SPECIMEN JURIS PUBLICI

JURIS PLACEÏI HISTORIA

IK

BELGIO.

IL.

(ß

SPECIMEN JURIS PUBLICI

de

JURIS PLACETI HISTORIA

in

BELGIO,

quod,

annuente sümmo numine,

ex AL'ctoiutate rectoris magnifici

BERNARDI FRANCISCI SUERMAN,

MED. DOCT. ET PROF. ORD.

nbc noji

AiiPLissnii SENATIJS ACADEMICI consensu

et

nüuilissimae facultatis jtjridicae decreto,

|)ro ^raMt E5of toratus

summisqüe

ï-'« jur.e uomaxo et iiodierno iioxoribus ac privilegiis,
IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA

rite et legitime conseöuesdis,
erudiïoiium ex.\mini submittit

Augustus adrianus alexandee besier,

samaranga-iniids.

die ii m. febr. a. mdcccxlviii. hora ii.

TKA.TECT[ AD RHENUM,

apud p. W. van de WEYER, tym»gr.

mdcccxlviii.

täß JH eifftjT. KaMioi

Aiao-raiOTTaoA.

'SSSïfe' avttjtisw

smÈitàt^ sititi^tieùi

tMmà^k mtiùm ié^w^n*

iwXmsÄ gtl

s

PIAE MEMORIAE

vim AMPMSSIMI

GUILIELMI JANl JACOBI NAIRAC,

ni'm tn viyis er.vt

consii.io status adscwpti, oudims leonis neerlandici equitis,

FATRUI DILECTISRIMT,

TUTORIS OFTIME DE MB MEKITI,

s a c r u m.

SPECIMINIS CONSPECTUS.

PARS I.

DE USU PLACETI IN BELGIO SUB COMITUM REGIMINE.

CAPUT I. DE DEFINITIONE ET OUIGINE PLACETI......Pag. 1.

CAPUT II. DE CONTENTIOMBOS POTESTATEM SAECULAREM BELGII

INTER ET CURIAM ROMANAM............

CAPUT III. DE USURPATIOXIBBS CLERI BELGICI ET JURISDICTIOMS

EtCLESIASTICAE ET CIVIUS ................. 21.

CAPUT IV. EDICTA PliLNCIPIS IN BELGIO DE JURE PLACET! . . » 34.

PARS II.

CE JURIS PLACETI LIBERA REPUBLICA VESTIGIIS . 62.

PARS III.

DE JURE PLACETI RECENTIORI AETATE.

CAPUT I. DE LEGISLATIONE FRANCICA CIRCA JUS PLACETI

INTERMEDIA...................................., 83

CAPUT II. DE JURE FRAXCICO NOVISSIMO....................» 96.

CAPUTIII. JURISPLACETI HISTORIA IN REGNO BELGICO RECENTIOR.nbsp;» 121.

CONCI.USiO...................

. PRAEFATIO.

Ilasce studiornm primitias piae Viri memoriae
dicaoi, qui tam eximie carissimi Patris locum
suscepit, ut, quantum ei a puerili inde aetate
deheam, verear ne unquam verhis ejcpriniere pos-
sim. Etenim non tantum paternis exhortationibus
«t consiliis nunquam mihi defuit, et boni etpulchri
(imorem, quo ipse semper erat impletus, in me sus-
lt;iitare conatus est, atoero etiam omnis ejus cura eo
t étendit, ut opt i mis praeceptoribus ingenii animi que
quot;ïei crederetur cultus. O utinam mihi contigisset.

ut ei vivo jyrohare potiiissem, conamina sua non
prorsus irrita esse, sed me, illius sollicitudinis
atque caritatis memorem, grato animo ita affectum
esse, ut quae jucunda ei grataque fuissent, haud
imquam omiserim. Sed dura vitae sors hoc mihi
Privilegium dare recusavit, quum jam ahhinc hien-
nium morte ereptus fuerit ille, quem optimum civem
Patria, ßdelissimum amicutn familiares habuerunt,
ego meis rebus integerrimum fautorem expertu^ sum.
Non hic est locus omnia ejus de me mérita pro-
ferre, nec defuncti sineret modestia, me publica
hac opportunitate eum plurihus landihus elaturum
esse; pietati autem incumhit officium palam pro-
fit endi, nunquam me satis vires intendere posse, ne
tot tantisque heneßciis plane indignus videar, quae
in m.e contulit Patruus dihctissimus. Ne uriquam
ejus recordationem deleat ohlioio, caveat Summum
Dei Nu men !

Jceipe, beirevole Lector, hocce qualeciwque ftpeci-
men. Vereor autem ne rages, quid ad hanc dinser-
tationem conscrihendam me impulerit, quam, ut
summos hi jure honores capessere possem, nulla
urgehat lex. Breve erit responsum. Non glöriolae
assequendae eupidine ductus fui, nec stimulaoit
me temeraria cogitatio, me quid prolaturum esse,
unde fructus consequeretur juris scientia, sed ut
ipse discerem, hac ratione studiis finem imponere
volui, etiamsi jam diu mihi tempus fuerit Aea-
demiam relinquendi, et saepe a seniorihus audi-
vissem, non leve tironi esse negotium in vasto
jurium campo idoneam inoenire scrihendi oppor-
tunitatem, multasque rei inesse difficult at es. Lu-
henter etiam profiteor me diu haesisse, antequam
mearum virium periculum facerem. At peritiorum
doctrina et auxilio fretus el non minus judicmn,
si qui mihi contingant, dementia fisus, tandem de
tmo alterove juris puhlici argumenta agere statui,
quae disciplina inter vai'ias jurisprudentiae partes
prae ceteris mihi arridehat. Quum ipse de trac-
tanda materia cagitare coepissem, mox tamen cer-
nerem, non esse rem omni cura exemtam, adii

Praeceptoreni aextumatissimum, Clar. Vreede, qui
non solmn eadem kmnanitate, qua omnes disci-
pulos, et me consulentem excepit, sed etiam
nonnulla digna quae accuratius inquirantur pro-
posuit argumenta, inter quae maximopere mihi
placebat illud juris puhlici Baiaoi, de fiiiibus
potestalis civilis et ecclesiasticae sub Comitum rcgi-
mine. Non me fugiehat, plurimos consulendos fore
anctores, quorum scripta adhuc ignoraham, et
jnsto non vacuus eram metu, ne opus susciperem
viris potius relinquendum doctrina praestantiori-
hus. Suadente tamen Praeceptore, et imico discendi
non docendi ardor e incensus, illud argtimentum in-
choaei. Postquam vero aliquamdiu cum infantibus
incestigandis tum in adnotationibus colligendis
versatus essem, adeo magna exstitit ruhricarjm
viultitudo et dicersitas, ut singulis operam dare
quoad tempus nec voluerim, nec quoad cires potue-
rim. Quot quantaque enim ad taleîn disquisitio-
nem rite absoloendam pertinaissent, unnsquisqne
facile intelliget, cui exempla in promptu sunt, quae
iu Commentario suo de Republica Batava celeberrimus
exhibuit Pestel, qui nempe inter alia mentiunem

xni

fecit lie jure Plaeeti 1), — de Principinn edictis,
quae religiosos et clericos acqiiirere res immohiles
oetant, — et jurisdictionem ecclesiasticam niinis
dilatatam coercent, —- dejure fundandi Jbhatias, —
de jure Patronatus, — de Adoocatiis ecclesiasticis.
Harum rerum gravitate perpensa, et mecum simul
reputans non omnes partes eanidem mihi praehere
tractandi voluptatem aut dicendi opportimiitatem,
quodammodo a proposito destiti, et, intra angus-
tiores terminos scrihendi materiam includens, sponte
in quaestionem /wcît/z de jure Plaeeti. Haud novam
profecto esse materiam, non est, quod negem. Hahuit
olim hoc jus suos faut ores et defensores, nec etiam
ei defuerimt inimici, uti et hodie non pauci fortiter
pro ejus ohseroantia pugnaoerunt, alii admodum ei
adversati sunt. Sed procul dubio historiac testantur
nionumenta. Jus Plaeeti ah omni memoria in Belgii

1) lilad jus in opere laudato (ed. Lugrl. Bat. 179S) vol. I. p.
^06, ita descripsit auctor: »Principes Belgii, quantum possent, ope-
fam dederunt, ut et jura imperii sui, et jura ecclesiarum in lini-
''us suis congregatarura, inviolata custodirent. — Non passi sunt,
■^^scriptis, mandatis, edictis Aulae Romanae pareri, nisi postquam
'll's exiiibitis et consideratis intellexissent, ea nec de Principis, nec
•ie Ecclesiae in Belgio fuiidalae, juribus quicquam detraliere.quot;

provinciis oaluisse, et Summum Imperantem,
dignitatis suae officii memorem, hujus juris
vindicatione unice caoisse, ne quid Respuhlica,
seu cioilis seu ecclesiastica, detrimenti caperet.
IJnum hoe Lectorem admonitum esse volo, me nun
nisi historiam illius juris in patria nostra tra-
ders studuisse. In elahoranda hac disputatione
neutram potissimum partem secutus, ea tantum
pro virium tenuitate communicaoi, quae inoeni
et intima persuasio dicere permisit. Quanto in-
genii acumine, inter recentioris aetatis auctores,
in arduum nostrum argumentum inquisiverit Fir
Clar. Kist, qiiantaque diligentia, etiam quod ad
patriam, egregium suum perfecerit opus: »On-
derzoek naar het vorstelijk Regt van Placetquot;, non
est quod moneam. Nimiae vero arrogantiae merito
arguendus forem, si unquam opinatus essem, me
rem melius expositurum, aut gravissimam quaes-
tionem facilius soluturum esse. Quid tamen ha-
heam, quod simul aliis respondeam Viris, hac de
materia bene nieritis, nisi sit illud, me ah una
parte quam maxime collegisse, quae adhuc essenl
dispersa, ah altera vero facilem me dedisse ad quaes-

tionem adituni, nonnullaque addidisse documenta,
hucusque minus Bulgaria nec omni pretio destituta.
Ut quodammodo generalis haheretur conspectus,
illius juris vindicationem, liberae Reipuhlicae tem-
pore, leoiter adumbrare tentavi. Huic tamen periodo
non eamdem auctoritatem ac Comitum aeoo trihu-
endam esse ratione usus Placeti, quis denegabit?
sed nihiloyninus perperam fecisse mihi viderer, si
eam prorsus silentio praeteriissem. Sufficiant haec
de proposito. Sine dubio, benevole Lector, multos
in hoc Specimine invenies errores; plurima in eo
desiderari, persuasissimum mihi habeo. Ät tuam
imploro benignitatem, et aequo te animo ita af-
fectum esse spero, ut a jucenili labore haud ea ex-
spectare velis, quae maturioris demum aetatis sunt.

»Populo his moribus ab omni memoria assnelo, exeinplis tam
illnstribus domi instructo, tot rationibns et natioiium consensu
siifFullo, alque adeo adslipulatinne ipsius Pontifiris munilo, qui
nunc bulias quasvis in Acie Campi Florae pronuil^atas, pro legibus
obtnidi posse volunt sine 1'lacito Prineipis, sine examine Conciliorum
Regiorura; idque Proceribus Rnmanae Curiae, blandiloqueiiliä saä
coniidenter inrulrant: cos ego neque prnbos oives esse ajo, quod
praesenlem Reipublicae slalum, et res bene compnsilas coiilurbent;
neqne bonos Romanis Consiliarios, suggerentes consilia in praesens
speciosa, evenlu turbida et efFcctu cassa futura.quot;

{SloCKJIiNS, Jus Belg, circa Bull. Pont if. recept, in fine).

PARS I.

de usu placeti in belgio sub
comitum regimine.

CAPUT L

DE DEFINITIONE ET OBIGINE PLACÈTÏ;

Nonnulli antea, plerique ex Italia Doctore;ss
ad auctoritatem Pontificiam augendam contende-
runt, Romae factam publicationem constitutionum
Pupalium sufamp;cere, ut omnes ubique Christi fideles
ea obstringerentur. Verum in aliis Europae parti-
bus non pauci viri docti evidenter ostenderunt,
nulla Rescripta aut Bullas Romanas sine praevia
examinatione admitti, et, nisi consentiente Summo
Imperante, effectum sortiri. Ita apud nostrates
^G'regie probatum est, nulla Romana Décréta vim

1

legis obtinuisse aut execntioni mandari potuisse,
nisi a Principe vel ejus Ministris prius exarainata,
et si legibus Civitatis non advcrsarentur, eorum
consensu munita fuissent. Vir celeberrimus Stock-
SIANS in peculiari tractatu, lus Belgarum circa
Bullarum Pontißciarum receptioném 1), ostendit,
harum Provinciarum incolas non obligari Bullis,
Romae duntaxat promulgatis, et omnino singidarern
pidilicationem et Principis consensum requiri. Ait,
quosdam novarum rerum studiosos homines inveniri,
f[ui »qnidqiiid collibitum fuerit Romanac Curiae
figere in Acic Campi Floraequot; id Belgis leges esse
statuant; ad quam inauditam novitatem compri-
mendam qnidam viri operam dederunt, ut inqiii-
rerent, quid ea in parte apnd Belgas usitatnm
fiierit. Posteriori tempore. Juris Canonici peritis-
simus vapf Espeiv, unus omnium acutissime banc
materiam tractavit 2), et liiculenter cxposiiit plu-
ribus titulis convenire, leges ecclesiasticas, etiam

1).nbsp;Cf. p. STOCKMANS, Opera omnia. (Brnx. apud Judociim de
Grieck et Franciscum t' Serstevens. 4quot;.).

2)nbsp;Cf. VAN KSPEN, Scrlpta omnia. fLovanii 1755) t. IV. p. )2r. spqq.
Tractatus lU promnlgatione Ugum Ecck.nasticarum, ac specialim
BuUa} um et Itescriptorum Curiaa liowunae; ubi et de Placito
Rpgio, qund ante earum pnhliealionem el executionem in Proiinciis
requirihir.

Poritificias per singulas dioeceses publicari, et millä
Curiae Romanae decreta in his noslris regionibns
executioni mandari potuisse, nisi antea visa, exami-
nata et juribus consentanea judicata, illam Principis
approbationom impetrassent, quae vulgo apud nos
Plaeetum vocatur.

Videamus quam brevissinie, quacnani argumenta
auctor attulerit, quibus generaliter ilia per singulas
Dioeceses publicatio defenditur, ut loco magis op-
portuno infra animadvcrtamus, quibus rebus et
factis in patria nostra eorum refellatur opinio, qui
illam Romae factam promulgationem unice sufficere
existimant.

Vah Espeh dicere incipit, nullam legem habere vim
obligandi, antequam promulgata sit. Ita concludunt
Doctores, »legem a Legislatore conceptam, scriptam,
quin et ejus mandato impressam, et ejus sigillo
signatam et in Consistorio Principis probatam, vim
nullam legis habere, nullamque inducere obligatio-
nem, ncc conscientias constringere, priusquam rite
fuerit promulgata.quot; Populus enim promulgatione
demum scire potest, quid legislator sua lege fieri
Telit vel oniitli jubeat. Ne uuquam legis ignoran-
tiam quis praetendat, necesse est, ut tali.s lex sen
commune praeceptiim universo populo innotcscat.

Porro, lex si feratnr a Principe pluribus sibi sub-
jectis Provinciis, ita publicanquot; debet, ut omnes legis
notitiam habere possint; quod eo facilius erit, cum
singulae Provinciae Civitatesque snos babeant magis-
tratus, quibus earum cura mandata est. Hoe modo
aequabiliter legis scientia ad omnes pervenit, quod
non semper efficitur una generali promulgatione,
quae e longinquo fiat. Cum insuper plura in tali
lege occurrere possint, quae propter magnam con-
suetudinom, privilegiorum statutorumque diversi-
tatem, huic illive Provinciae seu Civitati minus
conveniant, singularis ea publicatio banc praebet
utilitatem, quod legis incommodum sublevari, eju.s-
qne durities mitigari possit. Eundern per Provincias
promulgationis modum ipsi secuti sunt Imperatores
Romani, idque non tantum in Civilibns 1), .sod
etiam in Ecclesia.sticis legibus 2). Nec minus ipsam

1) Cf. Noveila 66. cap. I. Sanrimvs igitur ex illo nostras
cnnstitutiones, quae pro testamentis sunt, valere, ex quo in com-
mune faetae sunt manifestai. In provinciis autem, ex quo dis-
eretae per Metropolitas palam factae sunt, vel postea factae fuerint.quot;
Deinceps in Novellae Epilogo manclatur: »Quae igitur placuerunt
nobis, et per hanc sacram. declarata sunt legem: praoceptis pro-
priis tua eminentia omnibus faeiat manifesta, et qui in hac ma-
xima civitate, et qui foris inhabitant: quatenus omnibus pant
palam quae a nobis pro omnium cautela sancita sunt.quot;
a) Cf. Novella 6, in Epilogo.

Ecclesiam a prirnis saeculis eandem per Dioecescs
publicationis formani servasse constat 1). Quo tem-
pore tamen illa specialem assumserit publicationis
forniam certo dici nequit, sed tandem invaluit
inos publicandi per aflixioneni in quibusdam Rornae
publicis locis 2).

Antequam ad Placeti historiam in patria nostra
eiiarrandarn transeanius, supervacuum non erit
hujus juris definitiouem exhibere. Profecto certiorem
ducem non habemus quam eum, quem jam lauda-
^inius, vati Espeit, cujus operi in toto hoe argumento
propter amplam expositionem et monumentorum
«ppendicem permulta deijemus. Ejus sententia
lUaxime nobis commendanda videtur. »Litterae
Placiti, ait, sive ut ahi loquuntur, liltcrae Pareatis,
Exequatur, sunt litterae sive Patentes, ut vocant,
quibus Priuceps permittit publicationem et exccu-

Cf. Stockmans, Jus Belgarum, p. 195 seqq. — Van Kspen,
p. 135 seqq.

-) Cf. van Espen, 1. 1. p 128 «Décréta quippe Romana, sme
^^rnediate a Pontifice, sive a Congregatlone Cardinalium in modum
^quot;Uis concepta, consuevere per Cursorem Apostolicum affigi et pu-
^ikari ad valvas Basilicae Principis Apostolorum, Ecclesiae Late-
'^anensis, vel in acie Campi Florae, aliisque locis solitis.quot; ccl. —
pag. 150 seqq. § 6 et 7, ubi auc[or réfutai quae inlerflum
®'lKni solebanl, ad solam Romac factam puMicatioiicm defcndcndam.

tionem Bullanim seu Rescriptorum, quae in suas
ditiones e Curia Romana invehuntur. Vocantur
autem litterae Placiti, ut significetur, Bullas seu
Rescripta per Principem ejusve Curias discussa, ipsi
non displicere, ideoque sibi placere, ut executionem
in suis ditionibus obtineant, et effectum sortiantur
juxta morem et stylum in suis ditionibus usitatum:
id ipsum verbo Pareatis, vel Exequatur alii signi-
ficatum volunt.quot; Ex hisce apparet Placetum nihil
aliud esse, nisi consensum Principis, litteris con-
ceptum, quibus obtentis demum. Bullae Apostolicae
promulgari et executioni mandari possint: nomen
quod tali concessioni datur, ut vidimus, saepe
ratione regionum differt, licet re ipsa nullum adsit
discrimen. Infra Placeti argumentum diligentiori
examini submittere conabinmr; hoc loco ejus defi-
nitioncm praemitlendam putavimus, ut melius in-
quirere possimus, quo tempore circa Bullas Ponti-
ficias prima vestigia talis licentiae a Principe im-
petrandae inveniantur.

Placeti origo interdum deduci solet jam ex
legibus Justiiiiancis, seil. ex Novella 6, ubi Impe-
rator in Epilogo dicit: »Sanctissimi Patriarchae
haec proponant in ecclesiis sub se constitutis, et
manifesta faciant metropolitis, quae a nobis con-

slilula suai: illi quoque rursus couslituiis sub se
«piscopis manifesta faciaul: illorum vero singuli
ïii propria ecclesia haec propoiiant: ut nullus
uoslrae Reipublicae ignoret, quae a nobis ad hono-
rem et auginenlum magni Lei et- Salvatoris. nostri
Jesu Christi disposita sunt.quot; 1). His verbis apparel,
re vera nudam publicationem generaleni non suffi-
cere, sed omnibus ecclesiae praepositis singulatini
fieri debere. Attamen ex hoc loco effici nequit, quo
tempore Principes ecclesiae constitutiones ante
Carum receptionem, pracvio suo examini subniittere
coeperint; ea de re nullus polerat esse sermo his
primis saeculis, quibus Imperator summam liabcbat
potestalem iu Ecclesiam, quae ejus auxilio indige-
bat, nec aliquid facere polcrat cui non conseii-
sisset. In eo tantum Novellae verba quodammodo
cum jure Placeli congruunt, quod nobis id propo-
uunt, cujus loco posteriori aetale jus Placeli
'iivaluit 2).

Raepsaet contendit fundamenlum et finem Pla-
celi inveniri in illo Capituiari, quo rex Sigebertus
Episcopum Desiderium veliiit adire Concilium Pro-

1)nbsp;Cf. Stockmans, I. 1. p. 195. — van Espen, 1. I. p. 123. —
Archief van Kist cn Roïaards. dl. XIV. p. 431 seqq.

2)nbsp;Cf. Archief, dl. XIV. pag. 433.

m

»luciale ad quod convocatus erat ab Episcopo
VüLFSLEKDO, cui Tcx soripsit, nullum Concilium
haberi posse sine suo consensu 1).

Etiamsi ex boc documento pateat, ante omnia
i'cgalem cognitionem praecedere debuisse, nobis
tamen videtur ei non attribuenda esse ea vis,
quoniam ecclesia, licet multis gauderet privilegiis
magnaque auctoritate munita esset, illo aevo regiae
potestati sine dubio subjecta erat. Quomodo enim
Placetum cogitari potest, dum ipsa Ecclesiastica
legislatio maxima ex parte a Summo Imperante
adhuc emanabat 2)?

Increscente vero sub Geegorio VII dominatione
Pontificali, cum Papis non amplius sufficeret spiri-
tuals imperium, sed etiam saecularibus negotiis se

1)nbsp;Cf. J. J. Raepsaet, Oeuvres complètes, t. IV. pag. 12.

2)nbsp;Cf. Guizot, Cours d'histoire moderne. 1828. 12». leç. affert
factura a jurisconsulto Raepsaet memoratum et postea addU. ygt;Les
monumens ou les actes mêmes de treize conciles, rassemblés dans
les VIquot;. et Vilquot;, siècles, expriment formellement qu'ils ont été
convoqués par l'ordre, ou tenus avec le consentement du roi. FA
ce consentement est nécessaire non seulement pour la convo-
cation, mais souvent potir la mise en vigueur des canons une
fois rendus. Je ne doute pas cependant (ita pergit) qu'en ceci le
fait ne fût très souvent contraire au droit reconnu, et qu'une
foule de conciles, surtout les simples conciles provinciaux, ne se
réunissent et ne réglassent leurs affaires sans aucune autorisation.quot;

iinriiisccre coepisseut, inde ab eo tempore Principes
sibi a Romanis Decretis paullatim cavere inslitue-
runt. Ubique Summi Pontifices magis magisque
auctoritatis suae fines extendere conabantur, et lioc
plerumque in magnum libertatis populorum detri-
nientum. Vix aliter fieri poterat. Cum temporalia
sibi arrogare vellent, inde necessario consequebatur
lioc saepe locum non habere, sine jurium Princi-
pum subditorumque laesione cum magna publicae
quietis perturbatione. Non mirandum etiam, ipsos
ecclesiasticos Paparum usurpationibus nitentes, po-
testatem suam dilatasse, et imprimis jurisdictioni
saeculari multas detraxisse causas, quae ad Cogni-
tionen! .suam proprie non pertinerent: multa hinc
oriebantur incommoda et querelae. Historia plurium
Europae gentium testatur, quam acerbe Principes
nonnulli, hi majori successu, ahi minus feliciter,
injustis illis Aulae Romanae conaminibus et usur-
palionibus restiterint, et efficacibus legibus aliisque
niodis contra ea se defenderint. Et si animadver-
taraus, illos Principes Cathohcos fuisse, qui, ecclesiae
Constitutionibus alioquin piam reverentiam et sanc-
tam obcdientiam pracsLantes, prirai sese Pontificum
«mbitioni opposuerunt, profecto dicendum est, eos
non uninii levitate, debitum erga rcclesiae caput

officium iieglexisse, sed necessitate adaclos muui-
mentum quaesivisse, quo Curiae Romanae excessus
reprimere possent, qui non solum saeculari potestati,
sed et Civitatis et ipsius ecclcsiac saluti adniodujii
nocebant. Illud malum sine dubio melius non
avertere poterant Principes, quam eo jure utentes,
quo generaliter omnia extera, sed imprimis Romana
Decreta approbatione sua indigere voluerunt, prius-
quam ullum effectum baberent.

CAPUT II.

DE CONTENTIONEBUS POTESTATEM SAECULABEM
BELGH INTEE ET CURIAM ROMANAM.

Quamquam antiquissimorum temporum usus Pla-
ceti exempla non occurrant, probari tamen polest,
nostrates mature non indiscriminalim exleras ec-
clesiasticas ordinationes admisisse, sed Bullarum
Pontificiarum invectionem, quae civitati periculosae
viderentur, omni ope proliibuisse.

Ita magistratus Trajectensis jam anno 1365 decrc-
vit, omnes iuhibitiones, citationes monitiooesque pror-

sus vetitas fore, sic statuens: »Wert overdrageu mit
out Raet ende mit nywe, waer eenicli man of wyf,
geestelyk of weerlyk, die eenige inhibitie impe-
treerde op onsen borgeren, of op ymand, die
woenaftig is in der stat, of in der stat vryhede,
die sonde tien jaren uter stat wesen, ende eea
mile van der stat; ende eenich man of wyf, geest-
elic of weerlic, die de inhibitie brochte, die
soude oock tien jaren uter stat wesen, ende een
mile van der stat, alse voersz. is, nochtans zoude
die Raet van der stat die iidiibitie weren. Ende
dit voersz. punt heeft de Raet van der stat, out
eu nywe verclaert aldus: Overmits gebreck, dat
daer in gevallen is, ende noch vallen mochte, zoo
wie enich processen, het zi inliibitien, citatien, of
monitien impetreerde op onsen borgeren, ofte op
yemant, die woenaftig zyn in der stat, ende in der
stat vryheden, ofte anders enige brieve, anders dan
gemeen citatien, monitien, ende excommunicatien,
alse van outs haer toe gewoente geweest heeft,
die zei liden dat zelve sententie voersz. dat is,
te weten, dat hi tien jaer lang uter stat wesen
zei, gelyc of 't een inhibitie waer,quot; 1).

1) Cf. Johan van de Water, Groot Placaatboek. dl. 111. pag.

Hand dissiniiliter aimo 1382, Wejmceslaus et Joa^wa
Duces Brabantiae, citationum mandatorumque eccle-
siasticorum invectionem interdixerunt 1), exceptis cau-
sis testameiitoruin, bonorum ecclesiaslicorum el con-
Iractuum antenuptialium 2). Magistratus Trajectensis

283. — Si hujus poenae exempUim quaeratur, legatur Burmannus,
Utrechtsche Jaarboeken, d!. II. p. iS, cui addatur quod ex actis
TJltrajectinis protulerunt Matthaei3S, de Xobilitate p. 308. ct de
Chalmot, Aant. op Winboff, Landrecht van Averissel, (Campen
1782), pag. 328. »Want .Tanxes van Mekeren Jans soen van
Mekeren ene Citatie met eenre Inhibitie binnen onse Stadl van
buten gebracht, ende die geexequiert heeft tegens onse ondersaten,
ticelck tegens ende contrarie onser Stadt rechten is, daerom hebben
die Raide out ende nyive overdragen, dat men den voorsz. Jan.nes
onse Stat verbieden sal X jaer langh, ende ene mile van der Stat
te bliven, ooc ewelickm uter Stadt te tcesen op syn lyff. Ende
want Henrick van IIuesden Priester die vocrsz. Citatie ende inhi-
bitie impetreert ende verworven gehadt heeft contraire die voersz.
onse rechten, daerom zelmen dat tegens hem vervolgen met rechte,
daer des geboerlicken zyn soll.quot;

1)nbsp;Cf. van Heurn, Historie dsr Stad en Meyerye van 's Uertogcn-
bosch. dl. I. p. 326.

2)nbsp;Hoe me ex actis bcnivolc monuit vir doet. C. R. Hermans,
tabularius ac Bibliothecae Sylvaducensi praefectus. — Idem mecuin
historiam facti communicavit, cujus meiitio occurrit apud v. Heurn, eod.
p. Ö2Ö. Nimirum Sylvae-Ducis magni cxstiterunt motus occasione
controversiae tcstamentariae, quum civis quidam duabus aliis personis
testamcnto legatum reliquisset: defuncti propinqui, sibi injuriain
factam esse putantes, et cistula rem legatam continente politi,
in coeraeterium se contulerunt, ut ibi tnlius praedam inter se (lar-
tirentur. Legatarii urbeni tam ' magno tumultu iinpleverunt, ut
scabini propinquüs illos ex asjlo detralu ct securi percuti jusserinl;

anno 1403, cilalionura prohibitionem renovavit, tesle
BuRMAlv^o 1). Tale decretiim rnagistratui nccessariuns
visum est, ne cives prctiosis et molestis litibus Romae
ant alibi vexarentur, et inde potestas ecclcsiastica in
eos nimis cresceret. Gives enim non aliter in causis
saecularibus conveniri poterant quam coram consilio
municipali (Raad), 2) et niljilominus saepe sollicita-
l)antur lil teris a Curia Romana aliisque locis impctratis.

'I'io facto episcopus totam urbem Mcommunicavit et magistratus
anno 1361 procuratores Romara miscrunt qui ei litem intenderent.
Curia Romana post muUorum annorum spatium interdict! pocnam
sustuIU. Documenta authentica adsunt et jurisdictionis ecclcsiasticae
•quot;ognitioni insorviunt: illorum editioncm Socictas litteravia Brabantiae
Septentrionalis viro doct. Hermans mandavit.

1)nbsp;Cf. Utr. Jaarb. dl. II p. 48.

2)nbsp;Cf. Matthaeus, de Sobt'l. p. ö06, «Ende en zei geen man
fhquot; onse Borger is, enen anderen Borgher heclagen buter der Stat
oni enigerhande dinghe, ende so wie dat dede, de hadde de Stat
^en jaer verboert, darment bedraglien mochte mit twee mtaftigen
ntannen.quot; (ex charta vulgo de Gildenbrief dicta anni 150ij.

Cf. eod. ygt;ln den 1577 des Woensdachs na Sint Valenhjns
lt;^aeh, omrdroeeh den Baet out ende nye, ivant sy ter waarhegt
'Jexionden hebben, dat nye minsehen van onsen Bürgeren, de
'1/n lyf mrboert hadde, ende daermen over rechten sotide,
Sehrocht tras voor onsen Heere van Utrecht in syn Hoff. Daerom
wilt die out Baet ende fiye voertaen also hottden voor onse oude
Creamen ende rechten, voor der Seoute ende Scepene ter banrken, off
bitter Cloc^en, also alst van oiits haer gecomen is.quot; (cxtractum ex
l'bro Hirsuto). Anno 1458 wert overdragen, so ivie enighen Borgher
Van Utrecht hespréken wil, dat sei hy doen voor den Bade van
''quot;1quot; Stat, en nergens anders, (cxtractum cx libro Rosaruni).

m

Recte igitur potestas, cui cura civitatis mandata
erat, praecavit ne cives haruin litterarum admis-
sione, tum ipsa evocatione, tum expensis exliauri-
rcntur eorumque jura pessum irent.

Florente ideo hierarchia, nostrates ostenderunt,
SC ccclesiasticas usurpationes pati nolle. Quam cauti
fuerint in omnibus, quae e Curia Romana in has
ditioncs invehebantur, praeterea videndum est ex
multis documentis quae nobis relicta sunt.

Ex alio ejusdem magistratiis dccreto in promptu
est, quam periculosae Roraanae bullae seu litterae
exislimarentur. Anno seil. 1399 hoc statutum fuisse
invenimus sub rubrica hullen lesen: »Dcse two punten,
die hier na bcscrcven staen, syn overdraghen met den
rade van der .stat, out ende nywe: Inden yersten,
dat nyemant van onsen borgheren ofte van den-
ghenen, die in onser ende in onser stat vriheden
woenaftich syn, die werelike personen syn, hullen
lesen en sullen, noclite doen lesen, nochte daerhi
Wesen en sullen, daer men se leest op levende per-
sonen, noch versameninghe, nochte onruste daer-
omme maecken en sullen, in gheenre wi/s. Ende
vvaer ycmant, die dit verbrakc, die soude rcchte-
voert hi sonneschyn uter stat gaen ende X jaren
lane uter stat wesen ende ene myle van der stat —

«'luie waer eiiich weerlick persocji vau biiten, die
'lier binnen qiiame ende bullen läse op leveiuln
personen, ofte daerbi waer, dat men se läse ofte ver-
sameninghe ofte onrust makede, ende hem daeroff
luisschiede, daer en woude de raet van der stal
{jeen bewynt off hebben, ende daertoe soude hi X
j'ier lanc uter stat wesen ende ene mile van der
stat 1).quot; Illud op levende personen attendendum est:
seil. Pontifex praebendas aliaque beneficia couferre
solebat bullis et brevibus; videtur autem in detri-
luentum eorum, quibus antea ejusmodi munera
concesserat et qui adhuc inter vivos erant, interdum
cadem aliis indulsisse 2). Multi inde oriri debebant

1)nbsp;r,f. üodt v. Fiensbüro, Archief voor kerkelyke en wereldsche
gi'-ichiedenissm, V. dl. p. 69.

2)nbsp;Cf. Utr. Jaarb. dl. I. p. 464 (anno 14Ö.quot;) ^Ende want mj
^ogeliken beducht vair meer bloutstortinye, manslachte, oirlogen,

alle quaet, dat de kerken, hare Staten, ende ons ende andere
steden, landen, ende luden des Gestichts van Utrecht dair van comen
''bochten, ende om ummer dat te verhueden, soe verbieden die
^let out ende nywe voirscreven, dat nyemant, hy sy geestelic
quot;f weerlic, op enigen geestelihen levenden personen, die jair ende
'lach in synre provende of in andere benefieten geseten heeft, off
onders alhier by der kerken ende by ons in der kerken, ende onsen
laste gebleven syn, enige bidlen, processen off oude brieven en
thoen, en lese off en'exequier, off lesen, thonen off exeqiiiren en
''oß, ende dat dair nyemant by en gae, noch by stae, dat te
■^ferken off te tuegen, mit scriften, off mit woirden off anders in
eniger tvys.quot; Copiosus vevborum usus salls ostendit, magistratum om-
'quot;■m opporlunitatem noecndi arcerc studulsse.

errores in ipsa ecclcsia et rixac sangoitiolontae mm
raro inde profluebant. Merito magistralns, pcrtin--
bationes et dissensiones metuens, buHarum lectio-
nem et exeeutionem vetuit.

Alind documentum afferre nobis liceat, ut per-
suasuni habeamus, Papam bullarum concessioue
nonnunquam aliis injuriam fecisse, et magistratum
coactum fuisse illarum invectionem repellere. Gum,
mortuo Fiiederigo a Blaskesheisi, sedes Episcopalis
Trajectensis vacaret, capitula statim ad novam
electionem processerunt. Licet multi essent com-
pctitores, pluribus suifragiis Rudolphus a Diepholt
electus fuit 1). Martinus V autcni Papa anteces-
sorum usurpationc nitens, Episcopum, queni non
ipse elegisset, confirmare recusavit, et sedem contra
tribuit Episcopo Spirensi, cui, vivo adhuc Frederico
a Blaskenheim, ut narratur, illud beneficium indul-
serat 2):Spirensis vero Episcopus sedem Trajectensero
SuEDERO A CuLEMBORG ccssit. Post brcvc tcmpus hic
SüEDERus confirmationem a Papa obtinuit, et bidla
Trajecti promulgabatur, Magistratus Trajectensis et

1)nbsp;Cf. Vtr. Jaarb. dl. I. pag. 284.

2)nbsp;Cf. van Kïn, (Aant. op van IIeussen, Kerk. Outh. dl. I. pag.
■in.S. Nquot;. 2.).

vicinae iirbos ici aegre tulenint et, ad Papam appel-
lavenmt; at frustra querelas exposuit Poutifici earum
legatus, qui insuper Romae in carcerem conjectus
fuit 1). Capitula voluntati Poiitificis, salvis suis juri-
bus, paruerunt 2); clerus, ordo equester et urbes
contra declaraverunt se RuDOLPHUMpostulatum tuitura
esse. At SuEnERus probe' sibi conscius se magistratus
Trajecteusis benivolentia indigere, huic morem gessit,
jura civium inviolabilitcr se servaturum promisit,
et tandem inauguratus est. Cura mature tamen,
spretis privilegiis, omnes saevitia sua offenderet,
Ruoolpiujs a Diepholt excommunicatus, in urbem
introductus est, et ab ordine equestri et urbe 3),
quibus postea etiam clerus se junxit 4), oblato ei
regimine, Protector salutatus est. Magistratus Tra-
jectensis omnes processus et litteras citatorias, con-
tra Rudolphum a Scedero expcdiendas, prohibuit 5).

1)nbsp;Cf. Vtr. Jaarb. dl. I. pag. 290. seqq.

2)nbsp;Cf. ütr. Jaarb. dl. I. pag. 305.

3)nbsp;Cf. ütr. Jaarb. dl. I. pag. 329.

i) Cf. Vtr. Jaarb. dl. I. pag. 536.

8) In Actis publicis Trajectensibus invenimus (St. Rcmeys dach
anno 1426) 'Daeromme verbiet de Raet, dat hier niemant in
^renghe enighe daghebrieve, maenbrieve, banbrieve, of enighe
andere processen van wegen des Bisscops voersz., syns Officiaeh,
°f ymqnt anders. Ende ymant die dit verbrake, ende hier enige
l'rieven voersz. brachte heymelic of openbaer, hy waer man of wyf.

Aiiiio sequenli urbis niagistrafus riirsus sirnile
quid decrevit et bullarum Papalium inveclioiiem
disLulit, donec Papa eas utpote injustas rerocasset.
Buematous ejus rei paucis verbis mcnlionem fecit: 1)
ipsum documentum in tabulis publicis videre mibi
contigit, et dignum mihi visum est quod hac oppor-
tunitate commemorarem.

«Want onsen Genedigen Heer den Postuhiet der
Ecciesien, den Ridderen, knapen onser Stad en den
anderen Steden en gemene goeden bidcu slants
van Utrecht, en haren procuratoren en vrunden in
boren name, eonwcrf, anderwerf? en derdewerff
in den Hove van Romen gesent omme recht te be-
geren, recht t' eyscbeu en te vervolgen openbairlick,
van den Paeus rechters gewygert is; bore en onse
vrunde dair eerst mit onrecht gevangen en nae
mit smetenisse in groten vreson van dair en wcoh
gewyst syn, dat uye in der werelt meer gehoort
en is, ende die Paeus dairloc bij onwaraftigen an-
brengen, fizicrden meeren, alrehande bulleu eit

dat tmude de llaet oick rechten aen syn hjf. als voerz. is.quot; CX.
Matth,vehs, Anal. t. V. pag. 449 (cditio 2i.) qui (licit hoc dccrelutn
factum esse, quod admodum notabile est, sine cquestris ordinis
sine cleri consensu. Id urbi jam oUm jus erat. ait. Cf. Vtr.
Jaarb. dl. T. pag. 531-

1) Cf. Utr. Jaarb. dl. I. pag. 547.

l)rieve togens onsen Heer der Ecclesien, Iioren per-
sonen, Ridderscap ende ons en tegens onsen goeden
''echten, onsen vrunden en wederpartyen gegeven
1'eeft, so ons aangeconien is; dat de Paeus, onsen
Heer der Kerken, Ridderscap en ons allen mit
open]gt;aren onrecliten doet, want onse Heer die Pos-
tulaet, de Clesie, Ridderscap ofF een of de andere
Stede en Inde, nye van eniger saken then reclile
geroepen of verwonnen syn, ende onse procuratoers
en vrunde dair omme ende van allen onrechten
bullen, processen, brieve, tegens hem en ons uit-
gegeven, ter goeder tyt geappelleert hebben tot
ten Stoel van Romen en tot onsen Vader den Paeus
als hy rnit sinen gemene Consilio then rechte sitten
sali; ende om te verhoeden, dat wy hier en boven
mit meer onrechts niet belast en werde: So verbiet
die Raet van onser Stadt, allen personen, manne
en wive, dat niemant alhier in onse Stat ofte Stat
vryheden, enige Paeus bullen, processen, dagbrie-
^en, manebrie ven, banlmeven of andere Roemsclie
brieven en brenge en tlione of en lese, of lesen of
thone en doe, heymelic of openbaar, by dage of
by nachte in eniger wys. Ende yemant die dit
quot;ferbrake, dat willen die Raet rechten an sya lyff;
ende dit tegenwoordige onse verbot sal staen en

•) *

ducren tolten generaleri Consilie toe naest comende
of thent die Paeus, onsen Heer der Glesien, Rid-
derscap, ons en den anderen steden en goeden
Inden slants van Utrecht openbair recht doen sail,
als recht is, ende die Paeus wederroepen heeft alle
bullen, processen ende brieve mit onrecht aldus
teegens ons gegeven en uitgesent; want onse Heer,
die Ecclesie, Ridderscap, een en die andere Steden,
anders niet dan recht en begerenquot; 1). Exemplis
bis prolalis ostendimus, Pontifices jam pridem in
juris patrii detrimenlum et ad publicae tranquilli-
tatis perturbationem sibi nimia arrogasse; sed etiam
procul dubio vidimus saecularis magistratus provi-
dam laiidabilemque curam in avertendis mahs, quae
ah Aula Romana metuebantur.

1) Cf. Buerspraeck-Boeck van 1425—1432. fol. 108, 109. (anno
1427, (les manendags nae Galli).

CAPUT III.

Dfi USUKPATIONIBUSCLEBI BELGICI ET JUBISDICTIONIS
ECCLESIASTICAE ET CIVILIS CONFLICTU.

Hucusque ea nolavimus quae nobis apta videbantur
ad probandum, quantopere olim nostrates domina-
tioni ecclesiasticae peregrinae invigilaverint. Neque
lamen exemplis caremus, quibus confirmari potest,
eos etiam reprimendis usurpationibus domesticis mag-
nam dedisse operam. Documenta testantur eoruni
eouatus eo tetendisse, ut publicae saluti faverent
eamque stabilirent. Legitimae vero ecclesiasticorum
auctoritati nunquam obstiterunt, si modo praefixos
non transgredirentur terminos. Historia patriae lu-
^ulentas praebet probationes, ecclesiam sancti officii
iiTimemorem non solum saecularibus se imniiscuisse,
^ed, quod pejus, in magnum saepe incolarum
damnum alienos fines invasisse. Hoc malum aver-
t^Te unicum nostrorum Principum fuit consilium:
1'iamobrem tam frequentia invenimus diplomata
ad jurisdictiouis ecclesiasticae vexationes arceudas
abusuum nunierum minuendum édita.

Quis euiui eniiiiens iliud privilegium de nou
evocando prorsus ignorât? »Qui ingénia instituta-
que Belgarum habent perspecta, sciunt, nihil illis
fuisse uuquain antiquius aut enixiore studio a ma-
joribus posteritati tradituni, quam ne peregrinis
vel legibus, vel judiciis obnoxii viverent,quot; ait
Stockmans 1). Et re vera ab antiquo in hisce
regionibus invaluit privilegium, ex quo nullus
sive clericus, sive saecularis ab invicem neque ab
extraneo in prima instantia extra patriam in jus
vocari poterat. Multa monumenta id abunde con-
firmant. Cujus rei concordatum, Ducem Brabantiae
inter et Civitatem Coloniensem anni 1251, nobis
offert exemplum, quo ordinabatur: ))lVec occasione
ipsorum debitorum, conventionum vel pactionum
alter alterius res vel personas in civitate Coloniensi
vel in terra nostra accipere poterit vel arrestare 2)quot;.
Porro, si auream illam bullam a Carolo IV, Roma-
norum Imperatore, Joanni Brabantino concessam,
inspiciamus, confestim nobis persuasum erit, idem
Privilegium ea sancitum fuisse; omnes deinde Prin-

1)nbsp;Cf. Stockmans, Opera omnia, in tractatu: Defensio Belgarum
contra evocationes et peregrina judicia, pag. 247.

2)nbsp;Cf. riaccaeten van de Hertoghen van Brabandl, t' Hantwcrpen
1648. dl. 1. p. 545.

cipes in Laefo Iiitroilu ßrabaiiliae soleani juramento
klem promiseruut. Sic anno 1355 Wenceslaus et,
JoANixA juraverunt »dat niemandt vaii onsen voorsz.
Lande buytens lants en sal mogen dagen van eeni-
gerbande saecken vuytgescheyden van testamen te,
^van houwelycxse voorwaerden, ende van aelmoessen,
ende soo wie dat dade, sonde verbeuren syn goet
ende syn lyft', ende wy en soude hem nenimermfier
onse landt weder mogen geven 1)quot;. In tribus igitur
duutaxat causis evocatio indulta erat.

1) Cf. Placcaeten van Brabandt, dl. I. p. 151. — Videantur
praeterea eod. vol. laeti introïtus Uucis Antonu, p. 142; Phu.ippi
fioNi, p. 158; Caroli .4udacis, p. ns; Phimppi Pulchri, p. 183;
Caroh V, p. 208, Art. 3 »Item, dat dc ondersaten onses voor-
schreven landts van Brabant in den Bisschopdommc van Luycke
fnde Canierycke, buyten den selve lande van Brabandt gheleghen,
Voor 'tgheestelycke gherichte niet en sullen inoghen worden bctoghen
van heuren persoenen oft goeden, die in onsen voorschreven lande
van Brabandt gheleghen oft gheseten zyn: maer dat die inde
Gheestelycke Hoven der selver Bisschoppen binnen den lande van
Brabandt ghestelt, ghetoghcn sullen worden te rechte, alsoo langlie
als de selve ghcestclyckheyt Hoven inden sclvcn onsen lande van
Brabandt ligglien sullen, ende dat die selve Ghcestelycke Rechteren,
niaer kennisse nemen en sullen van drye saecken, sondcr meer: te
'«■etene, van die weerden oft onweerden van Testamenten, van
Hounelyckxsen voorwaerden, ende van Ghcestelycke gheadmorti-
seerde goeden, ende niet voorderequot;. — Vid. etiam Bulla Leonis X,
U'ia conceditur Carolo, ne subditi ejus in prima instantia possint
•quot;quot;tra patriam evocari et convenir^. Cf. Placcaeten van Vlaendt-
gt;■«», dl. I. p. 51.

Dudum Trajecleusibus anuo 1252 a Guilielmo,
Romanorum rege, idem privilegium datum fueral.
Ejus cliartulae verba sunt: gt;gt;dat geen Vorst, Markgraaf,
(exceptis tamen Imperatore aut Rege) magt zal
hebben om iemand der gemelde Burgeren, of die
binnen de stadsmuuren woonachtig zij, in zaaken
die het waereldlijke recht alleen betreffen, buiten
de muuren der gemelde stad voor het recht te roe-
pen of te ontbieden, of voor iemand in 't recht
aan te spreeken,quot; sub poena mulctae 1). Quod attinet
Gelriam, habetur diploma anni 1310 ab Henrico
Romanorurn rege profectum 2): de Tubantia videatur
Episcopi Jani a Vernenborg charta anni 1365 3).
Licet tam multa occurrant, quibus illud privilegium
de non evocando confirmatnr, abunde probari potest,
judices ecclesiasticos, quorum cognilioni causae mere
spirituales subjectae erant, jurisdictionem saecularem
seu ordinariam jam mature usurpavisse.

Non solum cives in civilibus causis citabantur in

1)nbsp;Cf. v. Mieris, Gr. Charterboek dl. I. p. 268. — de Chalmot,
Aant. op winhoff, p. 61, ubi invenitur diploma Episcopi Jani ab
Arkel civitati ïrajeclensi datum, anno 1362. (mendosc 1552). Cf.
v. Mieris Gr. Chartert). III. p. 142.

2)nbsp;Cf. schrassert, Cod. Gelr. Zutph. p. 160, in appendicc.

3)nbsp;Cf. JuRDENS, ffiss. de jur.^ prov. Traiisisalaniae fontibus.
p. 0, 10. 14.

judicia ecclesiasLica, sed etiam molestabaulur ul
uudique Trajcclum venire cogerentur. Principes
iutolcrabilem islam arrogantiam aniniadvertentes,
pi'oviderunt ne, despecla ordinariorumjudicumcogni-
tiojie, ecclesiasticorum jurisdictie continuo auge-
retur, subditorumque jura et privilégia violarentur.
Sic Guilielmus, cornes Hollandiae, jam anno 1316
Balivum suum jubet ne ullum Trajectum evocari
patiatur in causa debiti, quippe cujus cognitio judici
saeculari competeret: »Want omme des wille dat
nien dicke onse poortere van Delf, ende onsen
luyden van juwer Baljuscap bier te voren gepynt
beeft, alse van te dagbene tote Utrecht omme scult
ende andere saken, welc wi niet langer gedogheu
en willen, waeromme wi ju ontbieden, joff ymant
enigen brieff bringet van Utrecht omme jemant
te dagen van onsen lande, die te ju wen Baljuscap
toebehoert, dat ghi den genen, die den brief
l^renget, van onsen wegen lioudet in seker hoede;
quot;Want wi willen, dat onsç lüde berecht syn na
den rechte van onsen lande van schuit ende van
andere saken, die den weerliken rechte toebehoren,
ende hier of sullen wi ju scadeloes houden 1)quot;.

Cf. v. Mieris, Gr. Cltarterb. dl. 11. pag. 164.

Apparel igùur, iiicolas nou raro litteris citatoriis
Trajecteiisibus vexatos fuisse 1), quarum usum,
exceptis causis matrimoiiialibus et testamentariis
quae ad judicem ecclesiasticum pertinebant 2),
prohibitum invenimus anno 1328. »Wi William
maken condt, dal wi gcgbeven hebben onsen luden
van Wieringer-lant gemeenliken, dat men se voir-
waert niet dagben en sal buten hoeren lande, ten
ware van buwelickssaken, van testameuten, des
men niet gelijen woude, jof die geslcgen, juf
gequeest hadde Papen jof Klercken; dit zal geduren
tot onsen wederseggen 3)quot;. Memoratu perdignum est
exemplum, quod nobis exbibuit Dumbarus. Officialis
Episcopi Trajectensis duos cx civitate Daveiitriensi
propter causas non ecclcsiasticas in judicium Trajecti-
num vocaverat: magistratns vero, juribusprivilcgiisque
ab Imperatoribus indultis nitens, Episcopum rogat ut

1)nbsp;Cf. v. Mieris, Gr. Charterb. dl. II. pag. 537. {Gebod aan
de Bailiuwen en Schouten van, Zeeland om Durve van Campen,
die uit Walcheren gebannen was, te vervolgen, wyl ze met
Utrechtsche brieven het volk ontrustede, cel.).

2)nbsp;Cf. v. Mieris Gr. Charterb. dl. II. pag. 230; anno 1319 inter
Fredericüm Episcopum et Guilielmüm Comitem pactum fuit, quod
«ITicialcs tam Trajectenses quam etiam foranei, de ccclesiasticis
tantum causis, v. c. testamentis, matrimoniis, et aliis cognitionem
haberent, dum causae civiles rcmilterentur ad judices saeculares.

3)nbsp;Cf. v. Mieris. Gr. Charterb. dl. II. pag. 470.

illaui evocatiouem prohibeat. Hic cum rospouderel
non tantopere reprelieudendum fuisse Officiaieni,
praeteudens quod ex actis pateret, alios antea similiter
in causis civilibus cives üaventrienses evocasse, magis-
tratus ea de re appellavit ad Papam, qui in scabinorum
favorem controversiam sustulit per bullam anni 1414,
in qua baec verba notabilia occurrunt: »Licet opidum
Daventriense ultra unam dietam legalem a civitate
Trajectensi notorie distet, tamen saepe coutingit,
aliquos ex opidanis et habitatoribus ejusdem opidi,
quandoque per Episcopum Trajcctensem seu ejus
Officialem extra ipsum opidum ad eandem Civitatein
iu causis mere profanis seu civilibus tralii, prac-
textu cujusdam consuetudinis in talibus ab anti-
quis temporibus observatae, inde opidani atque
babitatores ipsi damna et dispendia plurima saepe
perpessi fuerunt 1)quot;. Innumera alia exempla pro-
dere possumus, quae evidenter ostendunt, Principes
constanter illam civium in causis saecularibus evo-
cationem impedire conatos fuisse; sed videamus
potius, quo modo ecclesiasticorum alios abusus
procedente tempore refrenare volueriut.

Paullatini nimirum non solum potestatem suam in

1) Cf. Dumbau, Kerk. en Wereltl. Deventer dl. II. pag. 56. 57. seqq.

delriuieiitiim patiionim privilegioruni exteudere slu-
duerunl judices ecclesiastici, sed etiam alio respectu
jurisdictiouis excessus peniiciosissimi fuerunt, quorum
occasione multae ortae sunt querelae et cleri ava-
ritia magis spectabatur quam justitiae exercendae
ardor. Si quaerds specimina earum vexationum quibus
sensim quasi obruebantur incolae, fortasse nullam
magis idoneam probationem adducere possumus,
quam Concordatum illud quod Philippus Burgundiae
Dux cum Rudolpho a Diephout inivit 1). Notum
est, Episcopum in suis terris spiritualem exercuisse
jurisdiction em, sed praeterea per Hollandiam, Zee-
landiam Frisiamque Provisores et Decani huic spiri-
tual! jurisdictioni all eo praepositi erant. Hi, cum
magnopere sua abuterentur potestate et Provinciarum
incolae vehementer ab iis omni modo sollicitarentur,
Philippus subditorum salutem eorumque jura curans,
et civilem potestatem munire cupiens, querelarum
multitudinem ad Episcopum detulit et conventione
limites certos definire voluit, quos Provisoribus et
Decanis in posteruni excedere non beeret. Non uno
nomine hocce concordatum magni momenti est.
Nam, etiamsi nec Philippo nec ejus successoribus

1) Cf. v. Mieris, Gr. Charterb. dl. IV. p. 1029, (28 Febr. 1434).

contigerit. rnoleslias illas prorsus avertcre, liistoria
tarnen docet, iiule ab eo tempore ecolesiaslicam
potestatem majori cura custodiri et raelioribus arniis
inipugnari coepisse. Quibus causis hac in re Episcopi
Trajectensis consensio tribuenda sit, facile ostendi
posse videtur, si rerum statum attendamus. Hucusque
profecto querelae non defuerant et licet interdum
exaudirentur, potestas saecularis nondum sufficiebat
reprimendae quotidie crescenti ecclesiae lubidini.
Nunc prorsus alia res se habehat. Ecclesiasticorum
judicum arrogantia adeo offendebat, ut ipse Epis-
copus quaerenti Philippo auxilium detrectare non
posset, si languentem erga ecclesiam reverentiam
restaurare et concussam sedem episcopalem stabilire
vellet. Pollebat Philippus longe niajoribus opibus
ac potentia quam ullus antecessorum. Non dubunn
ideo videtur quin ratio politica Episcopum impulerit,
ut Philipp! voluntati indulgeret.

Videamus breviter quaenam controversiae illo
Concordato anni 1434 coraponantur, quo praesertim
Provisorum et Decanorum avaritia coercebatur. Ita
verbi causa ordinatum fuit, ut nemini eorum liceret,
litem movere illis, qui necessitate et publica utilitate
adacti diebus festis opus facerent, uti in aggeribus
iustaurandis et fructibus colligendis; neque illis.

([ui infamem casu aut uegligeutia in aqiiis aut
igne snffocatum amisissent 1). Cavebatur etiam ne
Ilullandiae, Zeelandiae Frisiaeque incolae Trajectiiui
evocarentur »alsoe verre als diegene die men dagen
wil, te rechte staen willen voer den geestelicken
of waerlicken rechter, daer hi ondersate is, ende
die sake alsoe gelegen is, dat die geestelicke rechter
daer van kennen ende rechten mach;quot; item, ne
monitionibus et bannis premerentur, nisi praevia
facta citatione 2) et.cognitione delicti; simul con-

1)nbsp;Cf. Handtmsten van Enchmjsen. p. 20. Handtv. van Hcrtogh
■loiian de III, anno 1422. »Voort want alle breucken binnen der
Stede voorsz. ons te berechten staen, of onsen Rechten aldaervan
onse Heerlyckheydts weghen, soo hebben wy onse goede luyden
voorseyt verder gegonnet ende geven, waert dat tot eeniger tydt
een kindt aldaer verdroncke of verbarnde, des Godt verhoede, dat
die Provisoor of Deken van des Proosts wegen, noch geen gee-
stelycke Rechteren, hun des onderwinden of correctie daer of dom
sal in gheenre manieren.quot; Postea vero, fortasse qiiia ecclesiastiei
nimias mulctas exigebant, ccrta pecuniae summa constituta est. Cf.
cod. p. 23. — Handtvesten van Grootebroeck, pag. 21, et charla
iis de Westwoude data a Philippo, anno 1453. »/fóm, oft ge-
beurde dat yemant van onsen poorteren voorschreven, met onghe-
valls een kindt dat binnen syne jare waer, verloren, in den water
of in den vuur, sy den Delten of Provisoor voorsz. gheven X
schellingen payemente voorsz. ende niet meer. Cf. Matth, de
Kofnl. II. pag. 392.

2)nbsp;Quare illa citatio requirebatur? causa elTici posse videtur ex
Wii.hf.i.mi Episcopi ïrajectensis litteris, Amisfurtenslbus dafis anno
1298 »Kos Wn.HEWs, — praecipimus ut iidem officiales in suis Ut-

slare debebat, cilatioiieni illam ad notitiam rei pcr-
venisse. Porro pro litteris citatoriis, earum obsig-
natione et pro nuptiarum clandestine initarum
absolutione 1), non amplius quid exigerent Provi-
sores et Decani »dan enen Engelscben Nobel.quot; Neque
vexandus erat ille, qui coram judice saeculari
secundum jura civitatis praestitisset jusjurandum,
salvo casu perjurii, cujus ad judicium ecclesiasticum
pcTtinebat correclio. Praeterea statuebatur quod
tenipla et coemeteria eos non protegcrent, qui ex
insidiis {mit ingexetter lagen) bomicidium coinmi-
sisseiit 2) et crirriinis lacsae majestatis rei es.sent.

teris citiitoriis, quas contra opidanos emittent, causas inantea, ob
quas eos vel eor urn quemquam citari mandaverint, exprimant, seu
expresse conscribi faciant, decernentes processus contra ipsos opida-
nos de cetera faciendos non teneri et nullius fore momenti, et pres-
byteros ad executionem talis mandati penitus non teneri, quia
per hujusmodi expressionem volumus apparere, an causa sit
ecclesiastica vel civilis et ut consequenter liqueat an citatus seu
citandus teneatur ad citationem hujusmodi comparere.quot; Cf. Maith.
de Xobil. III. pag. 849.

J) Cf. Diploma iis de Westwoi'de datum »Soo hebben wy om
gunste die wy dragen tot onser Stede van Westwoude, derselver
gegonnen ende geconsenteert, soo wanneer dat eenighe heymelycke
trouwe geschien ende ghebeuren tusschen onsen poorteren aldaer,
lt;^quot;1 sy daer af geven sullen den. Deken of Provisoor van IVest-
Vrieslandt V schellingen, sulcke payemente als wy van onsen
brsucke nemen, in onse Lande van Vrieslandt ende niet meer.quot;
Cf. Matth, de Nobil. p. 391.

2) Cf. v. Mieris, Cr. Charterb. dl. lil. p. 323. — Dumrar Kerk.

Similiter nemo statu et jure clerical! gauderet,
»die gheen cruun, nocli clerckelick habyt en
draghet, als 't behoerlick isquot; et quod pluris refert,
»noch die niet en leeft als een clerck sculdich is
te doen 1).quot; Hoc concordato itaque certus con-

en Werelt. Deventer dl. II. p. 52 nobis narrat, »en nog meer
oplettenheits verdient het, dit se (Magistratus Daventriensis)
in dat zelve jaer (1412) eenen Geert Koning, welke zekeren
burger dezer Stat, met naeme Egidius van Beynhem, zonder woort
of weerwoort op straet doodelyk hadde gewont, in, weerwille der
Kloosterlingen met gewelt hebbe doen lichten uit de Broederen
Kerke en hem met den zwaerde gestraft. Hier tegens verzettede
zich de geheele Geestehjkheit binnen deze stat, zendende ettelyke
afgezanten naer Utrecht met verzoek aan den Kerkvoogt, dat van
wege deze gepleegde kerkschenderye op onze Magistraet den ker-
kelyken blixem wilde doen nederdaelen: en als dees, van alles vol-
komen onderrecht, zulks weigerde, namen onze Geestslyken hunnen
toevlugt in dezen tot het Opperhoo ft der Kerke, hetœelke op 't vertoog,
uit naeme onzer Magistraet daer tegens gedaen, hunne klagten
van de hant wees, en in het jaer 1415 door eene Bulle, den
Aaertsbisschop van Keiden toegezonden om die verder aen Deven-
ters Magistraet te doen behandigen, onze Magistraet vrysprak.quot;
I'orro ipsa Bulla memoratur.

1) v. Mieris, Gr. Charterb. dl. III. pag. 690, diploma anni 1398,
quo Alrertbs Dux, cum ad ejus notitiam pcrvenisset, r,dat dageliex
sommige gesellen gaen, ende wandelen opter straten binnen onser
steede van Delft, die onsedeliken leven, ende veel parlements, ende
onrusten maacken aldaer, vermetende hem Clercken te we.sen, ende
Clercken vryheden, ende recht gebruycken willen, all is 't dat noch
cruyns, noch Clercklic habyt en draghen, noch anders en leven,
als Clercken sehuldigh syn te doenquot; tales apprehendi jiibct: idem
I. I. ipso Episcopus confirmât.

stitiicbatur ordo, quem sequi debubaut in posteruni
Provisores el. Decani. Cum tamen Philippus ejus
praeeepta ncglecta cerncret, novo edicto anni 14Ü2,
huic malo obviam ivit 1). Qua opportunitaLc Baseli
verba commeinorare mihi liceat. »Et hinc rursum
colligere licet et in promptu est, quam ab una
parte Ecclesiastici attenti fuerint ad rem suam et
Christo oppositum reguum promovendum, et ab
altera parte Philippus ad suam tuendain imperii
majestatem. Nec mirum, spirituale enim imperium
derogat saeculari Principum eosque de tbronis de-
turbat, aut si non eo usque progreditur, caecos
tyrannidis suae facit exccutores.quot; 2).

t) Cf. Groot Placaetb. dl. II. p. 1151, (Placaet dienende tot
maintien van het tractaet tusschen Uerthogh Philips en Rudolph
van Diepenholt). Si qiiis scire velit an posteriori aetate etiam
Concordati praeeepta invaluerint, ei ostendisse sufficiat quod
Caroll'S V, 23 Jan. 1525 in ita dictis mvis Conccrdatis iisdem
saepe verbis sancivit. Cf. S. v. Leeuwen, Bat. Illustr. p. .569:
sed lectu perdigni sunt Artieuli quos nobis tradidit vir doct. Dour
V. Flensburg, Archief, dl. III. p. 14—33.

2) Cf. Sulpitius Belgicus p. 214.

CAPUT lY.

EDICTA PRINCTPIS IN BELGIO DE JURE PLACETI.

Jam satis, ut nobis videtur, e.xemplis ilbistravimus,
qiuiui mature nostrates, vigente hierarchia, ecclesi-
asticorum ambitioni, tam exterae »quam interiiae
restiterint. Nondum tamen testimonia attulimus,
quae saeculo dernum decimo quinto occurrunt,
quibus Principis cognitione opus fuis.se, antequam
ecclesiasticae constitutiones executioni maudarentur,
probatur. Ordine cln-onologico polissimum ea coni-
niemorare volumus, ut eo melius patcat, quomodo
Principes ecclesiae ordinatioiiibus pro videre ince-
perint, et sensim paullatinique cas oinnes Placcto
suo sabjecerint. Primum exemplum praevii Summi
Imperantis consensus, habetur iit diplomate anni
1414, quo Guiliei.mus VI, cum audivisset subditos
Hollandiae quotidie vexari a nonnullis per.sonis, et
litteris ecclesiasticis in jurisdictionem Leodiensem
citari, vetuit, ne alter alterum e Hollandia ilhic
evocaret, praeter causas praebcndarum, contractuum

aiUemiptialiiim et testaiiientorLim. Impriinis Ger-
ti'udis-montanae parochiae praeposituin adinoiiuit
Comes »dat hy op onsen ondersaten voirnoenit
quot;Uders geen gebode en ontfae, dan voirsz. zyn,
then sy hy onsen Scout ende hy onsen Gerechte van
Sinte-Geerdenhergeex quibus verbis patet, om-
luao illo tempore magistratus approbalionem neees-
sariam fuisse 1).

Aliud testimonium videndum est in responsione
Curiae Hollandiae anno 1436. Duo seil. Concilii
Basileënsis procuratores veniam petiverant indulgendi
peceatorum absolutionem in bis regionibus, quam
Curia tamen recusavit, causata Comitis abscntiam et
Papam inter et idem Concilium discordiam. Ipsius
responsi verba haec sunt »Also Hr. Peter Passer ende
Hr. Jaw zyn broeder voir mynen Heere van Sawtes,
ende den anderen Piade mijns genadquot;. Heeren hier
quot;a gescreven gecomen zyn iu de Raetcamer mit
eenen beslotene Bulle van den heyligen Consilium
Van Basel, sprekende an mynen Heeren vax Samtes
ende Rade voirsz. van gelove up broeder Jas Passert
voirz. roerende van aflaet by den Concilium gegeven
liier in den lande, daer hy van up dede zyn gelove

^'f. v. mif.uis, Gr. Charterb. Jl. IV pag. 30-2.

ende begeerde 't voirsz. aflaet le mogen kondigen,
amp;c. daer myn Ileer va-v Santés voirsz. bim beryet
nn'lten gemene Rade ende gaf liim ter antwoirde,
hoe dat myne genadquot;. Heere van Burgondien tujet
jegenwoirdich en wair, ende om der twiste wille
die stonde tusschen den Paeus ende 't Concilium,
soe en wiste hy him geen consente daer toe te geven,
mer hy ginge ende bewairde als hy meynde dat
hy wail dedequot; 1). Procul dubio his ostenditur,
Prineipis assensum requiri sub Philippi regno. Sic
jam constat, rerum ecclesiasticarum ordinationes non
exemtas fuisse saeculari sanclione.

Aliud afferamus documentum ratione ejusdem
Concilii. Cnrac viri docti debetur, quod mandatum
Diicis Burgundiae possideamus anni 1439 die 7 Julii,
quo Philippus ita praefatus »Cum a modicis citra
temporibus, — inhibitiones fecerimus, ne mandatis
aut lileris patrum, in Basilea exislentium, .sub certis
gravibus poenis obediretur, iliaque executioni ali-
qnatenus demandarentur, prout in noslris inde
confectis lileris plenius continetur; — nihilominus ad
aiuiientiam nostram extitit deductum, quod non-
nulli, voluntati et ordinalioni nostrae prolerve resi-

1) Cf. de Mahreknault, Juridique Observatien, p. 211.

l'entes, nonnullos ex nostris subditis, virtute ipsorum
patrum mandalorum, in causam apud praefatuni
locum Basileae traxerunt,quot; omnibus Consiliariis,
Sali vis, Justiciariis et Ofîiciariis mandat ut »indul-
geutias a praefatis patribus coucessas, dispensationes
'Watrimoniales, legitimationes, — beneficiorum col-
laliones, dignitatum quarumlibet coniîrmationes, aut
quasvis alias literas, justitiam seu gratiam in se
conlinejites quovisniodo concassas, aut in posterum
coucedendas, nullatenus admittant, seu admitti
faciantquot; 1). Hoc statuera necesse fuit Piiilippo,
quia subditi ejus multis damnis involvebantur, quae
'ivertere cupiebat; quam ob rem suam interposuit
axctoritatem.

Deinceps Pniuppi memorandum est Edictum anni
Deplorans enim Princeps et questus, quod ad
suam pervenisset notitiam, subditos suos antebac
'Usolita monitionum, inbibitionum, mandatorumque
^''cquentia gravari, quae e pluribus Curiis eccle-
siasticis invebebantur et executioni mandabantur,
Pi'aeter très causas, seil, matrimonii, contractuum
«quot;leuuptialiurn et bonorum amortisationis, ratione
quarum, secuiidum jura et privilégia, tantum iuvebi

Cf. büdt v. Flensburg, Archief, dl. I. p. 77.

poleraiit ecclesiastica maudata, id ea ratioiie eveiiissc
dicit, quod liaec Officiariis et Civitatum magistratibus
prius non fuissent exhibita, et ab iis exammata.
Cum praeterea saepe monitiones, inhibitiones et
mandata inferrentur, quae ad praedictas materias
pertinere viderentur, licet, diligentius examinata, iis
prorsus aliena essent, eorumque cognitio judici sae-
culari competeret, Philippus hunc abusum tollere
volens, ne praeëminentiae suae et juribus patriis
praejudicium fieret, decrevit: »Soo doen wy te we-
tene, dat wy die op 't ghene dat voorschreven staet
goede rijpen Raedt hebben ghehadt, ende bevinden
dat ons niet en staet iet langher daer mede te
dissimuleren, hebben gbeordonneert ende ordon^
neren mits desen brieven, — dat van nu voortaene
niemant van onsen ondersaeten den anderen onsen
ondersaeten en daege noch en doe dacghen, noch
en werde ghedaecht te worden by hem selvcn oft
imanden anders voor eenighen gheestelyclvcn Rechter
noch oock en brenghe noch en exequere, noch en
doen brenghen oft exequercn, eenighe gheestelycke
monitien, inhibitien oft andere gheboden, op eenighe
Officiers wetten oft andere ondersaeten desselfs, ons
landt van Rrabandt, van oft om soo wat saoclven

m

;59

dat liet zij, uytghßnomen alleen om saecken can
gheentelycke heneficien, den {jhenen die hem in dien
saeeken nietten voorschreven gheestelycken gherichte
W'oude behelpen, en come ierst by onsen Officier
eiide Wethouderen vander gheenre van onsen seven
Hooft-steden van Brabant, te weten: Loven, Brussel,
Antwerpen, Bossche, ïhienen, Leeuwe, ende Nyvele,
ouder welcx bedryve die ghene daer op die voor-
schreven ghebodeu behooreu soudeu te staene waereu
gheseten, ende gheve den selven onsen Ofilcier
eude Wethouderen clacrlyck te kennen, die saecken
waei'om ende by wat redene hy hem daerinne metten
voorschreven gheeslelycken gherechte sal willen be-
helpen. Ten dien eynde worden die voorschreven
saecken by den voorschreven onsen Officier ende
Wethouderen bevonden alsulcke, dat nae deii rechten
ende privilegiën ons voorschreven lants die kennisse
daer af behoort den gheestelycken gerichte, dat dan
0!ise voorschreven Officier ende Wethouderen sullen
conseuLeren ende oorlof gheven hem indien metten
gbeeslelycken ghericbte te mogen behelpen, ende
duer af in onsen voorschreven lande alle behoorlycke
'uunitien ende andere gheboden uytten voorschreven
gheestelycken gherichte te rnoghen brenghen ende
doen exequeren, van welcken oorlove mie conseiile

onse ooorschreoen Officier ende (Vethouderen den
g henen die des hegeerde, sullen heure opene hrieoen
om hen in der executien oande voorschreven monitien
ofte gheboden daermede te hehelpene,quot; eet. 1). Juris
quidem Placeti nulla hic mentio fit, sed litterae
patentes, quae ab Officiariis et Civitatum magistrati-
bus obtineri debebant, aequiparandae sunt litteris
Placeti, quae a supremis Consiliis postea impetrari
solebant. Solas causas beneficiales nondum praeviae
cognitioni subjectas fuisse, ex ipsis verbis manifestum
est. Porro, ex clausula Edicto inserta »ghelyck in
voorledene tyden ende van oudts heeft pleghen te
gheschiedeuquot; liquet, nihil novi inductum et simile
quid jam antea usitatum fuisse 2). Seimus Philippum
declaravis.se, solas litteras Conservatoris Lovaniensis,
non obstante generali suo Edicto, executioni man-
dari posse sine licentia 3).

1)nbsp;Cf. Plane. v. lirab. dl. 1. p. 1—3.

2)nbsp;Cf. Stockmans, Jus Belgarum, p. 206. — van Espen, p. 135. —
Porro Edg. dbfacöz, Anden droit Belgique, 1quot;. livr. p. 192.
(Brüx. 1846).

3)nbsp;Place. v. Brab. dl. I. pag. 106, Declaratie van Uertoch
Philips, ten eynde de brieven van den Conservateur van Leuren
(niet teghenstacnde syn voorgaende generael verbodt) sullen mo-
gken ter executie ghestelt werden, den 10 Febr. 1.447. Vide
elians, dl. III. p. 43.

Buioiansus nobis tracliclit poslerioris actalis epislo-
lam, quae eo majoris est momenti, quia inde patet,
ipsum Episcopum statuisse, bullas Romanas Placeto
indigere, antequam effectum habere possent. Quidam
enim civis Gisbertus a Lochorst a Papa obtinuerat
beneficium, cujus ut compos fieret, consensum rogave-
rat, quem tamen dare recusabat Officialis; Magistratus
igitur Episcopo Da vidi Burgundo scripsit, ut Place-
tum daret, rogans, »Willem van Lochorst, onse
borger heeft ons te kennen gegeven, boe dat onse
heylige Vader die Pawes van Romen, zynen zoen,
genoempt Ghysbert van Lochorst zekeren bullen
ofte gracien, tiegensdragende meyster Dïrck Wter-
Weer, Deken der kerken van Oudemunster albyr,
ffegont ende gegeven heeft, die by dan na beloip
van den rechte gbeerne geboerlike ter executien
stellen zouden, twelck doch, zoe wy verstaen,
Om zeker statuten willen, by uwen Gnaden voer
1 beste gbeordiniert, huten consent ofte placet van
uwen Moigentheyden, ofte derzeloer Officiaels, niet
gheschien en zoude moigen^^ cet. 1).

Ex Edicto Philippi supra memorato vidimus, cau-
sas duutaxat bcneficiales Placcto exccptas fuisse. Cum

1) Cf. Vtr. .taarb. dl. 111. p. 232. (1478).

tamen postea Cu nae Romanae avarilia eo usque jjroce-
deret, ut horum beneficiorum collatione magis magis-
que abuteretur in detrimentum subditorum, et ipsius
ecclesiae. Principes, ad hunc turpem quaestum tollen-
dum, omnium bullarum, gratiarum exspectativarum,
aliarumque Curiae provisionum invectionem prohi-
bere coacti sunt. Invenimus tale edictum prohibi-
torium in Brabantia anno 1484 promulgatum, et
aujto 1485 in Flandria renovatum 1). Gravamina
in ipsis edictis speciatim exponuntur, et satis digna
videntur, quorum nonnulla enumeremus. Inter alia
Procurator Regius ostenderat, plures dictarum
provisionum revocatas fuisse, postquam paullo ante
impetratae essent, ita, ut licet impensae propter eas
factae essent, nullum effectum habere potuissent.
Similiter queritur, multa beneficia collata fuisse in
personas non idoneas seu peregrinas aut incogni-
tas; 2) Item, plures antequam exaudirentur moni-

1)nbsp;Cf. Placc. v. riaend. dl. I. p 205—208.

2)nbsp;Cf. Merula, Maniéré van Procederen in de Provineien
Hollande, Zeelandt ende West-Vrieslandt, p. 26; fadvis de ceux
du grand Conseil, touchant les Annates et sur le faict de l'ex-
pression de la valeur des Benefices en Vimpetration d'iceux;
et que aux gens non idoines ny qualifiez à desservir Cures par
faute de la langue ou autrement ne soit octroyé Placet, ny
sur les Bulles dispensatives de telle idoneité, daté en May

— Cf.purro Gr. Placaetb. di. I. p. .Ï2G, art. 29 et 30, et

luriis poeiialibüs coactos fuisse, illa beneficia relin-
quere, quae jure possidebant. Cum insuper subditi
bullarum el gratiarum exspectativarum multitudine,
inimodicis clausulis iis insertis, et multis sumluosis
lilibus moleslarentur et exbaurirentur, Maximihanus
ct Philippus remedium afferre conati sunt, et prop-
terea omnium bullarum inveclionem vetuerunt; iu
quo Edicto Principes, memoralis incommodis, ob
quae in pluribus Cbristianis regionibus, bullarum
■■diarumque provisionum receplio probibebatur, baec
lectu digna verba addunt: »qui est le grand bien,
tranquililé et soulagement des Eglises et des sub-
jeclz inbabilans en iceulx Royaulmes, Provinces et
contrées.quot; Philippus solus regni babenas tenens,
auno 1493 die 27 Apr, Edictum hoc prohibitorium

utr. Placaatb. dl. II. p. H30, Ordonnantie nopens de
I^emissien van doodslagen, legitimatien, brieven van placet,
'^spyt, cessie en beneficie van inventaris, (154S) art. 23: »dat in
alle brieven van placet, die geaccordeert zullen worden op de
^quot;^ceutie van eenige bullen ofte provisien Apostolycq van Prochiaan-
^chappen, ende daar by hy andere Parochie-kercken geadjusteert,
gestelt sal wesen, dat den impetrant van de selve gehouden
wesen te resideeren ter plaatse van zynder Parochie-kerke,
sonder die by anderen mogen doen bedienen.quot; Art. 26: ygt;Dat geen
dieven van placet en sullen geaccordeert worden op privilegie van
quot;»ef te resideeren op de Parochie-kerke, of op dispensatie van
ouderdom, of dat hy die spraake van den Lande niet en kan,
ti'Og op Coadjuterye in Praebenden, of andere simpele beneficien.

rcnovavil l). Paullo posL, Exgelbertus Nassovius
spcciali Eiliclo anni 1493 die 28 Oct, flandriae
nicohs prospiciens, ne evocarentur, statuit nihil
peresre impetratum executioni inandari posse, nisi
obtentis Consilii Flandrensis litteris affixionis {lettres
d'attache) »A'vons ordonné, que nulles lettres,
mandemens ou provisions, obtenues hors ledict
pays de Flandres, ne se mettront à execution, saus
sur icculx lettres, mandemens ou provisions, avoir
noz lettres d'attache ou de ladicte .chambre.quot; 2).

Anno tamen 1497, Philippus eatenus interdictum
temperavit, ut Beneficiaba Rescripta Curiae Romanae
admitteret, ea conditione, ut litterae Placeti obti-
nendae essent. »Ontbieden ende beveelen u seer
scberpelycken dat men in alle steden ende plecken
daer men is gewoonlyckcn publication ende uyt-
roeping-e te doen, in onse voorschreve Landen
ende Graafscliappen van Hollandt, Zeelandt ende
Vrieslandt, gy doet Sonderlinge gebodt, bevel ende
defensie van onsen wegen, — dat sy niet en executeren
noch laten executeren eenige letteren, exspectativen,
resignation, processen, sententien executorialcn noch

1)nbsp;Cf. Placc. i'. Ylaend. dl. III. p. 25.

2)nbsp;riacc. v. Ylaend. dl. 1. p, 09.

Mildere l)nllea ende provisien van Romen, van deu
'Ijeueficion wescndebinncn onse voorschreveLauden, —
tot quot;er lydt toe dat die voorschreoe provisien ende
bullen sullen wesen gesien in onsen voorschreoe
grooten Rade, ende dat wy om de executien van
dien, verleent sullen hehhen onse open letteren van
(consente in hehoorhjcke formequot; 1). Hucusque igitur
vidimus, Philippum anno 1447 omnia praeviae liccn-
tuie subjecisse, exceptis causis beneiicialibus; nunc
Vero patet, labente aetato, etiam rescripta ad bene-
ficia et provisiones pertinentia, litteris consensus
carere non potuisse.

Procedente tempore etiam in Curiarum mandatis
{instructie) de Placeto cavebatur. Nominatim in
Curiae Trajectensis formula articulo octavo illius
juris mentio fit. »Dat van nu voortaen geen bullen
of provision apostolique en sullen in onser stad en
Lande van Utrecht geadmitteerd worden, sonder
Onsen brieven van Placet, en dat daar af onsen
voorsz. Stadhouder en Rade deugdelik gebleecken
2). Similis formula Curiae Hollandiae, Zee-

1) Cf. Placc. van.Ylaend. dl. I. p. 209—211. Gr. Placaetb.
n. p. 1379. WiLTENS, Kerk. Placaatb. dl. I. p. 510.
Cf. Gr. Utr. PI. dl. II. p. 934. (Instructie voor den Raad
van den Hove Provinciaal van Utrecht, anno 15quot;0).

liiiidiae et Frisiae praescriJjebatur 1}. Permulta
Placeti exempla in Curiae Trajectinae actis {Metno-
riaelboucken) inspicere nobis licuit, quorum unum
duntaxat proferre lubet, ut nobis palam fiat, quo-
modo Placelum concedi soleret. Temporalitate dioe-
ceseos ui G.vrolum translata anno 1529, maximi
momenti fuit jus, quod ei tribuebatur, norninandi
Episcopum et Decanos quinque ecclesiarum 2). In
Curiae libris invenimus, post ipsam bullam, quae
illiusnominationis jus confirmât, scriptis mandatam,
diploma quo Georgius ab Egmosd praesentahatuv
et nominabatur a Caesarea Majestate 3), deinde
insinualionem simul ecclesiis factam, ut praedictuui
Dominum eligerent 4). Electione hujus peracta,
confirmatio Summi Pontificis obtinenda erat, quae
non diu post sccuta est 5). Admodum vero nota-

1)nbsp;Cf. Gr. PI. dl. II. p. 703. (Instructie v. d. Hove van Holl.,
Zeel, ende Vriesl. 20 Äug. 1531) art. 221: .Ende en sullen geen
bullen of rescripten Apostolycke binnen desen landen te wercke
gheleyt mogen worden, sonder alvooren behoorlyck flacet van ons
(jeobtineert te hehben.quot;

2)nbsp;Cf. Gr. Utr. PI. dl. I. p. 26, bulla Clementis Papae, ubi
memorantur verba »ut nullus in Dccanum alicui ex quinque Eccle-
siis praeficeretur, nisi qui ipsi Carolo regigratus et acceptus foret.-

'i) Cf. m Mem. fol. 47. Presentatie ende nominatie van I(. Mai.
van Heer Joris van Egmont tot het bisdom van Utrecht.

4)nbsp;Cf. eod. fol. eod.

5)nbsp;Cf. eod. fol. 55.

bile est, Poiilificis hullarn nullum cffeclum habere
potuisse, nisi oblento Placeto, licet, ut vidimus, ipse
CvROLus nominationem fecisset, et ei adversaturus
credi non posset. Longiiis foret integrum Plaeetum
bic describere, attamen haec verba comrnemorare
bceat: »Avelcke suppliant (Georgius ab Egmond)
geaccepteert hebbende die voorscr. electie, heeft
8'fiobtineert van onsen heyligen Vader den Paeus
confîrmacie van diere mit behoirlicke provisie daer
toe dienende, waer van ons breder gcbleecken is
by de brieven ende bullen apostolique daer op ge-
cxpedieert, de welcke de voorscreven suppl. nyet
f^o soude willen ter executie stellen, hoewel zynen
'ytel oirspronck neempt van onse voirscreven nomi-
i^^acie, sonder ierst daerop te hebbene onse opene
brieven van oirlove ende consent, waeromme liy
ous eernstelick gebeden heeft; So ist, dat wy de
voorscr. saken overghemerct — consenteren ende
'beorderen viiyt sonderlinger graden mitsdesen, dat
^y syne voorscr. brieven ende bullen apostolique van
'^onßi'macie ende provisie sal mogen stellen ofte
'^oen stellen, tot behoirlicke executiequot;, cet. Neque
baec suffieiebant, huic Placeto Curiae adjici dcbe-
bant litterae affixionis I). Harum concessio dene-

■1) Cf. eoil. lol. ri(5.

{gt;ari poluissc videUir, quolies legiiiinae aclosscnt
causae: hoc sequilur e M.vriae Gubcrnalricis litteris,
a viro consultissimo Sghrassert typis mandatis,
quibus cavetur, »dat gby voortaen egeen provision,
bullen, citatienofte censuren AposLolycke, Episcopale,
noch ander lydet noch gedoget ter executien gestalt
te worden, tenzij dat op deselve eerst ind voor hen
goüxbibeert ende ge toont worden brieven van plac-
caet in behoorlicke formen, onder den grooten zegel
van Synre Majesteit, ind gby daer op gegeven
zullen hebben uwe bi-ieve van consent by attache,
tvelcke attache ghjj oock niet zult geven, soo oeer
ghy eenige saecken ofte reden hehhet, omme die
selue te mogen denegeren ind weigeren!'' cet. 1).

Iam vero factum memorandum est, quod Placeto
mngnam praebet auctoritatem, quippe quo docea-
mur, ipsos ecclosiasticos Regiae Majestatis auxilium
petivisse contra Sedis Romanae vexationes. Idem
Episcopus Georgiüs cum archidiacouis, decanis, prac-
latis, aliisque boneficiorum collatoribus, libellam
supplicem Imperatori exbibuit, quo eorum grava-

1) schrassert, Cod. Gelr. Zutph. in App. p. 100. (Brief van
Koningin Maria, Regente (Jescr landen, acn den Grave van Lalaiiig.
C.anccleren Raaden, d. d. 21 Apr. 1544). — Vide etiam Si.ichtenhorst,
Geld. Gcsch. E. XIII. p. ilü.

inina exponobanlur. Quorobaatiir fnim se snb varlo
praeiexlu a Curia Roniaua turbari, et impediri iu bcnc-
ficiorum aut ecclesiasticorum officiorum provisions,
contra praeeepta Concordati Nationis Germanicac.
Carolus v, his incommodis mederi cupicns, Edicto anni
ligt;48 statuit, nullas huilas, mandata, litteras graIiosas,
Concordato illi adversantia, in ppiscopatum Trajoc-
'enscm admittenda et accipienda esse: simul Cui'ias
Jiissit, nullas litteras Placeti conccdere talibus collatio-
1'bus et mandatis, et, si forsan nonnullae nogligentia
aut errorc impetrarentur, eas nullas declarat 1).

Nec minus Placoti usus receptus fuit circa Nun-

•■-lorum apostohcorum bnllas, profecto ob nullam

^liam causam, quam quod non raro suam excedereut

Pntesiatem. In Gallia Logati a latere, anicqnam
f

quot;»ctiones suas exsequi possent, solcnni juramento
Promittere deigt;ebant, nihil se in praejudicium rcgni
^''ctiiros esse 2). Apud nos alio modo et sane majori
•'ura illorum potestas custodiebatur. Exstat M\r[\p,
^lictum anni 1553, quo dicitur, »que nonobstant
foiUes les raisons allpgnées par ledit Coiiseillier, que

(^'f- v. riix-, (Jant. op V. hei'ssen), dl. i. p. ö4rgt; elnbsp;p. Ô47 ulgt;i
quot;quot;•quot;quot;lis supples invenitur.

-) Consule Traitez des droits et libertez de VRqlisenbsp;GnUienne.
— Graswinckel, 0pp. Macht, dl 11. p. 209.

sur les Bulles desdils Legals ou Nonces, encores
que sur leur lacullez ils a^-ent. placet generalquot;, qui
l)f;neficia et dispensationes a Nunciis impetrassent,
ipeciali placeto nihilominus indigere. Cur talis
restrictio constituta sit, optime videtur effici ex
ipsis Edicti verbis, ut scil. cogtiosceretur, an non
Legati aut Nuncii justos limites et generale Placetum
exeessissent, quod in reipublicae detrimentum ver-
gere, et Principis constitutionibus prorsus contrarium
existimabatiir; »parce que les Estrangiers journelle-
ment obtiendront Benefices és Pays de pardecà,
ct s'expediroient provisions exorbitantes, et defen-
diies par lesdites ordonnances, sans que la chose
veuist à cognoissance, considéré que toutes provisions
ne se font litigieuses, et que les impétrants de telles
indeuës bulles, craindans d'estre descouverts, pour-
roient appoincter avec leurs adversaires, sans entrer
en proces.quot; Praeterea injustum dicebatur, Legatorum
bullas majori privilégie frui, quam illas Pontificis,
quae, ut ne rejicerentur, semper Placetum particularc
obtinere debebant 1). Saepe Legatorum bullis Pla-
cetum concessum fuisse sub quibusdam limitationiiius
et temperamentis, varia documenta ])robant. Sic in

1) Cf, Pl. v. Vlamd. dl, III, p, 25.

Edictorum Flandriae collectione articoli memorantur,
in qinbus Nuncius Sedis apostolicae mnnus gerere
Proliibetur 1), dum alio looo bullarum apostoli-
carum usus indulgetur, ea conditione, ut neque
Privilegia, indulta nominationis, quae Imperatori
tam ratione raonasteriorum, aliarumque dignitatum,
quam aliorum beneficionim competebat, nec con-
stitutiones civitatis inde damno afficerentur 2).
larn multo ante illud Mariae Edictum, in Curiae
Irajectinae libro Memoriali, relictum est exemplum
quot;ecessitudinis Placeti specialis impetrandi, quod de
^erbo ad verbum tradere volnmus, ut Legati potes-
tatis babeanuis specimen, et indubitatae Placeti
specialis concessiouis: »Op buyden den XII. Octobris,
den Hove van Utrecht, van wegen Heeren Jat^
Jacobsz., officiant tot Cockengen, gepresenteert ge-
^^eest sekere Rescript, geimpetreert vanden Eer-
^vaerdigen Vader in Gode, Dno Petro Vorstio,
®Piscopo Aquensi et Nuncio apostolico, van dat
flieselve Heer Jan, committerende incestum, een

l^yndt by syn siister geprocreert hadde, mitsgaders
h '

can Pfacet oande K. M'. daer heneffens.

') Cf. PI. „. naend. dl. lli. p. 22.
-) Eod. p.

v(gt;rsoiickpiide van denselvcn Hove AUaclie, oinine
lielsolve Rescript ip werck te niop;eii doen leggen,
na syne fonno ende iuhoiideii, die hem gegonst is
als hier na volchl : 't Hof consenteert, soeveel in hem
is, dat die Siippl. zyn Rescript, apostolicq, daer dese
F.equeste aen geiiecht is, te werck sal moghen
h'ggen na zyne forme ende inhouden,quot; cet. 1).

Praesertim in Placeti historia non omittendum
est, quod in receptione Concilii Tridentini accidit
in Belgio. Initio disquisitiouis nostrae obiter dictum
est, quibus argumentis generaliter per singula.s
diooccses publicatio defendatur. Sed etiam probari
}gt;otest, Concilii illius ordinationes nullam babuis.se
vim in bis regionibus, antequam Principis auclori-
täte promnlgatae, et ubique vulgatae fuissent. Jam
initio anni 1564 .solemniter Romae facta erat pu-
blicatio bullae, qua omnibus ecclesiae praeposilis
mandabatur, ut Concilii décréta ac statuta in suis
ecclesiis et civitatibus inviolabiliter observari facerent.
Attamen Belgas non credidisse se hac bulla obligari,
neque altera illa post breve tempus subsecuta, quae
incipit Sicut ad Sacroriim., lt;(ua statuebatur, omnia

1) Cf. Tijdsehr. voor Gesch. Oudh. en Statist (8'. Jaarg.
p. 533.

Coiicilii décréta a Kal. Maj. aiiiii 156i ubiqiie
«finies obstringere coepisse, et ab co tenijjore uuliain
'»diuiitendain esse ignorantiue e.vcusalioaeni, ex sc-
quentibusevidenlissime palet. Philippus rex, Concilii
decrelis admodum favens, Margaretae Guberualrici
significavit, ea sine mora iu bis provinciis publi-
caiida et observanda esse. Gubernatrix regiae vo-
luntati obternperare cupiens, sed multas magnasque
turbas inde metuens, Arcbiepiscopum Cameracensem
seiUeiiliam de modo exsequendi rogavit. Respoudit
1'ic, Concilii quidem statuta sancta et ad fidem
*=atbolicani conservaudarn necessaria esse, ex eorum
Publicalione vero multa,s difficullales provcnturas
«•sse, nisi regia auctoritate dcclaratum fuisset, Coii-
décréta accipienda esse. Insuper episcoporuni,
iiuiversitatis Lovaniensis, consiliorum regiorum, quin-
praecipuarum civitatum magislratuum judicium
quot;■♦^quisivit Margareta. Sic igitur, decretorum exempluri
'uisso ad ßrabantiae Consilium, jussit, ut examinaret,
yuouiodo Reformatiouis articuli, salvis regia praeënii-
quot;euiia, ecclesiae provinciarumque juribus et privile-
e.\ecutioui maudari possent 1). Consiliarii adjecc-
'uutuotas ad illos articules, qui in piacjudiciuui ma-

Cf. Stockmans, 1. !. p. 231,

jestatis subditorunique vergereputabantur 1). Guber-
natrix, postquam ariimadversioues illas Regi traus-
misisset, bic vero Concilii publicationem sine ulla
exceptione fieri vellet, Arcbiepiscopo Carneracensi
11 Julii 1565 per litteras praecepit, ut publicari
faceret Concilium Tridentinum in omnibus ecclesiis
dioeceseos suae, adjecta clausula limitante: »Sadite
Majeste' entend, que en ce regard l'on se conduise
comme jusques ores a été faict, sans, comme diet
est, rien y changer ou innover, et spécialement en
l'endroict de la jurisdiction laycale jusques à ores
usitée, ensemble du droict de patronage lay, avec
induit et droict de nomination et cognoissance de
cause en matiere possessoire de benefices, aussi des
dismes possédées ou prétendues des gens seculiers,
y joiiict la superintendence et administration jusques
à ores usitées par loix, niagistratz et autres gens lays
sur hospitaux et autres fondations pieuses, à tous
lesquels droites et autres semblables, sa Maj. n'entend
être dérogé par ledit S. Concilequot; 2). Idem fere
regiis Consiliis et magistratibus scripsit Margareta

1)nbsp;Cf. Stockmans, 1. 1. p. 232. seqq.

2)nbsp;Cf. Stückmaxs, I. 1. p. 235. — Placc. van Ylmnd. dl. IV.
p. 15S7. (epistola episcopoGandavensi.) Cf. l!Ic Mem. van den Hove
van Holl., van M'. Ernst.

eodeiii aiiiio 15(35 1). Quaeuaiii fueriut cxccpLioiies
coiistitutae ad publicatn quielem,et uliiitalcm illae-
sam servaiidam, videre est apud Stockmaks 2) et
^nselmo 3), qui servato ordiue sessionum et capitum
Coricilii eas retulerurit. His relatis apparet, Couciiium
A'rideutinum neu aliter receptuin fuisse, neque pu-
blicatuni in his regionibus, nisi servatis juribus et
priscis patriae cousuetudiaibus.

benique memoranda est Piiilippi II Sanctio Prag-
niatica anni 1574. Rex, sententia et deliberatioae
tum Consiliorum Supremorum, tum Provincialium
prius habitis, statuit, nullas bullas, provisiones,
aliave diplomata ex arbe Roma aut a Nunciis Apos-
tolicis profecta, aat gratiarum, iadultorum, privile-
giornmque revocationes adniitti acc executioni man-
dari posse, nisi visa et examiaata in Saactiori Coasilio
*el ia ßrabaatiae Curia, coastaret, »que les impétrants
ayeat obtenu nos lettres patentes de Placet à ce

1)nbsp;Cf. Placc. v, Vlaend. dl. II. p. 49. — Cf. IIIc Mem. van
Ernst. — p. Bor, XedeH. Oorl. lquot;. st. p. 3'2 (Anist. 1679;: liet
schryven van de Ilertoginne van l'arma aen aile de Radeii van de
'^quot;«derlanden, 18 Dec. 1S63. Cf. IV JSIem. van Ernst et III« Mem

den Hove van Utr.

2)nbsp;Cf. 1. 1. p. 235—241.

Cf. Anselmo, Tribonianus BeUjicus, cap. XXXU, de recepHone
tuncilii 'fridetUini.

poj'liiiciito, sur peiae de perdre l'efFecl desdites
bulles et provisions, et d'estre bannis de nos pays,
cl corrigé à l'exemple des autres.quot; Cum populo non
communicata est haec sanctio, sed dunlaxat ad Belgii
consilia missa, quia, »non Iam novum jus, quam
antiquorum edictorum collectioneni et instauralionem
coutinet, explanatius et diffusius praecipiens, quod
priore saeculo rudius praeceplum fueratquot;, ut ait
Stock mans 1).

Breviter sic juris Placeti historiam enarravimus, ct
exenipla protulinius, quae ejus intellectui inserviunl.
Antequam tamen huic periodo finem imponamus,
paucis verbis exponere nobis liceat, quae ex con-
spectu juris Placeti historico derivari posse videantur.

Ante omnia e relatis documenlis apparet, jus Placeti
non solum antiquitus usu receptum fuisse, et ab eo
quidem tempore originem suam traxisse, quo hie-
rarchiae fines nimis dilatari coeperunl, sed etiam
nobis persuasum est, ejus inslitutionem mere fuisse
catholicam, in ipsa scil. Ecclesia romana natani.
Principes Burgundi deinde in patria nostra majori
auctoritale frcti, illud jus consliluerunt, et postea
iili ex Austriaca sliipe ejus applicationem pro re

1) Cf. I. I. p. 208.

rgt;7

quot;quot;lu liijgis exleudei'uiit. Hijic procul dubio sequitur,
l^laceti jus, ut uonuulli opinantur, non orturn esse
ex certamine Protestantes inter et Ecclesiam roinanam;
praeterea illius juris monumenta longe sunt vetus-
tjora. Porro exeniplis ostendimus, quomodo Ecclesiae
praepositi aut Placeti usum ipsi praeceperint, aut,
ut aha opporlunitate vidimus, questi se multis
darnnis affici a Curia Romana, Principis interces-
sionem rogaverint, ne privilegiorum laesionem pate-
i-eutur. Constat quoque, Placeti usum non alio niti
fundamenlo, quam coronae vel civitatis juribus,
quae nullarum exterae potestatis legum admissionem
sinant, nisi a Summo Imperante approbentur. Ncc
luinus boni Principis officio inbaeret, ut caveat, ne
m civitatis detrimentum tendant tales leges: quam
obligationem jam majores ita sanctam reputaverunt,
«t solenni juramento in laeto suo inlroitu obstrin-
fferentur Belgii Principes, provinciarum jura et
privilégia tueri, nec quidquam iis contrarium tole-
J'are. Piaceti finis ex ipsis hisloricis testimoniis
optime deduci polest, in eo consistens, quod in-
commoda a republica avertere semper voluerunt
quot;oslrales. » Quandoquidem usus Placeti eo solum
tejidut, ait VAN Espe^, ul Princeps'praecaveat ne
pi'aeeipili lîullanim seu Rescriplorum Curiae

Rornaiiae^ publicalioiie et executioae qui(l(|ijam iii
rempublicam seu civilem seu ecclesiasticam iuvehatur,
quod eam turbare, aut subditos opprimere posset,
perspicuum est, boe jus Priucipi vi suae auctoritatis
et officii couipotcre. Quis enim dubitet, pergit,
quin regium officium sit, incommoda a repubüca,
quin et ab ecclesia corum tuitioni commissis averterc,
earumque pacem et tranquillitatem conservare.quot; Quod-
si eo tendat usus Placeti, restringeudus nou videtur
ad certas bullarum species, sed omiu'no ad omnia
Curiae romauae diplomata extendi debet. Hoc im-
primis anirnadvertendum est, quia jam Zvpakus
voluit, litteras Placeti non in omnibus coustitutio-
nibus apostolicis requiri: »nulla enim cdicta quae
saltern innotuerunt, id mandant,quot; inquit, quod
ut probet, citat edicta illa quae in edictorum libro
sub rubrica octava inveniuntur et causas beneficiales
Placeto subjiciuut. Placeti u.sum igilur ad sola
rescripta beneficiar la, quae privalos tantum homines
spectant, rei'ertîbat. Ratio cur in his Principes
Placetum requisiveriiit, in eo versatur, dicit, quod
beneficiaria diplomata »subreptione, gratia et sordi-
busquot; saepe obtiiieaiitur, ex quibus froquenliora in-
foininoda oriri possint, quam iu illis constltulionibus
aposiolicis, quae pronuilgautur »pro sahibri regiminc •

ecclesiae, maturis et repetitis deliberalioiiibus arl
tülleiidos abosusquot; et ad universaiii ecclesiam iiiag-is
pertinere dici possunt 1).

Videamus vero quid objiciat vas Espen. Hic contra
putavit, Principum mentem nunquam fuisse, consti-
lutiones solam materiam beneficialem complectentes,
praeviae approbationi subjicere, licet re vera edicta,
quae Zypaeus enumerat, de Rescriptis beneficiariis
loquantur. »An quia Princeps, quaerit, intelligens
incommoda ex facili nimis admissione rescriptorum
beneficialium in suas ditiones exorta, magistratus
admonet, ut iis remedium apponant, et corum ad-
öiissioni invigilent; numpropterea dicemus, Principem
üolle ut eamdem vigilantiam et cautelam impendant.
Circa alia diplomata, iisdem aut similibus inconv
inodis subjecta?quot; Fatetur omnino, plura iacommoda
occurrerc posse in rescriptis beneficiariis, quam in
illis conslitutionibus quae ad communein saluteni
®pectant. Sed, si Placeti finis respiciatur, ne scil.
Civitas detrirnento afficiatur, Principes nonnulla
•^oguitione sua liberare non potuerunt; potius di-
ceudum est, dum rescriptis beneficiariis, ut ne in
privatoruHi commoda impingerent, tantopere provi-

') Cf. ZvpAEus, hts 1'oiitificiiim novum, til. de Conslitutionibus.

derillt, eos eliaiii illas coiislitutiojies Placelo iminuaes
iioluisse, quae forsan universae eommunitati sint
noeitnrae, et leg-nm instar divulgatae civibus impo-
nantur. Porro ex ipsis documentis patet, nunquam
Principes illad jns ad solam materiam benefîcialem
restrinxisse: duas enim vaîn Espen servavit epistolas,
quarum una, anni 1501, revocantur litterae placiti
datae super libellis indulgentiarutn aliunde allatis
seu inferendis, altera anni 1503, Consilio Flandriae
mandator, ne permittat affixionem indulgentiarum
seu remissionem, nisi prins apparuerit de obtentis
litteris placiti 1). Sed quid plura? Pmuppi Sanctio
Pragmatica orane dubium tollit, quippe qua omnium
bullarum executio probibita fuerit, nisi litterae
Placeti concessae fuissent. Ut Placeto suum coiistet
robur, ejus usus omnino e.xtendendus est ad bullas
dogmaticas seu quae fidein spectant: quod magni
refert, quia posterioribus temporibus Curia Roniana
vires intendit, ut eas praevio examini detraberet. Nec
quis dicat, ita Principes judices fidei fore. »Aliud

1) Cf. Monum. App. pag. 241. Videanlur etiam litterae .Mariae
Gubernatricis in app. tomi I. p. 925. »lettres ecrites au Provincial
et a quelques cloistres de l'Ordre de S. Dominique, ès pays de par-
deçà, par lesquelles il leur est interdit de recevoir ou admettre ancuns
visitateurs étrangers ians lettres de Placet du Prince,quot; (anno 1531).

Piiim longe est, monet van Espein, Principem se
interponere promulgationi novae legis per suas
provincias, ejusque executioni, et aliud vellejudicare
de ipsis articulis et dogmatibus, sive quid de fide
credendum, vel non credendum definire. — Licet
enim suppouatur, decretum aliquod rite conceptum
esse in materia fidei aut religionis, in quantum
spectat nudam fidei déclara tionem, sive quid de
eerto et speciali artieulo doctrinae sit sentienduui,
plurima tamen cirea modum et normam promulga-
tionis et executionis occurrere possunt, quae Principis
examen merito requirantquot; 1). Et recte sic argu-
nientatus est auctor: annon tempora enim, rerumque
status interdum urgere possunt, ut tali proniul-
gationi invigilet Princeps, verbi causa, si propter
dissensiones de aliquo fidei dogmate, ei periculosum
l'iderelur populum repente illi adstringi, et magis
eonveniret, opinionem illam ita animis inculcare, ut
quasi sua sponte illius veritatem agnoscant. Sed
insuper alio respectu jus Placeti circa bullarum
dügmaticarum promulgationem defendi.: insertae
esse possunt clausulae, quae juribus civium admo-
dum contrariae sunt, aut patriis moribus olistant.

0 Cf. Vas Espen, I 1. p. IGÜ.

Quid landcm oblentu fidei in civitatcm iiidiici iioii
possel, si bullae dogmaticae Placeto nou indigeront?
Sane nulla exceptio facienda est, et omnia Romaua
Rescripta Principis examini et consensui subjicienda
sunt, antequam per modum legis promulgentur.

PARS II.

de juris placeti libera repu-
blica vestigiis.

Cum juris Placeti argumentum nobis tractandum
proposuimus, initio melius videbatur, hanc liberae
reipublicae periodum praetcrire. Hactenus ostendcro
conati sumus illius juris fundamentum et finem, et
nobis apparuit Placetum munimentum, ne ecclesi-
astica potestate peregrina laederentur cives. At qui,
libera republica in Belgio nostro, eademque qua
ulim erat auctoritate, cogitari potest ilhid jus, .si

veligionis slatus atleiidaUir? Sola religio Evangelica
reiormala publice in civitalem rccepta erat inde ab
anno lüTG 1). Haec sane maximi momenti fuit im-
mutatio. Non modo paullisper Ecclesiae Romano-
Catholicae imperium diminuebatur, quiiiimo quotidie
1ère ejus conditio deterior fiebat et premebatur; sed,
cum nostrates illa publica sacrorum receptione, Ro-
'Hani Poniificis doniinalioni resistere ausi sint, ncces-
■'■nrio inde sequitur, Curiae Romanae vires non paruni
liiisse attritas, et ejus ordinationes adeo suspectas
f'iisse, ut, si antoa non admittendae viderentur sine
^unnni Impcrantisapprobatione, bis temporibus longe
minus sine tali pracsidio toleratae fuerint. In Bclgii
provinciis australibus, quarum incolae romanam reli-
ïfionem unice fere colebant, vincidum Pontificem
iiUor et Civitatem arctius mansit, unde etiam effici
posse videtur, juris Placeti usum ibi continuo inva-
lquot;isse, et, necessitate magis urgente, inviolabiliter
^djservatum fuisse. Aderant simul praeclari jtiris-
♦quot;onsulti qui Placeti doctrinam majori cura expo-
®quot;erunt. Periodus tamen quam aggrediinur, non
onini caret prctio, quare nonnulla proferemus, quibus

r vlnbsp;■quot;»quot;SaenJe lt;le

'C'8lt;e, sal sync F.xoell. adtnilleren cnik handt,hoiiden d'oelTcniiige
«Ilde (iorcfonneenle Keiigic.quot;

palai n fiat Suinjiiiini Iniperaiilciii, id)i roiiiaiiaiii
iisiirpatioiioiii coëreore studuit, et ordinal iones ui)
oxlera ecclesiastica potestate profectas, praevia sua
cognitioiie non exemtas voluit, publicani saluleiri
et pntriuni jus oniuino scrvare conatum fuisse.

Lectu non indigna est illa dica, quae gubeniatorc^
Mauritio, Prijicipe Arausiaco, impacta fuit Vicario
Apostolico Sasboldo Vosmero, anno 1602. Ecclesiae
romanae cura nimirum Vicario mandata erat, qui
electus a Capitulo, a Papa munere episcopali vestilus
fuit. Gum haec tamen dignitas a nostratibus non
agnosceretur, ecclesiae praepositus sub peregrino
titulo ordinabatur, uti ecclesiae Philippeusis, Eplie-
.smae, Trallensis et aliis nomiuibus. Rei causa in eo
ver.sabatur, quod mntato rehgionis publico cullu,
prudenter cavebatur, ue quis palam sub Archiepis-
copi Trajectensis nomine consecratus, Acatholicae
pole.stati invisus esset 1). Videamus qiu'd in Sv^-

1) Hoe evidenter patet ex epistola quam Sasboldus scripsit
Gkavio, ubi haec inveniuntur: .nominavit quidem me Archidux
ad VU. Ecclesiam, et scrihit Archivsscovo de Utrecht, attanii-n
dedit clausas literas ad Smum, qui tempore ordinationis dixit milii,
se dare tilülum Philippen. Ecclesiae ne exacerbaret haercticos, iii
quorum potestate erat Ecclesia Uit. addens, quando placebit Archi-
duci tuo, poteris titulum mutare.quot; Cf. Nic. Brof.dersen. Tract,
»ist. de Capitulo Cath. Eccl. Metrop. VltraJ (ed. 1729.) ïrail.

ni. p. 2.'i.

Tioi.no (lisplicnerit. Scilicet, Curiae Hollandiae Genera-
lis Procurator objiciebat, secuiulum omnium gentium
scripta jura illicitum esse, cum hoste conununi nl-
'um litterarum commercium habere, aut quid facere
in ejus gratiam quo civitatis salus laederetur, qui-
tus contrarium cum quis ageret, criminis laesae
uiajestatis reus esset, ejusque bona publicarentur;
Sasboldüm Vosmerum tamen, hac in civitate degen-
tcm, ejusque regimini et tutelae subditum, a Nun-
lt;■'0 Pontificio, inhabitante Brabantiam apud Arcbi-
ducein patriae hostem, inaudita mandata, titulum-
que Vicarii Generahs ültrajectini aliarumque Belgii
foederati regionum pptivisse et obtinuisse, ut ibi
aliquam novi regiminis formam dam moliretur, et
civium animis persuaderet, Ordines non esse legiti-
mes civitatis dominos; quae mandata jam occulto
exsequi instituerat, electis nonnulhs horninibus, con-
stitutoque Vicario Harlemensi quodam Alberto Eg-
et tamen omnia ante bella cum Hispanis in
bas regiones induci nefas fuisset sine Placeti litte-
'quot;is, nzonder hehoorlyk consent vande Ooericheyt
'Aandien, ende hrieeen van Placet van dezen Hove
^•erereeghen te hebbend Ob has aliasque crimina-
tiones Sasboldus criminis laesae majestatis accusatus
et eum apprehendi jussit Curia; una et altera

vire citatus et eontnmax, jierpetno e Hollandia,
Zeelandia, Frisiaque exsiilabatur. 1)

Sic quoque posteriori tempore accusatio in Rove-
NiuM prodita est, qui identidem laesae majestatis
reus patria pulsus est : hic seil, nomen Archiepiscopi
Philippensis et Ul trajectensis assumserat, et Vicarii
Apostolici Hollandiae, Zeelandiae et aharum Pro-
vinciarum Unitarum, eodemque titulojurisdictionem
episcopalem exercuerat. 2)

Long-e majoris momenti habenda est ilia Coddabi
causa, in qua non solum Ordinum auctoritas emi-
nuit, sed etiam eorum studium Catholicorum juri-
bus et tranqudlitati invigilandi, et obstandi Curiae
Romanae lubidini. Enarremus breviter historiam facti.
Petrits Codoaeus a Capitulo electus, et confirmatus
a Pontifice, anno 1689 d. 6 Febr. Archiepiscopus
Sebastenus et Provinciarum Unitarum Vicarius Apos-
tolicus Bruxellis con.secratus fuit. Ejus electio non
minus Catholicis quam provinciarum Ordinibus pla-
cuit, quod probatur epistola quam Intocestio XI
scripsit clerus. 3) Vehementer dissensionibus tur-

1) Cf. Vat. Sacra, p. .52. (pars al(era).

Cf. Bat. Sacra, p. 80. scqq.
3) Epislolae verba haec sunt; nMlmiit laetitiae voccs promts-
me cum Reetoribus poputiuc Catholicus; upplausit acathoUcus

babatur ecclesia romano- catbolica, ct diitlcili'sno
i^unere indefesse fungebatur Vicarius. Non tamen
61 defuerunt adversarii, qui eum Jansenii doctrinae
fautorem detulerunt, et ciandestinis macbinationibus
effecerunt, ut Romatn vocaretur. Eo cum pervenis-
set, prolixe per breve temporis spatium criminatio-
nibus respondit, quin etiam defensionis argumenta
typis mandavit. 1) Honorifice receptus Coddaeus a
Ci-emeivte XI, qui interim Innocentio XII successe-
quot;'at, at mirum in modum deceptus, Brevi papali
ff 13 Maji anno 1702 inique exauctoratus est, et
mero Pontificis arbitrio et nulla praecedente
electione, substitutus fuit Theodorus Cockius
Pro-Vicarius Apostolicus. Hac injusta substitutione
lon levés exstiterunt motus, quod cum alia, tum
Ordinum acta testantur. »De Raadtpensionaris heeft
ter vergaderinge gecornmuniceert een missive van
•^en Resident Hülft, geschreeven aan den Heere
^nfßer Fagel, tot Brussel den 13. deeser loopende

'^fogtstratus. Extulerunt pariter sapientiam supremi Antistitis,
9«0(j Vicarium mum virum talem eleyerit, qui et de Cleri
Sretnio et de hisce Provinciis oriundus, et incolis Catholicis non
'^^inus quam Ordinibtts patriae hujus moderatoribus yratus sit.quot;
Bat. Sacra, p. 514.
1) Cf. Bat. Sacra, p. 518.

rnaandt Julii, houdende, dat aldaar veei gesproocken,
Avierdt over het geen tot Leyden onlanghs was
voorgevallen, te weeten, dat aldaar des Paus In-
ternuntius, sonder eenige praeallahle adoertentie
aan de Begeeringe, voor omtrent drie weeeken een
Capittel van weereldtlijcke en seculiere priesters of
missionarissen hadde vergadert, en aan het selve
hadde bekent gemaackt, dat den Aartzbisschop van
Sef)aste, die in den Staat der Ver. Nederl. was ge-
stelt over de Roomsche Kercken, met titul van Vi-
carius Aposlolicus, door den Paus bij provisie was
gesu.spendeert, en in desselfs plaatsegecommitteert een
schoenmaakers soon van Leyden, genaamt Cock, die
geseght Wierde van een remuant humeur, en de
aulhoriteyt van den'Roomsche Stoel niet passie
toegedaan te weesenquot; 1).

Paullo post, d. 17 Aug. Hollandiae Ordines
promulgaverunt edictum, quo vetitum fuit civibus
Catholicis aliisque, ne ulla decreta Pontiflcia aut
ciijuscunque Concilii, quibus Romam evocarentur,
executioni mandarent, aut iis executioni jam manda-
tis obedireut, sub poena arbilrariae correetionis.

Praeterea eadem lege cautum, nullum in posterum

1) Cf, Secr. Ilmol. v. Holl. 19 Jul. 1702.

affi'oscendum esse Vicarium, nisi more in his regio-
nibus soiito electum, et a Collegio Delegatorum
Conimissorum {Gecommitteerde Raden) admissum.

niemandt voor Vicaris sal mogen werden erkendt,
als die geene die na ordre in dese landen gebruyc-
Ifelyck, behoorlycker wyse geëligeert ende })y de
Heeren onse Gecommitteerde Raden geadmitteert
Wesen.quot; 1) Idem fere statuerunt d. 23 Maji
1703 Trajectinae Provinciae Ordines 2). Has cau-
tioiies adhibere debuerunt Ordiues, qui civium
^atholicorum quieti et juribus prospicientes, arbi-
tranam istam Curiae Romanae potestatem toleraie
iioluerunt, qua ecclesiae praepositi conslituerentur
aut destituerentur. Recte de tali abusu, ratione
floDDAEi, ita judicatum est: »Uu Archevêque d'un
grand siège, chef d'une Eglise nationale, comprise
dans le concordat Germanique, se trouva donc
'nterdit de ses fonctions par uu simple Bref, adressé,
a son insu, à un de ses prêtres, son adversaire
déclaré, qu'on substituoit à sa place, sans procédure,
sans jugement, sans corps de délit. C'étoit un abus
des plus crians de ce pouvoir arbitraire que certains

') r.f. Kerk. Vlak. ril. I. p. fi4l.
cr. Gr. Vtr. VI ill, I. p. 4U2.

Ullramontains attribueuL au Pape. Ce'toit lui attri-
buer par le fait, l'autorité d'établir et de destituer
à son gré et sans en alléguer aucune raison, tous
les Evêques qui ne lui sont pas agre'ables; et supposer
qu'ils ne sont que ses Vicaires et ses Déle'gue's; qu'ils
ne tiennent leur jurisdiction que de lui, et con.sé-
quemnient qu'il peut la leur ôter selon son bon
plaisirquot; 1).

Cum postea Ordines intelligerent, Jesuitarum esse
consilium, ut Coddaeos Romae detineretur 2), civem
suum expostulaverunt, et ipsi Cocklio mandaverunt,
ut ejus reditum curaret 3). Bulla qua Cockii
substitutie palam facta est, d. 7 Apr. 1703 data
erat 4). Eodem anno in Ordinum Hollandiae actis
d. 22 Maj. invenimus, Hei-'^sium Cousiliarium cum
Ordinibus communicasse traditam a Cockio bullam
Pontificiam ea conditione, ut haec lecta restitue-
retur, adjectâ epistolâ authenticâ Internuncii, qua
bic bullae exemplar typis excusum civi cuidam
transmiserat, ut Catholicis innotesceret; Heinsium

1)nbsp;Cf. Recueil de témoignages en faveur des Eglises Cath.
et du Clergé des Prov. Unies. (Utrecht 1763). préf. p. X.

2)nbsp;Cf. Secr. Bes. v. Holl. 21 Febr. 1703.

ö) Cf. Kerk. Plak. (II. I. p. 642. (24 Febr. 1703).
4) Cf. Eur. Jterc. 1703. .lan.—Julij. p. 261.

•îixisse, plura alia bullae exemplaria per provincias
'livulgata fuisse sibi compertum habere; nuperrinie
simul Parlamenti Parisiensis se accepisse arrestum
9. ejusdem mensis, quo cautum, ne ullae Pon-
tificiae bullae aut conslitutiones reciperentur, lege-
rentur, publicarentur aut executioni mandarentur,
^isi Rex litteris patentibus eas publicandas jussisset 1).
His rebus attentis, eodem anno d. 25 Maj. Ordines
Hollandiae decreverunt, bullam illam esse contrariam
Edicto suo anui 1702 d. 17 Aug., et omnibus
^agistratibus et Balivis mandatum fuit, ut ejus
®xemplaria colligerent eorumque venditionem impe-
d'rent, et simul diligeuter inquirerent, an in
aliqua ecclesia ostensa, lecta aut publicata fuis-
sent 2). Idem constitutum esse in Trajectina pro-
'^'incia, probatur. 3) Postea Hollandiae Ordines, pacem
Publicam firmare cupientes, mandatum imposuerunt
Qonnullis, qui curarent ut exauctoratio reversi in
patriam Goddaei revocaretur, aut alio modo proce-
^eretur, qui Ordinibus gratus foret 4). Frustra vero

1)nbsp;Cf. Hes. v. Holl. 22 Mey 1703.

2)nbsp;Cf. Kerk. Plak. dl. I. p. 644.
Cf. Gr. Vtr. PI. dl. I. p. 7,57.

■i) Cf. Kerk. Plak. dl. 1. p. 653. »dat snodanige middHm, die
hd. Gr. Mog. aeiigenaem eiide satisfavloir mogen wesen,

CoDDAEi causa agebalur, sed eatenus hi conatus
successeruiit, quod anno 1705 Gerardus Potcampius,
non abnuentibus Ordinibus, a Nuncio Apostolico
Vicarius consecratus fuerit. 1) At praematura hujus
morte ecclesia rursus carebat pastore. Inde ab boe
tempore reperimus, Vicarios munus non auspicatos
fuisse, nisi secundum Edictum anni 1702, rite a
clero electos et admissos ab Ordinibus, qui igitur,
dum sibi persuasum habebant, se ofiicio adstrictos esse
ad jura defeudenda Catholicorum, ne hi mero Curiae
Romanae arbitrio et sola via facti iis privarentur,
manifeste hoe munimeuto ostenderunt, se Romanani
dominationern tolerare nolle, ne civitas detrimentum
caperet. Sic Adamo Daehen cum liic Vicariurn se
gereret, non alia nisi a Pontifice impetrata facultate,
admissionem denegarunt, Vicariatus munus ei in-
terdixerunt, et acta Nuncii Colonieusis nulla de-

soudm mogen werden beraemt, waerdoor de rust en eenigheyt
onder de Roomsehgesinde ingezetenen volkomen wierdt hersteld.quot;

1) Cf. liât. Sacra, p. 527. — In epistola inedita Heinsii,
d. 30 .)ul. 1706 data ad .Iac. Hop, Bruxellis degentem, de Inter-
nuncio et defuncto Gbrakdo Potcampio, ita loquitur Consiliarius:
quot;Den Internuntius van den Paus tot Brüssel, heeft sich voor
desen met een goet effect tot het bekomen van een Vicaris ge-
moeyt,quot; et in epislola ad eundem data d. d. 13 Aug. 1706: »tfe»
Internanlius heeft deti laest overleden Vicaris geprocureert.quot;

t^lyraverunt, 1) postquam paullo aute proliihilum fue-
'■'ät, ne bullis abisque litteris, quibus cives Catholiei
siollicitabantur et peregre citabantur, obtemperare-
l^ur. 2) Similiter Ordines Generales d. 27 Apr 1726
statuerunt, ut post mortem Petri Govarts, Bus-
eoducensis Vicarii, nullus reciperetur nec agnosce-
i'ctur sine praevia sua cognitione, quia, ut dicunt,
magni refert, quis tali munere vestiatur, nimirum
qui civitati gratiosus sit. 3) Neque praetereunduin
est aliud factum, quo egregie Ordines argumenta
exposuerunt, cur clerurn defeuderint contra Aulam
Ronianam: pulcberrimum siinul nobis praebetur ex-
etnplum tolerantiae et sentiendi libertatis, quam
eivibus servare volebant. Quae anno 1713 a Cle-
mente XI édita fuerat bulla ünigetiitus, luagni
iuit causa laboris Nuncio Bruxellensi urgenti, ut
praesertim romano-catbolici sacerdotes barum regi-
•Juuni earn recipereut. Licet magna horum pars,

1)nbsp;Cf. Kerk. Plak. dl. I. p. 639.

2)nbsp;Cf. Kerk. Plak. dl. I. p. 638.

5) Cf. Kerk. Plak. dl. III. p. 296: '•Ende nademaal hetvoor
dienst van den Land« niet onverschillig kan zijn, wat per-
soon aldaar tot Vicaris word aangestelt, en dat verseekert behoort
■«;/». dat dezelve wel geaff'ectiomert moge weesen voor deese
ianUen.quot; tel.

narrante Wagenario, 1) bullae assenliret, et Nunciiis
omnes vires intenderet, ut nemo consecraretur nisi
qui bullae faveret, Jansesii asseclae eam rejecerunt,
et, conniventibus Ordinibus, Cornelium Steenhoven,
a capitulo electum anno 1723 d. 27 Apr. Arcbie-
piscopum Trajectensem constituerunt. Pontificis
confirmationem utique petiverunt capitula, .sed nul-
lis litteris responsum fuit: quapropter Dominicus
Maria Varlet, Babylonieiisis ecclesiae Episcopus,
qui nonnullis Catbolicis Confirmationis Sacramentum
administraverat, anno 1724 d. 15 Oct. eum conse-
cravit. 2) Veueta Respublica Aulae Romanae auc-
loritatem spretam existimans, Hollandiae Ordinibus
libellum exbibuit, et cives Catbobcos ad Papae obe-
dientiam exbortata est: nostrates vero summatim
responderunt, nullam vim esse adhibendam in rebus,
quae ad cultum pertinerent, et unicuique esse li-
centiam cogitandi, et colendi religionem eam, quae
optima videretur, si modo patriae salutem, mores, et
communem quietem non laederet; adjiciebant quoque
se uunquam Curiae Romanae indefiuitam toleraturos

1)nbsp;C.f. Vad. Hist. dl. XIX. p. 81.

2)nbsp;Cf. Nic. ÜRoiäüEiiSEN. Tract. V. p. Ö08,

«•sse poLcstatem, quippe latius se extensuram quam
multis aliis regionibus ubi ecclesia Romana vige-
quot;et, et clerum cum aliis juribus privaturam, tum pa-
I'Ocbiis, quibus peregrini hue missi praeficerentur. 1)
I^Ost Archiepiscopum Cornelium Steenhoven, ejus
successores rite electi a capitulo, omnes Pontificiam
confirmationem reverenter rogaverunt: attamen a
parte romana silentium tenebatur, et, etiamsi Brevia
admodum contumeliosa contra has electiones expedita
f'lerint, consecratioues non interruptae sunt. Nos-
trates etiam non desierunt, Paparutn dominationi
I'l rebus religiosis et civilibus caute prospicere.
Hollandiae Ordines d. 21 Sept. 1730 emiserunt
lt;^dictum, cujus nonnulli articuli non parvi sunt
•^lucendi 2). Inter aha statuerunt, nullum sacer-
*iotem munere suo fungi posse, nisi admissum »%
*'^hriftehjke acte van consent of toelaatingquot; ; nec
'iisi populäres admittendos fore (als geboore onder-
•iaanen van den Staat), qui, aiuequam admissio
indulgeretur, declararent »op haar Priestelyk woord,
plaats van eedequot;, se eorum sententiam toto pectore

1) Cf. Eur. Merc. 1732. .lan.-Julij. p. 141. seqq. «dat Haar HH.
^'og. nooit zullen kunnen toestaan, dat het Hof van Rome in hunne
aaten eene onbepaalde magt zou uitoefenen.quot;
Gf. Kerk. Vlak. (il. II. p, 561. seqq.

aversari, qui doceant Pontificein aut aliuin ecclesi-
asticum praepositum subditos a juramento et civili
mag-istratui débita obedientia absolvere posse; neve
beeret ecclesiasticis, qui seu a Curia Romana, a
ÎVuncio Coloniensi aut Bruxellensi, seu ab alio
Ecclesiae praeposito, directe vel indirecte accepisseut
bullas, brevia, décréta et maudata, quibus cives
citarentur, evocareutur, destituerentur, aut suspen-
derentur, bis uti nec talia cum aliis commuiiicare,
nisi hac cautione,quot; als veertien daagen nadat die
in originali sullen weesen vertoont aan de Gecom-
mitteerde Raaden, —en indien voor de exspiratie
van die veertien dageti niets ter contrarie aan haar
word geordonneert, dat sy alsdan, alcoorens daar
van gehr uik te maaken, sullen moeten geven Copie
aan de Hoofdofficieren of RailliuwP Simili modo
Gelriae Orciines d. 19 Oct. 1731 egerunt 1).

Mox alio exemplo probari potest, Ordines Gene-
rales sentiendi libertatem serio confirmare voluisse,
et imprimis conatos fuisse tam cives tueri, ubi
ecclesiastica auctoritate bi moverentur ad Romana
décréta recipienda, quam patria jura sancte servare,

1) Cf. CcW. Hac,. 111. p. 498. Art. VlU.

T'ioties haec perichtarentur. Documenta, quae pro-
pere nos lubet quum juris Placeti historiae in hac
pfriodo admodum inserviant, indubitateid ostendunt.
Legimus anno 1732 d. 23 Jul. Ordines Generales,
cognita mandati publicatione Episcopi et Principis
Leodiensis, c[uo omnes exconnnunicabantur qui famo-
sam illam bullam Unigenitus non mere et sine idla
rcstrictione reciperent, Magistratui Brabantino impe-
l'asse, ut parochiarum pastores qui Trajecti ad Mosam
ïttandatum illud publicaverant ad se vocaret, et iis
Cgt;rdinum indignationem exprimeret. Ratio cur hi
tam aegre factum tulerint, habetur in hac clausula:
»alzoo aan gemelde Pastoren bekend is, ende bekend
moet wezen, dat bet aan haar niet'toestaat eenige
mandamenten, decreeten of bullen, wat naam die
soude mogen hebben, binnen de stad van Maastricht
te publiceereu ofte ter executie te leggen, sonder
voorgaande kennisse van Haar H. Mog. ende sonder
daar op te hehhen verkreegen derseloer consent en
placetquot; 1). Hanc ob causam igitur pastores illi
quot;mandatum promulgare non poterant, nisi obtentis
litteris Placeti, quas cum non impetrassent, magis-

1) Cr. Kerk. Plak. dl. III. p. 297. seqq.

trahis jnbrbatiir ut eos certiores faceret, publica-
tionem nullam esse habendam, et cavendum ne
ullo modo contra parocliianos procederetur.

Hiiic aliud ejusdem generis jungendum est testi-
monium, quod majoris est momenti ut verbo tantum
memoremus, nam egregie eo ostenditur, Ordines verae
juris Placeti indolis et finis conscios fuisse, et cele-
berrimum opus, quo Stockmans Belgarum jus ex-
posuerat circa bullarum receptionem, non exiguam
bac in re praebuisse utilitatem. Alia enim extant
Ordinum Generalium acta d. 19 Dec. ejusdem anni.
Initio documenti reperimus Ordines, epistolâ d. 6
Sept, data, Episcopo Leodiensi causas indicasse,
quibus ducti statuissent quod supra laudavinius;
seil, eo solum animum intenderant, ut servarent
jus quod sibi competebat in Civitate Trajecto ad
Mosam tamquam Condominis cum Episcopo Prin-
cipe 1), et rerum statum ita reficerent, qualis ante

1) Cf. c. V. Henneqi'in, in dissert. De origine et natura prinei-
patus urbis Trajecti ad Hosam medio aevo. Lov. 1829. p. 72,
»Anno 1632 Trajeetum ad Mosam bello occupatur ab exerritii
reipublicae foederati Belgli, et Ordines Generales in jura Ducum
suceedunt, et una cum Episcopo imperium hujus civitatis tenent,quot;
et p. 73, ubi refertur art. 3 Constitutionis {reces) anni 1665: .La ville
sera doresnavant regie ft gouvernée par nous (Evéque de Liège)
conjointement avec les seigneurs Eslats généraux des provinces

'^anrlnh promiilgalionem liierat; quem si restituissct,
examinare volebant, quid utrique juris esset. Licet
Ordines putarent, post tam aequam ordinationem
Episcopum niJiil omissurum esse, quo publicationis
affectum suspenderet donec legitime judicata foret
Causa, ex hujus epistola d. 25 Sept, intellexe-
•quot;Unt, se frustra conatus impendisse difficultatibus
avertendis. Iterum vero ei proposuerunt, ut publi-
cationis effectus antea differretur, et declaraverunt
se credere non posse, eum Curiae Romanae ita e.sse
obnoxium, ut, quum bulla Unigenitus viginti et quod
excurrit annis abliinc esset édita, ei potestas aliquan-
tuhim differendi promulgationem deesset, uti con-
tendebat. Simul affirmaverunt se, etiamsi coUisiones
'''itare, et amicitiam cum eo lubentissime colere vel-
lent, nihilominus in decreto d. 23 .Tul. perseveraturos,
et suum jus vindicaturos esse. Addunt etiam Ordines
se non Episcopo injuriam aflferre, nec minuere voluisse
Jura quae ei in Civitate Trajecto ad Mosam essent,
nunquam toleraturos, eum quovis titulo, sine
sua cognitione et consensu ibi quid agere, quod

quot;nies du Pays-Bas comme un Estât et province a part, séparé
autres nos Estais et provinces, sans qu'auqu'uues ordonnances,
statuts. — pourront avoir lieu, autrement qu'avec préallable com-
'quot;quot;unication, et commun avis de nous et de nos Dépulei.quot;

so

eminptiliae ct aiictoritati Summi Imperantis contra-
rium foret, quippe qui solus dominus sit in propria
civitate, nec quid fieri et publicari ab extera po-
testate nisi impetrata venia sua, permittat. Insuper
ut res notoria adjicitur, Civitatem Trajectum ad
Mosam ab antiquo Ducibus Brabantiae fuisse sub-
jectam, cujus provinciae juribus privilegiisque etiam
frueretur. Porro dicitur, Ordines se rebus spiritu-
alib'is aut ecclesiasticis immiscere noluisse, ubi in-
vigilarent publicationi mandatorum ad bullas Cu-
riae Romanae observandas, quae Summi Imperan-
tis auctoritatem, civitatis jura, et publicam quietem
magnopere laedere possint: quare fere in omnibus
regionibus, ubi romana ecclesia viget,.juris com-
munis sit, nulla decreta Pontificia publicari, nisi
Summo Imperanti exbibita ut in Consiliis examinen-
tur, licentiam obtinuerint formula Placeti, Pareatis,
Visa, alia notam. Hoc jure utens Princeps non
de fide pronuntiat, sed sibi persuasum .habere vult,
aniiou edicta dogmatica saeculari potestati praeju-
dicent. Denique mirantur Ordines, ipsum Episco-
pum ad auctoritatem celeberrimi Stochmans provo-
casse, qui tamen constantem Placeti usuminBelgio
et imprimis in Brabantia ostendisset, dum insuper
Ciinarum acta aliaque documenta authentica niani-

clocerent, Brabantiae duces Trajecti ad Mösam
J'is iUud continuo excrcuissc. Ob Jias abasque causas
consti tuerunt Ordines se mandati promulgationem
P'iti non posse, et Episcopum rogaverunt super-
sedere usque ad tempus, quo controversiae compo-
sifae essent 1).

Sed et leve est negotium ostendere, Ordines juris
Placeti principiis posteriori quoque aetate adbaesisse,
ï't variis edictis ea coluisse. Cum audivissent libellum
quemdam, cui nomen Universalis Juhilaei, a Be-
ifEDiGTO XIV indulti, Ti-ajecti ad Mosam occulto
Diodo esse distributum, et non constare cujus jussu
ld factum esset, putabant boe ob nullam aliam
rationem locum habuisse, quam ut juri suo majes-
tatico injuria fieret, et d. 16 Jul. 1751 decreverunt,
»dat Haar H. Mog. niet kunnen toelaaten dat eenige
bullen, brevetten of decreeten, — binnen haare
Stad Maastright gepubliceert, of onder de gemeente
Verspreid worden, ten zy deselve alvoorens oj) de
geicoonlycke wyze door Haar H. Mog. zyn gevisiteert
geplacetteertquot; 2).

1)nbsp;Cf. Kerk. Plak. dl. III. 300. scqq.

2)nbsp;Cf. Gr. Pl. der St. Gen. dl. VIII. p. 289. Videantur etiam
vol. p. 290, 294, 298 et 299, ubi de Plaeeto longius agitur,

(j

82

TîroTÏter sic exposiiimus ea, qnibus juris Placeti
hisloriam liberae reipublicae tempore illustrare conati
sumus. Etiamsi pluribus aliis exemplis probari possit,
nostrates ecclesiasticorum auctoritatem omni tutela
liberarn noluisse, ne patria damnis aut turbis affi-
ceretur, ea duntaxat facta referre voluimus, quae
nobis apta videbantur, ut eluceret civitatis mode-
ratorum vigilantia in arcenda exterae potestatis
ecclesiasticae lubidine. Placeti usus hac periodo
profecto alio quodam adspectu est considerandus,
quam sub Comitum regimine qui romano-catholicis
sacris erant addicti; negari tamen nequit, eos, qui
libera republica ad rerum gubernacula sederent,
Placeto utentes, et civium salutem et malorum
aversationem ante oculos habuisse.

PAES TERTIA.

tgt;E JURE PLACETI RECENTIORI AETATE.

CAPUT I.

DE LEGISLATIONE FRANCICA CIRCA JUS
PLACETI INTERMEDIA.

Sic nobis restât historicae Placeti disquisitionis
ultima pars, quam ut rite aggrediamur, necesse erit
oculos adFranciam convertere, et ibi, everso antique
''egimine, statum ecclesiasticum attendere. Sub mo-
uarcbia magna potestate munitus fuerat clerus, qui
quot;igentes possidcbat terras, nullaque solvebat tributa.
Mutata universa rerum facie, necessario inde sequi
debebat, etiam ecclesiae conditionem intra pristinos
1'mites subsistere non posse. Jam anno 1789 d.
2 Nov. Conventus Constituens decrevcrat, bona

Ö*

ecclosiastica communia fore (à la disposition de la
nation), dum civitali incumberet officium sustentandi
cultum et ecclesiae ministros 1). Majoris est mo-
menti, quod d. 12 Jul. 1790 ordinabatur Civili
illa Constitutione cleri {constitution civile du clergé) 2).
Inter plura alia, haec scitu digna videntur: dioecesium
numerus idem constituebatur qui regionum {dépar-
temens); dignitates, canonicatus, praebendae et
monasteria abolebantur; nulli civi neque ecclesiae
aut parocbiae licebat, ullo modo et quovis praetextu
episcopi auctoritatem agnoscere, qui sedem ab extera
potestate hujusve delegatis teneret; episcopi elige-
rentur et quidem plurimis suffragiis, et eatenus
canonica institutio abrogabatur, ut confirmationera
a Papa impetrare non liceret, sed ei tamen ad fidem,
unitatem et communionem cum eo servandam scribe-
rent, uti universae ecclesiae capiti; etiam ante con-
seerationem coram magistratu municipali, populo
et clero, solenne juramentum fidelitatis civitati, legi
et regi praestare deberent, quod eodem anno decreto
d. 27 Nov. denuo praescribebatur. Fuerunt vero
ecclesiastici non pauci, qui hoc promittere recusa-

1)nbsp;Cf. Duvergier, C.oll. des lois, t. I.

2)nbsp;Cf. cod. vol.

'quot;ent, et Pontifex bulla d. 15 Apr. 1791 horum
denegationem probabat. 1) Hi a Gallis vocabantur
'gt;non assermentésquot;, et iis omni interdieebatur munere
saeerdotali, dum alii quibus nomen »assermentésquot;,
ecclesiasticis functionibus investiebantur, et civitatis
tuitione fruebantur. Quam caute inveterata placita
ecclesiae gallicanae confîrmaverit Conventus Con-
^tituens, intelligens magni referre civitatem muniri
eontra Curiae Romanae machinationes, sal va reve-
rentia erga ecclesiae caput, manifestum est e decreto
d- 17 Jun. 1791, cujus primus articulus haec continet:
»Aucuns brefs, bulles, rescrits, constitutions, de'crets,
et aucunes expéditions de la Cour de Rome, sous
quelque de'nomination que ce soit, ne pourront être
reconnus pour tels, reçus, publiés, imprimés, affichés,
'Il autrement mis à exécution dans le royaume,
mais y seront nuls et de nul effet, s'ils n'ont été
présentés au Corps-Législatif, vus et vérifiés par lui,
et si leur publication ou exécution n'ont été aulo-
risées par un décret sanctionné par le Roi et pro-
®iulgué dans les formes établies pour la notification
des lois.quot; Altero articulo, publicae quietis pertur-
l'atores dicebantur, qui contra decreti verba facerent,

1) Cf. C. v. Rotteck, Àllg. Gesch. (1836) tlF'' B. p. 536.

et iis poena infamiae {degradation cioiquè) irroga-
batur 1). Quae referre vobiimus hac opportunitate,
quia, ut infra videbimus, paucis annis post de ea
lege disputatum est. Non mirum est, illam eccle-
siasticorum divisionem civitatis saluti admodum no-
cuisse, nam diversissima erat illarum factionum
hierarchia. Ejus rei praeclarus nostrae aetatis his-
toricus veras nobis exposuit rationes. Ecclesiastici
jurati obtemperabant episcopis, qui sub Constitutionis
Civilis regimine erant instituti, quibus, multis jam
mortuis, successerant alii non regulariter, omnibus
sacris proscriptis, quippe a ciandestinis capitulis
electi, aut justos potestatis fines egressi, quam ob
rem horum auctoritas a fidelibus spernebatur. Injurati
vero episcopi fere omnes patriam reliquerant, et eorum
potestas civitati magna mala minabatur, quia ecclesiae
gubernabantur per vicarios a Curia Romana pro-
batos, et non levis erat suspicio fore ut, post exsu-
lantium episcoporum mortem, Francia prorsus Roma-
nae sedi subjiceretur 2). Talis erat rerum status, quum
Prunus Consul discordi et ad interitum vergenti

1)nbsp;C.f. Duvbrgier, t. III.

2)nbsp;Cf. Thiers, UUt. du Cons, et de VEmp. (Paris 1845) t. III.
l. XII.

ecclesiae pacem reddere cupiens, cum Papa egit, et
insigne illud Goncordatum d. 23 Fruct. An IX. (10 Sept.
1801), post multas magnasque düFicultates cum eo ini vi t.

Ipsius Goncordati examen omittere debemus, quia
3d argumentum nostrum non adeo pertinet; inter
adjectos tamen lege d. 18 Germ. An X. (8 Apr. 1802)
dli conventioni articules, ita dictos Organicos, magni
eos inspicere refert, quibus civitatis jura circa sacra de-
hniebantur. Horum nunc duo commemorandi sunt
qui nobis inserviunt. Sic legimus articule primo:
»Aucune bulle, bref, rescrit, décret, mandat,
provision, ni autres expe'ditions de la cour de Rome,
môme ne concernant que les particuliers, ne pour-
ront être reçues, publiées y- imprimées, ni autrement
mises à exécution, sans V autorisation du Gouverne-
ment.quot; Porro articule tertio:

»Les décrets des synodes étrangers, même ceux
des conciles généraux, ne pourront être publiés
eu France, aoant qus le Gouvernement en ait exa-
niiné la forme, leur conforniité avec l(!s lois, droits
et franchises de la république française, et tout
qui, dans leur publication pourrait alte'rer ou
intéresser la tranquillité publique.quot; 1).

1) Cf. Duvekgier, t. XIU.

Artieulo illo primo non solum antiquum, sed
etiam certissimum juris publici eeclesiastici Francici
praeceptum agnitum fuit; 1) opus enim, cui titulus
Preuoes des Lihertez de VEglise Gallicane abundat
rebus judicatis, quibus constitutiones apostolicae,
quae sine licentia invectae erant, suppressae sunt,
et nominatim totum ejus caput decimum inspicien-
dum est. Uti jam multo antea erat constitutum, veri-
similiter quia natura sua non apta viderentur ut pa-
tescant, rursus decreto d. 28 Febr. 1810 statuebatur,
brevia poeuitentiaria executioni mandari posse nul-
la obtenta praevia venia; artieulo ejus primo inve-
nimus: »Les brefs de la péniteucerie, pour le for
intérieur seulement, pourront être exécutés sans
aucune autorisation.quot; 2).

Quod attinet ad alteram articulum de decretis
synodorum exterarum et conciliorum geiieralium.

1)nbsp;Cf. Traitai des droits et libertez de VEgl. Gall. p. 15.
'Bulles ou lettres Apostoliques de citation executoriaUs, falmina-
toires, ou autres m s'exeeutent en France sans Pareatis du Uoij
ou do ses officiers.'- et p. 20. „Observans soigneusement que
toutes bulles et expeditions venans de cour de Rome fussent vi-
sitées. pour sçavoir si en icelles y avoit aucune chose qui portast
prejudice, en quelque maniéré que ce fust, aux droicts et liber-
tez de l'Eglise Gallicane, et à Vauthorité du roy.quot;

2)nbsp;Cf. Kondonneau, Coll. d. lois franç. t. VI. p. 445.

etiani ille antiqiiis juris Francici principiis erat con-
®€ntaneus, quod similiter videre est in jam laudalis
^fobationihus. 1) Animadvertendum tamen est,
iieutro horum articulorum organicorum ullam poenam
delinquentibus esse irrogatam. Eorum ordinatione
nihil no vi igitur inductum erat, et egregie nobis
probatur, libertates ecclesiae galhcanae etiam hoc
tempore constanter servatas fuisse, ad quarum de-
fensionem priores reges, Parlamentum et Universilas
tam diu et serio vires intenderant: praeterea illo-
rum momentum non parum augetur, si attendamus
COS simul veluslissimum Belgarum jus confirmasse;
quam ob rem dici nequit, Belgii provinciis australibus
ïnauditam novitalem impositam fuisse, tempore quo
Prancico regno junctae, et hujus legibus obedientiam
debenles, Concordati auctoritate obstringebanlur.
Fortasse vero, (etiamsi jam multis documentis tum
antiquorum, tum posteriorum temporum ostende-
rimus, nullas bullas Pontificias, nec exlerae eccle-

1) Cf. seil. cap. XIV, cujus inseriptio est: »ö«e Us conciles
généraux ne sont point receus ny publiez en France, que par ta
permission et autorité du Jioy.quot; Eodem capite, ratione Pragma-
Sanctionis regis Caroli vu, dicitur »m qua rex noluit
lt;^cepiare omnia décréta Concilii Basiliensis, sed tantum ea quae
quot;onsona juri forent, et quae in nullo poterant suck reipublicae
P^aejudicare vel derogare.quot;

siasticae potestatis décréta elFectum apud nos sortici
potuisse antequam Placetum obtinuissent), quis quae-
rat, an duo illi articuli etiam in patria nostra,
Napoleonte imperante, vim legis acceperint?

Qua de re nullum adesse potest dubium.

Imperator statim, postquam d. 16 Mart. 1810
Ludovicus rex fratri suo cedere coactus fuerat Zee-
landiam, Brabantiam Septentrionalem, HoIIandiam
usque ad flumen Merwe dictum, et Gelriam usque
ad Vahalin, eodem modo qui jam in Francia recep-
tus erat, in illis regionibus sacra constituere ince-
pit. Hoe enim eflici potest cum ex decreto d. 26
Apr. 1810, quo regio vocata Departement des Bou-
ches-du-Rhin in dioecesim erigeretur, cujus sedes
Sylvaducis foret 1), tum ex ejusdem anni decreto d.
15 Maj., quo in regionibus sie nominatis Dépar-
temens des Bouclies-du-Rbin, des Bouches-de-l'Es-
caut et de l'Arrondissement de Breda promul-
gabatur decretum d. 25 Febr. 1810 2) et Ludovici

1)nbsp;Cf. Fortüij.n, Ferz. v Wetten, dl. III. p. 128. Art. 4.

2)nbsp;Hoc seil, decrcto, Liinovici XIV edictum cum Cleri Gallicani
ßeclaratione anni 1682, generalis imperii lex dcclaratum erat, uti
jam dudum antea Parlamentum Parisiense plus semel illam Decla-
rationem civitatis legem clamavcrat, v. c d' 29 lan. d. 23 lun.
d. 10. Djc. 1683, d. 14 et 20 Dec. 1693. Cf. Dupin, Man. du
droit publ. eccl. frang. {ie éd.) p. 119.

^IV edictum, quod ita dcfinitum leg-imus: »qui
établit les principes antiques et inviolables de l'Eglise
Gallicane contre toutes prétentions usurpatrices de
la Cour de Rome, ne'es de la doctrine de Grégoire
Vli et de ses adherens, qui est aussi contraire à
l'esprit de l'Evangile et de Jésus-Christ, qu'à l'iii-
dépendance et à la dignité des nations et des Sou-
verains, et qui a inondé le monde de sang.quot; 1).

Brevi post, seil, in decreto 22 lun., enumeratas
'övenimus leges ad sacra pertinentes, quarum ex-
ecutio in iisdem regionibus jubebatur, et inter eas
Qiemorantur lex d. 18 Germ. An X., decretum d. 25
ï'ebr. 1810 et supra relatum illud d. 28 Febr. ejus-
dem anni, quo sola brevia poenitentiaria praevia ve-
Uiae impetratione excipiebantur. 2) In hisce igitur
patriae partibus articulorum organicorum auctoritas
denegari nequit. Sed, cum mox totum Hollandiae
fegnum Francico adjectum fuerit imperio, eorum vis
non minus in ceteris civitatis regionibus invaluit,
^ti apparet ex decreto d. 6 lan. 1811, staluente
leges d. 22 lun. 1810 introductas (inter quas refer-
•-ur lex d. 18 Germ, An X.), in septem novis regio-

c.r. FORTUIJN, Verz. v. Wetten, dl. III. p. 146. Art. 6.
-) Cf. idem. dl. 1. p. 9, 10.

nibus executioni mandandas esse inde a primo die
Martii 1). Paucis verbis probationes attulimus, quae
nobis evidenter ostendunt, non solas Belgii provincias
australes, sed septentrionales similiter sub Napoleontis
regimine articulis illis organicis obtemperare debuisse.

Dura sic prudenter prospiciebatur, ne quid a Curia
Romana impetratum reciperetur, publicaretur, typis
mandaretur aut alio modo effectum sortiretur sine
praevia Imperantis licentia, neve ulla exterarum
synodorum quin etiam generalium conciliorum de-
creta in Francia promulgarentur antequam exami-
natum fuisset, annon civitatis juribus obstarent et
publica quies eorum publicatione perturbari posset,
eadem simul lege d. 18 Germ. An X. cautiones ad-
hibitae fuerunt, casu quo sua abuterentur potestate
ecclesiastici. In artieulo sexto enim non obscure
abusuum casus determinantur, 2) licet speciatim

1)nbsp;Cf. Fortuijn, Verz. v. Wetten, dl. I. p. 69.

2)nbsp;«Les cas d'abus sont: l'usurpation ou l'excès de pouvoir,
la contravention aux lois et règlements de la république, l'infrac-
tion des régies consacrées par les canons reçus en France, l'at-
tentat aux libertés, franchises et coutumes de l'Eglise Gallicane,
et toute entreprise ou tout procédé qui, dans l'exercice du culte,
peut compromettre l'honneur des citoyens, troubler arbitrairement
leur conscience, dégénérer contre eux en oppression ou en in-
jure, ou en scandale public.quot;

^on ennntienlnr, qnod et propter multitodinem
at'tuum qui quotidie fere incidere possunt, fieri
iicquibat, et ecclesiasticis facilem praebuisset oppor-
tunitatem omnia faciendi, de quibus legis verba
Silentium tenerent: horum abusuum cognitio ex
eodem articulo ad Consilium Status pertinebat. Iam
antiquitus notum fuit ilhid jus recurrendi ad Prin-
cipom, quoties judices ecclesiastici aut jurisdictiouis
suae fines excesserant, aut canones violaverant. In
fi'ancia Omni tempore appellationes de abusu {appels
fromme d'abus) civitati tribuebantur, et saepe ipse
clerus civilis potestatis intercessionem invocaverat:
olim illa judicia a regibus Parlamento erant com-
missa, et secundum libertatum gallicarum praeeep-
ta abusus adesse intelligebantur, quum jurisdictio
Usurparetur, aut contra sancta décréta, ecclesiae
ffallicanae jura et privilégia, nec minus contra re-
gis edicta et parlamenti sententias ageretur. 1) Lex
'S'ltur d. 18 Germ. An X. iisdem fere verbis utens,
■*'etus juris praeceptum confirmavit. At vero etiam
maxime convenit cum principiis hac in materia in
ï^elgio receptis, ubi magna cum auctoritate de talibus
abusibus judicare solebant Consilia. Quod si quis

1) Of. Traitez des droits et libertez de l'Egl. Call. p. 20. seqq.

pinra scire velir, Zvpaeum i) et imprimis van E-^pen
consulat, mnllum in hoe arjjumento versatum virum, 2)
nec legere omittat Advocati Fisci Graswinckel opus
ubi de re locutus est, 3) et opusculum anonymi,
Janmerhingen over de Vrijheden der Belgische
Kerk, cet. 4) dum insuper egregie et ample tota
materies exposita est in Répertoire de l'adm. et du
droit adm. de la Belgique, voce Jhus. 5) Nobis vero
diutius in hoe immorari non licet, et si pauca
quaedam de abusibus notavimus, hac unica ducti
fuiinus ratione, quod casus non desint in Francia,
qui modo usurpationem tituli legibus abrogati aut
collati a Papa per breve non rite receptum et publi-
catum, modo promulgationem brevis papalis nulla
ob tenta praevia venia spec tarent, in quibus recursus

1)nbsp;Cf. Jus Pontificium novum.

2)nbsp;Cf. Van Espen, Scnpta omnia, t. IV, p. 287. seqq. Tracta-
tus de recursu ad Principem.

3)nbsp;Cf. Opperste Macht, dl. II. p. 195. seqq.

4)nbsp;Cf. p. 52—76.

5)nbsp;Par mm. C. db Broückere et F. Tielemans. (Brux. 1834)
t. I, ubi sub lege d. 18 Germ. An X. tres distinguunlur species
recursus ad Consilium Status, scil. »1» Le recours d'office exercé
en France par les préfets et en Belgique par les gouverneurs de
province. 2quot; Le recours exercé par des particuliers dans leur
intérêt privé. Squot; Le recours exercé par les clercs inférieurs contre
un supérieur ecclésiastique.quot;

exercebatur. 1) Denique ad Placeti bistoriam bujns
Periodi Francicae pertinet citatio legis d. 14 Vend.
An X., qua nempe inter Consilii Status officia etiam
bullarum refertur examen, antequam hae publi-
centur; »les attributions du conseil d'état relative-
ment aux cultes, seront — d'examiner avant leur
publication en France, tous les rescrits, bulles et
l^refs de la Cour de Rome.quot; 2).

Obiter monendum est, postea in Francia decreto
d- 25 Mart. 1813 art. 5. appellationes de abusu Curiis
^quot;premis tributas, sed edic to d. 29 Jun. 1814 art. 8. rur-
®us earum cognitionem Consilio Status datam fuisse 3).

Hucusque varias leges Francicas commenioravimus,
qiiarum si non omnes ad disquisitionem nostrara
•^nice pertineant, nonnullae vero aperte ostendunt,
ïiec languente regiae potestatis splendore, nec cres-
eente Napoleontis auctoritate, jus Placeti in Francia
quot;eglectum fuisse.

1) Cf. decretum d. 26 Mart. 1812, edictum d. 23 Dec. 1820,
lt;1. 9 Mart. 184S. Consule Dupin, Man. du droit puhl. eccl.
f'^anç. p. 54 et 559.

Cf. Duvergieu, t. XIII. — Cf. Arrêté du 11 Bnim. An XII.
l'WiN, Man. p. 53.

Cf. .!. Quarles van Ufford, in dissert. De Goncilio-Status
^''ancico et Neerlandica. Lugd. Bat. 1844. p. 42 et GO.

CAPUT IL

DE JURE ERANCICO NOVISSIMO.

Cnm nostra aetatc dictum sit, jus Placeti in Fran-
cia vindicari ex generalibus gubernandi principiis
et primo artieulo legis d. 18 Germ. An X., nec ta-
men ulla lege sanctionem poenalem additam fuisse,
unde contendunt, illius juris conservationem aut
amissionem non pendere a quaestione, utrum lex
poenam quamdam comminetur necne, 1) et alii contra
putaverint, articulos207et208Cod. Poen. inter se junc-
tos re vera poenam continere, quam subirent illi qui face-
rent interdictam bullarum publicationem, quae poena
si deficeret, nemo nisi morali tantum obligatione
teneretur ad laudatum articulum organicum obser-
vandum, nos haec sententiarum controversia stimulât,
ut breviter articulorum 207 et 208 historiam expo-
namus, et horum ortum a fonte repetamus. Articu-

1) Cf. Memorie van Beantwoording op het voorloopig verslag,
belrefTeiide het Wetb. van Strafr.

lus 207 muldtam 100 franconim ad 500, et carceris
Poenam unius mensis ad duos annos indicit omni-
bus sacrorum miuistris, qui de quaestionibus aut ma-
teriis religionem spectantibus commercium habuerint
cum curia aut potestate extera, sine praevia illius
eommercii declaratione Imperatoris Administro facta
et obtenta hujus venia, dum articulus 208 ca vet
de ejusdem delicti indole et qualitate graviori, quo
Casu dehnquens exsilio punitur, nisi aliam poenam
meruerit severiorem, lege constitutam. 1) Videamus
nunc rationes quae legislatorem moverint. De bis
Comes Berliee Consiliarius, in sessione d. 6 Febr. 1810
Coetns, oui nomen Corps-Législatif, ita locutus est:
»Cette dispo.sition, d'une haute importance, ne saurait

1) Art. 207. — Tout ministre d'un culte (jui aura, sur des
Questions ou matières religieuses, entretenu une correspondance avec
me cour ou puissance étrangère, sans en avoir préalablement in-
formé le ministre de l'Empereur chargé de la surveillance des cultes,
sans avoir obtenu son autorisation, sera, pour ce seul fait, puni
lt;î'une amende de 100 francs à 500 francs, et d'un cmprisoime-
quot;lent d'un mois à deux ans.

Art. 208. — Si la correspondance mentionnée en l'article précé-
•ient a été accompagnée ou suivie d'autres faits contraires aux dis-
Positions formelles d'une loi, ou d'une ordonnance de l'Empereur,
'e coupable sera puni du bannissement, à moins que la peine ré-
sultant de la nature de ces faits ne soit plus forte, auquel cas
•^ette peine plus forte sera appliquée.

alarmer que les artisans de troubles, et les hommes,
s'il en est encore, assez insensés pour croire, ou
assez audacieux pour dire que VEtat est dans l'Eglise
et non VEglise dans l'Etat,

Cette maxime ultramontaine, qui put prévaloir
lorsqu'un pontife étranger disposait des empires et
déposait les rois, a é(«î depuis longtemps reléguée
dans la classe des erreurs qu'enfantèrent les siècles
d'ignorance.

Il ne s'agit pas, au reste, de rompre les rapports
légitimes d'aucun culte avec des chefs même e'tran-
gers; il n'est question que de les connaître, et ce
droit du gouvernement, fondé sur le besoin de
maintenir la tranquillité' publique, impose aux mi-
nistres des cultes des devoirs que rempliront avec
empressement tous ceux dont les coeurs sont purs
et les vues honnêtes. Si cette obligation gêne les
autres, son utilité n'en sera que mieux prouvée.quot; 1)
Perspicua haec Consiliarii verba procul dubio pro-
bant, legislatorem Francicum hisce ita conceptis
articulis ministros sacrorum catholicorum praesertim
spoctasse, eoruinque cum Curia Romana commercium.

1) Cf. I.ocRii, La législ. civ comm. et crtm. de la France, t.
XXX p. a-ll scqq.

licet nulla facta sit distinctie, et generaliter omni-
bus, cujuscunque sint cultus, eadem imponatur
obligatio. Nihilominus nobis palam est, eum nequa-
fuam inferre voluisse impedimentum legitimae cum
capite etiam extero necessitudini, et huic contrarium
non existimabatur, ubi publicae quietis causa prohi-
bebantur ecclesiastiei, ne cum potestate extera de
rebus religiosis agerent, nisi, facta Imperatoris Admi-
nistro declaratione, hujus obtinuissent consensum.
Cur haec munimenta adhibuerit legislator, et tanta
sollicitude ejus animum impieverit, ratio in eo versari
Videtur, quod non raro docuisset experientia, negotia
politica suscipi obtentu religionis, et admodum peri-
eulosum esse civitati, si sacrorum ministris liceret
®iue ulla custodia de gravibus quaestionibus commu-
nicare cum exteris, quorum auctoritas tam facile ad
patriae damnum vergat, Cujus prudentiae non pri-
mum praebet exemplum Codex Poenalis, nam testi-
ttionia ex patria historia desumta luculenter ostcn-
*lunt, neque nostrates hanc materiam neglexisse.
Jarn ipsa Synodus Dordracena, bene videns non a
uiero suo arbitrio pendere, statuerat: »Op wat wyse
®ien met uytbeemsche, ende insonderheyt met de
fransche kercken correspondentie kan ende moet hou-
den, sal met de Heeren Staten Generael gecommu-

nioecrt werden.quot; 1) Memoratu vero non indignum
est quod ea de re etiam decreverunt Hollandiae
Ordines, et nobis persuasum erit, eos nullum
commercium praevia sua cognitione exceptum vo-
luisse. Die enim 7 Nov. 1665 in eorum actis
invenimus: »dat de bedienaers des goddelycken
woords haer sullen hebben te onthouden van alle
correspondentien buyten 's lands, in saecken mate-
rie van Staet raeckende, en oock over kerckelycke
saecken buyten 's landts geen correspondentie te
dry ven, dan met kennisse en volgens d'ordre der
Regeringe.quot; 2) Uti vidimus, haec verborum sen-
tentia non multum a legislatoris Francici artieulo
discrepat, et dicere non possumus eum aliquid in-
terdixisse, quod antea prorsus inauditum fuerit.
Lubenter concedimus his cautionibus quodammodo
liberum Catholicorum exercitium restringi, quippe
qui exterum caput agnoscant, attamen fateri debe-
mus legi.slatorem, quando ministrorum communica-
tiones praeviae subjecerit approbationi, et iis dififi-
disse dici possit, nec tantopere vituperandum esse.

1) Cf. Gr. PI. dl. III. p. 416. (Postacta van dc Nat Syn te
Dcrdreeht, Sessie 162. iS«. 4).
9) Cf. Gr. PI. dl. III. p. 473.

'lec inaui timoré affectum fuisse. Nam nunquam
oblivisci debemus, ecclesiae pastores cives esse, qui-
tus incumbit officium patriae saluti favere, et ejus
legibus obtemperare, si harum ipsi frui velint tui-
tione; licet re vera Catholicos, Papam uti universae
ecclesiae praepositum colentes, sanctam praestare
oporteat ejus jussis reverentiam, quatenus haec unice
•quot;eligionem spectent, et civitatis commodis non ob-
stent, dum neutiquam certe illorum sacrorum ministris,
ßisi summa injuria, adimetur facultas cum Pontifice
communicandi de rebus quae ad fidem servandam
uecessariae sunt. At exempla docuerant non paucos
Pontifices saecularem potestatem iuvasisse, et legis-
lator sibi conscius fuisse videtur, plures inveniri
ecclesiasticos, qui cum civitatem ecclesiae inesse
dicerent, papali auctoritati ita perperam addicti
essent, ut in omnibus rebus se ei subditos agnos-
eerent, et legum officiorumque observantiam Pon-
tificis voluntate metirentur. Hoc saltem deduci
potest ex oratione nobilissimi Noailles habita ad
Goetum, qui vocatur Corps-Législatif, d. 16 Febr.
tSiO; »De quelque fonction qu'on soit revêtu, on
«e cesse point d'être sujet de son prince et de l'Etat;
on ne s'affranchit point des devoirs que l'amour et
iws sermens nous imposent; on n'appartient point

à une autre puissance, — c'est un délit reprehen-
sible et dangereux d'entretenir des relations avec
une puissance étrangère contre le gre' de son souve-
rain, d'avoir une correspondance avec elle sur les
fonctions que l'on exerce, de lui vouer une sorte de
soumission, de se constituer son subordonné, et de
faire dépendre l'exercice de ce qu'on doit à sa patrie,
de ce qu'on croit devoir à une autre puissancequot; 1).
Recte igitur legislator intellexit commercium habitum
ab ecclesiasticis talibus opinionibus imbutis, civitati
valde nociturum esse, quippe quo imperium in
imperio constitueretur multaeque orirentur difficul-
tates, ad quas tollendas necessaria visa est actuum
nolitia, Sufficiant haecce, ut legislatoris appareat
voluntas eorum tantum actionibus invigilandi, qui
cum extera potestate nimis periculosum et perni-
ciosum commercium habere velint.

Transeamus nunc ad quaestionem illam, utrum
articuli 207 et 208 revera adhiberi possint contra
eum qui ilhcite bullas, brevia, aliaque Curiae Roma-
nae décréta et mandata publicaverit, aut quovis modo
executioni mandaverit, necne. Sed antea, licet duo
hi articuli inter se cohaereant, brevissime eos separatim

i) Cf. Locré, La Uyisl. civ. comm. etcrim. t. XXX. p, 291. seqq.

cxponere voliimus, nam hac via utentes facilius
nobis erit illud examen. Agamus igitur primo de
artieulo 207.

Contendunt Cha.uveau et Hélie, factum cui hoc
artieulo providetur, delictum morale proprie non
^^onstituere, sed nudam contraventionem materialem
Puniri, nam lex aliquid describit quod facere prohi-
bitum est, nulla ratione habita objecti et consilii
quo commercium habitum sit 1). Attamen in arti-
eulo maximum et minimum poenae distinguitur,
unde majorem minoremve dolum et culpam omniuo
respexisse legislatorem, non immerito dicas.

Si articulum perlegimus, statim videbimus delic-
tum, de quo agitur, non locum habere, nisi
baec quatuor concurrant, scilicet, ut commercium
babitum sit 1°. a sacrorum ministro 2quot;. de quaes-
tionibus aut materiis religiosis 3°. cum curia aut
potestate extera 4°. sine praevia Imperatoris Admi-
ûistro facta declaratione et obteuta hujus venia.
Aute omnia quaerendum videtur, quid intelligendum

I) Cf. Théorie du Code Pénal, (éd. augm. par .T. S. G. Nypels,
®ruv. 1845.) t. I. p. 560. N». 1997. »Kemarqaons qu'il ne
®agit point ici d'un délit moral; la loi trace une prohibition et
punit toute infraction matérielle à cette défense; elle fait abstrac-
'ioa de l'objet de la correspondance et dc l'intention qui l'a dirigée.quot;

sit voce ilia »correspondance.quot; Vulgo eerie hoc
vocabulo contineri soient scriptura seu litterae, sed
tamen non omittendura est, alio modo similiter
commercium haberi posse, verbis nempe, et sane
sacrorum minister puniendus esset, si manifeste
constaret, eum hac via inita de rebus religiosis sine
Imperatoris Administri consensu cum extera potes-
tate communicasse. Ita etiam animadvertit Juris-
consultus Garrot, qui simul observât, articulum ut
poena irrogetur non postulare commercium directum,
unde sequitur delictum adesse, si probationes afferri
possint, sacrorum ministrum indirecte i. e. per
aliorum hominum intercessionem egisse I).

Supra jam retulimus, nullam a legislatore factam
esse distinctionem, et eum indiscriminatim hoc
articulo omnes ministres, quibuscunque addicti sint
sacris, respexisse.

Quaerat fortasse quis, quomodo accipienda sint
verba »avec une cour ou puissance étrangère,quot;
utrum sermo sit de curia aut potestate ecclesiastica,
an saeculari? Nisi ahud adducere possemus testi-
monium, respondere sufamp;ceret, verba gcneralia esse,
et nobis non esse distinguendum, ubi ipsa lex non

1) Cf. Commentaire sur le Code Pénal t. I. ad articulum 207.

distinguât. Sed, ut omne dubium ea de re tollatur,
Praeterire nolumus responsum a Jurisconsulto Berlier,
m sessione d. 4 Jan. 1811 Gonsilii Status, datum
Napoleonti roganti, an articulus 207 ad eccksiasticos,
qui cum Papa, Roma imperio Francico adjecta, illicite
communicassent, extendi posset. Putat Consiliarius
articulum omnem complecti potestatem, tam spiri-
tualem quam temporalem, licet etiam declaret, legis
seripturam quidem majori diligentia concipi potuisse,
sed prudenter cavere voluisse legislatorem, ne Papa
nominatim designaretur, quippe qui illa enuntiatione
«puissance étrangèrequot; non obscure comprehende-
retur 1).

Pauca etiam attendenda supersunt, ratione de-
lgt;itae Imperatoris Administro declarationis et im-
petrandae veniae priusquam commercium locum
habere possit. Ex articulo non utique sequitur
sacrorum miiiistrum teneri ad epistolas verbi causa
tradendas, et eas censurae quasi submittendas;

1) Cf. Locré. La législ. civ. comm. et crim. t. XXX. p. 316.
'On a certainement eu le Pape en vue dans cette disposition;
® est contre ses entreprises qu'elle est dirigée. Si la rédaction n'est
fûs plus précise, c'est que par prudence, on a voulu éviter de le
nonimer, et qu'on a cru que le Pape se trouverait suffisamment
désigné sous l'expression générique, puissance étrangère.quot;

Admifiistri siifficit consensus, quem si obtinucrit
sacerdos, statim cum curia extera agere potest 1).
Contendere vero quis nequit, nihil aliud requiri a
sacrorum ministro nisi ut hic veniam communicandi
petat, et nudam faciat declarationem. Nam quo-
modo alioquin dijudicabitur, an commercium illud
civitati periculosum futurum sit, necne, et satisfaciat
legislatoris consilio profitentis, ut vidimus, »il ne
s'agit pas de rompre les rapports legitimes, il n'est
question que de les connaître:' Secundum hoc
argumentum omnino sacrorum minister declarare
tenebitur, qua de re commercium inire velit. Sed
et propter aliam rationem ad id obligari videtur,
quia enim vix credere possumus Imperatoris Adnii-
nistrum aliquid concessurum esse quod ignoret,
unde, si casus incident periculosum quoddam com-
mercium habitum fuisse, ad obtentam licentiam
provocandi praeberetur facultas. Denique respectu
impetrandae veniae attendendum est articuli voca-

1) Sic quoque opinantur Chacvead et Hélie, 1. I. .11 résulte
des termes de l'article, que ce n'est point une censure légale-
luent établie de la correspondance du clergé: le ministre du culte
n'est assujetti qu'à demander l'autorisation de correspondre; cette
autorisation obtenue, il peut s'adresser directement à la cour
étrangère, sans être astreint à communiquer ses dépeclies,quot;

bulum »préalablement,quot; quo patet sacrorum minis-
trum ante omnia veniam petere et obtinere debere,
quot;am poenae etiam obnoxius foret, etsi Administer,
incboato jam commercio cum extera potestate, con-
sensum suum dedisset. 1).

Quid articulo 208 diccre voluerit legislator, non
latet. Ibi non amplius agitur de nuda violatione
Probibitionis priori articulo enuntiatae, sed legis-
lator prospexit casui, quo tale commercium, quale
ex articulo 207 punitur, aggravatur factis conco-
initantibus et abis subsequeutibus, quae alicui legi
et imperiali edicto contraria sint. Recte dicunt
Chauveau et Hélie omnino requiri, nisi solus articu-
lus 207 applicetur, facta illa concomitantia ita esse
eonstituta, ut agentis dolosam patefaciant volunta-
tem 2). Praeterea, ut crimen adsit, aliud quid
observandum est, scilicet, directo modo expressis
legis seu edicti verbis repugnare debent facta con-
eoinitantia, i. e. secundum Garnot, »que l'on ne

1)nbsp;Hac de re notavit Carnot, 1. 1. »en sorte que l'approbation
lue le ministre du Roi aurait pu donner après coup à la corres-
pondance qui aurait été entretenue, ne servirait pas d'eicuse au
l'inistre du culte qui s'y serait livré sans avoir commencé par
s'y faire autoriser.quot;

2)nbsp;Cf. Théorie du C. P. t. i. p. 561. IVquot;. 1999.

pût en faire une autre application avec quelque
apparence de probabilité; car tout acte qui peut
se légitimer sous un rapport quelconque ne constitue
pas un véritable délit, et ne peut dès-lors emporter
aucune peinequot; 1). Poena tandem quae generaliter
statuitur est illa exsilii, et nibil refert, utrum facta
aggravantia ex natura sua nullam meruerint poenam,
an tantum correctionalem, aut exsilio minorem: 2)
tum demum quum graviorem poenam secum traliaut
facta, major sola irróganda erit.

Hisce obiter relalis, nobis judicium ferendi non
incumbit officium, an duo hi articuli magni sint
aestimandi necne, et affirmare non audemus custo-
dilo illo ministrorum commercio omne averti peri-
culum, quia talibus ecclesiasticis, qui mala fide
agentes ob nullam aliam causam declarationem
fecerint Administre et ejus consensum obtinere
sluduerint, quam ut postea quodammodo se defen-

1)nbsp;Comm. sur le C. P. t. I. ad articulum 208.

2)nbsp;chauvead et Hélie. 1. 1. .la loi n'a fait, à l'égard de ces trois
hypothèses, aucune distinction: quelle que soit la distance qui les
sépare, la peine est la même, et cette peine est le bannissement.quot;
Caunot 1. 1. dicit, .le législateur a voulu que ces faits, lors même
qu'ils ne seraient punissables que d'une peine correctionnelle dans
toute autre circonstance, fussent punis dans celle-ci du bannissement.quot;

dem possint, facultas erit ineundi communicationem,
illa antea simulata plane diversam. At primo
'Qquirere restât, quaenam illis articulis dari possit
mterpretatio, seu potius quid cogitandum sit de
illorum sententia, qui ab una parte putent, lege
d. 18 Germ. An X. obligationem quidem inferri
ï^'acetum petendi, sed in Codice Poenali nullam
'nveniri poenam in eos qui id omiserint, et ab
abera parte dicere perseverent, articulos 207 et
208 inter se junctos omnino spectare bullarum,
litterarum aliorumque exterae ecclesiasticae potes-
tatis actuum publicationem et disseminationem, ne-
glecto Summi Imperantis praevio consensu. Hac iu
re veritatis unice studiosi, neutram partem sequi
conabimur, .et naturalem tantum articulorum sen-
sum consulemus.

Uilucide apparet articulum 207 nihil aliud nisi
talis commercii prohibitionem continere, quod sine
praevia declaratione et subsecuta licentia initum sit
a sacrorum ministro, et legislator usus est vocabulo
»correspondancequot; quod, ut monuimus, tam de lit-
teris quam de verbis intelligendum est. Secundum
nostram sententiam articulus, si proprie accipiatur,
solum cavere voluit de illis communicationibus,
cujuscunque sint indolis et quocunque modo fiant.

quas patrii ecclosiastici cum extera potestate, Gatho-
lici verbi causa cum Pontifice ineant, unde nuper
aliquis scriptor animadvertit sacrorum ministrum,
cum ex lege antequam commercium haberi liceat
veniam impetrare teneatur, banc igitur petere de-
berequotiesbullas, brevia, aliaque mandata forisroga-
rc, recipere et accipere velit 1). Ex hac opinione bi
ecclesiasticorurn actus, inter alios certe, intelliguntur
verbo »correspondancequot;, et revera res ita se habere vi-
detur. Illicitum vero credjmus tam late eam vocem
interpretari, ut sine ullo discrimine puniendus esset
ecclesiasticus, si modo bullam autmandatum recepisset
et accepisset. An exempli gratia ei poena irroganda
esset, si Pontifex mera lubidine ei bullam aliquam mi-
sisset, et ecclesiasticus consilii inscius eam accepisset?
Hoe sane negandum erit. Nam quomodo praeviam
Administri licentiam obtinere poterat ille, dum simul,
quando propositae quaestioni affirmando responde-
mus, Pontificis voluntas sufficiet, ad ecclesiasticum

t) cr. opusculum nuper Leidae editum, quod mscribitur »Het
Placet en de Regeringquot; p 9. .De bewoordingen van liet artikel
(207) zijn blijkbaar zóó gesteld, dat de Geestelijke er slechts door
verboiKÏen wordt, om, tot bet voeren der bedoelde verstandhouding,
cn dus tot het aanvragen, ontvangen en aannemen van Bullen,
Mandaten, etc., de vereischte autorisatie tc vragen.quot;

poenae obnoxiutn reddendum. Nobis ita argumen-
tantibus apparuit, non immerito circa bullarum
^■eceptionem et accoptionem faciendam esse distinc-
tionem. Articulus 207, nostro qualicunque judicio,
bullarum petitionem, receptionem et acceptionem
omniiio Administri custodiae subjicit, sed ex arti-
cule puniri nequit sacrorum minister qui recipiendi
ct accipiendi veniam rogare omiserit, nisi haec acta
cum prioribus factis cohacreant aut necessarii fuerint
effectus praecedentium cum extera ecclesiastica potes-
tate communicationum, de quibus omnibus rebus
öianifeste tamen constari debet. Erunt profecto qui
dicant, nos sic interprétantes ecclesiasticis latam
aperire viam et ad bullas petendas neglecto Admi-
nistri consensu, et ad defensionem si eas acceperint,
nullo modo illas postulasse, et igitur non poenae
obnoxios esse. Res tamen, ut nobis videtur, non
ûiagnam praebet dilFicultatem; duo enim exstant
casus. Ecclesiasticus scilicet, bullam petere poterit
propria auctoritate aut spreta Administri recusatione,
et utroque casu receptio et acceptio talis bullae eum
reum facicnt. Si nihilominus praetendere auderet,
se prorsus iguoravisse bullam aliquam adventuram
esse, adminicula saltem non deficerent examinandi,
'^itrum verum dixis.set ecclesiasticus, necne. Hoc

vpr])i causa ox ipsius hiillae verbis, vel per scrula-
tiunem clomesticam ex chartis constare poterit. At
nequaquam dicere debemus civitatem, quia hoc
arliculo jam nullum commercium patiatur tutela et
cojisensu exemtum, multo minus bullarum aliorum-
que mandatorum puhlicationem et executionem
toleraturam esse, et igitur articulum 207 eatenus
legis d. 18 Germ, violationem poena pleetere, nam
mox videbimus nefas esse tali argumente a fortiori uti.

Quod melius ostendere non possumus quam me-
morabilis illius facti narratione, quod in Consilio
Status occasione electionis Archiepiscopi Florentini
locum babuit, cujus gravissimae rei documenta
nobiscum communicavit Locré, et digna sunt quae
verbo commemorentur. Supra jam prolatum est,
quid in sessione d. 4 Jan. 1811 existimaverit Berlier
de Napoleontis interrogatione, num ecclesiastici,
qui illicitum habuissent commercium cum Pontifice
cujus dignitas temporalis cessaverat, artieulo 207
adliuc continerentur. Eadem opportunitate dixit
Imperator sibi non satis ex articuh scriptura liquere,
utrum curiis agere liceret contra ecclesiasticos qui
executionem dedissent bullae pontificiae nullo im-
periali decreto inunitae, nec in Consilii Status acta
relatae. Questus est simul de angustae interpréta-

'^'onis molestia, qua efficiebatur tantum condemnari
posse secundum legem, quae certo modo definiat
crimen seu delictum, de quo judex sententiam ferre
tenetur, unde hoc danmum oriretur, omne impune
jacere cui non cavisset lex poenalis. Animadvertit
t^omes DE SÉGiUR Codicis Poenalis articulos, qui lo-
quantur de iis qui civitatem turbent et Imperatori
noil praestent fidehtatem, contra ecclesiasticos adhi-
lieri posse. Putabat contra Dudon distinguendum
esse, utrum bulla sine consensu publicata et execu-
tioni mandata sit, et nuda contraventio constitueretur
m Codice fortasse neglecta, an vero talis bulla Im-
peratoris jura laedat, quo facto crimen perpetratum
l^orct, poena seditionis omnino puniendum: credidit
tamen, Consilii non esse ad hancce distinctionem
ärumum attendere, quum non satis clara essent
racta. Respondit Imperator se, postquam Papa no-
nnnatum Florentinum Episcopum canonice insti-
ttiere recusasset, indulgentia ductum dedisse admi-
quot;'stratorem, quem recipi vero vetuisset Poutifex,
cujus brevi obtemperaverat Capitulum; quo dicto,
ÛUD0N pronuntiare veritus non est, id sine dubio
^cditioni esse aequiparandum. Negari nequit hucus-
Consiliariorum opinionem ecclesiasticis parum
prodesse, et non dubium videtur quin ita locuti

8

sint adulatione N\igt;oleontis, cujus aures tales sen-
tentiae sane mulserint, quum aegerrime ecclesiasti-
corurn audaciam et usurpationem ferre soleret. At
alii majori moderatione egerunt. Admonet Comes
Néri-Gorsinf nemini in Tuscia licere se ad Papam
coavertcre sine Imperantis consensu, et bullas exsequi
nisi ratae habitae fuerint. Declarat tamen Comes
Regwaud articulum 207 adhiberi non posse, neque
legem d. 18 Germ! magis juvare. 1) Berlier contra
opinatur, nihil obstare quominus articulus 207 ap-
plicetur, nisi quod delictum commissum esset ante
Codicis Poenalis promulgatiouem, sed suggerit legem
d. 17 Jun. 1791, cujus verba jam a nobis tradita
sunt, quumque objecisset Jurisconsultus Cambacérès
illam abrogatam esse, dixit Merlin, ex ar ticulo
ultimo Codicis Poenalis omnes priores leges obser-
vandas esse, respectu rerum de quibus sileret
Codex.

Quidquid sit, sive uni alterive horum virorum
magis assentiamur, id saltem procul dubio ex diver-
sissimo corum judicio sequitur, articulo 207 non

1) Cf. I.ocRÉ, La législ. civ. comm. et crim. t. XXX. p. 51 S-
»que l'art. 207 du C. P. ne lui paraît pas applicable à l'espèce,
et (lue l'art, dquot;quot;' de la loi du 18 Gerni. an X n'offre pas plus de
moyens de répression.quot;

«tique provifleri casui quo ecclesiasticus bullam
executioui mandaverit sine praevia licentia. Hoc
praeterea eo dilucidius apparet, quod Napoleo-?,
taiïi gravem materiem non torta infirmae legis
interpretatione comprimendam esse dicens 1), sectio-
»l'bus Consilii rerum internarum et legum ferendarum
®peciminis confectionem mandaverit, quo severa sub
poena omnis cum Papa prohiberetur communicatio
accepta venia, seu cujuscunque bullae pontificiae
quot;sus, cujus publicatio decreto munita non esset 2).
lüde fortasse argumentationem concludere velis,
articulum 208 non magis incidere eum, qui nullo
obtento consensu publicaverit bullam aut huic dede-
quot;■'t effectum, quoniam alioquin non opus fuisset ad
aluis legis adminiculum confugere. Nonnulli insuper
opiuiouem illam firmandam objicient, quod apud

1) Cf. LocRÉ, La législ. civ. comm. et crim. t. XXX. p. 319,
quot;bi verba traduntur Imperatoris in Papas invehentis. »Sa Majesté
bien les réprimer; mais si, sous son régne, ils déploient tant
audace, que serait-ce sous un gouvernement faible? Ce n'est point
des interprétations forcées de lois faibles ct imprévoyantes qu'il
chercher à les arrêter: une matière aussi grave exige des dis-
Positions formelles.quot;

hab'-^'^nbsp;~nbsp;I-ocRS' hocce mandatum nullum

uisse effectum, sed hoc nihil refert, quia nobis scire sulEcit,
quot;peratorem sibi persuasum fuisse omissionein supplendam esse.

Locré leginms, ubi respectu primi articuli legis
d. 18 Gerra. An X. etiam dicilur, »ni cette loi ni
le Code Pénal n'ont déterminé la peine qu'entraî-
nerait la violation de celte défensequot; 1). Alii rursus
opinionem suam tuebuntur sententia Clarissimi Carnot
diceutis, Codicem Poenalem deficere, si sacrorum
niiiiister in coetu publico legeret, affigeret, distri-
bneret, seu legere, alFigere, distribuere juberet
aliquod scriptum quod originem duceret ab exlera
eeclesiastica potestate, aut a quocunque sacrorum
ministro qui in Francia non degeret, aut se exterae
potestatis delegatum esse profiteretur: quae omnia,
sat va graviori poena e scripto aeslimanda, poena
carceris proliibuerat articulus 22 legis d. 7 Vend.
An IV. 2), cujus observantia quum artieulo 484
custodiretur, ad illum provocat Carnot 3). Sed
respondemus articulum 208, sine ullo dubio et nulla
scripturae distortione, adbibendum esse contra euni
qui bullas mandataque sine Irnperanlis assensu pu-
blicaverit et executioni mandaverit, manente tamen
difficultate inextricabili, quare et Napoleon perspi-

1)nbsp;(',f. eod. vol. p.

2)nbsp;Cf. Hoiiiir.uignon, Diet. rats. d. lois pén. t. III. p 467.
5) r.f. Comm. sur le C. I'. t. 1. ad arliciiiutn 207.

euae legis specimen habere voluerit, el Locré decla-
»■are non dubitaverit, Codicem Poenalem nullam
staluisse poenam. Nodus ita solvendus erit. Si
commercium cum extera ecclesiastica potestate, quale
Articulo 207 prohibetur, aut, ponamus exemplum,
bullae petitionem, receptionem et acceplionem
'llicitam comitata vel subsecuta sint facta alia
legibus expressis contraria, delinquenti poena e.xsilii
nrogabitur, nisi majorem meruerint facta. Quaenam
^ero facta hic intelligenda sunt? Credimus legisla-
torem omnia omnino respexisse, quia contendere
''On licet, eum nonnulla passurum esse quae civi^
talis legibus obstent. Recte inter ea etiam bullae
Pubhcatio aut executio censenda est, quae lege d. 18
erm. An X. prohibentur. Utigilurratiositapplicandi
articulum 208, requiritur, illam publicationem seu
^-^ecutionem locum habuis.se cyus opera, qui antea
I'ullam illicito modo petiverit, receperit et accepe-
'•t. Unde sequitur eum non puniri posse, qui bul-
non petiverit quidem, sed missam sibi ullo
quot;lodo executioni mandaverit. Respectu hujus casus
Judex igitur articulo 208 uti nequiret. Certe e
quot;■Cialis a sacrorum Administro apparet, talem fuisse
speciem facti Capitulo Florenlino exprobrati. Litteras
papules nimirum non rogaveral, nec directe vel

indirecte eas postulaverat, licet Pontifex brevi suo
respondere simulasset quaestionibus sibi factis a
Vicario Gapitulari et a Capitulo. Legimus enim
haec verba Administri: »Je joins à ce rapport une
lettre originale que le chapitre m'a adressée pour
m'instruire que leur soumission aux volontés de
l'Empereur, et leur déférence pour l'évèque se trou-
vaient contrariées par une lettre du Pape qu'ils
n'aoaient demandée ni provoquée directement ni
indirectement. — Cette lettre a donc été provoquée
par des gens sans caractère pour la demander, et
n'ayant pour but que d'allumer un brandon de
guerre civilequot; 1). Merito igitur statuit Loché, Codicem
Poenalem nullam continere poenam, si nempe tantum
sermo sit de sola facta publica tione aut executione,
nullis rebus antecedentibus, et Imperator bejie in-
tellexit novam legem ferendam esse, si indiscrimi-
natim omnem bullae usum prohibere vellet, cujus
publicatio decreto non sancita esset, dum alioquin
nuda publicatio aut executio solum constitueret casum
abmus lege d. 18 Germ. An X. cautum. Hanc ob
rem etiam nulla poena gravatum fuisse videtur Capi-
tulum Florentinum, et in decreto d. 23 Jan. 1811,

1) Cf. Locbé, La législ. civ. comm. et crim. t. XXX. p. 326.

illud hreve papale rejioiebatiir, inserlarn tantum
quot;ivenimus clausulam: »Nous déleudous en consé-
quence de le publier, et de lui donner directement
ou indirectement aucune exe'cution,quot; dum tamen
articulo secundo poena irrogabatur iis, qui dictum
breve clandestine postulassent, transmisissent aut
communicassent 1).

Hocce vero decretum nullam generalem consti-
tuere regulam, unusquisque intelliget: nam ibi
solummodo agebatur de certi facti aestimatione,
quae, cum ipsum factum non amplius exstet, ad
alios ejusdem generis casus non extendi potest,
nisi lex id expressim praecepisset. Ita merito dixerunt
Ch AU veau et Hélie 2),

Pro virium nostrarum tenuitate, articulorum 207

1)nbsp;Cf. Locré, eod. vol. p. 315. »Ceux qui seront prévenus d'avoir,
par des voies clandestines, provoqué, transmis ou communiqué ledit
^•■ef, seront poursuivis devant les tribunaux et punis comme tendant
® troubler l'Etat par la guerre civile, aux termes de l'art. 91 et
'03 du c. P.quot;

2)nbsp;Cf. Théorie du C. P. p. 561. Nquot;. 1998. .11 n'est pas besoin
démontrer que ce décret ne renferme point une règle générale,
d'ailleurs une telle règle ne pourrait enchaîner les tribunaux.

'' ne s'agit dans cet acte que de l'appréciation d'un fait, apprécia-
^'quot;n qui ne peut survivre au fait lui même. Pour étendre la même
'quot;crimination à tous les faits de la même nature, il eût fallu l'inter-
^'fintion de la loi elle-meme.quot;

et 208'exameu absolvimus, et ipse jndicel benevolus
ac aequus lector, utrum merito a nonnullis contend!
possit, bullarum sine Placeto publicationem aut
executionem nulla sanctione poenali cautam esse,
an aliorum potius valeat opinio, cjui putent, revera
iilos articulos in eorum nexu ad talia facta referendos
esse. Priusquam vero ad alia progrediamur, iterum
nostram sententiam paucis verbis concipere volumus,
nimirum, quod cum iis facere non dubitemus,
quibus articuli inter se juncti ad violationem primi
articuli legis d. 18 Germ. An X. puniendam idouei
videantur. Quod si tamen verum sit, simul fateri
non veremur, summam fore injuriam, si unquam
articuli in eum sacrorum catholicorum ministrum
adhiberentur, qui, nullo praevio cum Curia Romana
illicite habito de rebus religiosis commercio, bullas,
brevia, decreta seu quaecunque similia, propria
auctoritate publicasset aut alio modo executioni
mandasset. Quando actus talis indolis perficiendus
esset, tantum casus constitueretur abusus, et omnino
Principi competeret jus supprimendi mandatum,
quo bullae publicationem jussisset ecclesiastic us.

CAPUT III.

JUMS PLACETI IIISTOßlA INKEGNO BELGICO KECENTIÜE.

Si anterioris aetatis exempla egregie probaverunt,
quam necessariam civitatis tranquillitati majores nos-
tri juris Placeti observantiam existimaverint, recentior
ßiemoria non minus evidenter testatur, nostrates
'Ilud jus sollicite «curare et continuo exercere non
desiisse. Pervulgata sane sunt testimonia quae nos
adducere oportet, et, nisi argumentum nostrum
pertractare in animo haberemus, benevolum lectorem
taedio non alFiceremus eorum iteratione, quae nuper
tam frequenter prodita sunt. Sit nobis igitur ve-
nia documenta breviter tradendi, quae novissime
ad jus Placeti pertinent, dum postea erit opportu-
nitas diversas res summatim communicandi, quae
ni Concione Ordinum Generalium variis temporibus
de Placeto actae sunt, ut tandem, praemissis qui-
l^usdam observationibus, specimini nostro finem
nnponamus.

Quuni Guilielmus I Napoleonti in omnibus Belgii

provinciis succedcret, res ita fere recepit uti eas
reliquerat Imperator. Lege d. 18 Germ. An X.
obligabatur non tantum pars austrab's, sed etiam,
uti vidimus, septentrionalis, quae tamen (in hoe uno
nullum adhuc effectum habuerat Concordatum),
secundum verba decreti d. 18 Oct. 1810 suam re-
tinuerat sacrorum ordinationem 1). Quam serio Rex
jam mature jus Placeti vindicare studuerit, ex non-
luillis patebit decretis, unde facile quae ipsi fuerit
voluntas, efficias. Ita decreto regio d. 16 Sept. 1815
constituebatur Collegium virorum commissorum, qui
electi e Consilio Status et sacra catholica profiten-
tes, una cum Administro Generali {Directeur-Ge-
neraal) Goubau D'Hovorst res Catholicorum cura-
rent. His simul incumbebat officium examinandi
mandata ab extera potestate oriunda, priusquam
in civitate publicarentur 2), dum insuper anno se-

1) Cf. Fortüun, Verz. v. Wett. dl. III. pag. 214, art. 206.
»L'organisation du clergé catholique et du clergé protestant, ac-
tuellement existante, est maintenue.quot;

3) Cf. Byvoegsd tot het Staatsbl. Art. 6. »Daar de wetten
der Nederlanden medebrengen, dat geen bevelschrift over geestelyke
zaken, van een vreemd gezag afkomstig, in dit Byk publiek mag
worden gemaakt zonder goedkeuring der Regering, bepalen wij,
dat het daartoe vereischte onderzoek voortaan geschieden zal door
de Commissie uit den Raad van State, gemeenschappclyk met voor-
melden Directeur-Generaal,quot; eet.

qiienli in omnium pcrvenit notitiam, Regem, eccle-
siam romanam praeserlim in provinciis australibus
secundum Concordatum eique additam legem orga-
uicam et posteriora decreta imperialia recturum.
Omnia negotia quae in Francia ad Consilium Status
perlinuerant in posterum credidisse illis viris, quae
ad sacrorum Administrum, Administre Generali,
quae Praefectis, provinciarum Rectoribus, et nomi-
'latim hoc dedisse praeceptum, »alle authorisatien
of vergunningen die, achtervolgens dat concordaat
en die organieke artikelen, aan Ons zullen moetên
Worden gevraagd, zullen door de tusscheukomst van
gem. Directeur-Generaal ter Onzer kennisse moeteix
gebragt worden,quot; cet 1). Hisce, dum ab una parte
laudanda erit regia cura, ne pervetus et eximium
civitatis jus periret, neve nimia ecclesiastica aucto-
ritas in civium detrimentum vergeret, ab altera eo
etiam ejus eminuit animi magnitudo, quod bullarum
examinationem non subjecerit viris, qui aliqua prae-
judicata opinione abrepti, eas improbare potuissent,
sed eam commiserit Consiliariis a quibus saue ex-
spectari poterat, eos propter religionem suam Ponti-
ficis voluntati non adversaturos esse, nisi haec pa-

1) Cf. Stuatshlad. Besl. v. 10 Mei 1816, art. 3.

triae legibus aut couuuodis revera obslaret. Pulet
tamen nemo, jus Placeti solummodo circa ecclesiam
calbolicam a Rege observatum fuisse, nam contra-
rium manifestum habemus: nempe perspicuis verbis
in nonnullis ordinationibus [reglementen) legimus,
band prorsus dissimile jus ratione aliorum sacrorum
custodiri, quamquam verum sit illud non eodem
modo exerceri, quod vero locum habere nequit
propter diversam cultus institutionem. Nisi enim
ecclesiastiei catholici bullarum examen, antequam
hàe effectum ullum sortiantur, traderent Consiliariis,
a quorum judicio pendebit an Rex publicationem
aut executionem concédât vel non, difficillima utique
foret res, efficacius in venire munimentum ne Pon-
tißcia mandata civitatis legibus noceant ejusque
turbent quietem; nam omnino attendendum, Ca-
tholicos in rebus religionem spectantibus summum
tribuere imperium potestati exterae, seil. Papae,
cujus dignitas certe non pateretur, sua décréta pro-
balioni vel improbationi regii Administri subjicere.
Re.spectu ahorum sacrorum contra, puta Reforma-
torum, Synodo uti Supremo Collcgio tribula est
potestas légiférai), attamen, ne quid susciperetur

1) Cf. liROES, Kerk en Staat, dl. IV. 2« st. pag. 418, Algemeen

Unde civitas damnum capere posset, rcgius Delega-
tus [Commissaris) illi Coetui adesse tenetur 1), quo
elFicitur eum, patriae jurium defensorem se gerentem,
cujuscunque decreti originem pressurum esse, quo
leges violarentur et publica tranquillitaspericlitaretur.
Talis indolis esse ejus munus, luce clarius apparebit
ex verbis, quae ipse Administer sacrorum, Repelaer
Vax Driel d. 28 Mart. 1816 scripsit 2) clas.si Am-
stelodamensi, quum haec inter alia questa esset de
uimia Delegati auctoritate. »De Commissaris des
Konings is in het Synode, met den algemeenen
lastbrief ne respuhlica damnum capiat-, om toete-
zien dat er niets voorbereid, verhandeld of verrigt
Wrde, -waardoor de Staat schade zou kunnen lijden;
en eindelijk om te waken voor de handhaving eener
regtmatige ondergeschiktheid aan de Overheid en

fteglement voor het bestuur der Hervormde Kerk. (7 Jan. 1816)
art. »De Synode ontwerpt algemeene Iterkelylie reglementen en
Verordeningen, en draagt dezelve voor aan het meergemeld ministe-
rieel Departement, ten einde daarop de goedkeuring des Konings
te erlangen.quot; Cf. etiam cod. vol. p. 453, Alg. Regiem, op het
fgt;estuur der Evang. Luth. Kerken, art. 31.

1)nbsp;eod. vol. p. 421, art. 18. Luth. Regl. art. 26.

2)nbsp;eod. vol. p. 405. Schryven van den Commissaris Gene-
raal, provisioneel belast met de zaken der Herv. Kerk, aan de
Eeriv. Classis van Anaterdam. — Cf. 11. J. Rouaards, Hedend.
Kerkr. dl. I. p. 240 seqq.

'slnnds wetten.quot; Cum praeterea ecclesiasticis coe-
tibus ne ullum quidem commercium habere liceat
cum exteris ecclesiis sine praevio Regis consensu 1),
nonne merito statuas, ecclesiae magistratus longe
minus extera ecclesiastica mandata, décréta aliosque
actus recipere, promulgare aut executioni mandare
posse nisi impetrata a Rege venia? Indubitate hoc
affirmandum et dicendum est, Regem generaliter
perspicuis praeceptis ad patriae salutem jus Placeti
tui tum esse.

Brevis experientia docuit, casum extitisse cujus
memorabilis at infaustae historiae Princeps Mauri-
tius de Brogiio, Gandavensis Episcopus, fuit auctor.
Napoleonti invisus propter audaciam diu ex ponti-
ficiae auctoritatis defensione manifestam, ab eo in
carcerem conjectus erat, quo liberatus anno 1814,
recuperaverat munus episcopale. Quae mox secutae
sunt ejus actiones accuratius considerandae sunt,
ut hac ratione facilior aperiatur via ad facta cog-
noscenda, quae postea ei imputabantur. Postquam
jam antea ex absentis hujus Episcopi voluntate,
dioeccseos Gandavensis Vicarii Generales Con^rressui

1) Cf. Broes, K. en St. dl. IV. st. p. 420, art. 12 et
p. 453, art. 11.

^•eiiriefisi Iradidissenl scriptum 1), ut australes ßclgii
provinciae certam obtinerent cautionem, ne adjectae
regno Principis sacra Protestantium profitentis, grave
quot;I posterum damnum caperet ecclesia catliolica,
niense Julio anni 1815 Proceribus Belgii a clero
distribuebantur exemplaria anonymi scripti 2), quo
Osteudebatur nulli Catbolico, nisi conscientiae suae
afferret sollicitudinem, novae constitutioni suffragari
beere. Non in eo statu mansit res. Brevi post in-
cepto operi institerunt Episcopi, et Regi d. 28 Jul.
e.vbibuerunt libellum supplicem 3). At mirum in
ûiodum Gaudavensis Episcopus, pastoralis sui olHcii
immemor, legem infregit patriae, quum d. 2 Aug.

1)nbsp;Cf. Broes. ff. en St. dl. IV. 2e st. p. 529, qui licet tan-
tum documenti dederit partem, nobiscum communicavit ejus titulum.
quot;Mémoire adressé le 8 Oct. 1814, aux Hautes Puissances, assem-
blées dans le Congrès de Vienne, par M. M. les Vicaires-Généraui

Diocèse de Gand, dans l'absence et suivant l'intention expresse
•'6 Monseigneur le Prince De Broglio, Evêque de Gand.quot; — Idem vero
integrum extat apud Münch, Vollständige Samml. aller älternu. neuern
Konkordate, Ilr Tb. p. 423 (Leipz. 1831), et lectu dignissimum.

2)nbsp;Cf J. J. Raepsaet, Oeuvr. Compl. t. VI. pag. 181. »Avis
''quot;ix notables de la Belgique, choisis par Sa Maj. pour voter le
quot;■f^jet, ou l'acceptation de la nouvelle constitution au nom des
'belges.quot; (Auctore Lesurre Gandavensis Dioeceseos Vicario Generali,
l'i adn. edit.).

5) Cf. idem. p. 350. »Représentations respectueuses des Evé-
I''cs de Gand, de Namur et de ïournay,quot; cet.

ejiisdem anni snas ederet litteras, 1) quippe quibus
clerum et fideles dioeceseos suae exbortatus est,
ut noniudlis novae legis fundamentab's articulis,
qnos religioni catholieae contrarios dicebat, non
adbaererent. Nam, etiamsi ex imo pectore credere
potuerit episcopus, novam illam constitutionem gre-
gis curae suae commissi salutem impedituram esse,
omnino tamen non ignorare debebat, factum esse
dlicitum spiritualis sui muneris termines transgredi,
temporalibus se imrniscere negotiis, et,-quod pejus,
publicae auctoritatis acta palam improbare. Non
fugiebat eum, quam facile religione impulsi aver-
tantur animi, quantaque mala inde in civitate orian-
tur, imprimis quando e principibus ecclesiae unus
exbortatione sua inobedientiae admoneat fideles.
Eheu, illud Episcopi factum multarum discordiarum
fuit stirps futurarumque turbarum praesagium. Alii
episcopi non diu haesitaverunt, an Episcopi Gan-
davensis exemplum sequerentur, et similes htteras
pastorales typis mandaverunt ut per dioeceses spar-
gerentur, et rerum judicialium Administer jussit nou
solum omnia libelli exemplaria ubique adimenda,scdct

1) Cf. idem, p. 356.

typothotarum tabulas frangendas esse. 1) Quam
Vehementer novam constitutionem impugnaverint
ecclesiastici, et licet haec majori suffragiorum parte
fnent rejecta, Rex nihilominus eam accipiendam esse
declaravit, constituto tempore intra quod fidelitatis
juramentum unusquisque praestare deberet. Defi-
mtum tamen diem non exspectaverunt episcopi, qui
lune per scriptum cui nomen »Jugement doctri-
rialquot; tamquam fidei judices dioecesanis notum fece-
fiiut, eos constitutionis observantiam solenniter pro-
iTttere non posse, nisi magnum sibi crimen facere
Vellent et ecclesiae relinquerent salutem. 2)

Neque infructuosam episcoporum adliortationem
fuisse, frequenter ostenderunt exempla, quinimo
eorum curam laudabat Pontifex ex cujus brevi,
1 Maj. ad Mauritium de Broglio misso, apparuit
Gandavensem Episcopum magna cum diligentia totam

Cf. idem. p. 188. »Le Gouvernement donna ordre aux in--
'endans d'enlever l'instruction de l'évèque de Gand, tant chez les
^quot;quot;■es, que chez les particuliers, et fit à Namar rompre les presses
l'imprimeur occupé à l'imprimer; mais cette voie illégale fut
aussitôt dénoncée au public par une lettre imprimée.quot; Hanc
®Pistolam inventes p. 374.

Cf. idem. p. 376. — Legatur etiam pulchra oratio Viri
^'quot;Pl- L. C. LÜZ.4C, in Concione Ordinum Gcneralium habita.
^'datsc. 1830 No 231. 6quot;. Dijv.

rem cum Pro VU communicasse, eique omnia misisse
documenta quae ad materiem spectarent. Constat
ipsius brevis exemplar ab episcopis Regi d. 8 Jun.
ejusdem anni exhibitum fuisse, ut sic omni absol-
verentur suspicione. Quum non diu post, licet cae-
teri episcopi secundum decretum d. 25 Sept. mo-
nuissent ecclesiasticos et fldeles, ut felicem Reginae
nostrae partum precibus orarent, unus de Broglio
per multos menses hac de re siluisset, et demum
d. 8 Mart. 1817 Te Deum ad proximum diem
Dominicum cantare jussisset, dilationis et morae
causam hanc esse dicens, quod summi ecclesiae ca-
pitis sententiam diu exspectasset, nunc tamen Poii-
tificis breve (d. 1 Febr. 1817) accepisset, 1) illud Epis-
copi factum justitiae vigilantiam excitavit. Quia enim
non solum constabat, eum commercium inivisse cum
Pontificia Sede nulla facta declaratione sacrorum
Administro nulloque obtento consensu, sed eliam breve
publicavisse spreto Placeto, 2) CuriaCriminalisBruxel-

1)nbsp;Cf. Staatse. 1817 No. 67.

2)nbsp;Cf. Stuart, Jaarb. 1817 2e st. p. 64. »Overwegende, met
betrelfking tot tiet brevet, aangaande het bidden voor de gelukkige
verlossing van Mevrouw de Prinsesse van Oranje, dat de inhouil
van dat stuk het bewys behelst van de onwettij/lijk gehoudcne
briefwisseling van den beschuldigde; dat dc piibKciteit, welke hy
daaraan heeft gegeven, ecne klaarblykelyke inbreuk is op art. 207

lensis d. 8 Nov. 1817, concinne exposita juris Placeti
historia in Belgio, citatum, at contumàcem Mauritium

Broglio exsilio damnavit. Ex hisce igitur probatnr
quam ineptum sit eorum judicium, qui putent Co-
dicem Poenalem nullam pronuntiare poenam, casu
quo Plaeetum quis rogare neglexerit; at vero etiam
idoneum habemus exemplum, et nostrae sententiae
confirmationem, tunc demum articuli 208 applica-
tionem fieri posse, cum sine Placeto executioni man-
data sit exterae potestatis bulla aut breve, quod quis
illicite modo postulaverit, reccperit et acceperit.

Episcopi Gandavensis causa, ni fallimur, unicum
obtulit casum, quo in patria nostra juris Placeti
violatio lege poenali vindicata fuerit, et adeo tristis
profecto ejus fuerat exitus, ut non facile plura
exempla afferri posse suspicemur. Si tamen quae-
rantur testimonia, unde effici possit Regem revora
illud jus exercuisse, non rara nobis indicantur
documenta constantis Placeti usus, sed quum eorum
mdolem ignorari doleamus, nos ea tantum citavi-

208 van liet Strafwetboek, mitsgaders op de oude constitutio-
quot;s'e wetten des Lands;quot; — Pontifieis breve etiam memoratur apud
'^Roes, k. en St. t. IV. 2« St., unde certiores fieri possumus, re
■'era de Broglio Pontifieis judicium petivisse.

mns, 1) quoniam nihilominus ex nutla eorum enu-
meratione apparebit, bullas Pontificias semper fuisse
reeeptas et Placeto firmatas, si modo patriae legibus
non ad versaren tur. Majorem vero lucem alia affe-
runt exempla, quorum momentum augetur, si ani-
madvertimus exiguam esse monumentorurn copiani,
([uae disertis verbis regiam clausulam contineant.
Ad quae antequam accedamus, hanc praetermittere
nolumus opportunitatem, quin alia non omni mo-
menlo exemla breviter comniemoremus.

Lex imperii anni 1814 art. 226 statuerai: »Het
openbaar onderwijs is een aanhoudend voorwerp
van de zorg der Regering.quot; Quis negabil Summo
Imperanti, ex hujus placiti agnitione, incumbere
oflicium juventuti ita prospiciendi, ut disciplinarum
fontes quam maxime aperiantur? Sed ad publicum
ejus munus simul pertinet obligatio dihgenter
atleudendi ad mores et ingenium praeceptorum,
quibus institutionis cura mandetur, virtute atque

1) Cf. Handb. voor de zaken der R. Kath. F.eredienst. 1®. jaarg.
1847. p. 156, Besluit v. d. 2 Sept. 1817, lett. V«, welgei-alUg
verklarende de Pauselijke bulle v. d. 28 .lul. 1817, waarbij de
Prins F. A.' M. C. de Méan, oud Prins-Bisschop van Luik, is be-
noemd tot Aartsbisschop van Mechelen. Videantur etiam lt;ilia
('lempla Placeti p. 185. 189, 207 et 213.

doctrina praestantium. Omnino cavealur ne igno-
rantiae obnoxii fiant cives, aut pravis opinionibus
inibuantur illi, quibus aliquando patriae salus cre-
denda erit. Quanta munificentia et sollicitudiue
eivitas utramque officii sui partem impleverit, ex
Hultis perspicuum habemus. 1) At nondum satis
providerat Catholicis qui ad statum ecclesiasticum
destinarentur, etiamsi jam pridem Rex promisisset
facultatis Theologicae creationem, quam ob causam
tandem, decreto d. 14 Jun. 1825, Collegium. Philo-
^ophicum erigebatur, ubijuvenes studia propaedeuti-
ea perficere tenerentur, antequam ad Seminaria Epis-
copalia admitti possent; nimirum Rex secum reputabat,
olim secundum varia ecclesiastica et saecularia sta-
tuta non licuisse alumnos in dicta Seminaria recipere,
prius humaniora atque philosophiam rite ab-
solvissent, 2) quae tamen statuta nunc minus ob-
servabantur. Liquet illius Collegii institutione ceteras

1) Cf. Lastdrager, Proeve eener Gesch. v. h. Koningr. d. Nederl.nbsp;'

I. p. 133 et 149 seqq., ubi statum institutionis publicae, tamnbsp;i;

in Belgii provinciis septentrionalibus quam australibus copiose exposuit
äuctor.nbsp;ii,

Cf. van Espen, t. I. pag. 543 tit. nDe Seminarüs Clericorum,quot;

Ibi iu fmg Qjjp jj ^Q^^ ^^ Seminaria admittendi,quot; dicit, »Hic innbsp;, ''

^clg'o Heet in qnibusdam Seminarlis etiam habitent pueri studiisnbsp;| i

'lunianioiibus incumbentes, nequaquam tamen hae scientiae innbsp;l

corruere debuisse scholas, ia qnibus non raro do-
oerent homines omni custodia exemti, nulh examini
subjecti, nulhimque adepti gradum academicum,
quin etiam necessarius decreti effectus esse debebat,
ut Seminaria vocata y^petits séminairesquot; tacite abro-
garentur. Inde imprimis multorum excitabantur
clamores, contendentium Regem auctoritatem suam
excessisse. 1) Episcopos primas egisse partes inter
eos, quibus adversabatur regium decretum, efficien-
dum est ex Pontificis brevi, Archiepiscopo Mechh-
niensi de Mean misso, cui quid mandato Regis
scripserit Administer sacrorum cathoh'corum, memo-
ratu dignum videtur, quum ejus litterae probation!
inserviant. Regem fortiter in jure Placeto vindicando
persévérasse. Orditur Administer a justa Regis in-
dignatione, quod per diaria ad regiam pervenissent

Seimnariis tradi soient; sed passim ad lectiones, quae aliis in
Scholis habentur, exeunt; et humanioribus absolutis pro ediscenda
philosophia ad Academias mittuntur.quot; Animadvertit deinde, »Quin ad
Belgica Seminaria fere soli illi admittuntur, qui humanioribus et
philosophia absolutis, Idonei sunt, ut studio Theologico se addicant;
quod et ex mente Synodorum esse, haud obscurum est.quot;

1) Cf. Lastdrager, d. II. p. 396 seqq. et p. 406 seqq. — Vide
opusculum sub titulo • Encore un mot sur la suppression des
petits Séminaires et l'établissement du Coll. Phil.quot; Brüx. 1825,
cujus usum debemus humanitati Viri .4mpl. C. van Marle. Ibi contra
Collegii defcnditur erectio et ejus ostenditur utilitas.

scieniiam duae epistolae, ad décréta d. 14 .Tun.
spectantes, quarum unam (seil. Pontifieis breve) cum
î^egimine non communicaverat, alteram Antverpiensis
Provinciae Rectori scripserat Arcbiepiscopus. 1)
Videamus quid Regi displicuerit. Breve illud nempe
luobedientiae adhortationem continebat, et crimi-
Kationum memoriam recoquebat, quae in Belgio
anno 1787 contra Generale Seminarium ab Episcopis
factae erant, et turbarum fuerant causa. Praeterea
dlo brevi etiam in magnum civitatis detrimentum
episcopalia jura laedebantur, quum ipsi Arcbiepiscopo
fuisset agendi licentia, si religionis commoda regiis
decretis periclitari judicaret, et ei non esset Pontifieis
roganda et exspectanda voluntas, cui certe tamquam
ecclesiae capiti competeret jurisdictie, sed nullatenus
JUS se rebus dioecesium immiscendi, nisi fidem
corrumperent, ecclesiae unionem dissolverent et ne-
gligenter agerent episcopi. Quae postquam exemplis
probasset Administer, non solum Arcbiepiscopo dis-
suasit, ne ulla rescripta aut mandata, quae in
posterum a Curia Romana mitterentur et ad regia
décréta pertinerent, publicaret aut executioni man-

1) Breve et Arehiepiseopi epistola inveniuntiir apud Broes, K. en
dl. IV. 2c. st. p. 587, et Lastdrager, dl. II. p. 400.

daret, addens, »zoo gij u aan de ernstige gevolgen niet
Avilt blootgesteld zien (inzonderheid naardien der-
gelijke stukken, vooraf het Koninklijk Placet moeten
ontvangen hebben)quot;, sed eum simul exhortatus est,
»dat gij dezelve ook onverwijld aan het Gouver-
nement zult overgeven.quot; Ratione alterius epistolae
contendebat Administer, eam inauditas falsasque sen-
tentias enuntiare, et ex variis rebus apparere, ejus
publicationem provenisse e castello quotfam, saltem
constare, eam Mechliniae cognitam fuisse priusquam
Provinciae Rectori tradita esset. 1)

Ne multis moremur, exempla nunc exbibenda
erunt, qua restrictione nonnullis bullis papalibas
regium Placetum concessum fuerit. Quum Pontifex
anno 1825 universis ecclesiae cathohcae tldelibus
Juhilaeum Romae proclamasset, videmus illius bullae
publicationem, alïixionem, disseminationem et exe-
cutionem in patria nostra locum habuisse, salva hac
clausula. Regem neque probasse neque probaturum
esse clausulas, formulas et enuntiationes ei insertas,
([uae contrariae esse possent, »met de grondwettige
beginselen van ons Koningrijk omtrent de vrijheid
van Godsdienst in het algemeen, en bepaaldelijk

1) Cf. Byv. tot het Siaatsbl. 1826 l^ st. p. 21 seqq.

'liet de gelijke bescliermiug welke het 191«. Art. der
Groiidw. aan alle bestaande Kerkgenootschappen
Verzekert, — met onze hoogheid en sou vereine
regten, — met de wetten van ons Koningrijk, —
of ook eindelijk met de aloude beginselen en ge-
Ijruiken binnen hetzelve, in kerkelijke zaken be-
stendig gevolgd,- en — met de vrijheden der
Nederlandsche Roomsch-Katholijke Kerk.quot; 1) Sed
etiam declarabatur, nulla bullae exemplaria, Placeto
non munita, ullo modo effectum habitura esse.
Siniilem formam prudenter observatam fuisse circa
alias bullas, compertum habemus. Ita decrcto d. 2
Oct. 1827, quo promulgabatur bulla Concordati,
generaliter statuebatur, clausulas Regis approbatio-
öcm non nacturas esse, quae civitatis legibus repu-
gnarent, 2) dum vero rursus d. 17 Aug. anni 1829,
respectu bullae Pii VIII, eadem verborum ampli-
tudine utebatur Rex. 3) Neque inanem esse talis
dicti sententiam, sed contra magnam ei tribuen-
dam esse vim, deducere licet tam ex oratione regia

1)nbsp;Cf. Bijv. tot het StaatsM. 182() 1quot; st. p. 115. — Cf. Duvergier,
CoU. d. lois, t. XXVI. Ordonn. du Roi du 29 Jauv. 1826. Art. 2.

2)nbsp;Cf. Staatsbl. 1827 N». 42.

5) Cf. Bijv. tot het Staatsbl. 1829 p. 597. — Cf. Dl'VERGIEII,
t- XXIX. Ordonn. du tVoi du 30 Juill. 1829. Art. 2.

in Condone Ordinum Generalium habita anno 1827,
quam ex responso ei facto. Postquam enim Rex
diccre non dubitasset, reservationem necessariam
fuisse jurium cautelam, 1) mense Octobri ejusdem
anni Ordines Generales regium dictum non solum
probaverunt, sed simul id affirmaverunt, temperamen-
tum non nudae formulae aequiparandum esse. »Het
heilzaam voorbehoud, gevoegd bij het verlof tot
afkondiging der Pauselijke bulle, dat geen Moot
formulier is, verschaft ons de zekerheid, dat het
6«. en 10e. hoofdst. der Grondw., — ongeschonden
zullen blijven.quot; cet. 2).

Quum nemini unquam contingat perfectum dare
opus, multo minus a juvenihbus conatibus exspectari
potest perspicacitas omnia adhibendi adminicula,
quae ad bonum alicujus rei intellectum neces-
saria sint. Merito tamen nobis vitio vertendum
esset, si in juris Placeti historia praeter ire vellemus
acta eo de argumento in Condone Ordinum Gene-

1)nbsp;Cf. Staatse. 1827 No. 244. .Het voorbehoud onder welk
de afkondiging der Eulle, bij die gelegenheid door den Paus
uitgegeven, nopens de uitlegging dezer overeenkomst, door Mij
vergund is, bevat den waarborg, welken 's Lauds wetten nood-
zakelijk maakten.quot;

2)nbsp;Cf. Staatse. 1827 Nquot;. 256.

ï'aliutn, quippe quibus non solum cujusqiie fere
si'igulare exponatur judicium, sed etiam praebeatur
utilitas quae optima videantur eligendi ex diversis-
simis saepe multorum virorum sententiis, et licentia
majori illarum parte generalem elïiciendi opi-
nionem. Hanc ob rem non diu bacsitavimus quid
facere deberemus, et quam brevissime enarrare
eouabimur varia Placeti fata. Opportuno loco jam
Vidimus, quid legislatorem Francicum impulerit ad
ecclesiasticorum commercium cum curia aut potestate
«xtera custodiendum. Simul etiam postea opinati
sumus, eatenus tantum ex legis poenalis verbis
bullae publicationem aut executionem poenae ob-
iioxiam esse, quatenus hos actus praecessisset illi-
citum quoddam commercium. Inspiciamus vero
nunc novi Codicis Poenalis Specimen anni 1827.
Inter titulos quos Codicis liber secundus continebat,
Unus erat inscriptus, nVan misdrijoen begaan door be-
dienaren van de godsdienst ter gelegenheid der uit-
oefening hunner bedieningen,quot; 1) cujus duos articulos
communicare lubet, quorum unus directe ad nostrum
argumentum pertinet, alter de ecclesiaslicorum coni-
inercio loquitur, ülerque animadvcrsiones clicuit.

1) Cf. Staatse. 1827 Nquot;. 167.

quae nostra aetate non omni careant utilitate. E.t ar'ti-
culo 479, vetabatur bullas, litteras, rescripta, decreta,
mandata, provisiones aliasque expeditiones exteri eccle-
siastici magistratus aut Curiae Romanae, etiamsi tantum
ad privatas pertinerent personas, sine praevia Regimi-
nis venia publicare, typis mandareaut disseminare, .seu
liaec per alios fieri curare. Poena quae irrogaretur de-
linquenti, erat exsilium e regno, vel e quibusdam ejus
provinciis aut locis non ultra sex annos; adjiciebatur,
exemplaria typis tradita supprimenda, et ex judicis
sententia nulla esse declaranda. Quodsi igitur vim
legis obtinuisset Codex, revera specialis articulus
totum jus Placeti complexus esset, idque sanctione
poenali confirmasset; an vero laudare potuissemus
legislatoris curam, alia est quaestio. Nam licet
nequaquam miremur eum, recte intelligentem
periculum quod civitati impenderet, si cui vis sine
praevio Regiminis consensu actus publicare aut
alio modo executioni mandare liceret, ab extera
ecclesiastica potestate profectos, lege poenali illud
malum quam maxime avertere studuisse, impro-
banda tamen nobis videtur severa exsilii poena
pro delicto omissionis. Hoc eo magis in oculos
incidit, quum respectu delictorum, certe non minoris
gravitatis, longe mitior esset poenae comminatio. Ita

causa iu Speciminis articulo 476, sacrorum
H'uistro, qui prima vice ad matrimonii celebralionem
processisset, aniequam sibi constaret de nuptiis coram
niagistratu initis, indicebatur muleta, summam 200
lloronorum non excedens, et iterate demum delicto
prouuntiabatur exsilium non ultra duos annos.

autem hujus articuli eo defendatur mitior
scriptura, quod non statim praesumatur voluntas
dulosa, sed tantum negligentia, dum duriorem exsilii
Poenam omnino statuerit legislator, quando facti
'leratione meditatam suam ostenderit contumaciam
sacrorum minister, ex eodem argumento quaeri
possit, cur non similem distinctionem adrniserint
Speciminis auctores, ratione ecclesiastici qui illicito
modo bullam v. c. publicaverit: haec enim omissio
non magis prima vice dolo semper attribuenda
Videtur. Hanc ob causam praecipue nobis displicuit
articulus propositus, sed eo etiam poenae durities
quot;iiprobanda videtur, quod non omnibus sit aequa-
bilis. Quis enim contendet, nullum adesse discrimen
actus inter, qui ad universum populum spectent
tamquam leges ei imponantur, atque ob hanc
quiclem rationem magis sint periculosi quod civilibus
negotiis se immisceant, et eos, qui in nihilo sae-
c'ilarem attingant potestatem, et tantum adprivatas

porliiicant pcrsonas, et, ut ajunt, ad forum internum;
V. c. si Pontifex alicui peecalorum absolutiouem,
dispensationem matrimonialem aliamve spiritualen»
induisent gratiam? Articulus tamen non distinguebat,
et ecclesiasticum exsilio afficiebat, si modo actus
cujusque generis, publicasset aut alio modo execu-
tioni mandasset. Non negamus rem esse admodum
difîicilem eos excogitare casus, qui, ab extera ec-
clesiastica potestate orti, civitati nocere possint,
necne, eosque insuper in lege accurate definire;
quapropter intelligimus quidem legislatorem, pru-
dentia civili ductum, omnes actus Placeto subjecisse,
sed quoad poenam probare non possumus ejus negli-
gentiam in assimilatione actuum publicorum et
privatorum. Haec de articulo 479 obiter monuisse
suiïiciat. Uti Codex Francicus articulo 207 com-
mercium cum curia aut potestate extera custodire
conatus erat, ita Speciminis auctores, putantes illud
tutela liberum non esse relinquendum, art. 480
mulctabant ad 400 florenos ecclesiasticum qui, no-
glecta Regiminis licentia, cum exteris potestatibus
de rebus religiosis communicasset, eique exsilii
poenam imponebant casu iterati delicti. Tradamus
nunc quid de duobus laudatis Speciminis articulis
judicaverint Delegati ad Concionem Ordinum Ge-

heraliiim, quum de iis in Seclionibus delibcrarent
quot;»ense Marlio anni 1828. 1)

Sectio prima quoad priorera sententiam emisit, liunc
restringendura esse ad talos actus, quorura publica-
tion! necessaria esset Regiminis venia, et quoad alte-
'quot;quot;ni quaesivit, an materia religiosa intelligenda esset
ortuiis, quae mere ad religionem pertineretet tempora-
bbus negotiis se non immisceret. 2) — Putabat Sectio
^ecunda, nullum faciendum esse discrimen sacrorum
quot;i^mistros inter et ceteros cives, ratione delictorum et
poenarum, et pluriraa delicta, v. c. provocationera ad
seditionem, ad rebellionem, cet., de quibus in titulo
^VlI agebatur, puniri posse secundum alios Speci-
®iinis titulos, atque communium legurn severitate
^uiversos puniri debere, quod dicebat effici non
posse nonnullis articulis, ubi mitius tractarentur
ecclesiastici. Addebat simul, omnibus civibus et
praesertim magistratibus publicis interdicenduni
esse commercio cum exteris potestatibus, et etiam
publicatione peregrinorum actuum Regiraine non

Cf. Procès-Veriaux des délibérations des Sections de la
^^uxiéne Chambre des Etats-Généraux. — Haec documenta, qnae
''on in omnium manibus habentur, inspicere mihi contigit, summa
b^'nignitate Viri Grav. J. C. Voorduin.

2) Cf. ibidem, p. quot;27.

oonsentîente, at tali commcrcio non assimilandinn
esse illud, cujus objectum ad conscientiam privati
hominis attineret, uti casu dispensationis matrimo-
nialis. 1) — In Sectione tertia similiter duo observabant,
generalibus legibus, quibus omnes regerentur in-
colae, non esse distiuguendos aut excipiendos sacrorum
ministros, quae distinctio si obtineret, quinque
arbitrabantur poenam ulterius non esse cxtendendam,
nisi ad actus qui cum rebus publicis cobaerercnt,
e. g. ad bullas aut litteras pastorales 2). — Dcfiniri
optabat Sectio quarta vocem »intelligencequot; quae
quum omne coniprebenderet commercium (corres-
pondance), poena multis in casibus nimia forct,
quinimo illam Codicis Francici art. 207 multum
excederet, pro simplici omissione plus justo durio-
rem, quamobrem commercium, quod significaret
art. 480, sic exprimendum esse opinabatur, ut in-
telligeretur non aliud, nisi quod in malam partem
vergeret, »correspondance dans un mauvais sens, une
autre enfin que celle qu'un ministre du culte est
autorisé par la nature de sa charge à entretenir
avec son chef spirituel.quot; 3) — Licet omnes quintae

1)nbsp;Cf. ibidem, p. 16.

2)nbsp;Cf. ibidem, p. 49.

3)nbsp;Cf. Ibidem, p. Tl,

Sectionis socii existirnarent ministres cujuscunque
eultus, intra olEciorum suorum limites esse reti-
«endos legibus, quae puniant, quoties in detri-
nientum ordinis publici eos egrediantur, quippe qui
excessus ex muneris natura magis sint metuendi, illi
nihilominus articulum 480 arbitrio judicum nimium
mdulgere contendebant, quia verba »intelligences
et matières religieusesquot; tam late paterent; quare
^djicere volebant vocabula »coupablesquot; aut »cri-
nunellesquot; ut sic dilucidius apparei-et, de quibus
eommunicationibus [correspondances) sermo esset. 1)
tîims vero e Delegatis totum titulum utpote inutilem
et periculosum respuebat, si excipias ea quae circa
matrimonii solennia horumque cum personarum
statu civili nexum statuta erant. Argumenta sua
exposuit Vir Ampi. Surmont de Volsberghe in
seripto quod Sectioni exhibuit. Articulus 480 eo
praesertim ei displicebat, quod directe liberum
^um ecclesiae capite commercium impediret, quo
tiiutatis servandae causa indigeret Gatholicus. 2) —■

Cf. ibidem, p. 96.

Cf. ibidem, p. 97. De illo argumento ita pergit Vir Ampl. »En
•correspondant avec le Pape, le catholique le considère comme le
'quot;'quot;quot;r visible de son église; c'est en cette seule qualité qu'il a re-
'quot;Ufs à lui, et nullement en sa qualité très distincte de chef tem~

Articuli 479 et 480 singuli in Sectione sexta seplom
obtinuerunt fautores; aliorum sociorum non defue-
runt animadversiones. Inter tres, contra articidum
priorem se déclarantes, unus opinabatur, illum magis
applicari del)ere publicationibus,quae civilis potestatis
essent effectus. Respectu art. 480, unus verba »over
kerkelijke belangen of aangelegenhedenquot; omitterc,
alii iis vocabulum »behalvequot; praeponere volebant,
hi nempe sacrorum ministris tribuentes facultatem
de illis rebus sine praevia licentia cum extejis
potestatibus communicandi. 1) Vir Ampi. Fabkï
Longrée in documento, quod hujus Sectionis deli-
berationibus adjectum est, aliud quid observabat.
Delegatus ille, religiouis ministris tribuens jus omne
faciendi, quod sine ordinis publici laesione cultus
conservationi necessarium sit, et declarans ad illud
jus pertinere liberum commercium, quod cujus-

porel et souverain d'un état; qualités que dans le 17= titre on
confond sans cesse; il ne correspond ni avec un gouvernement étran-
ger, ni pour des objets qui de tout temps et en tout lieu furent
considérés comme essence du gouvernement temporel, il correspond
avec le chef de sa religion, uniquement pour matières religieuses»
qui sont hors de la compétence du gouvernement, et principale-
ment d'un gouvernement tel que le nôtre, constitué sur une loi
fondamentale qui garantit à tous la liberté religieuse.quot;

1) Cf. ibidem, p. 115.

cnnque religionis sacerdotes cum capite suo, ubi-
e'iiique degente, habere debeant, haec addebat;
quot;on exagère visiblement le danger d'une semblable
•communication, ou plutôt on crée un fantôme
pour le combattre. Si ce danger existoit, comment
préviendroit-on? Autoriseroit-on pour y parvenir
^^ violation du secret des lettres?quot; 1) Lubenter cum
®o facimus, et illicitum ecclesiaslicorum commer-
cuim prorsus adimi posse non credimus, sed, licet
^Snoscamus perfacile esse sacrorum ministro, aut
^egimmis custodiam prorsus vitare, aut, impetrata
quidem de bac illave re communicandi licenlia,
huic parum congruens quid perficere, illud tamen
^''gumenlum non Iam validum reputamus, ut prop-
terea legislatoris providentia inanis habenda sit. An
'Nullum superest adminiculum taie factum delegendi,
l'iod quis celalum putet? Quod nobis ostendit Gan-
•^avensis Episcopi exemplum, quum hic sine sacrorutn
^drninistri venia Summi Pontificis sententiam rogas-
papalis enim brevis verba illicitum prodiderunt
Commercium. Quam aegre tulil Rex, Archiepiscopum
^eehliniensem, postquam a Pontifice voluntatis sig-
nifîcatiouem pelivisset aut exspectasset, hujus breve

Ibidem, p. 117.

cum Regimine non communicassc, et rem per diariä
tantum in lucem prodiisse? Sed, etiamsi leve sit
negotium praeviam licentiam elïugere, omnino insupef
attendendum est, aliud esse, liberum commercium
jure habere, aliud, facto tale inire, et legislator^
quamdiu scil. commercium orani custodia exemtum
periculosum judicet, melius fecerit constituere poe-
nam, casu quo ecclesiaslicum illicite egisse pateat,
quam si silentio suo noxium toleraverit factum,
quinimo huic tacitum dederit consensum, Videamus
jam quid in scripto Sectioni tradito animadverterit
Vir Ampi, de Brotjckere ad art. 480, Delegatus ita
loquitur: »Quoi! pour avoir remis à un particulier
sans l'autorisation du Gouvernement une pièce qui
n'a aucun rapport avec l'Etat, le bannissement et
même six ans de prison! Puis encore l'annullation
de l'acte. Je ne conçois même pas cette dernière
peine: car le plus souvent elle sera de nul effet. La
lacération d'un écrit importe peu à celui qui en
connaît le contenu, lorstfu'il s'agit d'un devoir de
conscience.quot; 1) Recte rem perspexisse videtur Dele-
gatus, et nostram simul confirmavit sententiam, ubi
diximus, laudandum non esse legislatorem, quod

1) Ibidem, p. 158.

ratione poenae nullam admiserit distinclioncm actus
publicos inter et privatos. Alio etiam respectu ad-
Juvat opinionem, quam supra enuntiavimus, de nimia
exsilii poena; nam miratus est hancce severitatem,
praesertim si animum attendas ad cam poenam, quam
irrogavit legislator sacrorum ministro ad matrimonii
solennia illicito modo procedenti, quaeque ei non
®ulficere videbatur. 1) Inde eßicere licet, ilium
ûulegatum aut exsilium improbasse ecclesiastico im-
ponendum qui Placetum rogare omiserit, aut saltem
®Htiorem articuh 476 scripturam minus aequam
dixisse. — Denique Sectionem septimam omittere
nolumus. Fuerunt nonnulli qui articulum suppri-
mere vellent, ahi qui illum integrum servare cupe-
'quot;ent; alii rursus dicebant se ei non adversari, si
tautum verba »inte'réts des églisesquot; eodem sensu
mtelligerentur, quo in articulo Belgico, et illis »gou-
vernement et autres autorités ecclésiastiquesquot; non
^ontinerentur ii, qui ecclesiae essent praepositi. 2).

Hasce Sectionum observationes concinnius nec
tradere nec contemplari potuimus. Quatenus vero
post earum communicationem mutari debuissent

Ibidem, p. Iô9.
2) Ibidem, p. 158.

articuli propositi, non est quod tcmere statuere
audeamus. Deducere licet, eos a multis Delegatis non
esse probatos, quorum si varias quam maxime in
unum colligere velimus sententias, dicendum vide-
tur, articulorum verba seu nimis generalia seu nimis
îucerta judicata esse, Uti vidimus, nemo tamen
pleno ore jus Placeti aggressus est, plures illud contra
nulla restrictione in legem poenalem recipere volue-
runt, plures etiam contenderunt, actus tantum
publicos praeviae Regiminis licentiae subjiciendos
esse. Sectiones, quod ad Speciminis articulum 480,
iu plures abiisse sententias indicavimus.

Etiamsi inquirere cujjiamus, quid de argumento
nostro statuerit Codicis Poenalis Specimen anni 1842,
et quale tum de Placeto Ordinum Generalium fuerit
judicium, tanta verborum copia non opus erit.
Articulo quarto tit. 10 libri II praeceptum invenimus
üb prioris Speciminis non dissimile; in eo tantum
magnum occurrit discrimen, quod laudabili modera-
tione ductus fuerit legislator, exsilio poenas substituens
mi tioris naturae et aptiores ad discrimen observandum,
ilhcitam actuum publicorum pubbcationem inter et
mere privatorum. 1) Quodsi quis legislatoris mansue-

1) Art. 4. »Bedienaren van de godsdienst, die zonder vooraf-
gaand verlof der Begering zullen liebben afgeiiondigd, verspreid of

tudinem miretur, non immerilo haec quodammodo
ti'ihui potest auimadversionibus Ordinum Genera-
lium auni 1827, et quamquam verum sit, unum
Brougkbre tunc exsilii severitatem objecisse,
quod attinet ad actus ad privates homines spectantes,
quot;on longe tamen a veri similitudine abesse videtur
nostra opinio, legislatorem anni 1842 leviores poenas
definivisse, ut sic expediendae difficultatis remedium
inveniret. Facile enim legislatorem, ab una parte
sententiarum memorem eorum Delegatorum, qui
putassent Placetum ad publicos tantum actus esse
extendendum, ab altera, eorum qui illud jus integrum
Codice Poenali sanciri voluissent, eo statu nobis
proponere possumus, eique fuisse persuasum, praeviae
licentiae impetrationem porrigendam esse ad omnes
exterae potestatis actus, ni=i Plaeeti prorsus ever-
teretur fundamentum; simul tamen illum fuisse
conscium, non omnes actus idem civitati praebere

in druk uitgegeven eenige bullen, brieven, rescripten, besluiten,
niandarnentcn, expeditien of andere akten, onder welken naam of
in welken vorm ook vervat, van eenige buitenlandsche geestelijke
overheid, zullen gestraft worden met correctionnele gevangenisstraf
van niet minder dim een en niet langer dan vijf jaren, en met
®ene geldboete van ten minste honderd en ten hoogste duizend
Sulden, te zamen of afzonderlijk.quot;

periculum, unde mitiorem poenam necessariam esse
judicaverit. E relatis a Sectionum Praesidibus
[Foorloopig Ferslag der Centr. Afd) compertum
habemus, initio Ordinum Generalium sen tentias de
artieulo laudato in varias abiisse partes. Quaenam
eontroversiarum fuerint causae, moneamus. Longe
plurimi existimabant, omnino necesse esse aliquid
statuere respectu publicationis bullarum; dubitabant
vero num quidem adesset necessitas praeviae Regimi-
nis veniae, quapropter tum demum poenas esse im-
ponendas arbitrabantur, quando publicarentur bullae
aham continentes materiam quam «godsdienstige
leerstellingen.quot; Articulus fuit propositus quo ex-
pressim enuntiabatur, sacrorum ministrum punien-
dum fore, si publicasset, disseminasset aut typis
mandasset bullas, litteras, similia, cujuscunque
exteri magistratus, legi fundamentali, communibus
legibus aut civitatis quieti contraria, quibusque alia
tractarentur argumenta quam ecclesiastica aut etiam
dogmatica. Quum tamen, re propius perpensa, ani-
madverteretur, hac ratione rem publicam non leve
pati posse detrimentum, alii articulum ita mutandum
esse censuerunt, ut ecclesiastico irrogaretur poena a. si
publicasset sine praevia communicatione {mededeeling)
ludlas ahusque litteras cujuscunque peregrinae po-

testatis; h. si publicasset tales bullas seu litteras, ad
aliam spectantes materiam quam ecelesiastieam
aut dogmaticam, et quae civitatis legibus et secu-
ritati advcrsarentur. Sed propter diificultates nec
magis haec mutatio placuit, quia, si post illam
communicationem liqueret rationem adesse applicandi
secundam articuli partem. Regimen merito vitu-
perandum foret, quando publicationem non impe-
diret, quo facto, revera communicatio exaequaretur
praeviae impetrandae veniae. Hisce attentis, plu-
rimi Delegati declaraverunt, se articulo adstipu-
laturos esse, uti a Regimine erat propositus, secum
Simul reputantes omnem rerum religiosarum immu-
tationem periculosam esse; porro, fere ubique inveterati
Placeti usus exstare memoriam, et, uti nec olim,
Ita nec hodie illius juris abusum metuendum esse.
Volebant tamen Delegati, pro verbis »van eenige
buitenlandsche geestelijke overheidquot; legi »van eenige
buitenlandsche geestelijke of kerkelijke overheidquot;
ne legislator unum alterumve cultum unice respi-
cere videretur. Obiter monendum est. Specimen
lt; nihil statuisse ratione ecclesiasticorum cum extera
polestate commercii de rebus religiosis, illudque
'gilur custodia eximcre voluisse, quod legislator

Francicus tam sollicite curaverat, et Specimen anni
1827 servaverat. 1).

Memoremus ultimo loco Placeti novissimam his-
toriam in Concione Ordinum Generalium, de qua
ut copiose ag-amus non sinit breve temporis spatium,
quam ob causam leviter tantum eam tangemus. In
Codice Poenali, initio hujus anni Ordinibus Gene-
rahbus oblato, non invenimus prioris Speciminis
titulum 10 libri II, cujus articulus primus, aho
loco insertus, solus ibi occurrit. Hancce omissioiiem
mirati sunt Delegati, tum vero etiam Regiminis ea
de re silentium in documento, cui nomen ygt;Memorie
van Toelichting,quot; quapropter rogaverunt causam,
quae ad boe impuhsset Regimen. In ipsis delibe-
rationibus diversum fuit Delegatorum judicium de
omisso titulo. Nonnulli omissioni propensi fuerunt,
existimantes Placetum, de quo imprimis in titulo
erat sermo, cum religionis libertate non congruere,
atque talem limitationem hodie non con venire ubi
Ci vitas ab Ecclesia separata sit: dixerunt simul,
ecclesiasticis catbolicis adimi non posse facultatem
ecclesiae capitis jussa et mandata pubhcandi, prae-

1) Cf. Voorloopig Verslag der Centrale Afd. omtrent het Ontw.
V. h. 11 B. V h. Wetb. V. Straß-., Eih. 10 Febr. 1813, p. 47 seqij.

viainque insuper Regiminis veniani parvi ducendam
esse, quum nostro tempore per diaria statim pates-
caut bullae similiaque. At alii longe plurimi omnino
ßeeessaria reputaverunt praecepta, qualia in titulo
spectabantur, si seil, officium suum, art. 194 Legis
fundament, impositum, impleret Rex. Monuerunt
praeterea, ecclesiam Protestantium diligenter custo-
diri quod commercium attinet cum exteris ecclesiis
iueundum, et praecepta collegiis ecclesiasticis danda;
contenderunt tandem bullarum per diaria publica-
tionem assimilari non posse a clero factae barurn
promulgationi. Has ob causas omissum titulum in
Codicem Poenalem recipiendum esse censuerunt,
quinimo nonnulli declaraverunt se alioquin totum
rejecturos esse librum secundum. 1)

Videamus breviter quid a Regimine responsum
fuerit. Postquam silentii rationem in eo versari
dixisset Administer, quod, etiamsi illustrare sibi
proposuisset ea, quae in Specimine inveniebantur,
inutile tamen credidisset omnia indicare et dcfen-
dere, in quibus a prioribus Speciminibus discederet;
tituli decimi et praesertim hujus articuli quarti
omissionem explicuit hisce argumentis. Primo

1) Cf. Vüorloopig Verslag, Exil. 31 Maart 1847, p. 40 seqq.

existimabat jus Placeli natura sua non esse idoneuin,
ut Codice Poenali aut contineretur aut tolleretur,
Franciae exemplum afferens, ubi ex generalibus
gubernandi principiis et primo artieulo legis d. 18
Germ. An X. illud jus vindicatur, cujus autem
violationem neque Codex neque alia lex puniant;
quamobrem ratione Placeti idem in patria nostra
sit status qui in Francia, Codice Poenali Francico
etiam hic vigente. Porro dicebat, talem sanctionem
specie magis quam re providere, quia tum demum
applicari possit quum publicatio locum obtinuerit,
quapropter malum non magis avertetur, quam poena
proprie sic dicta, nam in utroque casu illud quod
cavendum est dehctum jam perpetratum foret,
priusquam poenae ratio esset. Observabat denique
civitatis jura satis vindicata fore mediis quae in
Speeimine anni 1842 fuerant proposita, quod tamen
tunc minus placuerat; quin etiam existimabat Ad-
minister necessariam non esse specialem poenam;
delicta, quae ex publicatione provenirent aut eam
comitarentur, secundum leges generalespunienda esse;
quodsi postea necessitatem propriae legis ostenderet ex-
perientia, Regimini maneret ejus rogandae facultas. 1)

1) Cf. Memorie van Beantwoording, Exh. 22 Mei 1847, p. 39 seqq.

Sectiones, altera vice de libro secundo deliberantes^
serio de omisso titulo anni 1842 questae sunt. Dixe--
runt plures Delegati se convictos non esse illa Ad-
ministri argumentatione; tituli restitutionem ideo
iiecessariam esse, quod alioquin titio laboraret Codex
Poenalis, unde in posterum oriri possent mala. Haue
suarn sententiam emiserunt in exordio disceptationum
de Ubro secundo, diccntes inde pendere quaöstionem,
utrum libro assensum suum darent an denegarent.
Alii vero idem, at contrario sensu, comminati sunt,
improbantes titulum et ejus omissionem laudantes.
Tituli fautores putaverunt, perperam rem a Regimine
esse consideratam ; non unice sermonem esse de
poena statuenda casu Placeti violati, agi etiam
alia ecclesiasticorum crimina et delicta, quibuscun-
que illi addicti sint sacris. Concesserunt Administro,
jus Placeti ab omni memoria fere ubique in Europa
exerceri solitum fuisse generalibusque niti principiis;
quin illud etiam in patria nostra ex legis fundament,
articulis 188—194 profluere, quamobrem negaverunt
illius juris conservationem seu interitum ab uno pen-
dere articulo. Quodsi ad Franciae provocetur exem-
plum, et contendatur patriam in eadem atque illam
regionem conditione versari, hac de re dubitandum
esse dicebant Delegati. In Francia enim forti ter

vigore articulos organicos legis d. 18 Germ. An X,
et in appellatiouibus de abusu, Consilio Status de-
latis, efficax inveniri remedium ad ecclesiasticorum
usurpationes comprimendas. Apud nos contra multi
illius legis articuli nullum sortiuntur effectum, aut
executionis saltem media non bene sunt ordinata,
quia Collegium virorum commissorum, cui ex regio
decreto d. 16 Sept. 1815 praevia bullarum examina-
tio erat crédita, non amplius exstare, et decretum
d. 10 Maj. 1816 obsolevisse videtur. Sed insuper
hoc attulerunt argumentum Delegati, novo Codice
juris Placeti statum in patria plane mutatum iri.
Nam cum Regimine non faciunt, perhibente nec in
Francia nec apud nos exstare poenam ei irrogandam
qui bullam publicaverit neglecto Placeto, quippe
Codicis Francici articulos 207 et 208 inter se junc-
tos ad taie factum referendos esse existimantes, quin-
etiam articulum, qui in Specimine anni 1842 de
Placeto legebatur, duorum illorum articulorum con-
junctionem vocaverat quidam scriptor. Periculosum
porro judicaverunt tam diu poeuae definitiouem
differre, donec eam urgeret necessitas, quod quum
ita fieret, animi jam commoti malaque jam commis.sa
forent. Regimini denique conce.sserunt, optatam
sanctionern revera non unicum es.se pi-aesidium, sed

aiiimadverteraiit id de omnibus legibus dicendum
esse, poenaeque tamen comminatione multa averti
damna. Quod attiuet ad Delegatos, quibus displi-
ceret tituli in Codicem receptio, non abis hi usi sunt
argumentis hac vice, quam supra commemoratis. 1)
Sic occasione trium Codicis Poenalis Speciminura
juris Plaeeti bistoriam in Concione Ordinum Geue-
rulium absolvimus. Si verbosius, quam par videatur,
omnia tacta retulimus, et fortasse objiciatur vulgaris
eorum notitia, ab una parte nobis respondere liceat,
admodum difficile fuisse, tam Regiminis quam Dele-
gatorum sententias tradere, nisi eas quasi pedetentim
secuti essemus, dum ab altera, quia quam maxime
generalem juris Plaeeti dare voluimus conspectum
historicum, manifestum est, dicta eo de argumento
in Coetu Delegatorum, utut nota sint, in boc speci-
mine non praetermittenda fuisse. Immodice vero
nostra extenderetur narratio, si etiam publicis sin-
gulorum Delegatorum orationibus respectu Plaeeti

1) Cf. Algemeen Verslag, Exh. 18 Jun. 1847, p. 6 seqq. —
Cf. imprimis laud, opusculum ^Het Placet en de Regeringquot; cujus
lectio valde commendanda est, nam ibi recte Regiminis argumenta
fefutantur. — Cf. praeterea anonymi scriptoris scriptum »ffef Regt
'^a.n Placet en desielfs Tegenstandersquot; — »üe Evang. Kerldj.quot;
1847, No. 27 et 28, et »Politieke ISijdragen,quot; No. 12.

imniorarcmur, quamobrem hoc unum in memoriaiTi
revocare lubet, nonnullas elegantia se commendasse,
abas vera, ut nobis videtur, coluisse praecepta,
plerasque autem magno cura pondere eo tetendisse,
ut jus Placeti lege poenali confirmaretur, licet et
habitae fuerint aliae a talibus viris, qui pleno anirao
illius juris iniquitatem et inutilitatem nostra aetate
professi sunt. Qualis fuerit disceptationum exitus
quis ignoret? Titulum