,im i;iiiii:tik\ luim.

.*■ I

•N

UI U

RIJKSUNIVERSITEIT UTRECHT

0361 3407

______

/i Cf/ -j «

♦

JUK Cin 1111

(t ESCHETST

DOOR

V

Met ingenomenheid, dock niet zonder schroom, heb ik de heroerking van deze levensschets op mij genomen nadat die taak was aanvaard, doch al spoedig daarna, om mij onbekende redenen, weder opgegeven door een talentvol Geleerde '), die als biograaf van een Nederland-schen Koning en Veldheer, roem had verworven. Niemand zal betwisten, dat het geen gemakkelijke taak is, een persoonlijkheid aanschouwelijk voortestellen als Jean Chkktien Baud, die gedurende het derde eener eeuw een overwigtigen invloed gehad heeft op het beleid der regering van Neer lands overzeesche bezittingen, aan wier welvaart die van Nederland zelf onafscheidelijk verbonden is, en wien, wegens zijne zeldzame eigenschappen en onwaardeerbare verdiensten, onder de groote staatsmannen van zijn tijd eene eereplaats moet worden toegekend. Hoe genegen ook uit verknochtheid aan zijn persoon, een lofrede op Jean Chkktien Baud te schrijven, heb ik mij echter daarvan onthouden, eensdeels om een onbevangen oordeel over den beroemden man aan anderen vrijtelaten, anderdeels omdat hier toepasselijk is de regel: ubi testimonia adsunt, non opus est verbis.

Mijn streven is geiveest, om Jean Chretien Baud uit vertrouwbare bronnen te schetsen, zooals hij met en onder zijne tijdgenooten en ook in zijn bij zonder en kring geleefd, gewerkt en verkeerd heeft. Wat die bronnen betreft, ben ik kier aan zijne aanverwanten verschuldigd de getuigenis, dat zij mij op de meest onbekrompen wijze de bouwstoffen en inlichtingen verschaft hebben, waartoe zij in staat waren. Ook aan Z. M, den Koning ben ik eerbiedige dank verschuldigd, omdat Hoogst Dezelve mij en op mijn verzoek en op het verpligtend voorstel van den Minister v. Koloniën, den Heer Fransen van de Putte, inzage heeft gelieven te doen verkenen van sommige voor mijn arbeid dienstige belangrijke ojficiëele bescheiden.

J) Dp Hoo^Iouraar .lohannes Itossciu.

Ik vlei mij van de mij toevertrouwde stukken, een voor mijn doe! gepast gebruik gemaakt te hebben met die kieschheid, die niet toeliet te openbaren wat ook Baud zelj daarvoor niet, althans nog niet geschikt of geraden zoude geacht hebben.

De voltooijmg van mijn, reeds voor velen jaren aangevangen, arbeid, is door verschillende omstandigheden, onafhankelijk van mijn wil, vertraagd geworden: allereerst door mijn verblijf in Nederlandsch-Indie van 1866—1872, en na mijne terugkomst door beletselen van allerlei aard, zoodat ik de bewerking van deze schets, eerst in het voorjaar van 1877, heb kunnen hervatten.

Dankbaar zal ik mij verheugen bijaldien dit geschrift moge bijdraqen ter vereenng der nagedachtenis van een man, die een sieraad geweest is van zijn geslacht, op reien Nederland als een zijner voortreffelijkste zonen roem draagt en wiens heengaan algemeen als een gevoelig verlies voor den Staat opregtelijk is betreurd geworden.

Is hij, tijdens zijn leven, de vraagbaak geweest van drie Koningen, van hunne Raadslieden en van zeer velen in den lande, welligt zal hij ook thans nog meermalen gehoord worden, hoezeer veel veranderd moge zijn, nadat hij gestorven is.

Utrecht, G Julij 1878.

I iN H 0 U 1).

EERSTE HOOFDSTUK.

1789—1810.

Jean Chkétien Baud. Afkomst on geboorte, biz. 5. — Ouders, broeders en zusters, biz. 5—7. — Eerste onderwijs, biz. 8. — Komst op do artillerie-school te Breda. blz. 9. —- Neiging voor de zeevaart, blz. 11. — Hij wordt aangesteld tot kadot-aurnumorair bij de Marine, blz. 11—12. — Komst van Koning Lodowijk. blz. 12—14. — Baud treedt in actievo dienst, blz. 16. — Wordt geplaatst op de Vlieg. blz. 16—18. — Overtogt van Daendels naar Java. blz. 18—20. — Lotgevalion van do Vlieg. blz. 20—22. — Baud on zijne reisgezel Ion geraken te Salvador in krjjgsgovangensohap. blz. 22. — Verblijf' in Brazilië, blz. 23—27. — Uitstapje naar St. Omer. blz. 27—33. — In do gevangenis, blz. 28—32. — Voor don rogtor. blz. 32—33. — Terugkomst te Salvador, blz. 33. — Baud herkrijgt zijno vrijheid on vertrekt naar de Voreenigdo Staten, blz. 34—36. — Bij Jehmy Farell in do wiog. blz. 36—37. — Wordt Amerikaansch burger onder don naam van Thomas Mills, blz. 37. — Neemt dienst als matroos, blz. 38. — Men biedt hom do betrokking van schoolmeester aan. blz. 38—39. — Vorbljjf te Baltimore, Gapt. Brijoen. blz. 40. — Baud koert naar Europa terug als matroos op do Grand Seignior, blz. 41. ■— Zijno medematrozen verschaffen hom reisgeld, blz. 42. — Voetreis van Schleswig naar Holland, blz. 42—43. — Wordt aangezien voor Jan Soeteman. blz. 44—46. — Komt to Amsterdam en ontmoet aldaar zijnen vader. blz. 47.

TWEEDE HOOFDSTUK.

1811—1821.

Baud treedt weder in zeedienst, blz. 51. — Gaat naar Parijs, blz. 52. — Wordt geplaatst aan boord van De Méduso. blz. 53. Ho bemanning dor Móduse. blz. 53 54. Baud wordt waarnemend Secretaris bij den Gouvorneur-Oonoraal Jansskxs. blz. 56.

INIIOUU.

Vertrekt met dezen naar Java. blz. 57. — Aankomst te Banjoewangi. blz. 59. — Janssens vervangt Daendels. blz. 60. — Toestand dor koloniën, blz. 60—61. — Baud gaat over in burgerlijke dienst, blz. 61. — Meester Coknelis. blz. 62—64. — Europescho Maatschappij op Java. blz. 64—65. — Landing der Engelschen. blz. 65. — Meester Cornelis veroverd, blz. (56. —■ Vlugt van den Gouverneur-Generaal, blz. 67—68. — Baud vergezelt dezen naar Samarang. blz. 69. — Overgave van Java aan de Engelschen. blz. 69. — Baud sluit vriendschap met den Britsehen kapitein Robison. blz. 70. — Generaal Janssens vertrekt naar Engeland, blz. 70. — Oordeel van Lord Minto en Baud over Generaal Janssens. blz. 70—72. — Baud besluit in Indië te blijven, blz. 72—73. — Treedt in EngelBche dienst, blz. 74. — Geniet gastvrijheid van Mr. W. A. Senn van Basel, /ijne eigene huishouding, blz. 76. — Doet als supercarga ceno reis met do Adhikai. Druuy. blz. 77—78. — Afloop der rois. blz. 79. — Wordt aangesteld tot commies. Trouwt met Wilhel-mina Henkïette Senn van Ba.sel. blz. 81. — Berigt der herstelling van Nederland, blz. 82. — Teruggave van Java. Aanstelling van de Nederlandsehe Commissarissen-Generaal. blz. 82. — Vertraging in de overname van Java. blz. 83—84. — Java komt onder Nederlandsch Bestuur. De Gouverneur-Generaal Baron van der Ca-pellen. blz. 85. — Baud aangesteld tot Socrotaris van hot Gouvernemont. blz. 86. — Karakter en antecedenten van Baron van deu Capellen. blz. 86—88. — Overzigt van den toestand van Nederlandsch-Indië. blz. 89—95. — Zemindar-, ryotwar- en village-system, blz. 92—93. Invoering van het dorpsstelsel (village-system), blz. 95. — Koffijteolt. blz. 96. — Definitieve organisatie van Nederlandsch-Indië. Do Hooge Regering. Werkkring en vorantwoordelijkheid van den Gouverneur-Generaal, blz. 99—102. — Leden van den Raad van Indië. Chassé. blz. 102. — Van Bkaam. blz. 102—104. — Müntinohe. blz. 104—108. Reiniek U'Ozv. hlz. 109. — Baud benoemd tot Algomeene Secretaris dor Hoogo Regering, blz. 109. — Ambtenaren in Nederlandsch-Indië. blz. 110—112. — Middelen tot opleiding van ambtenaren, blz. 112. — Inspectie-reis van don Gouverneur-Generaal, blz. 113. — Regeling van het gezag der regenten, blz. 114—116. — Landverhuring in do Vorstenlanden, blz. 117—119. — Trouweloos gedrag van den Palembangschen Sultan Maiimoed Badau Oedin. blz. 119—120. — Hij wordt afgezet en opgevolgd door zijn broeder Ratoe Achmat Navam Oedin. blz. 120. — Bestuur van Muntinghe te Palembang. blz. 121—122. — Badar Oedin wordt gedeeltelijk op den troon hersteld, blz. 122. — Intrigues van Raffles, blz. 122—123. — Nayam Oedin en familie worden naar Java gezonden, blz. 123. — Afval van Badar Oedin. blz. 123 — Vruchtelooze pogingen tot onderwerping. Muntinghe vertrekt naar Samarang. Eerste expeditie tegen Badar Oedin. blz. 124. — Militaire en politieke voorbereidselen voor de tweede expeditie, blz. 125—130. — Overoenkomst met Nayam Oedin. blz. 130—132. — Generaal Majoor de Kock wordt opperbevelhebber der tweede Palembangsche expeditie. blz. 132. — Afkomst on loopbaan van de Kock. blz. 132—136. — Uitbarsting der Cholera morbus op Java. blz. 136—139. — Tweede expeditie naar Palembang. hlz. 139—140. — Monopolie in specerijen in de Molukken. blz. 140—141. — Kadastrale meting op Java. blz. 142. — Statistieke opgaven der residentiën. blz. 143. — Verstandhouding tusschen Baud en van der Capellen. blz. 144. — Europesche kolonisatie, blz, 144—148. — Baud wonscht naar Nederland terug te

INHOUD.

koeren, blz. 148. — Geldelijke verlegenheid dor Regering. Uitgifte van credict-jmpier. blz. 150—151. — Baud's oordeel daarover, blz. 151—152. — Mi' P. Merküs, opvolger van Baud. blz. 153. — Eervol ontslag van Baud, blz. 154. — Zijne laatste werkzaamheden. Organisatie der koloniale marine, blz. 154—159. — Staatkundige verhouding met Makasser. blz. 160—1G1. — Vertrek van Baud naar Nederland. Getuigenis van van der Capellen over hom aan zjjn vador. blz. 161.

DERDE HOOFDSTUK.

1822—1832.

Verhouding tussehon het Opperbestuur in Nederland en do Indische Regering, blz. 165. Baud komt in Nederland aan. blz. 167. — Hij wordt Ridder der orde van den Noderlandschen Loeuw. blz. 168. — Baud en Fai.ck. blz. 168. — De Kock benoemd tot Luitenant-Gouverneur, blz. 168—169¹. — Fai.ck raadpleegt Baud over do landverhuring on landuitgifte op Java. blz. 170. — Nota van Baud daarover en over Europesche kolonisatie, blz. 171 —182. — Adres en kolonisatie-plannen van Andkies de Wii.de. blz. 182-183. — Beschikking dos Konings. blz. 183—184. — Baud's oordeel daarover, blz. 185. — Zwarigheden der Indische Regering togen de uitvoering, blz. 186 187. Lamlverhuringen in do Vorstenlanden, blz. 188—189. — Oordooi van het Opperbestuur in Nederland over bet bestuur van van der Capellen. blz. 189. — Verdediging van van der Capellen. blz. 189—192. — Baud en G. K. van Hooendorp over do vertaling en verspreiding van den Bijbol in Noderlandsch-Indië. blz. 195 -197. — Nota van Baud daarover aan het Bijbelgenootschap, blz. 197—205. — Instemming van van der Capellen. blz. 206—207. — Carl Oericke. blz. 207—208. — Baud en Uoentoen loggen den grond voor eeno nieuwe stoomvaart-nfiaatschappjj. blz. 208 -209. - Oprigting der Nederlandscho Stoombootmaatschappij te Rotterdam, blz. 209—211. —• Mr. H. W. Müktinohe komt in Nederland. Zijn verslag over den toestand der Indische finantiën. blz. 211. — Elout vervangt Falck. blz. 212. - Gedachten van Muntinohe over de oprigting eener Handelmaatschappij, blz. 213. — Oorsprong en schets van do oprigting der Nederlandscho Handelmaatschappij. blz. 213—224. — Baud wordt lid en Secretaris der commissie tot hot ontwerpen der artikelen van overeenkomst, blz. 225. — Koninklijke goedkeuring van het ontwerp, blz. 226. — Afstand van het koffij-product uit do Preanger Regentschappen aan de Maatschappij, blz. 227—230. — Nota van Muntinohe. blz. 230—232. Baud wordt benoemd tot Directeur over dc zaken der Oost-Indische bezittingen, blz. 233. Bestuur van Nederlandsch-Indië in 182-4. Afwijkingen van hot Regeringsreglement van Commissarissen-Generaal, blz. 235 -242. — Beperking der landverhuringen, blz. 237. Heffing van hooge inkomende regten op vreemde katoenen en wollen stoffen, blz. 237—238. — Finantiële toestand, blz. 238—240. — De oprigting dor Nederlandscho Handelmaatschappij geniet in Indië geen bijval, blz. 242—243. — Ruiling van Singapore on Malakka togen Sumatra, blz. 243—244. —

INHOUD.

Verachtering dor Finantiën in Indië. blz. 245—250. — Ondorzook on verslag van Baud daaromtrent, blz. 251—252. — Proanger-contract. blz. 252—253. — Reis van den Gouverneur-Gonoraal van dek Capellen naar de Moluksclio eilanden on Celebes, blz. 254. — Specenj-monopolio. blz. 254—260. — Onderhandelingen met Boni. blz. 260—261. — Oorlog op Celebes. blz. 261—262. — Bomoojjingcn der Nedorlandsche Regering niet het Indisch bestuur, vooral ten opzigte dor Finantiën. blz. 264—270. Inrigting van hot muntstelsel in Indië. blz. 265 -266. — Geldleening van Palmer amp; Comp. te Calcutta, blz. 267. —- Afkeuring en vernietiging dezer leening in Nederland, blz. 268—269. — Verdediging van den Gouverneur-Generaal van der Capellen. blz. 269—270. Du Bus de Gisionies benoemd tot Commissaris-Generaal, blz. 270—271. — Instructie, blz. 272—279. Regeling van het muntstelsel, biz. 273—^276. — Regeling dor cultuur, blz. 277- 278. - Van der Capellen keert naar Nederland terug. blz. 279. — Uitbarsting van den oorlog met Dipo Negoro. blz. 280. — Verhouding tusschen de Kock cn du Bus. blz. 281—283. — De Raadsleden D'Ozy cn van de Graaff worden naar Nederland opgezonden, blz. 285. — Bestuur van du Bus. blz. 286—290. — Briefwisseling met Baud over vorschillondo bostuursaangelegenheden. blz. 290—294. — Baud's aandeel in de oprigting der Javasche Bank. blz. 295—296. — Regeling der Finantiën. blz. 296—298. — Expeditie tegen Dipo Negoro. blz. 298—301. Oordeel van Baud over de inlijving van Djocjocarta. blz. 301—302. — Kolonisatieplan van du Bus. blz. 303. — Wetsvoorstel tot een crediet van ƒ 20.000.000. blz. 304—307. — Do Generaal Johannes van den Bosch. blz. 308—315. — Beschouwingen van van den Bosch over kolonisatie en cultuur-stelsel, blz. 316 -320. — Mcening van Elout en Baud daarover, blz. 321—325. — Aandrang tot vermeerdering van het productief vermogen van Java. blz. 236. — Regerings-roglenient. blz. 327—328. — Van den Bosch vertrekt als Gouvorneur-Generaal naar N.-Indië. blz. 328—329. — De Minister Elout treedt af. Baud vervangt hem tijdelijk, blz. 329 - 330. — Van GounELSciiKoiJ wordt Minister van Koloniën, blz. 330. — Werkkring en aandeel van Baud. blz. 331. — Blik op het bestuur van du Bus. blz. 332—335. — Verhouding tusschen van den Bosch en de Kock. blz. 335—337. — Gevangenneming van Dipo Neoouo. Einde van don oorlog, blz. 337—338. — Regeling van het bestuur van Djocjocarta en Soeracarta. blz. 338—342. — Aankomst van Generaal de Kock in Nederland. Wordt benoemd tot Grootkruis der Militaire Willemsorde, blz. 342—343. Middelen tot vermeerdering van het productief vermogen van Java. Kofflj-, suiker- en indigoteelt. blz. 343—348. — Cultuurstelsel, blz. 348—354. -— Belgische onlusten, blz. 354. — Invloed daarvan op den tinantiëlon en staatkundigen toestand, blz. 354—356. — liet cultuurstelsel wordt ingevoerd, blz. 357—364. — Gunstige uitkomsten van dat stelsel, blz. 364. — Veranderingen door van den Bosch gebragt in hot koloniaal bestuur, blz. 366—367. — Instandhouding van het cultuurstelsel, blz. 368—369. — Do Gouverneur-Generaal van den Bosch wonscht naar Nederland torugtekeoron. Baud wordt tot tijdelijk plaatsvervanger benoemd. Dood van Mevrouw Baud. blz. 370 -371. — Beschouwingen van Baud over de onderlinge verhouding tusschen Indië en Nederland. blz. 377 379.

IMIOUI).

VIERDE HOOFDSTUK.

1833—1839.

Baud vertrekt naar Indië. Aankomst te B.itavia. blz. 385. — Wordt aanvankelijk aangesteld tot Vice-President dor Indische Regering, blz. 386. Zijne verhouding tot van den Boson on do Indische hoofdamhtonaren. blz. 387—389. — Uitbreiding der kof'fijcultuur. blz. 390—392. Reis van van den Bosch en Baud over Java. blz. 392—393. — Baud hertrouwt met Mevr. do Wed. Juttino, gob. van Braam. blz. 394. Van den Bosch aanvaardt do waardigheid van Commissaris-Generaal , on Baud die van Gouverneur-Generaal ad interim, blz. 394. — Oordooi van Baud over liet bestuur in Indië. blz. 395—399. — Rois van don Commissaris-Generaal van den Bosch naar Sumatra's westkust. Opstand van Toanko Iman. blz. 399—403. — Consignatie-stelsel, blz. 404 - 405. — Volksoploop to Pa-soorooan. blz. 405—407. — Finantiölo voorschriften aan Baud en do Indische Regering, blz. 407—411. — Algemeen verslag der verrigtingen van den Gouver-neur-Genoraal van den Bosch. blz. 411 -413. — Oordeel over hot cultuurstelsel in Nederland, blz. 415—410. — Van den Bosch wordt Minister van Koloniën, blz. 416—417. — Toestand van Nederlandsch-Indië bij het vertrok van van den Bosch. blz. 418. — Verhouding van Baud* met den Raad van Indië. blz. 418—419. — Handhaving door Baud van hot cultuurstelsel, blz. 419 -421. — Inspectiereis van Baud over Java. blz. 421. Algomcono toestand van Java. blz. 423—425. — Suiker-cultuur, blz. 425 434. — Indigo-cultuur, blz. 434 —436. - Koffij-cultuur, blz. 437—440. — Andere cultures, blz. 440—441. — Aanmoediging en verbetering dor cultures, blz. 441—445. — Rijstteelt, blz. 445 446. — Uitkomsten van hot cultuurstelsel op Java. blz. 446 447. — Brochures togon hot stolsel, blz. 448—449. — Aardbeving op Java. blz. 449. Verwoesting van hot Gouvornomonts-hotel to Buitenzorg, blz. 449—451. — Baud blijft to Buitenzorg, blz. 452 454. — Finan-tiele ondergeschiktheid van do Indische Regering aan hot Moederland, blz. 454—455. Indische begrooting. blz. 455 -458. Verschillen mot van den Bosch. blz. 459. Vorhooging dor remises naar Nederland, blz. 459 460. Anifioonpacht. blz. 460—461.— Goldleening in Indië. blz. 461 463. — Do Geileraal Dominique Jacques igt;e Kerens. blz. 463—464. — Wordt aanvankelijk benoemd tot Luitonant-Gouvornour-Qonoraal. blz. 464. — Zamenworking mot Baud. blz. 465. - Zanionstolling van den Raad van Indië. blz. 466. — Oorlog op Sumatra, blz. 467 - 469. — Onlusten in do Lam-pongs. blz. 469 470. Zooroovenjen op Linga. blz. 470. — Waardeering van hot bestuur van Baud. blz. 470—472. Wordt benoemd tot Kommandeur dor Orde van den Nederlaiidschen Loeuw. Terugkomst in Nederland, blz. 473. — Bonoo-ming tot Staatsraad in biiitengewone dienst, blz. 473. Benoeming tot Neder-landsch Commissaris voor hot traktaat mot België, blz. 474—476. — Wetsvoorstel tot eono looning van zes en vijftig millioen op Indië. blz. 474—477. ■— Van den Bosch treedt af als minister on wordt door Baud ad interim vervangen, blz. 477. Dood van de moeder van Baud. blz. 477.

INHOUD.

VIJFDE HOOFDSTUK.

1840—1848.

Baud's staatkundige overtuiging. 1)1/. 481 482. — Zijn oordool over do too-teenmaligo grondwet, blz. 483—485. — Herziening der grondwet, blz. 486—488. — Regeling van hot Bestuur in Indië. blz. 488—489. — Hot batig slot. 489—494. — Parlomentairo verhouding van den Minjster van Koloniën, blz. 497—499. — Nota van Baud over de koloniale wetgeving, blz. 499.-501. — Vereoniging van het Departement van Marine met dat van Koloniën onder Baud. blz, 501—502. — Abdikatie van Z. M. Willem I. Koning Willem II. Verandering der parlementaire verhouding van den Minister van Koloniën, blz. 503. — Baud's loopbaan als Minister van Marine, blz. 503—504. — Toestand der Marine, blz. 504—506. Opheffing der koloniale Marine, blz. 506. — Regeling dor Marine, blz. 506—508. — Splitsing der Departementen van Koloniën en Marine, blz. 508. — Baud wordt begiftigd met het grootkruis dor orde van don Nedorlandschen Leouw. blz. 509. — Kapitalisatie- en consignatie-contracten, blz. 510 511. — Onderzoek der koloniale Remise-rekeningen, blz. 511—512. Zamonstelling eener Staatscommissie daartoe. Baud voorzitter, blz. 512—513. — Openingsrede van Baud. blz. 513—516. — Zijne staatkundige overtuiging ten opzigte der Koloniën, blz. 517 -529. — Regeling en beschikbaarstelling van het batig slot. blz. 529—537. Raad van Koloniën, blz. 537—539. — Kindverdrag niet België, blz. 539. — Toestand van 's Lands geldmiddelen. Van Hall a. i. Minister van Finantien. Vrijwillige leening. blz. 540—541. — Voorstel tot Grondwetsherziening 1844. blz. 541—543. — Verzoekschrift van G. C. Bosch Reitz. c. s. over do kolonie Suriname. Verdediging van Baud. blz. 543—544. — Motie van vertrouwen. Antwoord des Konings. Oprigting der plantage Catharina Sophia, blz. 545 — Vestiging eener Europescho koloniesatie in Nodorlandsch Guyana. Ongunstige uitkomst, blz. 545- 546. — Eervol ontslag van den Gouverneur-Generaal van West-Indië Elias. blz. 547. -- Voorloopige ontwerpen tot emancipatie dor slaven, blz. 547—548. — Baud vergezelt Z. M. Willem II naar Londen, blz. 548—549. — Bestuur van don Gouverneur-Generaal de Eebens. blz. 549—551. — Baud andermaal aangezocht tot hot vervullen der betrekking van Gouverneur-Gene-raal. Hij weigert, blz. 551. — Mekkus benoemd tot Vice-President van den Raad van Indië en waarnemend Gouverneur-Generaal. Definitieve benoeming, blz. 553. — Waarschuwing van Baud tegen het opdrijven der belastingen, blz. 553—555. — Verbetering der suikerindustrie, blz. 556. — Onderwerping van Sumatra. Michiels. blz. 556—558. — Baud's besehouwing van hot tractaat met Engeland van 1824. blz. 558—559. — Nederzettingen van Engelsehen op Borneo (Brooke en Murray). blz. 560. — Regeling der opiumpacht. Kruseman. Deze wordt gepensioneerd, blz.

561—562. — Vorming van kundige ambtenaren voor Nederlandsch-Indië. blz.

562—567. — Dood van den Gouverneur-Generaal Mekkus. Jhr. J. C. Reijnst waarnemend Gouverneur-Generaal, blz. 567. — Oeldcirculalie in Indië. blz. 567—571. — J. J. Rochussen wordt Gouverneur-Generaal, blz. 572. — Rang-quaestie tusschen den Luitenant-Generaal Cocmus en de leden van den Raad van Indië. blz. 573—574, — Regeling van het Indische muntwezen, blz. 574—576. — Kerke-

miioun.

Ijjko goschillon. Uitzetting van Monncignour Groof. biz. 576—579. — Invoering eener nieuwe burgerlijke wetgeving in Indië. Zending van Jhr. Wioiieks. blz. 579—581. — Briefwisseling tusschon Baud en Rochussen over de Bazaarpacht, koffij-, suiker- cn indigo-cultuur, landrenten, rijstbouw, blz. 581—584. — Handels-tractaat met België. Baud, va\ Hali, en De La Sauraii worden benoemd tot ridders-grootkruis der Leopoldsorde, blz. 584—585. —- Verkoop van gronden op Java. blz. 585—590. — Finantiële uitkomsten van hot Ministoriëel beleid van Baud. blz. 590—591. — Wijziging dor grondwet, blz. 591. — Aftreding van van Hall. blz. 595—597. — Aftreding van het Kabinet, blz. 599—601. — Voorstel tot Grondwetsherziening door do Staatscoinmissio (1848). blz. 601. — Regeling van het koloniaal beheer bij do grondwet, blz. 604—606. Optreding van hot Ministerie Thor-becke. blz. 609. — Baud noemt voor Rotterdam zitting in de 2e Kamer. Dood van zijn vader. blz. 610.

ZESDE HOOFDSTUK.

1850—1859.

Partijën in do 2lt;' Kamer. blz. C13—615. — Baud's staatkundige rigting. blz. 615—616. — Misbruiken en ongunstige gesteldheid op Java. blz. 616—618. — Baud wordt geraadpleegd over het benoemen van een plaatsvervanger voor den Gouverneur-Generaal Rochussen. blz. 618—623. — De Heeren G. L. Baud, Mr. G. J. Bruce en Mr. A. J. Duijmaer van Twist achtereenvolgens tot die waardigheid aangezocht, blz. 623—625. — Dood van Bruce. M^r Duijmaer van Twist wordt Gouverneur-Gonoraal. Baud biedt zich aan tot het onderzoek der gevolgen van hot cultuurstelsel op Java. blz. 626—630. — Aprilbeweging. Houding van Baud met opzigto tot het Ministerie, blz. 630 638. — Baud voorzitter der commissie tot emancipatie der slaven, blz. 638 -642. — Baud's opinie over do Marino, de Dolft-scho Akademio en het consignatiecontract. blz. 642—647. — Het Indische muntwezen. blz. 647—649. — Reglement op hot beleid der Regering van Nederlandsch-Indië. blz. 649—659. — Zijn oordeel over het cultuurstolsel, de heerendiensten, vrijheid van drukpers, blz. 653—659. — Ministerie van der Bruocien-Simons. Wet op hot lager onderwijs, blz. 659—662. — Baud's aandeel in de reorganisatie der Maatschappij van weldadigheid, blz. 662—663. — Karakterschets, blz. 663—669. — Baud's bemooijingen in zako het oprigten van het Instituut voor de Taal-, Landen Volkenkunde van Nederlandsch-Indië to Delft, blz 669—672. — Geschriften van Baud. blz. 672—673. — Brochure Khuseman. blz. 674. — Huiselijk loven. blz. 675—676. — Verheffing in den adelstand. Toenemende ongesteldheid. Dood van drie kinderen. Aftreding als lid dor 2lt;^gt; Kamer. Dood. blz. 677—678.

; famp;fe ii

B' ■ tl

—H

B HSHH

Baud..... Ik wil dien naam niot dan mot oorbiod noomon. Ik heb

de eer gehad den Heer Baud onder mijno meest volstrekte tegenstanders te tellen, doch dit heeft mij nooit bolet in hem de uitstekende eigenschappen te waardceren, die wjj zeldzaam zullen wederzien, llij behoorde tot do corypheën van die orde van zaken, waarvoor in 1848 eene andere orde in do plaats trad. Baud wist do waarde van konnis on beschaving voor hot bestuur te schatten als iomand, wiens hooge ontwikkeling zijn eigen werk was.

Thordecke , Minister ran Binnenland ache Zaken, 2° Kamer, 9 Mei 18G4.

EERSTE HOOFDSTUK.

EERSTE H O O F D S T U K.

1789-1810.

Jean Chrétikn Baud werd op den 24 October van het jaar 1781) te 's Gravenhage geboren. Hij was de tweede zoon van Aim am Baud en Louise le Bkun , beide afstammelingen van Fransche Hugenooten en, even als deze, getrouwe en standvastige belijders van dat Geloof, hetwelk aan hunne edele Protestantsche voorzaten boven alles dierbaar geweest is.

Zijne moeder Louise le Bkun, geboren te 's Gravenhage, op den 19 Mei van het jaar 1765 {^l), is door Jean Ciikétien steeds vereerd geworden als het type van onverdroten arbeidzaamheid, als een toonbeeld van stille Christelijke deugd en nauwgezette pligtsbe-trachting, als de beschermende Engel, altijd gereed, om de ernstige en soms gevoelige bestraffingen des vaders door zachtmoedigheid af te wenden.

Die vader, Abram Baud, geboren te 's Gravenhage, op den 29sten September van het jaar 1765 (²), trad reeds op den vierden dierzelfde maand van het jaar 1780, op vijftienjarigen leeftijd, in dienst en wel als Secretaris van het Regiment Zwitsersche gardes en van den Luitenant-Generaal G. E. May de Hüninguen, dat is, hij beheerde voor dien Generaal de compagnie van dat Regiment, waarvan deze de eigenaar was. Met dat corps deed Abram Baud den veldtogt in Vlaanderen en liraband, in de jaren 17!)3en 179-1, tegen de Franschen. Eene groote bedrevenheid in de militaire administratie, onkreukbare eerlijkheid, gepaard met eenen bijzonderen

e kuste hoofdstuk. 1789 -1810.

zin voor orde, baanden hom spoedig den weg tot een verder eervol standpunt in de maatschappij. Na gedurende het jaar 179(! bij het Commité-niilitair van Holland werkzaam geweest te zijn, werd hij den 20sten Maart 1797 aangesteld tot Secretaris bij het Commissariaat voor de Fransche troepen in de soldij der Bataafsche Republiek, van hetwelk de burger Jan Willem Janssens de eerste Commissaris was. Toen Adham Baud dat Secretariaat den 17 February 1798 verwisselde met de betrekking van Commies bij het Agentschap van Oorlog, betuigde hem zijn genoemde Chef in eenen hoogst vereerenden afscheidsbrief zijne droefheid over deze verplaatsing , met de verklaring, dat door zijn vertrek het genoegen, dat hij in de overkropte bezigheden vond, nu voor hem verloren was, en dat hij hem niet volkomen zou kunnen vervangen (^).

Twee jaren later, den 8sten Julij 1800, werd hij bevorderd tot Hoofdcommies van het departement der Generale Secretarie bij dat agentschap, in welke hoedanigheid hij meermalen het Secretariaat waarnam. Den 13 April 1801 is hom, op zijn verzoek, om redenen van gezondheid, een eervol ontslag uit die betrekking verleend onder dankbetuiging voor de veelvuldige diensten aan het agentschap bewezen, terwijl hij gelijktijdig als magazijnmeester der artillerie en genie naar ¹ s Hertogenbosch werd verplaatst, welke betrekking hij tot na den afstand dier vesting aan Frankrijk in 1810 bekleedde. In laatstgenoemd jaar zag hij zich belast met de Fransche liquidatie bij het te Amsterdam gevestigd Ministerie van Oorlog.

Tijdens de inlijving van Nederland bij Frankrijk heeft Abuam Baud zijne diensten aan de door den Keizer benoemde Prefecten voor de departementen Friesland, de Eems en Beneden-Rhijn, en wel uitsluitend aan deze, als Nederlanders van geboorte, aangeboden. Jon an Gusbert Baron Vehstolk van Soelen, Prefect van eerst-gemeld departement, met dat aanbod bijzonder ingenomen, droeg hem het bestuur der gemeenten en van de godshuizen in dat gewest op. In deze betrekking is hij werkzaam gebleven tot na den aftogt der Fransche troepen uit Friesland op het einde van het jaar 1813. Toen begaf hij zich, op vereerend aanzoek, naar 's IIage, waar hem terstond bij het departement van Oorlog van het herstelde Nedcrlandsche Gouvernement de post van Chef van eene der provinciale afdeelingen werd opgedragen. Bij besluit, van den Souve-reinen Vorst van den 24sten Maart 1814 ontving hij eene aanstelling

eeuste hoofdstuk. 1789 -1810.

tot Commissaris voor de algemeene comptabiliteit bij dat departement, terwijl hij in het daarop volgend jaar bevorderd werd tot kolonel-Inspecteur der tweede klasse van de administratie der arméo, belast met de eerste afdeeling der Generale Intendance.

Bij besluit van den 26sten Februarij 1810 benoemde Koning Willem I hem tot Ridder der orde van den Nederlandschen Leeuw, zoowel ter belooning zijner verdiensten, als naar aanleiding van een voorval, aldus vermeld in de Nederhind.iche Staats-Courant van den 14 te voren, N⁰. 3!):

„De Koning heeft met welbehagen aangenomen het aanbod, door den heer A. Baud, Inspecteur, belast met de directie der eerste afdeeling van de Generale Intendance der administratie van Oorlog gedaan, om in de kas voor de weduwen en weezen van de officiere der landmagt te storten zekere som van drie duizend gulden, welke aan denzelven bij eenen naamloozen brief, in drie bankbilletten (sub N⁰'. 89, 90 en 257) toegezonden is, en die gemelde ambtenaar, uit kioschheid en besef van pligt, vermeend heeft niet voor zich te mogen houden.quot;

Drie jaren later, in 1819, werd Abram Baud, bij gelegenheid der opheffing van het corps Inspecteurs der militaire administratie, als kolonel gepensioneerd.

Uit het huwelijk van Abram Baud met Louise le Brun, den 13 Mei van het jaar 1787 in de Regimentskerk der Zwitsersche Gardes te 's Gravenhage voltrokken, werden negen kinderen geboren, vijf zoons en vier dochters (⁴). De oudste zoon Jean Louis stierf reeds den 21 Januarij 1798 op tienjarigen leeftijd. In ecne beknopte schets van zijnen levensloop, door Jean Cmkktikn zelf voor zijne kinderen opgesteld (⁵), beoordeelt hij dezen zijnen ouderen broeder aldus: „Hij beloofde veel. Zijn dood was te grievender voor zijne ouders omdat zij van mij minder goede verwachtingen hadden.'

Baud overleefde alle zijne broeders en zusters, doch genoot het voorregt zijne beide ouders eenen hoogen ouderdom te zien bereiken (^rgt;). Deze hebben wederkeerig het geluk gehad hunne minder goede verwachtingen van hun tweeden zoon hoe langer zoo meer gewraakt en ten laatste door de schoonste uitkomsten bekroond te zien.

kkrste hoofdstuk. 178!)—1810.

De eerste onderwijzer van Jkan Chrktien Baud was een Fran-sche Priester, onder het schrikbewind uit zijn vaderland gevlugt en door zijne ouders liefderijk opgenomen. Nog in zijne laatste levensjaren herinnerde hij zich de tranen, die hij stortte toen de abt er eenmaal op aan- drong, dat hij zou gaan wandelen meteen écriteau op den rug, waarop het woord paresseux in groote letteren de grief des meesters tegen zijnen zesjarigen leerling uitdrukte.

De intugt der Franschen was voor den abt het sein om naar Engeland over te steken. Nu werd zijne verdere leiding toevertrouwd aan den heer de Veeu, die in de korte Houtstraat, schuins over het hotel Maréchal de Turenne dagelijks beproefde wat de plak ver-mogt om der jeugd leer- en gehoorzaamheid in te prenten. De proef eindigde op etne treurige wijs. In January 1798 werd de school overvallen door een kwaadaardige roodvonk; zijn broeder Louis en hij kregen de ziekte in eenen zoo hevigen graad, dat gene weldra bezweek en hij, Jean Chretien, slechts ter naauwer-nood gered werd. Na zijn herstel werd eene proeve met huisönder-w ij zen genomen. Zij viel zóó slecht uit, dat men hem plaatste op een Instituut te Anholt, bestuurd door eenen li. K. Priester, den heer Schollmayer. Na achttien maanden gaf zijn vader toe aan het verlangen zijner vrome moeder, die hem meer in hare nabijheid wenschte te hebben, want Anholt was in die eeuw van trekschuiten en onbestrate zand- en kleiwegen vier of vijf dagen reizen van dan Haag verwijderd. Hij verliet Anholt met blijdschap, hoewel daar geen ligchamelijke straffen in gebruik waren, maar men strafte de leerlingen in de maag en gaf hun, in het algemeen, eene Spartaansche tafel. Ziedaar de aanleiding tot zijnen tegenzin. Erkentelijk herinnerde hij zicli steeds de uitstapjes, die hem nu en dan werden veroorloofd naar Gendringen, alwaar de goede tafel van den gullen Predikant Grimmelius eene aangename verpozing was van den schralen en eentoonigen disch van den Anholtschen pastoor, die overigens bij hem den indruk heeft achtergelaten, dat hij een waardig en regtschapen man was.

Ka zijne terugkomst in den Haag bezocht hij eene Engelsch-Fransche school in de Nieuwe Molstraat, bestuurd door den heer Adams, een Schot van geboorte of herkomst. Daar werden hem de rudimenten van het Engelsch met stok en plak zoo vast ingeprent, dat hij bij de verhuizing zijner ouders naar 's Hertogenbosch

eerste hoofdstuk. 17«!)—1810.

in 1801 reeds noemenswaardige vorderingen in die taal had gemaakt. Ju die stad ontbrak liet hem niet aan gelegenheid tot voortzetting van zijne taalstudiën. Eene Fransche school, bestuurd door den Franschen burger Clement, was eene der beste van de Fransche Republiek, niettegenstaande des meester driepuntige hoed, die hij des daags nimmer afzette, versierd was met eene vervaarlijke driekleurige kokarde. De heer Buooks, een Engelschman, geboortig van het eiland Nevis in West-Indië, bouwde voort op den grondslag door denheer Adams gelegd. Hij beijverde zich vooral om hem met vaardigheid Engelsch te leeren spreken; de kennis der regels zou, meende hij, van zelf volgen wanneer dat doel eenmaal was bereikt. Het te Anholt geleerde Iloogduitsch werd onderhouden door oefening, waarvan zijn vader de leiding op zich nam.

De vrij uitgebreide boekerij zijns vaders bevatte twee werken, die Jean Chkétien met gespannen aandacht meer dan eens doorlas: het een was Wagenaah's Vaderlandsche Historie; het andere l'His-toire Générale des voyages van la Harpe. Zij vervulden hem, eensdeels met bewondering voor de groote mannen, die eenmaal den roem van den Nederlandschen naam hadden verbreid tot aan de einden der aarde; ten anderen, met het vurig verlangen, om als zeeman het spoor van dat eerbiedwaardig voorgeslacht te volgen. Het ontdekken van onbekende hinden, bet vestigen van volksplantingen, het handhaven van den roem der oude Hollandsche scheepsvlag: ziedaar de onderwerpen, die hom onophoudelijk bezig hielden, toen hij ter naauwernood den ouderdom van twaalf jaren had bereikt.

In den toenmaligen toestand van het vaderland, zag echter zijn vader weinig heil in het zeemansberoep. Door hem overreed, koos Jean Chretien het wapen der artillerie en vertrok in November 1803 naar Breda, om op de daar destijds gevestigde artillerie-school voor den officiersrang te worden gevormd.

In de kostschool van den heer Olivier, die met het veelbelovend uithangbord Maison d' education prijkte vond hij, bijkost en inwoning, zoo voel taalkundig onderwijs, als de meester en diens jongere broeder èn secondant, in staat waren aan anderen mede te deelen, hetwelk niet veel schijnt geweest te zijn. De lessen van de heeren Clement en Brooks waren hem nog te versch in het geheugen, om de grove fouten der Hredasche pedagogen in het Franschen Engelsch onopgemerkt te laten.

ekkstk hoofdstuk. 1789-1810.

Terwijl hij zich met ijver voor cle hem opgedrongene loopbaan bekwaam maakte, dei cl een toeval de sluimerende voorkeur, die hij nog altoos aan liet zeewezen schonk, met kracht ontwaken, quot;s Lands artillerie-school te Breda had tot Directeur den kapitein J. F. Sicegek, die, vóór de omwenteling van 17!).'), gouverneur was geweest van den jongen graaf van Bveandt. Met dien voor de marine bestemden pupil, had hij op een van 'slands oorlogschepen een kruistogt gedaan, die hem met geestdrift voor het zeemansberoep had vervuld. Vernomen hebbende, dat Jean Chrétiex eene dergelijke neiging getoond en slechts met moeite bedwongen had, naderde hij hem op zekeren dag gedurende de teekenles, ondervroeg hem, en moedigde hem in wegslependen toon tot volharding aan. De zeeman met onversaagdheid de woedende elementen trotserende en met onfeilbare zekerheid het stipje op de wereldkaart aanwijzende, waar hij zich eiken dag bevindt; de zeeman, gestadig nieuwe landen, volken en klimaten bezoekende, en alzoo de gansche aarde tot zijn vaderland makende : zulk eene bestemming was voor den heer Seeger het ideaal van menschelijken moed en bekwaamheid. „Zult gij,quot; vroeg hij aan Jean Chkétien, „zulk eene verhevene roeping vaarwel zeggen, alleen omdat de ouderliefde zich schrikbeelden en zwarigheden voorspiegelt, die niet bestaan? Volhard, en gij zult gewis uwe ouders zien zwichten.quot;

De indruk van dit gesprek laat zich beseffen. Zijne brieven sloegen op eenmaal den ouden toon weder aan. Jean Chuktien wilde zeeman worden en verzocht daartoe ernstiüquot; de toestemminjr

~ o

van zijnen vader. Na eenig aarzelen werd de voorspelling van den heer Seegek vervuld, welligt niet geheel buiten zijn invloed. Althans gaf deze den vader van Jean Chkétien den raad hem de keuze vrij te laten. „Heeft UEd (schreef hij 14 April 1804) nog een ander zoon van zoo veel geest als de zeeman, zoo zal ik dan in 't vervolg zien evenwel nog een jonge Baud voor het artillerie-corps te formeren.quot; Zijn vader gaf toe, en Jean Chuktien verkreeg op den 2den Mei 1804 van den Raad der Marine van de Rataafsche Republiek zijne aanstelling als kadet-surnumerair bij de Marine, aan boord van 's lands fregat Eurydice, liggende te Hellevoetsluis, en bestemd tot een Kadetten-Instituut onder het bevel van den kapitein ter zee C. J. Wolteuueek.

EERSTE IIOOl-'DSTUK. 1789 1810.

Nu was aanvankelijk aan zijnen lievelingswensch voldaan. Maar hot verblijf op de door een Kngelsch smaldeel bewaakte reede van Helhvoetsluis bevredigde den naar zeereizenen avonturen dorstenden jongeling niet. Telkens wanneer een koopvaardijschip onder de Amerikaaiische of andere onzijdige vlag de hjirydice voorbij naar zee stevende, oogde iiij de vrije hulk met brandend verlangen na en voelde zich ongelukkig in zijne gevangenschap. En wanneer een koop-vaardijvaarder in de nabijheid ankerde en door zijne verwlooze planken, gescheurde zeilen en gebroken stengen bewees, dat stormen en golven hem niet gespaard hadden, dan benijdde Jhan Chuiótien aan de manschappen liet geluk, dat hun was te beurt gevallen, oin strijd te mogen voeren tegen de elementen. Vurig verlangde hij aan dien mannelijken strijd deel te mogen nemen en zag wel eens met geringschatting neder op het vervelend leven aan boord van de Eurydicc. Moesten nu en dan, bij eenen opkomenden storm, stengen en raa's gestreken of meerdere ankers in den grond geworpen worden, dan had hij een voorsmaak van hetgeen hij eenmaal in volle zee hoopte te ondervinden. Toen hij eens in oenen duisteren, onstui-migen nacht zich had doen wekken, om als dilettant bij het strijken der bramstengen tegenwoordig te zijn en toen hij druipnat van do bramzaling terugkeerde, terwijl de moesten zijner makkers gerust in hunne hangmatten sliepen, smaakte hij eene onbeschrijfelijke zelfvoldoening, waarvan de herinnering hem in zijnen ouderdom no£; levendicr voor den geest stond. ITet zeemansleven was voor

O O O

hem meer dan een voorwerp van neiging. Het was een hartstogt.

Zijn verblijf op hot Instituut voor de marine had een beslis-sonden invloed op zijnon verderen levensloop. De Directeur J. F. L ScimöDER (later meer bekend geworden als Hoogleeraar in de wiskunde aan Utrecht's Hoogeschool), was bij uitnemendheid geschikt om aan hot hoofd van eene dergelijke inrigting te staan. Ernst, getemperd door zachtmoedigheid en opgeruimdheid, baande hem don weg tot do harten zijner kweekelingen. Hij was hun vaderlijke vriend. Zijne eenvoudige on duidelijke voordragt maakte do meest ingewikkelde leerstukken bevattelijk en Avees hun als van zelve den weg, om de wiskunde toe te passen niet slechts op de zeevaart in allo hare doelen, maar ook op do ontwikkeling van hot verstand in meer algemeenon zin. Zijne verhandelingen van gods-

ekrste hoofdstuk. 1789 —1810.

dionstigen en zedekundigen aard boeiden hunne aandacht en lieten diepe sporen na. De geschiedenis, gelijk hij ze leerde, was een duidelijk en onderhoudend tafereel der lotgevallen van hetmensch-doni. Opstellen, zonder de hulp van boeken vervaardigd, strekten tot vorming van den stijl en tevens tot bewijs, dat zijne leerlingen de grootste mannen van den ouden tijd goed begrepen hadden.

Aan de hand van don heer Humbeut de Supkuvjlle (later Directeur van het kabinet van gravures en pleisterbeelden der Hoogeschool te Leiden) drong Baud dieper in de kennis der Fransche en Engelsche letterkunde, en vond in zijnen beschaafden toon een krachtig behoedmiddel tegen den invloed der ruwe scheepsmanieren, te dikwijls door den jongeling beschouwd als het onfeilbaar kenmerk van den echten zeemansgeest. Van de uren van uitspanning werd geregeld door hem een gedeelte afgezonderd voor het lezen van werken van smaak in vreemde talen. De meesterstukken van Richaudson, Fielding, Swift, Sterne en Goldsmith schijnen zijne lievelingslectuur geweest te zijn en deden hem eene voorkeur voor de Engelsche letterkunde opvatten, die hij gedurende zijn gansche leven heeft behouden.

In Maart 1806 werd het kadetten-instituut verplaatst naar Fijenoord tegenover Rotterdam. Aan boord van de op de Maas geankerde oorlogsbrik Zeemeeuw werd dagelijks een gedeelte der kadets geoefend in het scheepswerk, in het knoopen en splitsen en in het roeijen en besturen van sloepen. Met die brik werd een aantal van de oudste kadetten in de maand Junij 180G naar den Moerdijk gezonden om den nieuwen Koning van Holland Louis Napoleon bij het overvaren van het Hollandsch Diej) te begroeten. Baud gaf daarvan zijnen vader de volgende beschrijving in eenen brief van Fijenoord, Julij 1806:

„Wij hadden (schreef hij) den 13 Junij jl., 's avonds ten 9 ure, onze kooijen in alle rust opgehangen, zelfs was ik reeds uitgekleed, toen eensklaps de overste Keller in de slaapzaal kwam en aan de oudste en grootste jonkers (onder welke ik behoor) order gaf hunne kooijen te sjorren en hunne slechtste en beste kleederen bij elkander te pakken, en met al dat goedje naar de brik te vertrekken. Bij onze aankomst aldaar vonden wij den heer Willink, die de brik kommandeert, reeds bezig met anker winden, en vernamen van hem, dat er voor ons, ten getale van vijftien, rantsoen

keuste hoofdstuk. 1781)—1810.

voor acht dagen was medegegeven, en dat wij naar 7 HoUnndsch Diep moesten, om den Koning, die aldaar moest passeren, honneurs te bewijzen. Des Maandags ochtend kwamen wij voor Moerdijk ten anker, na in al dien tijd bijna niet geslapen en vreeselijk gesukkeld te hebben. Ondiepten, tegenwind, stilte, met één woord; alles was ons tegen. Wij vonden op 't Hollandsch Diep vele jagten en de sloepen van al de schepen, die voor Helvoet liggen, met hunne roeijers. Deze laatsten waren bestemd om, indien het weder zulks toeliet, den Koning over te roeijen, doch de eersten om hem, bij slecht weder, over te zeilen. Dit laatste gebeurde. Hij kwam des woensdags morgens te Moerdijk. De brik volgde en deed 42 saluutschoten. Twee van onze jonkers waren zijne valreepgasten op het jacht. Toen dat Koninklijke jacht voorbij zeilde en het sein gegeven werd voor een driewerf „Hoezeequot;, riepen de op de raa's en in het wand van de brik geplaatste matrozen volgens een in het geheim gemaakte afspraak: „O wee.quot; In de ooren van Louis Napoleon klonk deze treurtoon als een gejuich van vreugde. Hij zag er vrij wel uit en van zijne lammigheid heb ik niets bespeurd. Een blaauwe jas en driekante hoed was zijne kleeding. Hij schijnt un bon hornme te zijn en sprak met iedereen gemeenzaam. Hij Kaf aan elk der matrozen één louis d'or en aan de onderofficieren twee. Wij vertrokken dien avond weder naar Fijenoord. Eenige dagen geleden kwam (de admiraal) Ver-Huëll hier en gaf den Overste kennis, dat Zijne Majesteit op Dingsdag den Isten Julij te Rotterdam zou komen, om het linieschip Piet Hein (herdoopt „Koninklijke Hollanderquot;), geboord voor 90 stukken, te zien afloopen. Alles was voor dien dag in gereedheid. Twee eerepoorten waren opgerigt en vele onkosten gedaan. Eene eerepoort pronkte met het slecht aangobragte opschrift:

optimo princ1pi.

Op de andere stond:

kol! nous te presentons l'hommage de nos coeurs ,

et du tuone elevé les eutuks defenseurs.

Had de maker mij geconsulteerd, ik had hem zeker verzocht mij van die „futurs défenseursquot; uit te zonderen. Het slechte weder maakte, dat Z. M. gisteren niet hierheen kwam, maar onder de tent bleef, die voor hem op de werf was gemaakt. Hij wus echter

eerste hoofdstuk. 1789—1810.

wellevend genoeg om de jonkers te laten halen. Dus heb ik gisteren het genoegen gehad een linieschip te zien van stapel loopen.quot;

Baud, die met vele andere kadetten de inlijving van liet hem zoo dierbaar Vaderland als eene besliste hoezeer nog uitgestelde zaak, en den opgedrongen Koning van Holland als den medepligtige zijns Keizerlijken broeders beschouwde, terwijl hij tevens beducht was, dat onze zeemagt enkel tot verdere grootmaking van Frankrijk zou gebruikt worden, koesterde nu een sterk verlangen naar zijn ontslag.

Het verlaten van de zeedienst, vestiging in NoordAmerika, het klassieke land der burgerlijke vrijheid en der nationale onafhankelijkheid, was gedurende cenige maanden de gedachte, welke hem onafgebroken bezielde en voor welke hij in zijne brieven aan zijnen vader rondborstig uitkwam. Mededeelenswaardig is het antwoord dat deze in een' brief, geschreven in „Den Bosch,quot; 17 Junij 180(5, aan Jean Chuktien op een zijner onder den indruk dezer gemoedstemming geschrevene brieven gaf. De zuivere taal van het onbedorven Nederlandsche hart, dat Jean Chuktien van hem erfde, is in dien brief met waardigheid en wijsheid uitgestort, terwijl er zijn oordeel over de oorzaken der toenmalige gesteldheid des vaderlands duidelijk uit blijkt.

„Ik ben trotsch, schreef hem zijn vader, op uwe laatste — of op U, om der edele gevoelens-wille, waarmede gij bezield zijt. Blijf aan dezelve steeds trouw, en ik houde mij verzekerd, dat gij nimmer eenige onedele daad zult doen of daaraan de hand zult leenen, dat gij steeds een opregt, ongeveinsd vereerder van den Grooten Albestuurder, een' beminnaar van uw Vaderland, een dankbaar zoon en getrouw vriend zult wezen. Laat ik dan aan het edel vuur, dat in uwen boezem brandt en dat ik om alles in de wereld niet uitgedoofd wilde zien, alleen die rigting geven, dat het U niet vertere, maar tot heil van Uw Vaderland en van U zeiven werke. Het smart ü en ieder man, in wiens boezem een Hollandsch hart slaat, moet het smarten, zijn Vaderland zoodanig staatkundig ziek te zien, dat hetzelve zijne genezing in vreemde hulp moet zoeken; ja, zoodanig ziek te zien, dat de violentste middelen, geheel aanloopende tegen deszelfs grondwetten, moeten worden geappliceerd, zonder nog de zekerheid te hebben, dat het daardoor zal genezen worden. Deze situatie moet ons te meer smarten, daar wij er zelve de oorzaken van zijn. Wat hebben

ËKUSTE HOOFDSTUK. 1789—1810.

wij niet al, vooral sedert het jaar 1783, maar bijzonder sedert 1795, gedaan om onze welvaart, ons nationaal bestaan te vernietigen? Was er nog wel eene enkele Republikeinsche deugd, de saavegarde van het Republikeinsch bestaan, intact gebleven? Niet eéne. — Verachting of onverschilligheid voor de Godsver-eering, ter zijde stelling van het algemeen belang, ongeoorloofde bevordering van het eigenbelang, kwade trouw, hoogmoed — soms onder het masker van populariteit, onmetelijke verkwisting, enz., en daaruit noodzakelijk volgend kwaad, verlies van allen natio-nalen zin en Republikeinsche veerkracht: alle deze ondeugden karakteriseerden ons, terwijl de tegenovergestelde deugden onze voorvaderen kenschetsten en hen in staat stelden het juk der slavernij af te werpen en het edel kleinood, sints lang bij ons onbekend, de VlUJiiErD, met hun bloed te bekoopen. Ons doodelijk-ziek Vaderland is dan in de kuur, maar moet men het dan in zoo een hagchelijk tijdstip verlaten, geheel aan zich zelven en aan de ondeugd overlaten? Of moet de waarachtige beminnaar van zijn Vaderland hetzelve niet veeleer te hulp komen? Waardoor? zult gij mogelijk vragen. Niet door geweld. Dit zoude ruim zoo dwaas zijn, als zich met Cato te willen doorsteken, om quasi de vrijheid van zijn vaderland niet te willen overleven. Wat toch wonnen Buut us en zijne vrienden door den moord van Cesar? Zij leverden hun vaderland in handen van nog erger tirannen dan Julius immer zoude geweest zijn en verhaasteden daardoor den ondergang van het Romeinsch Gemeene- best. Zouden de deugdzame Cato en de vrijheidminnende Brutus niet beter gedaan hebben de Republikeinsche deugden door voorbeelden van ware grootheid in den boezem hunner van het Republikeinsche spoor afgedwaalde mede-burgeren op te wekken en hun daardoor weder te geven de noodige veerki'acht, die reeds bij de Romeinen merkelijk verminderd was? Dit, mijn waarde zoon, is het middel om het kwaad te genezen, de oorzaken van het kwaad weg te nemen namelijk, en dat zoowel in staatkundige als zedelijke en physieke kwalen. Al het overige is kwakzalverij. Weinigen appliceren dit middel. Waarom? Omdat het voor hun ongeduld niet snel genoeg werkt wanneer de ziekte tot een hoogen graad de overhand heeft genomen. Maar het middel werkt niettemin zeker. Nimmer schittert de deugd meer dan te midden in de grootste ondeugden.

eerste hoofdstuk. 1789 — 1810.

Dit zij voor ditmaal genoeg, mijn jonge vriend — vol vuur! Haast zien wij elkander en spreken veel, zeer veel over dit allerbelangrijkst onderwerp. Intusschen wees gij bedaard en laat het heilig vuur, waarmede gij bezield zijt, aan geen ongewijde zien anders dan door de allernauwkeurigste deugdsbetrachting.quot;

Deze even ernstige als liefderijke vermaningen en lessen van zijn vader, wien Baud eene onbepaalde hoogaeliting toedroeg, deden zijn voornemen, om 's lands dienst en met haar het vaderland te verlaten, onuitgevoerd blijven.

In de maand November van hetzelfde jaar (180G) waren zijne voorbereidende studiën afgeloopen en trad Baud het werkdadig leven in. Men gaf hem het bevel over drie te Rotterdam liggende ka-nonneerbooten met den last, om ze over te brengen naar Delfzijl, tot versterking van de daar liggende Hottille.

Alvorens derwaarts te vertrekken, bezocht hij in den Haag de audientien van den Minister van Marine, een bezoek, dat hier opzettelijke vermelding verdient, omdat het eenen beslissenden invloed op zijnen verderen levensloop gehad heeft. Die Minister, de reeds genoemde Viee-Admiraal Cauei, Hendrik Ver-Huëll, had de goedheid hem te zeggen, dat hij zeer voldoende berigten had ontvangen over de wijze, waarop hij zijnen tijd dusver had besteed en dat hij wilde weten „wat hij voor hem kon doen?quot; Het antwoord van Baud bestond in een dringend verzoek, te worden in de gelegenheid gesteld om „zeemanquot; te worden en de daartoe vereisch-te wetenschap te verwerven. Dit werd door den Minister den zeventienjarigen jongeling toegezegd: en toen in de maand February 1807 de in het vorig jaar door den luitenant IJsbrands genomen Engelsche brik The Manly, onder commando van den kapitein-luitenant ter zee Ossewaarde, bestemd werd om naar Curaqao te vertrekken, werd Baud aan boord van dat oorlogschip geplaatst. Deze bestemming vervallen zijnde als een gevolg van de ontvangene tijding van het vermeesteren van Curaqao door de Engelschen, werd hij den zesden Maart van datzelfde jaar bescheiden aan boord van de naar Java bestemde korvet Ajax, waarover de kapitein-luitenant ter zee Polders het bevel voerde. En toen ook van deze expeditie werd afgezien, plaatste de welwillende Minister hem in de maand Junij daaraanvolgende als adelborst der eerste klasse op de insgelijks naar Java bestemde brik De Vlieg. Het

eehste hoofdstuk. 1789—1810.

bevel over dit schip Averd opgedragen aan den kapitein-luitenant ter zee W. Kreekel, die naar de getuigenis zijner tijdgenooten al de eigenschappen bezat, die den zee-officier in de waarde van zijn verheven beroep kenschetsen. Hij was braaf, kundig, voorzigtig, ernstig en tevens zachtaardig, alles opofferende voor hen, die het geluk hadden ouder hem te dienen, in een woord: als een vader te midden zijner kinderen. De eerste officier was de luitenant ter zee Piiu, een bekwaam en zeer werkzaam zeeman; behalve dezen waren aan boord de luitenants ter zee J. J. V ai leant en Q. M. R. Ver-Huëll; terwijl de chirurgijn-majoor A. Fjuesen als scheeps-doctor op de brik geplaatst was. Als passagiers werden op dit vaartuig overgevoerd drie officieren, een burgerlijk ambtenaar en eenige muzijkanten.

Deze merkwaardige en gevaarvolle togt heeft Baud, drie jaren later, den weg gebaand, om den Gouverneur-Generaal Janssens, voormalig chef zijns vaders, naar Oost-Indië te vergezellen, en om door eene bijzondere aaneenschakeling van lotgevallen in 181 fi aan het hersteld Nederlandsch gezag aldaar diensten te bewijzen, die een beslissenden invloed op zijne loopbaan gehad hebben. Hoezeer wijlen zijn vriend en lotgenoot Veu-Huell van deze reis met De Vlieg een uitvoerig verhaal uitgegeven en aan Jean Chretien Baud, destijds Minister van Koloniën, opgedragen heeft (1842; ('), een verhaal, waarvan ook in dit werk partij zal getrokken worden, meenen wij echter de volgende bijzonderheden van dien togt. Baud zeiven meer persoonlijk betreffende, aan zijn eigen in het En-gelseh geschreven journaal en andere tot deze reis betrekkelijke aanteekeningen van zijne hand ontleend, te dezer plaatse te moeten mededeelen.

De Vlieg, een brikje van slecluo 75 voeten lang en 20 breed, met eene wapening, bestaande uit zes drieponders en eenige draaibassen , was voor deze reis naar Oosi-Indië gekozen uit hoofde van zijnen geringen diepgang. Onze voornaamste zeegaten waren destijds door Engelsche kruisers bewaakt. De kans om aan hunne waakzaamheid te ontsnappen, bestond slechts in de kleinere zeegaten. De Vlieg kon uit het gat van Terschelling naar zee zeilen, en dit werd dan ook met goed gevolg beproefd. Andere goede hoedanigheden bezat dat vaartuig niet. liet had noch snelheid, noch

ekrstk hoofdstuk. 1789—1810.

sierlijkheid, en strekte zoowel zijnen maker als het zeewezen, dat liet onder zijne aviso's opnam, weinig tot eer.

Zondag, den 23sten Augustus 1807 , zeilde De Vlieg het gat van Terschelling uit naar zee, en zou waarschijnlijk reeds den volgenden dag door eenen zwaren Engelschen oorlogskotter, die met kracht van zeilen, dwars voor de brik overliep, genomen zijn, indien de Engelschman had kunnen vermoeden, dat het logge vaartuig, hetwelk zoo bedaard zijnen weg noordwaarts vervolgde, een adviesjacht was van de Koninklijke Hollandsche marine. De bevelvoerende officier schijnt een te goeden dunk van Albions voormalige bestrijders gehad en De Vlieg voor eenen noordschen stok-

visch-handelaar aangezien te hebben! Genoeg---- hij liet de brik

ongemoeid hare reis vervolgen. Eene reeks van zuid-westelijke stormen dreef haar in het begin van September 1807 tot benoorden de Feroe-eilanden en verschafte aan Baud overvloedige gelegenheid om den strijd tegen de elementen, zoolang het voorwerp zijner wenschen, van nabij te zien. Van de Feroe-groep werd zuidwaarts gestevend en na eene lange doch overigens gelukkige reis, liet men maandag 28 Februarij daaraanvolgende, het anker vallen te St. Cruz op Teneriffe. Gedurende den overtogt had men reeds hooren mompelen, dat St. Cruz niet blootelijk als ververschiligplaats zou worden aangedaan, maar ook omdat een passagier van hoogen rang, de brik daar wachtte. Nu vernam men, dat die passagier, de Maarschalk Herman Willem Daendels (den 28 Januarij 1807 door Koning Lodewijk tot Gouverneur-Generaal van iV. /. benoemd), reeds naar Java vertrokken was, en dat De Vlieg derhalve zonder hem de reis derwaarts zou vervolgen.

Vele waren de belemmeringen en gevaren, waarmede de naar Java bestemde officier en ambtenaar te kampen hadden in het tijdvak, hetwelk aan den vrede in 1814 vooraf ging. Onze voorname zeehavens waren zoo naauw door Britsche oorlogschepen bewaakt, dat onder de eigene vlag het uitzeilen slechts zelden mogelijk en altoos hoogst onzeker was. Onzijdige schepen waren, inzonderheid na het hervatten van den oorlog in 1803, aan strenge visitation onderhevig wanneer zij kwamen uit de havens der tegen Engeland verbondene mogendheden. De naar Java bestemde passagier moest zich daarom onder eenen verbloemden naam naar Noord-Amerika, Portugal of een ander onzijdig land begeven, en slechts van daar

35ehste hoofdstuk. 1789—1810. 19

kon hij zich met eonigc gerustheid naar Indie inschepen. Dit deed ook de Maarschalk Daendels , nadat eene poging om hem met een talrijk smaldeel oorlogschepen naar zijne bestemming te doen vertrekken, als hopeloos werd opgegeven. Onder den naam van den Heer van Vlierden (⁸) kreeg hij last zich met eeuige militaire en hurgerlijke landsdienaren te begeven naar Lissabon, alwaar zij zich, zoo het heette, naar China zouden inschepen aan boord van het door het Portugeesch huis Joseph de Freitas llego ingehuurde Amerikaansche schip Orozembo. Luidens hunne paspoorten waren zij zwitsers van Neuf-Chatd, die htm vaderland om staatkundige redenen hadden verlaten. (Neuf-Chatel was toen als een Fransch Prinsdom, geschonken aan den Maarschalk Berthier.) Te Merida ontving Daendels brieven van Lissabon, die hem deden vreezen, dat het geheim der expeditie was uitgelekt. Hij besloot nn zich, langs eenen anderen weg, te begeven naar de Kanarische eilanden, alwaar de Orozembo hem moest komen afhalen. Van Merida reisde hij naar Tarifa, het zuidelijk punt van Spanje, en werd toen met den luitenant-kolonel de Fontagnes in een visscliersvaartu ig, volgens zijne beschrijving slechts 15 voeten lang, overgevoerd naar de AtVi-kaansche kust, alwaar men de reizigers ontscheepte op drie uren afstands van Tang er. Na door de kustbewoners te zijn beroofd, bereikten zij op den 1 Junij 1807 die stad en werden daar gastvrij opgenomen door den Franschen Consul, den Heer d'Ornano, die hun de middelen verschafte, om zich te begeven naar Salê, van waar zij insgelijks op een visschersvaartuig overstaken naar de Kanarische eilanden en den 14 Junij St. Cruz de Tenerijft bereikten. Inmiddels was de Orozembo van Lissabon gezeild inet de overige reisgenooten, namelijk, den Generaal-Majoor Rouget, bestemd om het Oost-Indische leger te commanderen; van Renneberg, Ridmeester, His-sciiOFF, Commissaris van Oorlog, van Onzenoort, Chirurgijn-Majoor, en de Heeren Turr en Frasen, Secretarissen van den Gouverneur-Generaal, alsmede Cremer, ambtenaar van den maarschalk Daendels; maar het vaartuig werd eenige mijlen van de kust aangehouden en naar Engeland gezonden door het Britsch fregat Lively, hetwelk reeds eenige weken op zijne prooi had gewacht, vermoedende, gelijk naderhand bleek, dat de Orozembo eigenlijk bestemd was om Spaansche en Fransche officieren over te voeren naar Buenos Aijres. Toen de waarheid bleek, werden de militaire

eerste hoofdstuk. 1789 —1810.

pasagiers evenwel tot krijgsgevangenen verklaard, terwijl aan de burgerlijke ambtenaren de vrijheid werd gegeven om van Engeland naar Holland terug te keeren. Daendels de Ovozemho niet ziende verschijnen te St. Cruz, vermoedde weldra het aan dat vaartuig overtrekomen lot en zond den luitenant-kolonel de Fontagnes langs

O O

den reeds door beiden afgelegden weg naar Holland tc.v\\g, om aan te dringen op het beramen van andere middelen, om hem naar zijne eerste bestemming over te brengen. Toen werd de brik De Vlieg afgezonden, maar kwam, zoo als reeds gezegd is, te laat; want de maarschalk had inmiddels eene daar aangekomene Amerikaan sche brik (Virginia) gekocht. Van dat vaartuig stapte hij den 1 Januari) 1808 te Anjer in straat Sunda aan den wal.

Na het vertrek van Teneriffe, zondag den 11 October 1807, ging de reis van de Vlieg ongestoord voort tot op den 13 November, toen zij onverwacht op Z. B. 5° 7', eene andere rigting (Zuid 1° 31' West 40') kreeg, üp dien dag ontmoette men een smaldeel Engelsche oorlog- en transportschepen, twee schepen van linie, een brik en vier gewapende transportschepen, die naderhand bleken te behooren tot de van Montevideo teruggekeerde en naar Jamaica bestemde vloot van Sir Home Popham. Alzoo de Vlieg zich met geen goed gevolg tegen deze overmagt kon verweren, was de eenige hoop, om gedurende den nacht te ontkomen. Destukken werden nu over boord geworpen, waardoor de brik ééne mijl meer vaart liep. Zij zagen, dat deze vijandelijke schepen, die de brik alle met kracht van zeil vervolgden, nu weinig meer op haar konden winnen; doch dit kon niet lang volgehouden worden, want een zoo trage zeiler als de Vlieg vond in elk ander schip een meester in snelheid.

De vreemde vloot naderde de Vlieg gestadig en evenwel ontkwam men door een zonderling voorval aan de Engelsche krijgsgevangenschap, maar slechts om die later met eene andere te verwisselen.

Toen het reeds duister begon te worden was een der Engelsche schepen de Vlieg op een' korten afstand genaderd. Nu zag men de overige de vervolginff staken en eenen anderen koers aannemen.

O O O

Van een dier schepen vielen eenige seinschoten, waarna ook dat, hetwelk de Vlieg bijna bereikt had, afhield en zich verwijderde. Terwijl men zich gelukwenschte met deze onverwachte wending van hun lot en aanstalten maakte om den koers te hervatten, braken

KHRSTK HOOFDSTUK. 1789 — 1810

plotseling dc beide masten en stortte liet ganse he tuig in zee. onderzoek bleek, dat de fokketnast gedeeltelijk verrot was en zelfs de quot;Toote mast uit verdord hout bestond. Een helder maanlicht

o

had dien toestand van de brik aan den reeds wegzeilenden En-gelschman ontdekt. Weldra in hare nabijheid teruggekeerd, zond hij haar zijne sloep, voorgevende, dat zij Deenen waren en tot een Deensch eonvooi van llio de la Plata komende, behoorden, en dat het vaartuig een „lettre de marquequot;, The Janet genaamd, was, waarna hij de Vlieg verliet, met de belofte, dat hij zijnen kapitein zou trachten over te halen, om de noodige hulp te vorleenen. Niet lang daarna kwam de sloep van den zoogenaamden Deen terug, met verzoek aan den Overste Krkekkl , om daar aan boord te komen. Deze weigerde zulks, maar zond den Luit. Pkij en den adelborst Baud, om dezen als tolk bij te staan, derwaarts. Zoodra zij aan boord waren, bragt men hen in de kajuit cn verklaarde hun nu ronduit, dat zij Engelschen — en dat Prij en Baud goede prijs waren. Een oogenblik daarna op het dek komende, zagen dezen dat aanstalten werden gemaakt om de Vlieg op het sleeptouw te nemen, hetwelk echter door het breken der touwen een en andermaal mislukte. Middelerwijl stegen van het reeds ver verwijderd eskader vuurpijlen op als seinen voor ^rlhe Janet, om zich zonder verwijl bij de overige schepen te voegen. Aan dat bevel moest voldaan worden. Het geschiedde met eenen tegenzin, die niet ontveinsd werd. Prij en Baud verkregen nu vergunning, om naar de Vlieg terug te keeren, maar de Engelschen namen zich voor des anderen daags weder te komen met de toestemming van den Commodore, die deze gelegenheid om, zonder moeite, een weerloos vijandelijk vaartuig, hetwelk misschien voorwerpen van waarde in zijn ruim bevatte, prijs te maken, niet zou veronachtzamen. Het was middernacht toen de Engelschman in de schemering verdween, nu en dan door een vuurpijl de richting aanwijzende, waarin hij voortzei 1de.

Hoe ijdel de hoop ook scheen om aan dc krijgsgevangenschap te kunnen ontsnappen, werden toch dadelijk de handen aan het werk geslagen, om de stompen der masten vast te zetten met hoofdtouwen als eerste stap tot het oprigten van een noodtuig. Het denkbeeld dat men arbeidde voor den vijand, die weldra weder zou kunnen opdagen, was niet bemoedigend. Na het aanbreken

-2 kehste hoofdstuk. 1789—1810.

viih den dag werd dat werk met gi'ooter inspanning voortgezet, AViint tot aller verwondering was van het Engelsche smaldeel niets meer te zien. Eenige nren daarna lag de brik reeds onder zijn noodtuig on had eenige zeilen bij. Des avonds was zijne snelheid reeds drie mijlen in de wacht. De Vlieg zeilde nu naar de Braziliaansehe kust.

De Allerheiligen baai (Bahia de Todos os Santos) was de naastbij gelegen haven, en daar hoopte men, onder do bescherming der Poi'tugcsche vlag, de gelegenheid te vinden tot het opzetten van een nieuw tuig, onmisbaar tot hot vervolgen der reis naar Java. Den 22 November 1807 viel het anker in de prachtige baai, aan welker noordzijde do stad Salvador (gewoonlijk „Bahiaquot; genoemd), zich amphi-theatrisch en vrolijk verheft. De weerlooze en kleine Vlieg heesch daar nederig do Hollandsche vlag, die twee eeuwen vroeger op dezelfde plaats, onder de aanvoering van oenen Piet Hein, van eenen Willekens, van eenon Joiian Maurits van Nassau, als eene banier der overwinning werd ontrold. Twee maanden bleef de Vlieg in deze haven, die besteed werden, om zich van een geheel nieuw tuig te voorzien. De overste Kheekel, de luitenant ter zee Veh-iiuëll en Vaillant, en de adelborst Baud ondervonden gedurende

' o

dit verblijf vele beleefdheden zoowel van de zijde van den Gouverneur, als van die der ingezetenen.

Op Vrijdag den 22 Januarij 1808 was men tot het voortzetten der reis naar Java gereed. Het anker werd geligt, de Por-tugosche vlag werd begroet en de brik stevende reeds met volle zeilen zeewaarts, toen aan den ingang der baai eene geheel onverwachte verschijning kwam opdagen. Be Vlieg bevond zich plotseling in hot midden van een uit zee komend smaldeel van vijf Portugesche en Engelsche oorlogschepen, aan boord hebbende den Prins-Regent en de leden dor Koninklijke familie van Portugal, die uit Lissabon waren gevlugt bij den intogt van hot Fransche leger onder Junot. De Vlieg werd genoodzaakt naar de ankerplaats terug te keereu, en eene maand later, op den 26 Februarij 1808, werden do manschappen en passagiers vorpligt de brik te ontruimen, vermits zij, als behoorende aan een met Frankrijk verbondon Gouvernement, verklaard was voor goeden prijs. Hun werd tot verblijfplaats ingeruimd oen ruime zolder op de Koningswerf; een gering daggeld voorzag in hun levensonderhoud, en daar zij overigons aan geen hinderlijk toezigt onderworpen waren, vonden ze

ukrstk hoofdstuk. 1789—1810.

huime krijgsgevangenschap zeer dragelijk. Men stond hun niet alleen toe om montering en zijdgeweer te dragen, maar zelfs het kiezen van andere verblijfplaatsen. De meesten maakten daarvan cebruik en huurden kleine woningen in ol buiten de stad. De luite-nant ter zee Ver-huöll vestigde zich met Baud in een onderhuisje, eerst aan het zeestrand, later in het midden der stad. Eene vriendschap, welke zich nimmer heeft verloochend, was de vrucht dezer zamenwoning. ('■')

Van Brazilië en zijn verblijf aldaar heeft Baud zelf eene wel beknopte maar toch zoo keurige beschrijving gegeven, dat ik mij niet mag onthouden haar, verkort, over te nemen:

„Het gedeelte van Brazilië (zoo luidt zijne schets), alwaar ik twee en twintig maanden heb doorgebragt, is bij uitnemendheid door de natuur begunstigd. Eene gestadige afwisseling van heuvel en dal, versierd door eenen weelderigen plantengroei, bekoort alom het oog. De bodem is vruchtbaar en de lucht zoo zuiver, dat gedurende mijn verblijf geen van mijne lotgenooten door ziekte werd gekweld, hoezeer niet allen voorzigtige leefregelen volgden. De hitte, hoe groot ook, is zelden drukkend en belette ons niet dagelijks wandelingen te ondernemen, gelijkstaande met die der meeste stedelingen in de gematigde luchtstreken.

„Voor hen, die zich Avilden tevreden houden met het voedsel, hetwelk door de onvermogende klasse der kolonisten gewoonlijk werd gebruikt, was het leven te Bahia zeer goedkoop. Men zal zich daarvan eenig denkbeeld kunnen maken, wanneer ik zeg, dat toon mijn vriend Veu-huëll en ik in een klein huisje zamen woonden, onze geringe toelaag van één patak (ongeveer één Nederlandsche gulden) voor elk daags, ons na het betalen van huishuur, waschgeld en dagelijksch voedsel, nog eenige reis overliet, om des avonds in een der vele koflïjhuizen (Adtequinhos) eenige verversching, zoo als; limonade , sangria of orchatta te gebruiken en twee keeren 's maands den schouwburg te bezoeken. Wanneer nu en dan een paar schoenen en kousen moest worden aangeschaft, werd de komedie-avond wel eens vergeten, en dan zagen wij met schrik den tijd naderen der onbruikbaarheid van onze meer kostbare kleedingstukken. Dat onze twee patakken daags zoo ver strekten, moet, het zij ter onzer eere gezegd , ook eenigermate aan ons goed overleg worden toegeschreven.

KKUSTE HOOFDSTUK. 1789 — 1810.

Wij hadden geen bedienden, kookten bij beurten het middagmaal, reinigden zelf onze woning en waschten des avonds de kousen, die des anderen daags moesten gedragen worden. Onze boodschappen werden verrigt door de negerin, die ons drinkwater bragt.

„Alleen des zondags aten wij smakelijk vleesch (varkensvleesch), op de overige dagen vergenoegden wij ons met viseh of met het gedroogde vleesch der wilde runderen (carne de sertaó), hetwelk met gansche scheepsladingen van 12io Grande en Rio de la Plata ingevoerd werd en hoofdzakelijk tot voedsel voor de negers en kleurlingen bestemd was.

„Het meel van de maniokwortel (farintra de pao) droog of in vleeschnat geweekt (piron), verving geheel het brood, hoezeer wij ons nu en dan de uitspatting veroorloofden van in een vermaard koffijhuis in de benedenstad (Praija) een broodje te nuttigen met koffij, die steeds in een bierglas werd geschonken. Varkensreuzel (montega de porco) speelde eene groote rol in onze keuken, terwijl overigens een gedeelte van ons dagelijksch menu werd verschaft door de negerinnen, die allerlei toebereide spijzen langs de deuren verkoopen, zoo als: rijstbrij, gebakken visch met eene piquante sauce (mongueca), gebraden garnalen-speetjes {camarao torrado) en andere eenvoudige ffereeten.

O O O

„Ons huisraad vereischte geen onderhoud. Wij sliepen in de van boord medegebragtc en in den hoek van het vertrek opgehangen hangmatten. Onze scheepskisten dienden ons tot stoelen en kleerkasten, twee ledige flesschen tot kandelaars; eene kleine tafel, te Jgt;ahm gekocht, en eenige aarden potten voltooiden onze huiselijke inrigting. De vruchten waren overvloedig en smakelijk. De verkoelende watermeloen (melancid) en de geurige navelorance (Caransa de embiso), groenten met dadel-olie toebereid, worden in geen ander gedeelte der wereld evenaard.

„De zeden der blanke bewoners van dit heerlijk land waren in 1808 die van den moederstaat, gewijzigd door den invloed, eensdeels van het luchtgestel, en ten andere van de op eene groote schaal bestaande slavernij. De bijna moorsche afzondering der vrouwen, die toen in Portugal vrij algemeen was, vond men ook in Brazilië terug en ddar, even als ginds, was de opvoeding zoodanig verwaarloosd, dat het inderdaad twijfelachtig kon worden geacht, ot de vrouwen, bij meerdere vrijheid, wel iets zouden hebben

EERSTE HOOFDSTUK. 1789—1810.

bijgedragen tot een beschaafd verkeer. De mannen _y hoewel hoffelijk en voorkomend, waren weinig geschikt om buiten den kring hunner dagelijksche beroepsbezigheden een belangrijk gesprek te voeren.

„Over allen had de slavernij haar verderfelijk gif uitgestort. De zedeloosheid der slaven had tot gevolg die der meesters, wier kinderen onder de slaven geboren en opgegroeid, ongemerkt de hebbelijkheid der negers inzogen. Geenszins beweer ik, dat de blanke vrouwen, vooral onder de hoogere standen, zich meer dan elders aan ontucht schuldig maakten, maar haar ontbrak veelal hetgeen de waarde der deugd oneindig verhoogt, namelijk kieschheid in handel en wandel en vooral in uitdrukkingen. Het dagelijksch vocabularium der Braziliaansche meisjes bevatte een groot aantal woorden, die onder ons nimmer komen tot de kennis, althans nimmer over de lippen van eene fatsoenlijke vrouw. Dwugdzame meisjes waren er gewis, welligt zelfs een groot aantal; onschuldige-meisjes waren er weinig of niet.

„Onder de mindere klasse van kreolen, geheel blanken niet uitgezonderd, maar vooral onder de verschillende schakeringen van kleurlingen, had het kwaad dieper wortelen geschoten. Bij dezen was het zedenbederf grenzenloos en schier algemeen, en wanneer, na het vtfspep-gcbed, gansche zwermen jongelieden van beide geslachten, onder bedekking van de snel toenemende duisternis, den voetganger met de meest walgelijke aanzoeken lastig vielen, kon men niet nalaten te geloven, dat het lot van Sodom en Qomorrha eenmaal dat van Bahia zou worden.

„De ondeugd van de dronkenschap was eene zeldzaamheid onder de Brazilianen zonder onderscheid van stand of kleur. De muzijkale aanleg, die bijna algemeen was, leverde eene uitspanning op, die de huisgezinnen des avonds vereenigd hield en de mannen terughield van het bezoeken der kroegen. De meesten bespeelden de guitarre {bandohna, guitara, violo), en wanneer in de liefelijke avondkoelte dat speeltuig zich liet hooren, waren weldra de huis-genooten en niet zelden ook eenige buren rondom den speler vereenigd en hieven veelstemmige gezangen (modinkas) aan, waarvan de „liefdequot; het voorname onderwerp was.

„Wanneer de klank der guitarre vergezeld ging van een metrisch handgeklap, scheen de opwekking om zich rondom den speler te scharen, onwederstaanbaar te zijn. Dat handengeklap, hetwelk de

KBliSTE HOOFDSTUK. 1789 — 1810.

castagnettes verving, was het sein tot den nationalen dans, in Portugal Chula en in Brazilië Lundi genaamd, en hier nog meer dan ginds afwijkende van de grenzen der strenge betamelijkheid. Die dans werd hartstogtelijk door allen bemind. Wanneer de verleidelijke klanken kwamen uit eene woning of eeri tuin nabij den openbaren weg gelegen, stonden de voorbijgangers stil, en niet zelden zag men hen hunne vrachten afleggen, om zich ongevraagd eenige oogenblikken bij de dansers te komen voegen. Het begrip van welvoegelijkheid en onwelvoegelijkheid is conventioneel en betrekkelijk, geenszins absoluut. Wij vonden de bevestiging van deze waarheid in het oordeel, hetwelk door ons en door de Brazilianen over den Lundi werd geveld. De dans deed ons zeker blozen. Zij werd door fatsoenlijke meisjes in tegenwoordigheid barer ouders gedanst. Bij eene van die gelegenheden geraakte de paterfamilias, die uit zijne hangmat de dansers aanschouwde, in eene geestvervoering, die hem in slecht Fransch (wij verstonden toen nog geen Portugeesch) deed uitroepen: Ah! Monsieur, dans votre pays on danse le menuet des jambes, ici, on danse le menuet du coeur!

„De slavenhandel bestond in volle kracht gedurende mijn verblijf in Bahia. Dagelijks kwamen schepen binnen die hunne menschen-ladingen opsloegen in daartoe ingerigte magazijnen. Een dier magazijnen was in onze nabijheid, toen de Heer Veimiuëll en ik aan het zeestrand woonden. Twee keeren des daags zagen wij de vale, ziekelijke, vermagerde en verstijfde slagtoffers van geweld en hebzucht, mannen en vrouwen, voor onze woning in het water drijven, om een reinigingsbad te gebruiken. Meest allen waren met witachtige schubben bedekt, die terwijl de lijders in het water stonden, door middel van een houten mes werden afgeschrapt. Hoe onaangenaam deze ruwe kunstbewerking ook was, zij bevorderde gewis de genezing; want gewoonlijk had de huid der nieuwelingen, na eene behandeling van veertien dagen, de gitzwarte kleur aangenomen, die bij den Afrikaan het kenmerk van volkomene gezondheid is. Menigmaal bleven de ongelukkiger! , vooral de vrouwen voor onze woning staan en trachtten ons door gebaren over te halen , om haar te koopen en alzoo een einde te maken aan hare gevangenschap in het pakhuis.

„De komst van de Koninklijke familie van Braganza in Bra-zilië was een keerpunt in de openbare meening. De gehechtheid

ekkste hoofdstuk. 1781) —1810.

aan Portugal en het geloof aan de vastheid der bestaande banden scheen eensklaps te hebben plaats gemaakt voor tegenzin en minachting en voor het vermoeden, dat de onderlinge betrekking ver-andereu zou. Het Hof, op eenen afstand geëerbiedigd, kon zich, van nabij gezien, niet op het standpunt handhaven. De zinsverbijstering der oude Koningin Donna Makia I, de onnoozelheid van den Prins-Regent, de uitspattingen der Prinses, zijne gemalin: dit alles en veel meer nog werd in weinige dagen wereldkundig. Uit den mond der negers vernamen wij, dat de Prins algemeen genoemd werd: „Poalo Tolo,quot; „de dwaze Jan,quot; en voor een ieder was het blijkbaar, dat het aloude prestige onherstelbaar geknakt was en dat de afscheiding van Brazilië niet zou te verhinderen zijn.quot;

In het verhaal zijner „Eerste Zee-Reizequot;, heeft de Heer Q. M. R. Vur-Hüëll, togt- en lotgenoot van Baud, een aantal avonturen, tijdens hunne gevangenschap, in Brazilië ondervonden, uitvoerig geschetst. Een derzeive is te merkwaardig, om niet overgenomen te worden in dit deel dezer levensschets. Wij zullen daartoe de voorstelling van den Heer Veu-Huëll zeiven, zoo beknopt mogelijk, wedergeven. Vooraf een enkel woord over de aanleiding.

Op een' morgen kwam een hunner Fransche kennissen, de pluimenmaker Louis, hun een bezoek brengen en tevens uitnoodigen om hem te vergezellen op een reisje naar St. Omer, eene kleine stad, gelegen aan de oevers van de rivier Sergipe del Conde, in het binnenste der baai, waar hij eenig geld van eenen Portugeschen koopman moest gaan ontvangen. Hij schilderde hun zoovele genoegens van dit uitstapje voor, dat Baud en Verhuëll besloten, zonder kennisgave aan of verlof van hunnen bevelhebber, op reis te gaan. Twee dagen later bevonden zij zich te St. Omer.

„Wij gingen (zoo verhaalt Veu-Huëll (¹⁰), de breede stille straten van St. Omer door, voorbij het Raadhuis, een aanzienlijk gebouw, en eenige kerken. Een klein, tanig, mager persoontje met zwarte doordringende oogen, in eenen gestreepten jas gekleed, stond voor de deur zijner woning, en noodigde ons, met de woorden: „de Heeren zijn vreemdelingen!quot; binnen te treden, ontving ons met eene Oostersche beleefdheid, en bood ons, volgens landsgebruik, zijn geheele huis aan. Schijnbaar zeer in zijn schik, vreemdelingen te ontmoeten, geleidde hij ons in eene ruimere kamer, en bood ons zitplaatsen en ververschingen aan.

EERSTE HOOFDSTUK. 178!) —1810.

„Volkomen gerust en nergens erg in hebbende, namen wij zijn aanbod aan. „Ik zal zorg dragen, dat U niets ontbreekt, Signers!quot; zeide hij met eene vleijende stem, „vergeef mij, U een oogenblik alleen te moeten laten,quot; en daarop verliet hij ons, onder een stroom van pligtplegingen, de deur van het vertrek van buiten sluitende. Dit bevreemdde ons wel eenigzins; doch wij dachten, dat hij, verdiept in zijnen ijver om ons goed te onthalen, zulks uit verstrooijing gedaan had. Reeds hadden wij den indruk van zijne zonderlinge handelwijze vergeten. Hoezeer ontroerden wij niet, toen hij, van eenige gewapende, in mantels gehulde geregtsdienaars vergezeld, binnen trad, zich als een tweede Tar tuffe ontmaskerende, meteenen helschen glimlach op 't gelaat, onder de woorden: „Pege los trés ladraons,quot; vat de drie dieven! ons wilde laten aanpakken. Wij smeten de kerels van ons af. — „Wij zijn edellieden en officieren „van den Koning van Holland, onder bescherming der regering van „Portugal! Wij laten ons niet als schelmen aanpakken.quot;

„De kracht, waarmede wij dit uitriepen, de verachtelijke blikken, die wij op onzen verrader wierpen, maakten zoo veel indruk, dat zij allen terug weken. Gelukkig dat wij zoo veel op deze snaken vermogten; want waren zij stoutmoedig genoeg geweest onze zakken met geweld te doorsnufFelen, waren de teekenachtige schetsen, die ik gemaakt had, voor den dag gekomen, het ware genoeg geweest, om onze positie alleronaangenaamst te maken, daar wij geen enkel bewijs bij ons hadden, waaruit blijken kon, wie wij eigenlijk waren.

„Men had ons voor spionnen kunnen houden. Wij drongen er ernstig op aan, om bij den eersten overheidspersoon van de stad gebragt te worden. Een zeker genoegen blonk uit de zwarte oogen van den creool. Wij arme vreemdelingen zaten in de fuik.

„Als booswichten, omringd van eene gewapende bende, bragt men ons naar het raadhuis. Doch de heer regter, Signor Juye, verkoos ons geen gehoor te verleenen. Een oud, bleek, mager man, met een groote bos sleutels, kwam te voorschijn, gelastte ons hem te volgen door eenen langen donkereu gang. Eene groote deur, met een vierkant gat er in van zware tralies voorzien, ging open. Stilzwijgend liet men er ons binnen treden. Krakend ging de deur toe; de zware sleulel draaide dubbel rond. Wij waren gevangenen. Verstompt zagen wij elkander sprakeloos aan. Ziedaar het gevolg

kkuste hoofdstuk. 1789—1810.

eener jeugdige onbezonnenheid! Waarom geen verlof gevraagd, ons voor eenige dagen van St. Salvador te mogen verwijderen? Hoe zoude onze goede overste te moede zijn ? Hoe lang zoude men ons hier opgesloten houden? Onze goede Franschman deed zich zeiven de sterkste verwijtingen, ons in zijn ongeluk medegesleept te hebben; wat kon dit alles ons baten? Het lag er toe. Baud zag vooreerst de zaak zoo ernstig niet in, en riep uit: „Welk eene romantische episode in ons dagboek.quot;

„Wij schreven met potlood een brief aan den regter, ten einde hem met onze personen bekend te maken, en met de eigenlijke, zoo geheel onschuldige, reden van onze komst te St. Omcr, in de hoop, dat de cipier terug zoude komen, en hij zich zoude willen belasten dien brief te overhandigen. Eindelijk kwam hij ons drinkwater brengen. Wij smeekten hem dringend, onzen epistel aan den regter, zoo spoedig mogelijk over te geven. Zonder een woord te spreken, nam hij dien aan, knikte en ging heen. Wij namen nu onze gevangenis op. Het was een tamelijk groot vertrek, met gewitte muren, verlicht door twee vensters, met dikke ijzeren tralies. Onder eene kleine nis, waarin een heilig beeldje stond, was eene groote kist geplaatst, die niet gesloten was; het deksel opligtende steeg er eene benaauwde stank uit op. Daar lag een zeer groot aantal van lederen riemen gemaakte zweepen in, dik omkorst met geronnen bloed. Deze bewijzen eener gestrenge geregtigheid deden ons nog beter gevoelen, waar wij eigenlijk waren. Door de tralies heen naar buiten ziende, zagen wij den geeselpaal op een eenzaam grasveld voor ons. „Hoe romantisch!quot; riepen wij uit, en eindigden met ons ongeval den spot te drijven.

„De dag verliep. Niemand scheen zich over ons te bekommeren. De hongersnood kwam ons wat al te romantisch voor, daar wij zijnen prikkel begonnen te gevoelen. Terwijl wij hierover spraken, verscheen er een zwarte kop voor het getraliede gat in de deur. De oogen glinsterden ons toe. Het was een vriendelijke negerjongen. „Wat wilt gij?quot; was onze vraag.quot; Hij zeide tot de gevangenis te behooren, en belast te zijn om diensten aan de gevangenen te bewijzen. Wij gaven hem geld, om ons wat manioc, drooge visch, of carne de sertao, in de zon gedroogd en gezouten ossenvleesch en eenige vruchten te koopen. Steeds verwonderd, dat men ons de eerste behoeften des levens onthield, begonnen wij

EEKSTE HOOFDSTUK. 1789 — 1810.

te bedenken, dat mogelijk de cipier zelf de verzorger der gevangenen was, en dit wel als een emolument van zijnen post. Wel-ligt zag hij ons voor grooter heeren aan, dan wij waren, en derhalve van gespekte beurzen voorzien. Hij kon hopen, dat de honger ons zoude noodzaken, tot hem onze toevlugt te nemen.

„Van den regter vernamen wij niets, even zoo min als wij het. noodige verkregen, om den nacht eenigzins gemakkelijker, dan op den harden vloer, door te brengen. De kist met de stinkende zweepen was ons eenig meubel. Reeds begon de avond te vallen Als de negerjongen ons bedrogen had!! — Wij waren flauw van honger. Eindelijk verscheen hij voor de tralies, en bragt ons het zoo zeer benoodigde voedsel. Wij gaven hem eene kleinigheid voor zijne moeite. — „Wij zijn arme vreemdelingen en kunnen niet veel missen.quot; — „Ik. wil gaarne alles voor niets voor ü doen, Signors!quot; — was het antwoord van den jongen Africaan. Op den vloer neder-zittende, deden wij ons sober maar hartelijk maal, en dronken uit de groote kruik een slok water toe. De trouwe neger had ons meer gebragt dan wij noodig hadden; het overschot werd voor een ontbijt bewaard.

„Spoedig was het volslagen duister, de deur ging open, en de cipier, zonder op eene onzer vragen te antwoorden, ontstak een klein lampje voor het heilig beeldje, en ging weder heen. Een dof licht schemerde om ons heen, en wij begonnen te verzinnen, hoe, op de best mogelijke wijze, den langen, akeligen nacht door te brengen. Wij wandelden op en neer, toen wij onder ons een dof gerammel van ketens vernamen, en gemompel van menschenstem-men. Door eene reet van den vloer ontdekten wij, bij eene schemering van licht, een aantal met ketens aan elkander geklonken negers, die in dezen kelder voor den nacht opgesloten waren.

„Daar wij den geheelen dag in beweging geweest waren, gevoelden wij ons vermoeid. Van de weinige kleederen, die wij bij ons hadden, maakten wij een bundeltje om onze hoofden op te doen rusten, en vleiden ons op de planken neder. NaauAvelijk waren wij in rust, of een vreeselijk gedruisch deed ons verschrikt opstuiven. Men begon met eenen ijzeren stang langs de tralies van onze vensters te ratelen, dat hooren en zien verging, denkelijk om te onderzoeken, of de ijzeren stangen ook doorgevijld waren. Toen deze helsche serenade ophield, was alles weder doodstil; ons

eerste hoofdstuk. 1789—1810.

lampje ging bij gebrek aan olie uit. Nu cn dan rammelden de ketens onder ons. Wij schikten ons weder op de harde legerstede en sliepen met den hartelijken wensch naar den dageraad weder in.

„Een buitengewoon gedruisch onder ons deed ons ontwaken. De arme, geketende negers werden gewekt, om hunnen strafarbeid aan te vangen; een bewijs, dat het daglicht spoedig zoude aanbreken. Pijnlijk door al de leden, huiverende van de dampige, kille nachtlucht, rezen wij op, en liepen eens frisch ons vertrek op en nêer, om doorstraling in het bloed te verkrijgen. De eerste stralen van de liefelijke morgenzon speelden door de tralies en deden ons geheel en al bekomen. Wij ontbeten met het overschot van den vorigen dag, ons vleijende spoedig een einde aan onze ellende te zien.

„Om den tijd te verdrijven, maakten wij van onze zakdoeken ballen, daar wij mede kaatsten. Dit buitengewoon gerucht, had een zeer lief, jong, meisje naar onze tralies in de deur gelokt. „Gom esta lindo mocinha!quot; „Hoe vaart gij lief meisje!quot; riepen wij uit, onder liet toewerpen van kushanden. Zij glimlachte en verdween, toen wij naar de deur liepen. Wij gingen voort met kaatsen, toen een aantal vruchten cn andere levensmiddelen in ons vertrek geworpen werden. Wij zagen het blanke handje, denkelijk van hetzelfde lieve kind; — en weg was het weder. — Deze onverwachte weldaad vervulde onze harten met de warmste dankbaarheid. Hoe gaarne hadden wij het lieve kind met honderden kussen willen bedanken. Wie was die weldadige engel? — Terwijl wij ons in allerhande gissingen verloren, kwam onze zwarte vriend , met een vriendelijk gelaat, ons vragen, of Avij niets noodig hadden. Wij verhaalden hem ons voorval met het meisje. „Dat is zeker Donna Chiginha, de dochter van den cipier geweest; spreekt er niet van, Signors! aan den vader: deze zou gewis boos worden.quot; Wij beloofden zulks, hem verzoekende. Donna Chiginha uit grond van onze harten duizendwerf te bedanken. Wij lieten hem evenwel, om zeker te zijn van geen gebrek te lijden, nog eenig proviand halen. De neger wist zeer goed, wie de oorzaak van onze gevangenschap was, en beklaagde ons, op zijne wijze, dat we in handen van dien slechten blanke gevallen waren. Don Coeliio (zoo heette de cipier) was in de stad bekend onder den naam van Traballiado (twistzoeker). Wij hadden nu overvloed, een lief kind zorgde voor ons,

kerste hoofdstuk. 1789—1810.

en dus zouden wij van gebrek niet omkomen: wij schikten ons daarom maar getroost in ons lot.quot;

Toen die opsluiting na eenige dagen nog niet eindigde, begonnen Ver-Huëll en Baud elkander ernstig aan te zien en bekommerden zij zich, hoe hun brave bevelhebber, de overste Kheekel, te moede zoude zijn over de plotselinge verdwijning van twee zijner officieren. Doch twee dagen later ging de deur, die reeds op het nachtslot gedaan was, andermaal open. „De cipier (zoo vervolgt Veu-Huëll) stond voor ons. Wij staarden hem aan. „Volgt mij, Signors!quot; Wij hadden niet veel tijd noodig, om daaraan te gehoorzamen. Wat wij te gemoet gingen, was voor ons een raadsel; doch wij hoopten het beste, en traden welgemoed ons akelig verblijf uit. Het was als of er een nieuw leven voor ons aanving; zoo dierbaar is die lieve vrijheid, en zoo wordt zij op prijs gesteld, wanneer men van haar beroofd is! Van geregtsdienaren omringd, gingen wij den langen, donkeren gang door, en kwamen in eene ruime, van lantaarns verlichte, vestibule, waar een aantal personen vergaderd waren, die uit ëén gingen, om ruimte voor ons te maken. De cipier maakte eene eerbiedige buiging voor een kort in een gedrongen statig persoon, geheel in het zwart gekleed. Dit was de zeer gestrenge signoria regter. Met het hoofd in den nek en den neus in den wind, zag hij ons met waardigheid aan. Ten einde nog meer indrukwekkends aan dit verhoor te geven, was hij omringd van een aantal geregtsdienaren. Wij zagen hem stoutmoedig in het aangezigt, en waagden het, bewust van onze onschuld, dien norschen Heer, met al den trots van beleediffde FidaWs.

o o *

van het hoofd tot de voeten op te nemen. Ik geloof, dat wij verkeerd handelden. In alle gevallen waren wij in zijne magt. Hij vroeg op eenen hoogdravenden toon naar onze namen. Wij antwoordden dat hij die reeds weten moest, indien do cipier zich van zijn pligt gekweten had door hem onzen brief te overhandigen, en dat wij niet nalaten zouden den Graaf da Pokte (den Gouverneur van Bahia), in wiens gezelschap wij dikwerf kwamen, een verslag te geven van de onwaardige handelwijze, waarop wij, Koninklijke Hol-landsche zeeofficieren, onder de bescherming van den Koning van Portugal behandeld waren geworden. „Bah! wij zullen u naar St. Salvador terug laten voeren,quot; was het eenige antwoord; en, voegde hij er met nadruk bij, „op eene wijze, die met mijne pligten strookt.quot;

EKUSTE HOOFDSTUK. 1789—1810

Op zijne bevelen, traden eenige geregtsdienaren voor met kluisters en ketens. „Sluit die drie Signers aan elkander.quot; Doch even spoedig waren die kerels teruggestooten, daar wij zulk eene schande, krijgslieden en edellieden onwaardig, niet wilden ondergaan. Nu werd onze signoria eerst regt boos. „Wat,quot; zeide hij, „gij weigert de kluisters van den Koning onzen Heer te dragen, daar zelfs een Portugeesch Fidalgo eene eer in stelt.quot; Wij antwoordden spottende, dat wij zeer gewillig die hooge eer aan zijne Fidalgo's gunden, dat God zij gedankt, in ons vaderland niet dan de grootste schurken met die eereteekens versierd werden; doch onze Fransche vriend fluisterde ons toe: „Geeft in Gods naam toe. want gij weet niet _k waar die domme kerel toe in staat is. Denkt aan onze gevangenis en ledige beurzen.quot; Wij volgden zijnen raad en boden onze handen aan. Als oorzaak van ons ongeluk, begeerde de lieer Louis zelf in het midden, tusschen ons beiden, gekluisterd te worden.

„De regter zag ons zegevierend aan en riep uit: „Voert hen weg;quot; en oogcnblikkclijk traden vier suppoosten van het gei'egt voor, met lange rapieren gewapend, die zij onder hunne mantels verborgen hadden, en men leidde ons naar buiten. Aan den oever gekomen, gelastte men ons in eene zeilree liggende Lancha te stappen.quot;

Te St. Salvador teruggekomen werden zij, op last van den Gouverneur, van hunne ketens ontslagen en in vrijheid gesteld, onder betuiging echter van het leedwezen des landvoogds, dat zij zich door eigen schuld eene mishandeling op. den hals hadden gehaald, door buiten zijn verlof de stad te hebben verlaten, daar hij niet zou geweigerd hebben hen van eenen pas te voorzien, indien zij lust hadden uitstapjes naar de omstreken te doen. Zij bekenden, in dit opzigt, schuld, doch meenden zich te i'egt te beklagen over de te St. ürner ondergane onmenschelijke bejegening. De overste Kueekel ontving Ver-Huell en Baud natuurlijk niet, zoo als gewoonlijk, vriendelijk, maar was toch blijde over hunne behouden terugkomst. Nimmer was hij echter lang in eene kwade luim, als een misslag openhartig beleden werd. Kn die schuldbekentenis werd dan ook zonder omwegen afgelegd.

Het verblijf van eene kostbare hofhouding in Brazilië, de noodzakelijkheid om te voorzien in het onderhoud van een aantal oorlogschepen, ambtenaren en uitgewekenen, dit een en ander had de

3

eerste hoofdstuk. 1789—1810.

koloniale geldmiddelen weldra uitgeput. De daggelden werden aan Ver-Huëll en Baud niet altijd geregeld uitbetaald, en men verlangde niet beter dan van hen en hunne reisgenooten ontslagen te worden. Wie buiten bezwaar der Portugesche schatkist naar elders wilde vertrekken, verkreeg daartoe zonder moeite verlof. Hun klein hoopje verminderde gestadig. Ook aan Baud werd, den 23 September 1809, zoowel door zijnen kommandant, den overste Kreekel, als door het Portugeeseh Gouvernement schriftelijk verlof verleend, om Si. Salvador te verlaten , ten einde naar de Vereenigde Staten van Noord-Amerika te vertrekken, „onder verpligting echter van zijnen kant van daar te trachten gelegenheid te vinden, naar Batavia of Holland met het minste tijdverzuim voort te konjeu.quot; De genoemde kommandant voorzag hem tevens van een brief aan den Minister van Marine en Koloniën, waarbij hij Jean Chrktien Baud „wegens een goed gedrag en theoretische kundigheden ten sterkste aanbeval en verzocht, dat hem mogt worden toegestaan het examen als Luitenant ter zee af te leggen, opdat hij als zoodanig zou geplaatst worden.quot; Baud vond nu weldra gelegenheid van dat verlof gebruik te maken. De staatkundige gebeurtenissen, die Portugal tot een Fransch wingewest en Brazilië tot den zetel van het Portugeeseh bestuur gemaakt hadden, verbraken als van zelf de kluisters van het koloniaal stelsel, die Brazilië dusver had gedragen. De handel, vroeger in den strengsten zin tot den moederstaat beperkt, werd op eenmaal vrij. Engelsche en Amerikaansche handelshuizen kwamen zich in de havens van Brazilië vestigen, en verkregen weldra een ruim aandeel in den in- en uitvoerhandel. De gemeenzaamheid van Baud met de Engelsche taal had hem gestadig met de nieuwe inwoners in aanraking gebragt, en zoo maakte hij ook kennis met den heer Howland van Baltimore, die met het hem toebehoorend schip Mary-Ann zijn geluk was komen beproeven op de Braziliaansche markt. Hij had de goedheid Baud den vrijen overtogt naar Baltimore aan te bieden, mits hij dienst deed als tweeden stuurman; eene verpligting, die hij met blijdschap op zich nam als eene nieuwe oefenschool voor het beroep, dat hij steeds beminde. Op den 25 September 1809 verliet de „Mary-Annquot; de Allerheiligen haai en liet na eene vrij lange reis, waarvan het laatste gedeelte onstuimig was, het anker vallen voor Baltimore.

Baud bevond zich nu in de nieuwe wereld, het land der burger-

eerste hoofdstuk. 1789—1810.

lijke en staatkundige vrijheid, dat, drie jaren geleden, het doel was geweest van zijne wenschen. Dddr te blijven was eene van de vele gedachten, die hem door het hoofd speelden, maar hij kon het niet dan na vooraf te hebben verkregen een eervol ontslag uit de Hol-landsche zeedienst.

Deze zwarigheid was echter niet de eenige. Gedurende de vaart van Bahia naar Baltimore had hij zijne reisgenooten meermalen over eene zoodanige vestiging geraadpleegd, maar hem waren toen vele ontmoedigende bijzonderheden medegedeeld ten aanzien van de ondragelijke kwellingen, die de Amerikaansche vlag gestadig te verduren had, zoowel van de visitatiën der Britsche oorlogschepen, als van het door Frankrijk en Engeland aangenomen blokkade-stelsel. Elk oogenblik kon het Gouvernement der Ver-eenigde Staten door de getergde openbare meening gedwongen worden den oorlog aan Engeland te verklaren. Reeds den 22 December 1807 was door de Republiek een embargo gelegd op alle Amerikaansche schepen , ten einde ze op die wijze aim de kwellingen der oorlogvoerende partijen te onttrekken. Aan walvischvangers en schepen, bestemd om Amerikaansche eigendommen uit vreemde landen weg te voeren, waren in den loop van het jaar 1808 bijzondere vergunningen verleend; en het is waarschijnlijk aan die uitzonderingen dat de komst van de „Mary-Annquot; in Bahia mogt worden geweten. Den 31 Maart 1809 was het algemeen embargo wel opgeheven en de gemeenschap met Engeland en Frankrijk verboden, door de bekende Amerikaansche „Act of non intercourse,quot; maar de spanning was uitermate groot en dreigde elk oogenblik tot eene uitbarsting te komen.

Baud begon te vermoeden, dat de Amerikaansche koopvaar-dijvaart hem wel eens zou kunnen voeren naar de Engelsche pontons of erger nog naar het Engelsch oorlogschip, wanneer men weigeren most hem als Hollandsch zeeofficier te erkennen. Er moest intusschen een besluit genomen worden, want zijne beurs was ledig, zoo als blijkt uit eenen brief aan zijnen vader, geschreven den dag voor zijn vertrek van Bahia. ,,Van kleêren (dus luidde die brief) ben ik zeer schraal, van geld in het geheel niet voorzien. Ik steek in zee met Steenstra's Stuurmanskunst in den zak, met mijn octant op zijde en met het hoofd vol onbekookte projecten.quot; Maar wilde hij zich ook al niet in de Vereenigde Staten vestigen, de omstan-

3'

eerste hoofdstuk. 1789--1810.

digbeden dwongen hem echter daar eenigen tijd te blijven, zoodat hij moest omzien naar eene kostwinning, want er was te Washington geen Hollandsch zaakgelastigde, die voor zijn onderhoud zou hebben kunnen zorgen.

De heer Howland was zijn toevlugt. Zijn raad werd ingenomen.

„Gij zijt jong en sterk (was zijn antwoord) en behoeft dus, in afwachting van betere tijden, geen gebrek te lijden. Koop u een bijl en begeef u naar de westelijke ontginningen, daar kunt gij een ruim daggeld verdienen met het omhakken van boomen. Zeer vele matrozen doen dit thans, omdat de „non intercoursequot; de transatlantische vaart geheel doet stilstaan. Wilt gij dat voorbeeld niet volgen, verhuur u dan als matroos op een der schepen, die naar den golf van Mexico, naar Brazilië of naar de West-Indische eilanden varen. Die vaart is evenwel niet druk en biedt welligt geen dadelijk werkend hulpmiddel aan.quot;

Alvorens houthakker te worden deed Baud eene poging om als matroos te worden aangenomen, en dit gelukte hem weldra aan boord van het naar N'ieutv-Or leans bestemde schip „Missouri Captn. Hart. Toen hij zijn naam zou teekenen op de scheeps-monsterrol deed zich eene onverwachte zwarigheid voor. Hij kon niet bewijzen dat hij „burger van de Vereenigde Statenquot; was, en alleen de zoodanigen werden als matrozen toegelaten, om botsingen met de Engelsche oorlogschepen te vermijden. Men wees hem eerst den weg aan om de ontbrekende hoedanigheid te verwerven. In de gasthuizen en slaapsteden, waar dikwijls matrozen sterven, moest hij een certificaat van burgerschap van een overledene trachten te bekomen, waarvan het signalement met het zijne overeenkwam. Lukte dit niet, dan moest hij „bij Jemmy Fa reel in de wieg.quot; Gedurende de stroeve verhouding met Engeland was namelijk een „Sir,quot; James Farell genaamd, op het denkbeeld gekomen om zich zeiven aan een middel van bestaan en den Amerikaan-schen Vrijstaat aan een aantal nieuwe zeevarende burgers te helpen door de volgende kunstgreep. De kandidaat-burger begaf zich naar Farell (in de wandeling Jemmy Farell genaamd) en werd verzocht zich eenige oogenblikken door hem te laten wiegen in eene daartoe ingerigte wieg. Nu ging men gezamenlijk naar den magistraat en daar had het volgende gesprek plaats:

eerste hoofdstuk. 1789—1810. 37

Farell. Hier is een Araerikaansch burger, die zijne papieren verloren heeft en een nieuw certificaat van burgerschap wenscht te hebben. (Dit gezegd hebbende gaf Farell een papiertje aan den Magistraat, aanwijzende den naam van den kandidaat, zijn ouderdom, zijn beroep en de geboorteplaats, die Farell hem had toegedacht.)

Magistraat. Is deze man inderdaad een Amerikaansch burger?

Fareix. ü ja!

Magistraat. Zag mij uwe redenen van wetenschap.

Farell. Ik heb hem in de wieg gekend.

Magistraat. Kunt gij dat bezweren?

Farell. Daartoe ben ik bereid.

Wanneer daaraan was voldaan, waartoe de gedienstige Farell zich onbezwaard gevoelde, omdat hij die bezwering op zijne wieg toepaste, werd het certificaat verleend en men was Amerikaansch burger voor den geringen prijs van eenige dollars. Het spreekt overigens van zelf, dat de Magistraat, in een zekeren zin, mede-pligtig was aan een bedrog, dat zich schier eiken dag, altoos op dezelfde wijze, herhaalde en daarbij slechts lette op het belang, om het Britsch despotismus op de zee een slagtoffer te ontrukken en aan den Amerikaansch en Vrijstaat eenen nieuwen burger te schenken.

Baud echter beproefde het Amerikaansche burgerschap te verkrijgen zonder medepligtig te worden aan eenen zoogenaamden Mennisten eed. Na eenige dagen zoekens vond hij in een der gasthuizen het certificaat van wijlen Thomas Mills, wiens signalement vrij wel met het zijne overeenkwam, behalve dat hij beschreven werd als hebbende op den linkerarm de getatoueerde initialen T M. Dit verschil was de oorzaak, dat het document hem werd afgestaan voor den prijs van twee dollars.

Baud was dan nu geworden Amerikaansch burger onder den naam van Thomas Mills, en houder van een certificaat, waarbij „John Graff, deputy collector of the district of Philadelphia verklaarde, dat hij hem op de wijze, bepaald in zekere akte van het Congres getiteld: „An Act for the relief and protection of American seamenquot;), bewezen had, dat hij geboortig was van Princess Ann County, in den Staat van Virginia. Als Thomas Mills werd hij nu ingeschreven op de monsterrol van het Amerikaansche schip Missoury en vertrok weldra met dien bodem naar New-Orleans.

38 eerste hoofdstuk. 1789—1810.

Gedurende de eerste dagen kostte het hem moeite zich aan dien nieuwen naam (die bij verkorting Tom luidde) te gewennen. Soms klonk die naam door het gansche schip, zonder dat hij eenig antwoord gaf, zoodat men hem aanvankelijk voor doof hield en de norsche stuurman hem meer dan eens, onder het uitbraken van scheldwoorden, verweet, dat hij dat ligchaamgebrek had verzwegen toen hij dienst nam. Weldra echter had Baud zich geheel met Thomas Mills vereenzelvigd en zou welligt weinig acht op zijn eigen naam hebben gegeven, had die hem niet onverhoeds in de ooren geklonken.

Het zeeleven behield voor hem meer dan eene aantrekkelijke zijde. Het was in zijne schatting een mannelijk, onophoudelijk met gevaren kampend en daardoor een geestverheffend bestaan. Hij maakte reuzenschreden in hetgeen men zeemanschap noemt, en ondervond de zelfvoldoening, dat hij zich zonder iemands hulp geheel door eigen geestkracht het dagelijksch onderhoud had weten te verschaffen. Zijne togtgenooten erkenden weldra zijne meerderheid in kennis en beschaving. De zeekapitein riep zelfs eenmaal zijne hulp in, om in een zeer gevaarlijk vaarwater de juiste plaats van het schip te bepalen door de zoogenaamde buitenmiddagsbreedte, een gedeelte der stuurmanskunst, dat dezen anders zoo bekwamen zeeman zoo vreemd was, dat hij er zich niet aan durfde wagen. In de golf van Florida werd de bemanning van de Missoury gemonsterd en werden de scheepspapieren onderzocht door de officieren van een Engelsch oorlogsfregat. Men trok de echtheid van Baud's Amerikaansch burgerschap niet in twijfel!

Meer dan dertig boeren uit Kentucky, die met groote vlotten de rivieren Olm en ]\[isissippi waren komen afzetten, voeren mede naar Baltimore, om van daar naar hunne dorpen terug te keeren. Al wat hunne boerderijen voor de behoefte van New-Orleans opleverden, levende have niet uitgezonderd, laadden zij op die vlotten, want stoombooten bestonden destijds nog niet.

Eenige dagen voor de aankomst te Baltimore deed eene deputatie van deze boeren aan Baud het voorstel om zich in hun dorp als schoolmeester te vestigen. Toen hij zwarigheden maakte, wilden zij, dat hij het aanbod niet onbeproefd afwees, en dat hij zou beloven, dat hij hen naar Kentucky zou vergezellen, wanneer de „act of non intercoursequot; nog van kracht mogt zijn. Bevielen hem land

eerste hoofdstuk. 1789—1810.

en menschen niet, hij zou met de eerstvertrekkende vlotten weder naar New-Orleans kunnen afzakken. Aan reisgeld zou het hein niet ontbreken. Deze belofte deed hij hun echter niet, hoezeer de gemeenschap met Europa nog altijd gestremd was. De verzoeking was evenwel groot. Hij bleef immers geheel vrij en kon door liet aanbod in schijn aan te nemen een gedeelte der Vereenigde Staten , op kosten van derden, doorreizen. Maar dit zou geen „fair play zijn geweest, want paedagoog wikle hij tot geen prijs worden, dit stond vast. Hem schijnt nog eene andere vrees bekropen te hebben-Hij duchtte namelijk de geroemde schoonheid der vrouwen van Kentucky, waJir, gelijk bekend is, even als in Tennessee, de maatschappelijke zeden de meeste overeenkomst hebben met die van Virgimë, vooral wat de verfijnde beschaving betreft (^l0); en hij wilde zijn gan-sche toekomst niet opofferen aan een onberaden huwelijk. Daar getrouwd, zou hij in de Vereenigde Staten moeten blijven. Daartoe kon hij niet besluiten. Hij nam zich nu voor het heropenen der vaart naar Europa te Baltimore af te wachten. Het kon niet missen (dit was het algemeen gevoelen), of het* voorjaar zou eenige verslapping doen ontstaan in de gestrenge toepassing van de „non intercourse law;quot; een maatregel, die hem verhinderde zijne aanvankelijke bestemming naar Java te bereiken; en hij had op de reis naar New-Orleans genoeg verdiend om, met groote spaarzaamheid, eene niet te zeer verwijderde toekomst te kunnen afwachten, lieeds gedurende zijn vorig verblijf in die stad was hij bekend geworden met een nederig, maar ordelijk huisgezin uit den stand der ambachtslieden, waar kostgangers werden toegelaten. De vader, eenige jaren te voren uit Huil overgekomen, was koffermakor, de oudste zoon was schoenmaker, de andere kuiper; de dochters verrigtten het huiswerk, geholpen door eene gehuurde negerin. Daar had hij voor eenen geriugen prijs eene zindelijke slaapplaats, eene gezonde voeding, een vrij beschaafd gezelschap en een goed voorbeeld, want dit gansche huisgezin was doortrokken van den geest des Christen-doms. De naam van dit huisgezin was Femby; het woonde in Al-lisanna Street, Fell's point.

In het voorjaar van 1810 werd het meer en meer blijkbaar, dat de handel zich op eene hervatting van den vredestoestand voorbereidde. Men zag langs de kaden en werven schepen laden en optuigen, maar noch de nieuwspapieren, noch de op eenige schepen

I!KliSTK IIOOI'DSTUK. 1789 —1810.

uitgestoken plankjes gewaagden van andere bestemmingen dan de „Golf van Mexico, St. Thomas en Brazilië.quot; Baud werd ongeduldig, want de dag op welken de laatste dollar zijne beurs zou veriaten naderde met rassche schreden. In deze stemminsr lan^s de

O o

kaden wandelende, zag hij op zekeren ochtend in de maand April 1810 een fraai driemastschip, gansch opgetuigd en diep geladen, prijken met een uithangbord, waarop in kapitale letters te lezen stond: „to sail for the north of Germany a few hands wanted.quot; Aan boord te stappen, dienst te nemen, zijn naam te teekenen op de scheepsrol en het gewone handgeld te ontvangen, dit alles was het werk van eenige oogenblikken. Men drong er op aan, dat hij terstond zijn kist aan boord zou doen brengen, vermits het schip zou zeilen nadat de twee nog ontbrekende matrozen zouden zijn aangenomen. Opgetogen van blijdschap spoedde hij zich huiswaarts, om alles voor zijn vertrek gereed te maken, toen zijne huisgenooten, die aanvankelijk hartelijk in zijne vreugde deelden, na den naam van Gapt. Brvden (zoo heette de gezagvoerder van het schip) vernomen te hebben, Hem in diepe verslagenheid smeekten, om zijne diensten niet te leenon aan eenen man, die dfiar onder geen anderen naam bekend was dan dien van 5m%-Bryden, een brutale twistzoeker, terwijl hij wegens mishandeling zijner matrozen en zelfs wegens doodslag meermalen voor den regter betrokken was geweest. Zij baden hein mitsdien zijne kist niet naar boord te zenden. Baud meende dien raad te moeten opvolgen en liet aan den scheepsagent het genoten handgeld terug bezorgen. De deelneming van de familie Femby ging echter verder. Beducht dat een twistzoeker als Gapt. Hry'den zich wreken en nog voor zijn vertrek Baud kwellen zou, bezorgden zij hem eene veilige schuilplaats en wel bij eene buiten de stad wonende lersche weduwe, die hare negerin vooraf had uitgezonden , zoodat alleen de vrouw des huizes en hare twee dochters wisten, dat de gedeserteerde matroos van Gapt. Buyden in de kleine kamer op den zolder verborgen was. Daar bleef hij verscheidene dagen zonder iemand te zien, dan de goede weduwe, die hem eten bragt, en zonder iets anders te hooren, dan de begroetingen van „Mariaquot; volgens Lucas Evangelie, „Hail Mary, full of grace blessed are thou among women,quot; gestadig door de vrouwen van het huis ten hemel opgezonden. Na eenige dagen kwam Mary Femby hem Verlossen, wajjt Buyden was vertrokken en men had zich verzekerd.

eerste hoofdstuk. 1789 —1810.

dat de politie hem ongemoeid zou laten, vermits zijn handgeld teruggegeven en door den agent van het sehip weder aangenomen was. Weldra bood zich eone andere gelegenheid aan om naar Europa terug te keeren, namelijk met het Amerikaansche schip Grand Seignior, Capt. Botton, bestemd naar het op de kust van Jutland gelegen eilandje Sijlt. Toen Baud met de goede Femby's afgerekend had, schoot hem niet veel geld over, maar hij maakte er staat op, dat hij bij het verlaten van het schip op de kust van Schleswiq weder genoeg zou hebben verdiend om zijne reis over land van daar naar Holland te bekostigen. Het schip bereikte zijne bestemming in de maand Junij 1810 en vond eene veilige ankerplaats tusschen het vaste land en het eilandje, hetwelk, gelijk deze gansche kust, door het Friesche ras is bewoond. De lading, bestaande in koloniale waren, werd in kleine vaartuigen ontscheept en naar Altona ge-bragt, om van daar binnen Hamburg te worden gesmokkeld. Baud hielp het schip lossen on verschoof het vragen van zijn ontslag zoo lang mogelijk, vermits hij rekende, dat elke dag uitstel zijne beurs met een dollar zou vermeerderen. Eindelijk was het schip gereed, om naar de Vereenigdo Staten terug te keeren. flij verzocht toen zijn ontslag en afrekening aan den kapitein. Zijn antwoord bestond in het openen van een onder zijn bereik liggend boek, bevattende de navigatie-wetten der Vereenigde Staten en in de uitnoodiging van zekere bepaling te lezen, die hij hem met den vinger aanwees. Zij behelsde een verbod aan alle scheepsbevelhebbert om matrozen, burgers zijnde der Vereenigde Staten, in vreemde landen te ontslaan. Baud maakte hem de aanmerking dat hij Hollander was, herinnerde hem, dat hij hem reeds vroeger had gezegd officier bij de Hollandsche marine te zijn, en vroeg, op welken grond hij de bedoelde wettelijke bepaling op hem toepasselijk beschouwde. „Wat gij inderdaad zijt (zeide hij) doet hier niets ter zake. Gij staat op mijne monsterrol bekend als Thomas Mills, geboren in Virginia, en dit is het uitsluitend waarop ik te letten heb. Ik begrijp, dat gij als Hollandsch zee-officier verlangt naar uw vaderland terug te keeren en zal het u niet beletten, maar formeel ontslag kan ik u niet geven. Verlaat zoo gij wilt heden nacht het schip. Ik zal u als deserteur in de monsterrol vermelden en geenerhande poging doen om u te achterhalen.quot; Met deze schikking verklaarde Baud zich tevreden, herinnerde hem dat hij aan verdiend maand-

eerste hoofdstuk. 1789—1810.

geld ongeveer 60 dollars te goed had en verzocht hem die som uit te betalen. Dit weigerde hij volstandig. De fictie van zijne desertie ware dan niet vol te houden. Hij moest, zeide hij, blijven „on the safe side of the law.quot; Hij begreep wel, dat de ander zonder geld niet kon reizen , maar dat was niet zijne zaak.

Toen Baud bij zijne scheepsmakkers terugkeerde was de verontwaardiging over de wettige huichelarij van den kapitein algemeen. Men schreef zijne weigering alleen aan inhaligheid toe. „Hij wildequot; zeiden zij, „de zoo zuur verdiende 60 dollars in zijn eigen zak steken. Hij stond bekend als een vrek!quot; Nu stelde een der matrozen eene algemeene monstering der beurzen voor. Zij leverde niet veel op, want het weinige geld, hetwelk sommigen uit Baltimore hadden medegebragt, was op het eiland Sylt verteerd. Wat er nog over was werd Bald ter hand gesteld, en eenige uren daarna stond hij op den zeedijk in het hertogdom Schleswig, met 10 dollars in den zak, waarvan hij 3 5 verschuldigd was aan de edelmoedigheid zijner togtgenooten en inzonderheid aan het voorbeeld door zekeren Jack Salisbury aan de overigen gegeven. Levenslang herinnerde Baud zich met aandoening deze weldaad van den goeden Jack.

Een marsch van drie dagen bragt hem te Huswn, alwaar hij zich tot den burgemeester vervoegde, in de hoop, dat hij hem zou voorzien van eenig beschermend document, want sedert zijn vertrek van boord was hij meermalen opgehouden en onderhouden geworden door Deensche patrouilles, die hem blijkbaar als een verdacht persoon beschouwden. In dezen burgemeester vond hij een vriend der Hollanders. Hij \vas meermalen in Amsterdam geweest, was er steeds goed behandeld geworden, nam gereedelijk de waarheid aan van zijn verhaal en gaf hem een volledig paspoort, hetwelk hem in staat stelde Schleswig en Holstein verder door te trekken, zonder ander oponthoud dan dat, hetwelk uit de overmatige zonnehitte aan zijne gezwollen voeten ontstond. In het begin van Julij bereikte hij Hamburg en ruste daar totdat de zwelling zijner voeten was geweken. Zijne beurs liep snel ten einde en het was gemakkelijk te berekenen, dat hij buitengewone hulp niet zou kunnen ontberen. Een voorschot in geld werd hem door de fransche militaire overheden geweigerd, maar men gaf hem den 9 Julij 1810 eene „feuille de routequot;, waardoor hij regt verkreeg op huisvesting en voeding volgens de militaire reglementen. Te Hamburg vernam Baud de

EKUSTE HOOFDSTUK. 1789—1810.

abdicatie van koning Lodewijk (1 Julij 1810) ten behoeve van zijnen zoon en tevens het gerucht, dat de geheele inlijving van Holland bij Frankrijk onvermijdelijk was geworden. Daaraan schreef men het toe, dat een gedeelte der fransche troepen, in en rondom Hamburg gelegerd, last bekwam de Hollandsche grenzen te naderen. Diep troffen hem deze tijdingen. Zij waren een spoorslag om zich niet langer dan- noodig te Hamburg op te houden.

Den 10 Julij nam hij zijn staf weder op en marcheerde over Tostedt, Rothenhurg, Ottersberg, Bremen, Wildeshauseii, Cloppenburg, Löningen, Lingen en Nordhorn naar het diepgezonken Vaderland. Deze voor eenen zeeman geheel ongewone voetreis leverde over het algemeen geene der vermelding waardige bijzonderheden op. Hij vond overal goede menschen, genegen om den armen matroos welwillend toe te spreken en hem eenige verversching te geven, waarna hij zich afgemat aan hunne deuren nederzette en naar den kortsten weg vroeg over de barre heide. Maar twee zonderlinge ontmoetingen, waarvan eene nog in Holstein plaats had, mogen hier toch niet onvermeld gelaten worden.

Itzehoe, de hoofdstad van dat Hertogdom, grenst ten noorden aan eene uitgestrekte heide. Zijn laatste nachtverblijf was veertien uren gaans verder. Dien afstand in twee marschen te deelen was onmogelijk. Hij moest dien in eens afleggen. Tot dat einde vertrok hij met het aanbreken van den dag. Tweemaal dwaalde hij van den goeden weg af, nergens temperde eenige schaduw de brandende zonnehitte, zoodat, toen hij omstreeks schemeravond de poort van Itzehoe bereikte, vermoeidheid hem deed nederzijgen. Op korten afstand zag hij een logement, en hoezeer het naar den uiterlijken schijn niet nederig genoeg was voor zijne schrale beurs, besloot hij echter daarheen te kruipen, omdat zijne krachten waren uitgeput. Men wilde hem echter niet binnenlaten, niettegenstaande hij door het vertoonen van eenige dollars den Heer „Wirthquot; trachtte gerust te stellen. Zijn bestoven matrozenpak en zijn verbrand aangezigt ontlokten hem, als een laatste woord, „fort, wir logiren keine hal-bunken!quot; Verder kruipende zag Baud een bierhuis. Hier zette hij zich op den stoep neder en vroeg, tegen betaling, een nachtverblijf. De hospes erkende dat zijn huis een logement was, maar voegde er bij: „alleen voor reizende kleermakers, en daar gij zeeman zijt mag ik u niet aannemen.quot; Al pratende werd het mede-

ekuste hoofdstuk. 178!) —1810.

lijden van den man opgewekt. Hij was niet ongenegen van den strengen regel af te gaan, maar had juist op dien dag een groot aantal reizende leden van het kleedenuakersgild in huis (wier vrolijk gezang hein uit eene binnenkamer in do ooren klonk), zoodat hij aan de inspraak van zijne mensehlievendheid geen gehoor kon geven, zonder te worden bestraft. Nu stelde Baud hem voor zich te belasten met zijne dringende bede aan de zingende snijders, om voor ditmaal een ongelukkigen zeeman in hun hospitium op te nemen. Dit gezantschap nam de waard op zich en keerde weldra weder met eene deputatie, die, na zich van zijn ligchamelijk onvermogen te hebben verzekerd, hem de verzochte toelating, als bijzondere gunst inwilligde, uit naam der gansche broederschap.

Löningen was eene der plaatsen in zijne „feuille de routequot; als nachtverblijf aangewezen. Toen Baud zich aan het huis van den adjunct-maire vervoegde tot het bekomen van een briefje van inkwartiering, werd hem de deur geopend door eene jonge dienstmaagd. Nauwelijks had zij hem gezien, of zij vloog, van blijdschap gillende, hem om den hals met den uitroep: „Bist du es Jan Soeteman?quot; en deed hem, zonder zijn antwoord af te wachten, eene reeks van vragen over zijn van waar en waarheen? Baud vond in de ontmoeting iets zoo koddigs, dat hij zich de voor Jan Soeteman bestemde liefkozingen liet aanleunen en het meisje in het denkbeeld versterkte, dat hij inderdaad de verloren minnaar was. Weldra had hij daarvan berouw. De adjunct-maire wees hem de voornaamste herberg van het dorp tot verblijf aan. Nauwelijks was hij in de gelagkamer gezeten, of hij zag menschen binnentreden, uit Avier gefluister met den hospes en met elkander en uit wier blikken hem duidelijk bleek, dat hij het voorwerp hunner nieuwsgierigheid was. Hun aantal nam snel toe. Het bestond uit mannen en vrouwen, blijkbaar uit hunnen dagelijkschen arbeid geroepen. Ten laatste had in een der hoeken van het vrij groote vertrek een overleg plaats, en eindelijk stapte een man van middelbare jaren voorwaarts en sprak hem op eenen ernstigen toon aan. „Nauwelijks, zeide hij, had men van de dienstmaagd van den adjunct-maire zijne terugkomst in zijne geboorteplaats vernomen, of de gansche familie had zich naar de herberg gespoed, om hem te verwelkomen en hem de verzekering te geven, dat men hem zijne onverklaarbare vlugt reeds lang had vergeven. In stede van met

eerste hoofdstuk. 1789—1810. 45

hartelijkheid door hein te worden ontvangen, waren zij door hem aangestaard als waren zij vreemden; maar dit baatte hem niet. In het huis van den adjunet-maire was hem de erkenning van de identiteit, waaraan trouwens niemand twijfelde, ontsnapt, en nu wilde men de reden weten waarom hij weigerde menschen, die hem zoo vele blijken van liefde gegeven hadden, te erkennen en wilde doorgaan voor eenen vreemden matroos.quot; Deze gemoedelijke toespraak deed de lust tot schertsen bij Baud vergaan. Hij verzekerde den man, dat hij zich bedroog en trachtte dit door de vertooning van zijne „feuille de routequot; te staven. Dit baatte hein niet. Het gansche gezelschap, dat inmiddels nog was aangegroeid, schoot nu toe en omringde hem. Allen spraken hem tegelijk toe. Men vatte hem aan. Liefkozingen, bedreigingen, verwijtingen, alles werd beproefd, om hem te doen bekennen, dat hij Jan Soeteman was en hem te doen beloven, dat hij inderdaad de plaats zijner geboorte niet op nieuw zou verlaten.

Uit dit tooneel, dat meer dan een uur duurde en uit mede-deelingen , die de hospes hem des avonds deed , vernam Baud , dat Jan Soeteman, spoedig na zijne geboorte, zijne ouders had verloren en door zijne grootmoeder was verzorgd en opgevoed. Het kind was geworden de lieveling niet slechts van zijne naastbestaanden, maar van het gansche dorp. In hem zou zich, met der tijd, vereenigen het kleine vermogen van eene welgestelde familie, waarvan al de leden kinderloos waren. Hij was bestemd om broodbakker te worden, en allen zagen reeds met blijdschap het tijdstip zijner installatie in eene bakkerij naderen, toen hij, 18 jaar oud zijnde, plotseling verdween en niets meer van zich deed hooren, dan het losse gerucht, dat hij naar Holland was gegaan, om zijn geluk op zee te beproeven; een gerucht, dat geloofd werd, omdat de jongeling meermalen had laten blijken van neiging tot de zeevaart. Groot was de droefheid geweest over het verdwijnen van den algemeenen lieveling; groot was dan ook de blijdschap geweest toen de mare van zijne terugkomst zich had verspreid , maar evenredig bitter ook de teleurstelling, toen hij onder eenen valschen naam, onbeschaamd , zijne identiteit geloochend en een liefdebetoon van 18 jaren met ondankbaarheid beloond had.

Men deed nu eene laatste poging om Jan Soeteman tot het afwerpen van het masker te bewegen. De grootmoeder, die hem

ek us te hoofdstuk. 1780—1810.

had opgevoed, was nog in leven. Zij werd ontboden en kwam na eenigen tijd, door twee vrouwen ondersteund, het huis binnen. Men verzocht baud te naderen, opdat de hoogbejaarde vrouw hem op haar gemak en van nabij zou kunnen beschouwen. Hij voldeed aan haar verlangen in de hoop , dat de uitspraak van het besje hem van verdere lastige aanzoeken zou bevrijden. Maar hij had buiten den waard gerekend. De oude vrouw verklaarde op de meest stellige wijze, dat hij Jan Soeteman was en herinnerde hem snikkende aan allerlei bijzonderheden van zijne kindschheid; maar toen hij bleetquot; verklaren dat zij zich bedroog, steeg de droefheid der vrouwen en de verontwaardiging der mannen ten top. Baud liet het niet bij bloote ontkenningen, maar trachtte zijne bevestiging met bewijzen te staven. Het baatte hem niet. Zoo riep hij o. a. zijn Hollandsch te hulp om te bewijzen, dat hij inderdaad een Hollander was. Ook dit was vruchteloos. Het was niet vreemd, zeide men, dat hij na drie jaren zwervens in dat land zich de taal der Hollanders geheel had eigen gemaakt, maar zijne stem verried hem, die kon hij niet veranderen. Toen allen omstreeks negen uur des avonds het huis verlieten, kondigde de man, die hem het eerst had toegesproken, met dreigende gebaren het voornemen aan de hulp van het burgerlijk gezag in te roepen, om hem het hervatten van zijn goddeloos en zwervend leven te beletten. — Maar des anderen daaers nam Baud zeer vroeg zijn wandelstaf op en keek menigmaal achterwaarts om zich te verzekeren, dat hij niet vervolgd werd.

Den 23 Julij 1810 over Nauenhaus en Hardenberg te Zioolle aankomende had hij nog juist zoo vele stuivers in den zak, als noodig waren om een roggenbrood en eene plaats in het voor-onder van den Amsterdamschen beurtman te betalen. Den 25 Julij stapte hij geheel geldeloos te Amsterdam aan land, dertig dagen nadat hij het schip „Grand Seigniorquot; op de kust van Schleswig had verlaten. Terstond begaf hij zich naar de landswerf, alwaar hij hoopte, dat men hem de middelen zou verschaffen, om dien dag niet op straat en nuchteren door te brengen, en hem een vel papier zou willen geven, om aan zijne ouders te 's Hertogenbosch kennis te geven van zijne behouden terugkomst in het vaderland. Voor 's hands vernam hij van den stuggen portier niets anders, dan dat hij op het bureau eerst te 10 ure zou kunnen teregtkomen. Daarop wendde hij zijne

EERSTE HOOFDSTUK. 1789—1810. 47

schreden naar de Kalverstraat, in de stille hoop van in dat steeds druk bezochte gedeelte van Amsterdam wel den een of anderen bekende te zullen ontmoeten. Twee keeren had hij reeds de straat op en neder gewandeld eu vruchteloos op de gelaatstrekken der voorbijgaanden getuurd, toen hij eensklaps zijn vader zag voorbijgaan. Deze wierp een blik op hem. Het was alsof zijn voorkomen eenigen indruk op den vader maakte, maar die indruk was vlugtig, want in den haveloozen, bestoven en bruinen matroos herkende hij zijn zoon niet en ging zijnen weg. Baud volgde hem en zag hem eindelijk een vrij groot huis binnengaan, dat geheel het voorkomen had van een bureau. Aan eenen bode, die op den stoep stond, vroeg hij, wie zoo even was binnengetreden; want hoezeer hij zeker meende te zijn zijnen vader te hebben gezien, was de geschiedenis van Jan Soetkman hem nog te versch in het geheugen, om eene vergissing niet mogelijk te achten. Er bestond ditmaal geene vergissing. Die man was geen ander dan zijn vader. Als een gevolg van den afstand van grondgebied aan Frankrijk, bepaald bij het traktaat van 16 Maart 1810, woonde deze niet meer in Hertogen-hosch, maar had hij, als behoorende tot den staf van het Koninklijk Korps van artillerie en genie, eene andere bestemming bekomen, en was, sedert eenige weken, belast met eene fransche liquidatie bij het te Amsterdam gevestigde Ministerie van Oorlog.

Weinige oogenblikken later lag Jean Ohkiótien in de armen zijns vaders.

TWEEDE HOOFDSTUK.

- , ' ^!.....■,

■ ■ s

ï- I

ï W E E DE H O O F D S T U K.

1811-1821.

De tijding der inlijving van Holland bij Frankrijk had het nationaal gevoel van Baud smartelijk getroffen. Het berouwde hem, dat hij niet in Noord-Amerika was gebleven, maar dat berouw kwam te laat. De tiërcering had het burgerlijk vermogen zijner ouders zoodanig gesmaldeeld, dat hij de gedachte om van hen afhankelijk te worden ver van zich wierp. Buitendien liet de fransche conscriptiewet hem slechts de keuze van Napoleon of ter zee of te land te dienen. Hij koos het eerste en bood in het begin van Oogstmaand 1810 den Minister van Marine en Koloniën een uitvoerig verslag aan van zijn wedervaren sedert zijn vertrek uit het Vlie met de brik de Vlieg tot op zijne terugkomst in Holland, met het gevolg, dat hem de bezoldiging als vlaggejonker sedert de promotie van 1808 werd te goed gedaan. Weldra werd hem het bevel toevertrouwd over eene kanonneerboot, hoofdzakelijk bestemd om nieuw aangeworven matrozen te vervoeren van Amsterdam naar het eskader van Texel. Met dat vaartuig was hij in de maand November in de baven van Enkhuizen binnengeloopen, toen een bevel hem bereikte, om zich ijlings te vervoegen bij den Prins Stedehouder, den Hertog de Plaisance, te Amsterdam. Terwijl deze geheel onverwachte order hem verheugde als de voorbode van eene met zijne wenschen overeenkomende verandering van bestemming, was hij niet vrij van ongerustheid, dat de politie bekend was geworden met zijne niet altoos gesmoorde verontwaardiging over het

tweede hoofdstuk. 1811 — 18'J 1.

lot, dat het ongelukkig Holland van den Franschen overheerscher had te verduren. De vriendelijke ontvangst van den Prins Stedehouder stelde hem gerust. „II est question de vous attacher une nouvelle expedition colonialequot; (zeide Z, IT.) Vous en apprendrez les détails a Paris, ou d'après les ordres de l'Empereur vous vous rendrez dans le plus bref délai. Je vous ferai payer de suite fr. 200 par le trésorier de la marine et vous partirez ce soir même, par le courrier aux malles.quot;

Op den 30 November 1810, des avonds te 8 ure, nam hij plaats naast den franschen posteourier en bevond zich den 7 December daaraanvolgende in Frankrijks hoofdstad. De Graaf Decrès, Minister van Marine en Koloniën, ontving hem met welwillendheid. Van hem vernam hij , dat hij bij eene beschikking van dat Ministerie van 8 December 1810, als „enseigne de vaisseauquot; was geplaatst aan boord van het fregat la Mecluse, van 44 stukken, toen liggende te Nantes en bestemd om den Divisie-Generaal Janssens, benoemd tot Gouverneur-Generaal der Fransche bezittingen beoosten Tsle de France, naar Java over te voeren. Men betaalde aan Baud eene o-ratificatie van 600 franken, vier maanden voorschot op het officiers-tractement vau 1800 franken en 140 franken voor reisgeld van Parijs naar de haven zijner bestemming, l¹¹)

Hoe kort zijn verblijf te Parijs ook was, verzuimde Baud niet een bezaek af te leggen bij den Maarschalk Veu-Huëll, die hem Aveleer als Minister van Marine in Holland herhaaldelijk blijken had gegeven van zijne genegenheid Zoodra zijn naam hem was genoemd, werd hij toegelaten. De lotgevallen van de brik de Vlieg waren hem reeds door zijnen neef, den Luit.-t.-Z. Q. M. II. Ver-Huëll , verhaald. Zijne eigene avonturen in Noord-Amerika en de bestemming, die hij thans te gemoet ging, waren de onderwerpen van het gesprek. Bij het afscheid ontbrak het niet aan goeden en har-telijken raad. „De indruk, dien dit gesprek bij mij nalietquot; schreef Baud vele jaren later, „was de verheffing van het zelfgevoel. De nederige Luitenant rees in zijne eigen achting, toen die van den hoog verheven Maarschalk hem zoo duidelijk bleek, en daaraan knoopte zich, als van zelf, het besluit vast, om te volharden in het gedrag, dat mij deze onderscheiding had verworven.quot;

Te Parijs had Baud toevallig de gelegenheid Napoleon te zien. Vernemende dat Z. M. des avonds de groote opera (le Conservatoire

tweede hoofdstuk. 1811 1821

Imperial dc Musique) zou bezoeken, plaatste hij zich vroegtijdig in het paterre. Weldra verscheen de Keizer in de sacramentele unifoim der infanterie, en zijne jeugdige Gemalin, Keizerin Mahia Louise bmuenleidende, omringd van eenen schitterenden stoet. De voorstelling, die uit eene kleine opera (Aristippe) en uit het bekende ballet de Psyche bestond, scheen den Monarch geene verstrooijing te geven. Geenerhande gemoedsbeweging was op zijn gelaat te bespeuren. Hij had het voorkomen van al wat hem omringde te verachten. Ook aan Baud schijnt hij zich voorgedaan te hebben zoo als van dek Pai.m hem later heeft geschetst, toen hij van hem zeide: „Hij (Napoleon,) ontving van de natuur die strenge terughouding, die veel meer van zich vermoeden doet dan zij volbrengen kan en onuitputtelijk schijnt, waar zij slechts rijk is in hulpmiddelen. Aan beleedigende stuurschheid wist hij den indruk te geven, alsof niemand zijne gunst verdiende. Hij geleek een Godheid, die men verzoenen moest, het kostte wat het wilde, wiens ongenade de hoogste vloek wasquot;. (¹²)

Baud reisde in een postkar van Parijs naar Nantes, La Mcxluse en hare reisgenoote la Nymphe trof hij daar echter niet meer aan. Beide waren reeds de Loire afgezakt tot de reede van Maindain, aan de mond van die rivier, en wachtten slechts op een gunstigen wind om zee te kiezen. Derwaarts spoedde hij zich dan ook na een kort oponthoud te Nantes, besteed tot het aanschaffen van een octant, een journaal, eenige boeken en een kleinen voorraad kleeren. C'⁵)

Den 14 December 1810 was Baud aan boord van la Méduse, een geheel nieuw te Paimboeuf gebouwd fregat, waarvan de gan-sche uitrusting de blijken droeg van zeldzame overhaasting. De verw, die het houtwerk binnen en buiten boord bedekte, was nog niet droog; het tuig was nog niet behoorlijk vastgezet. Tax Nymphe was in de nabijheid geankerd. Beide schepen heetten geheel zeilree te zijn en waren voor vijf maanden gevictualieerd. Al de sloepen waren ingezet en men gebruikte vaartuigen, te Maindain te huis behoorende, voor de dagelijksche gemeenschap met elkander en met den wal. Behalve de gewone bemanning, geheel uit Franschen bestaande, bevond zich op elk fregat een Hollandsch zeeofficier (un officier pratique), die de Indische zeeën had bevaren, en een compagnie Hollandsche voltigeurs, alsmede eenige artilleristen, die

t wk ede hoofdstuk. 1811 — 1821.

geloofden op uiarsch te zijn naar Spanje, toen zij naar Oost-Indië werden ingescheept! Voegt men bij dit personeel, hetwelk 430 hoofden bedroeg, een drom van officieren zonder korpsen, voorts eenige burgerlijke en militaire' administrateurs en eindelijk den Divisie-Generaal Janssens en den Brigadier (Adjudant-Kommandant) Albekti met hunne Staf-officieren en twee aan den Generaal toegevoegde Auditeurs van den Franschen Staatsraad, Lareinty en de Panat, dan zal men zich evenwel nog geen juist denkbeeld kunnen vormen van het gewoel en gedruisch, die aan boord van la Méduse heerschten. Een volslagen gebrek aan orde deed die reeds zoo talrijke bevolking nog veel grooter schijnen dan zij was, en het was niet mogelijk eenig bevel te verstaan zonder de hulp van eenen roeper. Bij de dagelijksche oefeningen zag men dan ook elk magt-hebbende, de adelborsten niet uitgezonderd, gewapend met zulke werktuigen, waarvan het gestadig gebruik alweder bijdroeg om het algemeen gedruisch tc vermeerderen. Iedereen dacht overluid over alles wat hij zag en hoorde; het was alsof niemand naar eenig bevel, maar slechts naar eigen luimen dacht te handelen, en men kreeg te midden van dit oorverdoovend gewemel den levendigen indruk, dat dapperheid zonder orde en krijgstucht de overwinning niet kan verzekeren, en dat eene ontmoeting met een Engelsch fregat, zelfs van eene mindere sterkte, onmisbaar zou eindigen met de nederlaag der Méduse. „Tout me plait assez-bien,quot; schreef Baud aan zijnen vader, „si ce netait pas le tapage afFreux qu'on fait nuit et jour. Tout, jusqu'aux moindres cominandemens, se fait par des porte-voix, de sorte qu'une seule fregate fran9aise fait plus de bruit qu une escadre Hollandaise de 50 vaisseaux.quot;

De Generaal Janssens en de Brigadier Alberti ontvingen hem aan boord met de meeste voorkomendheid. Hij werd dadelijk aangesteld als „adjoint de l'État Major.quot;

Een klein Engelsch smaldeel, onder Belle-Isle geankerd, hield de Méduse en Nymphe in het oog. Van den hoek van St. Nazaire zag men de Engelschen onder zeil gaan en den mond der Loire naderen, zoodra de windstreek het uitzeilen dier schepen scheen te zullen begunstigen. Eene ontmoeting met den vijand kwam mitsdien onvermijdelijk voor, wanneer de fransche schepen het zouden beproeven zee te kiezen. De teregt geroemde snelheid dier

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

schepen vermeerderde wel is waar de kansen van ontsnapping, wanneer men eenmaal buiten gaats zou zijn, maar daartegenover stond de zwakheid van het tuig. Ik vind in Baud's in het Fransch gesteld Journaal der reize met la-Méduse aangeteekend: „Nous avons a bord de la Méduse le plus mauvais cordage que j'ai vu de ma vie.quot; Het onder- en stengenwant hing zoo los, dat bij het openteren der matrozen de hoofdtouwen elkander raakten. Dus was het ook met de stengen-pardoens gesteld, zoodat het krachtig zeilvoeren onmogelijk scheen. Een vast tuig, dat hoofdvereischte om te kunnen zeebouwen, scheen bij de fransche marine van dien tijd niet te worden op prijs gesteld. Immers toen Baud, eenige dagen na zijne komst aan boord, op eene bescheidene wijze lucht gaf aan zijne bezorgdheid over den toestand van het schip, door tot den eersten officier te zeggen: „j'espère, Monsieur Andouit , que nous serous bientot favorisés de quelques jours de beau temps afin de pouvoir rider nos haubans qui ne soutiennent presque pas notre mature,quot; was het ontmoedigende antwoord: „nous n'en avons pas l'intention. Cela serait nuisible a la marche de la frógate.quot; Overigens waren met veel overleg maatregelen genomen om de waakzaamheid der Engelsche kruisers te verschalken, zoo als nader blijken zal bij het verhaal van het uitzeilen op den 29 December 1810.

Gedurende de veertien dagen van zijn verblijf op de reede van Maindain gebeurde iets, dat veel invloed had op den verderen levensloop van Baud. Op zekeren dag kwam een brik uit zee opdagen, voerende de fransche vlag. Het vaartuig kAvam niet ten anker, maar zeilde op de reede heen en weder, onder het doen van noodseinen. Een derwaarts gezonden officier keerde weldra terug met het berigt, dat het vaartuig kwam van Isle de France; dat die Fransche kolonie was aangevallen door eene Engelsche expeditie, tegen welke de bezetting reeds verscheidene gelukkige gevechten had geleverd; dat het vaartuig uit de haven van Isle de France ontsnapt was te midden van eene nieuwe en krachtige poging des aanvallers, om het eiland te overmeesteren; dat de uitslag van dat gevecht nog onbekend was toen het vaartuig, door den rook van het schietgevaarte begunstigd, de haven had verlaten, maar dat het heerschend gevoelen was, dat de bezetting, aangevuurd door den uitslag der reeds geleverde gevechten, de Engelsche expeditie tot afdeinzen zou noodzaken. De brik had eene volle

TWKKDK HOOFDSTUK. 1811 1S21.

lading koloniale voortbrengselen, maar geene ankers aan boord. Van daar dat zonderlinge heen en weer zeilen zonder ten anker te komen. Nadat in deze behoefte was voorzien, vernam men meerdere bijzonderheden uit eenige koloniale nieuwsbladen, die aan den Generaal Jansskns werden ter hand gesteld, en waaruit inderdaad bleek van eenen krachtigen en aanvankelijk gelukkigen tegenweer van den kant der militairen en ingezetenen. Nu wilde de Generaal deze heugelijke berigten, bij dagorder, aan de bemanning der beide fregatten kenbaar maken met eene passende aansporing om bij de ontmoetingen, die ook haar, en misschien zeer spoedig, met den gemeenen vijand wachteden, het eervol voorbeeld, op Isle de France gegeven, te volgen. De heer Rkinier D'Ozy, dezelfde hoofdambtenaar, die in 1816 op Java aankwam als Secretaris-Generaal der Hooge Commissie, en die als Raad van Indië met het schip Java Pakket op de Zeeuwsche stroomen in 1827 is verongelukt, door den Generaal als Secretaris aamrevraaerd, was nog niet aan

o cj ' o

boord. Nu kreeg Janssens den inval om aan Baud het opstellen der verlangde dagorder op te dragen , „als een proefstukquot;, dus drukte hij zich uit, „in hoever de fransche stijl van den vader, dien hij in 1797 had leeren kennen, was overgegaan op den zoon.quot; Baud had het geluk zich in de kleur van het proefstuk niet te vergissen. Het was (zegt hij) een „bulletin au petit piedquot;, kort en opwekkend, maar niet brommend en overdreven; zoodat het zonder verandering door den Generaal onderteckend, op zijnen last aan boord van de beide schepen voorgelezen, met een driewerf „Vive l'empereurquot; begroet en daarna aangeplakt werd. Het succes van dit eerste uit zijne pen gevloeide openbare stuk, verschafte hem het voorregt, dat toen de Méduse zonder den verwachten Secretaris was in zee gestoken, de Generaal hem de waarneming dier betrekking opdroeg en beschouwde als behoorende tot zijnen staf.

Den 29 December 1810 beloofde de barometer eene gunstige verandering in den wind, die aanhoudend uit het westen had gewaaid. Tegen den middag dreef' de lucht noordelijk, later N. N, O. Marszeil- en bramra's werden in top geheschen en de zeilen op stootgarens gezet, zoodat het lossnijden van eenige kabelgarens eu het voorhalen der schooten voldoende was om de schepen onder de vierkante zeilen te brengen. De stukken en geweren werden geladen,

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

voorts aan ieder werd nogmaals zijn post aangewezen, met aanbeveling om, onder het uitzeilen, hetwelk in den nacht zou plaats hebben, een doodelijke stilte te betrachten. Alle dieren, die het gebod zouden hebben kunnen overtreden, zoo als honden, ganzen, eenden en hanen, werden van boord gezet; de kompasbuizen werden zoodanig gedekt, dat het licht niet naar buiten kon schijnen en het werd in den nacht, dien men te gcinoet ging, verboden eenig licht hoegenaamd te ontsteken. Te drie ure deed de telegraaf op den hoogen hoek van St. Nazaire het sein, dat de vijand onder zeil ging. Niet voor 's namiddags te 4 ure volgde de Méduse dat voorbeeld. Eene frissche en aanwakkerende bramzeils-koelte uit het N. N. 0. stuwde het fregat langzaam voort. Het was inmiddels geheel duister geworden, maar dit belette het uitzeilen niet, want bij elke ton van het zeegat lag een visschersbootje met een lantaarn, zoodat de loods even goed zijn weg kon vinden als bij daglicht. Bij de Charpentiers verliet hij het fregat en nu waren in eenige minuten alle zeilen bij, om den togt te vervolgen. Het gebod van stilte werd zoo nauwkeurig betracht, dat Baud bezwaarlijk gelooven kon aan boord van de „bruyante Médusequot; te zijn. leder was doordrongen van het gewigt van het oogenblik. Het was meer dan waarschijnlijk, dat men de vijandelijke schepen zou ontmoeten, en dan waren alle kansen, die van de snelheid welligt uitgezonderd, in het nadeel der Franschen. Naar mate de beweging der zee zich meer deed gevoelen, verspreidde zich de zeeziekte onder een driehonderdtal menschen, aan wie men geen verlof had willen geven zich van hunnen post te verwijderen. Zouden al de kran-ken, die ter naauwernood konden overeind blijven, hun mannenmoed herkrijgen bij het vernemen van het eerste Engclsche kanonschot? De meesten durfden er zich niet mede vleien. Die nacht is Baud , zoo lang hij leefde, in het geheugen gebleven. Hij behoorde tot de officieren, die op het dek waren geplaatst en aan wie de taak Avas opgedragen om een goeden uitkijk te houden. Meer dan eenmaal geloofde hij een ongunstig teeken aan den duisteren horizon te zien verschijnen, maar de óenoogige kommandant Raóul stelde hem dan telkens gerust. Hij kon (getuigt Baud) met regt van zich zelven zeggen: „je n'ai qu'un oeil, mais il en vaut trois.quot; Eindelijk brak de trage dag aan. Geene vijandelijke schepen waren te zien, de wind bleef gunstig en men kon geheel zijne

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

aandacht wijden aan den inwendigen toestand van de Méduse. Deze was alles behalve gunstig. De brandspuit ruimde het overtollige spoedig weg! Erger was het met het tuig gesteld. Het onder- en bovenwant, vooral dit laatste, was door het zeilvoeren gedurende den nacht zoodanig gerekt, dat de stengen bijna geen steun hadden; en echter moest worden voortgegaan met het voeren van veel zeil, ten einde van de kust verwijderd te blijven. Nu herinnerde de heer Andouit zich de waarschuwing van Baud en zeide dezen in den hem eigene phraeologie; „vous aves eu raison, je crois bien que la frégate ne jette ses cacatois dans le sac.quot; Men moest nu de stengen één voor één vastzetten, maar dit kon al zeilende niet naar behooren gedaan worden, zoodat in den nacht van den 1 Jannarij 1811, de groote steng 12 voeten boven het ezelshoofd brak. Naauwelijks was eene nieuwe steng opgezet, toen een westelijke storm voor nog grootere onheilen deed vreezen. De hoofdtouwen rekten zoodanig uit, dat men om de vier uren moest halzen, om aan lij de loos in te korten, ten einde de masten niet te verliezen. Toen men cenige dagen later gebruik maakte van een stillen dag om het gansche tuig te voorzien, waren de hoofdtouwen van onder- en stengen-want zoodanig gerekt, dat de juffers elkander raakten en verbonden moesten worden.

Nadat men in de ruime zee was gekomen en zich verzekerd had, dat de X/cduse de gewone eigenschap der fransche fregatten, snelheid, in hooge mate bezat, nadat het tuig was vastgezet, en, des noodig, het zeilvoeren zou gedoogen, en nadat de schepelingen hunne eerste onervarenheid te boven waren, werd de toekomst met mindere bezorgheid te gemoct getreden. De reis werd dan ook zonder meldingswaardige ontmoetingen vervolgd. La Nymphe was reeds in den storm van 1 Januarij uit het gezigt geraakt. Onder de evennachtslijn werden twee Spitansche slavenhalers genomen en geplunderd. Den 24 February 1811, bij de eilanden Tristan cïAcunha ontmoette men de fransche korvet la Sapho, Capt. Filibert. Zij was ook naar Java bestemd en den 30 December van Bordeaux vertrokken. Den derden April 1811 vind ik in Bauds journaal dezer reis aangeteekend: „Sur un ordre du Gónéral Janssens chacun s'est mis en grande tenue. A 1 heure après midi S. E. a fait publier une proclamation, par laquelle elle faisait part aux équipages que le lieu de la destination est l'ile de Java et que S. M.

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

l'Empereur a nomine S. E. au Gouvernement general de ses possessions a l'Est de 1'ile de France. De suite on a hissé le pavilion au grand mat et salué de 17 coups de canon La Sapho a salué de même de 17 coups. Les Officiers de l'Etat-Major et MM. les passagers out félicité et rendu leurs respects a Son Excellence.quot;

De Méduse ankerde, na eenen overtogt van 117 dagen, met de Sapho den 25 April 1H11 voor Banjoewangie in de straat Bali. Daar vernam men, dat la Nymphe drie dagen te voren naar Soe-rabaija was doorgezeild. Aan boord van dat fregat bevond zich de Generaal Jumel , door Napoleon aangesteld als Kommandant van het leger op Java, onder het opperbevel van den Gouverneur-Generaal. Janssens besloot te Bajoewangie aan wal te stappen met den Brigadier Albekti, de Auditeurs bij den Keizerlijken Staatsraad Lareinty en de Panax en eenige officieren van het État-Major, waaronder Baud behoorde ; want de ondervinding gedurende de reis opgedaan had Z. E. niet afgeschrikt van het voortzetten der met hem genomene proeve. Van zijne aankomst had de nieuwe Landvoogd onverwijld kennis gegeven en den Generaal Daendels , onder mededeeling dat het 'sKeizers verlangen was, dat het Hoog Bestuur binnen vier-en-twintig uren aan hem zou worden overgegeven. De Generaal Daendels, hierover ontevreden, stelde zijnen opvolger voor om de overname eenigzins te verschuiven, maar bekwam tot antwoord, dat dit met beider verpligtingen zou strijden, daar, behalve dat het uit den aard der aanstelling zelve volgde, hij aan 's Keizers bevelen tot onverwijlde overname moest gehoorzamen. (¹⁴)

Gedurende de reis naar Buitenzorg had Baud het voorregt het eiland Java in zijne gansche lengte van het oosten naar het westen te zien, en hij en zijne reisgenooten waren opgetogen over de schoonheid en vruchtbaarheid van het land, over de gevorderdheid van den landbouw en de schijnbare goedwilligheid van de talrijke bevolking. In eenen brief aan zijnen vader, gedagteekend Buitenzorg, 19 Mei 1811, schetst hij den indruk, dien dezen togt op hem gemaakt had in levendige kleuren, en noemt hij Java „un pays charmant, qu'on peut a juste titre nommer le Paradis terrestre.quot;

Vier dagen te voren, 15 Mei, was Janssens met zijn gevolg te Buitenzorg aangekomen, en reeds den volgenden dag werd door den Gouverneur-Generaal Daendels , in eene aldaar belegde plegtige vergadering der Hooge Regering, het Gouvernement aan hem over-

twkkdk hoofdstuk. 1811—1821.

gedragen. Even als alle officieren en ambtemiren, die den nieuwen landvoogd op zijne reize van Soerabaija tot aan Buitenzorg hadden vergezeld, was ook Baud bij de plegtige overgave tegenwoordig. Toen Daendels zijn naam in het daartoe betrekkelijk verbaal vermeld zag, nam hij de eerste gelegenheid waar om hein te vragen, of hij in het jaar 1807 tot het Etat-Major van de Vlieg had behoord; en toen Baud dit bevestigde, onderhield hij zich minzaam met hem over de kennissen, die hij te St. Cruz de Teneriffe gemaakt had. Dakndels bleef nog gedurende ruim eene maand na de overgave des bestuurs (tot den 29 dunij 1811) op Batavia, en werd op last van Generaal Janssens bejegend met al het uiterlijk aanzien van eencn Gouverneur-Generaal. Wanneer hij van zijne aftreding sprak, was het altijd met zigtbare aandoening. „Eenmaal (getuigt Baud) hoorde ik hem zeggen: „Ne vous étonnez pas de mes emotions. J'ai droit de eonsiderer la colonic coinme un enfant que j ai cree.

Napoleon had den Divisie-Generaal Jansskns benoemd tot Gouverneur-Generaal van Z. K. M. bezittingen ten oosten van Isle de France. Die bezittingen vormden destijds niet meer het gebied in Azië der voormalige geoctroijeerde Nederlandsche Oost-Indische Compagnie, noch dat der Bataafsche Republiek. Miet alleen was de Nederlandsche invloed in Indie overal gedaald en op sommige plaatsen geheel te loor gegaan door den staat van magteloosheid, waarin die Compagnie, vooral na den oorlog van 1780, vervallen was en waaruit het Bataafsche Gemeenebest het europeesch gezag niet heeft kunnen opheffen; maar onze bezittingen in Azië, door den afstand van sommige aan Engeland in het tijdvak van 1795 —1806 reeds aanmerkelijk ingekrompen, waren onder het bestuur van den Gouverneur-Generaal Daendels niet alleen verder trapsgewijze verbrokkeld, maar ook, ten gevolge der inlijving van Nederland bij Frankrijk, als transatlantische deelen van dat Keizerrijk aangemerkt en bestuurd. (^I5)

Dat bestuur strekte zich in 1811 slechts uit over de eilanden Java, Madura, alsmede onze etablissementen op Makasser, Timor, Padang en Palemhang, en in Japan. Daendels had den 19 Mei 1809 het Nederlandsch etablissement van Banjermassin op Borneo, als te kostbaar, opgebroken. De Moluksche eilanden werden door

twer he iioofostuk. IS 11 —1821.

de Britten veroverd: Amboina den 19 February 1810; Poeloe Ay den 23 Maart deszelfden jaars; Banda den 9, en Ter nat a den 29 Augustus daaraanvolgende, nadat onze etablissementen op Celebes, met uitzondering van Makassar, alwaar, even als op Palembantj, het bestuur zeer vereenvoudigd was, reeds in den loop van Junij 1810 in hunne handen waren gevallen. (¹⁽ⁱj Ieder van ons voormalig Indisch quot;quot;ebied veroverd quot;quot;edoelte werd door de Britten telkens als

O o

een afzonderlijk bestuur ingerigt; deze afzonderlijke Gouvernementen waren onderling van elkander onafhankelijk, maar alle ondergeschikt aan het Opperbestuur in Bengalen, en zoo was tijdens de overgave van het bestuur door Daendels aan Janssens, niet alleen het verband, dat vroeger bestaan had tusschen de zoogenaamde buitenbezittingen en Java, als middenpunt van inagt en gezag, van lieverlede geheel verbroken, maar was ook de hoofdzetel van ons toen aan Frankrijk cijnsbaar Indisch gebied, hoe langer zoo meer ingesloten door Engelsche etablissementen, op Malakka en onder-hoorigheden en in de Mo lukken gevestigd. De hoop, waarmede de Generaal Janssens zich bij het uitzeilen van de Méduse op den 29 December 1810 nog vleide, dat de bezetting van Isle de France de Engelsche expeditie tot afdeinzen zou noodzaken, bleek bij de uitkomst ijdel geweest te zijn. Reeds den derden dier maand was dat eiland door de Britsche land- en zeemagt veroverd geworden; bij zijne komst te Banjoewangie was men algemeen overtuigd, dat de Britsche vloot ter overmeestering van Java dagelijks kon verwacht worden. En toen Janssens van Navoleon afscheid nam, had deze hem niet ontveinsd, dat hij in zijne zending op gecne groote kansen van een goeden uitslag rekenen moest.

De reis met de Méduse had de bijzondere liefde van Baud voor de zeevaart aanmerkelijk bekoeld. Het denkbeeld, om andermaal eenige maanden te moeten doorbrengen onder zulk een onordelijken hoop was hem ondragelijk. Vooral haakte hij naar de gelegenheid, om de naauwe betrekking te doen ophouden, waarin hij als officier stond tot den Monarch die in zijne schatting was de onderdrukker van zijn Vaderland. Op den Isten Junij 1811 ontsloeg de Gouverneur-Generaal Janssens hem, op zijn verzoek, als officier der Keizerlijke Marine, en benoemde hem tot tweeden commies op eene jaarlijksche bezoldiging van 3(i00 Rijksdaalders (papierengeld). Baud

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

bleef echter de betrekking van particulier Secretaris waarnemen en behoorde als zoodanig tot het Huis van den Opperlandvoogd.

Op het einde der maand Mei had de Generaal Janssens het verblijf te Buitenzorg verlaten en zich te Goenoeng-Saharie, nabij Batavia gevestigd in twee aan het Gouvernement behoorende zeer eenvoudige huizen, waarvan het een door hem en sommige personen van zijn gevolg, onder welke Baud, het ander door zijne adjudanten en reeds genoemde twee auditeurs bij den Keizerlijken Staatsraad werden bewoond. Vóór dat die woningen werden betrokken , hield Janssens zich eenige dagen op te Kampong Malaijoe, alwaar een prachtig buitenverblijf, in den oud-Franschen stijl aangelegd, bestond en welke plaats door de Tjilirvong (gewoonlijk misnoemd de „groote rivierquot;) gescheiden was van het versterkte retranchement, Meester Cornelis genaamd.

De legerplaats Meester Cornelis, gelegen twee uren gaans bezuiden Batavia, aan de oostzijde van de groote rivier, ontleende dien naam aan dien van een onbeduidend steenen fortje of stcrre-schans, in de vorige eeuw gebouwd, om de toenadering van de stad Batavia van den zuidkant tegen inlandsche vijanden te verdedigen. In deze door den Generaal Daendels versterkte legerplaats was door hein de gansche militaire inagt vereenigd, ten einde de Engelsehe expeditie af te wachten; (^1?) en het verblijf van Janssens te Kampong Malaijoe had toen het oogmerk zich van nabij met de verdedigingsmiddelen bekend te maken. Hoezeer de stelling te Meester Cornelis door deskundigen beoordeeld was als vatbaar voor eene hardnekkige verdediging, werd echter niet ontkend, dat zij ook door harj geringe verwijdering van het vermoedelijk punt van ontscheping des vijands, blootgesteld was om door hem met zijne gansche magt en met zwaar geschut te kunnen worden aangevallen, en dat mitsdien eene legerplaats verder van de kust, b. v. nabij Buitenzorg, daar waar de groote weg de Tjiliwong snijdt, eene onbetwistbare voorkeur zoude hebben verdiend. Dit kon nu niet meer. Eiken dag kon de vijand verwacht worden, en men moest zich mitsdien houden aan het eenmaal ontworpen plan. Behalve op de sterkte der legerplaats zelve werd de hoop op een goeden uitslag gevestigd op de hillp van het ongezond luchtgestel en op de wisselvalligheden, van alle militaire ondernemingen onafscheidelijk. Men had voor zich de mislukte landing der Anglo-

TWEKDE HOOFDSTUK. 1811 — 182J.

Russen in Noord-Holland en den rampspoedigen veldtogt der En-gelschen in Zeeland, en vleide zich, dat de onderneming tegen Java insgelijks door beslissende feilen zuu worden gekenmerkt. Zonder dergelijke gebeurtenissen was de uitkomst gemakkelijk te voorzien, want de zamenstelling van het verdedigingsleger was in den hoogsten graad gebrekkig, en echter had men te Meester Cornells de bloem der krijgsmagt vereenigd. Veelzijdig en krachtig waren de pogingen van Dabndels om de verdedigingsmiddelen uit te breiden en de bruikbaarheid van het leger te verhoogen. (¹⁸) Aan die ijverige pogingen had men het fort I^odewijk (Oranje) bij Soerabalja, de constructie-winkel, opgerigt met het doel om in het gebrek van wapenen te voorzien, de kogelgieterij, het verlengen der zeehoofden te Soerabalja, het aanleggen van den grooten militairen weg over Java, het bouwen van onderscheidene woningen en kazernen, en meer andere nuttige zaken te danken. Maar te Meester Cornells waren de gebreken, die hij niet had kunnen wegnemen, duidelijk zigtbaar. Het aantal Europesche soldaten was gering en, met uitzondering van twee compagnien Voltlgeurs, met de fregatten Méduse, Nymphe en Sapho aangevoerd, aan ligchaam en ziel verzwakt door een veeljarig verblijf in de verzengde luchtstreek en door den invloed van andere ontzenuwende omstandigheden. Met die fregatten waren eenige bekwame officieren, zoo Hollandsche als Fransche, aangekomen, maar zij konden weinig diensten bewijzen bij een leger, grootendeels bestaande uit inlanders, wier taal zij niet spraken. Eenige in 1808, over Noord Amerika, naar Java gezonden officieren, hadden zich dat noodzakelijk vereischte reeds eigen gemaakt en waren met een goeden geest bezield. Deze getuigenis moet ook worden afgelegd van sommige officiererff^Veleer behoord hebbende tot het Wurtem-bergsche regiment en vier compagnien Franschen, in 1799, op Me de France aangeworven; voorts van enkelen, behoord hebbende tot het in 1802 van la Rochelle afgescheepte korps van den kolonel Steruenbach, en eindelijk van eenige officieren, die van de zee- tot de landdienst waren overgegaan. Maar men overdrijft niet, wanneer men beweert, da,t zeer velen van hen, die in de subalterne rangen dienden, geene andere aanspraak op do epaulette hadden, dan dat zij hunne krijgsmakkers hadden overleefd; dat zij, hoewel soms zeer gebrekkig, konden lezen en schrijven,

tweede hoofdstuk. 1811 — 1821.

en dat zij zich niet aan hebbelijke dronkenschap schuldig maakten. Het Indisch gedeelte van dit leger was veelal door dwangmiddelen bijecngebragt, en over het algemeen zóó slecht gewapend, dat Baud heeft verklaard zelf gezien te hebben, dat de meeste manschappen van het garnizoens-bataillon te Batavia en meer andere binnenlandsche posten voorzien waren van geweren, die door het gemis van sloten of' door andere hoofdgebreken geheel onbruikbaar waren geworden. En, als men daarbij voegt, dat die inlandsche corpsen tevens middelmatig geoefend waren, dan behoeft er naau-welijks bijgevoegd te worden, dat zij ongeschikt waren om in het open veld een ernstigen wederstand te bieden.

Wanneer een vreemd land en volk ons voor het eerst onder de oogen komen, beoordeelen wij een en ander onwillekeurig naar den maatstaf, ons door gewoonte en opvoeding eigen geworden. Dat oordeel kon naar dat oordeel van Baud, voor het Indische leger, zoo als het in 1811 was, niet vleijend uitvallen, hoezeer in het versterkte kamp van Meester Cornells nog wel de élite van dat leger door Daendels met veel zorg en kosten verzameld was (^1U). Maar naar dienzelfden maatstaf bepaalden zich de ongunstige indrukken van Baud niet tot het leger. Terwijl hij het land bewonderde, zoo zelfs dat hij in den eersten brief aan zijnen vader, na zijne aankomst op Java, van Buitenzorg, onder dagteekening van lü Mei 1811 geschreven, dat eiland noemde: „un pays charmant, qu'on peut a juste titre nommer le Paradis terrestrequot; en er bijvoegde : „mille fois déja je me suis dit que si vous vous y trou-viez-avec moi, je dirais adieu! a 1 Europe sans le moindre regret;quot; terwijl de houding van het volk, bij elke ontmoeting, hem de Javanen deed beschouwen als bij uitstek gehoorzaam en ordelievend : kwam de zoogenaamde Europesche Maatschappij op Java hem voor niet meer te zijn op de hoogte der roeping, die zij te vervullen had, namelijk om door zedelijk overwigt hare ongenoegzame getalsterkte te vergoeden.

„In de gezelschappen (verklaarde Baud), sprong een doorgaand gemis aan beschaving en fijn gevoel in het oog. De kleeding en de hebbelijkheden der meeste vrouwen (ik noem hier slechts het zwart maken der tanden en het onophoudelijk kaauwen van Siri) getuigden veeleer van verlaging tot den inlandschen dan van verheffing tot den Europeschen landaard De uitspanningen waren

tweede hooedstuk. 1811 — 1821.

schier alle van eenen grofzinnelijken, soms onkieschen aard. De meeste ambtenaren konden zich met hunne gedachten niet begeven buiten den kring hunner dagelijksche bezigheden, en zelfs over zaken, die hen gemeenzaam waren, getuigden hunne oordeelvellingen van geheele onbelezenheid en verregaande bekrompenheid-

„Gunstige uitzonderingen bestonden er zonder eenigen twijfel. Ik leerde velen daarvan, na eenig verblijf, kennen. Maar het is onbetwistbaar, dat de algeineene indruk (en deze is het dien ik beschrijf) ongunstig was. De oplossing is niet ver te zoeken. Het bestuur der O. T. Compagnie deed niets voor de opvoeding der in Tndw geborene afstammelingen van Europeanen. Er bestonden quot;•eene instelling-en voor het vormen van bekwame ambtenaren,

lt;■ r?

noch regelen om aan bekwaamheid eene bepaalde voorkeur te verzekeren. Bij het uitzenden van personen voor de burgerlijke dienst werden bij de bewindhebbers veelal slechts de omstandigheden, zelden de bekwaamheden der benoemden in aanmerking genomen.

„De meeste Indische dienaren waren als soldaten, matrozen, of hooploopers in de dienst der Compagnie getreden en hadden zich langzamerhand den weg tot de hoogste ambten gebaand. De huiselijke opvoeding werd veelal verwaarloosd en de huiselijke slavernij oefende ook daarop eenen verderfelijken invloed uit. Eene andere bijzonderheid, die niet onopgemerkt kon blijven was de schier onbepaalde toelating van vreemdelingen in alle vertakkingen van de dienst. De Gouverneur-Generaal, die door Daendels was vervangen, de heer Wiese was een Duitscher, en de meeste van de voornaamste ambten waren in 1811 door vreemdelingen bezet. Dit woord wordt door mij niet in eenen geringschattenden, maar veeleer in eenen eervollen zin gebezigd, want het strekte den vreemdeling, die als soldaat of matroos in India aanlandde, gewis tot eer, dat hij zich uit dien nederigen stand, door ijver en ontwikkeling wist te verheffen tot de hoogste ambten van het Neder-landsch bestuur in Indië.quot;

Op Zondag den vierden Augustus 1811 verscheen de Engelsche expeditionaire vloot op de reede van Batavia, en dit was het sein voor den Gouverneur-Generaal Janssens, om zich met de personen tot zijn Huis behoorende te begeven naar de versterkte legerplaats Meester Cormlis, terwijl de ambtenaren van het algemeen bestuur

TWKICDK HOOFDSTUK. 1811—1821.

zich binnen s lauds verwijderden met medeneming van eenige hoog nooilige retroacta. Van het gros der archieven en van elkander verwijderd, ontbraken de middelen en het gevorderd overleg om zaken van gewigt op eene geregelde wijze te kunnen onderzoeken en beslissen. Het nog voortdurend bestaan van het algemeen bestuur openbaarde zich dan ook uitsluitend door het uitvaardigen van bevelen van militairen aard. De autoriteiten, verstoken van de gewone correspondentie met de hoofdadministratie, waren wel verpligt volgens eigen inzigten te handelen. Eene stelselmatige en met kracht georganiseerde centralisatie werd alzoo op eenmaal vernietigd en vervangen door een geïmproviseerd zelfbestuur. De gevolgen hiervan waren, dat reeds voor dat de Fransche heerschappij voor de Britsche wapenen had moeten bukken, allerwege het gevoel van hare onmagt en van hare naderende ontbinding bestond, blijkbaar in het volslagen gemis aan veiligheid voor personen en goederen en in do misdaden, die dagelijks in de Bataviasche ommelanden straffeloos werden gepleegd. (^2ü) Een Fransch hofmeester van den Gouverneur-Generaal, die zich op een dier dagen naar Buitenzorg wilde begeven, werd bij Tjimangies gruwelijk vermoord.

Na een voorpostengevecht op den 10 Augustus op den weg naar Struijswijk, en na eenen mislukten aanval der onzen op den quot;22 dier maand, begon het beschieten der legerplaats uit de Engel-sche batterijen en hield wederzijds vier dagen met ongemeene hevigheid aan. Op den 25 dier maand kwam een Engelsche overlooper binnen onze liniën. Baud kreeg van den Generaal Janssens het bevel hem te ondervragen, en hoezeer het hem weldra bleek, dat hij weinig minder dan zinneloos was, meende men echter eenige waarde te moeten hechten aan het berigt, hetwelk hij gaf, dat de Engelschen alle toebereidselen maakten tot eenen algemeenen aanval. Des avonds laat werd een krijgsraad gehouden, dien Baud als „amanuensisquot; bijwoonde. De waarschijnlijkheid, dat men des anderen daags een aanval te wachten had, algemeen erkend zijnde, werden eenige beschikkingen afgesproken en in den vorm van schriftelijke bevelen aan den Generaal Jumel overhandigd. Dat hij die bevelen niet op den bepaalden tijd (drie ure des ochtends) uitvoerde» dat daardoor de overrompeling van het kamp mogelijk werd en dat de geheele verstrooijing van het verdedigingsleger daarvan het gevolg was, zijn gebeurtenissen, elders uitvoerig geboekstaafd (^3I) en

tvvekdk hoofdstuk. 1811—1821.

dit; hier Jiiet behoeven beschreven te worden. M:iar zich steeds bewegende in de onmiddellijke nabijheid en omgeving van den Gouver-neur-Generaal Jansskn«, verdient tocli eene bijzondere vermelding wat hem persoonlijk op den onvergetelijken 20 Augustus 1811 wedervoer.

Toen het uitzigt om den aanval der Lngclschen af te slaan scheen te moeten worden opgegeven, gelaste die landvoogd, dat Baud met de bagagiën en archieven naar liuitenzonj zou vertrekken. Door den snellen loop der gebeurtenissen als overrompeld, was het niet mogelijk aan dat bevel eenige andere uitvoering te geven, dan dat hij voor zijn persoon den weg naar Buitenzorg insloeg. Deze weir was reeds bedekt met vlietenden vun allerlei soort; met de steeds zoo talrijke volgelingen van een Aziatisch leger; met drommen van bedienden, vrouwen en kinderen; met inlandsche soldaten, die, om niet als zoodanig herkend en neergesabeld te worden, monteringen en wapenen hadden weggeworpen; met koelies die als bagagiedragers voor eene eventuele retraite waren bijeen-gebragt. Deze bonte menigte, alleen bedacht op lijfsbehoud, verdrong zich bij den zuidelijken uitgang van het kampenient, om het vuur van eene bij Kampong Malaijoe geplaatste Engelsche batterij te spoediger te ontwijken. Hollende buffelkarren en bagagewagens, van hunne drijvers beroofd, waren voor de vliedende massa nog gevaarlijker dan ile Engelsche kogels. Een snelle voortgang was te midden van die menigte en op dien weg, bestrooid met gebroken wagens en andere beletselen, onmogelijk. Bavd reed alzoo langzaam vooi't met den Heer Naiiüys van Bijkost, dien hij na eenigen tijd aan zijne zijde ontwaarde. Weldra kwam hun een troep in volle galop achterna rijden. Het waren de Gouverneur. Generaal Janssens, de Brigadier de Kock en eenige officieren, vervolgd door Engelsche dragonders, die, op groote Persiaansche paarden gezeten, hoog boven allen zigtbaar waren. Al wat te paard zat trachtte nu den vluchtenden Gouverneur-Generaal bij te houden. Deze had zijne ontkoming dien dag alleen te danken aan eene vergissing van zijne vervolgers. (²²) Zij hadden namelijk den kalie baroe steeds aan hunne linkerhand en hadden niet bespeurd dat de Gouverneur-Generaal door het overrijden van eene brug over den Slokkan bij Tjiliehetamj, alwaar de weg zich in tweeën deelt, dat kanaal aan zijne reglerhiind had gebragt, zoodat toen zij

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

meenden hein te hebben ingehaald, zij te laat bespeurden dat eene diepe gracht den Franschen Landvoogd in veiligheid stelde. Nog eenigen tijd volgde Baud den Gouverneur-Generaal, toen het breken van zijn zadeltuig hein op den grond wierp en hem op eenmaal van paard en wapenen beroofde. Hij bleef nu op den weg staan in de hoop van zich te zullen kunnen meester maken van een der paarden, die, zonder ruiter, den stroom der vlugtenden volgden. Dit gelukte hem boven verwachting. Een zeer goed paard, bedekt met een officiers-chabrak, werd door hem in de plaats van zijnen waarschijnlijk gesneuvelden meester bestegen, en zoo vervolgde hij weder den weg naar Buitenzorg. Maar inmiddels naderden andere Engelsche dragonders, die den goeden weg hadden gekozen met eene snelheid, die de kleine inlandsche paarden ver overtrof. Daarom sloeg Baud eenen oostwaarts loopenden zijweg in, die leidde naar het particulier landgoed Pondok Gedeh. Doch daar hij niet daarheen wilde, maar zoodra mogelijk Buitenzorg wenschte te bereiken, sloeg hij na een half uur rijdens een weg in, die, naar zijne gissing, evenwijdig met den grooten postweg liep, en nam daarbij alle voorzorgen, die in zijn bereik waren, om niet achterhaald noch overvallen te worden. Aan zijn trouw paard, hetwelk teekenen van vermoeidheid deed zien, gaf hij eene korte verademing en eenig gras, dat hij uit den grond plukte. Hij koos het breedste der drie voor hem liggende paden, en ontmoette, een half uur later, een Europeaan, die ook een vlugteling was van het slagveld van Meester Cornelis, met wien hij nu gezamenlijk voortreisde. Zijn lotgenoot (een Duitscher) was met een sabel gewapend en sprak de Maleische taal vlug, zoodat deze ontmoeting voor Baud eene drievoudige winst was.

Op het landgoed Tjiloar vonden zij den GeneraalJuMEL,wiens onachtzaamheid en onbekwaamheid niet weinig hadden bijgedragen tot de rampen van den dag.

Des avonds bereikte baud Buitenzorg, waar hij dadelijk geroepen werd bij den Gouverneur-Generaal, die te bed lag, om hem verslag te geven van zijn Avedervaren. Nog in den nacht moest hij zich, op zijn bevel, gereed houden, om Z. Exc. naar ^vmaran^ te volgen. Dit deed hij aanvankelijk te voet, want al de rijtuigen waren met personen van hoogeren rang gevuld en zijn paard was hem in dien nacht ontstolen. Te Tjiceroa werd hem echter eene plaats in een

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

der rijtuigen ingeruimd. De Generaal Janssens , die daar ook te 6 ure in den morgen van den 27 Augustus aankwam, nam hier afscheid van de leden der Hooge Regering, die hem derwaarts hadden vergezeld, hun vergunnende, om naar Batavia terug te keeren mits hun woord van eer gevende, geene bedieningen hoegenaamd onder het Engelsch gezag te zullen aanvaarden, zco lang de Fransche vlag nog in eenig gedeelte van Java zoude wapperen. Te !) ure vertrok de Gouverneur-Generaal met een talrijk gevolg, waaronder Baud, van Tjiceroa naar Tjanjor. Daar gekomen zond hij de beide Auditeurs Lvkeinty en de Panat alsmede zijne aides-de-camp, den Majoor Codére en den Luitenant Kolonel Dibuets met rapporten aan den Franschen Keizer naar Soerabaija, om zich bij hunne aankomst aldaar onmiddellijk te begeven aan boord van de Fransche fregatten la Méduse en Nymphe, ten einde bij eene ongelukkige uitkomst van zijne pogingen voor het behoud der kolonie dan toch deze twee schepen aan den vijand te onttrekken. In dit voornemen slaagde men volkomen. De beide fregatten ontsnapten aan de waakzaamheid van het voor Soerahaija gestationeerd Engelsch eskader en kwamen, na eene voorspoedige reize, op het eind van December 1811 te Brest aan.

Van Tjanjor reisde de Generaal Janssens naar Samarang, welke plaats hij den 1 September bereikte. Men weet, dat hij nog eene poging deed, om de verdediging van Java in het centraal gedeelte voort te zetten, doch met ongunstig gevolg; zoodat hij ten laatste op den 17 September 1811 te Oenarang eene kapitulatie teekende, die aan allen verderen strijd een einde maakte. Raffles had eenigen tijd voor dat Java door de Engelschen is aangevallen, brieven geschreven aan den Sultan en Soesoehoenan, om hen aan te sporen tot opstand tegen de Franschen of althans tot eene zwakke medewerking tegen de Engelsche expeditie wanneer die zou verschijnen; en het is bekend , dat bij Oenarang noch Salatiga geen der mlandsche bondgenooten het geringste bewijs heeft gegeven van een voornemen, om ons met der daad te helpen, dan Pangekang Manghoe Neg or o en de Sumanappers, die in aantogt waren, maar te laat zijn gekomen.

Baud volgde overal den Gouverneur-Generaal, die hem het bewaren der meest geheime stukken had toevertmouwd. Hij was ook bij den landvoogd, toen in den nacht van den 18 September kapitein W. Robison, van het léde regiment, te Salatiga, waar-

tu'kkdk hoofdstuk. 1811 — 1821.

liL't'ïi die! (jciioruai na dc teekening der kapitulatie was teruggekeerd, hein namens den Engelschen Opperbevelhebber kwam verzoeken om brieven van vrijgeleide te geven aan alle in die kapitulatie begrepen personen. Die Engelschc officier bespeurende dat Baud zijne moedertaal sprak, verzocht hem met aandrang hem behulpzaam te zijn in het volvoeren zijner taak. In het belang der krijgsgevangenen, die zich zonder vrijgeleide niet konden bewegen, voldeed hij met bereidvaardigheid aan dat verlangen; en zoo ontstond tus-schen Baud en den kapitein Robison eene vriendschap, die tot aan zijnen dood stand hield.

Het Lngelsch schip Sulimanny bragt den gewezen Gouverneur-Generaal met zijn gevolg van Samarang naar Batavia. Daar nam hij zijn intrek op Jakatra bij den administrateur-generaal Tiialmax, wiens vrouw Jansskns aan de Kaap de Goede Hoop had gekend. De overgave van Java vervulde Baud met droefheid, zoowel voor zijne landgenooten, als voor zijnen Chef, wiens ongeluk hem nog naauwer aan dezen verbond. Hij hielp den Generaal Jaxssexs in het beredderen zijner zaken en bleef zoo lang mogelijk bij hem

Uit het huis van Tiialmax vertrok die landvoogd den 18 October 1811 naar Engeland aan boord van The Countess of Har court ■ Op dat schip nam Baud afscheid van zijn voormaligen Chef. Dat afscheid was treurig, gemengd, gelijk het was, met de herinneringen van een teleurgesteld verleden en de vooruitzigten van een schier hopelooze toekomst. Met The Countess of Har court zond Lord Minto , Gouverneur-Generaal van Britsch-lndië, die de expeditie naar Java had vergezeld en na de capitulatie te Batavia was achtergebleven ter vestiging van het toekomstig bestuur van Java, den volgenden brief aan „the Chairman jfthe East India Companyquot; (17 October 1811);

S i r.

General Jansskns, late Governor General of the French possessions in the East embarks to morrow morninif for Eiilt;daiid. You will indulge me, I know in speaking of this distinguished person with the respect and personal consideration which arc due to one of those able, estimable ami virtuous characters which sometimes adorn the highest situations of public trust. These and every

TWEIODIC HOOFDSTUK. 1811—1821.

other excellent quality have been long ascribed to him , and the reputation which he brought to Java has been confirmed by his conduct both before and since our invasion of the island.

He had conciliated the attachment and affections of the island in the short space which intervened between his assumption of the Government and the conquest by the Englisch; and he has attracted the esteem and regard of his public enemies in the highest degree in the still shorter time which has elapsed since the reverse be has experienced, has enabled us to appreciate by personal acquaintance both the wisdom and virtue which his mind and character so remarkably unite.

You will permit me therefore I am sure to recommend him to the liberal attention which his present situation always invites. I huve provided for his voyage the sort of accommodation which he wished.

An advance (²ⁱ) enz.

In bet midden van het jaar 1813 werd op Java bet berigt ontvangen, dat de Generaal Janssens „op paroolquot; uit Engeland naar het vaste land was vertrokken. Baud betuigde daarover zijne blijdschap in eenen brief aan zijnen vader van den 2 Julij van dat jaar. „Dit berigt (schrijft hij) verschaft mij een wezenlijk genoegen, omdat ik mij overtuigd boude, dat de tegenwoordigheid van den Generaal Janssens alleen in staat is den Keizer te overtuigen, dat alles (²⁴) voor het behoud der volkplanting is gedaan, wat de minder dan middelmatige middelen slechts toelieten en de machinatiën te verijdelen van de vijanden, die hij heeft daar waar hij zulks misschien bet minst verwacht. Na Z. Exc. vertrek van hier hebben velen bet masker afgenomen, en men hoort zijne daden thans op de schandelijkste wiize hekelen door menschen, die vóór de ontknooping van het treurspel voorgaven geheel aan Z. Exc. gedevou-cerd te zijn. In dc gelegenheid geweest zijnde, om de gehecle toedragt van zaken van nabij te beschouwen, maak ik het mij steeds tot een heiligen pligt bet onware van de verspreid wordende geruchten aan te duiden; en schoon het mij gelukt is eenigen van hunne verkeerde denkbeelden terug te brengen, heb ik mij veelal de vijandschap der meesten op den hals gehaald. De aard der tusschen Java en ons Vaderland thans bestaande betrekkingen laat mij niet toe over dit of eenig ander staatkundig onderwerp uit te

■n vi'ic uk hoofdstuk. 1811—1821.

weiden, en ik zal mij enkel bepalen om mijne hartelijke wenschen te uiten voor het geluk van iemand, wiens uitstekende en zeldzame deugden hem ver hoven de meeste onzer tijdgenooten verheffen en de hoogste gunsten der „onbestendige Godinquot; waardig maken; een wensch, dien ik te vrijwilliger uit, nu dezelve niet langer kan verondersteld worden door vleijerij of eigenbelang te zijn voortge-bragt. De uitkomst bewees, dat Baud zich ^niet had vergist in zijn oordeel, dat de tegenwoordigheid van Jansskns alleen den Keizer van de ware toedragt der gebeurtenissen kon overtuigen , want in het volgend jaar vernam men, dat Janssens vele blijken van 's Keizers gunst had ontvangen en dat deze hem zijn volkomen vertrouwen bleef schenken. Napoleon moet gezegd hebben, dat hij was „un des hommes les plus recommandables, un cp.rac-tère taillé a 1'antique.quot; (^2r')

Eenige dagen vóór zijn vertrek had de Generaal Janssens met Baud over diens vooruitzigten gesproken. Hij scheen te verlangen, dat Baud hem naar Europa zou vergezellen. Baud overwoog zijnen toestand met de meeste gemoedelijkheid, en daar hij zeer verknocht was aan den persoon van den Generaal Janssens, had hij diens vertrek betreurd. Maar, na rijp overleg, meende hij toch in Indië te mogen en te moeten blijven. Niet meer in krijgsdienst zijnde, was hij ook geen krijgsgevangene, maar als ambtenaar had hij geene aanspraak om op kosten van het Britsch Gouvernement te worden overgevoerd naar Engeland. Hij zou derhalve door den Generaal Janssens moeten worden onderhouden en was overtuigd, dat hij dien chef, in zijne toenmalige omstandigheden, geene diensten zou kunnen bewijzen, evenredig aan de kosten van dit onderhoud. Overigens verklaarde hij zich ongenegen om, eenmaal van zijnen eed als militair ontslagen, zich andermaal onder de verpligtingen van dien eed jegens eenen vreemden overheerscher te brengen. Onder de Britsche heerschappij kon hij als burger leven. Onder de Fransche zou hij zich niet aan het dragen der wapenen kunnen onttrekken. Daarom gaf Baud in de toenmalige omstandigheden eene beslissende voorkeur aan het bestuur, waaronder het lot des oorlogs onze eigendommen gebragt had, zonder de oogen te sluiten voor den toestand, waarin hij zich bevond, want bij het stormenderhand veroveren van het geretrancheerde kamp van Meester Cornelis en de daarop gevolgde overhaaste retraite naar midden-Java had hij geld en kleede-

twickdk üoufdstuk. 1S11 —1821.

reu, ja alles verloren. Maar de hem zoo bijzonder eigene geestkracht had hij behouden. „Tot nu toe, (schreef hij den 17 October 1811 aan zijne ouders) staat mij het leven alhier zeer wel aan. Voor dc kost behoef ik nog niet te zorgen, want in Oost-lndië vindt men dc herbergzaamheid van de gouden eeuw wederom. En in tijd van nood ben ik zeeman en zal mij er dus wel doorredden. Zoodra ik geétablisseerd ben geef ik ü van alles wat mij betreft een omstandig relaas. Nu laat zich dat in drie woorden doen: quot;ik ban nuts, ik heb niets, ik doe niets.'

Van het schip The Countess of Harcourt te Batavia teruggekeerd, was Baud bij Mevrouw Tiialman afgestapt, om haar zijne afscheids-gi'oete te brengen. Wetende, dat de beide huizen, die den Gouverneur-Generaal Janssens tot verblijf hadden gediend, waren herschapen in eene soort van karavanserei, waar ieder Engelschinan, die niet wist onder dak te komen, zich met verlof van den plaatsmajoor nestelde, reed hij derwaarts, trad in een dier huizen binnen met het aplomp van iemand, die zich in zijn wettig domicilium bevindt. Het inwendige kennende, doorliep hij alle kamers en vond er twee waar geene koffers stonden en die hem voorkwamen onbewoond te zijn. Van eene dier kamers nam Baud bezit, liet zijne weinige goederen daarin plaatsen, en daar de inlandsehe bedienden, die het erf bewoonden, tot het huis van den Gouverneur-Generaal Janssens hadden behoord en hem alzoo kenden, ondervond hij van dien, kant geen tegenstand Na gedurende eenige weken in het ongestoord bezit te zijn gebleven van die kamer, werd hij verzocht zich van een ander verblijf te voorzien.

Inmiddels had hij ernstig nagedacht en met anderen geraadpleegd over zijn voornemen, om door dc zeevaart in zijn onderhoud te voorzien; maar de slotsom van zijn overleg was niet gunstig voor dat plan. Gedurende den gerekten zee-oorlog (1795—1811) waren alle zeeschepen, aan ingezetenen van onze Oost-Indische bezittingen behoorende, vergaan, gesloopt ot door den vijand genomen. In 1811 bestonden er geene reederijen meer, die van eenige Arabieren uitgezonderd. Nu de gemeenschap ter zee weder open. stond zou zich dit wel langzamerhand herstellen en zouden wel schepen gebouwd, gekocht en reederijen weder opgerigt worden ^ maar daarmede konden ligtelijk een paar jaar verloopen en zóó

twkedk hoofdstuk. 1811—

lang kon hij niet wachten. Eene andere keuze was derhalve on-vermijdelijk. (^)

In deze verlegenheid kwam zijn Salatigasche vriend, kapitein Roiusox, hem te hulp. Deze was aangesteld als Secretaris van den Luitenant-Gouverneur Raffles, en bood hem de gelegenheid aan om op de Gouvernements-Secretarie in dienst te treden.

Baud redeneerde toen, even als vele voormalige Nederlandsche burgerlijke en militaire landsdienaren in Indië, aldus: „In Europa is mijn Vaderland eene provincie van het Fransehe Keizerrijk geworden; het. land mijner inwoning (Java) is thans een aanhangsel van de iiritsche Kroon. Waar zal ik heengaan? Ik vind nergens een Vaderland terug, en moet ik dan eene keuze doen tusschen de 1'ransche en Engelsehe overheersching, dan kies ik de laatste.quot; (²⁷) „Ik ben daarenboven in een land (zoo schreef hij den 20 October 1H12 aan zijne ouders), waar nog eenige prosperiteit en vrijheid heerscht, hetwelk thans gaven zijn, die men in ons ongelukkig vaderland niet dan zeer spaarzaam aantreft.quot; Flet is bekend, dat men na het herstel van het Nederlandsch gezag: in 1816 gemeend

l i O ~ o

heeft, dat het beginsel, in het moederland aangenomen, waar de diensten der uitgewekenen en die bewezen aan het Fransehe Keizerrijk na de inlijving, als Nederlandsche dienst zijn beschouwd geworden , ook op Indië moest worden toegepast, zoodat de Britsche dienst als Nederlandsche beschouwd en ook bij de berekening der pensioenen in aanmerking genomen is. (²⁸)

De bovenstaande overwegingen, gevoegd bij het voordeel, dat l).\i i) de Engelsehe taal vlug sprak en schreef, bewogen hem het aanbod van Kapitein Robison aan te nemen, met het «revolf. dat J ^1,1 laatst der maand October 1811 als tweede commies bij de Britsche Gouvernements-Secretarie werd geplaatst op een tracte-ment van / 4,500 sjaars, welke plaatsing in het volgend jaar werd veranderd in eene aanstelling tot tweeden translateur van het Gouvernement, onder genot eener jaarlijksche bezoldiging van f 6000. Door deze benoeming werd Baud als van zelf gered uit de verlegenheid, in welke zijne verdrijving uit het Gouvernementshuis op Goenoeng Saharie hem stond te brengen.

V erscheidene Engelsehe ambtenaren van de Gouvernements-Secretarie hadden namelijk in de algemeene verlegenheid om onder dak te komen, bezit genomen van eenige vrij afgezonderde kamers.

TWKI',I)K IIOOKDSTt K. 1811-1821.

die zich bevonden op het erf van een huis op Molenvliet, toen bekend onder den naiini van „Kantor Baroequot; (nieuw bureau of kantoor), hetwelk bij het verlaten van het oude kasteel van Batavia door Daknrels was ingekocht otn te dienen voor de vergaderingen en bureaux der llooge Hogering, van de Algemeene Rekenkamer en van den Algerneenen ontvanger en betaalmeester. Met die Ln-gelsche ambtenaren maakte Baud nu gemeene zaak. Zij sliepen op houten britsen zonder beddegoed met eenige boeken tot hoofdkussens, want de bedoelde kamers waren de voormalige slavenvertrek-ken van het hoofdgebouw geweest. Het verder meublement was aan die slaapplaats evenredig, terwijl het bureau der lornbardbank, door D a endels op het erf gebouwd, hun tot eetzaal diende. Niet lang echter duurde deze zamenwoning; want reeds twee maanden later werd hem in het ruime huis van den Heer Mr. W. A. Shnm van Basel, voormalig lid der Hooge Indische Regering, eene kaïuer aangeboden, omringd van al wat het leven kon veraangenamen, • omringd vooral van belangstellende, gulle en met de plaatselijke gesteldheid volkomen bekende vrienden. Terwijl Bu'd van die gastvrijheid bescheiden gebruik maakte en gedurende den korten tijd, dien hij aldaar doorbragt, den grond legde tot eene familiebetrekking, welke, zoo als wij later zien zullen, op zijn levenslot den gelukkigsten invloed gehad heeft, beraamde hij tevens de middelen tot het oprigten van eene eigene eeni^zins betamelijke huishouding. Deze kwam in het begin van het jaar 181*2 tot stand. Twee andere jonge ambtenaren, wier omstandigheden weinig van de zijne verschilden, waren zijne deelgenooten in deze huishoudelijke onderneming, waaraan in dien tijd eigenaardige bezwaren verbonden waren, omdat na de slooping van het oude kasteel en de verplaatsing van de Gouvernements-bureaux buiten Batavia door den Gouverneur-Generaal Daendei.s, de meeste Europesche ingezetenen die stad op zijne aanmoediging hadden verlaten. Geheele straten in Batavia werden voor afbraak verkocht. De bouwstoffen moesten dienen tot het oprigten van nieuwe daarbuiten. Maar in 1811 \\^ras dit verhuizingsprocedé geenszins ver genoeg gevorderd om in de algemeene behoefte te voorzien. De oude stad bevatte nog vele woningen en zelfs een logement: maar slechts de door een langdurig verblijf tegen den invloed van schadelijke dampen geharde inwoners waren te bewegen die huizen te bewonen, waarbij nog kwam, dat

TWIOKDK HOOFDSTUK. 1811—I 821.

het afbreken en verlaten vun vele buurten nadeelig werkte op de zindelijkheid en bijgevolg op de gezondheid. Het gebrek aan woningen buiten de stadsmuren werd door een en ander hoe langer zoo grooter. Onbemiddelde en vooral ondergeschikte ambtenaren , toen begrepen onder de idgemeene benaming van pennüten, hadden slechts te kiezen tot hef verblijf in de stad en liet opslaan viin een houten of bamboesen huisje in eene der inlandsche buurschappen (kampongs). In eene woning der laatstgemelde soort, in de nabijheid van het hierboven genoemd „kantor baroequot; gelegen, werd nu door B vun zijne eerste huishouding op zeer eenvoudigen voet op-gerigt. Eenige maanden later, toen zijn vriend Robison aan het hoofd van het translateurs-burean (the translators-office) geplaatst en aan Baud met eene niet onaanzienlijke verhooging van bezoldiging de eigenlijke leiding der werkzaamheden daarbij opgedragen werd, kon hij reeds naar eene betere woning in dezelfde buurschap gelegen, verhuizen. En toen hem, na de opheffing van dat bureau in 1812, eene bevordering als Hoofd-Commies op do Secretarie (chief assistant in the Secretary's office) ten deel viel, vestigde hij zich op Molenvliet, tegenover de brug van de Prinsenlaan.

lerwijl hij alzoo te Batavia in burgerlijke landsbedieningen werkzaam was, bezocht hij, zoo dikwerf zijne bezigheden het hem veroorloofden, de bovenlanden, die telkens in toenemende mate zijne begeerte om zich daar te vestigen, opwekten. De frissche berglucht, het vrije leven te midden eener zachtaardige bevolking en het verrukkelijke landschap bekoorden hem uitermate en veel meer dan het verkeer en verblijf ter hoofdplaats. „Toen (schreef hij den 2 Julij 1818 aan zijne ouders, destijds te Leeuwarden gevestigd) met de Oost-Indische Maatschappij ook de rijke bron der onschatbare foriuinen, die hier eertijds gemaakt werden, verdween, begon men de gcldgrage gedachten van 's Compagnies pakhuizen op andere middelen van bestaan te vestigen. De landbouw en koophandel, eertijds door onze nabobs veracht, kwamen nu in aanmerking, en het is voornamelijk aan den ondergang dier Maatschappij toe te schrijven, dat eene menigte schoone landgoederen in de Javasche gebergten gelegen, hunnen oorsprong verschuldigd zijn. Eene van dezen te bezitten en daar in stilte rijst te planten cn boter te maken, is op dit oogenblik het doel mijner wonschen; en laat bet U dus in hut vervolg niet verwonderen, als de reeds in een pennist

twkkdk hoofdstuk, 1s11—1821.

hcrschapen zeeman, U censkhips zijn metamorphose in een landman bekend maakt.quot;

Maar Jean Chretien Baud zou noch rijstplanter, nooh handelaar in boter, noch landbouwer worden. De nu nog ondergeschikte pennist was bestemd om hooger op te klimmen, doch vóór dat liij zich onverdeeld aan die roeping wijden zou, moest hij nog eenmaal de ongemakken van het vroeger door hein zoo geliefkoosd zeeleven ondervinden, om het daarna voor altijd vaarwel te zeggen.

De Stille Zee, sedert de onafhankelijk-verklaring der Spaansch-Amerikaansche koloniën, en inzonderheid sedert de ontdekking der Californische goudlagen, door duizende schepen onophoudelijk doorkruist, was tot in 1813 schaars bezocht. Wel hadden ondernemende Engelschen en Amerikanen reeds in 17lt;s() aangevangen het sandelhout van Owyhee en andere eilanden van dien Oceaan, en dc pelterijen, inzonderheid de zeeottervellen van de noord-westkust van Amerika te bezigen als hoofdbestanddeelen van oenen ruilhandel tegen voortbrengselen van China: wel hadden de aanzienlijke winsten, door enkele van die expeditiën afgeworpen, dc aandacht meer daarop gevestigd; maar die vaart grootendecls niet cenen geheimzinnigen sluijer bedekt gebleven, was slechts ton opzigte van weinig bezochte streken mogelijk.

Een Amerikaan, die zich in 1812 tc Batavia ophield, maakte van dien nevelachtigen toestand gebruik, om eenige ingezetenen dier hoofdplaats tot eenc expeditie op tc wekken. Hij bcloolde hun daarvan groote winsten, bewerende de Stille Zee allerwcge doorkruist cn een eiland ontdekt te hebben, zoodanigen overvloed van uitstekend timmerhout bezittende, dat Amerikaansche scheepsbouwmeesters aldaar twee en meer schepen hadden gebouwd, die gereed lagen om van stapel te loopen. De bouwmeesters waren omgekomen en de eerstkomende kon zich dien schat toeeigenen. Hij kende de lengte en breedte van een ander eiland, waar men het gedegen koper in onuitputtelijke hoeveelheden voor het oprapen had, niet in hoogc of verwijderde borgen, maar in de onmid-dellijkt nabijheid van het strand. Er was nog een ander nitzigt op winst. He Russische bezittingen in Kamxchatka hadden gebrek aan allerlei noodwendigheden, ten gevolge van den oorlog. Wie daar verscheen met een wel gekozen voorraad, zou dien met groote

ïwiokdk hoofdstuk. 1811 —1821.

winst kimncn verknopen, vooral wanneer hij zich liet betalen met bons, door hem zeiven in de Russische bezittingen op de noordwestkust van Amerika in pelterijen te betalen. Dit plan verwierf den bijval van eenige invloedrijke ingezetenen van Batavia, die Baud trachtten over te halen om zijne medewerking aan dcszelfs uitvoerig te verleenen. Nog eenmaal dreef de in zijne jongelingsjaren zoo hartstogtelijk aangekleefde neiging, om nieuwe landen en volken te bezoeken weder onwederstaanbaar boven, waarbij zich thans voegde het vooruitzigt op eene even nuttige als voordeelige onderneming. Hij beloofde zijne medewerking. Een Engelsch schip, Admiral Drury, vroeger gevoerd door een Amerikaan, Kapt. King, werd ingehuurd om het plan uit te voeren. De' ontwerper, zekere J. M. Boss, zou nu over dat schip het bevel voeren. Aan Bai d werd de betrekking van supercarga aangeboden, welke hij aannam, omdat hij in de expeditie vertrouwen stelde. Bij eene onder zijne nagelaten papieren aanwezige schiftelijke overeenkomst, te Batavia den 80 Julij 1813 met de fleeren Timmkhman Thijsskn, Wkstekman amp; Comp., di recteuren der expeditie gesloten, werd hem eene maan-delijksche bezoldiging van 950 Sp. M. en eene commissie van 2i pCt. op de zuivere winst, welke behaald zou worden, toegelegd.

Den (5 Augustus 1813 (²'^jj verliet Baüd aan boord van de Admval Drury de reede van Batavia, die den steven in de eerste plaats wendde naar Macao. Weinig vermoedde de supercarga dat daar de eindpaal der reize zijn zou! liet aandoen van die haven was een noodzakelijk bestanddeel van het reisplan, omdat de geheel uit Indianen zamengestelde scheepsbemanning met eenige tegen het noordelijk klimaat geharde matrozen moest worden versterkt. Deze hoopte men in Canton aan te treffen, alwaar verscheidene Noord-Amerikaansche schepen eene veilige schuilplaats hadden gevonden tegen de Britsche kruisers; want de spanning, die zoo lang tusschen Engeland en den Ainerikaanschen vrijstaat had bestaan, had ten laatste tot eene oorlogverklaring aanleiding gegeven.

Spoedig nadat de Admiral Drury op de buitenreede van Macao ten anker was gekomen, vertrok de gezagvoerder met een ('lii-neeseh vaartuig naar Canton, en keerde eenige dagen daarna in een duisteren nacht terug met vijftien daar aangeworven Amerikanen. Maar bijna gelijktijdig ontving men een ander minder wel-

tweicnu hoofdstuk. 1811 — 1821.

kom bezoek, bestaande uit een aantal gewapende manschappen van een Britsch fregat, H. M. schip Doris, Capt. R. Ü'Buikn, hetwelk almede op die buitenreede ten anker lag. Zij namen de verbaasde Amerikanen krijgsgevangen, voerden hen naar hunnen oorlogsbodem en namen bezit van de Admiral Druri/(^M), op grond, dat door dezelve eene overtreding was begaan, welke met verbeurdverklaring van schip of lading, of van beide was bedreigd. De bevelhebber van het Britsche fregat noemde de onderneming eene vermomde Amerikaansche onderneming. Immers de kapitein was een Amerikaan; Baud wilde hij ook het Amerikaansche burgerschap opdringen, en hij had den gezagvoerder betrapt op het inschepen van eene gansch Amerikaansche bemanning. Maar al bestond geene van die omstandigheden en al ware de onderneming Admiral Drury, bona fide, Engelsch, dan nog was zij, volgens Capt. O'Bkien, onwettig , omdat het schip voorzien was van eene scheepspas van den Luitenant-Gouverneur Raffles die, als ambtenaar van de Engel-sche Oost-Indische Compagnie, onbevoegd was verlof te verleenen tot eene onderneming naar landen, gelegen buiten de grenzen van het Charter dier Compagnie. Uit het onderhoud, dat Baud met dezen Capt. had, bleek, dat hij voor een talrijk gezin te zorgen had en geene gelegenheid onbenut liet, om eenig prijsgeld te behalen, waartoe het gadeslaan der Britsche gezagvoerders, in de hoop van hen op eene overtreding, als de onderwerpelijke, te betrappen, dienstig was. Onophoudelijk vervuld met die gedachten en zorgen , geloofde Capt. O'Buien de bijeengerakelde punten van bezwaar te moeten onderwerpen aan de beslissing van het nabij gelegen Admiraliteitshof, gevestigd te Colombo op Ceilon. De Admiral Drury werd dan ook den 10 October 1818 derwaarts gezonden onder geleide van eenen Engelschen prijsmeester. Dat Hof ontsloeg echter het schip van alle regtsvervolging, maar veroordeelde de reederij in al de kosten, omdat inderdaad de Britsche navigatiewetten niet in alle opzigten waren nageleefd. (³¹) Dooide geledene verliezen afgeschrikt liet men voor het oogenblik de mislukte onderneming rusten. Voor Baud had zij hare aanlokkelijke zijde verloren. Bij nadere kennismaking met den ontwerper had deze zijn vertrouwen in zijne opgaven en voornemens geschokt. Hij had het schip dan ook niet naar Colombo vergezeld, maar was van Macao naar Java teruggekeerd met een

twkkdk hoofdstuk. 1811 —1821.

Portugeeschen koopvaarder, St. .Wichel, die liaiii), over Palem, ham), in liet begin van Jan narij 1814, te Batavia aan land xette.

Baud had hiermede zijnen proeftijd met eere voleindigd. Heldendaden had hij niet kunnen verrigten noch rijkdommen verzamelen; integendeel, bij zijne terugkomst te Batavia was hij armer dan bij zijn vertrek naar Kamschatka. (^3a) Maar wat meer waarde heeft dan geld was hem in ruime mate ten deel gevallen. Op naauwelijks vijf en twintig jarigen leeftijd had hij een schat van levenservaring verworven, dien vele ouden van dagen zich niet mogen toeëigenen. De doorgestane tegenspoeden , vernederingen en teleurstellingen hadden zijnen geest veredeld en zijn karakter tot mannelijke zelfstandigheid gevormd; terwijl een veeljarig verblijf onder verschillende hemelstreken en volken zijne wereld- menschenen taalkennis met nuttige wetenschappen en gaven had verrijkt, die hem in zijne volgende loopbaan bijzonder te stade zijn gekomen. Aan boord van de ooi-logs- en koopvaardijschepen had hij zoowel leeren bevelen als gehoorzamen; lessen, welke hij goed ontbonden en later met gunstig gevolg toegepast heeft. En onder alle zijne wederwaardigheden, waarin hij de sparende hand des Almag-tigen zigtbaar had mogen ondervinden, was de hartelijke kinderlijke liefde, die hij zijnen ouders van der jeugd af onveranderlijk had toegedragen, even weinig verkoeld als de vreemde overheersching, waaronder zijn land- en lotgenooten in Europa, Azië en Amerika gebukt gingen, de liefde tot zijn Vaderland had kunnen doen ver flaauwen. Had Baud tot nog toe met velerlei onspoeden en lotwisselingen te worstelen gehad, van nu af werkte alles mede, om zijne schreden hoe langer zoo vaster te zetten op de loopbaan, die hem door God als met den vinger werd aangewezen en waarop hij de gelegenheid vond, om aanvankelijk nog wel in ondergeschikte, doch zeer spoedig daarna in de gewigtigste en aanzienlijkste openbare bedieningen de hem geschonkene edele vermogens van hart en hoofd tot groot nut en zegen voor Nederland en deszelfs over-zeesche bezittingen aan te wenden.

Na zijne terugkomst te Batavia bleef Baud niet lang werkeloos. Reeds den 8 Februari) 18M ontving hij eene mededeeling van den Heer Ciiaiu.es Asskv, Secretaris van het Britseh Gouvernement, dat de Luitenant-Gouverneur Rafki.ks hem tot Hoofd-

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

kommies bij die secretarie (first assistant) (³³) had aangesteld en zijne diensten, hoezeer voor eenen korten tijd, te noodig had.

Hij vertrok derhalve derwaarts, doch keerde weldra naar Batavia terug, Avaar zijn eigenlijke werkkring bestond in het opstellen van belangrijke besluiten der Britsche Regering en in het registreren der Public recordings van den Luitenant-Gouverneur in Rade, waardoor hij met de verrigtingen van het Gouvernement zeer vertrouwd geraakte.

Reeds vóór zijne reize met de Admiral Drury had hij aan zijne ouders geschreven, dat hij niet kon zweren altoos ongetrouwd te zullen blijven (^), en toen reeds was zijn blik gevestigd op ecne der dochters van den hierboven genoemden oud-Raad van Indië Senn van Ba ski.. Destijds echter waren zijne middelen ontoereikende om een huwelijk te kunnen voltrekken. Thans nu hij door zijne aanstelling tot Hoofdkommies op weg was om zijne geledene verliezen tc herstellen, terwijl zijne vriendin hem ook in zijn tegenspoed getrouw gebleven was, meende hij zijn huwelijksplan te moeten doorzetten, waartegen van de zijde der ouders geene bezwaren bestonden. Zi j heette Wil-iielmina Heniuette en was de jongste dochter van Mr. Willem Adriaan Senn van Basel en van Jacoba Dorothea van Riemsdijk. Laatstgenoemde was eene kleindochter van den Gouverneur-Generaal Jeuemias van Riemsdijk en van vrouwe Heniuette Cuane. Mevrouw Senn van Basel was, tijdens het verkeer van Jean Chretien Baud met hare dochter reeds door eeue bedenkelijke ziekte aangetast en mogt geen getuige zijn van haar huwelijk; maar op haar sterfbed sprak zij hare verwachting uit, „dat Gods zegen op hetzelve zoude rustenquot;³⁵). Drie maanden na haar overlijden, den zeventienden Augustus 1815, werd dat huwelijk voltrokken. En toen Baud, zestien jaren later, weduwenaar geworden was, herinnerde bij die laatste woorden zijner schoonmoeder met aandoening aan zijne kindereu, er bijvoegende, dat de voorspelling van hunne goede grootmoeder ten volle was bewaarheid. „Mijn huwelijk (zoo verzekerde hij hun) bragt Gods zegen in mijn huis. Mijne middelen van bestaan verbeterden. Het overleg en de zuinigheid van uwe onvergetelijke moeder maakten dezelve meer dan toereikende voor onze behoeften.quot; (³⁰).

Maar ook voor het openbaar leven van Baud zou nu weldra

g

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

ten gevolge van den even plotselingen als gezegenden ommekeer van zaken in Europa, een nieuw tijdperk van geluk en voorspoed aanbreken.

Reeds in het begin der maand April 1814 namelijk was over Bengalen te Batavia het berigt ontvangen, dat Nederland zijnen rang onder de onafhankelijke Staten van Europa, had hernomen, en dat Prins Willem Fkederik van Oranje, door de stem der geheele natie ingeroepen, uit Engeland naar zijnen geboortegrond overgekomen en in A/'eêrlands hoofdstad, onder den naam van Willem I, als Souverein Vorst door het volk gekozen en uitgeroepen was (³⁷). Meer regtstreeksche tijdingen, in het laatst der daarop volgende maand aangebragt, bevestigden die berigten, waarvan door de Britsche Regering van Java onmiddellijk kennis gegeven werd aan de ingezetenen (³⁸); „zoodat men zich nu (gelijk Baud den 10 September 1814 aan zijne ouders schi-eef), ongestoord kon overgeven aan de buitensporige vreugde, welke de herstelde onafhankelijkheid zijns vaderlands bij eiken weidenkenden Hollander moet verwekken. Dat wij hartelijk verlangen naar het oogenblik, dat de Hollandsche vlag ook hier het vooruitzigt der vorige welvaart zal komen aankondigen, behoef ik niet te zeggen.quot; Deze blijdschap steeg ten top, toen men al zeer spoedig daarna vernam, dat bij een tractaat, door den Nederlandschen Souverein met Groot-Brittannië te Londen op den 13 Augustus 1814 gesloten, de teruggave der koloniën en ovcr-zeesche bezittingen, welke Holland op den I Januari 1803, d. i. op den voet van den vrede van Amiens, had bezeten, was overeengekomen, en dat Z. K. H.,zonder verzuim, deHeeren Mr. Cobnelis Theo-dokus Elout, Staatsraad, Godekt Alexander Gerard Philip Baron van dkr Cai'ellen, Secretaris van Staat, en Arnold Adriaan Buijskes, Schout-bij-Nacht, tot Commissarissen-Generaal benoemd en dezen gemagtigd had, om, krachtens dat tractaat, weder bezit te nemen van Nederlandsch Jndië, de opperste inagt aldaar uit te oefenen en de regering in alle hare deelen te regelen en in werking te brengen. „Hoe spoediger dit gebeure (schreef Baud den 30 November 1815 aan zijne ouders) hoe beter, want het alles verlammende gebrek aan muntspeciën, papieren zoowel als harde, zal anderzins de ruïne van de voornaamste kolonisten ten gevolge hebben. Het is thans onmogelijk onder hypotheek van vaste goederen een twintigste gedeelte van derzelver waarde te negotieren ,

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

en men ziet dagelijks volksplanters, wier vastigheden in de belastingen op een half millioen geschat zijn, ter balie van den Raad van Justitie verschijnen, uit onvermogen van de geringste schulden te voldoen. Ik zeg niet te veel, wanneer ik u verzeker, dat er bijna geen onbeambte ingezetenen zijn, welke de prostitutie eener judiciele dagvaarding hebben kunnen ontgaan. Behalve de natuurlijke wensch, om onder de Ncderlandsche vlag mij weder den weg van bevordering en onderscheiding geopend te zien , en behalve de aan eiken goeden Hollander zoo eigene zucht, om deze onschatbare volkplanting weder de schoonste parel in de Nederlandsche kroon te zien worden, kan U ligtelijk bevroeden, dat ik ook om de hierboven aangevoerde redenen, de aankomst van Zr. Maj. Commissarissen met het levendigst ongeduld te gemoet zie.quot;

Doch nieuwe beroeringen in Europa vertraagden de verwezenlijking der beschikkingen van Neêrlands Vorst. Eerst nog moest de Nederlandsche krijgsmagt, ook de afdeeling tot verdediging van Nederlandsch Indië bestemd, te wapen snellen, en gezamenlijk met die der vereenigde bondgenooten den glorierijken strijd tot behoud van vrijheid en onafhankelijkheid bevechten.

Het herigt van dit uitstel, den 29 Juli 1815 te Batavia ontvangen, maakte Baud en zeer velen met hem verdrietig en ongeduldig. „Was het dan (schreef hij den 20 Januarij 1816 aan zijnen vader) zoo verschrikkelijk moeijelijk eenige oorlogsvaartuigen voor de dienst van Java af te zonderen, en was de rustverstoorder van Europa niet ten onder te brengen, zonder de hulp van het Indisch legioen? Reeds een jaar geleden hebben zich de Franschen van Bourbon en hunne West-Indische eilanden, de Deenen van Tranque-baar verzekerd: en nog wappert over onze hoofden die Britsehe vlag, die reeds vóór de wederverschijning van den Corsicaan voor de Hollandsche vlag had behooren plaats te maken. Welk eene bittere gedachte, dat een rampvol tijdperk van bijna dertig jaren, hetwelk in iedere andere natie elk edel gevoel met verdubbelde veerkracht zoude hebben doen losbarsten, bij ons niets gedaan heeft dan de deugden , die wij nog bezaten, geheel te versmoren en de lijst onzer gebreken met eene menigte van uitheemsche ondeugden te vermeerderen ! Dit tafereel moge vergroot schijnen aan hen, die onder het weldadig bestuur onzer natuurlijke Vorsten zich met de verdrijving der fransche dwingelanden en de verlevendiging van den

gquot;

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

koophandel kunnen geluk wenschen; doch aan een duizendtal Hollanders, die zich van dag tot dag door een hatelijk en verderfelijk systhema nader aan den bedelstaf zien brengen, kan de traagheid van een Gouvernement, dat zóó lang aarzelt om de schoonste harer bezittingen aan dat systhema te ontrukken, niet in te zwarte kleuren worden afgeschilderd.quot;

Nadat de drie hierboven genoemde Commissarissen-Generaal vier maanden later te Batavia waren aangekomen, werd het geduld van onze landgenooten er wederom op eenc harde proef gesteld, daar de overgave van het eiland Java en onderhoorigheden door de Britsche tusschenregering onder allerlei voorwendsels, en vooral wegens het nog ontbreken der stellige bevelen van het Opperbestuur in Engeland tot die overgave, vertraagd werd, blijkbaar echter met geene andere bedoeling, dan om haar naar de belangen van de Britsche magt te regelen, aan deze het genot der voordeden zoo lang mogelijk te verzekeren en in de onderhandelingen met de Nederlandsche Commissarissen het voordeel te behouden, dat de onzekerheid omtrent den waren inhoud der bevelen, uit Europa afgezonden, den Britschen bewindslieden gaf. „Na eenige weken (schreef Baud den 16 Junij 181() aan zijnen vader) in de pijnlijkste ongerustheid omtrent het lot dezer volkplanting te hebben doorge-bragt, is eindelijk op den twaalfden dezer Lord Amfiuest, de Chi-nesche Ambassadeur, de brenger geweest der definitive bevelen tot de overgave van Java. Zoo men zegt, zal de dag van overmorgen (de 18 Junij), zijnde de verjaring van den eeuwig gedenkwaardigen veldslaquot;¹ bij Waterloo, voor de liollandsche kolonisten een dubbele feestdao; worden door het hijschen der geliefkoosde vlag, onder wier invloed men de nadeelen, door het Britsch tusschenbestuur veroorzaakt, hoopt te herstellen; doch hieromtrent kan ik niets zekers melden, schoon het waarschijnlijk is, dat onze Commissie van geene dan onvermijdelijke vertragingen zal willen hooren, te minder nog, wijl de Britten meer dan tijd hebben gehad zich tot den aftogt te bereiden. De Engelsche vlag waait nu nog.quot; — En die vlag zou daar nog gedurende twee maanden daarna blijven waaijen, want ook de bevelen, door genoemden Britschen Ambassadeur overgebragt, Averden onvoldoende beschouwd. Het was niet vóór den G Julij 181(5, bij de aankomst van den Engelschen compagnieskruiser i\W tilus van Jitnyalen, dat de deugdelijk geachte orders tot overgave

twk ede hoofdstuk. 1811—1821.

tc Batavia werden ontvangen. Alles werd nu zonder verwijl in gereedheid gebragt om haar te bespoedigen. Krachtens eene tc dier zake betrekkelijke conventie, den 23 dier maand gesloten, werden schepen met troepen gezonden naar hot oostelijk gedeelte van Java en deszelfs onderhoongheden; terwijl in de veronderstelling dat op den negentienden Augustus daaraanvolgende, het berigt van den aftogt der Britsche troepen van Saviarang wel ontvangen zou zijn, op voorstel van den Engelschen Luitenant-Gouverneur in Rade de plegtige overgaat' der hoofdplaats Batavia op dien dag bepaald werd.

Intusschen was Baud reeds meermalen in persoonlijke aanra- • king gekomen met Commissarissen-Generaal, die voor hun vertrek uit Nederland met zijnen levensloop bekend waren gemaakt. Hij regtvaardigde dadelijk de gunstige verwachtingen, welke zij van zijne geschiktheid hadden opgevat, en zij gaven hem de belofte eener sreschikte aanstelling na de overname van het bestuur uit handen

O o

der Britten. „Zoo de vooruitzigten (schreef hij in den laatstbe-doelden brief aan zijnen vader) thans vleijend zijn in oenen alge-ineenon zin, voor mijne bijzondere belangen zijn zij het niet minder. Het misschien al te voordeelige denkbeeld, hetwelk de nieuwe bestuurders zich van mijne kundigheden hebben gevormd, is mij op do ondubbelzinnigste wijze gebleken door de coufidentieele wijze waarop die Heeren mij behandeld hebben. Dit gevoegd bij de werkzaamheden, mij bereids door den eersten hunner (den Commissaris-Generaal Elout) opgedragen (^3I1), doet mij gissen, dat men voornemens is mij te plaatsen op eene wijze, die niet dan ten uiterste vereerend kan wezen voor iemand van mijne jaren (hij telde er destijds zeven en twintig) en zeer middelmatige begaafd, heden. Overigens zal ik die onderscheiding meer te danken hebben aan hen, die mij omringen, dan aan mij zeiven; want het valt inderdaad niet moeijelijk om onder de lichten, welke dit eiland beschijnen, voor eene ster van de eerste grootte te worden aangezien.

Bij eene Publicatie van Maandag den negentienden Augustus 1816 verklaarden de Commissarissen-Generaal, dat Nederlandsch Indië van stonde aan onder do Nederlandsche Regering was tcrug-gebragt, dat Zij de oppermagt hadden aanvaard, en dat de Baron van dek Cai'ki.len tevens in de uitoefening der waardigheid van Gouverneur-Generaal over Nederlandsch Indië en van Opperbevel-

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

hebber der land- en zeemagt beoosten de *Kaap de Goede Hoop was getreden. Reeds den volgenden dag ondervond Baud, dat hij zich niet had bedrogen in zijne verwachting, toen hij, eene maand te voren, aan zijn vader schreef, dat hij giste, dat men voornemens was hem te plaatsen op eene wijze, die niet dan vereerend voor hem kon zijn; want bij een besluit van Commissarissen-Generaal van den 20 Augustus 1816, N⁰. 17, werd hij benoemd tot „ISecre-taris van het Gouvernement,' terwijl de function van Secretaris-Generaal van genoemde Commissarissen door den met dezen uit Nederland overgekomen Heer Reinieb D'ozy werden vervuld. Deze lotverwisseling was streelend voor Bauds eergevoel en is tevens beslissend geweest voor zijne volgende loopbaan. Hij zelf drukt dit in het reeds vroeger aangehaald beknopt verhaal van zijnen levensloop, geschreven voor zijne kinderen, aldus uit: „Ik had geene klassieke of staatkundige opvoeding genoten en moest vreezen mijne begunstigers meermalen te moeten te leur stellen. Ik hoopte evenwel, dat de inlichtingen, die ik geven kon omtrent den gang van het Britsch bestuur op Java mijne overige tekortkomingen zouden vergoeden.quot; Als Secretaris van het Gouvernement was Baud uitsluitend werkzaam bij den Gouverneur-Generaal. Terwijl de rnagt van Commissarissen-Generaal alles omvatte wat na de overname onzer bezittingen uit de handen van de Britsche gezagvoerders, eene geleidelijke werking van hun tusschenbestuur verzekeren en den nieuwen opbouw, volgens de hun van hier medegegeven voorschriften of volgens hunne bevinding op de plaats zelve, voorbereiden ot voltooijen kon, was de uitvoering hunner besluiten, het dagelijksch beheer der zaken, het opperbevel der land- en zeemagt en de daartoe betrekkelijke briefwisseling met het Departement van Koophandel en Koloniën in Nederland, voorbehouden aan den Gouverneur-Generaal, die deze waardigheid in alle hare volheid eerst dan zou aanvaarden, wanneer Commissarissen-Generaal hunne veel omvattende zending zouden hebben volbragt en hij zich zoude omringd vinden van de Raden van Indië, door dezen in 's Koning naam benoemd.

Godert Alexander Gerard Pifilip Baron van der Capellen , de eerste Gouverneur-Generaal van het herstelde Nederland in Azië wordt in weerwil der ongunstige uitkomsten van sommige daden

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

van zijn tienjarig bestuur, voortdurend met eerbied genoemd onder de landvoogden, die de eigenschappen en hoedanigheden voor deze eminente waardigheid vereischt, in zeldzame mate hebben bezeten. Van hem heeft zijn ambtgenoot Elout naar waarheid getuigd, dut hij was de drager van een „oud-Nederlandschen naam, die oud-Nederlandsche deugden zelve bezat en in anderen waardeerdequot; (^w); want van deh Cai'ellen, te Utrecht geboren uit ouders, beide be-hoorende tot- en vermaagschapt aan de oudste adeli jke geslachten des lands, gaf niet alleen door gelaat en gestalte het type van den geboren Nederlandschen Edelman in de schoonste vormen te aanschouwen, maar voegde bij deze uiterlijke hoedanigheden een inborst, waarin ware zielcadel huisvestte, en was bedeeld met geestvermogens, die aan Nederlandsche en buitenlandsche universiteiten, onder de leiding van de voornaamste geleerden in die dagen, ontwikkeld, hem reeds op nog jeugdigen leeftijd den weg hebben gebaand tot belangrijke staatsbetrekkingen, welke hem met de kundigste en aanzienlijkste mannen des lands evenzeer als met deszells belangen en behoeften van nabij hebben bekend gemaakt. Na de herstelling van Nederland in 1813, kon zulk een man niet ontgaan aan den scherpen blik, noch van eenen Willem den eehste, noch van zijne raadslieden, onder welke de toenmalige Secretaris van Staat Anton Rkinhahd Falck zijn akademievriend geweest was. In de jaren 1814 en 1815 werd hem eene werkzame loopbaan zoowel in als buiten het vaderland aangewezen; en nadat hij onderscheidene aanzienlijke betrekkingen en gewigtige zendingen , deels onder s Konings oogen en altijd tot üeszelfs bijzondere voldoening, volbragt had, verkoos die Vorst hem niet alleen tot zijnen vertegenwoordiger in Nederlandsch Indië, maar wilde Hij tevens, dat hij een Zijner Commissarissen-Generaal zijn zoude, op dat hij zeil deelnemende aan hunne beraadslagingen en onderzoekingen, des te geleidelijker en met eene meer volledige kennis van zaken, na de ontbinding hunner zending, de maatregelen zou kunnen uitvoeren en handhaven tot welker daarstelling hij persoonlijk had medegewerkt.

Strekte het Baud evenzeer tot eer als aanbeveling het vertrouwen waardig gekeurd te worden van zulk eenen landvoogd: deze achtte zich wederkeerig gelukkig, onder de nieuwe orde van zaken, welke hij als uit de puinhoopen eener schromelijke wanorde. waaronder echter ook veel goeds bedolven lag, moest helpen daar-

twkudk huofdstuk. 1811 —J 821.

stellen, beschikken kon over eenen raadsman, zoo schrander, werkzaam en trouw als Jean Ciiuktien Baud.

Aan Commissarissen-Generaal was bijzonder opgedragen, om na vooraf den geheelen staat van zaken naauwkeurig te hebben onderzocht, zoodanige bepalingen omtrent alle takken van bestuur daar te stellen, als zij na rijpen rade zouden noodig oordeelen, en om eerst, daarna de Hooge Regering van Noderlandsch Indië te bevestigen. Wel had de Souvereine Vorst der Vereenigde Nederlanden, bij een besluit van den derden Januarij 1815 een „Reglement op liet beleid der Regering, het justitiewezen, de cultuur en den handel in 's lands Aziatische bezittingenquot; vastgesteld en ten-zelfden dage de Commissarissen-Generaal voorzien van eene Instructie, welke bij een koninklijk besluit van den 23 September deszelfden jaars met eenige punten was aangevuld; maar alle deze staatsstukken dragen blijken van de tijdsomstandigheden onder welke zij zijn zamengesteld. De Aziatische bezittingen waren dan ook destijds nog niet onder het Nederlandsch gezag teruggebragt. De vorige orde van zaken was gedurende het laatste tijdvak van het bestaan der voormalige Oost-Indische Compagnie en bepaaldelijk sedert haren val, onder de zich toen opgevolgd hebbende besturen, grootendeels van gedaante veranderd. De gemaakte veranderingen hadden tijd noch gelegenheid gehad zich tot een stelsel te vormen en wortel te schieten, en sommige hadden, wegens den oorlog en de eigen gesteldheid des vaderlands, de bekrachtiging van het opperbestuur in Nederland nimmer ontvangen. De Oost-Indische bezittingen, hoe langer zoo meer aan haar eigen lot overgelaten, hadden in de laatste jaren vóór de verovering door de Britten slechts eene afgebrokene en ongeregelde gemeenschap inet het moederland onderhouden, waardoor van zelf de kennis, welke men hier te lande van derzelver gesteldheid aldaar bezat, onvolkomen was geworden. En eindelijk had het Engelsch bestuur van Java en onderhoorigheden een aantal ingrijpende hervormingen afgekondigd, Avelke in het jaar 1815 hier te lande niet of slechts onvolledig bekend waren. Van daar dat het Regeringsreglement, in dat jaar vastgesteld en aan Commissarissen-Generaal medegegeven, niet anders wezen kon en ook door hen niet anders beschouwd is geworden dan als van tijdelijke bestemming, ja, dat

twèede hoofdstuk. 1811—1821.

zij het, hoezeer reeds gedrukt (gt;'), nooit hebben afgekondigd. Bij de aanvaarding der oppermacht in Nederlaudsch In die werd echter aanvankelijk door hen verklaard dat, ter voorkoming van alle stoornis en hinder in den geregelden loop der zaken, de bestaande wetten en verordeningen op de oefening van het regt, de behee-ring en invordering van 's lands middelen en geregtigheden, den landbouw, den handel, de vaart en andere voorwerpen van algemeen bestier hare volle kracht en werking zouden behouden totdat daarin nader zou worden voorzien; terwijl zij later, na de gesteldheid der bezittingen te hebben leeren kennen, de overtuiging hebben uitgedrukt, dat vele bepalingen van het bedoeld Regeringsreglement gewijzigd hadden behooren te worden, om aan de eisclien van den tijd te voldoen, cn dat het ook dun nog, ondanks groote veranderingen, onvolledig zou gebleven zijn.

Baud heeft over die gesteldheid onzer bezittingen na derzelver overname uit handen van de Engelsche gezagvoerders, bij verschillende gelegenheden zijne denkbeelden ontwikkeld, welke verdienen beknopt te worden zamengetrokken, omdat zijn oordeel over de toestanden en inrigtingen, waarin en waaronder hij geleefd en gearbeid heeft, en mitsdien ook over het Britsch bestuur op Java en onderhoorigheden, eene groote historische waarde heeft.

De verovering der Hollandsche bezittingen in Oost-Iudic door de Britten na de inlijving van onzen moederstaat bij Frankrijk, heeft niet op eenmaal maar bij tusschenpoozen plaats gehad, en telkens was voor het veroverd gedeelte een afzonderlijk bestuur ingerigt geworden. Bij de herstelling van het Nederlaudsch gezag in 181() bestonden vier dusdanige onderling onalhankelijke, maar toch alle aan het opperbestuur in Bengalen ondergeschikte Gouvernementen, te weten: Malakka en onderhoorigheden, de Westkust van Sumatra, de Mo-lukken, en eindelijk Java en hetgeen in 1811 daaraan nog onder-hoorig was, namelijk Borneo, Celebes, Timor, Palemhanq (met Banka en BiUiton) en Japan. (^)

Op Amboina waren alle openbare werken en gebouwen in diep verval, üe alleenhandel in specerijen was overal ondermijnd en, onder het Britsch tusschenbestuur, verdrongen door den particulieren handel van Engelschen, die te dier hoofdplaats zoodanig was toegenomen, dat Amboina kon gezegd worden de stapelplaats

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811—1821.

geworden te zijn van den geheelen Indischen Archipel ten oosten van Java. Banda was meermalen door zware aardbevingen geteisterd geworden, waardoor zoowel s lands als particuliere gebouwen zoodanig hadden geleden, dat velen van dezelve onbruikbaar geworden waren; terwijl de zoogenaamde volksgeest onder de ingezetenen der Ambonsche eilanden zoo ongunstig gestemd was jegens het Nederlansch gezag, door het uitstrooijen van zaden van misnoegen en ontevredenheid, dat weldra een bloedige opstand op Saparoua uitbarstte.

Malakka, hoezeer reeds bij den vrede van Amiens aan Nederland teruggegeven, was sedert het laatst der vorige eeinv onder Britschen invloed gebleven, en, even als onze bezittingen op de vaste kust van Indië, die na dien vrede ten tweedenmide in de handen der Engelschen gevallen en gebleven waren, aan onze overige bezittingen in den Archipel schier vreemd geworden.

Op den Vorstelijken zetel van Palembany was in 1816 het trouwloos geslacht gezeten, dat zich in 1811 aan den moord in koelen bloede van onze ambtenaren en militairen had schuldig gemaakt; en de Residentie Padang op de Westkust van Sumatra door een vijf en twintigjarig tusschenbestuur, in een Engelsche kolonie hervormd, was bovendien naauw ingesloten door eene dweepzieke sekte, die onder den dekmantel van de godsdienst, uitgebreide veroveringsplannen koesterde en met het zwaard zich trachtte meester te maken van het geheele binnenland.

Te Banjermassin op Borneo bestond nog een zweem van het Kuropeesch gezag, maar daaraan kleefde de smet van wederregte-lijkheid. Een Engelsch gelukzoeker, den titel van Resident van Banjermassin voerende, was in het bezit van eene uitgestrekte landstreek, die de Sultan aan hem had moeten afstaan; en, om dat woeste land te bevolken, waren door even wederregtelijke middelen Javanen naar Borneo gesleept onder het voorwendsel, dat zij zich aan lediggang en vagabondage schuldig maakten. In geen ander gedeelte van Borneo bestond eenigen schijn van Europeesch gezag. Overal gaf men zich over aan zeeroof, zoo zelfs, dat nog in het jaar 1813, de rijkjes van Sambas, Koeti en Pasir in eene Prokla-matie van den Britschen Luitenant-Gouverneur van Java met den naam van „Zeeroovers-Statenquot; (Piratical States) bestempeld werden (^Ki).

Op het eiland Celebes was het Nederlandsch gezag, door zwak-

tweedk hoofdstuk. 1811 — 1X21.

heid, zoo diep jrezonkon, dat het door de Vorsten niet meer werd geëerbiedigd. Vooral het ilijk van Boni toonde zich hoe langer zoo overmoediger; en hoezeer deszelfs Vorst, ten gevolge eener expeditie in 1814 onder den Britschen Generaal Nichtingall, afgezet was geworden, was hij echter nog in oorlog met de Engel-schen ten tijde, dat Makassar in 181(5 door de onzen werd overgenomen C¹⁴). Banka (Duke of York's Eiland), voorheen aanhangsel van het tributaire rijk van l'alembany, was onder het Britsch bestuur eene onmiddellijke bezitting der Regering geworden en bij art. 2 der conventie van 1814 in ruil afgestaan aan Nederland; eene omstandigheid, welke aanleiding gaf tot geschillen tusschen de Nederlandsche en Britsche Commissarissen omtrent de wijze van deszelfs overgave.

Het eiland Java eindelijk verkeerde in 181(5 staatkundig in eene voor het Europeesch gezag deels zeer gunstige, deels bedenkelijke gesteldheid.

De vijfjarige vestiging der Engelschen op Java had eene belangrijke aanwinst van grondgebied ten gevolge gehad. Vier nieuwe provinciën waren onder het Europesche gezag gebragt, en de uitgestrekte districten Besoeki, Panaroekan en Probohngo, door Daendels aan chinezen verkocht, in het domein en onder het beheer van het Gouvernement weder opgenomen; doch daarentegen werden uitgestrekte landen in het westelijk deel van Java tegen betrekkelijk onbeduidende sommen aan particulieren afgestaan. En die aanwinst was voorafgegaan door dadelijk verzet en gevolgd door gevaarlijke aanslagen van den kant der inlandsche Vorsten. Het europesche overwigt had op Java diepere wortelen geschoten, maar toch was de toekomst beneveld, want de inlandsche hoofden en bijzonder de Regenten waren misnoegd omdat het Britsch tusschen-bestuur hen van alle regtstreeksch beheer van hunne regentschappen had uitgesloten. Een vrijzinnig stelsel van handel en binnen-landsch bestuur verving het monopoliestelsel der voormalige Nederlandsche Oost-Indische Compagnie. De alleenhandel werd afgeschaft en vervangen door een stelsel van vrije vaart en vrijen handel, met inkomende en uitgaande regten bezwaard. Zoo ook werden de heerendiensten, de verpligte cultures en de levering van benoodigd-heden voor het huishoudelijk gebruik des bestuurs tegen onevenredige prijzen, in één woord het contingentenstelsel, afgeschaft en

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

aan den inlander de vrije beschikking over de voortbrengselen van zijnen grond, zijne krachten en zijnen tijd verzekerd; doch de bebouwde gronden, op welke de Regering zich als Souverein van Java, een eigendomsregt toekende, werden, wegens derzelver afstand in huur of' bruikleen aan den landbouwer, onderworpen aan eene belasting, onder de benaming landrente C^1,5), welke door des Gou-vernements ontvangers regtstreeks ten behoeve van het bestuur in geld werd geheven. Engelsche ambtenaren namelijk werden, na de overmeestering van Java in 1811, door de Britten, geroepen om de Hollandsche te vervangen. Die ambtenaren hadden in Britsch Indië het stelsel in volle kracht gezien, om de inlandsche hoofden uittesluiten van de Regering, en het kan geene bevreemding opwekken, dat de maatregelen van het Britsch tusschenbe-stuur met de tint van dat stelsel waren gekleurd. Wel had dit bestuur de ijdelheid der Regenten gevleid en hun belang schijnbaar bevorderd door het ruimschoots toekennen van louter nominale rangen en door hen in de meeste gevallen te laten in het bezit van uitgestrekte landerijen, welker bevolking hen in staat stelde, om het uiterlijk aanzien van hunne verloren leenroerige grootheid te blijven behouden; maar die hoofden hadden toch zeer wel bevroed, dat het bestuur tot dien maatregel verpligt was geworden, ten einde zich van hunne medewerking tot de invoering van het landelijk stelsel te verzekeren, en zij waren buitendien te schrander om niet te beseffen, dat de regtstreeksche aanraking der Regering met en hare heerschappij over de bevolking met uitsluiting van hunne tusschenkomst, moest uitloopen op het verlies van hunnen invloed en van al de voordeden daaraan voor hen en hunne talrijke aanverwanten verbonden.

Met betrekking tot het „stelsel van landrentequot; zij hier nog aangeteekend, dat de Engelschen, tot voorbeeld nemende hetgeen in Britsch Indië bestaat, eene keuze hadden tusschen drie wegen, te weten, het stelsel der verkoopingen of verhuringen in het groot (zemindar-system), door Lord Cornwallis in Bengalen ingevoerd; het individuële belastingstelsel {ry oho ar-system), zoo als het bestond in het Gouvernement van Madras; en het dorpsstelsel (village system), volgens hetwelk de belasting geheven werd in de noordwestelijke provinciën van Hindostan en in het grootste gedeelte van het Gouvernement van Bombaij. Daar er op Java geene klasse van men-

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

schen was, gelijk aan die der Bengaalsche zemindars, kon van het eerstbedoeld stelsel geen sprake zijn. In enkele gevallen wilde Raffles wel groote districten verhuren aan Javaansche hoofden, doch slechts bij uitzondering en om gewigtige redenen. Europesche huurders wilde hij in geen geval hebben toegelaten. Het ryolwar system, of dat van den hoofdelijken aanslag, oordeelde hij het meest met de belangen van bevolking en schatkist overeenkomende, doch vermits hetzelve door eene algemeene opmeting en classificatie der bebouwde velden moest worden voorafgegaan en hiertoe eene aanzienlijke tijdruimte gevorderd werd, bepaalde hij zich in October 1813 aanvankelijk tot het dorpsstelsel (gemeentelijke aanslag) in diervoege, dat al de gronden tot eene gemeente behoorende, werden verhuurd aan het dorpshoofd; maar hij wijzigde het reeds den 11 Februari] 1814 door de invoering van het ryotwar-stelsel.

Dit stelsel in dertien residentiën van Java ingevoerd, werd echter niet toegepast in de Bataviasche ommelanden en Buitenzorg, grootendeels aan particulieren behoorende, noch in de Preanger-Regentschappen, alwaar de verpligte teelt en levering van koffij aan het Gouvernement bleef bestaan; terwijl evenzoo is gehandhaafd het zoogenaamde blandong-stzlsül, d. i. de gedwongen aankap en vervoer van hout in en uit 's lands bosschen; en bij deze rijke bronnen van inkomst werd eene nieuwe gevoegd, namelijk het zoutmonopolie, d. i. de aanmaak van zout voor het Gouvernement.

Bij de overname van Java door de Nederlandsche Commissarissen-Generaal, was het landrente-stelsel wel afgekondigd, maar van deszelfs algemeene geldelijke uitkomsten was toen nog weinig bekend, omdat de boeken van 1814/15 destijds nog niet waren afgesloten, en de briefwisseling over dezen tak van inkomsten sedert 1814 met veel geheimhouding te Buitenzorg onder het oog-van den Britschen Luitenant-Gouverneur was gevoerd. Na een naauwkeurig plaatselijk onderzoek bleek echter weldra, dat het Britsch beistuur dat stelsel als het ware daar neergesmeten Cn weinig meer gedaan had, de geheele regeling overlatende aan het bewind, dat aan hetzelve zou opvolgen, welk bewind dan ook, uit hoofde der onregelmatige inning der belasting, verpligt geweest is eenen aanzienlijken achterstand over de jaren 1815/17 aan de Javasche bevolking kwijt te schelden. Ook omtrent de beschikking over en de beheering van de koffijtuinen en gronden werden de-

tweedk hoofdstuk. 1811 —1821.

zelfde onregelmatigheden aangetroffen, daar die op sommige plaatsen in het openbaar en aan de meestbiedenden verhuurd, op andere onder de hand afgestaan, elders weder aan de ingezetenen uitgegeven en opgedrongen waren geworden, terwijl evenzoo over den oogst willekeurig Avas beschikt.

„Wanneer (zeide Baud) de geschiedschrijver zich eenmaal bezig zal houden met het boekstaven der gebeurtenissen van dien tijd, zal hij groot gevaar loopen onwaarheden neder te schrijven. Hij zal onder andere Publikatiën van den toenmaligen Luitenant-Gouverneur er eene vinden, waarin dc menschlievendheid en de zorg van dien hoogen ambtenaar voor alle standen der Maatschappij, ook de meest abjecte, op treffende wijze doorstralen. Hij zal hern ongetwijfeld deswege verheffen. Ik bedoel de Publikatie, waarin die Gouverneur zijne regtmatige afkeuring uitspreekt over den toestand der gevangenissen op Java, destijds meestal bestaande uit zoogenaamde blokhuizen, waarin alle soorten van gevangenen vermengd waren, in één woord gevangenissen, zoo als men ze in de middeneeuwen in Europa vond. Hij gelastte dat in elk district zonder verwijl eene steenen gevangenis zou worden gebouwd, in-gerigt naar eene in die Publikatie gegeven beschrijving, met behoorlijke afscheidingen. Mogt de geschiedschrijver met deze Publikatie voor zich de menschlievendheid van den landvoogd hoog verheffen in vergelijking vooral met dc nalatigheid van het vorig bestuur, hij zou in dwaling vervallen, want de gevangenissen, waarvan het bouwen aldus gedecreteerd was, zijn niet opgerigt geworden, geen twee steenen zijn op elkander gelegd, om aan dat menschlievend besluit uitvoering te geven. Zoo is het ook gegaan met de afschaffing van heerendiensten, leverantiën en wat al meer. Het waren uitboezemingen op het papier, maar er is weinig of niets tot stand gebragtquot; ('«).

Het oordeel van Baud over de algemeene gesteldheid van Nederlandsch Indië in 1816, strookt, over het algemeen, volkomen met de uitkomst der nasporingen van de Commissarissen-Generaal Elout en van dek Capellen, die tot dat einde eene inspectiereis over geheel Java in de laatste helft van het jaar 1817 hadden ondernomen. Maar hoezeer hij met hen de gebrekkige uitvoering der vrijzinnige beginselen en bedoelingen van het afgetreden Britsch

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

bestuur en de grootc misslagen door hetzelve in vele zaken begaan, opregt betreurde, onthield hij echter noch aan die milde beginselen, noch aan vele goede bepalingen door hetzelve verordend, den welverdienden lof, en schaarde hij zich destijds veeleer aan de zijde van die kundige mannen, die billijk en onpartijdig beoordeelende hetgeen, in vroegere dagen, door anderen naar hunne beste overtuiging was gedaan, Nederlandsch Indië voortaan wenschten bestuurd te zien volgens de milde begrippen, die zoowel in Nederlandsche geschriften als in Nederlandsche verordeningen reeds voorlang waren aangeprezen en aangenomen, doch wier toepassing op die gewesten door den loop der tijdsomstandigheden alleen vertraagd geworden was (⁴⁷). Baud heeft die overtuiging èn toen on in latere jaren uitgesproken in bewoordingen, die ondubbelzinnig uitdrukken, dat hij destijds afkeerig was van een terugkeer tot het stelsel der voormalige Oost-Indische Compagnie. „Toen (zeide hij (⁴⁸)) in 1811 het eiland Java en onze overige bezittingen in Oost-Indië in handen vielen van een over-magtigen vijand (de Britten), bragt die verovering althans dat nut te weeg, dat een verouderd en door velen afgekeurd stelsel, als het ware door éénen schok werd opgeruimd en door een ander vervangen.quot; En ten aanzien van dat andere (d. i. het Engelsche) stelsel, heeft Baud in een opstel over de inkomsten van het eiland Java van den 11 Junij 1816, voor den Heer Elout, op diens verzoek, vervaardigd, en o. a. hierboven op bl. 85 bedoeld, verklaard, „dat zoo de ondervinding het nadeel of de onuitvoerlijkheid van sommige der „Revenue Instructions,quot; voorschriften betrekkelijk tot het landelijk stelsel, mogt hebben aangetoond, derzelver herziening onder een verlicht bestuur genoegzaam zou zijn, om dezelve de duurzame grondslagen te doen worden van het geluk der Javanen en van de welvaart van het onschatbare Java!'

Het is bekend, dat de Commissarissen-Generaal van Neder-landsch-Indië de vrijgevige grondslagen, door het Britsch tusschen-bestuur gelegd, als de hunne hebben aangenomen; dat zij mitsdien aan de inlandsche bevolking vrije cultuur en aan den handel vrijen in- en uitvoer (behoudens enkele uitzonderingen) hebben verzekerd; en dat zij het stelsel van landrente hebben gehandhaafd „als een rijke, maar vooral regelmatige bron van inkomstendoch, vermits eene geheele herziening van de bestaande Britsche verordeningen door

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811 —1821.

een onderzoek moest worden voorafgegaan, hebben zij dat onderwerp slechts voorloopig geregeld, hoofdzakelijk in dien zin, dat voortaan niet meer het dorpshoofd de gemeentegronden van hot Gouvernement huurde, met vrijheid om ze weder aan de landbouwers te verpachten, maar dat de gemeente,^riils zedelijk ligchaam, vertegenwoordigd door hare hoofden en oudsten, jaarlijks overeenkomsten met het bestuur treft, aan haar den hoofdelijken omslag overlatende, „naar billijkheid zonder partijdigheid.quot; Men beschouwde nog wel het ryotwar-system als het einddoel waarnaar gestreefd moest worden, maar vermoedde reeds, dat daartegen ffewigtige bezwaren

⁷ o O O O

zouden kunnen bestaan.

Ten aanzien der kofjijteelt hebben Commissarissen-Generaal den Javaan ontheven van de verpligting om kotlij te planten en aan het Gouvernement te leveren, en hem die zulks vrijwillig deed, verzekerd, dat hij van zijn produkt niet meer zou behoeven af te geven dan van zijne sawavelden, namelijk de Vo, ²/6 of'/3 van het gewas, naarmate de koffijtuinen van de 1ste, 2de of 3de soort zijn. Zij maakten Java tevens dienstbaar aan het voortbrengen van producten voor den handel met Europa, door de gelegenheid te verschaffen om die producten te telen, hetzij door zelf landen te ontginnen, met gehuurde arbeiders , hetzij door middel van contracten met de dorpsbewoners. Doch om te voorkomen dat misleiding en kwade

trouw misbruik maakten van quot;de onkunde der Javasche bevolking

Ö j

werd door de Commissarissen-Generaal (den 5 Januarij 1819) bepaald , dat regenten en andere personen geene contracten met de Javanen zouden mogen aangaan, voordat dezelve bij den resident behoorlijk waren geregistreerd, welke overeenkomsten bovendien niet dessa s-gewijze, maar individueel zouden moeten gesloten worden. Doch even als onder de Britsche tusschenregering, bleven ook onder het hersteld Nederlandsch bestuur de Preanger-regent-schappen uitgesloten van de toepassing van het stelsel van landrente en werden aldaar de voormalige inrigtingen omtrent de ver-pligte teelt en levering van koffij aan het Gouvernement tegen onevenredige prijzen gehandhaafd, terwijl het blandong-stelsel en het zout-monopolie mede in stand werden gehouden. De Commissaris-Generaal liiLOUT drukte de hoofdtrekken van het vrijzinnig stelsel kernachtig in deze woorden uit: „Het vaderland heeft aanspraak oj) een ruim genot van de voordeden, welke deszelfs buiten-

tweede hoofdstuk. 1811—-1S21.

landsche bezittingen opleveren, maar het vaderland verlangt niet, dat de bevolking dier bezittingen bij uitsluiting tot bezorging van die voordeden worde dienstbaar gemaakt. Het wenscht en wil, dat zij zelve daarin haar deel erlange. Het vaderland wil nog meer, het staat ook aan vreemden toe, dat zij vruchten in onzen tuin plukken, mits zij onzen grond niet omwroeten, noch met onkruid bezaaijen.quot; (^w)

„Iedereen (zeide Baud) juichte dit toe, en ik wil gaarne erkennen, dat ik mij met overtuiging onder de toejuichers rangschikte. Ik erken onbewimpeld, dat ik ongaarne wilde vaarwel zeggen aan beginselen, die ik gedurende het Engelsch bestuur op Java ingezogen had. Als het ideaal van een wijs bestuur van Ne-derlandsch Indië had ik toen leeren beschouwen eene volkomene opheffing van alle dwangcultuur en van alle gedwongen leverantien. Ik wilde vrije cultuur en vrije beschikking. Ik wilde, dat de taak der Regering geene andere zou zijn, dan het maken en handhaven van -wetten en het beschermen der ingezetenen. Met leedwezen had ik dit beginsel reeds door zijne eerste verkondigers (de Engelschenj gedeeltelijk zien verlaten.quot; (^r,u)

De beginselen, volgens welke Nederlandsch Indië voortaan zou bestuurd worden, waren vervat in een „Reglement op het beleid der Regering,' door Commissarissen-Generaal den 22 December 1818 vastgesteld, terwijl de daarmede in verband staande inrig-tingen van bestuur en toezigt grootendeels in afzonderlijke provisionele bepalingen waren omschreven. Dat Regei'ingsreglement, zoowel naar aanleiding der aanwijzingen, vervat in dat van den iare 1815, als naar de ervaring door hen zeiven in Indië verkregen, zaïnengesteld, was, overeenkomstig de hun verleende bevoegdheid, om hetzelve voorloopig in werking te brengen, in naam des Konings vastgesteld, blijkbaar in de veronderstelling, dat de belangen van Nederlandsch Indië spoedig daarna in het moederland zelf het voorwerp eener opzettelijke overweging zouden uitmaken, en bij een definitief Reglement, door den Koning zelf vastgesteld, geregeld zouden worden. De redenen waarom dit echter niet geschied is, zullen later worden medegedeeld.

Hoezeer de organisatie van Nederlandsch Indië van 1817 — 1819 de vrucht is geweest van den gcmeenschappolijken en eendragtigen

tweedk hoofdstuk. 1811—1821.

arbeid van de drie Commissarissen-Generaal, is die veel omvattende taak echter voor verreweg het grootste gedeelte door den Heer Elout persoonlijk gecodificeerd geworden. Niet alleen was hij de Primus inter pares, maar ook hun voorganger en woordvoerder. Trouwens een codificatiewerk van dien omvang had bezwaarlijk aan meer geoefende en ervaren handen kunnen worden toevertrouwd dan aan die van eenen man, als Elout, die niet minder uitblonk als wetgeleerde, dan als staatsman. Hij had er ook meer tijd voor dan zijne ambtgenooten. De zorgen van het dagelijksch beheer en de bemoeijenissen van het gezag, den Gouverneur-Generaal van dkr Capellen toebetrouwd, verslonden een groot deel van zijnen tijd. De schout bij nacht Buvskes voerde bet bevel over de talrijke zeemagt in Oost-Indië en is, als opperbevelhebber der expeditie tegen de opstandelingen van Saparoua in de Molukken, van Julij 1817 tot April 1818 van Java afwezig geweest. Daarentegen kon de Commissaris-Generaal Elout zich onverdeeld toewijden aan het onderzoek naar en de bewerking der lt;gt;:rondslaquot;ren van het door hem

O O O

met zijne ambtgenooten op te trekken gebouw, van welke taak hij zich met onvermoeiden ijver heeft gekweten. Het Gouvernementsarchief te Batavia bevat er de overtuigende bewijzen van in de aldaar nog voorhanden talrijke manuscripten van dien staatsman; opstellen, die door helderheid van voordragt en sierlijkheid van stijl uitmunten en de voortreffelijkste commentarien bevatten op het regeringstelsel, in de jaren 1817—1819 voor Nederlandsch Indië gevestigd.

Maar was de Heer Elout de ziel der Nederlandsch-lndische zending van 1815, de baron van dek Capellen kleefde de door hem beledene beginselen met overtuiging aan. Bij de opening der eerste vergadering van Gouverneur-Generaal in Rade op den 1G January 1819 sprak die landvoogd daarvan in deze bewoordingen: „Indien wij zonder de rijke school der ondervinding te verachten of te verzuimen, niet te veel aan het oude en door de omstandigheden veranderde blijven hechten; indien wij de gronden in het Reglement van Regering ontwikkeld, steeds voor oogen houden, voede ik eene gegronde hoop, dat wij, onder Gods zegen, eene gelukkige en voorspoedige Regering zullen hebben; dat wij de goedkeuring van onzen dierbaren Koning zullen verwerven; dat wij aanspraak zullen hebben op de erkentelijkheid der ingezetenen van Nederland en Nederlandsch Indie. (^)quot;

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811—18^1.

De If ootje Regerimj van Nederlandsch Tndië, bij het llogeriugs-reglement van den 22 December 1818 ingesteld, hoezeer in hare vormelijke zamenstelling overeenkomende met de inrigtingen der voormalige Oost-Indische Compagnie en van de daarop gevolgde besturen, verschilde echter zoowel ten opzichte der mugt van den Gouverneur-Generaal, als ten aanzien der bevoegdheid van de aan hem toegevoegde Kaden van Indië, van hetgeen daaromtrent vóór den jare 180fi verordend was.

De ordonnantiën en instructiën voor de Regering van Nedcr-lansch Indie van 1617 — 1807 hadden haar niet alleen de vormen maar ook al de bestanddeelen geschonken van een oppermagtig collegiaal bestuur.

De Gouverneur-Generaal, hoezeer geheel verantwoordelijk, was destijds — mogt althans in den regel eigenlijk niet anders zijn — dan de President van het collegie, Avaarin hij, bij staking van stemmen, eene dubbele stem had, terwijl hij dan, wanneer het gelijk zoo onmiskenbaar aan zijne zijde was, dat het in Nederland niet kon worden betwijfeld, de bevoegdheid had om het besluit naar zijne meening te doen opmaken; een middel waarvan hij alleen voor zijne verantwoording in het belang van Heeren bewindhebbers gebruik mogt maken. Deze regeringsvorm was in overeenstemming met de toenmalige instellingen van den moederstaat. Nederland was een Gemeenebest en in hetzelve waren zoo niet alle, dan toch de voornaamste besturen, collegiaal. Onder de Bataafsche Republiek bestonden zelfs de Ministeriën uit collegiën. Geen wonder, dat men het bestuur der Koloniën almede aan collegiën opdroeg; éénhoofdige besturen zouden met de ijverzucht der Staatsmagten onderling onbestaanbaar zijn geweest. Die ijverzucht ging zóó ver, dat men zelfs meermalen de waardigheid van Gouverneur-Generaal heeft willen opheffen en het presidium van den Raad van Indië, bij maandelijksche beurtwisseling, aan de leden heeft willen opdragen. Tot deze proeve van ultra-collegioinanie heeft men echter niet durven overgaan, zoodat de vorm van Regering, „bestaande in een Generaal opperhoofd en verscheiden Raden van Indië, als het zekerste en respectueuste zijnde, boven alle andere verkoren en in stand gehouden is.quot; (⁵²)

De instructie voor den Maarschalk Daendkls van den 9 Fe-bruarij 1807 maakte reeds van den Gouverneur-Generaal iets anders

7*

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811—1821.

dan blootelijk de President van een oppermagtig regeringscollegie. Hij tocli was de „zaakgelastigde des Konings,quot; beschikte alken over de militaire zaken en de verdedigingsmiddelen; hij alleen had in den Raad van Indië het initiatief der voorstellen; die van den Directeur-Generaal en de Raden kon hij buiten deliberatie houden, en hoezeer in den aanhef der openbare stukken steeds, zoo als weleer, gesproken werd van den Gouverneur-Generaal en Raden^ was de magt des landvoogds, blijkbaar ten koste van den invloed der overige regeringsleden, vergroot geworden. De drang der toenmalige buitengewone omstandigheden deed bovendien dezen landvoogd meermalen meer autocratisch handelen, dan hem zijne instructie veroorloofde; en het is onbetwistbaar, dat men in die dagen een man van een vast karakter, als Daendels noodig had, om aan het sedert 1801 verslapt Indisch bewind zijne veerkracht terug te geven.

Bij het Regeringsreglement van 22 December 1818 kwam de magt van den Gouverneur-Generaal nog duidelijker uit. Hij was nu niet meer, zoo als in 1808, „des Konings zaakgelastigde, de gebieder, wien een ieder moest erkennen en respecteren,quot; maar hij werd genoemd „des Konings vertegenwoordiger.quot; Wel waren hem toegevoegd vier Raden, die met hem uitmaakten de Hooge Regering van Nederlandsch Indië, maar hij was met het hoogste gezag in Indië bekleed, zijne verhouding tot die Raden werd niet meer uitgedrukt door de oude formule, „de Houverneur-Generaal en de Radenmaar door de woorden „de Gouverneur-Generaal in Rade.quot; Hij alleen regeerde in 's Konings naam. onverminderd zijne ver-pligting, om alle maatregelen van gewigt en alle wetten te behandelen in Rade. Verschilde hij in meening van de meerderheid der raadsleden, hij was bevoegd om het besluit op te maken volgens zijn persoonlijk gevoelen, behoudens verslag aan den Minister van Koloniën. Hij alleen, d. i. zonder den Raad, had het oppertoezigt over en regelde alle dagelijksche voorvallen en aangelegenheden, betreffende de algemeene regering, krachtens de gemaakte wetten en bepalingen. Kortom, het Regeringsreglement van 1818 verving het voormalig collegiaal bestuur door eene regering, welke de meeste bestanddeelen van het éénhoofdig gezag in zich bevatte, doch omkleed met waarborgen tegen overhaasting en willekeur aan de eene zijde, en persoonlijke verantwoordelijkheid aan den anderen kant.

twkkde hoofdstuk. 1811 —1821.

Baud gaf' eene bei)aaldc voorkeur aan de uieuwo orde van zaken, maar liij meende dat haar gang vaster had kunnen omschreven zijn in liet Reglement van 1S18. „In het laatstgemclde (zeide hij) was een gebrek blijven bestaan, waarvan de gevolgen zich eerst later toonden en toen hersteld zijn geworden. Men had namelijk in het Reglement van 1818 de aloude benaming van Hooge Regering bewaard voor een collegie, dat in waarheid niets meer was dan een adviserende Raad. De bevoegdheid toch, aan den Gouverneur-Generaa] geschonken, om de politieke zaken en die het krijgs- en defensiewezen betreffende, en voorts al wat tot het domein der uitvoerende inagt kon worden gel)ragt, buiten Rade te behandelen, en om eindelijk ook in Rade, naar eigen overtuiging en met voorbijgang van des raads gevoelen, te beslissen, had de verantwoordelijkheid der Raden van Indië binnen den kring van het advies beperkt, die der beslissing geheel en in elk geval werpende op de schouderen van den Gouverneur-Generaal. Nimmer kon hij de Kaden van Indië in die verantwoordelijkheid doen deelen, ook dan niet wanneer het besluit in overeenstemming met hun advies was opgemaakt. De conclusie was altoos en in elk geval zijne persoonlijke daadquot; (^B3), Het bestuur van den Baron van der Catellkn , gevoerd onder het Reglement van 1818, leverde echter geene voorbeelden op van botsingen tusschen dien landvoogd en de overige leden der regering. Maar dit was minder een gevolg van de deugdelijkheid der instelling, dan van het achtbaar en beminnenswaardig karakter van dien bewindvoerder en van de algemeene gezindheid om, na de rampspoedige jaren van 17!)5—1815, genoegen te nemen met elke regeling, uitgegaan van het herboren Nederland, alwaar toen vertrouwen en berusting aan de orde waren. De Raden van Indië die, volgens de sacramentele uitdrukking van het Reglement, „met den Gouverneur-Generaal uitmakende de liooge Regering,quot; zich nog als verantwoordelijke medebestuurders hadden kunnen beschouwen, schikten zich integendeel naar de inzigten van den Baron van dek Gavellen, die hun wederkeerig een groot vertrouwen schonk, omdat hij hen, blijkens zijne rede, uitgesproken in de eerste vergadering van de herstelde Nederlandsche regering, „beschouwde als het steunpunt zijner regering.quot;

De mannen, aan welken destijds de aanzienlijke en vereerende

TVVKHDH HOOFDSTUK. 1811 — 1821.

betrekking vuu Raad van Indië was opgedragen, verdienden dit vertrouwen.

Pktuus rniiODOKUs Ciiassé, in 1819 de eerstbenoemde der Raden van Indië en broeder van den in de Nederlandsche krijgsgeschiedenis beroemden Generaal David Chassk, was op betrekkelijk jeugdigen leeftijd onder het bewind der Nederlandsche Oost-Indische Compagnie in India gekomen, aldaar weldra tot den rang van opperkoopman opgeklommen en met de hoogste bedieningen op verschillende buiten eoinptoiren bekleed geweest. (^5t) Onder het bewind van den Maarschalk Daendels Avas hij Directeur-Generaal en Raad van Indië; functien, welke destijds ongemeen veel overleg vorderden. Bij de komst van Commissarissen-Generaal in 1816 was hij ambteloos, maar een der eersten, aan welken zij hun bijzonder vertrouwen hebben geschonken; want reeds in Augustus 1816 Averd Chasse, die gedurende twaalf jaren Gouverneur van Makassar geAveest was, door hen als Commissaris derwaarts gezonden, om onze bezittingen aldaar uit handen der Britten over te nemen. En nadat hij zich van die taak loflijk gekAveten had, Averden hem, na zijne terugkomst op Java, door Commissarissen-Generaal andere niet hunne zending in verband staande Averkzaain-heden opgedragen. De Raad van Indië Chassé behoorde onder die voormalige dienaren der Compagnie, die, volgens Elout „naauw-keurige onderzoekers en onpartijdige beoordeelaars waren van hetgeen in vroegere en latere dagen door anderen en door hen zeiven gedacht en gedaan was.quot; (^r'⁵) Hij overleefde alle zijne toenmalige medeleden in de Regering; en even als zijn genoemde broeder het predikaat van Baron des Franschen Keizerrijks aan zijne krijgsmansdeugden te danken had, is Petuus Tiikodokus Chassé, die na zijne aftreding als lid van het beAvind, in 1830, honorair lid van den Raad van Indü geworden was, bij koninklijk besluit van den 5 Augustus van dat jaar verheven tot den Nederlandschen adelstand met den titel van Baron „als een nieuw bcAvijs van Z. M. tevredenheid wegens de loffelijke Avijze waarop hij zich, gedurende zijnen buitengewoon langen diensttijd in Indië van een-en-vijftig jaren, van zijne pligten, in de onderscheidene door hem bekleedde betrekkingen, laatstelijk van fungerend Luitenant-Gouverneur-Gene-raal (1820 - 1829) had gekAveten.quot; p')

Jacou Andries van Braam volgde in benoeming op Cuassk.

twkedk hoofdstuk. 1811—1821.

Hij behoorde tot een oud en aanzienlijk Geldersch geslacht, thans nog aldaar in eere. Een tak daarvan vestigde zicli in de laatste helft der vorige eeuw in Bengalen. (⁵⁷) Jacob Andkiks was een van deszelfs afstammelingen. Hij was vermaagschapt aan don dapperen Schout-bij-N acht van Braam, die in de jaren 1788 en 1784 bevelhebber geweest is van het smaldeel oorlogschepen, door welke de overmoedige vorsten van Malakka, Riouic en Salanyoor zijn beteugeld geworden, zoodat zijn naam in reeds ecne aan

beveling was, welke hij zelf spoedig door bekwaamheden en diensten volkomen regtvaardigde. Na onder het bewind van daenduls, als Resident aan het Hof van den Keizer van Soeracarta en in alle commissien hem opgedragen, ten genoegen van dien landvoogd werkzaam geweest te zijn , verhief deze hem tot de hoogste betrekking , welke hij schenken kon. De Schout bij nacht Büyskes, door Koning Lodewijk aangewezen als opvolger van Daendels, ingeval deze niet op Java xnogt aankomen, was door Daendels onder den titel van Luitenant-Gouverneur-Genera al aangesteld tot „President der Ilooge Regering,quot; ten einde, bij deszelfs afwezigheid, de deliberatien der „Hooge Tafelquot; te besturen. Nadat die vlagofficier in 1809 naar Nederland was teruggekeerd, werd hij als Voorzitter der Regering vervangen door van Bkaam, die tevens bij een besluit van genoemden landvoogd van den 25 October 1809, ingeval van aflijvigheid voor de aankomst van eenen nieuwen Gouverneur-Generaal op Java , tot zijn provisionele opvolger werd aangewezen. Dat besluit verviel echter door de benoeming en aankomst van den Gouverneur-Generaal Janssens. De waardigheid van President der Hooge Regering werd nu ingetrokken en van Braam andermaal benoemd tot Resident te Soeracarta. (⁵⁸j Tijdens het Britsch tusschenbestuur bekleedde deze geene landsbedieningen, maar wendde hij zijne beste pogingen aan, om door de Engelsche Regering erkend te zien de regtmatigheid der vorderingen van de ingezetenen van Java ten laste van het voormalig Hollandsch en Fransch Gouvernement, met het gevolg, dat die vorderingen door het Britsch Gouvernement zijn erkend en dat de betaling der interessen op dezelve uit het overschot der inkomsten is toegestaan, tot dat bij den vrede of anderzins eene eindschikkinff omtrent de hoofdschulden zou quot;-e-

⁰ o

maakt worden. (^r)(J) Tijdens de overname van Java bevond hij zich in Europa. In de maand Maart 1817 aldaar terugkomen, bood

TWKUDK IIOOKDSTI K. 1811—1821.

hij zijne diensten Commissarissen-Generaal aan, die hem den 28 Junij IS17 naar Henyalen afvaardigden ter overname van onze in Voór-Indië gelegen bezittingen, welke onder de presidentiën van Calcutta, Madras en Hornbaij gesteld waren Na onze kantoren aldaar, ter kuste Coromandel, te Tutto-Coryn en Sur at te overgenomen en overal het bestuur oj^ doeltreffende wijze ingerigt te hebben, kwam hij den 11 Julij 1818 te Batavia terug, waar hem door Commissarissen-Generaal hunne tevredenheid wegens zijne lofiijke verrigtingen betuigd werd. Hij was het eerste lid, dat door den dood aan de Hooge Regering onder het bestuur van den Baron van iieh Ca pellen ontviel. Reeds den 12 Mei 182Ü overleed hij te Batavia in den ouderdom van vijftig jaren. Op last van dien landvoogd werd in het Gouvernementsblad een door Bald gesteld berigt opgenomen, waarbij de verdiensten van dien getrouwen en achtingswaardigen landsdienaar billijk zijn erkend geworden. Als lid der Regering werd hij vervangen door Mr. H. I. van de Ghaaff , een schrander en ervaren man, die, door Falck aanbevolen, in 1815 op Java gekomen, zich het vertrouwen der Regering had weten waardig te maken. Hoezeer met de beste gezindheden bezield, hebben echter zijne raadgevingen op vele handelingen van den Gouverneur-Generaal van der Capellen eenen invloed uitgeoefend, die voor dezen landvoogd, maar nog meer voor hem zeiven heilloos geweest is.

Mr. Hickman Warner Muntingiie, geboortig te Groningen, de derde in benoeming van de leden der Hooge Regering, muntte, volgens de getuigenis van allen, die hem gekend hebben, wegens veelzijdige bekwaamheden en zeldzame begaafdheden, boven alle zijne medeleden uit. Toen hij in 1805 op Java aankwam, had hij reeds belangrijke regterlijke betrekkingen in het vaderland bekleed. Na geruimen tijd als Secretaris-Generaal der Regering onder Dakn-dels werkzaam te zijn geweest, plaatste deze landvoogd hem, uit-hoofde van zijne uitgebreide kennis en rijke ondervinding van regts-zaken, gepaard met achtbaarheid en welbespraaktheid, op den voor-zitterstoel van het hoogste regterlijke collegie in Nederlandsch Indië. In de uitoefening dier betrekking gaf Müntingiik vele blijken van onversaagde onafhankelijkheid, die dezen absoluten gebieder ontzag voor zijn karakter inboezemden. Hij was het ook, die de door de Raden van Indie van Hoesen en Romswinckel, verzamelde orga-

tweede hoofdstuk. 1811—1«21.

nisation, reglementen, iustructicu enz, door Dandels, sedert den aanvang van zijn bestuur, vastgesteld, tot een Generaal Recueil heeft zamengesteld. En hij weigerde in 1811 aan Loud Minto zijne diensten, totdat hem gebleken was, dat het Fransche Gouvernement niet meer bij inagte was te vorderen de vervulling van pligten, welke alleen als wederkeerig aan de verleende bescherming konden geacht worden op deszelfs dienaren en onderdanen te rusten.

Het aandeel van Mi ntingue in de door de Britsche tusschen-regering ondernomene hervorming van alle takken van bestuur op Java is overwigtig geweest. Van het oogenblik af, dat hem door Lord Minto eene plaats in den Britschen regeringsraad van Java werd aangewezen tot aan zijne aftreding als zoodanig (181! —1814), oefende hij door zijne bekwaamheid en overredingskracht eenen grooten invloed op al de besluiten dier vergadering uit. Door den toenmaligen Luitenant-Gouverneur in Rade is van de onwaardeerbare verpligtingen, welke het Britseh bestuur verschuldigd was aan de talenten, den ijver en de verlichte medewerking van Mun-tinghe in het Gouvernementsblad de volgende voor hem streelende getuigenis afgelegd, bij gelegenheid, dat hij als lid van dut bestuur aftrad;

„To that Gentleman's enlightened views (zoo drukte die landvoogd zich uit) of general policy and to his intimate acquaintance with the principles of the former Government, the Lieutenant Governor in Council cannot hesitate to declare the efficiency ant the success of every leading measure of the present Government is to be in a geat measure attributable.

„In the earlier period of the British administration on Java, necessarily attended with many local difficulties, the active penetration, the clear understanding, and the sound judgment of Mr. Muntinghe were conspicuously displayed on every accasion, affording the most essential and substantial support to the new formed Government, at the same time that they displayed the most evident proofs of his own exalted genius.

„At a more recent period, on the introduction of the new system of Land Rental throughout Java, the extensive local information of Mr. Muntinghe, his complete knowledge of the principles of general Justice, and his intimate acquaintance with the native character and institutions were called into full exertion, and tended

t wk EDE HOOFDSTUK. 1811 —1821.

always to lessen, and frequently to remove the many obstacles, which could not hut arise to the completion of so important a revolution in the internal administration of this Island. The result has proved, that the Revenue and Judicial arrangements which have long been in progress and are now nearly brought to a close throughout Java, and in the direction of which Mr. Mujjtinghk took a distinguished part, Avere decidedly calculated to effect the desirable object with which they are planned and executed—the private happiness of each individual, and the public prosperity of all the native inhabitants of Java.

„In paying this public and deserved tribute to the conduct and the merits of a character so highly respected, it may be proper to add, that the Supreme Government have been pleased to express their regret at the loss which this Government has experienced in being deprived of the able advice and valuable services of Mr. Muntinghe,quot; (⁶⁰)

Met het oog op de daadzaak, dat de Commissarissen-Generaal het Engelsche stelsel, behoudens eenige wijzigingen, hebben gehandhaafd, scheen het niet van belang ontbloot den man aan te wijzen, ede het meest tot deszelfs vestiging heeft medegewerkt en wiens bestemming was hetzelve te helpen bestendigen.

De rusttijd van Muntinghe is van geen langen duur geweest. Een jaar nadat hij het lidmaatschap van den Britschen Regeringsraad had nedergelegd, liet hij zich eene aanstelling als Voorzitter van het hoogste regtscollegie weder welgevallen; doch inmiddels was ook de herstelde Regering in Nederland er ernstig op bedacht geweest, om van zijne kunde en ervaring voor het toekomstig be stuur van Indië zoo veel mogelijk partij te trekken.

Aanvankelijk was hij, met de Heeren Ei.out en van deu Ca-pellen , door den Souvereinen Vorst tot Commissaris-Generaal van Nederlandsch Indic bestemd; doch bij nadere overweging, aan het belang van een onbevangen onderzoek der zaken in Indië ontleend, is daaraan geen gevolg gegeven. Daardoor behield men meer vrijheid om over zijne talenten te beschikken, waarvan Commissarissen dan ook ruimschoots gebruik hebben gemaakt. Muntinghe is van hunne aankomst op Java af de man geweest, dien zij meer dan eenig ander over het aan te nemen stelsel van bestuur hebben geraadpleegd. Dadelijk na de overname van Java is hij door hen

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

benoemd geworden tot President van den Hoogen Raad van Jnstitie, alsmede tot lid van de Adviserende Commissie; welke Commissie geroepen was, oin het Gonvernement voor te liehten ten aanzien van alle zoodanige aangelegenheden, waaromtrent zulks van haar zou verlangd worden en zich te belasten met de zaken, die het Gouvernement haar zou willen opdragen. Hoezeer hij twee maanden later zijne regterlijke waardigheid verwisselde met die van President van den Raad van Financiën, werd toch aan hem en de Ileeren Mr. P. S. Maurisse en Mr. P. Mehicus, bij hun besluit van den 10 Februarij 1817 nquot;. 29, het maken van een algemeen ontwerp omtrent het Justitie- en Politie-wezen opgedragen, waarvan de Reglementen van 181!) de uitvloeisels zijn geweest. Door Mun-tingiie is gesteld het wel bekende rapport van den Raad van 1' i-naneiön van 14 Julij 1817, waarbij de groote en teedere vraag: of Java voortaan naar een stelsel van handel, als dat der voormalige O. 1. Maatschappij, zou bestuurd worden, dan wel of de beginselen van algemeene en territoriale belasting, van vrije cultuur en vrijen arbeid, door het Britsch tusschenbestuur omhelsd, behouden en verbeterd zouden worden: in een voor het laatst bedoelde stelsel gunstigen zin beantwoord is geworden; en het was gewapend met dat doorwrocht advies, dat de Commissarissen-Generaal Elout cn van dek Capellen persoonlijk een plaatselijk onderzoek naar de werking van het landelijk stelsel gedaan en daaraan vier maanden van het jaar 1817 besteed hebben, o. a. ook met het gevolg, dat bij besluit van den 9 Maart 1818, overeenkomstig dat advies, het behoud der landrente, behoudens herziening der daartoe betrekkelijke verordeningen, beslist is geworden. Eindelijk — om ons te bekorten — was het almede onder zijne leiding, dat door datzelfde collegie in hetzelfde jaar de grondslagen der eerste begrooting van inkomsten en uitgaven van Nederlandsch Indic zijn voorgedragen in een uitvoerig rapport aan Commissarissen-Generaal, dat met deze merkwaardige verklaring, als slotsom van 's Raads onderzoek, eindigde:

„Wij stellen het buiten allen twijfel, dat de juiste kennis der waarde van onze Oostersche bezittingen voor het moederland bijzonder zal afhangen van eene meer naauwkeurige ondervinding, welke van derzelver financielen staat zal kunnen worden verkregen. Onder het stelsel van koophandel, zoo lange jaren gevolgd, moesten

tweede hoofdstuk. 1811—,1821

alle berekeningen te dezen aanzien onzeker en wisselvallig zijn, vermits de Inkomsten van het Gouvernement bijna in derzelver geheel afhankelijk waren van speculation en tijdelijke omstandigheden.

„Dit systhema, hetwelk in de tegenwoordige algemeene gesteldheid niet meer als bestaanbaar kan worden beschouwd, is onder het tusschenbestuur wel losgelaten, dan — wij veroorlooven ons tc gelooven, dat hoe meer Uwe Excellentiën hebben doorgedrongen tot den staat, in welken onze koloniën onder het beheer van het Ne-derlandsch Gouvernement zijn teruggekomen, zoo meer Hl), zullen hebben ontwaard, dat de verandering van het stelsel meer in den naam dan in de daad heeft bestaan. Immers wij hebben niet kunnen ontdekken, dat de belastingen, door welke de handolwinsten moesten vervangen worden, ergens waren geregeld, dat er gezorgd was voor eene behoorlijke perceptie, controle en comptabiliteit, of dat de bronnen zuiver en onbelemmerd waren opengelaten, waaruit de inlandsehe bevolking putten moest, om de belasting, onder welke zij gelegd was, te kunnen opbrengen. Het was derhalve voor uwe Excellentien bewaard, niet alleen om deze gebreken, door welke het geheel bestaan geschokt werd, te verhelpen, maar ook om daardoor de groote vraag op te lossen, welke voordeden het moederland zich eenmaal, bij geregelde en gevestigde inrigtingen, van bet bezit dezer belangrijke gewesten zal kunnen belooven.quot; Weinigen hebben zich in 1817 cn 1818 zóó beijverd om dat problema op eene bevredigende wijze op te lossen, als Muntingiie, cn daarom verdient ook zijn naam in dankbare gedachtenis te blijven met de gewigtige gebeurtenissen, welke deze bezittingen aan hot moederland hebben teruggegeven.

Bij de inwijding der Hooge Kegering bevond de Heer Muntingiie zich te Palembanij, als afgevaardigde van Commissarissen-Generaal. Over deze zending, hare oorzaken en gevolgen alsmede het aandeel , dat ook Baud in de regeling der Palembangsche aangelegenheden , die den Baron van der Capellen reeds van den aanvang van zijn bewind af zeer vele zorgen baarden, gehad heeft, spreken wij straks nader; terwijl wij dit vlugtig biografisch overzigt besluiten met het oordeel door den Commissaris Elout, bij de bedoelde plegtigheid der inwijding, openlijk over Muntingiie uitgesproken, toen bij zeide: „Hetgeen hij deed en doet is eene gelukkige proeve van hetgeen hij bij voortduring doen zal.quot;

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

Reinieh D'ü/y was de laatstbenocmdc van dc leden der Hooge Regering. Hij was Commissaris van het Departement van Koophandel en Koloniën in Nederland, toen hij in 1814 aan de generale Commissie als Secretaris-Generaal werd toefrevoegd. In die betrekking van nabij bekend geworden met de beginselen van regering, door Commissarissen-Generaal aangenomen als zoo vele gronden, op welke de nieuwe inrigtingen rusten moesten, kon in haren boesem van zijne ervaring veel nut getrokken worden. Deze eigenschap gevoegd bij zijne overige goede hoedanigheden deden hem de onderscheiding waardig keuren, om eenen zetel aan de Hooge tafel te bekleeden.

Het kon niet twijfelachtig zijn welke plaats aan Baud onder deze nieuwe orde van zaken behoorde aangewezen te worden. Als Secretaris van den landvoogd had hij zijne bijzondere geschiktheid voor dat ambt bewezen, en hoe meer van der Capellen hem had leeren kennen, zoo meer gevoelde hij zich aan hem verbonden.

„Mijne gevoelens over U (schreef hem de Gouverneur-Generaal in een brief van 17 January 1818), mijne meening omtrent Uwe werkzaamheden en de wijze waarop die door U worden waargenomen, moeten U bekend zijn. Indien ik daaraan konde twijfelen, zoude ik hier gaarne bijeentrekken hetgeen mijne dagelijksche ondervinding sedert zestien maanden geweest is. Maar ik houde het voor onnoodig en bepaal mij liefst met U de verzekering te herhalen, dat ik verlang ook in het vervolg en hij eene definitieve organisatie in deze of eene dergelijke betrekking met U te blijven en mijnen arbeid met ü te deelen, en dat ik zal trachten daarbij U eene zoodanige positie te bezorgen en eene zoodanige bezoldiging te doen genieten, als met Uwe werkzaamheden evenredig zullen zijn. Hartelijk wensch ik U in allen deelc gelukkig en tevreden te zien, zoo als ik mij voorstel U ook, na eenigen tijd, te zullen zien. Intusschen vertrouw ik bij voortduring van Uwe zijde den-zelfden ijver en dezelfde behartiging der aan U toevertrouwde werkzaamheden te ondervinden, waarvan ik reeds vele blijken heb cn die voor U, eenmaal in het geliefde Vaderland terugkeerende, niet verloren zullen zijn.quot;

De bedoelde definitieve organisatie was volbragt en de Heer Rkinihu D'ozv als Raad van Indië opgetreden. Baud werd nu bij een besluit van Commissarissen Generaal van 1'2 January 181!(

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811 -

benoemd tot Algemeene Secretaris der Hoojje Regerinsr en aan-

O O o O

vaardde die betrekking den 16^(lt'ⁿ dier maand.

Toen van deh Capellen het bestuur van N. I. aan het hoofd der Regering, door Commissarissen-Generaal daargesteld, aanvaardde, waren de gronden, op welke hetzelve op het eiland Java moest worden geoefend, pas gelegd. De bezittingen buiten Java waren naauwelijks onder het Nederlandsch beheer gebragt. Zelfs niet alle waren overgenomen. Naarmate de nieuwe instellingen in werking gebragt werden en tot meer ontwikkeling geraakten, moest noodwendig ook meer uitbreiding aan het bestuur gegeven worden. (⁶¹) Daartoe werd, onder andere middelen, ook de beschikking over geschikte ambtenaren gevorderd. Hierboven (blz. 65) is reeds met een enkel woord vermeld het oordeel van Baud over het algemeen gehalte der ambtenaren bij zijne komst op Java. Onder het bestuur der Oost-Indische Compagnie en nog eenige jaren na haren val, waren, in eenen betrckkelijken zin, weinige Nederlanders van wetenschappelijke vorming en uit de hoogere en beschaafde standen, buiten die, welke voor geestelijke, geneeskundige en regterlijke bedieningen werden uitgezonden, naar Indie getogen. Zoo lang het eigenlijk gezag der regering zich over Java, doch dat der inlandsche hoofden zich over de Javanen uitstrekte, schenen de eischen van bekwaamheid en geschiktheid, aan de Ernt-fest en, Wijzen, Voorzienigen, Zeer cliscreten en Manhaften gesteld, binnen den kring van dat gezag en dien invloed beperkt te kunnen blijven. De bloote inzamelaar der contingenten en verpligte lev er ancien van de Oost-Indische Compagnie, die land en volk aan de magt en bescheidenheid der regenten jmjs gaf, kon volstaan met eene bloot titulaire wijsheid, voorzienigheid enz. enz.; maar sedert dat die contingenten en leveranciën waren vervangen door eene geregelde grondbelasting; sedert dat het laissez faire had plaats gemaakt voor een regt-streeksch bestuur en toezigt, zoowel administratief als judicieel; sedert de welvaart van duizenden afhankelijk was geworden van de wijze, waarop de ambtenaar in kleineren en grooteren kring zijn gezag uitoefende: sedert die ingrijpende hervorming waren titulaire hoedanigheden onvoldoende geworden, en moest het Euro-peesch Gouvernement met onvermoeideu ijver streven, oin liet ge halte zijner ambtenaren hoe langer zoo meer te verbeteren.

ïweedë hoofdstuk. 1811—1821.

De Britsche tusschenregering had het voorregt, om nevens eenige overgekomene burgerlijke ambtenaren over bekwame officieren te kunnen beschikken. Aan laatstgenoemden viel het burgerlijk bestuur van Java veelal ten deel. „Nu sprongen (getuigde Baud) de voordeden eener opzettelijke opleiding in het oog. Die officieren hadden onderwijs ontvangen in de taal-, land- en volkenkunde van Britsch Indië. Zij hadden, liet is waar, noch Javaansch, noch Maleisch geleerd; maar zij hadden opgedaan de zucht naar wetenschappelijke studiën en nasporingen, liet was die opleiding, welke vele nog jeugdige officieren van het Britsche veroveringsleger in staat stelde, om met eer voor hen zeiven en met roem voor hun vaderland op te treden, in de plaats der ontslagene burgerlijke ambtenaren van het Hollandsch bewind. Door hunne bemoei-jingen was onder Raffles een tijdsbestek van vier jaren voldoende, om de grondslagen te beramen eener geheele hervorming in het inwendige bestuur van Java, en om over de geschiedenis van dat eiland een licht te verspreiden, zoo helder, dat de arbeid der gan-sche eeuw, die vooraf was gegaan, daardoor werd verduisterd. Deze onwederlegbare daadzaken (zoo vervolgt Baud) , deze voor ons verleden zoo beschamende punten van vergelijking, waren nog versch in het geheugen, toen de edele van dee Capellen in 1810 het bewind aanvaardde over het aan Nederland teruggevene Java.quot; (^ö2) Baud, die door zijne dienstbetrekkingen onder het Britsch bestuur, en zijn dagelijkseh verkeer met mannen, als een Cu. Assey, een Wm. Roiuson en anderen, de verdiensten der Engelsche ambtenaren en officieren van nabij had leeren kennen, verzuimde niet dien landvoogd steeds naar zijn best vermogen voor te lichten omtrent de keuze der personen, die voor betrekkingen bij het binnenlandsch bestuur aanbeveling verdienden. Die keuze was destijds, althans in den beginne, onevenredig aan de steeds klimmende behoefte. Het getal kundige en verdienstelijke mannen, als Chassé, Muntingiie, Goldman, van Braam, Engelhard, van Se venhoven , van Lawick van Pabst, Nahuis, Tobias, du Puij, Domis, Robert van der Capellen, de Salis, was bij de komst van Commissarissen-Generaal met eenen DOzy, van de Graaff , Bousquet, Maurisse, Merkus, de Vogel, Le Clercqvermeerderd geworden en nam in den loop van het jaar 181 lt; nog wel aanmerkelijk toe; doch de meesten van de oudere dezer ambtenaren

tweede hoofdstuk. 1811 — 1821.

moesten reeds dadelijk in liooge administratieve, financiële of reg-terlijke betrekkingen geplaatst worden, terwijl de nieuwelingen niet zonder veeljarige voorbereiding met vrucht werkzaam konden zijn in ambten, die dagelijksche aanrakingen tusschen de Kuropesche ambtenaren en de inlandsche bevolking rnedebragten. Haar te kunnen verstaan, hare instellingen na te vorschen en te begrijpen werd, bij de uitbreiding van den invloed van het Nederlandsch gezag op Java, meer en meer behoefte voor die ambtenaren; en de overtuiging hiervan was zoo levendig bij den liaron van der Capellen , dat hij dadelijk na de aanvaarding van het bewind in 1819, met Baud in overleg trad over de middelen, om in die behoefte te voorzien. De uitkomst van dat overlesr is vervat in eene resolutie van dien Gouverneur-Generaal in Rade var. den 25 Maart 1819 n⁰. 3, (Indisch Staatsblad n⁰. 34), waarbij bepaald werd, dat ieder ambtenaar, na eenen gezetten tijd, de taal moest kennen van het district, waar hij werkzaam was. Daarenboven zouden élèves worden opgeleid tot tene meer grondige kennis der inlandsche talen. De hoogere ambtenaren moesten de hand houden aan de naleving van dit besluit door hunne ondergeschikten, en jaarlijks verslag geven van hunne bevinding.

Maar om het doel van deze nuttige bepalingen te kunnen verwezenlijken, moesten ook de hulpmiddelen, daartoe dienstig, aanwezig zijn. Destijds was de Maleische spraakkunst van Werndly het eenig Nederlandsch werk van die taal en schaars te verkrijgen. Een Nederlandsch en Maleisch woordenboek bestond niet. De werken van Marsden vereischten de kennis van het Engelsch en waren daarom en om derzelver hoogen prijs voor weinigen toegankelijk. Weldra echter werden deze zelfde werken door den Heer C. P. J. Elout, zoon van den Commissaris-Generaal, in een Nederlandsch ee-

⁷ o

waad gekleed. De spraakkunst van Werndly werd herdrukt dooide zorg van den heer van Angelbeek, terwijl de landtalen ook door anderen vlijtig werden beoefend. De Indische Regering zelve bevorderde de zaak, zoo veel zij vermogt. In 1820 werd ter Alge-meene Secretarie een afzonderlijk departement voor de Inlandsche zaken opgerigt; nadat reeds vroeger, op voorstel van Baud, eene „vocabulaire van de verschillende talen in den Archipel' was aangelegd. De Baron van dkr Capki.lkn was met dezen laatsten arbeid zeer ingenomen en schreef hem, den 19 December van dat jaar;

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

„ik beschouw die zaak als zeer nuttig cn zal dezelve met genoegen en belangstelling zien aanvangen en voortzetten. Ik verzoek U volgens uw voorstel het werk te doen beginnen.quot; Ware Baud langer aan het bestuur van dien landvoogd in Indie verbonden gebleven , zeker zou hij naar vermogen geijverd hebben, om al deze proeven te vei'beteren in de overtuiging, waarvan hij toen reeds doordron-fron was, dat land en volk het best bestuurd worden door ambte-

O '

naren, die met deszelfs taal, instellingen en gebruiken vertrouwd zijn; eene overtuiging, in welke destijds ook wel door zeer velen werd gedeeld , maar toch niet in die mate als hij haar omhelsde, daar men zich schier overal bleef behelpen met het laag Maleisch, terwijl Baud niet alleen het hoog Maleisch en Boegineesch, maar vooral ook de Javaansclu; taal wilde aangeleerd of gesproken hebben door de ambtenaren van het binnenlandsch bestuur. Wij zullen later zien, dat hij aan de bevordering dezer zaak ook in Nederland veel zorg gewijd heeft.

Weinige maanden nadat de verordening ter uitbreiding van de kennis der inlandsche talen onder de ambtenaren vastgesteld was, ondernam de Gouverneur-Generaal van dek Capellen andermaal eene reis over Java tot onderzoek van den staat van zaken op dat eiland. Gedurende de vier maanden (Julij—October 181!*) daaraan gewijd, werd niets onbeproefd gelaten, om toestanden en personen te leeren kennen. Baud behoorde onder de hoofdambtenaren, die den landvoogd op dezen togt vergezelden en maakte zicli deze gelegenheid ten nutte om zijne plaatselijke kennis te vermeerderen. Bij al wat deze reis in vele opzigten belangwekkends opleverde kan en behoeft hier niet te worden stil gestaan, ook omdat veel daarvan elders beknopt is beschreven Maar drie hoogstge-wigtige staatkundige aangelegenheden, gedurende dezelve voorbe reid of behandeld en waarmede Baud zelf, zoowel toen als later, velerlei bemoeijingen gehad heeft, mogen hier niet onvermeld blijven.

Wij zullen de eene na de andere in beschouwing nemen.

Op Java heerschte in 1819 allerwege de meest gewenschte rust. Nergens, zelfs niet in de residentie Cheribon, waar in het vorig jaar onlusten hadden plaats gehad, vertoonde zich eenig spoor meer van ontevredenheid onder de bevolking. Overal scheen zij de voordeden der nieuwe orde van zaken, hoe langer zoo meer

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

te waardeeren. Daarentegen was bij de inlandsche hoofden en vooral bij de regenten eene geheel andere, onrustige gemoedsstemming zigtbaar, welke Baud zich nog in de laatste jaren zijns levens herinnerd en aldus beschreven heeft:

„De ambtenaren, door het hersteld Nederlandsch Gouvernement aan het hoofd van de residentiën geplaatst, werden geroepen om uitvoering te geven aan het landrente-stelsel, door den heer Raffles weinig meer dan gedecreteerd, maar nog niet behoorlijk ingevoerd. Ook zij kwamen ongemerkt in liet (reeds hierboven aangewezen) spoor van hunne Engelsehe voorgangers, het spoor namelijk, om het gezag der Regenten te beschouwen als hinderlijk; ja er waren er die meenden, dat men Java zonder de hulp van regenten kon besturen.

„In 1817 deden de Commissarissen-Generaal eene inspectiereis, die eenige maanden duurde; twee jaren later, na de ontbinding der hooge Commissie, deed de Gouverneur-Generaal van der Capellen eene tweede inspectie-reis; ik had het voorregt hem op die reis als algemeene secretaris te vergezellen, en nu was het in het oogloo-pend, hoe in die twee jaren de toestand der regenten op Java was veranderd; ijverzucht, de wensch tot uitbreiding van magt te hunnen nadeele, hadden hen schier uit het bestuur gestooten. De Gouverneur-Generaal was doordrongen van de noodzakelijkheid om in dien staat van zaken verandering te brengen. De regenten te laten in den toestand van geringschatting, zoo zigtbaar in twee jaren verergerd, achtte hij gevaarlijk. De zaak werd aan de ernstige overweging van eenige hooge ambtenaren opgedragen en kwam eindelijk in den Raad van Indie ter tafel, i^)quot;'

Die hooge ambtenaren waren, behalve de Hoofd-Inspecteur van Finantien van de Guaaff en Baud zelf, beide ooggetuigen van deze spanning en ontevredenheid der Javasche aristocratie, de Raden van Jndie Chassé en Muntinghe, die, in April 1820, over dit onderwerp een hoostbelangrijk rapport hebben uitgebragt. Zij verklaarden daarbij, dat het niet alleen staatkundig, maar ook niet meer dan billijk is, dat aan de Javasche regenten, wier geslachten van ouds aan de belangen van het Gouvernement gehecht zijn geweest en die persoonlijk nog niet geacht konden worden daarvan vervreemd te zijn, alle teekenen van gunst en toegenegenheid, van aanzien en onderscheiding worden gegeven, welke slechts eenigzins

twkedk hoofdstuk. 1 81 1 — J 82 I.

met de tegenwoordige inrigtingen op Java en de daaraan verknochte finantiële belangen van liet Gouvernement bestaanbaar konden worden geacht. Aan die regenten moest niet, weder als van onds, krachtens hunne betrekking, een eigen gezag over de bevolking en mindere hoofden worden toegekend; maar zij moesten eeniglijk zijn en blijven de eerste en vertrouwde raadgevers van de Residenten, ten aanzien van alle zaken het Inlandsch bestuur betreffende; zij moesten aan die hoofdambtenaren onmiddellijk ondergeschikt zijn, en de Residenten moesten van hunnen kant door eenen minzamen omgang en door alle uiterlijke blijken van oplettendheid zorgen, dat hun deze ondergeschiktheid nimmer tot een last, maar veeleer tot een genoegen verstrekte.

Nadat dit rapport, benevens andere te dezer zake betrekkelijke bescheiden, het onderwerp van vele beraadslagingen en overwegingen in den Raad van Tndie had uitgemaakt, werd bij eene Resolutie van den !) Mei 1820 vastgesteld een „Reglement op de ver-pligtingen, rangen en titels der Regentenquot; (^r'^:'), waarvan de tweeledige strekking is: 1°. om aan de Javasche regenten als ambtenaren eenen bepaalden en gewigtigen werkkring aan te wijzen in het binnenlandsch bestuur; en 2quot;. om door wettelijke regeling van hunne titels, eerbewijzingen, staatsie en rangen, hun te geveneen overtuigend bewijs van de hooge belangstelling der liooge Regering. Ten gevolge dezer verordeningen was de collecte der landelijke inkomsten, het beheer der pakhuizen alsmede het dorpbestuur, aan het gezag en de bevelen der regenten onttrokken , maar daarentegen waren zij erkend als de eerste personen in hunne regentschappen, als de vertrouwde raadslieden van den Resident, die hen als zijne jongere broeders moest behandelen, terwijl zij overigens belast waren met de zorg voor eene goede politie in hunne regentschappen, met het toezigt over de inlandsche scholen, over de zaken van de Ma-homedaansche godsdienst, en dat niemand eenige heffingen van den gemeenen man zou doen, welke niet door de bestaande bepalingen waren gewettigd. Meermalen heeft Bau© zijne ingenomenheid uitgedrukt met deze regeringsdaad van den Baron vanueu Capkllkn, welke hij beoordeelde als een maatregel, die de rust van de Gou-vernements provinciën op vaste grondslagen heeft gevestigd. Hij beweerde, dat hare doelmatigheid, vooral in den vijfjarigen oorlog in de Vorstenlanden van lS2.^r) gebleken was. „Overal (zeide

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811—

hij), stelden zich alstoen de regenten aan het hoofd van gewapende benden, trokken daarmede naar do bedreigde grenzen en bestookten den vijand waar zij konden. De («ouvernements-regentschappen bleven overal rustig, en aldus werd het zegel der ondervinding gedrukt op de wijsheid van het in 1820 genomen besluit.quot; Cquot;) Het was er echter verre af, dat Baud de verheffing der regenten ten koste der bevolking zou gewild hebben. Meermalen stond hij met warmte en levendige belangstelling de volkszaak bij den Gouverneur-Generaal van deu Capeleen voor, en naauwlottend zag hij toe op alle voorstellen, die aanleiding konden geven tot misbruiken. Om zijne milde en billijke denkwijze te kenschetsen, bepaal ik mij hier bij de vermelding van slechts één feit. Omstreeks den tijd, dat de zoo even beschreven verordening van 1820 in de pen was, werd op voorstel van den Hoofd-Inspecteur van finantiën, een besluit vastgesteld, om aan de regenten van Japara en Koedoes het onderhoud van een postrid tusschen die plaatsen op te leggen. Baud schorste de verzending dezer beschikking overeenkomstig de hem eens voor altijd verleende vrijheid, wanneer hij daartegen overwigtige bedenkingen had, omdat hij overtuigd was, dat die postrid, ongeacht de bij het besluiten aan die regenten gegeven zekerheid, dat zij voor de reizende ambtenaren betaling zouden ontvangen, toch ten laste der bevolking komen zou. „Is het (vraagde hij) wel in overeenstemming met de thans algemeen aangenomen beginselen, dat men den regenten, wien men alle feodale regten ontnomen heeft, een last oplegge, die nog zoo zeer riekt naar die tijden, toen het Gouvernement wel wist, dat de regenten zich voor elke drukking, die zij ondergingen, schadeloos stelden door eene evenredige drukking op hunne minderen? Is zulk een last wel compatibel met de verklaringen, dat de regenten ambtenaren zijn eu dat zij eene vaste bezoldiging zonder meer zullen genieten; met het verbod tegen het houden van suikermolens, het drijven van handel en het houden van schepen, in één woord: met het algemeen aangenomen principe om de regenten geene buitengewone bronnen van bestaan te laten behouden, waarvan zij misbruik zouden kunnen maken, om hunne minderen te knevelen? Staat een regent niet als ambtenaar gelijk met een Resident, of wat heeft men anders met deze assimilatie bedoeld? Moet dezelve dan alleen ten nadeele en nimmer ten vnordeele van den Javaan werken?quot; Deze gemoe-

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

delijke taal vond weerklank bij den Baron van dek Catellen, die last gaf tot vernietiging van het door hem reeds geteekend en liet opmaken van een nieuw besluit, waarbij de oprigting van dien postrid van 's landswege bevolen werd.

De tweede hierboven bedoelde en gedurende deze inspectie-reis voorgekomen aangelegenheid, betreft de landverhuring in de \ orsten-landeu; een onderwerp, toen en later niet minder dan eenig ander koloniaal vraagpunt, ernstig besproken en verschillend beoordeeld en wel waardig om veelzijdig beschouwd te worden, omdat het met het groot problema van het landbezit van Europeanen op Java in het algemeen, en met de toekomst der Vorstenlanden aldaar in het bijzonder, in het allernaauwst verband staat. Al zeer spoedig na de aanvaarding van het bestuur door Commissarissen-Generaal had liet niet ontbroken aan verzoeken, om zoogenaamde woeste en onbebouwde gronden ter ontginning af te staan. Die Commissarissen waren echter te voorzigtig, om dadelijk op die verzoeken te beslissen. Zij vraagden daarop het advies van den voormaligen Raad van Finantiën, van welken, zooals wij reeds zagen, de heer Muntinghe Voorzitter was; doch zij lieten aan de verzoekers niettemin genoegzaam blijken, dat aan de concessie niet behoefde te worden getwijfeld en dat zij dus met het beramen hunner ondernemingen gerust konden voortgaan. Evenwel had dit slechts plaats ten aanzien van twee landen in de Residentie Bantam, die daardoor, geraakten in het bezit van een Engelsch huis Jessen, Thail en Cquot;. en van twee individu's, le Maucuand (een Franschman) en abbot (een Amerikaan), ondersteund door Bengaalsche fondsen. De Raad van Finantiën ontwikkelde in zijn reeds aangehaald rapport van Julij 1817 uitvoerig de redenen, waarom hij zich verpligt achtte alle uitgifte van land aan anderen dan Javanen onvoorwaardelijk te ontraden. Hij beschouwde haar als strijdig met de belangen van het Gouvernement, hetwelk in den rijkdom van den grond en in de welvaart van de inlandsche bevolking op dien grond gezeten, alleen en voornamelijk de bron van deszelfs inkomsten moest zoeken, en evenzeer als strijdig met de belangen dier bevolking, omdat de winsten, die een Europeesch kolonist zou kunnen verwerven voor zich zelve, of aan het Gouvernement zou kunnen toebrengen, alleen konden verkregen worden ten koste van de eigendommelijke regten der inlandsche volken en met onderdrukking dier volken,

TWKKDK HOOFDSTUK. 1811—18^1.

door lien aan de belangen der kolonisten dienstbaar te maken. Doch diezelfde Raad, wel bewust, dat in den boezem der Hooge Commissie eene andere voor de uitgifte van landen aan Europeanen gnustige denkwijze bovendreef, besloot zijn advies met de verklaring, dat indien bet Gouvernement desniettemin tot zoodanige uitoifte aan anderen dan Javanen wilde overgaan, alsdan eenige voorzorgen zouden moeten genomen worden, die tegelijkertijd door den Raad werden voorgedragen. Ook na dat advies meenden Commissarissen-Generaal tot geen besluit te mogen komen. Zij verzochten nu daarover het gevoelen van de generale inspectie van Finanticn, waarvan de heer Lawick van Pabst als chef, en de heer van du Gkaaff als zijn adjunct benoemd waren. Heiden waren evenzeer tegen die landuitgifte en zelfs tegen de voorzorgen door den Raad van Finantiën aanbevolen, die zij als ontoereikende beschouwden Hun werd echter dat advies in 1818 onder de hand teruggegeven met de aanmerking, dat zij de zaak te eenzijdig hadden voorgesteld en dus andermaal behoorden uiteen te zetten. Ondertusschen gaf dit dadelijk een schok in de verschillende denkbeelden, en belette deze omstandigheid, dat er landen aan Europeanen of Chinezen verkocht en afgestaan werden. Dit nader overleg deed hen echter niet van inzigt veranderen; want bij hun tweede rapport, in het laatst van het jaar 1818 ingediend, verklaarden zij bij hun eerste advies te volharden. Commissarissen-Generaal besloten nu in 1819, vóór hunne aftreding, om, aangezien de zaak noch door den Raad. noch door de Generale Inspectie van Finantiën uit al de verschillende punten van staathuishoudkunde was onderzocht en overwogen, en eene beslissing vooralsnog bedenkelijk ware, het oordeel aan den Koning voor te behouden.

Het was in dezen stand der zaak, dat de Gouverneur-Generaal van deu Cafellen, tijdens zijne inspectie-reis in 1819, bij zijne komst in de Vorstenlanden, vernam, dat de Resident van Djocjocarta zelf, (de heer Naiii ijs), een land in huur of erfpacht bezat, en dat andere personen, mede in die Residentie en in Soeracarta, landen van de vorsten en rijksgrooten in pacht hadden. Het getal was evenwel, zoo bet scheen, toen nog niet aanmerkelijk. De zaak trok echter bijzonder de aandacht van dien landvoogd, die de hesidenten aan de beide \ orstelijke Hoven gelastte hem nader bekend te maken met den aard en de aangelegenheden dezer on-

u we ede hoofdstuk. 1s11—i ^s - 1 ■

dernemingen, te meer, omdat hij hun reeds vroeger gevraagd had, of men niet langzamerhand voor rekening van het Gouvernement de voornaamste gedeelten der Vorstenlanden in huur zoude kunnen nemen, om ook daar het landrenten-systhema in te voeren en du bevolking aan ons bcstnur te verbinden, ten einde alzoo hetgeen, naar zijne overtuiging, toeh eenmaal met de Vorstenlanden zou moeten gebeuren , up geleidelijke en doelmatige wijze voor te bereiden. Dit denkbeeld was hem echter toen door beide die Residenten als hoogstgevaarlijk en zelfs onuitvoerbaar voorgesteld. Doch nu bleek het, dat schier in dat zelfde oogenblik geheele streeken lands door hen op eigen gezag aan Europeanen van allerlei natiën en stempel waren afgestaan. Geen wonder derhalve, dat hij nu meer licht vorderde; maar terwijl de Residenten het zoo even bedoeld bevel geruimen tijd onuitgevoerd lieten, namen de landverhuringen zoo zeer toe, dat weldra voorzieningen van \\ ege dc Regering noodig zijn geworden, die echter genomen zijn nadat Baud Java reeds had verlaten. Gedurende zijn aanwezen aldaar had deze zaak meermalen het onderwerp zijner gesprekken met den Baron van dek (Lu-ellen uitgemaakt, en wij zullen weldra gelegenheid vinden, om zijne bijzondere meening over deze aangelegenheid te doen kennen, wanneer wij het betoog, dat hij daarover aan den .Minister Falck, kort na zijne terugkomst in het vaderland, op uitnoodiging van dien staatsman, heett aangeboden, behandelen.

Tijdens het verblijf van den Baron van der Gavellen te Sarna-vany in de maanden Julij en Augustus 1819 waren aldaai mede aanwezig de Generaal-Majoor de Kock en de Schout bij fsacht Woltekbeek. Later was er ook aangekomen de Raad van Indië Muntingue, Commissaris van Palembang en Banka, (wiens afwezen bij de inwijding der Regering in 1819 hierboven is vermeld) ten einde aan het Gouvernement verslag te doen van den staat van zaken in die gewesten, en de middelen voor te dragen, om het trouwloos gedrag van den Palembangschen Sultan Maiimoed Badau

Oedin te bestraffen.

Het is bekend, dat op last van dezen Vorst, den 14 September 1811, het Hollandsche fort te Palembang met list overweldigd, daarna geplunderd en met de daarneven staande gebouwen geslecht

is geworden; dat de ambtenaren en militairen (24 Europeanen en Ö '

TWEHDE HOOFDSTUK. LSU—1821.

68 Javanen) in een vaartuig worden geworpen en, den stroom afzakkende, mede op het bevel van dien Sultan, om het leven zijn gebragt. (quot;') De oorzaken dezer wreede handelingen zijn door Baud beschreven in eene bijdrage getiteld: „Palembang in 1811 en 1812,quot; geplaatst in een onzer letterkundige maandschriften. (^G3) Volgens zijne beschouwing heeft Raffles door het bezigen van dubbelzinnige en onvoorzigtige uitdrukkingen in een schrijven aan dien Sultan van 2 Maart 1810, waarbij hij gewaagde van „uitwerpen en vernietigen (boewan habiskan sekali kali), en op welke woorden Badar Oedin zich tot vergoelijking van den moord heeft beroepen, die wandaad, zonder haar bepaaldelijk te bedoelen, in de hand gewerkt. Hij spoorde dezen bovendien aan tot het overmeesteren van het fort en zond hem tot dat einde geweren, kogels en buskruid; en men kon, volgens de bewering van Baud, niet wel aannemen, dat Raffles bekend, gelijk hij was, met de zeden en den aard der Maleijers, en wetende, dat het geven van kwartier in hunne oorlogen zeldzaam is, zich zal hebben voorgesteld, dat Makmoed Badar Oedin, dat fort overweldigende, grootmoedig genoeg zou handelen met gevangenen, hem door Raffles bij herhaling afgeschilderd als zijne bitterste vijanden. Muntingiie, die in

1811 lid van den Britschen Regeringsraad van Java was en, zooals ■wij straks zullen zien, gedurende vele jaren, in de regeling der Palembangsche Zaken gemoeid is geweest, was mede van gevoelen, „dat de barbaarsche moord van 1811 niet (zooals sommige En^el-

\ o o

sche dagbladen destijds hebben uitgestrooid (^,ifl) moest toegeschreven worden aan eene aanmatiging van onze zijde ten aanzien van de in-en uitgaande regten, maar wel degelijk aan de althans zeer onvoorzichtige instigatiën en beloften van het Engelsch bestuur. (⁷⁰)

Maiimoei) Badar Oedin was dien ten gevolge den 19 Maart

1812 van den troon van Palembang vervallen verklaard en door zijnen broeder Ratoe Achmat Nayam Oedin, destijds Pangeran-adipatti, vervangen.

Maar de afgezette Sultan, daarover zeer verbitterd, had zich naar de binnenlanden verwijderd en van zijne middelen en invloed gebruik gemaakt, om het gezag zijns broeders zoodanig te verlammen, dat deze, als magteloos om te regeren, door den Britschen resident onttroond en, op zijne beurt, door Badar Oedin vervangen was geworden. De Engelsche Regering op Java keurde

tweede hoofdstuk. 18 J 1 —1S2 1.

echter deze oigemnagtige en willekeurige handeling van den resident af, en herstelde Nayam Okdin in het gezag, dat hij dan ook bij de komst van den Heer K. Heijnis, als eerste Resident van Banka en Palembang in het najaar van 181 fi benoemd, hoezeer met grooten weerzin van zijnen broeder, uitoefende. Die hoofdambtenaar was de overbrenger van eenen vriendschappelijken brief van Commissarissen-Generaal aan den Sultan, waarin hij omtrent zijn lot werd gerustgesteld. Weldra bleek echter, dat hij, zwak van aard en overgegeven aan den raad van gunstelingen, geen klem en orde in zijne regeering wist te handhaven, zoodat allerlei oii^irerequot;'ticheden en geweldenariien door Palembangers, zoowel op het Engelsch grondgebied op Sumatra (Ihnkoelen), als in de Lam-ponys straffeloos werden gepleegd; terwijl hij zich tevens weinig stoorde aan de bestaande contracten, hoezeer die ook zijne eigene veiligheid moesten beschermen. Daarbij kwam de onverzoenlijke haat zijns broeders, tegen wiens invloed en aanhang hij niet bestand was, en waardoor ook tusschen de ingezetenen onderling ecne trroote mate van verdeeldheid en ontevredenheid was ontstaan.

o

Onder deze omstandigheden werd door Commissarissen-Generaal bij besluit van den 27 October 1817 het bestuur van Banka en Falembang, onder den titel van Commissaris, opgedragen aan den Heer Mr. H. W. Muntinghe, die den 20 April 1818 het gezag aanvaardde en den 4 Junij daaraanvolgende te Palemhang aankwam.

Met de zending van dezen hooggeplaatsten en wakkeren hoofdambtenaar vangt eene nieuwe phase in de geschiedenis van ons bestuur over het Palembangsehe rijk aan. Onze bemoeijenissen met hetzelve waren tot nog toe meer van eenen toezienden, dan van eenen regerenden aard geweest. Eene kleine militaire bezetting onder een resident of officier, aan wien eenige weinige schrijvers waren toegevoegd, om zeepassen uit te reiken en belastingen, op vaart en handel gelegd, te heffen, maakte in den regel het bestuur onzer factory te Falembang uit.

De lastbrief, waarvan Muntinghe voorzien was, strekte deze bemoeijenissen veel verder uit en deze bragten ons in regtstreek-sche aanraking zoowel met de Vorsten en hunne verschillende belangen, als met het inwendige bestuur van land en volk. Hij moest de Nederlandsehe heerschappij over het rijk van Palembang bevestigen, den ex-sultan Mahmoed Badau Oedin aanzeggen, dat hij,

twkedk hoofdstuk. 1811—1821.

aangezien het gebeurde in 1811, niet volkomen in het gezag kon hersteld worden, maar de hoop voeden mogt, dat het hem gedeeltelijk weder zoude worden toevertrouwd. Aan zijnen broeder, den regereuden Sultan, moest hij kenuis geven, dat hem, wegens zijn aandeel vn het gebeurde van 1811, en de tegen hem wegens zijn wanbestuur bestaande grieven, waardoor zijne regering gebleken was niet geschikt te zijn om de openbare orde te handhaven en s volks welzijn te bevorderen, een groot deel van het gezag zoude moeten ontnomen worden. Eindelijk moest de Commissaris tor kennis van de beide Vorsten brengen, dat het Nederiandseh Gouvernement een gedeelte des rijks aan zich zou honden en het overige zou verdeden tusschen de beide Sultans, die ieder binnen ziin gebied onafhankelijk zouden regeren. De Sultans zouden in 's Gouverne-ments landen geenerlei invloed mogen uitoefenen; en, ten aanzien der regtspleging, behield de Regering zich eene nader te regelen bemoeijenis over het gansehe Rijk voor.

Deze zending, hoe netelig ook, zou, uitgevoerd door eenen Muntinghe, zeker betere uitkomsten opgeleverd hebben, bijaldien hij niet onophoudelijk te kampen had gehad met de vijandige tegenwerking van den man, die gedurende vier jaren op Java het bestuur gevoerd hebbende, zich daarna beperkt zag binnen de grenzen der Kesidentie Benkoelen; een gewest, te bekrompen voor zijne eerzucht en zijnen werkzamen geest. Thomas Stamford Raffles, verbitterd over de teruggave van Java en onderhoorigheden aan jVederland, smeedde sedert de herstelling van ons gezag in Oost-lndië rusteloos ontwerpen en aanslagen tegen onze Souvereini-teitsregten, nu eens op Borneo, dan weder op Sumatra, in één woord overal, waar hij vermoedde ontevredenheid en vijandschap bij vorsten en volken tegen Nederland te kunnen aankweeken. En hoezeer alle deze aanmatigingen aanleiding gaven tot een waardig en krachtig piotest onzerzijds, zijn zij ons echter zeer duur te staan gekomen.

De voorgenomene regeling der zaken te Palembang begunstigde deze vijandige gezindheid waarvan Raffles clan ook niet verzuimde een voor onze belangen aldaar heilloos gebruik te maken.

Muntinghe slaagde er in, na eenige onderhandelingen, om op den 21 en 23 Junij 1818 afzonderlijke contracten met de beide Vorsten-broeders te sluiten overeenkomstig de hem bekende en hierboven omschreven bedoelingen van Commissarissen-Generaal. Badak

tweede hoofdstuk. ih11—1821.

Oedin nam don schijn aan van ingenomenheid met deze schikking. Na yam Okdin daarentegen, zoo goed als uit den zadel geworpen, betoonde zich diep gekrenkt en wendde dan ook dadelijk zijne blikken naar den man van Benkoelen, die hem tweemaal, ten koste zijns broeders, op den Vorstelijken zetel geplaatst had. Raffles liet zich niet lang wachten. In het geheim, werd een contract ge-teekend, waarbij Nayam Oedin de Regering aan Raffles afstond en de Nederlandsche uitsloot, waarna de iiritsche vlag bij den kraton te Palemhang werd geheschen. Doch de gevolgen dezer verregaande aanmatiging werden door Muntingiie dadelijk met kracht tegengegaan. Mij zond den jongen Sultan met zijne zonen en meest vertrouwde vrienden, den 20 November 1818, naar Java, alwaar hem en zijn gevolg een doeltreffend verblijf werd aangewezen te Tjanjor in de Preanger Regentschappen.

Verdient deze onverschrokken en met veel beleid uitgevoerde daad van Muntinghi; geprezen te worden: van zijne zijde was het eene onvoorzigtigheid, dat hij destijds zijn verblijf in de binnenlanden, werwaarts hij vertrokken was, om verdere aanslagen van de zijde van Benkoelen tegentegaan, gedurende vier maanden rekte; van welke afwezigheid Ba dak Oedin misbruik maakte om in stilte zijne verraderlijke plannen van afval tot rijpheid te brengen. Den 20 Mei 1H1!) tc Palenibang teruggekeerd, eischte Muntingiie zonder verwijl van den ouden Sultan verantwoording van zijn gedrag, dat voor hem niet verborgen bleefquot;. Doch wel ver van hieraan te voldoen, verstoutte deze zich op het onverwachts een aanval op het garnizoen van Palevibamj te doen. Die aanval werd echter, ongeacht de overmagt van des Sultans troepen, door de onzen moedig afireslagen. Daarop werd het paleis van Hadau Oedin door de

O O ill

korvetten Eendracht en Ajax van de rivierzijde beschoten; doch na lang vruchtloos te hebben beproefd om bres te schieten in de hooge en ijzersterke wanden van dit aloude verblijf der Palembangsche vorsten, moest deze aanval, wegens gebrek aan ammunitie, woiden opgegeven. Toen trachtte men de poorten van dat paleis dooi menschenhanden open te rammen, doch even vruchteloos, daar onze troepen tegen de steeds aangroeijende woeste benden des Sultans onbestand waren. In dezen stand van zaken besloot Munitnghe den 15 Junij 1819 de bezetting naar het nabijgelegen eiland Banka te zenden en aldaar toevoer van troepen aftewachten, terwijl de

TWEKDE HOOFDSTUK. 1811—1821.

aanwezige oorlogsbodems post vatteden aan de monding der rivier van Palembang. Den 19 daaraanvolgende vertrok hij zelf naar Java, waar wij zijne komst te Sarnarang, tijdens de Gouverneur Generaal van dek Ca pk li kn zich aldaar op zijne inspectiereis bevond, reeds vermeld hebben.

Wij verwijlen niet bij de verschillende oorzaken dezer ongelukkige uitkomst. Zeker waren aan onzen kant betreurenswaardige feilen begaan; maar onze grootmoedigheid was aan de andere zijde met ontrouw en verraad beantwoord. Dit kon niet geduld worden. De mare van onze nederlaag te Palembang verbreidde zich alom in den Archipel. De Britsche dagbladen droegen er het hunne toe bij. De onvermijdelijke noodzakelijkheid om openlijke blijken te geven van ons staatkundig overwigt, drong zich nu als van zelf aan iedereen op.

De beraadslagingen, door van dkr Capklj.kn in Augustus 1819 te Sarnarang met Muntinoiik en de beide bevelhebbers der Luiden zeemagt, den Generaal dk Kock en den Schout-bij-Nacht Wol-tukbkkk, in het bijzijn van Baud, gehouden, leidden tot het besluit, om zonder verwijl eene expeditie naar Palembang uit te rusten tot beteugeling van Badar Okdin's overmoed en herstelling van ons gezag in dat rijk. Die Vorst werd tevens van den troon vervallen verklaard en een zoon zijns broeders Na yam Okdin tot zijn opvolger benoemd. Het bevel over deze expeditie werd aan den Schout-bij-Nacht Wolterbkkk opgedragen. Reeds den 22 Augustus 1819 verliet die Vlagofficier met de onder zijn commando geplaatste oorlogs bodems, waarop zestien honderd militairen waren ingescheept, de reede van Batavia, en weinige dagen later bereikte het eskader Muntok op Jianka. Daar bleek hem, dat de invloed van Badar Okdin ook op dat eiland was doorgedrongen, en dat hij zijne taak rnoest aanvangen met eerst Jianka geheel van Palembangers te zui' veren, alvorens zich naar het brandpunt van den opstand te begeven. Ka dit volbragt te hebben stevende hij naar den mond der rivier van Palembang, welke hij wegens het springtij niet vóór den 30 September kon opvaren. Maar de expeditie ontmoette daar zoo veie moeijelijkheden, dat men besloot, om de onderneming nu niet verder door te zetten. Ha dar Okdin liet zich als Sultan van het geheele Palembangsche gebied uitroepen, en regeerde door eenen zamenloop van omstandigheden gedurende nog bijna twee jaren als

tweede hoofdstuk. 1811 1S21.

de eeiiige inlandsche Vorst in het quot;■eljied van Nedcrlandsch Indiü,

O O

die onze heerschappij aldaar trotseerde.

De Baron van dhr Cap elf/en gevoelde ai het gewigt zijner hooge roeping in deze moeijelijke dagen, spoorde al de middelen op, die dienstig konden zijn, om de herhaaldelijk geleden nederlagen door de schitterendste zegepraal uit te wisschen. Daartoe moest allereerst de trouwlooze Vorst, die ons die nederlagen bezorgd had, tot onderwerping gebragt en mitsdien eene tweede expeditie tegen Palernbang uitgerust worden. Maar de militaire operation moesten vergezeld gaan viin politieke beschikkingen, zoowel ten aanzien van het Vorstenhuis als omtrent de inrigtingen, voor den vervolge aan het Rijk van Palernbang te geven.

In het beramen vau deze veelomvattende maatregelen stond Baud den landvoogd trouw ter zijde. Het is mij gebleken, dat er van December 1819 tot aan het vertrek der tweede Palembangsche expeditie in de eerste dagen der maand Mei 1821, schier geen week voorbij is gegaan, zonder dat, te midden van vele andere hoogst srewietige werkzaamheden, tusschen van dek Capellen en Baud

o o d ⁷

nota's, brieven of gesprekken gewisseld zijn over de belangrijke maatregelen, welke haar welslagen konden bevorderen; zoodat naar waarheid kan verklaard worden, dat beiden, met de bevelhebbers der land- en zeemagt, die de militaire operation zouden leiden en besturen, en met den Raad van Indië Muntinghe, hebben gewedijverd in het edel streven, om eene onderneming te doen gelukken, waarbij de nationale eer in de hoogste mate betrokken was geworden. Talrijk en veelsoortig waren dan ook de toebereidselen voor dezen tweeden beslissenden aanval; en in het midden der maand Maart 1820 was men daarmede zoo ver gevorderd, dat de Regering toen reeds kon overwegen de vraag, of de expeditie dat jaar al of geen gevolg zou hebben. De weersgesteldheid was destijds daartoe niet gunstig, uit hoofde der aanhoudende en hevige regens, die toen en in den ganschen loop van hetzelve eene even zeldzame als schadelijke inbreuk maakten op do gewone verdeeling der jaargetijden in Indië. Maar bovendien werd de dadelijke voortzetting der onderneming ook door redenen van staatkundigen aard ontraden. Het vooruitzigt bestond namelijk, dat de onderhandelingen in de maand dulij 1820 tusschen de Nederlandsche en Britsche kabinetten te Londen aangevangen tot bepaling der wederzijdsche regten en

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811—1821.

belangen van Nederland en Groot-Brittannie in den Indischen Archipel spoedig zouden ten einde loopen, en dat onder de punten van overeenkomst zou begrepen worden de afstand van Benkoelen aan het Nederlandsch gezag; een afstand, die het gansche eiland Sumatra zou plaatsen onder de alleenheerschappij van Nederland, en die onze middelen, om den Sultan van Palembang tot onderwerping te brengen in zoodanige mate zou vermeerderen, dat alsdan de uitkomst der voorgenomene tweede expeditie tegen hem zou ophouden twijfelachtig te zijn, hoofdzakelijk, omdat daardoor de mogelijkheid zou verkregen zijn, om tot het binnenste van des Sultans Rijk door te dringen, hem de gemeenschap met de volkrijkste en vruchtbaarste gedeelten van hetzelve af te snijden, en hem alzoo aan den hartader van zijn bestaan een wissen slag toe te brengen. Maar er was meer. Die afstand zou de Nederlandsch-Indische Regering verlossen van de verachtelijke heimelijke kuiperijen van den Luitenant-Gouverneur van Benkoelen, die na de opzending van Sultan Nayam Okdin naar Java, door inlanders, eene dubbelzinnige en voor ons vijandige correspondentie met dezen Vorst had aangeknoopt, welke ter kennis van den Baron va.n der Ca tellen gekomen was. „Dat de heer Raffles (schreef die landvoogd den 26 Maart 1820 aan Bvu») zich zoude permitteren op de opgegevene wijze aan Sultan Nayam Okdin te schrijven, nadat hem door zijn eigen Gouvernement zoo stellige bevelen zijn gegeven zich met de Palembangsche zaken niet te beinoeijen, is eene nieuwe bijdrage tot zijne daden.quot;

Doch de hierboven bedoelde diplomatieke onderhandelingen tusschen de Nederlandsche en Rritsche gevolmatigden werden reeds in Augustus 1820 afgebroken, omdat van den Gouverneur-Generaal in Bengalen, Lord Hastings, inlichtingen, tot de ruiling van gebied in Indie betrekkelijk, moesten afgewacht en de goedkeuring der O. I. C. daarop verkregen worden. Hastings schreef aan den voor-maligen Commissaris-Generaal Elout, een onzer onderhandelaren te Londen, een afkeer jegens de Engelsche natie toe, en drukte dit gevoelen uit in een brief aan van der Capullen van 14 Januari) 1820. Doch ten onregte. „Ik weet in der daad niet (schreef die landvoogd den 31 Maart van dat jaar aan Baud) waarom de lieer Ki.out te boek staat een „splenetic distastequot; tegen de Engelschen te gevoelen. Alle onze maatregelen namen wij te zamen en met ge-

tweede hoofdstuk. 1s1 1 — 1821.

meen overleg. Niemand heeft kunnen vermoeden, dat ik meer een vriend der Engelschen was dan mijn ambtgenoot, en toch worden wij zoo verschillend daaromtrent beoordeeld, ik kan er de oorzaak niet van vinden.quot;

Inmiddels had men ook gedurende dat jaar den degen niet in de schede laten rusten. Na het vertrek onzer schepen uit de rivier van Palembang in October 1819, hadden de Palembangers zich weder op Banka genesteld en, ondersteund door de muitelingen van dat eiland zelve, eene zoo vijandige houding jegens het Neder-landsch gezag aangenomen, dat het thans weinig verder dan het district van Muntok werd geëerbiedigd. Deze muitelingen waren reeds tot een groot aantal in de binneidanden en op de oost- en noordwestkust van hot eiland aangegroeid; op verscheidene plaatsen hadden zij versterkingen en verschansingen tot hunne bedekking en beveiliging opgeworpen, en liet was te voorzien, dat zonder dadelijke en beslissende militaire operation, ons gezag aldaar, even als op Palembang, eerlang geheel zou verloren gaan. De overtuiging hiervan deed den Baron van der Capellen alle beschikbare schepen, troepen en matrozen voor de bescherming en verdediging van Banka afzonderen; doch hoezeer de Palembangsche invloed overal gefnuikt en ook hier door onze dapperen een schitterende krijgsroem verworven werd, zoo dikwerf zij met de opstandelingen en roovers handgemeen raakten, kon de hoop op eene volkomene demping der onlusten in die streken alleen verwacht worden van het ophouden barer hoofdoorzaak, namelijk van de onderwerping van Mahmoed Bad au Oedin.

Het toekomstig lot van het Vorstenhuis, waarvan hij de oudste telg was, maakte een van de belangrijke onderwerpen uit van het dagelijksch overleg van van der Capellen met Baud.

Die landvoogd hechtte aanvankelijk aan het denkbeeld, om twee Sultans op den voet der (nog nimmer uitgevoerde) tractaten te zien regeren, met dit onderscheid, dat de landen, aan het Gouvernement afgestaan, hen ter bestiering zouden worden opgedragen tegen zekere nader te bepalen voorwaarden. Hij meende, dat wij daardoor het voordeel zouden erlangen de partijen der beide broeders in onze belangen te brengen, terwijl bij de verheffing van Navam Oedin's Huis alleen, de groote aanhang van den anderen ons altijd vijandig zoude blijven Deze gedragslijn ware bovendien

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811—1821.

eenigzins in overeenstemming geweest met de eenmaal gesloten trac-taten, welke Commissarissen-Generaal in hun protest tegen Rafflks, als zoo nuttig hadden verdedigd.

Baud meende echter, dat de weg tot den Vorstelijken zetel van Piileinhany alleen aan Navam Okdin's Huis moest geopend blijven. Na eens geregeerd en door een vijfjarig bestuur zijn naam aan zijne onderdanen te hebben doen kennen, was hij of een zijner zoons daartoe de meest geregtigde; een denkbeeld door Muntimiiii: wiens raad en voorlichting herhaaldelijk werden ingeroepen, aangedrongen. Het was op diens voorstel, dat tevens bepaald werd, dat men de afgestane provinciën nog niet zou brengen onder het regtstreeksch bestuur van het Gouvernement, maar hare bewoners tot ontwikkeling zoude opleiden onder hare eigene vormen van bestuur, gewijzigd door den middellijken, maar zekeren invloed van de Nederlaudsche oppermagt.

De meer bepaalde opgaven en berigten, die men allengskens van de gesteldheid der zaken te Palernbang ontving, bragten ook meer toenadering in de verschillende meeningen omtrent de regeling van het lot van het Palembangsche Vorstenhuis. Nadat de schorsing der Londensche conferentiën in het begin van het jaar 1821 op Java bekend geworden was, schreef de Baron van dkr Capei.i.kn den 13 January van dat jaar aan Baud: „Volgens de laatste berigten uit Europa moet ik de hoop op Benkoelen, ten minste vooreerst, opgeven. De intogt in het Palembangsche van die zijde kan nu niet in het ontwerp van aanval begrepen worden. De herstelling van ons gezag op Palembang wordt hoe langer hoe noodzakelijker en moet in de eerste gedeelte van het jaar plaats hebben. De wijze hoe wij, bij eene herneming daar regeren zullen, is eene nadere zorg en die naaide omstandigheden en de geestgesteldheid van de grooten en liet volk kan gewijzigd worden. Ook geloof ik, dat het niet onvermijdelijk noodzakelijk is, ten minste ostensibel, vooraf te bepalen wie als Sultan regeren zal. Ik houde het echter wel voor noodzakelijk, dat Navaw Oedin de expeditie vergezelle, dat men eenigen tijd te voren hem dit aanzegge, dat men hem en de zijnen de hoop geve, zonder hem nog bepaaldelijk den troon te belooven; dat men een of meer der zijnen vooruitzende naar Banka en van daar, zoo mogelijk, naaiden overwal, om de gemoederen te bereiden en de kans op eene goede ontvangst der onzen, zoo mogelijk, te vermeerderen, ik zie

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

hierin voor ons geen gevaar van verraad, omdat wij steeds otages genoeg in handen hebben; en ik moet toch gelooven , dat Navam Oedin en de zijnen, wanneer men hun een goed lot doet voorzien, hetivelk zij ons te danken zullen hebben, het zullen verkiezen boven eene verzoening met Badau Oedin, die zij ook nog niet zoo gemakkelijk zullen kunnen bewerken. Het plaatsen op den troon van Navam Oedin (wiens schuld me n als geëxpieerd kan doen vooi'ko-men) moet afhangen van de omstandigheid, of wij zoo meester worden , dat wij ons niet gebonden achten een der zoons van Badau Oedin Sultan te maken, want van den vader zelf kan nu toch nimmer meer quaestie zijn; en in dit geval is mijne opinie, dat het best is Navam Oedin als Sultan te herstellen. Ziedaar in het ruwe mijne opinie van den dag, want ik moet bekennen, dat ik over dit alles dikwijls gevaccilleerd heb, en dat ook nog die opinie zeer wel vatbaar is voor wijziging en verandering. Ik verzoek U daarom mij Uwe meening mede te deelen, hetzij schriftelijk, hetzij ^bij gelegenheid mondeling. Ik beschouw de Palembangsche zaken van een zoo groot gewigt, dat ik daarin niets ligtvaardig wil beslissen, en in tijds beramen de middelen, die met mogelijkheid onder ons bereik te brengen zijn, daar eene tweede mislukking inderdaad allernoodlottigst zou zijn.quot; Deze inzigten, welke met die van Baud, over het algemeen, volkomen overeenstemden, zijn de grondslagen gebleven der staatkundige maatregelen, die later voor do regeling der Palembangsche zaken zijn beraamd geworden. Op last van van der Catei.len werden dezelve door Baud zamen-gevat in eene afzonderlijke nota, bestemd om de leden der Regering op de hoogte te plaatsen van den loop en stand dezer gewigtige aangelegenheid, terwijl bij hare toezending aan de Raden van Indië, op last van dien landvoogd gevoegd werd zijn verzoek „om hunne bijzondere aandacht daarop te vestigen, daar hoezeer zijne opinie in de nota was ontwikkeld, hij echter den grootsten prijs stelde, om bij eene beslissing van zoo veel belang in hare gevolgen, dooide consideratiën van elk hunner volledig te worden voorgelicht.quot; De beraadslagingen in Rade hadden in het begin van April 1821 plaats. Eene plotselinge ongesteldheid verhinderde Baud dezelve als Algeineene Secretaris bij te wonen. Hij was verpligt, in het belang zijner gezondheid, zich overwijld van Batavia naar Buitenzorg te begeven en verontschuldigde zich daarover. „Hoe aangenaam

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811 —1821.

(schreef hem van der Oapellen) mij uwe tegenwoordigheid bij de vrij langdurige behandeling der Palemhangsche zaken zoude geweest zijn, heb ik mij evenwel verheugd U niet in de vergadering te zien, alwaar de warmte U van 8 tot i/gS zoude gehinderd hebben. Ik ben niet onbillijk genoeg om te meenen, dat excuses noodig zijn over uw plotseling vertrek. Na eene zoo gestadige en getrouAve vervulling van uwe ambtspligten gedurende verscheidene jaren is het ttii/ji pligt, om u niet meer op te leggen, dan zonder het minste nadeel voor uwe gezondheid kan uitgevoerd worden. Denk dus nimmer, dat bij my de gedachte kan opkomen, dat het u aan dienstijver kan mangelen.quot;

In Rade van Indië werden de voorstellen van den Gouverneur-Generaal, met eenige wijziging, aangenomen. Sultan Na yam Oedin zou de expeditie vergezellen; zijn toekomstig lot en dat der zijnen zou echter vóór zijn vertrek geregeld worden bij eene overeenkomst, waarin de regten van het Gouvernement en het aandeel, dat hetzelve zich in het bestuur en de inkomsten voorbehield, alsmede de avc-derkeerige verpligtingen van den Vorst van Palemhang en de uitgestrektheid der aan hem te schenken magt, naauwkeurig zouden worden omschreven.

Bij eene beschikking der Hooge Regering van den 3 April 1821, werd aan Baud, als Algemeene Secretaris, en aan Jhr. Kobert van dhr Ca pellen , Resident der Preanger-Regentschappen, opgedragen, om den te Tjanjor aanwezigen Sultan Ratoe Achmat Navam Oedin bekend te maken met de gronden, waarop door het Xederlandsch Gouvernement was besloten om, in voldoening aan zijne herhaalde verzoeken, hem toe te staan naar Palemhang terng te keeren, en aan 's Vorsten overweging voor te leggen het ontwerp der hierboven bedoelde overeenkomst. Baud begaf zich daarop , hoezeer zijne ziekte nog niet geweken was, naar gemelde hoofdplaats van de Preanger-Regentschappen waar langdurige conferentien met Sultan Na yam Oedin plaats hadden, die, onder aanhaling van vele bijzonderheden, ten betooge dat hij aan de gebeurtenissen van 1811 geen schuld had, in menigvuldige en krachtige betuigingen verzekerde, dat hij in het algemeen met het hem voorgelegd contract genoegen nam, dat hij bereid was zijn leven en het tegenwoordig en toekomstig geluk van zijn geslacht te verpanden voor de getrouwe nakoming van hetzelve; terwijl de bemerkingen, welke

twee dl'; hoofdstuk. 1 s 1 1 — 1 82 1.

hij zich veroorloofde, en die slechts betrekking hadden op zijnen titel, zijn eigen onderhoud — als anderzins, blijken waren van eene goede gezindheid, en gewis door hem zouden zijn teruggehouden, zoo hij geen ander voornemen had gekoesterd, dan om hetzelve wederom te verbreken. Het voornemen daartoe was hem door zijnen oom en voornaamsten raadgever, Pangerang Wiua Wikrama, ingegeven, doch de Sultan zelf bleef zich ten stelligste daartegen verzetten. Baud en U. van ueii Cai-ullkn meenden dan ook bij hun verslag van den 1G April 1821, toegevendheid ten aanzien der wenschen van Sultan Navam Oedin te moeten aanraden, ten einde zijn vertrouwen in liet Gouvernement te bevestigen. „Over het geheel (schreef hem de Gouverneur-Generaal den volgenden dag) komt bet mij voor, dat de zaken wel zijn afgeloopen, en na hetgeen inij door l' en den Resident berigt is, gelool ik bijna zoozeer aan de opregtheid van den aanstaanden Soesoehoenan, als mij de verraderlijke gezinningen van zijn oom zeker schijnen. En ik ben daarom van oordeel dat Wira Wikramv in plaats van naar Palemhang, liever eene reis naar Banda zal moeten doen.'

Nadat de Baron van dkii Cai'ei.i.kn de leden der Regering over de veranderingen, die het ontworpen contract, ten gevolge der voorstellen van Bald en van zijnen mede-gecoinmitteerde zoude moeten ondergaan, had geraadpleegd, werd Baud met den Raad van Indië D'ozv weder naar Tjanjor gezonden, om den Sultan met dc te zijnen aanzien genomene beschikkingen bekend te maken en liein naar Buitenzorg te ontbieden, nm aldaar plegtig beëedigd te worden.

Het gevolg van dit alles was, dat Sultan Navam Of.din, op den 28 April 1821, in eene te Buitenzorg belegde vergadering der Hooge Indische Regering verschenen zijnde, vergiffenis verzocht en verkreeg wegens de redenen van beleediging, die hij aan het Nederlandseh Gouvernement had gegeven, en dat op dienzelfden dag werd gesloten en door hem en zijn zoon plegtig beëedigd eene acte van vriendschap en overeenkomst, houdende zakelijk, dat zijn stam door 's Gouvernements wapenen zoude hersteld en beschermd worden op den troon van Palemhang, als een leen van het Nederlandseh Gouvernement; dat hij zelf echter niet zou regeren, maar onder den titel van Soesoehoenan zich zou overgeven aan eene stille afzondering; dat het bestuur zou worden opgedragen aan

zijnen oudsten zoon onder den titel van Sultan; dat het Gonver-

ü*

TWICE DE HOOFDSTUK. 1811 —1821.

nement de inkomende en uitgaande regten, de pachten en eenige andere belastingen voor eigen rekening zou heffen, tot goedmaking der kosten van het etablissement; dat daarentegen al de inkomsten, getrokken wordende uit de voortbrengselen van den grond, zouden zijn voor den Sultan; dat de hoegrootheid der belastingen, voor den Sultan te heffen, nader met overleg van het Gouvernement zou geregeld worden, zoodanig, dat de belastingen voor de ingezetenen niet drukkend zouden zijn, en vergezeld gaan van eene vrije beschikking over de vruchten van hunnen arbeid, bescherming tegen willekeur en de oprigting van vrije marktplaatsen voor het gemak van den binnenlandschen handel; dat ter bevordering eener behoorlijke regtsoefening, het Gouvernement, door deszelfs Resident kennis zou nemen van het te Palembang gevestigd inlandsch Geregtshof, en eindelijk, dat de slavenhandel en de men-schenroof, bijzonder in de districten onder Benkoelen gelegen, streng zouden worden tegengegaan.

Inmiddels waren alle troepen en oorlogschepen, die elders gemist konden worden, te Batavia bijeenverzameld en voor de tweede expeditie tegen Palemhany in gereedheid gebragt. Land- en zee-magt zouden aan dezelve een gelijk deel nemen. De Schout-bij-Nacht Wolterbeek, commandant der eerste expeditie, was reeds den 26 Maart 1821 naar Nederland teruggekeerd en in het bevel der zeemagt in O. I. vervangen door den Schout-bij-Nacht Mus-quetier, die nu met den Generaal-Majoor de Kock dong naar het opperbevel dezer tweede, op zeer uitgebreide schaal uitgeruste, doch ook tot veel gewigtiger einde bestemde Palembangsche expeditie. De keuze van den Baron van der Capeelen viel echter op den Generaal-Majoor de Kock , die uitsluitend met het opperbevel der militaire operatien belast werd, omdat men het welslagen van die gewigtige onderneming niet wilde wagen aan de erkende na-deelen van een verdeeld gezag.

Hendrik Mkrkus de Kock, geboren te lleus den, den 25 Mei 1779, was de zoon van Johannes Coenraad de Kock en Maria Petroneei.a Mkrkus. Zijn vader, die ten gevolge der gebeurtenissen van 1787, het vaderland had verlaten, vestigde zich aanvankelijk te Parijs, alwaar hij zich met het bankiershuis Sartori us Senukort en O. verbond. De gebeurtenissen voorziende, welke zich

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

maar al tc ongelukkig verwezenlijkten, keerde hij naar zijn vaderland teruff: maar de afval van den Generaal Dumourikz, met wien hij

o ¹

vriendschappelijke betrekkingen onderhield, en die zijn plan tot terugkeer herwaarts zou hebben begunstigd, deed hem de volvoering daarvan nog eenigen tijd uitstellen. Den 24 Maart 1794 werd ook hij, gelijk zoo vele edele vreemdelingen, een slagtoffer der moordzucht van het schrikbewind. Zijne woning werd geplunderd en zijne echtgenoote genoodzaakt door eigen inspanning in het onderhoud van hare drie kinderen te voorzien. Haar zoon H en nu ik openbaarde weldra eene bijzondere neiging voor den militairen stand. Reeds in de maand Julij 17⁽J4, op naauwelijks vijftienjarigen leeftijd, werd hij als tweeden luitenant bij den Generaal Daendels geplaatst. Doch in October 1795 werkten verschillende omstandigheden mede, om hem de burgerlijke voor de militaire dienst, althans voor eene wijle, te doen verkiezen. Hij was dan ook daarna, gedurende twee jaren, werkzaam bij het Committe van openbaar welzijn in Holland; werd in 1797 commies bij het departement van oorlog, vergezelde in het daaropvolgende jaar, als tweede Legatie-Secretaris, den Heer Carel Hendrik van Grasveld op het Congres van liastadt, en zou er in het lot van de Fransche gezanten hebben gedeeld, ware geen zoogenaamd toeval oorzaak geweest, dat zij den terugtogt naar Parijs, waarheen zij zich moesten begeven, een paar dagen vroeger hadden ondernomen. Den 18 Brumaire bevond hij zich te Parijs, verbonden aan de zending van Rutokr Jan Schimsielpenmnck. Een man van goeden huize, met een eerlijk hart, bedachtzamen aard, schranderen geest en voor de wereld geboren, als de Kock , had het zeker in de diplomatieke loopbaan ver kunnen brengen; maar de overtuiging , dat hij zijn land, vooral in die dagen, onder de wapenen beter zou kunnen dienen, deed hem die loopbaan verlaten. Hij stelde zich alzoo in Maart 1800, aanvankelijk met den rang van luitenant-ter-zee, als Secretaris der Bataafsche vloot onder de bevelen van den Vice-Admiraal de '.Vinter. Reeds in Mei 1802 werd hij bevorderd tot kapitein-ter-zee en, na den vrede van Amiens, in Augustus 1803 in dien rang overgeplaatst bij de Hotille van den Admiraal N er-Huëj.l. Gedurende de drie daaropvolgende jaren bekleedde de Kock de betrekking van chef van den staf dier Üotille en nam hij een werkzaam en moedig doel aan de in die dagen gevoerde ge-

twkhde hoofdstuk. 1 .s 1 1—1821.

vechten, bij een van welke hij aan het linkerbeen werd gewond. Vervolgens wendde hij zijne blikken naar Oost-lndiè; een gebied alwaar zijn naain herhaaldelijk zou verbonden worden aan de roemrijkste overwinningen van het Nederlandsch leger in die gewesten. In den aanvang van 180G als opper-equipagemeester voor Java aangesteld, kwam hij eerst een jaar later aldaar aan. De Gouverneur-Generaal A uikrtus ii linuicus Wu.sk benoemde hem echter tot zijnen Adjudant-Generaal; en nadat du Maarschalk Dakkdki.s het bestuur had aanvaard, droeg deze hem de gewigtigstemilitaire betrekkingen op. In 1808 voerde hij als Kolonel het cominandcinent van Javas oosthoek, in 1809 als Brigadier dat der divisie Samarany, en zoowel in deze posten, als in al de hem toevertrouwde com-missiën, verwierf hij zich de tevredenheid van dien landvoogd Dakndki.s achtte en beminde dk Kock. Deze eerbiedigde zijnen chef, maar vreesde hem niet. Toen de later zoo beroemd geworden luitenant-kolonel Johannes van den Bosch bij Dakndki.s in ongenade viel en Java moest verlaten, bood de Kock hem, op het gevaar af van in het lot van dezen zijnen vriend te deelen, huisvesting aan. Onder het kortstondig bestuur van Janssens bekleedde de Kock van den 10 Augustus 1811 af tot aan de overgave van Java en onderhoorigheden aan de Engelschen de betrekking van chef van den algemeenen staf van het leger, liet was op last van dien landvoogd, dat dkKock te Omarang, den 17 September 1811, met den Britschen kolonel Agnkw, de kapitulatie tot die overgave sloot. Met den Generaal Jansskns onder de officieren van diens stat' als krijgsgevangene naar Engeland overgebragt, werd de stad Reading in Berkshire hun tot verblijfplaats aangewezen. Hun lot aldaar was geenszins benijdenswaardig, daar de meesten, behalve de achttien pences (stuivers), welke het Engelsch Gouvernement hun dagelijks had toegelegd, geene geldelijke inkomsten hadden, terwijl zij van die toelage in alle hunne behoeften moesten voorzien. Niettemin heeft geen hunner (namelijk Nederlanders, want twee vreemdelingen, een Duitscher en een Belg, maakten hierop eene uitzondering), het eereparool, dat zij hadden moeten onderteekenen, verbroken en onderwierpen allen zich gelaten aan hunne gevangenschap. „Met dat al (schreef dk Kock destijds aan een zijner vrienden op Java (⁷¹) draag ik mijne wederwaardigheden met geduld. Daar ik altoos regtvaardig heb gehandeld en meen te hun-

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

delen, ben ik vol vertrouwen in de Voorzienigheid. Ik ben nog jong en dus kunnen er nog vele goede dagen komen. Kwam er eens weder vrede op de aarde en kon ik het goede eiland Jcivn nog eens bezoeken, zou ik spoedig het verledene uit mijn geheugen stellen.quot; Die goede dagen braken spoediger aan, dan hij toen vermoedde. De herstelling van Nederland bewerkte zijn terugkeer derwaarts. De Kock was na de omwenteling van 1813 commandant van 's Hertogenbosch en van Deventer en heeft deelgenomen aan de veldtogten van 1814 en 1815, tot bezegeling van Europas vrijheid en Neêrlands onafhankelijkheid, eerst in hoedanigheid van kolonel, later als Generaal-Majoor, tot welken rang hij den 21 April 1815 was bevorderd. In de maand October daaraanvolgende werd hij door Koning Wii.i.km I tot Ridder der militaire Willemsorde 3^dc klasse benoemd. Toen de expeditie tot overname der Nederlandsche bezittingen in O. I. uitgerust werd, was aller oog ook op hem gevestigd. Bijzondere redenen gaven aanleiding, dat hem niet toen reeds de betrekking van bevelhebber des Indi-sehen legers ten deel is gevallen. De Luitenant-Generaal Antincii , die nimmer in Indi'é gediend had, werd daartoe gekozen. Bij de instructie voor den commandant der troepen, ontworpen door van uen Bosch en vastgesteld bij Kon. besluit van den 13 October 1815, was overwogen, dat het niet raadzaam was dien bevelhebber, een overigens braaf militair, doch driftig van aard, in regtstreeksche aanraking te brengen met den Gouverneur-Generaal. Liever verkoos men een man, bedachtzaam als de Generaal de Kock, te belasten met de zorg, dat de goede verstandhouding tusschen den bevelhebber en opperbevelhebber der landmagt in Indië niet werd gestoord. Daarom werd de Kock benoemd tot Chef d'Etat-Major, en deze voorzorg is dan ook geenszins overbodig geweest. Wij kunnen niet stilstaan bij zijne diensten in 1815 — 1817 als zoodanig, en gedurende het jaar 1818 als Gouverneur der Moluksche eilanden bewezen, en vermelden slechts dat hij, na het vertrek van den Luitenant-Generaal Antinou, in 181!) tot bevelhebber van het leger in Nederlandsch Indië is benoemd geworden. Het was, zoo als wij reeds gezegd hebben, in deze hoedanigheid, dat de Baron van der Cai'ki.i.kn hem met het opperbevel der tweede expeditie tegen Palembang belastte. Baud, die de Kock reeds onder het bestuur van den Generaal J.vnssens had

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

Iccren kennen en in de wederwaardigheden, welke de overgave van Java aan do Engelsehen voorafgingen, met hem had gedeeld, hernieuwde na de overname van dat eiland in 1816, deze kennismaking, welke door eene schier dagelijksche dienstbetrekking in een vertrouwelijk verkeer overging. Trouwens allen, die het voorregt van zijnen omgang mogten genieten, heeft hij door zijne edele denken handelwijze en zijn even innemend als achtbaar voorkomen, voor zich weten te winnen. Baud heeft de Kook geëerd als een man, „bij wien het pligtgevoel steeds alle andere beweegredenen overstemde.quot; (⁷²)

De Gouverneur-Generaal belastte Baud met het opstellen der instructie voor den opperbevelhebber der Palembangsche expeditie, die daarin geheel ten genoegen van dezen slaagde. Den 24 April 1821 schreef hem van deu Capeij.en : „Nevensgaande brief van den Generaal de Kock zal u doen zien, dat hij geene aanmerkingen heeftop de concept-instructie, die mij ook doelmatig en voldoende voorkomt.quot;

Volgens die doorwrochte en zeer uitvoerige instructie was de Kock, gedurende zijn aanwezen te Palembang en lianka, met het hoogste militair en burgerlijk gezag aldaar bekleed, en moest hij als het hoofddoel zijner zending beschouwen de herstelling van het Nederlandsch gezag in het Rijk van Palembang, de vernietiging van dat, hetwelk Mahmokd Badar Oedin en zijn zoon zich hadden aangematigd, en de vestiging van den Soesoenan alsmede van den Sultan op den voet, bij de met hen gesloten overeenkomst bepaald; terwijl de militaire operatien, als afhankelijk van plaatselijke en andere omstandigheden, in den ruiinsten zin aan zijne prudentie werden overgelaten, behoudens eenige algemeene voorschriften, die hij moest in het oog houden.

Doch toen deze met zoo groote zorg uitgeruste expeditie gereed lag om naar hare bestemming te vertrekken, barstte de cho-Icra morbus op het eiland Java, en wel het eerst te Torbaija bij Samarang uit. Van der Capellen per extra-post te Buitenzorg daarvan onderrigt, deelde het aan Baud mede. „Ik ontbiede (schreef hij hem den 27 April) dadelijk Bowier , (een der kundigste militaire geneesheeren), om zich van hier naar Samarang te begeven, maar verlang met u te overleggen wdke andere maatregelen nog zullen behooren te worden genomen.quot; Hieraan werd zonder verwijl gevolg gegeven en alle middelen, binnen het bereik

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

der Regering, aangegrepen, om den voortgang der ziekte te stuiten. Toen aan van deu Capellen bleek, dat sommige ambtenaren (te amp;«-marang), door eene terreur panique bevangen, hunne standplaatsen hadden verlaten, verbood hij het hun onder bedreiging, dat „een ieder, die dit deed, zou beschouwd worden ah van zijnen post ontzet.quot;

Maar waar een van der Capellen aau anderen een eiseh van zelfverloochening en strenge pligtsbetrachting stelde, daar ging hij zelf voor. Toen hij den 2!) April 1821 te Buitenzorg het berigt ontving, dat de cholera morbus zich ook te had vertoond,

schreef hij den volgenden dag aan Baud: „Indien mijne reis naar de hoofdplaats niet reeds op morgen bepaald was, zou dit berigt mij daartoe te meer hebben bewogen.quot; Baud vergezelde hem derwaarts, maar werd er plotseling getroffen door een bedenkelijken ziekte-aanval, zoo als hem gedurende een deel zijns levens meermalen is overkomen; en toen hij niettemin zijn verblijf aldaar verlengde, drong van deu Capellen op zijn terugkeer naar Buitenzorg aan. „Ik stel, (gaf hij hem 6 Mei te kennen) te veel belang in uwe gezondheid , om u niet te verzoeken uw vertrek te bespoedigen, hoezeer ik anders uw verblijf alhier gaarn had verlengd gezien, daar ik, bij voortduring van de cholera morbus, Batavia niet zeer spoedig zal verlaten.quot; Wel ver van te verminderen nam die ziekte er dagelijks in schrikbarende mate toe, en de Gouverneur-Generaal, die als naar gewoonte zijnen tijd tusschen Buitenzorg en Batavia had kunnen verdoelen en zich alzoo voor de helft van den tijd buiten gevaar begeven, bleef nu met zijne wakkere echtgenoote onverdeeld te Batavia, waar dagelijks ongeveer honderd en vijftig menschen om hem heen stierven. En hij deed meer. Deze treurige omstandigheid had hem namelijk aanvankelijk in twijfel gebragt omtrent den weg, die door hem behoorde te worden ingeslagen met opzigt tot de Palembangsche expeditie, en misschien zou hij tot het schorsen daarvan hebben besloten, ware hij minder doordrongen geweest van de nadeden, welke een verder uitstel in het

o o ⁷

straffen van Badak üudin's euvelmoed op de algemeene belangen konden na zich slepen. Hij volhardde mitsdien bij het vertrek dier expeditie en inspecteerde op den (i en 8 Mei 1821 in persoon al de naar Palembang en Banka bestemde schepen. „Ik ben (schreef van deu Capellen een dier dagen aan Baud) meer verkwikt door de (nadere) berigten van Samarang, dan door mijne toer op de

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

reede, hoezeer ik de vaartuigen in goede orde bevonden heb. Het trof mij in plaats van den kadet Dankbaau, provisioneel de Maria kommanderende, aan de valreep te vinden, hem dood in de kajuit te zien liggen, alwaar hij dezen morgen was overleden.quot; Baud aeiitte zich nu verpligt hem een langer verblijf te Batavia ernstig te ontraden en hield hem de gevaren daarvan bescheiden maar onbewimpeld voor. „Ik ben (antwoordde hem van dek Capellen den 8 Mei) inderdaad gevoelig getroffen door de uitdrukkingen, welke ik in uwen brief van gisteren vinde. Hoezeer ik geene de minste ongerustheid voor mij zeiven opzigtelijk de cholera morbus gevoele, die ik nimmer zal gevoelen, wanneer ik vermeen mij op den aangewezen post te bevinden, wil ik u gaarne toestaan, dat het onverstandig zoude zijn ons verblijf te Batavia langer te rekken, dan ik dc overtuiging zal hebben er van eenig nut te zijn. Ik bespeur met veel genoegen, dat er alomme bedaardheid hcerscht, en dat, zoo veel ik kan nagaan, niemand daaraan denkt het voorbeeld der Samarangers te volgen. Heeft mijne presentie daartoe iets bijgedragen, gevoele ik mij zeer gelukkig, en zoodra ik bemerk, dut deze stemming blijvende is, en dat mijn vertrek naar Buitenzorg dezelve niet zal storen, zal ik derwaarts teruggaan. Ik verlaat mij op u voor de courant-berigten. Ik geloof, dat men het publiek zoo veel mogelijk au fait moet stellen en houden, ook van de getallen, welke anders ligtelijk worden vergroot.quot;

De Gouverneur-Generaal was bijzonder tevreden over zijne inspectie en had een ieder op de oorlog- en transportschepen met den besten geest bezield gevonden. Alle die vaartuigen vertrokken dan ook den 1U Mei naar hunne bestemming, doch velerhande be-moeijenissen hielden dien landvoogd zelf nog te Batavia terug. Daar mogten hij en zijne echtgenoote zigtbaar Gods bewarende hand ondervinden, zoodat zij zich onverdeeld konden wijden aan hulp- en liefdebetoon. Het schijnt dat Baud's laatste ziekte-aanval dezen neergedrukt en een oogenblik bezwaard heeft niet een voorgevoel, dat hij zijne gezondheid zelfs in Nederland niet zoude herkrijgen. „Ik wil (antwoordde hem van dek Capellen den 10 Mei) uwe prognostic over u zelf niet aannemen. Waarom zoudt gij uwe gezondheid niet herkrijgen, wanneer de oorzaken geheel zullen weggenomen zijn? Ik wil mij liever voorstellen u in Europa dikwijls gezond en tevreden te ontmoeten, en mij met u die angstige dagen

TWEKDK HOOFDSTUK. 1811—1821.

te huriuncrcii. God scheukt mij onder dit alles bedaardheid van geest. Mijne grootste ongerustheid ts niet alles te doen wat gedaan kan ivorden!'

Al wat menschelijke wijsheid en liefde vermogt is destijds door de Regering gedaan, oin den voortgang der cholera morbus te stuiten; maar /ij breidde zich met bliksem-snelheid over geheel •/ava uit en rigtte er zoovele verwoestingen aan, dat men tegen het einde van het jaar 1821, wanneer de ziekte nog in sommige residentiën in eenen minderen of meerderen graad woedde, berekende, dat dezelve toen reeds ruim 110,000 personen, in den loop van negen maanden had weggesleept.

Te midden van al die ellende op Java werd door den moed onzer land- en zeemagt ouder de bevelen van den Generaal oic Kook de schoonste zege op l'ahmbany bevochten. Bloedig waren de gevechten op den 20 en 24 Junij tegen den vijand aldaar geleverd, en de batterijen op het eiland Gombora en in de rivier Peladjoe zullen in de Nederbindsche krijgsgeschiedenis steeds met edelen nationalen trots herdacht worden. Op den 1 Julij namen onze troepen bezit van den Kraton en twee dagen later moet Maiimoeu IUdui Ok,I)in zich begeven naar het schip, bestemd om hem in ballingschap naar Java en van daar naar Ternate over te voeren! Twee honderd stukken geschut werden in die dagen door onze troepen op den vijand veroverd, de door het Gouvernement benoemde Sultan aanvaardde de regering over het Palembangsche Rijk, ons gezag werd er luisterrijk hersteld, en weldra was geen spoor meer te zien van de groote worstelingen, welke kort te voren Palemhang hadden geteisterd. De Baron van der Capem-en verklaarde, „dat hij deze gebeurtenis hield voor eene der gelukkigste, welke hem onder zijn bestuur kon te beurt vallen. Hij betuigde in de streelendste bewoordingen aan den Generaal ue Kock en aan allen, die met en onder zijn bevel tot deze roemrijke uitkomst hadden medegewerkt, openlijk zijne bijzondere tevredenheid en erkentelijkheid. Prachtige feesten werden in N^ederlandsch-Indie ter eere van de helden van Palemhang gegeven. De Koning vernam dezen uitslag met bijzonder genoegen, betuigde bij een eigenhandig schrijven van den 80 November 1821 aan den Gouverneur-Generaal in de vleijendste bewoordingen HD. goedkeuring over de door hem beraamde maatregelen, bevorderde den Generaal-Majoor

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811—1821,

du Kock tot Luitenant-Generaal en Kommandeur der Militaire Willemsorde, en vereerde inot Vorstelijke mildheid liet ridderkruis dier orde aan hen, die zich, door moed, beleid en trouw, die onderscheiding hadden waardig betoond. En de Staten-Generaal, tolken van het algemeen gevoelen der natie, deden door eene Commissie uit leden der beide Kamers zamengesteld, aan Wii.i.km I hunne gelukwensehen overbrengen wegens de roemrijke overwinningen van Palemhang. Niet gewoon zich zeiven in den spiegel van eigen verdienste te beschouwen, verheugde Baud zich met allen over de behaalde zegepraal en de daaraan door Nederland en zijnen Koning verleende toejuiching; maar zij die wisten, hoe veel hij door wijzen raad tot die uitkomst luid bijgedragen, achtten hem te hooger naar mate hij zelf' zich meer op den achtergrond plaatste.

Na de op Patembang behaalde overwinning was de Baron van dkr ( U'ellkn dadelijk bedacht op middelen, om van den daardoor verkregen gunstigen indruk het meeste voordeel te trekken voor de bevestiging van het Nederlandsch gezag ook op de overige buitenbezittingen. Het aandeel van Baud in de daartoe betrekkelijke beschikkingen der Regering bepaalde zich tot het geven van de vereischte inlichtingen aan de ambtenaren, die met de uitvoering dier beschikkingen belast werden, en het opstellen hunner lastbrieven. Wij treden daarom in geene bijzonderheden omtrent de zendingen, na die overwinning, opgedragen aan den heer J. I. van Sevenhoven naar Palemhang, en aan Mr. J. H. Tobias, naar Borneo, en gewagen slechts in het voorbijgaan van de in hare gevolgen zoo belangrijke Commissie naar de Molukken, in het begin van het jaar 1820 aan de heeren van de G k a a i- t' en Mkilan toevertrouwd, ten doel hebbende, om een onderzoek omtrent het al of niet behouden van het op die eilanden bestaande monopolie in specerijen in te stellen. Van dit onderzoek hebben zij hunne bevinding medegedeeld in een uitvoerig verslag, onder dagteeke-ning van 5 Junij 1821 der Regering aangeboden, waarin de doelmatigheid der afschaffing vun dien alleenhandel, doch tevens de noodzakelijkheid, om die verandering door andere maatregelen en vooral door het koloniseren van de eilanden Boeroe en Ceram door Europeanen voor te bereiden, werd aangedrongen. Bij de toezending van dat verslagaan Baud schreef hem van nuu Cai'hu.kn

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

tien 19 Junij daaraanvolgende: „ik heb dat rapport met zeer veel genoegen gelezen en daaruit vele zaken vernomen, waarvan mij de bijzonderheden niet bekend waren. Ik durf nog geen oordeel vellen, en wenschte zoo overtuigd te zijn van de uitvoerbaarheid met een goed gevolg van de voorgeslagen middelen van redres, als ik het ben dat eene hervorming van die onmenschelijke instellingen, welke alsnog bestaan, gebiedend gevorderd wordt;quot; eene uitspraak, volkomen regtvaardig, maar welligt nog te zachtmoedig na de verklaring van de heeren van de Guaaff en Meylan , „dat de ijzeren hand van het monopolie, die (tijdens het bewind der Oost-Indische Compagnie) op Java gedrukt heeft, een zegen was vergeleken bij de teisteringen, die de ongelukkige bewoners der Moluklcm, onder dit stelsel geleden en ondergaan hebben.quot; De specerij-eilanden met hunne volken bleven dan ook sedert dien tijd de voorwerpen der meest naauwgezette overwegingen van van der Capellkn. Ze zijn eenige jaren later door hem bezocht geworden, en hebben hem, tijdens zijn verblijf aldaar, aanleiding gegeven tot eene zeer belangrijke briefwisseling met Baud in Nederland, welke in een volgend hoofdstuk zal worden behandeld.

Inmiddels was op Java, in het tijdvak van 1819--1821 , aan de al-gemeene organisatie van Commissarissen-Generaal hoe langer zoo meer uitvoering gegeven. Het personeel der departementen van algemeen bestuur en van de regterlijke collegiën was gaandeweg aangevuld. Geen tak der openbare dienst ontging aan de aandacht en zorg der Regering. In voorkomende algemeene behoeften werd mildelijk voorzien, terwijl geene pogingen onbeproefd werden gelaten, om de hulpbronnen des lands ruimer te doen vloeijen, hetzij tot schraging der schatkist, hetzij tot bevordering van der ingezetenen welvaart. Onder die hulpbronnen moest eene voorname, zoo niet de voornaamste plaats worden toegekend aan het landelijk stelsel, dat, naar eene vernuftige uitdrukking van Muntingiie, „geen kind was uit echten bedde gesproten , maar te voorschijn gekomen is uit eene vreemde onordelijke huishouding, en aanvankelijk eene stiefmoederlijke behandeling had ondervonden.quot; Die belasting landrente) geheven over het te veld staande gewas, berustte echter niet op een zuiveren grondslag, wegens volslagen gebrek aan kennis van de ware uitgestrektheid, gesteldheid en vruchtbaarheid der

tweede iioofdstuk. 1 s11 — 18 2 i.

velden in bijna alle Residentiën van Java-, oin welke reden dan ook bij een besluit van Commissarissen-Generaal van 9 Maart IS 18 bepaald was, dat zoo spoedig mogelijk een aanvang behoorde gemaakt te worden met de opname, meting en waardeering dier velden. Inmiddels moest zoowel volgens dat besluit, als krachtens dat van 4 January 1819, de aanslag in de landrente, alom dessas-(jcwijzc geschieden, tot dat men door opnemingen en metingen zou hebben verkregen de juiste kennis vereischt tot het daarstellen van vaste regelen.

Dientengevolge is in het jaar 1820 in de Residentie Kadoe eene opzettelijke kadastrale meting der velden aangevangen, met het voornemen, om die later over het gansche eiland uit te breiden. Len talrijk personeel van landmeters en ambtenaren van den waterstaat werd voor die werkzaamheden beschikbaar gesteld; doch de daardoor veroorzaakte maatstaf van kosten, die zeer aanzienlijk waren in verhouding tot de uitkomsten, welke men verkreeg, schijnt tot de overtuiging geleid te hebben, dat het onderzoek, bij eene groote uitgaaf, een zeer onzeker nut zou aanbrengen. Hierbij kwam, dat de toenmalige berigten uit Britsch Indie al meer en meer het ryohoar-system beschreven als de belastWschuldiffen uitmeraelendo

o o O

en de maatschappij ondermijnende. Het village-system werd daarentegen voorgesteld als het eonige waaronder welvaart en tevredenheid in Britsch-Indie waren blijven bestaan.

Baud heeft nog andere redenen opgegeven waarom men de metingen der velden op Java heeft gestaakt of uitgesteld. ,,Men is (beweerde hij) altijd afkeerig geweest van eene meting, die, ik erken het, een van de middelen moest zijn, om een meer geregel-den staat van zaken in te voeren. Men was er afkeerig van, niet omdat men bestendigen wilde hetgeen bestond , of overtuigd was, dat de zaak zoo kon blijven voortgaan, maar omdat het hier niet gold eene bloote landmetersoperatie, eene meting van lengte en breedte en eene daarop steunende vermenigvuldiging, ten einde de oppervlakte te berekenen, maar eene regeling, die leiden moest volgens het denkbeeld der Engelsche regering — een denkbeeld ook door de Nederlandsche Commissarissen-Generaal aanvankelijk omhelsd — tot eenen individuëlen grondslag. In dat denkbeeld was het niet genoeg de velden te meten, maar men moest zich ook verzekeren wie de personen waren, die moesten worden aangesla-

TWEEDE HOOFDSTUK. 1S11 — 1S21.

o-en, en om tot die kennis te geraken, waren niet enkel landmeters noodig, maar vooral ambtenaren, grondig bekend met dc taal en met de instellingen der inlanders en met de wijze, waarop een onderzoek van dezen aard onder de inlanders moet plaats hebben, om te komen tot de kennis der waarheid, waaronder ik versta de kennis van verkregen regten, die behooren geëerbiedigd te worden. Zoodanige ambtenaren bezat men toen niet in genoegzaam getal. En daarom is de regeling uitgesteld.quot; (quot;)

Reeds is medegedeeld, dat Baud, naar vermogen, had medegewerkt, om de beoefening der inlandsehe talen onder de ambtenaren te bevorderen. Hij ijverde mi ook, om volledige opgaven van iedere Residentie te erlangen, ten einde de Regering met de inwendige gesteldheid van .lava naauwkeurig bekend te maken. De Commissie, door het Britsch bestuur in 1812, toen men eene algemeene grondbelasting op Java wilde invoeren, met een opzettelijk statistiek onderzoek belast, had wel vele belangrijke bijzonderheden der inlandsehe huishouding aan den dag gebragt, maar heeft niet kunnen aanwijzen wat die huishouding in haren zuiveren en onvervalschten staat was geweest, en hoofdzakelijk welke de verpligtingen waren, die, onder dezelve, aan de dienstbare klasse der ingezetenen opgelegd, en welke voor regten haar daarentegen, bij wijze van vergelding, toegekend waren Kn hoezeer de ethnografische kennis van Java door de sedert 1816 vermeerderde betrekkingen en aanrakingen der Nederlandsehe ambtenaren met de Inlandsehe hoofden en bevolking, door de zorg der Regering voor de uitbreiding van het productief vermogen van Java, door het aanmoedigen der koffijteelt en den aanleg van rijstvelden en waterleidingen, door de invoering der vaccine enz., was uitgebreid, werd nogtlians de behoefte aan meer kennis van de adats, herkom-sten en volksinstellingen algemeen erkend. Doeltreffende voorschriften tot het bijeenbrengen van statistieke opgaven en aanwijzingen, waardoor men langzamerhand tot eene naauwkeurige kennis van den waren toestand van land en volk geraken kon, werden geacht daaraan bevorderlijk te zullen zijn. Op voorstel van Baud werd door van dek Capellen , bij besluit van den 2!) Julij 1820 nquot;. 7, aan de Residenten de inzending van tot dat doel dienstige statistieke opgaven opgedragen , welke beschikking vergezeld ging van eene gedrukte memorie tot opheldering der wijze, op welke die opgaven

tweede hoofdstuk. 1811—1^21.

moesten geschieden. En ten einde ook partij te trekken van de kunde en ervaring van andere niet aan 's lands dienst verbondene personen tot verspreiding van voor den staatsman, schipper en koopman nuttige kennis, had Baud, met voorkennis van dien landvoogd, bij ecne circulaire van den 20 Mei 1820, de Bataviasche Courant, welke onder het toezigt van den Algemeenen Secretaris werd uitgegeven, C') toegankelijk gesteld voor letterkundige bijdragen, „opdat (zoo drukte hij zich uit) die courant, als het eenige openbare tijdschrift, dat in de Nederlandsche Oost-Indische bezittingen bestaat, zou worden een middel tot uitbreiding van kennis onder de ingezetenen zelf en eene bron, waaruit te eeniger tijd door den geschiedschrijver, den na-tuur-orderzoeker en den wijsgeer belangrijke bijdragen zouden kunnen geleverd worden.quot; Velen hebben van dat orgaan gebruik gemaakt, om de uitkomsten hunner onderzoekingen te openbaren. Door Baud zelf is daartoe menige bijdrage geleverd, belangrijk voor de kennis van den toestand van Nederlandsch Indië; zoodat de Bataviasche Courant van die jaren inderdaad vele bouwstoffen bevat voor de geschiedenis van dat tijdvak.

Eene dagelijksche, ongedwongen gedachtenwisseling over zaken en personen tusschen den Baron van der Capelden en Baud maakte hun onderling verkeer voor beiden even aangenaam als nuttig. Omtrent de meeste openbare aangelegenheden bestond destijds tusschen hen, bij groote zelfstandigheid aan weerszijde, eene schier volkomene overeenstemming van inzigten en denkwijze. Slechts over sommige onderwerpen verschilden zij van gevoelen. Dit was o. a. het geval nopens de vraag, of het stelsel van Europesche kolonisatie in de Nederlandsche Oost Indische bezittingen met de wel begrepen belangen van het Gouvernement kon worden overeen ge-bragt. Bij art. 106. van het Regerings-reglement van 1818 was namelijk aan de Regering opgedragen, niet alleen, om door alle middelen, binnen haar bereik, den landbouw aan te moedigen, maar ook het beramen of aan het Departement van koloniën voorstellen van de beste middelen, om aanvankelijk, of bij voortgang, den landbouw door uitgifte van landen en de vermeerdering van eene Europesche bevolking en landbouwers uit te breiden. Hoe meer de plaatselijke kennis en ervaring van den Baron van dek Capeulkn toenamen, des te vaster vestigde zich zijne overtuiging, dat Europesche kolonisatie en landbezit op Java onbestaanbaar

tweede hoofdstuk. 1811—1S21.

zijn. Niet alleen achtte hij den Europeaan ongeschikt voor den veldarbeid in tropische gewesten, maar hij beschouwde die kolonisatie en dat landbezit van Europeanen als strijdig zoowel met de regten en belangen der bevolking, als met de eischen van een doeltreffend koloniaal bestuur, dat, meende hij, niet lang bestand zou zijn tegen den invloed, de vorderingen en aanmatigingen van een vermogend ligchaam van groote en kleine Europesche landheeren, die zich op don duur niet zouden onderwerpen aan de eenvoudige wijze, Avaardoor dat bestuur behoorde uitgeoefend te blijven. En lette hij op het gedrag van onze eigen landgenooten in de Bataviasche Om melanden en op Banda, op dat der Engelschen op de vaste kust van Indic, tot den tijd toe van Lord Cornwalms ; dat der Spanjaarden en Portugezon over gansch Amerika en de West-Indische eilanden, alsmede op dat der Kaapsche boeren aan den AfVi-kaanschen uithoek:— dan meende hij daarin zoo vele waarschuwende voorbeelden te ontdekken om toch de vreedzame Javasche maatschappij met hare talrijke en nijvere bevolking en gevestigde instellingen, niet prijs te geven aan de hebzucht van een groot getal naar Indië uitgewekene Europeanen. Hij erkende, dat de nijverheid en het geldelijk vermogen van den Europeaan van groot nut konden zijn, om den landbouw en de nijverheid der Javanen te verbeteren en uit te breiden, en hij verleende dan ook niet alleen voorschotten om nuttige takken van volksvlijt te ondersteunen, maar stond zelfs stukken gronds af, om de teelt en de verwerking van suiker en indigo te bevorderen; doch zijne ervaring van het Europeesch landbezit had hein niet voor hetzelve ingenomen; en naar zijne overtuiging bragt zoowel het algemeen belang als de regtvaardigheid mede, dat dit grondbezit in de allereerste plaats werd gegund aan de inlandsche bevolking, omdat dezelve onder een stelsel van belasting, als de levende schatkist van het Gouvernement moest beschouwd worden, en omdat bet die talrijke, toenemende en blijvende in-heemsche bevolking is, uit wier welvaart en vermogen het Gouvernement zijne grootste en duurzaamste inkomsten moet trekken, terwijl de Europesche landeigenaar zijne winsten, verworven uit cultures of werkzaamheden, welke den inlander eigen of volkomen bekend zijn, of die hij zich eigen of bekend maken kan, gewoonlijk elders gaat verteren.

Het denkbeeld, om productie en welvaart te vermeerderen door

10

tweede hoofdstuk. 1811 —

toevloed van etu'opesche ondernemers en enropeschc kapitalen is in het afgetrokkene en naar westersche begrippen beschouwd, zóó aanlokkelijk, dat het velen en ook Baud destijds toelachte. „Ik zelfquot; (erkende hij) „heb lang gestreden voor hetgeen men zeer oneigenaardig het kolonisatie-stelsel noemt. Gedurende mijn eerste verblijf op Java (1810 1822) was mij niets bekend geworden, hetwelk zich daartegen verzette. Wanneer ik de Butaviasche Ommelanden met hunne europesehe zoo gastvrije woningen vergeleek met de zuiver-Javaansche provinciën, waar het oog niets ontmoet, hetwelk aan de gemakken en gezelligheden van Europa doet denken, dan kwam het verlangen naar eene uitbreiding van Europeesch landbezit, als van zelve bij mij op. Toen die uitbreiding zich vervolgens voordeed als het middel, om, behoudens de afgekondigde beginselen van vrije cultuur, te vervullen de meer en meer gevoelde ongenoegzaamheid der productie van uitvoer-artikelen, nam die ingenomenheid toe.quot; In het volgende Hoofdstuk zullen wij hem als een voorstander der Europesehe kolonisatie leeren kennen. Hij behartigde dan ook naar vermogen de regten der landeigenaren bij den Baron van der Capellen en ondervond bij dezen steeds een billijk gehoor. Doch het kan niet ontkend worden, dat die landvoogd van hunne zijde somwijlen onredelijk is bejegend geworden, zoo dat een van de aanzienlijksten hunner zich niet ontzag te verklaren, dat de landheeren in het Gouvernement geen beschermer, maar een vijand meenden te mogen zien. Dit trof hem gevoelig, daar hij toch ook een aantal beschikkingen in hun voordeel genomen had, welke van eene welwillende gezindheid getuigden. Onder anderen had hij hun vrije beschikking over hunne produkten gelaten, niettegenstaande de toen bestaande wetten het tegendeel bepaalden. Hij drukte zijne verontwaardiging over zulk eene beoordeeling in een schrijven aan Baud van den 24 Maart 1820 uit, waarbij hij het „ongegronde, het ondankbare, het egoïstische van het sustenu der landeigenarenquot; betoogde; en aldus eindigde: „Zij moesten het Gouvernement dankbaar zijn voor de publicatie van Julij 1817, waarbij voor de belangen der arme ingezetenen gezorgd is. Aan dezen moesten zij in de eerste plaats denken, terwijl zij alleen de meest mogelijke vermeerdering hunner inkomsten, de groote drijfveer van alles in O. 1., in het oog hebben. Het Gouvernement zou veeleer de bewering kunnen omkeeren en zeggen,

tweede hoofdstuk. 1811 —lfs21.

dat het de landheeren zijn, die vijandige gezinningen jegens het Gouvernement hetoonen, die in niets medewerken tot dienst van hetzelve. Dagelijks immers heeft men daarvan de ondervinding. Hebben niet de eigenaars (die zich wel allen als kleine Souvereinen willen doen beschouwen) tusschen hier en Batavia, bij de herstelling der poststations, den grootsten onwil aan den dag gelegd, hebben zij niet alle adsistentie geweigerd? 'Heeft niet een der landheeren een zoo exorbitanten prijs voor materialen, om welke men verlegen was, durven vragen, dat ik de transactie, reeds door

kolonel S..... aangegaan, heb moeten te niet doen. Ja! men rekene

op die heeren in geval van nood! Men verbeelde zich, dat zij eenen penning veil hebben ten dienste van het Gouvernement! Reeds was door Commissarissen-Generaal eene commissie benoemd, om een voorstel te doen tot regeling der regten en verpligtingen van de landeigenaren en der belangen van het Gouvernement. Zij bleef lang achterlijk in de vervulling van hare taak, en toen zij na vier jaren daarmede nog niet gereed was, droeg van dek Ca-tellen den 17 Mei 1820 aan Baud op, om haar bij een besluit zijnen wensch uit te drukken, dat dit belangrijk werk met kracht wierd aangevat en voortgezet, „om eindelijk eenmaal vaste bepalingen te zien daargesteld in eene materie, waarvan de voortdu-

o o '

rende onzekerheid dagelijks nadeeliger werd èn voor de publieke belangen èn voor die der particulieren.quot; Toen die landvoogd dit gelastte, kon hij weinig vermoeden, dat die „vaste bepalingenquot; eerst dertien jaren later, door zijnen voormaligen algemeenen Secretaris J. C. Baud, als Gouverneur-Generaal van Nederlandseh Indië, zouden worden vastgesteld cn afgekondigd. (⁷⁵) De indruk der door van der Capkllen verkregen ervaring van het Euro-peesch landbezit bleef echter zoo ongunstig, dat de Regering zich onder zijn bestuur elke geschikte gelegenheid ten nutte maakte, om bevolkte landen aan Europeanen uitgegeven, door wederinkoop in den schoot van 's lands domein terug te brengen, terwijl bovendien, enkel uit bezorgdheid voor de belangen en regten der inland-sche bevolking, in den loop van het jaar 1821, de eerste stappen gedaan werden, om de vroegere beperkingen ten aanzien der vergunning tot verblijf en vestiging van Europeanen op Java, langzamerhand te doen herleven.

id*

tweede hoofdstuk. 1811—1821

Na een onafgebroken tienjarig verblijf in Indië wenschte Baud naar zijn vaderland en zijne aldaar gevestigde betrekkingen terug te keeren. Reeds onder het Britsch bestuur op Java had hij in eenen brief van den 31 Julij 1816, aan zijne ouders zijn wensch daaromtrent uitgedrukt en hen verzekerd, dat zoodra zijne omstandigheden het hem zouden veroorloven, hij niet zou nalaten „om (aldus drukte hij zich uit) zoo spoedig hij kon te snellen naar hen, die hem het leven en eene zorgvuldige opvoeding hadden gegeven. En (liet hij er op volgen) als mij dan het geluk te beurt valt hunne oude dagen vrij van kommer en zorg te kunnen doen heen-vlieden, zal ik rekenen slechts een zeer klein gedeelte van de schuld te hebben afgedragen, die een kind aan de beste der ouders verschuldigd is.'' Bij deze hartelijke kinderliefde was in de sedert dien tijd vervlogene zes jaren welbegrepen en diep gevoelde ouderpligt gekomen. Hij was vader geworden van vier kinderen, aan welken hij de voorregten eener wetenschappelijke en godsdienstige vorming in zijn eigen vaderland, zoo spoedig mogelijk, wenschte geschonken te zien.

Maar ook de zorg voor zijne eigene gezondheid verpligtte hem zijn vertrek naar Europa niet langer uit te stellen. Wij hebben reeds een en andermaal gewaagd van haren min gunstigen toestand. Dezelve liet hoe langer zoo meer te wenschen over en zou niet lang meer bestand geweest zijn tegen de overspanning, verbonden aan de getrouwe vervulling zijner gewigtige betrekking.

Om alle deze redenen had hij dan ook reeds in het begin van 1821 aan den Gouverneur-Generaal zijn voornemen te kennen gegeven, om tegen het eind van dat jaar naar Nederland terug te keeren, opdat deze in tijds eene keuze van zijnen opvolger zoude doen.

Die keuze was niet gemakkelijk. In den dageraad der herstelling van het Nederlands gezag in 1816 als Secretaris verbonden geworden aan het hoofd des Indischen Bestuurs, was Baud met de nieuwe orde van zaken in haren geheelen omvang vertrouwd geraakt. Bij de vestiging der Hooge Regering in !819 in dezelfde betrekking aan haar toegevoegd, dagelijks persoonlijk werkzaam met den Baron van dee Capellen, wiens helder hoofd en edel hart hij kende en hoogschatte, en die hem als zijn meest vertrouwde raadsman bejegende, en geplaatst in den wijden kring van allen,

tweede hoofdstuk. 1811--1821.

die aan liet bestuur verbonden of van hetzelve afhankelijk waren, was Baud geworden de vraagbaak van ambtenaren en ingezetenen.

Maar er was meer. Van d ku Capellen zelf heeft getuigd, dat hij gedurende de eerste jaren zijner regering met uitstekende blijken van Koninklijke goedkeuring is vereerd 'geworden (quot;'), maar zich die niet uitsluitend mogt toeëigenen. Toen hij o. a. een eigenhandig schrijven van Koning Willem 1 van den 27 Junij 1'S20 ontving, dat zeer streelend voor zijn eergevoel was, en waarin zelfs niet gewaagd werd van zijn terugkeer naar Nederland, hoezeer hij zijn vijfjarig verband toen reeds meer dan volbragt had, deelde hij dat schrijven den 10 October daaraanvolgende aan Baud mede» „voornamelijk om te doen zien, dat de Koning over zijne verrig-tino-en tevreden was, aan welke tevredenheid (zoo drukte hij zich

o ⁷

uit) ik U gaarne een groot deel toekenne, daar ik steeds over alle maatregelen van eenig belang met u geraadpleegd en mij steeds wèl daarbij bevonden heb.quot; En nog vóór dat de Koning die ver-rietincen beloonde door van dek Cai'ELLbn tot Ridder-Grootkruis

o o

der Orde van den Nederlandschen Leeuw te benoemen (14 Februarij 18*21), gaf die landvoogd hem, bij een officieel schrijven van den !• Januarij te voren kennis, dat de Minister Falck, bij de mede-deeling, dat Willem I, die destijds spaarzaam was in het toekennen van het ridderteeken, ecnige ambtenaren en geestelijken met het kruis dier Orde had versierd, tevens had gemeld, dat de nuttige diensten, die nog in eenige anderen, en allerbijzonderst in hem Baud, te beloonen vielen,'sMinisters aandacht geenszins waren ontgaan, en 's Konings welwillendheid ongetwijfeld bij de eerstvolgende gelegenheid ook te hunnen aanzien zou blijken. „Gaarne (zoo besloot de Gouverneur-Generaal dit zijn schrijven) voeg ik daarbij de verzekering, dat mij niets aangenamer zal wezen, dan u spoedig in het bezit te zien van het versiersel eener Orde, op welke de getrouwe vervulling uwer belangrijke pligten, uw warme ijver voor 's Konings dienst, uw aanhoudende arbeid, waarvan ik gaarne met lof gewaag, omdat de blijken mij daarvan dagelijks onder de oogen komen, u volgens mijne innige overtuiging allezins aanspraak geeft.quot; Geen wonder derhalve, dat van der Capellen en met hem al de leden der Hooge Regering noode scheidden van eenen raadsman, die hen de bijzondere tevredenheid des Konings had

twhküe hoofdstuk. 1811—1821.

helpen verwerven, en zelf hun onverdeeld vertrouwen zoo volkomen waard was.

Doch ook de algemeene toestand vorderde destijds allezins, dat de keuze der Regering zich vestigde op eenen man, volkomen berekend voor eene taak, die dagelijks in omvang en gevvigt toenam. Wij staan daarbij een oogenblik stil.

Op Java bespeurde men wel eene toenemende vermeerdering van 's lands inkomsten, die uit belastingen, verpachtingen en ver-koopingen voortvloeiden; maar de schepping eener nieuwe orde van zaken in Indië veroorzaakte noodwendig buitengewone uitgaven, en de ruime schaal, waarop het geheel zamenstel der inrig-tingen, door Commissarissen-Generaal ontworpen, moest gevestigd worden, en welke voor geene inkrimping vatbaar scheen te zijn zonder een gedeelte van het pas opgetrokken gebouw weder omver te werpen, vervulde van dek Capellen met bezorgdheid omtrent de toereikendheid der middelen, om de klimmende behoeften behoorlijk te vervullen. Die bezorgdheid nam toe, toen in den loop van het jaar 1820 verscheidene voorname takken van 's lands in-koinsten zoo onberekenbaar waren tegengevallen, dat buitengewone voorzieningen noodig waren, terwijl ook de expeditie tegen I'a/ein-bang en de cholera morbus tot buitengewone uitgaven drongen. Het was zeker niet te ontkennen, dat een deel dier uitgaven kon gesteld worden op rekening van voorbijgaande tegenspoeden; maar dit was niet het geval met alle. De finantiële directie betoogde echter steeds, dat de inkomsten van Indië op den duur meer dan voldoende zouden zijn, en dat in deze tijdelijke ongelegenheden zonder gevaar door eene vermeerdering van papierengeld met een millioen boven de drie millioenen, door Commissarissen-Generaal in 1817 uitgegeven, kon worden voorzien, daar de gemeente voortdurend blijk gaf van een vast vertrouwen op de geldelijke hulpbronnen van het Gouvernement. De Regering besljot dan ook in Januarij 1821 tot die vermeerdering. Maar toen in het midden van dat jaar, als een gevolg van omstandigheden, waarop bij des-zelfs aanvang niet had kunnen worden gerekend, de beduchtheid bestond, dat er aan het einde een aanzienlijk tekort zou wezen, sloeg de Regering eenen weg in, die haar later in vele geldelijke moeijelijkheden heeft gewikkeld. Zij kwam namelijk tot het besluit, om een ander papier in omloop te brengen, waarvan het crediet

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811—1821.

niet door gestadige en dagelijksche verwisselingen, of in andere woorden, door de inkomsten van het oogenhlik, behoefde te worden ondersteund, maar welks waarde kou worden gewaarborgd door de inkomsten van een volgend tijdvak; een papier, waaraan de vorm werd gegeven van promessen, rentende negen procent sjaars, betaalbaar twaalf maanden na dato en intusscheu ontvangbaar m 's lands kas te Batavia, ter betaling van alle lasten, uitgezonderd de inkomende en uitgaande regten. Noode vereenigde zich de Baron van der Capellen met dit hulpmiddel. Zoo zeer als eenig ander was hij doordrongen van het nadeel, om in oogenblikken van linantiele belemmering uitgiften van crediet-papier te doen, en herhaaldelijk trad hij ook met Baud in overleg omtrent de middelen, dienstig, om eenc algeheele stremming in de dagelijksche uitgaven te verhoeden, vóórdat hij de zaak ter tafel der Regeling bragt. Baud, die meermalen getracht had hem voor de blijkbare verachtering van den finantiëlen staat de oogen te openen, en die in 1821 het tijdstip aangebroken achtte, waarin eene nijpende verlegenheid zou hebben moeten te weeg brengen wat hij zoo zeer wenschte, namelijk krachtige en algerneene bezuiniging, zou welligt die overtuiging ingang hebben kunnen doen vinden, ware niet destijds overgekomen de man, wiens naam verbonden is aan al de linantiële maatregelen, door de Regering van Nederlandsch Indië in het tijdvak van 1821—1825 genomen.

De heer Wappers Melis, een Belg, in February 1821 te Batavia aangekomen, toegerust met het vertrouwen van den Minister Falck, die hem reeds in J817 te Brussel had leeren kennen, en door wien hij later meermalen over Oost-Indische aangelegenheden was gehoord, verwierf al zeer spoedig door zijne kennis \ an en ondervinding in zaken van handel en nijverheid en door zijnen indringenden geest, het vertrouwen van den Baron van der Oa-i'ellen, zoodat deze hem weldra benoemde tot Directeur der in-en uitgaande regten over Nederlandsch Indië, en hem bovendien raadpleegde over alle maatregelen van finantiëlen en commeiciëlcn aard. Allerlei drogredenen, hoogdravende vertoogen over „le secret de la reproduction des rich esses, deden toen, op zijnen aandrang, tot het middel der promessen overgaan, ondanks eenc zeer belangrijke waarschuwende nota, door Baud (in Julij 1821) in de fransche taal geschreven en getiteld: Reflections fugitives sur lemis-

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811 — 1M21.

sion proposée de billets d'Echequier pour servir de refutation a la note en langue franchise de Mr. Wappees Melis. Sedert (wij zullen het later zien) is gebeurd wat hij in die nota voorspelde, toen hij schreef: „Chacun ne voit-il jjas que ce moyen une fois einbrassé, naura plus de terme, et qua 1 approche de léchéance d'une partie de ces billets, on en créera de nouveau, afin de pouvoir conserver les espèces qui se trouveront dans les coffres publics pour la redemption des billets précédemment ciuis? N'est il pas fi craindre, que 1 esprit deconomie, qui est une consequence ordinaire des einbarras financiers, fera place celui d'insouciance et de prodi-galité, lorsque les moyens du Gouvernement pourront être alimen-tcs a plaisir pour un certain temps, par quelques millions de billets, qu on met en circulation sans en rendre compte au public?quot; In deze bezorgdheid werd echter door de Regering niet gedeeld. Zij vleide zich nog, dat de eerste schrede door geen tweede zou behoeven gevolgd te worden; en onder de redenen, waarom zij aan rentegevende promessen de voorkeur gaf boven gewoon papiergeld, was toen ook deze, dat die niet meer gemak dan eenig ander uit den omloop konden getrokken worden, naarmate de verlegenheid zoude ophouden.

Deze moeijelijkheden werden vermeerderd door eene achterstallige boekhouding, welke van der Cap ellen meer dan iets anders kwelde, omdat zij een slechten dunk van zijne zorg voor een ordelijk en regelmatig bestuur moest verwekken. En toch heeft liet hem daaraan nooit ontbroken, blijkens de talrijke waarschu wingen en herinneringen, deswege aan de hoofdambtenaren, met du boekhouding belast, gerigt. Bij de conferentien, door den Gouverneur-Generaal met die ambtenaren gehouden, was Baud op zijn uitdrukkelijk verlangen tegenwoordig. En hoezeer die bijeenkomsten in hare gevolgen veel hebben bijgedragen, om den achterstand bij te werken en meer orde in dien tak van beheer voor het vervolquot;- te be-vorderen, was men echter, tijdens liet vertrek van Baud, nog niet gereed met de boeken van 1817; zoodat van der Capellen reden had hem te schrijven : „De boekhouding zal ten minste niet onder de schoone zijden van mijne administratie kunnen gerangschikt worden.quot;

Ik ga voorbij andere moeijelijkheden, die langzamerhand inde toepassing van het in de jaren 1817 en 1818 aangenomen munten handels-stelsel zijn gerezen, doch die, zoo al niet uitsluitend,

'j'weede hoofdstuk. 1811 —1821.

dan toch voor een goed deel aan Nederland zelf waren te wijten, en aan den bloei van Nedcrlandsch Indie hinderlijk geweest zijn. Het aangevoerde zij voldoende tot betoog, dat hut vooral in de toenmalige omstandigheden noodig was eenen Algemeenen Secretaris te bezitten, toegerust niet alleen met de bekwaamheden, voor de behoorlijke vervnlling van dien post vereischt, maar evenzeer niet de geestkracht, om onbeschroomd uit te komen voor zijne persoonlijke overtuiging.

De keuze van den opvolger van Halo als Algemeene Secretaris viel op Mr. Pieteu Meukus, geboren te Naar den, den 18 Maart 1787. Zijn vader was aldaar predikant. In 1815 als ambtenaar van de 3de klasse voor Nedcrlandsch Indië benoemd, had hij den Commissaris-Generaal Ei.out als particulier Secretaris naar Java vergezeld; twee jaren later was hij tot Adjunt-Secretaris-Generaal van du liooge Commissie benoemd geworden. Wij gewaagden reeds van zijn lidmaatschap in de Commissie, belast met het ontwerpen eener schets der gronden en bepalingen, waarop het justitie- en politie-wezen in Nedcrlandsch Indië zou gevestigd worden. Daardoor met de regterlijke instellingen bekend geworden en steeds groote geschiktheid en genegenheid voor de behandeling van regtszaken betoond hebbende, werd bij door Commissarissen-Generaal in 1819 benoemd tot Procureur-Generaal bij het Hoog Geregtshof en Ad-vokaat-Fiskaal voor de land- en zeemagt bij het Hoog Militair Geregtshof van Nedcrlandsch Indië, in welke beide betrekkingen hij krachtig heeft medegewerkt tot eene onvertogen en regelmatige regtsbedeeling, terwijl hij door zijne doorwrochte adviezen de taak der Regering in zeer vele gevallen aanmerkelijk heeft verligt. Hij was daarbij een voorstander van de milde en vrijzinnige regeringsbeginselen, door die Commissarissen verkondigd.

Onder de toenmalige omstandigheden had de keuze idet gelukkiger kunnen zijn. Zij werd ook door ualt) toegejuicht. Hij achtte Mehkus om zijn edel hart en zijne erkende kunde en talenten. „De heer Mehkus (schreef hem van dek Ca pellen den 18 Januarij 1821) zal ii gezegd hebben , dat ik met hem gesproken heb over het algemeen Secretariaat, en dat hij de nioeijelijkheden gevoelende, evenwel niet ongenegen is hetzelve bij uw eventueel vertrek te aanvaarden. Ik hoop, dat u hem met alle de zijden van die betrekking zult hebben bekend gemaakt, ook met de ongunstige en onaangename.

tweede hoofdstuk. 1811—1821.

Niet gaarne zoude ik zien, dat hij zicli deswege eenige illusie maakte en na eenigen tijd berouw betoonde. Indien uw verblijf niet langer dan dit jaar mogt gerekt worden, zoo als nu tot mijn groot leedwezen bij u beslist is, hoop ik ook dat de heer Mhrkus zich dien tijd ten nutte zal maken, om zich voor te bereiden voor zijne nieuwe betrekking.quot; Baud verschafte hem daartoe al de onder zijn bereik liggende middelen, en toen de tijd zijner inscheping naar Nederland naderde en zijn geneesheer op zijn spoedig vertrek bleef aandringen» bood hij den 14 Augustus 1821 den Gouverneur-Generaal zijn rekest om ontslag als Algemeen Secretaris aan bij oenen brief, waarin hij verwees naar de redenen, die hij reeds mondeling had blootgelegd. Van deu Capellen zond hem dien brief terug met eene kantteekening, waarin o. a. deze woorden voorkomen: „Nimmer heb ik u een verzoek zoo ongaarne toegestaan als dit. Ik wil evenwel niet tegen uwe bijzondere belangen en uwe wenschen handelen, en zal daarom uw rekest in de aanstaande vereraderiuff

⁷ o o

brengen; maar (voegde hij er bij) vóór uw vertrek, dat ik met innig leedwezen zie naderen, zal ik u nog over zeer veel te raadplegen hebben.quot;

Bij eene door van dek Capellen eigenhandig gestelde resolutie van den Gouverneur-Generaal in Rade van den 23 Augustus 1821 werd aan Baud eervol ontslag verleend, „onder betuiging, dat de wijze, waarop hij steeds onafgebroken in dezen belangrijken en hoogst moeijelijken post is werkzaam geweest, en de trouw en onvermoeide ijver voor 's Konings dienst daarbij aan den dag gelegd, hem de hoogste goedkeuring der Hooge Regering heeft waardig gemaakt; met bijvoeging, dat hem deze betuiging volgaarne werd gegeven, met de verzekering tevens, dat de Gouverneur-Generaal bijzonder gaarne zoude hebben gezien, dat hij den hem aanbetrouwden post nog lang had kunnen blijven waarnemen.quot;

Getrouw aan zijn voornemen raadpleegde die Landvoogd hem nu nog dagelijks over een aantal belangrijke dienstzaken. Onder deze bekleedt de organisatie der koloniale marine eene voorname plaats.

Tot hot jaar 1821 had die Marine nog slechts weinige diensten bewezen, vergeleken met die der Koninklijke Marine, door welke de aloude roem der Nederlandsche vlag in de Indische zeeën aller-wege waardiglijk was gehandhaafd. De zeeroovers waren wel is

tweede hoofdstuk. 1811 —1821.

waar nu en dan verwijderd gebleven van de plaatsen, alwaar zich gewapende vaartuigen bevonden, doch het was nog aan geen hunner gelukt eenen enkelen zeeroover te vatten, of den handel eenige naamwaardige bescherming te doen ondervinden. Alom waren de kustbewoners door dit gespuis verontrust en afgelegene bezittingen soms met geheele rooversvloten bedreigd geworden, hetwelk inliet bijzonder het geval was geweest met Hanka, alwaar zelfs in de maand December 1817, de magazijnen te Toboaly geheel door hen zijn overmeesterd en onze ambtenaren en bezettingen op de vlugt gedreven. iSlechte vaartuigen, slechte inlandsche equipagiën en eene ondoelmatige wapening waren de hoofdgebreken, waaronder de koloniale Marine destijds leed, en waardoor de zoodanige der koloniale zeeofficieren, als zich door kunde en ijver hebben onderscheiden, veelal in hunne pogingen zijn teleurgesteld geworden. Het is ook aan deze oorzaken te wijten, dat in den tijd van acht maanden van 1819 18:20, vier koloniale vaartuigen, (de schoener Wilhelmina, de kotter Nautilus, de brik Marianne en de kanonneerboot No. X) door hunne eigen equipagiën zijn overmeesterd en afgeloopen, en dat twee andere (de kanonneerboot Nquot;. Xll en de schoener Sephir) zonder moeite door den vijand overweldigd zijn. i)e noodzakelijkheid, om in dien gebrekkigen toestand door doeltreffende inrigtingen te voorzien, werd algemeen erkend; maar de regeling eischte veel zorg en overleg, en onder de omstandigheden van de jaren 1817 1821 was men huiverig geweest, om andere middelen bij de hand te nemen, dan die zich als van zelf voordeden, en zonder gevaar van de eindbeslissing te bemoeijelijken₎ konden worden aangewend, zoo als: de verbetering van het corps officieren, het verkrijgen van eenen regelmatigen en ruimen toevoer van Europesche matrozen, het aanschaffen van betere vaartuigen, enz.

Eene ondervinding van vijf jaren en eene naauwkeurige vergelijking van alle in dat tijdvak ontvangene geloofwaardige rapporten over de zaken der marine, wezen den weg aan, dien men moest inslaan om het doel te bereiken.

Van der Capei.len onderhield zich met Baud herhaaldelijk over dit onderwerp, dat beiden ter harte ging. Aan dezen droeg hij een onderzoek op naar de middelen, om in de behoefte te voorzien, met welken arbeid Baud reeds tegen het eind van het jaar 1820 gereed was. „Met zeer veel genoegen (schreef hem die

TWEKDE HOOFDSTUK. 1811—1821.

Landvoogd den 11 November van dat jaar) heb ik uwe nota over de zamenstelling der koloniale marine gelezen, en zoo veel ik de zaak kan beoordeelen, komt het mij voor, dat zij zeer doelmatige bepalingen inhoudt. Het principe van afscheiding van militaire en politie-marine houd ik voor zeer goed, en ik kan mij niet voorstellen welke bedenkingen daartegen zouden kunnen geopperd worden. De zekerheid, alle punten te hebben bezet met goede vaartuigen, bemand met lieden, die zelve bij de verjaging der zeeroovers belang hebben, weinig kostbare uitrusting en bemanning, niet noemenswaardige administratie, besparing van Euro-pesche zeelieden, die men op de oorlogsvaartuigen zoozeer noodig heeft, zijn voordeelen, die in het oog springen. De verdeeling van de kanonneerbooten komt mij ook zeer goed voor.quot;

De tweede expeditie tegen Palembang, waarvoor vele belangen op dat tijdstip moesten achter staan, bragt echter ook in de regeling dezer aangelegenheid vertraging te weeg. Toen die onderneming naar wensch was afgeloopen, vleide zich van beu Capellkn dat een gewone en rustige staat van zaken voor Indie zou zijn aangebroken, en dat mitsdien de koloniale marine, behoudens de noodzakelijke uitbreiding, welke zij moest ondergaan, op den vod van vrede zou kunnen worden ingerigt. liet door Baud aanbevolen hoofdbeginsel: afscheiding van politie- en oorlogsvaartuigen in den eigenlijken zin, bleef overheerschend. De landvoogd wenschte tegelijkertijd al die bezuinigingen in de koloniale marine in te voeren, waartoe zonder benadeeling vun de dienst kon worden overgegaan en voorts de beslissing van een en ander verbonden te zien met die, welke in Nederland moest geschieden voor het gedeelte der Koninklijke marine, dat voor de dienst in Üost-Indië zou afgezonderd blijven. Dit plan eenmaal aangenomen zijnde en volgehouden wordende, zou men in Indië steeds weten op welk getal en welke soort van schepen gerekend kon worden, waarna dan de dienst der koloniale vaartuigen zou kunnen worden ingerigt, zoodat als het ware Koninklijke en koloniale marine een geheel uitmaakten, waarvan het eerste het mobiel en het andere het stationnair gedeelte formeerde C⁷⁷). In afwachting hiervan was het toen echter hoog tijd de zamenstelling der koloniale marine te regelen, om naar mate de vaartuigen van Palembang terugkwamen, elk zijne plaats en bestemming aan te wijzen. Van veel nut waren daartoe de beschouwingen

TWEEDE HOOFDSTUK. 1811 —1821.

van den Generaal de Kock , die tijdens de expeditie tegen dat rijk de gebreken van dat gedeelte der zeemagt opgemerkt had; en toen degene, Avien ambtshalve het adviseren over zeezaken was opgedragen, daarin achterlijk bleef, droeg van dkr Cavem.en aan Baud op, zijn eigen hierboven vermeld plan, waarin door genen weinige wijzigingen waren ge-bragt, tot een besluit uit te werken, hetgeen hij zoo spoedig volbragt, dat die Landvoogd hem reeds den 6 October 1821 schreef: „Ik weet u in voorraad dank voor de bewerking van het stuk over onze nieuwe inrigting der koloniale marine, bij welks executie ik, even als in vele andere zaken, uwe hulp nog dikwijls zal missen.' Eenige dagen later werd deze zaak, overeenkomstig het opstel van B\ui), geregeld bij de besluiten van den 11 en 13 October 1821, n . 2 en n⁰.1.

Volgens het eerstvermeld besluit moesten tot het beter tegen, gaan van de meer en meer toenemende zeeroverij, langs de kusten van het eiland Java gestationneerd worden H4 snelzeilende gewapende inlandsche vaartuigen, kruispraauwen genoemd, met inlanders bemand en geplaatst onder het gezag van de Residenten. Zij moesten op een korten afstand van elkander langs de klisten van btraat Sunda af tot aan Goenoeng Than toe op stations kruisen, en zouden door resruliere oorlogsvaartuigen ondersteund worden. Men ver-

o o '

meerderde op die wijze het aantal gewapende kustbeschermers, zonder te vervallen in die drukkende verhooging van uitgaven, welke het gevolg zon zijn geweest van het in dienst stellen van een gelijk getal reguliere oorlogsvaartuigen, die daarenboven ook zoo klein van charter hadden moeten zijn, dat men zich weinig goeds van hunne diensten zoude hebben kunnen beloven.

Het laatstvermelde besluit van 13 October, hetwelk een gevolg was van het eerste, regelde, eerstens de organieke zamenstelling der koloniale zeemagt, die uit 5 korvetten, 8 brikken, 14 schoeners en 2 wacht- of dépótschepen zou bestaan. Van deze vaartuigen zouden echter slechts in dienst gesteld worden 4 korvetten, G brikken, 10 schoeners en 2 wachtschepen, terwijl de overige steeds te Soerabaija, ter vervanging der onbruikbaar wordende, zouden gereed moeten liggen. Dat besluit hield overigens bepalingen in omtrent het stationneren en aflossen der koloniale vaartuigen. Dit laatste punt was van bijzonder belang. Tot dus ver was dit gedeelte van de dienst goed of slecht bestuurd geworden, naar mate dat de chef van het corps en de Gouverneurs en Residenten zich

twekde hoofdstuk. 1811

goed of slecht verstonden, en naar mate deze laatsten genoegzame kennis van zeezaken hadden, om op eeiie doelmatige wijze tegen te gaan het bij sommige zeeofficieren bestaande verlangen, om, zoo dikwerf mogelijk, de eenzame buitenbezittingen te verlaten, ten einde naar Java terug te keeren. Niet zelden leden 's lands belangen en die van handel en scheepvaart door het onbezet blijven van belangrijke kruisposten; en wanneer de zaak dan kwam ter kennis en beslissing van het Gouvernement, had het hoofd des be-stuurs geen ander middel, dan het oordeel van andere niet altijd onpartijdige autoriteiten, om over de schuld of onschuld van den aangeklaagden officier uitspraak te doen. Het was daarom noodzakelijk, dat eenige vaste algemeene bepalingen werden vastgesteld voor hot stationneren en aflossen der koloniale vaartuigen, en dit viel (bij ontstentenis van eenen professional adviser) nog al gemakkelijk, omdat gedurende de vijfjarige ondervinding, die men verkregen had, de behoefte der onderscheidene Gouvernementen en de loop der zeerooverijen vrij goed waren bekend geworden, in verband met de verwisseling der periodieke winden en stroomen, die in den Oosterschen Archipel heerschen. Van dek Capellen ondervond weldra na het vertrek van Baud moeijelijkheden in de uitvoering, vooral ten aanzien der administratie van de marine, welke dan ook wijzigingen ondergaan heeft; maar hij was over het algemeen tevreden over de gemaakte inrigtingen zelve, ten gevolge waarvan de koloniale zeemagt uit zes en vijftig bodems bestond. „De kruispraanwen (schreef hij den 18 November 1822 aan Baud, toen reeds te 's Haye) voldoen bijzonder wel aan het oogmerk, en ik weet u grooten dank, mij dezen maatregel te hebben a m-geraden. Zij hebben ons reeds goede diensten gedaan en eenigen zich dapper getoond. Ik heb te Rembang een model van eene zoogenaamde Trenganoache praauw doen vervaardigen en zende dezelve u, hopende dat deze herinnering aan onze kusten u niet onaangenaam zal zijn.quot; Hoezeer de koloniale marine in Indie vele jaren later opgeheven en bij de Nederlandsche ingelijfd is, heeft Baud toch steeds met voldoening op dezen belangrijken arbeid mogen terugzien, omdat van de toenmalige inrigtingen lang groot nut getrokken is, en van het overgehouden deel nog goede diensten getrokken worden. Bij de beoordeeling van die inrigtingen mag echter niet uit het oog verloren worden, dat zeestoombooten,

tweede hoofdstuk. 1811—182J. 159

bestemd voor de vaart naar en dienst in Oost-Indie, toen nog niet bestonden. Het gevoel der behoefte daaraan was evenwel ook toen reeds bij van dek Capedlen gevestigd, doch vooral wegens den toenmaligen staat der finantiën, moest hij het onderdrukken. Wij zullen in eene latere lévens-periode van Baud op dit onderwerp terugkomen, daar het in zijne volgende bestemming gelegen heeft de koloniale marine andermaal te helpen regelen.

Onder de zaken, waarover die landvoogd hem mede geraadpleegd heeft, behooren verder de staatkundige betrekkingen met de buitenbezittingen en bijzonder met Makasser, welke van der Capellen nu ook op een goeden voet wilde brengen. „Zoo lang (schreef deze hem den 31 Augustus 1821) de Palembangsehe zaken nog onbeslist waren, ben ik steeds huiverig geweest te veel aan den Koning van lioni toe te geven, alleen om der eere wille! Nu die zaken zoo gelukkig zijn ten einde gebragt, nu de Koning van Boni weet, dat wij onze geheele magt tegen hem zouden kunnen keeren, indien wij oorlogen wilden, komt het mij voor een gunstig oogenblik te wezen, om edelmoedig jegens hem te zijn, en hem, zoo veel doenlijk, den Speehnanschen gouden eeuw terug te geven, waartegen wij welligt goede voorwaarden voor onze Celebesehe bezittingen zouden kunnen bedingen, al was het maar eene ruime recrutering, die ons op Makasser op den staat van vrede zoude stellen.quot; Hij verzocht misdien de voorlichting van Baud, door wien de Celebesche zaken steeds waren bewerkt, er bij voegende, dat hij „in zijne drukte geen lang schriftuur verlangde.quot; Baud achtte het wel zeer wenschelijk, dat de geschillen werden uit den weg geruimd met den Vorst van Boni, die zeer vijandige gezindheden jegens het Nederlandsch gezag koesterde, maar hij vreesde niet voor eenen vijandelijken aanval zijnerzijds; hij meende, dat de overmoed van dien Vorst, die een herstel in zijne vorige reg-ten, ook over de Vorsten-bondgenooten van het Gouvernement, als voorwaarde van verzoening, eisebte, een slecht voorbeeld voor alle inlandsche Vorsten en vooral voor die van Celebes was, en niet door al te groote edelmoedigheid onzerzijds moest worden aangekweekt. Daar de onhandelbaarheid van Bonis Vorst in een hoogen graad was opgewekt door den vorigen staat onzer betrekkingen met Palembang, leed het, volgens zijne beschouwing, geen twijfel, of de herstelling van ons gezag aldaar, zou ook op de

160 tweede hoofdstuk. 1811 — 1821,

Boniers een' voor ons gunstigen indruk te weeg brengen. Hij gaf den landvoogd in overweging, om tot geen besluit over te gaan zonder overleg met het hoofd van het gewestelijk bestuur van Makasser en zonder voorafgaande toenadering van de zijde van Bonis Vorst, die daarvan zou behooren te doen blijken door het afvaardigen van een gezantschap naar liatavia. Deze beschouwing, ontwikkeld in eene nota van 6 September 1821, schijnt den Baron va^ dlh Capellen bewogen te hebben, om voorloopig geen gevolg te geven aan zijn hierboven bedoeld plan. In een volgend hoofdstuk zullen wij over onze latere betrekkingen met Boni meer te zeggen hebben.

Ik sta niet stil bij andere onderwerpen door van dek Capee-len met Baud in de laatste weken en dagen van zijn aanwezen in Indië behandeld, omdat dezelve deels van persoonlijken of ver-trouwelijken, deels van eenen slechts voor die tijden of dagen be-langwekkenden aard geweest zijn, maar zij waren toch zoo menigvuldig, dat die landvoogd zeil gevoelde dat hij wel het uiterste van hem vergde, want den 6 October 1821 schreef hij hem: „UEd. ziet, dai. ik niet schroom U tot in de laatste dagen met werk te plagen.quot;

loenemende ongesteldheid belette Baud zich naar Buitenzorg te begeven, om persoonlijk afscheid te nemen van zijnen chef, wiens zeldzame hoedanigheden hij hoog vereerde, en van wien hij nog in zijne laatste levensjaren getuigd heeft. „dat er nimmer een Gouverneur-Generaal zóó geëerbiedigd geweest is als de Baron van der Capellen. (ⁱ⁸j Deze spoedde zich daarop naar Batavia, om hem den laatsten handdruk te geven.

1 wee dagen vóór dat Baud zich aan boord van de „Jan en Cornelis, gevoerd door kapt. Duife , voor de terugreize naar Nederland inscheepte (1-t October 1821), schonk die landvoogd hem nog een aandoenlijk blijk van hartelijke verknochtheid en verplig-tende kieschheid.

loen namelijk de Gouverneur-Generaal van dek Capellen in 1815 zich gereed maakte naar Java te vertrekken, had de heer Abram Baud zich veroorloofd, om zijnen zoon Jkan Curiótien in zijne bescherming aan te bevelen. Gedurende hunne daarop gevolgde onderlinge dienstbetrekkingen had die landvoogd zulks voor zijnen Secretaris verzwegen; maar, bij zijn terugkeer naar het Va-

twkkde hoofdstuk. 1 81 1— 1821.

(Ierland, zond hij aan Baud don daartoe betrekkolijken brief zijns vaders toe,met verzoek, hem dien wel weder te willen overhandigen; welk schrijven van der Ca tellen nu had voorzien van de volgende eigenhandige kantteekening:

„Na ongeveer zeven jaren zend ik dit stuk terug met mijne innitre dankzeffgine; aan den heer Abuam Baud voor de daarin voor-

O O O O

komende aanbeveling, terwijl ik van den aanhevolene niets dan goeds te melden heb, daar hij mij met onvermoeiden ijver, zoo lang zijne krachten dit hebben toegelaten, in mijne moeijelijke werkzaamheden heeft ondersteund, ^ijn ontslag uit de betrekking, die hij met zoo veel eer en tot mijn meeste genoegen bekleed heeft, is voor mij een zeer groot gemis, daar ik in hem niet slechts eenen Secretaris in de gewone beteekenis van dit woord, maar eenen getrouwen, zekeren en hmdigen raadsman verlies. Hij neemt mijne opregte achting met zich naar het Vaderland, alwaar ik hartgrondig wensch, dat de goede Voorzienigheid hem met de zijnen voorspoedig zal doen aanlanden, en zijne waardige ouders lang getuigen zal doen blijven van liet geluk en de tevredenheid, waarvan ik hem een onafgebroken genot toewensche.quot;

11

;

DERDE HOOFDSTUK.

I) E li D E H O Ü F D S T U K.

1822 -1832.

Heeft dc Rijkswetgever na de afkondiging der grondwet van 1815 en gedurende vele jaren daarna, zonder op 's lands buiten-landamp;che bezittingen aclit te slaan, de koloniën schier aan haar lot overgelaten (^7U), zoodat de Koning, krachtens die Wet uitsluitend haar opperbestuurder, zich ook als haar oppermagtige wetgever beschouwde: de toenmalige Minister van koloniën Anton 1u:in-iiaui) Falck , overigens volijverig in het hem mede opgedragen algemeen bestuur der zaken van het onderwijs en de nationale nijverheid, heeft de regering der Oost-Indische bezittingen schier zonder controle overgelaten aan den Baron van dku Capellen , Gouverneur-Generaal van Nederlandsch Indië. Niet uit onverschilligheid, want „Falck's hart hing over de koloniënquot;, (^8Ü) maar* uit volle overtuiging, dat die bezittingen door dien aan hem welbekenden landvoogd met bekwaamheid, beleid en waardigheid werden bestuurd-Van daar dat in de officiële briefwisseling van het opperbestuur met de Indische regering van 1818 —1824 zelden werden aangetroffen mededeelingen, opmerkingen en zelfs waarschuwingen, die op een verren afstand vooral nuttig kunnen zijn, en ook in die jaren haar doel niet zo'uden gemist hebben, omdat vaderlandsliefde en zuivere bedoelingen — beide in zoo hooge mate in den Baron van dek Oai'Ellkn verecnigd — onvoldoende zijn, om alleen denbestuurder van verafgelegen overzeesehe bezittingen tegen afdwa lingen en afwijkingen te behoeden. Het veeljarig verblijf in een

DUUDK HOOFDSTUK. 1822—1832.

vreemd land, waaraan men door langdurige gezagsoefening en andure botrekkingen gehecht is geworden, bevordert langzamerhand en ongemerkt een geest van lokaliteit, die de geschiktheid belemmert, om betrekkingen van een meer algemeen belang uit het regte oogpunt onbevangen te blijven beschouwen. Dit verklaart waarom koloniale regeringen somwijlen in meerdere of mindere mate eene neiging openbaren, om de belangen der kolonie boven die van den moederstaat te bevorderen en waarom, bij ontstentenis van gestadige gedachtenwisseling met en, zoo noodig, teregtwijzingen uit den moederstaat, eene overzeesche regering gevaar loopt, om ten aanzien der inzigten van het opperbestuur mis te tasten en zich eene zekere mate van onafhankelijkheid van beginselen toete-eigenen, onbestaanbaar met de eischen van den moederstaat.

De Gouverneur-Generaal van dku Capellen zelf schijnt in 1822 reeds ietwat van die neiging tot een geest van localiteit in zich ontwaard te hebben, toen hij aan Baud, kort voor diens vertrek naar Nederland, schreef: „Indien ik niet hoopte zonder bemoeijenis in de publieke zaken mijne dagen in Europa te mogen doorbrengen, zoude ik mij welligt een verlengd verblijf in Indië kunnen getroosten, hetwelk anders, wanneer ik eenmaal omtrent eenige onafgedane zaken (o. a. de boekhouding) gerust zal zijn, weinig bekoorlijks meer voor mij oplevert, in vergelijking van een Kuro-peesch leven, waarvan ik, nog wat ouder en Oost-Inclischer wordende, minder zou kunnen genieten.quot;

Van dku Capellen betreurde zeer de terughouding van den Minister. Hoezeer door karakter en roeping niet gezind om blind werktuig van eenig ministerie te zijn, hechtte hij toch veel aan de kennis van den indruk, dien zijne verrigtingen op het opperbestuur in Nederland maakten, en vooi'id aan de meening van zijnen schranderen vriend Fai.ck, die (zoo als bekend is) de gavo der briefwisseling in zeldzame mate bezat.

Die landvoogd wenschte van het aanwezen van Baud in Nederland gebruik te maken, om in deze verhouding eene verandering te brengen, en tevens den Minister van Koloniën omtrent vclo Indische zaken, die dikwerf verkeerd werden voorgesteld, in te lichten. Baud had daartegen bedenkingen wegens zijnen ambte-loozen toestand. Doch van der Capellen antwoordde hem den 2 September 1821: „Niet alleen, dat ik het bestaanbaar acht u met

j)eki)e hoofdstuk. 1822—1832.

Gouvernements-commissicn naar Nederland te belasten, maar ik zal u instantelijk verzoeken bij den heer Falck al die punten, die daarvoor vatbaar zijn, mondeling te adstrueren. Ik zal ook den heer Falck verzoeken bij u die information in te winnen, die ik weet dat u bereidvaardig is te geven, en die de zaken aanmerkelijk kunnen bevorderen. Daartoe zal het goed zijn, dat wij in tijds, vóór uw vertrek, de belangrijke punten nagaan, over welke het nuttig zal wezen den Minister te onderhouden, voor wien bet ook bijzonder aangenaam zal wezen iemand te ontmoeten, voor wien geene zaak in Oost-Indië van 1811 — 1821 vreemd is. De heer Falck zal gewisselijk al het voordeel daarvan gevoelen, te meer, daar hij reeds sedert lang weet, dat u met mijn geheel vertrouwen uitgerust is, en dat dus uwe woorden zoo goed zullen zijn als mijne brieven.quot;

Den 9 October daaraanvolgende stelde van oer Gavellen hem die nota ter hand. Dezelve betroffen o. a. de marine, aan wier organisatie Haud een belangrijk deel gehad heeft, waarvan de motiven door hem aan den Minister moesten verklaard worden; de voorziening in de benoodigdheden voor de werven, de aanschaffing van een droogdok, de uitzending van bruikbare geneeskundigen, de staking der uitzending van overtollige ambtenaren, enz. Onder de vragen, in die nota voorkomende, verdienen deze nog opzettelijke vermelding: „Zijn er aanmerkingen op de correspondentie, wil men meer bijzonderheden, of vindt men den tcgen-woordigen loop goed ?quot; Merkwaardig en niet zonder belang voor de kennis van het karakter en van het Gouvernement van den heer van der Capellen, is ook de slotaanteekening, welke luidt: „Mijne terugkomst: De heer Baud weet, dat ik in 1822 wensch te worden afgelost, dat ik echter na eenc zevenjarige afwezigheid volstrekt niet verlang bij mijne terugkomst te worden geëmploijeerd. In dien geest kan de heer Baud gerustelijk beantwoorden de vragen, die hem daaromtrent mogten worden gedaan.''

Op de reize naar Nederland deed de Jan en Cornelis de Kaap de Goede Hoop aan, alwaar Baud door lord Sommehset , een vriend van van der Capellen, met onderscheiding werd ontvangen. Na eene twaalfjarige afwezigheid in het voorjaar van 1822 in zijn Vaderland teruggekomen, mogt Baud al het geluk smaken, dat

LM i)i;kdio hoofdstuk. 1822—1832.

het oiigudacht wederzien van bejaarde ouders vermag te schenken aan den zoon, die zich aller achting waardig betoond had.

De Koning, door zijnen Vertegenwoordiger in Incli'é regtstreeks met de verdiensten van diens vroegeren algemeenen secretaris bekend gemaakt, benoemde Baud, spoedig daarna (20 Mei 1822), tot Ridder der Orde van den Nederlandschen Leeuw; en toen deze zijnen voormaligen chef daarvoor dankte, antwoordde hem van uek C.wellen; „Mijn brief aan den Koning over u is de éenige van dien aard, dien ik mij herinner geschreven te hebben. De Orde van den Nederlandschen Leeuw was niet het meest aangedrongen

o o

punt, maar wel uwe bruikbaarheid en uwe kennis van de beweegredenen aller handelingen onder mijn Gouvernement.quot; (⁸¹)

Bij Falck toegelaten, ontving deze hem met al de minzaamheid, aan diens karakter eigen en verschuldigd aan den trouwen medehelper van zijn getrouwsten vriend. De nota van van dek Capell en werd weldra in eenige bijeenkomsten met dien minister het onderwerp hunner gesprekken. Baud kweet zich zoo ijverig en loflijk mogelijk van zijne taak, en werd zelfs uitgenoodigd sommige van de daarin aangestipte punten, zoo als dat over de organisatie der koloniale marine, schriftelijk toe te lichten; maar op meest alle overige kwam het antwoord des Ministers nagenoeg zoo wat hierop neder: „voor ditmaal ga heen, en als ik gelegenen tijd zal hebben bekomen, zoo zal ik u tot mij roepen.quot; Hij deelde den uitslag zijner conferentiën met Falck uitvoerig aan van rek Capellen mede, die hem daarop antwoordde: „De nota, bevattende het resultaat uwer gesprekken met den minister Falok over verschillende punten heb ik ontvangen, en ik zeg u dank voor de genomene moeite. De meeste der antwoorden strekken mij op nieuw tot bewijs, dat men niet zeer diejj in onze Indische zaken indringt, ineenende dat alles wel zonder veel bemoeijenis in het Vaderland zal losloopen. Zeer veel troost heb ik in de meeste antwoorden niet gevonden.quot; (^s2)

Het eenig regtstreeksch gevolg, dat deze bijeenkomsten schijnen gehad te hebben, was de benoeming van den Luitenant-Generaal de Kock tot Luitenant Gouverneur, om van dek Capellen bij zijn vertrek of overlijden, provisioneel te vervangen; eene be-schikking, blijkbaar genomen in verband met den door Baud aan 1'alck, namens dien landvoogd, te kennen gegeven wensch,' oni in

UKliDE HOOFDSTUK. JN22—J'So2,

JS22 to worden afgelost. De Kock was met die onderscheiding, waarvan IjAL'D hem onverwijld inededeeling gcdaiin had, hijzonder ingenomen. „Met oneindig veel genoegen (schreef hem de Generaal), heb ik uwen brief ontvangen, niet eenlijk uithoofde van al het goede (van zijn gezin) daarbij verhaald, maar ook omdiit u bekend is, dat ik u steeds de ondubbelzinnigste achting toedroeg. Uw brief was voor mij de eerste directe tijding mijner benoeming tot Luitenant-Gouverneur. UEd. kent het menschelijk hart te wel, om niet verzekerd te zijn, dat dit nieuw blijk van 's Konings protectie en goedheid mij aangenaam is als ambtenaar en als vader. Ik mag u mijne verpligting ook niet verbergen, want zeker heeft uwe vriendschap voor mij tot mijne bevordering medegewerkt.quot; (^HJ) En geene keuze van eenen opvolger kon den Baron van ni:n C\tellen aangenamer zijn, dan die van eenen de Kock, die reeds zoo veel tot roem van zijn bestuur had bijgedragen. Die landvoogd zag nu met verlangen uit naar het berigt, dat ook aan Baud werkzaamheden werden opgedragen, die hem persoonlijk aangenaam en der kolonie nuttig konden zijn. En de gelegenheid daartoe heelt bestaan.

Het is bekend, dat de Raad van koophandel en koloniën in 1814 ingesteld met het doel, om de koloniale aangelegenheden hier te lande grondig te doen onderzoeken, op de Staatsbegrooting van het jaar 18quot;20 niet meer voorkwam, en dat, ter vervanging van den-zelven, aan den Minister drie adviserende ambtenaren konden worden toegevoegd. Üp de bemerkingen der afdeelingen van de Tweede Kamer der Staten-Generaal omtrent het nut van en de kosten, verbonden aan deze organisatie, antwoordde do Regering: „Le Con-seil de Commerce a été porté au Budget de 1811), a la somme de ƒ 30.000. Sa suppression cause une économie de ƒ 18.000. Mais il arrive souvent dans radministration des atfaires de commerce et des colonies, que des questions de la plus grande importance, et en même temps les plus épineuses, se présentent; pour ces cas il est nécessaire de consulter des hommes, sur Fexj'^i⁰¹¹⁰⁰ ^ l^es lumières desqucls on a tout lieu de se lier.quot; (⁸⁴) Die vervanging had echter onder Falck niet plaats. Baud is zeer zelden door hem geraadpleegd. Onder zijne nagelaten papieren heb ik, behalve de hier boven bedoelde memorie over de koloniale marine, slechts een enkelen brief van Baud aan Falck gevonden, gedagteekend 's Hage,

ukude hoofdstuk. 1822 —1832.

28 November 1822, waarbij hij dezen, toen te Brussel, op zijn verzoek, zijn gevoelen ontwikkelt over officiële en particuliere brieven van den resident van Djocjocarta Nahuys, die eene verdediging behelsden van het, stelsel van landverhuring en landuitgifte aan europeancn op Java in het algemeen, meer bijzonderlijk echter over de toepassing van dat stelsel in Soeracarta en Djocjocarta.

In het vorig hoofdstuk is medegedeeld, dat de residenten in de Vorstenlanden, die door van deb Capellkn (in 1819) waren aangeschreven, om over dat onderwerp een rapport in te /enden, dat bevel lang onuitgevoerd hadden gelaten, zoodat de zaken onbeslist bleven voortloopen. De Hoofd-Inspecteur van Finanticn van de Graafe, had er zich gedurende 1820 wegens zijne commissie in de Molukken niet mede kunnen bemoeijen. Tijdens zijne terugkomst, tegen het einde van dat jaar, was nog geen besluit omtrent het landbezit der Europeanen in het algemeen, noch omtrent het voor- of nadeel van landverhuringen aan europeanen in die landen uitgevaardigd. Op zijne inspectiereize over Java in 1821 bleek hem echter, dat Engelschen, Franschen en Nederlanders wedijverden, om zich in het bezit van aanzienlijke stukken lands te stellen in het hart van dat eiland en in het midden der Vorstenlanden. Door van der Capellen geraadpleegd over een daartoe betrekkelijk verzoek van een der ondernemers, maakte hij van deze aanleiding gebruik, om zijne opmerkingen met klem onder de oogen van dien landvoogd te brengen en te bewerken, dat de residenten aan de beide Javasche Hoven (bij de Resolutie van 30 October 1821) werden gelast, om alle verdere verhuringen te staken, in afwachting van nadere beschikkingen der regering, en om zich over de reeds gedane landverhuringen te verantwoorden. Nahuijs voldeed daaraan bij eene uitvoerige memorie, waarin hij de reeds gesloten contracten, als steeds gebruikelijk en geoorloofd, verdedigde, en tevens betoogde, dat dezelve ook door het Gouvernement als nuttig en doelmatig konden worden aangemerkt. De ruchtbaarheid, die deze aangelegenheid weldra in Nederland bekwam, gevoegd bij het daarover gerezen meeningsvcrschil, bewoog Falck om ditmaal ook Baud te raadplegen over de brieven, die Nahuys aan dien Minister had toegezonden.

De brief van Baud over deze zaak, vormt met eene nota, een jaar later, door hem aan het Bijbelgenootschap ingezonden, een

derdu hoofdstuk. 1^22—1832.

zamenhangcnd geheel Daar deze twee bescheiden zijne toenmalige staatkundige denkwijze over belangrijke koloniale zaken in groote en breede trekken uitdrukken, meen ik tot eene juiste kennis zijner gevoelens in dit tijdperk van zijn leven, dien brief hier in zijn sreheel te moeten inlasschen, om hem later aan te vullen met de

o '

zoo even bedoelde nota.

Ik teeken vooraf aan, dat de gronden, waarop Naiiuvs beweerde, dat de landverhuringen in r eg ten gegrond, en uiteen/man-tiëel en staatkundig gezigtspunt beschouwd, voordeelig te achten waren, hein tot de volgende stellingen hadden gebragt :

1°. de Javaan heeft een natuurlijk en verkregen regt op den grond, ergo kan hij daarover naar willekeur beschikken, en elke poging, om hem in die beschikking te belemmeren, is onbillijk;

2°. de landverhuringen aan Europeanen strekken tot bevordering van algemeene en bijzondere welvaart en zijn dus voor de finantien voordeelig;

3°. die verhuringen verzwakken den invloed der inlandsche Vorsten, banen den weg tot geheele vernietiging van hun gezag en bestaan, en doen voor het (Jouvernement nieuwe hulpbronnen geboren worden in geval van oorlog en aanval van buiten, en zijn dus ook om staatkundige redenen aan te bevelen.

„Ik vorouderstol (zoo ving Baud zijn brief aan Falck over dit onderwerp aan), dat do lieer Nauuys hier mot do Javanen bedoelt do Javaansche Vorsten, die, zoo als bokond is, do algemeene en eonige grondeigenaars zijn in hunne Staten, on die, wol is waar, aan allo of do meosten hunner bloedverwanten, ambtenaren en dienaren in stodo van betaling, landen in gebruik hebben gegeven, doch dio daarom niettemin algomeone en eonige grondeigenaars zijn gebleven, omdat hij die cession algemeen het vruchtgobruik is afgestaan, en dozolve revoeabol zijn, zoodra het don Vorst gelieft, zijne uitgifte in te trokken.

„Do Vorst en do door hom gekozene vruchtgebruikers zijn dus de eonige landvorhuurdors in de provinciën van Soeracar/a en üjocjocarla en hetgeen zij, voor eeno geldelijke consideratie, aan anderen (Europeanen of Chinezen) afstaan, is het regt, om uit do verhuurde landen die inkomsten to trokken, en aan do verhuurde dossil's of dorpen die lasten en verpligtingen op te loggen, die zij zelf zouden bobben mogen vorderen, waron zij in het onmiddellijk beheer gebleven. Wat dio lasten en verpligtingen zijn, is mooijolijk to bepalen, omdat oen Oosterseh dwingeland en degenen, aan wien hij zijne magt afstaat, goene andere palen konnon dan bunnen wil of hun belang. In hot algemeen echter, kan gezegd worden, dat de Javaansche Vorst of (Irooto zich als landhuur toeëigent do Iwlfl van het product; dat hij don nominalon maatstaf door drukkende prijsbepalingen en andore middelen zoo ver

DliUDE HOOFDSTUK. 1822—1832.

ovorschrjjdt al» hom goeddunkt, en dat hij nog bovendien van dü bewoners zijner dorpen vordert persoonlijke hiiisdienstcti, hot transport zijner goedoron, hot planten van koffij en andere dure producten, het verzorgen van zijno paarden en vee, het bouwen zijner huizen en wat hem verder noodig voorkomt voor zijn gerief of belang, alios om niet, soms voor den bleoten mondkost, ook wol eens togen ecno kleine betaling in geld, naar mate hij dit zelf gelieft to bepalen.

„Dusdanig kan ook do Europesehe of Chinesehe huurder handelen mot do dorpen en landen, die hij door contracten met de Javaanscho Grooten ondor zijn beheer krijgt. Ver de moeste dorpen of districten van Soeracartn en Djocjocarla, met uitzondering van dio, welke do Vorsten en Grooten reserveren, om hen ton allen tijdo werkvolk, manschap, bedienden, rijst, enz. te leveren, on die welke aan kleine hoofden zjjn uitgegeven, zijn aan Europeanen en Chinezen verhuurd, omdat do Javaanscho öroote do zekere en gemakkeljjko inkomsten op die wij zo verkregen, verkiest bovon do kans, om door een persoonlijk bohecr zijner landerijen meer voordeel daarvan te trekken.

„Na deze korte schots van den waren staat van zakon in do Vorstenlanden van Jnra, voor zoover zulks tot mjjn oogmerk dienstig is, te hebbon laten voorafgaan, zal ik tot do beantwoording dor argumenten, door don heer Nahuys aangevoerd, overgaan, en mitsdien in do oersto plaats ondorzoekon, in hoever hel Goiwer-nement reqt heeft, om zich met de hierboven beschrerene landverhuringen in de provinciën van Soeracarta en Djocjocarla te bemoeijen.

„Indien do Vorsten van Soeracarta en Djocjocarla nog waren onafhankelijke beheerders hunner Staten, zoude hot gowisselijk oen hoogen graad van onbillijke aanmatiging insluiten, zoo oeno naburige, mot hou in vriendschap lovende Mogendheid, hen de wet wilde voorschrijven, waarop zjj de inwendige administratie hunner landen moesten inrigten; doch deze onafhankelijkheid heeft sedert lang opgehouden het deel dor Javaanscho Vorsten te zjjn. JSehalve dat dc Compagnie meermalen door hen erkend is als de Oppeeheer van Java, zoo hebbon zij in de laatste, met het Engelscho Oouvernement goslotene contracten, aan hetzelve uitdrukkelijk do bevoegdheid toegekend, om in do finantiële en judieiële boheering der Vorstenlanden zoodanige veranderingen te maken, als ten algemeenen nutte zouden worden noodig geacht, en zelfs om dio veranderingen, buiten bemoeijenis der Vorsten inwerking te brongen, indien deze, na een redelijk tijdsverloop onuitgevoerd zouden laten do wenken, die hot Enropoesch Gouvornemont van Java hen daaromtrent zoude geven.

„Uit kracht van doze bepaling, heeft het Nodorlandsch Gouvernement een onbetwistbaar rogt om, dos verkiezende, do verhuringen van landen in hot gebied van Soeracarta en Djocjocarla tegen te gaan of to wijzigen; on do assertio van don heer Nahuys, dat ven zoodanige maatregel een liberaal Gouvernement onwaardig zonde zijn, schijnt alleen steek te kunnen houden, ingeval do uitoefening van dat rogt uit laakbare beginselen geschiedde. Hot regl echter bestaat, on daarop valt dus verder niets aan te merken, dan dat hetzelve geenszins kan beschouwd worden als slapende of door tijdsverloop vervallen, daar hetzelve eerst in 1812 ol' 1813 verkregen is, en hot verhuren van landen geene nieuwigheid is, stilzwijgende door het Oouvernement toegelaten, maar blootoljjk de voortduring van oen oud gebruik, dat nog

OKRDE HOOFDSTUK. 1822—1832.

nimmor hot voorwerp is ft-owoost van oono Rtollij?o verklaring van don kant van hot Gouvornomont.

„Hot tweede punt, «lat ik mij tor onderzoek lioh voorgesteld Ih : of de Umdvcr-hnringen nlyememe cu bijzondere nijverheid en welvaart bevorderen. en roor de fmanlien van den Staat voordeelit/ zijn.

„Uit do korte maar ware schets die hierboven gegeven is van den aard dor landverhuringen in do Vorstenlanden, laat zich al spoedig afleiden, dat dezelve oeno groote bron van winsten on voordoeion moeten zijn voor Europosche en Chinosoho huurders, ver verhoven boven den Javaan in nijverheid on in do middelen, om uitgestrekte en kostbare ondernemingen to doon, on bekleed met oono schier onbepaalde niagt ovor den grond en don arbeid der monschen, die voor don tijd van hot huurcontract aan hen worden afgestaan. Dan of van deze voordoeion en winsten wol ook oen billjjk gedeelte afstroomt op do massa der inlandsche bevolking, on van doze op hot Gouvernonient, dat toch in den voorspoed van do groote massa van doszelfs onderdanen don voornamen steun van doszelfs finantiën zookon moot, valt nog te bewijzen. Monsehkundig gesproken moet do uitoefening van die groote magt, dio onder feodale inrigtingen aan den meerdere ovor don mindere gegeven is, bet gevaarlijkst en drukkendst zijn in do bandon van vreemde en geldzuchtige gelukzoekers, dio zich met geen ander oogmerk uit hun geboorteland naar vreemde gewesten verplaatsen, dan om met de vruchten van hunnen arbeid of liever van hunne schraapzucht eenmaal, on wel zoo spoedig mogelijk, terug te koeren naar hot oord van waar zij herkomstig zijn. Do bevordering van dat oogmerk is do voorname drijfveer hunner handelingen, en het land alwaar zij zich nederzetten is voor hen alloon belangrijk, als het groote middel, om dat oogmerk te beroikon. Hunne bolangstelling in do welvaart van dat land is, op zijn bost genomen, slechts tijdelijk, en het moet hun in het algemeen onverschillig zijn wat van hetzelve worde, nadat zij hetzelve verlaten hebben. Het is niet onwaarschijnlijk, dat zich nu en dan oen menschenvriend onder hen zal opdoen, die, even als do hoor Naiiuys, zijn gehuurd gezag over de Javanen hoofdzakelijk tot ontwikkeling van hunne industrie en tot bevordering van hunne welvaart zal doen strekken, doch dit zullen slechts de uitzonderingen zijn op den algomeonen regel.

„Doch al ging ook, over het geheel genomen, eene goede behandeling van don gemeenen man, mot de uitoefening van het landhoerlijk gezag door particuliere Europeanen of Chinezen gepaard, dan nog zoude bot ongeraden zijn, dat hot Gouvornomont zich tot regel voorschreef, om dien staat van zaken to bevorderen, nadat do ondervinding zoo duidelijk geloord hooft, wat do gevolgen daarvan zijn voor de algemeono wolvaart dos lands. Overal waar eertijds op Java koffij en andere producten werden geplant op last van het Gonvernement, en waar hetzelve dus hot land-heerlijk gezag onmiddollijk uitoefende, was do Javaan ats dagtooner tamelijk wel beloond en door algemeono bepalingen tegen groote drukkingon beschermd. Er bestaat bijna geen voorbeeld, dat dio gedwongen aanplantingen, bjj gebrek aan dusdanige voorzieningen, gevolgd zijn geworden door insurroctionole bewegingen, en men mag dus mot grond vorondorstollen, dat do arbeiders in het genot bloven van hetgeen in hunne zeer nederige begrippen oen middel van bestaan was. Men heeft

DËRDE HOOFDSTUK. 1822—18/52.

ochtor ook tovons opgemerkt, dat in dio stroken van hot eiland do bevolking arm on behoeftig bloof, niots bozittondo dan hot hoog noodigo, on buiten do mogelijkheid geplaatst om zich eonigo overtollighoden aan te schatfen. Op do aan Europeanen cn Chinezen verhuurde landerijen zal ditzelfde dan toch wol hot maximum zijn van het (joede, dat do gomeono man genieten zal. Vele huurders zullen (ik stom dit voor eon oogenblik toe) een goed en billijk loon betalen voor don arbeid, dien hunne indigo-, suiker- of koffijplantingen vorderen; doch zij zullen weinig geneigdheid hebben, om dat loon zoo ruim te bepalen, dat hetzelve do dagolijkscho behoeften van den daglooner overtroffo, en dozen in staat stelle om een gegoed en wolgozoten Javaan te worden. Do massa dor bevolking, die door den toevloed van vreemde landhuurders reeds is of nog zal worden in beweging gebragt, zal dus, opzijn bost genomen, blijven eeno arme menigte, zonder andere middelen dan die, welke ver-oiseht worden om in de eerste en dringendste behoeften dos levens te voorzien, on dus ook ongeschikt, om oenige belasting aan het Gouvernement op to brengen.

„Zullen in dien staat van zaken, do huurders, zoo gering in getal in vergelijk van de daglooners, aan de schatkist eeno voldoende compensatie kunnen opbrengen voor hot gemis dor belastingen, dio aan deze laatsten zouden hebben kunnen worden opgelegd, had men hen gelegenheid gegeven om den grond hunner geboorte voor eigen rekening te bebouwen? Ik geloof dit volmondig met neen to kunnen beantwoorden.

„Dat do Javaan, als daglooner gebezigd, in diepe armoede blijft, wordt thans nog goöxomplifieord in de ïreanijcr Kegontschappon, alwaar eeno geringe belasting van 24 stuivers 's jaars voor elk huisgezin niet is kunnen opgebragt worden, en dien ten gevolge in hot jaar 1819 door Commissarissen-Generaal is afgeschaft, «/■lt; in waarheid nog te drukkende voor de goede ingezetenen.

„Men zal wolligt aanvoeren, dat het aanwezen van Europeache planters of landverhuizers tot voorbeeld en prikkel moest strekken aan do nijverheid der Javanen , en dat in allen geval de tegenwoordigheid van genen, de industrie van deze laatsten niet belemmeren kan. Doch deze beide argumenten komen mij voor in gelijke mate van grond ontbloot te wezen. Immers die soort van Europesche huurders, die de heer Nahuys bedoelt, werkt niet zetf in de heeto luchtstreken, maar laat werken. Zjj kunnen dus wel het voorbeeld geven van meerdere geschiktheid om oen gegeven kapitaal door een voordeelig gebruik en welberekende speculation to vermenigvuldigen, of in andere woorden, een voorbeeld van dadigheid of fijnheid van verstand, maar geenszins een voorbeeld van ligchamolijko dadigheid, daar zij, allon vormoejjondon arbeid schuwende, veeloer lui dan werkzaam schijnen. En wat de voorgewonde vrijheid der Javanen betreft om, in weerwil van don ongehinderdon toevloed van Europesche planters of landhuurders, dezelfde voortschreden in industrie en voorspoed te maken, als onder elk ander stolsel, dit zoude, vrees ik, door do ondervinding weersproken worden, omdat, wanneer eeno massa menschen, begiftigd met kapitaal, en met nijverheid en ondornomingsgeest om dat kapitaal op do voor-deeligste wijs, die don hoogsten trap van bekende beschaving leeren kan, te doen geldon, in onbelemmordo aanraking gebragt wordt met eone andere massa, dio zoowel in rijkdom als in beschaving en nijverheid diep beneden de eerste staat, hot

DEHDK HOOFDSTUK. 1822—1832.

dadelijk gevolg voor do laatste niet zijn zal ontwikkeliny, maar integendeel verwijdering van allo bronnen van voordeel, dio belangrijk genoeg zijn om do aandacht dor kundiger massa te trokken. Neemt men hiorbij nog in aanmerking, dat die kundiger massa daartobovon bohooren zoudo tot eene klasse, die zich bovon de inboorlingen des lands in alles geprivilegieerd waant, die van hen verschilt in taal, godsdienst, kleur en gewoonten (vier belangrijke zwarigheden togen eene onderlinge vermenging), on die te gelijker tijd door diezelfde banden van taal, godsdienst, kleur en gewoonten verbroederd zoudo zijn met de Europesche beheersehers dos lands, dan wordt voor hot oog des onpartijdigen beschouwers de ongelijkheid en het eenzijdige overwigt zóó groot, dat men uit een vrijen toevloed van Europesche planters niet anders dan nadeel voor den Javaan te gemoet kan zien.

„In do ommelanden van Batavia, alwaar sedert anderhalve eeuw meest allo landerijen aan particulieren zijn verkocht geweest; waar de gemeone man niet is overgegeven geweest aan tijdelijke huurders, maar aan vaste bezitters, die oen blijvend belang hadden in don staat hunner landerijen en vooral in de talrijkheid en do tevredenheid van derzelver bevolking; alwaar dus hot zoogenaamde stelsel van land-uitgifte, niet alleen vrijelijk, maar zelfs onder gunstiger omstandigheden dan in gehuurde landen, heeft kunnen werken: in dat gedeelte van Java bewijst elke blik, dien men van do prachtige lusthuizen der Europesche bezitters in do nederige stulpen hunner vasallen werpt, do waarheid van hot gevoelen, dat het verrijken dor Europesche landbezitters, geenszins eenigo gelijke, maar veeleer eene togon-overgestelde uitwerking op de omstandigheden van den gemoenon man heeft, en dat de voorbeelden van Kuroposche industrie, die genoemde provincie in menigte oplevert, geen aasje meerdere nijverheid in den gemoenon man , die daarvan zoolang ooggotuige is geweest, hebben doen geboren worden. Het belang dier landbezitters was hot ook niet, dio gunstige verandering in hunne onderhoorigen aan to moedigen. Nijvorhoid, ondernemingsgeest, zijn niet compatibel met slaafscho onderwerping; en dit is de eenige hoedanigheid, die de huurder of bezitter van landen op Jura wonscht aan te troffen bij do bewoners van zijnen grond.

„ Chine ache huurders of landbezitters zijn nog gevaarlijker dan Europesche, want met eene gelijke industrie, met eene gelijke zucht, om zich alle bronnen van voordeel, die zich slechts opdoen, toe te eigenen, paren zjj oenen veel minderen graad van kieschheid in de keuzo hunner middelen. Onder die middelen behoort in het algemeen oen systhematisch pogen om den Javaan tot in zijn gering dagloon te bonadeelon, door hem zoo min mogelijk in geld, maar altoos in goederen to betalen, welke goederen dan ten duurste aangerekend wordende, reeds op zich zoll grooto winsten voor don schraapzuchtigen landheer opleveren. Do Europesche bezitters van landerijen rondom Batavia zijn ook zoo zeor van do waarheid hiervan overtuigd, dat zij, niet dan bij volstrekte noodzakelijkheid, overgaan om hunne landgoederen te verhuren aan Chinezen, die zij beschouwen als invretende kankers.

„Dan, ofschoon ik om allo deze redenen, de uitgifte van landen, in huur ol in eigendom, voor zeor onraadzaam houde in die streken, alwaar 's Gouvernemonts gezag onbopaaldolijk is gevestigd, en waar hetzelve dus door doelmatige inrigtin-gen, dio do njjverheid dor groote volksmassa bevorderen, zich oen groot en duur-

DE ROK HOOFDSTUK. 1822—1832.

zaam belastbaar fonds kan vorschaffon, zoo kan ditzolfdo niet ffozogd worden van de provinciën van Soeracarta en Djocjocarta, die nog zijn onder liet beheer van de Javaansche Vorsten. Het Gouvernement hoeft wol het regt om daar verbeterde inrigtingen daar te stollen, doch het onmiddellijk effect van die inrigtingen, zoo dezelve al tot volkomenheid kwamen, zoude slechts zjjn eeno vermeerdering dor inkomsten van die Vorsten, en dat effect zoude waarschijnlijk niet eenmaal daarvan verkregen worden, omdat staatkundige redenen aldaar zouden afraden het Invoeren van die groote beperkingen van het willekeurig gezag der Groeten en Hoofden, die de steunpilaren van een dusdadig stelsel moeten zijn, en zonder welke hetzelve wol in naam, maar niet mot do daad kan bestaan. Men mag het er dan voor houden, dat zoolang het staatkundig bestaan der Javascho Vorston zal worden geëerbiedigd , hot Europoesch Gouvernement geen gebruik zal maken van de hierboven aangehaalde clausule van het laatste contract, waarbij aan hetzelve hot regt wordt toegekend, om flnantieële en administrative veranderingen in do innerlijke behoering dier provinciën to doen invoeren. Do gemeene man zal derhalve in die provinciën arm en behoeftig blijven, hetzij de onvorschilligo Javascho Vorston en Groeten zelf hunne landerijen beheeren, hetzij men hen toelaat dezelve aan Europeanen en Chinezen in huur te geven. En wanneer men dan in aanmerking noemt, dat do landbouw toch in waarheid onder don invloed dezer twee laatste klassen van vreemdelingen veel productiever zal worden, vooral in voorworpen, geschikt voor do markt van Europa, en dat do toenemende cultivatio dezer producten do opbrengst der uitgaande rogton moet doen aangrooijen, dan wordt mon van zelf gobragt tot een gevoelen, dat tusschen do twee andere — goheelo wering, of toelating van landverhuringen, in het midden ligt, — namelijk: dat zoo lang de provinciën van Soeracarta en Djocjocarta noy blijven onder hel beheer der Javasche Vorslen, het toelaten van Europesche en CJnnesohe Inndhnnvders aldaar nuttig is voor het Nederlandsche Gouvernement , ah belovende eene vermeerdering van deszelfs inkomsten. Hot voortdurend bestaan van do Javascho Vorston en van do staatkundige redenen, die eeno gewelddadige herschepping van hunne vormen van finantiöel beheer afraden, is de conditio sine qua non, waarop ik dit gevoelen uit. Vervallen editor doze twee bedenkingen te ecniger tijd, zoodat het Gouvernement de mogoljjkheid inziet, om zich dienzolfdcn invloed, diezelfde magt om deszelfs bevelen te doen eerbiedigen, in do provinciën van Soeracarta en Djocjocarta te verschaffen, die hetzelve in de overige gedeelten van Java bezit, dan behoort hetzelve van deze gunstige verandering van omstandigheden onverwijld gebruik te maken, om ook aldaar te handelen naar hot beginsel: dat de bevordering van de industrie, en van den voorspoed der groote volksmassa, de ware grond, zmlen zijn van deszelfs eigen prosper!leit; een beginsel, dat in den volsten zin de afschaffing insluit van die soort van landverhuringen, welke thans reeds in do meergemelde provinciën bestaat, en waardoor de gansche inlandsche bevolking gedoemd wordt tot eene zeer nabij aan den staat van slavernij komende dienstpligtig-heid ten behoove van oonige weinigen.

„Nu blijft nog tor behandeling over de staatkundige beschouwing der quaestie.

„Zoo het waar is, dat de vrije toelating van Europesche en Chinesche landhuurders in de provinciën Soeracarta en .Djocjocarta voor don Javaan geen ander effect zal hebben, dan dat hij blijven zal wat hjj onder het,onmiddellijk beheer

nr.udk hoofdstuk. 1822—18?gt;2.

zijner Vorston of Grooton is, een arme daglooner, (li(! Ik^I hoog noodige, maar niets van het overtollige bezit, mag men ook in twijfel trekken, of hij onder zoodanige omstandigheden wol in die mate aan don vroomden huurder zal gehecht worden, dat daardoor zullen worden verzwakt en eindelijk mot gemak geslaakt do banden, die hem aan zijno natuurlijke opperhoofden verbinden.

„T)io banden zijn zeer sterk bij don half boschaafdou Javaan. Door godsdienst, zeden, taal en gelaatstrekken van zijne Eureposche boiioorschers ontlerseheiden, moet het bestuur van deze laatston hom grooto on merkbare voordooien boven dat van do Vorsten zijner natie aanbieden, oor hij aan hot vreemde juk de voorkeur geven zal. Dat door hot thans voor Nederlandsoh Indiö aangenomen stolsel van regering do grondslag is gelogd van oono zoo schoono overwinning op do gomoe-doron van 's Konings Indische onderdanen, geloof ik tor goeder trouw; doch ik geloof tevens, dat er oen langdurig genot van die weldadigo inrigtingon cn oone onwanMhare volharding in het beginsel, om do homogene hovoiking vim het eiland bovenal te boschermon, noodig zal zijn, oer mon zal kunnen zeggen, dat die overwinning (roemrijker dan al wat onze wapenen immer vorrigt hebben) behaald zal wezen. Zoo dan het daarstollen van eene opregto genegenheid tusschen Javaan cn Europeaan slechts kan worden bereikt door die langdurige en vaste volharding in edelmoedige grondstellingen, welke alleen van het onveranderlijke ligchaam eens Gouvernements kan verwacht worden, hoe dan zal zieh die band vormen door de handen van een aantal steeds afwisselende vreemde gelukzoekers, welker eenige grondstelling zijn zal do spoedige verzameling van een onafhankelijk fortuin, en die, in de middelen om dat oogmerk te bereiken, zich slechts van elkander door minder of meerder onderdrukking zullen onderscheiden? fk boude mij overtuigd, dat in die provinciën van ./«re/, alwaar thans het stelsel van landrenten bestaat, dat stelsel nog veel dieper wortelen moet schieton (en dit kan slechts het langzame werk van den tijd zjjn), eer mon zich gerusteljjk, bij oorlog of binnonlandscho commotie, op de trouw en de gehechtheid dor iniandsche bevolking zal kunnen verlaten, en dat die onzekerheid veel langer duren zal en wolligt nimmer geheel ophouden daar, waar het intermediair en opposiet belang van Europesche plantors of landbezitters de weldadige inzigten van het Gouvernement geheel of gcdeelteljjk beletten zal om tot rijpheid te komen. De residentie der Bataviasche Ommolandon, roods eenmaal door mij aangehaald, leverde tijdens do invasie der Engelschen in 1811, oen tooneel van roof- en moordzucht en van hostiliteit togen de blanken op, dat in geen ander gedeelte van het eiland werd geëvenaard; en daar hadden toch do Europesche landbezitters anderhalve eeuw tijds gehad, om oenen anderen en boteren geest onder de Javaseho populatie voort to planton. Op datzelfde tijdstip waren de provinciën van Soeracarta en DjocjocuHa ook alles behalve good gezind, hoewel (volgens de getuigenis van den heer Naiu ys zelf) aldaar roods sedert, lang eene vrij talrijke klasse van Europesche landhuurders bad bestaan; on men kon ook wol geen ander resultaat verwachten, daar een zeer groot gedeelte van de Christen-burgers aldaar, de onbarmliartigste woekeraars zijn, die grove winsten behalen door het loenen van geld op kostbaarhoden, togen oenen intrest waarover zelfs een .... blozen zoude.

12

DERDE HOOFDSTUK. 1822—1832.

„Eon ti'offcnd voorbeeld van do politioko gevolgen van landverhuringen vindt men in do geschiedenis van hot voormaligo rijk van Cheribon. Daar werden die verhuringen eertijds door de Sultans tot oone zeer grooto extensie gedreven. Do huurders, die, zoo als overal waar zij oigonlijk de pachters of rentmeesters van eenen onbepaalden alleenhoerschor zijn, uiot blootelijk do beschikking over het land, maar ook over don arbeid dor ingozotonon verkregen, maakten daarvan gebruik , om eindelijk hunne eigene cultures zoodanig uit te breiden, dat aan don Javaan zelfs geen dagelijksch brood overbleef. Eone lange reeks van insurrection sproot uit dozen staat van zaken, en het is eerst aan de tegenwoordige weldadige administratie gelukt, aan dio schoone provincie eone volmaakte rust weder te geven; doch zoo groot is do demoralisatie, dio door eone aaneenschakeling van onderdrukkingen en opstanden is to woog gebragt, dat men dan eerst op een duurzaam bestaan van die rust zal kunnen rekenen, wanneer een ander geslacht dat zal hebben opgevolgd, 't welk nog de herinnering aan het geledeno bij zich draagt.

_rHet is wol waar, dat in Cheribon de meeste of welligt alle huurders Chinezen waren, on dat dus dit voorbeeld in oenen strikten zin alleen op eeno vrije admissie van dat volk betrekking hoeft; doch hetzelve kan, mijns inziens, ook golden als een nieuw bowjjs, dat het systhema dor feodale grondvorhuringen op zich zelf vicieus is; dat hetzelve onder allo omstandigheden als zoor gevaarlijk moet worden beschouwd, on dat hetzelve eindelijk in dio gevallen het gevaarlijkst is, waar huurders hot laagst op de schaal van zedelijke waarde staan.

„Na hot voorbeeld van Cheribon voor zich te hebben, kan men niot zonder ongerustheid zijne blikken werpen op de schoone centrale provinciën van Soeracarla en Djoejor.arlu, alwaar de landverhuringen, vooral aan Chinezen, roods lang bestaan hebben, en zich tot dusverre ongehinderd hebben uitgebreid, en waar zich tevens een ander en groot middel van onderdrukking in do handen van datzelfde schraapzuchtige cn zodelooze volksras bevindt. Ik bedoel hier de juicht der tot poorten, eeno pacht, die in de laatste jaren zoo verbazend geklommen is, dat een ieder, die den aard der Chinezen en de mooijeljjkhoid om hen als pachters der tolpoorten te kunnen controleren, van nabij kent, van zelf op het vermoeden moet vallen, dat eeno vermeerdering van onderdrukking ruim zoo veel aandeel in deze rijzing hoeft, als eone uitbreiding van handel on landbouw. Met den wensch dat het Gouvernement over allo flnantiële bedenkingen heenstappende, deze ondoelmatige pacht zoo spoedig doenlijk moge afschaffen, zal ik deze hior ter loops ingelaschte aanmerking besluiten.

„In do provinciën die onder het onmiddellijk beheer van het Gouvernement staan, hebben thans ook verhuringen plaats, doch deze verschillen oneindig van die, welke in do landen dor Vorsten gebruikelijk zjjn, zoo als nader bljjken zal uit de volgende schets.

„quot;Wanneer iemand (Europeaan, Chinees, of Javaan) aldaar een suikermolen, indigofabriek of ander dergelijk bedrijf wenscht aan te loggen, verkrijgt hij van het Gouvernement een stukje onbebouwden grond, dat ruimte genoeg bevat voor zijne molens en andore gebouwen, doch vorder niet. Om het benoodigde suikerriet, indigobladen enz. te bekomen, moet deze planter contracten aangaan mot do

DERDE HOOFDSTUK. 1822 —1832.

bewoners der omliggende dorpen, welke contracten moeten worden geteekond en gesloten ten overstaan van den Rosident, wiens pligt hot is, too to zien, dat de belangen dor gemecne Javanen daarbij niet door onkunde on ontzag aan den eonon, en sluwheid en aanmatiging aan den anderen kant, worden benadeeld. In do meeste gevallen verbindt zich de planter of manufacturicr, om voor hot dorp geliool of gedeoltelijk te betalen de som, waarvoor do gezamenlijke bewoners in do cobie-ren dor landrenten zijn aangeslagen, en van den andoren kant, wordt aan den planter of manufacturier do belofte gedaan, dat op don aan hot dorp hehoorondon grond, zal worden aangekweekt en aan hem geleverd eono zekere hoovoolhoid van do grondstof, dio hjj in zijn bedrijf noodig hooft.

„De betrokking waarin do planter of manufacturier op deze wijze mot den gemeonon Javaan komt, is geheel vorschiilondo van die, wolko bostaat tusschen den landhuurder en het volk in do provinciën van Soernciw/a en DjocjocaHa. Hier is hot oen onbepaalde alloenheerschcr of zjjn gedologeerdo, clio hutmo magt om het volk als slaven te bezigen, zonder dcszolfs voorkennis, afstaan aan oonen dordo. Ginds is hot oen goömaiicipoord volk, dat zolf, en ten overstaan van oenen ofli-ciëelen boschormor, eeno overeenkomst aangaat, die gehcol vrijwillig on ongedwongen is. En terwijl in de Vorstonlanden hot kortzigtig geldelijk belang van don Vorst of'Grooto gaarne, om eenon hoogeron huurprijs to bedingen, do beschikking over hot verhuurde land en volk zoo ruim mogolijk maakt, ou hom genogen doet zijn, om allo opkomende verschillen ton voordeelo van don huurder te beslissen, zoo werken in de Gouvernemonts-provinciën velerlei oorzaken zanion, om aan do eerzucht en hot pligtbesef der ambtenaren eeno rigting to geven, dio don Javaan togon do ongeoorloofde handelingen on aanmatigingen van don huurder waarborgt.

„Do hoer Nahuys vermeent dat do vrije toelating van landverhuringen aan Europeanen, voor het Oouvernomont, ingeval van oorlog, ressourcos zal doen ontstaan van geen goring belang. Ik kan mij met dat gevoelen niet vereenigen: 1°. omdat ik mij niet voorstellen kan, dat hot gros der bevolking door hot intermediair der landhuurders in zoodanige mate met het Noderlandseh Oouvernomont bevriend zoude worden, dat dezelve immer de wapenen zoude willen opvatten tot behoud van doszelfs gezag; 2°. omdat de landhuurders of plantors to weinig in getal zouden zjjn, om ditzelfde mot vrucht te kunnen ondernomen, en ik het daarenboven als zeer twijfelachtig boschouw , of zij, in hun geldelijk belang, wol afkeorig zouden zijn van, na eenigen stilstand van handol, ./«)•« to zien overgaan in handen van de behoerschers der zee, do eenigen, dio vooreerst do verovering van dat eiland zullen beproeven; on 3°. omdat do uitbreiding van landbouw, die door Europesche planters zoude worden te woog gebragt, zich grootondeols zoude bepalen tot voorwerpen van buitoniandsehen handol, en niot tot dio artikelen, dio aan eeno oorlogvoerende armée van nut zouden kunnen zijn.

„Op al de gronden, iu doze regelen ontvouwd, neem ik do vnjhoid, om, met onderwerping aan beter oordeel, te beweren;

1quot;. dat hot Nederlandsch Gouvernement een onbetwistbaar rogt heeft, om zich met do inwendige administratie dor Vorstonlanden, ou govolgelijk ook mot

DKRDE HOOFDSTTK. 1822—1832.

do vorhuriugen van landerijen, zoo al» dezelve thans aldaar bestaan, te bomoeijen en daarin veranderingen to maken;

2'. dat zoo lang do Vorstenlanden niot zijn gebragt onder het onmiddellijk en ongedeeld beheer van hot Oouvornement, dio verhuringen aldaar met finantiëel voordeel kunnen worden toegelaten, vooral aan Europeanen;

3°. dat hot Gouvornemont echter onvorwijld behoort kennis te nemen van do wijze, waarop do landhuurders in dio provinciën hunne lundenjon behooron, ten einde daaromtrent, vooral waar de huurders Chinezen zjjn, bepalingen to kunnen maken, dio eenigo meerdere zekerheid togon rustverstoringen geven, dan thans kan gezegd worden te bestaan; en

4'. dat do toelating van Europosche landhuurders in do Vorstelijke provinciën geenszins zal strekken, om do gehechtheid der Javanen voor hunne Vorsten te doen afnemen, en hen aan ons te verbinden, noch om ons aldaar, in geval van oorlog, nieuwe ressources van belang te doen vinden, en dat bij gevolg dio toelating geene grooto staatkundige voordooien zal aanbrengen.

„Al wat ik in deze aanmerkingen hol» gozegd togen do admissie van Europosche planters of landhuurders, doolt alleen op die soort van planters of huurders, die thans in de Vorstelijke provinciën bestaat, die namelijk, welko zich door het huur-contract in hot bezit ziet gestold van eeno schier onbepaalde nmgt over den gemeenon Javaan; wier dadelijk belang het is, hom te houden in oenen staat van armoede en gedweeheid, in oenen staat, weinig boven dien van eon lastdier verheven, en wier contracten eindelijk worden gesloten met eeno klasse van menschen, die met hon hetzelfde belang hebben, om bij den Javaan geene deugd, geene hoedanigheid te laten ontkiemen, dio aan zijne volstrekte onderwerping aan don wil zijns meesters zoude kunnen hinderlijk zijn.

„Geheel andere denkbeelden voedo ik omtrent eeno kolonisatie van arbeidende fmrojieanen, zich nederzettende in een gezond gedeelte van het eiland Java, afge-scJieideii van de inlandsche bevolking, en dus ook buiten de gelegenheid om dezelve voor zich te doen arbeiden, of op eenigo andore wijze te kwellen of in hare ontwikkeling te belommeren; zich door eigen handenarbeid den vruchtbaren grond van Java ton nutte makende, en, na verloop van eenigo jaren, vormende eeno pepiniere van nuttige en ijverige landlieden en van moedige en geharde verdedigers van den grond, dio hen voedt, en van het Oouvornement, dat hon beschermt. Zulke planters zouden gewissel ijk do finantiëelo en staatkundige aangelegenheid van .Java oneindig doen toenemen, en in stede van hinderlijk te zijn aan dogolijk-tijdigo beschaving en vorhotering der homogene bevolking, zouden zij die integendeel door den krachtigon invloed van hot voorbeeld verhaasten, terzelfder tijd langzamerhand do godsdienstige en zedelijke scheidsmuren ondermijnende, dio thans nog tusschen Javaan en Europeaan opgetrokken staan, en daardoor den weg banende tot dien staat van zaken, die alleen Java nog langen tijd voor Nederland kan bewaren. Thans is nog slechts alleen Groot-Brittanje in staat, om ons de heerschappij over Java te betwisten; dan, geen eeuw zal vorloopen, of wij zullen in hare dan reeds onafhankelijke kindoren van New-South- Wales en Van Diemensland nieuwe en minder verwijderde vijanden vindon, en vóór dien tijd roods zullen wol-

DERDE HOOFDSTUK. 1822 — 1832.

ligt do vrije Staten van Amerika'^ Westkust, door do verovering der Plnlipjrijnsche eilanden, onze naburen in Indie -wordende, een oog van bogeorte slaan op hot schoono Java. Uitgestrekt en volkrijk genoog om zelf eenmaal onafhankelijk te worden, (^Mgt;) en door do natuur beschonken mot die onuitputtelijke hulpbronnen, welke tot do handhaving van dien staat wordon veroischt, lijdt hot bijna goen twijfel, of Java zal ook eenmaal, hetzij als kolonie van Nederland oï- van droot-Brittanje, hetzij als wingewest van Peru , Chili of- Nwuw- Holland, don weg inslaan, die door do geschiedenis zoo duidelijk voor allo koloniën, die eigen krachten bezitten, is aangewezen. Dit zoo zijnde, en lettende op de onmogelijkheid om, zoo als Java thans gesteld is, oenen ernstigen aanval op hetzelve te kunnen afweren, vorderen do belangen van Nederland gebiedend, dat mot ijver worde gearbeid, om aan Java genoegzame eigen krachten tot zelfbehoud te schonken, opdat hetzelve, ton minste tot aan de oindoiijke afscheuring, bljjve oono Nedorlandsche bezitting, en dat ook na die gebeurtenis Nederland oen belangrijk aandeel in ./«tiff's handels-betrokkiBgen behoude.

„Zoo dan het Gouvernement de mogelijkheid inziet on do geneigdheid bezit, om eenigo duizende planters, zoo als ik zo hior bedoel, mot hunne familiën op Java te vestigen, kan hetzelve m. i. niet te vroeg beginnen om zulks tot realiteit te brengen.

„Tot besluit van dezon reeds te langen brief zal ik do vrijheid nemen nog voor een oogenblik stil to staan bij eone periode van het rapport van don heer Nahuys, dd. 2 December 1821, die ik niet wol kan toepassen op den staat van zaken, die thans plaats hoeft in die provinciën van Java, alwaar do door het Nederlandsch Gouvernement aangenomen beginselen van bestuur en administratie hebben kunnen worden in praktijk gebragt, namelijk in Bantam, C/ieribon, Taguh Felcalongang, Samarang, Ka doe, Japara, Rembang, Orissee, Soerabaija, Fassaroeang en Besoekie.

„De heer Nahuys zegt namelijk in zijne verdediging dor landverhuringen aan particulieren, dat bijkans op elke bladzijde van den classieken Adam Smith, de landbouw in handen van particulieren aangeprezen en in handen van een Gouvernement wijs-(jee.rig afgeraden wordt.

„Zonder mij te dezen opzigto in het minste oen verschil van gevoelen met de aangehaalde autoriteit te veroorloven, durf ik echter aan een ieder, dien Java, zoo als het thans is, bekend is, to vragen, of deze aanhaling wel hier van applicatie kan worden gemaakt in don zin, dien do heer Nahuys daaraan gooft. In do door mij opgenoemde provinciën, alwaar het nieuwe stolsel van administratie bestaat, is de landbouw geenszins in handen van het Gouvernement, maar in de handen, die donzelven moeten bezitten, namelijk die van de natuurlijke ingezetenen des lands, welke na de betaling van de hen opgelegde belastingen, vrijelijk over do vruchten huns arbeids beschikken en uit dat overschot oen rijkelijk middel van bestaan vinden, in die oorden althans, alwaar kotlij, tabak en andere producten, die meer winst dan de rijst opleveren, wordon geteeld; een voorbeeld, waarvan men redelijkerwijs eene trapsgewijze uitbreiding van de aankweeking van meer winstgevende producten mag te gemoet zien, en waaruit alleen kan wordon

dkudk hoofdstuk. 1822 1832.

geboren do afscheiding in ilo ondorschoidono takken van volksvlijt., welke den grond moet nitnmkun van eeno moor algomeono on duurzame welvaart. Zoude hot billijk en staatkundig, zoude het overeonksmstig mot do leer van Adam Smith zijn, zoo hot Gouvornement dio provinciën nu in kleine afdoelingen ging verhuren aan vroenido gelukzoekers, die, don Javaan als daglooner bezigende, zijnon arbeid Idootelijk doden strekken om hm on niet zich zdf to hovoordeelon? Zoude do ontwikkeling van vijf millioen monschon niot daardoor in den volston zin worden opgeofferd aan do verrjjkiiig van eonigo Europeanen, dio wclligt in goeno oeuw een twoo honderdste gedeelte van dat getal zouden uitmaken? Kn zouden die 25,()()() kleine despoten aan do schatkist kunnen vergoeden hot gemis der bolastingen, die gedurende ocne progressive beschaving vitn eeno oeuw, van eeno steeds toenemondo bevolking van vijf millioen Javanen hadden kunnen geheven wordon? Do beantwoording dezer vragen door eiken onbevooroordeelden en bevoegden scheidsman zal, dit vertrouw ik, bevestigen wat vroeger in dezo legelen is bow oord, dot dn Idiidn-yh avi tifjt'H alleen kuuuioi v uilig zijn iIikit icoot' l/el yzay van hel Oonvernemtnl nog ui cl (jenocyzanm is (jeveüiyd, om een beter stelsel le kuHneu invoeren en handhaven, en waar de Javaan dus toch in allen qeval geen vooruil' gang m hesclaivmg en welvaart malen zou. Maar wat ook omtrent deze belangrijke vraag mogt beslist wordon, het Gouvornement zal daarbij dienen te letten op do toekomst dei^- Vorstenlanden, wanneer hot wenschelijk is oen ëénvorniig stolsel voor al do oostoljjko provinciën van Jam te kunnen aannemen, en moeten waken tegen handelingen, die aan dat „zoo gewigtig doolquot; hinderlijk kunnon zjjn. „Do nu roods verkochte landerijen (zoo eindigde Baüd zijn brief) zullen altoos een zoor moojjehjk struikelblok uitmaken; men wachte zich daarom door meerdereconcessiën van dien aard hot getal dier anomaliön te vermeerderen.quot;

Een man „van een echt liberalen inborstquot; als Falck , vond in de bovenstaande nota van Baud zeker veel wat hem moest toe-lagchen. Haar indruk op den Minister is de» schrijver welligt niet ot eerst lang daarna gebleken. Maar zijne denkbeelden van Euro-pesche kolonisatie strookten niet met de beginselen door Falck kort te voren gehuldigd in de zaak van Soekahoemie.

Andkiës de Wilde, mede-eigenaar van het onder het Britsch tusschenbestuur verkocht land Soekahoemie (Goenong Parang), gelegen in de Preanger Regentschappen, in het jaar 1819 naar Nederland vertrokken met het doel, om van het opperbestuur regeling te bekomen van zijne verpligtingen en belangen, had tot dat einde verzocht eene prijsverhooging voor de koffij, welke hij verpligt was aan het Gouvernement te leveren, en om begunstigd te worden in de pogingen, die hij voornemens was aan te wenden tot bevordering der cultuur en industrie op dat landgoed, middellijk op Java, door derwaarts over te brengen niet alleen eenige nijvere

DERDE HOOFDSTUK. 1822—1832.

huisgezinnen uit Europa, voorzien van planten, zaden, werktuigen en andere hulpmiddelen van den landbouw, maar bijzonder ook inwoners van Bali en andere Oostersche eilanden. Vóór zijn vcitiek van Java, was hij door v\n dkr Caj'ELI.kn als „oen der nuttigste en achtingwaardigste ingezetenen van Javus westelijk gedeelte, den Minister Fai.ck aanbevolen. De oud-Commissaris-Generaal Ki-out had hein als „een bekwaam, verstandig, oordeelkundig, ijverig man beoordeeld (^). Hij was mitsdien den Minister eene persona grata, en genoot zelfs tie eer van in één afzonderlijk gehoor den Koning zoowel met zijne ontwerpen voor de toekomst, als met den aard zijner reeds gelukte ondernemingen op Java bekend te maken. bViX'K door Z. M. om advies gevraagd, „bang, dat de Wilde ongeduldig zou worden en van projecten afzien, in welke voor ons goede Java zooveel heilzaams lagquot; (^S7), haastte zich behalve zijn archief, vooral den heer Ei.out te raadplegen, dooi' wien de nedei-zetting van andere volken op Java, vooral ook van ondei

voorzorgen tegen den slavenhandel, werd aangeraden cn de kolonisatie door Europeanen als hoogt wenschelijk werd aangeprezen, terwijl hij de overtuiging uitdrukte, „dat zijn voormalige ambtgenoot, de Gouverneur-Generaal van Nederlandsch Indië, van zijne zijde daartoe met graagte zou medewerkenquot; (⁸⁸). Het gevolg is geweest dat de Koning te Brussel, den 11 Julij 1821 nquot;. 61, het besluit teekende, waarbij niet alleen do bijzondere belangen van dk Wildk werden geregeld, maar tevens hoofdbeginselen van kolonisatie werden vastgesteld, afwijkende, zoo als wij zien zullen van die, destijds door IUud aangekleefd. Het was gegrond op de overweging (^S'^J): „dat de vermeerdering der bevolking op Java voor de welvaart dier kolonie allezins wenschelijk is, en dat dus, behoudens de vereischte voorzorgen tot wering van allen dwang en tot waarborging, dat niemand zich anders dan vrijwillig verplaatse, de overbrenging van vreemdelingen behoort te worden aangemoedigd, „dat de wijze waarop de W ilde steeds aan de op hem rustende verpligting heeft voldaan, zoowel als zijn ijver tot uitbreiding van alle nuttige cultuur en speciaal van de kotlijteelt, en zijne toezegging om in dien ijver te volharden, den grootsten lof verdienen; en hem 's konings bijzondere bescherming waardig maakten;

„dat de prijs van C Rds (per pikol), tot dusver aan hem als eigenaar van Goenong Parang betaald, noch genoegzaam was,om hem tot de

drkok hoofiisïuk. 1822 —1832.

kolfijtuelt aan tc moedigen, noch geëvenredigd aan hetgene, sedert ceuige jaren, als de marktprijs op Java kan beschouwd worden; on voorts, dat zich in het westelijk gedeelte van Java verschillende grondeigenaars in dezelfde of' soortgelijke omstandigheid bevonden als de Wilde, omtrent welker betrekkingen tot het Hijk het dienstig en gepast was, bij deze gelegenheid, eene uitspraak te doen, die den (jouverneur-Generaal in Rade tot grondslag zou kunnen strekken van volgende handelingen deswege.

Bij de artt. 1, 3 en 5 van het besluit werd aan de Wilde, die aan eene verpligte teelt en leverantie gebonden was, alsmede aan alle landeigenaren, die alleen tot eene leverantie van koffij gehouden waren, eene door de Indische regering te bepalen billijke prijsverhooging voor hun produkt verzekerd, onder voorwaarde, dat zij hunnerzijds het loon der koffij planters bij overeenkomst zouden verhoogen. Hem (de Wilde) werden bij art. 2 over de jaren 1821 —1823 tien piasters voor de pik. van 140 pond toegekend. Diezelfde prijsverhooging werd (art. 6) gegeven aan al de landeigenaren in de residentie Buitenzorg, die tot de verpligte VoiW^teelt gehouden waren, mits van die landen i jjercent s jaars der waarde betalende; terwijl aan de Indische Kecferinsf

• •. cquot;) Ö gt;

bij art. 7, werd opgedragen, om in billijkheid eene belasting, recognitie, te bepalen, door die landeigenaren, welke geene koffij telen of leveren voor hunne andere voortbrengselen te voldoen, eu zulks in afwachting der nadere maatregelen, door den Koning te nemen ter invoering van een meer geregeld stelsel van grondlasten (art. 9). Bij art. 4 werd aan de Wilde persoonlijk vrijgelaten, om zoodanige personen van naburige eilanden, als genegen inogten zijn zich op Java neder te zetten, daartoe aan te nemen, behoudens zijne onderwerping aan alle voorzorgen, die de Gouverneur-Generaal (krachtens art. 8) tot wering van dwang of anderzins, doelmatig oordeelen zou. Eindelijk werd den Gouverneur-Generaal opgedragen, om op l Julij 1823 verslag zijner te dezer zake betrekkelijke verrigtingen in te zenden, onder bijvoeging zijner beschouwingen omtrent de vrage, of en op welke wijze deze of soortgelijke bepalingen zouden kunnen wordenaan genomen bij elke verdere vervreemding van de domeinen, en in het algemeen over hetgeen verder tot aanmoediging van den landbouw op Java geschieden kon.

Toen Baud, na zijne terugkomst in Nederland, voor het eerst

DEK PK HOOFDSTUK. 1S2'2 —1832.

kennis bekwam van deze Koninklijke beschikkingen, kon hij zijne bevreemding niet verbergen over zulk eene veelomvattende oeco-mische en fmantiëlc regeling, door het opperbestuur genomen zonder voorafgaande raadpleging der Indische Regering. Het was dan ook eene verrassende afwijking van den dusver door liet Ministerie gevolgden regel van niet-bemoeijing. Aan de Indische Regering toch was volgens een toelichtend schrijven van den Minister Falck (^fl0) slechts overgelaten de beslissing, of die beschikkingen in derzelver geheel aan dun volke op Java zouden worden bekend gemaakt, dan of zij eeniglijk zouden dienen tot grondslag der verordeningen, die hij zich vleide, dat de Regering nu, zonder eenig verwijl, nemen zou, en aan welke alsdan, op de gewone wijze, door middel van het Staatsblad openbaarheid en verbindende kracht kon worden gegeven. De bedoeling toch was voornamelijk geweest hoofdbeginselen vast to stellen, en aan de Indische Regering over te laten eenige ruimte in de toepassing, waarbij het aankwam op plaatselijke kennis. Afgescheiden van de betwistbare regtmatigheid der geëischte en verzekerde prijsverhooging der koffij , had Baud vooral bedenkingen tegen het kolonisatie-plan, in dat Koninklijk besluit aangenomen; want daarbij was geen sprake eener welbestuurde kolonisatie van arbeidende Europeanen, te vestigen in een gezond gedeelte van Java, gescheiden van de inlandsche bevolking, en buiten den kring der door haar ontgonnen of gebruikt wordende velden of weidegronden, zoo als door hem in zijne nota over de landverhuringen was aangeprezen, maar van nederzettingen van naburige, op lagen trap van ontwikkeling geplaatste en zelfs hei-densche Aziatische volken, en wel te midden eener talrijke Maho-medaansche maatschappij, welke bij de gemeenschap met zulke vreemdelingen even weinig belang hebben kon, als het Gouvernement in het hart van deszelfs koffij-monopolie. Hij onthield deze en andere bemerkingen tegen het Kon. besluit van 11 dulij 1821 noch aan Falck, noch aan Elout; en beter dan die Staatsmannen met de omtrent het Europesche landbezit gewijzigde denkwijze van den Baron van dkk Cai'eli.kn bekend (zie hierboven bladz. 141), kon hij niet anders verwachten, dan dat die landvoogd niet ingenomen zou zijn met beschikkingen, als daarbij voorkwamen. Inmiddels had hij hem een afschrift toegezonden van zijnen brief over de landverhuringen in de Vorstenlanden.

derde hoofdstuk. 1822 — 1882.

Baud zag zich in die verwachting niet bedrogen. Het besluit van 11 Julij 1821 werd door de Indisclie Regering met weerzin ontvangen. Zij verklaarde bij hare resolutie van 17 Julij 1822 zich in gemoede bezwaard te achten hetzelve uit te voeren, en verzocht den Koning bij een zeer ernstig, eerbiedig en uitgewerkt vertoog o[) do daarbij voorkomende beschikking, welke zij zelfs beschouwde door de Wildr, omdat die zich eigenaar van Soeka-boemie genoemd luid, terwijl hij slechts mede-eigenaar was, sub- en obreptiej en dus bij verrassing te zijn verkregen, te willen terugkomen. Dit laatste is echter, althans met betrekking tot de eigenaren van SoeJcaboenie onnoodig geworden, omdat deze spoedig daarna met de regering in schikkingen waren getreden omtrent den afstand van dit land aan het Gouvernement, en deszelfs bod van ƒ 800,000, in den aanvang vim 1823, hadden aangenomen, met renunciatie van hetgeen hun over de leverantiën van 1821, 1822 en 1823 was toegezegd. De Indische Regering schijnt overigens de door de Wilde gevraagde en verkregene vergunning tot kolonisatie, als eene persoonlijke gunst beschouwd te hebben, die door den verkoop van Soekaboemie was komen te vervallen. Maar zij maakte zich deze eerste gelegenheid ten nutte, om alle hare bedenkingen tegen het Europeesch landbezit op Java in het algemeen voor het Opperbestuur onverholen bloot te leggen. Muntinghe leende daartoe zijne talenten. Het daartoe betrekkelijk opstel is uit zijne pen gevloeid. Teregt schreef van deb Capellkn in September 1822 aan 1 alck, dat hij er in bij den eersten oogopslag zou herkennen „de eenige hand, in Indië te zijner beschikking, in staat zulk een werk te verrigten. Uwe Excellentie (vervolgde hij) zal er van stap tot stap de sporen in ontdekken en kunnen navolgen van de onvergelijkelijke kunde, vlijt en naauwgezetheid, waarmede men in dezelve heeft verzameld en wederom uiteengezet een algemeen overzigt van alle inrigtingen, wetsbepalingen en van den waren geest van het Indisch bestuur door alle tijdvakken en wisselingen heen, voor zoo ver dezelve slechts van eenigen invloed op het onderhavig onderwerp zouden kunnen gerekend worden, alsmede eene breedvoerige ontwikkeling van al de gronden der Resolutie van 17 Julij 1822.quot; Voor van der Capellen had het schier de waarde van een programma der regeringsbeginselen, die hij zich, zoo als wij reeds in het tweede