SPECIMEN HISTORICO-POLITICUM INAUGURALE

de

ïnstitütioms procüratione ex antiquissimo

jure publico m patria nostra.

//

SPECIMEN HISTORICO-POLITICUM INAUGURALE

DE

i^stitutmis procüratione ex antiqüissdio
jure publico m patria nostra,

Ot«B ,

SUPREMO FAVENTE NUMINE,

EX ABCTOKITATE RECTOBIS MAGSIFICI

BERNARDI FRANCISCI SUERMAN,

MErgt;. DOCT. HT PROP. OBJ) ,

SEC NO»

AJIPLISSlJll SE.ITATIJS ACADE.ÏICI COiVSEMSU ,

HOBILISSI.HAE FACOLTATIS JUIUIIICAE DECRETO,

PRO GRADU DOCTORATUS,
''ISQUE IN JURE ROMANO ET IIODIERNO JURIBUS ET PRIVILEGIIS,
IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINAnbsp;%

RITE AC lEGITIJIE CONSEQUENDIS ,
PDBIICO AC SOlEtfSl EXAMINI SUBMITTIT

HERMANNÜS BOSSCHA,

iuf.Aquot;ii;s,

ad diem xv m. marth mdcccxlviii, hora i.

AMSTELODAMI,

APUD C. G. VAN DER POST.
MDCCCXLVIH.

m

Tïpis j. ROERIING,

iîsgnc Comilum.

VIRO CLARISSIMO

JOANNI BOSSCHA,

PIllL. THEOR. MAG. UTT. HUM. DOCT., EQUESTKl OKDIKI lEOlXIS
SEERl. ADSCRIPTO , TERTIAE CLASSIS INSTITÜTI

KEGII BELGICI SOCIOnbsp;I

patri optimo carissimo

HERMANNÜS FIL.

Etsi, qua meum erga Te animum significem,
nequaquam publica indigeam testificatione, tamen
quotiescunque illum diem cogitabam, quo , decursis
studiis Academicis, Summos Doctoratus Honores assem
Consecuturus, tua semper mihi subibat imago et
Paternnm nomen omnium primum futuris solennibus
^elut implicabam. Quodsi illud merito praecipuum
c^nsetur in postremo ritu Academico, ut quasi per
''^bulas accepti et expensi studiorum nostroruin
i'ationes conficiantur ; profecto accepta referens tuum
quot;tornen ut in prima Codicis cera ponam, non modo
®uadet pietas, mon et etiam religio. Eorum enim tem-

porum memoriam repetens, quibus in auditorii ti»
subselliis optima cujusque generis dicendi exempla eX
veterum scriptis, Te ipso suadente, pelilicuit; quabs
ad suscipiendam et ingrediendam studiorum meorutn
rationem princeps mihi atque dux exstiteris, vix ver-
bis efferre possum. Quid de ceteris dicam disciplimS'
de bistoria praesertim, quibus omnibus a teneris un-
guiculis aut exemplo tuo aut institutione ita me infor-
mare studuisti, ut verear, ne hoe ipsum Specimen
meum aut senten tiarum autLatinitatisreum me facial-
Utcunque hoe erit et etiamsi opus nostrum non
nisi professione pietatis fuerit laudatum, Tu certe,

Rarissime Pater, hasce studioruin primitias non reçu-
sabis, ea, quae argurnenti mei pertractationi deesse
^idebuntur, non defîcienti voluntati sed virium tenui-
tati tribuens. Apud Te enim non vereor equidem, ne
Voluntatis suspicionem sustinere non possim, quum
praesertim omnem studiorum meorum cursum teneas,
Quibus si quando diuturna obfuit valetudinis inter-
^apedo, numquam tamen voluntatem meam obfuisse
«onfido.

Itaque non esset cur metus me premeret, ne mmus
Pfaestare viderer, quam pro grati animi testification e
esset conveniens, nisi cogitarem eorum opiniones,

iL.

quos Praeceptores habuisse recordor, tum in nostra
Civitate cum in Academia Rheno-Trajectina. Horum
Clarissimorum Virorum praeceptis et beneficiis, si
nunc par aliquid a me postuletur ingenii et doctrinae.
satis scio, me omnem spem esse destituturum. In qui'
bus utcunque judicetur, mibi non in omni vita res
tam erit ulla proposita, quam ut tan tor um meritoruiö
majorem semper gratiam habere possim.

Viri quidem Cl. den Tex et yan Hall, Collegae tui
aestumatissimi, quam singulari beneficio de m®
meruerint, aut in Specimine conscribendo aut m
privata institutione, Tu omnium minime ignoras-

Sic quoque in Trajectina Acadeinia quam intégra ad
hunc usque diem permanserit eximia Clarissimorum
^'irorurn erga me benevolentia, imprimis attestatur
^ • Cl. Vreede , Promotor aestumatissimus, qui quoties-
^unque eum adirem, eadem semper me excepit
comitate et insigni sua voluntate adjuvandi studia
'ïiea me prosequi non destitit.

Quae omnia, tum etiam aliorum auxilia et dulce
^lïiicornm consortium talia fuerunt, ut bonis illis
quot;^Uttiquam non per relîquam vitam frui cupiam quam
'Maxime et sperare posse quodammodo mihi vidcar.
Tuum vero perpetuum fore amorem, id affirmare

L

potius quam sperare licet. Quemadmodum autem
ci-escit patrum cum filiis familiaritas cum ipsa vitae
aetate, ita nos quoque, ad remunerandas paterna®
soliicitudines et cumulanda grati animi testimonia»
in dies possumus majores vires consequi, ut ingr^-
vescens parentum aetas in liberorum pietatis officquot;®
conquiescere aliquando valeat. Quibus expectationi-
bus, quales hodie colo, ut propitius adsit Deus 0. M-.
rogo atque oro.

conspectus.

Pa?.

introïtus. ..............

CAPUT PRIMUM.

de publica iisstituendae jcvepitbtis procuratione
in regno fkancoküm.

S. 1,nbsp;Praemonenda............

2.nbsp;Gallia Romana et Merovingica.......7.

3.nbsp;Gallia sul imperio Caroli Magni......17.

4.nbsp;Gallia Carolingica post Carolum M. . . . .nbsp;30.

CAPUT SECUNDUM.

®e publica institutionis cura ab ineunte seculo decimo
usque ad communitatüm originem.

1.nbsp;Civitatis atque Institutionis conditio hac aetate
universe qualis fuerit..........SS»

2.nbsp;Be Vniversitatum Origine........47,

3.nbsp;Be Scholarum cura Patrimoniali unde hodierni

Juris Dominici magistros instituendi origo. . . S5.

CAPUT TERTIUM.

be publica institutionis cura a communitatüm origine
usque ad burgundiacae stirpis principes.

Communitatum initia quid omnino valuerint ad

Institutionis conditionem mutandam.....75.

2. Civitates Belgii quam libertatem acceperint in

rebus suis gerendis...........76.

Pag-

§. 3. Schoïaram curam primo privatis concédant Hol-

landiae Comités............80.

4. Scholarum cura postea Civitatibus conceditur per

privilégia..............86-

§. 5. Quae jura circa Institutioncm prioilegiis accepe-
rint Civitates.............

6. Quid juris Summo Imperanii fuerit relictum. . 102-
caput quartum.

de püblica institutionis cura inde \ principum bürgündiaca®
stirpis imperio üsqüe ad constitutam belgii
foederati rempüblicam.

§. 1. Quo tempore sub uno Principe nondum coaluerant
Belgii provinciae, quomodo se gesserit Summus

Imperans..............113-

§. 2. Belgii provinciis sub uno Principe conjunctis, leges

invaluerunt.

A.nbsp;De Caroli Imp. legibus........122gt;

B.nbsp;De Philippi Hispanici legibus et de Concilii
Tridentini Decretis..........I3l-

3. Post rerum Conversionem anni 1572, quid actum
fuerit cum a Gubernatore et Ordinibus Provincia-
rum, tum in Synodis..........lil'

CONCLUSIO...............15^

APPENDIX...............161-

theses................171-

CORRIGENDA.
Pag. 8. a. 1. 15. pro Romam leg. Romani.
Pag. 67. a. 1. 9. pro premetur leg. premeretur.
Pag. 75. in Nota 2. pro van den Spiebei leg. van de Spiekei.

c. c. b. l.

''m

I» j i'nbsp;inbsp;»-ttt

t -

'à

«L'histoire n'est pas seulement un recueil d'exemples; elle est 1®
seule voie, qui nous soit ouverte pour parvenir à la véritable
naissance de notre état actuel.»

Rossi.

introïtus.

Quaestio Juris Publici in Juventutis Institutione procu-
randa quid civitad juris sit et esse expédiât, hac, quam
vivimus aetate, multorum hominum contentionibus dis-
sensionibusque viget et sciunt omnes , eam non sine ira
atque studio agitari solere. Quamquam autem res philo-
®ophice explorata est a multis, a paucis vero historice ,
fuerunt tamen qui ex historia, tamquam ex communi fonte
haurientes , diversas, ut ita dicam, aquas hausisse videan-
Quare in tanta re cum magna sit sententiaruin discre-
Pantia, animum induxi ex remotiori patriae nostrae an-
^'luitate hanc vexatissimam Juris Publici materiem pro
Viribus illustrare. Itaque hujus Speciminis Academici argu-
iiientum totum erit historicum. Metus enim erat, si quan-

I

do philosophiam excitare vellem , ne me tironem judicem
recusarent omnes, vel saltem coeptis Terentianum illud
actum «^eresubscriberent.

Cogitanti igitur ea JCti verba, quae in fronte Specimini«
inscripsi, id primum ad aetatis nostrae usum producen-
dum videbatur, quod ex antiqua patriae nostrae historia
repeti posset. Nunc vero substiti in nova Aquot; i58i con-
stituta Foederati Belgii Republica, et tantummodo exposui
quale fuerit antiquissimis temporibus circa juventutis In-
stitutionem in Belgii regionibus Jus Publicum. Suadebant
illud cum aliae rationes tum peritissimorum hominum
scripta, quibus sequentia tempora, nostrum imprimi®
seculum , ita illustrata sunt, ut reliqua via trita jam sit et
omnibus cognita. Accedebat quod Publicae Institutionis
conditio, quae fuit seculo septimo decimo et decimquot;
octavo parum differre videretur ab ea , qualis, ut in fin®
Disputationis exposui, tum fuit, cum Respublica BelgU
Foederati conderetur , ita quidem, ut facile ad magnam
rerum conversionem Francicam omne produci possit
argumentum.

De gravitate materiae aut de distributione dicere noU
attinet : hanc spero fore ut ipsa argumentl pertractandi
ratio quodammodo tueatur, de illa, gravitatem dico mate-

(1) Imprimis hic cogita: A. vah den Ende , GeschiedkundiB'
Schets van Neérlands Schoolwetgeving, Deventer 1846. Add. P-
Raadt, De Wetten op het Lager Onderwijs in het Koningrijk der
Nederlanden geschiedkundig beschouwd, Rotterd. 1830. Schets van
de Geschiedenis der Staatsverordeningen op het Lager Onderwijs hief
te lande sedert de Hervorming, peculiari mente edidit de RaTBquot;
liek, Maandschrift, Nov. 1842 seqq.

riae, nostra tempora loquuntur. At vero non abs re fuerit
monere de vocabulo, quo saepe uti debui Institutio aut
Jnstituüo Publica. Etsi minus Latine dictum videri possit,
quo sensu de Institutione loquimur,est tamen vox illa
hodierno usu recepta, atque ita quid ex nostra mente
significet, dubium erit nemini. Quotiescumque autem de
Publica Institutione fit sermo , habet ei respondens locutio
ßelgica ambiguam hodie significationem, modo communem
illam Institutionem amplectens , ad quam cuique patet
aditus quaeque histituiioni Domesticae opponitur ; modo
Universam eam respiciens , quam civitas legibus constitutis
sive constituendis procurare dicitur. Aut fallor aut priori
sensu explicanda sunt verba Art. 224 Legis nostrae Publi-
cae , quae ceteroquin mirum continerent pleonasmum ; (')
altero vero sensu plerumque Juris Publici scriptores
loquuntur, ita tamen ut inter utramque significationem
saepe omne tollatur discrimen , quum civitatis cura ipsis
domesticae Institutionis finibus compelü dicatur. Postrema
sententia in nostra Disputatione Institutionis vocabulo
continetur.

Ceterum si qui sunt, qui de Hollandia magis me egisse

capite tertio quam de universi Belgii provinciis putent
quot;ihil habeo, quod iis responsum velim, nisi me ex arena
f«nem nectere noluisse. Ad finem speciminis documenta
quaedam in Appendice subjeci quae textui inserere minus
Placebat, et tamen omittenda non erant, ut quae alibi

('} Hanc sententiam tuetur van den Ehde , o. c. in Nota 52,
P®S- 158; contrariam sequitur Vir CI. J. R. Thorbecke , Aantee-
'quot;■'^ing op de Grondwet, Ed. 2, part. 2 , pag. 295.

desiderentur et ita diplomatum collectionibus jam editis
de Institutione in patria nostra adjungi possint. (O

Quodsi viribus juvenilibus exciderit aliquando mate-
ries , dignum venia precor existimetur in re magna volquot;''

isse.

(') Ejusmodi Diplomatum Collectionem edidit D. Buddingh,
Geschiedenis van Opvoeding en Onderwijs, 's Gravenhage 1843.
part II. el in Archief voor Gesch, van Opv. en Onrf. Amst. 1833»
5 partes.

caput primum.

de publica institüendae jüventütis procüra-
tione in regno francorum.

§• i. Praemonetida.

Quamquam omnium fere communis haec est recentio-
rum populorum Europae cognatio, ut descendant ex
eodem quasi gentium connubio, Germanorum scilicet
cum Latiuis : invenies tamen in aliis plus in aliis minus
^ermanicae aut Latinae originis. Quandoquidem vero
praeter naturae habitum in corporibus hominum, si
®ores civilemque vitae usum inspexeris , ita diversa apud
Latinos atque apud Germanos animadvertes incrementa ,
apud Germanos ex religione Christiana fere omnis
'^escendat morum et cultioris vitae progressio , iUi vero
Illi Latino nomine veniunt extra Christianae religionis
®rbem ad humanitatis laudem pervenerint, idcirco qui
^Uimo complecti voluerit recentiorum populorum imagi-
eum oportet intelügere, quem locum in singulis
teneant aut pagana instituta aut Christiana.

Id quod hoc loco monere, quamquam non nova haec

sunt aut nudius tertius exquisita, (') necesse visum est.
Possit enim forte quis existimare , ab alio principio dis-
putationem nostram ordiri debuisse; at Germanica anti-
quitas, priusquam Cbristiana religione perpolita fuerat,
quum in nostro argumento elaborando parum proficere
videatur , prima haec Belgicae historiae tempora , quibus
de Druidum institutis foret disceptandum, non iminC'
rito nobis tacebunt ; contra ex aetate Romana quaedaoi
examinanda veniunt.

Quoniam igitur, uti verum est Francici scriptoris effa-
tum, omnium fere Europae populorum historiam initi®
quidem ex Francorum historia esse repetendam (')}
nostrates saltem Francis accepta referunt verum Dei cul-
tum et humanitatem, de Francorum regno disserere hoc
capite visum est.

Quum autem Gallia Romanorum armis plenius subacta
oppressaque , haud paucis usa sit institutis, quorum ongquot;
et natura Romam redolent; primo jam nunc Galliaquot;^
Romanam (quo nomine Belgium continetur), et quae iude
exstitit Merovingicam excitabimus ; de Caroli Mag''''
aetate et Carolingica singulis locis porro videbimus , i'®

ut primae hujus periodi finis ponatur in eo tempore, quo
Belgium ex Francorum in Germanorum imperium transüt.

§. 2. Gallia Romana et Merovingica.

Julius Caesar ubi universam Galliam ea pace compo-
suerat, ut illae gentes, quarum maxima esset vis et aucto-
ritas, exercitibus contiuerentur (gt;), veteris autem liber-
tatis simulacrum prudente consilio custodiretur, fieri aliter
non potuit, quin mores quoque et instituta ex Italia in
novam provinciam migrare coeperint, crescente in dies
Romanorum numero, qui eam occuparent. Hinc postquam
Roma artium et litterarum elegantia inclaruerat, habeban-
turque Maecenates , quorum favores plures captabant, in
Gallia quoque hic exarsit studiorum ardor (2), qui veteres
rudioris aevi mores obliteravit et quo Gallia inprimis
meridiooahs ingenio abundare coepit (s), Blagnas, ut ita
dixerim^ libertatis ruinas novo disciplinarum studio sarciri,
erat Galliae baud leve servitutis solatium.

Huic primum nostrae aerae seculum celeberrimas pro-
didit in Gailia Scholas, Massiliensem ut puta et Aduam, ('')

(1) J. Caesar de Bello Gallico, L. VIII. c. 54.

Hinc jam Plinius Gemino suo scribens: «Bibliopolas Lug-
^Uni esse non putabam , ac tanto libentlus ex liUeris tuis cogriovi,
^enditare libellos mees.» L. IX. Ep. 11. et Jüvenalis Sat. I. vs. 44,
«Lugdunensem Rhetor dicturus ad aram.»

Cf. F. Cramer, Geschichte der Erziehung und des Vnter-
'''■'^hts im Alterthüme, Elberf. 1832. 2. vol. 8.°

Strabo pag. 273. Cf. A. H. L. Heeren, Geschichte des Stu-
lt;iiums der klassische Lilteratur im Mittelalter , L. 1. §. 2l.

quamm originem nulla temporis memoria proditam, ex
diplomate aut charta non repeti posse, in promtu ratio est.
Hic Academiarum et Scholarum numerus auctus est,
quum expulsis Roma sapientiae professorihus atque ornm^
bona arte in exilium acta , alio, ubi tuta esset a DoMiH'
ani inquisitoribus , clarissimorum confugit ingenioruBi
corona. (gt;) Tum enim permulti in Galliam profecti, i

doctrinam suam venditare et magno discipulorum numero

invitatiScholas condere coepere, quae litterarum impr»-
mis elegantia et oratoria ubertate ita floruerunt ut a i'

quando Rdtiliüs cecinerit :

«Facundus juvenis Gallorum nuper ab arvis
Missus Romam discere jura forls.»
Ita postquam varia temporum fortuna aut oppre»'
serat Romae ingénia aut animos ad studia revocaverat gt;
tandem novus illuxit dies, quum ex publico supphcio i'
sedem imperialem adscenderet Christiana religio. Debioc^
quae antea privata Institutione unice fere floruerant ar«^
.um et disciplinarum studia , nunc publica gaudere tute^®
' coepere , animosque languentium ad eruditionem inci»^^.
jam summi imperantis esse existimabatur. Etenim ,
ante Constantinxj.m fuerant Imperatores , de Institutio

(1)nbsp;'S.cr.Jgncola, cap. 2. coll. Sümokio Dom^uan ,
10. et Gellio, NocUum AH. L. XV. cp. 11. ubi haec 'eg

SCti verba: «M. Pomponius. Praetor. Senatum, consuluit.^q ^^^
verba, facta, sunt de. philosopbis. et. de. rhetoribus. de. ea-^^^^
ita. censuerunt. uti. M. Pomponius. Praetor, an.madve^
eoeraret. que. uti, ei. e. republica. fide. que. sua. v.deretu .
Romae. non. essent.»

(2)nbsp;Absonhis, de.professoribiis Rurdegal. , passim.

juventutis cogitaverant quidem neque Galliam neglexerant,
cujus rei liquida fides est apud Eümeniüm, (') qui Con-
stantinum Ghlorum Juventutis Principem vocat ideo,
quod summopere de juventute ingenuis artibus erudienda
laboraverat; verum tamen post Constantinum M. imprimis
lostitutionis cura ad civitatis Legislatorem pertinere visa
ßst. Hincvariae Imperatorum Constitutlones, quas exhibent
Codex Justinianeus et Theodosianus sub rubrica »c/e medi-
cis et Prof ess orihus ygt;, «de Privilegiis Scholarum v ».de
Studiis liberalibus'gt; etc., quibus de professorum pro-
batione, de munerum immunitate praeceptoribus conce-
denda, de discipulorum discipUna aliisque cavebatur, ut
omnis Institutio juventutis cum publicae rei utilitate ac-
quis passibus ambularet.

Quae ómnia, quamvis Christianae religionis praeceptis
convenieötia , ex imperiali auctoritate unice profluxerunt,
Uon vero etclesiastici ordinis decreto sive in Synodissivein
Conciliis invaluerunt. Hujusmodi enim erat tunc temporis
Ecclesiae in Civitate conditio, ut altera juxta alteram sepo-
sita sui juris esset et suis uteretur privilegiis, mutua vero
l^enevolentiarnutuoque auxilio altera alteram communiret,
Quemadmodum autem ante illa tempora Civitas adhuc in
Ecclesiam dominata fuerat, ita vero successerunt, ut infra
■^'idebimus, ea tempora, quibus auctoritati Ecclesiae ob-
noxia fuit Civitatis gubernatio. (') Quamdiu vero juris

(') Orat. de Scholis restaurandis , c. 14.

{') Cod. Just. L. X. tit. 52, XI. 18, XII. 30; Cod. Theod.
L XIII. tit. 3, XIV. 9.

Cf. Guizot, Histoire de la Cinlisation en France, m Cours
'^'Histoire Moderne, Brüx. 1839. Lect, 12. oa^, 231.

iL.

fines placide sancteque custodivit utraque, Institutionis
curam gessit Civitas, nullo adhibito in decretis sanciendis
Ecclesiae assensu.

Inter haec Imperatorum décréta non nisi unum est,
peculiariter Galliae Institutionem amplectens, anno 376 a
Gratiano datum. Qui imperator, Treviris sede constituta,
Galliae prae ceteris curam habebat et in hujus provincial
rebus bene administrandis summam dedit operam. Hi''
quum sibi persuasisset quantopere Gallorum Institutiquot;
inertia laboraret et incuria, adesse enim regiones,
nullos baberent litterarum magistros, ut huic malo ine'1®
retur, édita Constitione ad Praefectum GalHaehaec edixit-
«Fer omnem Dioecosim commissam Magnifîcentiae Tuac»
»frequentissimis in Civitatibus, quae pollent et eminequot;'
»claritudine Praeceptoruin, optimi quique erudiend^e
»praesideantjuventuti, Rbetoresloquimur

etGrammaticoS)

» A ttlcaeRomanaeque doctrinae: quorum Oratoribusvigi'i'''
»quatuorannonarum e fisco emolumenta donentur, Grai»'
»maticis Latino vel Graeco duodecim annonarum deduc»quot;''
»paulo numerus, ex more praestetur. Ut singulis urbibu®'
»quae Metropoleis nuncupantur , nobilium

Professorußi

»electio celebretur, nec vero judicemus liberum ut sit cui'
»que Civitati suos Doctores et Magistros placito sibiju^®'^^
»compendio. Triverorum vel clarissimae civitati uberiu®
»aliquid putavimus deferendum : Rhetori, ut
»item viginti Grammatico Latino, Graeco etiam,
»dignus reperiri potuerit, duodecim praebeautur antiO'
»nae.» (')

Clarissima hac Imperatoris voce optime docemur, qualis
®JUs fuerit de Institutione promovenda sollicitudo etquan-
^^lïi statuendi de ea re arbitrium.Praetorio praefecto summa
''^ändatur cura, ut ubique per omnes Galliae civitates (')
instituaiitur magistri , qui, ne vili mercede munera sua
^iicrarentur, ex publicis civitatum viribus annonas
feeçjjotoy dicunt) consequerentur. Identidem enim de
®alano praestando lis erat aut mala fides apud civitatum
quot;^^gistratus, cui rei jam olim curam dedisse Vespasianum,
^Uctor est SüETONiDS ('), quemadmodum postea ejus exem-
plum secuti sunt successores. Cquot;) Nunc autem , ut ea de re
Gallia quoque lege foret sancitum, neve septentrionales
civitates omni indigerent Institutione, a Gratiano
'^avetur. De his ut prolixius agatur, vetat argumenti ratio ;
4lodsi cogilaveris universam Galliam in politicis saltem
ita Romanorum servitium tulisse, ut Gallorum
'^oaiini suum supposuissent Romani, ex boe uno iu-
poterit, quae fuerint in Gallia de Institutione

(') Non enim ad Hispaoiam neque Brittanniam posse referri
^'^'ctum argute probavit Gothofredus ad li. 1., cujus commentarius
•^Ultug est in interpretanda nostra Constitutione et universa Gallicae
^Ostitutionis conditione exponenda.

Ita saltem Gothofredüs verbum Jzsci interpretatur , ut non
publicus ille, qualis vulgo eo nomine intelligitur , universae rei-
Ï^'ïblicaesed singularum civitatum reditus.

In Fespasiano, c. 18. «Primus e fisco Latinis Graecisque
''^etoribus annua constituit.»

De Antonino Pio vid. ejus Vita apud Jül. Capitolindm ,

c 1 1

1 • «Rhetoribus et Philosophis per omnes provincias et honores
^^ malaria detulit,» — De Marco Axirelio Dio Cassiüs , L. LXXI.
quot;P®«-- pag. 814.

jura. C) Caeterum, quominus publica sua jura vuidicaret
et stabiliret, ipsa Gallia quoque sibi obstabat, dissociatis
ubique per discordias et turbas civitatlbus. Hinc, ta»®quot;
etsi in eo quaedam salva reliquerant Romani, vêtus mo» '
quo popuU Proceres in Placito conveniebant, ut de re
commun! consultaretur, non modo ita exoleverat,
duo tantum nobis Placita ïnnoX.VLermtNarbonense AtJG^®'^'
aetate et Vespasiani Remensenbsp;etiam, quum Imp®'

riali Decreto anni 4i8 generalia Placita in Gallia sua spont®
restituere conatus est Honoriüs , ut secundum suam volu^
tatem et antiquo more delïberarent omnes populi, ?
minus eo favore commode uterentur, deerant vires et Jp
civium voluntas in Servitute et turbis obmutuerat.
factum est, ut Publica Institutio communi RomanorU»®
lege ud perrexerit, quatenus tulit temporum injuria ,
Gallia uti in ceteris ita hac in re Divis Imperatoribus obtem^
peraverit. Atque ita prudenter egerunt Christiani Imp®^®
tores, Relgarum imprimis Institutionem non modice proc^
rantes, celebresque in litteris viros in eas provinciae pa^^®
dimittentes, ubi rudiores adhuc mores elegantiori cu^*^
indigebant. Sic Goloniara missus Eümexiüs rhetorica^_
docuit et imperiali quasi mandato instructus Scholas i

~~nbsp;quot;nbsp;77)

(1)nbsp;Hinc J. Caesar de Gallia scribens : (de B. G. VU- ^^^
« Jure,» inquit, «et legibus commutatis, secuvibus subjecta perp
premitur Servitute.»

(2)nbsp;SisiONDE DE SiSMONDi, Hist. des Français, T. I- P®S-
seqq. ibique auctores.

(S) Abbas Dubos, Histoire Critique de la Monarchie Françai

L.II. cp. 5. Cf. et J. J. Raepsaet, Histoire des États-OénernuX,
op. 1. in Oeuvres compl. vol. II. pag, 9.

habuit, quae post ejus mortem ad successorem trausierunt.
Haud secus Treviris floruerunt Mamertinus et Harmonius
ita, quod antea in meridionali Gallia clam obtinuit,
®Uöc imperialis sancivit auctoritas, ut clarissimorum viro-
fnm doctrina ubique auditorum coronam alliceret unde
Schola constitueretur, Quam ob rem si communislnsti-
•^ntio Galliae parum ea aetate de qualoquimur, profecerit,
id Romano imperio ne tribuatur, quippe cujus guberna-
l^ores, Christianis imbuti praeceptis, tantam rem summa
cura sunt prosecuti. Hinc Edictum Jui.iani , quo hic a. 302
statuerat, ut omnes peraeque studiorum doctores com-
probarentur, quo facilius Chrlstianos a docendi munere
arceret, (M Valentinianüs jam, nova édita Constitutione,
abolevit. (') Quodsi Gratiani exemplum docet, quam
^'gnus ille fuerit, qui summo in Instutionem jure ute-
I'etur, contra ne summa tantae rei salus in uno homine
periclitetur, exemplo suo monet Apostata.

Quae hactenus de Publica Institutione in Gallia monui-
veteres legum Codices testantur. Quum vero Codicis
^heodosiani auctoritas et usus in Galliis ea tempestate
•^irc. annum 462) invaluerint, qua jam litterarum studia
scholae deciderant, manifestum est varias imperatorum
^onstitutiones de professoribus et studiis ibi omni caru-

Plura de Belgii Institutione et eruditione vid. apud M. dd
Ï^ondeau , Verhandeling op de vraag : «welke was de kleeding etc.
Belgen» m Annalibus Jcademiae Bruxellensis , anni 1774, et

T

Juste, Essai sur l'Histoire de l'instruction publique en Belgique,

^rux. 1844.

i') L.5 . Cod. Theod. deproff. et Med. ibique Gothofredus.
L, 6. eodem.

isse auctoritate. Etenim non modo ipsa Institutionis
natura a Romana erat diversa, rhetoricam scilicet et
grammaticam tantum usque ad Gratiani aetatem curans, (')
sed aliis quoque legibus Gallias, quam ceteras Imp«quot;''
Romani partes obstrictas fuisse, docet Edictum Gratiaquot;'
si cum reliquis comparaveris. Hinc de Scholis et magistrquot;»
qui Romae erant aut Constantinopoli peculiaribus legibu®
cautum fuit, quarum praeeepta, si umquam , certe po®*quot;
receptum duntaxat Codicem Theodosianum Gallicas Scho'
las jure obligare potuerunt.

Ceterum etsi imperatorum cura publicarum ScbolaruiB
decus aliquando sustinuerit et juris philososphiaeqii®
Studium ex Italia in Galliam deduxerit, non diu tam®'®
haec permansit provinciae félicitas.

Jam Christiana doctrina ubique veteris religionis calig''
nem splendore suo discutiens plures in dies suis sacroruf»
solennibus initiabat. Quum vero qui in pubhcis Schol'®
artes profitebantur et disciplinas a nova religione alhorr^
rent, quippe quae divinarum rerum notltiam tunc unie®
commendabat, hberalium studiorum forma, qualis fuera'
antiquitus , eadem permansit, mutatis vero Galloni'^^
opinionibus adversaria. Quo factum est, ut pagaquot;^®
Scholas devitantes, postquam monasticae vitae ratio
invaluerat, permulti haberentur, qui omnem neglige^^'^'

( 1 ) Ita GoTHorREDüs ad Edictum Gratiani ex Aüsomo et Wo''*'®
rh Polymathia, a quo distal quodammodo Guizotus o. I- Lec^'

De Academica disciplina exstat Constitutio anni 370 m ® '
TÄeorf. L. 1. de studiis Hb. urbis Romae, cujus auctoritatem i»
Gallia celebravit Th. Juste , in o. 1. pag, 3 ; minus recte ut videW ■

— ligt; —

Institutionem, omnesque Scholae discipulorum inopia
Päulatim contabescerent.

Accessit seculo quinto ineunte Burgundiotium et Visi-
gothorum victoria , qui, ut faciles erant in veteris regimi-
forma et juribus conservandis, (') nihil quidem
ïQ tristissima Scholarum conditione commutarunt, novos
*amen induxerunt mores et novam linguam, quibus Ro-
'^anae litterae in majorem abierunt desuetudinem.

Tandem universa Gallia a Francis, Christiano duce
^Lodoveo , occupata, antiqua Romanorum instituta cum
ipso nomine cedunt armis Germanorum j corruunt et
^cholae, veteris religionis quasi monumenta. In tanta rerum
'^irba artes et litterae tamquam exsules pererigrantur

iiique monastica claustra confugiunt, ubi ad ecclesiasticam
f

°rmam redactae tristi premuntur Servitute. Quando-
quidem vero haec fuit Institutionis conditio, ut tristi
'aboraret anarchia , quid mirum , si in monasteriis et
^^clesiis Scholae excitarentur, quae loco et exemplo earum,
quae perierant, juventutis curam habere coepere. (2)
tamen neque civili neque ecclesiastica auctoritate
^Ottiprobatae fuisse videntur. Nam , ut monasteria taceam,

(') M. J . M. h^Hvënov, Histoire (les Institutions Mérovingiennes,
aris 1843. T. I. pag. 205 : «Ainsi la civilisation des Romains plus
et plus durable que leur Empire, s'empare rapidement des
^^^ ares qui l'ont demembré ; elle les subjugue, elle les pénètre ,
® 'fis transforme et remonte enfin par sa propre vertu au rang que
supériorité lui assigne.»

^ ) De his scholis, quae omnes religionis utilitatem spectabant,
Jnferre merentur. F.Chameh, Geschiedenis van Opv. en Onderwijs
quot; Wederlanden belgice edidit D. Buddingh. L. B. 1846. et Th.
l.pag.Ssq.

IL.

quae cum Ecclesia nihil habebant in jure commune O»
tantum abest, ut hac aetate niajoribus ïn Civitate juribus
frui Ecclesia coeperit, ut ejus conditio servilis magis quaquot;^
antea sit dicenda, vel saltem inferior. (2) Ita Merovio-
gicae stirpis^ principes saepe de ecclesiasticis rebus, au'
de Conciliis convocandis, aut episcopis eligendis edix®
runt suamque auctoritatem contra Ecclesiam

vindicarunt.

Contra vero Ecclesia, civilium rerum minus curiosa,
primo hac tempestate universalem illam formam adept®
est, quaUs , uti postea Romae, in Oecumenicis Conciü'®
jam nunc conspicitur.

Praeter haec Concilia generalia , quibus jam Gall'®®
clerus interesse coepit, frequens etiam erat Conciliorquot;'quot;
Gallicorum usus , quae privata cura ad exemplar Oec^
menicorum de Galliae sacris statuèrent. Quum vero to«^
Institutionis forma cum religionis disciplina esset conjuBquot;
ta, et quo major fieret juris communio, eo magis, ^^
in Italia obtlnebant, adlmitandum proponerenturin Gall'®'
ultro intelligiturjquojuredelnsdtutionequaedaminhi®^quot;quot;
cllils fuerint deliberata et canonica auctoritate invalu®''''^

Ita , quae anno 629 in Concilio Vasensi de Institut®
juventute edixerunt episcopi magis presbyteros specta
quam laicos. Dubia quails erat Institutionis coodit'

(») Cf. Güizottis, o. 1. Lect. 14. lkhueroc, o. 1. T. H- P^S- ^^^
seqq.

(2) Güizotus, 0.1. Lect. 12. pag. 233, Ed. Brüx.nbsp;^

Cf. Mabillon,nbsp;mona^ïicw, Venet. 1729. T. -P

( Verba Concilii leguntur apud Sirmondüm, Concilia- ^ ^^
T. I. pag. 226. «Hoc enim placent ut omnes presbyter!, qu'
parocbiis constituti, secundum consuetudinem, quam pß'

effecit, ut studia, qualiacunque Ecclesia colebat, iterum
labefactarentur et communis esset querela: «Vae diebus
Dostris, quia periit regnum litterarum a nobis.» (') Ex
'-anta seculi labe et Ecclesiae iocuria ut Institutionem
suscitaret eique legitimum in rebus publicis locum indica-
'■et, summo studio contendisse videtur Caholds Magnds.

§. 3. Gallia sub imperio Caroli Magni.

Sub regibus Carolingicae stirpis novus quasi illucescit
dies cum in Ecclesia tum in societate civili. (s) Ante illos
qualis fuerit utriusque conditio et necessitudo, strictim
commemoravi : visa est Civitas externis primo deinde inter-
nis turbis et bellis laborasse , Ecclesia vero ex dubia incer-
^aque conditione eo tetendisse,ut certo in Civitate jure gau-
neret, Itaque quo tempore Carolus Magnus primum impe-
gradum capessebat, Ecclesia rituum magnificentia et
®xterni cultus splendore animos ad se omnium convertere
'^oepit. Accrescente ecclesiarum et monasteriorum nume-
Scholae quoque plures institutae sunt, ne presbyteri

^'aliam satis salubriter teneri cognovimus, juniores lectores, quantos-
cunque sine uxore liabuerint, secum in domo, ubi ipsi habitare
^identur, recipiant et eos, quomodo boni patres spiritualiter nutrien-
psalmos parare divinis lectionibus insistere et in lege Domini
^'■udire contendant, ut et sibi dignos successores provideant et a
praemia digna recipiant. »
(') Gregoriüs Türoneksis in IJistoria Eccl. Francorum , praef.
De Carolingica aetate conferri merentur quae nuperrime
®®''ipsit E. de la Bedollierre , Histoire des moeurs et de la vie
des Français, T. II. Paris 1847.

rudes omnino et indoeti ad sacra accedereut. Hinc in nostra
patria celeberrima Schola Ultrajectlna anno 696 condita
cum ecclesia St. Martini conjuncta, quae, origine sua et
natura ad informandum clerum destinata, seminaru no-
mine {plantschoot) celebrari posset. (1)

Ceterum litterarum studia nullo adbuc publico gaude-
bant praesidio, et si qui hac aetate Oratores et Rhetores
floruerunt, illi Ecclesiae tantum causam tueri stu-
duerunt. Tanta enim fuit ecclesiasticae eruditionis prae
ceteris laus, ut stulti, rustici et indoeti dicerentur, qui
musices arte parum excellebant, quippe qui sacras can-
tilenas celebrare non possent. (') Rebus sic se habenti-
bus, ut Institutionem, quails quondam fuerat, suscitaret,
non modice élaborasse Caroldm M. historiae testantW
monumenta. Ita qui illa aetate de vita Caroli (®) autde
aliis argumentis (®)libros singulares scripserunt, quant»

studio disciplinarum curam Imperator prosecutus sit, exi-
niia laude extoliuut. Verumtamen ad eas populorum vires
corroborandas, quae ingeniis hominum contiuentur,
praeterquam quod se ipsum aliquo htterarum splendore
condecoravit, egregios in disciplinis viros undique convo-
candosuoque exemplo ad restaurata studia excitando, (i)
majus aliquid stabileque praestare studuit, quo civîum
Institutioperpetua gauderet tutela. De his non secundarii,
quales sunt iHi, quos dixi, scriptores, sed primarii adeundi
sunt historiae fontes.

Quemadmodum Gallorum, quo nomine varii intelli-
guntur populi, civilia jura legibus contiuentur, quas aut
Ripuariorum dixerunt, aut Salicam, aut Frisiorum et
alias, ita politicorum jurium fons et scaturigo capitu-
laria quaedam habentur et consuetudines atque usus,
quae commun! consensu tacite invaluerunt. In his,
ad legislatoriam potestatem inter principem et cives
ordinandam, valebat vetus Germanicum principium a
Tagito nobis servatum : de minoribus rebus principes
(Consultant, de majoribus omnes.Quod , postquam in
restaurandis permultis civium juribus caute usi eo fuerant
Inipp. Childebertus et Clotarius, Caroli auspiciis eam
'«'im coepit habere, ut potestate legislatoria aequis limi-
t'bus permunita, fundamentalem, quam nunc voca-

(') Ad suum exemplum provocat Imperator in capit. de Emenda-
Ubrorum apud Baluzium , T. I. pag. 213 seqq.
Cf. qui hanc materiem uberius persecutus est, J. J. Raepsaet
^'^alyse etc. cap. 6 et 9. et ejusdem Histoire des États-Gin. cp. 2. '
v') De Mor. Germ. cap. 11. Cf. et LEHuëROU, H. des Tust
Tom. II. pag. 307.

mus, legem adfuisse diceres. Hinc factum est, quum t^®
emendanda Institutione cogitaret Imperator, aPapascib
cet eo ductus, ne Christiana fides detrimentum caper®'
Institutionis calamitate, ut, quales partes ea in re sib'
assumere deberet, optime perceperit.

ut

Non enim sponte sua suaque auctoritate eam rem gt;
regiam, exsequistuduit, Compertum sibi habebat, tantie®quot;^
esse momenti, ut, si quidde ea statui vellet, opusessetPrquot;
ceruminCommuni Placito auxilio, quo illud legis vim obtiO®
ret, nec nisi omnibus consentientibus eam ad bonum exi'quot;quot;'
perduci posse. Hoc docet notabile Imperatoris Decretum »
omnes in civitate Eplscopos epistolae instar datum an no
cujus exemplar exhibent capitularium collatlones his verbis-
«Karolüs gratia Dei rex Francorum et LongobardorU^quot;
»ac Patricius Romanorum Raugulfo abbatl et omni co»
»gregatlonl tibi etiam commissis fidelibus oratoribusnostf®
«in omnipotend Del nomine amabilem direximus saluteil''
»Notum IgituT sit Deo placitae devotion! vestrae, quia
»««a cum fidelibus nostris consideravlmus utile esse, ^
»eplscopla et monasterla nobis, Christo propitio, ®
»gubernandum commissa, praeter regularis vitae ordme'''
»atque sanctae religionis conversationem etiam in lit'®''^
»rum medltatlonibus, eos qu! donante Domino
»possunt secundum uniuscujusque capacitatem , doceo
»Studium debeant Impendere: qualiter sicut régula''^®
»norma honestatem morum Ita quoque docendi et disce»
»instantia ordinet et ornet Seriem verborum; ut qui ^^
»placere oppetunt recte vlvendo ei etiam placere
»negligant recte loquendo. — Quam ob rem hortamquot;
»vos, litterarum studia non solum non negligere veru'*'

quot;etiam humillima et Deo placita intentione adhoc certatim
quot; iscere, ut facilius et rectius divinarum scripturarum
quot;niysteria valeatis penetrare. — Tales vero ad hoe opus
quot;^iri ehgantur, qui et voluntatem et possibilitatem dis-
quot;cendi et desiderium habeant alios institueudi. Et hoe tan-
quot;'«tn ea intentione agatur qua devotione a nobis praecipi-
quot;'ur. Optamus enim vos, sicut decet Ecclesiae mihtes et,
quot;interius devotos et exterius doctos castosque bene vivendo
'et scholasticos bene loqueodo ut quiconque vos propter
quot;lomen Domini et sanctae conversationis nobiiitatem ad
'quot;^idendum expetierit, sicut de aspectu vestro aedificatur
quot;^'sus, ita quoque de sapientia vestra, quam in legende
quot;^el cantando perceperit, instructus, omnipotenti Deo
quot;gratias agendo, gaudens redeat. Hujus itaque epistolae
quot;exemplaria ad omnes suffragantes tuosque coepiscopos
quot;et per universa monasteria dirigi non negligas, si gratiam
^'«ostram habere vis.» (•) - His, quibus primum de
ormanda Institutione cautum est, (si quidem Gonstitu-
'«nem excipias de ecclesiastica cantilena, (2) qua in re
^'»ndem ratio.iem secutus est Imperator) ea quae de Cakoli
diximus, omni dubitationi exemta sunt. « Consi-
eravjmus nos, inquit, una cum JideHbus•. y. i. e.
.^^Pul^roceres in publico Placito interrogavimus eorum-
(') Universam Constltutionem vide apud Baltiziüm Cupit. T ï

Pag. 201.nbsp;' '

In Capit. anni 789 N. 79, apud Pertz Monumenta. Legum

■ pag. 66.

^latnnbsp;^ homines et fideU-s dicunlur tam Episcopi

gt;gt;aCnbsp;intelliguntur ut qui partem regalis ministerii

823. cp. 12). Cf. M. db Kocic, Specimen de po-
^civilts Episcoponim iniliis et incrementis. Traj. ad Rh, 1838.

(i)S)

que consensum tulhnus. Itaque Institutionis curam a
majores pertinuisse rel publicae causas, procul dubio est,
leges ferre ubi tantum rogare eas consueverat, abs re

fore el videbatur.

Quod si quaerimus, qui fuerint, qui hanc Constitutio-
nem J'ii/efcj tulisse dicuntur, illud ex iis coustabit, quibus
recentiores (') juris historiam illustrarunt. Uti Procerum
duo erant ordines, alter clericorum, laicorum alter, sic
quoque universa rerum pertractandarum materies duple*
erat : de rebus mere spiritualibus, uti loquebantur, pene»
clericos erat deliberandi potestas, de saecularibus, quomo-
do res mere humanae dici coeperant, laicorum ordo inter-
rogabatur ; quae autem mixtae naturae erant, in delibera-
tionem generalis ordinum Placiti cadebant. Ipse P«quot;-
ceps, qui Placitis aderat et in iis partes quasdam gerebat, ets»
multa sua sponte Ordines rogavit, tamen non solus illo juiquot;®

(gt;) Inprimis hic nominandi sunt, quorum sententias secuti su
mus, K. F. Eichhokk, Deutsche Staats- und

nechtsgeschichte^

Gött. 1843. vol. I. 158. J. J. Raepsaet in oo. cc. etJ. MösE»gt;
Osnabruckische Geschichte, vol. I. part. 4.

(2) Hincmarcs , rfe Ordine Palatii, cap. 29 seqq. Ita ille: quot;Qquot;®®
utraque seniorum susceptacula sic in duobus divisa erant ut piquot;'®quot;
omnes episcopi, abbates vel hujusmodi honorlfieentiores clerici absqu®
ulla laicorum commixtione congregarentur, similiter comités
hujusmodi principes sibimet honorificabiliter a caetera muUitudioe
primo mane segregabantur quousque occurrerent, et tunc praedic»
seniores more solito clerici ad suam , laici vero ad suam constitutaW
curiam subselliis similiter honorificabiliter praeparatis convocarenti^^
Qui cum separati a caeteris essent in eorum manebat potestate qua
simul vel quando separati residerent, prouti eos tractandae causa
qualitas docebat, sive de spiritualibus sive de secularibus seu elia®
commixtis.»

(hodie vocant Initiatief) gaudebat, quin et Ordines Priuci-
Pem rogasse constat; quid? quod populum ipsum per
Gomitem convocatum de quibusdam rebus consuluisse et
sententiam suam ad Ordines retulisse non dubitatur, (')

Igitur Carolus Imperator, ut ad ingenii populorum
facultates excolendas pronus erat, de Institutione emen-
danda custodiendaque Fideles rogavit. Quum vero illa
hac tempestate tota fere ecclesiastica esset et arctissimis
religionis vinculis capta , in clericorum ordine de ea,
tamquam de re mere spiritual! fuisse deliberatum, equi-
dem putaverim. Hinc, quod non minoris est momenti,
'psi Proceres , Principis voto pronis auribus accepto, rem
Episcopis quam ceteris mandari maluerunt; cujus rei
sententiam, qualis In laudata Constitutione exponitur, suo
nomine confirmavit Imperator. Et sic jam eorum errores
notare licebit, qui partium studio ductl, aut omne jus in
ïnstltutionem Principi esse concedendum clamarunt Caroh
M. exemplum extollentes, aut contra ad ejusdem tempo-
»■is bistoriam provocantes jus Illud Ecclesiae, tamquam
dia aetate acquisitum , acrl contentione addixerunt. Quo-
ïquot;Um neutrum quisquam, si vel levi juris historiae cogni-
t'one tinctus et veri Inveniendi magis quam adversarios
redarguendi studiosus fuisset, Ita pronunciasset ocTtodftx—
^'xws. Etenim in monarchia Carolingica, quamdiu

(') Raepsaet, Analyse , L. I. cp. 6. N. 109.

Ingens prodidit nostro seculo libellorum numerus de juribus
^riacipum in Institutionem, quum de ea re lis agitaretur inter
hierum Romano-Catholicum et civitatis nosu-ae gubernatores. Horum
quot;onnulli auctores causam suam istis argumentis defendere conati
: e. g. ut de ceteris taceam, auctor in Diario : Le Catholique des

iL

praedecessoris sui consilium et regni administrandi nor-
mam secuti sunt Imperatores , tamdiu et Publicae Insti-
tutionis causam non regiam, at vero legislatoriam
esse existirnarunt ; nec magis jus suum universo clero
cesserunt legislatores, sed pubiice ei mandari volue-
runt.

Hinc facile intelligitur, quum per universas imperii
partes mitterentur, qui in missiatico suo jus dicerent et
cognoscerent, si quid auctoritatis legi aut deesset aut
obesset omnino, ad illorum Missorum tutelam Institu-
tioncm quoque pertinuisse. Nam non modo Missorui»
erat res seculares tueri, sed, quemadmodum iis prae-
scriptum legitur, «ut episcopum vel comitem, quem m
»legationis suae circuitu invenirent aliquid negligentius in
»suo ministerio egisse, admonitione corrigèrent,» res
spirituales quoque eorum erant ministerii j ita, ut eo mu-
nere Episcopi fungerentur, et ad eos idcirco Institutionis
cura pertinuerit.

Quin et Episcopos per parocbias suas ultro studuisse,
ne Principis jussis negligenter pareret clerus, luculentis-
simum exstat testimonium in IJincmari, Archiepiscopi
capitulis ad presbyteros parochiae suae ubi : «haec, inquit,
»omni anno investiganda sunt a magistris et decanis pres-
»byteris per singulas matrices ecclesias et per capellas

Pn^s-Bas, 9 m. martii 1827. N.quot; 59. Ejus sententiam edidit postea

et refutavit M'' K----Droits du Prince sur l'Enseignement Public,

Gand 1827. belgice editum Amstel. 1828.

(1) Verba sunt capit. anni 823. cp. 2(5.Balozius, T. I. pag. 641-
De Episcorum jurisdictioue et muneribus plura vid. apud
M. de Kock , Specimen Umd., pag. 19 sqq.

»ecclesiae nostrae.... Si habeat clericum, qui possit tenere
quot;Scholam aut legere epistolam aut canere valeat prout
quot;necessarium sibi videtur.» (')

Hanc, quam in reformanda Institutione ingressus erat
^lam, prudenti consilio ita persecutus est Imperator, ut
diplomata plura ad nos pervenerint, justissimi ejus et
fortissimi regiminis quasi documenta. Ita in celeberrimo
Gapitulari Aquisgranensi anni 789 sacerdotes tali modo
^dmonentur : «Sed et hoe flagitamus vestram almitatem,
quot;Ut ministri altaris Dei suum ministerium bonis moribus
quot;Ornent, seu et aUi canoniciobservantia ordinis, vel mona-
quot;chi proposito consecrationis j obsecramus ut bonam et
quot;probabilem vitam et conversationem habeant, sicut ipse
quot;Dominus in Evangelio praecipit : sicluceatlux vestra coram
^hominibus ut videant opera vestra bonaetglorificentPatrem
''Oestrum qui in coelis est; ut eorum bona conversatione
quot;ttiulti pertrahantur ad servitium Dei. Et non solum servilis
quot;Conditionis infantes sed etiam ingenuorumfilios adgregent
quot;sibique socient. Et ut Scholae legentium puerorum fiant
quot;ï'salmos, notas, can tus , computum, grammaticam per
quot;Singula monasteria vel episcopia discant....»

Monuit Imperator in praefatione, se hanc quoque Con-
®'^itutionem una cum sacerdotibus et consiliariis suis com-
Probasse et eam ob causam tulisse ne aliquis pietatis admo-
^^tionem esse praesumtuosam judicet, qua errata corrigere,
^Uperflua abscidere , recta corrigere studebat. Ita jam

SiRMONDUS, Cone. Galliae, T. III. pag. 623.

Baluzius, Cap. T. I. pag. 237.
(') Verba sunt praefationis, ubi et quae de Missis notavimus ple-
0gt;us comprobantur.

priori decreto de studiis promovendis hanc alteram sub-
jicit de Schohs instituendis, ut facilius voluntati ejus obse-
qui possent Episcopi, omnibusque foret consultum. (')
Neque dubitamus , quin per banc constltutionem omnium
Scholarum divisionem in Monasücas sive Claustrales et
Canonicas publica auctoritate primo invaluerit. Licet
enim non expressis verbis, attamen uti Canonici ordinis
Ministri et Monachi singulatim nominantur, ita quoque
monasteria et episcopia tamquam specie diversa indican-
tur. Quare si etiam secula posteriora immutatam nobis
servarunt hanc divisionem, ex praedlcto decreto repequot;
poterit.

Ceterum, quantopereipsiEpiscopipubllcis jussis obteOJ'
perare studuerint et de raandato suo pie cauteque exse-
quendo egerint satis, ne in eos publica redundaret nota
negligentlae, testantur cum aliis Theodülfi Episcopi capi'
tula ad Goepiscopos parochiae suae anno 797 ita scrlbeo-
tis: «Presbyteri per villas et vicos Scholas habeant etsi
»quilibet fidelium suos parvulos ad discendas litteras eis
»commendare vult, eos susclpere et docere non renuaot

»sed cum summa caritate eos doceant........Cum ergo eoS

»docent, nihil ab eis pretii pro hac re exigant, nec aliqui^
»ab ils acciplant excepto quod eis parentes caritatis studio
»sua voluntate obtulerint. » (') — Cui admonitioni iHu'^

(') Carolum M. non tantum monacliorum Sctiotas sed etiam
omnium publicas condi voluisse, adversus Guizotüm recte monUit
E. de la Bedollierre, o. c. T. II. pag. 242.

Cf. Ducänge, Glossarium, in voce Scholae Monasticae gt;
T.m. pag. 738.

(') SiRMONuus, Conc. Gall. T. II. pag. 215 , N.quot; 20.

Praefatur: «Veraciter nosse debetis et semper meminisse,
quot;quia nos, quibus regendarum animarum cura commissa
»est, pro his, qui nostra negligentia pereunt, rationem
Teddituri sumus.»

Verum enim vero , Scholae, quae hac aetate exstiterunt
etsi omnes propemodum Episcopos habuerint condi-
tores, (1) Caroldm quoque in his suam partem egisse ex
findatae Scholae Osnabrugensis diplomate anno 8o4
liquide constat, ubi testatur: (2) — «In eodem loco Grae-
quot;cas et Latinas Scholas in perpetuum manere ordinavimus,
quot;necumquamclericos utriusqnelinguaegnarosdeesse con-
quot;fidimus.»(')—Et profecto neque legislatoria auctoritate
leque ecclesiastica opus erat in Iis constituendis, quae
leges exsequendas unice spectabant et hodie quoque
I^rincipis esse non ambigitur.

Ex veteris jurisprudentiae monumentis ita jam viam
lodicare nobis licuit, quam singulae summi imperii par-
tes in Institutione procuranda tenuerunt; nec in his
eonfirmandis diplomatum defult auctoritas. Verumtamen
qium Sacrosancti Conciliorum Canones quaedam bis tem-
poribus, ut postea saepe, constituisse videantur, nos-
ti'a intererit, quanti ea aestimanda sint, paucis investi-
gare.

Qui secularis Principis potestatem contra Ecclesiam

Lxvtsoivs, de Scholh cel. passim.
Genuinum illud esse non est quod hodie dubitetur. Vid. Lau-
''quot;lus, cap. 9. et J. Müser, Osn. Gesch. I. p. 5. 34.

Apud Miraeum, Codex Diplomaticus, pag. 16. cp. 12.
° 'CIS Donationum Piarum.

vindicavit Baldziüs (') non modo illud probavit, capitu-
laria de ecclesiasticis rebus statuenlia neque Pontificui»
sanctionis indiguisse neque Conciliorum, sed una cum
Canonibus parem auctoritatem habuisse, verum etiai»
praeclare monuit, Canones contra comprobatos fuisse Pn»
cipum auctoritate. Hinc Conciha ita religiose custodive-
runt Principis decreta, ut coram Episcopis publice legere«'
tur et saepe numero in constitutionibus Conciliorum adver
bum promulgarentur, quo melius ubivis observari po®'
sent. Quemadmodum igitur capitularia ab Ecclesia dicta
sunt Canonum pedisequa, (2) ita ipsi Canones in rebu»
civilibus non aliter habiti fuerunt, cujus rei exemplquot;quot;^
est apud Caroltjm Calvtim , qui allcui constitutioni mo»¹quot;
tum subjecit: «ut episcopi sub occasione quasi auctorita'
«tem habeant canonum bis constitutis excellentiae nostra«
«nequaquam resultant aut negligant.» Quibus omnib«'
jam fit manifestum, unde tot erepserint ex capitularibus i»
Concihorum canones decreta , quum scilicet episcopi
ipsi testantur , haud raro non nova condentes sed quae

majoribus secundum tramitem Sanctarum ScripturarumsK*^

tuta et a Christianis Imperatoribus et regibus promulgata ( )
erant per Canones renovaverint.

Quam ob rem quae de Institutione statuerunt Ep''
scopi in Conciliis , ea originem habere et fontem capita

laria, affirmare non dubitaverim ; ita, ut non nova moliri
sed comrnunibus legibus parere studuerint clerici, quoties
'n Conciliis Institutionis curam gesserint.

Non alia idcirco tribuenda est Episcopis in Conciliis
congregatis persona, nisi mandatariorum. Quae senten-
tia ut legitimo comprobetur tesdmonio, iterum nobis
succurrunt Episcopi verba in epistola 28, Frotharii ad
Hetti Arcbiepiscopum Trevirensem, ubi : «nunc autem,
quot;inquit, in proximo est placitum quo sine dubio scisci-
»tabitur de obtemperatione mandati sui Dominus man-
»dati.» (1) — Idem exprimunt Episcopi in ipso, quod
Institutionen! quoque spectat, Concilio Cabilonensi se-
cundo anni 8i3, ubi quales se professi sint non legisla-
tores sed Imperatoris fideles et publici mandati exsecuto-
iquot;es, facile intelligitur ex bis verbis : «de quibusdam rebus,
quot;in quibus nobis emendatio necessaria videbatur, quae-
quot;dam capitula , quae subter inserta sunt, eidem Domino
quot;praesentanda et ad ejus sacratissimum judicium referenda
quot;adnotavimus: quatenus ejus prudente examine ea, quae
quot;fationabiliter decrevimus confirmentur, sicubi minus
quot; aliquid egimus , illius sapientia suppleatur» — et porro
cap. 3: «oportet etiam ut «cMiöo/wjßMÄ/w/j. Carolus ....
quot;quot;Praecepit, Scholas constituant in quibus et litteraria sol-
quot;^ertia disciphnae et sacrae scripturae documenta discan-

Ecclesiae igitur consuetudines, ut sententiae nostrae
'^dversentur tantum abest, ut eam omnino comprobare

sim dicendae. Quod si quis forte miretur, quo pacto nulla
exstiterit legislatoriae potestatis cum ecclesiastica collisio?
reputet secum , eorum , qui Conciliis aderant Episcopij
multos quoque honorificentissimam in Placito sedem oc-
cupasse, ita ut diversa corpora, iisdem animis eadem({^^
voluntate conjuncta, suis finibus continerentur.

Haec de Caroi.o Imperatore dicta sufficiant. Quodsi
mira quadam prudentia in rebus publicis administrandis
ita usus sit, ut dignus babitus fuerit ab aequalibus qquot;*
cognomine Magnus diceretur, haud secus, quantopere iquot;
novis legibus ferendis clvium jura optime custodiverit gt;
testis est Institutio Publica. Quare mirum non est de huju®
Imperatoris legibus scribi potuisse, eas tam augustas taiP
sacrosanctas habitas fuisse, ut cetera potius jura omoiîi
divina et humana dissimulari obrogarique, quam ips^*
violare praeferrent. (') Quod , utrum de ejus successor!'
bus peraeque dicendum valeat, nunc suo loco erit explo-
randum.

§. 4- Gallia Carolingica post Carolum M.

Etsi, quae quidem vulgaris est sententia, post Caro'''
mortem ita sensim commutata sit Francorum impCquot;
conditio, ut omnia ejus perierint sapientissimi regitnim®
monumenta, illud tamen rebus magis quam person's
tribuendum esse existimo. Illius quidem successorem LüdO-
vicuM PiDM contendere non dubito, in paternis consib'®
tuendis nisi semper potestatem at certe voluntatem babuissc*

Etenim, uti Carolüs ex confusi et extriti paene juris
^estigiis partes suas vindioando, suas etiam populo conce-
•lendo, in Institutione Publica ordinanda juris fines optime
»■estituit atque communivit, sic quoque Ludovicds Impera-
tor, eandem secutus viam, paternam justitiam atque aequi-
tatem ea in re tam pie coluit, ut fere dignus videatur qui

pari laude celebretur. Hanc suam voluntatem comprobavit,
luum in diversas regni provincias Missossuos destinaret qui
^e juribus fidelium et de legum exsecutione cognoscerent,
'ta monens: — «quamquam summa hujus ministerii in
quot;nostra persona consistere videatur tamen et divina aucto-
quot;«■»tate et humana ordinatione ita per partes divisa esse
^'cognoscitur ut unusquisque vestrum in suo loco et ordine
quot;partem nostri ministerii habere cognoscatur.» (')

Tanta aequitate et liberahtate hic quoque rex voluit
^cceptam velut ex paterna hereditate civium libertatem
fi'niissimis communire praesidiis. Ita quum anno 817 in
^onventu Aquisgranensi, clerici de monachorum vita et
l^onversatione ordinationem tulissent et inter alia hoc sta-
l^issent : «Schola in monasterio non habeatur nisi eorum
'lm oblati sunt» — (2) illud sua auctoritate munivit Im-
perator et tamquam capitulum observari voluit; quo factum
ut monastica Institutio ab vecclesiastica majori discri-
quot;^'ne discerneretur. Haud secus in publicis Scholis propa-
patris curam et morem habuisse ostendit supradicta
quot;®tructio Missorum Dominicorum anni 828. Cap. 5 his
^'■bis : „ Scholae sane ad filios et ministros ecclesiae in-

Gap. anni 823, c. 3. ap. Balüzium, T. I. pag. 633.
^ ) Cap. anni 817, c. 45. ap. Baluzium, T. I. pag. 585.

»struendos vel edocendos sicut nobis praeterito tempore
»ad Atliniacum promisistis , et nobis injunximus, in con-
»gruis locis , ubi nondum perfectum est, a vobis ordinan
»non negiegant. » (')

Laudabile illud principis studium suo auxilio juvarunt
Episcopi anno 829 in Concilio Parisiensi sexto rogantes, ut
publicas Scholas sua auctoritate constitueret Ludovicos; (')
quibus et apprime docemur, sensisse Episcopos quam
parum ipsi valerent ad peragendum id , quod vellent, qm
Principis auctoritatem invocaverint. Similiter de Schola-
rum disciplina, quae tamen una erat ecclesiastica, nihil
quidquam edixerunt, nisi Principis mandatum respicientes,
cujus rei exemplum nobis exbibet idem Concilium Par''
siense, ubi regia auctoritas ita celebratur: «Jam duduiö
»a pio et orthodoxe principe domino Hludovico Deo ania-
»bili Imperatore jussum et admonhum est, ut rectores
»ecclesiarum in ecclesiis sibi commissis, strenuos mfi'^®
»Christi, quibus Deus placari possit, praepararent et edu-
»carent.....Sed super hac ejusdem principis admoniüquot;quot;®

(») Baluzius, o. c. T. I. pag. 634.

(Î) Verba Concilii haec sunt: «Similiter obnixe ac suppl'C't®'
»vestrae Celsitudini suggerimus, ut morem paternum sequentes,
»saltem in tribus congruentissimis Imperii vestri locis Scholae publi
»cae ex vestra auctoritate fiant, ut labor patris vestri et vester, P®quot;quot;
»incuriam, [quod absit, labefactando non pereat, quoniam ex boc
» factoet magno utilitas et honor Sanctae Dei Ecclesiae et vobis magnu®
»mercedis emolumentum et memoria sempiterna accreseet. » •
SiRMONDüs, Conc. Gal. T. II. pag. 549. cap. 12. ■— Ceterum»
quod ad h. 1. monuit Launoiüs, Carolum in votis habuisse, ut
Scholae in tribus locis excitarentur, ex Concilii verbis explicare non
dum potui.

»immo jussione a nonnullis rectoribus tepide et desidiose
•'hactenus actum est. Unde omnibus nobis visum est ut
»abhincpostposita totius temporis negligentia, ab omnibus
»diligeutiisin educandis et erudiendis militibus Christi et
»vigiJautiis adhibeatur dihgentiaet quandiu ad provinciale
»episcoporum Concilium veutum fuerit, unusquisquerecto-
»rum, sicutjam in praecedentibusmemoratum est, Scholas-
quot;ticossuos eidem Conciho adesse faciat, utsuumsolersstu-
quot;dmm circa divinum cultum omnibus manifestum fiat.»(')
Haec tamenetsi eundem adhuc spirant animum eandem-
que , qua Caroli res gestae sunt, imperii normam , ea
tarnen jam, tum quum promulgabantur, erant tempora,
quibus adversus terrarum dominos nova exoriebatur ex
Paparum sede Apostolica dimicatio. Praeterierant euim
tempora, quum papali dicto parere et Romano Concilio
»nteresse absque principis auctoritate non auderent ci-
ves ; (2) quum secularem potestatem invocare magis quam
labefactarestuderent Pontifices, Tum vero, extincto pau-
latim cum Carolo imperii vigore, cum in eo essent Lüdo-
vici successores,ut gladio dimicarent de summa potestate,
quam Magnus ille sua prudentia et moribus fundaverat,
lion potuit, quin ejus potestatis pars ahqua ex armorum
quot;•^rba et seditionibus in mauus glisceret Pontificum Roma-
iiorum, qui jam secundum Jpostolum non sibi colluctatio-
cum carne et sanguine, sed adversus principes et potes-
^^tcs esse, publice profitebantur. (=)

(') SiRMOKDUs, T. II. pag. 505. N.o 30.
(I) Cf. Eichhorn, Deutsche St. u. R. Gesch. T. I. 174.
ItaPapaJoANNESVlllinEpistolaadEpisc. Germ. apudLAnnÉ
T. IX. p. 224. - Cf. Eichhorn, o. 1. T. II. §. 209.

3

r---------^nbsp;— 54 —

Igitur pace post arma composita, quum magnum dissol-
veretur Francorum imperium tandemque , quas sibi vin'
dicaveranl partes, placida quiete possidebant Imperato-
res , ita mutata erat universa reipubbcae conditio , ut vi^
Caroli M. bereditatem agnosceres. Sic , ut cum SaliüS'^'^®
dicatur, imperium facile his artibus retinetur , quibus init^quot;
partum est, fortuna simul cum moribus immutatur. (')

In ista erant conditione variae imperii Carolingici p®*'
tes, quum patria nostra partim a Gallia divelleretur et
Germanico imperio se adscribi passa est. Uti saepe postea»
ita nunc fiicta est campus bellorum, quibus Imperator«®
de regionibus inter se disceptabant, ita ut bellicis uliqquot;®
virtutibus insignes cives militaris rei curam fere unicaquot;^
habuerint. Nihil quidem mutavit hoc tempore Episcopquot;
rum voluntates, ita ut Institutionis rem in Conciliis tquot;®*^'
eorumque Canones Principum confirmationi offerre pequot;^
rexerint, sed turbata reipublicae conditio aliorsum
mos avocabat. Ita quum anno 855 monuissent
de Schölls ordinandis, etsi eorum decretum conßr'®®
verlt Imp. Carolüs Calvüs , illud tamen tam exiguae f^quot;
auctoritatis, ut jam anno 859 monitum suum renovare
nunc quidem omnes Principes simul commoneri deC

(') Bell. Cat. oap. 2.nbsp;jj.

In Concilio scilicet Valentino III, ubi leguntur quot;Ut de Sc
»tarn divinae quam humanae litteraturae nec non et ecclesias' ^
ïcantilenae, juxta exemplum praedecessorum nostrorum ,
»inter nos tractetur, etsi potest fieri, statuatur atque ordinetur, ^
»et hujus studia longa intermissione pleraque ecclesiarum D®
»et ignorantia fidei et totius scientiae inopia invasit.» Cf. SibM'^'^''
Con. Gal. T. III. pag. 104. cap. 18.

verint, (') Utriusque decreti verba ideo imprimis digna
sunt quae adnotentur, quum, facto in iis eruditionem
divinam inter et humatiam discrimine, exemplo nos doce-
ant,hancalteram quoque tuendo,ad majorem quotidie in re-
bus humanis auctoritatem capescendam stnduisse clericos,
Quantopere vero sub ultimis Carolingicae stirpis impe-
ratoribus summum imperium clericorum auctoritate col-
labefactum fuerit et legislatoria potestas in tristissimam
abiret servitutem, si bujus temporis capitularia cum prio-
ribus conféras, palam erit atque manifestum. Pro vigore
timor, pro concordia diffidentia, et qui leges supplicare
consueverant, nunc aut se rebus ipsi inmiscere, aut
imperare audacter audebant. Accrescit legum numerus
de rebus litigiosis, cum, quae administrativae dicuntur,
aut civiles, aut penales parum curentur. Ecclesia ut ante
fuerat cum Civitate unum quasi corpus, cui una erat
Voluntas, nunc rupto ligamine cum secular! potestate
majores quotidie contrahebat inimicitias. (2)

Itaque quum in Gallia adhuc clericorum imperio obsta-

In Concilio, quod apud Saponariasfuitcelebratum, hoc modo :

«Deprecandi sunt pii principes nostri et omnes fratres et episcopi
quot;nostri instantissime commonendi, ut, ubieunque omnipotens Deus
quot;'doneos ad docendum i. e. fideliter et veraciter intelligentes donare
quot;dignatur, constituantur undique Scholae publicae, scilicet ut ulrius-
quot;que eruditionis, et divinae scilicet et humanae, in Ecclesia Dei
quot;fi'uctus valeat accrescere , quia quod nimis dolendumest et pernieio-
quot;surn maxime, divinae scripturae verax et fidelis intelligentia jam ita
quot;dilabitur ut vix ejus extrema vestigia reperiantur et idcirco ingenti
quot;cura et studio reraedium procurandum est.» — Sirmondus , o. i.
T- III. pag. 155. cap. 10.

Cf. Coss. Guizotus, Histoire de la Ch'. en France j'LecX. IS.

ret Principis auctoritas et vetus in publicis rebus procuran-
dis consuetudo, in patria nostra contra tristissima imperii
conditione factum est, ut quodcunque eruditionis et
educationis seculi calamitatem subterfugeret, omne penes
clericos permaneret et ecclesiastica tantum gauderet
tutela.

Intestino ubique flagrante bello, magis vero barbarorum
invasione turbata civitas, armatos magis quam litteratos
quaeritabat, deficientibus etiam per quos suos quisque
fines defenderet. Ita dirutis urbibus, ecclesiis incendio
vastatis, quum intra fugam etcaedem omnis periclitaretur
civium salus, Eruditionis et Institutionis palladia tam durgt;
atque ferrei saeculi fortunam vix perpessa fuerunt. Sic,
quod ex Ultrajectina Schola, in alium deducta locum?
supererat, pristinam imaginem vix referebat; (') neque
dubium, quin haud mehor fuerit ceterarum Scholarum
conditio, (2) htterarum scilicet studiis, quae ad civileo»
quoque vitae usum jam coaverti coeperaut, ubivis theo-
logiae finibus adstrictis.

In tanta rerum turba, ut sibi majores quotidie sumr»»
imperii partes in Publica quoque Institutione vindicaret
clerus, peropportuna profecto erat Civitatis conditio-

(») De fatis hujus Scholae Cf. cum Coss. Asch van Wiick in op-
cit. tum D. Bdddinoh , Gpschiedenis van Opv. en Onderw. hagae
1842. §. 4. et D''. F. Cramer, in opere laud. , ubi de natura In-
stitutionis his temporibus ejusque divisione et fatis plura consul«
merentur.

De hac tristi patriae conditione cf. J, H, van Bolhuis^

De

Noormannen in Nederland, 1834. pag. 217.

Eousquejam pervenerat Ecclesia, ut mandatam quam
habebat a Principe juventutis instituendae curam, sibi jam
propriam habere coepisset. His angustiis quomodo se expe-
diverit Inatitutio , et quas vias in bis tenuerit Jus Civitatis,
'odicabit nobis sequens aetas.

caput secundum.

DE PUBLICA INSTITUTIONIS CURA AB INEUNTE
SECULO DECIMO USQUE AD COMMUNITATUM
ORIGINEM.

§. I. Civitatis atque Institutionis conditio hac
aetate universe qualis fuerit,

Dicendum nunc est de illis temporibus, quibus civita'®'

in Europae Oecidente ex durissimorum cum exteOquot;®

hostibus bellorum calamitatibus convalescentes, intesW

malo contabuere, imperio scilicet in anarcbiam verso.

Belgii majorpars pacto Verodunensi Germanico Impe'quot;quot;'

quamquam adscripta fuerat, ejus tamen status politic«®'

utut jure mutatus, revera diu mansit idem. Itaque coO

juncta cum illa brevi post cum esset Lotbaringia, Belgiquot;quot;'

fere universum, quamvis Germaniae finibus legibisl

. .nbsp;auae

contineretur, Gallica instituta initio conservavit- h ^

enim pro diversa rerum ratione apud Gallos atque ap

Germauos alia facta sunt, ea sensim mutavit seq

aetas. (») Manebat igitur summi principis jus indivisuiquot;»

----I R 1795-

(1) F. W. Pestel, Commentarii de Republica Batava, V. o.

T.I. §. 4.

ttiodo auctoritate Procerum regni prudenter temperatura,
ita tamen, ut rerum commun! consensu pertractandarum
ratio nulla lege sed usu tantum esset definita. (') Haud
secus Duces et Comités manebant magistratus imperatorii,
qui perfuncti officiis munus suum amiltebant. Postquam
Vero ipsi Imperatores in eo tacite consenserant, ut munera
illa sive beneficia hereditaria fierent et ïafeuda transmu-
tarentur ; fieri aliter non potuit, quam ut seculare impe-
rium , cujus virn atque dignitatem egregie tuitus fuerat
Carolus Magnds, paulatim labefactatum atque concisum,
Vasallorum cupiditatibus coeperit appeti et ex Imperato-
rum manibus elabi. Sic Ecclesia, cujus, ut se majori
investiret auctoritate, assiduos jam vidimus conatus, opta-
tam nacta est opportunitatera , ut eo , ad quod tetenderat,
potiretur primumque iu Civitate locuin occuparet. Hinc
Clericorum ordo summis honoribus et muneribus insig-
nis; hinc ipsi episcopi terrarum domini exercituumque
duces.

Qualis inde civitatis conditio esse debuerit, colligere
licet, etiamsi tacente historia. Qui varias summi imperii
partes tenebant, nullo fera adstricti vinculo, sua non
Civitatis spectabant commoda, quae, prouti animus ferebat,
aut armis aut Ecclesiae praesidiis tuebantur. Tempora
igitur, quae jam artium et litterarum studiis quodam-
modo illustrata fuerant, ea excepit aetas , quam, si Insti-
tutionem saltem cogitaveris, non immerito ferr eum atque
^'i-fauslum seculum dixerunt scriptores. Deerat summo

(') Eichhorn , Deutsche St. u. Rechts G. T. II. §. 29Ü seqq.

Pestel, o. c. pag. 16 seq.

Mabillon , Annales Bened., ad annum 901.

Principi non modo litterarum amor, deerant et vires,
quibus si voluiset, studia procuraret, vasallorum scilicet
juribus et potestate obsistentibus. Quamobrem, sicuti hac
aetate historia omnino magis est historia Feudorum quam
Civitatum, ita quoque quae de juventutis instituendi ratione
legis auctoritate invaluerunt, si pauca excipias, apud Ger-
manici Imperii Rectorem frustra quaesieris. (') Vasalh
autem quominus studiis faverent, impedimento erat con-
tinuo turbata Feudorum conditio. Atque ita factum est, ut,
si quid litterarum ex illius seculi procellis potuit servari, id
clericorum tutelae debeatur.

Refectis post barbarorum invasionem ecclesiis et qua®
cum iis conjunclae erant Scholis, Institutio quidem, quoad

canonicam spectabat doctrinam, sua habuit eruditorumviro-

rum umbracula, e quibus Leodiense Edrakli (')
Notkeri tempore prae ceteris lubet laudare; attamen
laicorum si qui essent litterarum avidi, monasticam fe^^
unicam habebant Scholam et magistros «cucullato capite»
obambulantes. Nam etsi extra controversiam esse videatur,

(') De legibus imperii Lac aetatetestatur Eichhorn, o.e. T. I''
262. «es waren deren aber so wenige und ihr Inhalt auf einen so
»engen Kreis von Gegenständen eingeschränkt, dass sie bei weiten
»nicht als ein Ersatz für die ausser Gebrauch gekommenen Capitquot;!®-
»rien dienen konnten.»

Cf. Gesta Episcoporum Leodiensiiim, in Martens et DobaND ,
l^e.teruni Scriptomm ampl. collectio , T. IV. pag. 864.

(Is «totam Leodiensem ecclesiam imo lotam provinciam , nulHs
»hactenus studiis illustratam ad studium cooptavit, Scholas consti-
»tuit.» —nbsp;Historia Monasterii Sti Laure.ntii Leodimsis, c.

apud Martene et Durand , o. c. T. IV. p. 1035.

(*) Mabillon, Ami. L. IV. passim.nbsp;lt;

Scholas canonicas (») laicis quoque patuisse, quibus
alendis, ut de Schola Leodiensi perhibetur, sua seorsum
erat disciplina, tamen quam exigua ibi fuerit popularis, ut
Ua dicam, eruditionis cura, inde colligitur, quod, cum
Schola duabus constaret partibus altera externa , interna
altera, illa, quae proprie laicorum liberis inserviebat,
haud raro alterius , nempe theologicae, facta sit quasi nqo-
'^cclSiVfia. ('*) His Canonicorum SchoHs aliquid proprium
tamen fuit, quo cum iis quaedam secularis potestatis necessi-
tudo intercessit. Quum enim mos invaluisset ipsos impera-
tores in consortium Canonicorum cooptandi, eo ad Scho-
larum curam quoque propius accedebant principes vel
saltem in his praevalere potuit eorum auctoritas. (s) Sic
praecipuae canonicorum Scholae in patria nostra Ultra-
jectina et Leodiensis suum habuerunt Canonicum fratrem
Imperatorem, (®)

Ceterum in juventuds Institutionem majorismomenti hac

aetate fuerunt monasteria. Prae ceteris laudantur Hasnoni-
ense, Gemblacense, Andaginense aliaque in meridionalibus
ßelgii provinciis; tum in Frisia apud Aduwert etBedum,

(') De Scholarum divisione in Canonicas et Claustrales diximus
®upi a ad aetatem Caroli M.

Cf. J. H. Boehmkr, Jus Ecclesiasticum Protestantium , Halae
1743. T. 11. pag. 124. ibique citati ; et T. IV. pag. 704.

Hinc quoque Scholasticus dicitur sive interior sive exterior in
historia Monasterii Andaginensis in Veterum Script. Coll. laud.
T-IV. pag. 924.

Cf. F Cramer, Geschiedenis van Opv. en Ond. 117.
(') J. H. Boehmer, o. c. T. II. pag. 132.
(®) A. Matthaei, Lib. II, de Nobilitate, c, 48. pag. 744.

quae celebrilate floruerunt ; sed ut de his prolixius
agatur vetat argumenti ratio.

Omnes hae qualescunque Scholae, etsi illustres noB-
numquam habuerint Scholares, Comitum filios alioru«»'
que nobilium , ecclesiasticae tamen disciplinae unic®
parebant, ita ut, qui in patria nostra princeps erat
clericorum, is quin omni praeesset Institution! eamqquot;®
totam regeret atque gubernaret, dubitari vix potest; qquot;quot;'
etiam Scholasticus, qui in Scholis lectionibus praeerat»
ecclesiastico munere fungebatur. Unde instituendi ratio
theologicis studiis accomodata fuit quam maxime, O e''
litterarum praesertim detrimento in Occidente unice facta
est ecclesiastica. ('')

Quo magis vero ita secularis imperii juribus ubiqu®
splendebat ordo clericorum, tanto magis lalcorum anini'
exardescebant quotidie juris et libertatis studio, et qui la*
bantem hierarchiae molem sustentare cupiebant, hi, defi'
cientlbus ecclesiae armis, palam invocare jam cogebantu''
mllitum auxilium, ut adversus terrarum Principes Ecclesiai»
tueri possent. Successerunt quidem bella sacra, unde nov®

(') De his omnibus consuli merentur J. H. Boehmer,
Prot. 1. 1. H. CONRINOÜS, de, Antiquitatibiis Academicis, Helfflst-
1674. impr. pag. 294 sqq Add. F. Cramer, in o. c. pag. 128. e'
D. Buddxngh, o. c. T. I. pag 26 seq.

Yid. G. van Loon, Beschrijving der aloude Regeringswijk'
van Holland, 1744. T. IL pag. 72.

(') De natura Institutionis et indole hac aetate vid. ThomasiWS»
Vetus et nova Ecclesiae disciplina, Part. II. L. I. c. 99 seqq. Lug^'
1705. T.U. pag. 296. Colt. F. Cramer, o. c. pag. 145. 146.

(') Heeren, Gesch. des Stadiums der klass. Lilt. Lib. II. §•
24 et 30.

sibi dignitatis praesidia comparare licuit Ecclesiae : verum
tamen ipsi quoque Europae populi novas inde petivere
^ires, quas Paparum opponerent auctoritati. Sic interlucet
jani diluculum quoddam melioris aevi, quo perinde Insti-
tutio expergiscens in melius quodammodo mutari coepit
et magis quam antea vigere.

Nam praeterquam quod a clero et clericorum Institutis
®iajor in dies fieret laicorum emancipatio, postquam totius
Germaniae princeps compedibus Romae sese expedire
studebat; irrepserat quoque in monasteria tanta luxuria
et morum corruptela, ut in vile lucri studium omnis
abiret eruditionis amor. (*) Quae res quum Ecclesiam
non lateret, ipsa Pontificis auctoritas nonnulias Scho-
las sustulisse dicitur; quid? quod litterarum humana-
rum studium dissuadere, vel saltem vituperare coepit
Pontifex, ne eo rigor sauctitatis laederetur. Quodsi inde
jam cives magna haud dubie perceperint incommoda, ita
lit ad Institutionem procurandam ultro invitarentur, aliud
quid majus accessit, quo fieri debuit, ut ab ecclesiastica
Institutione alieni de majoribus paulatim libertatis suae
praesidiis cogitaverint.

Ejusmodi enim erat seculi indoles, ut qui mentem
iutentam haberent in magnam illam Pontificis cum Impe-
I'atore luctationem, quid juris esset magis coeperint sentire.
Ita sensim ad Canonica jura multi animos iinpulerunt et
i^iris studium hactenus neglectum in Scholis excoli coe-

(') Heeren , o. 1. 54. in nota.
Cramer, o. c. pag, 162.

Ita Gregorius VII, ut videre est in ejus Libri XIIEpistola-
L. IX. Epist. 4.

pit. Jam ut disciplinarum humanarumregionem ingredere-

tur inibl erat Institutio. Quod quum intelligerent pontifi-
ces , pluribus editis constitutionibus , edixerunt ne clerici
in jure civili edocendo versarentur, veriti ne in tbeologica
studia magnum damnum redundaret. (') Hujus rei prifflum
exemplum dedit Concilium Remense anni ii3i, cujus
Decretum postea confirmarunt et renovarunt Conciliutu
Lateranense anni iiSg, (') Turonense anni ii63 (*)
anno ii8o P. Alexander III statuens : «ut nulli omnico
»post votum religionis et post factam in aliquo loco reli'
»gioso professionem ad pbysicam legesve mundanas
»legendas permittantur exire.» (=) His decretis quuni noo'
dum satis Ecclesiae cautum videretur, anno 1220 HonoriC®
III ad archidiaconos, decanos, plebanos, praepositos^
cantores, et alios clericos, personatus habentes, nec non

presbyteros.....hoc extendi voluit. (quot;) Quae omnia

non modo sollicitudinem indicant, qua Institutionem pro-
secuta est Ecclesia, verum etiam, quoad tbeologica studia
spectabant, jure ad clericorum curam pertinebant. Subla-
tent quidem tanto studio furtiva quaedam jus civile

De ea re Cf. F. C. vonSavigny, Geschichte des Römischen
Rechts im Mittelalter, Heidelb. 1822. T.III, pag. 341.

(2) Mansi, Conciliorum Nova Collectio, T. XXI. pag. 459.

(ä) Mansi, T. XXI. pag. 528.

(4) Idem, ibidem pag. 1179.

(=) C. 3.x. ne clerici vel monachi (III. 50).

C) C. 10. X. eodem. Decretalis verba restituit F. C. von SaVIO-
ny, über die Decretale super specula des Pabstes Honorius in Zeit-
schrift für Geschichtliche Rechts-W issenschajt, vol. VIII. pag. 225.
Ubi legimus : «ne Parisiis vel in civitatibus seu aliis locis vicinis
»quisquam docere vel audere jus civile praesumat.»

labefactandi consiba; at si quid damni inde cives per-
ceperint, id Civitatis uegUgentiae tribuendum est, cujus
per ignaviam et socordiam juventutis Institutio tum misere
habebatur. Ceterum ad clericorum disciplinam restituen-
dam vix quidquam fecerunt pontifices ; (') quominus
löonasteria antiquam auctoritatem recuperarent, non sivit
effraenata morumlicentia, quamonastica vita contaminari
perrexit.

Verum ut ad ea, unde digressi sumus redeamus, bis et
similibus Ipsa Ecclesia causam dedit laicls, ut ipsi ab
antiqua instituendi consuetudine recederent novasque vias
sibi indagarent. Hinc Univei'sitates omnium in se oculos
converterunt et plures jam Belgicae Nobilltatis juvenes
suis gremiis receperunt. Verum etiam quibus ita peregri-
lari non placebat, illi, spretls Scholis monasticis, cano-
'licas nunc frequentare maluerunC. Cujus rei causa quae-
i'enda esse videtur in necessitudine , quae ecclesias inter
et terrarum dominos variis juris vinculis intercessit
paulatlm. At ne hoc quidem sllentio praeterire licet,
quanta fuerit bis temporibus equestris ordinis gratia;
quo illud enim obtinuit, ut principum aulae quasi gym-
nasia factae sint juventutis, ubi ad aulicas virtutes et
^riiiapenitus instituebatur : nova quodammodo Institutio-
nis palladia, ab omni libera ecclesiae tutela.

Singula haec, quae ad historiam pertinent Institutionis

(*) Quae liuc pertinent vid. apud Boehmer , o. c. ad X de ma-
Sistris (V. 5.)

F. Cramer, o. c. pag. 255 seqq.

(') Vid. De la Cürne de Sainte-Palaye , Mémoires sur l'an-
'^'«quot;ne aWfiWe , Paris 1781.T. I.pag.2seqq. et 36. Not. 9.

IL

hac aetate, etsi angustus tantum esset tractandi locus, ad
ejus conditionem adumbrandam dicta sufficiant. Unutn
tamen superest, publici juris fatum, quod hic notasse
refert, ne quis temere dictum putet, quod in exordio hujus
capitis monuimus, Civitatis rectorem Institutionem leg'^
dispositionibusparum procurasse. Quum enim sub Caro-
lingicorum imperio ea, quae Procerum consensu fuerunt
constituta, nonnumquam originem duxerint ab ordiu'S
clericorum rogatione, hoe idem quidni in Germanic'
imperii Placitis obtinuerit, mirum videri posset. Veruiw
enim vero locum, quem in his Placitis tenuit clerus, mquot;'
tavit temporum ratio, ita ut, qui ex ecclesiastico ordine u®
aderant, illud muneri suo imperiali deberent non verquot;
Ecclesiae. Hinc latente sub imperii insignibus Ecclesia®
auctoritate, factum est, ut rerum spiritualium cura Pquot;quot;quot;
cerum suffragiis magis magisque exciderit et Civitas miquot;quot;^
semper valeret ad Ecclesiae potestatem circumscribendan' »
ubi tot negotia, sicut juventutis cura, spiritualium numCquot;
haberentur. (')

Inde tenebris et caligine circumfusa Institutio
modo nullis fere viguit legis dispositionibus, verum etiaquot;^
principis curam vix ac ne vix quidem est experta. Atqquot;'
eo factum est, ut de instituendi ratione privati cogitarent e'
litterarum patrocinium ipsi susciperent, unde

Unii'ersitate-i

paulatim exstiterunt et Scholae Patrimoniales , quae quuf'^
eo maxime duxerint, ut adversus Ecclesiam jus suum
dicaret Civitas, nunc singulis locis ex origine sua e^
incrementis examinandae veniunt.

(') Eichhorn,nbsp;u. R. G. T. II. §. 292.

§. 2. De UniversUatum Origine.

Quas recentiores Academias dixerunt sive Universitä-
res, (') earum historiam si a primis originibus repetamus ,
numquam sub aspectum veniunt jucundiorem neque
dulciorem, quam ilUs temporibus, quibus rivuli, ex quorum
confluenti concursu increverunt, per arenas et deserta
scaturientes, aquis suis sitientes, ut ita dicam, htterarum
campos refecerunt. Etenim dum ubique artium et disci-
pHnarum studia', omnibus juris pubUci vincuhs soluta,
languent prorsus civiumque commercio eximuntur, in
meridionaU Europae parte corpora illa nascuntur Magis-
trorum et Scholarium , quibus licuit de studiis liberalibus
inter se libere communicare et ingenii facultates ultra
theologiae terminos explicare.

Jam dudum profligatus est error eorum, qui Vniversi-
tatum originem ex Charta quadam imperial! aut Bulla
repetendam esse existimarunt. Hi, priusquam de Constitu-
tione quadam mentio occurrit, nullam agnoscunt Univer-
sitatem. At vero recentiores, quibus adnumerandus est

(') Discrimen inter Academias et Universitates sibi proposuit
C. MeiNers , Geschichte der Entstehung und Entwicklung der Hohen
Schulen, Gött. 1802. 3 vol. initio. Ibi Academiae dicuntur unius
doctrinae sive disciplinae Scbolae, contra Universitates omnium.
Nihil tamen est quod ejusmodi definitiones comprobare videatur,
^erum ubique in antiquis codicibus promiscue leguntur Universitas,
Studium Universale et Gymnasium; quin et in Bulla anni 1422 de
Schola Montepessulana statuitur ut ibi : «studium generale theolo-
quot;giae facultatis existât.» Quare illud discrimen in antiquitate reji-
ciendum esse existimo. Ceterum opus Cons. Meiners judicavit von
Savigny, Gesch. des R. R. T. III. pag. 136.

imprimis cel. vonSavigny extra controversiam posueruut,
IJniversitates originem duxisse ex sodalitio quodam disci-
pulorum cum magistro ad has illasve studiorum partes
interpretandas. Qui sic mutua voluntate et benevolentia
convenerant, postea exaucto numero, régulas quasdani
condere et statuta coepere, quibus qui societatis erant
sodales tenerentur suumque jus tamquam ex contractu
persequi possent. (») Nostrum non est singula, quibus ea
sententia nititur, expromere. Satis foret, ut contraria sen-
tentia refellatur, unum exemplum afferre delegatoruiu
urbis Vercellarum, qui anno 1228 cum Scholaribus qui-
busdam Scholae Paduensis contractum octennium iniisse
dicuntur de studio Vercellis instituendo. ( ^ ) Ita harum IJoi-
versitatum neque melior erat initio neque inferior sed par
cum caeteris civium societatibus conditio. Postquam vero,
finibus suis extensis et prolatis, ita tandem splendere coepß'
runt, utquashabitarenturbes, omnium civitatum oculos ad
se converterent, ipsi principes intellexeruntse posse earuni
gratiam comparare, si quando nominis dignitatem ampH'
ficarent et summis honoribus condecorarent tam illustria
Studiorum domicilia. Hujus rei primum exemplum dedit

(1)nbsp;Cum his conferri merentur ea, quae commentatus est TbO'
masinus in opere: Fetus et nova Ecclesiae disciplina, P. II. L- 1'
c. 100. pag. 303. «Constat, inquit, Universitates ab iis manasse
»Scholis, quae in ecclesiis ante Cathedralibus elTulserant.»

(') F. A. Zachariae, Iter litterarium, Venet. 1762.pag. 142seqq-

(2)nbsp;Eo spectant verba Heynii in Opusc. Acad, vol. IV. pag. 305.
«Per corporum et collegiorum jura illo tempore nihil non constitue-
»batur, ipsae religiones ac sacra in manu certorum ordinum erant,
»quid mirum, si litterarum quoque prolîtendarum jus certis corpOquot;
»ribus in collegia dispertitis fuit datum.»

^'iip. Fredericds I anno 1158 , maxime ut videtur ratione
^'abita Scholae Bononiensis, (') cujus famam jam per
Universum Europae orbem pervolitaverat. Hic habita
fliligenti Inquisitione Episcoporum , uibbatum , Ducum ,
'^'nnium judicum et aliorum Procerum Palatii exatninalione
®Pud Roncalias decrevit ut iquot; qui studiorum causa pere-
grinarentur securi essent et habitarent et 2° ut ad lites suas
^Ottiponendas suum haberent forum privilegiatum coram
domino vel magistro suo vel ipsius civitatis episcopo, qui-
tus haec jurisdictio data erat. Quodsi Bononiam
quot;^primis spectasse videatur Imperator, tamen quominus

(') Von Savigny, o. c. T. III. pag. 152.

Authentica Habita, C ne filiitspropatre {lY.c-WahilA____

quot;quot;ninibus, qui causa studiorum peregrinantur, Scholaribus, et
quot;'öaxime divinarum atque sacrarum legum Professoribus, hoe nos-
quot;'•■aepietatis beneficium indulgemus, ut ad loca, in quibus litterarum
quot;exercentur studia , tam ipsi, quam eorum nuncii, veniant et in eis
quot;secure habitent.» ^—^Et porro: «Hacigitur generali, et in perpetuum
quot;■^alituralege decernimus, ut nullus de caetero tam audax inveniatur,
quot;lui allquam Scholaribus injuriam inferre praesumat, nec ob alterius
'i^ujuseuuque provinciae delictum, sive debitum (quod aliquando
perversa consuetudine factum audivimus) aliquod damnum eis
quot;'oferat: scituris hujusmodi sacrae constitutionis temeratoribus, et
ipsis locorum Rectoribus, qui hoc vindicare neglexerint,
'estitutionem rerum allatarum ab omnibus exigendam in quadru-
quot;P'um, notaque infamiae eis ipso jure irróganda, dignitate sua se
in perpetuum. Verum tamen si litem eis quispiam super
a'iquo negotio movere voluerit : hujus rei optione data Scholaribus,
Coram domino, vel magistro suo , vel ipsius civitatis Episcopo ,
l^Uibus hanc jurisdictionem dedimus) conveniat. Qui vero ad alium
■quot;»dicem eos trahere tentaverit, etiamsi causa justissima fuerit, a
quot;quot;eonamine cadat.»

so

(le fundata uiiiversitate cogitetur vetat argumentum con-
stitutionis, utpote qua privilegium tantum largitur princeps
iis, qui amore scientiae exsules facti et multis pericul'S
se exponentes litterarum studia exercebant.

Illud exemplum secuti multi postea principes simili»
impertiverunt privilégia in favorem eorum, quorum colle-
gia, cum civitate necessitudine quadam adstricta tene-
ri publicae rei intererat. Ita rex Franciae Philips®®
Augustus anno 1200 privilegium dedit Universität! Paquot;'
siensi de jurisdictione criminali, cui Scholares (quo nomiquot;®
et magistri intelliguntur) (») subessent, postquam hi cum
civibus inimicitias contraxerant.(2) Item Ludovicus IX ano»
I23o de Schola Montepessulanensi statuit, omnes, qui va-
lent licentiandi et doctorandi in facultate canonica se«
civili jusjurandum praestare, coram Episcopo Magalinensi
fidem suam promittere oportere. Imprimis hic nomi-
nanda sunt privilégia Imp. Caroli IV , alterum gymnasio
Pisano alterum Aretiis datum, quorum hoc jus concediquot;
tur studii generalis Scholae Aretinae, cujus statuta tameiquot;'
jam anno ante condita erant a magistris, ita ut ejus stud»®
restaurare magis quam instituere conatus sit Imperator. 0
At Universitatem Neapolitanam dicat quis revera princip»®
decreto fuisse conditam. Fatemur, et summo jure 1

(1) VonSavigny, o. c. T.lll. p. 317.

Bulaeus, Be Regimine Veterum Academiarum , T.II.P'

(3)nbsp;Statutum exhibet Baluzius, Vitae Paparum Avenionensuim '

Parisiis 1693 , T. I. pag. 976.

(4)nbsp;Von Savigny, 1.1. pag. 311, ibique Ant. Gatti , gymnast'
Ticinensis Historia, Mediol. 1704. pag. 129.

(=) Idem pag. 295.

fecisse Fredehicüm II (i) contenclimus. Verum illud urge-
mus, plerasque imo omnes fera origine sua libéras fuisse,
communis juris participes et ab Ecclesiae disciplina immu-
nes , ita ut clericorum fuisse existlmandae sint adversarlas
magis quam socias.

Atqul ex adoruandis hisce Musarum sacrarils vel et
Pontifices commodis suis consull posse intellexerunt. Ita
non modo Scbolarlbus Universitatum theologicarum pri-
vilégia erogarunt, cujus rei Alexahdbr III P. anno 1180
exemplum dedit in favorem Facultatis Parisiensis;
verum etiam omnes peraeque,honores larglendo,quasi clien-
tium suorum numero adsciverunt.Bononlensis Universitatis
statuta comprobatione sua munivit Papa anno laSS,
Aurellauenslprivilégia Impertivit Clemens V , ('')ln Scliola
Plsana studium generale ordinavit Clemens VI, (') Bom-
FACius IX in Schola Ferrariensi (quot;) et in Patavina idem
Clemens et Urbanus IV. (') Quid? quod ad jus suum
persequendum Universitates nonnumquam conservatores
a Papa acceperunt, (®) imo veniam pellverunt sedls Apos-

(1)nbsp;Aliam sententiam tuetur Meiners , o. c. I. pag. 353 qui ita ,
nullis ceteroquin validis, ut videtur, argumentis, jus Institutionem
pi-ocurandi penes Civitatis redorera fuisse hac aetate negat.

(2)nbsp;C. 3. X. demagistris (V. 5}.

(3)nbsp;Von Savignï , T. III. p. 164.

(i) Ap. Bulaeum , de Rfg. Vet. Acad. T. IV. p. 101.

( = ) Diploma habet A. Fabroni, Historia Academiae Pisanae,
T. VI. parte 3. L. B. 1722.

C) VoN Savigny , T. m. p. 297.

(') Exhibetur Diploma in Gbaevii , Thesauro Antiq. /to/. T. VI.
parte 3. L. B. 1722.

(») VoN Savigny , T. III. p. 185,

tolicae ut sibi liceret Procuratorem instituere ad agendum
in causisjudicialibus. (')

Quibus omnibus manifestum est, Pontifices perinde ac
Principes civitatum summo studio contendisse, ne omnem
prorsus instituendi curam amitterent, quam privata solü-
citudine prosequebantur cives. Quodsi Universitates am-
plificando novam iis quasi vitam saepe infuderint, plerum-
que tamen professi sunt, non nova se moliri sed ea, quae
antiquitus invaluerant, emendare voluisse. (2) Quod autem
Pontifices majorem, quam par erat, in Universitates auc-
toritatem sibi arrogarunt, ita ut aliquando Bononiae
Arcbidiacono ab Honorio III jus quoddam concessum
fuerit tutelae in Scholarium promotione, (') id tribuendum
esse videtur necessitudini, qua institutio cum Ecclesia erat
devincta per Scholas scilicet cathedrales. Hinc e. c.
Universitatis Parlsiensis natura eo maxime facta est spiri'
tualis, quod non raro auxilium implorare ab ecclesiis et
monasteriis coactafuerit. Quae omnia quoque si illorum
temporum memoriam repetimus, non facile quisquam
mirabitur.

(1)nbsp;C. 7. X. Deprocuraloribus (I. 38).

(2)nbsp;Egregie illud testatur in privilegie de Schola Patavina (v-
supra); «In civitate Paduae de consuetudine inviolabiter ibidem
»observata tanto abhinc tempore, ut de ejus contrario memoria non
»exstet, vigens et viget adhuc in jure Canonico et Civili aliisqu®
»facultatibus praeter sacram theologiam studium generale, sicutiP'^''
ototam Italiam et in aliis mundipartibus est aperte manifestum.K

(2) Von Swigny (o. c.T. III. p. 206), exhibet Honoiii statutuin-
Idem,ibidempag. 207.
Bulaots, I.e. m. 568.

Verum tamen, si quod hactenus de Universitatibus
diximus, paucis complectimur, quam longissime abest,
ut iis tunc temporis opus fuisse sive Pontificis sive Princi-
pis auctoritate dicatur, ut rite conslituerentur. (') Uti ori-
gine sua et natura liberae erant et ad liberaliora studia
viam indicare studuerunt extra limina monasteriorum, ita
quoque, si quos honores aut privilégia nactae sunt aut etiam
ultro petiverunt, id non necessitatis fuisse sed tantum
utilitatis videtur , quo scilicet qui Doctores creari solebant
publice ubivis agnoscerentur. Perperam igitur etiam
hodie papalem comprobationem celebrarunt nonnulli, (')
tamquam ad Universitates legitime constituendas necessa-
riam. (*) De Theologiae studiis non dubitari quidem
polest, quin eorum cura penes sedem Aposlolicam semper

(') Eadem sententia defendilur iu : (E. Münch) die Freiheit des
Unterrichtes, mit besonderer Rücksicht auf das Königreich der Nie-
derlande, Bonn 1829, pag. 37. «Auf den Universitäten des Mittel-
»alters, jenen unschätzbaren Stammhaltern der Gemeingutes der
»Civilisation , bestand allerdings die Liberté de l'enseignement, d. h.
»sie waren Freikörperschaften und literarische Republiken mit vielen
»politischen Rechten und bürgerlichen Gefreitheiten, von dem
»Pabste wie von den Fürsten , die sie begünstigten und pQegten, un-
» abhängig.»

(2) Von Savigny, III. 337. Eichhorn, o. c. §. 266.

( = ) Ita Meiners , 1. 1. T.I. pag. 353.

Jam monuil seculo decimo quarto Bartolus in Dig. Velus
t^onsl. omnem : «dico ergo quod habere Studium vel licentiam do-
quot;cendi, procedit ex privilegio tantum, vcl ex consuetudine longis-
quot;sima, sicut Paduae ubi est studium generale ex consuetudine; et sie
»eadem privilégia sunt ibi, quae Bononiae, ubi est studium ex con-
*suetudine et privilegio Lotharii Imperatoris.»

fuerit, quare saepissime in Universitatibus condiderunt
Pontifices Facultatem Tbeologiae, quae nulla ante ibi ad-
fuerat. Imo nonnumquam legibus ferendis Institutioni
prospexerunt; ita tamen ut Canonicos magis spectarent,
qui instituebant, quam ipsam Institutionem. (*)

Quam obrem illud, opinor, ad historiae veritatem
proxime accedit: Ecclesiam eatenus summam Institutionis
curam gessisse, quatenus mera ecclesiastica fuit; suminos
autem Germanici imperii principes non modo numquau^
jura sua amisisse, verum semper extra Ecclesiam excolere
potuisse eodem modo, quo Carolingicae stirpis principe®
consueverant. Hinc simulac Institutio ecclesiis per Univer-
sitates sese extorserit inque Civitatis potestatem se recep®'
rit, Fredericus I diutius non quievit, sed viam ingressus
est ad Universitatum conditionem emendandam, edit''
constitutione, cujus ex verbis nihil dubii remanet, qquot;'quot;
Institutionis cura ad majores rei publicae causas etia«!
tune, ut antea , pertinuerit et in Procerum conciliquot;quot;'
deduciperrexerit. Quare, etsinecessariumnecdum vide-
retur, Universitates/»wiamp;e instituere, tamen Institutio-
nem Ecclesiae tutelae exerntam, publice procurandam esse
statim intellexerunt Principes, neque cives banc curaBi
recusarunt umquam.

(1) Ita quod vetuit Alexander III, ne pro licentia docendi pecu-
nia exigeretur (C. 3. X. de magistris (V. 5)), de ecclesiasticis tantum
valuit. oDignos eos esse animadversione censemus, qui noraen ma-
»gistri Scholarum et dignitatem assumunt in ecclesiis vestris etsine
»certo pretio ecclesiasticis viris docendi alios licentiam non impequot;'
»dunt.»

Vidd. const, verba supra pag. 4!), Not, 2,

§. 2. De Scholarum cura Patrimoniali unde hodierni
Juris Dominici magistros instituendi origo.

Universltatum expositis primordiis earumque primae-
vae libertatis incrementis, in patriam ex devertioulo rede-
amus. Ejus juventutem instituendi rationem exposuimus,
quae quum esset unice fere ecclesiastica, regundae quoque
institutioni Ecclesia tantum operam dedisse videtur. Quae-
rentibus autem, unde factum sit, ut clerici illam tutelam
et scholarum ministerium, quod prioribus temporibus
habuerunt, tandem in patria nostra amiserint, eorum
quae excitamus temporum historiam aliquid lucis posse
afferre et ex politicae rerum conditionis notitia responderi
posse arbitror. Ita proximum est ut de juribus Patrimonia-
/ièuj (Landsheerlijke Regten) videamus. Quodsi eruditissi-
morum scriptorum silentio deterreri non licuit, (i) venia
nobis opus esse et majori quadam indulgentia intelligimus.
Rem scilicet aggredimur non levis momenti, ejus juris
originem persequentes, quod non modo ad magnam illam
rerum conversionem, quae nostro seculo mutatam Euro-
pae faciem dedit, vigere perrexit, sed etiam coram hodier-
no judice ab iis fuit vindicatum, qui titulum suum domi-
nii, ad priscum morem revocarunt magis, quam pubhcam
spectarunt utilitatem. (2)

(') L. A. Waenkönig in Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte,
ïüb. 1835 , de Scholarum jure disserens ï. I. pag. 438 ipse testatur
ea de re usque ad seculum 12 et 13 vel minima scripta desiderari,
ïta ut notissimus quidem de jure Canonico Scriptor hanc nostram
aetatem plane praeterierit.

Exempla habes in RegtsgeleerdBijblad,im\\] 1847, pag. 418.

Postquam apud Clobovei successores mos invaluerat, ui
qui de republica bene meruerant, iis ex domaniis regns
terrae quaedam concederentur, quas cum omnibus fundi
juribus in perpetuam proprietatem (') possiderent, j^re
dominii, aut in beneficium datas, jure usufructuario, sensiiu
aucta munlficentia regia, praesertim Germaniae Imper^-
tores, cum et honores impertire et omnes publici patri-
monii partes coepissent, tantopere liberalitatis teriniuos
excesserunt, ut (quemadmodum festive dixit historicus)
implumis fere fieret aquila imperii. (')

His juribus in primaevae Nobilitatis Dynastas translatis,
manebant tamen Reges et Imperatores Germaniae summ»
Belgici territorii principes, penes quos omnes erat leges
ferendi abrogandique potestas. Quodsi postea quorumdam
Dynastarum (Ducum , Comitum, Episcoporum aliorum-
que) potestas increverit, quum simul hereditarii fierent

ministri publici, tamen, quatenus erant iiberi terrarum do-

mini , omnes primis temporibus eadem habebant ex terri-
torii dominio jura fructuosa et honorifica, salvo tame»
allodii et beneficii discrimine.

Fuerunt et sunt etiam hodie, qui omnia ilia jura feuda-
lia vocarent, quibus feudi nomen ita optatum videatur,
eo utantur, ubi genuina adsit dominii natura. (') Alii vero

Cf. Marculfus , de formulis, L. I. form. 7 et 12.
(2) De his ex industria egerunt, A. Kmit , Historie der Holl'Hquot;^'
sehe Staatsregering, Amsterd. 1802—1805. T. V. pag. 109- ^^

ejusdem Primae Lineae Collegii Diplomatico-Historico-PoUtic^ '
L.B. 1780. cap. V seqq. J. J. Raepsaet, ..^««/w, L. III. c. 15 et 16.

L. IV. c. 1 seqq.

C) Horum mcmiiiit Raepsaet [Oeuvres CompL ï, IV. pag. 245)-

similem aliam sententiam tuentur, existimantes ad has
imperii partes occupandas, vim el licentiam magis quam
juris cessionem dedisse locum, (i) Uterque error notaudus
est, utpote quem in nostro argumento evitari, magni om-
nino referat.

Tennerunt itaque primaevi Dynastae terras Belgii
Foederati, vel proprio jure cum omnibus territorii acces-
soriis et praerogativis allodiates, vel principis nomine cum
iis juribus, quae tacita consuetudine vel expresse his acce-
debant, heneficiarias. Quae tamen originis cujusque juris
dominici diversilas etsi antiquitus non levis fuerit, tamen
quum beneficia hereditaria fierent,(^)eoque omnia illa jura
in unum quasi corpus coalescerent et nonnulli exstitissent
Dynastae Regii Ministri titulo insignes, qui omnibus poten-
tioreserant territorii sui ambitu, hinc, juris patrimoniahs
etbeneficiarii, quod nunc feudale dicitur, natura magis ma-
gisque commixta est et utriusque discrimen non semper
aeque permansit perspicuum. Primariam vero originem
cogitantibus trita nobis via erit ad sequentia.

«Comment done est-il possible d'avoir vu et de voir encore, quelques
»fois des jugements et même des arrêts, proscrire un droit ou une
quot;redevance comme féodal« de sa nature? est-ce par ignorance ou
quot;par esprit de parti ? Il n'y a de droit, ni de service, qui puisse être
'^féodal, que celui qui est chargé de foi et hommage ; tout autre est
»allodial de sa nature et doit être présumé tel, jusqu'à preuve du
quot;contraire, parceque la qualité féodale est une qualité accidentelle et
»contraire à la nature de toute propriété. »
(' ) Eos refutavit jam Montesqdivius , Esprit des Lois , L. XXX.

20. A. SuiTH,.Richesse des Nations, (Belg. edit.) T. III. pag.

Raepsaet, 1. 1. N.quot; 204. Keuit, Hist. etc. 1. 1. pag. 135.

Cf. Raepsaet, Analyse, «,«215.

Vetustissimi juris fuit (') apud Christiauos quod ad
allodia attinet, ut, quemadmodum Imperatores Episcopos
nominare solebant, ita terrarum dominis, qui proprus
expensis in praediis suis sacras aedes extruxerant, earum
Sacrorum Ministros episcopali ordinatloni(^) offerre liceret
baberentque illi, quod dicitur Patronatus, Fuit illult;l
neque regale quoddam jus, neque feodale, sed mere patri-
moniale, accessorium fundi, quod ad dominii heredes tran-
sibat,{3)itautjurium dominicorum numero accedat. Quum
igitur ecclesiastici, Principum Carobngicae stirpis mandatis
obsequentes, majori studio juventutis Institutionem prose-
querentur, et qui in ecclesiis sacra administrabant, eoS
scholas quoque tenere consuevisset; hinc, perjus patronatus
Dynastas quoque auctoritatem aliquam in Instutionem vel
saltemin magistros adeptosesse, dubitari nequit. Haecauc-
toritas profecto increvit postquam privatae illae ecclesiae
ad Parochialium dignitatem pervenerunt salvo jure Patro-
natus , (*) quum ita schola Parochiae simul ecclesiaePatro-
no laico obnoxia esset. Verumtamen longe abest ut Dyoa®'

(1) Uli videre est in Just. Novella, CXXIU. cap. 18 et LVI-
cap. 1.

Quid eo nomine intelligatur et quomodo jus Patronatus se
explicuerit vid. apud A. Ypey , Geschiedenis over het Patronaatrfgf^
Breda 1829, pag. 203 seqq.

(») Hinc jam in dicta Nov. CXXIII legimus, «si quis orator»
»domum fabricaverit et voluerit in ea clericos ordinäre aut ipse aut
ejus heredess,\ expensas ipsis clericis minlstrantet dignos denoniinai't»
»denominator ordinari.» — Interpretationem hujus legis dedit BaR
TOLUs in legum volumine parvo, T. V. pag. 549.

Hujus rei historiam enarrat Yïey , o, 1. pag. 243 seqq.

tae in cooptandis sacerdotibus plenissimo jure egerint ; erat
enim haec Patronorum facultas Episcopali hwestitura ita
coarctata, ut ultra oblationem se non extenderet et ab
Episcopi comprobatione omnis penderet exitus. (') Quanti
vero hoc quoque momenti fuerit ex summo coliigi potest
studio, quo Ecclesia hoc Patronorum jus continuo labe-
factare contendit. Ceterum de allodiis bactenus diximus ;
quum vero et illi qui Beneficia possidebant, dominii juri-
bus gaudebant postea quoque hereditariis, ut statuamus
hos eadem Patronorum jura habuisse, aequa ratio suadet.

Verum , etsi hoc juris vinculum occasionem forte dede-
rit seculari potestati Dynastis acquirendae ad Scholarum
ministerium procurandum , tamen unice profluxisse vide-
tur , ex majori Institutionis cum Ecclesia necessitudine ;
atque ita, a quo tempore utraque sejungi coepit, illud
quoque vinculum sua natura dissolvi debuit. Jus Patro-
natus cum ita dicto jure Scholarum nihil proprie habet
commune; (') illud ecclesiasticum est, hoc seculare,
quod, titulo Patronorum, neque umquam sibi vindicare
potuerunt Dynastae , neque hodie iis foret concedendum,
etiamsi illud ceteroquin denegari non posset. Ultro illud
Perspicuum erit, hujus juris natura plenius exposita.

Est autem jus Scholarum jus quoddam intra territorii
cujusdam fines prae ceteris Scholam administrandi ejusque

Idem pag. 246 seqq.

Nonnumquam de iis promiscue loquuntur auctores, quare
laetor sententiam meam comprobatam me videre auctoritate Cel.
K-LriT, Inwijdingsrede over de Afzwering van Philips, Leijden
1779. pag. 32 seq. qui in enumerandis comitum juribus utrumquc

^1'stinguit.nbsp;,

magisterium procurandi ; remotissimum igitur a legislato-
riomunere, sed tantum administrationis reo-ulaset normas

O

amplectens. Hoe jure omnes fere terrarum Dynastas usos
fuisse postea tempora, de quibus nunc loquimur, multa ex
antiquitate et temporum injuria salva diplomata omnibus
dubiisexemerunt. Sin autem, (quod clarissimorum de jure
publico scriptorum auctoritate confirmari potest) (') illu'ï
verum est, jus Institutionem juventutis procurandi ad sum-
mum civitatis rectorem pertinere, secundum principia juris
pubbci universalis, neque aliam in imperio Germanorum
viguisse rationem sub principibus Carolingicae prosapiae ,
secundum jus publicum particulare, tune certe, quo jure
postea in Institutionem publice procurandam singuli
Dynastae cujuscunque nominis aut dignitatis juste et
legitime usi sunt, id ex largidone regia originem duxisse
oportet.

Quodsi temporum rationem persequimur et publicam ,
qualem paucis explicavimus , Germanici imperii conditio-
nem, rem ita nobis fingimus. Clerici Scholas suas tene-
bant iisque praeerant mandatu principis, id quod
invaluerat, quum ingens adhuc esset in Patria nostra
domaniorum regiorum ambitus, sed postea, his omnibus

(1) Hanc controversiam agitare de novo nostrum non est. Ex
scriptoribus nominandi sunt: R. Mohl, Die Polizei-Wusenschuft
nach den Grundsätzen des Rechts Staates ; Tub. 18.32.T. I.pag.4l4.
F. C.Dahlmann, Die Politik, auf den Grund und der Maass der

8%'ebenenZiiständezuriic/,geßihrt,heh»-- 1847. pag. 281 seqq. Vario-
rum etiam scriptorum sententiae expouuntur in libello Du droit et da
devoir des Gouvernements concernant l'Education etc. Brüx. 1829.

Cf. supra Cap. 1.

m privatam proprietatem mutatis, idem ex antiqua consue-
tudine permansit. Quum vero deinde instituendi ratio pau-
cis placeret, postquam Ecclesia per decreta sedis Aposto-
licae summo studio contendebat, ne ulterius ad ingenuas
discipbnas excolendas procederent sui ministri et ipse cleri-
corum ordo, vitiorum quorumdam illecebris captus, juven-
tuti minus prospiceret, ipsi laici de Institutione cogitare
coeperunt, tamquam dere, quam eorum maxime intererat
procurari. Hinc in Italia prima Universitatum germina ,
hinc in Patria nostra principes ordinis laici Dynastae, qui
se juventutis curae inmiscuerunt, Scholarum regimini
auctoritatem suam interposuerunt et jus Scholarum sibi
asseruerunt. (') Jam quaeritur num eo aliorum jura per
Usurpationem sibi vindicaverint?

Omnem Principum Belgii et totius Germaniae potesta-
tem semper fuisse ad jurisdictionem accommodatam, imo
in ipsa jurisdictione fundatam, jam notissimae veritatis
est. Ea omnis est sua origine patrimonialis, atque
quot;a allodia primaeva sive Franca (') Dominis suis omnia
ea jura dederunt quae jurisdictione allodiah comprehen-
duntur, videhcet omnia jura Majestatica (sit venia verbis !)
potestas legislatoria, judicialis, etc. Inde omnis deducitur
Regum Francorum et Germanorum potestas, utpote qui
quot;Majora illa allodia possiderent,

( ' ) Verba sunt Ducangii , in voce Schola, pag. 739, quibus uti-
, ne quis putet statim hunc scriptorem de injusta usurpatione
•cogitasse.

Cf. Kluit , Primae lineae etc. §. 381, 524 , col. §. 192.

De allodiis froncis, vid. Raepsaet , Analyse, L. III. cap. 15.
190. Dicuntur etiam terrae Salicae.

Ejusmodi autem Dominosin Patria nostra cognitosfuisse
praeter ipsos Francorum reges nescius affirmare non pos-
sum. Contra vero de eximiis Regum domaniis ubiqu®
mentio fit. (') In his domaniis jurisdictio omnis erat Iwp®quot;
ratoris vel Imperii ; Duces, Comités ceterique hujus generis
Vasalli erant ministri publici, qui régi aderant et public®
ministerio fungentes, ubique imperii quieti prospiciebaquot;^
nomine imperatoris. Quum vero ex bis domaniis quaedam
terrae jure beneficiario, sed imprimis jure proprio, privatis
quibusdam concederent principes, harum Domini, DyoaS'
tae dicti, minorem semper hujus jurlsdictionis partem do'
minii titulo consequebantur. Hue pertinebat administratiquot;
totius territorii, jurisdictio domestica , et jus omnia ofßo®
et munera erogandi, quibus in bis praediis fungi

solebaDt

nonnulli. Eo titulo et jus Scholarum ad privatos
Dynastas transilsse docet iquot; ipsa rei natura, quum jus illiquot;!
nihil aliud sit quam administratio quaedam patrimonialiS)
et imprimis magistrorum officia procuranda spectet ;
2° analogia rei : scihcet eamdem minorem jurisdiction'®
partem Comités postea aliis quibusdam cesserunt (put®
Ambactis, de quibus infra), atque jam omni dubio caret equot;
titulo accepisse donatarios maglsterium Scholarum. (')

(») Cf. Kluit, Prim. Lineae, §. 225, seqq. Holl. Staatsreg-
V. pag. 109 seqq. Principum allodia vulgo dicunlur domania.
(2) Cf. Raepsaet, ^««/j^fi, §. 228.
) Id pluribus testalur Pestel, de Rep.

i?«?.T.II.p. Il.pag. 1003

el P. Bort , Tractaet van Hooge en Amhachts-lieerlijckheden , opC-
omnia, T. I. pag. 347. Add. Handvesten en Octroijen van Vlaardin-
gen , 1772, pag. 400 in Not.

Qui igitur territorii erat Dominus habebat ipso jure Scho-
larum administrationem. Jam vero plerique iUi Dynastae
erant simul ministri regii i. e. pleraeque illae insignes
largitiones collatae fuerunt in ipsos Duces, Comités ahosque
nobiles ministros, unde factum est, ut postquam eorum
etiam munera hereditaria fierent, omnis omnino jurisdictio
in unum corpus coalesceret, et pauci exstiterint potentio-
res, multis summi imperii juribus insignes. Quidquid vero
his juribus postea accesserit, erat et fuit semper (quod non
aeque de omnibus summi imperii juribus dici potest) (») jus
Scholarum sequela dominii fundi. Quid igitur? num Scho-
larum regimen injuste sibi vindicarunt Dynastae? Imo vero,
quemadmodum jus Patronatus Domino competebat jure
Ecclesiastico, ita jus Scholarum Domino competebat jure
publico Germanico. Dominia sua acceperunt Dynastae lar-
gitione regia, ergo et jus Scholarum. Illud quidem non
per scriptam legem Dominis terrarum traditum legimus,
verum usu et consuetudine, remotissimis inde temporibus
invaluerat. Hic vigorem legis habebat, quemadmodum
Universa legislatio tunc magis consuetudinaria erat quam
scripta. Quare quidquid contra studuerint Pontifices
profitentes: «ego sum Veritas non autem usus vel consue-

Etenim constat pleraque jura majestatica quidem jure dominii
®deptas fuisse Duces ceterosque Belgii Principes, sed tantum incres-
eente eorum auctoritate per superioritatem illam territorialem quam
■»quot;ocant. Kluit, Prim. lin. §. 322 et 260 seqq.

G. L. Mauuer, Geschichte des Alt-Germanischen Gerichts-
'^crfahrens, Heidelb. 1824. §. 189. p. 280. Coll. M-- L. P. van den
Spiegel, Vérh. over den Oorsprong ende Historie der Vaderland-
^che Rechten, Goes 1769. Cap. III. N.quot; 7 seqq.

tudo:» C) ea certe magnifice dicta ad juris naturam mfii-
mandam parum prodesse potuerunt. Quam ob rem quod
monuit cel. Ducangids (2) terrarum dominos jus Scholarum
ecclesiis ademisse, id certe, quatenus de injusta vindica-
tione accipi poterit, non facile crediderim. Si quando jus
suum tam parvi aestimarunt primis temporibus Dynastae,
ut eo plerumque Ecclesiam uti tacite consenserint, tame«
inde non sequitur , illud Ecclesiae proprium fuisse , et a
Dynastis revindicari non potuisse.

His omnibus perpensis, jam inteUigitur quod lt;1®
Schola Gandavensi legatur, ejus ministerium penes Flan-
driae Comitem fuisse ab antiquisimorum inde temporuin
memoria: et quod ibidem legimus, jus illud Scho-
larum Gandavensium non Ecclesiae fuisse sed secula-
ris potestatis praerogativam,('')id certe non modo nostram
comprobat sententiam, sed de omnibus quoque Scholisgt;
quae essent in territorio domini laici, aeque dictum veliiu-
Nec est quod obstet Yprensis villae exemplum , ubi Scho-
larum jus anno i252 Canonicis Sti Martini traditum fuisse

(1) Verba sunt epistolae Urbani II ad Comitem Robertum FrIquot;
siUM, quam edidit Warnkönig, Flandrische Staats- und RechtsgeS-
Vol. I. app. pag. 15.
o. c. pag. 739.

(3)nbsp;Warnkönio, o. c. T. I. §. 48. pag. 438.

(4)nbsp;Idem, 1.1. pag. 440. «Wenn man bedenkt, dass die Schule eine
»geistliche, eine Domschule war, so ergiebt sich aus dieser Urkunde,
(A® 1235 apud Lesbroussart in notis ad P. d'Oddegherst , Anna-
hs de Flandre, !. II. p. 132) dass im dreidehnte Jahrhundert das
»Recht zu lehren alda keine Prärogative der Kirche, sondern dei
»weltlichen Hernnwar.»

Gö —

dicitur. Notum est enim ex vetustissima Flandriae histo-
ria , ipsos Sti Martini Canonicos fundi dominos fuisse,
ubi Scholae erant: quare si jus suum persequi aliquando
voluerint, hoe iis non nisi dominii titulo concedi licuit,
Uti in urbe Gandavensi Comes Flandriae jus Scholarum
tantum habuit in ea urbis parte, quam proprio nomine
possidebat, sic quoque ia villa Yprensi jus Canonicorum
intra fines territorii Ecclesiae constitit, neque e. c. villam
Comitis amplecti potuit, ubi etiam eam ob causam nulla
Schola fuisse videtur. Quod autem ad Bullam Ponti-
fieis attinet, jam Intelligitur, eam numquam vim tl/u/i
Habere potuisse: eam fortasse expetlverunt Canonici, ut si
quis jus eorum vindicare voluisset, orlginis sanctitate de-
terreretur. Quid ? quod ipsa sedes Apostolica aUquando pro-
fessa est jus Scholarum territorii dominis deberi! Exem-
Plum videre est in eplstola Ai-exandki III. P. ad Remorum
archieplscopum scribends: «Dllectus filius noster abbas
quot;Sti Petri de mondbus transmissa nobis relatione mon-
quot;stravlt, quod magister Scholarum Catalaunensis ecclesiae
quot;in terra jam dictl abbatis sibi Scholarum magisterium
quot;Vendicat, et nullum per abbatem ibi regere Scholas
quot;Permittit. Unde quoniam cum donum Dei seit scientia
quot;literarum, liberum debet esse cuique talentum gratiae
quot;eul voluerit erogare, fraternitatl tuae per Apostolica
quot;Scripta mandamus, quatinus tam abbatl quam magistro
quot;Scholarum praecipias, ne aliquem probum et literatum
quot;virum regere Scholas in civitate vel suburbiis ubi volue-
quot;rit aliqua ratione prohibeant vel Interdicere qualibet occa-

(') Waenkönig, o. c. pag. 442 seq.

»sione praesumant.....Verum licet idem magister

»Scholarum illud sibi forte in civitate ipsa obtentu pravae
»consuetudinis vendicet, hoc in terra Jbbatis non potest
»aliquatenus vendicare.» (gt;)

Nihil, ut opinor, ex hoc documento magis est perspi-
cuum, quam ipsa Pontificis de jure Scholarum sententia,
quippe qui ceteroquin Institutionis libertati favens, tamen
singulare quoddam jus tuetur contra usurpatorem non m
favorem Abbatis cujuslibet, sed territorii Abbatis. Erant
quidem, ut ex hoc et multis aliis documentis constat,
ipsi clerici ingentium praediorum domini, unde noo
exiguam Scholarum partem curasse videntur; mansit
tamen illud jus territoriale non vero ecclesiasticum ; ^^
ecclesias non nisi publica largitione transüt.

Alteram causam maj oris in Scholas ecclesiasticae aucto'
ritatis facile apud ipsos terrarum dominos invenies, qquot;'
quum liberam baberent Scholarum administrandarum cW
ram, nonnumquam de hac regiminis sui parte, salvo sUquot;
dominio, cum ecclesiasticis viris transegerunt. Illud docet
Charta quaedam Comitis Roberti Frisii, qui in ecclesia S«
Petri Casled Canonicis quibusdam instituons, eorum
Scholamregundi curam mandat, a quo si quid nimis negb'
genter factum inveniretur, decernit, ut ceteris comöiuquot;*
consensu alterum idoneum constituere liceat. (').

(1) Intégras litteras dedit Sirmondus, Opera Varia, T.
Ep.44. pag. 880.

De ipsis IJltrajectini Episcopis cogitasse sufficet,
(3) Apud Miraedm, Codex Diplom. T. II. pag. 1036. Alteruo»
exemplum de Schola Gandavensi vid. infra pag. 68.

Nova ita sensim sese offert rei facies, quum Principes
Belgii prae ceteris (' ) id, quod vastissimo dominii sul am-
bitu acquisiverant, aliis quotidie erogare studuerunt. Mu-
tata enim temporum ratione, Germaniae Principis exem-
plum secuti, terras suas et jura abalienare aut oppignorare
coeperunt et qui Feudatarii erant (leenmannen) ipsi facti
sunt Feudorum Domini (onder-leenheeren) ; atque ita
fieri aliter non potuit, quin et Scbolarum jus eodem fato
premetur et sub variis contractuum formis cum ipso fundi
dominio ad alios minoris dignitatis vasallos transierit,
quorum quo minor erat cum summo principe necessitudo
eo majori licentia omnia ipsi peragebant.

Hujus rei documenta quaedam primaria ad nos pervene-
runt.Diserte illud testatur de Roberto Fbisio diploma, quod
supra jam exliibuimus ; item Henricus I Angliae rex,
pro prioratu Huntedunensi statuit et donavit «Capellam
quot;Castelli de Huntedon cum pertinentibus suis et Scholam
»ejusdem villae, ita ut nullus aliquam infra Huntedonscira
quot;absque eorum licentia teneat.» (') Alterum exemplum
in Anglia exhibet Charta BALDmm de Radueriis pro
Ecclesiae Twinkamensis Canonicis statuentis : «ut dig-

»nitatem suam plenam et omnes suas libéras consue-nbsp;^

»tudines in omnibus rebus bonorifice babeant, sicutnbsp;f

»antiquitus semper habere solebant, villae scilicet ipsiusnbsp;l

ygt;Scholam, suam liberam curiam cum Soce et Sace Toi
»et Then. . . .» (i)

Haud secus ComitissaFlandriae Johanna jus suum Scho-
larum , quod supra adumbravimus , contulit in Canonicos
Stae Pharahildis, qui, quum omnem Institutionis curatn
sibi mandatam babuissent a Comité per longum tempons
spatium, ecclesia et schola incendio vastatis, omnetn
suam auctoritatem amiserant, postquam ipsi cives Ganda-
vensesjus Scholarum liberum vindicaverant. Antiquum
igitur morem repetens anno 1235 Comitissa CanoniciSj
quod antea mandatum habuerant, nunc in proprietatein
concessit bis conditionibus : «Johanna .... Ütservitium

quot;diviui cultus in ecclesia sanctae Pharahildis de Gandavo
quot;solennius (more) soluto celebretur et ad regendas Scolas
»ibidem talis semper de caetero substituatur persona, quae
»secundum Deum pueros tam scientia quam moribus velit
»et valeat informare, concedimus in perpetuum Decano et
»Capitulo ejusdem ecclesiae sanctae Pbarabildis Magiste-
^'rium, quod ad nos spectabat Scolarum Gandensium, \\iyiVa.
»ipsam ecclesiam regendarum, intelligentes, in hac parte
»nomine Capituh, Canonicos in ecclesia eadem praesentes.
»Decanus autem et Capitulum supra dicti singulis annis in
»periculo animarum suarum scolas easdemconcorditergra-
quot;tis et absque omni exactione aut conventione committant
»personae ad tale officium idoneae, et personam illam sin-
»gulis annis iidem Decanus et Capitulum cum litteris suis
»patentibus ad nos et ad successores nostros mittant ante
»pascha, ut ipsas scolas de manu nostra recipiat tenendas,
»per annum a festo sancti Johannis usque ad festum sancti
»Johannis anni proximo subsequentis. Aboquin si aliquo
»anno saepe fati Decanus et Capitulum concorditer eas non
»contuleriut, vel personam illam cui scolas illas conférant,
»sicut dictum est, ad nos non miserint ante pascha : colla-
»tione earumdem scolarum careant eo anno, et nos et
»successores nostri eo anno conferra poterimus dictas

quot;Scolas. In robur etc.....» (')

Intégras exhlbulmus litteras, quo melius cognoscantur
e^j quae de Institutionis regimine panes Dynastas primo

fuisse, postea ad privatos transiisse statuimus. Hac enim
et simili ratione cum Belgii Comités aliosque Principes,
tum minores imperii Dynastas jus suum Scholarum ahe-
nasse aut oppignorasse, unde plures exstiterunt parvi
terrarum Domini, singuli sua jura habentescum territorus,
docent innumerae illae alienatioues «cum assueta jurisdic-

»tione» vel «cum omnibus juribus et appendiciis»
liberos et Nobiles quotidie factae, quarum documenta m
Diplomatum collectionibus abundant. Quare quidququot;!
contra nitantur illi, qui partium studio feruntur inagi®
quam veritatis, quam longissime abest, ut Scholarum
publicum regimen Ulis temporibus semper ecclesiasticum
fuisse dici possit. (') Erant plerumque Scholae ecclesiasti-
cae, Scholarum Magisterium vero jurisdictionis cujusdam
sequela, de qua ipsi Benedictini aliquando dixerunt: «^e
»prince est la source de toute Justice.»

Quamdiu autem Dynastarum quorumdam auctoritas
nondum ita increverat, ut per territorii superioritatei®
quaedam Imperii jura nanciscerentur, permansit apquot;*^
Germaniae Imperatores summum quoquejus Institutionem
procurandi, quemadmodum apud Roncalias ostendit F»®
DERI CDS Imp., neque illud Dynastarum jus Scholas regu«^'
ei quidquam detraxit.

Hactenus vidimus de iis juribus, quae simul cum territon»
dominio ad tertios transtulerunt Dynastae. Restât autem
ut de To/gt;arcÄH\v(HoogeHeerlijkheden) et de Arnbactorum

Dynastiis (Lage of Ambacht.s-Heerlijkheden) dicatur. (»)

Postquam, cessante Ducum Comitumque officio, quam-
vis manente titulo, omnis jurisdictio hereditaria erat facta
eoquemagismagisquePrincipumBelgii propria ac patrimo-
nialis ; hanc Principis nomine mandatam sibi exercebant
officiarii quidam, Bahvi, aliique. Quum vero hi Principes
plures in dies fierent in domaniis suis et regaliis ahenandis
et oppignorandis, hinc mos exstitit paulatim partem ali-
quam hujus jurisdictionis territoriahs liberis quibusdam et
Nobilibus concedendi jure feudaU, intégra manente tamen
hujus territorii proprietate. Ita praesertim in Zeelandia,
novis per alluvionem acquisitis terris , multae exstiterunt
praediorum compages, aliae, quarum jurisdictioni minori
praeerant, qui dicebantur Ambacii, aliae, quarum simul et

supremam exercebantjurisdictionem,quiro/?arcÄae vocan-
tur, (2) omnes ex Principis privilegio officiarii hereditarii.
Cum his Ambactorum juribus (quae et Toparchiis plerum-
que comprehenduntur) quaedam conjuncta erant adventi-
tia (Ambachtsgevolg, alles wat den Ambachteschuldig is

(!) De hac materie egerunt cum P. Bort , Tractaet van Hooge en
Amhachts Heed. Opp. Omn. T. I. pag. 245 seqq. tum Yerheye van
Gitters , Specimen de Toparchiis et Ambactis eorumque in Zeelandia
Jaribus et possessionibus, Traj. ad Rhen. 1774. quod tamen frustra
ubique expetivimus. Add. Pestel , o. 1. T. II. p. II. §. 305. Raep-
saet, Analyse, N.quot; 242 et pl. seqq. Kluit, /To//. Staatsreg. T. V.
pag. 254. IV. 608.

In eo differunt Bortius et Pestelius , quod hic Toparchis
Ambactorum quoque jura tribuat, ille vero Toparchas tantum supre-
quot;»am jurisdictionem habuisse testatur , Ambactos vero minorem. Si
illud cogites, Toparchas plerumque et Amljactos fuisse neutra ampiius
sententia claudicabit.

te volgen met regte) territorii dominio propria, in quibus
cum multis aliis numeratur etiam jus ludimagistrum con-
stituendi. (^i) Fuerunt etiam Ambactornm Dynastiae anti-
quiores et recendorum Toparchiarum baud raro prunae
causae. Harum multa praeter Zelandiam in

Hollandia

quoque exstant vestigia, imprimis intra fines territorii Re-
nolandini(Rijnland); (=) quin et in ipsis statutis Baliviorutn
Renolandioorum de magisterio Scholarum ab Ambactis
procurando exstat legis dispositio. (»)

Hoc jus igitur erat origine sua mere personale et, post-
quam hereditarium exstiterat, totum feudale ; unde si qu'®
non dominus jus suum Scholarum in aliqua terrarum
compage vellet vindicare, is titulum suum Ambacti m®'
exhiberet admittendus erat nemo. Quare multo differt a
ceterarum Dynastiarum sequelis ; ita ut, si quae hactenUS
indagavimus jura TerritoriaUa, paucis recenseantur, triple''
eorum esse foas videatur et natura, prouti ea exerceu'
i.quot; Liberarum Dynastiarum primaevi Domini, qualeS
fuerunt anliquitus praeter Duces, Comités aliosque princi-
pes Belgii, Domini ab Jmstelland, Waterland, Arkel-,
Heusden, Zevenbergen aUi ; (') 2.° illi Dynastae qui terras

suas proprio sed praesertim beneficiario sive feudali jure
possident a Principe datas, quales multi in Historia occur-
runtDominia Voorne, Woerden, Gouda, etc. ; et 3.quot; Am-
bacti etToparchae qui tantum jurisdictionem aliquam cum
juribus fructuosis feudi titulo exercent sine territorii do-
minio.

Quibus omnibus satis superque, ut spero, expositis,
una solvenda restât quaestio, nimirum quaenam hac
aetate fuerit praeter jus Scholarum patrimoniale Civitatis
de Institutione cura. In ea braves esse possumus, quum
ante urbes legibus et statutis municipalibus instructas in
patria nostra penes principes civitatum nulla leges ferendi
promulgandique ratio fuisse videatur. (') Erant quidem,
postquam increverat quorumdam Dynastarumsuperioritas
illa territoriaUs, ipsi Duces Comités caterique principes
summi legum politicarum condendarum auctores, sed vi-
gente adhuc capitularium per usus et consuetudines qua-
dam auctoritate, cum major esset singulorum Domi-
norum terrarum auctoritas in legibus administrativis et
domeslicis (huishoudelijke) condendis , inutile propemo-
dum esse debuit, quid novi constituera ad rempublicam
administrandam. De juvantute instituenda, ut de reli-
quis publicae curae negotiis, leges nullae exstiterunt,

usibus et consuetudinibus summum jus constituentibus.
Quare mirum non est, Ecclesiae ad omnes fere in civitate
res fuisse aditum, et in Institutionis cura legum scripta-
rum inopiae nonnumquam ipsam occurrere studuisse.

CAPUT TERTIUM.

DE PUBLICA INSTITUTIONIS CURA

A COMMUNITATUM ORIGINE USQUE AD BURGUN-
DIACAE STIRPIS PRINCIPES.

§ i. Communitatum initia quid omnino valuerint
ad Institutionis conditionem mutandam,

Ubi semel Europae populi ad politici juris notionem
pervenerunt, alienatis magis inter se Laicorum et Cleri
animis, et Communitatum libertas appeti coepit a plurimis,
alia facta est et prorsus nova rerum publicarum conditio.
Quamdiu enim duplex fera permanebat omnium civium
Status , alter liberorum (Welgeborenen) , servorum alter
(bofborige, eigene lieden), (»)perpaucis tantum licuit civi-
tatis juribus uti, plerosque glebae magis quam juris
civilis constrinxerat vinculum. Quum vero in Italia seculo
duodecimo, quo se servitutis laqueis exuerent, ad urbes
confugerent homines ibique civile quoddam corpus con-
stituere coepissent ; postea eodem impulsa hoc libertatis

0) KLmT, Holt. Staatsreg. T. IV, pag. 38 seqq. Van Loon,
Aloude Regeringswijze, T. III. c. 3.

■vindicandae studium varias commovit Europae regiones
et tertium condidit atque novum civium statum Oppida-
norum (Poorters). (') Hujus rerum conversionis nostrum
non est causas omnes explorare, neque vias investigare, qui-
bus oppidanorum libertas Increvit, neque hujus rei momen-
tum ad universam Civitatis rationem mutandam indicare.

Verumtamen Italiam inspicienti apparebit , Universi-
tates, quibus novo quodammodo vigore effloruit Institutio,
in ea ipsa tempora incidere , quibus paulo ante ad melio-
rem in civitate conditionem pervenerant cives per Com-
munitatum libertates j ita ut libera illa artium et littera-
rum corpora ex communibus hisce libertatis palladiis
originem duxisse non immerito existimentur. (2) Quodsi
verum est in Italia, eadem quoque in Patria nostra reipu-
blicae mutatio aeque civium animos eo ducere potuit, ut
Institutionem Juventutis majori cura prosequerentur,eaque
in re jus suum vindicare atque stabilire studuerint.

§ 2. Civitates Belgii quam libertatem acceperint in
rebus suis gerendis.

Quamquam exemplis nonnullis supra jam ostendimus,
Comités, Duces, ceterosque terrarum Dynastas , Schola-
rum curam sibi vindicasse et deinde aliis sive privatis ad
vitam, sive in perpetuum corporibus quibusdam , ut puta

(1) Raepsaet, Analyse, L. VII. c. I. Oeuvres Comp. T. V. p.
299. Van Loon, o. c. T. III. p. 267. T. IV. p. 45 seqq. Montes-
quieu, Esp. d. Lois, L, XXVIII. c. 45.

Cf. K, D. Hüllmann, Staedteivesen des Mittelalters, Bonn.
1829. T. IV. pag. 335.

Capitulis et similibus tradidisse ; tamen qui terrarum do-
Oiini aut Feudorum capaces non erant, hi omnes ejus-
modi juris participes esse non poterant. (') Hinc quidem
Institutionis curandae jus , quale mandatum acceperat
clerus atque proprium sibi vindicaverat, Ecclesiae reve-
I'a exciderat, verumtamen extra clericorum orbem nullus
erat ingenii cultus, ita ut Institutionis tutela ad Ecclesiam
ultro rediret. Priusquam maxima civium pars civitatis
statum concupiverat, deerant quibus instituenda juventus
curae esset cordique , ipsa deficiente Instituendi facultate.
Quamobrem , quae ex emancipatorum civium numero
exstiterunt Communitates (gemeenten), earum naturam
cognoscere refert, ut de civium juribus posset judicari.

Constat diversis temporibus Principes urbibus haud
'ßxigua tribuisse jura vel ob fidem egregie praestitam vel
ob largitionem pecuniae, iisque majora continuo adstruxisse
« usque adeo ut non contemnendam istorum privilegio-
rum a Comitibus datorum partem recte dixeris esse jura
civitatis cujusque municipalia, ac politicas de civium re-
gimine leges.» (') Quibus ita privilegiis principes macta-
I'Unt urbes, postquam per litteras redemtorias(afkoop-brie-
^en) eas emancipaverant erant ea communia omnibus
Urbis sociis ; unde hi, quatenus ita ejusdem oppidi pri-
vilegiis uterentur eodemque juris vinculo essent obstricti,
Corpus quoddam constituere coeperunt civium sive oppi-

{') Kluit, o.c.T. IV. pag. 58.

Heeren, Ges. d. Stud. d. klass. Lit. 54 et 82. Coll. supra
§. 1.

{') VoET, Comm. ad D. tit. de Const. Princip. N.quot; 15.
(*) Kluit, o. c. T. IV. pag. Ill seqq.

(lanorum ; eo sensu ipsi Principes fuerunt horum corpo-
rum sive communitatum auctores. Permansit semper
intactum penes eos summum imperium et, quod peculiari
privilegio oppidanis non erat tributum, id Principis pro-
prium esse non desiit. (')

Ne vero haec oppidanorum libertas ad licentiam verge-
ret, sed ut salvis privilegiis contineretur justis limitibus,
mature jam prospexerunt principes, legibus constituendis
et magistratibus cooptandis. Hinc urbes propriam acce-
perunt jurisdictionem et magistratum, qui Princip'S
nomine jus dicebat, Scultetum. Hic tamquam arbiter inter
Principem et oppidanos praeter judicia gubernabat at-
que curabat omnia quoque, quae ad nolirtïccv proprie
pertinent ; quare illius talis erat natura muneris , ut Prin-
cipis magis rationem duceret quam oppidanorum. His
autem, ut peraeque consultum foret, ex eorum numero
quidam constituebantur Scablni, qui in jure dicendo
Sculteto assiderent eumque auxilio suo adjuvarent in qui-
busvis negotiis administrandis. Eatenus Scabini magi®
communi oppidanorum saluti prospexisse dicuntur et
comparari possunt cum iis, qui postea increscente urbiui»
auctoritate concilii municipalis fuerunt senatores (Leden
van den Stedelijken Raad), quorum officia sic initio cum
judiciario munere coaluerunt. ( )

Multis ita constitutis civitatibus, quod cuique proprium
erat jus municipale, ei procedente aetate accesserunt var»
generis privilégia, quorum imprimis insigne habetur pn*

(1) Kluit, Prim. Lin. §. G22.

(=) Cf. Bondam, Charterb. van Gelderland, T. I. pag. 249 et seqq-

^ilegiutn, quo jam mature urbibus facultas est tributa de
rebus suis choras (keuren) constituendi. Gaudebat eo jure
inodo Scultetus approbantibus Scabinis, modo ipsi Scabini
Una cum Sculteto , prouti principis Privilegium magis mi-
nusve esset circumscriptum. Sic etiam urbium facultatem
coarctavit ipsius Principis imperium, quod ne ex cboris
constituendis damnum sentiret, prudenter imprimis cave-
iquot;Unt Comités, varias suis privilegiis clausulas adstruentes
salutares «behoudens ons recht, behoudens onzer graeflic-
»ker gewelt.» (') Atque ita cum singulae urbes suis pare-
rent legibus administrativis , licebat tamen Principi, ubi
aliquid auctoritati suae detrahi animadverteret, choras
infringere atque irritas esse jubere.

Cum ita semper Principis jura obstabant oppidanorum
auctoritati, eam contra amplificarunt concilia illa omnium
civium municipalia, quibus comitiorum nomen tribui pos-
sit. Ex his enim, mutata sensim rerum facie, prodierunt
postea plurimi in republica administranda Proceres, ur-
bium Delegati, quorum ingentem fuisse auctoritatem in
Foederati Belgii civitate, neminem latet. Quodsi vero ci-
vium juribus politicis excolendis occasionem dederint haec
eomitia, tamen qualia fuerunt sua origine, non nisi ad
sententias ferendas de rebus municipalibus quibusdam civi-
bus erant concessa. Ita primo ils aderant convocati omnes j
deinde vero, quum negotia publica négligèrent qui inferio-
res erant conditione et oplbus, Prudentlorum (Vroed-
schappen) tantum esse vldebatur publicis hisce consiliis
interesse. Fuit haec universa comitiorum conditio usque

C) Kluit, Holt. Staatsreg. 1. 1. pag. 145.

ad Burgundiacae stirpis Principes, a quo tempore sensitn
sensimque singulae urbes certum Prudentiorum collegium
acceperunt ex constitutione Principis. Quo plures ita cives
comitiorum erant participes, ita minor fuit eorum aucto-
ritas, quae saltem antiquitus non nisi causas quasdain
pecuniarias, vectigalia et similia amplectebatur, cum omne
regimen municipale (Stadsbestuur) integrum permanserit
penes magistratus, quibus baud raro ex oppidanis perpauci
tantum adjungi solebant senatores (Raden). (') Quamob-
rem illud imprimis cavendum est, ne, quidquid publica auc-
toritate in singulis urbibus ad rem municipalem procuran-
dam sit decretum, id civium suffragiis statim tribuatur}
unde etiam extensus rerum municipalium orbis magistra-
tuum auctoritatem plus quam civium adauxisse dicendus
est. Haud secus in rebus publicis gerendis, quasdam impe-
rii partes gessisse cives aut per repraesentationem aut lU
comitiis, hac, de qua agimus, aetate, dudum jam omni-
bus controversiis exemerunt qui scripsere de hoe argu-
mente, sed monuisse hujus loei erat, quo cautius
nunc historiae viam persequamur.

§. 3. Scholaram curam primo privatis concédant
Hollandiae Comités.

Hactenus de Scholas procurandi jure ex commuui ori-
gine Patrimoniali diximus , quale fuerit prioribus seculis

(') De his copiose egit Kluit , o. c. T. IV. pag. 154 seqq.

(2) Cf. ea (lere I. J. van Hees, Disp. de ISobilibus ac Urbibus t
sub Comitum Hollandiae regimine ordines constituentibus, Ultraj. ad
Rhenuml829. pag. 4Iet57.

usu et consuetudine in terrarum dominos collocatum. Ita
jam cujuscunque auctoritatis Dynastas, quin et Comités
aliosque, tamquam fundi Dominos, Scholarum magisterio
ipsos prospexisse, nonnulla horum temporum historiae
TOonumenta docuerunt. Quum vero, qui ita superiores
erant territorio, illi quoque superiores essent jure, atque ita
omnia territorii jura ad paucos transirent Principes, hinc
quoque omne fere Scholarum administrandarum jus quo-
rumdam proprium exstitit, Comitum scilicet, Ducum
aliorumque hujus generis principum , quibus ideo prae
ceteris de eo statuere licuit in favorem unius pluriumve.

Hujus rei exempla abundant in variis Epistolis sive Char-
tis donationum (giftbrieven) ex seculo decimo quarto
ineunte, quibus Hollandiae Comités, ne aliquam patri-
monii sui partem amitterent vel aliquid splendoris ei de-
traherent, jus suum de Scholis peculiari privilegio priva-
tis nonnullis impertiverunt. Sic cum alibi in patria nostra
Scholarum magisterium vix curasse videantur terrarum
Romini, (') qui illud forte, quod conjicere hcet. Ecclesiae
rehquerunt; in Hollandia praesertim Scholaehabebantur,
quarum magistri Principis epistola muniti, ut omnibus
posthabitis oppidanis juventutem litteris instruerent, pri-
vilegii sanctitate consecuti sunt.

Ex his privilegiis quum non exiguus plerumque redun-
lt;laret pecuniae quaestus: — Scholarum enim reditus

In Frisia jus suum procurasse aliquando terrarum Dominos,

colligitur paucis ejus rei vestigiis, in iis , quae reperiuntur de Schola
Staffriensi (Stavoren) in Thoe Schwartzenberg , 't Groot Placaat-
^^ Charterboek van Friesland, T. I. pag. 370 seq.

k.

magistro cessisse testantur epistolarum verba 'tjnet allen
vervallen ende nutscappen die daerioe behoerd« sive quot;^mü
sulken nutscappen profiten ende vervallen als mit rechte
daertoe staan ende custumelic is« — hinc Scholaruni
magisterium ad eos saepe detulerunt Principes, quorum
virtutes atque officia meruerant, quae publico grati animi
testimoniocondecorarentur.Quare jam intelligitur, magistri
munus non ita vile fuisse hac aetate, quale nonnulli id
sibi finxerunt. (i) Quid? quod magister quidam Scholae
Lugdunensis aliquando Principis decreto non modo ad
insigne in regia aula munus est vocatus, verum etiam
antiquum suum magisterium eo non amisisse dicitur.

Ceterum ut haec mittantur, quemadmodum omnia
privilegia donatoris voluntate aut coarctari possunt aut
extendi, ita quoque Comités pro arbitrio Scholarum suarum
magisterium erogaruntvel ad vitam «durende alsoe langh«

(') Ita D. budditfgh (Gesch. van Opv. en Ond. T. I. pag. 45) e*
nomine Schrijf- en Schoolambacht argumentatus est de munere ma-
gistrorum parum honorifico, quippe qui essent, quales hodie dici»«'
ambachtslieden'. Exhibet tamen ipse auctor diploma Comitis Holla«'
diae de Schola «van onser poirte ende van onsen ambochte vao
»'s Gravensande.» Cf. do Gange in voce Ambactus. RaepsaeTj
Anal. N quot; 242.

Cf. van Mieris , Groot Charterboek der Graven van Hollandt
T. II. pag. .345. «Wi Willem Grave enz. maken cond allen luden,
»want wi Meyster Andries, Scoelmeyster van Leyden , uyt der scale
»voersz. ghenomen hebben ende gheset bi onsen dochter, der Conio-
»ghinne van Aelmangien, hoer Clerc te wesen, so willen wi niet,
»dat hi daer bi gheminret si, ende willen , dat hi die scoele voers/-
»behoude ter thyt thoe, dat hi elwaer versien worde, of tote onseo
■»wedersegghen.»-

ais hi leeft » vel etiam ad tempus duraturum « tot weder-
leggen toe. gt;. Similiter donatario nonnumquam facultas
data fuit, alterum, qui in ejus locum succederet, eligendi
magistrum ; quae tamen beneficia ne ad exemplum tra-
hantur, vetat juris régula monens, ea, quae Princeps alicui
ob mérita induisent, personam non egredi. (*) Qui sic
Scbolae princeps erat non vero magister, is nonnumquam
Scholaster dicebatur et quasi erat Patronus magistri. Hinc
nonnumquam legitur de Scbolastro : lt;imagt hebbende van
schoolmeesters te benoemen. » Possit igitur a Magisterio
distingui Scholasteriam. Quum tamen utrumque saepe
esset conjunctum et etiam Comes dicatur habuisse magis-
terium, discrimen, quod postea magis cernitur , tamen
primis temporibus non aeque semper fuit perspicuum.

Singula haec, quae privilegiorum plenitudine data, ad
Unum alterumve privatum transierunt jura, optime inno-
tescunt ex diplomate GmLiELMi IV Comitis de Schola
Delforum statuentis: «Willem enz. — maken cond allen
»luden, dat wi voir ons ende voir onse nacomelingen ghe-
»gheven hebben, ende gheven mit desen brieve Mester
»Clays Merren, onsen trouwen clerc, omme menighen
quot;trouwen dienst, dien hi onsen Ouders, ende ons gliedaen
quot;heeft, ende ons noch doen sal, die scole, die costrie,
quot;ende de schrijfambocht van onser poerte van Delfd tot
quot;sinen live mit alsulken vervallen, ende renten als dairtoe
quot;behoren , te bedriven , ende te verwaren, of doen ver-
quot; Waren van sinen weghen, ende hierbi en sal niemand scole
quot;houden, costrie verwaren , noch scryfambocht hantieren

(') L. 1. §. 2. D, de Const. Princ. (I. 4.)

»binnen der prochye van Delf dan Meester Clays voirsz.
»of die gbene, dien hyt bevelen sal van sineaweghen;
»ende soe wie dair jegbens dede, dat soude wi houden
»anehem, aise ane den ghenen die onse heerlicbede ane
»tasten wilde. Ende onbieden allen onsen ghoeden luden
»van der prochye van Delf voirscreven, dat si Master
»Clays Herren voirsz. of den ghenen, dien hyt bevelen
»zal van sinen weghen, alsnlke renten, ende vervallen
»alse der scole, der costrie, ende den scryfambocht voir-
»ghenoemt toe beboert, rusteliken gbebruiken, ende vol-
»ghen laten zonder enich wederzegghen. In oirconde
»enz. —» (')

His et simihbus, magis civium favorem spectasse
Comités quam Ecclesiae, nitro apparet. Privilégia hujus-
modi largientes et de Scholarum magisterio statuentes,
nulla habita clericorum ratione, certe bierarcbiae non
profuerunt Principes. Quare quum ita ipsa Ecclesia suoS
intra hmites se compelli jam animadverteret, eique metuS
esset, ne Scholarum curam prorsus amitteret, quamdiu pO'
tuitauctoritatem suamlustitutioniinterponerestuduit. Hioquot;
enim interpretamur quod de Schola Roterodamensi legi'
mus, cujusmagisterium postquam cuidam PetroMarbeNquot;
dederat Hollandiae Comes priva lege, hanc canonica apprO'
batione muniri voluerunt suo vidimus Canonici, qui voca'

(1) VAifMiERis,o.c. T.ll.pag. 662. Est hoc diploma omniuiO»

quotquot ex hac aetate vidimus, amplissimum. Illud integrum exbi-
buimus, quandoquidem desideratur apud Buddingh in o. c. oequot;
non in edito ab eodem Diplomatum Catalogo in Letterbode, 1846»
N.» 34 et 35 , ubi omnia enumerantur documenta et ipsi et Cos.
eïdé van der Aa nota. Alia vide in nosU'a Appendice.

'^ur : « Arndt , Canonic de Premonstret, ende Prochiepaep
^an Sciedamme ende Andries , Prochiepaep van Vlae-
d.inge.^gt; (') Ejusmodi certe probatione non opus erat,
'it omnibus rata haberetur Principis voluntas. Ita quum
Paulo post revocavit Princeps priorem donationem et alü
tradidit magisterium Scholae, epistolas de bac re cle-
ricorum confirmationem accepisse non constat, ideoque
Canonicam auctoritatam parvi fecisse videtur Güiliei.-
'^'üs. Geterum harum comprobationum usus quin diu
luoque viguerit, dubitari nequit.

Universe adhuc sub Comitibus stirpis Hannoniensis
proprium fuisse videtur Principum, qui ipsi Scholarum
®iagistros cooptarent eosque per privilégia in magisterium
®Uum instituèrent. Praeter Scholam Roterodamensem et
I'elforum, illud de Scholis Sandae Comitis ('sGravensan-
''e) et Hornae (Hoorn) quoque patet ex Chartis aquot; i322(=)
i358 C) sed et multis aliis locis obtinuisse verisimilli-

mum est. (») Quamdiu de suo jure non in perpetuum
statuerant Comités, Scholarum cura iis propria permansit,
ubicunquein eorum domaniis habebantur. Itaque Urbium
cives nisi Principis beneficio munid, universae Institutionis
cura erant destituti, nec melioris conditionis in bis
fuisse Ecclesiam explorati juris est.

§.4. Scholarum cura postea Civitatibus conceditur per
privilégia.

Videntur Hollandiae Comités hanc patrinionialem,
ita dicam, Scholarum tutelam gessisse universe usque ad
seculum decimum quartum medium. Quo plures tunc
favores Urbibus concedere studebant, eo majora quoque
jura et beneficia suis privilegiis erogare et oppidanorum
civitatibus largiter tribuere coeperunt. Ita factum est, ut
Scholas procurandi jus in commune civitatum commodum
alienaverint magis magisque, postquam primum,
opinor, hujus rei exemplum dederat, qui civium suorum
precibus non mediocriter induisisse dicitur, Florentius V-
Hujus saltem Comitis reliquum est omnium antiquissimum
diploma in favorem Dordracenorum a^iago ita scriptum •
« W^y »Floris, Grave van Hollandt, maken condt endeken-
»nelick alle denghenen , die desen Briefsullensienofhoo-
igt;ren , dat wy om menigben gbetrouwen dienst, die ons«
» lieve getrouwe poorteren van Dordrecht, onsen voorsaten

»ende ons dick ende mennichwerf vlyteiick hebben

».gedaen ende altoos bereet syn te doene--soo heb -

»ben wy onsen voorz. poorteren ghehenghet ende gegeven
»dat sy eeuwelycke vorwaert neer die gift van der scholen
»t' Dordrecht ende van der costerien aldaer , selve geven

»moegen daar sy willen , en dien syt jonnen etc. »--(')

Hoc privilegio instructi Dordraci cives de Scholarum
niagisterio ipsi decernere jam potuerunt antiquitus et
inde omnia commoda percipere. Brevi post sub finem
imperii Joannis H. Comitis civibus urbis Zierikzeae
eundem tribuit favorem procuratorio nomine Güilielmus
Comitis filius, cujus epistolam etiam multis annis post com-
probare sategit Prior Conventus Carthuserorum prope
Urbem, quemodmodum illud continuo flagitasse Eccle-
siam supra jam ostendimus. Ipse Gfilielmus paternam
hereditatem adeptus in Scholarum magisterio urbibus
tribuendo ulterius progressus non est. Per spatium utique
dimidii fere seculi nulla nobis innotuerunt ejusmodi pri-
vilégia; cujus rei causa in eo posita esse videtur, quod
junctis Hollandiae et Hannoniae sub uno Principe provin-
ciis , Illam prae altera neglexerit Comes. (')

Ad finem demum imperil Güilielmi IV anno 1842
novum sese offert donationis exemplum pro Delforum

oppidanis, (») qui, lite cum Comité pacata, haud exiguum
jurisdictionis ahorumque jurium privilegium acceperunt,
quorum adnumerantur quaedam his verbis : «Voort
»om alle dinck te verklaren tusschen ons, ende onse
»goede luyde voorscreven, zoe hebben wy hem aUquot;
»der cleyn poincten ghegeven , alse die borye, make-
»laerdie, met dat vuytsetten van den coern , die butter-

»mate die scoele etc. »--Eodem anno Amstelo-

damensibus induisit Comes « die Schole dat Schryfam-
»bochtende die Costerye binnen hare vryheden te geven ,
»die es hen genoeght. » (?)

Mortuo vero Gdilielmo IV turbae civiles maxime
videntur impedivisse quominus plures Hollandiae urbes
similes favores nanciscerentur. Itaque novam plane viam
iniit Albertus Bava.ricus statim ac regno potiretur. Is
majori quam consueverat largitione , sive ut reditus suos
augeret sive ut precibus cederet oppidanorum, tot tantaque
erogavit privilégia , ut ejus praesertim auspiciis urbium
auctoritas plurimum creverit. Abeo inde tempore plerisque
Hollandiaecivitatibus jus cessit Scholas pro arbitrio con-
stituendi, nonnumquam tamen, ut constat, pretio solu-
tae vel promissae pecuniariae pensionis (Bede). IHquot;'^
disertis verbis testatur Albertus Aquis-Veteribus (Oude-

Water) Scholarum privilegium tribuens: «Ende hier-
quot;van heeft onse Stede voorseydt alsoo veel gunste gedaen,
»dat ons wel gheneucht, alsoo veel voorghedaen dat ons
»bekennen voldaen ende betaelt van twee beden, dat is te
»weten van onse huldlnge ende hyllcke die sy ons voir
»desen tyt schuldich was, scheldende daer af quyt. » (i)
Quare dignus sit ceteroquin Albertus qui bene merulsse
de Institutione dicatur, tamen quod plura ejusmodi indui-
sent privilégia quam ceteri Comités, id magis gratiam
captandi studio quam literarum curae tribuendum esse
arbitror. Sunt praeterea qui de Scholarum emtlone
dicant, maxime, ut puto, superioris exempli auctoritate
freti. Quorum sententiam vulgarem haberi licet potius
quam veram, suadente cel. Rluitio (*) qui privilégia,
quoad de domaniis statuebant, pleraque gratuita fuisse
fatetur,

Ceterum quo tempore qulbusve conditionibus singulae
urbes jus Scholarum adeptae fuerint donante Alberto,
ex ipsis privilegiis judicari licet. Cognita nobis sunt, quae
data fuerunt Harlemo aquot; iSSp , (=) Alcmariae a° iSgo, C^)

Scidamoaquot; 1394, (') Aquis-Veteribus a» 1394, Hornae
aquot; 1396. (') De Schola Roterodamensi superest quidem
Alberti epistola aquot; 1402, sed ex diplomatis verbis liquide
constat, fuisse urbis privilegium multo antiquius, et
dictam Chartam non quidem donationem continere priquot;
maevam, sed prioris confirmationem, postquam anti-
quissimum suum jus tabulis probaverant cives.

De Schola Hagana aliam plane rationem secutus est
Princeps. Non enim communi civium corpori eam donasse
dicitur, sed uni capitulo Hovano (ten Hove), in favorem,
ut videtur, canonicorum, quorum unum pretio émisse
Scholam gratisque capitulo tradidisse constat, ut profecto
aequitati congruum esset, ne Comitislargitiones fierent in
detrimentum piae donationis. (®) Nonminus caute semper
prospexerunt Comités, ne acquisito tertii cujusque juri no-
cerent privilégia, statuentes, ea modo valitura post mortem

ejus, qui tempore douatlonis Scholam justo titulo teneret.

Ceterum ad privilegiorum naturam quod attinet diversa
inde jura urbes petiverunt magis minusve plena , secun-
dum donationis ambitum. Fuerunt pleraeque ejusmodi
donationes illimitatae, nulla addita conditione, i. e. jus
Comitis transiit ad magistratus municipales, Scultetum
etScabinos, qui uno verbo dicuntur ons gerechte. Contra
vero in urbibus Harlemi et Alcmariae Scholas procurandi
facultas ila fuit coarctata, ut hic magistratibus liceret
tantum antiquare magistri cooptionem, quae ipsa erat
ecclesiae Parochanis relicta, (') illic autem magistratus
una cum Parochano magistrum instituèrent.

Quamquam abundant exempla probationum, quibus
Principes Hollandiae, quod antecessores sui erogaverant,
se ratum habituros sunt professi, atque etiam , qui ea de
re scripserunt ex industria, copiose probarunt, juris
publici principiis hac aetate congruum fuisse, ut, quod
quisque princeps decreverat aut ordinaverat, id non aeque
semper obligaret successorem , ('} tamen quod in perpe-

tuum et jure fuerit constitutum, id firmum fuisse atque m
posterum valiturum etiam sub Comitum imperio, affir-
mare non dubitaverim. (') Jus autem Scholarum, quod
privatis plerumque ad diem tribui solebat, urbibus plerum-
que in perpetuum tradiderunt Comités i^voor ons ende
onse nakomelingen, tot eeuwigen dage, sonder verbre-
ken;« ita ut, nisi plane juris laesionem continerent,
ejusmodi privilégia nullius probationis indiguisse aut con-
traria voluntate postea infirmari potuisse videantur. Nec
est quod huic sententiae obstent duo diplomata confirma-
tionis Guilielmi IV Comitis , alterum de Scbola Scida-
mensi, de Roterodamensi alterum. Etenim édita ea
fuerunt annis i'ig/^ et i4o2, quo tempore adhuc Alber-
tus Bavaricüs imperii fasces tenebat, ita tamen ut filius
ejus Guilielmds non exiguam jam imperii partem susti-
neret. ('*) Quare, quod in duorum imperio fieri solet, ut
quod alter sancivit ab altero quoque ratura habeatur,
plane id fecisse videtur Gdihelmus paterna privilé-
gia comprobando ; neque ut de peculiar! jure cogitetur,
quod Güiliei.mum inter et dictas urbes intercesserit, mili-
tât ulla ratio.

Haec de Principum juribus civitatibus per priviligia
datis jam dicta sufficiant, Quum vero quibuscunque
fundi juribus Principes gaudebant, eadem quoque babe-
rent minores iUi Dynastae , qui terras suas vel primaevi
dominii titulo vel Principis beneficio tenebant, hinc illi
quoque civitatibus in Dynastia sua constitutis Scholarum
privilégia nonnumquam , ad Comitum exemplum , imper-
tiverunt. Ita Dominus Voornensis in favorem Brihensium
suorum statuitanno I342.«Item,sullenSchepenen,Burghe-
»meysters, ende Raet van den Briele kiesen, ende hebben
»scoelmeesters , die hem genoecht. » — {') In Scholam
Lugdunensem , cujus regimen a» 1874 penes Comités
fuisse supra vidimus , aliquando jus quoddam sibi vindi-
cavit Didericus Vicecomes ex Stirpe Wassenaeria, quod
quum validis tabulis probare non posset, lite composita
cum oppidanis , integrum urbi restituit sancteque cus-
toditurum se promisit per decretum ai i356. (2) Similiter
Scholae Gaudanae memoriae proditum est curam ad
oppidanos transiisse , favente urbis Domino , Guy , Co-
mité Blosensi : (') saltem nova ibi Schola condita fuit auc-
toritate municipali, et ex communi area magistratus pe-
penderunt honoraria magistrorum.

Quodsi ita quarumdam civitatum privilégia ex minorum
Dynastarum largidone repeti debeant, inde tamen non
sequitur ea inferiora fuisse jure. Etenim plerique ejus-
modi Dynastae jura sua a Principe data ipsi tenebant,

atque ita eorum privilégia revera quoque Principem
habuerunt auctorem ; sed etiam siqui fuerint praeter Bel-
gii Principes adhuc liberi, quales dicuntur, Dynastae, hi
praeter Superioritatem Territorialem ejusdem erant condi-
tionis ac Comités aliique et, ut qui ipsi essent parvi Prin-
cipes , de juribus suis statuentes , pari auctoritate egerunt,
Invaluit ita in Hollandia, per breve temporis spatium ,
universa Scholas administrandi ratio , a priori maxinie
diversa, post auctam per privilégia communitatum auctori-
tatem. Quamobrem etsi nequeant cum universitatibus
comparari Scbolae municipales , utrisque tamen com-
munem esse originem inteUigas. Sub imperio Comitutn
Hannoniensis et Bavaricae prosapiae imprimis has Scholas
exstitisse verisimile est, et ubique fere adfuisse quur»
imperii sedem occuparunt Burgundiaci Principes. Cete-
rum qui rura colebant, sive Toparchae sive Ambacti,
eorum jura in communem utilitatem non tam facile permu-
tari potuerunt, aique adeo, per multa secula ita ad nos
pervenerunt, ut, quod perdolemus, quidam ad ea hodie
provocare potuerint.

§.5. Quae jura circa Institutionem privilegiis acceperint
civitates.

Postquam ita significavimus, unde cives quoque ad
aliquam Institutionis curam pervenerint et quomodo cum
iis Principes ahquid sui juris communicaverint, proxiquot;
mura jam est, ut ea intueamur , quae civitates ad Insti-
tutionem ordinandam decrevisse dicuntur. Itaque scire
interest, quid in hac re juris fuerit civibus ex auctoritate

privllegiorum, si quidem, quem locum hac aetate In Jure
PubUco tenuerit Institutie, mente complectl velimus.

Manifestum jam est, Scholam sive Scholasterlum anti-
qultus Comitis Domaniis solitas fuisse accenserl et quidem
ad ea jura pertinuisse, quae vulgo uno nomine dicebantur
kleine poincten, (') Quatenus Inde lucrum perclplebant
Principes, eatenus In bonis habuerunt Scholas et de lis libé-
ré decernere potuerunt. Quodsi jam ex privllegiorum verbis
quaeritur, quale fuerit Principis beneficium , revera Scho-
lae dominium translatum fuisse videtur, ita ut Inde fructus
perclplendl jus ad elves transierlt. Uti autem domino de
re sua pro arbitrio statuendl facultas tribuitur, modo ne
rel publicae eo damnum Inferat, Ita quoque civltatibus
licebat suo arbitratu de Schölls statuere. Hinc non modo
jure suo utebantur quotiescunque publicus ludimagister
erat Instituendus, sed etiam quodcunque jus sibi compete-
ret ex Prlncipisprivilegio, id cederelicebat. Hujus rel exem-
plum exstatin Schola Dordracena, quam uti aquot; 1290 civi-
bus tradiderat Florentius Comes, ita ipsi cives aquot; 1292
communi consensu alienarunt in commodum Nosocomii
Munlcipalls.

At vero, licet ita de jure quodam real! cogitarl possit,
quod clvitates magis minusve plenum habuerint, prouti
illud eplstolis suis coarctasset Princeps, tamen si quando
historiam testein audiamus, civitates majora habuisse

(1) Exemplum est in privilegio Delforura a° 1342 quod supra
attulimus.

Mquot;quot;. P. H. van de Wall, Handvesten, Privilegien etc. van
J^ordrecht, Dord. 1770, T. I. pag. 86. Cf. in App. nostra N.quot; 2.

constat, quibus Institutioni prospexerint, atque ideo prae-
ter Scbolae dominium aliis juribus usas fuisse circa
Institutionem.

Simulac enim Scholarum jura in civitates transtulerunt
Principes, iUi, qui rebus municipalibus gerendis praeerant,
de juribus civium excolendis cogitarunt et rem statutis
municipalibus sive Choris submittere studuerunt. Ita,
ne quis publicis privilegiis vim inferret et oppidanorum
juribus noceret, hic et illic mature jam cautum fuit poe-
nali aUqua sanctione. Sic Magistratus Delforum choram
tulerunt, quae nobis servata est sine die et consule hunc in
modum : «Yoert en moeten geen knapel Kinderen elwaert
»ter Scolen gaen , dan inder Stede-Scole, ende wiese an-
»ders settede of ontfinge die verbuerde drie pont, een
»derde den Heer , een derde der Stede, ende een derdenen
»diet aanbrenget, ten wair by guetduncken vander Stede
»Scoelmeesteren. » (1) Similia decreverunt anno i4o3
Magistratus Dordraci (2) et Harlemi aquot; 1420, ita qui-

(gt;) Van Bleyswtcr , Besch, van Deljt, pag. 586 et seq.

(2)nbsp;Math. Balen , Besch, van Dordrecht, T. I. pag. 674. «Dat
i-men geen SeholeO houden en zal van Knechten binnen de Groote
jjParochye, dan ter Grooter-Schole en dat niemant geen scholieren
»aen en neme van der Grooter Parochye, dan by der Rectoers ge-
»moede van der Grooter -Schole , op Drie pont sonder verdragh.»

(3)nbsp;S. Ampzing, Besch, ende lof der stad Haerlem, App. pag-
509. «— dat nyemant Scolen houden moet van knechten dan die
»Groote Scole binnen Hairlem. Ende dat nyemant syn kinder dat
»knechtken syn anders ter scolen senden moet noch laten gaen anders
»dan in die Groote Scole, op een boete van drie ponden also dicke
»als sy dair otï toe gesproken worden.»

dem ut eadem fere legis placita adesse dixeris. Hanc
autem chorarum similitudinem nemo sane mirabitur,
qui sibi compertum babet, omnes magistratus munici-
pales Principis nomine egisse. Quodsi in civium juribus
indagandis, banc fuisse magistratuum muneris naturam
teneas, tunc profecto in Institutione procuranda quid juris
obtinuerit in civitatibus praeter Scholae dominium, facile
intelligi poterit.

Nam exceptis iis, quae mere sunt statuta poenalia, qualia
hactenus exbibuimus, dubium non est, quin urbium chorae
Universum Scholarum regimen ordinaverint et ita de juven-
tutis Institutione multa tulerint praeeepta. Sic de Ordi-
oatione Scholae Arnhemiae jam mentio fit ad annum
1367.(1) Ampliora de Scbolae disciplina continet Chora
quaedemDordraci, quam Ordinationis nomine edidit hujus
nrbis rerum scriptor. Ex praefixis bis verbis: «Wart
»gecundicbt die ordinancye, in wat manière dat men die
quot;Schoei ter Grooter Kerk voert Regeren ende houden sal : »
satis erit manifestum, quali auctoritate se poliere existima-

Verintmagistratus. Continet scilicet dicta Ordinatio quaedam
ad magistri licentiam redarguendam , de minervalibus a
Scholaribus praestandis, quibus ad finem etiam haec
adduntur: «Item, so gebieden den GuedenLuden, dat
quot;nyement, hy sy Man of Wyff, den Rectoer van der Scho-
llen ter Grooter Kerk, off syne Medegesellen, die hy tott

(1) Van Hassfxt , Arnhemsche. Oudheden , T. I. pag. 182. «1367
quot;ferla quinta post Epiphanie Arnhem Gosen Else sederunt de ordina-
't'one Scole.»

Math. Balkn, 1, 1.

»Iiem neemt, om in der Scholen te Regeren, onstandt en
»bewise (impedimento sit), met woerden off werken, noch
»in geenre wys en misdoe, noch en doe misdoen, om sake
»wille die hy an den kinderen redelic hantiert om te lee-
»ren. — Item, wat Knechtkens die boven haren Seve»
»Jaren syn , die en sal men nergens ter Scholen selten dan
»ter Grooter Kerk etc. » — Quodsi veteres chorarum col-
lectiones perscrutari liceret, dubium non est quin majora
deprebenderes. Posteriori utique aetate urbium chorae de

re proposita usquequaque abundant; sed haec magistratuuW
auctoritas, quamquam in decretis suis illam agnoverunt
ipsi Principes, tamen, quod uberius infra videbimus , tot''
a Principis voluntate ita pependit, ut quemadmodum p^®'
tea officia magistratuum legibus constitutis circumscribe-
renlur, ita tune sub formula Mandati sive Comr^üsst-
expresse indicarentur. ( )

Quanlumvis igilur suo arbitrio juventutis Institution'®
curam gesserint aut garere potuerint Magistratus munici'
pales, in his semper Principis persona agnoscatur necess®
est. Verum etiam quod altaro loco omittendum omnioquot;
non est, in Schola municipal! procuranda aliam civibquot;®
aliquod suffragium tributum fuisse videtur in ejusniodi
conciliis, quae comitiorum instar erant. Hinc de Schola
Dordracena aliananda decrevisse dicuntur « Rechtre See

(*J A. Kluit , Prim. Lln., §. 357.

('J Eo sensu dixit S. H. van Idsinga, het Staatsrecht der Ver
tenigde Nederlanden, Leeuw. 1765. T. IL pag. 369. «dat het Rech»

»om keuren te maken, alleen in den boezem der Oppermacht oO
»spronckelyck berustende, diens volgens de hevoegtlieidt daar toe ,
»door mindere overheden, daervan ontleendt moet worden.»

»pene Raet ende die ghemene porters van Dordrecht. ygt; (')
item Chorae Harlemensi inscribitur: «Geeoert by Schont,
»Schepenen, ende Raide , bider Rycheyt ende Kroetschap
»van der Stede van Haerlem ; » (2) quare de civium parti-
bus controversia esse nequit. Longe tamen abest, ut prop-
terea civium arbitrio omne Scholarum regimen subjectum
fuisse dicatur. Differunt inter se quam maxime Scholae
dominium et Institutionis tutela. Illud civibus detulerunt
Principes privilégia largientes adeoque civibus proprium
habebatur, ut, nisi omnibus consentientibus, de eo statui
non liceret. Commoda igitur pecuniaria ex magisterio
percipiunda et quodcunque eo pertinebat, haec omnia
civium suffragiis erant submissa ; quod ita verum est, ut
Scholae Dordracenae alienatio in Nosocomli favorem a
civibus facta impedire non potuerit, quominus de ea-
dem Schola Ordinationem tulerint Magistratus. Quodsi
ita a Scholae dominio diversa est Institutionis cura, haec,
quatenus magistratibus mandata intelligitur, ne summi
Imperantis jura offenderet, Impedimento semper fuerunt
clausulae Illae salutares, quibus freti choras irritas esse
jubere potuerunt Principes.

Quamobrem in Hollandiae urbibus Scholarum admi-
nlstrandarum ratio quaedam publica valuisse videtur,
quae absque ullo momento esse non potuit in unlversam
indolem atque Institutionis naturain reformandam. Quum
enim liberum esset civltatibus tot, quot vellent, Scholas
condere, earum magisterium optimo cuique mandare,

(') Cf. App. nostra N.quot; 2.
(2) S. Ampzing, 1. 1.

îectiones , stipendia ceteraque omnia, quae disciplinam
spectabant, magistratuum auctoritate constituere ; nullum
dubium est, quin omnis Ecclesiae auctoritas propemodum
corruerit, ejusque in locum succederent civium aut ma-
gistratuum jura et omnium commodi ratio. Quod tamen
non ita accipi velim, ac si in ipsa Institutione nihil re-
manserit Ecclesiasticum. Satis manifestum est, etiam diu
post res ecclesiasticas in hisce Scholis fuisse traditas. De
jure tantum loquimur, qua in re certisimum est, per
Principum Privilégia civitates Ecclesiae exstitisse potiè-
res. C)

Imprimis illud conspicuum est sub finem secuh quart»
decimi et proximo seculo sequenti, quum institutum Fm-
trum communis vitae sive coUationariorum quotidie in-
crescens, et praesertim in Provincia Transisalana et Ultra-
jectina majori fama insigne, Scholas quoque habere coepit,
quae omnibus laicorum pueris patebant. Dum enim in
Belgii nostri parte orientali Fratrum Scholae non exiguam
famam consequebantur, in Hollandia contra perpaucas
tantum urbes animadvertimus, quae Fratrum instituta
benevole et ex anime coluerunt. (') Obstabant scilicet
cum civium jura, tum ipsa magistratuum municipalium auc-
toritas , (4) que factum est, ut quotiescunque sedem suam
in aliquam urbem transferre Fratres sibi proposuissent,

(') Cum nostra sententia conferri potest Hüllmann , o. c. T. IV-
pag. 335 seqq.

(2] Vid. G. H. M. Delprat, Ferh. over de Broederschap vim

G.nbsp;Utrecht 1830.

Delprat, o. c. p. 179.
{») Idem, lb. pag. 183.

auercederent urbis privilégia essentque impedimento. (i)
Ut Scholas suas rite instituèrent Fratres pecuhari indige-
bant magistratuum decreto. Hinc, quae Delfis aliquando
floruisse dicitur, Fratrum Schola non prius ibi invaluit,
quam Scabini et senatus municipalis illud juventuti utile
fore intellexerant et annuerant, ipsi Fratrum auxilium
coram Principe ordinis, qui Daventriae erat, implo-
rantes.

Quae quum ita sint, in dubium vocari possunt ea, quae
vuigo perhibentur, Institutionis in Hollandia turpissimam
fuisse conditionem , saltem inferiorem quam in ceteris
Belgii provinciis. Etenim si causa, cur Scholae Fratrum
communis vitae tantopere floruerint, in eo quaeritur,
quod, licet ecclesiasticum fuerit eorum institutum , tamen
magis quam ceterae Scholae liberae fuerint a clericorum
tutela, et magis quam Canonicae communem spectaverint
utilitatem; profecto Scholae municipales, quarum major
etiam fuit libertas et quae omnium commodis publice
prospiciebant, potuerunt illae majorem praestare utilita-
tem et multo melius juventutis Institutionem procurare.
Hinc de Scholis municipalibus hujus aetatis disserens ele-
ganter dixit cel.Hüllmann: «In Beziehung auf das geistliche
quot;Leben und Streben war zu jener Zeit der Priesterstand ,
»einzelne erleuchtete und grossgesinnte Männer allerdings
»ausgenommen, zu vergleichen einem Vogel, dessen Flü-
»gel es niederschlugen, dei' Bürgerstand aber einem

(') Idem, ih. pag. 238.

{quot;) Du.iijiAR, Analecta, T.I. pag, 54. Oudhedea en Gestichten
'■quot;« Delßland, pag, 157. Coli. Delprat , o c. pag. 92.

»Vogel dessen Flügel es schirmte und pflegte.» (') Fate-
mur quidem non ubivis in Hollandia omne Scholarum
regimen clericorum manibus excidisse, quod si in urbi-
bus non statim obtinuit, multo minus in fundis eccle-
siasticis fieri facile potuit. Hinc Schola Renoburgensis,
cujus in quadam epistola meminit Ant, Matthaeus, anno
1459 etiam Abbatissae Renoburgensiplane erat obnoxia.(^)
Sunt haec ejusmodi Scholae peculiares Dominicae, quae
ad exemplum producendae non sunt.

Ceterum qui Gülielmi V aetate floruit cel. Phieippcs
a Leydis , ille jam monebat in Tractatu de formis et semitis
reipublicae multum reipublicae expedire, viros habere
litteratos; quin et hac in re Gulielmi Comitis curam
memoriae prodidit in altero Tractatu de cura reipublicae et
sorteprincipantis; ita ut merito de exiguo in Hollandia
litterarum studio dubitari liceat. (=) Quare hujus rei accu-
rata investigatio, quae nostri argumenti fines egreditur,
inveteratam hanc et vulgarem sententiam plenius, ni fal-
lor, redarguet.

§. 6. Quid juris Summo Imperanti fuerit relictum.

Privilegiorum, quae a Comitibus data sunt de Schohs,

(') Staedtew. T. IV, pag, 345,

(2)nbsp;Cf, Adr. , Rynsliurgsche Oudheden, pag,306,

(3)nbsp;Vid, ejus Tractatus Juridico-Poiitici recensuit SebastiaNOS

Petzoldus , Amst, 1701 ,pag, 387.
(i) Ibidem pag. 205.

( = ) Cf, Hugonis Grotii, Paratitlon Rerumpublicarum tiber ter-
tius, ed. M''. J. Meerman, Haarl. 1802, pag. 51,

tjualis proprie fuerit natura ratione civium, praecedenti §
monuimus. Ita de jure quodam municipali circa Scholarum
curam dicendi locus fuit ; unde simul de Principis juribus
nonnulla innotuerunt. Ne tamen incertum maneat, qua-
lem personam in re proposita gesserit sunimus Imperans,
breviter quoque de Institutionis conditione ratione summi
Imperii dicendum restât, et hac mente hujus aetatis bisto-
riam excitablmus.

Quemadmodum Belgii Principum auctoritas natura sua
duplex est, cum Domanialis, ex terrarum dominio pro-
fecta, tune Majestadca sive Regalis, quam ex superiori-
tate territoriali consequitur terrarum Dominus, (i) sic
quoque Comitum leges sive privilegia hujus illiusve natu-
ram redolent aut plus aut minus , prouti in iis de Princi-
pum dominio quodam statuatur aut de jure imperii. Hinc
privilegia, quibus aut de magistratuum munere aut de
urbium auctoritate, de choris constituendis simllibusve
rebus niajoribus quid decreverunt Comités, eorum facüe
numero adscribi possunt, quas leges politicas dixerunt
scrlptores. Ea vero quae magis terrarum dominium spec-
tabant, jus administrandl, fructus percipiendi et cetera,
ea revera legum nomine venire non possunt.

Jam bis rite dispositis, quid proprie fuerint Scholarum
privilégia ratione Imperantis, nemini non erit perspi-
cuum. Verum enim vero simul ac Scholarum dominium
civltatibus tribuerunt Principes, eo omnis regimen Scho-
lae et totius Institutionis curam simul tradidlsse viden-

('} Kluit, Primär Lineae, §. 520 seqq.
Cf. Kluit, o.e. §. 516.

L.

tur ; civitates utique ab eo inde tempore statim omnem
juventutis tutelam sibi vindicarunt, choras de Institutione
suo arbitrio tulerunt, imo nullam ampiius Principis ratio-
nem habuerunt; usque adeo ut summum Imperantem jus
suum in Institutionem abdicasse, sint fortasse qui putent,
ita perhibentes, liberam fuisse Institutionis curam civi-
bus relictam. Quorum sententiam si ex industria refutare
vellem,vereor ne Klotii (') Meermanni(2) aliorumque (')
aemulus viderer, Satis hodie manifestum est, Principes ne
exquisitissimis quidem privilegiis de jure summi Imperan-
tis resiluisse. Quemadmodum leges semper intelliguntur
salvis privatis Privilegiis, ita Privilégia intelliguntur salva
publica utilitate, quae suprema semper lex est. Unde Prin-
cipes, quidquid public! juris aliis mandarunt aut dederunt,
illud numquam dedisse abdicative dicuntur. (¹)

Itaque illud tuto jam affirmari potest, utcunque aut
cives aut magistratus de Institutione decreverint in statu-
tis municipalibus, id adeo plenum fuisse numquam, ut eo
quidquam legitimae potestati legislatoriae detraheretur,
quippe quae intacta semper permanserit penes Belgii Prin-
cipes, usque dum multae provinciae ab Austriacae stirpis
Principibusdesciverunt et novam constituerunt rempubli-
cam Belgii foederatam. (®)

Jam vero si quis contra nitatur hoe usus argumento , ex-

ceptis privilegiis, non alias adesse de Institutione légitimas
Principum dispositiones, imde nisi legis vim tribuas civium
decretis et statutis, omnino leges de juventute instituenda
defuisse bac aetate videantur : fateor juventutis curam non
ita magni fecisse Hollandiae Comités, ut in ea curatione
non potius privatis commodis quam publicae saluti pros-
pexerint: undejam tunc temporis questi sunt nonnulli,quod
salaria magistris detraberentur ; (') inde tamen aliud nihil
sequitur, quam Institutionis curam minus caute semper ad
unius Principis arbltrium deferrl, sit ille aut Julianus
Apostata , aut Albertus Bavaricus.

Praeterea multum interest inter diligentiam ordinandi
communium legum corpus, quale hodie habetur (wetge-
ving) , et quae tum fuit maximam legislatoris socordiam.
Desunt quidem revera ejusmodi communes leges Illa
aetate; num vero aeque latet legislator? Dubium illud
videbitur cogitantlbus , legum communium locum occu-
passe his temporibus pecullaria statuta singulorüm locorum
condltioni accommodata, quae num pari ter defuerint quod
ad Institutionem attinet, id certo affirmare non licet. Con-
tra vero integra ad nos pervenit ex seculo decimo quarto
Charta quaedam Joannis III Duels Brabantiae de Schola
Bruxellensi, cujus ejusmodi sunt dispositiones, ut prope-
modum lesfem adesse dixeris.

Lis erat inter Scholarcbam et oppidanos Bruxellarum

de jure instituendi, ita ut praeter Scholarcham alii quoque
Scholas habere flagitassent. Hinc, expositis breviter par-
tium vindiciis, tamquam quae locum dederant Decreto
a' i32o, ita statuit Joannes: «Beghereude ooc dat tusschen
»onse Gapitel ende Scolaster , ende tusschen onse poorters
»hier na alle omminne blive afgeleit ende dat der kindre
«profyt gescie; Wiser liederaet hierin gebrukende, heb-
»ben geordineert, voor Ons ende voor onse nacomelinghe,
»Dat voortmeer niement, wie hi si, sonder oirlof der
»vors. Scolasters oft des oversten rectors van Bruessele
»hem pine te leerene. Ende al eest van ouds gewoenlec
»geweest van rechte, ende geapprobeert, dat maar twee
»scolen plagen te sine, te wetene, eene hooghscole oiu
»knechte, ende een clene om meiskene, niet te min?
»op gonste ende vrede onser vorseider poortren, willeö
»Wi dat onse vorseide Scolaster, oft rectoir van der bo-
quot;gher scolen van Bruessele van den selven Scolaster ge'
»deputeert, diet nu es, of namaels ten tiden syn sal,
»viere ondermeesters setten sal, binnen onser stad va»
»Bruessele, ende den vyfsten te Molenbeke, omme

de

»knechtkene ende de viere onderrectoirs, ofte onderrec-
»toiressen , omme de meiskene getrouwelec te leerne haer
»dein dine, totten Donaet ('} toe, ende niet voorder-
»Ende dan syn die knechtken sculdich te komen totei
»hoger scolen , om aldaer geleert te sine in gramarien ,
»musyken ende in goeden seden. Voort den vijfsten neder
»meester, oft neder meesterssen , sal setten de vors. Sco'

»laster, oft doverste meester van der hogher scolen,
quot;daertoe van de Scolaster geset, oft namaels ten tiden
»setten sal, om de kindre te leerene in seden getrouwelec,
»in grammarien ende in musyken. Deze vors. scolen sal-
»men ordineren in onse vors. stad van Bruessele, ten mees-
sten gerive ofte gemac onser vors. poorters, deen van-
sden anderen staende in redeliker distantien. Wi en wil-
»len niet dat die knechten metten meissenen, in hooch-
»scole oft in nederscolen , tegader gaen seien, en ware
»dat enigh van onsen voirs. poorters meer kindre hadden
»van knechtkenen ende van meiskenen dan een , dat die
»kindre tsamen gaen mogen daer vader ende moeder wil-
»len, behoudelec nochtan de ordinancie van den Donaet,
»hier boven verclaert. Voort es een overmeester sculdich
»te examineren , te visenteren, te berespen ende tonsetten
»die meester oft die meesterssen van den nederscolen ,
»ende anderein die stat te settene, also dicke ende also
»menich warven alst den kindren proffyt es, ende hem
»noot duncken sal. » — (') Sequuntur porro de magis-
trorum honorario et de mulctis eorum, qui Decreti placita
violaverint, quaedam dispositiones, quas omnes hic
exhibere longum foret. Ex iis vero , quae non excitare
non potui, manifestum satis erit, quam egregie Institu-
tioni consultum voluerit Brabantiae Dux ea aetate, de qua
multi sie judicant, ac si non nisi de Ecclesiae juribus cogi-
tari posset.

Verum etiam, quodimprimis significare hujus loci erat.

habemus jam ejusmodi peculiare Legislatoris decretum,
quod tunc, deficientibus legibus, earum vicem imple-
visse videtur. Ita mirum non est, illud canonica approba-
tione munivisse Decanum ecclesiae Bruxellensis, (')
quippe qvmm de re ageretur tunc etiam pro parte eccle-
siastica, et in his nulla lege, nisi canonice confirmata,
Ecclesia teneretur. Est autem haec clericorum confirmatio
tam prudenter scripta, ut Principis decreto se obtempera-
turam spoponderit Ecclesia «alsoe verre alsl ons toehoort.^
Quamobrem veritati congruum videtur quod monuit Ger-
manicus de Jure PubUco auctor Schmalz, Institutionem
quidem ecclesiasticam fuisse his seculis, et plerasque Scho-
las Ecclesiae disciplinae subfuisse, attamen supremum
Institutionem procurandi jus penes Civitatis rectorem fuisse
semper.

Quodsi igitur Principum summa erat auctoritas , si
quando publica salus postulabat, non dubito quin. Co-
mités civitates Scholarum privilegiis mactantes, reliquam
juventutis curam tacite magistratibus mandatam voluerint;
simulac vero Institutionis conditio talis esset in hac illave

civitate, ut ea mutua voluntate ibi curari amplius non
posset et peculiari Principis cura indigeret ; nibil obstabat,
quominus summum Imperium intercederet. Hujus rei scio
an majus exemplum afferri possit, quam quod dedit urbs
Gandavensis, ubi Comes Scholae curam manda verat Eccle-
siae , haud exiguo civium, ut videtur, detrimento. Hinc
choram tulerant Gandavenses : «si quis in Gandavo Scho-
«las regere voluerit, sciverit et potuerit, licet ei nec ali-
»quis poterit contradicere ; » quod decretum Principis cou-
firmatione non caruisse constat. (') Quum vero hic rerum
Status communi civium saluti parum prodesse videretur,
jus Scholarum privilegio delatum fuit clericis, ex auctori-
tate Principis, nulla amplius habita Chorae municipalis
auctoritate. Ita quemadmodum Princeps primo cives tu-
tari voluit adversus clericorum , ut ita dixerim , monopo-
lium, suam auctoritatem dissensionibus interponens, sie
postea communi utilitati consultum voluit per clericorum
tutelam. Eodem consiho Comes Hollandiae Scbolae Rote-
rodameusls maglsterium privato cuidam indulgens hanc
addidit conditionem: «dat onze goede luyden , ende die
»kinderen, niet versuymt en werden.» Quid? quod
teste aequali ejus Philippo a Leydis , Hollandiae Comes
dicitur viros legali lumine radiantes in Scholis retinuisse
et a Scholis postea avocasse, ut sic Balivis adessent in jure
dicundo perid.

Licet igitur de Scholarum magisterio tamquam de re sua

Cf. Warnkönig, Fl. Staats- u. Rechtsgesch. T. II. p. I.
pag. 45 et 46.

Van Mieris, Gr. Charterb. T. II, pag, 575.

In op. laud. pag. 205.

L.

libere decernere potuerint Principes, quo magis tarne»
eorum increvit auctoritas et stabiHora fierent jura majesta-
tica, eo cautius jura illa sarta tecta habere studuerunt et
adversus civitates vindicarunt. Sic quoque procedente
aetate privilegiorum largitiones coercuerunt et intellexe-
runt, sua interesse istiusmodi Scholarum magisterium pro-
curare, etiamsi nullos inde reditus amplius perciperent. (0
Intelligitur inde quod inter Philippüm Burgundiae Ducem
et Jacobam ex Stirpe Bavarica actum fuisse legitur per
pactum pacis aquot; 1428, quum Comitissa summum imperium
pro maxima parte cedere cogeretur Philippo, una cum
novem Tutoribus (Ruwarden) rebus Hollandiae propositis.
In notabili, quod hac de re exstat, diplomate decreve-
runt partes : facultatem magistratus et judices coop-
tandi fore penes Philippüm ; tum etiam magistros insti-
tuendis jus ita aequa lance distribuerunt, ut JacobaB
liceret dimidiam eorum partem cooptandam offerre
Philippo. Postea quum novem illi Tutores institueren-
tur partim a Jacoba partim a PmLippo, eorumque po-
testas circumscribi fuit necesse, diserte iis ademta fmt
deliberandi facultas de rebus quot;'s Hertogen en der Landen
»erfachtigbeid betreffende — collatien en presentatien vao
»geestelyke beneficien en van alle andere ampten en dien-
»sten daar geen ontfang aan kleefde.^' (')

Ceterum ut haec missa faciamus, unum restât, quodbic

(gt;) Hue pertinent quae de exiguo Scholasterii luero exWAGE-
WARio affert ILwit , Inwijdingsrede etc. pag. 34 in Nota.

(4) Gr. Placaatboek, T. IV. pag. 2. Est hoc diploma, ut videtur,

parum hodie cognitum, quamobrem illud vide in App. N.quot; 3.
( = ) Cf. Wagenaar, Fad. Hist. T. III. pag. 489seq.

omitteudum plane non est, instituta scilicet hac aetate Uni-
versitas Lovaniensis. Jam supra ea in re summi Imperantis
jura vindicavimus adversus Ecclesiam, nec minus ea
tuentur sincera Juris Publici praecepta. Quamobrem quae
condita dicitur Universitas Lovaniensis, quum Brabantiae
Dux esset Joannes IV (aquot; i4z5), a Principe quoque origi-
nem ceperit necesse est, nisi plane quis ea infitiaseat,
quae hactenus diximus de summo Imperante. Exstant
quidem Bullae Martini V P. primum Universitatis privi-
legium continentes ; at de condenda Universitate ipse Joan-
nes primus cogitavit. Quid? quod Pontifieis Bullae non
nisi per Principis plaeetum plenam auctoritatem nancisci
potuerunt. (')

Ita Principis auspiciis nec Belgium nostrum Universitate
caruit. Quod vero tardius in eo fuerit et tamdiu apud
peregrines hauseritliberaliorum studiorum nutrimenta , id
praesertim minori Principis curae tribui licet. Sic quoque
languente nonnumquam sub rerum publicarum clade
Principis animo, fieri potuit, ut magistratus in Publicam
Institutionem ulterius se irruerent et suam magis quam pu-
blicam salutem aliquando spectaverint. f^)

(') Cf. M. df. Reifff.nberg , Mémoires sur les deux premiers siè-
cles de l'Université de Louvain, in Mém. de l'Jcadémie de Bruxelles,
T. V. Th. Juste, Hist. de l'Inst. Publ. en Belgique, pag. 68 seqq.
Add. Mémoires Historiques et Politiques des Pays-Bas Autrichiens ,
Paris 1784. T. I. pag. 201.

(2) Illud monet exemplum Harlemi, ubi Aeademiam constituen-
dam et Caesareo benefieio confirmandam decreverat Ecclesiae curio :
quod tamen consilium parum profecit, ubi nonnulli a litteris alieni
adCurulemin urbe Sellam pervenerant. Yid. S. Ampziko, o. c.
pag. 98. ibique HADBiMits Junius.

His malis ipsi cives subvenire aliter non potuerunt,
quamdiu in legibus ferendis eorum Delegati nulla valuerunt
auctoritate; qualis fuit Ordinum natura illis tempori-
bus. (') Quodsi communes omnibus publicae tum fuissent
leges, quibus civium utilitati esset provisum, politicaro
Institutionis conditionem illa aetate talem dicerem, qua-
lem optimam sibi proposuit RossAvms bis verbis:
«L'éducation publique sous des règles prescrites par le
»gouvernement, et sous des magistrats établis par le sou-
»verain, est une des maximes fondamentales du gouver-
»nement populaire ou légitime.»

(») Kluit, Holl. Staatsreg. T. IV. pass. Prim. Lin. cap. 14. et
§. 343 seqq.

(2) Dictionnaire Encyclopédique in voce Économie Politique.

CAPUT QUARTUM.

DE PUBLICA INSTITUTIONIS CURA
INDE A PRINCIPUM BURGUNDIACAE STIRPIS IMPERIO
USQUE AD CONSTITUTAM BELGII FOEDERATI
REMPUBLICAM.

§ I. Quo tempore sub uno Principe nondum coaluerant
Belgii provinciae, quomodo se gesserit
Summus Imperans.

Novam aetatem a Philippo I inchoare soient plerique
Rerum Belgicarum scriptores. Mutata sensim post finem
imperii Jacobae Belgii regionum conditione , artium dis-
ciplinarumque studia novas vires ex Italia petiverunt, ubi
doctissimi viri ex Imperio Byzantino exsules degebant ; (i)
öova vigere coeperunt instituta judiciaria et Urbium aucto-
ritas per introducta sensim Corpora Prudentiorum ita in-
crevit, ut jam majorem aliquam imperil partem sustinere
magis magisque inceperint. Quae omnia etsi magnum
habuerlntmomentum, cum ad explicanda instituta politica,

(') Heeren, Ges. d. St. der klass. Litt. T. II. §. 60.
(') K.luit, Holl. Staatsreg. T. IV. pag. 156—219. J. I. van
Hees, Disp. laud. pag. 113.

Iura ad necessitudinem confirmandam cives inter et Princi-
pem , tamen ut Institutionem legibus procuraret Suinmus
Imperans, postulare illud nondum videbatur Civitatis-
commodum, sed tantum veteris divini cultus periculum
potuit suadere.

Quodsi igitur sub Burgundiacae stirpis Principibus fere
pristina permansit Institutionis conditio, tamen quae iUis
temporibus publica auctoritate aliquando décréta fuerunt,
ex bis colligitur, Belgii Principes in Institutione procu-
randa majorem jam Civltads rationem habuisse et tam-
quam Imperantes magis se quam antea gerere coepisse.

Ducit itaque haec aetas Burgundiaca quasi ex antiqua
Institutionis conditione patrimoniali ad novam Publicam»
ut ita dicam, post enata sacra reformandi studia. Quamvis
Principes Scholas procurare tamquam domaniorum suo-
rum partem etiam nunc perrexerint aliquantisper, nihilo-
minus jam sensim intellexisse videntur, Institutionem
majori Juris Publici vinculo ad Principis curam perti-
nere.

Pristinae Scholas alienandi consuetudinis exempla
exstant hac aetate in amplissimo Philippi I Comitis diplo-
mate a' i436 de Schola Enchusana , nec non de Schola
Bevervici ai i434 gt; donante Margareta vidua ConiitiS
Guilielmi VI. Haec altera donatio intelligi nequit, nisgt;
cogitaveris, Margaretam quaedam loca, et in bis urbem

(») d.tl. 28 Aug. 1436. ap. van Mieris, o. c.T. IV. pag. 1087.
et Handvesten van Enckhuyzen, 1667. pag. 25. Vkl. App- n.

(2) d. d. 8 Junij 1434. VAN Mieris, 1. 1. pag, 1040. Vid. App-
n, N.quot; 5.

Bevervicutn (i) ad vitam data tenuisse jure beneficiario
(verlyftogt). (2) Hae Dynastiae omnes post obitum Mahga-
retae ad Philippüm transierunt, ita quidem ut tunc
demum Princeps privilegiorum et jurium conservandorum
fidem civibus praestiterit eique cives obsequium jurave-
rint. Est haec, ut obiter moneam , singularis Bevervici
conditio , unde de summi Imperii natura patrimoniali
judicari liceat. Ubi sie in Civitate quasi parvaa adessent
civitates, quid mirum , si nonnulla summi Imperii jura
adhuc essent incerta , saltem potestas legislatoria infirmis
esset atque impedita. Quemadmodum supra vidimus ex
Jacobae pacto cum Philippo, multarum Scholarum magis-
terio ipsos prospexisse Principes, ita quoque ex anno
1442 superest documentum , Scholae Vlardingensis ma-
gistrum Principis decreto fuisse institutum , (') sicut ibi
semper obtinuisse constat. (¹)

Cum ita antiques mores sequerentur Principes et magis-
tratus municipales in Urbibus Scholarum privilegio munitis
eorum nomine Institutionem administrarent, aucta nimis,
ut videbatur, civium libertas effecit, ut Principes jura
sua diligentius tueri coeperint, unde Institutionis curam
quoque, tamquam summi Imperii jus pluris semper aes-
timarunt. Hinc non modo liberalitatem suam in privile-
giis erogandis compescuerunt, sed etiam antiqua privilégia

Tiolasse dicuntur; quo factum est, ut graves civium que-
relae exorirentur, quibus tandem indulgere del)uit Maria-
Ita jam proximum est, ut de Magno Mariae privilegio
dicatur, de quo quanto studio disceptatum fuerit praece-
denti seculo, a nemine ignoratur. Ejus historiam enarrare
inutileest; (') meminissesatis est, datum illud fuisse d.i4
in. Martii a' 1476. et pluribus constare articulis , quorum
26quot;' Scholas imprimis spectat. Triplex est hujus art',
finis: 1° comprobat universum Scholarum statum, qualis

proximis quinquaginla annis in singulis Urbibus atque
Dynastiis auctoritate antiquorum privilegiorum constitutus
fuerat ; 2quot; omne illud rescinditur, quod contra haec privi-
légia atque donationes statuerant atque donaverant Phi-
lippus et Carolus I Principes; 3° in futurum cavet, ne
quid postea fiat contra Decreti mentem.

Nihil in eo est, quod dubio obnoxium videtur; voluit
enim Maria in integrum restituere illa Scholarum privi legia,
quibus aliquando vim intulerant sui Praedecessores, (')
unde sequitur, quod eas donationes, quas supra attulimus
anni i434, i436 et i442, ratas habuerit omnino , utpote
quae non in antiquioris juris detrimenlum factae fuisse
videantur.

Eousque res optime procedit, et universam Scholarum
conditionem Mahiae privilegio ordinatam confirma tamque
fuisse constat.Quum vero, postulante Philippo II, una cum
Principe suo Ordines omnia Mariae privilégia deleta et
rescissa in perpetuum voluisse dicantur, quid ea in re juris
fuisse videatur, saltem quod ad Institutionem attinet, nos-
trum est paucis significare. Quodsi in notissimo hac de re
sententiarum discrimine, jam cum Doctissimo Doornik (2)
statuamus, universum Mahiae Privilegium rite et legitime
fuisse revocatum et rescissum cum ceteris omnibus privile-
giis hujus Comitissae, tunc certe quod ad Scholas attinet
art. 26°''quoque pro non scripto habeatur necesse est, unde

statim conjigi posset, priores vlolationes hac revocatione
fuisse comprobatas et in praejudicium antiquorum privl-
legiorum factas. At vero illud profecto non potuerunt vo-
luisse reipublicae Senatores neque revera, ut arbitror,
voluerunt. Etenim in documento publico conditiones con-
tinent!, quibus Philippus civibus suis fidem juravit,
legimus, eum promisisse, fore ut omnia privilegia sancte
custodiret, exceptor «dat alle andere Privilegien by hen
»verkregenzedertdenoverlydenevan wylen myns voorscr.

»Heere Hertoge Kaerle van Bourgondien, souden geabo-
»leert gecasseert ende van onwaerde syn.» (') In his ver-
bis mentio fit de Privilegiis Mariae tempore acquisitis ; at
vero noster articidus nullum ejusmodi continet privilegium,
sed tantum antiqua restituit; atque ideo magis est débita
ob priorem juris laesionem resarcitio. Fatemur quidem
nostrum articulum quoque pertinere ad universum Mariae
decretum; quo sensu ipse Philippus professus est: « 't voirsz.
ygt;nyeuwe Privilégié, mitsgaders al 't inhouden van dien
»VFederroupen ende te nieuten gedaen te hebben.» —
An vero haec quoque fuerit Ordinum sententia, etiamsi
ceteroquin Mariae favores irritos esse jusserint, dubitari
licet; certe, quid postea professus sit Philippus, non attinet
sed tantum quidactum sit. Quare, etiamsi rescissum habea-
turuniversum Mariae Privilegium, alterius tamen circum-
ventio alii juspraeberenon potuit; quid? quod ipse Doet.
Doornik, qui ceteroquin acriter urget rescissum magnum
Mariae Privilegium , agens de privilegio quodam antiquo

per Mariä-e Privilegium confirmato, diserte testatur ejus-
modi privilégia per rescissionem succedentem non fuisse
abolita,

Contra vero si cum Docl. G. Six dicatur Mariae
Privilegium legitime rescissum fuisse numquam, (et certe
dubitari non potest, quin postea Privilegium juste fuerit
observatum), tunc profecto de articuli nostri vi atque
auctoritate minus etiam ambigi poterit.

Utcumque ea de rejudicetur, ex iis, quae diximus,
hoc sequitur : justam Scholarum conditionem fuisse resti-
tutam per Mariae Privilegium atque in ea nibil mutare
potuisse subsequentem Principis revocationem. Quanta
fuerit per tanta discrimina rerum antiquorum privile-
giorum auctoritas, testatur Iis anno i536 agitata inter
magistratus Haganos et Capituluni Hovanum de Schola
municipaliprocuranda; (') quumCapitulum jus suum per-
sequi studuerit titulo antiqui privilegii anni iSg^, de quo
supra monuimus.

Continet Mariae Privilegium primam generalem de
omnibus Schohs dispositionem a Comitibus datam, et Ucet
legum Fundamentalium numero non facile adscribi pos-
sit, (=) tamen omnino legis habuisse auctoritatem, dubitari

nequit. In ea de Scholarum regimine fuisse decretum, id
dignum est imprimis quod notetur. Nam qualecunque sit
de eo judicium , id certe affirmare Hcet, ejusmodi décréta
non nisi ex supremo in Civitate Imperio posse repeti. (0
Ita sensim legitimos Belgii Principes juventutis Institutio-
nem legislatoriae suae potestati subjecisse patet, cujus rei
exempla mox plura provenient. Quo magis Belgii Princi-
pes, laxato vinculo, quo cum Germanico imperio erant ad-
stricti, omnia ipsi jura majestatica exercebant, eomagis
vidimus edam, in Institudone procuranda, onme jus atque
tutelam in eos sensim fuisse translata.

Novum hujus rei exemplum exhibet historia Scholae
Zwollensis, quam memoriae prodidit auctor rerum Zwol-
lensium van Hattum ex genuinis, quae exstant, documen-
tis. In epistola Rodolphi Episcopi ad rectorem Schola-
rum anni i45o mentio fit de rectoris successore «per sea-
ylinos SwoUenses in Rectorem Scholaiium ibidem legitime
vconstituendo« unde explorati juris est, hanc quoque
Scholam magistratui municipali subfuisse. Verum tamen
illud impedire non potuit, quominus Episcopus, tamquam
summus imperii Praeses, in dicta epistola idem fere statu-
ent , quod in Germania Imperatores sanciverunt ratione
Universitatum , ut scilicet magistris competeret quaedam
singularis in Scholares jurisdictio. Ita rectori Zwollensi
ejusque successor! diserte committur a Rodolpho «u''
»dictos rebelles, aut alios qualitercunque dehnquentes Cle-

»ricos sive laicos scolares, prout secundum bonos mores
»Visum fuerit expediens, corrigant aut corrigi procurent ;
»Invocato ad hoc etiam, si fuerit opus in praemissis, auxi-
»lio Scabinorum et Consulum opidi nostri Swollensis prius
»dicti: hoc proviso quod auxilium hujusmodi Scabinorum
»et Consulum in ipsos Clericos se ulterius non extendat
»quam requirat rebellio Clericorum praedictorum.» (»)
Gaudebat igitur Schola Zwollensis foro quodam privile-
giato ad instar Universitatum ex decreto Civitatis Rectoris.
Nam si illud conjiceres, Rodolphum hic egisse tamquam
Ecclesiae Praesidem , tunc procul dubio de laicis Scholari-
bus statuens , quales recensentur, aliquam civilis imperii
auctoritatem sibi arrogasset, Magis illud conspicuum est
ex Decreto Davidis Episcopi anni i464 , quum Schola-
rium libertas, impunitatis spe ad licentiam vergens, turpis-
simis in urbe turbis et libidinibus locum dedisset. Tunc
enim, nerectori vis deesset ad rebelles corripiendos, aliquid
juris gladiiinScholares magistratui urbis tribuit Episcopus,
statuens , ut si qui post horam nonam vespertinam per
urbem vagarentur armati aut rixantes , possent a magis-
tratibus corripi et ad posterum mane detineri , quos tunc
oporteret eos aut rectori Scholae tradere aut pnniendos
committere Episcopo in villa Vollenboviana, Ejusmodi
certe decreta ecclesiasticae potestatis fines egredi, ambi-
guum erit nemini. Imperantis haec sunt et fuerunt, etiamsi
Scholarum cura domestica penes urbis esset magistratus,

sicut jam universe hac aetate obtinuisse, aut per privilégia,
aut tacita consuetudine, videtur.

§. 2, Belgii provinciis sub uno Principe conjunciis,
leges invaluerunt.

A. De Caroli Imp. legibus.

Hactenus in patria nostra qui summi fuerant Principes,
Comités, Episcopi, Duces aliique Institutionem privata
plerumque sollicitudine procuraverant et, si quid civltatibus
ealn re gerenda trlbuebant, ld magis in slngulorum loco-
rum favorem, quam in communem Civitatis utilitatem
datum fuisse videtur. Scholas magis quam Institutionem
cogiUibant, necdum Intellexerant, Principis esse, qui de
republica bene cuplat, juventutis erudltionl ubique con-
sultum habere, quod nisi communi lege vix aliter fieri
potest.

Jam vero sacra emendandi studium usquequaque exar-
serat, et qui in patria nostra quoque Romanae Ecclesiae
dignitatem aggrederentur, perplures erant Reformatores.
In tanto, quod imminebat, Ecclesiae periculo, ut anti-
quam patrum hereditatem vindicaret et novam heretico-
rum doctrinam compelleret, etiam ne quid respubllca
detriment! caperet, vidit Carolus Imperator postulare
temporum suorum discrimina. Hinc fulminis instar prodiit
adversus novissimae doctrlnae fautores decretum Worma-

tiensed.d. 8 m. Maji 1521, (') cujus acerrlmas sententias

damnatorias, quales hodierna opinionum libertas horret,
dictitaverat magis fervens religionis amor, quam ingenium
adtyrannidem proclivum. Spectabat illud decretum , cum
alia, tum usum Hbrorum , quorum sententiae ne Lutheri
doctrinam pervulgarent, ante omnia studuit Imperator,
preli libertate ad tristissimam redacta servitutem.

Prospéré nihilominus procedebant consiha Reformato-
rum, quorum non modice increverat numerus. Novis
itaqueremediis opus erat, ne plures ab Ecclesiae Cathohcae
fide desciscerent. Illud imprimis effici posse videbatur,
si infantium animi a tenera inde aetate veteris Eccle-
siae praeceptis imbuerentur. Et ecce! jam Imperatoris
decretum d. d. i5 Nov. i53i de Institutione pauperum, ut
vagabundi et mendici Scholis instituerentur, aut in opificum
officinis vel mercatorum tabernis reciperentur discipuli;
ita tamen, ut hi magistrum nanciscerentur diebus Domi-
nicis, ne prorsus Ecclesiae Institutione indigerent. (') Sic
Institutionis cura summo Civitatis Rectori reddita sub
auspiciis Caroli M. ab altero Carolo denuo suum in Jure
Publico locum recuperavit. At vero,quemadmodum Galliae
Imperator ea in re Procerum adhibuit auxilium, ita quoque

qui Germaniae fuit summus Imperans non secus Ordinum
rationem habuisse videtur. Saltem quod de historia hujus
Decreti enarravit Wagenarius, (') etiamsi inde colligi
non possit Ordines de Institutione quoque, ut de quibusdani
negotiis, primum sollicitasse Imperatorem, tamen ea de
re in concilio suo Bruxellis habito actum fuisse, omni caret
dubitatione. Quamobrem , qualiscunque ceteroquin fue-
rit Caroli mens et consilium, dignus ille est, cui eadem
tribuatur laus, qua prior Carolüs celebrari consuevit.

Quo magis vero Imperatoris consihis adversabatur in-
crescens sacra reformandi studium, eo severius adversus
Reformatores actum est, et, tamquam veteris cultus pro-
pugnaculo, juventutis Institutioni consultum. Quum nova
in urbe Vesaliae (Wesel) exstiterat Schola, damnatas
imprimis doctrinas propagans , Imp., ne quis eo mitteret
juvenes, cavere mandavit Gubernatori Gelriae , edito re-
scripto d. d. 7 m. Martii a' i544-(^)Iu praefatione rescript!
rationes exponuntur, quod nempe dicta Schola neque papa-
lem neque imperialem auctoritatem esset consecuta.(^) Mi-
rum videri possit, quodsi haec Schola ejusmodi indigeret
comprobatione, quo legitime constitueretur, quidni potius
eam sustulerit Imperator, quam labefactari curaverit.

Fortasse de Universitatecogitavit, quam tmic temporis con-
dere absque Imperantis suffragiis non licebat, quum con-
tra Schola Vesaliae non nisi municipalis esset, quae
quominus publica auctoritate tolleretur, impedimento erat
regimen municipale. Ütut est, interdictum publice in Gelria
editum est duobus annis post, unde conjicitur Scholam
■vigere perrexisse.

Tandem rem fortiter aggressus anno i55o (d.d.29 Apri-

lis) edidit Ca-ROLus Ordinationem, quae jam antea forma
Mandatorum (Mandementen) viguerat, adversus sacro-
run-i reformandorum antistites quasi gladio scriptam. (gt;)
Hac opportunitate et de Institutione sollicite cogitavit
Imperator, ita quidem , ut statuta quaedam Ordinationi
inseruerit, quae tamquam prima Scholarum administranda-
rum placita universalia in patria nostra haberi possunt.

Triplex est ea de re decreti dispositio ; iquot; de magistris :
«voorts , om te versiene , dat voort-aen die jonge kinde-
,gt;ren in heure eerste jonckheyt niet qualicken en worden
»geleert ende geinstrueert , t' welck een seer periculeuse
»saecke is. Soo ordonneren wy , dat voort-aen niemant
»van wat state oft konditie by sy , en sal mogen openbare
»Scboole houden , om dejonghe Kinderen, Knechtgens
»of Meyskens, te leeren lesen , schrijven , spreken, in
»wat Tale dat sy, ten sy dat hy eerst ende al vooren
»geadmitteert ende geapprobeert sy , by den principalen
»Officier vander plecken , ende vanden Prochiaen van-
»der Procbie Kercke, onder welcke hy sal willen reside-
»ren oft vanden Capittelen of Scholastren die daer op

»van ouds aenschouw ende superintendentie gehad heb-
»ben : Op de peyne etc.»

Hujus dispositionis principium parum differt ab eo,
quod etiam hodie nostris legibus viget de magistrorum
instituendorum examine. Uterque legislator , etsi varia
opportunitate ductus , tamen aeque intellexit, interesse
Civitatis, ne juventus institueretur in ipsius reipublicae
detrimentum , idque, habita magistrorum publica inqui-
sitione, se curare posse vidit.

In prima, quam exhibuimus, legis parte illi,quibus magis-
trorum inquisitio mandatur, habentur i°loci magistratus,
nimirum Uli, qui In urbe rebus publicis praesunt et etiaro
Scholarum magisterium curant, et 2° sacrorum ministri
et Parochani ecclesiarum , vel etiam alii clerici ad quos
haec res pertinuit antiquitus. Jam igitur et civilis et eccle-
siasticae auctoritatis rationem habuit Imperator voluitque,
ut una simul de magistris judicarent. Quod autem civilis
magistratus ratio habita fuerit et quidem praecipua : eX
sequentls articuli verbis; «ofte andere hebbende authori-
»teyt van School-meesterste committeeren,» conjlci licet,
eo ductum fuisse leglslatorem, forte invltum, quum eos
praetermlttere non posset, qui imprimis ex munere suo
municipali procurabant Scholas. (') Igitur et Dynastae,

qui habebant jus Scholarum, hoc et sequenti arliculo

comprehenduntur.

His statim adjicitur in art. 2. «Wel-verstaende, dat de
»voor-seyde Officiers, Prochianen, Scholaslren, ofte
»andere authoriteyt ende macht hebbende van School-
»meesters te committeren , sullen goede toesicht nemen ,
»daer toe te committerenPersoonen van goeden name ende
»fatne, ende geensins ghesuspecteer(t) van quade leeringe:
»op de peyne etc.» Spectant haec unice illos, quibus
est magistros cooptandi facultas; igitur jam tune temporis
et privilegia et jus Scholarum Dominicum impedire non
potuerunt, quominus Civitatis Rector de his juribus ad
communem utilitatem statuerit, addita quoque sanctione
poenali.

Denique in art. 3, mutatis hac in re mandatorum statu-
tis, de usu librorum cautum fuit: «Dat de gene die
»alsoo geadmitteert ende geapprobeert sullen zyn Schoole
»te houden, gene andere Boucken en sullen mogen voor-
»lesen, noch leeren inde perticuliere Scholen , dan de gene
»die beteeckent ende gedesingeert zyn, by advise ende
»Declaratie van dien van onser Vniversiteyt van Leuven,

»gedateert als boven.» (') Si baec comparentur cum us,
quae prius bac de re fuerunt sancita, non potest non ani-
madverti, quantopere différât utriusque arliculi mens;
prior enim totus spiral animum ecclesiasticum, cum alter
mitior quodammodo sit et majori prudentia de re statuat
ad peritorum arbitrium relinquenda. In promtu causa
est! nam quod prius sua sponte decreverat Princeps, id»
priusquam publice editum fuit postea, in regio concilio
fuit pertractalum, mulloque mitigatum. Sic jam, ubi
nondum in legibus ferendis decisoria erant populi delega-
torum suffragia , tamen qui, populi habita ratione, Prin-
cipi assiderent Conciliarii, illi magnam jam et salutarem
tunc habuerunt in potestatem legislatoriam auctoritatem-
Imo Garoli successor in ediio a° iSôp diplomate, (') ipse
testatur Principis decreta de religione, (quae el de Institu-
tione agunt) , lata fuisse : «by aduyse nyet alleenlicken van
»allen zynen Raiden maer oick van den Staten van den
^gt;zelven Landen van herwaerdsouere.» Igitur, quantum
potuit, populi rationem duxit Imperans in emendanda
Institutione, et multa hac de re placita ex suasoria Pro-
cerum Imperii voluntate emanasse videntur.

Negandum non est, etiam nunc decreta nimis rehgionem
spectasse ; sed perperam quae antiquitus gesserunt Impe-
rantes, cum hodiernis comparantur et quasi novo pondéré

aestimantur. Ceterum hujus loci non est Cakoli mérita per-
censere; (') tantum de Publica Institutione videndum est,
quomodo ad hodiernam venerit conditionem , atque illud
quaereutibus cum auctore rerum Frisicarum respon-
dendum esse arbitror, eo duxisse ante omnia Caroli
Décréta imprimis hoc, quod exbibuimus. Ab ejus inde
aetate summus Imperans in patria nostra legibus denuo
juventutis Institutionis curam gessit, cujus locum tamdiu
occupaverat rerum aestimabilium sollicltudo.

Praeter ea , quae universam spectabant in omnibus
Provinciis Institutionem, existimare licet, quamquam non
sinedubitatlone, singulasprovinciasbac de re suas habuisse
leges ab Imperante datas. De Frisia saltem ex antiquita-
tibus ecclesiae Ultrajectinae superest plenissima de Insti-
tutione Ordinatio , quam sua auctoritate munivisse Impe-
ratorem, testatur auctor, cui debemus illud diploma.
Cognitum est, quam effraenata fuerit praesertim in Frisia
nonnullorum Clericorum licentia; ad hanc coercendam
et universam in hac regione pacem componendam multa,
cum Ecclesiam spectantia, tum ad magistratum civilem
pertinentia variis decretis sancivit Princeps, in quibus
etiam de Scholarum regimine placita primum locum
obtinent. Longum foret omnia enumerare ; quare hic
pauca sufficiant. Postquam de bibliopola Leovardiae con-

stituendo egit legislator, ita pergit : «Ter plaatzen,
»daar geen byzonder Schoolmeester is , moet de koster
»der kerke de meysjes in het leezen en de jongens daaren-
»boven in het schryven en in den zang onderwyzen. En
»op de dorpen, alwaar geen Roster is, daar moet de
»Pastoor zelf dit waar neemen ; of door iemand anders
»laaten doen. » Jam tune igitur non nisi omnibus deficien-
tibus , minister sacrorum Institututioni praeerat; imo,
quae alibi leguntur: (i) «zoo iemand een kerkelyke schuld ,
»of een schuld die den schoolmeester toekomt, zal weige-
»ren te betaalen : » haec certe jam Scholarum regimen ab
ecclesiarum diversum significant. Majoris etiam momenti
sunt, quae porro decreta fuerunt. «Dat er voor ieder
»Schoolmeester een salaris op de kosten van het gemeen
»vastgestelt werde, waar door hy verbonden zy om ook
»de kinderen der genen , die het meesterloon niet können
»betaalen , naarstig te onderwyzen.» — «Dat 'er in alle
»steden van Vriesland een voornaam school zy; tot het-
»welk geene anderen moeten toegelaaten worden, als die
»in de laager scholen zoo verre al gekomen zyn, dat ze
»vaardig in de moederlyke ende Latynsche taaie können
»leezen.»

Ecce ! jam omnium Scholarum in majores et minores
(sive superiores et inferiores) distributio ; de Scholis ubi-
que per Frisiam constituendis praeclara legis dispositio ;
quin etiam , quae uberius ibi occurrunt, de mutua quae
dicitur , Institutione , de auctoribus Latinis Graeclsque in
Scholis adhibendls, de examine magistrorum, de curatori-

bus aliisque, ea omnia prudenti ita consilio decrevit Impe-
rator, ut merito habeatur qui primus in Frisiam Musarum
choros introduxisse dicatur. (') Post ea , quae ad haec
decreta annotavit, tumFoEKESjOERDS,cum auctor antiqui-
tatum Frisiae vATrR(ira), extra controversiam esse videtur,
haec singula revera Garolum habuisse auctorem; quam
sententiam confirmant quoque ea, quae statuta sunt de
magistris a magistratibus et clericis examinandis, quae
nempe prorsus eadem sunt, ac supra sancivisse Caroltjm
diximus.

Ad Carolum igitur referri possunt, quibus Ltcürgus a
Pltjtarcho celebratur, (2) laudes, eum legislatoris officia
optime tenuisse. Quo magis dolendum est, eum successo-
rem habuisse Philippdm, plerisque Parentis virtutibus
carentem, ejus vestigia tamen prementemin omnibus, quae
de liberis hominum opinionibus nimis dura ac severa jus-
serat Imperator.

B. De Philippi Hispanici legibus et de Concilii
Tridentini Decretis.

Philippi , qui inter Belgii Principes Tertius hujus
nominis fuit, consilia ad sacrorum reformandorum studia
coercenda latent neminem. Majori quam antea severitate et
crudelitate, qui decretis exsequendispraeerantMagistratus,
officio suo fungebantur; ipsa decreta quoque identidem
publicabantur, nequis ea ignorare praesumeret; imprimis