. Wort altyt verstaen op de vercoop der vaste goederen van
ingeseetenen van de suplianten. Juridictie moet gedaen werden en
niet betaelt door vremden, die daer landen hebben leggen, als
die vercoft werden.

Marcken in de Zuyderzee versoucken de incomste der
octroy continuatie.

Aen de Gecomitteerde Raeden van het Noorderquartler.

Job Leenderts, commercier van Amsterdam: versouck
wegens de 200en penninck. Werd gemaent in den Haech.
In handen van de commissaressen als Haerlem etc.

Symen Adriaenss. Visser, pachter van Hoorn.

_ Heer van Wassenaer Warmont: i) Kerck tot Haserwouw
ingestort door ouderdom; heeft een nieuwe gebout daer
noch veel geit aen manqueert; versouckt subsidie.
Gecommitteerde Raeden.

Haesterecht magistraeten versouck: haer kerck afgebrant
en hebben geen subsidie gehadt; versoucken nu, alsoo de
toorn in sal vallen, versoucken nu 3000 gl..
Gecommitteerde Raeden.

Groot Cappel in de Langestraat: subsidie tot den dyck
uyt de verpondinge.

Gecommitteerde Raeden.

France predicant tot Heusden: klachten en versouck van
de 200en penning.

Ses Zuythollantse dorpen in de Langestraet.

Voorleeser en siecketrooster in de France kerk alhier in
den Haech versouckt verbeetering van tractement.
Afslaen.

Aris Quickenburg van Amsterdam: dat den heer Wayer
syn goederen heeft fidecomies etc..
Aan Hof.

(32) Predicant Eckins versouck emeritaat a) als in de 70 jaaren
synde.

Aen de Gecommitteerde Raeden.

Hendrick van Veele: 200en pen. tot Amsterdam en hier
in den Flaech.
Commissa(ressen).

Heer van Outshoorn, Burgemeester tot Amsterdam ver-
souckt: Alffen, Outshoorn en Knephouck haer Kerck voor
deesen gemeen; de gemeente te groot; gestelt een tweede
predicant tot Alffen tot adjonck, soo lang den ouste leefde

a) Hs.: emiditat.

I) Jacob van Wassenaar, Heer van Warmond.

en dan wederom maer een; 230 communicanten tot Outs-
hoorn was drie totael. i)
Drie totael.

Sievert Jelmers: fidecomies.
Aen het Hof.

Sytie Schellingers: fidecomies.
Aen het Hof.

Ingelanden van 's Graevenlant:. vaert en sluyswachter.
Gecommitteerde Raeden.

Verhoeven en van de Helm, pachters.
Gecommitteerde Raeden.

Vrouw van Vlaerdingen: 200en penninck op twee plaes-
sen gemaent.

Hendrick Godin van Amsterdam: veniam estates.

(33)nbsp;Amsterdam: brief voor Jan Andriess. Groengraf om te

weesen eyckermeester-generael van de munt.

Fiat in de volle vergaderinge te brengen, volgens Hoorn advys
en Lyden.

Souvier van Waermandoys, heer van Warmenhuyss.: ver-
souckt leengoederen.
Reeckencamer.

Wassenaer, Heer van Warmont.

Diaconie van de france Kerck in den Haech: hebben sub-
sidie jaarlyx 300 gl. tot een subsidie; dat nu noch versou-
cken en ordonantie van Hollant daerop.
Gecommitteerde Raeden.

Wolfert van Brederode: in oude tyden vry van alle impo-
sitie, oock 200en penninck, is meede taxceert in den Haech
in de 200en penninck verhooging.

Aen Gecommitteerde Raeden en Amsterdam versouckt copye.

(34)nbsp;29 April 1666 is by Burgemeesteren van Amsterdam en
Out-Burgemeesteren geresolveert van maer één pensiona-
res op de dachvaert te gebruycken.

Becoomen een brief van Burgemeesteren en resolutie van
den Raet 17 Maert 1670 om Hendrick Hudde, raetsheer in

1) Bontemantel wil zeggen, dat er 230 communicanten waren in
de drie dorpen tezamen.

fen enToflfr^'lnbsp;«of te recommandee-

ren en soo dat by de leeden met gaan wil, te gaen on de fis

cael Stryen en Maesdam niet te laeten ee^e Let ?n't Hof
?eerninbsp;can samen

Leest fol. 26, 219.

DYNSDACH 18 DEN MAERT 1670.

Extentie der resolutie.

rec^nÈt.''quot; verpachtinge of generael consent. Ge-
Bekent te maecken, dat de excecuteuren van Matenesse

?erShtnbsp;d^^rtoe

Request van de France gemeente en Duytse gemeente-
hebben jaerlyx 300 gl. en by groote noot hebbef Tomtyts
gehadt extreordenares 300 en 400 gl. daerboven.
In handen der Gecommitteerde Raeden.

te wïnTotnbsp;^^^

gr^te Maendach in July en soude committeeren den raetsheer

Dach om een president vant Hof te kiezen.

in den Haech, request: wordt ge-
prest door den Ambassadeur Poorte(gael) 500 once si vS-
werck op de proef van Poortegael een cilvat te maecken
en daertoe te moogen 't selfde silver gebruycken; versoucS
daerm de keur te buyten te moogen |aen.nbsp;^^^^ouckt

Toestaen aen den Ambas(sadeur) Poortegael.

't Salueeren in Zee van Vrankryck 1666, 26 Februari

tTsnbsp;-

Raetpensionares syt 't selfde al op syn tyt te hebben
g^^gcvonden te hebben by de Upieren^'att

Huidf RlSL^^LTnXrnbsp;^^^

maeckenquot;. Zie Resol foad,nbsp;f0^ 277.

De lyste is oock geleesen van de oorloochscheepen, wan-
neer gebout syn, en haer monture. Meest gebout innbsp;1667,
1668, 1669.nbsp;'

1nbsp;rang ..........................................5 schepen

2nbsp;rang ..........................................4

3nbsp;rang ..........................................28

4nbsp;rang ..........................................19

5nbsp;rang ..........................................22

fregattes ....................................13

gallioenen ..............................4

95 in alles

Alewyn, i) geworden raetsheer, heeft den eet van suyve-
ringe gedaen.

(37) Of behoorde een brief geschreven te worden, staende de
vergaederinge, aen de leeden om een president te maecken,
staende deese vergaederinge.

Eedelen: ja, 3 dach.

Dort: ja, 3 dach.

Haerlem: ja, voortgaen.

Lyden: ja, voortgaen.

Amsterdam: ja, op approbatie 3 dach.

Gouda: ja, op de resumptie 3 dach.

Rotterdam: instructie op te maecken en dan in ordre tot
't selfde te treden en de supplicatie; 3 dach.

Goricum: is alleen en wacht de andere heren comen; 't
selfde.

Schiedam: ja, 3 dach.

Schoonhoven: eerst de instructie en dan de president en
suplement; 3 dach op behagen.

Briel: heeft noch geen rescriptie becomen.

Alckmaer: syn gereet; 3 dacghen.

Hoorn: ja, 3 dach.

Enckhuysen: geen last becoomen en instructie van den
raet van den 3 dach; persisteert.

Edam: ja, 3 dach.

Munnickendam: ja, 3 dach.

Medenblick: geen antwoort becomen, doch dat Rotterdam
wel adviseert; 3 dach.

Purmerent: aenstaende vergaederinge 3 dach; volgens
ordre 3 dach.

/) Cornelis Teresteyn van Halewyn.

Pensionares syt, dat de resolutie syt: alle ampten den 3
daeh te vergeeven, tensy in extreordenares tyden 1656

sehaTÏTegetTen.nbsp;vergaderinge president-

Edelen: neen, evenwel differeeren.
Dort: tot den 3 daeh.

Haerlem: staen toe, daeh en haer raetsheer
Delft: 3 daeh.

Lyden: tot den 3 daeh en geen cessie te nemen

Amsterdam: afgeslaeghen in beleeftheyt.

Gouda:

Rotterdam:

Gornicum:

Schiedam:

Schoonhoven:

Briel:

Voorts, alsoo tegen wort gesproocken, afgeslaegen Om
geen tyt te versuymen is geen verder omvraech gedaen.

Maesdam doet eet van suyveringe.

édelen: 2) lasten der landen en dat van de landen comt

I ) Volgens de resolutie van het jaar 1656 moeten ambten ver-

van de ordenares ve^aederinge
Snbsp;Sri'foHr beschryvinge syn gebfachtquot;. IS

2) Op pag. 30^39 heeft Bontemantel aangeteekend de de-
liberatie over het eerste punt van den besdhrijvingsbrief nl
de verpachting van de middelen, die tegen 1 April verpacht
moesten worden: „te weeten den impost op de hoornbeesten en
bezaaide landen voor den tyd van 6 maanden en die op het zout
kMrsen, waage, ronde maat, brandhout, paarden, veertigsten Den-
ning op de scheepen, tabak, goude laakenen, fruyten, booter W-

en ^tvni®quot;nbsp;op de ontgrondinge

Maar 1670 iT voor twee jaaren'\ (Zie Resol. Holland 12
keuringnbsp;besprekmgen weigerde Amsterdam haar goed-

Keunng te hechten aan de verpachting van de waas en aan het
opleggeld der granen, zoolang niet de 1/3 verhoog van
vooien en hcenten zou zijn afgeschaft en een nieuwe 1st va^de
convooigelden zou zijn opgesteld. (Vgl. pag. 32) H^ verzet
baatte met en nadat de gedeputeerden tweemaal een Ser na^
huis hadden gedaan, besloot de stad haar tegensL^op te geven
op voorwaarde, dat de opbrengst der 1/3 vefhooging vL dea con-'

en de verpondinge; soo eenparich syn alles te consenteeren-
de middelen consent.

Dort: de verpondinge te egaliseeren en besoigne daerop
te maecken en dan toe te staen; besayde landen en horen-
beesten af te laeten en kaas en suyvel, van buyten incomen-
de, te beswaeren.

Haerlem: met de Ridderschap en dat Dort behoorde ^een
svi^aerichyt te maecken.

Delft: met de Ridderschap; dat herbeschryvinge alleen is
om te sien, of men die meer van doen heeft en niet anders,
alsoo de lasten daer op syn geaffecteert; botter en caes te
beswaeren; 20 duysent kinnekes i) uyt Engelant tot Rot-
terdam gecoomen.

Lyden: sullen verklaeren soo alle de heeren consenteeren
botter en caes te beswaeren.

Amsterdam: de waech, oplechgdt der graenen, voordat de
lysten der convooyen sullen syn ontlast en geredresseert

Gouda: soo geen difficultyt werd gemaeckt, sullen con-
senteeren.

Nota. Inplaets van 15 tonnen gouts is geresolveert 10 ton-
nen gouts af te leggen voorleeden jaaren int Zuyderquartier

Rotterdam: te consenteeren soo alle consenteeren

Gorrichem: consenteeren.

Schiedam : consenteeren; turf en coolen niet te verpachten
uytheemse graanen, booter.

Schoonhoven: consenteeren, uytgenomen oplechgelt der
graanen; booter, caes van buyten.

Briel: consenteeren, uytgeAoomen op de hoorngdden en
besayde landen.

Alckmaer: concent; gemael, scheepsbroot; bieren-impost
ter zee vry.

Hoorn: consent; vlees, speek, botter, caas van buyten in-
coomende.

fTZ^ licenten van de drie volgende jaren zou gebruikt worden
V^A 'ï® ^'^hulden der Hollandsche admiraliteitscolleges
Van de schulden dezer coUeges en van de opbrengst van de 1/3

H^n '^v!^!® Irnbsp;opgesteld wor-

ifi7n\ ^X® Vroedschaps-Resolutiën, Amsterdam 20 en 22 Maart
1670). Deze voorwaarden kwamen overeen met het advies van de
Staten van Holland van 19 Maart. (vgl. Resol. Holland) Op pag 62
en vlg. geeft Bontemantel een overzicht van de lasten der verschil-
lende admiraliteitscolleges in Holland.
I ) Kinneke = tonnetje.

Enckhuysen: consent; vlees, speck, botter etc
Edam: consenteeren; vlees, speck, botter etc '
Momckdam: consenten; vlees, speck, botter etc
Medenbhqu: consenten; speck, vlees, botter etc
Purmerent: consent; speck, vlees, botter etc
Is uytgestelt.

POST MERIDYEM.

Besoigne wegens de finantie, over het eerste point van de
laeste en van de nu eerste pointen van de bescLyvinge

De Gecommitteerde Raeden saten aen de tafel der Ede-
len als : van Asperen uyt de Eedelen, de Wit van Dort Gra-
vesteyn van Haerlem en Hooft van Amsterdam

Advys der Gecommitteerde Raeden: 1665 of geen or-
donantie der mihtie onbetaelt staen;nbsp;^

Delft 5 maenden, Goude 6 maenden, Rotterdam een jaer
ten achteren aen de milicie; 1665 most weesen int Zuyir-
quartier 15 tonnen gouts en werden maer één mihoen af-
gelyt volgens resolutie; de obligatie ten lasten van het lant
staen op het incoomen van het lant en daerom can geen
lasten achter gelaeten werden.nbsp;^

Nota. Den Raetpensionares sit nu gedeckt, als synde in

meT'Snnbsp;^^ pcnsionaressen spreecken

Mn JnH 'nbsp;gebruyckt den titel van Eedelen

Mogende, als synde in besoigne.

Nae lanckwylige demonstratie van Dort om niet te connen
de verponding, hoornbeesten en besayde toestaen ende Am-
sterdam meede int lange gededuceert hebbende de reeden
waerom het oplechgelt van de graanen niet connen toe staen
ende den impost van de waech, het laeste tensy de extre-
ordenares middelen der convoyen sullen syn afgeschaft en
de nieuv^e lyst gemaeckt sal wesen ende 't eerste, alsoo de
negotie die last met can lyden en werd gediverteert
40) De leeden verstonden dat ter contrarie; sustineeren dat
ae van buyten mcomende granen moeten belast werden al-
soo door de laege prysen der graenen den huysman niet'can
bestaen en bij gevolch de eygenaers der laiden geen Tn
comsten conne inachtich werden; dat het oplech der graenen
s jaars opbrengt omtrent 50 duysent guldens, daer Amster-

dvne'eSnbsp;''nbsp;- oversulx soo

dyne belastmge van 15 stuyvers op de tarw ende 20 stuyvers
op de rogge per last geen diversie can maecken. ^

Amsterdam syt het te weese een last van buyten incoo-
mende en met op de consumptie en een provintiale laste dat
teegen de maxime is, maer moste geset worden op de'lyst
der convoyen en alsoo gemaeckt een generalitytslast; dat het
is toegestaen voor de tyt van een jaer, nae lange debatten en
als over den hals is gedrongen en niettegenstaende in vree-
dens tyden alle devoiren hebben aengewent ten ynde het
afgeschaft soude moogen werden, daer niet is connen toe-
gebracht werden; dat alle de extreordenares middelen in
tyden van benautheyt geconsenteert, afgeschaft syn ' als
200 penmnck, 1000 penninck, halve verpondige, carosse
passagiegelt etc. en dit alleen, dat de negotie druckt en
alleen Amsterdam, wart gecontinueert.

Nae veele discoursen over en weer syn savons omtrent
neegen euren geschyden.

(41)nbsp;WOENSDACH DEN 19 MAERT 1670.

Den heer van Beuningen gisteren nae de middach weder-
om t'huys gecoomen synde van Amsterdam, heeft deese mor-
gen gerapporteert, dat Burgemeesteren waeren van het cen-
timent als de heeren alhier, om op de fiscael Stryen alleen
te gaen en recommandeeren tot president int Hof van Hol-
lant, alsoo geen apparentie connen sien — opt rapport —
dat den heer Hudde inpressie by de leeden heeft, waerop de
resolutie van den Raet slaet, te weeten: soo met den een niet
doorconnen, alsdan op Stryen te sullen gaen; dat oock in
mandaten heeft den heer Hudde sulx bekent te maecken
ende te recommandeeren, dat gelieft by recommandatie den
heer Stryen van stadtsweegen favorabel te weesen.

't Welck syn E. in presentie der gecommitteerden is in
beleefde termen aengedient, die antwoorde, dat niet anders
voor en heeft als tot dienste van de stadt alles te contribu-
eeren.

(47) Eedelen Dort, Haerlem, Delft, Eyden, Amsterdam, Gouda
Gornichem, Schiedam, Schoonhooven, Brielle, Alckmaer'
Hoorn, Enckhuysen, Edam, Monnickendam, Meedenblick'
Furmerent. Leest 92.

(50)nbsp;WOENSDACH DEN 19 MAERT 1670.

Extentie gedaan.
Begraffenis van Martenes. i)

I ) „Nota. Deese Matenesse, een der Edelen, stierf noch geen 25
Staten van Holland 1670.nbsp;3

van syn stadt by den anderen en niet het eeneÜfbv W

Consideratie op de pachters.

Hailing voor Dort in de Admiralityt Zeelant
Is voor aengenaem gehouden.

Admiralitj^ i„ de Maes.

Ut supra.
Ut supra.

De leeden te versoecken, Dort, Amsterdam Schiedam

Nemen de keer nae huys aen.

den adel verheffen ver booven de steedenquot;nbsp;^

^le Bonteroantel, Resol. Raad, III, 1, fol. 275'

litèilït^^d-''^quot;''nbsp;I-Jen der Admira-

SdericSo^'ftquot;nbsp;va^i Dordrecht

i.n. Vgl. H jorsïïsvMLrsr' ™

Dort en Briel neemen aen de saecke, een keer doende, fa-
vorabel te rapporteeren in haer difficultyten.

Amsterdam verstaet met keere te doen geen voordeel te
doen.

Eedelen nemen aen in de lyst der convoy de graenen veel
meer te ontlasten, voor soo veel in haer is; alle de middelen
uytgenoemen die in questie syn, te verpachten als verpon-
dmge, hoorn en besayde landen, waech- ende oplechgeh der
graenen; geen verpachtinge wordende gedaen, connen geen
mtrest betaelt werden en daermee 't credit verboren.
Commissaressen nae de verpachtinge:
(In het quartier van) (de heeren van)
Dortnbsp;Schiedam, Edam.

Delftnbsp;Eedelen, Lyden.

Amsterdamnbsp;Rotterdam, Alckmaer.

Goudanbsp;Amsterdam, Gomichem.

Gornichemnbsp;Dort, Schoonhoven.

Alckmaernbsp;Edelen en uyt de gecommitteerde Raeden

Noorderquartier.
^damnbsp;Haerlem, Gecommitteerde Raeden

Noorderquartier.

Boete in het oplechgelt der graenen sal nu weesen 4 mael
meer dan de waerde, inplaets van 200 gl., i)
Is vastgestelt.

POST MERYDE.

Nae de begraffenisse van Matenesse.

Nae eenige resumptie.

14 Maert Rom uyt Parys: die van Tunes hadden al 20
scheepen. Engelse, heeft genomen.

Brussel 16 Maert.

(55)nbsp;DONDERDACH DEN 20 MAERT 1670.

Dat bericht syn, dat Zeelant sich sal conformeeren noo-
pende de hermonie van het stadthouderschap separaet te
houden; dat Vrieslant en Groeningen van gelycke geresol-

1 ) Deze aanteekening van Bontemantel is niet geheel juist Op het
ontdmken van het opleggeld der granen stond een boete van 1000
Carolus gl. Nu werd bepaald, dat wanneer een kleine hoeveelheid
graan mgevoerd werd, zonder dat hiervoor het opleggeld betaald
was, deze overtreding gestraft zou worden met een boete van hoog-
stens viermaal de waarde van het ingevoerde graan. Bij opzetteliike
ontduikmg Mu een extra-boete van 200 gl. betaald moeten worden.
Vgl. Resol. Holland 19 Maart 1670.

veert hebben; dat apparent is dat syne Hoochhyt sal ge-
mtroduceert werden m den Raet van Staaten; dat gedelibe-
reert moet werden op den rang, ordre en eessie efc i

- ^^nbsp;nae te

't SLTquot;^nbsp;^^nbsp;tot 24 gl. 171/2 St.

Geconsenteert voor een jaer.

18 scheepen nae de Middelantse Zee van 60 tot 300 stucken
coppen, solt en costgelt fl. 759510.

12 maenden consumptie fl. 72000.

In alles fl. 1108680. 2)

VRYDACH 22 MAERT 1670.

Advysen op Amsterdam voorslach.

Eedelen: 't laetste: van het gdt der verpachtinge der
waegen te houden in handen en te geeven aen de Admirali-
tyt, connen met verstaen, alsoo de Admiralityt, gdt moeten-
de hebben, moeten aenspreecken alle de provintien en
Hollant met alleen, of de andere provintien mosten meede
soo veel geeven; ten anderen, dat Hollant geen gdt can mis-
sen; Admiralityt is maer beswaert 150 duysent guldens
s jaars en nae advenant ved minder als Hollant, als synde
beswaert Va van de incomste en de Admiralityt met 1/10
part maer dat Hollants geh moet coomen in de ontfangers
hand en gedistribueert, daer het behoort.

Dort: soo de middelen eenpaerich worden verpacht dan
en anders met verpachtinge voort te laeten gaen

Delft: syde meede, dat de intresten soude moeten stil staen
als wordende uyt de ordenares middden betaeh als andere
ordenares costen.

yder ht het consent wygeren, gelyck nu doen, doch, om faciei
te gaen, consenteeren, doch tot ontlastinge ^an dé commer
cie, ingevalle de leeden niet connen overfen coomen oTwat
wyse de extreordenares middelen sullen af gedaen ^LS

voor Zfsie''quot;quot;'-nbsp;^^aat hier en elders

2) Bontemantels becijferingen kloppen niet altijd.

en by ontsteltenisse dan gebracht werden aen de Admira-
htyt tot ontlastinge.

18 Maert 1652 is 't last en vylgelt geresolveert. Hollant is over de
helft beswaert van syn incomste. 4 a 5 millioen is de schuit der Ad-
miralityt van Hoefycer en Orisonce tollen, of redemptie gelden.

Amsterdam: het middel van de waech toe te staen, mits
dat aenstonts besoigne wert gemaeckt op de lyst der con-
voyen tot ontheffinge der extra-ordenares lasten en midde-
len, soo staende deese vergaederinge, als na het schyden en
onderwyle de gelden te laeten berusten in handen van Am-
sterdam int tresory extreordenares en binnen een jaar de
lasten der convoyen te examineeren en justificeeren; en 't
selfde niet gedaen synde, nae het jaer de gelden sullen ge-
bracht werden ter Admiralityt, om de lasten af te leggen;
oplechgelt des graenen, is Amsterdam advys, voor dit jaar
toe te staen, mits aenstaende jaar daerin niet te continueeren
en oock niet sullen consenteeren.

Dat sullen leeden aentyckenen.

Bril: Seggen last gekreegen te hebben: soo alles wert ver-
pacht en anders niet te consenteeren.

(57) Naerder voorslach van Amsterdam: dat geaffecteert sal
werden 1/6 van de ordenares convoyen tot aflossinge der
lasten en niet meer.
1/6 der convoyen is 3000 guldens.

Concept-conclusie: besoigne te maecken in globbe wat de
lasten syn en wat lasten te continueeren, tot de belasten
sullen syn afgedaen.

Is niet voort gegaen.

Nader Ridderschap advys: die geit opnemen moeten be-
taelen ; carossen, passagiegelt met eenparich advys afgeschaft
en resolutie van den raet van Amsterdam; % verpon-
dinge 200 penninck hebben gewillich geconsenteert
en 100e penninck en wederom afgeschaft; extreorde-
nares consenten ^ in Amsterdam gebracht; connen geen
middelen afschaffen, of met gewoon consent; L,yden spree-
cken gestadich de warmoeslandenimpost af te schaffen, is
niet opgevollicht; hebben 't concept sonder kennisse toege-
staen; consenteeren absolut de verpachtinge; connen niet
weeten wat en hoeveel op de extreordenares schulden syn op
de convooy nog loopende; in confusie sal Amsterdam 't mees-
te lyden; landen loopen niet wech, maer negotien wel.

Dort: geruchten van oorloch by Keulen en anderen; pro-
testeeren van alle onhylen; Amsterdam is oorsaeck, dat be-
soignes van de Admiralityt niet syn voortgegaen; wynich
daegen verpachtmge is meer schaede als de impost: een be-
sendmge te doen.

Haerlem: syt oplechgelt der granen is op de consumptie
alsoo de helft wort vertiert; waechgelt wort tot Amsterdam
noide gehandelt; Amsterdam heeft de besoigne van de con-
voyen getardeert; waechimpost is een van de ouste van de
Staet; beloven alle debvoiren aen te wenden tot ontlastinge •
schaede het laut aan te doen in renten en militie, credit vant
lant, van den Staet en ingeseetenen sal verlooren syn; sullen
protesteeren van alle onhylen en bidden en smeecken Am-
sterdam ; excuseeren de besendinge.

Delft: Amsterdam behoorde int hart anders te dencken-
de beleegeringe van Amsterdam is soo schaedelyck niet ge-
weest tot krenkinge der negotie; noyt de imposten vant lant
en syn gebracht aen de Admiralityt, maer wel extreordena-
res subsidie; hebben geen kennisse van de lasten der con-
voyen en syn daer blint in; wil Amsterdam een republiq apert
oprechten ?

Lyden: 't advys aengesien en nu sien, dat het anders; de
middelen ordenares syn oli sacra ;i) protesteeren van alle
onhylen; nae huys gaen en ordre haelen en bidde Amster-
dam; negocie en crack is onverdraechelyk; Amsterdam op
de lyst fout.

Amsterdam: can niet anders doen als persisteeren, ge-
bruyckende daertoe alle de reeden; soude, op de voorslach
van de Raetpensionares van 1 /3 te laeten, geaf fecteert tot de
aflegginge der extreordenares lasten en verpachtinge dan
laten voortgaen. 2)

Gouda: connen op 1/3 part te stellen niet consenteeren.

Rotterdam: syt Amsterdam souckt haer Admiralityt al-
leen machtich te maecken en de superiorityt.

Gornicum: syt geen consenten connen gewygert worden
alsoo daer lasten op staen en de Gecommitteerde Raeden té
hooren om hoe te stellen, soo gaen verpachtinge gedaen

1 ) Oli sacra?

2) Amsterdam verklaart zich bereid na te denken over het voor-
stel van De Witt. Vgl. pag. 30, noot 2.

Schoonhoven: nae Amsterdam te gaen; leeden nae huys
om ordre te haelen hoe te doen, soo Amsterdam persisteert;
met de Gecommitteerde Raeden te adviseeren.

Briel, Alcmaer, Hoorn: krachtige reden van protestatie
en dat meer gedaen hebben, als haer last is.

Enckhuysen: behoorde secreet gehouden te worden en
ongeluckige harsens, die hierover oorsaeck van syn; Van
Beuningen is oorsaeck van de non-voortganck der besoigne
der convoyen; versoucken, dat geconcludeert mach werden
en dat Amsterdam dat sal moeten volgen.

Voort de andere leeden: 't selfde.

Amsterdam persisteert. Endelyck nemt Amsterdam aen
een keer nochmael te doen nae haer principaelen ende de
naeder verhoopte ordre morgen avont ten acht euren in te
brengen.

Nota. Amsterdam heeft Saterdach savens consent inge-
bracht aen den Raetpensionares, alsoo niet twyffelen of
de goede genegenthyt van alle de leeden tot ontlastinge der
extreordenares middelen. Ende dat oversulx het concept-
resolutie sal door de leeden in resolutie geconverteert
worden, i)

(62)nbsp;DYNSDACH DEN 25 MAERT 1670.

Rapport van den pensionares Hop wegens Dirck Claesz.
van Leeck. 2)

Sal geschreeven werden aen van der Tocht, dat van
Leeck uyt de gevanckenisse te laeten gaen op borgtocht
juratoire.

Advys van den Hoogen Raet opt request van notares
Hoyting wegens Schryver, onmondich jongman. Voochden,
Burgemeesteren Andries Graef en Jan Duyts, versoucken
relief over een verblyf gedaen met kennis van weesmeeste-
ren. Questie van fidecomies van Papenbrouck met retectie
van revisie aen den Hoogen Raet.

Meenen geen relief behoorde toegestaen te werden. 3)

1 ) Voor deze resolutie vgl. Resol. Holland 21 Maart 1670.

2)nbsp;Van Leeck werd in Brussel gevangen gehouden. Vgl. Resol.
Holland 25 Maart 1670.nbsp;,nbsp;,,

3)nbsp;Vgl. voor deze kwestie: De Regeeringe van Amsterdam, a.w. dl.
II, pag. 481 sqq..

Gecommitteerde Raeden advys wegens den ontfanger Uyt-
denboogert: pachters van Amsterdam, 187 duysent gulden
over de bieren, versoucken quytscheldinge •
den ontfanger heeft op syn tyt gevigikert; P. Garst is

Heln.^ W fTnbsp;Van der Hoeven, van den

Helrn, Wenckel, Garst, Porgen, pachters, pachten veel
pachten oock van de bieren 546 duysent guldens; Burge-
meesteren schryven, uyt rapport dat van den ontfanger,
dat haer pacht voor deesen wel hebben betaelt en oordee^
len suffisant te weesen; hebben becomen difverse ?e-
volchde surceantie van excecutie tot Feb. 1669- staet te

noteeren dat 1667 noch veel ten achteren waeren aen de
pachten.

Behoorde de Gecommitteerde Raden gelast te werden niet
meer als eenmael surceantie te geeven aen de pachters, tot
-l df Staeten sullen vergaert syn en geen pachters ge-
admitteert e pachten, die merckelycke som schuldich is Den

doch de 300 gl. wegens het passagiegelt moet betaelen en
dat IS het rapport van de Gecommitteerde Raeden

Seœdœrrquot;quot;quot;''quot;'nbsp;nae behooren is ge-

Cornelis Rotteveen, pachter van het bestiael tot Lyden-
versouckt remissie van 12000 gl.
Af te slaen.

Schout en gerecht van Voorburg request: 1667 Juffr van

den Vecht 200 en pen. overschryvinge vrouw van Leevve-
steyn.

Hoorn notificeert en Enckhuysen, dat Saterdach aenstaer-
de moeten vertrecken op haer verkiesinge. i)

Zeelant, Vrieslant ende Stadt en Lande maecken aen
Haere Ho. Mog. bekent op 21 Sept. 1667 concept concilia-
ioir,^) 17 Janu 1668, advys der andere provintie: 3) Syn
Hoochyt heeft aengewent alle debvoiren op concept concili-

dJJ ^ F^tlf de magistraatsverkiezing plaats op Goeden Vrij-
w^ ï®quot; ^ Januari. Vgl. Tegenw. Staat dl. V pag 440
en 476. Hoe de heeren van Enkhuizen eind Maart met dit doel ver-
trekken konden, is dus niet duidelijk
2) Bedoeld is het concept van de Acte van Harmonie.
i) Op de Acte van Harmonie.

atoir, soodat sy dry provintien meede treen in het voors con-
cept conciliatoir. i)

Nota. Hollant presideert in de Staeten Generael.

Edelen: seggen, dat soo aenstonts Syn Hoogchyt niet con geintro-
troduceert werden in den Raet van Staaten, maer eerst moet be-
soigne gemaeckt werden op de plaets, cessie en introductie, 't welck
de bontgenooten niet connen wygeren, alleer de saeck aldaer can
tot conclusie gebracht werden; oock moeten de retroacten nae wer-
den gesien.
Dort: 't selfde.

Haerlem: aenstonts de saecke te examineeren en niet te verschuy-
ven.

(64)nbsp;Delft: als Dort en de Eedelen.

Lyden: 't selfde en haest te examineeren.

Amsterdam: dat ordre wert veryst en met den eersten de retro-
acten nae te sien.
Goude: besoigne voorgaen.

Rotterdam: copye, alsoo meent eenige woorden staen en de tyden

syn seedert de presentatie verandert.

Gorcum: 't selfde.

Schoonhoven: als Lyden.

Briel: absent.

Alckmaer:

Hoom: seggen een resolutie te weesen in haer Raet, dat niet can
geresolveert werden wegens syn Hoochyt, of moeten eenige daegen
van te vooren gewaerschout werden.
De andere als de Eedelen.

Conclusie: ter Generalityt te seggen, dat de retroacten sullen
naesien op de introductie, rang en cessie en stemme van syn
Hoochyt in de Raet van Staaten.

Den Heer van Moermont of Werckendam, 2), ter Generalityt presi-
deerende, quam selfs in de vergaederinge van Hollant en syde, dat
de provintien wille concludeeren, doch wierd versocht 't selfde te
verschuyven en is wederom gecomen en gerapporteert, dat de pro-
vintien 't quaelyck nemen, also een oude saeck is en nu compleet
en by Hollant voort geset en is opgestaen laetende de provintien
disputeeren.

(65)nbsp;Le Maire uyt Coppenhagen, 15 Maert 1670, messieve: den
stadthouder comt in quaede staet.

Amsterdam doen aentyckenen, dat het oplechgelt der gra-
nen consenteert, doch niet meer sulx consenteeren 't aen-
staende Jaer; ende wegens de verpachtinge van de waech

1)nbsp;Vgl. Resol. Holland 25 Maart 1670.

2)nbsp;Daniël van Wyngaerden van Werkendam, Heer van Moer-
mond, lid van de Ridderschap van Holland.

doen seggen, dat consenteeren, niet twyfelende, oft concept
sal opt het eerste resolutie geconverteert werden.

Dese aentyckeninge is op ernstich versouck der leeden wederom
mgetrocken, alsoo alle jaer hebben haer vrye consenten.

Roems uyt Parys: den Coninck gaet nae Nederlant en
Madame i) sal overstappen nae Engelant om haer broeder
te besoucken; 10 schepen gaen nae Suratte met vereeringe
en coopmanschappen en 2 matematiques.

Uyt Brussel van Tocht 22 Maert.

(66)nbsp;25 MAERT 1670.

Besoigne in de Staetencamer,

Rapport vant Hof. Goes en Cloeck over de questie
der magistraten in Waterlant met de ballieuw van Water-
lant. 4)

Mandement van complainte.

28 Febr. 1654: over de magistraetbestellinge.

De Gecommitteerde Raeden van het Noorderqu. sustinecren
de magistraten uit dubbelt getal te moeten kiesen en niet den
ballieuw, volgens resolutie 28 Febr. 1654.

De magistraeten sustinecren, dat het moet gedaen werden
door haeren ballieuw, volgens de oude previlegie van Albregt
van Byeren.

De regeerders van Waterlant te ontbieden en doen begrypen, dat
het een last is dat gekozen worden door de ballieuw. Daer de

1 ) Henriette van Orleans, zuster van Karei II.

2)nbsp;Willem van der Goes, raadsheer in het Hof van Holland.

3)nbsp;Hendrik Cloeck, raadsheer in het Hof van Holland.

4)nbsp;Er bestond een kwestie tusschen de Staten van Holland en de
magistraten van Waterland over het verkiezen van schepenen. Vol-
gens het privilege van Albrecht van Beieren, gegeven 22 Maart 1387,
werden de schepenen gekozen door den baljuw uit een voordracht^
opgesteld door den schout en de burgemeesteren (vgl. Tegenw.
Staat, Vin pag. 524). Zich grondend op de resolutie van 28 Febr.
1654 eischten de Staten van Holland het recht van verkiezing voor
zich op. De baljuw en de regeerders van Waterland hadden nu
een mandement van complainte gelicht bij het Hof. Na veel be-
sprekingen besloten de Staten 23 Juli de nominatie te laten aan
den baljuw, de burgemeesters en regeerders, maar de electie zelf
te doen. Zoo de magistraten hier niet mee accoord gingen, zou het
Hot uitspraak moeten doen. Over den afloop vermeldt Bontemantel
mets maar uit de „Tegenw. Staatquot; blijkt dat het privUege van Al-
brecht van Beieren toen gehandhaafd is. Vgl. pag. 72—74, 100,
104, 157.nbsp;' '

souveryn of haer Gecomitteerde Raeden, de magistraten stellende,
soo is het haer voordelycker dan dat haer ballieuw haer kiest en
oversulx dat de Camer van Reeckeningen haer hooren, of sy het
out gebruyck van Albert van Byieren houden voor een previ-
leege.

In plaets van de Reeckencamer is verstaen te ontbieden voor ge-
deputeerde van de Staaten.

(67)nbsp;WOENSDACH DEN 26 MAERT 1670.

De voochden van den Jonge Schriverius of Schryver ver-
soucken relief over een verblyf gedaen by den Hoogen Raet
over fidecomies goederen met de Papenbroecken. i)
Is gestelt aen commissarissen: Haerlem, Lyden, Amsterdam, Goude,
Alckmaer en Enckhuysen.

Sasburg, resident tot Brussel, 24 Maert 1670: dat tot Veu-
ren in Vlaenderen is afgecondicht door de France van hoy,
haver etc. in corten te versien. Slechte militie cn wynich
aldaer.

Classis Amsterdam versouckt sinodes van Noort-Hollant
te moogen houden aldaer en commissaressen te authorisee-
ren tegen 4 Augustum aenstaende. 't Request was getyckent
by dominé Clerckius en een predicant van Naerden.

Is gestelt tot commissaressen: den Heere van Bennebrouck, raets-
heer in het Hof, met één uyt de stadt, te committeeren door de
magistraet aldaer.

Bennemeer by Medenblick eenige abuysen in de verpon-
dinge.

Advys vant Hof over Wassenaer Waermont.

(68)nbsp;Op de resumptie van de saeck van de introductie van syn
Hooghyt in de Raet van Staeten, over de cessie, rang en
stemme aldaer.

Deese naemiddach een besoigne te maecken met den Raet
van Staeten, om een eynde te hebben en 't selfde ter Gene-
ralityt bekent te maecken door eenige leede van deese ver-
gaederinge en te induceeren haer conclusie ten dien fyne
soo lang uyt te stellen. Syn gecommitteert om ter Generali-
tyt te gaen: Haerlem, Delft, Amsterdam, Hoorn, om daer
conclusie op te houden.

1) Vgl. pag. 179.

gaen om rapport daernae te doen
En voorts de meeste leeden alsoo.

10 Febr. den 24 dito van Barleus messiven.

Worden gerecommandeert naerstich te besoigneeren ■
manufacturen-belastinge ;
instructie van de Hoven;
ambassadeur nae Poolen;
Admiralityten M^aeren aengecomen.

Request Dyckgraef, Heemraeden en hoochinlanden van
Rynlant, op de dachten der ingelanden van het brackwaeter
uyt Amsterdam by Drecht en Aer inloopen ende bederven
haer huysraet en beletten de beesten soo veel suyvel niet en
bedurven suyvel geeven ; de waeteren uyt Amsterdam dringe
op tot m en boven den Ryn ; hebben met Amsterdam in con-
ferentie geweest om alles in vrintschap by te leggen, maer
geen effect gehadt. Rynlant is separaet van Amstellant. Dat
vermogen de separatie van waeteren te doen ; Drecht en Aer
gedampt en versoucken teegen alle fytelyckheyt protectie.

Amsterdam neemt het request over. i)

Lyden syt, dat by ellecke dyck hebben 50 man. Dat Amsterdam uyt
w om haer neeringe te onttrecken. Niet gebracht werden aen het
Hot van justitie.
Copye.

Ambassadeurs nae Vranckryck en Spaigne.
Beverning versocht nae Spaingne extreordenares ambassadeur en
een persoon te senden daer neffens tot ordenares ambassadeur
Vranckryck ambassade, wert Amsterdam versocht neffens de lee-
den om de Groot te senden op conditie als Boreel is geweest waer-
op Amsterdam haer hebben verklaert geen last daertoe te hebben
en oversulx persisteeren. 2)nbsp;neooen

Rapport van de besoigne van den 25 deeser.

1)nbsp;Voor het geschil tusschen Rijnland en Amstelland zie hierna
pag. 44, 68 69. 75, 92-95, 97-99, 104 en 111. Zi^ok Wicour

ovi; W fnbsp;partLul^re vrTe^dt

over het sluyten van het water na de Haerlemmermeeren; Set
dammen van de Drecht en Goutsevaert in 't jaar 1670 Vgl Knut
tel, no. 9834. Een samenvatting van de hee e geschUenis^eeft

Sl°Tpa?. 72%9'nbsp;Regeeringf van^sterdaS

2)nbsp;Vgl. mijn pag. 9, noot 3.

(70)nbsp;Ont fanger Uyt den Bogert.
Haerlem versouckt coppye,

Amsterdam op de aentyckeninge van den impost der op-
lechgelt der graanen.

Versoucken 1) te willen de aentyckenen intrecken. Amsterdam ad-
vys: noch eenmael daerover te schryven.
Is ingetrokken.

Introductie van Sijn Hoochyt gestelt te examineeren en
nae de middach te besoigneeren.

Edelen, Dort, Haerlem, Delft, Lyden, Amsterdam, Rotterdam,
Schiedam, Alckmaer, Hoorn, Enckhuysen.

Haerlem, Amsterdam en Hoorn syn gegaen ter Generali-
tyt om de resolutie wegens de introductie van den Prins op
te houden, tot soo lang de retroacten nae sullen syn gesien.
't Welck Zeelant, Vrieslant en Stadt ende Landen niet con-
den verstaen, willende dat den president Warckendam soude
concludeeren, alsoo alle de provintien, te weeten ses, sulx
adviseerde, waertegen alle reeden by werden gebracht en is
eyndelyck, naedat den Raetpensionaris meede ter Generali-
tyt gecomen was, conclusie genomen: dat de Heeren van
Zeelant, Frieslant en Stadt ende Landen syn bedanckt en
dat besoigne sal werden gemaeckt op wat wegen de intro-
ductie sal gereguleert werden voor en al eer posetivelyck
daerop sal geresolveert werden.

(71)nbsp;BESOIGNES 26 MAERT 1670.

Over de introductie van Syn Hoochyt den Prince van
Orange in den Raet van Staaten.

(^nsiliatoir concept-resolutie, 21 Sept. 1667, 17 Jan. 1668.
Begin genoomen 1667. 5 Augusty dry resolutien geno-
men: Euwich Edict, Introductie, Militaire charges.
Resolutie explicator in date als boven.
16 Febr. 1600. Generaele Staten resolutie van Frederick
Hendrick, broeder van Prins Mauritus: in de Raet van
Staeten een stemme als een raet; eet te doen.
Is gebooren 1585.

1 ) Nl. de andere leden der Statenvergadering.

16nbsp;Febr. 1600 Generalityts-resolutie.

17nbsp;Maert 1600: helpen adviseeren ende resolveeren in de
Kaet van Staaten en oock ter Generalityt.

18nbsp;Maert 1600 heeft den eet gedaen.
Commissie 17 Maert 1600.

Heeft geen tractement gehadt.
(72) 18 Maert 1600: is gepresenteert ter vergaederinge door
Barneveit en gestelt boven de stemmende provintien, daer
den Raet genoegen in heeft genoomen.
3 November 1638 resolutie van Hollant op den jonge heer
prms Willem: in den Raet van Staaten te brengen om te
helpen adviseeren ende resolveeren; en de commissie

3nbsp;November 1638 resolutie van de Generalityt: in de Raet
van Staaten te mogen coomen; doet eet; als wort ontboo-
den te moeten coomen; en in de Generalityt te moeten coo-
men als versoeht werd.

5 April 1669 van Hollant.

4nbsp;November 1638 resolutie van Hollant: eet by hanttas-
tinge.

5nbsp;ditto is gebracht ter Generalityt en geset in een grodte
stoel en daernae geintroduceert.

S Nove(mber) 1638 resolutie van den Raet van Staten: ge-
plaest naest of voor den gouverneur van Vrieslant, ofte
de plaets daer de ambass(adeur) van Engelant pleech te
hebben, ofte eerste plaets van syn Hoochyt Frederik Hen-
drick.

(73) Advys der Gecommitteerde Raeden van Staaten, die we-
gens Hollant daer sitten als van Seventer, Glas, presenten,
Shngerlant, secretares: stellen vast te introduceeren; be-
dancken voor de eer van het advys te vraegen, geleesen in
de secreete notelen; de gedachten daerover te laeten gaen,
echter sullen eenige consideratie segge: de gouverneurs'
Edelen en provintien hebben haer commissie van de pro-
vintien; seedert Eicester is geen generael geweest; Fredrik
Hendrick in de Raet van Staeten comende, wierde afge-

staen 't tweede artyckel der instructie als hebbende reen
quabtyt. i)nbsp;®

n .Hendrik, als broer van Maurits, mocht volgens
^[twnbsp;instructie van den Raad van State niet in den 4ad

zitting hebben. Voor de instructie vgl. Aitzema, a.w. dl. III, pag.

Ridderschap: morgen nae de middach naeder daerover
te adviseeren en de heeren van den Raet onderv^ylen de
retroacten nae te sien.

(74)nbsp;DONDERDACH 27 MAERT 1670.

Besoignes op de Commissie van den ISden Maert.

Versterckinge der militie. Advys der Gecommitteerde Rae-
den: 1. recruteeren; 2. geen aenritsgelt i) te geven; 3. 10
regimenten te voet en 5 of 6 te paert.

Nota. Is op besoignes geen gebet gedaen deese morgen, maer het
gebet is gedaen voor het doen van rapport.

Nota. De Gecommitteerde Raeden saeten aen de tafel der
Edelen.

Hertoch van Louteringe doet openinge om te voegen by
de Tripele Alliancen:^) dat syn troepen sal houden op syn
costen; dat 3000 man te paert, een 3000 te paert of omtrent;
versoukt geen subsidie; te ageeren, dat een stabuleert corps
behoorde te weesen om, soo den Fransman op den Ryn yts
attendeerde, tegen te gaen, of waer het soude mogen wee-
sen ; dat de Bisschop van Ceulen questie maeckte tegen hem
Bisschop; 3)
Ments : 600 ruyteren;
Trier: 400 Ruyteren;
de Staeten: 2000 Ruyteren;

alle vorsten moeten maer één hooft hebben, omdat yder apart
soude geen effect hebben; syn a) te vreede alle haer trou-
pen te stellen onder de Staeten-Generael en haer oversten;
sullen alles laeten aen Haeren Hoog Mog. wat best is ge-
daen, soo den France yts attendeert, naer het soude wee-

(75)nbsp;sen; Ments en Trier sullen geen geit begeeren; dat int
ryck sal connen uyt gewerckt werden, dat den Bisschop

a) Hs.: ben.

I )Aenritsgeld = handgeld.

2)nbsp;Bij het sluiten van de Triple Alliantie was de mogelijkheid
open gelaten, dat ook andere vorsten zich garant zouden kunnen
stellen voor het behoud van den vrede van Aken.

Verontrust door de imperialistische politiek van Frankrijk, toonden
enkele Duitsche vorsten zich hiertoe genegen. Bontemantel ver-
meldt hier het aanbod van den Hertog van Lotharingen en de
Keurvorsten van Mainz en Trier om zich bij de Triple Alliantie te
voegen. Zie ook pag. 57, noot 2, pag. 75 en 77.

3)nbsp;Waarschijnlijk bedoelt Bontemantel, dat de Aartsbisschop
van Keulen ageerde tegen den Hertog van Lotharingen.

Geulen sal moeten in ruste en soo niet obedieert, de naeste
vorsten als Lünenburg daer te laeten tegen gaen en dan
soude de Staeten met de voors troupen daer onder connen
ageeren; Philippe Vielei) is door Vranckryck beset en de
mgeseetenen daer uyt gejacht; Vranckryck sal soucken
meester te weesen van Geulen en soo van de Cheurvorst.

De Gecommitteerde Raeden 2) advys waeren Haerlem,
Amsterdam en Gorcum by geschrift: aen te nemen 10 Re-
gimenten yder van 1400 man en yder compaignie 100 man;
3 regimenten paerden, yder regiment van 6 comp. en yder
compaignie 80 paerden.

Naerder advys by monde: men moet oock merck hebben
op het lants welvaren ende oock op de beurs van het lant;
alle geruchten syn maer conjecture; garnisoen van Magis-
tricht te stareken en te Rynberk uyt de militie der provin-
tien; die Comp., daer leggende, by noot te versterken;
authorisatie op de Gecommitteerde Raeden, soo de Staaten
niet by een syn, des noot te verstercken; garnisoen van
Vlaenderen te verstercken; de compagnien van Holland
te leggen by Bergen op Zoom, om oeffenen en te letten
op Brabant en Vlaenderen en by provisie alles soo te lae-
ten; in Mastricht leggen 43 compagnien, 5 compagnien
paerden; Rynberck 1 te paert, 9 te voet; Oorsoy 5 te voet.

Edelen advys: dat geen volck aen te neemen is, als de
noot aan de man gaet, of naedat een slach wech hebben;
dat men moet sorgen eer de noot aen de man gaet; nu can
men volck krygen en goet volck en dan qualyck en uytschot
en met aenritsgelt; recruteeren de compagnien tot 100 cop-
pen en ruyters tot 80 man; wegens de Lotteringen een be-
soigne van te maecken.

Dort: een matelycke wervinge.

Haarlem: dat Mastricht is gelegen om alles in omsicht te
houden, soo Ceulen, den Ryn en Brabant etc. en behoorde
starck versien te weesen, om óf de stadt of andere gele-
genthyt te gebruycken; de troepen by regimenten in Maas-

1 ) Philippeville.

2) Haarlem, Amsterdam en Gorcum brengen als gecommitteer-
den uit de Staten van Holland advies uit over een voorstel van de
Gecomm. Raden. Vgl. Resol. Holland 27 Maart 1670. Wegens de
onduidelijkheid heb ik hier geen interpunctie aangebracht.

triebt sullen de beste dienste connen doen; drie compagnien
te recruteeren; Rynberck als Maestricht; Orsoy 't selfde;
Viaenderen taemelyck versien; en een corps by Breda; offi-
cieren by de compagnien te blyven; de goeverneurs exacte
monsteringe; vs^ervinge van eenige ruyters; alles van vivres
en amonitie te besorgen.

Advys van Delft: Magestricht, Rynberck, Orsoy en Meurs
vi^el te versien; recrute in de voors. Steden, twee voet-regi-
menten; ruyteren te werven regimentsgewyse; voorts als
Haarlem.

Advys van Lyden: Gecommitteerde Raeden niet te
authoriseeren; de plaetsen wel te versien; officieren by de
compagnien; onder regimenten niet te recruteeren.

Amsterdam advys: Mastricht, Rynberck, Orsoy en Meurs
wel te versien en spoedicb, is 't mogelyck, by regimenten
drie compagnien te recruteeren. Vivres en amonitie te lae-
ten examineeren door commiss(aressen) daerwaerts te sen-
den ; voorts als Haerlem: ruyters derwaerts te recruteeren.

(77) Advys van Gouda: als Haerlem; wegens het werven van
ruyters best te weesen te recruteeren.

Rotterdam: in substantie als Haerlem; wat meer ruytery
te werven.

Alckmaer: de authorisatie op de Gecommitteerde Raeden
te excuseeren. De frontieren wel te versien. Niet te recru-
teeren.

Hoorn: met Haerlem.

Enckhuysen: de plaetsen te verstercken met garnisoen en
behoeften; in substantie als Haerlem.

Conclusie: de voors. plaetsen sterck te besetten by regi-
menten; de recrutie in die quartieren te doen te paerd en
te voed, de officieren by de regimenten en compagnien
scbarpe monsteringe; soo 't can een corps by Breda.
Lyden, Alckmaer: niet te recruteeren.

De Edelen verstaen alle de compagnien te recruteeren;
de andere macht alleen die in de voors. garnisoenen sullen
gelyt werden, die sullen syn omtrent 100 compagnien.

De Eedelen naerder advys: van omtrent 5000 man te re-
cruteeren en over te leggen met de maerschalcken en Ryn-
graef ende den Raet van Staaten 't beste; en met de andere
bontgenooten en voorts alle ordre.

Staten van Holland 1670.nbsp;4

't Welck is geresolveert te rapporteeren i)
Hollant heeftt 427 compagnien.

Gué, Denemarcken, envoyé.

DYNSDACH 25 MAERT 1670.

Dort, Haerlem, Lyden, Amsterdam, Rotterdam, Alckmaer
en Hoorn 25 Sept. 1669 commissoriael.

Johan Helm, Henriques Tome goede mannen wegens Dene-
marcken.

11 Febr. 1666 tractaat met Denemarcken artyckel 6; de re-
solutie van Hollant gebracht ter Generalityt en by Zeelaht
overgenomen.

Te rapporteeren, dat de saecke noch niet is gedisponeert om
arbiters te stellen, alsoo de resolutie van Hollant noch niet
IS ter Generalityt geresolveert, dat eerst voor moet gaan; dat
oversulx Gué, minister van Denemarcken, sal daerover
moeten worden gedisabuseert, alsoo de resolutie by Zeelant
IS over genomen en dat onderwylen den Raetpensionares
soude connen schryven aen le Maire, of de questie niet soude
connen by minnelyck accoort afgedaen werden; 2) en oock
aen de West. In. Comp.

(78)nbsp;DONDERDACH 27 MAERT 1670.

Schatter van Haerlem heeft den eet gedaen en den eet
van suyveringe om in de Admiralityt tot Amsterdam te
gaen.

Resumptie.

Pachters niet dan alleen surceance te verleenen dan één
rys en tot soo lang de Staten vergaederen; ontvanger ordre
op de excecutien.

Rapport wegens de militie is geacht onnoodich, alsoo alle
de leeden daerby, of over syn geweest.

Is het concept-besoignie geconverteert in een resolutie Leest
net voorgaende folie, te weeten de ordre en de op de recrutie
te besoigneeren met den Raet van Staaten en maerschalcken en
onderwylen de leeden last te versoucken van haer principaelen.

] ) Voor de besluiten, die genomen werden vgl. pag. 55. Zie ook
Resol. Holland 27 Maart pag. 65 noot 1
2) Vgl. pag. 66, noot 1.

Rapport door den pensionares Hop wegens de zoutla-
dinge, af te haelen uyt Poortegael, volgens 't laeste tractaet
ar(ticul) H.

't Meeste is geweest anno 1662. Afgehaelt 85876 moy in 145
scheepen. i)

Af te haelen jaerlyx 85 duysent en de Comp, van West In. daer
noteficatie van te geeven.

Nota. Nae de middach hebben de Heeren van Amsterdam
geconsuleert met stadsadvocaten over het leggen van de
dycken en stoppen van de Gouse vaert en Drecht, gedaen
door Rynlant.

Als advocaten: Moleschot, Coutenburg en Kerckhoeven.

(79)nbsp;POST MEREDY 27 MAERT 1670.

Van Seventer wegens de Edelen, Glas van Enckhuysen,
Slingelant, secretaris, Hollantsche Heeren uyt den Raet van
Staaten.

Advys wegens de introductie van Syn Hoochyt in den Raet
van Staaten: connen uyt de stucken sooveel licht niet crygen
als wel by haer Ed. Gr. Mog. requireert; door het mortifi-
ceeren van het stadhoyderschap, soo schynt dat geen intro-
ductie can gedaen werden; nimant is gequalificeert in den
Raet van Staaten te sitten tensy Casper Leoninus, Canceleer
van Gelderlant; 2) Van der Wyden;3)
No3't ymant gecommitteert uyt den hoofden van de Genera-
lityt, maer altyt uyt de provintie; de Prince syn in den Raet
niet geadmitteert; is niet gedisponeert, dat de Prins soude
werden geintroduceert; daer is merckelycke onderschyt tus-

1 ) Volgens het tractaat met Portugal van 31 Juli 1669 was de
Republiek verplicht jaarlijks zooveel zout uit st. Hubes te halen,
als er gedurende het tijdvak van 1659—1668 maximaal per jaar was
gekocht. Uit een onderzoek door commissarissen uit de Staten van
Holland bleek, dat in 1662 de grootste hoeveelheid gehaald was.
De Staten van Holland besloten nu ter Generaliteit te bevorderen,
dat tot delging van de Portugeesche schuld (vgl. pag. 20, noot 2)
jaarlijks 85000 moyen zout uit St. Hubes gehaald zouden worden!
Hierover zou met den Portugeeschen gezant een overeenkomst ge-
sloten moeten worden. Vgl. Resol. Holland 27 Maart 1670.

2)nbsp;Elbertus — niet Caspar — Leoninus, tijdens Leicester lid van
den Raad van State, sinds 1586 grootzegelbewaarder van den Raad.

3)nbsp;Van der Wyden heb ik niet kunnen identificeeren. Men zou
verwachten, dat deze heeren geen gewone leden van den Raad van
State zijn geweest; hierover is mij echter niets bekend.

sehen laeter en nu; dat daer nu geen stadhouders syn; dat
nu is Premier Nobele in Zeelant.

Prins Hendrick is geintroduceert opt versouck van Hollant
en nu sou geintroduceert werden door de Provintien; dat
niet connen adviseeren op de metode, alsoo daer in de 'reso-
lutien niet van wert gesproocken; de provintien sullen hem
wdlen geeven de hoogste authorityt en setten daer de gou-
verneur-generael heeft geseeten en sullen willen geeven geen
delibereerende stem, maer een concludeerende stem;
sullen oock willen geeven een aensienelyck tractement van
60 duysent guldens; den Raet van Staaten sullen oock niet
minder adviseeren.

Vragen, of de intentie is van Hollant: sal hebben een advi-
seerende stem, of een concludeerende stem; een adviseeren-
de stem moet eerst gevraecht werden, sal hy vooraf advi-
seeren, soo heeft een adviseerende stem en concludee-
rende, soo moet eerst werden gevraecht syn advys en
dan syn stem; of sal hebben een stem wegens alle de pro-
vintien ; is Premier Noble in Zeelant en Zeelant heeft airede
twee stemme in den Raet en hy soude de derde weesen; is
merkelyck geinteresseert in de generalitytsplaetsen, als Bre-
da, Graeve, Cuyck, Harstal etc. en heeft heele streecke lants;
daer can geen contributie en gelden becomen werden, niet-
tegenstaende dickmaele werden aengemaent, daer in ordre
soude moeten werden gestelt.

(81) Advys der Eedelen: excuseeren, dat wat lang hebben
moeten wachten; hebben niet gediscrependeert, i) maer een-
parich, bedancken de heeren van den Raet.
1: introductie.
2: cessie in den Raet.
3: stemme.

Eerste point: men moet oprecht en woort houden; 5
Augusty 1667, den één heeft den ander wat toegegeeven;
de introductie is gedaen en moet staet grypen; op wat manier
staet te considereeren; de Generalityt te authoriseeren.

Tweede, aengaende de cessie: de stoel van den generael
moet werden geremoveert; 2) de twee fluweele stoelen son-

1 ) Lees: gediscrepeert.
j ^LP®nbsp;Leicester als Gouverneur-Generaal en later

de I^msra van Oranje gezeten hadden, was niet uit de kamer
vfn den Raad van State weggenomen. (Vgl. Wagenaar, Vad. Hist.,
dl. Xni, pag. 430). Tijdens de besprekingen over de introductie

der armen; de eerste plaets boven Geiderlant op een der
fluweele siechte stoel; can niet geplaest worden tusschen de
provintien in en oock niet lest; moet werden aengesien als
comende uyt alle de provintien.

Het 3 point nopende de stem moet men spreecken nae syn
gemoet: moet geconsideert worden als om te hooren en sien
en leeren en daerom niet anders te hebben als een prealable
adviseerende stem, om 4 reeden:

de eerste, omdat niet can uyttrecken de gunst tot Zeelant,
als synde daer het eerste lit, anders soude Zeelant hebben
dry stemme en Hollant heeft daer maer dry stemme; de
Zeeuwse heeren in den Raet syn permenant; i) 2 reeden is,
dat besit veel landen en heerlyckheeden onder de Generali-
tyt, daerin daegelyx questie en lasten, daer de sucht volgens
de natuer daerheen gaende nadeelich soude wesen; 3 reeden
is, dat groot en in aensien is en daerom, stemme hebbende,
ydereen soude hem toestemme en soo meest voocht weesen.

4. Is van Engelant gebooren en gealieert met veel poten-
taten als Brandenburg etc.; sal noch met syn prealable stem
al te veel authorityt hebben; seggen voort, dat eenpaerich
van stemme syn int voors. advys.

(82) Dort: dat seedert groote veranderinge syn voor gevallen;
heeft in veel provintien groote authorityt; behoorde van de
hant te wysen en cessie te excuseeren; de authorityt soo veel
te besnoeien als mogelyck, soo de cessie moet voortgaen; dat
Geiderlant behoorde voor te sitten; geen stem, maer hooren
en sien, want vooraf te adviseeren, te groote impressie sal
hebben by de raeden, alsoo by de meeste provintien groote
gunst heeft en de anderen sullen syn groote authorityt ont-
sien; moet werden beeedicht om secreet te weesen; als ge-
bruyckt wert in eenige charges, niet langer in den Raet sal
moogen blyven.

Haerlem advys: met de Eedelen eens over de introductie
ende den stadhoudersstoel wech te nemen en te sitten vol-
gens de Eedelen advys; wegens het stemme syn anders van
sentiment; niet te setten als een pampiere man of schilde-
ryen, maer als een heer; wederleggen de reeden der Eede-
len, waerom niet soude stemme: die wel gegoet is, is trouw

lieten de Staten van Holland den stoel tegen den zin van de
Staten-Generaal verwijderen. Vgl. Wicquefort, a.w. dl. IV, pag.
129 sqq.

1 ) Vgl. Tegenw. Staat, dl. I, pag. 284.

van te verwachten; die bemint is can dienst doen by de
andere provmtien ten dienst van deese provintie; voor dee-
sen wierde groote saecke geacht, dat onse gouverneurs re-
aheert waeren met groote vorsten, daer deese Staet dieLt
van can trecken, daer exempelen van syn; we weeten niet
beter, of de intentie is geweest, als een Raet wegens de pro-
vmtien in den Raet soude weesen; sullen de inclinatie der
leeden van Hollant en der provintien rapporteeren aen hae-
ren principaelen om haer te laeten een vrye deliberatie

Delft advys: seedert de resolutie van den 5 Augusty 1667
groote veranderinge gecomen; de introductie vast te stellen •
de moode te laeten aen de provintien; raeckende de cessie'
met advys van de Eedelen; met de Ridderschap, dat een de-
liberative stem behoort te hebben; soo charges becomt be-
hoorde de cessie op te houden.

Lyden advys: meende, dat de hermonie nu vast......• de

2 eerste pointen met de Ridderschap en weegens de stemme:
dat yder heeft de meninge gehad om een stem te hebben-
adviseerende stemme heeft soo veel authorityt als een con-
cludeerende stem.

(83) Amsterdam: hadden gewenst een eenparich advys en her-
monie; sullen haer voegen met de Edelen, soo nochtans dat
men de saecke by de Generalityt ten besten behoort te helpen
mschicken ende is het mogelyck de hermonie te behouden
en by ontsteltemsse van dien rapport te doen, om alsdan
naarder te dehbereeren; soodanich nochtans, dat men soude
trachten met de provintien een eenparich advys en hermonie
op de wys der Ridderschappen uyt te wercken.

Rotterdam advys: wenste te weesen in de oude vryhyt

maer moeten woort houden met de bontgenooten en met de

Eedelen; wegens de cessie is geresolveert alleen een sit-

plaets te geeven op een stoel over de president gelyek een

ambassadeur; sullen niet formaliseeren op de introductie-

charges becomende is buyten disput geen cessie meer can
hebben.

Alckmaer advys: confirmeeren met de Eedelen aengaende
1 en 2de point en 3 met Haerlem en Lyden.
Hoorn advys: met Amsterdam.

Enckhuysen: 2 eerste pointen syn eenparich; adviseerende
of concludeerende is bynae 't selfde en voort met Haerlem
Medenbhq: met advys van Rotterdam.

Conclusie: 1 en 2 bynae eenparich; eenige: stemme;
eenige: adviseeren; eenige: hooren en sien.
't Middelste best, maer Haerlem wil rapporteeren aen haere
principaelen.

(84)nbsp;VRIJDACH 28 MAERT 1670.

Secretaris Bys: request 200en pennick.

Groengraft, ycker tot Amsterdam, over de muntgewichte.

Dirck Cartraens. Kaeseboom versouckt veniam estates,
woonende tot Barendrecht. Out 24 jaaren.
Fiat.

Brief uyt Engelant 22 Maert. Boreel uyt Londen: Enge-
lant ratificeert de Triple Alliantie.

Rapport van Hop wegens Willemtie Koops, die sententie
had wegens de Hof van Vrieslant, die represalien hebben
gegeeven op Groeningen.

Hebben eenige kloosterlanden van Groeningen.

Resumptie: Gecommitteerde Raeden te doen alle offecie-
ren tegen den 15 Ap. by haer garnesoenen; drie maenden
gedurich te blyven en verbieden de offecieren geen verlof te
geven aen haer soldaten en goede monsteringe te doen; ter
Generalityt uyt te wercken, dat de Raet van Staaten 5000
coppen te voeten recruteeren; verstercken de garnisoenen

(85)nbsp;tot Maestricht etc.; over de recrutie te besoigneeren, of sal
wesen over alle de Comp, of eenige compaignien.

Is naeder omvraege gedaen op de 5000 man van recrute.
Is geconsenteert op inschryvinge teegen Donderdach aen-
staende. Soo niet geschreeven wort, dat is consent.
Fiat voor een jaer.

Meerman van Delft en Cool van Goude hebben gedaen
rapport wegens een, genaemt Rotteveen, pachter tot Lyden,
of sal geadmitteert werden over een pacht van 70000 gl. i)

Is geresolveert: soo borg can stellen die goet syn, de pacht te
laeten.

Reeckencamer van de Grafflyckhyt: noch voor een jaer
haer reductiegelden te moogen gebruycken tot haere lasten,
alsoo haere landen niet en gelden.

I ) Vgl. Resol. Holland 28 Maart 1670.

Amsterdam proponeert een persoon nae Ceulen te senden
om een wacker ooch te hebben, i)
Fiat een te commiteeren.

Rapport der introductie van den Prins in den Raet van
Staaten: 2) 16 Febr l600 - doen was Prins H^nJrkl out
doen 15 jaeren — heeft becomen cessie in den Raet van
Staaten; 1638 18 Maert: Prins Willem in In S quot;n
Staaten; mtrodiictie vastgestelt 16 Jan. 1668 met vier pro-

rsfi^nbsp;? ?nbsp;by Zeelant, Frieslant en Groeningen •

(86) de introductie toe te staen op manier als ter Generalityt sa
goet gevonden werden;nbsp;^

cessie: de stadthoudersstoel wech te neemen en te laeten
Sitten op een fluwiele stoel, boven de provintie van Gelder-
lant; dat is de hoochste en aensienelycke plaets
stemme: eenige meenen een concludente stem, andere een
prae advys, en met conclusie, andere maer alleen te hooren
en te sien;

18 Jan 1668 resolutie ter Generalityt geresolveert te laten
syn effect hebben en met de Staeten-Generael besoigne te
maecken.nbsp;®

Ter GeneraHtyt is conclusie genomen en de 3 leeden bedanckt
ende commissaressen gestelt.

Is verstaen by de meeste leeden, dat overstemming ter Gene-
ralityt wegens dese besoigne geen plaets te hebbel.

Haerlem maeckt veel spel en wil niet doen sonder haer prin-
cipaelen. Geen conclusie ter Generalityt te gedoogen met ov^
stemmmge, tot soolang by Haer Ed. Gr. Mog. suVn hebW
tTgSLT'quot;'^'quot;nbsp;-ntycken'en nie? te

lant^s^^ der commissaressen op de discrepantie van Delft-

1 ) Vgl. Resol. Holland 28 Maart 1670.

2)nbsp;Idem.

3)nbsp;Vgl. pag. 178 noot 3 en Resol. Holland 28 Maart 1670.

(87)nbsp;BESOIGNE 28 MAERT 1670.

Wegens de instructie van den ambassad (eur) van Poo-
len, 1) syn goet geoordeelt met enige vi^ynige veranderinge.
Is gerapporteert en geabprobeert.

Besoigne wegens de verbintenisse met Spaigne aengegaen
en met den Kyser meede daer over te maecken een alliantie
en 't selfde concept te communiceeren met den ambas-
^d(eur) Temple en minister van Sweeden, om alsoo de
•Triple Alliantie meede den Kyser te includeeren om Spaigne

te deffendeeren. 2)nbsp;^ ^

Is gerapporteert en geabprobeert.

De gecommitteerde Raeden te authoriseeren met de orde-
nares gedeputeerde tot de Triple Alliantie om met Lotharin-
gen, Trier en Ments de alliantie te vorderen, doch niet te

1 ) Voor de instructie vgl. Resol. Holland 28 Maart 1670

2) Behalve met den Hertog van Lotharingen en de Keur-
vorsten yan Mainz en Trier (vgl. pag. 47, noot 2), werd ook met
den Keizer, Leopold I, onderhandeld over aansluiting bij de
Triple Alliantie. De groote voorstander hiervan was de kei-
zerlijke gezant, Lisola. Reeds in Febr. 1669 had deze een ont-
werp-traktaat, hiertoe strekkende, opgesteld. Op aandringen van
De Witt werden de plannen in zoo verre gewijzigd, dat de Keizer
en de Duitsche vorsten in een defensief verbond met de onder-
teekenaars van de Triple Alliantie zouden treden. Door de gere-
serveerde houding van den Keizer was er een onderbreking in de
onderhandelingen gekomen, maar nadat 31 Jan. 1670 na veel
moeite eindelijk was vastgesteld, hoe groot de legermacht zou
zijn, waarmee de leden van de Alliantie Spanje zouden bijsprin-
gen, wanneer Frankrijk dit land opnieuw den oorlog zou verkla-
ren (vgl. pag. 3), toonde Leopold zich bereid opnieuw besprekingen
te openen. In Maart 1670 stelde Lisola een ontwerp op, waarin,
kort samen gevat, bepaald werd, dat de Keizer en de Duitsche
vorsten mede den vrede van Aken zouden garandeeren. Werd een
der bondgenooten uit hoofde van deze garantie in een oorlog ge-
wikkeld, zoo waren de contractanten verplicht elkaar bij te staan
totdat de aangevallene in het bezit van zijn landen zou zijn her-
steld. De Witt had bezwaar tegen deze formuleering, omdat de
wederzijdsche verplichtingen tot hulpverleening te vérstrekkend
waren. Immers wanneer de Turken, aangezet door Frankrijk in
de (^stemijksche landen vielen, zou de Republiek verplicht
zijn den Keizer te steunen. Hierdoor zouden onze vriendschap-
pelijke betrekkingen met de Turken lijden en de Levanthandel
groote schade ondervinden. Dit bezwaar bleef bij alle onderhan-
delingen met den Keizer bestaan (vgl. hierna pag. 279) De Witt
stelde nu een ander ontwerp op, dat 28 Maart in geheime zitting
van de Saten van Holland werd voorgelezen (vgl. Seer. Resol.

sluyten voor en alleer de Staeten wederom by den anderen
coomen.

En is 't bovenstaande gehouden voor rapport, allear alle
laeda da basoigna hebben gahoort, soo weegens de Kysar als
Loteringa, Mants en Trier.
Isola is een envoyé van den Kyser.

(88)nbsp;POST MERIDY 28 MAERT 1670.

Het Hof levert over haar consideratie op de correctie in-
structie van da Hoven van Hollant. Hebben 't selfde ga-
communiceert aen den Hogan Raat. i)

Te laeten gaen in handen der commissaressen en alle leeden
copye te geeven.

Die aen zeegel versouckt geslaegen te hebban op aen obli-
gatie, dat vergeten is, sullen moeten geavan 50 gl. en soo
wainich som is, soo soudan een 10 par cante gaaven.
De leeden gelieven het aan te tyckanen.

Nota. Obligatie onder de hant, sonder zeegel, can recht op ge-
daen werden.

Conclusie: interdictie aen de zeegelclopper geen te slaen op een
instrument, dat volcomen is, die een zeegel wil geslagen heb-
ben op een gemaeckt instrument, 2) door kennisse der Gecom-
mitteerde Raeden, mits betaelende een peene, niet excedeerende
een 20 penninck van de somme daerin begrepen. 3)

Lyden doen rapport 25 Maert 1667, wegens een Coin, 4)

Holland 28 Maart 1670). De aanteekening van Bontemantel, dat
het een concept was om „meede den Kyser te includeerenquot; in de
Triple Alliantie is dus niet geheel juist. Voor een uitvoeriger
uiteenzetting van de onderhandelingen, gevoerd tusschen Weenen
en den Haag, vgl. Pribram, Franz von Lisola und der Ausbau der
Tripelliga, Mitteilungen des Instituts für Oesterreichische Ge-
schichtsforschung, 30 Bd. Voor de teksten van de verschillende
projecten vgl. Oesterreichische Staatsverträge, Niederlande, 1 Bd.,
uitgegeven door Heinrich, Ritter von Srbik. Zie hierna pag 75 en 77

1nbsp;) Vgl. Resol. Holland 28 Maart 1670.

2nbsp;) Bij te denken: dan kan dat.

3)nbsp;Bontemantel geeft hier een op dien dag genomen resolutie
weer van den volgenden inhoud: wanneer op acten, die op ge-
zegeld papier moesten geschreven zijn, geen zegel voorkwam,
mocht naderhand hierop alleen een zegel gezet worden met spe-
ciale vergunning van Gecommitteerde Raden; in zoo'n geval zou
een boete betaald moeten worden; de rechters zouden niet mogen
toestaan, dat een vonnis gewezen werd op grond van ongezegelde
acten. Vgl. Resol. Holland 28 Maart 1670.

4)nbsp;Lees: Couwyn. Vgl. Resol. Holland 28 Maart 1670.

pachter tot Lyden. Commissaressen worden bedanckt en
moet gedisputeert werden voor Gecommitteerde Raeden, als
syn appel van schepenen commissaressen.

En alsoo den 29 Maert niet anders sal gedaen werden dan
^n vervolch van het rapport der questie van Delftlant ende
Hoorn en eenige andere leeden uyt Noorthollant op haer
magistraetverkiesinge moeten vertrecken, soo sou de ver-
gaederinge op reces schyden.

Ditto. Bequamen een brief van Amsterdam, om te lichten
by den Hoogen Raet een mandement van complainte tegen
Rynlant over het stoppen van de Drecht en Gouse vaert
omdat te veel sout water door Amstellant in Rynlant werd
gelaeten.

1670, in Maert pensionaressen in deese tytquot;

De Wit — der Eedelen.

Vivien — Dort.

Fagel — Haerlem.

Van der Dussen — Delft.

Burgersdyck — Lyden.

Hop — Amsterdam.

secretares Van der Tocht — Goude.

De Groot — Rotterdam.

Boxtel — Gornichem.

Nipoort — Schiedam.

Panhuys — Schoonhoven.

.................. — Briel. 1)

secretaris Van der Goest — Alckmaer.
Groot — Hoorn.
Pauw — Enckhuysen.
secretares Brouwer — Edam.
Houting — Monnickendam.
Puynder — Meedenblick.
secretares Slot — Purmerent.
Ridderschap en Edelen:

Arent van Wassenaer, Heere van Duyvenvoorde etc..
Philips, Jacob van Botselaer, Heere van Asperen etc..
Frederick van Dorp, Heer van Overslydrecht etc..
Gysbert van Maetenesse, Heer van Maetenesse.
Jacob van Wassenaer, Heere van Opdam etc..

I) Secretaris van Den Briel was: Comelis Teresteyn van Ha-
lewyn.

Philips Soete de Laecke van ViUiers, Heer van Zeeventer
etc..

Haeren pensionares Jan de Wit.

WOENSDACH 16 APRIL 1670.

Presenten Amsterdam: burgemeester Munter, Vlooswyck
Van Beunmgen, Bontemantel, Hop.

Conmissaressen syn: Schimmelpenninck, Raetpensionaris, Cou-
verden, Hudde, Druyf over de Ommelanden-questie.

Roempt, 14 April uyt Parys.

Brussel 13 April, va'n van der Tocht alleen.

Notificatie.

Van der Tocht en V^yberg, datum als boven.
Notificatie.

Te schryven wat is van het neemen eeniger confiscatie van
scheepen, vaerende van Engelant en Vlaenderen.

Sasburg, uyt Brussel 13 April.

Le Maire, 8 April uyt Coppenhagen: dat den Coninck de
zoutcompaigny afschaffen; meent 20 duysent man te hebben
rnet mmder lasten; meent een man hiernae toe te senden,
die wat soeter van humeur is, als die nu hier is. i)

Notificatie. Commissaresse van nae Coppenhagen sal resideeren
en toctement. Haerlem, Delft, Lyden, Amsterdam en Alckmaer
en Hoorn.

(99) Jacob Budde versouckt veniam estates.
Fiat.

Cornelia en Alida Six versoucken veniam estates, kinderen
van Six ende N. en 19, of by de 20 jaer.
De ouste fiat.

Stelant Capityn, 2) edelman van den Prins, versouckt een

keer te mogen doen uyt syn garnisoen nae...... voor den tyt

van veertien dagen.
Verlof voor 14 dagen.

Marten Kip, maioer tot Willemstat, vindrick van den Heer
van Voorschoeten, nu onder den Capityn van Everwyn, ver-
souckt van syn garnisoen te mogen absenteeren en het

1 ) Gioë was buitengewoon gezant van Denemarken.
Z) Louis van Steelant, kapitein der infanterie.

maioerschap waer te neemen tot soo lang een leger mach
te velt gebracht werden.

Verklaren in Willemstadt te moogen blyven, tot de Comp, int
velt treckt.

Burgemeesteren en vroetschappen i) brief van den 5 April,
oude styl. Van den Bos advocaet, Fagel en Kingschot fis-
calen 2) hebben geevoceert commies van Leuwen voor den
gerecht van den Bosch te verschynen. Utrecht meent dat
het Hollant oock raeckt en desselfs jurisdictie wort ge-
violeert. 3)

Te examineeren door commissaressen met de heeren uyt den Raet
van Staeten, die over den commies Breugel hebben gebesoig-
neert.

Fiat. Brieven.

Admiralityt tot Amsterdam aen te schryven een schip, vol-
gens aenschryven van de Staeten Generael, te prepareeren
om den ambassadeur, de Wit, nae Denemarcken en Poolen
te brengen.

Admiralityt besoigne.

(100)nbsp;DONDERDACH DEN 17 APRIL 1670.

Maert 1670.4)

Dort, Haerlem, Lyden, Amsterdam, Gouda, Rotterdam, Alck-
maer, Hoorn, Enckhuysen, Medenblicq: Hollantse leeden. 5)

1)nbsp;Nl. van Utrecht.

2)nbsp;Resp. van de Generaliteit en van het Hof van Brabant.

3)nbsp;Hendrik van Leeuwen, een burger van Utrecht en commies
bij den Raad van State, was door den Raad voor het gerecht van
Den Bosch gedaagd. De stad Utrecht beschouwde dit als een in-
breuk op haar rechten van jurisdictie en riep de hulp in van de
Staten van Holland, die bij het plakkaat van 3 October 1656
hadden bepaald, dat de rechtspraak over burgers bij de stedelijke
rechtbank behoorde te berusten. Om van advies in deze zaak te
dienen, stelden de Staten van Holland een commissie aan. 3 Oct.
bracht deze advies uit. De Stad Utrecht kreeg gelijk, maar tevens
werd voorgesteld, dat in de toekomst de rechtspraak over amb-
tenaren van den Raad van State bij den Raad zou berusten. Ter
Generaliteit werd 14 Oct. een concept-resolutie ingediend, waarin
voorgesteld werd, dat ditmaal nog de stad Utrecht recht zou
spreken over den commies van Leeuwen, maar dat in het vervolg
de Raad van State de rechtspraak zou uitoefenen over zijn amb-
tenaren. 12 Nov. hechtten de Staten van Holland hun goedkeu-
ring aan deze resolutie. Vgl. hierna pag. 181, 215 en 229 en Resol.
Holland 3 Oct. en 12 Nov. 1670.

4)nbsp;Vgl. pag. 30. noot 2.

5)nbsp;Deze aanteekening van Bontemantel zou doen verwachten,

Lasten der Admiralityten

de Maes. Maert en April 1669 is alle de lasten gesyt op

L en/Tnbsp;en vylgelt ^ 6^

duysent gl.; equjpaege syn alle int gemeen gedaL

Amsterdam : slot 1669 incluys is geweest •

J'STh !nbsp;'1/3 verhooging f 562

d. 484 h. 1 st.; last en vylgelt 2 m. 891 d 281 h

Len^reteftoi en de

verhooging; last en vylgelt•
loopendTnbsp;'nbsp;millioen Leh

Dort: adviseert dat alle genegotieerde penningen op de
ex^eordenares middelen moeten opgestelt werden ^
Haerlem: 't selfde.
Lyden: 't selfde.

van den stetquot;' ''nbsp;syn door de ordre

Goude: 't selfde.

Rotterdam: de lasten op te geeven, soo tot het één als
tot het anderen opgenomen.
Alckmaer:

.v?^'quot; • pnegotieerde gelden op geven en wat ten achteren
syn om alles te connen redden.

Enckhuysen : de commissie is alleen op de extreordenares

(102) ^^ ^^

Soo dat de Admiralityten werden versocht op te geeven de

lasten der extraordenares middelen en resolutie uyt wat

cracht die genegotieert syn en het incoomen der extreorde-
nares middelen op te geeven.nbsp;exireorae

DONDERDACH 17 APRII, 1670.

Secretares van Purmerent doet syn ordenares eet en opt
Eeuwich Edict en verklaert 't geen in margene staet

^^ ^^^ ^-^ne aan-

Volgens resolutie 14 Mey 1658. 25 jaaren out; gebooren in Hol-
lant; in eetdienst, of tractement alleen van die stadt; gequali-
ficeert te weesen om daer in den raet te mogen comen; domi-
cilie aldaer houden.

Jacobus Holbeeck 21 jaeren, versouckt veniam estates.
Petres Cosson 23 jaeren mecy. docter.
Abram Cosson, 22 jaaren.
Jannes Althusius, advocaet, 23 jaaren.
Veniam estates. Fiat.

Reederen van schip den witten Eenhoorn, request: van
Zeelant nae Cales is vertrocken en tot St. Maria door den
hartoch de Medinas den Capetyn en luytenants gevangen,
omdat by Abroias eenich silver heeft gelost, en willen het
schip tot Cadix te aresteeren, is wech gevaeren en tot Am-
sterdam gearriveert.

Fiat, voorschryvmge, doch eerst geëxamineert.

Jan Ruytenburch, luytenant, leggende in garnisoen tot
Zutphen, versouckt consent om 4 weecken uyt garnisoen
te moogen gaen, doch de Comp., patenten becomende dat
sal oppassen.
Afgeslagen.

Advys der Gecommitteerde Raeden opt request van Cors
Leendert Maese, pachter op smeer en caersen: versouct
te mogen gaen pylen in syn districkt, dat behoorde toege-
staen te werden.

Advys der Gecommitteerde Raeden. Lyden neemt over.

40 en 20 penninck. Billjet te senden aen de secretares
om in de sterfhuysen te senden, opdat geen ignorantie heb-
ben te pretendeeren en op te geeven de effecten die den 20
pen. subject syn.
Overgenomen.

Ballance en Eyckmeester, Jan Andries. Groengraft, over
de klyne gewichten.

Wert geconcludeert, alsoo Lyden en Hoorn, die 't selfde over
hebben genomen, laeten vaeren.

Is geschreeven aen Zurick: Johan Hend. Hydecker, be-
roepen tot Eyden. Doch wert afgeslagen.
Weduwe van Houterive, brief uyt Parys.
Complemente van doleantie.
Fiat, complement van doleantie.

Ontfanger Spiegel, Misnoegen by de Generalityts-
reeckencamer. Bericht van den ontfanger daer opgestelt in
handen van Dort etc.

Minister van den Cheurvorst van Brandenb.: memorie
beleeft om te handelen, opdat ten eeuwigen daegen gedaen
hebben tot rust en alle differenten behoorde wech geno-
men te werden; garantie en Triple Alliantien tot conser-
vatie van de rust in Cristenhyt te bevorderen; gevende be-
decktelyk te kennen de evacuatie der bewuste steeden, i)
doch dat daerop niet is gedaen als ongemerckt laeten he'en-
gaen en eyndelyck te kennen gegeeven van deese syde, dat
dat niet can gedaen warden als strydich teegen de tractaten
en most geschieden met gemeen overeencominge.
Notificatie.

(105) Weegens de recruteeringe van omtrent duysent man. Dat
over is genomen op inschryving; daer op Lyden schryft:
dat toe te staen voor dry maenden en Dort: in deese pro-
vintien moste gedaen werden.

Aen commissaress. van militaire saecken en Gecommitteerde Raeden.

Het advys der Maerschalck en ........................2) ; Jat die

qualyck syn te becomen, alsoo de capitynen moeten blyven
by haer comp.; dat het seer ongelyckhyt soude weesen, dat
eenige comp, soude veel starcker weesen als den anderen, als
in leegers by den anderen coomen; dat in Mastricht leggen
veel Hollandse Comp.; dat niet connen sien hoe dat te stel-
len om een egalityt te maecken; Zeelant en Vrieslant connen
niet toestaen in recrutie dan over alle comp.; be.st te weesen
alle comp, te recruteeren met 12 coppen; dat in Hollant
niet can weesen, alsoo 1100 coppen over soude schieten als
de Hollanse comp, yder al met 12 man soude weesen ver-
sterckt; doch allerbest sou weesen, dat noch een regiment
soude werden gelicht van 1100 mannen, of dat de 1139 cop-
pen soude connen gebracht werden by de comp., leggende in
de frontieren, ofte over alle de Hollanse comp, soo

1 ) Emmerik, Gennep, Wezel, Rees, Orsoy, steden in het den
Keurvorst toebeboorende hertogdom Kleef. In deze steden, de bol-
werken van de Republiek, lagen Staatsche garnizoenen. Ook Wa-
genaar vermeldt een verzoek van den Keurvorst om de garni-
zoenen uit deze steden terug te trekken. Vgl. Wagenaar Vad
Hist., dl. XIII, pag. 416.

2) Veldmaarschalken en hoofdofficieren? Vgl. Resol. Holland
27 Maart en 17 April 1670.