gt;

-** ' *Z i amp;,

GEMAKRELIJR

HIIISBOEKJE

vooa DEN

MBS JL

MET 50 GENEESMIDDELEN VOOR

DOOR EEN K�NDIG H�ISMAN BUEEN VERZAMEID,

WAARVAN VELE BIJ PROEFONDERVINDING

ZIJN GOED BEVONDEN.

Ttveede It rule.

mmmm met mu mmimm

KPlaquo;

-f SN*-

�y^^'raquo;

TeALKMAAR.bw

p. b E-c%llrr%ⁱ

laquo;lt;#9632;�

1843.

#9632;#9632;

p^^^

Gezegend is de Koe Met alle vier zijn beenen,

Want Boter, Kaas en Melk H Komt alles uit zijri speenen.

#9830;

YOORBERIGT.

*raquo;laquo;laquo;-

JVunrdc Iiandlieden!

Hier biedt men U een gemakkelijk Huisboekje aan voorzien met 50 geneesmiddelen voor Koeijen, waar-van tele by proefondervindiug sijn goed bevonden ; het zijn min kostbare remedien , soodat men geen halve Apotheek of winkel in sijn huts noodig heeft, integendeel kan men veel van het goed, dat ik op-geef, op de naastbijgelegen plaatsen krijgen, en zeer veel heeft men selfs in huis.

Ik verkies niet openlijk met mijn naam te pron-ken, ik heb dit laten drukken, zoo ah ik hetzelve jaren gebruikt en voor my opgesteld heb; het zal mij het grootste genoegen zijn , door deze eencoudige middelen iets toe te brengen, tot ons gemeenschappe-lijk welzyn, mij hiervan te kwijten maakt mijn pligt uit, en die te volbrengen maakt weder mijn genoe�gen uit.

Van welk groot nut het groeijen en bloeijen der Koeijen is, begrijpt elk ligt, en welk nadeelderhalve verwaarloozing van of aan deze alleruuttigste beesten doet, is gemakkelijk na te gaan.

lt;lt;*#9632;

IVnbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; ---------

Ziedaar de reden, die mij bewogen hobbcn dit boekje algemeen verhrijgbaar te maken. Gebruikt dan dit aantal geneesmiddelen zoo als zij u hier worden voorgesteld en aan de hand gegeven, iot het algemeen en uw eigen welzijn.

Ontcaugt dezelve met die toegenegenheid als ze u worden aanbevolen. Leert zoo het welzijn mcerbees-ten kennen, en vaartwel!

DE HVISMAN.

Dewijl ik het voor onze waarde Landlieden van zeer veel belang oordeel, om bij dit zoo nuttig werhje nog eenige geneesmiddelen voor Varhens bij te voe-gen, zoo heb ik het genoegen dezelve , welke ook proefotidervindelijk sijn goed bevonden, hiernecens aan le bieden.

DE UITGEVER.

t'Si^^

ima

GEMAKKELIJK IIUISBOERJE

VOOR DEN

------^^laquo;-@4*laquo;

lt;�gt;

Raad voor Koeijen, die met het Liyt blijven staan.

tt anneer eene Koe met het Ligt blijft staan , neeml 2 mengelen of 4 kaunen Rarnemelk, 8 groole of 12 kleine Uijcns, een handvol Salie, een Musje of li maatje Wijnazijn, laat dit te zamen een half uur kooken, en als het laauw is, doet er dan een kop vol Kaapolie in, roert hetzelve goed, en geeft het de Koe in.

Voor Koeijen, die aan de Melk blijven liggen,

Neemt een vierendeel Bakelaar, twee stukken brood i

een mengelen of 1^ Ned. kan bier, een half kop Bo�ter, laat dit een half uur kooken, smeert Toor4slui-

vers Altea op het krnis , en droogt hetzelve met een

kool vuiir in.

Voor de Blaar der Koeijen,

Wanneer er groote blaaren onder de tong van eene Koe keinen , gelyk een windei, of ook vvel ouder de

#9632;9

staarl; als gij dit gewaar wordt, zoo neernl cene schaar en knipt de blaar door, wrijfl daar dan wat Zout in, 2 of 3 dagen lang, zoo gij dit in tijds doel, is uwe Koe behouden. Goedbevonden.

Voor de Pof de?' Koeijen.

Wanneer eene Koe aan de pof is, wordt hij aan-stonds zeer dik, als gij dit gewaar wordt, zoo haalt direct de long uit den bek, en bijt daar een stukje af, dan zal de- Koe aaustonds dun worden, maar zoo gij dit met eene schaar of nijptang doet, zal het niet baten, ik heb dit bij ondervinding, doch als boven goed bevonden.

Voor Bloedziekte der Koeijen.

Wanueer eene Koe niet eet, dat hij'schijnt ziek te zijn , voelt dan met uwe regterhaud tusschon zijn linker voorbout en de ribben in, wanneer het hart daar zeer slerk slaat, zoo mod gij denken, dat hij aaQ het bloed is, dan moel gij hem bleed latcn aan de linkerzijde van de hals , en nemen daar bloed af na uw goeddunken, doch zoo - het geheuren m�gt, dat gij daar geen bloed genoeg krijgen kunt, dan meet gij het op andere plaatsen zien te krijgen, en zoo uwe Koe dan nog niet betert, moot gij hem deze drank maken, een lepel vol Fejiee^che drieakel, 2 musjes of 3 maatjes wijnazijn, een oorde kop vol Fekel, mengt dit te zamen onder elkander, en geeft dit de Koe koud in, goed bevonden.

F^amp;S�S^.

Voor vurige ziekte der Koeijen.

Zoo eene Koe met vurigheid is beladen, voelt dan met .uwe linkerhand tussehen den regterbout en de ribben in, zoo hel hart daar slaat, zijt gij verzekert dat uwe Koe veel vurigheid bij zieh heeft, maakt dan een drank klaar gelijk zoo even van het bloed geschreven is, en geeft uvv beest dezelve koud ui , dan moet gij het een of twee dagen aanzien , en zoo zij dan niet betert, moet gij hem wrijven met goedo Wrangwortel in de borst of achter in de bil, en vvel op deze manier, neemt het vel, snei daar een gat in, boorl het met uw vinger na omhoog, neemt half wegen uw vinger wrangwortel en buigt die in een klein bosje, steekt de zelve in het gat, en slept daar wat haar op, dat het niet uitvalt, doch dit haar moet van dezeide Koe komen, tussehen de hoorens of van de staart.

Om velerlei ziekten der Koei-jen te leeren kennen,

Wanneer eene Koe nietwiieten, en gij denkt dat bij ziek is, zoo voelt hem na bet hart, zoo het aan de linkerzijde slaat is het bloed, maar zoo het hart aan beide zijden slaat _r dan is er vurigheid bij, ea zoo het hart aan de regterzijde slaat, is het vurigheid alloen, zoo het bloed alleen is, kan bet met laten geholpen worden, maar als er vurigheid bij is, moet gij het bloed maar aftappen, maar niet zoo reel als van eene Roe, die aan het bloed is, en de volgende drank

r #9632;#9632;#9632;r ri r

maken : 1 half sleepje of 3 maatjes Wijnazijn, een oordekop vol Pekel, met een groote tinnen lepel vol Feneetsche Drieakel, deze drank kunt gijuweKoe ook geven , als zij aan het bloed en aan vurigheid tegelrjk ziek is.

Voo?quot; seere Speenen der Koeifen.

Zoo eene Koe zeere Speenen heeft, zoo smcert de-zelve met Rozemarijn, de Altea en Trituro onder el-kander gemengd.

Voor Wind of Weehuik der Koeifen.

Als eene Koe met Wind of Weebuik beladen is,nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; tf

dan gaat zij dikwijls liggen en weder opstaan, en laquo;niijt de achterpoolen na den buik, dan moet gij een weinig bloed aftappen , en geven haar een half pintje of 3 maatjes Anijs in, en dekt baar heel warm toe.

Voor de Sprouw aan de voe-ien der Koei/en.

Wanneer eene Roe aanstonds begint te hinken, zoo voelt haar na de voet, zoo dezclve dik en warm is, dan is bet de Sprouw, die dikwijls nil bet bloed ont-raquo;laat, neemt dan ccneu scherpen beitel met een hamer _fen slaat van de binnensle groote klaauw een end af, tot bg sterk bloed.

^^i'M^

amp;

Voor het Langevxmr den Koeyen.

Wanneer eene Koe aan het Langevuur is, dan slaat hij zeer dun , hoest, kwijlt en steent veellijds, en zoo het hart slaat aan de rcglerzijde van de Koe, dan moet gij haar een weinig aderlaten, en sleeken hem een Wrangvvortel in de borst bij het linker Toorbeen, of in de bil, en de volgende drank in-geven, een lepel vol Feneetsche Drie�kel, een half sleepje of drie maatjes Wijnazrjn en een oordekop vol Pekel, het is goed, zoo er geen geel haar bij is, maar dat daarbij zijnde, helpen geene medicijnen.

Voor de TVolf der Koeijen.

Wanneer eene Koo aan de Wolf is, dan mag zij niet rijzen, dat ontstaat haar in de staart, en wel in bet lange haar, daar wordt de staart slap en bol, zoodat het been daaruit is; als men dit zoo bevindt, moet men in de staart, daar bij bol is, een lange snee insnijden, totdat het vlies door is, en binden daar een doek met Zout en Zeep cm, altijd goed bevonden.

Voor bloedpissen der Koeijen.

Wanneer eene Koe bleed pist, dan moet gij haar ten eerste een weinig bleed aftappen, dat het bloed maar geroerd is, en neemt dan 1 metje of 2 ^ Ned. kop Tarwemecl met Alle, beslaat dat in heele Melk, bijna zoo dik alsof gij daarvan pannekoeken wilde bakken, maar gij moet daar 1 musje of 1 ^ maatje

Boomolie ondcrroeren, geeft dit te zamen dc Koe in, dit Mj lijds verrigt, is altijd goed bevoaden.

Voor kveijen, die aan de sehijl zijn.

Wanneer eene Koe aan de schijt is , dal de malc-rie zecr dun, en hel beest ook dun is, nectnt dau een half melje of \\ Ned. kop Tarwemeel, met 6�8 Henneeijeren, beslaal hetzeke in warme zoete Melk, geeft dal de Koe in, bet is dikwijls goed bevonden; maar zoo dal niet belpt neeint dan hel volgende mid-del bij de hand-: twee banden vol Klijfsbladen, snijt die fijn , een melje of 2^ Ned. kop Brouwersmout, en een oordekop vol wit Duinzand., kookt dit een kwarlier in ruim sop, geeft dit uw beest in, bet is een best doch uiterst middel, zoo bet eerste niet belpt.

Voor koeijen, die v er stop t %ijn.

Wanneer eene Koe verstopt is, zoo neetnt voor 1 stuiver Mosterd , een sleepje of \ Ned. kan Karne-melk , zet bet op vuur, roert bet wel onder elkan-der, totdat het warm is, giet dat de Koe in , altijd goed bevonden.

Een ander.

Ik heb er vele gebolpen met een half pond Raap-olie en een half pond Boler, onder elkander warm gemaakt, totdat de Boter gesmolten is, laat dit te zamen koelen, totdat gtj het dogen kunt, en dau

ingeven ; het is ook veelmaal goed bevonden , zoo er dan gene afgang komt, moet gij er het pleglanker na toe zellen, dat is: twee hunden #9632;vol Peperwortel en twee banden vol Zuring , dit le zameu klein ge-snedcn, kookl dit in een menglis pot vol. Bier, bij-na een halfuur laten zieden, maar gij moet die pot digt locdekken, om de wasem daarin te houden, alzoo die de grootste kracht aan de drank gcefl; dit dus gekookt , moet gij de Worlels of bet Loof uit-nijpen, en doet daar een half pond Boter in, (men gebruikt des zomers het loof, en des winters de wor�teis ,) geeft dit de Koe in, en dels, haar wel toe, zoo zal zij in den tijd van 6 � 8 uren wel afgang krij-gen , anders moet zij sterven, doch dit middel heeft als het bovengemelde verscheidenen gered.

Voor koeijen^ die men meent dat aan de schijt %ijn.

Het gebeurt dikwijls dat men meent, dat eene Koe aan de schijt is, oradat hij van zijn stel is, en niet veel eet of herkaauwt, dit ontstaat dat de blaad-jes pans verstopt zijn, gebruikt bier dan voor een weinig Aple-kolie-kwint, het is goed bevonden.

Om eene koe te doen ont-sluiten.

Als eene Koe toebereid is om op zijn tijd te kal-ven, en niet wel ontsluit, zoo moet gij nemen een kop vol Karnemelk, met 4 lood Spaansche Zeep, twee lepels vol Zeesehuim, die wel fijn gestooten of geschrapt is, geeft dit de Koe in.

fgt;

PPquot;

*rsi

�raquo;?

Voor koeijen, die mm de melk biijveti liggen.

Wanneer eene Koe gekalft heeft, en aan de melk blijft liggen , en niet kan rijzen, zoo voelt hem na de staart, of de Wolf daarin is , als de slaart niet slap is, zoo voelt hem na zijn hart, als dat sterk slaat, moogt gij Trij denken, dat hij aan de Melk ligt, dan meet gij de Koe in de Melk aderlalen, aan beide zijden een waterpot vol bleed aflappen, geeft hem een weinig daarna wat Tarweraeel in Zoe-temelk beslagen, smeert wat Altea op het kruis , en drOogt het met een kool vuur in, en dan vooral am de 2 uren hem melken.

Voor zware kuch der koeijen.

Wanneer eene Koe zeer sterk hoest of kucht, neemt dan mos van eikenboorncn en muizenooren, die zoekt men aan wallen, beneden aan duinen enz. snijdl het beide goed fijn, en geeft een bandje vol, onder wat Zemelen, Meel of zoo gij het de Koe best in kunt krfjgen.

Voor de kuch der kalveren,

Wanneer eene kalf aau de Kuch is, neemt een ke-tel vol Zoetwaai en kookt daarin wat Alaniswoitc-len, wat Angieleka-wortelen en een weinig Wrang-wortel, geeft of giet hem tweemaal daags twee kop-pen vol warm in, zoo lang loldal hy genezen is.

V*3E3SSZ,

�laquo;

Voo7* koeijen, die niet kun-nen pissen,

Zoe eeno Koe , een Paard of eenig beest niet kan pissen, clan meet gij twee banden vol Peterselie ne-men en dezelve fiju snijdeu, kookt ze dan in een mengelen of \\ Ned. kan Bier, geeft dit uwe Koe in, het is dikwijls goed bevonden.

Voor diyle speeneu der koeijen.

Wanneer eene- Koe digte Speenen heeft, hetzij van vuiigheid of iels anders, zoodat gij geen raelk uit dezelve krijgen kunt , om dan die melk uit de digte Speenen te \erdrijven, en in de andere Speenen over le brengen , die nog goed zijn om uit te mel�ken , zoo ncemt dan Olie en Eek van Roozen, te zamen ecu half musje of 1 maalje voorcene Speen, maar wilt gij de melk uit twee Speenen overdrijven , dan moet gij eens zoo veel hebben , smeert de digte of zeere Speen met deze kwantileit, maar ziet vooral toe, dat gij de Speen of Speenen, die gij melken wilt niets aansmecrt, anders zou de melk van de zeere Speenen daar niet inkomen, en de digte of zeere Speenen moet gij tweemaal daags met deze Olie en Eek smeren , en hiermede 4 � 5 dagen lang aanhouden.

Voor de drop der koeijen.

Wanneer eene Koe de Drop heeft, zoo moet gij haar in de melk aderlaten, aan tie zijde daar bet

Z2amp;'

mmmmmmmmmmmamBs^ma^ssssmmmmmmak

becst de drop hecft, en smeert dan alle malen met versehe Koestront daar de hardigheid of de Drop is.

Voor koeijen, die met hei ligi biijven staan.

Wanneer eene Koe gekalfd heefl, en dan met het ligt blijft staan, zoo neemt een metje of 2^ Ned. kop groene Erwten, kookt eerst de helft, en om een half elmaal do aiulere helft, doel er iedere keer een goed stuk van uw velsle Spek in , kookt het vooral in ruim sop, en geeft dat sop de Koe in, het andere is goed menschen-ete'n , het boven gemelde goed be-vonden, en do beste raad die ik er nog ooit voor gevonden heb.

voor koeijen, die te tveinig bloed in het lijf hehben.

Zoo eene Koe nieuw bloed noodig hecft, ora het-zelve aanstouds te doen vvassen , zoo neemt een men-gelen of 1^ kan best oud Bier, met 2 a 3 ponden Roggenbrood en een half kop Boter, kookt dit te zamen, toldat het Brood murf en het Bier lieroig wordt, laat hetzelve koelen toldat het beest het do-gen kan , geeft of giet de Koe in, en dekt haar wel toe, zoo zal er in den lijd van 3 � 4 uren wel be-kwaam bloed in haar zijn.

Om gaten, zweiten of huilen van koeijen te genesen,

Wanneer eene Koe eenige Galen of Zwellen , die doorgebroken zijn, of doorgesneden of versehe wen-don heeft , wascht die dan met Schapeupis schoon uit,

; ¹⁵

met ecu dockjo of ceno spuit, zoo gij er het best kunt bijkooien. neemt laquo;Ian een wcinig Terpeiilijn , een le-pei toI Boomolie met een Tingerhoed vol Zout, en zoo veel Schapenpis, als Terpentgriraquo; Boomolie en Zout te zaineu, minder of mecr, nadat do gaten zijn, maakt de voormelde kruiden ziedend en gict ze in de gaten of wond , spuit of bet bet met een doekje dat goed in deze kruiden is gedoopt, of zoo gij het anders best kunl iukrijgen, verbindt baar dan om de 6 a 8 dagen , teuzij het groote of kwade gaten zijn, die verbindt men dan twee- adrie-maal, dit is een voornaam middel, en hier te land weinig of niet bekend.

voor koeijen, die vervan-gen zijn.

Wanneer eene Koe vervangen is, dan is hij slijf, zoodat hij kwalijk gaan of rijzen kan ; ik heb cr wel gezien , die in bet geheel bieven liggen en niet rij�zen konden , die ik nog weder met Gods zegen ge-zond maakte, door het beest veei bloed af te tap-pen , neemt dan een pintje of eene halve kan Fran-sche wijn, met een oude kop vol specie uit uw ge-makhuisje , doet dit te zamen in een pot, dekt de pot goed toe en maakt het te zamen heel, daarna moet gij da Wijn nitpersen en dat vocht de Koe in-geven of gieten, en haar wel toedekken , goed be-vonden ook voor Paarden.

voor de dolle kol der koeijen,

Wanneer eene Koe aan de dolle kol is, dat schort hem in zijn voorhoofd op, of aan de vltezen van het

brijn , daar dan eenig bloed vergaard is , dat begint te reuren , dan begint het beest te razen , of bet dol en bezelen is, zoo dat men het wel aan twee of drie touvven raoet vast binden; geeiV het dan een snee in zijn voorhoofd , tot aan het been toe, steekt dan een eiken pennelje onder het vel, en dan dat gat voorls \o\ Brazilikum met wat Wrangworlel er onder, mede voor Paarden goed bevonden.

voor de oogen der koetfen.

Wanneer eene Koe of eenig ander beest blind is geworden , hetzij door vliczen, door parels, of dat de appel wit is- geworden, dan meet gij haar in de oogen aderlater, tusschen het oog en het neusgat, en dal oog dan tweemaal daags met witte bereide Sal-peter , die wel fijn gestolen is, inblazen, of met een veerlje inslrijken, gij meet dat veerlje met uw mond nat maken , en doopen het (Ian in de gestoolen Salpe�ter , strijkl dan 2 � 3 maal de oogleden ieder keer, ook kan men fijn geschraapte Zeeschuim gebruiken, mils op dezelfde manier.

Een ander.

Ik heb ze ook wel geholpen met oogwater in Maarts-sneeuwwater toegemaakt, zijnde een half lood Nagelen, met een stuiver wit Koperroot, en eens zoo yeel wilte gedraaide Stoksuiker, met twee pintjes Sneeuwwater, maakt daar een veertje in n�t, en wast de appels der oogen tweemaal daags.

voor koeijen, die aan de - Galziekte zijn.

Als eene Koe de Galziekle heeft, loopt hij te steu-nen en somtijds wat te eten, en zijn hart is aan beide zijden stil en gerust, dan is de Gal wel zoo groot als een mansboofd, zoo gij daar intijds bij zijt, is. daar wel raad voor, gij moot hem aderlaten, tapt bet beest twee koppen vol bloed af, neemt dan twee mnsjes of 3 maatjes Wijnazijn, met een tinnen lopel Feneelsche Drie�kel, roert dit beide onder elkander, geeft of giet dit de Koe in, ik heb het gedaan en goed bevonden.

Om velerlei gaten der koeijen te genezen.

Zoo eene Koe zieh bezeert heeft, of eenig ander beest, zoo zij Gaten, hetzij oude of nieuwe Wonden hebben, boe ze ook zijn, dit is een goed middel er voor, neemt 2 tiqnen lepels vol Schapenpis, een vin-gerhoed vol Zout, 2 vingerhoeden Terpentijn, en ruim een halve lepel Boomolie, nadat de Gaten 'groot zijn, kookt dit te zamen onder elkander, wast dan de Gaten of Wonden schoonuit; en giet of spuit, en anders zoo als gij best dezelve daar kunt in krij-gen, maar zij meet warm in de Gaten gedaan wor�den , en om de 6 a 8 dagen verbonden worden.

voor verrekte leden der koeijen,

Wannneer eene Koe de leden zwaar verrekt heeft, zoo dat men er geen zetten aan weet, slooft dan die

#9632;

leden met laquo;arm gemaakte Pekel uit uvr kuip, 2 a 3 maal daags, een best doch eenig miildcl dal ik weel en goed bevonden.

voor koeijeii, die de hoorns zijn ajgebroken.

Wanncer eene Koc ecn of twee Hoorns zijn afge-broken , hetzij door afsloolen of eenig ander ongeluk, zoo hel bloedl, moel gij bet eeist doen ophouden , en dan die stomp smeeren met betzelfde goed , ab ik van de Galen en WonHen geraeld heb, om de 2 a 3 dagen, men moel die Slompen niet binden, maar vet maken alleen.

voor koeijen, die sprouw ami de voeten hebben.

Wanneer cenc Koc de Sprouw aan zijn voet of voeten heeft, en de voorste klaauw niet is afgehakt, gelijk al H�rens gemeld is , maar verzuimd is, zoo-dat do materie reeds tusscheu de klaauwen zieh openbaart, dan meet gij hel weelderig vleesoh met de materie er uilhalen, en smeert hem dan ook met betzelfde goed voor Gaten en Wonden aangeprezen, maar bet moet heel zijn ; en eens of tweemaal ge-smeerd worden , doch niet binnen de week; hel is altijd goed bevonden.

voor de miersheid der koeijen.

Wanneer eene Koe miers is, dan zoo trekt hij van de melk, en loopl dun over het veld, en eel

|! '

'I'

heel schaars, voelt haar dan naar bet hart, zoo dat nog tiimelijk stil is, dan kunt bij haar vvel belpen met oud Hooi, zoo zij in de weide loopt, twee of drie malen, zoo zij dan niet beterl, moot gij ileze drank makcn: een linne lepel vol Feneelsche Drie�kel en een oordckop vol pekel nil uw vleeschvat, mengt dit to zamen onder elkander, geeft of giet haar dit koud in, bet is zeer goed , maar zoo zij op slal staat gebruikt men wel Turfmollem, en daar wat Zout ondec geroed is ook goed, men kan ze ook wel hel-pen met Rapen of Koolsbladen, met Zand of Asch uit do kolk , daar de Naluur maar trek toe hecft, helgcen men dient te onderzoeken.

voorvurige monden ilerkoeijen.

Als eerie Koe vurig van mond is, zoodat de tong bard, slijf en dik is, en de mond in bet geheel rood is, zoodat er reel vluimighcid uit loopt, wast dan de mond schoon, met Wijnazijn en Zout onder elkander gemengd twee a dricmaal daags.

voor aambeijen der koeijen,

Wannecr cene Koe eenigc Aambeijen beeft, doet daar een fijn koordje om met een maslwerp vast aan-gehaald , en om de twee dagen wat vaster toe trek-ken , boud hicrmedc eenige tijd aan, zoo zullen ze afvallen.

voor zeere keelen der koeijen.

Wanneer eene Koe haar keel zeer is, en van Lui-ten onder He keel zeer dik wordt, en begint te rot-

(raquo;

1; .

ten, dan moet gij de keel van buiten tweemaal daags mel Zeep smeeren, zoo gij dit eenige lijd aanhoudt, zult gij wel belerschap gevvaar worden.

voor dikke keelen der koeijen.

Wanneer eene Koe , een dikke Keel krijgl, als zg op de slal slaat, clan slaat men wel Iwee palen voor op de slal , tewelen een voet Loven de aarde, en een van de schulting en ook een voet van de weeg af, zoodat de Koe daaraan kan vrijven, opdat zo daarvan doorbreken.

voor koeijen, die slaati te zwoe-gen en somtijds eeten.

Wanneer eene Koe slaat le zwoegen , en somtijds wel eens hoest en bijwijle nog wat eel, tapt hem dan wat bloed nil quot;den hals, en maakt de volgende drank gereed , con oordekop vol Pckel uit iivv kuip, doet daar can tinnen lepel Feneelsche Drie�kel on-der, rocrt dit wel onder elkander, en giot het uw becst in.

voor koeijen, die tvaterig %ijn,

Wanneer eene Koe Waterig is, en haar hart daar weinig van ontsleld , en een paf onder de keel, en ook wel een groote buil onder haar bulk krijgt, daar is weinig raad voor, raaar zoo zij op slal slaat, geeft haar dan Tarwemeel en Zemelen to eten , en sleek galen in de bullen, allijd gocd bevonden.

ihsss

Pf*

voor koeijen^die ruidig %ijn.

Zoo eene Koe ruidig is, moet gij eeu poud Rcu-zel en drie viereudeelen Zvvavel nemen, smeert liaar 10 � 12 dagen , Iwcemaal daags daarmede , laal haar dan 8 a 10 dagen slaan, en wascht haar daarna inet best warm Bier af, zet hierna de deur van het ach-lereind open, zoo lang lot hei beest droog is, dan is liij genezen.

Om koeijen droog te maken.

Als gij eene Koe droog will niaken, neemt dan Eek en Olie van Roozen, van ieder een half rausje, of 1^ maaljc le zamen, doet daar voor 10 sluivers Goudschuim in, smeerl het jaar en het kruis van de Koe 2 � 3 maal daags daarmede , en het bcesl zal droog vvortlen.

voor koeijen, die aan de melk liggen.

Neemt een groote handvol Klijfsbladen , met twee kannen Bier, laat dit te zamen een halfuur zieden, cn als het dan beknaam is , de Koe ingeven , dit is goed , maar laten in de Melkadcren en aan de beide zijde een walerpot vol bleed af le l�ppen, is bij mij het beste middel, daar ik velen mede geholpcn heb ; men geeft ze ook wel een inetje of 2i Ned. kop Tarweraeel in heele zocle Melk geroerd, gelijk ik viocger gcmeld heb, helwclk ook goed is.

JDilo Raad,

Wanneer eene Koe gekalfd heelt, en met hct ligt blijft staan, dan moet gtj uit de Apolhcek toof 8 sluivers Peperolie balen, en gcefl liuar dal in, dan nog daarenboveu op 1 musje of 1^ maalje W'ijnazijn , dek haar dan warm loe, en cm de 2 a 3 uren mel�ken, loldat de Melk schiel.

Dito Raad,

Wanneer eene Koe aan de Melk blijft liggen, en daarby verslopt is, dan moet gij baar in beide zijde van de buik doen lalen, cn baar voor 8 stuivers Pe�perolie ingeven, en daarop een half musje of een roaalje Wijnazijn, zoo als even gemeld is, maar dan 10 uren bierna moet gij haar een balfpond Raapolie en een kop Boler onder clkander gesmollen, en warm geraaakt ingeven, en alle 2 � 3 uren Melken.

voor koeijen, die draaijen in de darnten hebben, of ver�slopt Tdjn,

Wanneer cene Koe een kink of draai in de darmen beeft, of-verslopt is, en hct niet wil hclpen met die middclen , die ik vooimaais beb beschreven , dan moet gij nemen 7 � 8 Bictwoilclen en kookt die rourf in schoon regcnwalcr, en als zo gaar zijn , moet gij de-zelve uildrukkcn, doel dal uilgcpersle weder in dat waler, en als do worlclcn er zijn uilgebaald , roert die goed le zamen , en geeft het uw beest te drin-ken. Ik keur bet klisleren ook wel goed, mils met

I):

rsraquo;quot;!

''gt;

rook van goede tabak, en met een lange tabakspijp van achteren in te bltizen en de kop in de mend.

voor koeijen , die ruidig of sch�rft zifn.

Veegt of rost dat sehoon af tol bloedens toe, neemt dan oude of bejaarde maoswaler een mengeles pot vol, een kop vol leer, een kop vol traan, en voor twee sluivcrs Z wave I, kookt dit te zamen over een klein vuurtje, maar roert zonder ophouden, loldat bet kookt en weder koud is; smcert haar bier twee-maal daags mede, zij zal beleren.

voor koeijen, die tot de mond uit ontlasten.

Wanneer men gcen onderscbeid ken bemerken, van belgeen de mond of van achleren uitkomt, neemt dan voor 1 stuiver Mostaard in een sleepje of � Ned. kan Karnemelk , raaakt dit al rocrende warm, geeft of giet haar dit in, en om bet half eltnaal 3 musjes of 4 maatjes Anijs ook warm gemaakl ingeven, ik heb maar ooit twee, zulke koeijen gezicn, en beide met deze* drank geholpen.

iMta

sAriraquo;

IETS OVER DE VARRENS.

llaar het voor den Landman van groot belang is, met de mesting, en verzorging der Varkens bekend te zijn, uithoofde de groote nuttigheid dezer dieren , dewijl hnn vleesch en vet, bgzonder toof den Land-man , een onontbeerlijk voedscl oplcvert, zoo dient hy ook derzelver toevallen, ziekten, en de hulpmid-delen welke hem daartegen worden aangebodeu , naauw-keurig in acht te nemen.

Vooreerst moet men lot de voorlleeling der Var�kens zorg dragen, dat men een goed ras kieze, dewijl hel alleen om vleesch en vet le doen is, houd men dezulke voor de beste, die het beste groeijen , en het zwaarsle kunncn wegen.

Als de Varkens 8 � 9 Maanden oud zijn, zijn ze tot de voortteeling bekwaam , zij dragen hun jongen 4 Maanden, dus kunnen ze 1 Jaar oud zijnde haar eersle jongen werpen.

In de Maand November en December, zal men de Zeug tot den Beer toelaten, dan heeft men in Maart en April de Biggen, de Zeug gezond zijnde, laat men de Beer wederom toe met negen dagen. Ze kan telkens 8 of 10 jongen en somtijds roeer Toorlbren-

rar

gen; de voorjaars Biggen worden veel in den vol-genden zomer yet gemest. De najaarsbiggen, den winter overgehouden, en in de daaraan volgende zo-mer gemest. Een Speenvarkenlje is een heerlijko spijze, men houd ze voor best als ze een Maand oud zgn.

Als de Zeug het einde der dragt nadert, sluit men hem in bet bok op, wanneer ze het stroo te zamen draagt, en er een nest van maakt, genaakt de ver�lossing. Men moet zoo veel mogclijk zorgen, bij de verlossing tegenwoordig te ziju, om ingeval van nood de Zeug te belpen, de navelstreng af te knippen, en de jongen aan de prammen te zetlen. Ook zoc�ken men de nageboorten; werpen die zoovvel als de doode Biggen buiten het hok, opdat de Zeug, 'door bet eten van dezelve niet uitgelokt worden, hare jongen opeeten.

De Biggen moelen wijders wel van stroo voorzien worden, cm ze droog en zindelijk le houden.

Veerlien dagen oud zijnde, geeft men ze gelegen-beid om wat_% te drinkeu, en wat haver of zemelen te eten. Drie weeken oud zijnde worden ze gesne-den, en een week daarna gespeend. Dan zijn ze in Staat om van de moede^ afgezonderd opgevoed te worden. Men geeft ze dan karncroelk, en wat ha-zer, zemelen, of geraalen garst. Jonge Herfstvar-kens, die des Winters in het land loopen, genieten vee) voordeel van de paardenboonen, die haar sterk in de voelen maken, en wel doen groeijen. Het voonleeligst tot de groei der Varkens is, wanneer men ze in het veld of in het weiland kan laten loo-

|)cn, of op stoppellanden, of in bosschen , daar veel eiken- en beukenboomen staan, zij zoeken daar voor ecn groot gedeelle zelf huu voedsel. Bij de Akers van eiken- en lieukenbuomen worden zij zelfs vel, en heblien zeer goed vleesch en spek. Wannecr men ze in de bosschen niel kan houden, moat men , als men ze wil hocden, of mesten, op het schol leg-gen , en le elen geven , belwelk men voor de min-ste prijs kan bekomen, of wat men voor de hand heefl, als karnemelk, wei, zeroelen , gemale garst, ervvten , boonen , spoeling of draf nil de brandereijen , gekookle aardappelen , gekookte geele peen enz. In de winter geefl men haar alle groenlen nil de lain, als worlelen, koolbladen enz., gehakt met draf, hak-sel, en lijnkocken onder elkander warm gemaakt ook rod bloem en zemel.

Men mod de Vaikcus in bet eerst ook maar wat mcel geven, en allengskens minder tot zc gewoon zijn. Hel is ook gezond dat men in der Yarkens drank, of spoeling ecn band vol zoul smijt.

Ook is het goed op de bodem der ton , wilde ra-pen, zwavel of baldriaan le leggen, hier van groei-jen de Yarkens nel, en worden niet ligleiijk ziek.

In de zomer mod men ze voor zonneschijn uil-drijven, en des namiddags naar een koele plaats. Men moet haar in de lente, wat medicijuen ingeven, opdat haar het onrijpe gras en groene kruiden niet schaden.

In de herfsl zal men haar niet uitjagen , cer dat do rijp en het ijs door de zon weg genomeu is, dil zelfde ook in de winter.

ii ¹

C�^

#9830; In het elen moel uieu de grootslc van de kleinste

scheiden; want lt;'e groote eten het alles op, en \er-

drukken de kleinen.

Ook moel men wel letten dal de Varkens niet le

heet gevoerd worden hierdoor Letlerven de darnnen

en maag, zoodat ze ziek worden eu sterven.

Om te welen, hoe dik spek een varken heeft.

Men sleekt de Varkens met ecu priem in de rug, helwelk zij niet voelen in bet spek, maar wauneer men met de priem uau bei vlcesch raakl, scbreeuwen ze, hier uit kan men welen hoe dik bet spek is.

Als men varkens lang in le~ ven wil houden.

Men maakt aan clke zijde van de trog een gat, 4 duim diep, en een duira vvijd , vult helzelve twee duina hoog mel klaquo;ikzilver, doel bet dan weder digt toe, dil schijnt Toor velen menschen een fahel; maar het zijn domooren, die de kracht der kwik niel ken�nen. Als een Varken gorlig is, neeml een iiandvol nieuwe geslolen Antimonie , Spiesglas, doet het on-der bet, voeder, bet geneest.

van gebreken der varkens.

Als de Varkens met kromme ruggen slaan, en de vier voeten te zatnen zelten en sidderen, snijd ze een gat in het oor, en steekt in dal gaatje een stukjo Grist-worlel, zoo word al het kwaad uit het lijf naar

het oor getrokken, zoo het oor zweit, geneest het Varken , en het oor valt daar na af.

Als de Varkens wolfstanden hebben , geeft men bun gedroogde garst, daar bijten ze dezelve op uit.

Als een Varken een gezweer aan de hals krijgt, aderlate men haar onder de long.

Als de Varkens vervangen zijn Tan overvrelen, worden baar de ooren koud , zij willen ook niel eten. San snijd men haar in de ooren , en geeft baar dat bloed op brood met boter in.

Wilt gij dat de Varkens niet gortig worden, neemt vlierbezi�u en witte Mostaard, geeft baar dat alle vier weken eens te eten, zij zullen daar geen nood Tan krijgen.

Als er een sterfle onder de Varkens is, zoo geeft ze des morgens een weinig geschaafde zwavel, op brood, zij zullen dan vrij blijven.

Als de Varkens krank ziju, geefl men haar wal VlierbeziSn met Bier en wal Tijriac onder elkander gemengd , en giet het de Varkens in , bier zullen zij wel purgeren en spoedig genezen.

Als de Varkens {droezen en zieh reinigen , neemt men vier deelen Zwavel en dric deelen Vlierbezien, onder elkander geslooten, en geeft hel baar in.

Als de Varkens de Longziekte hebben, zal men haar Longekruid, of Ghrislwortel, door het oor steken.

Wanneer de Varkens ziek zijn, neemt men ge-brande ascli van heukenhout, en mengt ze dc zie-kcii in baar drank , en geefl het ze le drinken.

Wanneer men elke morgen de Varkens, op een stuk brood met boter, een weinig Veneetscho Tijriac geeft, dat is een perfect middel tegen vergift.

Dikwijls gebeurt hct dal de Varkens in de maand Mei ziek worden; zij willen dan niet eeten, en wor�den moede .en zwak, daarlegen neemt men Cordo Be-nedictus; kookt dezelve inet Salie , en andere kruiden, en geeft het de zieke Varkens in.

Als de Varkens vorig zijn , hetwelk meest onlslaat door gebrek aan beneging in de open locht, of aan te zwaar, of te weinig voedsel; de beste raad hier-tegen is, de kleine klaauwen te snijden, dat ze bloe-den, voorls neemt men een partij roode biezen, in ruim sop heel gaar gekookt, en geeft ze dit water koud te drinken, zoo gij er wat Melk in doet, zul-len zij het liever hebben, dit helpt altijd.

Als de Varkens verstopping of vurigbeid in de in�gewanden krijgen, welke ziekte zeer gcvaarlijk is. Snijd #9632; ze dan in de ooren en in de staart, om ze bloed le doen entlasten, en sleek een slukje Vier-kruid in het d�nne ran hct oor, geeft ze een stuk Brood, wat groenc Zeep besmeerd, te eeten, ofjgiet ze met Raapolie door den kecl. Deze hulpmiddelen zijn pok van nut bij andere ongesteldheden der Varkens.

Wanneer een Varken de klem in de bek heeft, wrijft het dan de kaken sterk met groene Zeep, dit zal belpen.

Zoo gij nu nog vele kleine ongemakken, waaraan de Varkens onderhevig zijn, wilt voorkomen, geeft ze dan om de 14 dagen wat Zeepsap , waar linnen in gewasschen is, ook van tijd tot tijd wat Kliswortelen in de trog, is een heilzaam middel.

^Z*.

Bij den Uitgevcr dezes zyn nog le bekomen eenigo Exemplaren van :

ZAKBOEKJE VOOR ALLE HANDELAARS EN LIEF-HEBBERS VAN PAAR�EN ,. benevens een aanlal bulpmiddelen voor dezche . ... � 25 Cts.

Onderscheidene soorten van goedscbuivende SPEEL-KAARTEN, � 7^, 10, 15 , 20 , 25, 30 , 40 en 50 Ct. per Spei. � Beste zwarte SCHRIJFINKT, bijzondcr voor de Slalen Pennen ingerigl. � STA-LEN PENNEN in allcsoorlen. � Voorls: BIJBELS, TESTAMENTEN, PSALMEN en GEZANGEN, in alle soorten van Banden gebonden, en een goede voorraad van R. C. KERK- en GEBEDENBOEKEN, alles lot de minst mogclijke prijzen.


	#9632;9

	6 staarl; als gij dit gewaar wordt, zoo neernl cene schaar en knipt de blaar door, wrijfl daar dan wat Zout in, 2 of 3 dagen lang, zoo gij dit in tijds doel, is uwe Koe behouden. Goedbevonden. Voor de Pof de?' Koeijen. Wanneer eene Koe aan de pof is, wordt hij aan-stonds zeer dik, als gij dit gewaar wordt, zoo haalt direct de long uit den bek, en bijt daar een stukje af, dan zal de- Koe aaustonds dun worden, maar zoo gij dit met eene schaar of nijptang doet, zal het niet baten, ik heb dit bij ondervinding, doch als boven goed bevonden. Voor Bloedziekte der Koeijen. Wanueer eene Koe niet eet, dat hij'schijnt ziek te zijn , voelt dan met uwe regterhaud tusschon zijn linker voorbout en de ribben in, wanneer het hart daar zeer slerk slaat, zoo mod gij denken, dat hij aaQ het bloed is, dan moel gij hem bleed latcn aan de linkerzijde van de hals , en nemen daar bloed af na uw goeddunken, doch zoo - het geheuren m�gt, dat gij daar geen bloed genoeg krijgen kunt, dan meet gij het op andere plaatsen zien te krijgen, en zoo uwe Koe dan nog niet betert, moot gij hem deze drank maken, een lepel vol Fejiee^che drieakel, 2 musjes of 3 maatjes wijnazijn, een oorde kop vol Fekel, mengt dit te zamen onder elkander, en geeft dit de Koe koud in, goed bevonden.

	F^amp;S�S^.



	Voor vurige ziekte der Koeijen. Zoo eene Koe met vurigheid is beladen, voelt dan met .uwe linkerhand tussehen den regterbout en de ribben in, zoo hel hart daar slaat, zijt gij verzekert dat uwe Koe veel vurigheid bij zieh heeft, maakt dan een drank klaar gelijk zoo even van het bloed geschreven is, en geeft uvv beest dezelve koud ui , dan moet gij het een of twee dagen aanzien , en zoo zij dan niet betert, moet gij hem wrijven met goedo Wrangwortel in de borst of achter in de bil, en vvel op deze manier, neemt het vel, snei daar een gat in, boorl het met uw vinger na omhoog, neemt half wegen uw vinger wrangwortel en buigt die in een klein bosje, steekt de zelve in het gat, en slept daar wat haar op, dat het niet uitvalt, doch dit haar moet van dezeide Koe komen, tussehen de hoorens of van de staart. Om velerlei ziekten der Koei-jen te leeren kennen, Wanneer eene Koe nietwiieten, en gij denkt dat bij ziek is, zoo voelt hem na bet hart, zoo het aan de linkerzijde slaat is het bloed, maar zoo het hart aan beide zijden slaat _r dan is er vurigheid bij, ea zoo het hart aan de regterzijde slaat, is het vurigheid alloen, zoo het bloed alleen is, kan bet met laten geholpen worden, maar als er vurigheid bij is, moet gij het bloed maar aftappen, maar niet zoo reel als van eene Roe, die aan het bloed is, en de volgende drank

		r #9632;#9632;#9632;r ri r



	8 maken : 1 half sleepje of 3 maatjes Wijnazijn, een oordekop vol Pekel, met een groote tinnen lepel vol Feneetsche Drieakel, deze drank kunt gijuweKoe ook geven , als zij aan het bloed en aan vurigheid tegelrjk ziek is. Voo?quot; seere Speenen der Koeifen. Zoo eene Koe zeere Speenen heeft, zoo smcert de-zelve met Rozemarijn, de Altea en Trituro onder el-kander gemengd. Voor Wind of Weehuik der Koeifen. Als eene Koe met Wind of Weebuik beladen is,nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; nbsp; tf dan gaat zij dikwijls liggen en weder opstaan, en laquo;niijt de achterpoolen na den buik, dan moet gij een weinig bloed aftappen , en geven haar een half pintje of 3 maatjes Anijs in, en dekt baar heel warm toe. *Voor de Sprouw aan de* voe-ien der* Koei/en.* Wanneer eene Roe aanstonds begint te hinken, zoo voelt haar na de voet, zoo dezclve dik en warm is, dan is bet de Sprouw, die dikwijls nil bet bloed ont-raquo;laat, neemt dan ccneu scherpen beitel met een hamer _fen slaat van de binnensle groote klaauw een end af, tot bg sterk bloed.

		^^i'M^



	*amp;*

	*Voor het Langevxmr den Koeyen.* Wanneer eene Koe aan het Langevuur is, dan slaat hij zeer dun , hoest, kwijlt en steent veellijds, en zoo het hart slaat aan de rcglerzijde van de Koe, dan moet gij haar een weinig aderlaten, en sleeken hem een Wrangvvortel in de borst bij het linker Toorbeen, of in de bil, en de volgende drank in-geven, een lepel vol Feneetsche Drie�kel, een half sleepje of drie maatjes Wijnazrjn en een oordekop vol Pekel, het is goed, zoo er geen geel haar bij is, maar dat daarbij zijnde, helpen geene medicijnen. *Voor de TVolf der Koeijen.* Wanneer eene Koo aan de Wolf is, dan mag zij niet rijzen, dat ontstaat haar in de staart, en wel in bet lange haar, daar wordt de staart slap en bol, zoodat het been daaruit is; als men dit zoo bevindt, moet men in de staart, daar bij bol is, een lange snee insnijden, totdat het vlies door is, en binden daar een doek met Zout en Zeep cm, altijd goed bevonden. *Voor bloedpissen der Koeijen.* Wanneer eene Koe bleed pist, dan moet gij haar ten eerste een weinig bleed aftappen, dat het bloed maar geroerd is, en neemt dan 1 metje of 2 ^ Ned. kop Tarwemecl met Alle, beslaat dat in heele Melk, bijna zoo dik alsof gij daarvan pannekoeken wilde bakken, maar gij moet daar 1 musje of 1 ^ maatje

	I


	T

	10 Boomolie ondcrroeren, geeft dit te zamen dc Koe in, dit Mj lijds verrigt, is altijd goed bevoaden. Voor kveijen, die aan de sehijl zijn. Wanneer eene Koe aan de schijt is , dal de malc-rie zecr dun, en hel beest ook dun is, nectnt dau een half melje of \\ Ned. kop Tarwemeel, met 6�8 Henneeijeren, beslaal hetzeke in warme zoete Melk, geeft dal de Koe in, bet is dikwijls goed bevonden; maar zoo dal niet belpt neeint dan hel volgende mid-del bij de hand-: twee banden vol Klijfsbladen, snijt die fijn , een melje of 2^ Ned. kop Brouwersmout, en een oordekop vol wit Duinzand., kookt dit een kwarlier in ruim sop, geeft dit uw beest in, bet is een best doch uiterst middel, zoo bet eerste niet belpt. Voor koeijen, die v er stop t %ijn. Wanneer eene Koe verstopt is, zoo neetnt voor 1 stuiver Mosterd , een sleepje of \ Ned. kan Karne-melk , zet bet op vuur, roert bet wel onder elkan-der, totdat het warm is, giet dat de Koe in , altijd goed bevonden. Een ander. Ik heb er vele gebolpen met een half pond Raap-olie en een half pond Boler, onder elkander warm gemaakt, totdat de Boter gesmolten is, laat dit te zamen koelen, totdat gtj het dogen kunt, en dau

	j



	11 ingeven ; het is ook veelmaal goed bevonden , zoo er dan gene afgang komt, moet gij er het pleglanker na toe zellen, dat is: twee hunden #9632;vol Peperwortel en twee banden vol Zuring , dit le zameu klein ge-snedcn, kookl dit in een menglis pot vol. Bier, bij-na een halfuur laten zieden, maar gij moet die pot digt locdekken, om de wasem daarin te houden, alzoo die de grootste kracht aan de drank gcefl; dit dus gekookt , moet gij de Worlels of bet Loof uit-nijpen, en doet daar een half pond Boter in, (men gebruikt des zomers het loof, en des winters de wor�teis ,) geeft dit de Koe in, en dels, haar wel toe, zoo zal zij in den tijd van 6 � 8 uren wel afgang krij-gen , anders moet zij sterven, doch dit middel heeft als het bovengemelde verscheidenen gered. *Voor koeijen^ die men meent dat aan de schijt %ijn.* Het gebeurt dikwijls dat men meent, dat eene Koe aan de schijt is, oradat hij van zijn stel is, en niet veel eet of herkaauwt, dit ontstaat dat de blaad-jes pans verstopt zijn, gebruikt bier dan voor een weinig Aple-kolie-kwint, het is goed bevonden. *Om eene koe te doen ont-sluiten.* Als eene Koe toebereid is om op zijn tijd te kal-ven, en niet wel ontsluit, zoo moet gij nemen een kop vol Karnemelk, met 4 lood Spaansche Zeep, twee lepels vol Zeesehuim, die wel fijn gestooten of geschrapt is, geeft dit de Koe in.

	*fgt;*



	; ¹⁵ met ecu dockjo of ceno spuit, zoo gij er het best kunt bijkooien. neemt laquo;Ian een wcinig Terpeiilijn , een le-pei toI Boomolie met een Tingerhoed vol Zout, en zoo veel Schapenpis, als Terpentgriraquo; Boomolie en Zout te zaineu, minder of mecr, nadat do gaten zijn, maakt de voormelde kruiden ziedend en gict ze in de gaten of wond , spuit of bet bet met een doekje dat goed in deze kruiden is gedoopt, of zoo gij het anders best kunl iukrijgen, verbindt baar dan om de 6 a 8 dagen , teuzij het groote of kwade gaten zijn, die verbindt men dan twee- adrie-maal, dit is een voornaam middel, en hier te land weinig of niet bekend. voor koeijen, die vervan-gen zijn. Wanneer eene Koe vervangen is, dan is hij slijf, zoodat hij kwalijk gaan of rijzen kan ; ik heb cr wel gezien , die in bet geheel bieven liggen en niet rij�zen konden , die ik nog weder met Gods zegen ge-zond maakte, door het beest veei bloed af te tap-pen , neemt dan een pintje of eene halve kan Fran-sche wijn, met een oude kop vol specie uit uw ge-makhuisje , doet dit te zamen in een pot, dekt de pot goed toe en maakt het te zamen heel, daarna moet gij da Wijn nitpersen en dat vocht de Koe in-geven of gieten, en haar wel toedekken , goed be-vonden ook voor Paarden. *voor de dolle kol der koeijen,* Wanneer eene Koe aan de dolle kol is, dat schort hem in zijn voorhoofd op, of aan de vltezen van het


	m

	If

	16 brijn , daar dan eenig bloed vergaard is , dat begint te reuren , dan begint het beest te razen , of bet dol en bezelen is, zoo dat men het wel aan twee of drie touvven raoet vast binden; geeiV het dan een snee in zijn voorhoofd , tot aan het been toe, steekt dan een eiken pennelje onder het vel, en dan dat gat voorls \o\ Brazilikum met wat Wrangworlel er onder, mede voor Paarden goed bevonden. voor de oogen der koetfen. Wanneer eene Koe of eenig ander beest blind is geworden , hetzij door vliczen, door parels, of dat de appel wit is- geworden, dan meet gij haar in de oogen aderlater, tusschen het oog en het neusgat, en dal oog dan tweemaal daags met witte bereide Sal-peter , die wel fijn gestolen is, inblazen, of met een veerlje inslrijken, gij meet dat veerlje met uw mond nat maken , en doopen het (Ian in de gestoolen Salpe�ter , strijkl dan 2 � 3 maal de oogleden ieder keer, ook kan men fijn geschraapte Zeeschuim gebruiken, mils op dezelfde manier. Een ander.

	Ik heb ze ook wel geholpen met oogwater in Maarts-sneeuwwater toegemaakt, zijnde een half lood Nagelen, met een *stuiver wit Koperroot, en eens zoo yeel* wilte gedraaide Stoksuiker, met twee pintjes Sneeuwwater, maakt daar een veertje in n�t, en wast de appels der oogen tweemaal daags.**



	17 *voor koeijen, die aan de - Galziekte zijn.* Als eene Koe de Galziekle heeft, loopt hij te steu-nen en somtijds wat te eten, en zijn hart is aan beide zijden stil en gerust, dan is de Gal wel zoo groot als een mansboofd, zoo gij daar intijds bij zijt, is. daar wel raad voor, gij moot hem aderlaten, tapt bet beest twee koppen vol bloed af, neemt dan twee mnsjes of 3 maatjes Wijnazijn, met een tinnen lopel Feneelsche Drie�kel, roert dit beide onder elkander, geeft of giet dit de Koe in, ik heb het gedaan en goed bevonden. *Om velerlei gaten der koeijen te genezen.* Zoo eene Koe zieh bezeert heeft, of eenig ander beest, zoo zij Gaten, hetzij oude of nieuwe Wonden hebben, boe ze ook zijn, dit is een goed middel er voor, neemt 2 tiqnen lepels vol Schapenpis, een vin-gerhoed vol Zout, 2 vingerhoeden Terpentijn, en ruim een halve lepel Boomolie, nadat de Gaten 'groot zijn, kookt dit te zamen onder elkander, wast dan de Gaten of Wonden schoonuit; en giet of spuit, en anders zoo als gij best dezelve daar kunt in krij-gen, maar zij meet warm in de Gaten gedaan wor�den , en om de 6 a 8 dagen verbonden worden. *voor verrekte leden der koeijen,* Wannneer eene Koe de leden zwaar verrekt heeft, zoo dat men er geen zetten aan weet, slooft dan die 2



	v

	#9632;	18 leden met laquo;arm gemaakte Pekel uit uvr kuip, 2 a 3 maal daags, een best doch eenig miildcl dal ik weel en goed bevonden. *voor koeijeii, die de hoorns zijn ajgebroken.* Wanncer eene Koc ecn of twee Hoorns zijn afge-broken , hetzij door afsloolen of eenig ander ongeluk, zoo hel bloedl, moel gij bet eeist doen ophouden , en dan die stomp smeeren met betzelfde goed , ab ik van de Galen en WonHen geraeld heb, om de 2 a 3 dagen, men moel die Slompen niet binden, maar vet maken alleen. *voor koeijen, die sprouw ami de voeten hebben.* Wanneer cenc Koc de Sprouw aan zijn voet of voeten heeft, en de voorste klaauw niet is afgehakt, gelijk al H�rens gemeld is , maar verzuimd is, zoo-dat do materie reeds tusscheu de klaauwen zieh openbaart, dan meet gij hel weelderig vleesoh met de materie er uilhalen, en smeert hem dan ook met betzelfde goed voor Gaten en Wonden aangeprezen, maar bet moet heel zijn ; en eens of tweemaal ge-smeerd worden , doch niet binnen de week; hel is altijd goed bevonden. *voor de miersheid der koeijen.* Wanneer eene Koe miers is, dan zoo trekt hij van de melk, en loopl dun over het veld, en eel
	\|! '
	'I'


	236



	BIBLIOTHEEK UNIVERSITEIT UTRECHT

	2856 030 2

	I^CIUl^^B


	*ipne**



	ft):

	I



	A

	19 heel schaars, voelt haar dan naar bet hart, zoo dat nog tiimelijk stil is, dan kunt bij haar vvel belpen met oud Hooi, zoo zij in de weide loopt, twee of drie malen, zoo zij dan niet beterl, moot gij ileze drank makcn: een linne lepel vol Feneelsche Drie�kel en een oordckop vol pekel nil uw vleeschvat, mengt dit to zamen onder elkander, geeft of giet haar dit koud in, bet is zeer goed , maar zoo zij op slal staat gebruikt men wel Turfmollem, en daar wat Zout ondec geroed is ook goed, men kan ze ook wel hel-pen met Rapen of Koolsbladen, met Zand of Asch uit do kolk , daar de Naluur maar trek toe hecft, helgcen men dient te onderzoeken. *voorvurige monden ilerkoeijen.* Als eerie Koe vurig van mond is, zoodat de tong bard, slijf en dik is, en de mond in bet geheel rood is, zoodat er reel vluimighcid uit loopt, wast dan de mond schoon, met Wijnazijn en Zout onder elkander gemengd twee a dricmaal daags. *voor aambeijen der koeijen,* Wannecr cene Koe eenigc Aambeijen beeft, doet daar een fijn koordje om met een maslwerp vast aan-gehaald , en om de twee dagen wat vaster toe trek-ken , boud hicrmedc eenige tijd aan, zoo zullen ze afvallen. *voor zeere keelen der koeijen.* Wanneer eene Koe haar keel zeer is, en van Lui-ten onder He keel zeer dik wordt, en begint te rot- 2*


	HK

	(raquo;

	1; .	20 ten, dan moet gij de keel van buiten tweemaal daags mel Zeep smeeren, zoo gij dit eenige lijd aanhoudt, zult gij wel belerschap gevvaar worden. voor dikke keelen der koeijen. Wanneer eene Koe , een dikke Keel krijgl, als zg op de slal slaat, clan slaat men wel Iwee palen voor op de slal , tewelen een voet Loven de aarde, en een van de schulting en ook een voet van de weeg af, zoodat de Koe daaraan kan vrijven, opdat zo daarvan doorbreken. voor koeijen, die slaati te zwoe-gen en somtijds eeten. Wanneer eene Koe slaat le zwoegen , en somtijds wel eens hoest en bijwijle nog wat eel, tapt hem dan wat bloed nil quot;den hals, en maakt de volgende drank gereed , con oordekop vol Pckel uit iivv kuip, doet daar can tinnen lepel Feneelsche Drie�kel on-der, rocrt dit wel onder elkander, en giot het uw becst in. voor koeijen, die tvaterig %ijn, Wanneer eene Koe Waterig is, en haar hart daar weinig van ontsleld , en een paf onder de keel, en ook wel een groote buil onder haar bulk krijgt, daar is weinig raad voor, raaar zoo zij op slal slaat, geeft haar dan Tarwemeel en Zemelen to eten , en sleek galen in de bullen, allijd gocd bevonden.

	ihsss


	Pf*

	21 voor koeijen^die ruidig %ijn. Zoo eene Koe ruidig is, moet gij eeu poud Rcu-zel en drie viereudeelen Zvvavel nemen, smeert liaar 10 � 12 dagen , Iwcemaal daags daarmede , laal haar dan 8 a 10 dagen slaan, en wascht haar daarna inet best warm Bier af, zet hierna de deur van het ach-lereind open, zoo lang lot hei beest droog is, dan is liij genezen. Om koeijen droog te maken. Als gij eene Koe droog will niaken, neemt dan Eek en Olie van Roozen, van ieder een half rausje, of 1^ maaljc le zamen, doet daar voor 10 sluivers Goudschuim in, smeerl het jaar en het kruis van de Koe 2 � 3 maal daags daarmede , en het bcesl zal droog vvortlen. voor koeijen, die aan de melk liggen. Neemt een groote handvol Klijfsbladen , met twee kannen Bier, laat dit te zamen een halfuur zieden, cn als het dan beknaam is , de Koe ingeven , dit is goed , maar laten in de Melkadcren en aan de beide zijde een walerpot vol bleed af le l�ppen, is bij mij het beste middel, daar ik velen mede geholpcn heb ; men geeft ze ook wel een inetje of 2i Ned. kop Tarweraeel in heele zocle Melk geroerd, gelijk ik viocger gcmeld heb, helwclk ook goed is.


	m

	i	22 *JDilo Raad,* Wanneer eene Koe gekalfd heelt, en met hct ligt blijft staan, dan moet gtj uit de Apolhcek toof 8 sluivers Peperolie balen, en gcefl liuar dal in, dan nog daarenboveu op 1 musje of 1^ maalje W'ijnazijn , dek haar dan warm loe, en cm de 2 a 3 uren mel�ken, loldat de Melk schiel. *Dito Raad,* Wanneer eene Koe aan de Melk blijft liggen, en daarby verslopt is, dan moet gij baar in beide zijde van de buik doen lalen, cn baar voor 8 stuivers Pe�perolie ingeven, en daarop een half musje of een roaalje Wijnazijn, zoo als even gemeld is, maar dan 10 uren bierna moet gij haar een balfpond Raapolie en een kop Boler onder clkander gesmollen, en warm geraaakt ingeven, en alle 2 � 3 uren Melken. **voor koeijen, die draaijen in de darnten hebben, of ver�slopt Tdjn,** Wanneer cene Koe een kink of draai in de darmen beeft, of-verslopt is, en hct niet wil hclpen met die middclen , die ik vooimaais beb beschreven , dan moet gij nemen 7 � 8 Bictwoilclen en kookt die rourf in schoon regcnwalcr, en als zo gaar zijn , moet gij de-zelve uildrukkcn, doel dal uilgcpersle weder in dat waler, en als do worlclcn er zijn uilgebaald , roert die goed le zamen , en geeft het uw beest te drin-ken. Ik keur bet klisleren ook wel goed, mils met

	I):


	rsraquo;quot;!

	*''gt;*

	23 rook van goede tabak, en met een lange tabakspijp van achteren in te bltizen en de kop in de mend. **voor koeijen , die ruidig of sch�rft zifn. Veegt of rost dat sehoon af tol bloedens toe, neemt dan oude of bejaarde maoswaler een mengeles pot vol, een kop vol leer, een kop vol traan, en voor twee sluivcrs Z wave I, kookt dit te zamen over een klein vuurtje, maar roert zonder ophouden, loldat bet kookt en weder koud is; smcert haar bier twee-maal daags mede, zij zal beleren. voor koeijen, die tot de mond uit ontlasten.** Wanneer men gcen onderscbeid ken bemerken, van belgeen de mond of van achleren uitkomt, neemt dan voor 1 stuiver Mostaard in een sleepje of � Ned. kan Karnemelk , raaakt dit al rocrende warm, geeft of giet haar dit in, en om bet half eltnaal 3 musjes of 4 maatjes Anijs ook warm gemaakl ingeven, ik heb maar ooit twee, zulke koeijen gezicn, en beide met deze* drank geholpen.

	iMta	sAriraquo;


	\W	7

		26 \|)cn, of op stoppellanden, of in bosschen , daar veel eiken- en beukenboomen staan, zij zoeken daar voor ecn groot gedeelle zelf huu voedsel. Bij de Akers van eiken- en lieukenbuomen worden zij zelfs vel, en heblien zeer goed vleesch en spek. Wannecr men ze in de bosschen niel kan houden, moat men , als men ze wil hocden, of mesten, op het schol leg-gen , en le elen geven , belwelk men voor de min-ste prijs kan bekomen, of wat men voor de hand heefl, als karnemelk, wei, zeroelen , gemale garst, ervvten , boonen , spoeling of draf nil de brandereijen , gekookle aardappelen , gekookte geele peen enz. In de winter geefl men haar alle groenlen nil de lain, als worlelen, koolbladen enz., gehakt met draf, hak-sel, en lijnkocken onder elkander warm gemaakt ook rod bloem en zemel. Men mod de Vaikcus in bet eerst ook maar wat mcel geven, en allengskens minder tot zc gewoon zijn. Hel is ook gezond dat men in der Yarkens drank, of spoeling ecn band vol zoul smijt. Ook is het goed op de bodem der ton , wilde ra-pen, zwavel of baldriaan le leggen, hier van groei-jen de Yarkens nel, en worden niet ligleiijk ziek. In de zomer mod men ze voor zonneschijn uil-drijven, en des namiddags naar een koele plaats. Men moet haar in de lente, wat medicijuen ingeven, opdat haar het onrijpe gras en groene kruiden niet schaden. In de herfsl zal men haar niet uitjagen , cer dat do rijp en het ijs door de zon weg genomeu is, dil zelfde ook in de winter.
	ii ¹
	I

	C�^



	27 #9830; In het elen moel uieu de grootslc van de kleinste scheiden; want lt;'e groote eten het alles op, en \er- drukken de kleinen. Ook moel men wel letten dal de Varkens niet le heet gevoerd worden hierdoor Letlerven de darnnen en maag, zoodat ze ziek worden eu sterven. *Om te welen, hoe dik spek een varken heeft.* Men sleekt de Varkens met ecu priem in de rug, helwelk zij niet voelen in bet spek, maar wauneer men met de priem uau bei vlcesch raakl, scbreeuwen ze, hier uit kan men welen hoe dik bet spek is. *Als men varkens lang in le~ ven wil houden.* Men maakt aan clke zijde van de trog een gat, 4 duim diep, en een duira vvijd , vult helzelve twee duina hoog mel klaquo;ikzilver, doel bet dan weder digt toe, dil schijnt Toor velen menschen een fahel; maar het zijn domooren, die de kracht der kwik niel ken�nen. Als een Varken gorlig is, neeml een iiandvol nieuwe geslolen Antimonie , Spiesglas, doet het on-der bet, voeder, bet geneest. *van gebreken der varkens.* Als de Varkens met kromme ruggen slaan, en de vier voeten te zatnen zelten en sidderen, snijd ze een gat in het oor, en steekt in dal gaatje een stukjo Grist-worlel, zoo word al het kwaad uit het lijf naar

	11


	Pf

	29 Dikwijls gebeurt hct dal de Varkens in de maand Mei ziek worden; zij willen dan niet eeten, en wor�den moede .en zwak, daarlegen neemt men Cordo Be-nedictus; kookt dezelve inet Salie , en andere kruiden, en geeft het de zieke Varkens in. Als de Varkens vorig zijn , hetwelk meest onlslaat door gebrek aan beneging in de open locht, of aan te zwaar, of te weinig voedsel; de beste raad hier-tegen is, de kleine klaauwen te snijden, dat ze bloe-den, voorls neemt men een partij roode biezen, in ruim sop heel gaar gekookt, en geeft ze dit water koud te drinken, zoo gij er wat Melk in doet, zul-len zij het liever hebben, dit helpt altijd. Als de Varkens verstopping of vurigbeid in de in�gewanden krijgen, welke ziekte zeer gcvaarlijk is. Snijd #9632; ze dan in de ooren en in de staart, om ze bloed le doen entlasten, en sleek een slukje Vier-kruid in het d�nne ran hct oor, geeft ze een stuk Brood, wat groenc Zeep besmeerd, te eeten, ofjgiet ze met Raapolie door den kecl. Deze hulpmiddelen zijn pok van nut bij andere ongesteldheden der Varkens. Wanneer een Varken de klem in de bek heeft, wrijft het dan de kaken sterk met groene Zeep, dit zal belpen. Zoo gij nu nog vele kleine ongemakken, waaraan de Varkens onderhevig zijn, wilt voorkomen, geeft ze dan om de 14 dagen wat Zeepsap , waar linnen in gewasschen is, ook van tijd tot tijd wat Kliswortelen in de trog, is een heilzaam middel.

	*^Z.**