1

• . r.

immmmm'^mmmm'^mmrnrnff
mmmmmmmmMmsMMmmrp

'mm^mmmmmmMmÊêmm-mm^

VU W

fi^a)

Bi.

; ■

'.■AÏ

'S: .

■ ■ S - y.t.»/-■■

m

t

.....

I

r '

■W

■ ■ 'W.

I ■•-.Ut'^x.-

i-l--

bos'

SCHOOLATLAS

DER

GEHEELE AARDE,

HERZIEN DOOR J. F. NIERMEYER.

TWINTIGSTE VERBETERDE EN VERMEERDERDE DRUK.

/ d,90c

ÏE GRONINGEN BIJ J. B. WOLTERS' U. M., 1912.

Unlverslten Utred«
Faquiteit der
Ruimtelijke Wetenschappen.
^Kaartenverzameling

STOOMDBUKKEBIJ VAN J. B. WOLTERS.

BERICHT VOOR DEN TWINTIGSTEN DRUK.

De grootste verbetering, die de atlas bij dezen druk heeft ondergaan, is het
opnemen van een niemve Alpenkaavt. Terwijl de inhoud der kaart voor mijn verantivoor-
ding komt, lijas hare samenstelling en uitvoering geheel toevertrouwd aan de bekwame
hand van den Heer Th. M. M. van grieken (firma J. H. VAN de WeIJER).

Verder is het aantal wijzigingen, noodig om den atlas op de hoogte van den tijd
te houden, ditmaal weder zeer groot geweest. Door het uitvoerig materiaal, waarover
het Geographisch Instituut thans beschikt'^), is het mogelijk vele details namvkeurig te
doen controleeren, waarvoor ik vroeger op de nieuwste drukken der groote handatlassen
moest vertrouiuen, die niet altijd zoo goed bijgehouden worden als men wel zou verwachten.
Waar men dus aftvijkingen van zidke atlassen vindt, moge men niet altijd aan onnatav-
keurigheid onzerzijds denken, al kan die natuurlijk eveneens voorkojnen.

Tot mijn spijt was Blad jp afgedrukt voor de nieuwe grensregeling tusschen
Kameroen en Fransch-Kongo en de afkondiging van het Fr ansehe protectoraat over Marokko
bekend werden; heide konden echter op Blad 2 nog tvorden opgenomen.

Dat ik ervoor zorg draag, het karakter van den atlas als Schoolatlas zuiver te
bewaren behoeft nauwelijks gezegd.

Het is mij ten slotte hoogst aangenaam, dank te kunrien brengen aan allen die
opmerkingen omtrent leemten en fouten inzonden; en in 't bijzonder aan den Heer
L. a. Bakhuis, referendaris bij het Departement van Koloniën, voor het aanbre?igen van
de situatie der niemve havenwerken van Soerabaja op Blad 55; aan den luit. ter zee
c. c. Kaiser voor het vervaardigen eener voorloopige schetsteekening van de uitkomsten
der Corantijn-expeditie, ten behoeve van Blad 4.6; aan den Wouter cool, adjunct-
directeur der Gemeentewerken te Rotterdam en aan de Directie der Publieke Werken te
Amsterdam voor hunne onmisbare hulp bij de kaartjes der havenwerken op Blad 10; eji
ivederom aan den Heer F. e. van Hennekeler, referendaris bij het Departement van
Waterstaat, voor zijne opgaven omtrent den stand van exploitatie en aanleg der Neder-
landsche spoor- en tramlijnen en aan den Heer A. VoOGD, redacteur van het dagblad
Scheepvaart te Rotterdam, voor de herziening van de lijst der stoomvaartlijnen op Blad 2.

Utrecht, April 1912.

Ik stel er prijs op, hierbij mede te deelen dat de boeken- en kaartenverzameling van het
Instituut ten gebruike van ieder vakgenoot en beoefenaar van verwante wetenschappen openstaat.

LIJST DER KAARTENl

Hoogten en diepten deraarde (Westelijken Oostelijkhalfrond).

Noordpoolstreken, Zuidpoolstreken.

Regen- en Sneeuwval.

Koloniën en Wereldverkeer. (Met lijst van stoomvaartlijnen).

Menschenrassen. Dichtheid van bevolking.

Zeestroomen.

isothermen voor Januari.

Isothermen voor Juli.

Isothermen voor het Jaar.

Isoamplituden.

Isobaren voor Januari.

Isobaren voor Juli.

Europa natuurkundig.

Europa staatkundig.

Middel-, West- en Zuid-Europa. — Verkeerswegen; Kolen-
beddingen; Visscherijen. (Met drie bijkaarten: Industrie-
streek van Midden-Engeland; Ruhr-Wupper-Industrie-
streek; Londen.)

Kustvormen van Europa.

1. Wadden- en Föhrdenkust van Sleeswijk. — 2. Kust van
Gaseogne (Duinen, Etangs). — 3. Podelta en Lagunen. —
4. Duitsche Noordzeekust (Waddenkust met riviermonden). —
b. Duitsche Oostzeekust (Haffen). — 6. Zuid-Russische
Lirnankust. — 7. Ria's-kust van Gallioië. — 8. Noor-
weegsche Fjordenkust. — 9. Italiaansche boogkust. —
10. Dalmatische kust. — II. Einsehe scherenkust.

Europa: Volksstammen.

Europa: Dichtheid van bevolking.

Nederland: Grondsoorten.

Nederland: Dê Havenwerken van Rotterdam. — De Haven-
werken van Amsterdam. — De Neder-Rijn boven Driel. —
De Haven van IJmuiden.

Nederland: Kaarten en Profielen, betrekking hebbende op
den Zuidplaspolder, dienende ter verduidelijking van den
waterafvoer uit het Polderland¹).

Nederland: Hoogtekaart.

Nederland: Overzicht en verkeerswegen.

Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht.

Groningen, Friesland, Drente en Overijsel.

Gelderland en Noord-Brabant.

Zeeland en Limburg.

De Alpen**).

De Alpen: Staatkundig Overzicht, met lijst der voornaamste
tunnels.

De Alpen: Geologisch Overzicht.

Duitschland natuurkundig (met eene bijkaart: Geologisch
kaartje van Zuid- en Midden-Duitschland).

Duitschland staatkundig (met eene bijkaart: de ïhüringsche
Staten).

Zwitserland.

België en Luxemburg.

Frankrijk (met twee bijkaarten: Corsica; ïalen en dialecten).

Oostenrijk-Hongarije en Roemenië (met twee bijijaarten:
de Karst; de Volksstammen van O.-H.).

Rusland.

Scandinavië.

Denemarken (met drie bijkaarten: IJsland; Bornholm; de
Für-Öer).

Groot-Brittannië en Ierland (met eene bijkaart: Graaf-
schappen ; Steenkool en Ijzer).

Spanje en Portugal (met eene bijkaart: Regenhoeveelheid,
groote Bevloeiingen en Steppen).

Italië (met eene bijkaart: de Vesuvius).

Balkan-Schiereiland natuurkundig.

Bal kan-Schierei land volkenkundig.

Balkan-Schiereiland staatkundig (met eene bijkaart: Kon-
stantinopel).

Azië natuurkundig (met twee bijkaarten: Klein-Azië; Palestina).

Azië staatkundig (met eene bijkaart: Dichtheid van be-
volking.

Zuld-Azië (met eene bijkaart: Japan).

Insulinde (met twee bijkaarten: de Molukken; de westelijke
Kleine Soenda-eilanden).

Java geologisch.

Java natuurkundig (met eene bijkaart: Straat Soenda).

Java staatkundig.

Batavia; Weltevreden.

Soerabaja.

De Smeroe-top in 1879 en in 1885.

Sumatra (met vier bijkaarten: Ondernemingen ter Oostkust;
Noordpunt; Padangsche Beneden-en Bovenlanden; Padang).

Borneo, Celebes.

Afrika natuurkundig (met twee bijkaarten: de Nijl-delta en
het Suez-kanaal; Suez).

Afrika staatkundig (met eene bijkaart: Algerië en Tunis).

Afrika: Verkeerswegen. — Nijidal beneden Sioet. — Zuid-
Afrika.

Noord-Amerika natuurkundig (met twee bijkaarten: Kolen-
velden in de V. S.; Mississippi-moudingen).

Noord-Amerika staatkundig (met eene bijkaart: de Noord-
oostelijke Vereenigde Staten).

Noord-Amerika: New-York. — Verkeerswegen van Noord-
Amerika. — Groei van Chicago. — Kust ten N. O. van
Portland. — Belangrijkste landbouwproducten der V. S. —
Kust van N.-Carolina.

De Vereenigde Staten van Amerika en Mexico.

Zuid-Amerika natuurkundig en staatkundig (met twee bij-
kaarten : Curafao; de St. Anna baai).

Suriname, Guyana, MIddel-Amerika en West-Indië.

Australië (met vijf bijkaarten: Open ringrifeiland; gesloten
ringrifeiland; kratereiland met walrif; strandrif; Zuid-
oostelijk Australië).

1nbsp; De Zuidplaspolder (4355 HA.) was de eerste droogmakerij, bij welker drooglegging stoombemaling werd toegepast, hoewel nog
met windbemaUng vereenigd. Het gunstig resultaat, met de eerste verkregen, heeft er sterk toe meegewerkt, dat bij de droogmaking van
den Haarlemmermeer de stoom, en nu uitsluitend, in gebruik werd gesteld.

De bedijking ten behoeve der uitmaUng van den Zuidpias begon in 1828; van 1880 tot 1835 werden de werken gestaakt, om staat-
kundige redenen ; in 1836 begonnen de windmolens het werk, in 1837 de stoomgemalen ; in 1839 had de eerste bezaaiing plaats.

De Ringvaart werd ten Westen, Zuiden en Oosten om den ringdijk gegraven. Men was voor haar aan het peil gebonden dat de plas
zelve bezat (1,53 M. — AP.), omdat eenige molens van andere polders, die op den plas uitsloegen, thans op de Ringvaart moesten
kunnen uitslaan.

De drooglegging en drooghouding geschiedden door 30 windmolens en 2 stoomgemalen, die op de kaart zijn voorgesteld. Het zomerpeil
werd bepaald op 5,61 M. — AP. In 't geheel moest het water 6,64 M. hoog worden opgebracht, en het was dus noodig de opvoering
te splitsen, voor de windmolens in vieren, voor de stoomgemalen in tweeën.

Vier molens te Waddingsveen en vier aan den Kortenoord brachten het water ter hoogte van 1,94 M. op in twee afzonderlijke
benedenboezems, dus van 5,61 tot 3,67 M. —AP.

Vijf molens te Waddingsveen en vijf aan den Kortenoord brachten het water uit de benedenboezems in den gemeenschappelijken
boezem, gevormd door de Ringvaart, welker peil is 1,53 M. —P.

(In 1859 is een dezer vijf molens te Waddingsveen verplaatst als benedenmolen onder Nieuwerkerk a/d LTsel).

Zeven molens brachten het water uit de Ringvaart op een lagen bovenboezem, 1,28 M. boven 't peil der Ringvaart, dus van 1,53
op 0,25 M. — AP.

Vijf molens brachten het water van 0,25 —AP. tot 1,03 M. AP. in den hoogen boezem, van waar het door eene uitwateringsluis
op den IJsel kwam. Deze hooge bovenboezem was noodig om onafhankelijk te blijven van de zeer afwisselende waterstanden in den IJsel.

Al deze 12 molens stonden nabij Kortenoord.

De beide stoomgemalen werkten geheel afgescheiden van de molenboezems en brachten tezamen het water uit den polder in den
hoogen bovenboezem. Plet benedenstoomgemaal brengt het (nog) van 5,81 tot 2,61 M.—AP. in een kleinen tusschenboezem, waaruit het
door het bovenstoomgemaal wordt opgemalen tot in den hoogen bovenboezem. Deze tusschenboezem heeft door een duiker onder de Ring-
vaart door gemeenschap met het bovenstoomgemaal. De reden, dat deze stoomgemalen van de Ringvaart afgescheiden zijn gehouden,
is, dat ze moesten kunnen werken, wanneer de Ringvaart reeds door de windmolens was volgeraalen.

De stoomgemalen waren vij^elmolens van 30 PK. In 1871 werden ze omgebouwd tot schepradmolens van 90 PK. Deze sloegen
zooveel meer water uit, dat tien windmolens konden worden afgebroken. In 1876 ondergingen de overige hetzelfde lot. Toen werd nl. te
Waddingsveen gebouwd een stoomgemaal met centrifugaalmachine van 128 PK., voor de loozing van het poldervvater in den Ringvaart
en een daaraan gelijk gemaal te Kortenoord voor de opbrenging uit den Ringvaart in den IJsel. De molenboezems konden nu worden
drooggelegd, de tusschenboezems vervielen vanzelve, maar ook de hooge boezem kon men missen, daar zulk een waterberging bij stoom-
bemaling overbodig is; alleen een klein gedeelte daarvan bleef bestaan als molenkolk der stoomgemalen.

De kaartjes geven den toestand dadelijk na de drooglegging aan, met bijvoeging van de spoorlijn en de nieuwe werken; de plassen
bij Nieuwerkerk zijn drooggelegd (ze behooren tot den Prins Alexanderpolder) en evenzoo de Voorofsche plas bij Waddingsveen.

De landen in den Zuidplaspolder liggen niet alle even hoog; in 't algemeen liggen de Noordelijke hooger (gem. 4,80 — AP.) dan
de Zuidelijke (gem. 5 M. — AP.). Vandaar dat aanvankelijk het plan bestond een scheiding in den polder te maken en twee zomerpeilen
te gebruiken, 5,61 en 5,81 M. Dit plan is opgegeven, omdat de hoogere en lagere gronden ten deele dooreen liggen. Thans helpt men
zich door water in te laten voor de hoogere gronden, die meest voor bouwland in gebruik zijn, en door kleine windmolens voor de
laagst gelegene.

Groninóf^n .Tli.U'o] | em,

' »i î vTv' «!^

'M

m

m

4-f

4° DL.v.Gi'eaoviiät

fxlrti'i'tnif
, HUNSINGOOl

irohmi'/l

Ji,ah,m /nbsp;^hrihtrfSSifkM-

HET BI LTnbsp;JT ' 'nbsp;ff^^JH'È^rj/t

,nbsp;'nbsp;Crü/Marii

'HeT-UJiion. hnuiXtvnJm' \ O

.nbsp;z/nbsp;................

^%)chtcren.l ^..............

licr-crtuiL»/^ )) ' '

Snbsp;w D ■ '

y

MarSquot;

lVest$3^nbsp;. W.IERINGEN

/ /
y

hGeidersche Hoek

Orootc'lu'oöl:

O

Z U I D E ß Z E E

' eruTcr/iffi'/t A

f/icr-eftM

^nbsp;V. O -

'•nnm't^^ . / gt;(lt; Jlirrniml B/ E ^--quot;Tr Unbsp;IV . NF VC^^S^i ' ! . ^

NP BEVELANDA

Jui

^mond ■quot;Tinbsp;r^ jjfe -J.

/yy 0/

rnbsp;\nbsp;r M

T w E R PEN

C

i^lcolaas o

^.ijpc7f/ e i'7/dt; il

, LAND V WAAS

Onbsp;T - ^

Ijokeren

B

.M B

Sj/Prtu^eu

.LitKTN-:nbsp;'uii in-^«;..

i-f

ft-.

5 ,mgt;t( -f

-

-.Vf

fr

TT--

^ è' tl \ 'Vw^^^

I I \

........1

'W,

370

TitPiihoiiUf

a !/

A^serwde.^nbsp;mn

^nbsp;, - Ilamme^ - L linom 1nbsp;y

, S/TV'nbsp;vi {SsjMc-clielcnnbsp;I

lt;Ajri bach t/m^^mv

RojhsNédaerè
iüi ixlen^i}

Leuy^^'Om-mn^^

, , ...... .

OyjlrVIXj^ '

•T Ai' ■ ■ quot;'

lt;' \ tnbsp;fnbsp;...../nbsp;fy

.jNquot; /O R D Vnbsp;/ - ' ^nbsp;it

ftClxf

f ® ( ■ c

üoaui

.l/fx/n,
ï

Dnuiuu

yUinh^^ii

C A L

Myhimm-:-'^

={ afjiifncs^^

ZWITSER LAN D
BELGIË EN LUXEMBUIRG .

Schiial 1:1-000.000

------------JL ------il---------y km

i^ Afnbsp;_i-------if ÖJf.

•nbsp;PJ^V^VrSKM i-an rtuvf dan 100.000 iiu^

s PJaatsennbsp;„ joo.ooonbsp;ho.ooo

O FlixaLsen öO ooonbsp;20.000

•nbsp;Plaat'iennbsp;„ nünder dunnbsp;20. OOO
tt^P^Vstïnifcn .

J)c 'hoofdsteden der kantons (Z^v:) m die dr^
prtnififien iB.) xifii onder-^itreept.
.t^^Kcuvfixic sneyiuv en 6lef,sc7ïe.ps.

________ ______________. I ______

Gi-onmótni J.B.'\V'o! l er.s.

(iroiijiLAenJB^Vblters.

SWT

GK-gt;!iiiijen ,rB.Wojters.

Gronhi^fm J.BWoltcrs.

A

fi»

fx -»Äö^ifiiä«;,

■•iH-4

#

k. .

Gaudos^

m

GTOiiincgt;en .1 BWbUors.

ms'm

s-t

G

ÄimoJiotri '

G U .1nbsp;E A

O

rgt;

Seyclnellen.

O

Cocaj

M r lt;f n e. ^^

iaiitfc/

.lAÜi^^dM'cyer Gromiióen.

-«r

r

'it
/

m

I •

.-« ^^ .T^-i .(v., ■

y V -'Â- '-k

■ ^ • ^

jsl;-

■ S: V' gt; s

s-'f,nbsp;;gt; .nbsp;.. - .... .

• , . . , . ■ ■ ■^.'.-'fi . -■ - ■

.nbsp;VC ■ - .--.....- ;nbsp;-■■..:-nbsp;,

«lt;••-^nbsp;-»jfSu'-nbsp;-i.^--•nbsp;•.'..Y^ ». ■nbsp;' .nbsp;^ -

. . .. t. .. »'t ^ : -

V...nbsp;.nbsp;■nbsp;...nbsp;Tinbsp;...nbsp;.nbsp;-, , ...V.quot;,nbsp;-V fquot; •nbsp;'iïnbsp;'inbsp;.

'H

«feîXw