: c ��gt; . Y ^ ��

i'U #187;-U ^ ~ !! .K DIERO-Ji j_T .��' 'jiii.

O A, -ft.*quot;,.#187; i

VERHANDELING

OVER

DE lODIGZfEKTE HET VEE,

EN DE

V.DDECEX O.V HETZELVE ER TEGEN TE BEHOEDEX

2671 697 1

VEKHANDELIM

OVER DE

LONGZIEKTE \ A\ HET VEE

LN DF.

gt;lU)DELi:.\ OM IIETZELVE KR TEG EN TE B EH OED E.N ;

no UP.

I.. WII.LEili��,

D 0 K T 0 O R 1 gt;� G E N E E S K U .N S T , I F. H K S S E L Iquot;.

\ -

V^f-

GENT,

BOEKURl'KKERY VAN K. EN E. GYSEEVNCK , KAMSTHAET. 36.

48o2.

Orn den eigendom van dit werk tc behouden, is er voldaen aen de wet van den 2a January 1817.

VERHANDELING

OVER DE

L01NGZ1EKTE VAN HET VEE,

EN 1gt;E

MIDDELEN OM HETZELVE ER TEGEN TE BEHOEDEN.

Mynheer de Minister,

Sedert een aental jaren is de openbare rykdom binnen ons vaderland en in byna al de andere Staten van Europa wreedelyk beproefd geworden door eenen dier vernielende geesels, welken men vee-ziekte noerat, en die den angst verspreiden overal waer zy zieh vestigen, om den kloekslen steun van de Staetsbesturen en de Volkeren te ondermy-nen. De os is de vertegenwoordiging van de land-bouwgesteltenis, by is er het zicbtbaer teeken van ; by speelt eene voorname rol in de jaerboeken van de volksbescbaving; als eene bron van openbare ge-zondheid aenschouwd, verdient by, dat de regeringen en de byzonderen bunne poogingen en hunne kennissen vereenigen om het groot veeras te verbe-teren eu te bewaren, alsook om er al de oorzaken van vernieling van af te weren.

Sedert 1828 woedt er in Belgie eene veeziekte. welke ons uit het zuiden van Europa, alvvaer zv sedert ettelyke jaren bestond, overgebragt is; aen deze ziekte heeft men onderscbeidene benamingen

l

gegeven, doch zy is tegenwoordig algemeen bekend, ^an al degene die er zieh mede bezig houden, onder den naetn van Long ziehe, veepest, veekwael [Pleuropneumonie exsudative), welke benaming haer te regt door eenen geleerden belgischen professor, M. Gluge, gegeven is.

Gy vveet, M. de Minister, dat Hasselt het droevig Yoorregt bezit, van gestadig een groot getal dieren door de veeplaeg (longziekte) aengedaen te hebben. Deze ziekte werd ons uit Vlaenderen, in 18B6, over-gebragt, door dieren van den koopman Moras gekocht, en eerst in de stallen van mynen vader an in dien van M. Plate], stoker, geplaetst. Sedert dat tyd-stip hebben de stokers, by voortduring, hierdoor aenzienlyk geleden , en vele geringe landbouvvers zyn volkomen ten onderen gebragt gevveest. De ziekte, eerst tot de ingevoerde dieren bepaeld [epi-zootique), verspreidde zieh welhaest over alle (ew-eootique), en rukt zoowel het hier gewonnen als het ingevoerd vee, elk jaer in groote hoeveelheden weg.

Verschrikt en droeviglyk aengedaen door de byna dagelyksche verwoestingen, die ik by voortduring omlerhetoog had, door dieren, die van den hoogsten graed der ziekte aengedaen waren, en ten anderer, in myne eigene belangen gekrenkt, heb ik het tot eenen p�gt geacht, ten voordeele des mensch-donis, voor het goede van myne medeburgers en in myn eigen belang, my aen het onderzoek van eene ziekte over te leveren, van welke er een bestendig verpestingspunt in myne nabuerschap bestond.

Geneesheer voor menschen, heb ik de menschen-geneeskunst, voor zoo ver zy my er toe kon strek-ken, als geleidsfakkel in dit vraegstuk genomen. Ik heb de ziekte onder al bare verschynselen en in h�ren geheelen omloop onderzocht; in hare oorza-ken, in hare kenteekenen, in hare artsenykundige belangen ; ik heb de dieren, die er door aengedaen

waren, aen gekende en aenbevolen behandelingen onderworpen. Ik zelf heb nieuwe artsenymiddclen gewaegd ; onder andere vond ik van eene byzondere werkdadigheid de zivarte solferkwik [sulfure noir de mercure) aen de dosis van 2 a 3 gros, in vier-en-twintig uren, en in mengeling met 1/2 gros calomel, dit alles gemengd in eene slyradikke gomoplossing, en byzonderlyk gedurende het eerste invallingstyd-stip der ziekte gebruikL

Voor 23 dieren, die ik door dit rniddel heb be-handeld, over meer dan een jaer, zyn er IS genezen. Ik raed sterk deze handelwyze aen de veeartsen aen. Het eerste gedacht dezes middels is in my ontstaen_l door myne Studien en onderzoekingen op den aerd der ziekte, die ik als algemeen aenzie, ziekte in welke het bloed bedorven wordt, het zy v��r, het zy ten gevolge van de ontaerding der longen, die altyd bestaet, altyd de zelfde is, altyd in deze merkweer-dige gemarmerde verharding der longen bestaet. Ik heb vele voorbehoedende raiddeien beproefd, maer daer ik eerst zal van spreken, in eene verhandeling die ik over de longziekte bereide, en die ik aen de bevoegde overheid zal behandigen. Heden wil ik slechts, M. de Minister, uwe aendacht, als ook die van alle deskundige mannen, vestigen op eenen en-kelen voorbehoedmiddel, die alleen zoo veel weerd is als al de andere te zamen. AI degeneesmiddelen, hoe krachtig zy ook zyn, zyn magteloos om eenen hinderpael aen de plaeg te stellen, en de verliezen te vergoeden, die er elken dag door ontstaen. De aengevallen dieren, welke aen de ziekte ont-snappen, mageren spoedig af, en herstellen zieh zeer moeijelyk en aityd langzaem van den aenval dien zy onderstaen hebben.

Het eenige ware en krachtdadige middel, op vvelks ontdekking men zieh moet toeleggen, is een voorbe-hoedingsmiddel. Ik denk, M. de Minister, dit gevon-

den te hebben. De handelwyze, welke ik gevolgd heb, is zeer eenvoudig van toepassingen tevensgron-digen beredeneerd. Misscbien zal men, naerkennis van genomen te hebben, er van zeggen hetgeen men over dry eeuwen aen Cbristophus Colorabus zegde, toen by eene wereld bad ontdekt, dat er niets geniakkelyker was, vermits men erslechts naer toe te reizen had om de ontdekking te doen. Men weet boe een ei aen de onbeschofte opwerping antwoordde.

Het middel door my gebruikt, is door de getuige-nis der daedzaken bestatigd. Sedert den dag dat ik bet voor de eerste mael en met vrees toepaste, na het lang in myne gedachten tot rypbeid gebragt te hebben , heeft de uitval dit nog geen enkel mael in de pratyk gelogenstraft.

Myntj opmerkingen en proefnemingen, hebben op eene groote schael plaets genomen. Myn vader bezit gestadig in zyne stallen van 80 a 110 koppen groot vee, die allen ter myner beschiUking waren om tot de proefnemingen te dienen. Myne eerste proeven zyn van den 10 february 18S1, en hebben op 108 stukken vee van het boornras plaets gehad; eene nota, myne werkingen beheizende, is sedert ver-scheidene maenden in banden van de bevoegde overbeid overgeleverd.

Zoo als ik de eer had bet hiervoren aen te melden, heeft de longziekte sedert 1836 met kracht in onze stallen, even als in die van de andere stokers on geringe landbouwers, gewoed.

Van den aenvang der kwael zyn wy, zoo min als onze geboren, van derzelver verwoestingen, bevryd gebleven; wy hebben eene ontelbare menigte zieke dieren gehad, en aenzienlyke verliezen ondergaen.

Door het ongelnk verstout, waegde ik een middel dat mogelyk wel tot myn nadeel kon strekken. Ik deed eerst myne proefnemingen heimelyk , buiten

myn vaders weten, uit vrees van er schadelyke ge-volgen uit te bekomen; en, inderdaed, door onwe-tendheid en door eene gebrekkige toepassing van myn nieuw middel, doodde ik dry schoone ossen, van eene waerde van 1000 franks de dry. Nevens daze misvallen had ik gunstige uitslagen aen te stippen, en ik vroeg aen mynen vader om myne proefnemingen te m�gen voortzetten. Heden hebben deze proeven, die ik op myne kosten ondernam, hunnen weg afgelegd, en al de ongemakken van myne doenwyze zyn uit den weg geruimd. Myne proeven werden opvolgelyk op 108 hoorndieren, over welke ik hierna zal handeien, voortgezet, en tot myne groote voldoening, zyn zy alien van de ziekte bevryd gebleven. Om de tegenproef te bevverken, werden 30 onbebandelde dieren onder de 108 overigen verspreid, en van de 50 worden er 17 van de longziekte aengedaen. Ik zal er, in eenige woorden, later een kort bescbryf van geven. Aldus zyn onze stallen, die sedert 1836 nooit van de longziekte vry geweest zyn, tegen den geesel behoed, van den 10 February 18S1 af tot heden; en hoe zou men anders dan door de werkdadigheid van bet ge-bruikte middel deze zonderlinge omstandigheid kunnen uitleggen van 108 dieren volgens myne doenwyze behandeld, en die van de ziekte vry zyn gebleven, terwyl van SO andere, in dezelfde stallen geplaetst, aen dezelfde invloeden ondervvorpen, en onder de overige gemengd, maer die de voorbehoe-dende behandeling niet ondergaen hadden, er 17 ziek zyn geworden.

Eene byzondere en zeer merkweerdige omstandigheid, welke door de veehouders hoog zal geschat worden, en op welke ik ook Uwe byzondere aen-dacht roepe, Mynheer de Minister, is deze, dat de behandelde dieren, om zoo te zeggen, byna vol-komen aen de nadeelige invloeden der longziekte

� 10 �

ontti'okken zyn, en gemakkelyker en spoediger vet worden dan die welke legen de ziekte niet voor-behoed zynde, nogtans niet door dezelve aengedaen worden.

Daer ik het geheim van myne uitvinding wilde behouden, zult gy gemakkelyk verstaen, Mynheer de Minister, dat ik geene proefnemingen buiten myns vader stallen heb kunnen ondernemen, alwaer ik verder genoegzame middelen van proeven vond. Ik wil hier nogtans byvoegen dat de meesterknecht-stoker van mynen vader, welks wooning tusschen de steeds besmette stallen van MM. Nys, stokers, gelegen is, opvolgelyk twee koeijen ziek gehad hebbende, my vroeg myn behoedmiddel op eene derde, die by aengekocht had, toe te passen, hetgeen ik deed; en sedert negen maenden is deze koe in eonen vollen gezondheidsstaet onder den be-smettenden invloed gebleven.

Ziedaer, Mynheer de Minister, een algerneen over-zicht van myne proeven en van myne goede uitsla-gen : het is my gelukt, gedurende een geheel jaer lang, de stallen van mynen vader tegen de verder-felyke longziekte te behoeden, terwyl zy overal rondom ons zeer hevig woedde- Deze weldaed, die ik voor myns vaders stallen bekomen heb, wensch ik over al de stallen van Belgie en van het vrcemde te zien nitbreiden. Nu ga ik U de byzonderheden be-schryven van hetgeen ik gedaen heb, en hoe ik te werk gegaen ben. Ik heb my met vertrouwen tot U gekeerd, Mynheer de Minister, omdat ik uwe be-zorgdheid, uw kommer kennen, voor al wat hei belang van den landbouw, deze eerste bron van het stoffelyk leven der Volkeren, betreft. Ik hoop datgy, volgens uwe gewoonte, met gunst en met gretigheid een nieuw middel van rykdom en voorspoed, aen den landbouw bezorgd, zult aenveerden. Ik hoop dat gy my de middelen zult aenschaffen van myne

� 11 �

proefnemingen te zien buiten tvvyfel stellen; gy zult my de eer aendoen van de krachtdadigheid rayner doenwyze door de deskundigste mannen te doen onderzoeken; gy zult er veel beter dan ik de mid-delen van vinden, door, by voorbeeld, myne proefnemingen onder het toezicht van geleerde en met de plaegbekende mannente doen herholen in de stallen onzer stad, alwaer het getal zieke dieren schrikkelyk is. Ik denk gemagtigd te zyn oin te hopen dat de reeds bekomen uitslagen sleehts de voorteekenen van nieuwe en schitterende gunstige uitvallen zyn zullen; en ik hoop verder voor het welvaren van ons vaderland, zoo a/s van dat van andere volken, die even als wy onder het jok der longziekte geboeid liggen, dat de landbouw in myn middel nieuwe voorspoedsbronnen zal vinden, en dat de longziekte in h�ren vernielenden weg zal tegengehouden worden.

Het door my gevonden voorbeboedend middel. Mynheer de Minister bestaet in de ziekte zelve in te enten, op gezonde dieren by middel van het bloed, en uit de longen gedrukte vochten van een door de longziekte aengetast dier.

By het bestuderen der longziekte, heb ik steeds myne aendacht gevestigd op een uitnemend belang-ryk, doch tot heden nog zeer duister pnnt, te weten de besmetbaerheid der ziekte door de eene aenge-nomen, en door de anderen verworpen. Er ontstond by my twyfeling wcgens de dadelyke besmette-lykheid, en deze twyfeling was my eene reden te meer, om nieuwe proefnemingen te ondernemen en de inenting te wagen. Het vraegstuk der inenting is tot heden niet volkomen opgelost; de proefnemingen van Dieterichs om de besmettelykheid buiten twyfel to stellen bleven zonder uitslag; de inen-tingen door Vix bewerkt hadden eene borstziekte (pneumonie), tot gevolg. Maer welke soort van borst-

� 12 �

ziekte? waerschynlyk die, welke eene algemeene bloedontaerding [phlebite) opvolgt, ontstaen door het invoeren van bedorven zelfstandigheden in den bloedstroom. Het Traegstuk der inenting is heden hernomen geworden door eene administrative com-missie, gelast met de veelongziekte te ondenoeken, commissie aen welke het fransc.he staetsbestuer zoo mild voor alles wat landbouwsbelang betreft, aen-zienlyke sommen toestaet, ora den geesel te onder-zoeken en proefnemingen uit te voeren. Deze commissie uit de deskundigste mannen zamengesteld, heeft als eerste punt tot de uitvoering T?an haer plan de volgende voorstellen gedaen :

� Dat eene eerste reeks proefnemingen zou gedaen worden, om vast te stellen of de longziekte door inenting kan voortgezet worden, het zy door het bloed, het zy door zekere dierlyke vochten op zieke dieren genomen, en in gezonde overgebragt. � Dit is het ontwerp.

Deze proefnemingen, welke de fransche commissie zieh voorstelt te doen, beb ik in al hare byzon-derheden bestudeerd en opgelost. De commissie heeft waerschynlyk niet gedacht dat de inenting in plaets van een voortzettingsmiddel voor de longziekte te zyn, integendeel zou kunnen dienen, om derzelver verwoesting uit te dooven.

Eene tweede reden, welke my aenspoorde en my zelfs de gedachte heeft doen opnemen van de ziekte op gezonde dieren in te enten, is dat men by de menschengeneeskunde zeer dikwils besmettelyke ziekte inent, en welke by middel van deze inenting zelve hunne kwaedaerdige natuer verliezen.

Eindelyk is de derde en wel de byzonderste reden van myne inentingsproeven geweest, dat wy sedert 1836 in ome stallen meer dan S00 longzieke dieren gehad hebbende, vele het zy met of zonder aenwen-ding van geneesmiddelen er van hersteld zyn, en

� 13 �

dat ik nooit bemerkt heb dat een genezen dier eene tweede mael door de ziekte is aengedaen geweest; en ter dezer gelegenheid ben ik gegrond om met Massie, beroemd geneesheer, die zieh te midden van een hevig besraettingscenter bevonden beeft (in eene verhandeling aen Vicq d'Azyr en sprekende van den besmettelyken typhus) te zeggen, dat de ondervin-ding hem geleerd heeft, dat een van de longziekte genezen os van eene onscbatbare weerde is, vermits by ongehinderd al de gevaren van de besmetting kan onderstaen. IVlisschien zouden er eenige uitzon-deringen aen den regel kunnen bestaen, maer, in alle geval, zyn zy toeh uitnemend zeldzaem.

Verder is de uitslag der ondervinding, welke ik bier aenstippe door al de desknndigen aengeno-men. M^r Yvart, hoofdinspecteur van de veeartseny-kundige Scholen in Frankryk, liaelt daedzaken aen, welke vaststellen dat de ziekte nooit tweeinael hetzelfde dier aenvalt. M' Lafosse, van Toulouse, zegt hetzelfde, en MM. Verheyen en Petry, twee belgische geleerden, welke volkomenlyk met het vraegstuk bekend zyn, zyn ook van hetzelfde ge-voelen.

Wjzc van Ineuting.

Ik zal eerst de werkingswys beschryven; verder zal ik de byzonderheden myner proefnemingen mededeelen, en dezelve door eenige belangryke cpmerkingen en gevolgtrekkingen doen volgen.

Ik neem het vocht door persing, uit de longcn van een onlangs afgemaekt of van de longziekte ge-storven dier, en neem hetzelve op eene soort van groot lancet, met hetwelk ik twee a dry steekjes op den top van den steert van het te behandelen dier geef: Een enkelen druppel vocht is toereikend, om de inenting te be werken.

� u �

Ik heb inentingen uitgevoerd met de zeever (have) en andere vochten, maer ik kan er myne goedkeu-ring niet aen hechten; ik zal er verder van spreken. Ik heb ook elders dan aen het topeind des steerts ingeent; onder het beschryven der byzonderheden van myne aenmerkingen, zal ik de ongemakken van deze verschillige doenwyzen aenhalen.

Na een tydverloop sedert de inenting van besmet-tend vocht, welk gewoonlyk van twaelf tot dertig dagen is, ziet men de verschynselen der aenzetting zieh aenbieden, en by sommige dieren zyn zy blyven tot twee en dry maenden voortduren. De ingeente ziekte is hoegenaemd geene plaetselyke krankheid {maladie locale)-, myne ontiedingen van ten gevolge der inenting gestorven dieren hebben my er de overtuiging van gegeven; verder is da ziekelyke staet van het dier, die zieh zeer dikwyls eenige dagen na de inenting vertoont, hoegenaemd in geene betrekking met de kleine plaetselyke kvvetsuer. Wanneer de eerste verschynselen te voorsehyn k�rnen, lydt het dier, het eet min, en is min levendig; wanneer men het gekwetste gedeelte aenraekt, is het gewoonlyk zeer gevoelig, nadien zweit het op en ontsteekt, terwyl het zeer hard wordt; deze ont-stekingaenduidende hardheid van de zieke deelen strekt zieh dikwyls zeer ver uit, en by aldien de inenting op eene siecht gekozen plaets bewerkt is, kan zy den dood tot gevolg hebben. Binnen het gezwel verzaraelt er zieh eene groote hoeveelheid lymvormige stof, even als het in de longen van de zieke dieren gebeurt; somtyds verdwynt het gezwel; dikwyls ook komt er het vuer (gangrene) in, en dit heeft tot gevolg het afvallen van geheele stukken huid, jazelfs het topeinde van den steert zelve. Er bestaen nog ten minsten tien ossen in onze stallen, welke op deze wyze den top van hunnen steert verloren hebben. Wanneer al de verschynselen

der inenting elkander regelmatig opvolgen, is het dier weinig ziek, en welhaest nadien is het vro-lyker dan voorheen, het is levendiger, gezonder, en vet veel gemakkelyker, zoo als ik reeds de eer gehad heb van te zeggen.

Ik heb onderscheidene zieke lichaemsdeelen na-gespeurd inet het inzicht van het vraegstuk der inenting te studeren en op te helderen. Myne onder-zoekingen zyn byzonderlyk gevestigd geweest op de zieke longen en op een slach van knobbeltjes tot heden toe veronachtzaemd, en dat ik nogtans steeds by elke ontleding van de doode rompen ontmoet heb by dieren, van de longziekte gestorven. Deze knobbeltjes (fig. 1) door geheel het darmstelsel en byzonderlyk in den teerdarm [intestin grele) verspreid, be-zitten eene grootte, welke van een klein spellekopje tot eene groote erwt overgaet; van een groen- of geelachtig kleur, bestaen zy in het ondervliezig cellenweefsel [tissu cellulaire sousmuqueux), en zelfs gedeeltelyk in de dikte zelve van het geweefsel der darmen.Het schynt my dat zy geene hoegenaemde oorspronkelyke gemeenschap hebbrn met de klieren van Peyer of van Brnnner. Zyn het uitgewassen celletjes {follicules hypertophiees) ? Niets schynt het te bewyzen, want men ontwaert er nergens eene opening, zy zyn gevormd uit eene eenstoffige zelf-standigheid, witachtig van kleur, meer of min hard, en die onder het vergrootglas kernachtige steentjes, en eene ontelbare raenigte kleine lichaemtjes op-leveren, welke eene eigenaerdige beweging beritten, even als men ook in de zieke longen ontmoet, zoo als ik het welhaest zal aenmelden.

Ik heb onder het vergrootglas stukken longen na-gespeurd met eene vergrooting van S-40 malen, ver-grooting, welke veel aenzienlyker was als die, welke aen M^r Ginge gediend heeft, in zyne voortreffelyke onderzoekingen wegens de longziekte. De uitge-

� 16 �

zweete stof levert hoegenaemd geen weefsel op; ik heb er geene andere lichaemstoffen in ontrnoet dan de kernachtige steentjes, en die kleine lichaemtjes van eene byzondere beweging voorzien; hetgeen alles redelyk wel geleek aen eene ontstekingsvocht-vorming, slechts aenmerkelyk door zyne groote hoe-Teelheid. De lymachtige uitzweeting {exsudation plastiqiie) vormt zieh met eene zulkdanige snelheid en in zoo groote hocveelheid, dat er onraogelyk geene andere levensvormingen in kunnen ontstaen dan deze kerntjes. Men ontinoet er dus nooit noch cellen, noch etterbolletjes (ik vond er nooit) noch vezels. De werkzaemheid en de kracht van het cellenvTeefsel sehynt zieh op eene al te groote hocveelheid uitgezweete stof uit te putten, om deze op eenen hoogen trap van vervorming te brengen. Even zoo bemerkt men dit somtyds by de gedeeltelyke hervorraing der gevveefsels, by voorbeeld : by het snyden der zenuwen of het breken van beenderen : indien uitgezweete vochlen in al te groote hocveelheid voorkomen of datde stukken te ver van elkander verwyderd zyn, een gedeelte van het lichaemvorm-sel zieh buiten den werkingskraehtkring der overge-blevene gedeelten bevindende, blyft altyd op eenen leegeren graed van vohnaektheid dan de overigen.

Hetgeen meest dient hier aengemeld te worden, en waervan niemand tot heden genoeg gewag heeft geraaekt, is de aenwezigheid in de zieke hingen van kleine lichaemtjes (fig. 2), van eene eigenaerdige beweging voorzien, die zieh zeer dikwilsin eenen ge-geven zin sehynt uitte voeren.Het zyn als lichaemtjes, welke in vorming zyn, welker beweging aen die van de pigmentstofdeeltjesgelyk staet, als ook aen die van de knobbelstof der menschen. In al myne onder-zoekingen met de vergrootglazen heb ik steeds het zelfde gevonden.

Daer ik wilde weten of die kleine lichaemtjes ook

� 17 �

in nog andere vochlen of Stoffen bestonden als die, welke ik onderzocht heb, ondervvierp ik ook aen de naspeuringeu met bet vergrootglas de volgende vochten : 1� De zeever van eenen gezonden doeh aen den invloed der ziekte onderworpen os. 2� De zeever van eene koe, by welke de longziekte op baer derde tydstipgekomen was. �^uDepis van dezelfdekoe.4⁰ Het bloed van dezelfde koe. 5� Het bloed van eenen gezonden doch sinds 5 maenden onder den invloed der longziekte geplaelsten os. 6� Het bloed van eenen gezonden os, buiten dien invloed geplaetst. 7� De ge-deelten van de lever en van de groote borstspier van de regier zyde derzieke koe [grand pectoral droit de Vabdomen).

In geene dezer deelen heb ik de kleine bewegende lichaemtjes gevonden., terwyl ik ze steeds ontwaerd heb in de longen en in de knobbeltjes des darms van de longzieke dieren. In deze deelen ligt dus de voor-name zetel der ziekte begrepen. Maer zyn deze lichaemtjes voorloopig of een gevolg der ziekte? Dit vraegstuk kan ik voor het oogenblik niet oplossen. Myn eenig doel is hiervan de aenwezigheid by de longziekte buiten allen twyfel te stellen.

Ik heb onder den mikroskoop een gedeelte van de onderhuid [derme] nagespeurd, (ik bezit het nog in den alcool bewaerd) van eenen os, welke ten ge-volge der longziekte gestorven was; ik vend er dezelfde vormingen en dezelfde seheikundige ken-teekenen in als in de longen van de longzieke dieren.

Ten einde my van de waorheid myner eigene opmcrkino;en te verzekeren en dezelve te doen door anderen best�tigen, zond ik onder datum 12 February 1832, aen M^r Vankempen, hoogleeraer by de hooge school te Leuven, en zeer geleerden ont-leedkundige voor ziekten (anatomo-pathologiste), om aen zyn onderzoek onderworpen te worden, een

� 18 �

stuk huid en van het onderliggende weefsel van een dier, dags te vorcn ten gevolge van de inenting ge-storven. Zie hier wat de geleerde professor ray deswegens schryft;

� Ik heb de stukken, die gy my hebt toege-zonden onderzocht, en nit dit onderzoek blykt dat er zeer kleine lichaemtjes, van eene byzondere stofbeweging voorzien, in bestaen; deze lichaemtjes verschillen veel in grootte; eenige zyn puntvormig, andere toonen eene zeer merkbare middenopening, en alien wederstaen zeer vvel aen de werking van het azynzuer {acide ac�tique). In hetzelfde stuk huid heb ik verzarnelingen van kerntjes gevonden, in welke er steenachiige stukjes bestaen; ook deze vormingen wederstaen aen de inwerking van het azynzuer, en het is zeifs een byzonder karakter van deze steenkerntjes. Het is als of er eene overvloedige uitzweeting [exsudation] in de onderhuid had plaets gegrepen.�

Er dient hierby opgemerkt te worden, M^r de Minister dat M^r Vankempen op dat tydstip hoegenaemd niets wist van de inentingen, die ik bewerkte, en dat by ook de oorzaek niet kende, ten gevolge van welke het dier gestorven was.

De physische eigenschappen, het mikroskopisch onderzoek en de scheikundige ontledingen van de Hchaemsgedeelten, op welke de inenting bewerkt was, duideu klaerlyk aen dat het plaetselyk zeer kunstmatig door de inenting ontstaen, de grootste overeenkorast heeft met de werking en de ziekte-verschynselen, die men in de longen waerneemt by dieren, welke ten gevolge van den besmettenden invloed der longziekte ziek wordent

� 19 �

EERSTE REEKS PROEVEH BEWERKT OP DIEKEN VAN ANDERE GESLACHTEN DAN HET HOORNVEE.

Den 28 December 1830 proeve op dry konynen genoinen. Ik entte in de bil, in den hals, aen de borst door ligte insnydingen, in welke ik het vocht plaetste door persing uit de longen bekomen van een dier tot het derde tydstip der longziekte geklommen, en denzelfden dag afgeraaekt. De ingeente dieren hebben geene de rainste toevallen vertoond.

Tweedc waerneming.

10 February 18S0. Ik berhael myne proeven van inenting : 1� Op een konyn door het, in het birmen-#9632;vlies (mnqueuse) des neuzen, bloed van eene sedert tien dagen ziele geworden koe te brengen. 2� Op een ander konyn, op de zelfde plaets, inaer met bet slymachtig zeever {mucus spumeux) uit de muil van de zelfde koe genomen. 3� Op een konyn, maer in de bil, by middel van een knobbeltje des darms van een gestorven ziek dier, ingesuikerd water gemengd. Al daze dieren hebben hoegenaemd niets vreemds aengetoond.

Derde waerneming.

19 Juny 1851. Ik entte het vocht uit de longen van een ten gevolge der longziekte afgemaekt dier, ge-perst, in : 1� In de bil van 12 kalkoenen; 2� ver~ scheidene kiekensj 3� aen den steert van eenen bond; 4⁰ aen den steert van twee geiten; 0� aen dien van een schaep; 6� aen dien van een verken van engelsch ras; 7� aen dry inlandsche verkens. Op deze dieren zyn er geene hoegenaemde gevolgen der inenting waergenomen.

� 20 �

Vierde icaerneming.

16 July 18S1. Ik breng het besmettend vocht by middel van een lancet in den steert : 1� van een schaep; 2� van eenen bok; S⁰ van eenen bond; 4� in de bil van 8 kalkuenen. Geene dezer dieren worden de minste ziekteteekenen gewaer.

Vyfde icaerneming.

26 February 1832. Met bet zelfde vocht, dat my gediend heeft, om verscbeidene ossen in te enten, en in de tegenwoordigbeid van twee knechten breng ik de besmettende stof: 1� in den steert van twee bonden; 2� in den steert van dry inlandscbe verkens; 3� in da bil van dry kalkoenen; 4� in de bil van vier kiekens. Deze dieren bieden lot beden geene de minste kenteekenen van ziekte aen, terwyl de ossen allen de gevolgen der inenting gevoelen.

Om deze reeks proefnemingen te volmaken, voeg ik er by dat het besmettend vocht onder de boven-buid (epiderme) van den menscb gebragt, er geene toevallen veroorzaekt. Het gebeurt byna alle dagen dat de weijdieden met bet stroopen der afgemaekte dieren gelast, zieh met de bebloede en bevlekte tuigen steken of snyden. De 16 July 1831, wanneer ik eenige ossen inentte, sneed ik ifly in den vinger met bet besmettingsvocbt dragend lancet. Deze kleine wonde genas even als eene eenvoudige snede. De 26 Juny 1831, toen ik ook de inenting op ossen be-werkte, sneed ik ten gevolge van eene plotselinge beweging van den os, den werkman Vandenbeek, die my bystond, aen de hand met het besmette lancet. De wonde was na dry dagen tot voile genezing gekomen. Dus, uit al deze proefnemingen en onderzoekingen, blykt bet klaerlyk dat bet be-

� 21 �

smettend vocht op een longziek dier genomen slechts op de groote herknauwers uitwerkselen kan voortbrengen.

TWEEDE REEKS PROEVEN OP UIERE?l VAN HET HOOKNRAS.

Eerste reeks icaernemingen.

10 Feliruary 1851. Ik waegde het om heimelyk de smetstof in te enten : 1� door in eene insnyding in het bovengedeeltevanden steert van eenen kleinen os (N⁰ I) van waelseh geslachl, het bioed te brengen uit de halsader [jugulaire] van eenen zieken os genomen ; 2� door op eenen tweeden os van hetzelfde geslacht (IN⁰ 2), en in dezelfde plaets het slymaehtig vocht uit de muil van een ziek dier genomen te brengen; 3� op eenen os (N⁰ S) van hetzelfde geslacht, en op dezelfde plaets door een knobbeltje [tubercule] van het darmstelsel in gesuikerd water opgelost; 4� aen eenen os van hetzelfde geslacht en op dezelfde wys, door het vocht uit de longen van een besraet dier bekomen. Deze dieren hebben alien zeer geringe teekenen van ontsteking ten gevolge der inenting aengeboden.

Tiveede reeks waernemingen.

3 Maert 1851. Met het vocht uit de longen ge-perst van eenezieke veers aen M^r Martens, herbergier, toebehoorende, en den 5 Maert ten gevolge van het derde tydstip der ziekte afgeraaekt, bewerk ik de inenting :

1� Op twee magere ossen (N⁰⁸ 5 en 6) van inland-sch ras, door twee steekjes aen het boveneinde des steerts. Deze ossen waren van M^r Constant gekocht.

� 22 �

2� Op vyf andere ossen van hetzelfde geslacht in dezelfde omstandigheden, en door twee steekjes in den neus.

Na ongeveer 1-4 dagen tydverloop, bemerk ik aen het bovengedeelte des steerts van de twee eerste ossen eenklein gezwel, dat ligtelyk den steert opheft. By een dezer dieren verdwynt dit gezwel spoedig, en alles komt weer in zynen gewoonlyken staet. By het ander dier groeit dit gezwel sferker aen, en ongeveer eene maend na de inenting biedt hot zieh aen als een hard uitgestrekt voluem van de grootte van een groot hoenderei, jnist onder den steert en boven de opening des darms geplaetst. Eenige iigte insnydingen [scarifications) en eene zoutaerdige purgatie doen het gezwel zonder ettervorming ver-dwynen.

Van de 5 in de neusgaten ingeente ossen, bieden #9632;4 geene de minste byzonderheid aen. Op het ander dier ongeveer dry weken na de inenting, bemerkt men een zeer hard en uitgestrekt gezwel in de vleesohdeelen, die kaek en kop bedekken l�ngs de zyde, alwaer de inenting bewerkt is geworden. Ik geef twee insnydingen om het gezwel te entlasten en bloed te doen uitloopen; ik doe er ook verzach-tende mengsels [emollients) opleggen; en terzelfder tyd schryf ik een purgeermiddel en de spysderving (diete) voor. Den 20 April is geheel de eene zyde van den kop uitneinendgezwollen,en de hardheid, welke men in dit gezwel waerneemt, is als knoestig (squirreuse), dit is verder het byzonderste kenteeken van de ontstekingsgezwellen door de inenting voort-gebragt. Twee diepe insnydingen doen geene de minste ettervorming ontwaren. Alleen op de plaets zelve waer de inenting is bewerkt, bestaet er eene siechte wonde, uit welke bloedige etter vloeit {pus sanieux). De os magert aenzienlyk en spoedig af.

Den 17 Mei eindelyk, vloeit er een weinig etter uit

� 2S �

de twee insnydingen, den 20 April gedaen , en sedert dat tydstip is de ettervloeijing uit deze wenden zeer overvloedig geweest; terzelfder tyd worden er ook stukken cellenweefsel (tissu cellulaire), en doorhet vuer ontbonden stukken onderhuid uitge-worpen [parties de derme gangrene). Het gezwel valt in.

Den 22 Mei veropenbaert zieh aen het onderge-deelte van het kaekbeen, een, onder de drukking des vingers vloeijend gezwel. By het openen vloeit er eene groote hoeveelheid etter van eenen siechten aerd uit. Van dat tydstip af hegint de os beter te eten; nogtans blyft de ettervloeijing, van den 22 Mei tot den S Juny, overvloedig voortduren. De 10 Juny is de os volkomen hersteld, alhocwel de gedeelten, welke de tandbeenderen overdekken {tnaxillaire), dikker blyven. De hnid levert ook hard-heden en verslymingen [engorgements) op, zoo als gewoonlyk ook het geval is by den steert tegen de deelen, die de inentingen ontvangen hebben. Ik heb ernstig voor het leven van dien os gevreesd, en vervolgens het besluit gennmen , nooit meer in de neusgaten de inenting te bewerken.

Derde reeks loaernemingen.

10 Mei 1851. Ik bewerk de inenting door twee steekjes in den steert van negen ossen, in den stal geteekend Nquot; 21 a 28, uit Holland komende, en van M. Vierzer, koopman, gekocht. Zy zyn sedert eene maendonder denbesmettingsinvloed onzer stallen ge-plaetst. Het zyn gezonde, sterke, wel gevormde en redelyk vette dieren.Tenzelfden dage bewerk ik ook de inenting op twee magere inlandsche koeijen. Het smetvocht, door my zelven �en uer v��r de inenting genoraen, kwam voortvan eene koe, toebehoorende

� 24 �

aen den meesterknechtstoker van M. Rousseau; het dier bood al de ziekteverschynselen aen der long-ziekte tot op den derden graed geklommen. Het smetvocht bestond uit bloed, uit de spieren geperst, en uit het bloedaehtig zeeverachtig vocht,doordruk-king uit de zieke longen bekomen.

Den 19Mei begint de ineniing gevoeligeuitwerkse-len voort le brengen op onderscheidene ossen, maer byzonderlyk op twee derzelve.

Den 21 Mei vertoonen er zieh zeer gevoelige ge-zwellen op den steertvan zes ossen en eene koe. Ik deed insnydingen om het ontsteken gedeelte te ont-lasten, deed er verzaehtende raengsels opleggen en een purgatif ingeven.

Den 26 Mei boden zeven van de negen ossen en eene koe een redelyk groot gezwel aen het bo-veneinde van den steert; ik deed er nogmaels insnydingen, en deed de toepassingen van verzach-tingsmiddelen voort aenwenden. Den 31 Mei ver-dwynt het gezwel op de ingeente plaetsen; de

dieren schvnen zieh wel te bevinden, en hernemen

�lt;

hunnen eetlust en hunne vrolykheid. Twee derzelve nogtans lyden sterk : Zy hebben het boven-gedeelte des steerts, den orntrek van den aers [anus) en een gedeelte der billen geweldig geawollen en hard als steen; zy eten byna niets meer. Deze dieren moeten geweldige poogingen doen om hunne uitwerpselen te verlaten. Ik beveel een verzachtend lavement, een purgatif en uitwendige venachtende plaesters. De opening van den aers [anus] zweit zoo-danig toe, dat het topeindeder lavementbuis er met de grootste inoeite kan indringen.

Den 3Juny. Dit byzonder slach van koud vuer {gangrene) uf liever van overvloedige uitzweeting van slyniachtige Stoffen [matieres plastiques), welke de geweefsels bemeestert, breidt zieh van het uitwendige naer het inwendige uit, en valt de binnen-

� 2� �

deelen aen. De dieren putten zieh uif in vruehte-looze poogingen, om zieh van de uitwerpselen te ontlasten, de aers is volkomen gesloten. Ik neem een bistouri en sny in deze deelen even als in hout; de dieren betoonen er de minste gevoeligheid niet meer in. Door hetstael vorm ik eenen kunstraatigen aers, en neem geheel den omtrek van den natuer-lyken weg; door dat middel vernietig ik de hinder-pael, welke zieh tegen den vloei der uitwerpselen verzet. AI de overige licbaemsgedeelten sehynen ge-zond te zyn.

Den 8 Juny. De ontsteking der sluitspier van den dann {sphincter), door de opvolgende versteening veroorzaekt, was zoo hevig, dat de ossen zieh door de voortdurende en berhaelde poogingen, om uitwerpselen te verlaten, volkomen uitputten.

Den 7 Juny. De twee ossen leven ellendig onder de uiterste smerten voort; zy sehreenwen en klagen by voortduring, en weigeren byna alle voedsel. Ik doe ze ruwe eijeren voeden. De uitwerpselen ver-blyven in bet liehaem; de ontsteking dringt l�ngs om meer in de binnendeelen, en ik neem nogmaels met den bistouri verstorven stukken weg, welke de grootste overeenkomst aenbieden, met betgeweefsel dat inen in de zieke verraannerde en verbarde longen waerneemt. By middel van een speculum, van ongeveer een voet lengte, open ik de toege-zwollen darm, en vergun aldus eenen vryen afloop aen de uitwerpselen. Deze uitwerpselen spreiden eenen stinkenden geur, en zyn met bloedetter (minie) geinengd. Na elk van deze bewerkingen sehynt de os een weinig gebeterd; maer welbaest nadien ver-toonen zieb nieuwe en niet min vrucbtelooze poogingen. De pols wordt klein, zeer snel en ellendig; de ossen hebben de kraebt niet meer om op te staen; zy nemen nog een weinig booi, dat men bun aen-biedt, en drinken Teel. De natuerlyke gang der

3

� 26 �

ademstelsels is een weinig onderbroken ; de adem-haling wordt hygend (Aa/e/an/e), de muil schuimach-tig; de auscultatie laet geen de minste reutel [rale] hooren. De levenskrachten worden langzaem ver-nietigd, en den 8 Jtiny eindelyk, doen deze twee ossen ray duerlyk rayne proefnemingen betalen; proefneming, welke ik my wel, doch helaes zeer laet! beloofde nooit meer op dezelfde plaets te her-balen ; want ik geloof dat bet alleen de siechte keus der plaets en de buitengewoone geweldigheid van deze byzondere soort van ontsteking is, die den dood dezer tvvee ossen veroorzaekt heeft; geweldigheid die ik verder ook vermeen te moeten toeschryven aen de siechte boedanigheid der smetstof. op den romp van een dier genomen, dat tot den boogsten graed der ziekte gekomen was.

LYKBESCHorwuvG [Autopsie).

Den 9 Juny. Van den vroegen morgen af, werden de rompen naer eene onzer pacbthoven gevoerd^p eene halve rayl van de stad, cm aldaer in de aerde gegraven te worden, ten einde de onrnst niet te verspreiden. In de tegenwoordigbeid van inyn breeder, van den paebter, van den slagter en van eenen kneebt, open ik de romp van eenen der ossen (byna gebeel wit van hair); ik vind de byzonderste li-chaemsdeelen en de Organen byna volkomen gezond; de ziekteverschynselen bepalen zieh tot den achter-trein. De spieren, welke den aers omgeven, zoo als ook degene der aenpalende deelen, zyn bleekrood geverwd, en door een slach van ontaerd geweefsel doormengd. Er bestaet geene ettervorming, de aers en al wat hem omringd is als door bet koud vuer ontaerd [sphacele) in ongeveer eenen voet omtrek. De longen zyn zwartaebtig, er bestaet eene kleine

� 27 �

verslyming {engorgement), maer geene sporen van inarmerende verharding. Het galvezeltje is met eene zwarte dikke gal vervuld; er bestaet eene ligte waterachtige uitvloeijing in het buikvlies (peritoine), en het darmslynivlies [muqneuse intestinale) levert overal roode, bruine, puntachtige vlekken; en by plaetsen geheele platen met plantenvorniige ge-daenten op.

By den tweeden os met byna zwart hair, vind ik veel ernstiger verschynselen. De ontaerding van het lichaernsgeweefsel strekt zieh tot op een' halven voel diepte in den dann uit, en levert vertier al de kenteekenen op van het voorgaende dier. Deze os was van eene ontsteking van het buikvlies aengc-daen {peritonite); een rosklenrig waterachtig vocht was tusschen het vlies ingevloeid, en dit iaetste hood by plaetsen eene zekere aenkleving vnet de naest-liggende deelen aen. De lever, zoo als ik het dikwyls lieh bemerkt by dieren ten gevolge der longziekte gestorven,was als ontaerd, verslapt, en bleekgeel van kleur. Het vlies van de keel en van de tong was donkerbruin kleurig. De longen zoo als by het voor-melde dier boden eene zwarte kleur aen ; zy waren ingekrompen, slap,en tusschen het ribbevlies (plevre). ontwaerde ik eene geringe uitvloeijing van een waterachtig citroengeel vocht.

Helgeen ik als het voornaemst heb aengemerkt in deze voile ontaerding van de organen dezes diers, is een aenzienlyk getal d�nne zakjes, waervan de kleinste slechts een spellekop groot waren, terwyl er andere het volueni van een kinderhoofd be-reikten, en die alien eene gelykstoflige, drooge, harde, witgrysachtige vorming inhielden, die van dezelfde samenstelling scheen als de stof in de knobbeltjes der darmen van de longzieke dieren be-grepen; de aenwezenden aenzagen deze vorming als hontzaegsel (ik heb nog eene dezer zakjes in alcool

� 28 �

bevvaerd); ik vond eenige dezer zakjes in de om-vouwingen van het buikvlies; een veel grooter getal (ongeveer 60) in de borstruimte [thorax]. Op de binnenzyde der ribben en overal rondom, zoo als ook tusschen de twee longen.

Vierde reeks waernerningen.

Den 19 Juny 1881. Door de voorgaende ongevallen verscbrikt,werden myne proeven van inenting met min betreu wen aengegaen, en ik zocht eene beter-geschikte plaets om de smetstof in te plaetsen; ik bewerkte dan de inenting door twee steekjes, aen het ondereinde van den steert, en in de tegenwoor-digbeid van mynen vader en van twee bedienden, ging ik de inenting aeti : 1� op vyf magere ossen, voortkomende van de omstreken van Wavre, ond van 5 tot 6 jaren, gekocht van iVI^r Constant, en in den stal geplaetst sedert den 28 Mei 1851, onder de nuramers 06, 37, 67, 68 en 69.

2quot; Op eenen hollandschen os, gekocht van IVI^r Dae-men, oud � jaren en op stal geplaetst sedert den 13 Juny 18S1, onder N⁰ 08.

3� Op twee kalveren het een 2 het ander 3 rnaen-den oud,voortkomende van twee iniandsche koeijen, sedert lang in onze stallen geplaetst.

De smetstof wordt genomendoor uispersing uit de longen van eenen os, op het eerste tydstip der ziekte gekornen , geslagt door den beer Priken en uit de stallen van M^r Ant. Vinkenbosch, stoker, voortkomende.

Den 3 Juny. De eerste merkbare teekenen van ont-steking beginnen zieh te vertoonen. Het gedeelte op hetwelk de inenting bewerkt is zweit ligtelyk op, en wordt by het aenraken zeer gevoelig. De ossen ge-voelen een zeker ongeraak en eten min dan naer

~ 29 �

gewoonte. Een os e� de twee kalveren leveien geene sichtbare teekenen van de ingeente ziekte op. De ontstekingsverschynselen volgen hunnen regel-raatigen traut, zoo als ik de eer gehad heb daze in de algemeenhetlen te beschryven, en den 22 July is de top des steerts by de vier ossen volkomen door hat koudvuer gedood, en blyft slechts nog mat eenige draedjes aen den steert hangen. Deze draed-jes snyd ik af. Van dan af vetten de ossen op eene wonderbare wyze.

Vijfde reeks waernemingen.

Den 26 Juny 1831. Ik bewerk de inenting met de sraetstof uit de longen van eenen os geperst, die aen den eersten graed der ziekte gekomen zynde, door ujynen vader aen M^r Gilkens, slagter, verkocht was, en door dezen geslagt :

1� Op twaelf inlandsehe ossen van de omstreken van Borchworm, door iM^r Constant aen raynen vader verkocht, en sedert twee dagen in onze stallen onder de nunnners 79 tot 90 geplaetst.

2� Op twee hollandsche veerzen Nquot; 77 en 715 van tweejaren oud, door M^r Daemensinds vyftien dagen in onze stallen geleverd.

Eerst den 26 Juny (1) geven ongeveer de helft dezer dieren de schynbare ontstekingsteekenen der inenting aen. Eenige dagen later bieden de overige dezelfde teekenen aen, en allen herstellen zieh volkomen en op eenen zeer k�rten tyd.

(1) Dit datum (26 Juny) is in de fransche uitgatf der Ver-handeling aengeduid. Maer het is klaer te zien dat het eene drukfeil is. vermits zy met die der inenting overeenkomt. Waer-schynlyk moet men eene -maend later, quot;26 July, lezen.

P L

3.

Zesde reeks waerneminyen.

Den 16 July 18�l. De inenting wordt bcwerkt by middel van de smetstof genomen uit de reeds ver-steende longen van eenen os, van M. Vinkenbosch, stoker, en geslagt door M. Prieken. Twee uren na de dood van bet dier doe ik de inenting aen den top des steerts op :

1� 10 jonge magere ossen, voortkomende van de omstreken van Wavre, aen ons verkocht, door M. Constant, den 3 Juny 1851. Deze dieren van middelmatige grootte en sterkte waren geteekend van 98 tut 107.

2� Een veers van zes raaenden, van eene onzer koeijen voortkomende.

3� Eenen hollandschen stier, van twee jaren cud (N⁰ 97), en van M.Keizer, den 30 Juny 1831 gekocht.

4� Een kalf van vier dagen oud.

Den quot;2-4 July boden vier dezer dieren reeds een smertbarend gezwel aen den steert.

Den 29, ziet men de reeds beschreven verschyn-selen van de inenting by al de dieren te voorschyn treden. Den 10 \ngiisty sny ik den top van den steert af aen vier dezer dieren, by welke dit gedeelte door bet koud vuer was gedood. Sedert dat tydstip �yn al deze dieren uitnemend gezond, en zy vetten won-derlyk wel.

Zevende reeks waernemingen.

Den 28 Augusty 18S1. De inenting beeft plaets aen den top des steerts van :

1� 7 magere dieren, van twee jaren oud, jong en kloek, van middelbare gestalte, van de omstreken van Wavre k�rnende, en van M. Constant, den

_ �1 �

7 Augusty, gekocht, �eze dieren waren geteekend N�³ 108 a 114.

2� Eene hollandsche rnelkkoe (N⁰ 113), den 14 Augusty van M. Lynen gekocht.

3� 14 magere ossen, van dry a vier jaren oud, ]N^0S 116 a 129. Het waren groote en kloeke dieren, door M. Constant den 17 Augusty geleverd.

4� Eene inlandsche melkkoe, toebehoorende aen onzen meesterknecht-stoker. De sraetstof was geno-men op eenen os van dry jaer, reeds sedert vier maenden in vetting, en tot het begin van het tweede tydstip der longziekte gekomen. Dit dier werd ge-slagt door sieur Prieken, slagter, en door hem van M. Vinkenbosch (Ant.) gekocht.

Den 9 September vertoonen zieh de ontstekings-teekenen op twee ossen en op de hollandsche koe, en den 14-, zyn deze verschynselen by byna al de dieren aenwezig. Allen ook herstellen zieh in weinige dagen.

Achtste reeks waernemingen.

Den 16 November 18ol. De smetstof dezer inen-tinggenomen op eenen os, die door den eersten graed der ziekte was aengedaen, en uit onze stallen ge-slagt was, heb ik gedurende acht dagen bewaerd voor aleer er gebruik van te maken. Met dezelve be-werk ik dan de inenting op vier inlandsche koeijen van kleine gestalte (N⁰⁸ ISO a 133), tien dagen na de inenting doen zieh de eerste ontstekingsteekens op-merken, en al de ziekteverschynselen volgen verder hunnen gewoonen tr�nt.

~ 32 �

Negende reeks waernemingen.

Den 19 January 1832. De inenting wordt gedaen met de sraetstof uit de longen eener koe tot den der-den graed der ziekte gekomen, op bevel van het Bestuer afgemaekt, en daegs te voren ingegraven. Deze koe behoorde aen sieur De Leeuw, landbouwer, te Hasselt. Met deze smetstof doe ik de inenting : l⁰Op vyf inlandscheossen van middelbare kloekte, en reeds eenen zekeren graed van vetheid bekomen liebbende (N^os 137 a 141 J. Deze ossen werden aenons door M. Martin, den 12 December 1851, verkocht.

2� Op eenen os van hollandsch geslacht, gekocht van M. Adams, den 14 Decembre 1831. Den 2 February ziet men by het grootste getal dezer dieren de eerste verschynselen der ontsteking te voorschyn komen, en met den 20 derzelfde maend is de ge-zondheidstaet derzelve zeer voldoende, uitgenomen by eenen os, Nquot; 138, die reeds van den 3 February af een gezwel vertoonde aen het bovengedeelte der achterbil. Den A February wordt het gezwel grooter en het dier schynt veel te lyden; het magert spoedig af en eet byna niets meer. Het gezwel is hard en als knoestig (squirreuse)\ ik doe er verscheidene in-snydingen in, en verzachtingsmiddelen opleggen; terzelfder tyd doe ik aen het dier oene zoutpurgatie ingeven en verzachtende lavementen zetten ; de pols is een weinig verhaest, doch de ademhaling heeft als naergewoonte plaets.

Van den 8 tot den 8 February wordt het gezwel hoe langer hoe grooter en harder, en strekt zieh over de geheele regter achterbil uit. Zelfs gaet het een weinig naer de linke zyde over, en de steert is sterk naer dezen kant afgekeerd.

De sluitspier van den aers [sphincter de l'anus) is op de dry kwaert van haren omtrek reeds versleend, en

� SS-

het dier geraekt slechts met de grootste moeite zyne uitwerpselen kwyt. Het dier bruit an zucht, als men hat nadert an vermaekt. De pols wordt klein, de eetlust is nog aen weinig behouden voor hat droog voeder; het dier magert sterk af, an valt in eenen volkomen staet van neerslagtighaid.

Den 9 en 10 kan het dier zieh nauwalyks opragten wan near het gelegen is; het hlyft byna zonder koorts; da oogen trekken in het hoofd, de ademha-ling wordt belemmerd, en de waterlossing is byna verdwenen. De hardheid der aengavallen gedeelten, niet tegenstaende de zorgvuldige toapassing van var-zaehiingsmiddelen wordt steeds grooter en grooter, en strekt zieh op een groot gedeelte der geweafsels uit. De pols wordt steads kleineren kleiner, het dier hoe langer hoe flauwer en den 10 February met den middag houdt er het leven by op. Ik had dus voor de tweeda mael het ongeluk van eenen schoonen os, als slagtoffer van myne proefnemingen te zien ster-ven. Het is waer, het was ook de eenige en de eerste van al dagene, die op eene bevoegde plaets het smetvocht ontvangen hebben, welke ten gavolge der inenting gestorven is. Wat is da oorzaek van dien ongelukkigen toeval? Ik zal het latar trachten uit te leggan. Hier zal ik my verganoegen van te doan bemerken dat de smetstof, welka tot da inenting is gebruikt geweest, genomen was op een dier by hatwelk de ziakte reeds tot den derden trap van hevigheid geklommen was, en dat da ontstekings-verschynselen des te geweldiger voorkoman, dat de stof op aen dier genomen is, dat reeds ver door de longziekta is aangedaen.

Den 11 February doe ik het rompbeschouw in den boomgaerd van mynen vader, in de tegenwoordig-heid van den pachter Geans, zynen zoon, de slagter en zyne vrouw. Ik onderzoek eerst de zieke deelan by welke zieh de uitwerkselen der inenting zoo

� u �

hevig verklaerd hebben. De huid (derme) biedt eene groote dikte aen en vormt byna alleen en uitsluitelyk geheel het hard geworden deal.

Eene regte doorsnede doet my er een wit grysach-tig kleur waernemen (fig. 3). Ik ontwaer er verder, als opeengehoopte lagen, tasschen dewelke er eene lymstof, donkerder van kleur dan het overige, be-staet. De onderliggende geweefsels, bet vet, het cellenweefsel en het vleesch zyn hard ; er bestaen geene spooren van vuer [gangrene] noch etter, even min als in de longen der longzieke dieren. Onmidde-lyk onder de huid, in het cellenweefsel, \ ind ik eene uitvloeijing van een citroengeel waterachtig vocht, dat ongeveer twee theekopjes aenvult. Midden dit aenzienlyk gezwel ontwaer ik geene opge-zwollen bloedvaten [vaisseaux sanguins injectes); het is als of het gezwel ontstaen ware door de tusschen-plaetsing binnen de geweefsels van eene uitgezweete stof. Tot proeve van hctgeen ik hier aenhael, heb ik in den alcool de stukken zieke huid bewaerd.

By het openen der buikruimte vind ik de niaeg [panse] uitnemend opengezwollen door het aenwezen van onverteerde voederstoffen. De ingewanden zyn blauwklenrig, en l�ngs binnen vind ik ontstekene vlekken die zieh bladvormig uitstrekken (plaques inflammatoires � injection, � arborisation). De nie-ren [reins) zyn slap en de lever zonder kleur en brokkelaehtig {friable). In de borstruimte viudt ik de longen aenzienlyk verkleind, zeer zwart en van eenen vuilriekenden geur. Zy wringen [crepitant) nog een weinig onder de drukkmg der vingers, maer er bestaen geene spooren meer van datschoon rooze-roodkleur dat zy in hunnen gezonden staet bezitten. en nog min van de marmervormige verharding, Ryna al de organen zyn by dezen os ziekachtig; het is dus eene algemeene krankheid, maer door de menting op eene zekere plaets gevestigd.

� 3S �

Het is van de huid van dezen os dat er een stuk aen M. Van Kempen gezonden is, zoo als ik de eer gehad heb hiervoren aen te haien. Ik wilde door de naspeuring van liet mikroskopisch en het physiesch onderzoek der zieke deelen , eene zekerder over-tuiging bekomen, dat de kunstinatig voortgebragte ziekte overeenkomt met degene, die zieh natuerlyk onder den hesmetfingsinvloed der longziekte ont-wikkelt.

Tiende reeks waernemingen.

Den 30 January 18�2. Een vette os door M^r Thiers, stoker, aen S^r Pricken , slagter, verkocht om tot de verhruiking te dienen, is met den eersten graed der longziekte aengedaen. Met de smetstof uit de longen van dit dier genonien, doe ik de inenting aen den top des steerts op vyf hollandsche magere ossen, groote en sterke dieren door ons den 27 January 18S2, van IVl^r Keizer gekocht (lN^r 1 a 5).

Den 12 February, bieden deze dieren de eerste verschynselen der inenting aen, en deze kunst-matig ontstane ziekte volgt regelmatig haren trant. Twee der ossen gevoelen geene gevolgen der inen-ting.

Elf da reeks tcaernemingen.

Den 26 February 1852. Ik ontvang van M^r Prie-ken, een stuk long van een kinderhoofd groot, zynde het zieke gedeelte van eenen os op den eersten graed der ziekte gekomen. Dit dier kwam uit de stallen van M^r Thiers, en was denzelfden dag ge-slagt. Met het smetvocht uit die long bekomen, zet ik de ziekte aen :

1� Op de hollandsche magere ossen, den 9 Fe-

� Fe

bruary, ^van M^r Keizer gekocht, en in de stallen onder Nquot; 6 a 11 geplaelst.

2� Op zes andere groote, kloeke ossen, eenigzins vetter dan de voorgaende. Deze dieren zyn ook door M^r Keizer den 17 February geleverd, en onder Nquot; 12 a 17 geplaetst.

3� Op eene hollandsche veers lN^r 128, een voortref-felyk beest dat wy sedert den 11 December 1830 be-zitten, en dat volgens den wenscb van mynen vader, nit boofde der goede bekomen uitslagen, ook de inenting ondergaet.

4� Op eene inlandsche koe, den 24 February, van eenen pachter der omstrellt;en gekocht.

IVIet den 13 Maert begint men op de dieren de eerste verschynselen der ontsteking te ontwaren, en heden 20 Maert, op bet uer dat ik de eer heb � te schryven. Mynheer de Minister, dragen zy zichtbare teekenen van de bewerking. Een der ossen van de eerste proef is op het punt van den top des steerts te verliezen, en byna al de overigen zyn volkomen van de gevolgen der inenting hersteld.

Van de dieren op welke ik de inenting op eene ge-voegelyke plaets bewerkt heb, en van inenige rmdere op welke ik eene tweede en zelfs eene derde inenting gedaen heb, zyn er eenige die niets gevoeld hebben; het grootste getal zyn in weinige dagen volkomen hersteld geweest; dertien hebben het topeinde des steerts verloren, en een enkel on-gelnkkig voorval, de dood van eenen os is my overgekomen. Gy kunt daeruit oordeelen, M^r de Minister, dat er uit de inenting een oneindig goed moet spruiten, dat deze bewerking de eenigste middel is om de longziekte te doen verdwynen, uit de plaetsen waer zy bestaet en ze te beletten zieh te openbaren, daer waer men tot heden van hare inval-len is bevryd geweest.

� 37 �

Om zoo veel mogelyk de oplossing van dit belang-ryk vraegstuk der ineuting to bevorderen, zal ik hier nog byvoegen :

1� Dat ik den 19 Juny lo�l, op verschillende ossea de inenting bewerkt heb van het voeht geperst uit de longen van eenen gezonden os van buiten k�rnende, en buiten den besmettelyken invloed ge-plaetst. Deze ossen in dezelfde omstandigheden ge-plaetst, als die welke met de srnetstof uit zieke longen bekomen de inenting hadden ontvangen, hebben hoegenaemd de minste ziekteverschynselen niet aengetoond op de plaets, waer ik de working gedaen had :

2� Ik heb de sinetstof op eenen os ingeent, die eenige maenden te voren door de longziekte was aengedaen, en ik heb verder dezelfde sinetstof heringeent op dieren, die voorgaendelyk deze bevver-king ondergaen hadden. AI deze dieren, ter uitzon-dering van een, by hetwelk er een ligt gezwel ont-stond by de gesteken plaets, zyn van de ziekteverschynselen volkomen vry gebleven. Deze herinen-ting werd den 28 Augusty 18�1 gedaen op :

A. Eenen os, zes a zeven maenden vroeger de bewerking ondergaen hebbende, en die alsdan al de ziekteverschynselen had aengehoden, vermits hat topeinde des steerts afgevallen was.

B. Twee kleine inlandsche koeijen die zieh in hetzelfde geval bevonden als het voornoemde dier. Den 19 January 18a2 bewerk ik de herinenting van . de smetstof op dry groote ossen, die juist een jaer te voren (19 January 18S1) ingeent waren, en al de ziekteverschynselen hadden aengehoden.

Den 26 February 18S2, voer ik dezelfde bewerking uit op dry andere ossen, die zeven maenden vroeger de kunstmatige ziekte onderstaen hadden. Geene hoegenaemde ziekteteekenen wordt men by deze dieren gewaer.

� 38 �

Oin de tegenproef te doen, heb ik, zoo als ik de eer had hiervoren te zeggen, in de stallen en tiisschen de dieren gemengd, welke de inenting ondergaen hadden, vyftig andere beesten geplaetst, op welke de inenting niet was bewerkt geweest. Zeventien dieren van de vyftig zyn ziek geworden. Ziel er hier het verslag van.

Met Mei 1831 worden dry ossen ziek, van welke ik geene byzondere opmerking gemaekt heb.

Den 22 Juny 1851 doet er zieh eon geval van longziekte op by eenen os van de omstreken van Wavre. Het dier wordt aen M^r Prieken verkocht om geslaeht te worden.

Den 26 Juny biedt er zieh een ander ziektegeval aen, op eenen inlandschen os. Hy wordt verkocht aen M. Gilkens, slagter, te Hasselt. By het rompbe-schouwen vindt men de ziekteteeken van de longziekte op den tweeden graed.

Den 26 July 18S1. Een magere os, van hollandsch geslaeht, wordt ziek. Men dient hem geneesmiddelen toe, en het dier hersteltzich op dry dagen.

Den 3 Augusty ontstaet er een nieuw geval van longziekte, op eenen inlandschen os. Geneesmiddelen doen andermael het dier op vyf dagen herstellen.

Den 6 Augusty wordt een byna vette os door de longziekte aengedaen ; het dier wordt onmiddelyk verkochtom geslaeht te worden.

Den IS Augusty. Een vette os wordt ziek, men verkoopt hem aen M. Gilkens, slagter.

Den 2-4 Augusty. Eenen byna vetten os ziek wor-dende, verkoopt men het dier aen M. Dumoulin, van Luik.

Den 1-4 October wordt een byna vette en ziek-wordende os aen denzelfden koopman verkocht.

Den 1 November zendt men aen denzelven eenen

� *59 �

zieken os die sedert vyf maenden op stal stond en vet geworden was.

Den 6 Noveml er biedt een zeer vette os, op stal, sedert zes maenden al de kenteekenen aen van den eersten graed der longziekte. Des anderendags wordt hy ter slagting verkocht aen M. Prieken. Hy het rompbeschouw vindt men in eene der longen eene reeds versteende kern [un noyau � hepatisation).

Den 14 November ontstaet er wederom een nieuw ziektegeval. Een hollandsche os, sedert vyf raaenden op stal en half vet, wordt krank. Men verkoopt het dier aen M, Duraonlin, van Luik.

Den 24 November verkoopt men aen M. Prieken eenen ziekwordenden bollandschen halfvetten os.

Den 2 December. Nieuw geval van ontstaende longziekte, op eenen halfvetten bollandschen os, die aen M. Prieken ter slagting geleverd wordt.

Den 10 Maert wordt eene kleine inlandsche veers aen M. Bellefontaine, van Tongeren, verkocht. By bet slagten van dit dier vindt men by hetzelve de eerste kenteekenen der longziekte.

Na deze uitgebreide verhandeling, welker by-zonderheden U waerschynlyk zeer lang sehynen. Mynheer de Minister, zal ik my nogtans nog veroor-loven uwe aendacht te roepen op eenige belangryke punten van de inenting. Gy hebt kunnen bemerken dat dry dieren ten gevolge der inenting omgekomen zyn ; twee zyn gestorven omdat ik, door gebrek aen ondervinding misleid, de inenting te naby de voor-naemste levensorganen bewerkt beb, en verder omdat ik eene siechte keus van smetstof gedaen had. De derde os die gestorven is, had nogtans de inenting ondergaen op dezelfde manier als ik ze nog alle dagen bewerk. Welk is dus de oorzaek dezer dood? De smetstof beeft in dit geval hare werking tot geene geringe uitgestrektheid der geweefsels be-paeld, zoo als bet by de 105 andere dieren heeft

� 40 �

plaets gehad. Zyis naer alle waerschynlykheid door de watervaten {vaisseaux lymphatiques) en door de hloedvaten tot in de bil en zelfs tot in den bJoed-stroom, die ook den levenstroom is, gevoerd, en de os is gestorven door de ontaerding van het bloed en door de verflauwing van de lenuwstoi {fluide ner-veux), die op eene al te groote uitgestrektheid des huids plaets had. De inenting der pokken wordt steeds aengeraden als voorbehoedsmiddel tegen de natuerlyke pokziekte; maer men weet dat deze inenting, alhoewel meesttyds eene zeer bedaerde ontsteltenis veroorzakende, toch ook aenleiding kan geven tot eene geweldige pokziekte. Even zoo is het met de longziekte die gevvoonlyk door de inenting eene plaetselyke en algemeene ontsteltenis veroor-zaekt die uiterst bedaerd is, maer die somtyds ook bare grenspalen kan overscbryden.

De voornaemste oorzaek nogtans, denk ik, van den ilood van dezen os bestaet hierin, dat de smetsfof op een dier genumen werd dnt tot den hoogsten graed der longziekte was gekomen, en ten gevolge der-zelve gestorven was. Ten gevolge dezer opmerking vermeen ik deuiterlyke aenbeveling te moeten doen. dat men nooit de srnetstof zou nemen dan op dieren die slecbts tot den eersten en ten hoogsten tot den tweeden graed der longziekte zyn gekomen.

Op eenige dieren heb ik geene gevoelige ver-schynselen ten gevolge der inenting waergenornen. Waerschynlyk zyn het zulke die onbekwaem waren de longziekte aen te gaen, en dus ook hebben zy zieh wederspannig getoond aen de werking van de srnetstof. Missebien ook is deze stof in aenraking met de zuigvaten niet gekomen [vaisseauxabsorbants].

Kan een dier, op welk de inenting bewerkt is geweest, nog de longziekte binnen eenen bepaelden tyd aengaen?Kan de onaenstekelykheid, die het door eene eerste inenting bekomt, zieh door tydverloop

� 41 �

verliezen, zoo als men het bemerkt by het inensche-lyk geslacht voor de pokken? Dit zyn vraegstukken die gebrek aen tyd my niet toegelaten hebben op te lessen.

De meriting der ziekte heeft hoegenaemd geenen nadeeligen invloed op de dragtige koeijen, noch op de melkkoeijen. De smetstof op onderscheidene kal-veren, van eenige dagen tot zes maenden ouderdom gebragt, heeft geene ziekteverschynselen doen ont-staen. Wat bier de oorzaek van is weet ik niet. Onder deze kalveren zyn er op welke de smetstof tot drymael toe is herzet.

Heden zyn al de dieren van myns vaders stallen gezond, en zy vetten zoo spoedig aen, dat alle de persoonen welke in deae stallen verkeeren zieh over die gelukkige verandering verwonderen, zonder er eene oorzaek te kunnen aen toeschryven. Wy nemen nogtans heden die duizende gezondheidsvoorzorgen niet meer welke voortyds onze dieren omringden, en hierby vinden wy een nieuw voordeel. Zeer zeldzaem bewerken wy nog die langzame chloor-berookingen, door mynen vader en vele andere aen-bevolen; wy vreezen niet meer van eene overvloe-dige voedering aen de dieren te geven, want wy duchten, en met reden geloof ik, dat de gedeeltelyke voederderving eene voorbereidende oorzaek van de longziekte is.

Gevolgtrekkingen.

1� De longziekte is niet besmettelyk door de inen-ting van het bloed of andere Stoffen op zieke dieren genomen, en op gezonde overgebragt.

2� Door de doenwys door my gevolgd zyn honderd acht dieren tagen de longziekte bevryd geworden, terwyl van vyftig andere op welken de inenting

geene plaets gehad had, er zeventien ziek zyn geworden. Heden is de longziekte gebannen uit onzo stallen, die sedert 1836 met deze plaeg gestadig besmet waren.

3� De inenting der ziekte, op de hiervoren beschre-ven manier gedaen, hetzy dat zy aenleiding tot ziekte-verschynselen gegeven heeft of niet, is de middel om de dieren van het hoornras tegen de longziekte te behoeden.

#9632;4� Het bloed of het zeeverachtig nat door persing uit de longen genoraen van een dier op den eersten graed der natuerlyke longziekte gekomen, is dc beste smetstof om de inenting te bewerken.

S⁰ De inbroeding [incubation] der smetstof ge-beurt tujschen de tien dagen en eene maend voor aleer zieh door zichtbare verschynselen te verklaren.

6� De smetstof tot de inenting dienende oefent geene uitwerkselen meer uit op een dier dat voor-gaendelyk de inenting ondergaen beeft of door do natuerlyke longziekte is aengedaen geweest.

7� Het dier door de inenting beboed, onderstaet ongehinderd de longziektebarende invloeden, en vet beter en spoediger dan deze welke de inenting niet ondergaen hebben, en zieh in dezelfde luchtruimte bevinden.

8� De inenting moet met voorziohtigbeid en zorg bewerkt worden, best op magere dieren; ongeveer tien dagen na de inenting geeft men aen het dier, een zoutaerdig purgeermiddel [purgatif salin).

9� Door de inenting der longziekte, doet men eene nieuwe ziekte ontstaen; men vestigt uitwendighjk de krankheid der longen, met alle hare byzondere kenteekenen.

10� De smetstof op longzieke ossen bekomen heeft iets in zieh dat eigenaerdig {specifique) is; het is geene gewoone smetstof. Het hoornveegeslacht alleen gevoelt er de uitwerkselen van by de inenting, terwyl de

dieren van andere geslachten, op welke de inenting op dezelfde manier, en met dezelfde stof bewerkt wordt, er hoegenaemd geene toevallen door ge-voelen.

Mynheer de Minister, ik heb U openhertiglyk en zonder eenig terughouding gesproken; ik heb U rayn geheim geopenhaerd en reken op uwe regt-schapenheid. In het geval dat bet door my uitge-vonden middel goed en werkdadig door � zou erkend worden, zult gy my wel weten weerdiglyk myne moeite en myne opofferingen te vergoeden. Door een welgeschapen hert geleid, en als een ware zuon van dat schoon en bloeijend Belgie, heb ik my eerst tot het bestuer van myn vaderland ge-wend; en indien er eenig goed uit myne onder-zoekingen en proeven kan spruiten, wensch ik dat myn vaderland er de eerste vruchten van ge-nieten m�ge. '

Aenveerd, Mynheer de Minister, de verzekering myner hoogachting.

L. WILIiEMS.