|
Uiiguuuuge Voyagie, ■
HNntï
SCHIP BATAVIA
** tandidadigers in de Jaren i «Ï8 ei? '6 ° a(&
■■——nri| | ||im ,-,_.,___ ^««VlClï UwCtt
|
||||
|
Solt, 1
J O U R N A E L, !ï£3
Oftöb.
Cnöe
Hiftorifch verhael van de Ongeluo
kige Reyfe gedaen naer
O OST -INDIEN»
FRANC OIS V EL S A ER T van Antwerpen,
Koopman op het Schip Batavia Den z$. ö&o~
bef 16z 8. uyt Texel gezeylt. %tt oat ïren ^tct&metüttPktet Carpentiei-in ''$futrfobe£
%aet$i6z2. metb|jfcöc6eïietouc-fcï)epenuptöe#o(i-ÉnöKnbè= Douöentn't ©aöerlantgefeomentoag: cnöatöe25etomt-ï)eöberen fjaer ö?p gearrefteeröe «gcfiepen / berleöen 3aer met ben Comman* öeur Jan Karftenfz ban Emfaden (tipt SurattengDefiomen) ban't bes fïagö lipt Engeiandt ontflagenljaööen j fi.eeft fulcfté geen ölepne couragte/ enöe
gï)eiegentïjepOt tot nieutoe egmpagte gljegtieben: toert toeöer een ©loot ban elf Htftepen öertoaerts gefonben/ met toelcfte be fileer <©enerael Jacob specks meöe baren fouöe? op befe ^cfiepen Ijeeft tjem Degebén öe toel-öefocöte iBatljematt* cu« Johan Walbeeck, 50nbe eenperfoon curieu.3 enöe neerfhgft om öe natuet en* öe göelegentfteöen öer *©otferfcï)e ïanben naetito te onöerfoecften. 3£e üfeerett SSetotnt-fiebbereit ter Warner ban SBmfferöam / ttoee ^cfjepen enöe een Slacfjt &p tijtg gereetfjeöbenöe / fiebüen .(om geen tijt te berltefen) öe felbtge boo? naer «terel af-gBebaerötgïjt/ gjfjenaemt^ijnöealsibolgöt; Batavia, op'ttoefc&alg Commanöcur toass Frangois Peifaert ban SBnttoerpen: Dordrecht, totsèpper- ïioopman op fje&bènöe öen ^ptfcael Ifaac van Swaenfwijck ban Sepben ; enöe f)et f$atï)t AflTendelft, öaer afê «©nöer-noopman mebe boer Comelis Vlack ban Ém*
eröam: jgn Den zd. mttfott/ upt iCejcel tn 2fee geraecfct, ■— ï$aer repfe beebo&erenöe / enöe öoo? (ïo?m ofte anöere ongeïegentïjeöen ban öen anöecen geraecöt jpöe / ootn nf et fonberlmgbss ala" gemepne cour fiTen/ enöe ÖagelijcHfclje ^cDeep.ö-öingen boo?-ballenöe / niet toaerötgft om tn't ltc!)t gtje* bjacftt en öoo? öen ö?uc& gemeen gemaeent te toeröen / bermttg öen ilef^rfulc*: öoo? be beelbouötge geb?ucfete repfen teberö?iettgfi balt,- foo fullen top niet ban bat geöencRtoaeröigD i$ foo? öen öagl) b?engen. 1629, ï?et &cl)ip Batavia ficg alleen bebtnöenöe / enöe paer ttjöt opöe renfe öoo?ge*---------
b?acïjtljebüenöetotöen4-3Iunö i629«3Önöeöenttóeeöenpnc):teröagö/ meöe
genomen op öe öoogte ban 28. m eenöeröe groet ^upöer ö?eete/ ontrent 9.mijfen tl 1 ban't
|
|||
|
ban't 3tipt-ïant/ fo betfrfelen fp op öe penculeureöjoögöten Abrioihos,miöei# 6^
0<th|ürt«tt be ^eberlanberg genoemt Fredrick Houtmans «lippen, ©en Commanbeur Fran-
Üiiifl^/ sois Pelfaert in fön fcope fiecMijcli leggenbe / 3ijnöe bolle fBane-fcfitjn enöe goet
a« om t» toeöer/ ttoee uren boo? öen öagn/ enöe bes ^cötppers toactjt/foo boelbe ï)p met
roiu ses een ïjant/'t^cïjip ftf)?icBelöcft betoegenbe/öet Koet ftooten/enöefpn baert öate*
aft«'» Irjcfom tegensf öe slippen ftupten/fo öatfjp hoopman upt fijn nope biel; toaer op
fip tetfïont naer boben loopenöe / alle öe seplen in top bebonöt / rourjs $. <©. ten
jpoo?öen/ met eenen ^.3Be(ien toint ben gantfcljen nacftt getoeeft 5ijnbe: fiebon*
ben Daet alg-öoen met 't^Stljip mibben in een bitaen fcftupm leggöen/öotö met
toephigï) berninge / bat toel ïjaeft betanöecbe / becmits fp &o?tiS öe Ztt rontom
feetl)attopl)aecï)oo?öenaenb?eïien ; baer op ben Commanbeur ben^cftippec
ïiefttgft toefpjacn / 0em te laffe leggenbe / bat fp boo? fijne becmeteneonacb>
faemöept bug om ben fjalsS geraecftten -, baec fjp op anttooo?öe fulcjc fijn berfüpm
niet te toefen / alfoo flp niet geflapen / maec toel getoaecfet enbe boo? tipt op alles
atïjt genomen fiab; toant 'tfcftupm ban berbe boo? tipt fienöe/fo bjaegfiöe pp te*
gbeng Hansbe 25offcöietet (tikmeöe be toacötSaö) toatmacï) batMt 3gni" öie
tot anttooo?t gaf fultjc 't blicfteren ban be jBaen te toefen/baetr fu te b?eöen 3flnbe
ftaer opberlieten ■, ©en Commanbeur b?aegï)be toij&erss / toat taet nu/ en toaer
mtxmt meent gfip öat top 3H« * öa* is? <©obt mm fepbeöen gcftipper / bit iss
een
|
|||
|
Van 't Schip Batavia. 3
<ertonïjefienDeD?ooö5te/öte een groot fiucfeüanlant moet lesflett/ttftmeew Dat t $ 2&
to»i op eenfteettfttten/ enmiflcbien tsê'tlaeghtoatec/ laet ons een ancfterachter . upt bjengen/mogd^fcfullen top't Daer noch toelaftoinDen. «©enCommanDeur, ■ tónDers bjagenDe toat Diepte fv öaer mochten hebben/ fireegh tot anttooojt fulgt Junus* niet te toeten; DiejS hp het looöt halen liet l en bebonbt aen 'tachtet-fchip maec i7.enDe iS.bocten teaters te toefen/Doch aen'tbooj-fchtpbeel mtnDet; DeS naet De ^chippers feggcn ban gheboelen bleben / op een onbehenDe Djoogbte in Zee geraecht tC5ijn / fulchSDatrefolbeerDen'tgefchuttotltchtingheobecboo?btte toer pen / enDe De boot met De gehupt in Zee te fetten / op hope ban toeDer blot te toerDen -, onDertoijlen om 'tjjchip geDiept hebbenDe / bebonDen ontrent een pijl- f choöt acïrer upt 7.baDemen toaters/ Doch boo? heel ü?oogh/ fo Dat fp een tocrp- ancïter baerbigh maecftten / om 'tfelbigfje achter upt te brenghen. «©nDertovj* len begon 'tmet regen-bupen feer Dart te toaepen/ fultr Dat De 25oot met een fto?* rir.ge toaters ban boo?t gefmeten tatert/ Dies hP toegh-D?eef/ foo Dat fp ghenoot* faecht toaren l^er^chuptDertoaerts te fenDen / om haerte helpen op-roepen/ Dan eer fp toeDer aen boon quanten toas 'tDagh getoo?Den; haer alfban rontfom «vbe «lippen enDe D?oogtjten bonDen / Daer het ,gchipDoo2 't fchielijcu ballen ban't toater (bermits met ijoogij tp Daer op geraecht toaren) feer begon te ftoo* ten/ enDe te bjanDen/Dat fp Daer ntet langer op gaen ofte itaen «onDen; foo refoU Deerben haer groote maft ober boojt te halen / berhopenDebanDehlepnetn't fiooten foo bed pecijchels nieten hebben; fulcfts Dan tn't toeren geftelt 3hnDe/be* bonDen haer feer beD2ogen / Dooj Dien fphem ban boo?t niet Konbenguijttoo?* Den/ foo Dat hp öaer feer binDerltjch toas / om toegljenS De groote baminghe/ De 25oot aen boo?t te leggen: bonDen Daer ontrent geen 3£anDtbe-oogen / Datnaec giflïnge met hoogh toater niet onDcr en bloepDe / ais alleen een €planDt ontrent D?n molen ban't iSchip gelegen ■, Dies Den Schipper naer ttoee hlëpne <£planDe* hens (ofte huppen) gefonDen toicrDt / niet berre ban't g>thip / om te beftchtigen of men Daer De Jifêenfchen enDeeenighgoetfouDehonnenberghen ■, Dietenne* gften uren toeber Scheep homenDe / rappojtcerDe Die ooghfclnjnelijch toel niet cnDer te bloeDen / maer Datfe toegens' De rot3en enDe Wippen moepelijcben enDe periculeus toaren aen te Doen/bermits men aen D'eene 3hbeomDe Djooghten met De fchupt niet toel honDe te lanDe bomen / enDe aen D'anDer 3tjDe etteiijth baDem toaters bebonDen toierDen ■, $iet-te min toiert goet gebonben/fo toegens het ge* feïpep enDe hermen Der bjoutoen/ Kranchen enöe hinberen/ais ftaphertf gh'ept ee* ntger armhertige menfcjjen/ 'tbolch Daer eerft aen lant te (tellen; om onDertoijlen /wr«i fct 'tgeltenDefcotfeiöcfc(ïegoeberenbobentehrijgen : DaerDep?incipaelfïe<£»bee* *ol(*u hebenhaer upterfïe beft toe DcDen ■, Dan De ftraffe Des peeren fcheenhaer ober 'tmm' ïjooft te hangen / toant tegens alle neerfttghept enDe Deboir Die aengetoem toier* Den om het feftip in lp ober te Doen nellen / bebiel net D002 De oneffene (teple filtp^ pen Daer het op fat/recht contrarie/'ttoefeft beroojfaechteDat het bolch feer lanch* faem upt 'tfchip geracchte: ooth toas fjet fcfjtp ten tien uren al gebo:Hen/fo Dat fp genootfaecht toaren met aller blijt toat b?oot upt De b200t-hamer boben te ferü* gen ■, alfoofe om aen lant toater tebehomen hope genoegh haDDen; Doch allejS/ ja ï|emel enDe aerDe fcljeen haer tegen? te toefen / bermits haer pber Dooj Den goD* loofen ongebonDen hoop / foo ban ^golDaten als 25ootfgcfellen gheftut enDe belet toiert/ om Datf' upt't rupm toegens Den Dzanch niet te houDen toaren / foo Datfe tot pets te bergen niet honDen geraften / enDe het geheele rupm D?tf tigft tatert/ fuic&si Dot ter nautoer noot noch anDeröalf legger / Die boben op 't ^cgip cereet 28 3 lagen
|
||||
|
4 OngeluckigeVoyagie
Ï62 o. lagen metCmmerg enbeKittenbulben-, foo bat bienbagft baer mebeberiiep/
____ fiebbenbe maer b?p tocfjten met ©olcft aen 2tanbt gebaen / met toelcften ftonbert
._;,«. tacljentigb hielen / ttointigö baten bjoot enöe eenige tonnefteng toater gebergfjt
inius' totecöen. ^en ^tïnpper eenigb bolcfty met een "giutoeel-ftafjen aen lanbt gebjacbt ijeïj-
Senbe/ enbénaer&onnenonberganabmet be\*èloep toebet aen boon gbeftomeit 3ijnbe; becftlaerbe tegeng ben Commanbeur bet niet te ftelpett; bat fp toater enbe b?oot te lanbe bergben / bermitö 't fonber o?b?e berflonben totert / pcber fijn be* feomfïe bjimftenbe •, en bat ftin berbieben geen ftracbt notbte btoancft bp biatftt/ 'ten 3p ï)p baeranbere oabie in fieïbe: baer op ben Commanbeur/ batelijcften in be ^cljupt göeballen enbe naer lanbt gebaren i$s / (om Wegens' be jnenigbtc ber menfcben en fcöaerf ftept ban't tester/ \ytx ramfoen teftellen ■, alfo baer geen ap* parentietoas/omboojcefltmeertebeftomen ; fo bat genootfaecftt toaren/ 'tfcl* toige tot lnf£ onberbout foo langbe te (treeften als" 't mogöelijcft ftonbe jijn /) met meeninge ban batebjcft toeber naer boon te fieeren; om toolgftensSrefofutie/ met be naefte totbt bet geit te lanbe te bjengften ; ban ïp toas nautoeujcfts ban boo2t gfiefïeften / of Ijet begon feer bart te toaepett/ foo bat iietbuptenmenfclieuïcfte macfit toag toebet t'&cfteep te bomen / ra fiabben quact genoegft bat fp te Éant m«amen/3jjnbe in groot pcrijcftel ban be ^ee befïolpt/ofte toecb gcb?eben<f toer* ben/ fulcftöbattegengtoüTebien nacftt te lanbe Wijben moften» <©en 5.bito/ boojbagb fetten fp een partp bolcftsï met eenigb ö?oot enbetoater ©« in op bet grootfte Cplant / foo bat baer in ttoee partpen tot bccjuamer gelegentljept mm Mtu geftbepbcn ftebben. <©en Commanbeur met be &loep/ enbe ben ^tliipper met öwit toert, jjg %qm toeber naer 't &tbip barenbe/fö quam be jêloep met beel arbept/moep* ten enbelangb roepen eetft bes* mibbaegftö baer ontrent / toelcft gelucft W bant 25cot niet en genoten / bermitjS fp bet toegeng ben bollen 3ec niet ftonben op roe* pen / beel min met iaberen be3eplen / en bat boo? geb?ecb ban f toaerben / foo bat genoot faecbt toaren toeber naer 't <£plant te beer en. 3!>e^loep met ben Commanbeur ontrent 'tfcfitp 3tjnbe/fó ftonben toegenjS be
fearnirige niet aen boon fieraften / toatmoeptencnbepericulenfpoocftaentoen* ben/ baant be ftojtingeh liepen ober be Compagnie bene/foo bat langen tijt baer* om blebcn bengelen / op bope ban eenige gelegcntljept baer toe toaer tenemen;. bocft alles" te bcrgeefs 3tjnbe/ foo toaffer ten laetfêen een (€immer-man ban 2Cm* tterbam/ Jan Egbertfo gftenaemt/ biebemberflouteuptbet,gcïjtpboo2bebar* mngeenbeft02tnigeaenbe,&loepteftoemmen j met bebe bat men ben <©nber* ftoopman jeronymus Comeiifz, met nocb febentigl) mannen t'^tbeep 5ijnbe / te fiulpe foube bomen / om gebergbt te toerben / alfoo op 't jêtfttp geen infberginge meer babben / toaer upt men toel afnemen ftan/ boe fp ten bepbe 3öbe te geraoebe toaren/ beneenenomteftelpen/ enbebeanberenomgeftolpenteto02öen; baec ban geen mibbel toe 3jjnbe/foo berfotftt ben Commanbeur ötjf of feg plancfté oft beien upt bet 2§cbip teftebiben/ foo 't boenltjcft toaer bat bietiber boo?t fouben ge* (meten toerben/ op bat fpbiefouöenbifTcöen/ om f toaerben tot bejBoot baer bnn te maften ,• boo?ts$ bat fp een blot ofte ttoee fóubetoe-retfiten / om in tütbatt noot baer lijf baer mebe te beroen;notb bat bp Commanbeur niet naer laten fou* be/ ter eerder gelegembeptmet be ^loep en be 25oot f^Scljeep te bomen/ om fiet nelt te balen / enbe't feibigein berfeftermgeaen lant te bjengen : met befe boot*1 ftbappen is$ ben boo?f3 (€immer-man Jan Egbertfz toeber na 't ^cljip gef toom* men/ baer bebouben aen boon bomenbe/ fo toierpoi fp bawJötë («gplancftê obee öeoit/,
|
||||
|
Van't Schip Batavia. f ^
lioo?t/Weïjpbiebmiöc^laepgebtfcöttolecöen/toaecmebefprt«tï)ectcn-Iéet/m i 61$
tot haer aller groot leet toefen/ toeber naer 't of plant feeeren moflen; te lanbe ge* ~------
feomen 3önbe / bonben ben (€immer-man bcfig met een ftoaert te maften ban een> iuï
Uiten ban een ftenge/bte baer aen lant toais nomen bïijben; bes naermibbags fee*J gon 't tipt ben $. toeften feer Dart te toaepen enbe te fto?men/fulcr bat Ijet g>tW alfboen fo ban be baren beboetten toiert / bat mcn'tbicftmaeis niet ften «onöen/ en meer als toonberfcheen/bat het noch aen ben anberen bleef. 35ie aen het lant ober-reftenbe op ben abont haer berfch-toatet batfe tn felepne baet jens behoiiben te lanbe gebergt ftabbcn/bebonbé fulcf op het ftlepnfte «Êplant baer fe met 't 25oot en be gehupt beettigh menfeben fleren toacen tathentigh bannen toaterS / enbe op het grootfleaMantboo?bonberttacbentigft3ielen noch beel minber; 3£ef= ïjalben toas 't een bang ften / enbe 't gemeen bolcfe begon te murmureren / toaer * omfe op be €pianben ofte baer ontrent geen berfch toatcr gingen foecfeen/alfoofe fonber 'tfeibige albaer niet lange blijben feonben/ fonber gefamentljjcfe feer beer * fyclt ban bo:fi om ben hals te nomen ■, ben Schipper batben Commanbeur aen- geöient hebbenbe/ enbe batmen fonber tot fulcr te refolberen/ het bolcfe toel haeft fouben ften mutineren; oocfe batfe toel met be 55oot fouben boo?gaen / foo bon 't ccIjter noch niet ingetoilligt toecben / en toiert bp ben Commanbeur boojgeflelt/ men foube be uptftomfle ban't toeer enbe ^§cï)ip upt-toachten / toant men 't boos <5obt/be ©etotnt-hebberen en be % <#berighepbt op Batavia niet fouben nonnen beranttooo?ben/fo eenfcöoon bolcn enbe bes Compagnies rpcfee mibbelen licht* fcaerbelijcft/fonber tot bergen meer naerftigftept boenbe/te berlaten ■> baer feer te* rjen gep?otefleert toiert / enbe bp be genen bie toilligh toaren om aen be Clanben nfte bet bafle 3upber lant toatcr te gaen foecfeen/ beloften gebaen/ aen toat lant fp fouben bomen berfch-toater te binbé/ bat toeber fouben feecren/om het bolcn met fo beel tochten teaters te berfien/ais bebonben foubetoerben noobig te 3ijn: boeft epnbehjcft alles toel obectoogen enbe gebebateert / oocn in ftebencfeen genomen 3ijnbe/gecn hope te toefen ban eenig toater upt het ,&cftip meer te benomen -, 'ten toare 'tfelbige aen flucfeen (liet / en bat foo be leggers na 't lant quamen bnjben/ enbe gebifï toierben/ofte batter bageljjcr grooten regen ban ben hemel biei/toaec mebe beel toater feonben bergaren om haer foo te laben/enbe onber houbenj boeïj bit alles onfefeer / enbe bat baer geen bafle flaet op feonbe gemaecfet toerben / foo tS ben Commanbeur epnbelijcfte naer beel bibbens betoogen / enbe gerefolbeert (gelücft hier naer toijbersfep be refolutie te ften is) batfe met be boot naer be €p* lanben ofte 't bafte lant fouben baren/om toater te foecfeen op batfe niet ban bo?ft enberfmathten: bothftilcrnietbinbenbe/ bat ais-ban op «aBobtsgenabe baer repfe bo?bec naer Batavia fouben berbo?beren/om ben l|eer <0enerael hare b?oe* btge nopt geftoojbc ongeiutft tebertoittigen / enbe met eene hulpe tot berioffmge Uan't reflerenbe bolcfe te berfoetften. jfêaer al-b02en berfocht ben Commanbeuc aen ben Schipper / bat hp eenigö bolcfe ojbonneren foube/ om nebens hem met be gehupt aen feet anber <èplanbefeen te baren/om haer albaer be boojgaenbe re* folutie befeent te maften ■, bat hem afgerabe toiert/fo om batfe b?eefben batfp ben Commanbeur baer fouben houben / enbe bat \)et hem feer outoen foube; ais bat memantban bemaets feer genegen toas met hem te baren : both hu bolftarbe in fijn boo?nemen/ bp b?engenbe/foo hem niet toegeftaen toiert naer 't anber €p* lanbefecn te baren/om met ijet bolcfe ban haer opfet te fp?efien/bat niet foube gé* fint 3tjn upt te baren/om bers toater boo2 be menigte te gaen foecfeen; gefint ;ijn* be met Daec albaer bp bes Compagnies iSchip enbe goeberen / met eeren te fier* 4 28 4 ben; |
||||
|
J
|
||||
|
é Ongetuckigc Voyagie
|
|||||
|
ben; foo bat Bet tjem epnbelijtft ingetoitugt totert tbteg fin ben ^oogïj-bootfmaw
met fcg mannen tot fijn bebotie beguam/ en baerbiglj tóaren/ bem met be fcftupt aen 't «ÊPlant te bjengen/ boet) onber befpweft/fo fjp baer baftgeflotiben toiert/bat loetmogen fotibe met be&tftupt ban lant te (tenen enbe boo? te gaen. <3jn befet boegen ban t'famen berb?agen jjjnbe/ foo jtjnfe bertoaertö getrochen/ben €om* manbeur een baet jen toaterg/ boo? bte op 't anbere «Uplanbefeen toaren/ mebe ne* menbe; boctj onber mant feomenbe toepgerbe ben ï|oógft-bootfman/ met fijn bp- ïjebbenbe maetg te lanben/ feggenbefp fullen u enbe on# jjouben/ ten begeren niet naerber te bomen/ tjebt gftp toat te feggen/ moget öaer ban berre toe-roepen/ ton 3ijn ban bier meeninge niet / om ons om utoent toïlle in perijcfeel te (tellen, ©en Commanbeur toegenö befen ontfangen öoon berftoojt jtjnbe/meenbe ober boo?t te fpztngen / enbe fjem te toater te begeben/ om aen lant te f toemmen/ ban totert banben ^oogli-bootfman terugge getror ften / enbe bafi nefioiiben/ fijn bolcfe ge* biebenbe toeber te tugge te roepen / bat Ut op 't <£planb~efeen alle met groot bet* b2iet aenfagen/ ben Commanbeur in fijn goet boo:nemen belet 3tjnbe/ foo bat t>p Ctobt öefaïte bebelen moft / enbe betf abontjï tegensS bantö toeber feeeren. ©en Commanbeur ïjem met be fijnen in befe baoebige ftaet bebinbenbe / fieeft
epnbelijtft boo?genomen / 'tberftl) toater op be Cplanben te foecfeen in't toercfe te ftellen; tot bien epnöe ben 6,%imü; be£ mojgeng met ben öagfi/op een Kabt ban een
|
|||||
|
Van 't Schip Batavia. f
m &afeï-öoecn fcïmjbenDe: 1629,
Als dat hy met die daer toe genoemde, met de Boot gingen, om op deomleggende ■ - - ■ ■
Eylandenofte het vafte zuydei-lant voor haeren de haren verfch waterfoecken; onder Tunjus> beloften van haer te fpoeden,efi foo haeft weder te komen als doenelijckfoude zijn. <©tt gefrtpift lepDe 8p onDcr een ban De bioot-tonnen/Diefp te lanDe lieten/en*
De gingf) met DefSoott^epï / D?p DagljenaenttoeebefonDere€pIanDenDoenDe 3tjnDe om berfcö toater te foecitcn / Datop'tgrootftemDeHiipltjenöaenDenltpsi9OTcn om pen / ban Den regen toel bonDen / Dan toa# ban De aenfpoelenDe Eee meelt beDo?; foxs uwttt ben enDe bjacït/ foo Dat {jet niet om Djinrï.cn/ enDe Daer mcDe niet feonDcn beijol*u mm* pentoerben. ;©en ?.Dito / bleben fp met De 2Soot aen 't groot «Bplant itil leggen/DoenDe 30n*
De De felbige met een planc&e op te boepen/ ber mitjS fp bemercnten Dat op De «êp* ïanDen geen berfcfj toater fouDen binDen/ alfoo reets beel jutten te bergeefis tot DienepnDegegraben IjaDben/ foo Dat genootfaeïftt fouDe 5ijn/'tbafte ZupD-lanbt aen te foccnen j Dat fp meteen on-opgeboepDe2Boot niet beftacn Do?#en / bjecfen* De De Zee niet te fulien honnen boutoen. (Cegenjö Den abont fagljcn fp De ^ioep ■ aen ïtomen roepen / Die fp ontrent öet^tljip gelaten ïjaDDen; Daer nebeng noci)
tïjien mannen in 3önDe/Giiüs Franfz^alf-toaecn/om berfcn toater tefoecftenbaer . meDe genomen ■, Dan fienDe Dat fulcr bergeeffcfien arbept toaö / enDe Dat Die ban De 25oot gefint toaren/naer 't bajïe Zupt-ianDt te baren/foo berfocfjten fp met De ^loep meDe naer 't felbige ober te mogen flenen / Dat öaer toegefïaen botert / foo om 9et gefeifeïjap / fiulpe in't toater te foecnen / atë om 't felbige bp ongelegene nept beter Doo? De barninge te benomen / bermitö fp niet gïjefint toaren met De ^tnupt toeDer bp Oet gefelfcljap naer De «ÈplanDen enbe öet tojacn te neeren. 3£en 8. Dito» ©e boot opgebcept enDe alles baerbigl) 3Önte/ om Des mo?gen$
ban Defe <£planben naer't bajle Sant te benenlen / foo fieeft Den «ffommanDeur fnn bp-öebbent bolcft Defe naerboïgcnDe te bbjen beraemDe refoliitie boo?ge!efen suromtie» Daer fp in aüe getonfenteert / enDe Die met eeDen bebeftigöt öebbcn. A Lfoo op alle de Eylanden ende klippen hier ontrent ons verongeluckt Schip Bata-
■** via geen verfch water te vinden is, om de geberghde menfehen daer mede te voe- den , ende in't leven te behouden. Soo heeft den Commandeur ernftelijck verfocht ende voorgedragen,dat men naer 't vafte Zuyt-Iant faude,ende behoorde te varen; om te fien of 't Godt geliefde , ende de genade verkenen wilde, dat aldaer verfch water te vinden ende te bekomen foude zijn, om het volck foo veel tochten toe te voeren, ende haer mede behulpigh te wefen, tot datfe giffinge maken konden, een geruymen tijt het leven daer by te konnen houden / op dat onderwijlen yemant geordonneert wiert, om naer Batavia gefonden te werden, om den Ed. Heer Generael ende fijnen Raden ons droevigh ongeluck bekent te maken , oock fpoedige byftant van hem te verfoecken:. twelcicwy ondergefchreven vrywilligh toegeftaen hebben, bemerekende dat ons den noot daer toe was dwingende • ende dat wy het anders voor Godt, ende onfe Hooge Overheden niet fouden konnen verantwoorden : des wy eendrachtigh goet gevonden ende gerefol veert hebben , ons uyterfte beft ende devoir te doen, om onfè arme mede- broeders in haer hoog-dringende noot te helpen ende by te ftaen. In kennifle der waer- heyt hebben wy dit met ons eygen hant onderteeckent, ende is by alle 't volck op deiV 8. Junij 1629. befworen. Was onderteeckent
Francais Ptlfaert. ^Adriacn Iacobfo.
KJats Gwritfc. Hans Jacobfo Bindsr.
28 5 lacok-
|
|||
|
y Ongeluckigc Voyagie
tè29* ltoé letnft Holoog. lan&etrtft.
" ' KlaeslanfoDor. KJau WiUtmfa Graeft.
Junius. cnde Micbiel Klatff^.
mecttvim Ito op fö«t tcpfe in ben naem beg peeren aen gebangen / enöe Zee gBeïtojen
na»: -t ba» fiebbenbe; foo Ijaööen fp beö mibbagbjs be Doogljte ban 28. graöen 13. minuten/
»e aaiii», fiojtö baer naec bet bafie atattöt in't geficljt befiomenöe / naer gifpmge ontrent 6.
mglen / J5oo?t ten toefïen ban §aec berongelucfit &tïpp leggenöe / bebbenbe een
3©efïen toinbt / enöe grom op 25.enbe 30. babem toaterg; bes* ïjct in ben abont
Dan *t Sant af toenben/ maer miööernacïjt baer fcoeöer naec toe loopenbe.
©en 9. bito / bes mojgenss toaren fp nocö ontrent ö?i> mijlen ban be ï©al / bc
toinbt met baat regen meefi JïoozDt ten 3©eflen ?önbe / giften bat etmacl $oo?bt ten ï©eften beïjouöen 4- aj. mplen bertiert te Rebben ; be 3©al ftrecftt tjter meefi 3&oo?t ten 3©eften/ cnbe Zupt ten «©oflen; bet i& flecjjt Wipacljtigï) £anbt/ fon* Der geboomte / ontrent foo öoogö als Douvren in Engeiant; gier fagen fp een in* - boctjt jen / alg mebe laegïj öupnigft =Eanöt; baer fp meenben aen te loopen / maet l Dicljt bp bomenöe/uebonöen't aen be 3©al feer te ftojten enbe te barnen/en be bep*
ningen feer Sart enbe boogTj fubijtelijcHcn op ben 3©al te loopen/foo batf Oet niet
toel nonben afleggen/ bermitss be teint ïjaer boe langer boe meer beiljief* «©emo.bito/ fiielben'tbatgantftlieetmaelafenbeaentoegbengöettïjarben
toint enbe ftojm / bie meer enbe meer f toaerber upt ben &.W. biel / üitg genoot*
faecfet toareri öe&loepbiefe mebe göenomen baböen te laten b?ijben / oocneen
partp ban ïjaer 62001/ enbe 'tgene in be toegb toas ober boojt te fmtjten/alfoo fp't
toater niet upt baïien nonben. «©«# nacfitg toaren in nocf) grooter noot ban fine*
&n V,"ten / toegcng ben barben toint enbe 'tftolle toater/ alfoo fp" t ban be 3©al niet bon?
«nie öcn ïkw ieggen/Dermitjs geen sepl te boeren toaavalg alleenlijcb op be Zee te blicRcn;
itojm. jtjabben bien nacfiteen getoelbigtje Habigen regen/ foo bat berïjopen/ 'tgebergöbe
boltn op be €planben bitmebe Rebben/ om ijaer Pan toater te berfien.
©en n.bito/ begon bet toat te fitllen/alfoo be toint 3©.Z.a©.liep/boe toenben
fp'tomben$oo?t ■, ban öe3ee liepeben grof enöe berbolgen. «©en 1 z.bito/bejs miööaegg Jjet toeber toat befaöigt enbe nlaer getoo?ben 3ijn*
De/ bebonben alföoen $olug ftoogteban 27.graöc; liepenöïtfot langs be toal ïje* nen/ 3jjnöe be toint Z.<&. boclj ïtonöen geen gelegentbept binben/ om met be boot te lanbe te bomen/ toegeng be gcoote bacninge/enbe bat be nufi fo ftepl af-liep of* . fe af genapt toas* / fonbct boo?- lant ofte eenige in-toijcben/ gelptH op anbere bu* , flcn gemeen ijs/ fo bat bit boo? 9aer een bo? berbloecïit lant fcgèen/ b^agenbe loof nocögrass. «©en 23.btto/ op ben mibbagg firegen be ïjoogteDan 25.grab^o.mim«ten/alf*
boen bebonben ïjaer feer om ben $oo?t gebieben/ enbe toaren om ben Doecb/baec öe toal meefl $.$.<©.enöe Z.Z.3©.firecftte / bit etmael meefï ^ooïben beïiou* öen -, *t3tant notb al root fteen afgebicfit/ fonöer boo2-lant/3jjnbe boo?gaensï batt eenec Doogljte / enbe toegBens*öefto?tingöeenbebat'ningöenietmogï)elicfietc lanben. «©en 14. bito / öejS mojgïjettjJ een labber fioelte; öotb op ben bagïj toiert fteel
(lil / ïjabben bejs mibbaglj.ö be ïjoogïjte ban 24- groöen 39oo?öen beljouben / met een boften toint; be firoom lepben baer notl) bagelijtfess tegenjs Baertoil feer om Den ,©oo jt/ toant met toepnigb sepïs bitïjt langbsf be toal liepen 5 naer ben mib* öaglj aen" lant rootfefienöe / roepben baer naer toe / op Dope ban gelegentfiept te toinben
|
||
|
Van 't Schip Batavia. $
&mbettomteïanben/feecberblijt3ynbe/gif^^ 162^
ren/ bat albacr ooclt betfcft toater fouöe te binöen 5tjn -, aen be taal l.smenbe/ foo_____,
toaö 't een fteele fteplefcftojre opgaenöe gront/ iteenig enbe ulippigft/baer ïjet ge* TUniu5
toelbig op aenbarnbe/ fo batfe geen mibbel fagen om te lanbc te geraften/ bes* feer bzoebigft toaceiv/b?eefenbe fonöer te lanben teeber te moeten bertrecbcn 1 €pnbe* fttn tt IaiIa Jijtfte feö mannen ftaer op 't f toemmen bertroutoenbe / 31 jn ober boojt gftefpjon* öc rooch o? gen/ bis met groote moepte enbe perijcfeel te lanbe geraecïnen/ blybenbe be ©oot S"*»» onbettoylen bupten be barntnge op 25. babem toaterë aen be bjegge gftefet. 3£e f toemmerö te lahoe gekomen 3tjnbe / focbten ben gamfcften bagft tot tegeng ben abont allehtftalben naer 't berfcft toater/ batfe ntet en bonben; baer mebc boenbe 3ijnbe foo bernamen bier menfcften / bte op Ijanben enbe boeten na yaer toe cjua* men ftruppen; ban be onfe ftaer onberfieng tipt een leegftte/op be ft oogte bicftt bp fiomenbe/ foofpjongenfpop/ met bollen loop beblucfttnemenbe/ batbieinbe 25oot 3«nbe / befcftepbelycfte aenfagcn; 3ünöe ftoarte toilbe menfcften / gantfcö- ®*P[mnii naeclit gaenbc/ja felber be mannelycne leben/alö bcefien onbebecut latenbe. 1™. ©ó* «Den bagft bp ftet bolcfe te lanbe / fonber taater te binben boo? geb?acftt 3ijnbe/ foo s«n nwue quanten fp tegcnö ben abont toeber aen boo?t f toemmen / alle te famen feer ge* guetit 3ö»be/ alfofe met be berningc feer tegenö be Slippen nefmeten toaren; beg gereetfeftap gemaeebt botert enbe bc bzegge gelicftt 5ijnbe / foeftten naer beter ge* legentftept/ ben gantfeften nacftt öe toal/bupten be üarninge/met ftlepn sevia lan* rjensbatenbe. <©en 15.-ötto/ be<? mojgeng ontrent een punct gefcomen 5ijnbe/ bebonben baer
een groot ïïecif af te firechen toel ontrent een mijl in 5ee / ma mebe (fofeftcen) een anber üecif langens be toal / foo batf' öaer befte beben om tufieften bepbe 0002 te foopen (alfoo 't ftfteenbat baer fteei fïtlenbe flecfit toater toass) boclj bonben gècn openinge/ ma tegêntf ben mibbagft bntfe een gat fagen/baer 'tniet en barnbe/ban ^toaspericulcusvfeer fteenigft enbe fomtytg geen ttoce boeten toaterg. <©efe toal Wtij een bupnig booj-lant/bari ontrent et mijl b jeet eermc aen 't ftooge lant quant; ffie lanbe genomen 3ijnbe/begonncn op 'tgemelbe boo?-lant putten te bclben/ban bonben niet ban 5ont toater; beö cenig boltft naer be ftoogte troeften/ baer fp bp groot gelucfi eenigc ftuultjm& in een ïtlip bonben/ fiaenbe bol foet toater/ bat ban ^LmiCa ben regen baer ingebalien toatf,- baer fp niet toepnig ftaren grooten bojft flolpten/ {^{3 toant niet meer en moeftté/en feftier ten epnbc gebomen toaren/ftebbenbe ftaer 5e* humu bert battft ^ebtp getoeeft toaren / bagelijcr fonber eenigc toijn of anbece biantlt met i.az.minfbenss toatens/moetenbeljelpeniOOCH bergaberbefp baer-en-boben noch tot p?obifie in boo?raet/ontrent be 8o.ftannentoatersvblijbenbe be gantfcljé nacfit baer leggen : ïjet febeen 'At baer toepnitfft nït0 te boïen ^toarten gctocefl toaren / alfoofe bacc becnen ban Crabben / enbe afcft ban bper bonben. ^«n 16. bito / bagft getoo:ben 3i>nbe; refolbeerben berber lanbetoaèrts* in tt
g^icn/ op ftope ban in't gebergte meer biergelijcne fiupltj'cns met berfeft toater te Töinben; ban ï)aer foecben toasJ te bergeefss/alfoobemcrcfiten bat in't gebergte in fóngen tntnietgeregaitftaö / ooentoaffetgeen apparenticban loopenttoater/ _ , ölfober aeftter 't felbige toeber fteel lïecftt lant toag/biagenbe boomen/loof notftte ,„i« iwt grasf/alsS alientftalben ftooge uateren-ftoopen ban aerbe op-getoojpen/ban berre pen «iSe" niet qualtjcbcSnbiacnfcfte tooningen gfteïijcftenbe: ooeft blogen baer ftilrtt een >nmiSte menigfttebanbliegen/bat uptmont/ oogenoftaengefieftt niet tetoeren toaren. »a"W*s«i iSagen fiier mebe acftt f toarte menftften / elclt een flucfe in be ftant ïjebbenbe / bie toel tot een mufqnet fcijoot toer wbp ïjcw auamen / ban fienbe be onfen naer ftaec t06
|
|||
|
ia Ongeluckige Voyagie
162 o.toefiomen/ feofenfietfiafen-pat/ foo Datfe tot geen fpjaecfe ofte ftfllïaen te Brij*
,_____gen toaren.
Tuninc iSienïK' Dan Dattet geen apparentte toao / ban meerber toater te befeomen/ foo
j umus. ^oujgeröen fp tegeno ben miODag te bertretften/ en t"3epl gaenöc liepen boo? een
giicob anoece openinge ban't boo:f5 üectf / toat floo2belijcfeec leggenbe; fiebbetibe al*
wmmcHfj baerbefioogteban22.grab.i7.minuté7banmèeningenaer Jacob Remmenfzjjjc-
mttxku bierteioopen;maeröetoint$.<0ofrloopenbe/fofeonöenfeoentoalnietftouben;
foo bat bef Dalben gfeenootfaecfet toaren terefolbcren (bermitOfcfioonoberbe
100. mijlen ban fiaer ,&tfitp enbe gelaten bolcfe berjeplt toaren / fonbec toatec te
binben / om fiaer baer mebe bpteftaen / banalfeenlijcfeetotonberfioubtban
fSttxtam Öaccfelben/ en bat nocfi óp een rahtfoen ban 2. mutf fteno beo öaegfio) fiaer be(ïe
iwec 23,na= te boen/om fiaer repfe in be name <ö3obe0/naer Batavia foo fpoeöeiijcfee te berbo?*
*'•»♦ beten / als* eenigfifinto foube mogelötfee 5ijn / om ben €. ï§eer <öoubemeur enbe
fijn ftaben / fiaer ongelucfe aen te bienen ■, met berfoecfeen ban fecouro / enbe foo
fpoebige fiulpe/ om 't gelaten bolcfe te bergen/aio eenigfintö foube bocnlijcfe 5ön.
©en i7.btto/ betogen lucfit/fo bat beo miböago geen fioogte beguamen/maet
met een $.3©.ten $oo?öen top-5eplo feoelte enbe Djoog toeDec/ beüoubcn $.<©.
ontrent 15. bertierenbe.
©en i8.Dito/alo noclj Deo miöbago geen fioogte gefiab/ban jijn bat etmael naec
giffinge met eenen W. &. ïfêeften komt 10. mijlen ge5eplt / ïjebbenbe touto nart toeber / met regen enbe tornt/bic op ben miöbag $.©.een toepnigfi ten $oo?ben Mep', Doen lepben fp fiet om ben 3©efi. i®it rou regenachtig toeber ben 19.bito/nocfi aen fioubcnbe/foo feonben toebet
geen fioogte befeomen/ ban giften met een $.3©. totnt ten toeften ongebaer feben molen $• 31. <©oft befiouben gejeplt te fiebben. ©en 20. Dito/ bebonben fiaer best mibbagfio op be fioogfite ban 19.graben 22.
minuten/ enbe bit etmael ontrent 22. mijlen 3£oo2b.befiouben bertiert te hebben/ 3Önbe be totnt 3©e(l Eupb-3©e#/met een flap top-5eplo feoelte/te met toao regen Daeronber. ©en 21 .Dito/ feonben bes? mtbbago toeer geen fioogfite fcfitet en/fiebbenbe naec
giffinge 3Soo?öen befiouben ontrent23.molen bertiert/ loopenbe De toint ban fiet %. 3©efïen tot fiet Zupt-€>often bebinberibe te met toat feoelte / Dan toeber fttlte. ©en 22,bito/ fiaDDenfe beo" mtDDagfiO be fioogte ban ié.graben/ io.mimuen/ Daerfe feer in bertoonbert toaren / niet feonnenbe feebentfecn fioe fp foo beel b?ecte getoonnen fiabDen ■, botfi 't fcfieen bat be flo?m fiaer getoelbig om ben &. geboert fjab; in bit etmael stjnfe ontrent 24. mijlen aUoojDen befiouben ge3eplt / De toint met ffappe top-jepljs feoelte meed ZupDt-#ofl £jnDe. ©en 23.Dito/ ftönDcn geen fioogte befeomen/ ïjebbenbe naer giffinge ié.mijlen
^.ten 3Be(ten befiouben ge5epit ,• ben toint bien bag ban fiet boften tot fiet 3Be* fleii fieen enbe toeber loopenbe/ 3önbe bariabel regenacfitig toeber/ met beel fltlte becmengfit / De toint Deo abonto met feoelte %. Z. <©. fcfiietenDe. <©en 24.Dito/toao fiet Djoogl) toeDer/met top-^eplo feoelte ttPt ben Z.<©ofi ten
Zupben/ fiebbenbe beo mtbbago De fioogte ban i i .graDen/ 3o.minuten/enDe Dat etmael $1. ten 3©e{len befiouben 25. mijlen bertiert. ©en 25.bito/fiaDDcn fp een Z.^oflen toint/met een D?oog ïotijtt enbe top-?epI0i
feoelte/ fiaerbeo mibbagfiOopbefioogfiteban n.graöen/3o.mtmttenbebinben* be/ en 31. mijlen $oo?t ten 3©eften ge3eplt 3önöe/ foo fagen Dien Dagfi beel (leen- fecoossDjijben. ©en
|
||
|
Van 't Schip B atavia, ii
©en 26. op bato genomen 3ijnbe op be fiooggte ban 9. graben / 5 6. minuten/1 6 i 9.
Jjabben met een §Eupt-<#often toint b?oogg toeber/enbe 3»jn bit etmael $.ten 3©. —_ begouben ontrent 24. mijlen ge3eplt. Tunius . ©en 27» bito / ben toinbt ^upbt-<©oft / top-3eptë fioelte / enbe regenatïj*J
tigfttoeber/ foo bat geen googgteftonbenbeftomen ■ naer ben mibbaggfaggen ^iclI m fp net ïanbt ban Tava naer giffinge ban op 8. graben leggen / notg 4« a 5* nn> sant tuit lenban be toal jijnbe / be# fpöaer cours 3©e(i5Soo?t-a©efllangl)en.öbeö3alSiaba, Ijeenfettentotteggengbenabont / batfpeengoecfiboo?uptfaggen / baereen «Êplanbeften bol ggeboomte ban aflagfi / inbenboncfterboo?bpbeboo?ftg?e* ben goecfi genen 3eplenbe / baer eenïïecifbanafiïrecKtebe / enbe bebonben acgter'tfelbeeen grooten in-botljt / baer 3$oo?bt $oo?bt-ï©eft in3eplenbe/ toierpen 't aen be b?egge op 8. babem toatee.s / garbe gront / baer ben gantfcgen nacgtbleben leggen, lt ©en 28. bess mojggenjï be b?egge gelttgt gebbenbe / roepben naer 't lanbt om
berfcgtoatertefoecfien/ alfoo toegen geleben bojftfeer af gcmartelt toaren ; te ïanbe fiomenbe / bebonben fp tot gaer grooter gelutït een af-ioopent toaterfien/ (<©obtboo? fgne genaben niet gljenoeglj fionnenbe banenen) baer fp gare groote busS ïange gelebene bojft-noobtblufleben / engaeebaetjenjsmettoaterggebult Ijebbenbe gingen op ben mibbagg toeber t'jepl/om gare repfe naer Batavia te ber- bo?beren. . r ©en 29.bito/besS mibbernacgtss in't ttoeebe quartter fagen fp een €plant boo?
upt/ bat aen fner-boojt lieten legggen/ met ben baglj toaren fp nebens be 3©efte* lijcfitfe in-bocgt x ban baer moet men 3©- $oo?t-a©eft aengaen / al-goe-toel bat men be toal boo? be bocfit berlied •, toant eermen aen be Trouwens aBulanben fto* men ontmoetmén 't lanbt toeber. <®p ben mibbagg bebonben gaer op be booggte ban 6, graben 48. minuten; enbe bit etmael ontrent 3 o* mijlen/ meefi m$.3©. Èepouben ge3eplt: ontrent galf acgter-mibbag 3eplben fp tuffcljcti be ttoee Trou- wens<!2planbenbeur/tlaenbeop'ttoe(lelöcfi|iebeel€lappeS/ofteCoco!S-boomen; besS abontss toaren fpnocl) een mijl ban be^upt-ftoecfi ban Java, enbeb?pgla* fen in be ttoeebe toacgt begonnen fp D*t nauto / tuffegen Java enbe be Princen <&& ïanbentenaften. ©en 3 o. bito / bes morgens ontrent be boo?noembe Princen <£planben 3ijnbe/
foo bertierben fp toegenss fiilte bien bagft niet meer als ttoee mijlen / boeg tegeng benabontbegon'tupt'tlanttoattefioelen. ... ©eneerden%\\\i\\$l beSmo?gett0toag't fltl toeber/ foobatbegmibbaegftö Jullus'
ïtocg toel b?p mijlen ban't €Planbt D wars-inde-wegh toaren / bebbenbe bariable toiriben / i)k tegenss ben abónt upt ben |5oo?t-3©e|ten toat begonnen te toaepen/ toacr mebe fp boo? bp 't boo?f3 d wars-inde-wegs €plant geraecfiten x bes abontsi toiert'ttoeber geel tfil / foo batfe ben gantfcgen nacgt roepenmoften. ©en2. bito / bes mojgften.ö aen 't €plant (Toppers hoetjen genaemt) bomen*
be / foo mofien fp toeggens be jtilte tot elf uren op be b?eggen bigben legggen / be gEee-toint bertoacötenbe/bocg firegen baer toepnigD fioelte mebe,- foo batfe bien gantfegenbagfi toeber roepen mollen / ftebbenbebeöabonbtömaer ttoee mijlen getoonnen. ?3n't onbergaen ber ^onne fagen fp(ontrent liet <£plant Dwars-inde- wesh) een 5epl atbter upt/liepen be^galben onber be toal/be b?eg inbe gront toer* *,-„,,«. penbe/ om'tfelbe in te toacgten. w! ©en 3 ♦ bito / be$ mo?gfienjS boo? bagfi be b2egge gelicfit 3ijnbe / liepen naer 't
feoojnoembesepltoe/ om ban't felbigefcDipceniglj gftetoeer teberfoecfien / om gaer
|
|||
|
ï 6 2 g, Sjaettcöeftïjetmett; iïïsttoetenöeoffei*b?«öeofteco?loöl)tuffcgênteê^Êöêrïau>j
. ■ "-" ; bergenbeJavanentoasS; banUtfytttbpuomenbefagenö?p^tfjepen/3ijnbeBet T ... nae^e't^acQtSardam • batbenCommanbetir Francs Peifaert aen boö?tboer/ j u.m,s. jj£C{j;acnöe Upt ögn^copj^an ban Dommelen,bat't gtOOtfie &lï)ip Fredrick Hen-
drick genaemt toag / baecben ï$eet Raemburgh, föaebt ban Indien op toag / baec
Öp bateltitBennaer toe boer -, enbet',§tBeep. nomenbe/ Bern met bjoef Bepbt bes$ Bertcn ïjaecfcjoebtgö ongebal berBaelöe; bieBem bed bzientfcBap betoeeg/enbe geraben bont/ bat |)p bp Bern ^cBeep bïtjben/enbe naer Batavia baten fóube: <©e enbere ^cfiepen toaren Brouwers-haven enbe Wefop, baetbcnCommanbeur Grijp op toa# / 3ijnbe in Compagnie ban ben % Pieter van den Bioeck te famen upt Suratcen gejeplt; bocB in Eee ban öen anfcecen gefcfiepben. <©en 4.ï>ïto/ i& 't^tpp Bommei,<«pt Suratten Bomenbe/mebebp Baec gïjeSo-
men/feggenbe nocïj eentge <§»cBepen büpten be fitaet in 3ee gefïen te Ijeb&en; fon* bette toeten of Bet €ngelfcBen ofte $ebetïanbetg toaren. 3&en s.bito/bej* abontjs atribeetbenfp met boncftesüoo? Batavia op be Seebe/
niet toetenbe Boe fp genoegfaem <©ob be ü|eere boo? fijn genabe Danken fouben. Si1004" TY^0 "©nber-üoopman jeronymus Comelifz apotefterban 8|aerïem met notfj •^eentgebanbefijnen/al^DavidZeevanckJIffiftent/GiiibertvanWelderenjCoen-
raet van Huyflèn enbe anbere tomplifen/ Babben boo2-genomen Bet ftï)ip(fo 't niet
betongelucnt ïjab enbe gebleben toag) af te loopen. <©efe <©nbet-«oopman met «enig bolcB / toaren nocB 10. bagen/ naet bat 't .ScBtp berongelucfcttoag/ op Bet to?ac«/tot bet tobt bat Bet meefl aen ftucften geflagen toajs/geen taet toetenbe om telanbe te nomen •, Bern baetnaet nocB ttoee bagen in be 2Soeg-fp?iet£maft bet* genbe; bocB op een toangban befelbige ©oegB-fpatet Bemfeegeben öebbenbe/ ijs foo epnbelöca met be felbige te lanbe nomen b?jjben■, met Bern te getijen aen no* menbe een legget betftlj toatet / een legger toon enbeeen legget a5ön. Weybbe Hays onbertoijlen met een partt» bolcnss naec een lanc& €plant gefbn*
ben 3önbe om berfcB toatet te foecBen/Beeft 't felbiglje naer ttoümglj bagen foec* Bengs gebonben. «©en ©nbei'-noopman jeronymus Corneiifz nu ontrent een maentsiaer't bU>
ben ban't ^cïjip op"t €planbt getoeefl 3ijnbe/ enbe fienöe liet ^cljtp aen fiucnen ïcggen / fijn boo^nemen ban't felbige te öbertoelöiseit / bast öoo j gefooften 3911* be; bebacïjt boo? ïtem niet bmt te 3ön (alfoo nu in abfentte ban ben Comman* beut opper jte toass)al_ö alle Bet boitfe tot opbeertigö mannen te betmoojben / en* be ban met fijn obetgebïebene ftïjelmen/ öet aenfeomenbe ^acf)t(tot öaerber bet* loffingebanBatavia bertoaertg göefonben) af te loopen -, enöe met 'tfeïbigöe op b?pbupt te gaen / ofte tot Duynkercken, oftein Spanjen ergens in te loopen. <$p bitfön boo?nemen ban bagelijcKg tocieggenbe; ïjeeftïip ïjcm baet toe tot
raetg-lupben enbe mebe-öulpet^ befe naetbolgenbe ïïabantoen upt-betBo?en t David van Zeevanck5Gijfbert van Welderen,Coenraet vanHuyfTen,Comelis Pieterfz
ban ©ptreent/jan Hendrickfz ban 55?emen/Rutgert Fredrickfz ban doeningen/
Hat)sjacobMeviwerckban53afel/ enbe anbete meer: «©oenbeönerbaertoebit naetbolgenbe fï6?tft onber-tepcöenen. WY onderfz Perfoonen , om alle mifvertrouw«n die onder ons is ofte komen moch-
te wegh te nemen, verbinden by defe malkanderen op onfer ziel en faligheyt, endc den grootften.eedt,van dat God ons foo waerachtelijck moet helpen,den anderen in al-' les getrouw te-wcfen, en broederlij cke liefde toedragen; dat wy ondcr-geteeckendc ' - den
|
|||
|
Van t Schip Batavia.
|
|||||
|
den anderen oock 'in't' minften aen lijf ofte goederen fullen befchadigen,voor den vrede
eerft malkanderen mondelijckop-gefeyt te hebben ; in kenniffe van wekken defen op den 12. Juüj 1629. op't Eylant Bataviaes Kerck-hof geteeckent. Wey bbe Hays met be forten om berfeïj toater te foecften/onbcrtoijïen notD upt-
öïjjbenbe/ enbe (foo bobctï beröaelt i$) bat naer ttamttgï) bagen foccltenö gebote ben öeöbenbe / maecfete tot teec&en ban't felbige b?p bpeten ,• bocïj öemertïienbc bat op fïjn fepn geen acïjnnglj genomen totert / alfoo btcn baglj tot ïjet moo?ben befïeet tatert -, bat oocneenige tipt ben moo?t ontnomen / metljotitebtottentot ïjem gebïucïjt Quanten / bicfuïCHefcfeicrjelöcHebjoebjgljetöömgïjebaacIjteni foo öeeft Jjp mi 45. Jfêannen tiert n sürïbe / öcfïoten ï)em met be ftjnen te öefcöec^ men,- enbe foo fpöem quanten te bebecïjtcn/ tegentoeertebieben; ma&enbetot bten epnbe getoeer ban ïjoepen enbe fpijcfierjS / bte fp aen Hocften fconben. Iget bolrft op berttg mannen en bier jongens nu meeft becmooit mijt aen ftant
gegoïpen 3önbej foo bonben loeft fcöefmen goetmetttoeeplat-ge&combefïoe* pennaer 't googe €plant te trecnen/om Weybbe Hays met be ftjnen mebe te ober* balien/ enbe booöt te flaen >, feggenbe/ fooöaer een <3atïit tot ïjaerber bsrlofiïnge binnen boo? quant/ bat DP'tfelbe (ban ftaer booj-genomen aenflag) foube toaer* feïjoutoen ,• fuicua" bat ban Saer btiTepn bcotefien fouöen Diijben/be^ fp mebe aen Stam motten* «©nbeti
|
|||||
|
•©nbectoijlen ttötï) een anbec pactp bolcns op een anbec «Manbenen $ijnbe; fe
is David Zeevanck in't laetfte ban 3[uliometeen toelgeman&e,§loepbectoaects gebacen / Ijeeft Qaec obetbaüen / enbe alle te famen / uptgenomen feüew jongend «nbe eenige fouten / becmoojt. g&efe bloet-bo?ftigl)e tpcannen ban't moo?ben ais b^ontfien getoojben 3pnbe/
toacen tot foobatuglje becmeteleöoobaetb»eenbeopgeblafentï)epbtgncBomen/ bat niet en ontfageri besf Compagnies «ofteljjcfi gebecaöbe fioffen aen te taften/ Saec baec beelnieutoefatfoenen ban ftleeberen ban boenbe manen / bie met foo toeel goube paflementen boo?benbe als eenigfins mogelycft toas; Jeronvmus Cor- nelifz baec een goebe boojgangec in 3tjnbe •, boenbe bacc-en-boben 3ijn (Ccatoan* ten (baec Ijp Ijem beft op bectcoube/ en iiU in't moojben toilligl) toaten') in't roo- be lanen nleeben/met ttoee en b?p goube paffementen bicn geboon 3önbe. <©m bc ïoop ïjaecbec booffjept notö cupmec toom te geben / foo Ijebben fp ooeft eeniglje obecgeblebene ©?outo-iupben in befer boegen onber ïjaet ten bttpte upt-gebeelt; jeronymus Cornelifz boo? fijn gebeelte nemenbe Lucretia jans, ^üpf-b?otitoc ban Boudewijn vander Mijlen; t\\ Coenraet van HuyfTen, Judith Gijf berts, OUtfte bOCtl*
tec ban ïjace gjebtcant/ Gijf bert Sebaftiaenfz, bie/foo ftp 't leben beliouben toilbe
fulcjc met gebult aenfien moftj boojts fouben Tïijntjen enbe Susjen Fredericks ge* fllftecS/ neben.Ö Anneken 25oflïl)tetecS/ Anneken Herders enbe Maritjen Lowijfen
*t ceftecenbe bolcn ten bienfte moeten ftaen ; ïjatt ten bien epnbe becfeftepbe toet*
ten boo?fcö?öbenbe/baerfe paec alle met eebe toe moften betbinbtn/fofe Ijet leneit begouben toilben / ais öp befe naécbolgenbe acte is blgcfeenbe. VfT Y onderfchreven Perfoonen verbinden malkanderen op onfer ziel en faligheyt»
** ende foo waer als ons Godt helpen wil ,• volghens den voorgaenden eedt den an- deren gehouw ende getrouw te fullen zijn, niets in't heymelijck ofte openbaer, op den anderen te attenteren, veel mingedoogengeattenteert te werden , maer het ghemey- ne beften in alles voor te ftaen ,• ende ons met defe naervolghende Vrouw-perfoonen, volgens de beraemde wetten te vergenoegen, als Lucretia Jans, Judith Gijf berts, An- neken Herders, Trijntjeende SusjeFredericks, Anneken Boltchieters, ende Marrit- jen Lowijfen; haer dien volghende temaintineren ,ende alles te dóen dat tot de mee- fte vrede is ftreckende. In kenniife van welckewydefenden lö.Julius iéjljj.op'c Ey« landtBataviaes Kerck-hof onderteeckent hebben. Cpnbelifrït i^i)t yoobaeebtgebecmetenfjept banbefen jeronymus Cornelifz foo
ïjooge geftegfien / bat fjem ben naem ban hoopman (alfoo baec geen ïioop-ftan* bel te bayben toaS)te gnetingfte toas • üe$ liet Ijem ben tijtel ban Capitepn gene* rael geben/ boêhbe 't felbigeben bolcfiecen/fes en-bectigï) mannen ftecen 3ftnbe/ met eeben beloben / enbe gem baec boo? ecnennen/ en geljoojfamen/ als fulcjc bit bpgaenbe gefeïmft is getupgenbe. WY onderfchreven Perfoonen, alle hier tegenwoordigh op dit Eylantzijnde,fo wel
Raets-verwant, Soldaten,Bootfgeifellen,als onfen Domine,geénen uytgefondert, en wie hetfoude mogen wefen, nemen aen voor onfe Opper-hooft, als Capiteyn Ge- nerael, Jeronymus Cornelifz, die wy eendrachteli jcke,en yeder in't befonder fweren (foo waer ons Godt helpen wil)in alle 't gene hy ons fal gebieden,getrou ende gehoor- laem te fullen wefen • en wie ter contrarie doet, dat hy des Duyvels eyghen zijn fal: Hier mede te niet doende ende afleggende alle voorgaende openbare ende particuliere beloften ende eeden ,die voor defen gepafleert zijn; daer onder begrepé zijnde alle hey- melijcke kameraetfchappen,tentfchappen ende andere>hoedanig <Jje fouden mogen ge- naemt
|
|||
|
Van 't Schip Batavia.
|
|||||||||||||||
|
t:f
|
|||||||||||||||
|
maemt zijn. Begeren vorders dat het Bootfvolck onder ons niet meer Bootfgefellen
maer gelijckelijcke met de andere Soldaten onder een Compagnie fullen genaemt en. de gerekent werden. Aldus gedaen ende onderteeckent op het Eylant genaemt Bata- viaes kerck-hof, den zq. Augufti 1629. €n toae" onöerteecftent alg bolgftt:
|
|||||||||||||||
|
Coenraet van Huvjfen
lacob Pieterft Cojijn. Gij f bert van Weideren. .Reynier Heyndricfc, Bottelier. Jsindries Ionajf^ van Luyci^, Soldaet. Mattbijs Beyr van Munjlerbergb, Soldaet. laques Piiman van Pres, Soldaet. tAndries Liebent van Oldenburgh, Soldaet. Hans Hardens uyt Ditmarfy, Soldaet. lemiaen Ianfo van Breinen, Bootfgefel. lan Willtmfy Selijns, Kuyper. Cornelis Pieterft van Wtrecbt, Soldaet. Gielts Pblipfy van Malmidier, Adelborft. ïoban lacob(\ Htylwerckjvan Ba/il, Adelb. tAllert lanfo van ^Affendelft, Boflchieter. Gerrh Wtuemfy van EnckbiiyfenfèQotfyzfél lan Piüegrom de Bye van Bommel |
|||||||||||||||
|
David %ecvancj(. ^^^^^^^^^^^^^^
Wouter Loos van Maflricht. Gijfbert Bafiiaenfo Predicant. * lan Hcyndricfc van Bremen, Soldaet. Rutgert Fredriefc, Slote-maker. Hans Predricfo van Bremen, Soldaet. Lucas Gielijfz uyt den Hage, Adelborft. ^Abraham lanfo van Yj>eren, Boflchieter. Olivier van Weideren, Adelborft. Yfbrant Yfbrantfo van Purmerent, Affiftent. lan Egbcrtfo, Timmerman. v Hendricl^Iafberfo van Montfoort, Soldaet.
Theewis Ianfa van Amflerdam,Tïmmtxxmn. Claes Harmenf^ van Campcn, Hoop-looper. Rogier Decker van Haerlem, Jongen. ^Abraham Gerrhfo van de Siara-leonis. Lenart Michielfo van Os, Adelborft. |
|||||||||||||||
|
Salomon de Scanis, Onder-koopman. ^^«pm^m^^^^^^^m
,§eben ofte acljt bagfien öacc naer toeber raet gfieftouben fiebbenbe / befïoten «®wi
|
|||||||||||||||
|
Iper mei
|
|||||||||||||||
|
Weybbe Havs met be fijnen te befp2ingen; toant befe mebe om oen fiatë toefenöe/ ^mc m
foo ftaööen fp ntemant te b?eefen.-, te meer alfoo eenen Pieter Lambertfz ®ootfae; K^i fel / met een gemaecftt fcftutujen omblucftt enbe bt> fiaer gefiomen toag/ biefe ne= bens ftet fcfjuptjen om te fïraff en toeber totlöen ïjebben ■, öaertoeöanttoee-en- ttointigft ban öe oolijcftfte rabautoen uptberfto2en fiebbenbe/ 5tjn bertoaertö ge* icoifeir; natt «11 r;«*a gebeibt gedongen 5ijnöe toeöer te rugge te fieeren. aMt fiaer mtfïucfttsnnbö/ foofteböeneenighebagenbaer naer (ujnbein^ulio) fiaer aenfïagfi toeber fterbat: totbtenepnbeDjpfcfluptjenömet 37.jjWencmereet maftenbe; Jeronymus Comeliflz fiem felber öaer bp begebenbe/ becnóoenbe met fijn tegentooo?ötgfiept be oberftant te beftouben: br> 't «Mant ftomenbe/ *iin öaet recfit op aen-gfiebaren -, öocfi Weybbe Hays met öe fijnen betoaeröen fiaée ooften toeï / fiaer b?omelijtH taerenbe / fiaenöe aen (trant tot be anpen toe in't Jtëater, 5©efe berbloecftte moo?öenaerö fienbe bat f» met getoelt niet en ftonben uvt reeft* ten/ fiebben ben leeutoen-fiupt laten baren/ fict boffen-bel te toertö ftelienöe/ ber> foeïjten met ftaer te bereenigen; öaer toe öen Domine,ofte ©?eöicant aeb2upcfteri'
öe.; öefe naer beei ober enöe toeber gaen/ foo beei te toegen getoacfit liecft/bat bet becfiten boo? bien bagft geftaec&t en opgeftouben té/onöer beloften ban bes anbe' renbacgö ïjet accoo?t met eeöen te bebeftigen/eiï bat fp als ban Weybbe Havs cnbe be fijnen eenige ïafienen tot ftleebtnge ieberen fouöen; öaer bo?en ftet ontboeröe fcï)»ptjen toeber genietenbe. (Certoijlen jeronymus Comeiifli öoenöe toaö / om boo? tuffeften fp?efien ban ben J9?ebitant bit atcoojt te treffen; enbe fiilcnö bv öe anbere bernomen 3ijnbe/foo toaren iiie baer niet tocl meöe te b?eben: Coenraet van Huyflen tn too?n upt-berflenbe/ fepbe/-ï)p toübeö bes anöerenöaegö öoen beebten ©a« m tegenö öaneft ban bte fulcits leet toas?. David Zeevanck befe gemaeeftte bzebe me Wtm be feer berö?tetenöe/ heeft onöertoiJlenfjjH befle geöaen/eenige f tanfclje^oiöa* ftS 25 «n
|
|||||||||||||||
|
Si Oflgeluckige Voyagic
|
||||||
|
ten ban TPeybbe ftays gefclfcDap/ met belofte ban pebet 6ooo.gulben.ö aett geit te
tellen/op fijn 3jjbe te trecben ; om/ algbessanberenbaegböbegemaecbtebjebc bcbefttgtjt foube toerben/ bj> baec ober te bomen; en te Utfjtet Wey bbe Hays ge* felfdWP aen bant te beOben. <©p befe boojtoaerben ban ban ben anbccen gefcïjep* ben 3ijnbe/ foo beeft David Zeevanck aen jeronymus Cornelifz fijn banbelmge met Weybbes ^jolbaten te bennen gbegeben ■, bem bit fcbelm-ftucb toeï bebaüenbe/ beeft / om befe ^Solbaten meet te fteccben/ baec befe naertoolgenbe b?ief/ met een Daniël Cornelifz, op ben 23♦ fubj / fecretebjcb toe-gefonben. BEminde Broeders en Vrienden Jean Hongaer, Jean> Renouvv de Mirinbry, Tho-
mas de Villier, Jean Boniver ende Eduart Coe,hoe wy langer uwer voorgaende ge- trouwe broederlijcke vrientfchap by onsfel ven overleggen, hoe wy meerder verwon- deren; dat ghy-liedenjdie op 'everfoeck van my den koopman vrywillig vertrocken zijt, om het hoogeEylant tebefichtigen,niet weder en keert,om befcheyt re brengen-.door dien wy u altijt geacht en ghehouden hebben vooronfe grootlie ende getroufte Broe- ders en Vrienden; ende noch uwe verbintenifle en gefelfchap (die wy fo waert achten als ons eygen leven )gefocht hebben,ende noch foecken naer te jagen. Maer 'tgene öns. vremt dunckt>is,dat ghy-lieden fchijnt gehoor te geven aen de wijs-makinge vanfom- ïuige mifdadigen, die hier om mutinatie de doot verdient,en def halven naer een ander Eylant verfonden waren; die b«y ten ons weten by u-lieden gekomen zijn; dat wy Jean COOSj
|
||||||
|
MHI
|
||||||
|
Van 't Schip Batavia, r/
Coos deSally op hetEylant verfondé hebben,is alleen gefchiettei'cónöderatie van Jeatt
Thierfooj die,door dien hy uyt de leggers gelopen had,mede verfonden is; om dat be- ducht waren,dat Jean Goos hem behulpig foude zijn/twelck wy naerderhant verftaert hebben anders te zijn, door dien hy ons j> refenteerde, foo hy by ons mochte leven enda fterven, Jean Thierfon te doorfteken; foo hy daer toenochgefint was* 'tfoudeons een aengename dienft ende vrientfchap zijn. Nu dan beminde Broeders en Vrienden, be- geeft u,nevensJean Coos weder by ons,helpt de gerechtigheyt voorftaen en de mifda- digen te ftraffeii; foeckc ons voornamentlijcke levendig in handé te leveren5die,die ons eergilieren fo verradelijck van ons meefte behulp (het Schuytjen )berooft hebben - als Lucas de Botteliers maet> Cornelis den dicken Trompetter, Cornelis den Affiftent» Jan Michielfzden Dooven, Adriaen den BofTchieter, fchele Heyndrick, Theunis Klatfz, Cornelis Hellincx ende andere Bootfgefellen die by u zijn • alfoo fy fonder u weten een Compas hebben,om heymelick met het Schuytjen naer 't vafte Lant te ver- trecken. Den Koopman die een fonderlingh wei-gevallen en vertrouwen op Weybbe Hayes heeft, wenfcnen dat ghy hem dit fecretelijcke wilt verwittigen. Voorts refere- ren wy ons in alles op het rapport dat brenger defes u-lieder Confrater Daniel Corne- lifz, mondelinge doen fal ■ indien ghy hem vry geleyt geven wilt. Datum den dry-en- twintighften Julii 1629. op'tEylantBataviaesKerck-hof. <©efenb?ief Weybbe enöefijnen tec nanötgeBomen3önöe / enöeöemeccBenöe ©o* m
öat Det nu met liften op ïjaer aengelept fcoag; foo 3ünfp op fiaec ïjoeöe getocefi. *«^t ö» <©efe ,§cfielmett met haren Capitepn Jeronymus Cornelifz, öeganöecöaegïiö fesï ftewfi / met öe beloof öe lafienen geftomen toefenöe / om öe gemaecBte b?eöe te bebefiigen / (toepnigöacfitetöocfitfiebbenöe / öatfiaetbalfcDeptaenöenöaglj genomen toajï)enöetelanöegetreöen 3ijnöe ■, foo 5pnfe ban Weybbe Hayes bolcft fcfiieltjcftobeEballett; bserbanöeftaren/algDavidZeevanckSCffifient/Coenraet van Huyiïen,Gijf bert van Weideren 3ÜöelbO?|t/enöe Cornelis Pieterfz ban 3©ttecï)t
^§olöaet öooöt Mtjbenöe/ tè jeronymus Cornelifz öaee opgetoojpen Capitepn ge-
bangen / enöe Wouter Loos 't ontnomen. Wouter Loos ban ffêaftricftt oefen bancf ontfpjongen 3ünöe / en ttjöinge ban ©en*
bit ongelucftigötoeöec-barenöenfönengcbjatötfiebbenbe ■, foo Hebben fpljem ft^ccm- al-te-famen bp p?obifie / in jeronymus plactfe tot ftaren Capitepn aengcnomcn:im>u fip / om öefe nieutoe aengenomen öienfï teel upt te boeten / fteeft Weybbe Hayes met öe fnnennietlangQeinbjeöe göelaten / macEtüffiemöeganöetertöacgljS 'gmojgeng met ttoee toel-gemanöe floepen bolclstf toeöet Bomen befpjingïjen} becïjopenöe een-mael tot öaer bloeöt-öo?fliglj opfet te getallen / ofte jeronymus Cornelifz hwöer u?t ftaecftanöen te berloffen. _ Weybbe Hayes alg m\ boo?ficfitigö man/ toet op fön fiocöe 3«nöe/en öefe ttoee TfU)]„
acnfiomcnöe(ïoepcnbernemenöe/ ïjeeftfijnbolcBopftrantino?ö?egeftelt\ öie«nS ïwee oocB foobertoeeröen / öatöcaenfeomenöe^cpclmengeöjongentoarente *><"♦ beitiecften,- btetbattWeybbesboIcBfeetftoaerlijcBgen.uetfï3t)nöe. mt i$ boel 't boojnaemfle / geöurenöe Bet upt-blijben ban öen Commanöetn:
FranSois Peifaert, onöec öttongelucfiigfibolcfiboojgebalïen ,- toaecbantopöe betbolgenöe Igiftojie (foo beel fiebben Bonnen te toete Bomen) becfialen fullen. Vervolgh van de Voyagie.
r\<2n 4Fommanöeuc Francais Peifaert öen $♦ Zuinig boo? Batavia op öefteebe
^öfieBomettjöttfe / (afêbo?enberftaelt is» foo ïjeeft&p Bern'ganöet-öaegfes 25 x, boo?t^
|
|||
|
t$ Ongelückige Voyagie
ï2 9, TD002tö«ICanöeéttöctenl^otoebcclwtocn ; fijnongqelucbben€.fêeer<0enerael
____jan Pieterfz Koen enbe fijnen Jïaben bebent maftenbe / met berfoecïi ban Ijaetfige
: fiulpe / om be gebergnbe $fèenfcben/ en öe Compagnies gocberen foo beel in t»e-
tjouöen banben te bjengen / als 't mogeltjcben 3ijn foube, ecbter 3tjnber cenige
bagenbaermebebooj-gbebjacDt ■, totbatljemepnbelijtb'tgiacntSaidam toe*
geboegljt is: batbange-equipeert/ met bolcft enbe bib2eSboo2fien3tjnbe/foo
toas ben tijt ban rtjien bagen berloopeneer ftu fcb?ap fionbe geraben 3 fultr bat
?n uan eertl ben 15. lulij bes mojgens met be Xant-toint t'3epl gegaen is. ©es aclj-
"ü:n. tecmtabaegns ontrent öet3fëenfcn-eterS€pIantfeomenbe / ontmoetebealbaer
vu Ijet ^cïjip Leyden, 3tjnbe ben 8. Jfêap 1628. upt ftet ©aberlant (ofte €erel) ge*
3eplt j enbe bat in gbefelfcljap met 't^cïjip 't toapen ban Enckhuyfen; bat ben
i2.€>ctoberlaetft-Ieben ontrentbeSiara-ieonis, boojfijnferuPtop-gbefpJongen
toaö ■, foo bat maerfeben-en-bijftigu perfoonen/ boo?'r jêcbip Leyden gebergbt
toierben ■, fteböenbe reetsbonbertfebentigljöoobengefjabt; banbetrefterenöe
bolcu toas rebeïijcb bloecfc enbe gefont; alfoo fp een maent latmb aen Siliebor op
Sumatra berberfcftt ïjabben.i€egens ben abont fagen fp mebc ijet ^cUip Bee ts of*
te Wigge van Hoorn; 3jjnbe in be ©loot ban be <£. Ucer Jacob Specks upt gc3eplt.
©en 16. bito / toas 't meett (til/ foo bat bien bagïj met senten toenmgö bozbee*
ben/ maer bjebenmetbefiroombe^traetöarbtupt/ fienbe bes 3l!bonöts be
Princen (ÉPlanben.
©en 17. bito / bes mo?gens babben fp be Piineen <£pïanben <©oft $oo2t-#oft
ban baer / bebbenbe ben gantfefien natlft meett fttlte/ ban boo2 jonnen opgangu begon net upt ben Zupben op te boelen/ ftelben cours SEupt §Eupt-«®otf ,• tegens ben mibbagïj liep be 3©inöt een jtreecu<©otïelijcber / foobatmaerSEupbtten 3©e!ïen aen jeplen ftonben. , ©en 18. bito/ bes mibbsegfts peplbcn be ftoogljte ban 8. graben/ zi. minuten
^uuber bjeete / 3ijnbe be brinbt s2upbt-<aoft/ cours Eupbt Eupbt-ïéeft/ giften öieiï bagï) §E. 3©eft ten §Eupöen / bebouben cours 25. mijlenbertiert te bebben. ©en 19.bito/ foo bebonbén ïjaer \it^ mibbaegbs op be boogbte ban 9.graben/
5.minuten/ ftellenöe cours met eenen iZupben ï©inbt / SSupbt ten ï©eften / l)eü- benbe naer gtffinge Eupbt-3©eu7 ten Eupben bebouben 24. mijlen ge?eplt. ©en 20. bito / beo mibbaegbs gebomen 3ijnbeop be hoogbte ban 11. graben/
foo ïjabben ben BBinbt S2inpbt-v0olt ten ©often / cours Eupbt ten JBelïen / bat etmael Eunbt SEupbt- 3©e(l 20. mijlen gejepit 3ijnbe. ©en 21. bito/ nabben bariable 3©inbetv baer onber fomtoijlen teat (ïilte/ fire*
gïjeu in ben mojguen regen / foo bat bertigfi ofte beertigt) bannen 3©aters ber- gaeiben/ IjebDenbe op ben mibbagft be fioogljte ban 10. graben/ 38. minuten/ bp gifftnae 11. mijlen S2upbt-ï©e(ien ten g&pben bebouben ge3eplt3i)nbe. ©en 22. bito / öe bnnbt met top-3euls boelte upt ben Eupbt-(©often / ftelben
cours g2upbt§2upbt-3©e(l/ nemenbe ist& mibbaegbS ©olustjooglite/ bebonbén bie T2. graben/41 minuten/foo bat SEupbt-a©cit ten ^upbenbeööuben 19.mij* len mcenben bertiert te bebben. ©en 23. bito/ betoinbtmetbupeninenbeupttoaepenbe/ Mionbenfjaecbes
miöbaegljSop i4.graben/ontrent22.mijlen bat etmaél bertiert 3ijnbe. ©en 24. bito/ ben bnnbt 2ujJbt-<©oft/ cours Eupbt Eupbt-3©cfl/ enbe Zupt
^unt-3©eüten ^upbenbeïiouben/uebbenbebetf miböaegfis i^.graben/ H.mi* nuten/ ©olusijoogljte en naer giflïnge22. mijlen ge3eplt. ©en 25. bito/ met eenen <©o|t Eupbt-o?.o|ien toinbt/ ontrent 1 f mijlen Eupbt
|
||
|
Van 't Schip Batavi a. 19
^.3©.beï}ouDenge3eptt/l)aDDenDeSmiDDaegSi6.graDetti6.mtttuten8öügï)te. 162a,
©en 26. Dito / Den toinDt <$oft / cours ^upDt 2SupDt-<©oft / enbe Zupben be* _____,
ïjouöen/ 'smibDaegftSDe öoogfiteban 17* graDen/ 52. minuten/ öebbenDe in Dit A ft
ètmael 23. mijlen bertiert. nuguK. ©en 27. Dito/ Des mibbaegns/bebonben ftaer op $oïus noogöteban 18. gra*
Den55« minuten / ijebbenDe Den toinDt met ftiite<®oft ten SSupDen/ gtften^up* Den / beljouöen i*. en een öalf mijl ge3epltte öebben. ©en 28. Dito / Des mojgftens De toinDt met een mopefeoelte enDe ftozt-regen
§EupDt^upDt-©oftfcïjietenDe / footoenben't©oftelötöobee/ cours ^upDen èefjouDen/ 3ü«be DeiS mibDaegöS op De poogljte ban 19. graben/ 45. minuten. ©en 29.Dito/toegenj$ mottigö Doncöec toeDer/Des miDbaegfts geen Uocgte be*
nomen ïj£öbenbe/foo giften ecljter gftpDen beljouDen 2o.müleri gebojDèrt te 3ijn. J|et toeöer Den 3 i.btto / opgenlaert5ijnbe/ foo namen Des mtbbaegp Polus
ftoogtjte ban 2o.graDen/9.minuten/3ünbe De iengte 1 ?2.gtaDen/8.minuten ■, alf* Doen begon De tofnbt te Eupbelijcnen / foo Dat öet €»ofttoaerts obetlepDen / ?ep* lenDe tot m De nacfit §£upt-*©oft / ten <©often aen / tot Dat De toinbt toebec 3Beft ^upDt-3©eftliep. ©en eecften aiugufti / met een ^upbt-<©often toinbt §Supbt-3Beft ten 2top* Auguft.
Den beljouben ge3eplt Ijebbenbe/foo IjaDDen Des mibbaegïjs öoogïjte ban 21,gra* Den/13.minuten/ 3pbeDelengï)tei33.graDen/ 35.minuten. gin Dier geftalte tot Den 5,Dito/ boo?t-3epIenbe/bebonDen öaer Des miDDaegöS
op De fioogïjte ban 24.graDen/ 4$.mïnuten/ 3pDe De lengöte 13o.graDen/ 8.mt» nuten / met eenen ^upt ^upt-<©o(len toinDt / tot 'sabonts ^upt-3©eft aen 5ep* lenDe / tot Dat De toinDt feerbariabel om enDetoeDer liep/ fooDatgenootfaecnt toaren Dicftmaels te toenöen. ©en 6. Dito/ Des nuDöaegfls jupDec B?eete ban z4.gcaDett/ 24.minuten/ fiaD*
Den alf Doen parDe Deiningen upt Den ^upDt-3®eften / De toint feer batiabel 3ijn* De / foo Dat ftet te mets «ooft/ enDe Dan toeber SSupt ober-leggen moeften. ©en 7.Dito/ genomen 3ijnDe op De poogflte ban 24.graben/ 48.minuten/ 3cpl*
Denfe met eenen gupbt 2;upbt-<©often toinDt Eupbt 3©eft aen / tot Dat Des nacfttS be toinbt <©oft^upbt-<©oft liep / lepben'talfDoen met mottigD toeDer gupDtober. ©en 10, Dito/ Des miDDaegljS genomen op De ^tiPDer bjeete ban 27. graDen/
54. minuten / foo liepen met een $oo?Dt-<@often toinDt meeft <©oft aen/ naer Dat Die in ofte upt ree / 3ijnDe fcer fiart toeDer. ©en 11. Dito / Des boozmibbaegfiS Den toinDt uut Den beften / foo Dat 3©eft
$oo?t-3©eft aengingen / ïjebbenbe #olus öoogïjte ban 27. graDen/ 57. minuten Des nacfits cjtiam fip met garbeeoelte upt Den 3upDen enDe ZupbtEupDt-a©e* (ten. ©en 12.DÜ0/ Des mibbaegös genomen 3ünbe op 27.graben/2.minuten/ pab*
DeDentoinbt i&pbt ten a©eften /enbe tours <®oft; naer ben mibbagïjbariabel toeDer 3ijnDe/ liep Den toinDt Zupbt-<©oft/ DeSpettoenDen. ©en 13. Dito / op Den miDDagï) genomen 3ijnbe op De ftoogpte ban 25. graDen/
so.minuten/toas' t met een Eupbt-<©often toint ftil toeber/foo Dat Zupbt Eupbt 3®eft enDe ^upbt-3©eft ten l&pben aen5eplDen; Doel] Den toinDt Daer naer ban- abel/ tjebben'tbicnmaeisgetoent/ naerDatfjpinofteupt-fcljoot. ©en i4.Dito / toegfiens betrotnen toeDer geen öoogftte fionnenDe nemen / foo
giften uïjtzt op De felbige b?eete te 3ün / BebbenDe Den toinDt ZupDt-ï® eft / ten 25 3 EupDen/
|
|||
|
2o Ongeluckige tybyagie
jt 629. Eupben / ÏK0 metten Bol toater uptben ^upben / <©oft ^upt-<©oft aen 3epï&ett.'
______ ©en 15. Dito / bessmibbagBë3tipïier b?eete batuó. graben/ 30. minuten be*
A „ «omen Bebbenbe/ foo firegen met Uarbe ftoelte/en bupigB regenachtig toebec/een
.ouguu. 5Upöcn tolnt / j-u{fft3$ / öat ^un jupjj.^od mocöten aenseplen. ©en i6.bito/ beg mibbaegB.S &e Boogte ban 26.gcaben/ i6.minuten/ben toint
jupben/ öte bes nacDtjï 3upt-oo|ï ten supben fc jjoot/bejS fiet toefteujcB ober t'see- toacctjstoenben. ©en 17. bito / bes* mibbagftë geen BoogBte beSomen / bejS giffen ttoee mijlen
jupbt aengetoonnenteBebben / Bebbenbe ben gantfcljennacBt een Barbeöoelte upt ben 5upt3upt-baeHen i te£ w2gBengtoiect Bet fïecöt toater/ enbe liep b* toint ooftelycö. ©en 18. bito/geen BoogBte beftomenbe/foo giften ecBter 3upbet bmtt te ïjeö?
Ben ban 27. gcaben /15. minuten / ben toint met moop toeber ooft 3upt-ooft 5ijn* öe / fiilc&sf / bat bat gantfcBe etmael 3upben aen 5eplben. ©eni9.bito/f)aerbesiimibbagli3So}j28.gcaben/29.minutenbebinbenbe/ï)ab'
öen met labber-Soelte eenen <©oft Zupbt-<®often toint/ bit be£ molens Eupöt Eupbt-3©eft fcBoot / baec tyt boo?t flil op toiert. ©en 10. bito/ beé mibbagBS 3i«pber b?eete ban 29» graben/10. minuten/ ben*
toint stipten / gingen ooft ten 3upöen aen/ beg tiacBtg een labbee-feoelte/ met ba? xiabletoinöen. ©enziMto/ Beb&engeen BoogBtebe&omen/öocButftenWealjsbo?en; 5epl*
ben met een 3upöen toint / ooft befjouben aen / Bebbenbe Bacbe bepningen upt itm Zupbt Eupbt-3©eften / gingen boo?tö <®oft ten 3upöen aen. ©en 22. bito/ Baer bes miöbaegBsï bebinbenbe op 5upber b?eete ban 29.graö.
1 g.minuten fo Babben be toint 3upben/cour$$ noo?t-ooft; alfboen giften bestier* ïupben nocB ontrent 1s.mijlen ban't geblebene «§cBip te ?ijn. ©en23.bito/geRomen3ijnbeop^olu^öoogBteban28.gcaben/i4.min.Beb*
benöebetoinbt5upbt-toeft / tourjïxioft / giften alfboenbelangljte ban't lanbttc Rebben / bjeben öerljalben beg nacBtiS ttoee guartier / met be focfe op be maft. <>Zot ben 25. bito / beg morgens gl)e3eplt sijnbe/ Babben beef mtbbagBS5upbei:
t?eete ban 27. gcaben / 56. minuten/ alfboen betoonben fp bat öe droom Baer bat etmael getoooneïijc&ec toüfe om ben J5oo?btgBelept Baboe / oocftfagenfpbeel Barbe rabeltngBeïi / meenben ooclt eenigBe <£planben enbe berninge ban be 3ee te jien / Hm Bet toasf'tfilicftenbanbe^Son ; Babben alfboen ben toinbt2toi)öen/ ten naeften bp «©ofteljjcu ober; bes' nacljtö in't eerfte quartier liep lp ?upt 3upt- ooft / öc$f Bet J©efte!ijcfeen obertoenben/ enbe Bet toiert ftil/ ban be 3«e liep fcBJic* fcelücben Bol / upt ben 3tipt supt-toeften. ©en.26.bito/ besf miöbaegBS 28.graben/ s.mimtten BoogBte bcfiomen/3jjnbe
betoinbt3upbtten3©eftcn / met groote Bolle 3ee / bienacrbcnmibbagB3upbt 3ttpbt-ooft fcBoot / tocnben'tSBefttoaertSober; foo ontrent negBen ofte tBteit fllafcn gcloopen Bebbenbe / moften't/ toegenjï 't Bolle Waut/ toeberom ben <0oft leggen. ©en 27.bito/ toa$? B« ben gantfcBen bagB«ieeft ftil/fulrfi.ö bat oncBemaniert
3©cfitoaert6' aenb?eben / Bebbenbe bes" mtbbaegB$ 3tipbcr b:eete ban 28. graben 13. mtnuten / be ïw Bart upt ben 5upben aen-ftBietenbe ■, tcgens ben abonbt be* gonljct upt ben 3tipt-toeften te boelen / bteg5upt-ooftaen3cpiben /ban Babben 'jSnacBts toeöer beel fttlten. ©en 28. üito/ op öe Boogött ban 28. graben/ 3 5 .minutcnneraecBt 3önbe/ lic*
pe«
|
|||
|
---------------------------------
Van't Schip Batavia. 21
pen met eenen 3upbt3upbt-3©effen toint <aoffaeii; boenfagenfpï)et eerffe Broos t 6zgt
b?tjben/ toner npt giffen Daefflanbt te fnüen fteiv liepen ttoee guartier/ met Dar*______
De boo?tgangD jiipbelijtn aai r maer lieten 't in be baglv toacltt met öe fotn op Uc o ,
maft b?ijben -T ben toinbt beö mo?gend toeber 3upt-coff ten <©oftcn ioopenbe» a60iem • ©en 2$.bito/ Dabben alfboen jupöer foeete ban 28.graben/io.min.ben toinbt m. ktaas
3upbt-<0off ten 3itpben/ met Dart toeber/ffaenbebe marsHeplS ter Dalber {lener/ &>jjikh, fultliö/ bat toeberom gupber bjeete berlo?en fieüöen ■, beg abonbts' toenben t^w toaertjS / ben gehelen naeïit ober 3»pt- toeff ten SBeffen aensepienöe. ©en 30. bito/ bes mibbagDS 3tipber ïueete ban 29. graben/ 55* minuten öeö*
öenbe / toa3$ ben toint 5upt-oöft ten supben / be 5ee Darbt upt ben Zupbt Eupbt- 3Be(ienaenfcl)ietenbe. ©en 31 ♦ bito / boo2 ben mibbagD toajs 't Deel ff il/ foo bat ^oltus Doogïjte pepl*
iten 29* grab. 49, miti. ben toinbt naer ben mibbagD toeffeïijetï opfeoelenbe/fetten Daer cotir.ö 3goo2t-<©off ten bollen aen/bernutg niet totffen floe berrenoc D ban't iant toaren ■,. beg morgens liep be toint Zupt. <ü>. baer naer &. 33öo?t-!®off. ©en eerpen September / met bariable toinben bejs mibbagljö 3iipber faeete Sebtem.
benomen Debbenbe b.11129, graben / 16, minuten / foo toa# fjetniet mogeljjcnen om ben ©off te nomen. ©eiu. bito/ be£ mo?gengliep ben toint met tv*-Wtè fioelte J3oo?ben/ 3tjnbe
bes? mibbagljs op beljoseSte-ban 3o.graben i6.minuten bebonben Daer alfboen feer Dart om ben Eupbt geöjeüen > bessabontö -öoegD&en D«m be toinbt $oojbt- 3©eff/ bej$ ,$oo?bt-ooff ten JJoojben acn-gingen. ©en 3 .bito/ bejs morgens met een 3©effelijcfie toint ceel «roos fienbe bjijben/ »omeu
fetten ïjare courjs >©off aen / bejs mibbaegDsS Det baffe Zupt-lant in't geficfjt be- >"« fon&cc fiomenbe/ bat Dem $oo?t $oo?t-3©eff/ cnbe Z-Z.<©off ffreenten} baer ontrent JSKe tyie mplen af toefenbe/faaen fê>'t naer giflfïngï) nocD toel bier mijlen EupttoaertjS ^m?t-ümt» Denen (treeften/ altoaer 'tfrcD epnbe .• ï)et tö Deel nael flecljt Sanbt/ met fommige 3ant-bupnen/afó m\ ben ^oo?t-, Dabben baer op 25. babem fcDoone 5am>gront/ sn be0 mibbaegiijg Doogïjte ban 29. graben /16. minuten / ijaer couris met eenen 3©. Zupt-toeften toint / ^oo2t-toe|i aen-ticllenbe / botg be liolle bepntngen fme* ten ïjaer foo na be 3©al toe/bat öet bc$ abontg een m^ ban't 3lant fetten moffen/ baer ttoee glafen m beeerffe toartjt Det 3ïncKer in ttoeeffucfien bïaeft / foo batfe niet fonber pertjeftel met ber ïjaeff een anber lieten ballen. ©en 4.btto/ öeji mo?genë be toint ^upt-3©eff ten ^. met Dolle Depningcn/bt>
ep ben bagD E. Etipt-toeffberanberbe •, boen ItcDten fpDaer 26nc6er/ enbe-qua* men boo? mibbaaD onber 5epl / Daer rourö 3©eff 3Uoo?t-toeff t'3ee-tonert0 ftel? ïenbe om toat ban be Sager-toal te gerafeen / gebbenbe bejs mibbaegDS ^unber b?eeteban 28. graben/ 50. minuten; Det ïant begon Dem ban Dier een ffreecn te* ontbalïen/ te toeten/ $oo?t ten toeffen/enbe ^itptten <©offen -, naer ben mibbagft liepbetoinrEupben/ besfj©oo?benaen-gingen; ontrent ben abonttoierbenfp een b?oogDte getoaer/ recljt boo? tipt/ ofte 3©eff aen Daer gelegen/ geen-itmföuet- fcDoot baer af 3ijnbe / Debbenbe niet boben 25. babem fcDoone ffrant-gront/ üie$ p Det toenben/ een Dalf mijl <©off Z«pt-<©off ïwer af-loopenbe/ bat fp bijf mijlen- to'an't baffe 3tant op 27.babem fcDoone gront ten SCncfier guamen: Det toiert be.ö aatDtsS met ffilte Deel fcDoon toeber/ ben toint SSupt ten <©offen 3önbe; ©en j. bito / met eenen SS. ^upt-ooffen toint lieflöclt toeber 3tjnbe/ UtDten fp mmm„•
ïn ben rao?gen-ffont Daer SJncDer/ en een mn; Z. Zupt-3©eff aen ge3eplt Debben^ üarnmae. ïmj foo toiwöen fp iöoo? m langend Daer eourg Deneit b?anbenbe bjoogDten enöe |
|||
|
22 Ongeluckige Voyagie
1629, «ÊpIanbeDeng getoaer •, betoinbtDanbt ober fiant rupmenbe/liep <©oftelijcD/ focr
. batZupbeujcDer/enbe2:.Z.<0oft3eplenfconben: bit recif ofte b20ogteftrecftte
Sebtem Öem Z.Zupt-toeft / enbe ^.|Soo?t->0o(lj bebonbcn baer langeng Denen 27.28.
•■a 29.babem Zant-gront. ©es boo?mibbaegDS ten elf uren toaren ijet baftelant
tipt ïjet geftcDte / Debbenbe alf boen Zupber b?eete ban 28. graben/ 5 9. minuten/
3jjnbe een Ijoeclt ban't «rif a©eftZupbt-#eftbanDaermcteenbuplefcDo?en
gront/ op be biepte ban 50. a 60. babem 3©aters: naer ben mibbagD begon Det
(til te too?ben / foo bat be ftroom Daer Deel om ben BBeft lepbcn/ en be nibfen ont*
bielen Daer Deel ÜBeftclijtfecn •, giften alf boen ontrent acDt mijlen ban't ba(le lant
te toefen ■, befefttltebuerbebengantfcDenacDt / cnb?eben foo bicljt langend be
rubfen Denen / batfe W ben gantfcDen natljt feonben Doojen rupfcDen.
©en 6. bito / bes mo?gbens toaren be rubfen upt 't geficDt •, ontrent elf uren
ouam be ;ucl)t upt ben ï©.3&oo?t-toeften/ liepen te naeften bp toeber naer be rub* fen toe/ sijnbe beë mibbaegDS op be Doogte ban 28.graben/ 44-minuten/ alf boen begon Det feer Dart upt ben $002t-3©eftcn te toaepen / foobatbienacljtermib* öagD afenbe aen labeerben bebinbenbe bat ben droom Dacr feer om ben S£oo2t- 3©eft lepbe; beo" abonts toenben fp 't toeber ban be rubfen t'3ee-toaert$y Deüben- be op 4o.babem bttplen DlipacDtige gront/ befe bjoogbte ftrêcftte Dem bupten Z. »©oft enbe 3£oo2t-3©eft / bes abonts begon Det foo (lijf te toaepen / bat ben gant^ fcDennatDt met Dupc&enbcfcDober3eplen/ enbe bariable tomben loopen moften. «©en 7. bito / bes mojgens nam Det toeber af/ foo bat be 5eplen toeber bp gefet
toierben/ Debbenbe be.ö mibbaegDS beDoogDte ban 29.graben/ ?o.minuteh; lic* pen alfboen |5oo?bttoaerts ober / omDetbaftelanbtin'tgljeftcDttebefiomen; ban ben toinbt 3©eft 3^oo?t-3©eft fcDerpcnbe/ foo toaren genootfaeeftt Ijct t'Zce* toaerts ober te leggen* ©en 8.bito/beö mibbaegDS op be Zupber ö?eeteban 29.graben/ 7. minuten
3ijnbe / ftelben Daer cours ^oo2t-<©oft aen / foo bat bes abonts be berninne toe? Der in'tnDeficDtDregDen / liepen berDalben ben gantfcDen nacl]t3©eft Zupbt- 3©eftt'Ecetoaerts / ben toinbt |5oo2bt-3©eft 3önbe/ boen begon 't foo ijarbtte- toaepen / bat be marS-3eplcn in moften. ©en 9,bito/ bes mo2gcns Dabben 't toeber naer 't lant getoent/^ijnbe bes mib*
baegDSop be DoogDte ban 29.graben / ben refterenbe bagD met af enbe aentoen- ben berfïijtenbe; bz$ abonts toaepben' t upt ben $oo?t-3©eft een Darben (tornt/ Debbenbe genoegD te boen / bal Det met fcDober-5eplen Donbe gaenbe Douben. ©en 10. bito/ een 3©eftelijcftè totnt/ en top-5e»ls fioelte/ toeber 3cpï gemaeent
Debbenbe/ foo Dabben fp bes mibbaegDS Zupber b?eeteban29 graben/ ?o.min. ©en u. bito / bcöni02gDenStoasDetftiI / bocD Dabben een Dolle S2ee/ ben
toinbt upt ben 3©eftZupbt-ï©eften / foo bat geen $5bo2t bonben toinnen / ofte toaren op ofte bpbe rubfen ,- Debbenbe bes mibbaegDS Ipolus DoogDte ban 28. graben/ 48. minuten/ met bariable toinben -, Ueten't ben gantfcDen nacDt met be |*ocï5 op be |Baft bzijben. ©en 12. bito/ bes mo?genö maceftten toeber 5epï/ OGft aengaenbe/tot bat Daer
bes mibbaegDS op be Doogïjteban 28. grab. 13. min. bebonben/ tikg toeber toat S^upbef «ener liepen/ om recDt op 28. grab. 20. min. te lanbt te Domen/ 3tjnbe be toinbt Zupbt-toeft / Dabben groote bepningen ■, be« naer-mibbaegDS ttoee uren boo2,§onnen onber-aanglj / Dregcn be rubfen toeber in't geficDt/ baer norD ttoee mijlen ban baen giften te toefen / als boen Det loot toerpenbe / bebonben op Don; fcert babem fcBooneZant-grom / DocD een Ijalf mijl genaberttoefenbe / en toe- |
|||
|
Van 't Schip Ba t a v ia.
|
*3
|
||||||
|
öecoebteptï)eBbcn&e/beinamcncp3o.\3aöemeeti\}upletïeenatï)tigegcoiit/öie^ i 6 z
\\it Detfnacïjtö tn't ttoeeöe q uarttec t^ectoaert^ toenDen / tot tn Den Dagg toacöt/_____
Datfe öettoeber lanbetoaerttf obeclepben/ om te met be toal te genaben. Sebten
©en 13. Dito / D:r> uren na jonnen opgang!) toierben 5P be barningen toeber °
getoaer / en bebent 3i)nbe / bebonben een mjjl om tt $oo?bt berlo?en te nebben/ alfoo be teint 3ii?t jupt-ooü getoeeft toag ; op ben $oo?belijcbflen punct ban be Abrioihos berballen s'ijnbe/ refolbeerben (om bat alttjtss te ïjoorjï) ofte laegï) qua- Zmxio men / en te periculeus toaö / bie ban bupten aen te boen) boo? be Ijolle bepningen %a$, snbe bupïe gronben bjagenbe te ftouben? beneben be upterfle D?oogïjte/ enbe loef* Den Doen toeber ten naeften bp / ben toint 'Zupt Eupt-<©ofl/ cours «©ofl 5ijnbe; een toemtiglj binnen bomenbe/ ftabben babelijcben fcïjoone gront op jo.a 35«ba- Dem toaters/ 'Smibbaegöö ïpogïjte ban 28.grab.3upber b?eete •, fto?tsS baer na fagen fp öet batfe 5upber-lant toeber : aïfoo't ftart begon te boelen/ ancberben f» 't ontrent ttoee mijlen ban be toal / op 30. baDem fcïjoone 3atu-gront. «©en 14. Dito / toaepben't fiijf upt ben 5itpt 3upt-oo|ïen / foo batfe ïjaec ancber
niet bonben toinben / enbe ben garitfcïjen bagï:) mollen bïijben leggen. ©en 15-bito/ ben toint tot bes? mibbaegïjs cben ba tt aenljoubenbc/begon 't als?
Doe toat te (lillen / foo batfe bet ancber aen boojt bregen enbe optoonben; cnDeu 3epï geraecbt 3ijnbe/ ïjabben bes mibbaegïja' beboogbte ban 27,graben/ i4.min. jupber b?eete / Den toint ^upt &itPt-<©ofi3tjnbe / labeerDen Den gantfcïjen bagï) om ben «&upbt te toinnen / beö abonts bebonben baer ttoee mijlen gebo?bert te Öebben; boricber 3ijnDe/ ancberben toeber op 30. babem fcïjoone 3ant-gront. ©en 16; Dito / beo" morgens bagï) getooaben/licïjten fp toebec 't amber / enbe
gingen met eenen aBefl ^upt-a©ejien toint / ten naeflcn bp ^upben ober; naec Den mtbbagf) liep ben toinbt3©e(l/ baemaerj?oo2ben / foo batfe 3®eft 3eplen fionben : tegftensf Den abontfagftenfpbebubfenbanftaerberongelucbt^cfjip Batavia, enbe toierbt ben Commanbeur aen 't ïjoogfte €planDt bet bent/ ïjoe-toel öe &tiec-lupben fepben fulcbs* anber lanbt te toefen : ttoee uren op ben abonbt ancberben fp op 27. babem fcïjoone jant-gront. ©en 17. btto/ bes mo?genö met Un bagïj ïjet ancber toeber gelitfjt en De toint
noojben 3ijnDe/ bebonDen baer nocï) ontrent ttoee mijlen ban't booge €plant/lie? pen Daer 5"Pt toeil na toe. ©00? Den mibbagïj ontrent ï)et €plant bomenbe / foo m fagen fp 'tbicljt bp 't bwacb op een lang «icplanbeben roocben/ Daer fp al-te-famen -mS- feer ober berblijt toaren/berfjopenbe alle/ofte ïjaer meefle bolcb tn't' leben te bin- ium tm ben. ^et ancber in be gront gïjefmeten 5ijnbe / boer ben Commanbeur met be jSoot (mebe-nemenbe een ©arcften/ 3©ater/ 26?oot enbe 3©ijn) nacr ïjet ïjoogöfle €plant/batbacr naeft gelegen toa&bocftbaer ftomenbe/bernam geen bolcö/baer fp alle feer in bertoonbert toaren ■, te lanbe gefp?ongl)en 5ijnbe/ fagen fp een ftlepn ^cï)upt)en met bier mannen om ben |5oo?belijcften ijoecft aen bomen roepen; toaer ban ben eenen/genaemtWeybbe Hayes,aen lantfp2ong/feomenbeben€omï manbeur tegljen geloopen / riep enbe toenfcfttebem toelleftom / maer babt gem Dorl) Datebjdt toebec't^tïjeep te baren • alfoobaeteenpartp^djelmen opbe. ®'i« ft acplanben/ ontrent Ijct to?aeb toaren/ üit met ttoee floepen yet fiomenbe gatbt jfL6/"!,, meenben af te loopen. ©erftaelbe boostsf öoe 9P Capitepn ban 47.3ielen getoo?^ mt Sn* Den toa$f / Die Daer om öaer leben te falberen / Duölangljeopcencgplanbeben ö«t. ontljouben Qaaben ; alfoo eenig!)en onberljaerbaergöelatenbolcb j§tftelmen getooiben toaren/Debbenbe toel i25.perfoonen/foo|lannen/©?oiitoen/alö Kin* D^ren bermoo?t. ©at t)p ontrent beertöten bagen geleben / ja-onvmus Comeiifz ?5.5 ©uDec^
|
|||||||
|
24 Ongeluckige Voyagie
|
||||
|
«©«bet-Koopman/ enöe l|ooft ban öefe^cljeïmen gebangen/ bteuban fijn p?nt*
(ipaelfle ftaöenenöe Complicen (alj$ David van Zeevanck, Stfjïfient/ Coenraet
vanHuyflen , Gijfbett van Weideren, 2töelb0?ft/ Cttöe Cornelis Pieterfz ban Uy- trecht, ^olöaet) öooötgbefïagenïjaöt/ öieïjaec tot ttoeeberfcbepöen repfefeet
bpanöeltjCKftaööenfiomehbebecftten/ öocStoacent'elcKen#HtoecKelöeteafge* toectti fooöatöaernaetftmfiremiööelen gebttipcKtenomSaette bermeefïeren enöe bermoozüen/ toaec toe ftaet ben b?ebe aenboöen/öaer toe geb?upebenöe fiat e $?eöifcant Gijf bert Sebaftiaenfz ötcfp ötoongen ober enöetoebec te gaen. 3üu öan genomen 3ijnöe / om öe gemaecfete b?eöe met eeöe tebebefitgen/ enöealle bet ge* ipaffeeröetebergetenenöe bergeben / footoaren David van Zeevanck enöeCosn- raet.van HnvrTen öoenöe./ met eentge folöaten tot berraet om tenoopen/ ftaer elcït 6ooo*guliiénss aen geit pjefenterenbe/ foo fp öes anöeren öaegbj/ atë fp (nu bjeöe gemaetttt fiebbenöej toeöer fouöen nomen / aen Jjaer 3üöe tailöen ballen/ ctibe öe anöeren ïjelpenbermoojöen.. 't©oUfefulc*berfiaenöe/enö*öat bet naam ftaer ieben te boen toag / foo bebben fp öefe geféllen (afó Sier boben berfjaelt té) öooöt geflagen/enöe naren Capitepn gebangen genomen*. ©erbaelöetoööerg/ öatee* «en/ genaerot Wouter Loos,»aec öegftebangeniffeban öaren'getoefenen Capi* ttpnjeronymus> ban öefe fcftjlmen totöacen<©betflenopgeb3o?pen3önöe/ ïjacc apïDöien mojgöew met ttoee poepen boUö# Saöb' Somw &e/pjmgb>n / ötc füf maom?
|
||||
|
Van 't Schip Batavia. vf
mamwKjcfttegljett-gïjeftaett enbeaf-gljeflagïjenDabben / jfjnbe biermannen t6z$
ban Weybbe Hays bolcïi feec f toaecljjclt geguetft. g&en Commanbeuc alle öefe |
||||||
|
tooebige tijbingen / met gcoot üecten-leet berftaen «ebbcnbe / is öateltjcn toebcc cehtóm
naecboojtgebacen; belaftenbe Weybbe Hays, metfijn ^IjuptjenbocjtStoebec *wwa tot be fijnen te coepen/en Jeronymus Comeüfz aen't Ücjjtp gebangen telebccen/ geltjcn Ijp ooc& gebaen fjeeft. groeft eec ben Commanbeuc 't&cöeep ftonbe geca* feeo / fagljrjpeenfïoepboltfesombeZupbelöcöeljoecfeban'töoogelantfeomen ^ttnma roepen/ bes öpuem tot tegentoeecgereetmaecltte/om bie^cljelmen foo't mo* em &im geitjes toas mfijngetoeltenbeftecoteniffe te benomen / boenbenict-te-mtnbe* mctuoicu. tootc om aen boosöt te gecanen; baec gefeomen ?gnbe / roepben befe .gcljelmen eben flout op 't fcljip aen / btcïjt bp fiomcnbe / fagen fpfe alle fitten in't toot laten gelileet/ toel bicijt met goube paflementen geboojt; ben Commanbeuc b?aegf)ae ïjaec tot toat epnbefpgfieteapentaenboojbtauamen i baecopfpanttoao^den/ 'tfcljeep 5pnbe / fulcns tocltc fullen feggen ■, \y» fulcfe een fo?s anttooo?t ontfan* gen ftebbenbe/ belajte Saec't getoeecin Zeetefmijten/ en ban ober te «omen/ of* ©i^ („ te bat öpraettotfieDatrtotfultffjSmetgïjeteelttebtemgen ; 'ttoelcnfp/ geen imurenïfre naberuptfeomflefienbe/beben/en 't^cljeepöomenbe/in be ff fecS gljecaecftten: £,i01Hu boo2tö toietbttotöeteramengpepjocebeett; bat met eenen Jan Hendrickfz ban Snaait jSjèmen^elbaet/ fnn beginfelnam / biebatelpcn «lapte enbe beleet febentljten $«iimrtrs a ttointiglj jfêenfcöen bermooat enbe Delpen bermoo?t te ftebben / beclj alles upt **» &?*= erpjeffe ïaft ban jeronymus Cornelifz garen Capttepn/biegaer totfulcr btoongl):mn* tonöers naec ben oo?fp£onc& enbe circumfianfie ban bien gtjebjaegljt 3fjnbe/ ooeft mat ïjaec betoogfjen öabtfulcfteonmenfcftelöcfiebjjeetljepbttn'tbjertRte (tellen -ï fepbe alles taptotlttgö tetoillen openbacen / oot&öoe'töemmbenbe* gin toe-geb?agen fjab „• als namentlycn/bat ben ^Scljippec Adriaen jacobfz, jero- nymus ComeHfz, enbe ben ^ooglj-bootfmanmetbenanberenberb?agfienbja= ren / eec Ijet fcljip Batavia becongöelucïste / 'tfelbiglje af te loopen ; ben Com* manbeuc enbe alle QetbolcK / opöonbect-en-ttointigunaer (öieljaecaengeftaen Dabben) tebecmoojben / enbeobecboojbttnZeetefmijten; enbe ban met ïjet fcljip op ben coof enbe b?p -fiupt te loopen; toefIjalben Jeronymus Cornelifz, en« be be fijnen op 't €plant 3ijhbe/ niet anbecs becmoeben ofte ben ^tljippec foube ben Commanbeuc onbectoegen petoecs becmoojt / ofte in Zee bupten boojt ge* fmeten öebbett ; bes Dp naec een ifêaent bant j§clnp op't Cplantgetoeeft 30^ be/bebacljt niet öeter te toefen/ als al net bolcft op beecttgö pecfoonen naec om te Ö2engen ■, en batfe ban öetftemenbe^acftt af loopen fouben: bit ban tn't toeren gefïelt 3ijnbe / foo Itonöe 8p fuicr ecljter niet tiptboecen/ 'ten toace Weybbe Hayes, met be fijne (boo2 ttointigïj bagen naec 'tlange Crtanbt gljefonben / om JBatec te foetnen) ban ïtant toaecn. <®it bupbeis tn-geben ban bp bec flanbt nemenbe/ $etoim enbe reets eenige tocljten op ijaec gebaen Ijebbenbe / ftonöen niet gètoimten. E"£ S (€^genS ben abonbt toKCt Jeronymus Cornelifz,bOO? Weybbe Hayes,rjen Com* bm €om»
manbeuc aen ^cfteeps-booït gljebangen geiebert; bieljem met Decten-leetaeiv muxmt
fagl) / ntet ftonncnbe bebencnen toat Ijem betoogljen Ijabt/ fieft felben foo becce te giJf ^"P'1 bedoopen / bat oo?fafie getoojbe toas / ban fitïcfi onmenfcljelncn moo?ben ; 5!n mmu> tegentooojbigöepbt banbeni^aebtgöe-eramineect3ijnöe / bjaeggben Ijem ben Commanbeuc / toaecomme fjp ijem ban ben ^upbel foo toijt ban alle menfene -- Iiicftl;ept ïjabt laten beclepben / te boen 't gene nocl) opt Bn eenige Cfmftenen foo fojeeöefijcft int toeren gcfïeft toas/ fonbec eenige meccftelijtöeöongec ofte bo?(t- ...h. htr noot/ maec allecne upt lt oele bloet-bo?{t/om tot fön boos boojnemen te gecafien ? j^"* «Paec
|
||||||
|
^,•5 Ongeluckige Voyagie
29. "®m W op awtooojbe -, ïiatmen nem be fcïjuït niet moeflon gïjeben Dan't gene
_^__ öact gefcftiet toag / fUÏClijS ten lafte ïeggenöe David van Zeevanck, Coemaedt van
Huyffen enbe anbeten b?e in Delaetftetefcontteban WeybbeHayesDoïcftboobt
3t gDeflagentoaten •, feggenbe Datfeljent baet toe gebtoongenïjaoben / oftebatfe ï5etn anbetö fouben aen ïtant gebolpen ïjebbenyfoo bat een menftfj beel moet boen om ï)et leben te beöouben. <©ntfeenbe bat np gefint foube getoeeft ïjebben 't g>tUp Batavia ïjelpen af te loopen; ban aengaeribe 't g|acï)t te oteettoelbigen / alffer een tot Ijaetbet toetloffinge foube {tomen / fepbe fulcft^ ban Zeevanck boojgeftagïjen te 5ijn / en bat ïjp 't felbige toegefiaen fiabt/ bocïj fonbet meeninge; alfoo fp bet* moebe / batfe ban befe ongelucfeige «Êplanben nopt fouben toetlofl toetben ■, naet Dien fp albaec ban eenen Rijck Wouterfz toel Ijabt Ijoojen feggen bat ^cljippet AdrLaen bet«Stïjtp mepnbe af-geloopen (foo'tnitt toet ohgelutftt toaet) eribeben Commanbeut obetboo?bt gfiefmetenteijebben ; toaet uptljpnetmoebenbatfe met begoot nopt op Batavia fouben gncraedttljebben / maetbatbe^cljippet naet Maiacca foitbe gijeioopen3ön ■, oftefoo'talgliebeutbebatbenComman* Deut op Batavia getaetfue / enbe een gacDt tot betloffinge gefonben toietbt / bat gp ban gefotfit foube fiebben't felbige te toaerfcïjoutoen ; foecfteubenemalfoa met fijn toel-nlappenbe tonge / boo? beel taftelijtfte leugfjencn te ontfctjulbigen/ gljeijjcn ofte ï)p in allesS fupbec / enbe netgeng ban getoeten ftabt •, ja Ijem birït* maels" opbeiBaets beroepenbe (gelijcn off? fijn innetljjtftemepningeteiften) feggenbe bat fp fultftsï oocn toel fouben betfclateri : bit baet ban boo? bien Dagö Dp gelaten 3gnbe / toictt 8p toebet in gecïjteniffe geltelt. <©en 18. ^ebtcmbet boo? ben bagö boet ben Commanbeut en be,§cïiippet
met be ^rfjupt enbe boot naet ïjet lange €plant baet Weybbe Haves met fijn bp*
Debbenbe bolcït op toasr / tien ^olbaten baet ban baen ftalenbe •, befen beltomen*
De enbe elcn met een goet jfêufquet Detfien Debbenbe/ u baet mebe gebaten naet
Set Cplant BataviaesKei-ck-hofgenaemt / onttentöetgebleben^tDip gelegen
3ijnbe; ombetefietenbe&tfielmen (Die baet noen toaten) tebangnen/ enbe in
Detfenetingïje te nemen, 3&efe ben Commanbeut en be fijnen / met ttoee toel*
gemanbe baet-tupgen aenfienbe ttomen / foo beftoeben bateltjtïten ïjaet netten/
fonbet eenige tegen-teeet be moebt latenbe finclten; feggenbe tegljenss elcnanbe*
ten nu 5ijn ton al-te-famen om ben nalg / mepnenbe bat tooojtg in öeetet bloebc
'®f ïe,Ss boot-geflagen foube toetben/batöaetmiflucfete• maette2.anbegetreben3jjn*
men «w- &e/3ünfe alle te gabet hanben en boeten gebonben/in gecfiteniffe genomen en bet*
Ken in &«D= feltett: bejs Commanbeutg eetjle toetclt toass alfboen be <3!uteeelett ï)ie fjiet enbe
emffe* Daet betfttopt lagen op te foccfeê/ bie al-te-maïen gebonbé toietben/uptgefept een
B?3tom oouöe ketting enbe föing;ljoe-toel ben öing nocö te laetften te boo?fcfiijn guam.
(Cegens ben aDonbt naet't 3©?at« barenbe/ bcbonben 't^tljip in betfcöepbc
ftucnen te leggen -, alö een ftucfe ban fiet Biel/ met 3ijn blacïste ban't tupnv al-te-
faem tot acftteten op een toepnïgfi naet ben toint-beetingl) {bit nocï) üoben fiacfe)
tot Ijet 3©atet toe af-gefpoelt / leggenbe bp-nae|l nocï) op be felbige plaetjS / baet
'teetji gefeten ïjabt; een (turft ban't Doo?-fcï)ip aen be beetinge afgeb?o«en/ lagli
ïjeel op'tbjooglt gDefotötv baet in ttoee tfucfiengöefcfiutguptbetampaetben
■t ©«Dart (een HBetale enbe een pfere)lagen/ fonbet pet^ meet; baet onttent iaglj mebe een
bpn urn 3ljtie ban't atljtet-fcïnp / aen jlict-boo?t^ ïttupfpoojt af gefocfeen -, boo?tsf noclj
«Mttfiwr, toeel meer anïiCrc (tutten ban minbee nroote/ pet enbe baet op betfcïjepbe plaet*
fcn bpfonbet gebjeben 3ijnbe / foo bat net ficï) flecïit liet aenfien / en felepne ïjope
toag/battbeel geit en anbete goebeten te fullen betgen 1 botï) ben Commanbeut
ïtteegl)
|
|||
|
Van 't Schip Batavi a\ 27
ftreegD cmtepntgtcootlbanDen^ottclietReynierHeyndrickfz^niaenbtcnen' 1629.
be 1 Doe Dv ontrent een rnaent geleben / op eenen bagD fttï enbe fcïjoon bjebcr 3ijn*--------
be ('ttoelCB baer fint tjaec berbljjf felben ofte nopt als boen gebeurttoas) aen sebtem
ïjet 3©?acB ban't gebleben g>tDip upt ijiffcïjcn boer / aiföo be btffen Daer alf boen baer ontrent feer berDieiben -, baer DP alf boen met eenen ptetu op een geit-Bifï geftooten ijab / berljopenbc bk tuffcDen bk tijbt norïj niet toeclj- gcfpoelt te fisïlen 3ijn ï tentoelcftegefp2ec6öen€omraanbeurtjemtotjtierb?aegS)be/ öoe'tljem met 'r^cfiip en be 3©?aca naer fijn bertrecfe al toe-geö?agen Dab / enöe Ijoe lan- ge Det nocD Deel gebleben baas i anttooo?beDetatDtbagennofDmceftDeeïge* Dieben te 3ijn / ban be Spiegel enbeftctanberboPen-toenRfpcelbenin't eerften al toecD/alfoo 't baaeiijtBS mcejï Dart (io?mbe/enbe b?eeffelijcHe barrenbe/foo bat etnibeljjcBen 5gnbacB-boo2t3peuptgefmetenb)iert / fulcrbatDettebertoon* beren toaS/ ïjoe bat een foo fleren ^cöïp/nlf boen foo Daef t en licljtelijcfte Hoopte/ en ban ben anberen berb?acB ) toaer mebe boen tot bcrftïjepbe tijben te Htanöe bjeben / enbe gebergljt toierben bibecfcDe leggers met 5©ater / een legger tftaiv frfte enbe bier en een fjaibe fpaenfeöe J©ijnen / aio" mebe een met 2ü3ijn / öte Daer alle feer toel te flabe tjuamcn. ©ocD al-bo?en ijabbe 40ob be ïgeer e ijaer tuffcDen bc neaenbe enbe tljienbe lunij bes natïjts eenen gedabigen regen berïeem/ fëijn* Be be felbige regen/ bk ben Commanbcur ontrent ïjet batfe lant tjabbe/ boe Dp met be 25oot in groot en noot ban fincfeen toas)raaer mebe fp beel toaters bergaerben^ fulcr batfe foo met bat/ als 't gebifïe een goeben rnpmen tijt met alle be menfcljen Donbé leben/pbec bes baegs geniet enbe bzk imirfjeS toater en ttoee miitfjeS laijn. «©es abonts jjjnbe jaanapaeïjïe ^cD'elmen / als oocfi Daer anbere mebe Ijul*
pers / op Dapbert opt€pianbt gebangen enbe geboept aen 'tïïobbeiKJManbt geboert; om baer te blpen tot öatmenfe te eramineïen toeber Dalen foubén ,- en bit om te beter ban Daer berfeftert te 5911. <©en 1.9. bito / bs0 mozgetrê ts bm ^cftt'pper oefonben / om befe naerbolgen-
be ^cfjelmen / (bie't^cljeepgebangenfaten) te2tanbeb?engen/ opbatmeti ïjaer examineren / en 'tgeïepötgobloosiebenonberfoernenfoiiben ; als Jero- nyrtus Comelifïz <0nber-Éoopman ; Jacob Pieterfz ban Himlïerbam ïantfpap faet / Daer Suptenant / bk ooclt een ban be üïaben gebjeelt i0: Jan Heyndrickfz ban25:emen/ ^olbaet/ eenbanbepjincipaelfiemooJberS■-, RucgerrFredrickfz ban «©doeningen ^lote-mafeer; Hans jacobfz Heyiwerck ban 25afel / ^belb02ft -, Lucas Gïeiiflz,iiptben%iegö/tibeïbo?ti; HansFredrickfz ban252emen/^olbaeti Jan Willemfz Sel'ijns <^pper-KUpper / ban Imfïerbani; Heyndrick Jafperfz bait
jKontfOOJt/^Olöaet, Hans HardensUpt«©ttmarffcn/^Olbaet;JaquesPiImon batt Pres,du Verdan, ^olbaet; enbe Gerrit Haes ban ^anten / 25ootfgefel t upt alle
toelcfeen fp tenbienbage / fooboozonber-teaginge / aïSgoettoilligebenente* niffe berflonbé/ljet ober-gobbeloos leben bat bzfc ober-geben boeben op 't€plant <smttie geboert fjabben ,• Daer niet ontfienbe öeS Compagnies goeberen / foó ïafienen/ betauciuf* Stoffen h goube ^aifementen enbe anbere 3©aren (Ucft gebifcljt enbe gebergljt,e' ïjaböen)feer fcf)anbelijtl!en temif bjupclien/ïjaer baer mebe befileebenbe/en be fel* $ige met foo beel goube ^affementen bo?enbe / bat geen doffen te Bennen toareit; ftis bp jeronymus ComeUffz Bleeberen/ bic baer een goet booigangêr in bas (Dier gebonben) geblcben i& ■, Dem oocD niet ontfienbe particulieren Ijare gebergDbe goeberen enbe «leeöeren lyem epgDen te maften / enbe bit onber be forten tot glje* bJbjJChujJt-beelen/offeDêmbPtefiamentalenbifpofitienaer-gelatentoaren; ja fö^^apbelfcDe OoobaerbigeöoogDmaettnaSop befe arme behoefbe.^planöen |
|||
|
2$ Ongeluckige Voyagic
1629, foo ïjoogö gefteoöenöatöPÖem niet ontfagöbagelijcfessberanöeringe ban felee*
______ beren/,&ö&e ©ouffen enöc jtonffc-banben met goube banten te b?agen; ootft fijn
s tratoanten/ bte Dem bolgöben/ en baer ÖP tn't moo?ben fcem meeft op bertroube/
p • tn't roobe laften te nleeben/ bte met ttoeecnbe meer goube paffen-tenten uooïöen*
öe; ooth bagelijct nieutoe fatfoenen ban Cafatquen p?atttferenöe; Ijem latenbe
boo?ftaen bat befe uoofe pbeïe bjeugïjt eeiitofgh buren foisöe.
<qemmi ^èt meelïe moo?ben gebaen3pnöe / ïjeeftïjpbefenabolgenbeotocrgeWebene
Bttfs co?= ©?outo#-petfoonen / op befer toijfe onber iit fijnen als ten bupte uptgeöeelt / na*
nelifj been metttljjcfte Lucretia Janfz 3guPfb20UtoebattBoudewijn van der Mijlen, l300?!)Cltt
b'ouh!"* fdbenöouöenbe / en juditti Gi;'fbertsotitfie*©ocï)terbanbenfs?cötcant/Coen-
peefaaimi raet van Huyflèn toe-boegenbe; be rCftcreilbe/aljS Trijntjen enbe Sus jen Fredericks,
ten hupte gefllfterg; Anneken ^offCljtetfterjS / enbe Maritjen Lowijfen , fotlöen OllbCCÖC «yf» anbere mans-perfoonen gemeen geD?uptftt toeroen / enbe baer ten öienfte moe*
tenfiaen ; en om alle onöeplen boo? te bomen baer toe eenigï)ec?binantien ma* fcenöe / boenöe be felbigben met tciie onbetteecfienen/ ais nier boo? / $ag: 12. te ften tS i toelcbe be ©?outoS-perfoonen (foofc tn't lenen bigben toilben jtnebe öeö* Den moeten beftoeren enbe belonen naer te nomen. ©en 20. September / boo? ben mibbagö toieïbt be 25oot 't&cfteep gefonben
©onber-om eenigïjenootfaKelijcbbebentelanbeteb?engöen : als meöebé&cöupt naer
incke lua* 't<£plant (baer Weybbe Hayes bolefi op toas) om toater te ftalen : alfoo fp baer/
ttc mittcii. naer 20. bagljen op 't «gplant getoeeft toaren / feer miraculeufelijcb ttoee putten
met berfcfi toater gebonben ftabben / bte ntet-te-min met bloet enbe ebbe op enbe
neber bloepben / foo bat ïjet tn't eerfte boo? jout bjater gebouben miert.
©en2i.bito/toasöetmetboelteeen©oft&upt-<©oftentoinbt; toaermebe
fp bemer enten bat Ijet toater baer feer laegö bleef; en öonben be ^cöupt / toe* gljenö ben öacben toinbt / bten öagö ban't <£plant niet toeber te r«gge nomen ; öes bien öagö met be gebangenen te eramtneren öoo?-geb?atfjt toiert. ©en 22. bito / befe ftarbe toint nocï) continueerbê foo bernamenfeöe ,£>tf)upt
alfnocï) nteti boo? ben mibbaglj is$ ben Commanbeur nebens ben ,j§cötpper met nocï) b?p mannen meteen «gcljuptjen naer 't 3©?acb getoaren / om be rechte ge* legentljept baer ban te Deftcljtigen / ban baer ontrent feomenbe / foo oetnenbe fjet öaer foo groutoeltjtöe / bat be ftoemmers öaer niet bo?ften onbertoinben 'tfelbtge te beftoemmen; bes? onberriebter fafie tegens ben abont toeber 't^tïjecp boeren. ©en z%.Dtto / toas betoiritnoeïj als bo?en -? oefen mo?göen toterben be göe*
bangöenen (bte op 't öonben Cplant tn öetoartnge berfonben toaren) om te era* mineren ban baer gebaelt/baer ben gantfcöen baglj mebebeftgD getoeeft 3tjnj on* bettoglen toiert ben Stierman toeber naer 't to?acb gefonben / om te fien of men tot berginge ban eenige goeberen nonbe geraïten ,■ bocfi toeberfteerenbe/ rappo?* teerbe fultfisf al» noclj toegentf be b?eeffelijcbe barninge onmogelijcb te toefen. <©en 24.^eptember/ \$ fonberlingfi> niet boo?gebaüen/ aljs bat be ^töipp^
met öe 25oot 't&cöeep göebaren ijs / om ecnigfie nootfabelöcftbeöen te lanbe te b?engen; alfoo bet nocö niet mogeujefi toa$s aen 't to?acfe te toereften. ©en 25. bito/ best mo?göeng ftii toeber 3Önbe/ totert öen ^§cbipper enbe ftter" j
man toeber naer 't to?acït gefonben / om te ften of t mogelijcfeen toa# aen 't toerclt te geraben; fp öaer bp bomenöe/foo toiert ban't lant gemertftt batfe befigb toa* ren met petss op te galen; bes fonöt öaer öen Commanbeur öe anbere 35oot / toel göcmant mebe te öulpe / felfss met öet ölepnfie ^cöuprje / nebenss een $fêan en* öe tto« Siottgenj* bolgöcnbe / om Bern öaer öp u bo«s?n / öaer ont«nt ftomen* 00/
|
||
|
Van 't Schip Batavia. 29
öe / bebonöt baerbefigftmeteenbognlater-gouöt / enöeeenfiifigeïtöiefege* 1629,
bifcbtbaööcn,- DtefpeenfUulJtoeegögban'ttojachop'tbjoogbb^acbten: Den---------
«JTommanbeur trabt in öe anöere 25oot ober / Die met bifftïicn meöe beftgtj toasy eeDtem
mth een istflt met gelöt boben brijgcnDe; tre <©ufarattifcbe öupcftcr^ berblaer- ^ * tien Dat fpöernocftfeggelt^uitenbebonöenöietoeltebrügbentoaren; onöer- mmen tuflcften toiert öettoeeDegcbiftbtegeIt4nftgefcbo?tenöemeöeop'tö?oogbge:-- «mgegcit- b?acbt ,• foo öat nu al-reeöe tóec feifien benomen enöe gbebergbtbabDen : De fo'ft*« «<*« bupebers' baer onöertotjlen toeöer baeröigö mabenöe/ tegDensi öat De&cljipper ™°ae wa* nomen fouöe / foo begoü bet foo ïjart te toaepen / enDe op bet tójacb aen te b?an* öen/öatfe gebtoongen toaren 'tfelbige te berlaten; öef balben Jjaelöen fp bare ge* bergböe f$i|ïen ban öe öjoogbte/ öte op 't C-pIant Bata viaes Kerck-hof bjengenöe; öe reffe ban Den bagb met öegebangenen te eramineren bootte öooj-biengenöe. *©en 26'. öito / baöDen fp een baröen toint upt öen Eupt-toetfen / foó öat öoen
aen 't bnacb niet toereben bonöen / toef balben De ©ootaen een ober-€plant ge- fonöen toiert / om een ^pt( enöe een partp legfie <2Mp-amen / öte Daer lagben / te balen i 3©oo? Den miööagbififer meöe een ^rtjupt/ omtoatertebalen/ gïjeba- ren : $ortjïjeeftöen€ommanöeur/ Cornehs janfzbanStmfterDamlfftffent/ enöe Aris Corneiifz ban i?oo?n barbier / öoen balen / om baer te onöecb?aggen ban't gene öaer gepafifeert toa$ / tn't ontblucïjten ab$ fp fouöen öooDt-geflagen toojöen. $aer Den miööagïj begon 8et (til toeöer / enDe ffecfjt a©ater te $tjn / foo öat Den ^cfttppec met een gemanöe 25oot / öatelijcb naet 't to?acb gfiebaren i$/ om Die op gijterenbernomengelDt-bifïenoptebalenenöeteöergben ■, Dteöes? acbtermiööaegïjötoeber-bomenbe/ öjpöerfelbigbemeöe-bjocbt j geötoongen 3ijnöe nocï) een boo? eerft Daer te laten blijben/ onmogelncb Die te benomen/ boo? öat een ftttcit ^Deftftutsf enöe incber brupg-toeegbs* öaer oberleggbenöe / met grooten arbepöt enöe moepte öaer eerfï afgetocrebt toaren. i©en 27. öito / boelben bet feet bart upt Den ^upöen / foo Dat öien öagfi aen't
to?acb niet toercfeen bonöen ■, boo? öen miDöaglj is De^cbupt ban't boogbe €»lanbt toeDer te nigge gïjenomen / meöe b?engbenöe öe ttoee Boben-gbemelöe perfoonen Cornelis janfz enöe Aris Pieterfz omteabengbe anöere |fêoo?öenaer£ enöe ^cöelmen berfioojt te toetDen / foo öat Dien öagï) met bet eramineren boo?t-gebaren 3ön ■, öe felbige öaer ooeft meöe berffntenöe. i&tuoigö ©en 28. Dito / Den bo?igen baröen huppen toinDt boo?-toaepenöe / toas 't aU Da» t m»
itocgniet moaelicften bp't to?acb tot get toeren te gecanen/te fiomeiiifoo Dat met Kf^p Ijet eramen boo?t-barenDe/ ais Doen mee(i ten epnDe geraetnté: Der p?incipael|te BlWsemn • booftoiebten enöe moo?öer.ö boo?nemen enöe opfetgenoegbfaem foo upt fjaer ep* gen bebenteniffen/ beel bouöige getupgemflen/ al0 onöerbinöinge (45oöt betert) &m m niet alsf al te biaer aen öen öagï) bomenDe / gelijcb upt De naerbolgenöe feftjifte* mxt obcc ïtjebe belööeniiTen genoegbfaem blijtben fal. ©ess beeft Den Commanöeur goet dwepen flebonben öen 0aeDt te beroepen/ enöe in öe felbige met rijpen raöen efl goeöe De» mitt 'ïDerarte te pjoponeren enbe booj te (lellen; of men Defe moozöenaerg enöe fcbeU *4ien (toaer tegensföetonnoofelbergootenbloeöttojaecbtsroepenöe) gbeftoten »nöe geöoept op Batavia fep Den e ^eec <©enerael b?engï)en / of öatmenfe alljier Wm,m ten eyempeï ban anöeren naer beröienlle met Den öoobtfiraffen fouöen ; ber- mit* bet niet fonöer perijcnelfouöe 391) / enöe alle onBeplenDienDenboo^geftos men te toeröen / öte boo? fooöanige ^cïjelmen/ alss jeronymus Corneiifz enöe fibi meöe-complicen 't§tl)m fouöen bonnen ontftaen ; te m^er / bemint ceetö ee* nigen / of» toel alle D3 ceftercnöe maets niet toepnüö öan ijm berjiftigD bao?» nemen
|
|||
|
-go Ongeiuckige Voyagïe
|
||||||||
|
1 6 2
|
9. nemen m-gefogen / enöe met ïjet bo?igl) boos gelept ieben f toanger gaenöe / feet
|
|||||||
|
._____Itrijt t'Ett 3tjnöe/ fouöe nonnen upt- fpatten enöe beöo?ben toeröen ■, aen-gelotnt
c.mpm öoo? öe groote gebergfjöe rtjtftöommen ban fjet geöleben ^tïjip/ïjaer peeren en*
0 p öeiPfêeefïcren toeftomenöe / brut ^cljip enöe goet te berliefen / met foo beel ijalbe
enöe fjeele beöo?bene menfcïjen Zee te Riefetn <©aer öefe iSefolutte op gebolgt iö:
<®p fjupöenöen 17, September/ 1629. naerbenmifcöagl}/
tg bnöen Commanöeur Francs Peifaert, cutse öen ^cljeeng-raet gercfoïbeert / jeionymusCoi-neiiü'z^potchcrtoan^acricm / oe- tocfcnc#nticK-ï$0opmaii op'tfcerongcïuc&te^cïjtp Batavia, nu ter tgt aen üoojt gefcangen $tit» / lx»egen# fijne groiiböeïij cfte batten gljcöaen/ ter eramen/ enöe öcg nooötgïj/ ter couture te fcjengen. |
||||||||
|
■t ©cïDmï f Eronymus Corneiiflz binnen göebjacïjt 3ijnöe / i$ Ijem ban öen Commanöeut
oau few* | neb?aegtjt toaerom Ijp Ijem öoo* öen *©upbef ban alle ïfêenfcfjelijcftljepör foo 'Seiirn J ÖaD0'laten ontWooten enöe berboeren / ia ff immer enöe boofer alsi in een €p- bcftentcuifl ger-öier beranöert toass; mttö foo beel onnoofeliBenfcïjen-bloeötljaöö5 laten fc jto?ten / enöe noeïj ban meeninge getoeeft toass met ons meöe te öoen i &aet ftp op anttooo?öe / alles öatter geöaen is / en is mijn ftfjult niet, maer David Zee- vanck, Gijf bert van Weideren, enöe Goenraet van Huyflèn, 3tjn't öie fjet lipt-ge* boert fjebben/ mp öaer toe ötoingenöe/ ofte fonöe Ijebbe moeten (lerben: boo?bet
auöientie berfoecftenöe om fijn onfcfiult te mogen berfelaren > ötefjem belaft is ban 't beginfel naer öe toaerfjept te berljalen. g>tvbt> öat tïjtcn öagen naer 't blijben ban't &cïjip nocf) op 't ï©?acft getoeeft
toas/ enöetoiert 'tfelbigeopöieiutjötmeeftaenftutfiengefmeten -, foo öat lip ttoee öagen in öe 25oegl)-fp?iets iBarffe fat / en is epnöeiijcn met öe toangt) ban öefelbiglje 2Soegf>fp2tet aenItanöt genomen / nebens ö?p leggers met JBater/ 3©Ön enöe %wi gebult 3tjnöe: op 't €planöt ontrent een Jfêaenöt getoeeft 3ijn* öe/fOO Ijaööen David van Zeevanck, enöe Goenraet van Huyfien, 3ÏÖe5b02(ï/ nebcnS
noeïj ttoaelf anöeren / fjaer in fjaer tente getoapent -, en op eenen abont / tuffcDen
tien enöe elf uren tot fjem ïiomenöe / fepöen / fjet boltn iss te macïjtigfj / enöe Het eten te filepn/ top 31J11 gefint alle ïjet boicn in fjaer tente te ober-ballen/om fjet ge* tal tot op 40. fjo*föen te b?engcn: öaer op Ijp jeronymus Corneiiflz fouöe gebeöen ïiebben/ öat fp fi r niet öoen fouöen: maer öat ïjet beter toajS 'tbolcft op't liooge aManöt (öaer öe ttoee-en-ttointigf) jannen / om berö a©ater üpt-gefonöen / te foecnen) te berf.-iben/öaer gualijcn nu toe berflaen toilöen/öan öat öoo? fijn boo?* beöen nocf) Oeb'eegfjt toieröen een partp öertoaerr 0 te «Heren, ^ebentien ba gen naer öit gtjepa^ cröe / toaö David van Zeevanck met een <§loep bolcus naer een <Êplanöt get .uu 1 öaer een partp öefer berfonöene lieben fjaer alleen ontljielöen/ ïieeft öe felbiae met fijn bp-ftebbenöe maetss ober-ballen/enöe alle/öef)«Hben feben ïonger0/enöv ; ,ige ©?ou-lupöeh/bermoo?t -, toeöer-ueerenöe/berfjaelöe fijn ge* öaen toeren aen jeronymus ] öaer bp boegenöe / öat tocl toenftc öat öe refïerenöe op't ftooge «Êplattt meöe aen nam toaren / op öatfe geen fcfjaöe enöe ongebal ban ïiaer te bertoadjten fouöen fjeuben. ^eben ofte acfjt öagen ïjier na 3jjn fp toeöec bp jeronymus genomen / feggenöe öatfe ober toilöen baren / om tegena1 liet refle* renöe bolcft op't öooge €plant te becfjten^ te meer/alfoo Pieter Lambertfz ©ootf* gefel met een gemaeent ^tïjuptjen fön leben gefalbeert en öoo?-gegaen toajs/ om 'tfelbig«
|
||||||||
|
stfeïbtee fcucöet te ïj£rfen / enöe foo't moseïöcfecn toajS/ftact* aïï« isoot te iKaett •, tot t g 2
toeltfien aenflagfi fp zz. mannen uptfto?en j toelcfiboo?nemen Jeronymus fepöe____
ftem niet te behagen j maet fouöe fiaer gebeöen hebben een 25oot ofte ^loepe op „
te fielïen/om Ijet bafre lantenbe baer na Indien aen te boen,- 'ttoelcfte fiaer onmo* öePte gelijca bocftt te toefen/ maer 3jjn/bolgeng öe genomen refolutie/met öe 22.man* stenöertoaertgetrocften j toetser fiomenöe/fouöe fip Jeronymus Comeiifz anöer* mael gebeöen ftébben een baer-tupgft te beginnen j öocft alles ter contrarie/ 'ten geeft niet mogen helpen/ 5tjn toeber met 37.f!annen/enöe jeronymus meöe/met ö?p ^cfiupten öertoaertg getrocfien (om/ foo öp fepöe/ met fön tegfientooojbig* tjepöt 'tbechten / foo bed öoenlijcft fouöe 3ijn / te beletten) recht op öaer aenfco* menöe / boet) öeanöerenbeteaerbenhaerftrant / fp-lieöen tot öe finpen toe in't toater fiaenöe; onöertojjfen focftt jeronymus met öie ban't ianöt te fpzehen/ om/ foo 't mogelncfien toas/ tot een accoo?t te feomen; foo öat öoo? ;t tuffcfien-fpjes feen ban öen Domine, öie ten öien epnöe ober en toeber gingö/ 'tbechten beo? öien öagh ghetfaecht toiert; onöer beloften öat jeronymus enöe öe fijnen / öie ban't ïjooge <£pianüt öeganöerenöaeghsfeenigeHafienen fouöen brengen / om fiaer öaer meöe te ftleeöen ; toaer tegen£ öie ban't fiooge «Êplanöt fiaer het ontboeröe fchuptj'en toeöer ter hanöt fouöen ftellen. jeronymus bolcfi öit becözagfi niet be* hagenöe / toaren feer toojnigfi / en toilöen bechteh; toant Coenraedt van Huyffen ber filaeröe/öat fip fijn bolcfi (tegeng allen öie't leeöt toefen fouöe) toilöe aen boe* ren / enöe fiaer boen becftten. ©olgenö 'tbojige accoo?t i$ hp / jeronymus, met öe belooföelafienenöertoaertss getrocfien / fegperfoonenbpfiemfiebbenöe; te toeten fip felftf / met David van Zeevanck , Coenraedt van Huyflèn , Gijfberc van
Weideren, Wouter Loos, enöe Cornelis Pieterfz ban ©ptreCftt toaer ban batter irt fefier tumult bier perfoonen öooöt-geflagen 3tjn / Wouter Loos ontloopen / enbe
3)P / jeronymus Comeiifz gehangen bhjbenüe. „ «©en Commandeur pjüponeert öen tjoojfeïjjetoen Jeronymus
Corneiifztet€o?tute te brengen / omnanfo^mDemïjtetoaeKïjept te toeten; alfoo ïro ï)em met nctufoemöe pjaetjeng foeent te ontfcöuï- oioen/ ftïjtmberiöealïeltjnbimï op perfoonen öie öooöt$n/ enöe ïjaeufeïoen niet Konnen necanttooo^öen. |
||||||||
|
ï
|
Eronymus Comeiifz gebonbett / opgeftaelt /enöe öe pijne geboelenbe/ Utt om
opfcftojtmge / teb?cben3ijnöealle0tetoillenfeggente~tfiptoi»te/ enöemen fiem af b?agen fouöe; fulcfts is fiem bergunt / om beröerberfioojt te toeröen: |
|||||||
|
toaer op öen Commanöeur ban fiem begceröe te toeten / to^'rom / enöe toat ma*
niere fip boo?-genomen haööe 't§acht af te loopen i öaer bjj op berfelaeröe / öat op öien toot ais öe ttoee-en-ttointigft flannen om te becfic» ntiaer 't fioogfte <£p* Ianöt gftettoeften toaren/ enöe fip fiaer toeöer haelöe: fM^tft David van Zee- vanck, in öe^Ioep 3ijnöe /• fiem eenen öjoomban Lucas Giniflz 28öelbo?(i bet* telt: 2fii<s öatter een Sacfit quam / bat fiaer nooöigft üm&m * loopen / om baet meöe naer Spanjen ofte eenige plaetfe öaer ontrent te 3eplen ^ öat oocfi epnöelöcft foo Gefloten $em toieröt booaber gfieb?aegfitop toatmanieren fp fulcfié in't toercfi Men
fouöen i 2ïnttooo?öe: een lacfit gefiomen 3önbe/ fouben fp öen 25oot aen ïanöt
laten fiomen / enöe ban Jt25oots5-bolf ft b?ontfien gemaecfit ïjeöben / om öaer öieg
■ C te
|
||||||||
|
3,2 Ongëluckïg^vöyagic
6 z 9. te litotes ööobt te Bontten fïaen / enfoubenfooongettoüffelt'tgatfitbemieev
_____(ïett fiebben * baec op begbecenbè bes Compagnies gjutoeelen te fien/ om te
?eDtem toaetbeten toat pbec 3ijn pojtie baec ban foube bebjaggen v bte Ieronymus Cor-
' nelifz ïjaecgeopentenbeïatenfienneeft. Ieronymus Cornelifz enbe Ian Hendrickfz ^Olbaet / 0pgt(ï«Cenbeni8.i§ep*
tembec / tefameninbejSacfeban'tgiacötSardamgijetïiïtcnftttenbe -, enbe Ian
Wiliemfz ban <©o?t / 25ootfman / op ben ©aeft boben ïjaee booft leggenbe / fteeft 0ï)CÖOO?t bat Ieronymus Cornelifz aen Ian Hendrickfz^0lbaetb?aeal)befabae£ï
om 15» op ben 17- bes mo?gbens / als fp tegftens ïjun-lteöen fïaegfts toaten / bet
^céuptjen niet gneftecgen ïjaböen K en toaecom be mufóuetten niet af-gfjegaen toaten i ofte bat öetutupt nat toas* baec ian Hendrickfz op anttooo?be/ öab? ben top met een mufquet teffens gftefeïjoten / topfouben'tbooifeftetgtjehabt ïjebben / maet'tKnipbtöjanbebzpenbiectepfenopbepanaf ■, Watt op iero- nymus fepbe/ 9'abbplifïigftepbtgfjefoupcSt/ gfipfoubetop't toatettoelgfieftce* Oïjen nebben / en banfouben top ftlaec gftetoeeft 3iin. «©tt met Ieronymus enbe Ian Hendrickfz gnecanftonteettfte&benbe/ beftenne'tfelbigöealfüa gepaffeett tt 3ön. #p ÏJÖJflt ttëit 19 ^CptcmÖCt / Op 't «ÊpïailÖt Bataviaes Kerct-Iiof.
Ieronymus Cornelifz gebonben en Ut tomtce beceut toefenbe/betfoeftt opfefio?*
tinge> belobenbe be toactïjept te feggen ban't gene fip toijie: baec op t.ö ftem ban ben Commanbcut afgebjaegfit/ toaetom ijp ^tïjipper Adriaen iacobfz tot 'taf* ioopen ban't ^cfiip Batavia getabenftab i ©ntnenbe'tfelbige; jabathnbaet niet ban getoetcn Ijeeft: raaet toilbe tóel be begtntfelen ban fijn onbenoo?lijt« ie* ben in't iangïje bccoaïen. fjatneiijtfe boen top upt be Siara-ieonis t'jepl gegaen toaren/fo bemettfttè ftp bat ben ^eïjippermet tucretia groote familtacitept ge* maetftt öabb' •, toaec obec ï)p fiem beftraffenbe/ geb?aegï)t beeft/ toat ïjp met bat ®?ou-menfcI) in ben jin ïjab} baec ben ^Stljipper op anttooojbe/om batfe blancft iS/ en batnpfe tot fijn toil begeetbe te betfoetöen/enbe met gout ofte anbets baec toe foecfien te bettoïüigen. €en toijl naec befen tjjt ïjeeft lypl Ieronymus boozfs ben knipper toebct afgeb^aegïtt/ toaetom fjp nu met Lucretia fo famtliaet niet en toas' i maec met Swaent je op nieutos begon geeft te toojben i baec op fip ant* tooo?be/ ban be fèoclts b20u betftaen te ïjebben bat bet een ^oec toas -, ten anbes ren/bat S waent je fceïjagen ïjabbe/om met ftaer te btfcourecen/enbe t|jtfto?tinge te ïjebben. Wen be Caep geftomen toefenbe/ehbe ben Commanbeuc aen iant gegaen jtjnbe/ U Jeronymus Cornelirz in beüeiuptgeftomen/ enbe 't ftupgjen onberficnö 'i\\ be <6alenje open boenbe / bebonbt ben ^cïjipper enbe Swaenrje mafftanberen bleeffcï)elijc!5 te beftennen/ bef ftalben ïjp toecï) gaenbe/be beut: toe floot: ttoee i>a* gen baec naec iö ben Commanbeuc toebec te ïanbegebaren / om lanbetoaettg in öeejlente foeeften ;• baec op ^ ben ^cöippec mebeafgebacen/ ftem jeronymus,en Swaentje mebe te lanbe nemenbe/gingen fo tot ben abonttoe piapfieten/alg toan* neet naec 't gjatijt Aflèndeift boeten / altoaecben fcfiippec ftem.fecc moettoifligö acnfielbe^ alfoo bes nacfttsf naec 't ^cftip Buren batenbe/baer fip 'tnocfi flimmec Tnaecfitc/ tec mibbecnatftt toebec 't fcfjeep fiomenbe-. ©eö anberenbaegs 'jsmo?* gens» ban ben Commanbeuc in be Ctaiectje gecoepen 3jjnbe/becifpte ftem obec be bebjebene tcotfe moet-toii/enboo?namentlicft batftp jeronymus«n Swaentje fon* bec tonfent mebe te ïanbe genomen fiab/ feggenbe/ nebenjs beel anbece goebe ber# maningen/
|
||||
|
Van 't Schip Batavia. $$
wanmgetv bat/ foo ïjp ban fijne onbeuootftjcHe p?oeeburen niet af en lïet/öat ges x 4 % •<
gouben foube 30» öaet in te betfien. ©en ^cftippet toeöec boben feomenöe/ fep-____„ betegen leronymus : ByGodt, datdeSchependaernietenlaghen, ickfoudehem „
foo dicht af-fmeeren5 dat hy in acht ofte veerthien dagen uytfijn kooynïet foudekon- Septerv nen komen • maerickfweér, dat foo haeftwv van hier'tzeylgaen , datickwel haeft van de Schepen fal wefen , ende dan falick mijn eygen meefter konnen zijn :öaetop leronymus fepbe / ïjoe foubetgDp bat nonnen boen i öe gttiet-lupben nebben me*
fceöetoaclM öaetïjpopanttooojöe: niet-met-aüen / ieft fal't op mijn toacïtf toel Blaren ■, toanticfc nebbe quaöen puf op ben <#ppet-ftierman/ enbe beel min» Der tot mijn ^toaget / öatfe tot mijn boo?nemen fouben toillen betfïaen. ©en Commanbeut ïjem booïöer afb?agenöe / toanneer ben raet om 't^cnip
af te ïoopen befloten toasf i (alfoo ïjp fnlcr toeten hJilbe)ontfeenbew öaer pets af te toeten, ©erljalben toebeu tet to?ture berept 5ijnbe/ enbe een toepniglj toater ge* goten ïjebbenöe / beloofbe te gef)oo?famen / enbe te feggen toat fjém benent toasS: namentlijcne bat ïjp be eetfte cepfe geljoo?t naö ban't (êcljip Batavia af te ïoopen op Dien bagï)/aI0 't fclbige betongelut&t i#/enöe bat publjjtBeïijc&e üpt ben mont ban eenen Rijckert Wouterfz, ten tijbe a$ ben Commanbeurenbe ^eïjippee metbe^loepna'tbafielan&tboeren: bat/ foo't^cOipnietgebïebentoaö/fp 'tfelbige in nojten tijbt fouben afgeloopen / enbe ben Commanbeut met alle 0et boten / uptgefonbett gonbett ttointigf} petfoonen ober-boo?t gefmeten ïjebben; en tearen maet toacgtenbe op een goebegöefeaentöepbt/ bierjaetöocljtbefïte toefen / foo toanneer ben Commanbeut befigï) foube toefen met öetbolcn in be SSoepen tefetten / öie aen Lucretia ftanbtöabiglj getoeefï toaren/ enbe fouben Dan boo? eerli met jjet^cljip naer Madagafcarofte S.Heienaïoopen. ©etfelaetbeme* öe'tfelbigïje tipt ben monbt ban Coenraedt van Huyffen geljoojt te nebben ; enbe toanneer be boo?f5 petfoonen aefïraft / ofte in be 29oepen gefet toierben / bat fff ban be eerfïe toefen foube / om met een j§abel in öe Mtjupt te fpjingen / enbe ben Commanbeut obet-boo?bt te toetpen. Sïnbetmael Ijem afgrjebwegfjtjtjnbe/ of 8p ban fulcns gneennemtifTeïjaööe / eetfiet^cnipberongöelucnte-J ant* tooo?be/ neen. ©es belaft toieröt met öeto?tureboo?t te baren,- foofteefttoe* betom gebeben om eenige ban fijne befcDulöenaets te goo?en * bat öem bergunt t£- jan Hendrickfz ,§olöaet gfteroepen / enbe afg&eb?aegï)t 3ënöe of nn mebe een *
ban be tonfpirateurS in't afloopcn ban't &tljip foube gfietoeeft ijebben * ant* tooo?be ban tonfptratie niet te toeten / nocöt^cfieepbaetbangetoetenfjaö: maet bat fip / na bat 't gebieben toas/ ban öiberfcljè petfoonen (nu boobt jijnbe) gneï)oo?t9aöö7 öatöen knipper/Jeronymus; ben^oogijbootf-man Ri;'ckert Wouterfz • Allert janfz ban Sïffenbelft; Cornelis janfz ban ^aet [«n/aJias boont* |en; Gijfbeit van Weideren ■ Coenraedt van Huyffen, met nocfj tfjtCtt Ofte ttoaelf
anbeten/ 'tfeibige fouben begonnen nebben ; banmeeningnejijnbeöet^olba*
ten-gat toe te fpöcneten / tot bat fpftaettoil ban't ^cïjip fouben fiebben; enbe bat Allert janfz ban 3Cffenbelft / boo?feöet een ban be complicen toa«f. • Allert Janfz ban 2Eflenöelft geroepen 3ijnbe / i& b?p enbe libet ge-etammeett/
»n toat manieten fp net ^rtjip Batavia afloopentoilben / enbe teieïjaeröaet toe geb?acöt öabb' i geeft geanttooojt / bat f)p baet niet ban en toi|i: maet bat ban jeronymus aen ïanbt toel öab gooden feggen/bat fp tot fulcn^ gefint toaten/baet toe «ets een partpboicnsfgaep^aöelss in be nopen öaböenlegggen 5 nietboo?- öe^totllenöebenenne^ €2 "®t$
|
|||
|
34' Ongeluckige Voyagïe
6 z 9. 5©*£ ter €e?ture geftelt 3önDe/ perfifteerDe Daer niet ban getoeten te ftebbim.
. Het pijnigen begonnen 3ijnöe/ biötom loss gelaten te toojDen / toilDe De toaer ■■
ftept berftïaren. ^epöeöat jeronymus op 't Jücftip op Ijcm genomen i« / ijerö ' aenöienenDe ofte meöe ftantDaDiglj toefen toilöe 't felblge af te loopen / maer bat
janocftte neen geamtooojöt ftaöD\ 3Bat meeröer ï©ater ter to?ture gftegoten 3önöe/ benenoe/ DatbenHoógft-boötfman Jacob Pïeterfz ^teen-ftoutoer/ en ftp/ met meer anöeren Daer toej&abelg in bc JSoo» ftaööen leggfien. ©oo?Dcr ge* öjengftt 5ijnöe / benenbe ben ^tftipperaenbóerDer te toefen / maer tfticn ofte ttoaelf teren 3ftnöe / en öat ftet Des nacftts fouöe gftefcfttet 3tjn / gljefint toefenbe get fiot toe te fpijcfteren / om te licftter 't&tIjip te bermcefleren. jeronymus Comeiifz toeberin De €entegeö?acftt / enDetertonuregebonDen
3i)nae / alfoofe geen recftte gront Der toaerftcpt imt ftem treeften Itönöen 5 en ftem afgetaaegftt 3tjnöe / ofte ftp Allen janfzbanSllffenbelft / Daer toe niet berfotftt ïjaöö' i 25eftenöe ■, la/ maer öat öen ^jeftipper ftem fulcftö belajï / enöe ft» ban ftem berlept toatf. ©oojDere ïj3 fteni af-gcb?aegftt / toaerom öen jêcïjinper op ben Commanöeur foo berbitterttoag i Jiepbe fultr niet te toeten / bertoonbert 3|jnöe öat ftp Commanöeur foo beel ban öen ^tftipwer ftiele«beberD?oegft •,. maer öat öen ^tftipper ftem toel gefept ïjeeft/ öat!)» Den ftaet op öen Comman* beur in Suratta genomen fjaöt / naer't©aöerlanötbarenöe/ aisftflftemopeen abont met tooo?öen begrepen ftaöö' 1 toaerom öem öen Commanöeur Grijp,enöe Woliebrant-Qeiijnfz v©pper-fcoopman beitraft ftabDen / feggenöefulcr öen reeft* ten toeeft niet te toefen/ om met bjeöe in't ©aDerlant te nomen; en beftoojDen öen Commanöeur foo niet te bejegenen / ofte ten mmften om ftarent toille toat te öif* ftmuleren. <©aer op ftp öenfeftipper boo?geftouben ftaö foo'töoo? ftaet gefeftie* i»e/ of't niet beter getoeejï toas öen Commanöeur fecretclijtfie ober boojt te fmij- ten/ öan fouöen fp ftaer peeren iBeefteren foo beef fcftaöe niet geöaen/ en foo beel onnoofel arme 3ielenbermoo?t ftebben & Daer Den fcftipperopfouöegeanttooozt ftebben / fultag niet alleen om öen Commanöeur ftaet tetoefen / maer ooeft tot ftaer aller beften/ ber mitë in fJnDien boo? De maets toepnigft pjofijt meer te boen tö / ftp toilöe met'tfelbige^cftipnocft toat toonöerö uptriefttén. Hem ban Je- ronymus toijöecjï gebjaegftt 3tjnöe / of öaer geen pertjcftel in gelegen toaö / en of ftp 't felbïge toel fouöe ftonnen unt-boeren f öaer Den &tftippet toel op fouöe ge* ahttooo?tftebfaen/laet Daer mijn meDc omfpjtngen/icftfal'ttoelbefcfticften/toant ban mijn $eef Den ^cftie-man ben ieft toel berfeftert; maer op mijn ^toager Den <©nber-tfierman / aïiS meöe #pper-Uterraan/-fteb feft toepnigft bertroutoen. jeronymus boo2öer ge-ex*amineert 3ijnDe/ tóiert ftem gebMegftt toarmeer fp Defen aenjïagft in't toereft fouöen gefteltftebben i anttooojöe / foo toanneer Den Ccm* manDeur 'tbolcft toegen^'tfept ban Lucretia in öe hoepen fouöe gefet ftebben. Henttoebergeü2aegftt3ijnDe / ofDe Compagnie enöe Den Commanöearfnlcfté oen ftem berötent ftaDDen i fepöe/ neen/ maer meer eer enöe Deugftt genoten Reeft atë toaeröigft toass; Dan öen ^grijipper ftaDt ftem tot fulcftg geb?acftt / ftem beel rïjcïföömhteh boojpogfteniielJcnDe j öaeröpboegenöe / icftbeuDotftboo*Deiv ^uwbel/ ftom ieft in 3nö jen/ foo moet «ftöurft tot fcftanDeftomeni llaer boo?öefeEaminatietoierbtftemtocöcrgfteb?aegftt / toaerom ftponöer
'tbolcft upt-gftetfropt ftaDt / öat öen Commanöeur ftem int af-fcftepöenban't ^cftip fouöe beiafi ftebben/bat ftn ftet getal ban' t gebergftöe boleft op ^noppen fouöe foeefteit te bjengften f ontftenDe fulcften laftbanDenCommanDeuront* fangen te ftebben i maerbat David van Zeevancknooöigftgebonöen ftaDt fuitftss 'tbolcft
|
||||
|
Van 't Schip Batavia. -$y
'tbolcb toj# te maften. Ig2
25ebenöe mebe bat BP David van Zeevanck enbe Lucas Giiüflz 'tfamen gerefoï* _
beert Babben / 'teerde üjacljtbat tot Baerberberloffinge bomen foube af te loo* c . pen/om baer meöe naer Spanjen ofte baer ontrent te 3ePlen ■, toant fp al-te-famen 5eDten niet en ttoijffefben enbe boojfeber bielben / batbenjgcBipper / benComman* beur upt ben 25oot ober boo?öt tn Zee foube gefmeten Bebben / en Dat Br> met öe 23oot naer Maliacca toa.ö geloopen / om baer een ^acfjt te bebomen / om 'tbolcb *nöe 't gelöt te balen ■, oftefoo Bp Bem op Batavia öo?fie begBeben / foo ttoijffcïöe niet ofte ben €. J§cer <0enerael foube metnaer-laten / Bem een 3üatöt te berlee* nen/ om 't ^cïjip en bolcb op te foecben/ enbe bat 3ijnbe/foo toaren fp blaer. ISocB geb?aegbt3ijnbe / toaerom BPïBeefter Frans janfz ban J|oo?tt<8pners
barbier ftojtclijtbg baboe laten boobt-fïaen 1 anttooojbe; om bat bp David van
Zeevanck in be toegb fcoasê / enbe bat niet recfjt na baer bumeuren en popen banf*
fen toilbc / foo bat toepnigb bertroutoen op bem ftellen bonben.
3{f-geb?negbt 3Ünbe/ toelcae be onfcöuïbigfjftett enbe onnoofelften onber Baec
toarenifepbC; Iaques Pelmanjuriaen lanfz ban 3S?emen/2SoOtfgefellen; Reyneit
- HendrickfzbanjBartb-IooftJffiiottelier/ Abraham lanfz ban ©peren/ 2Soffcl)ie=
ter; Teeuwis lanfz ban SCmfterbamACimmermaiij enbe Ian Willemfz Seiijns ban Stmfterbam üupper. ©erblaerbe mebe bat ben fiïaet in befe bier naerbolgenbe nerfOOnen be(lont/ afóleronymus Cornelifz; CoenraedtvanHuyflèn,- David van
Zeevanck enbe lacob Pieterfz Steen-houwer • en alffer onber Baer befïoten toiert/
toie men boobt-fïaen enbe ban bant Belpen fouben / fulcftj toierbe batelijcft upt* geboert. €n om toijberjS alle mif bertroutoen onber ben anberen toégb te nemen/ bebben ben eebt ban getroutoigBept t'famen geftoo?en; en bat toie baer in be* grepen/ enfulcbggeteecbentïjab/ 'tlebenfoubegefpaerttoerben : gelytB'tfèis bigebpeenigeattenbterbo?en#ag. 12. geinfereert telefenijJ. ^002öÉtwminatK0cba«iopljeii22.^cptanbct 1629.
OP 't €planöt Bataviaes Kerck-hof.
ïeronyrrms Cornelifz toeberom boo?ge|telt 3ünöe / i$ Bem af-geb?aegBt of Bp
in't af-Ioopen ban't ^Scbip Batavia gcconfenteert beeft/ enbe of Bp ban ben fcBb> per baer toe geb?acBt i$ * fepöe baer geen raebt toe gegeben te bebben / maer bat be «Scbipper Bem baer toe gBeper fuaöeert Babt. ï|em nocb geb?aegljt 3ijnbe/ tjf er een %atbt gebomen babt/ of fp 'tfelbige in baer bermogben 3Önöe/ getoif* felfltbaf-geloopen fouben Bebben i beftenöeja / foo toanneerfe Bet anöer bolcb op Bet «ManötBaööen bonnen bermeefteren / öaer fpöageïncbö Baer befte om beben / toél bermoebenbe bat fp bet bomenbe facBt fouben toaer fct'jon toen. 25e* benbe mebe ter pjefentte ban ian Hendrickfz, foo toanneer Nicoiaes winckei» haeck , Paulus Barentfz , Beflel lanfz ban ï^aröertoijCb / enöe Claes Harmenfz
ban itëaegöbenburgb upt Bet 3®ater / öaer fpfe meenöen öooöt te fïaen / ontrent
ben (Cent ban leronymus quant blucBten ■, öat BpaenianHendnckfzbelafle/ feggenöe gaet en fïaetfe öooöt / geïijcb BP fulcftf ootb öeöe. q^at meöe (foo toanneer öes #2ebicantö bolcb bermoojt toiert /) gefept Beeft
öen Domine falöer ootb niet langbe toefen, UotB foo toanneer öe fiecften ber* tt100?bt toieröen / BP leronymus Cornelifz nebenjS Gijfbert van Weideren CUÖÖ
Coenraedt van Huyflen, Audries de Vries genomen Bebben / bem aen alle öe fitU ben Baer Butjens b?engenöe/ ffamen elf in't gïjetal 5ijnbe/ gljebieöenöe ïjaer ben
€ 3 Bal£
|
||
|
$ê Ongeluckige Voyagie
629. ÏM0 af te fmjöen / 'ttoeïcb öp bolboert enöe geöaen beeft.
_____ flfêeöe / fOO toatlticet Cornelis Pieterfz ban ©ptretljt/ Hendnck Claeflz <©nÖCt-
,nrm„ timmerman öen öatë af-fneeöt/footrtfelbigein tegentooo?bigöeptban jerony-
***** mus geftljiet-
3©o?öt meöe in p?cfentie/ ban Allen lanfz ban Sdffenöelft fiefcöulöigöt / öat/
foo toanneer öp öem belafte Andries de Bruyn, jongen/ öen ïjalsf af te fnijöen/öat f)P öem om ©ogelt jens tebangen upt-fcnöt / en öito Wenöelft Bern bolgenöe/ Öctfeptbolbiacöttoiett. SHenöem/jeronymusComelifztiefeBoben-gefirfijebenejcamtnatieen&ebeficntc^
niffe boo?geïcfen 3tjnöe / ijs öem afgeb?aegl)t of öie niet toaeracfitigb / enöe alles\ fitöfootoegeöjagenöaö i bebent'tfelbige (b?p/ liber / enöe öupten (Couture) alfoogefcï)iette3ijn. Jeronymus Cornclifz pjefent 3Jjtttre ftt öe eramirtatte batt Leenaert Michielfz,
2£öelb02f£/ bebent bjpbnüigïj/ fonöer tojture/ ban öem/ jeronymus Comeüfz ne-
bensJ David vanZeevanck , enöeMatthijsBeyr, met eenblotna 't©etraöerg 02pïanbtgcfbnï!ente3ijn / Om albaer Andries Liebent, HendrickJanfzban<gH*
benburgö (alias Maf ken) Thomas Wechei ban Coppenöagen / 2BootfgefeI/ enöe;
jan Comeüfz Amerfvoorcte gaen beröjim ben/ iiat fultbjs tat effecte gebjarïjt W beftalben bat Andries Liebent ban Öem / Leenaert Michielfz berbeöen i0. Jero-
D> mus neftent bit toaeracïjtigö te 3ijn.
=$OCft befeent ÖP / bat Leenaert Michielfz b00?f3 Hebene Cornelis Pieterfz batl
©ptrecöt,- Hans jacobfz, jan Hendrickfz enöe $ï5eefier Frans öe ©arbier/upt fjaec
tenten beeft laten balen/ öaer belajïenöe / nebeng David vanZeevanck, enbe Coenraedt van Hu\ffea, met bet ^icöupt jen naer 't ïïobben €planöt te baten/ om öaer alle öe ojHijnöe menfcben te betmoojben / bat fj*seöaen ïjebben / beöalben febetttbten perfoonen öie bp 't leben gelaten toieröen. <©Ctfi beeft ïjpleronymus , Leenaert Michielfz , Ian Hendrickfz enöe Rutgert
Fredrickfz, in fijn (€ente geroepen / öaer,§abefógebenöe om Andries de Vries,
Süffiftentöooötteffaen; öat fp bolboert öebben. 3©ijöerg bebent öp / 'als? boojgenomen tjaö öeg jpeötcantss ïjupföbeftn te ber?
mowöen / bat a!é boen ter tijöteemgbefpofeaen Coenraedt van Huyflèn beïjan* öigbt beeft; feggenöe öat !jp öen #?eötcant / fijn "ZBötljm enösJDem/ Ierony mus,, öaer op nooöenfouöe -, öat topergöegnaermiööaegög&p öem beeft öocnbo* men Leenaert Michielfz, lacob Pieterfz, Ian Hendrickfz, Wouter Loos, Andries
ionas, enöe Andries Liebent; ijaer aenfeggenöe/ alg öpöeg abontjs in öe Cente
ban Coenraedt van Huyflèn ten eten toefen fouöe / öat alföoat Bet öupfgöefïn ban öen $?eöt£aM fouöen öooöt-fïaen ■, 'ttoeltöe oocft alfoo bolboert &♦ 25ebent meöe öat ï)p Leenaert Michielfz,bOO?f3 / met Lucas Gieliflz enöe Jan
Hendrickfz, öe^ mt%\$ / öen iz.Sulii/ tipt öaer tenten Beeft laten balen/ bela*
fienöe öatfe fouöen gaen en fnijöen Paflthier vander Enden, 25offcBieter/aIg meöe jacobHendrickfz(Cimmerman/ enöenotöeenfietben^Jongöen/ öenfjalgiaf: öatfp ootb geöaenbebben. ^at öP op öen 6.3tlugufii Bes? mo?gensf in öe (Cent ban David Zeevanck ftom/
roepenöe Jan Hendnckfz, öem fijn $onjaert (öie bpöagelijtbö b}> öem öjoegb) gebenöe; feggenöe/ gaet(ïeecbt Stoffel Stoffèlfz. (öie Itweh fielt/ Die öaer fïaet en toercöt of öem öe {ebenen geb?often toaren) fiet ïjerte af; 'ttoelc jan Hendrickfz^ föoöeöe. <®ocö bebent fip op öen 16. ^ugufti fp i§abelaen jan van Bommel gegtben u.
lebben/
|
||||
|
L
|
||||
|
Van 't Schip Bata v i a. 37
'ï)Êböétt/feögenöe/gaet6ep?oeftofö«fcf)crpöeiioeöÖt^/fïaetCoen Aidertfzban 162
<3|Ipenöam / igoop-ioopet / beu ft op öacc mebe af; boef) jan vanBommei baet te____ Utï)ttOe3Önöe / ÖeeftMatthijsBeyrgem / ttt Ieronymus p?efêntte/ben&Op af- c
gefïagen. 5ePtei
SSefeentepnöeïijcnmebe/ al-fioe-toelï)peengettoutotü&an toa<s/batec&tec
Lucretia Ianfz, |£upf b?OUlö ban Boudewi'jn van der Mijlen,in fijn (Cctlte gcitorttetï
ïjeeft: öaet tegens ïjaet öance / ben tijbt ban ttoee maenben boo2 fijn öp-ftt / ne*
bengbieefcljeïijcöetonbetfatie / geb?upcftenbe. <©p ben 24> September /leronymus Comeüfz tegentooo?öigï)3ijnöe in be era*
minatie ban Rogier Decker, ban ©aetlem/ getoefene Uej upt-toacfitet op 't toet- ongelucnte^cïjtp Batavia; bebentöatöp Rogier Decker boo?f3 op ben 25.guliï in fijn (Cente geroepen «eeft/fjem een 35e6ec 3©ön te b?incben gebenbe/ais mebe fijne 3Ponjaert; feggeriöe / gaet bupten/ floot bte Hendrick Ianfz ban $urmetent in't öecte; toelcbe ïafi Rogier boo?f5 oocn naec gefiomen is. «©en 28. bito / alfoo Lucas GieiiiTz upt ben J^age/ 2ïöelbo?ft/ op be boben-toet*
liaelbe beBententffe ban Ieronymus Cornelifz mebe bp be mOO?t ban Paflchier van
der Enden foubegetoee|i5ijn: ^oobebentftp/ tecp?efentieban Ieronymus,bat
Öem / nebenjS LeenaertMichielfz enbe lan Hendrickfz bOO?0?b?e ban Ieronymus
b002f5 ban David van Zeevanck belaft toiett/Paffchier van der Enden,25offCÏttetet/ .enbe lacob Hendrickfz ®immetman te betmoozben; ontrent be tente ftomenöe is
lan Hendrickfz ingefp2ongen/enbe ïjeeft Paflchier boo?f5 be öeel afgefteben,- botlj lacob Hendrickfz toiett belaft in fijn tente te bljjben. ®Oen gtngï) David van Zee-
vanck bp ieronymus: feggenbe/ lacob Hendrickfz is een goet (Cimmetman / laet ïiem bljjben leben; baet Ieronymus op anttooo?be/'tts maet een bjapet enbe ïjalf- mancb/ïipfouöe fcfjiet ofte mo?gennlappen/fip moet mebeboo?t. €otbetoeftin= ge bat fulcftS toaetatOttglj tjS/ftebben Leenaert Michielfz enbe lan Hendrickfz(tett
bten epnöe baet mebe bp-getoepen3ijnbe) fulcbs opl)aec3ielenfaligï3epötbets
felaett,-feggenbe mebe baet ben boot op te toilïen ftetben.<©an Ieronymus ontftent fultbs/feggenöe öat fiet gelogen i$-, als mebe alle tiet gene ï)p tooo? befen enbe tot noen toe befeent Seeft;als boo? b?epginge ban to?tute ïjem fulcr afgepeeft 3ijnbe. «©ef galben/ om fijn groote ongeftaöigfjept/ enbe bariable be&ememfïen/p?ac* tiferenöe fintflre mibbelen (al-ï)oe-toel in fijn tegentooojötgfjept ban alle men* fcïien befctiulötgïjt enbe obertupgl)tiS)bte alle leugenacfitigï) maften. <§oq ljeb> bentopijemaisnotlj/ enbe bat boo? belaetftemael/ toeöermetöeto?ttitegljeï b?epgïit/enöe af-geb?aegfit/toaetom ï)p befpot met ons ö?ijft ? alfoo alles goet- toiiïigïi tot biberfci)eïepfj>n boo? oefen fonber pijnigen bettelt en belebcn ïjeeft; foo ben oo?fp?oncfe enbe circumftantie toegften^ 't aifoopen öe^s ^cftip^ Batavia, alö be na-gepaffeeröe groutoelen; foo berfelaett W toebet / alless toat ftp bèlzbctt enbe beftent fjeeft/ alfoo gefclnet enbe toaetacötigïi te 5tjn/maet bat allee toat \p boet/ i$ om beclangeniffe/op Dope batfe liem op Batavia fouöe b?engen/begengD sijnöe fijn ©?ottto notö eens të mogen fp?eben; toel toetenöe guaets genoegï) ge= baen te ïjebbcn/baetïjp geen genaöe obet foecfit. lan Hendrickfz enbe Allert ïanfz Dan Wenbelft / fjebben goettoilligft/ fonbetb?agen/ aengebtent/ aljS bat Ierony- mus Cornelifz, ftaet op een abont ten eten genoot ftab/en onbet anbete p?opooften toerteït; bat/ fooöet^tftipnietbetongelucfitfjab/'tfelbigeeenigebagenbaet naec fouben afgeloopen Debben ■, be p?incipaclftè ban befen aenftegQ / 3ijnbe ben ^Cljippetj Ï)!J/ Jeronymus Cornelifz, ben ©OOgl)-bOOtfmai1; Cóenraet van Huyf-
fen,enöe meet anöeten/tot toelcfien epnöe fp &et ^oibaten-gat toefpücfteten fou*
€ 4 öenj
|
|||
|
Ongeluckige Voyagïe
6 z Q.öen,- bittnpjefentiegeconfrontee^ijttbe/ téfootoaeracyttgöbebonben.
. <©p bats beg acytermibbaegïjgyeeftbenCommanbeurbefeeraminatieett* be beftenteniffe in't openbaer boo? aUemenfcl)enbieop't<£pïanbttoaren / in " tegï)entoco2öigf)ePbt ban jeronymus Comeüfz boojgïjelefen / yemaf-b?agenöe fuicHöniettoaeracljtigïne3ün* baerljpopanttooojbebaertnpetgteftaen/foa ban Aiiert janfz ban Süffenbeïft; Jan Hendrickfz als anberen/ öieyem t'onrecljt befcïjulbigyben. 3£êrï)aïben ïjeeft ben Commanbeur anber-mael op be geban* genen (bie baer pjefenttoaren) boo?<tf5obtgep;2otefleert / foofp jeronymus Cor- nelifz in't minfïeh met petg beftoaerben / bat fulcjctoot» ben «©obbelijcïien recy* ter-tfoeltenuprerfïenbagefoubeïjebbenteberanttooo?öen. ®aerbegebange* nen eenb?acy teiijcft op fp?aften enbe riepen/yem in't mtnfte niet üeftoaert te öeb* ben/ ofte toilben'tfeïbïge op ïjaer 3iel en falïgyeptnemen/ baeropfterben/ ter* tiptetilen bageberanttooo?öen. g&e£ ben Commanbeur jeronymus anbermael aengefpjonen geeft •, yem b?agenbe toaerom yp ben fpot boo? fijn onberbulbige berttoijffeltyeben met ben Saet toas? b?ijbenbe/ 'teene uut be toaetïjept feggenbe/ 'tanber uwc fuïcbjï toeber oiunennenbe i baer up epnöelijcft op anttooo?be fuUft£ gebaen te ïjebben om fijn ïeben tebetlangen ■, bocy bat yp guaet genoeg&gebaert; ïjeeft/ enbe betfraffe niet ontgaen nonbe* $oï0yt«0cï* fthcxe strtrogemffé / ttn Itaftt han jerony-
mus Corneiifi boo?noemt berïeent, ftober. VU§onbecgeftï)?ebeneWeybbeHayes ban 3©infcf)oten^ergianti Claes lanfz
" 't^ooftuptgNtmartfen/ (trompetter -, Allert lanfz Cojporael/ enbelati
Karftenf? ban föonninge / ©offcïjieter / attejteten enbe getupgen op onfe mannen
toaeryept / met onfe oogen gefien enbe nucytere oo?en geïjoo?t te ïjebben / op be*
• benbën2.<©CtOber 1629.bat Lucretia lanfz 3©eölltoeban Boudewijn vander Mij-
len een uur te.bo?en bat Ieronymus Comeüfz booj <ijuftttie(toegï)en fnn obergroo* te mif baben)ban't ïeben ter boot foube gebjacftt toerben ■, yaer tegens ben boo?f3 Ieronymus feet benïagenbe ban be fonben iie ïjp met ïjaer / tegïjcnjSyaertoille/ enbe baer toe gebtoongen sönbe / gebaen yabbe ; toaer op Ieronymusfepbe; yet: tö toaer / gyp bebter geen fcljuït toe / toant gl)p ïjebt toel ttoaelf bagen bp mijn in öctentegekDeeft eer icft mijn toiïïe ban uftrijgbenbcmbe: feggenbe boojtö / bat yp'top'tïactftetegews David van Zeevanck nlaegbe/ battotftjn boomemenmet goetftept ofte guaetyept niet fconbe geraben^eg Zeevanck anttooojbe; toeetgljp baer geen raet toe i bat faï icfe baer toel öaeft boen boen; toaer ober Zeevanck ïn betentegtiam/enfepbetegenö Lucretia; itft yoo?efelacytenoberu; toaerom fep* befpi om bat gbp ben Commanbeur met gdetbept fijn toille niet en boet ■, maer gyu moet nu bïefen ofte bepïen/ be toegïj ban Wy brecht Klaes te gaen/ofte te boen 'tgëne baerom top be toijben gyebouben ïjebben ; alfoo fieeft §&, Lucret ja booj't boo?f3ö?epgen bien bagft moeten confenteren/enbe ïjeeftfooben tyt banz.maen* ben fijn b'eefcftelijc&e toiïïe met öaer gebaen* ^n teecften ber toaerljeDt (bat Ut bobenfcftjebeh albusf toaeracbteïijtue ban tooojt tot tooozbs uptbemonbtban Ieronymus Comeiifz gyeï)002t ïjebben / enbe tetp?efentieban meer anberegïje* fcïjiet) ïjebben bit met onfe gctooonlijcfie ïjant-teecbenen onberteecfeent. ®ec ïjalben 3ünberepttotaaenttjöen (baer toe berfcclit3ijn) fultbsf meteebetebe* befiigen. 3ïttum op't €plant/ genaemt Bataviaes Kerck-hof, ontrent yet to?acö ban'tberongelmbt^fyip Batavia. Datum utfupra». |
||||
|
Van't Schip Batavia.
|
||||||||||
|
0p Jiip&m&etus^eptembet/161% rootebben llÜ
Den CommanDeur Frangoy s Pelfaert, en fijn ^c^eepjEf-ra^ scptem,
Denfcan'tSEacljtSardam, DitnaerüolgenDe (op't<£planöf/ Bataviaes Kerck-hof genaemt / gelegen bp fjet 8£?acfe toan't toerongelucfete £>c£ip Batavia, op üe jjoogöte üan 2 8. graoen ^upöer bitttt 1 ontrent negjjen mijlen uan t toafte 2,an0t) gtierefolfeeert. |
||||||||||
|
N
|
%tt öat na bceï moeptentnöeuitJt-cliffïnnc jjetnatïeit ^beitftunum*
*6obeboo? moet gDelooft enbe gDepjefensön) ben i7.i§eptembetDe; feö 5!aetö / 1629, met an$ fjaebt Sardam, ontrent öet boogbe <£p; lanbt / ttoee mijlen ban't ïBïjacB onfeg betongbelucftte ^rtn'p Batavia |
|||||||||
|
toebet gljeftomen toat en ,• ehbe Den Commanbeur met 25 jooöt / 3©a-
tet enbe 3©jjn teSlanbe gbebat en jtjnbe / om öe iBenfcgett (bte top 0002 oen op- gaenöen roocn betmetenten öaet te toefen) tefpijfenenbetelaben ; foo quant Dem boojtsr een «Tepn ^cDupt jen met biet iBannen tegen / bte Dem toaetfcljou* ben / bat Dp bateïijen toeber naet ^cljeeps-boon fteeren foube,- alfoo albaer op een €planbt ontrent ïjet ffl&th / een patt!)» ^tljelmen toaren / bit Det Domen* De 3!acï)t (tot Daetbet betloflïngDe) mepnöen af te loopen, ais mebe bat fp ben «Snbet-Hoopman Jeronymus Comeiiffz, 'tDooft bet^cDelmen / (bte Daet mepn- be teobet-ballenenöeom teb?engï)en) gbebangDenDabben7 bitbenComman- beur liet Daten / en gïjebancneïijcu aen boojt bjengen; met fijn ^cDuptje boojtö \otbtt te tuggffe naet 't ^cïjip fieetenbe / om be fijnen befe b?oebiglje töbingïje (bte lp tn foo HO?tentijbtmetöettenleetbet|taenöabbe) besent te manen / én DaettóttegentoeetbaetbigDte Douben; tal toeber-neetenquamenbemelfban bcfe ^êcDelmen met een plat-boombe^cDupt naet gïjetoept ,. biefpaenboojbt feomenbe/ gbebangDen namen / enbe t'^tïjeep in Jjeclitemffe (ielben ■, befeal* U0 / nebenss jeronymus Comeiiffz (bie baegbs te bo?en t'^cöeep gljebangen gfie- öjacljt toag) glje-e'tamineett 3tjnbe / foo fieeftmen upt Daet met gtoot leet-toefen bèrftaen / bc groutoeiijcfie enbe abominable moojben bte bp leronymusboo?- fCÖ?eben / neffen« David van Zeevanck 3Efft|ïent'; Coenraedt van Huyffen ^bel*
bo?fl y (bit toeertlpen bagïjen te bojen alss ieronymüs Comeiiffz gebangen toiert/
op *t DoogDe «Êplanbt boobt gljeflagen 3ijn) nebenö lacob Pieterfz Santfpaffaet/ btc'tontblucftte/ tn't toetttt gïjefleltenbe upt-göetetfitDabben ,• banmeenm- gDe 3Önöe/ alle (jet grjebetgDbe ©oleft tot op beettiglj ofte mtnbet gïjetal te bet f moo?ben / enbe om ben Dalsr te b?engSen ■, p^actifetenbe Doe feftet gDetal ©oleft (feben-en-beettigD 5»elen fiettft 3ijnbe / bit op 't DoogDe €planbt gDeblncDt en- be upt Det mco?ben Da« leben gDefalbeert Dabben) fouben betmeefteren enbe betmoo?ben (Debbenbe bibetftDe affauten ten bien epnbe op Daet gïjebasit / botD t'eltfiensf af-gDeflagDen) om alfoo / bolgeng Daet epggen beftent-eniffe / Det eers fïe ^acDt bat tot Daetbet betlofftngDe uottien foube / af te loopen / en baet meb? naet Spanjen > Barbaryen oftebietgDelijtRe plaetfen aen ts Zeplsït / enbe op ben t oof tenten,.. C f, ®stfè-;
|
||||||||||
|
4& Ongeluckige Voyagie
1629. 3£atfe boo?öet bolgeng bare bettememffe enbe getupsen reets onbet 3Bam*
_____nen / ©joutoen enbe lomberen ober be bonbert ttointigfi 3telen / foo berbjoncben
e _.-_ ais bermoojt enbe alberbanbebweeötïjepötomgebracht ïjaööen S toaet ban be
oeprem. p?mcjpael(te moorberg (nOCÏJin'tleben) 5öttLeenaertMichielfzbani©$/*g0t*
üaet i Matthij s Beyr ban iBimftetbergï) / 2CöelbO?ft j Ian Hendrickfz ban %7Z* men/ ^Oï&aet; Allertlanfzban2ï#mbelft/ 2&OffC0ieter; RutgertFredrickfz ban<©roeningen/ ,§lote-mafeer •, ianPiiiegromfzdeByebanSSommel / me?
jupt-toacbter j enbe Andrksionaffz ban 3lupöi/ ^olöaet; mettjaerconfoo?* ten: ®effiaiben met eramineren enbe onberfoecbenbagelöcbs ban Den feben# töienbenbefessmaents September -, totopbebenbefigbgeb}eeft3önbe / om De recïjte toaerïjepbt ban alles toel te binben / io't bat top foo upt't eramen als totl* ïtgebefeentemffebebinben/ batleronymus Corneiifz, Op ïjet^CÖtP Batavia<©n*
ber-ftoopmantoefenbe / banbe Cabo de Bonna efperanfejeplenbemet^tBtppec
Addaen lacobfz in conipiratie gfietrebent?s / om'tfelbige&cïnpafteloopett/
enbe aUeï)etbolcïioï)Bonbertentb)mtiö93telennaertebermoo?ben ; enbeban
met'tfelbigbe op ben roof tebaren ; enbe epnbelijtBinSpanjenoftebiergöe?
ïjjcfte plaetfcn in tetoopen ; banbatfulc&sboaj't^cïjipöbeconnbelucatnoje
niet fiebben bonnen uptboeren. 23ebenbe boojbet bat alle be ffêenfcben Doo? fg*
- tien iaft / enbe goet-binben ban fijnen raet betmoojt 3Ün/ om baer gefelfcrjap tot
«en «lepn getal te b?engcn.<&at bp toijbers nebens David van Zeevanck,Coenraet
van HuyiTen, enbe Iacob Piecerfz gcrefolbeert ïjab/ ïjet eerfte öomenbe 5|acïjt af te'
ïoopen i bocbbat eerft ïjaer beft boen moften öct bolcft op t groote €plant te ber *
tneefteren/ofte tot baerbetbebotiete béngen •, en ban een ^atbt gebomen 3tjn*
be / bat ïtetbolcb met be 25oot aen Stantfouben laten bomen / enbiebjoncbente
maften / om ïjaer te hcfttet om ben bals te bjengen/ enbe ban 't hellip te beter bp
nacljt te oberrompelen; toeltbe aenflagïj baet boclj met toel te fiülen bonnen
faljeten/ om batfe rebeninge maeebten fultb een ^atljt boben 20. a 30. man niet
te boeten. Cpnbelijcb naer beel eraminerens enbe onberfoecbingïje ban alle
obergeblebene menfcljen (met «föobes fiulpe)tot be reebte benniffe enbe toaerftept
ban befe fcfj?icbelijcbe baben gebomen 3tinbe ; footoiertbpbenCommanbeur
boojgfieftelt enbe gepjoponeett / t)f men fulefee gtontoelijcbe booS-toitbten / bie
met alle fcbelm-ftutben befmet/ en ban menfcïjelijtfie mebe-lijben ontbloot 3tjn/
op ons &tbipbeboo?ben geboept enbe gebangen naer Batavia te b?engen/om aen
ben <ê« ï$m <&enerael (bolgens ben erp?eflen laft ban be SSetoint-bebberen onfe
peeren enbe iBeeftecen) om albaer na baer becbienften gefttaft te bicrben 3 ofte
batmenfe ijtct tet plaetfe / baet bet fept begaen iö (om ^cljtp enbe boltb in geen
meetbet pcrijfbel te ftelïen) beljoojben te fttaffen. g>ultx ban tiipelijcft enbe op't
Uoagïjfte gebebatteert enbe obertaogen Oebbenbe / bebinbenbê ben pecfoon ban
ïeronymus Corneiifz nietalleen met abomtnable mtfbaben befmet / maet baet en
boben in een betboemebjcöe fecte betbaïlen / fuftinerenbe battet nocb «©upbel
nocljte Hel foube 3ynf foeeftenbe fnlct fijn mebe-matbetss in te planten/enbe baet'
alle in fultb een berbeetbe 3in te brengen, j^oo bebben eenftemmelöcbe gerêfol?
beert / goet gebonben enbe beftoten / ten raeeften bienfte ban be Compagnie onfe
Steeren^nbe iBeefteren / om baec ^cljip enbe ïtoftelijcEte mibbeïen (alïjtec €^obt
tóf gebift) boo2boo?beronbepïenöeperijcbclenteberfeber5n / ben boo?f3 iero-
iivmus Corneiifz, met fijn grootfte enbe goebttoilltgïjfte ;jiBoo?benaerg (ixie ban
fiiicbs ïjaet p?ofeffte gemaetftt bebben) tefcmemierencnDeconbemneten : ge*
lijcb top öaer fententierenenbe conöenweren mitfbefen» €erfteljjcfie:
|
|||
|
Van 't Schip Batav ia,
|
||||||||||||
|
4*
- t6
|
||||||||||||
|
Septera.
|
||||||||||||
|
Msfe ^
|
||||||||||||
|
Men-Wintel.
|
||||||||||||
|
«©atleronymusCorndifzban^aerlettr/ IpotïjeHer/ ge&eefïïjebSen&e^rt^f'^'KK
öer-BOopmanop't^crnp Fatavia (naer Dateerflfünbecfocbtes^oopöntfangen namis falljebben) op fljaenöaöö öen ecuftcn «©ctoöec öefc^ 3|a«rjS 1629» ööcfe?atïjt fal <&*wm toeröen op'tïïobben «cplanöt / terplaetfeöaer men De guttitie executeren fal/ *>•«• ï?a«=. om alöaer eerft bepöefijn öanöen af te nappen/ enöe öaer naer aen een opgerecö* ,n> te <©algemetöe fioo?oe te tfraffen / öatter öe boot naer bolget: bltjbenöe boottö alle fijne 45oeöeren/<©elbt/ <©ouöt/,§ilber/maent-geIöen ofteeemgepjetenfjen öie öp amter tn ginöien foube mogen te pjetenberen fjebben / ten p?ofrjte ban öe- «Beherafe <©ofi-g|nöifcï)e Compagnie onfe ifêeefleïS geconfifcjueert. «-seitHiti* g^atmen ian Hendnckfz ban ®?emen / ^olöaet s ouöt ontrent bier-en- *mimi
ttointigDüHlaren/ öebbenbebolgljenö fijne fiefeenteniffe (b?eeöerbperaminatie&"ö2Kft-* in't largo blijcaenbe) febentien a acïjtien ffêenfcpn berraoojt enöe öelpen ber; nioojöen / oocfe ban meeninge getoeeft / ïjet Komenöejpaeljt te fielpen af-loopen/ meöe op 't bobben <£planöt / ter plaetfébaer men öe aujïtticexerceert bjcngïje» fat/ om eerftfijnrecïtfer^janötaf-genapt/enöeöaernaermetöe ftoo?öeaeneen gaJgftetefêraffen/ öatter öebooot naer boïgïjt : met Cönfrftatie ban alle fijne pïumen / maent-gelöen enöe alle 't gene B? ban onfe fêeereu enöe ifêeefïenm fou. öe mogen u ppwtömm Bebben» mm-
|
||||||||||||
|
42 Ongeluckige Voyagie
|
||||||||
|
i 6 z 9.
Septem. |
aüïfOO Leenaert Michielfz van Os 2ïöelb0?ft/0UÖt OtttreM Êett-étt-ttoftlttöB %&
ren l Rem DolgReng fijne öeRenteniffe berbojöert Reeft/ tbjaelf jjBenfcRen te bet*
moojöen/ enöeRelpênDermoojöen •„ oocRbpgRetroutoöes&ourjoenteflapen;
|
|||||||
|
enöe Annetje Boffchieters, ^upg-D?outo) Dan lan Cafterfz ban (SonningRen Doo?
I «sententie f&n bp-fit te Rouöen. ^§00 tsrt bat Rp meöe op 't föobben €planöt (ter plaetfe
Mm %m_ ^1 giuftitte) gRebjacljt falbjerDen ,- enreerJifönrecRter-RanDtaf-gReRapt/
XS enöeöaer naer aen een galgje met De Roojöe geftcaft te Rjeröen / Datter De öooöt
<©$" ra DolgRet: MijDenDe boojtg gReconfifgueert alle fijne plunjen / maent-gelöen/
*n toat meer te pjetenöeren fouöe mogljen Rebben / ten pioföte Dan onfe peeren
enöefBeelïeren.
Sententie Stlfoo Matthij s Beyr Dan aBuntbn-bergR/ejett-sm-ttointigR laren ontrent ouöt
ban iijaat* *gnDe / DolgRengfönebip-brilligRebeRenteniffe/ negRenjifêenfcRenDermoojt
^J^f enöe Relpen Rermoojöen / oocö SusjenFredricksgêtroutoöe©?oub)/ Doojfun
mtem.' bp-fit geRouöen Reeft. ,§00 tsS 't Dat Rp op 't Slobben €planöt ter guftitie gRe*
DjatRt fal toerDen ■, om eertf fijn recRter-Ranöt af te Rappen / enöe Dan aen een
galge met De Roojöe te (iraffen/ Datter De DooDt na DolgRt ,• fijn plunjen/ maenöt-
gelDen enöe goeöeren tot Compagnies / onfe peeren enöe $ieefter*np?ofijte/
toerbeurt blijDenöe.
«sententie Allerf jarfz Dan SSffenDelft / 55offcfiteter / ontrent Rier-en-tbrinttgR garen
ban %\\tn ouDt ■, geeft DoIgen$ fjjne b?p-bttUige beRenteniffe beleöen; Doe Dat (banjero-v
Mml,mnvmus Corneüfz baer toe DerfocRt) geconfenteert Reeft / Ret ^cftip Batavia te ful*
mwmnu Ien ge{pen af.j00pen / jjat Rp Andries de Bruyn Dan ïiaerlem jongen / öe Deel af-
gefneöen •, enöe jan Pinten <£ngelfman Reeft Delpen DooDtflaen; Dat oocR Doen*
öe gRebjeeft b)ag om Arisjanfzban|>oo;m<©nöer-barbieropeennacDtteöer*
moojöen/ öocR Dat fulcRstoegenööeöottigRepbtfrjng&abel.ö niet tot effecte
quam / Roe-Rjel Rem een fïagR op öe fcRouöeren gaf Die niet öoo? en ging/ foo Dat
Ï)P 't koegen.ö De öupfïerniffe De$s nacRtg en 't 3©ater ontDlucRteöe; Dat meöe al*
öerftanöe moettoilligfteöen tn't blijben Deg gcRipg 5 beöjeDen Reeft. &00 Dat
te Dier oo?fafie op't bobben <ïcplanötgDeb?acöt fal bieröen / omDoïgeng&en*
tentie/eer ji fijn recRter-RanDt af-gReRapt / <nDe Dan aen een galge met De Roo?öe
geflraf t te teeröen/Datter De öoot naer DolgRt -, blijDenöe fijn plunjen enöe maent-
gelöen tot Compagnies pjofüte geconfifqueett.
sententie jan Piliegromfz de Bve Dan 25omroel / getoefenöeïtejupt-RjacRterop'tber*
-*an san ongelucRte ^cftip Batavia, ouöt ontrent acRtien garen/ Reeft Dolgeng fijn epgen
^Kf beRenteniffe een feer «©oööeloos beeftelijcR leDen (foointooo?öenal0tnD3erc*
* Ren) nRelept i ootfi een jongen op Ret iSobben€planötRermoo?t/ nocRIan-
neken Gijfen, ï^iipfbaoutoeDan lan Hendnckfz ©offcRieter uptöen ©agfle/ ne*
DenS Andries lanfz Relpen öooDt-ffaen :ootRDenfeflRtenöen^lugujtilaet|t-le*
Den feerinftantelijcRDerfocRt / DatRpComeiis Aidertfz.DangipenDam^oop-
Jooper Ret Rooft fouöemogRenafflaen / DatRemgRcDjepgertDJieröt / DaerRp
Doen feer omfcR?epöe / alfoofulcRSMatthijsBeyrbergunttoag : cpnöelijcft
Susjen enöeTiijntjenFredricksbepöegRefUtïerS enöe AnnekenBoflchieters , al-
te-famen gRetrottoöe ©?ouDjen DleefcRelijcR beRent ©efRalDen falmcnRem
op't töobben «Êplanöt b?engRen / enöe alöaer aen een galge met öe fioojöe draf* fen Datter De Dooöt naer DolgRet; met confifcatie Dan alle fijne plunjen / maent- gelöen / *nöe 't gene Rp op De 22>ebJint-Rebberen onfe peeren enöe |Beejieren fou* De Rebben te pjetenöeren. |
||||||||
|
Andries
|
||||||||
|
Van 't Schip Batavia. 43
Andries jonafz ban Htupcb ,&olöaet / ouöt ontrent be 40. «Jaren /belöbt/bol* 1 6 29,
gbenöfön bjptoilUgbebéfteMeniffe; bat als Paulus Barentfz ban t^arbertoijcb =_____
tn't ï©ater giicöooDt toieröt / öat b> oocb met een peen boo2 fijn beel ftatb /tot Seotem
bpftetf: bat l)p Mayken Soers,ftoanger3ijnöe/op't «lobben «tfplantbebeel aföe- y fneöen beeft : oocbjannekenGift, nebehdJan van Bommel ïjeeft ÏJCÏpCll bOÖbt- ^cutcutiê flaen : euepnbelijcftbemboojtsï in alletocbten laten geb?upcften. »©erbatben >»'| %»■- falrnen bem oocïi op 't ütobben oeplanbt bjengljen / om albaer aen een galge met „i<£ f« Dé boojDegbeftrafftetocrDenöatterDeöooötnaerboIget ■, metconfifcatieban WpV alle fijn plunjen / maenbt-gelben / enbe toat ban öe 25etoim-bebberen onfe pee- ren enöe jjBeefteren / foube mogen te pjetenberen öebben. Rutgert Fredrickfz ban<02oeningben/ ^lote-mafter/ ooöt ontrent De D?ie- .Sententie
én-tbnntigb 'Saxen 1 faebent bjp-toilligb enöe buwen banben / öatö» jscob la'.'^s Groenewaï, (©pper-trompetter (a\0 bp fouöe berb2oncftentoo?öen)öanDenen^D;icftffte)i De boeten gebonben beeft / boen bp boo? Zeevanck enöe de Vries tn Ece geöjagen «b?*4iüi- toiert : ais mebefootoanneer Pieter janfz©20booftmctfijuer nbanbeblot* sftl* ten in ^ee gbetoojpen toieröen/ enöe Paulus Barentfz, Beffel, jaufz ^aröettoijc- ïier$; nebenis Nicoiaes winckefhaeck.enDe Claes Harmemz banjjBaeobi&ttbiirgö ïjet ontftoommen / enöeï)ierop't<ïfplanDtriuamenWiic{jren / ban Jeronymus Cornelifz Delafï toietDt öatmeilfe ÖOOÖt fOtlöe ffaen "; Dat fip Rutgert Fredrickfz
alföoen Paulus Barentfz ttoee flagben meteen j^afael gbegbeben beeft / enbe ban
gent op Claes Harmenfz geballen i$ l Die alleen DooDt fïaenbe. %{$ ben Wttfent Andriesde Vries, meöc öooDt gbefïagben fouöe toerben / Dat bp alföoen nebenss jan Hevnderickfz euöeLeenaertMichieliz , bp/eronymus Cornelifz InfljnfCentÊ
gïjeroepen toieröen / baer eirb een ,§abcï gijebenDe/ Dat fp Andries de Vries aen
bant beïpen fouben / tot 'ttoelcbeb» bemb2p-toilligb fonöet tegen-feggen beeft ïaten geb?upcben / öocb De Vries ftenöe bat 't Ijem gelöen fouöe / blucljteöe tn't 3®ater / baer bp ban Leenaert Michietfz berboïgöt en met z (lagen boobt gbefia* gen i$s / foo öatbp Rutgert Fredrickfz totfulcbsnietbeeftbonnen boen. (Cen anöeren affirmeert jeronymus Comeiifz. Dat ben boo?fcpben Rutgert
bem in alles feer bjutoilligi) nebens Matthijs Beyr beeft (aten gbcb?updien / foo Dat geen «ntftbuiDinge boo? te ü?engen beeft, ^efbalben faimen op 't ïïobben «Êplant b2engen/om albaec aen een <©alge gefïraft te toeröen/tot Dat öaer DeDoot na bolget; felijbenöe booztss alle fijn plun jen / maent-gelöen/ enöe toat te pieten* Deren ïieeft ten p^ofijte ban De 23etoint-fjebberen onfe peeren enöe Jfêeefterèn ge* tonfifqueert. Rebben mefce gerefolbeert/alfoo notb Defe naerbolgenöe mifbaöigersi in ïjecïj-
teniffe fitten/ ban totensf fattten niet ten bollen geinfojtneert enöe berfebertjijn: enöe betoijfest baer ban in ttoijffel enöe confiöeratie beboojöen getrotfeen te toer- Den/ of fp öe fcooötfc buibtgb sijn/ ban of men baer leben(fonber tn ongenaDe ban De <£M|eer Cenerael te ballen) fouben bonnen fparen ,-- Defelbigengeboeptin betbteniffe te bonben/ tot naerber berblaringe ten baren laften moebte gebonben teeröen/ '15? om op Batavia geboert/ ofte naer tijtö gelegentbept onöertoegen op De repfe gejtraft te toerben ; te toeten: Wouter Loos ban ffËaffritbt / ^olbaet; Dan naer Degebangeniffe ban Jero-
nymus Cornelifz Capitepn ban Defe rebelligen boop gemaeebt. jacob Pieterfz banSEmfterbam/ Santfpaffaet/ getoefenïtaet ban Jeronymus
Cornelifz -, David van Zeevanck, ettbe Coenraec van Huvlièn.
Hans jacobfz ban 25afel / Höelöo2fl.
Daniel
|
|||
|
•^4 Ongeluckige Voyagie
Daniel ComelhTz ban ï©o?b?ecfit / 2tbelbO?jt
Andries Libentban <©ibenbUl*gfi / 9£belb0?(t Hans Fredrickfz ban 25?«tten/ Üolbaet.
Corneiisianfzbanï|actl£m/ 25ootfgefeL
jan Wiliemfz Selijns ban Sïmfterbam / impper.
Rogier Decker ban l&aertem/ gefoefeite ^jongen batt Ieronymus Corneliffif.
Slfêmebe i ^atnaetbeelboHbfgBegBetupgeniffenenbeoogfifcpmlöcfiebe*
Dtntitngf)£ öcfpeuct ftebficn / bat Weybbe Hayes ban aBtnfcftoten / ^jolbaet/ tn ben tobt bat ftp met be feben-en-bee«tgft Stolen op 't fjoogiöe «tfplanbt gfietoeeff tg/ Jjaecgftetroutoelgcfcbefcftemtt/ en boojbemoojberfcöe partijen (bteUaer al-te-fameri om 't ieben meenben te bjcngïjen / en tot b?p repfen reetjs bebocfiten ïjebben) bzomelgcfte betoaerbt ïjeeft / goèt gyebonben nebben (alfoo baer gftcen <£fftneren ober be ^olbaten stjn) ben boojnoemben Weybben Hayes, ^acgiant oppotncte te maften / enbc bat onbeceen tcattement ban acljtftten «töulbensï tec ttiaenbt ^©aer-benebens Otter Smit ban ^albetfïabt/ enbe Ailertlanfz ban «ÊIfen / bepbe 2ïbel-bo?(len / (boo? be ggetroutoe ftulpe biefe Weybben Hayes be* toefat &ebben)tot€o?pocaeljs/ pebecbijftl)iett<©ulbenj$tecmaenbtboo?öare ttactememaenietenbe. Aldus gedaenende gearrefteert op 't Eylant Bataviaes Kerck-
bofi op datum als boven: ende was onderteeckent Irancifeo Pdfaert. Iacob Houte-matt*
Claes Gerritfz.. Iacob Ianfa.
Sjrmon lebfx.. Ian jvillemfz..
|
||||
|
C O P Y E
|
||||
|
Van 't Schip Batavï a.
|
|||||||
|
4*
|
|||||||
|
C O P Y E>
mt öen <®iigmtlm 25?tef / tian
GIISBERT BASTIAENSZ.
Gefchreven uyt Batavia , al-hier
aen fijne Broeders van fijn periculeufè ende
diftructieufe reyfe » gaende in den
Jare 1628. naer Indien.
Godt met ons , Amen.
%tt fytmlytkt gtocterafTe entte imnfcötngeaïïegsoetgaetr ! mijn ©?0eÖer Jan Baftiaenfz, Hugo mÖtt j&toagtt I ^UftCC Anneta>
i Sara^ufter / öen tëent-meefrer^anbelaer7 mjjn €oti3tjn &tfp*
pens 1 enöe alle öen fijnen /alle öe ©jeötcanten alöacr / Willem Reyerfz Swanen-burgh > Janneken Maertens : met een bJOOJtaiïe Öett
grenen öie gljp-üeöentoeetöat banmpbeljoojengïtegroet tetoeröen: öittoep*
nigïjöientöaertoe / goe-toelnocötangmetgtooteöjoeföetit/ aljï berfrtjJKMÈ 3tjnöe om öe penne op ï)et©apier te fetten / omubanmijntoeöetbarenopöe rcpfe te bertoittigen, <£ben-toel öe faecn nu een goeöen tijöt gepafleert sijnös/ enöe mijn felben onöertoerpcttöe öe boo?fienigï)epöt öes" ® eeren / öie öen fijnen öepjoeft tot Oaren Beften x enöe toeöerom öoo? öe.ë peeren gljenaöe toat ftrarftf enöe ftewBïjepöt ontfangljcn öeööenöe; toant tcönaeiitoeltjc&senpeübefton* nen (iaën ban ftoacfejjepöt / enöe öat met goeöe reöen. 3£tt 13$ öan öe font* ma enöettt-ï)otsötïio?telijtK / banmijntoeber-borenmöefegrooteenöeftoai-e repfe: 3©p3ijn/ gfreUjc&afêu&emielijcftöeKenus/ öen 27.<©ctober/ ■*6z&. npt (€eïeït'5eplgï)egaen / enöe öesifeïbenöacgöiS aen öegronötmet Bet ^cfjip- gfjeïiomen / meenenöe öat top aiöaer met «et &tt)ip fouöen gïjebleben ijebben t USaer 45oöt öe jgeer fultftsberfienöe / 3ijn los? gljeraecftr / enöe öen i&öïto boo?f3 boojt-gfiejeplt / m$ totonöer^ngetanöt / enöeboojtgöaernaeraen Siara-ieonis, enöetmöeröen aenöeCaep. 3©at fiem fjeeft toegljeöaagen tn öie tijöt op ö® repfe/ 3»jnöefaften ban Mepnen getoicntê/ fal ©. %. t' AmfterdamBon- nen berftaen/ upt ïjet <3!ournaei7 bpU peeren ®etoimt>ü&ers 3Önöe> ©at» && Caep afgebaren7 fjeeft §em öe faecft alöuss toegeöjagen: öaer töfoo toat moep* ten ggecefen ntffct>nöen^cöipperenöeö«n€ommanöeur7 enöcljetontfiont meeft tiptttoee ©?outo-Iupöen/toaer ban öeeene op fjet^djip toasS miföanöêlt/ öaeromb^Imoei'fWopDet^cliipt^aeballen: €nöe top ban öe .aittete&cQe* |
|||||||
|
pen afgebteaeft ?gnöe / 3W &en 4. üunij /1629. ben ttoeeben pntrterbagft/ op
een ö2oogftte geseplt / bp ijet Eupblant / aitoaer bien felben bagft met mp> noeft eenige anöeren / beftalben mijn l|upfbzouto enbe ïsinberen / boo2 een 23oot ofte «§loep aen een €planbt gefet / 'ttoelcn naer-maels genaemt tó Bataviaes Kerck- hof : enöeopeenanber<£planbt / gftenaemt ftet Verraders Eyiandt,. eenigfte bonnen met 33?oot en anber bingften gcb?acftt; baer naer Rebben fp naer toater ctefotftt/ opeen€planbt ofte ttoeebaer ontrent: enbe geen binbenöc/ heeft bert ■Commanbeur met fijnen Saebtbeffoten / meteen25oottegaennaeeBatavien, 'ttoelcttgefcftietiss / ontrent met beertigftiBettftften j boen lieten fp baer notij een ,§loep (taen aen ftet Verraders Eyiandt, bie baer naer toerbe aen ons* €planbt gfteb^acftt; tot bien epnbe /op bat top baer boo? 3®ater fouben benomen / ftet 3P op een €planbt ofte op Ijet ^cfttp : maer ben <©nber-(tter man / met notlj anbe- re SSootö-gefellen/ in be^loep gegaen jijnbe/ om 3©ater te ïjaïctV 3$n ootft met öe^loep naer be 25oot gebaren / enbe hebben ons* foo laten (taen/ b?oebigft enbe ellenbtgft : ftebbenbegeenberlepbjancb ban 3©ijn ofte ïtëater/ in bier ofte böf etmalen/ alfoo bat top onssepgfien toater motfenbjimfeen/ enbebeleoochban bo?(t 3tjn gfte(to?ben. ©aer naer fmbt <0obt reafien/ enbe boro ftet mtbbelban tolotten / bie fp maecuten / «regften top foo toat 25?oobt / toat 3©ïjn enbe a©ater i enbebe menfeften/bie noeft op bet <&cftip toaren/raeeftten baer nu efi ban af/eeni= ge berb?oncfeen/ anbere bp otus aen lanbt feomenbe toaer onber ootö mebe tg rje* tooeejt Jeronymus Corneiifz <®nber-&oopman ban ftet rf§cnip Batavia, be toei ene boo? ©pper-ftooft i$ berbo?en ; ben toelcften ïïoopman boo?f3 ftem in't eer)te toelfteeftgfteb?agften : maer een tijbtbponggftetoeeft3ijnöe/ ftem fcftanbelijcït fteeft beginnen te berloopen / enbe toieetftept te plegen •, eerft l eeft ftp gemaecfet een accoojbt ofte nepmelijcftberftant / met eentgfte bien ftp bertrontobcn/ enbe fteeft baer fijn meeninge geopenbaert. ©e fomma baer ban toao befen 3 ©at ijp ftaer fepbe/ bat fp Ijet gftetal ban be menfcften/albaer bpmalfeanöeren 5ünöe/ ontrent 200. moften gebaacfittoerben tot feertoepnige: feggenbebatbenCom* ntanbeur / eer ftp toegft gingft met be 25oot / ftem fulcbg ftaöbe te berftaen gege* toen / enbe beeft alöug fijn boojnemen beginnen in't toereft te (tellen: fteeft eent* ge gecommanbeert bat fp op een ïanbt fouben gaen/een mijl ttoee ofte b?p ban ftet lanbtbaertopoptoaren/ om3©atertefoecben ; toanttoepnigftS&aterjijnbe/ «onben (foo ftp fepbe) be ilenftften met foo grooten ftoop niet lange leben. ©te perfoonen ban bat lanbt toeber bp ons ftomenbe / ftaböen gencegft bernomen bat baer geen folaessentoasboozben ïfêenfcfte: maer ben Koopman gftebootftaet bat fp fouben feggften bat baer 3©ater toag / enbe goebe leef-tocftt boo* be men* fcUeri; baer op 3jjnber eenige anberen gecommanbeert/enbe eenige oocb upt ftaer felben gegaen /om oprecfit te toeten of baer 3©ater toasi / enbe bat fp ban fouben toper en: maer fp en bonben op bat ftoogfte lanbt geen JDater / maer fp quanten op een anber ftoogft lanbt/ baertoonben fp 3©ater/enbe boen bperben fp. ^u/bat gtngftfoo beur/ elcft fepbe baer moet 3©atec 3tjn/be Henfcfien en fouben anbere wet bonnen leben / foobatnuenbaneenbeelbanbebloetftfte^olbaten/albaec ïjet 3©ater toaö/ bp maluanberen raecaten: boen fteeff ïjd met fijnen Kaebt/ en* öe met be ^olbaten bie ftemtoegftebaentoaren / beginnen fijn boo?nemen in't toereft te (tellen, ^p ftaböen blotten / baer (telöen fp 8. ofte 10. jfèan op / enbe baer ban tie gene op 3ijnbe / Ui fp ber troutoöen : boegftben baer ban bp 2. ofte 3.banbe bloecb(te^ölbaten/ iik noeft bp ong toaren/ bie nergens ban toetenöe/ op ftet ©iep ban 3ö»be / toan be quaben ban toerbw gftslwnben/ enbe in't 3©ateu öefn^e*
|
||||
|
' Van 't Schip Bat a v i a. JW
Mmeten : ertteïattfeactenf? ttjbingrjebatfpfiaer oplietnooüïieïanbt/ baec
fet&atectoa#/fiabbenbefreit. ^\}otvUno6tkmammouStt/Stmm f onger$/opeen Riante/^^^^
btennaem / batfe tjaerbaer toat fouten berden : onteert ffSSonS
te tioo?naem(ic jBoo?ter0 / ente floegften een teel jfêenfcljen öoote/ een ffl öS tenfpmt3©atecioopen / eentghe quanten baer nu en öan af / teeoöblottaieri an*ec£n*<S?.Ö«lanbtraef&ten/baert)et3©ater toas: baeraomX/Sbt? anter baer btntente/ terfiaelöen f? toat rjaer toa$ toeterbacen/boenraSten fp toat baer gaenöe tpatf /- en bleten boen ontrent met öaer 50. bp HÖsSn- fpboen ban ons bigbente / enteteboo?naemfte&oïbaten nu iWK/Sfe ben f? boo?t0 aen tet moo?ten gflegaen / f toanggee b?outoen /Snlenbe S teren1 tertoojgbt / toant fP en toonben ï)aer anbero" niet aSK&toï bet toa^tt3antfcDenDagötjaetfp?eec6-tooo?t/ tofetoiIopö5fffiffim*igS- foo bat top aï-te-famen alle oogften-bliCB tertoacfjtenbatiwfSubenSS 5f^ ^ «ibe tonttnueeriöcö tot «oötfucötaiomeengifflKSSff judicknocö toat totüen berfctioonen / om bat baer een toas ban ben bloebt raebt
**■*$£^ocötecten^utoeltjcfi berfoent ofte begeerten/ fooSbbenK/Set myn^oeftter judick, m een ban baer Centen/ ten eten fabonteSnoobt ï» wetto^enbetoaerom/0^ ttfc meteljabtegtjenomen / al-te-famenopbienabonbtbermoot icfiS*
fcomenbemetmrjn^ocöter/ Seötefeergetoeem/ öüelöcBifBbtflnS baer toeöabbe.. ^aegtjjs baer aen 3P eemggebp min éSmmrSSSk^ toeenenbe/fepten/battenbatntetenfoateboen; ente telKbVaXeofS geenoo?faecHbaertoeenl)abtei fepbe/ battéeben-beel/ gftpmoetffiaftJn/ ofte göp gaet ben feiten gangö. <© bMeetnepbt! o grutoel ter atSh^SS! tetf / bte op be toegten ioopen/ nemen bTefetoilëbe^SJSSSÖSSe 1*2? nEcB frJSW öaer bloebt : maer m tenten bepbSSSKÏÏS5 tebloebt. pttt0alfootn'tfip?teöetboo?naemfte/ SfoolatnS?»ffi£ ttfi alle-bepben gtngften gbeujCB atëeen<©$boo?öe2SnlïftiSSffiS bentegtjensmnn«©ocfitee/ mojfleerttooege^^i^SÈK/oS termoo?ö.t ten. ©ele btngljen bte tuffetenbepte?™igteaacnEfe^Jffi gfterenbebo?(lbergtngtjen / tenfeiberat«obbetellen: entotmöSatJbaï
i-c6s0t^nft laböe / öeï,e tcntoat30tittoaterbt> / ombattettoatftJetftm foute, öetgfietebtenbetjetpjebictenteruotenfnrinjn; iefging 1meeffaente ftrant fitten lefen/ enteplueftteaf-te-mettoat&alaetoftetoat8SKSS poobt ofte m$ OÖep?oeft: ten oocfe foo ftoacn guetoeeft / baS Sm E
ftet toagallebagften / toat mogtjen ton met ten jifêan boen *tenlemm^Si'
tenujn&appen / benanterenbergöeben/ bat fomiSkaSSPS?^ berbenftpbe / laet&emnocrjtoatleben ! hwSjöaSffiuSrnïmSS SK^PöetanterEanbt^jn/ Womtelammm%TSnbXSh banberbaert/bteen «onbenfpmettermee{ïeren; »W/liacSSS»ö22ï£
gacötBomtomteuerloffen/foofullenfpcm$tnbetoShe5B' «ffiffifflhSJ naecgüeftBtet^/ foogïjpnocBf«{töoo?em m^StSSibnlK ^ ^ocötec
|
||||
|
4? _ Ongeluckige Voyagie
3£ocï)ter Judkk, öaet ban «ft te toojcn toat pebbe beginnen te fpjeïsen/ ïjceft Tjewt
albus toegneb2agl)en : openen Coemaedc van Huyflènu)Jt<8elberlanbt/ anöer$ een fraep 3onclt €belman / mebe 3ünbe ban ben fiïaebtPan befe |Boo2berg ge* too?ben / Petfocnt mijn ^ocljter ten %>utoeujcft : Jfêaeröp fepbe ijaerónber* trouto teboen / maer toettigï) te (Croatoen U002 al be JBerclt / bat foube lp hom bpbe eerfte gelegen tftept / baer ober biclen bele tooozben / te langï) te nerïjalen; tóant Judick enbe icltonbbenftet farcen oberlepbt / batinfulcftcntöötnocöbc* ter toagbpeenmaantoettigïjtenouben / banmifbjnptfettetoerben / gïjeiijtli aen anbere 02outoen gijeftlueben. ©erïjalben / Ijpbebepaeronbertrouto/ enbe aiie liet gene bat baer toe beftoojben / icfeberfocptmet Judick bat baegljS fcaer aen be bp-toooninge fonbegefcïjieben / 'ttoelcfc oocö eenigl)fins van Hayf- feutoefitonbt: maer be anbere |Boo2benaer!$liomenbePoo?be€ent/ fepbebat Jjet ban bien abonbt / en terftont foube gefcljieben / ofte fp ftonben Paerbïgl) tot onfen PerberPe / enbealfoo i0 't Deel bien abonbt toe-gcgaen; fpig boel bp ïjem getoceft / inbatregart / batfpnieteni0mifb2upcfctgetoo?öen / gtljjeltfptc* giiensï mijn fepbe ■, tont nonbt gijp baer tenïjcng boen i &u i£ bit / meenben (P/ ftaer gijelucn / bat van Huyflèn baer foo toel gnefïnt ijeeft ; alfooijceftmipt ^otljtet ontrent Ptjf toeften bp van Huyflèn gljetoeeft / bieljaerfeer toel beeft ïjefcftetmt / batnieranberggeenonneplentéaengpebaen / nlöbpnemtebu> Toen 7 baer oPer bc anbere ©2outornfeer jaloers toaren / meenenöe bat Fjaer te Peel eer g!)efc!)ieben / onbectuffcl)cnbecgingl)iclil)ae(lnanongï)emacft : mijtt :©otrjtér enbe ieft en ftonben malftanberen naeutolöcftss cen.Sfccreteujcltfp2e* fecn : van Huvflen en fp2acft rai» naeutoltjcfts eens aen : mijn «©centeren icït toaren fomtijtö een quartier uutjs ofte foo bpmalftanberen / baticli ijaer fep* öe / neiijcö boien Perftaeltijï / toatfu fonbe boen al.éfpmp^mojanens foube becmoozt binben/ enbe bat toponsalfoo tot «©oötberepben. ^italtM05tjnbe en be iBénfcfoen becmooibt/ foo langïje/ tot batter feet toepnigft/ ontrent berttgü met mn 7 mebe rtocftoPerigbjönbe / fooentoifïenfpgcenraebtmetbatüolcft öic op riet itanöt / b»Uetï©atertoaten/ te toeten/ ontrent bijftign/baerboo? tienen af iögefnjoïien : ^oo/ omfiojttesön/ fprefolbeecbenommet^clutpt* ïicnö baer nacc toe te gaen / om boo? foete tooozben en feftoone beloften ïjaee nvt net te b2engften / ofte nnberg met gfietoelt Daet te bermeefteren / 'ttoelcb i$ ge- fcïl«U itft ben mebe al0,§oiöaetgegaen/ ïjopenbe/ foo kh tegen mtjn<©ocl> ter fepbe/ nububieiieöenteftomen ; bacrfcomenbe op een <£planbt tegen ftaec ober / foo toaren be anber terftont bp malftanberen / enbe befpotten baer/ feggen* be: iö 't mi foo berte gekomen / bat bien goeben jBan/ ben paebicant/ moet me* öebomen i boeninbe^tljuptftenïfbacroPerfcliepenbe : foo/ onfehoopman bic boobt ïjaer be 302ebc / botft maer onber bebjogïi: beanbecefenben/ fp nabben met ijaer ©2ebe niet te boen / toantfptoiftentoel bat fpbaecfocliten te ueö2ie* gen j. en baer toaren ttoee Pan be|Eoo?benaerö/ bieelefteenjilufnuetöabben/ enbe bic foubcn naer ïjet bolcfi fcljteten / enbe fp en toilben niet af / boen fuotten beanbere met ïiacr / boenbcgonbenf»inb2tenbeIij{;bftejitmetmalfïanberente fp2el»en •, be ,fBoo2ber0 bte fiabbcnpet op fjet ganser dfteflelt/ fpb2aegl)ben of icït toel bp te anbete partpe toilbe gaeri t teft fepbe ja ■, toantuettoaöbat i:6 fotlite •, toant alfoo BonbeicftfonbermoeptentotmnnPoosnemengeraften/ boen ginglj icfe ober en toeer / enbe be goeben biefepben mn baer te beftouben tot ben anbecen bagï) : maer ban fepben bc booftoicljten bat fp mijn moften toeer feteren ; öat gineïiijenen : maecicftöaböeljaeröD«fcpöt/ batfpfoubenfeg* |
||||
|
Van 't Schip Batavia. ^
gen / bat kh fin ïjaer nu ooc& een ffêaenbt ofte ttoee mofie ölöben / bat kh ïva*
rcn#?cbtcantmebetoa07 Stoelen fpbeben. megbSbaernafoubebenWopi wantoeberïtomen/ omnetbokïtöatbaectoa^ /baec j^t3®atectoaö/omtoat pof tot Meeren te ö?engljen / enbe ban met malftanber naerber toehen om ©jebetemafeen/ tertptboeaftljjeben/ nameltjcfe/ benanbetettbagntèbett F00£mani rmet y?n Huyffen, Zee vanck, enbe noclj ö?te anbere gneeomen / neb* ben toat 3taï*.engne&?ocöt / toat toon / enbe foo boojtsf. <©eanbereJBÓMbe* nacrg/ metcemgöegoeben/ afömeöebel&outoen/ bic bfeben op bet (tfWnbt fcaer teg|eu£ ober. 3?ef goetbanbenöoopmanomgftebeelt / enbeberiramt u?tgfjefcöoncften5önbe/ foo nebben biebantejfiaoojber^öbe beginnen mette goebe tefpjeben ; fpginguen foo toat toanbelen / en begonnen foo nier en baec tjanbe goebe ^olbaten aen te fp?eften ■: feggbenbe / mt fn ftaerbele toe ber^ troutoben / enbe bat fp toel toenfctuen bat be boo?naemffê ban ïjaer naerbe i$oo?bcr0 toüben lupfïeren / öatfp grootboozbeel boo?ïjaer totften / «'èfente' rente pact gelbt. m goebe be facch berfaenbe / enbe merc&enbe toaer toebit firetnte / teböenmaïftanberen / öetople bat bit bc boo?naemftebanbenSaebt toaren / gyelofte gfjegöebenbietebangfienenbeboobtteffacn / 'ttoelthiS fcïjtet: bier gtjebpobt / een ontloopen / enbe ben Koopman gBebangen" éit foo 5nnbe / ben tcft baer bp be goeben gnetoeeftV en gïjebleben / bïe nebben £ ban boft berfojgljt/ enbemp beginnen toeber toat op bebeen te Wen: en baet toaö ï©ater alsf &oete-melc& in putten; fpmaec&tmmp ttoee Slompen baer ï?11^ at^80'ö,e,,cfe faI bemun f0° [an& mön «©ööt fiet febcti gunt toantlS be,^oo?ber0enftonbeicftntetltrögöen / betojjleicfttó ten alle uren ,- enbatvanHuyffen , mnnbocljterg©?ijer / numetetoaernie* teobt/ footoasrttutoeberomingrootgïiebaer/ fo?getibebatSloXeCfS te toerben gljefcïjenbt ofte göeftaptbpbeitëooiblrV; temeer /SSe bat be goebertepen/ boenfp bic naboen geboobt/ be bier boo?-bernaelbeWtïïr/ bat geen ïfcoortenaerjs en 5un : en riepen/ J"dicki0mtbpu©ab? taant een banjacr fepbetegnenö judkk , bat gOpgftebatÖtenöab om bpu©aSr?e gaen/ top foubenuaenepnben nappen: enfepbe/ u©aberbieStóS' fielt/ bat Jet bolcït baer foo is booöt-glreflafeen: nSn|n SeïtóS ,' ter ban <3obt betoaert / bat naerbientybt niets guaebf4aeS men. ©nbertuffcDen / boo? be boobtenbe gbebangyeniffc banbe SfeSKS foonen / toas benracyt ban be floo?bersb?p toat gieftoacfet' boenKS to£ berom naerpaer «Spianbt / metbe ©?outocn m bpffaer toaren iSf ft £ öenijn ontboen/foubei^^ ben/tHcbp mainanberewtoaren neeftg0e3egrjent / met$M7 mSSSSr'
te / met mm met anbere mmw .net UBS mmBWmMS^ ften bte f? Katten rtoemben/ -lJanftiirtertteSijc^fmacftaffioSbö?S'- ppeft. ^aergetoeerenpiecRenbicfpöacrrjabbengeTS gljen ïjoe ftonnen bc iKenfcrjcn bat beöentften i is» bcbeit iïwïï* rSLB? ie!' , ^«aibus gepa<Teert5ynbe /•f<>ofj«bDertte34ó*SffiSSSS
©bcrnepbtgöemaecnt / enjijnben i7»0#mm'^Smm^SmSSSt ftomen : boen ftabt itneenfcltnftgTiemaetftt / bwf^ffiffiSStaïSS 3ön / enbe be goebe boclj niet rn^er bêfcOqbigen-: maer fl $KK»ft&/ enbestjnnaeron.ö toe guefeomen / tnmimmnmSS^SS. ^2 Sant»
|
|||
|
#o Ongetuckige Voyagie van 't Schip Batavia.
3Lanbt 3bn obebaeben / foo is terftont ïjet gacbt ban Batavia gbefiert / öté Quant
omonsteberloffen ■ bacrfp2ongbenbeb2omebanb2eugbbeop ; be goebe ter* ftont met baer ,&cbuptben na boo2bt / om betracht te toaerftboutoen / 'ttoelcïr gbebaen ?iinöe / 3ijn öte ban bet fjacbt op baer öoebe gïjetoeeft -, baant bit is be oojfaecb ban alle bit quaet gïjetoeeft: gebjcb baer naer / upt be befcenteniffe ban be nufbabigers / is gljebleben/ bat fp meenben bet gaebt bat ons foube bomen berlofjen af te loopen / enbe ban baren met be gjutoeefen en <0eiöt baer bet Ijun goet botbte: oocb mebe / t>at nu boo2t toerbt onberfocftt ban ben ^cljtppec Uz gljebangen is/ metanöeren/ bat (foo men fep&tj een beel ban baer/ infonber* gepot jeronymus, met bet,§cbip Batavia, foobetnietentoasbaftgberaecbt/ tben-toéïfoubeaf-gcloopen bebben. <©it ttoeeöe baerbtnaerberonberfocftt/ te toeten/ bet af-Ioopen ban bet ;§cbip : maerbanbetlacbt/ bie foube bomen om te berloffen / bat i& feber ■, baant fp fouöen bet feer toel bebben bonnen boen/ baöben bie goeben ban bet boogïje ïanbt baer niet in be toeegb gbetoceft / öaec ban UU foube goebe reben geben / babt icb tobt. 35e jBooïberS 3tjn een beel aen boojbf gbebomen / roeencnbe bat be fabe noeb ten beften foube af-loopen : icb ben mcöe ban ïjet artöec jS.anbt baer ben ï8oop-man gbebangbcn fat / met bent aen boojbt gïjebaren / fp 3bn alle in boepen gljefïoten / enbe toel ba|ï gïjemaecbt è öaegbS baer aen3tjnfpboo2benCommanbeurPelfaert, enbe bie met bem gin* gen / be anfcere $Ëoo?öerS / bie op Bataviaes Kerck-hof toareu / in becïjtenis ge^ nomen. «©enCommanbeur met fijnen üïaebt baer geljoozt bebbenbe / 3ijn ee* niglje gbeo?bineert om te bangen: maer jeronymus Comeliflz fijn rerbrer-banbt mebe af te boutoen / 'ttoêlcb oocb is gbefcïjiet. jfêaer foo baer opt een foutloos jBenfcbe in fijn uptterfte noot is bebonben / foo is bp te rccïjt baer een getaeefi; §p en babbe (naec fijn feggben) niet mifbaen: ja fepbe in 't epnbe nocö / foo bp bp-blcm naer be <0aïgbe -, 3©?aecb J 3©?aecb! alfoo bat bp tot ben epnbe fïjnes ïebens een boos enbe *0obtlooS Jifêenfcüe is gbebleben. *©oöts recb'tbaecbiöb «Hojbeelisinbemgbebleben/ toant bp baboe te grutoebjtb boen moo2öen ; bp ftabbe fijn €tobtloof bepbt op bet ^cbïp bicbtoïlS betoont / met -©obtloofe p?o* pooften i maer icb en toift niet bat bp foo «©obtloos toas ■, ban be anberen / een beel 3ijn baer op bet&töm gbefïraft / enbe een beel naer Batavia geboert. tyit ïS alfoo iïi't gros be gantfcbe fabe / betoelcbe / foo fpmet alleömftanbigbeben foube toerbenberöaelt/ te langbetböt foube beboeben ; toant foo föube toel een groot 25oecb baec mebe toerben berbult. &oo bet in fulcben 02b?e*nbe bïaer* gepot niet en (ïaet/ foo boubt bat ten goebe om ttoee reben: eerti/ omöebojt* bepbt i}t<$ti)tg l betonle be &cbepen baerbigïj toarenom naer bet ©aberlanbt te gaen ; ten ttoeeben / om bat top bers upt fulcben ö?oef bepbt bomenbe/ bet glje* moet nocïj b2P ontfïelt iS / toant itb en bacljt foo beel niet te fcb?ijben, <©itbtent Daer toe/ oni be <£. peeren 25etoint-bebbercn te toaerfcboutoen / bp altegbde* gentbept/ batfebofb°goebe/ gbetroutoe/ en«©obtfaligeperfoonen/ tnfonber? bepbt ban üoop-lieben enbe j®cb»ppers / beflellen / toant baer op bet boogbfle aeh is gbelegen. 2tUe be onljeplen / bo?en berïjaelt / 30n gbefcbiet tuffcben ben ttjbtbanben4.2lunp/ 1629. tot ben 17. September/16*9. inübpS/ ïwms Ö« lacfitgebómen om ons te berloffetK |
||||
|
■■■■■^^■■■HHH
Diverfche Difcourffen, de Ooft-ïndifche Sec. ft Tot vermaeck ende nuttigheydt dienende , zijn hier achter ge- voeght, eenige Difcourffen ofte verhalen, denZeev'aert, ende voornementlijcke
den Ooft-Indifchen, fooirt't generael als befonder betreffende: tefamengebracht uyt verfcheyde foo Portugefche 3 als andere Oude ende Nieuwe fchrijvers. Van degantfebegelegentbeydt , aengaende de Kpojmanfchapjien ende handelingen , die
men in Indien doet : hem de aventuren, die in die quartieren voorvallen. D€ $02tugefcf)e &t§epm bte na Ooft-Indien baren be CabodeBona
Sperance (&etoeicbeleptop35.graöen6e5upöenbe;ïlinie) gepaffeert iijnöe/ fetten baer cours? gemepnbjeft na ftet «cplantban Moflambique, 'bet toclcfte ontrenteen ftalf itijjle ban ftetbafïe lanbtlept/enbe eengroo* te ïjalf mijie in fjet omgaen groot i$s: be flrant tsr rontfom met toit 3ant bebeeftt/ baer maffen bele gjnbiaenfclje Palm ofte SJote-boomen / ootn fomnuge <©rangie-2!ppclen/ Memoenen/ Citroenen/enbe gjnöiaenfrbe ©ngen, %t ©ee/ al« «©ffen/ é$tbapen/ «eepten/ ©ercbens?/|§oenberen/$c. 3#nber bp menighten/ enbe om een rebelijcben p?ü$ te bebomen ; bocfj betfeö-toater en té op bet gbe* melbe <&>lanbt niet t maer moet alie ban bet bafte lanbt bomen. ®e ©o?tuge? fen bebben bier een (lercb^ojt / baer ben fioningb ban ^ifpangten alie bjpja* ren een nieütoen <0ouberneür ofte Capitepn natoeftuect: be toelcfte met bie ban bet batte lanbtfnn ban bel b?«ft / befen Capitepn boet groot pjoföt: toant tUffCÖen be CabodeBona Sperance enbe Moflambique bOO?noemt lept notlj een
#o?treffe Soffala genoemt/ baer ben gemelben Capitepn ban Moflambique fijn
fattoo? beeft / öetoelrtte upteenfeöerffêijnegenaemt MonomocapabeelgoutjS. bergabert/ enbe ttoee ofte b?p maei bes" jaerss met fesere febupten/ ï)it be §0O2tu* gefen Pangaus öeeten/langb.ö be buiten, na Moflambique ober-fcbeept/fultftjS bat be in-fiom(ten ban ben gfjemelben Capitepn in begbefepbebjp jaren meer al$ 300. bupfent bucaten ofte 9. tonnen goubts toaecbigb 3ön. ©an Moflambique baert men na be booft-ftaöt ban indien gljenaemt ,Goa, ah
toaer be ©iceropsf enbe ^eröfbiffcboppenbesöomngbgban^ifparigiennef* fens ben fiaebt enbe CanreHerpe baer reftbentie Ijebben. ©an bier toerben al* ie be <©rtentaelfcöe plaetfen (taenbe onberbe$o?tugefengberegeert / enbetg cotït be Stapel ban alle beüoopmanfcbappenbieboo?gantfcb Indien ballen. 3&efe jgtabt enbe Cplanbt ban Goa lepbt op 15. graben benoojben be aiinie / en* be toert omringbt met een ïïibter / bte tot m be (tabt loopt enbe met berfebepben toercfien bp be ©o?tugefen gljefo?tificeert i$. 3Möier toaft oberbloebigb beer fiJeper aen ftrupcrbenss: 3Item toilbe Kaneel enbe Cïember. ©e gintooonbersS gaen bloobt uptgbenomen bat baer fcbamelbepöt bebeeftt i$. 5©aer 3ijn ooefi eenigbe bie men Bragmannes noemt / Dieboo?DeeerujeRfteenbegfteacbt|tena* tie banbe^lnbianentoetbtgïjeljouben : toant fpöebieneualtijbtbe opperde of* ficien bp benïioningtj / alsf öentmeetferfeftappen / 2BmbaflTaetfcbappenenbe anberegequalificeeroeampten *, befe gaen in bet toit gïje&leet / enbe eten geen ïebenbigfte creature/ beel min bat fp bte booben fouben. 5©eb?outoenöeb* ben maer een boetfe om bet lijf alsr fp upt-gaen /, bieljaerbebecötbanboben liet booft tot beneben be bnpen: fp bebben ringben boo? be neufe / om ben balö/ beenen enbe teenen / fommigbe ban goubt anbere banfilber / olajsenbean* berfins / dtb nae frjn gualitept: até be ©?p(ïersi feben / enw be Sjongïj- manjï negrjen jaren oubt 3ön ban troutoen fp / maer fp?eetfien malbanbe* © i ren
|
||||
|
f% Diverfche Difcourflen,
ren niet eetöet toe boo? bat öe bjoutoe friet tijöt öomt om te baten, tïfêeen Bh»
mannes ftetft foo betgaDeten alle De b^ienben / enDenageöouDenmaeltijDt/ foo gtaben fp een put tn De aet De / Daet fp beel bont / cnbe na Dat öet een petfoon ban aenfien i$ I toeltiecfeenDe fitupDen met Deel olpe in (mijten / öaet fp Dan Den Doos Den Bramannes boben op toetpen. <©aet na fiomt fijn b?outoe betgöefclfcljapt met bele fpeel-lupöen enDe öaet naefte b?ienöen / al fingljenDe eeniglje lieöenensS ofte lof-fanofien Dan öaet maniS leben / enDe De b2ienben gfieben öaet eenen moet enDe bctftetcfeingbe/ bat fp fiaren man öfiettoutoelijcö tot! boIgen/enDe met öem gaen leben in De anDcte toetelt / Dit göeöaen 3ijnDe / foo Doet fp öate jutoeelen af enDe betDeettfe onbet öaet maegfcftap/enDe fp?ingt al laccftenDeenDe ülijDelijf ö in ïjet bpet / enDe toett tet fiont ban De omfïaenDetg met Ijout enDe olpe bctjtopt en* öe betfmoojt / enDe booJts met öet lie öaem ban baten man tot affcfie betb?ant/ enDe oföetgöebeircöeDatpemanDttoepgöetigötoatebitteDoen / foofnijtmen Die get ftap? ftael af / enöe fp en macfiboojtaen geen jutoeelen meet ö2agl)en/ maet moet a$ betfrtjoben enDe betacljt ban alle menfcljen leben.<©nöetDe gtoo* te peeren iffet een gbetooonte/ Dat toanneet fp ttoutoen fiillen/öaec 25?ttpöen aen tjaten ©bet(ten feberen / öem biööenöe De felbe Den maegööom te toillen nemen i enDe D2P nacöten bp öaet fïapen/Oet toeïcfte göefcfiiet jijnöe/foo fiomt Den 252tip= begoni enDefiaelt fön 23?upt met pijpen enDettommeJen in gtootetblyDtfcfjap: toeöetom/ enöe getoupcfit ban eetft De felbe/ fulcr Dat niemant in Defe quattiet en fijn onDetttouDe felfg Den maegööom beneemt. <©p fommigfte plaetfen laten fp öe maegööen ban öaet maegööom betooben Doo? öaet $agoDen / Dat 5ijn öaet 28fgoDen/ öie ban gouöt ofte anDete materialen gemaecfit3ön:alDug/ fabjen* f en be ©zupDtmetgtootenttiumpö / enDe gefelfcöapbanüünfitumenten enDe
fêufigue op öaetmanietna De fietcft / ofte plaetfe Daet De$agoDe i$ i Detoelcïte een pen ban pboo? öeeft/ bact De naefie b?ienben De ©?npt met getoelt tegens aett öjingljen/ enDe iwt maegööom benemen / foo öat öet bloeDt aenben Stf-goDt tot een ftenteecften blijft öangfien / baet naöatefiipetftittenmetöen W-soöt bolöattöebbenöe / b?engöenfpDe252uptnaöupsfbp Den JSjupöegom/ öteficfi gtooteUjcftg öaet tn betWijt / enöe boo? öem geen filepne eete aen öem gljefcöiet acfitet / bat öe $agoöe om fönent toille fiiltöjs gfleöaen/ enDeöem De moepte af* genomen öeeft. gin Goa toafteen boomöie öe ©o?tugefen Arbor Trifte noemen / imöe öatupt
oojfaecfi öatfenimmetmeet en bïoeptöan '0mtïitg/ en Dat öet gefieele jaet Doo?/ ïjettë boo?toaet een toonöet om te fien / toantais be^on onöetgaet/ en fiet men nocö niet een bloepfel / enöe tetfïont ofte een balfueeöaetnatëfpfco bol/ bat öeteenlufïomfienté : Defe bloepfel öeeft een ftfjoonen tenen / maet blijft niet iangfietatë tot De^on begint op te nomen aen De boomen / toantbanbaltfeaf enDebeDecfitöetgantftfte aetttijcft/ öaet onbet gelegen. 5©efenboomfieefton* ttent De gtoote ban een ©jupm-boom / enöe itaetgljemepneljjcfi acljtet be tym* fen op öe plaetfen booz een plapfiet/ om öe fcljoone teucjc totlle/ fp toafl feet öaefï/ toant beel oocft bp De feo?tel upt-fcöiet / enöe al 3ijn öe tatöen maet een öalf bas bem öoogö / foo öebben fp eben-toel foo beel bloepfel alsr iiit tn öet befte ban Den boom (laen/enDe of men De boom felfg al gantfcö af öoutot/foo ftöieten batelijcfi toebet tacïten upt Die bloepfel Djagöen: Defe bloepfelen 3ijn bp na gelncb De bloep* felsf ban be <©?angie boomen: DegjnDianengöe&2upf6enfeboo?^a<ftaenom meDetefiofteny enDetebcttoen: begöemelöeboomöienetgöen^anDetssaliSm Goa enöe JVlalacca göebonöen toeröt/ fieet tn öe Malayfche tael Singady, enöe op 'tDecanijs
|
||||
|
De Ooft-Indifche vaert betreffende. f 3
st Decanijs Parafiatico: Be oo?faccft ban öefcnaem feggcn öe ^nötanen te toefen/
om öat een fefter «göel-man gftenaemt Parafiatico , cenfcftooneöocftterftaööe/ toaer op öe foor. bcrlicft toert/ enöe fijn toilban öe felbe gbcnoten ftebbcnöe/ bet* lief öe tocöet om op een anüet / toaerom ftp ftaet betliet / öicr ftalben fp ban öefpe* raexöepöt ftaer ftlben om hetleben b?acl)t / enöe too?öen na öe maniere ban ftet lanöt tot affcfte berbwnöt/upt toclcfce affcfte oefen boom boojt-gljeftomcn tovbe* jjouöenöe öe naem ban Parafiatico , enöe ban öaerom öes öaegftö geenbjticftten ö?aaen / om bat fp öe foon notlj ï)ai>t öte öaer gefoent enöe bedaren rjaööe. j^en bint in Goa oocft feer gtoote boomë öaet noten aen toaffen/öetoelcfee oocft
totjn/eöicfe/olpe/fupcftet/toater enöe melcft geben. ©an öe ülaöeren maecftt men papieivban l)et ftout ftolenbooj öe gwiö-fmeöen/ban öe öaften ftabelss tot öefcftc* pen/öe toeïcftc foo fieccft 3tjn/aÏ0 eenige toutoen upt JJeöerlant; ban öe blaöeren 3eplen om meöe te baren / fo öat eene boom tot bele öingen nut enöe p?ofijtigft t & J£et€pianöt Sey-ion leggenöe beneöenGoa,iss een ban öe rijcftftc/b?utfttbaerfte
«nöe befte «Cplanöen ban gantfcfi ünöien / toant pet geen op betfcfiepöen anöe* re plaetfeu tefamen gebonöen toert / bitumen hier alleen / toant öaer iijn gjnöi* aenftöe^alm/v©?augien/ limoenen/ Citroenen/ enöe öiergelijcfteboomen/ foo torienöe fcljoon/öat fp öie ban&pangien enöe ^omigael bene te boben gacn: öe Ujftocfit i$ öaer in grooten abunöantie / toant men bïnöt öaer l§afen/ konijnen/ » ©accfteng/ parten/ ©inöcn/ enöe anöere bierboetige geöierten in oberbloet/ 8et gebonelte iffe'r oocft fóo menigtibulöigl) aljs ecgrjensï op eemgfie piaetfen ■, toant men ttnöt öaer ftaeuteen / J^oenöeren/ g^upben enöe öiergclijcfee bogelen meer/ fommiglje feggften öat öaet oocft $agl)tl-boomen / UotemufcI)arenenöc$e* pcrtoaft/ öocftöaereniff geen fefterftcpör ban : maeröen beften Kaneel ban ge* fjeel ©nemen ifler öp fteele boffcften bol/fultr/öat toanneer bet afgetoinöicfitijs/ öen reut ft toel acftt mijlen tn ^ee öe ^ècftepm tegen ftomt. |feen binöt nier oocit alöerftanöc ftofreft'icftc gftefieenren / uprgftcnomen diamanten: maer ^affiten/ Konijnen/Copaffcn/ ^pinelen/ <©?anaöm3ijnöerfeetbeel/ öaet ijs oocft een biffcfteriie ban $eerlen ; öocfi 3pen 5rin foo goeötnietaljööiebanOrmus ofte Bare\ n.^ouDcnöe,&ilber-mijncn3iinöer ooft in bet lant/öorft öe Koningen eer* tiito en toilöen liet niet laten upttrecften/miffcfiten om öat men fiacr öaerom niet eh fouDe oberbailcn.Baer 3ijn.oocftgfer enöe§toabel-mijnen/enöc<©ïppf)antcn tn grooten obe rblceöt/ öie men boo?öe befte ban öe gantfcfte toerelt ftouöt/ftet tjS oocft b» erneiienttetoaeracftrigbebonöen/öatalle^lupDairten ban anöereplaet* fen aen öefe reberetttie enöe eer bieöinge betopfen/toanneer fp öacr bp ftomen. <©e Chingaies ofte öie ban Seyion bangenfe op bolgenöe toijfc; fp maften öiepe groote ituplen/öie fp met loofe pfancften enöe ftroo beöecften/enöe toanneet öe «CMppftan* ten bes nacfitiS öaet ontrent ftomen ballen fp öaer in / er öe ftonnen niet toeöer op öe effen teeg ftomen/fulcr öatfaban ftongerfouöcn moeten bergaen/ten toattee* mge&Iabeit naer eten b?acfttcn enöe foo allcnf fteng tam maecftten/ enöe foo ge* toênncn/bat fp epnöeïijcft met ftaet gaen onöer tiet bolcft banGoa enöe anöere bp- gelegenlanöcn/om met ftaer tetoercften enöe öeftoft teftelpen becöienen/toant öe meeften öienft öie men in "ünöien fteeft ban öe pijpen/ baten/ pacften enöe anöere goeöeren te ö?agen i$ al met öen ©Ippfiant/ men bint tjem ftet gene ftp fal öjagen aen malftanöeren met een ftoo?öe/öieftp öaerua aen fijn fnupt enöe tanöen toint/ enöe baft gemaecftt3ijnöe/neemt ftet epnöe in öe mont/ entie gaet met öen Iaft fte* tien/rjet gefcftut flepen fp/enöe öe ftlepne rjalbe<£iallenen ofte Karabeelen fcft-pft een (©Ippöant alleen gemacfteljjcft op Set lant. ®e tointet begint fiiettn mwl ^ 4 wöe.
|
||||
|
Y4' Diverfche Difcourfïêö,
ertoe nat met regben / ootf) fonber groote aoube/ toant be fnnberS nocft al naetbt
ioopen: nu ter tijbt belepbt be ©icerop ban ©o?tugael oft ^ifpangten oen boop» Jjanöel tn bit «Splanbt/ enöe OOC& Obet China, Japon, Bengale, Begoni,Pegou Cttbö
Ormus, als mebe in berfcöepben anbere €planben botoen Seyion enbe Bengale
baer beel iSösS enbe Battoen toaft/ ftilcbs batmen albaer een fijn öattoene bembt om be toaerbe ban bijf ftupberö ban benomen, g&aer toafl oocb Sacb / groene <£>emberenbe^uptber. ©e $o?tugefen bebben liter geen ficben ais in beanbe* replaetfen / maer ö?ijben baren Danbel met be Intooonbers alleen. 3£efe 2fntooonbers' 3ijn feer punttgO enbe net ober baer eten / toant fp bet felbeau tobt in een nieuttte pot nonen, J^et oberfpel enbe be onlnipfcljepbt toert bp baer feer na gljefocbt enbe gbefïraft/toant fp be oberfpeelbers bet 3p man ofte b?outo/ öie fp baer op bebinben be neus" af-fnijben / op bat fp beltent moebten toefen boo? alle menfeben / gbdijebmen albaer beel fiilcftemeHfcben0ibefonbaren geteec* bent langbS be ftraet fiet Ioopen. 3£e lijftotbt ifiet feer goet boop/ toant men een «©ffeomeenbaelber / een©ercbenboo?eengulben/ enbe een ponbt^upcbers boo? een fialbe ftupbet/ enbe boo?ts anbere Dingen na abbenant ftoopen ban: ben arbepbt ber menfeben beeftmen bp na om niet / toant pemant boo? 10. ftupberS een maent langfi op fijn epgen boften fidjfalberöueren/ enbeblötigbitiaileS bat bem niogeltjcb is ten biéniïe ftaen / toant be «Jntooonbers niet ban ajjs enbe ©ifcljeten / enbe ficbalfoo met bïepne boften onberbouben. ©an Bengale enbe Pegu bomen bp na alle be SSobijnen enbe ©iamanten / baec
iS oocfi beefïacb en €in. ©an Pegou enbe Malacca bomen alle beörupö-nage* len j^otenuifcbaten enbe foelie: baer is oocb Ctn enbe ïootj maer bet lanbt is ongbefonbt enbe be gntooonbers jijn Deel met toaterfncljtigfjept geguelt. <©en Boningl) ban ^pangien beeft albiec een .gtabt / aen be toelcbe be toaren ban be Molucques en 't €plant Malacca aenftomen/en allerlep bofteiicbe toaren b?engcn. ©an Malacca baer t men boo? be engbte ban Chinchapura na China, aitoaer een
goebaerbiglj bolrb tooont/bit lant taf rijeft en macbtig/ljebbenbe beel <§rjbe/ $ee* reis/ ©arlemoer/ «fèuicbfilber/fibabar ber/<©outb?aet/|fêufculiaet/enbe anbere boftelicbbeben: toant 1)et is"t rijcbfïe lant bat onber bc^Son is/op 'töafie lant beb* ben öe©o?tttgefen geen ftercbren/maer toel op be<£planbé, men ban bier alles be* tornen alfmen maer aeft f\ezfv toant baer mebe be meefte ftanbel geb?eben toert. güe ^ntooonbersf 3ijn op 3tjn tëfürcr gebleet / maer bebben langb ba»? tot be
mtböel toe / fiet ïaelciu met een boerb ban ïïijntoaet Om bet booft als een €ulle* bantgebonoenis •• baer ?Cfgoben3nngefcbilbertalS©i!pbelSinbaerberchen/ bie fp met groote Ceremoniën eereh; fp laten baren nagb'eis toaflen / foo langïj ais f» bonnen / om oo?faecbs' toilïe bat Ijet baer niet gbeoo?loft is be toapenen te b?aghen. jBèn bint boo? bet gantfclje lant geen bebelaerS / toant be bebelartje ban ben öoning berboben is/ maer fo pemant berarmt moebte 3ijn foo b?aegbt* men of bp geen b?ienben en beeft/ ofte onberö üie ïytm onberljouben feontien/ ïjet toefebe tontrarie bcbonben 3tjnbe / foo toert bp ban ben Soningb in een febêre plaetfe baer toe geo2bonneert onberbouben. «©e blinben gbeb?npcben fp aen be fmeben om be blaef balcben te treeften/ofte eibers baer fp toe bequaem mogen 3ijn om baer boft te berbienen. &p 5tjn groote b?aten / enbe eten allerlep foo?tcn ban fpfjfe ,• bacb beel licbet ban een bonbt ais ban een berrfien ofte eenigb toiltb?aet: bare totjn enbe b?ancb toert ban njs gemaet6t / toaer aen fp baer b?oncben hon* tien b?inchen;bocö 39ttniet te min berftanbigb enbe bemuftigb/toant fn aHe bin« gen feer fuütül enbe met een goet oojöcel bonnen boen/ enbe te toea&en bjengben. ©an
|
|||
|
iicUolUncWclie vaer^etreftenue/ $$
©an Goa baert jaerlücftg maer een &cötp na Japon, öet toeïtfi eerfi na Cfeina
jeult / enöe alöaer met dealen Dan acïjten / <0lpe enöe Wijn öanöelt / öie fp booï «öouö/Sijöe/enöe anöere öoftelötRöeöen bertotffelen. 3&efe&oopmanfcöappett bjengen fp öan in japon, altoaer men oberbloebt ban geit fieeft/fiet toelcfte fi» toe? öeroin in bertoifleltnge ban öeCftineefltfieöoopmanfcöappenmeöe nemen en* öe na Goa boeren: toant fp moeten in alle öe boojnoemöe plaetfen toel fes maen* öen bertoeben ,• toaer ober fp op öe göeöeele repfe toel ö?p jaren onöer toegejgn. ©an Goa boewoemt gaen ootfe alle jaren <§cljepen na öe Cabo de bons Sperance, enöe ban öaer na Lïf bona toe / tn ^ifpangien. g&e gaponefen ofte gjutooonöerss ban japon jjjn oocö feer goeöaeröig /fp m>
öen oocn öe 3tfgoöen aen / gelijtft öe Cötnefen / enöe öebben oocfi beelöen in Ijarc «ercben: maer in öe ftaöt ban Magefacque enöe meer anöereplaetfen öte öe $o?= tugefen in öebben/ 3ijn ^fefuöten/ öetoelcbe öaer eettijötjs upt-gejaegöt3ün gïje* toeefl/ om öat fp öaer meöe tot öe öoop-öanöel begaben. Het <£planöt ban Japon i£ toel foo groot ais €ngelant enöe is öet uptertte öaer öieban Goa traffiqueren/ Det bolcfe ig grof enöe bet/ b?eet ban aengefitïjt enöe meeiienöeel ïnit} öocö eeni* ge 3ön ban naturen f toart / öet toelcfee b?eemt ts om te aenfcöoutoen. <©ie ban Goa baren ootfe na Perfien enöe Ormus, öet toelcöeeen <gpiant i.ö leg*
genöeöicöt bpö«ba(lelanötbanPerfien , toant öet geen ttoee mijlen öaer ban berfcöepöen isf ,- groot ontrent ö?p filepne ttujlen / enöe alöaer toeröen alle ïioops manfcöappenbanöetbafte2lanötgeb?atöt/ ais öaer 3ijn©eeröen/ g&aöelen/ 3Umanöelen/ Kofönen/i§ööe/©eerlen/©atoenen enöe anöere toaren/öie öe fcöe* pen alöaer bertoacöten enöe met öe felbe öaren ïjanöel öjijben. S|et ijs alöier öoo? öe reflerie ban öe bergen fo öeet/öat öet boltö op öe miööag
öegerenöe te eten / tot öe finpen toe ineen bat met toater fitten / öebbenöealle öefileeöeren/ upt-genomen öetöemb&e/ upr-getroc&en/acöteröaer (taetoocfe ten finecöt met een toaper om öaer te ber&oelen. Hetberffcöe toater/ öat bp öaer meefï geacöt toojöt / moet ban öe öupcfeerS ontrent fes baöemen öiep onöer toa* tergöeputtoecöen/ toant fpgöelooben / öat fulcö toater alle berffcöe toeteren te boben gaet. ^et berfcö toater in öitïant genereert toojmen in öe armen enöe beenen / foo ttth ais een iupt-fnare / enöe een öalbe baem langö/ öie fp met ftocr* fcens upt-totnöen / öocö moetfulcrboo?ficötelötögöefcöieöen/ öat fp niet en t?efien / maer ais fp niet bolgöen toillen / moet men op öouöen enöe öet ftocrften op öe plaetfe baft binöen/enöe al-te-met eens berfoec&en of fp bolgen toillen/enöe foo allenf öens uptö?apen / tot öat menfe qufjt i$f. Befchrijvinge van alle de waren.ende Koopmanfchappen,diemen
in Indien brenght uyt verfcheydenLanden ende Eylanden jen- de van daer weder in Portugael ende gantfch Europa. {^® |t-3Inöien ts een goet Sanöt boo? öie gene/ öie eenige miööelen öebben/ en*
^'öe öaer bp feloecfi enöe neerftigö 3Ön; öe grontenöetempnratureiögöe* fonöt enöe bequaem : öe öagöcn enöe nacöten3ön in Goa bp-naeben langö öet gantftöe jaer öooj / fnlcftö öat fp toepnigö berfcöillen / toant öe &on gaet mee* <len t$t te fes uren op enöe onöer. ^aer iöoocö bp nageen onöerfcöept tufftöen öe tointer enöe öe Corner / aöeenöjcft öat öet öesf tointers meer regöent. q&e totnter begint in lp:il/enöe epnöigöt in September, ^e Kebieren 3tjn öe gant* fcöetowteröoo?met3ambeHotm/ fultr/ öatfpöanonb?wpröelöcft3jjn/ enöe © 5 geen
|
||||
|
f6 jjivencne juncounien»
geen^cbip ofte fcbuptgen in fian bomen : maennöefömcrgaenfptoe&eroit*
opende gantfcïje tointer öoo? toaept öaer maer een toinöt/öie niet en beranöecr* *©e boomen 3ün tointer enöe fomet groen / enöe men beeft bet gegeele jaer öooj b2ucï)t«n* Sïlöaee ftanmen fien öe ttoee eterren öie fip peoer poel geboegbt 3tin/ toaer na öe piloten Ijaer regeren tn bet baren / öit t'ss öe 11002Ö enöe öe 3upö-poeL 5©e &on maeeftt I)tergeenfcr)aömDeopöemtööagögï)eIijcKtnanöereianDen. i@en bint bier allerlep fooien ban öieren enöe bogelen* g^e ©apegas>en 3nnöec in groote menigbte: gtem 2»pen/ &pgers/€iepbanten en €en-l)02ens met beeï meer anöere geöterten. <©e ©eper toafl in Goa gelift gefept is / al aen (ïrupcr * fcens/enöe ijS ban ttoeeöerlep ftoleur toit enöe f toart -, öocb öe toitte toert foo beel niet geacïjt aisöe ftoarte / öaer i$ nocb een anöece foojteban ©eper/ öie öe gjn- tooonöers boo? fiaet felben bouöen enöe meeröer glje-cftimeert toert ais een ban öe ttoee bo?ige foo?ten.35e «föember toafi öoo? gljeljeel 2Jnöien/enöe öacrom is 3j» in Blepnatötinge enöe ban toepnigft toaetöe. &p toaft gebjeft fiet riet in foliant/ maer öe too?tel is öe «©ember / nocö groen 3ijnöe eetmenfe toel tot «galaöe. 55e gagelen nomen ban öe Moiucces, ofte öe bijf pancipaelfïe <£planöen öet
felbe / toantonöer öe Moiuccesgeboo?en bebalben öe felbe notb beel ftlepne €p* lanöeftens. Wt Moiucces toert een groot öoningljrycft geaeftt / bet lepbt mijt onöer öe ïinie «Êguinoctiael. <©e nabigatie na öe Moiucces is foo gbemepn- niet/om öe periculeufe gronöen/öie öaer ontrent 3#»u ©e boomen öaer öe nage* lenaentoaffen/ 3ön gelncböeilaurier-boomenbtertelanöe; ® e $otemufcbaten enöe foelie, nomen ban Maiacca, öat ontrent 4ocn mtjlett
boben Snoten lepbt: öefe boomen toaffen foo groot enöe boogft als <©cfter-note boomen / öe b?ucï)t is gelijcft een ©erfieft / bet buptenfte is feer goet om te eten/ men maeeftt öaer ban ooeft confeture; öefterne ban binnen i^ öe $otemufcbate/ öie rontfom met öe foelie befloten i0. W&aneel ftomt ban ijet €plant ban Seyion,bier tfrbo?en genaemt/ftst toeïeft
öoeft Taprebinabeet/ enöe6.oft7.graöenbanöen€g.tiino«iaellept. 3Nt<£u* lanöt i& upttermaten bjucfttöaec / fulcbs öat ftetboo? een 3ferts ©araöijs gbe* ftouöen toert: bet lept Ontrent 200. mijlen ban Goa. <©e Baneel-boomen 3ijn foo groot als <©lijf-boomen;. fp bebben ttoee fcljillen/ toaer ban öe ttoeeöe öe feaneeï iS/ men b?ant öaer anöers geen bont als ©aneel/ fulcr öan iiit «cpiant een aierts ©araöijsjïbönt te toefen. <©lppbanten bintmen bier beel / enöe ban öe grootje enöe befte foozte/ ftilcjc öat bier beel pboo? enöe ooeft ftojielöcbe gefieenten gebon* öen tooien ais bo?en gefept i^. 3©an Moflambique ftomt Amber>men bint öie aen öen <©eber ban öe 'Zee/Wlti
fieöteop-toerpt. 3&e Mufcus ftomt ban China, toant öaec3ijnfefierebeeften ais ©offen/öie öeCöinefen öooöen enöe berrotten laten met bupt/bap?/bJeefcb/eiiöe alles/ öaer na maften fp banöeftupt benrfftens/maer bet bl'eestjëeft öe Mufcus. Anii is een ftrupt/op öebelöentoaffenöe/bettoelcfteblantoebloemBettS beeft/
öefegeö?oogöt3Önöe/ geben bet Aniiofte^laeufel. %t2acft bomt ban Pegu enöe Bengaie, öat ontrent ö?p tjonöert ^paenfebe mijlen ban Indien \m/ al-ftier 3ijn ©liegen/ öie aen öe tacften ban öe boomen groepen/ enöe geljjcft ais öe 35nen fiomgbgeben. g^e ©eereis fiomen ban Ormus, Seyion enöe anöere tonttepen / enöe toeröen
bon öupefters ttointigb ia öertigö baöemen onöeröet toater öupcftenöe gbebift/ 5t» groepen in öe <©efters enöe Moffelen. m diamanten ftaejtmen uan Bet €|>lanöt genaemt Bnfmger, ïegsen)» am
|
|||
|
be (©ofï-5ööe ban Goa ; aen be anbere ?ijben fltecaenféaenbe 2Set0*n7 enbe men
bintfebaeralg€&out-mtjnen. <©e Smaragden, iiomcH ban Spaens-Indien -bööjtïtie'&ö&tjnenV^wrto^lilpa*
tinten/ gafpig/lgate/enbe ötergelntfte fleenen bintmen bp-na opallebe^gnfciï fr|ie Cplanben : teat ban be Arbor Grifte enöePalmites ofte Cbcos-boomenbaec totjri/eötcfe/oljje/fuiJCftesr/fiaöel^/jepten/ ft. ban Ramen/ lebben top befcï5?ebcn» ^ «^n Indien 5tjn meet ban beettiijft natten/ ftaet epgen toetten ijcöfeenöe/fp gaen meeft gantftö naecnt/ upt-genomen bat be ftjjametDept bebecnt t£. <©e matinen ïjeböen op beie piaetfen tfjtcn ofte ttoaelf toijben / bte fp ttoutoenafo' fp felfö 12. ènbe be baoutoen -.ofte 8> jaren oubt 3tjn. %lë be man fterft moet fttft be b2outo/ toil fp boo? eetipRgenouben toetben betbjanben; bet gene fp bea mo?gen#eer(f: gemoeten/ öattóbbmfpbten gantftöénbagï) aen/ enbe jborböo?$aï#öó?en ber gaeït i$s / toaet mebe top btt öiftontss be^tiptcn. InftrvnStie omte reyfen van Hollandt in Indien, ende vanTndiea
wederom in Hollandt, ende dat te Landt ende te Water.
"C «Êrftelijtn baertmen tipt J|oilant / «Sngelant ofte ©jancferöt« / boo 2 be cnaïjre •^ban Gibraltar, ofte te aanbtna-Veneaen > enbe ban baet ba Tripoli m fymni altoaet gtooten Aanbel met allerlep 3©aren gebjeben toost / toaerom foo pemant befe tepfe na indien totlbeaen-nemén ƒ btemoefïemabeniflèenban be^cöepent bte ban Marfeile, Venetien, ofte ten eetfïentipt foliant/- €ngelant ofte lianen- rijen / boo? be^ttate ban Gibraltar liep na Tripoli boo?noemt / baittoaermen obet 3£anbt na Ormus, een «gtabt gelegen op ben gjnijam ban be ptfifcfje ^ee betrepft5 mentrecfitoocfsrianTnpoiinaAïeppe, altoaetbejpattoo?^ban<3Jn- bten/ (Cuttftpen/ Sfltalien/ ©janc&rtjrtt/ €ngelant/enöe Hèbetiartt ficf} ontrjou - ben enbe jaetlijcK0 na Indien repfen/albu.tfgaen fp metsen goet cdntiopenbeöarc Stoopmanfcnappen gfjelaben op Kemeis na Babyion , ban baeraa Bhlfara, eett ^§taöt in Perfien x enbe ban baet na Ormus boo?noemt/ ban kotend gelegentbepöÉ enbe groote top ïnet fcïfêfiben fuüen: binnen Ormus toert een gtootert fjanbeiban be (Cutcnen / Inötanen / petftanen/ ^ebetlanbetö/ «Êngfjeifcfjen enbe anbere natten / met,§tjbe/ ©eerlen / ^oogtien /enbe anbere öofMöcfee toaren geb2«* ben- 3&U1 Ormus nmtten Obet %ZZ na Goa, Java, Japon, China,Malacc3,de Mö-
luccesenbeanDerjj€pranbmtn<©o(i-^nbtiert; Goa lept ban Ormus ontrent sock ^paenfcfte mijlen/ maet ban^ollanbt ofte ^eelanbt/foo te taatetate te ianbe bp be 2000. bet felberatjletu Voyagie van Portugaelna Ooft-Indien, ende Van daer na China3
rjffr Japon, ende meer andere, vreemde Eylanden.
\ Sfoo befe onfe befrtmjbingrje ïnet boozgeftelt / niet alleen biertfrigfistjn boo* •° be ^clnppet^ enbe ^ttter-lupben /bte obe* %& na ïndien*nbe be gbemelbê €planbentepfen/maet oocn tot nut enbe önbettoöjsban be SJoop-ltiPben / enbe abonttit ietjS bp om 3ijn gedelt: &o t^'tbat top / betfjaelt fjebuenbébemantete om te toatet enbe te lanbe tn Indien te repfen / nu oocn H02telöcRfullen aentoijfen Roemen tipt ^oitugaelenbe anbere totben/ banbentiipmenOceaenfalfion* nen na Indien begiiamenjcft repfen. ©00? eetjt ban fiaet te toeten / batalöf baet in 9fip?tl ban Liflebonfn ^paengten eentglje ^cïjepen na Indien baten bie flem bettoaertsaen met befelbefonbetottien begfjeben/ tegften^bie tijötal*! UaejcmoeftmanenbaetbiöB «toefen» ^e^tïjepenuptbeöabenbaniiiffeSon, © 6> geloopeti;
|
||||
|
*-
|
|||||
|
Divericnë DÏÏcourilen >
geloopen 3Önbe/ fetten ïjaren courg foo be toint fulcr maereenigljfiniS toeïaer/na
bc <Canarifcfte <£planbèn/ be tóelcfe gelegen 3?jn op 28. graben benoojben be %u roe/enbebanLiffebonboomoemtontrent5upt^.<£»oft2io.mijlen. ©anbaet ioopenfp boonss met Eupöt 2. <©. enbe ^iipt-©o(l ten Zupben toursï tot aen be -igplanöétoanBoavitaofte öe Soute Eylanden,leggenöe ban öeCanarifche Eylanden
berfcyepöen 320. muien, ©an öe Soute Eylanden baertmen na öe Cabo de bon*
Sperance %. 3©efl / enöe 5upt-toeft ten jupöen/ öefe Caep ijs ban tre gemelöe €p* ïanöen 1300. fpaenfcye mijlen becfcftepöen/ öe Cabo de bona Sperance lept ban öe Sinie €guino«iael 3 5. graben. Sfn Ijetjeplen ban öe Soute Eylanden na öe ge* melöe Cabo ïjouben be fcSepenbeBufïe ban Cabo Verde enbe Guinea, barcnöe ötoer3Sboo?ben<£guinoctiael/latenöeöe BtiftebanBrafii aenöe reeïjtet en Guinea aen öe fiincner-sgbe. 3£e jee is baer ontrent 4oo.mijlen bleet/ fp 3eplen oocb boo? bp S. Heienaenbeaenanbere€planben 1300. mijlen toeegljö. 5©e Caeo gepafreert3ijnbe foonemen fp fjaren cours 33oo«-b)eft/enbe$oo|t-
toefttéb ïfêeffen tot Moflambique,altoaer fp fiaer berberflïöé/ban alles" bat fp ge* biecftljebben. MoflambiqueieptbanbeCabodebona Speiance500.mijlen. $an Moffambique loopen fp jïooit-a©eft aen na Goa,bat bacr 81 $. mijlen ban
baen iö : op befe repfe laetmen berfeftepben «gplanben in jee aen be rerftter-nant ïeggen/ aen beflfindier-fiant be fiu|ïe ban Meünde, men baert oocr Ormus enbe be $erfftfcl)e 3e«boo?bp.gn Goa is alle öe toè-boer/en öe febepen ban $o?tugael en repfen nfet berber: maer befejjepen ban Goa, Calkut, enbe gantfetj Indien 3enlen «aZevlon,Malacca,Molucces,java,japon,Chinaenbeanbet:e€planben/b?engenbe aHerlep feoopmanfebappen ban baec na Goa in Indien, Goa lept ban €guinottiael 15.gtaben 45 .minuten/be boo?noembe «Êplanben alsiootK Bengala enbe anbew/ 3jjn foo oberbloebig ban alleclep nofielijefehebé/bat ftet een toonöet ijs: tot Benga, ia ban pebec een b?p fianbelen / toant be$oitugljefen alöaer geen flercbten uocD 3f oitreffen in fiaer beftttinge tot noeft toe fjebbcn. Voyagie van Indien na China , ende andere Eylanden
daer ontrent gelegen. f)M boojber befcfmjbmge ber courfien enbe gelegentöeöenbariöe^nbifclje *^€planöen fioben Goa gelegen / tot onömecbttnge ban öe leergierige te ge* ben/ foo fiaet tebjetett/bat öe 3!nöifcbe«§rf)epen ban Goa af barenöe/Jiaer tours* Zupt-a©e|tenöe^upt |gupt-ï©efï beftrant langs loopenbe/nabet oEplant Zey- ion i'oopen/bat ftgf 200. molen ban baec të / latenöe alle öe anbere 31nbiftbe €p* lanöen aen tfuer-booit leggen. Zeyion lept tuffeften be 6.enbe 7- graben aen befe 3ijbe ban be Imie eguinoctiaeï.
3©an Zeyion na Malacca tsJbe courstoeft ten jupöen 340. jëpaenfclje mijlen.
gin befe baert 3epltmenlang0Bengaia en Pegu,betoeltfee opeenfioogte leggen.
Malacca isinöeb?eetc8.ofte 10. enbe in belengte jo.mijlen.
J^et oeplant Stimatra bigftwn beretljtecÉttbe Malacca aen be mntwer-3ijïie.
©an Malacca naChina,iss be cours eerft toeft nooit-toett/enbe baec na nooit en*
be Jïoozöen ten toeften 380. ^paenfefie mijlen. China lept aen öefejijöe ban öen aBgutnoctiael/ i8.of i.9.graben/en Malacca 2.
en een öalbe graben. ©an China na japon, fjetb«ltfieeettf«eröroi«enbebermaert€PÏfltttis8/tSöe
fourjSeer(lrue(inoo?t-rtoc(i/enbebaemanoo?t-toeii 400. molen. g&ittssïKtupteclteeimbtbaecbeiStöepenbïmGoabarcju japonleptopa*.
gtaöetV
|
|||||
|
De Ooft-Indifche vaert betreffende. j$
graben / aenbeeö3ijbebanbe<£riiunoctiael.
<©p befe bopagtc jepitmen boojbp Mc <gpianbcn ense bjoogïjten / men laet be
Moiucces aen ftuer-bóo:t/ en be gamfche ftüfte ban China aen bag-boo?t/cnbe alg ban ftomt men in bejupt jee ofte Mar del zur,öie tegenö ftetFretum Magallankum ofte be $traetban Magaiianes enbe la Maire aen-loopt / enbe (keent na ftet 11002* ben/ $.|3.>©0ften/cnöe S-€»0ften ban Japon na Nova Zembla Ofte be Waygats in
Ru.aien, fulcr batmen baer ebcn-toel ftojtcr toeglj foisbe ban fiet Waygat, ban ban
Goa na Japon ftonncn baren. 3&e meefie Geographi ofteJBerelt-öefcfwjbecsS/berïjalen ban een groore^tabt
ontrent 300. mijlen na Ijet nooiben ban Japon , ftaenbe onbec ben grootcn Cham banTartarien ; boel) bie ban China, japon enbe Indien toeten nietö ban befelbe/ fulcr bat men ttoijffdt of be felbe bergaen 10 / ofte een anbere naem Geeft. <©e ©ice-iïopg ban beloningen ban l|ifpangien binnen Goa, toillenbeeent-
ge Cipitepnen ofte fclnppecö ï>iz ficï) toel gegueten ftebbenin ftaer bebieningen/ foo boo? benöoningalö boo: ijem/foconfenteren fp befelbe te baren na japon en* be China, toant een Capitepn / ^cïjipper ofte piloot / bie befe bouagie eensf ge* bacn fteeft/ ftan foo beel pzofpereren/bat ftp fijn ieben genocgft berrijeftt tsr/toaec upt men licljtelicft ftan beft upten/toat rijeftbom npt China enbe Japon te halen itf. g&it booïnoembe Japon ftan beel ftojter bejeplt too?ben/boo? be engte banWar-
huys achter $oo?toegen/ alö ban Goa gelijc to>J gefept üefaben/atö maer het pö in beWavgats niet in betoege toaec; boel) fulcr tot noeft toe te bergeefö onbertoonben. ginbien pemanbt boch toeberom befe repfe toilbe aennemen / moefie in Ifêajo
f 3epl gaen / enbetn aiugufto bes bolgenbeh jaers toeberomme / op batmen alfoo het mibbel ban be Corner treffen moeftte/ toanneer men aen be Waygats quant. (€»ffcften Japon enbe be Waygats leggen be lanben ban Cathay ofte Cathao bie
machtigt) en rijeft 3ijn/ ftaenbe önber be «geringe enbe pet gebiet ban ben groote Cham ban Tartarien,öegrootfïe^tabt toertgenaemt Quinzay,ban taien# groote enbe toonberliicft gebouto/beel bp be 3©erelt-fch?tjber6 telefen io\ 3f5ahetnoo2bê ïept ooeft een^tabt genaemt Brema op ben <®ebcr ban be3ee/baer leggen ooeft ee* ïüge €planben in be 3ee/ op be lioogte ban 47. ofte 48. grabcn/ na het 3upben ban ben hoéeft ban Siangamon ofte Siangron.stcn ïjet $.i©ofren itf ooeft een «Stabt ge* naemt Caftagara: aitoaet ftct geloobelijcft is batmen grooten ftanbel boet/alfoo fp toel gelegen tö enbe beguame Sibieren heeft/bietn be lanben loopen. 31 He be ge* melbe lanben moeten haer toaren enbe ftoopmanfehappen in China öjengen / bat öaer 700. mijlen ban baen iö. ©ntrent 100. mijlen ban be Waygats na ïjet toeften/lept het «Splantban Itazata
toefitoaer të ban ïjet felbe heeftmen een groote Sibicre in het lant/op be felbe lept be .StabtThelet, ontrent 3oo.nttjien lanbe-toaerttn; boeft eermen foo beer fcomt moetmen noch al meer ^tebeftenö boojbp/ toaerom be tuffen feggen/bat op bie Hibierc meer ban 200. fïeben leggen: meer noojttoaectö lept nocï) een ^Stabt ge* naemt Taingin,bat met Thekt onber een toarm clima lept; boel) het lant të meelt fiout : fommtge feggen batmen hier beel Heerlen enbe gefteenten bint 7 gelijcft blijeftt bat in Pufores foo beel Srpftal tö/batmenbe felbe in't toater toegïj toerpt/ enbe gantfeft niet en acfitct toaecbigft te toefen. 3&e waerftept ftier ban blöcftt upt ftet bolcft ban olivier Btumel,bat albaer tn't
ï'aer 84. en 85. getoeefj iö/ en met ftaec b?p p?oef ftenö/ ofte monfferftentf ittpftal mebe b?acftten/te toeten toit/blaeu en graeu/fulcr batmen baer upt genoegftfaem ftan oo?beelé/ bat onfe bewïlinge toaeracfitig iö/toaec mebetop 't ban öefluptem Eer»
|
||||
|
So Diverfche DifcourfTen,
Een difcours oftebreede water-befchrijvinghe , om te toonen
den wegh na Cathay op vijf manieren. waer van twee courfïen bekent zijn, de ander dry door giffinge, der wekker wijte ghy iïilt konnen weten totCathay toe,oockhoe ende op wat cours, ende winden van den quadrant, ghy moet varen,om daer te ko- men ; van gelijcken oock het overblijvende van Ooft-lndien. (^ Vlijen boo? eenigöe jaren Ijertoaert» op xutfe tijöen guetlfe ofte ftoartgtiepbt
^getocefï i» / aengaenbe De ontDccninge oer plaetfen/ toaer boo? men foube ba* rentnCathaya, China, enbeMoiucques<2cplanben/oocn na anbere plaetfen enbe EanDen ban <©o|i-^nbien. ,§00 ïjeeft na> goet gebonben Daer ban Dit Difcout» ban be g&elegenttjept bec toatecen m'tftfmft te ftellen enbe aentoijfinge te boen/ ftoe men nome ban in Cathaya Doo? 5. toegen/ om batter eentge 5ijn/toelclie ttogf* felen ofter geen fooDanige Sant 3jjn foube/anDere meenen batter geen toegfi 3P na Defeguarticretu s©eröalben om batter eentge 3ijn Die anbere mcpninge öebbcn/fo Ren kb boo?*
genomen öaer te toonen Den toeg om te bomen in Cathay op 5. berfebepoe manie* ren / toaer ban 2. betont sijn enbe 3. boo? giffinge aengenomen too?ben. 3©aer na ten int particulier be courffen gelielt nebbe / bat i» op toat ftreben
ban be guab?ant / ban gebjtben oocb be topte enbe b?cete /toat getal ban plaet»/ gebjeb icb ba t begrepen bebbe boo? be befte toerelt-befcb?tjbinge/ en alfoo top gee* ne toatec-baerten ftebben / Die on» toonen be toijte enbe foeete tuffrtjen be gbele* gentbept ber plaetfen enbe bc reebte tfreben foo ban bet oocn toel ?ijn/ bat mijne aentoijfinge niet in alle» bolmaecbt 3p niet-te-mitt/nocötan» ïjeb icb nvt blantft toillen (lellen na mijn befte bermogen / boel) moetmen bier op fo niet bertroi; toen al» ofter geen miflagli in foube 3ijn / oocb ben ten niet berfebert / oft Daer niet gantfclj gembt 3p in De toijte enDe ftreben / maermijnoogemcrcHi» alleen in't bo?t aen te totjfen eenbequametoegöDoo?Defeonberü)iifinge / f c. ©00? eer(t om te repfen na Catiiay t» be toeg toelcbe be ^ojrugcfen ïjoubcn/ na
Calicut enbeb'«Êplanbenban Moiucques, tóefenbe ontrent Cabo de bona fperance» om baer na bien toegij boo?ber» te bolboeren. SKaer toefenbe boo? eerft te Lyfard
ofte Cabo de Comual, Jjet tmterlteepitbe ban €ngelant na*t<0o(ten om frrcecü te bouben/ban baer na be<!Manbcn bah€anarien bebbenfe 28.cn een halbe grabcn/ tn be toijte fal u-lieben courffen 3tjn al» Ewt iü;»pt-<0ofr ontrent bc ?oo. mijlen* 2üen be recljter-ljant i$ix groote <8ceaenfcl)e %eei enbe bag-boo2t in bet cerfte
nenfien be franfeïje bufie / Daer naer ban ^paengien enbe $o?tugacl/ Daer na De Bufte ban barbarijen/ tfjfrica/ $c. " ©an be €planben ban Canarien tot Cabo verde tn <©uineat» De toijte 1 $.gra*
Den/enbe be cour» i» Zupt ontrent 27o.mijlen enbe na be reebter-bant efte (hier* boo?t fult gijp ïjebben be 3ee <£ceanu»/ enbe aen bagö-boo?t i» be bufie ban 25ar* barieenbe<$uinea. €nbe ban Cabo verde tot Cabo de Paimas t» De topte ontrent bier graDen en De
tour» ^upt ten ï©eften ontrent De 250. mijlen/ aen 't fïuer-üoo?t i» De 3«e <© cea* nu» / enDe na bagö-boo?t be bufie ban «©uinea. <©m ban baer u (Ireecn te nemen na Cabo de bpna fperance , toefenbe fietbeeï
Uan gantfeö JEthiopien meeft naï3upDen / berïatenDeDebermelDefeudeban Palixiass
|
||||
|
De Ooft-Indifche vaert betreffende. ft
Palmas, om u tours' te öoen ober öe^ec/foo fult gïjp fteöben SSupt-3©e(t ten 3up=
ben/ ontrent 1060. molen/ enbe öe ftoogQteban ben $ooI Ancaraicus ontrent 3 5. graben boben ben i|ortfont/aen 'tfluer-boojtfult gftpfte&benJ&jaftlicn/ America, enbe be groote föebtete Rio de ia Piata,enbe aen bag-boojt be öuft ban =öa|tilten/ ban Mina in Guinea enbe ban Bwnie,baernabe JSufteban iEthiopien,i$c.|Bact: inöten gijp be ïüujïen ban G uinea foub toillen ijouben / toanneer gijp foub toilleit ban benutte ban Cabo de Paimas, na Ijet €planbt ban Sc.Thomas reufen/alö batt falu-itebencoursf3yna©e6teitEiipben/ ontrent560.mijlen/ 8et€t»Iantban St.ThomasöeeftgeenbJtjtte / toantljet lept reeïjtonbeebe linie/ enbe fteeft aen fhier-boo?t be 3ee ©ceannsf en aen 't bag-boo?t Ijet ftafïeel ban Mina met be ïnifte Binnie: ban ïjet (Êplant Sü. Thomas tOtCabo de bona fperance,isS be COltrtf 5ltpt ten
a®eöen ontrent 750. mijlen / aen ftuer-boojt be 3ee ©ceanus*/ aen baglj- boo?t ö«
feUfienbait ./Ethiopien.
<©aer na berber ban Cabo de bona fperance tot pet groote «gpïant ban Sc. Lau-
rents, 0^a ftet <©ofïen ban bat <£piant/toeltfte geeft be topte na be$ool Antaraicus ontrent 28. graben / enbe be cours* ban Cabo de bona fperance ijs $5oo?t-toeft ten 3©eflen ontrent $so.mijlen/ peDüenbeaen fïuer-boojtftetonbeHenbelant/gelegen na be pool Antaraicus enbe aen bag-öoo2t be nullen ban iEthiopien,belengte ban ïjet €plant i$ ontrent ?6o« mijlen / enbe be berfïe toegban Set €plant lept 3Bejï 3^oo2t-a©e(t enbe <©. £. <©ofl / 3tjnbe ban pet balie g.ant ban ./Ethiopien gelegen ontrent 80, ofte 100. mijlen: boben t>it aeftte ieft goet/ toefenbe op ben toegfiy bat men aentoöfe oen cours* enbe btftantteban öe ïSoobe 3ee / als? ooeft be courgenbe öitïantie tot Caiecut toe / boel) om eerft be cours* te boen ban pet 3©ejt-epnöe ban Jtgroote<Èpïant ban Sc. Laurents,toeltn epnbe DenfBooi Antaraicus poog ïjeeft 13; graben enbe loopt na pet <©ofï-epnöe/ getijen ooch na beHiqtK ban be ïïóobe 5ee/ tö be cours* $.3©.ontrent 47o4tiijlen/ enbe be topte ban be engljte ofte ^traet is? ontrent io.graben na ben pool Antaraicus, befeengteofte,§traettoo?tfeerber* foept met üoopmanfeftappen / om oo?fafte ban be fpecetpenbieben€urc& in fijne bominie geb?upcfit/ oocfc een beel ban be <£p?i|tenliept/ toelcfte geb?acpt 3ijn ban be «Manben banMolucques enbe anbere contrepen ban©o|l-^nbien/gelijcft Goa, Caiecut enbe biergelpcfte plaetfen/boo? öefe roobe 3ee enbe als* ban ober lam in jEgypten, ban baer toeberom gelaben in fepepen / gpebjacfit toecben met Hm loop ban beNilus tot Alexandrien.een bermaerbe paben in bejBibbellantfcpe3ee/ ban toaermenfe überb?engpt ober be seeinberfepepben quartierenban (€urc* ftpenenbebeCp2ifïenpept. ©an Hit engpte ofte ^êtraet tot aen ïjet epnbe ober befe 3pbe ban öe rooöe 5ee in
JEgypten, is ben cours* meeU &. <©. enbe $. $. «©./ontrent soo.mplen/als* ban Romettbe inbe roobe 3ee foo pebt gpp aen (itier-öoo?t be fiufie ban 2firaDten / enbe aenbagl)-boo?tbe©uftbani€thiopien, baernabaniEgypten, t$t. ©an gelpcften ooeft fo men begeerbe te treeften ban bet toeft-epnbeban rjet groo* te oBplanbt ban S*. Lau werents naer be ba*maerbe ^tabt Calecut,in ^Jnbien fal u (our.ö 3ön &. 3©. tentoeftcn/ ontrent 860. mglen / be b2eeteis$ 5. graben na öet 3aoo?ben/aen ftuer-boo?t i$sbe3ee<©reanusS/enbeaen bag-boojt^gnbooj eerft be tuften ban jEthiopien enbe be cngïjte ban be roobe 3ee/gelijcfi oöcft be ï^ufie batt SCrabien/ be engljte ban be ©erfifefte 3ee/ met ftet <ÊPlant ban Ormus, f 'c* gisr'tfafie Dat gftp u cours? bjtït nemen ban Set boojnoembe epnbtbanïiet
«Sölanbtban St. Lau werents na Cathaya , alfban moet gl)peer(ï treeften na l)et Srbote €planbt ban Trapobanda, 3®i?!l 5^oon-3©e|t/ ofte H©efï ten ^oojben on^ trent.
|
||||
|
-ti DiverfcheDifcourffen,
trent noo. mijlen / öet fian toel toefen batgöp opïjie toutiS bp beïe <gplatittón
ïiomt / om öat Die Zee baer bol ban tg / öet mibbenbeel ban öet groote <£pianbt ïcpbt recljt onber ben JEquinoftiaei linie / enöe be lengöteig ontrent 300. mijlen/ aen ftuer-boo?bt i& öet onbeftenbe Elanbtbanben§8>oolAntraaicus, enbe aen Baglj-boojbt i& be^traet ban be roobe Eeeban 28raöte/ 't<£planbt ban Ormus, öe^erfiftije^ee/ Caikut, enbebegrooteBtebierebanGanges; maeromban bat stoot Cplanbt ban Trapobanda te gaen na öet groot €planbtban Giloio, ïjct albergrootfte onber be Moiucces, i& be cours ï©ejï /1000. moten/ bocö men ïjeeft tufitöen be ttoee toegöeneenmenigöteban<£planben / aenftuer-&oo?bt ïs öet €planbt ban Java enbe Borneo, aen bagö-boo?bt 5ijnber be boojgenoembe oBpIanben ban Moiucces met menigöten / öet €planbt Giloio geeft geen toijtte om oo?fafie bat ftetperpenbitulatiter lept onber ben iEquinoftiael : om ban öet «Èplanbt ban Giloio te gaen na be 3&uften ban China, is u cours $oo?bt ten «©often ontrent $00. molen/ be toijtte ban China tsongebaetzs. graben / aen <tuer-öoo?t be^ee ban America ofte Zur, enbe aen öagö-boo?t 5ijn be <£planben ban Moiucces, maec om be albetfto?tfïe toegl) te gaen ban öet <£EpIatu ban Tra- pobane na China, foo ig be cours $oo?t-3©eft ten 3©e(ten btipfent mijlen/ alf ban fult göp aen ftuer-boo?t öeböen alle be «Splanben ban Moiucces, enbe aen bagö- boojt öet blacfte Eanbt ban Afien ofte^nbien/ alf ban ig be cours banbe Suften ban China tot be gtoote <5tabt ban Quinzay inCathava^oo?tten3©e(tenbup» fent mijlen / enbe be intrebe ban be Baye ofte öaberiiban Quinzay lepbt op 15* rjraben/ öebbenbe aen ftuer-boo?t öet bafte Sanbt ban America met öet €planbt ban japon, enbe aen bagö-boo?t be Suften ban China enbe Cathay, &c. ^00 beel öeböe itb gefepbt aengaenbeben toegö om te repfen ban <£ngelanbt
na Cathay enbe J©efl-^nbien/ beröopenbe bat ben goetgunftigöeEefer mijne oeffeningöe in bit bifcours ten beften fal nemen / al-öoe-toel men baet in getjeel ficö niet op berlaten macfj/ om batfe in alles niet gefteel twect toefen fian/ toant jeft acöte bat nimmermeer een <£ngels-man göefien öeeft een perfecte ftaert ban <©oft-3fnbien / nocötans bettroutoe ieft bat ö» fal obettoegen be begeerte ttie ica liebbe om Öem te beftagen tegen be mtfïagen tjie öp foube ftomen te fien. 2ïengaenbe 't bifcours ban ben ttoeebe toegij / om ban €ngeiant na Cathava té
treeften boo? fo beel enbe berre bie beftent iS/boo? be engöte ban Magallanes én be 3ee ban Zur, ts als bolgftt. €er(ielöcft om u toegij ban öet JBeft-epnbe ban €n* göelanbt na be <£ngöte ban Magallanes recöt boo? te boen is niet mogljclijcfcen/ upt oo?fafte bat be <§cöepen gebtoongen 3jjn öaben te nemen/om 't toaterfi taille/ pjobianbe enbe anberenootfafielgcfiöeben; notötansiSonfeboo?nemen / alle foo beel een cours ban <£ngelanbt te (lellen / tot bie engöte/ op bat be .Scljippers ertbe Eee-barenbe iupben / öaer fouben ftonnen berfien ban toater enbe anbere berberffingfte / na be alberüefïe göefegentöepbt / $c. ©00? eerft is be cours" ban Liffaert tot be engte ban Magallanes meeftenbeel 3tipt ig.JBeft/ enbe 3©cft ontrent 2400. molen op 32. eneenöalfgrabennaben^oolAmrafticus, öebbenbe aen ftuer-boo?t öet ba(ie Sant ban Amerka,enbe aen bagft-boo?t Europa enbe Africa. <©e engöte gepaffeert 3önbe foo ftan be cours toefen 3©eft 5upt-toeft 140. nu> len aleermen recöt inbe 3upbt 3ee is / aisbantoefenbeinbefelfbe / ftanmen repfen na Cathaya, ofte na Molucques, ofte na be öaben ban Panama: be fHaetfe baer be öoninnöenban &pangien alle öare fcöattèn ftrtjgöen/is Peru,ban toaet optoaertS loopt een rebiere/ baer na göeleptmen W boo? eenColfetbaneen Sanbt/enbe ban toeberom te gcfieep boo? een rebiere apul de joeiie,enbe foo obec ianbt
|
||||
|
De Ooft-Indifche vaert betreffende. ê%
' ïatibt tot Nombre de dfos, enbe ban baer met ,§cftcpen ober in .gpangien.
jBaer toanneer men gepaffcer t is be ftoogftte ban Mageilanes, foo men ban öe=
geert te treeften na be ftaben ban Panama, fal be cours 5ün $oo?t noo?t-toeft ofte 3Boo?t-toe|t ten J5oo?öen/ ofte $oo?t ten toeften/gclijcfe ftet Sant ben pas fal ge; Kien/ cm oojfafte battcr tot noeft toe geene pecfette ftaerten ban Hit Ituftê gegeben 3ijn. 3Ne mijlé 3ftn ontrent iooo.ofte 1200 ban be engte tot be ftabê ban Panama. gnbten gftp treeften toilt ban be engte tot inCachaya,alfoo bat een 3ee ijs toelcfte
na ftet 3upbc:i niet toel beftent i.ö / foo nonnen in be felbe leggen menigte ban <£p ïanben / biemen fouben ontmoeten / ooeft foube baer ftonnen jvjn «lippen / bant* feen enbe anbere perijcftclen bie niet aengetoefen 3jjn/be generale cour? tot in Cat- haya enbe China iö ,j|oo?t-toeft 2800; mijlen/ ftebbenbe aen |tuec-boo?t ftet blacfte lam ban America, enbe aen bag-boo?t ftet onbeftenbe lant/ toelcfte lept na be $ool Antrafticus, gfieiijcft ooeft be sgplanben ban Moiucces enbe ftet ïanöt ban Calecut.
jBen fept ooeft bat inbe engte ban Mageiianes be bloet geftabigban ftet boften
na Het toeften loopt: bit is ftet gene icftUcbbetoillenfcggenacngacnbe bie ttoce* öe toegft/na Cathy,boo? foo beel ftet beftent i? ban be paffagie tcr3ee al- ftoe-toclfe langl)3P/ <?c. <©ocft tot berftlaringfte ban ben berbe toegft bie nocftonbeftentiS / laetons
bie boo2(lellen batfe boeuljjeft 3? / te toeten op be 3übe ban't $oo?t-tocften / gfte- ftjeft bp eeuigfte Capitepnen onbertoonben is: Forbufcher fteeftfe aen-gebangen/ enbe onbeeftt tot een plaetsofteguartfer / 'ttoelcfteftpnaftemgftenoemtftecft beengftteban Forbufcher, nocfttanstoojtbaetftoogftiijcftaengettoijffeltofbte engftte ben toegft foube geben tot in be groote 3ee ban ftet 3upben / toant ten aen* . ften banbe ftenniffe ïiïe men tot befer ure baer ban fteeft/foo ftanmen fo toel giffen baret maer een 2Sape foube toefen / nochtans ftet 3? bat befe paffagie een engftte 3P ofte niet / ftet ftan toel 3tjn bat baer eenige paffagie 3? tuffeften ftet |5oo?ber- quartier ban Amenca, gelncft ais tuffeften Labradas enbe <0?oenlant/enbe fóobas nige lanben toelcfte gelegen 3ijn naer istu $ooI toe. <©m te baren ban €ngclant naer Cathav boo? ftet $oo2t-tocfren / enbe om ft>?
nen cours te boen ban ftet toetten ban «Engelant tot be boójfepbe plaetfe ban Me- ta incognito, foo fal be cours 3©eft J5.3©. 3Ön ontrent 65o.mijlen/ enbe be toijtte baer ban fal 6 ?. grabcn toefen / ftebbenbe boo? «rfi aen ftuer-boo2t J9?lant / enbe Iaën uag-boo?t be groote 3ee; gearribeert tot Meta incognita,fo möetmen fijn ope*
ninge baer ontrent foeeften om een 3ee te binben bie paffagie geeft / 'ttoelcanu öien gebonben too?t/föo moetmen be cours 3®. ftouben foo lange tot bat fp geba? ren ftebben iooo. ofte i ioo. mijlen / toant inbien fp ftaer cours eenigftfihs naer Det 3upben ftouben/fo fullen fp ftomen te berballen op ftet blacfie lant ban Ameri- ca , toant be upttoijfinge ban ftet acftteriie beel ban ftet 5Soo?ben ban America is toepnigftminban iooo.mijlen eermen bentoeg opent inbenOceanus,btebe cours naer ftet ïDeften is/latenbe aen ftuer-boo?t Polus Articus,ofte fobanigecontrepen ais baer gebonben toojben/inbien baer eeniglje3ijn/ enbe aen bag-boonfiet ba* IJle lant ban America.
ï©anneer men baer naer ftet Wtften ioo.mtjïen fal gebaren jijn/ftebbenbe terr ^oo?ben beöuft ban America, als ban ftanmen fijnen cotrrs toel toat na ftet5ups ben nemen / om bamten ais ban toel ftan benomen beopeningeban be0o(t-3èé besOceanus,toant bealberDefieï©ereltfcft2ijtoees (tellen beopeningeban bebooj* ffc 3« Oceanus t*0en#O»lS 001*11 onfe rttmbtaen ban Quinzay in Cachay , is on* trent
|
||||
|
64 Diverfche Difcourüen > .
trent 46.gcaben / öebbenöe aen (tuer-boojt be ïtufte ban Afien, aelgtB Mangie en* •
be Cathay, enbe aen baglj-boo?t America. <©tt f o 'tgene ten te feggen Ijöttot aen* gaenbe ben berben toegö bte men na Cathay fcan nemen. iBaer foo beel ben bierben toegit aengaet na Cathay,notI) onfieöent enbe alleen
upt p?efiimptie batfe foube toefen nae liet 3Soo?bt<iB>. banifiet $oo2öer beel ban RuyïTen, ontrent batmtartier baer meefïer Barowel fijn openinge begoft te boen/ iangöS een Sanbt gljenaemt Nova Zembia, 3#nbe een Eanbt ofte een öoecö ban een ïanbt totlche öacr naöet$oo?benfirec&t / noclttansonfeïsertot öoeber* re / ntet-te-mtn nan öet 3tjn batmen boo? bten toegit foube nonnen baren moten* men't onberfoccnt. ©ocö om boo? bten toegö te baren na Cathaya, fal ith feo?= telgen mön bifcours maecKen. <©e toegö / cours' enbe ïanbe i$ aen alle Zee- toaeröers niet onbenent / bc toötte ber felbe 1071 .graben enbe ao.minuten/ baer* om acöte icïi beter fnn cours te nemen na ftet <©o|ten foo lange men fiomt te No- va Zembia , öaer na bolgljenoe ben toegö baer u öetganbtnootftiKclöclienfal toe btoingöen ofte bergunnen / on bier boegen fal nonnen gfjebeuren batmen in bte Zee bequaracn fener |ïrate ofte engljtebaer boo? men paffagiefconbenöeb* fcen /. bat toanneermen öet Sanbt bequaem als ban men genootfaecnt foube 3ijn te seplen naer öet j©oo?bt-<©oflen ofte ^oo?bt $oo?bt-<©oft / tot foo langöe bat öen |tool Antarfticus toare in be öoogltte ban 80. ofte 85. graben / enbe ban öan* men nocö fijnen tours Jjouben tot foo langöe fiet ps een quelbe / toant öet öati toefen batter in betoötte ban 80. graben geen psgtjebonbentoerbt / al-ljoe-toel «ten aen be S$u|te ban Bacculayos psïjeeft in betotjtte ban 50. graben / toant niemanbt öan fulcös berfeaeren / tot bat men öet eens onberflaen enbe bep?oef t falöebben. <&nbe in ben toegit na öet <©often ban be $oo?t-Üaep tot batmen be opening»
geeft ban be Zee/ om te nomen na öet Zupben in be Zee ban Cathay nonnen jtjn 1 00. ofte 120. mijlen/ enbe ban tftbt gijp aen fUter-boo?t ofte recljtcr-boo?t alber* eeflï |5oo?toegen enbe Lappia, be Baya ban Sc. Nicolaes, met be groote fiibiere Obe, Nova Zembia, enbe *©o(terfclte ©uit ban Afien, aen bagö-boo?t ofte ffinc* ïter-uoo?bt m öe $ool ban't 33oo?ben / met beïanbentoefenbeaenbtestjbe/ inbien baer eenigc j'sjn / enbe baer be flrant te öonben ban be 3lanben toelcne leg* öen^upbt-<©o|t / Zupbt Zupbt-<©ofl enbe Zupbt /ban toelcnen men noc ö öeb* ben San bijf ofte fes öonöert mijlen/ tot in be 25ap ban Quinzay in Cathaya, 3gnbe aen ftuer-boojt Afien ofte be ï£u|te ban Mangie enbe Cathaya^nbe aen bagö-boo?t ïjet bafte Sant ban America. g&aer-en-Doben nonbe öet toel 5ön batmen paffagie tuffcöen Nova Zembia bonbe/enbe be lanöen ban Samoeten,too? be Zee ban Way- gats.enbe ïjü toegö «onbe toel toat ï$o?ter jijn als na öet ,pco?ben ban Nova Zem- bia : alf ban fult gijp in be toegö boo? eerft öebben öet Santfcan be Samoeten, ge* UtcltalS Licxora be Kibiere obe, enbe Taitarien aen fluer-boo?bt ofte retïtter- 3jjbe / enbe aen bagö-boo?bt ofte fïincner-boo?bt Nova Zembia, &c. ailfoo titt *• mebe ons epnbemaltenbe / aengaenbe ben toegö J?oo?bt-<©ofi nae Cathay , fal bit onfcn bierben toegö / tours enbe bifcours Ster ober toefen. ®ocö ten aen* ften ban ben bbf ben toegö / «urS enbe mibbel om baer te nomen / fal mogelijtfi toefen mijn abbijS. baer ober gljereftent fal too?öenboo?ccn onnut enïebtoaeS beröaeï / ais toefenbe een faetfieomtiogeltjcfe cm upt te boeren/ nocötansnie* ittahbt öan ïtet toeten tot bat öet onberfotftt enbe beproeft 5? / botö foo öet mo« geltjcft tS / ais ban is be toeglj enbe mibbel ban alle be bequacmfte / enbe na mijn eoibeel iffe foobattigö/ namelytö batmen neme öe recöte£tm'ena&en©ool/ tnbiett
|
|||
|
De Ooft-Indifche vaert betreffende. ê-f
f noten geen 3lanöt öe tour0 belette / noefltanö mocfite pemant feggen bat Set i$
aen De Zona bic pfacljtigl) 10/ öietf niet tegfoenfiaenbe/foo in bic engtjte ofte quar * tier geen ïanbt gljebonben toojbt/ foo fal baer oocft geen p'jj 5ijn/toant be groote 3oute §See bebjieji nimmermeer / enbe al-ftoe-toel men een groote menigïite ban P0 baer fxet aeh be 3ijbe ban Labrador enbe Baccalayes, foo ië 't een teeeften bat ia bat quartier na ben ©ooi beel lanbtë is 1 baer Ijet po" ijera laet binben in öe ïïebteren enbe ©loeöen binnen l)et3ïanöt / toelcnetegfjenöen^ometinöesec 'oopt / baant fiet iö nenneiijch tot toaerfcl)ijnelijcftf)epbt ban öet gene gftefepbt tö / bat menfelben binöt eentglj pö bp ben ©ooi Antraakus öes al eer men 't niet onöerftaen Reeft Mn men't niet toe'ten / maer al be ttoi)ffelingljenbanrecljt na ben ©ooi te trecnen / beftaetboo2namertt!ijcI$Datmettfiefjlaetboo?ftaenöe ober groote ïsotfbe / noeötanö nan ftet toefen bat ï)et baernatuedijcfttoarm sp / ten acnfien ban ïjet tegendeel bat beftent ig / upt oojfata bat in ben tijöt ban negfien toefen in toelene De^onnoptminöcrisban2o.grabenbobenbeni£a; mon / öien omloopenöe te giffen ftaet bat be ^§on 5Soo?öelijcfier luctlt in bie qitartieren bertoarmt / enbe öar infonöerfiepöt inbien inbe 3ee geen pö en DjQft/ toanttot meta incognita isrtniet feer hout / om batmen't onber liet pö niet en bint / baant alfmen öaer in bc 52e i0 / enbe niet ontrent Ijet pö foo ï$'t baer feec baarm / ban gelijcfeen inbienmen in rjct Eanöt is foo iffet baer oocft baarm / foo bat be groote Houbeneegljenëuptontftaet ban öoo? De lucljt / öieöoo? belucht ban ïjet pö «out gemaecftt iö. <#m nu öepaffagie ban Cachay berber te bejephm / enbe retfit na fiet JJoojöen
te treeften/ foo lang tot batmen perpenöiculariter onber ben ©ooi 3P/om alö ban te 3eplen na ftet 5iipbcn/na Het tegen gelegenbcel ban beanber jtjbeban ben©ooI/ 'ttoeicn toel öoenltjcft io" inbien geen Eanöt fulcfts berRtnöerbe / alö ban fal be rjantfcftcöiftantietoefen in DufDanigen cours/ban DerebiereEonben tot De25ape ban Luynzay niet meer ban 1660. mijlen / 'ttoelcfce een ftlepne toegft-tg-/ ten aen* fienban be anberen öie gebwpcftt enöe beftent 5tjn. jiaer mogfielijcft fal pemanbt hier nonnen boo2 bjengften enöe feggen bat fiet
niet Doenltjcft iö / bat pemant fijn cours fet te reclit na ben ©ooi / om baer per * penbiculariter onber te ftomen / baant men foube niet nonnen toeten / na baat 3üde Dat öe naeifee toan Den <fèuaö?am / als ban foube treeften / ban geljjcften toe* f enöe onber be ©ooi/ alle quartieren fullen 3tnjDto«fen/toaer Renen gijp oocft fult toillen 5eplen / oocft is be ^onne baer ban een Roogftte / foo bat gïjp niét fult feonnen boen eenigfte p?oebe om te5eplenRertoaertsrofteDertoaerts / baerom tö te p?cfumeren/ ' t gene eenigfte bp b?engften / öattetonmogftelöcfi5pte Seöencften enbe te binben een fnfïrument / toelenbanplaetötotplaetfelepbr. 5^at eleft quartier toefenbe onber be ©ooi in baat oo?t beö 3©erelt0 ijet ooeft marïj 5ijn / aitöbt 5upbt lenbt / is ten aenfien ban Uembïe baer iö / enbe foo be ^ee baer open i£ / öe courö baer in fat oocfi 3UPt toefen. Stet tegenftaen- öe 't gene ftier bo?en gljefepbt i0 / foo fal icfc toonen 't gene ttrecfen fal tot gen fefeere lepöinglje ban een beftembe plaetö / toant toanneermen perpenbi* tulariter onber öe ©ooi i£ / omtetoetenofmengin^toaerötöofteöenebaaertss gaet ofteeenigrjcflnöerecour^ / öiemenboojgflenomenheeft/ inöienmenftet gfieficljte ban be ,j§on Rebben fean : enbe bit fal op befe maniere gftefeljieben/ boo? eerfi berepöt u een nlocrfteit ofte uur-toa'CB / alfoo gljemaecfttöatben ^uaö?ant in öen tijötban.24. itrenfönencouröepnöigfict / enöe öaer bpgfte* öaen 39"^ f && & 24» wenrafttopöen miööagDöarenconr^bolfi^ngljen/ om
|
||||
|
66 Diverfche DifcourfTen » de Ooft-Indifche Sec.
om öaer na toeDer op een nieuto een ure te beginnen / Dit Blocrfeenoftt uu
toeren toel gïjemaec&t 3önDe Dattet feer perfect 3üntijötenDe ure toaer-neem toanneer göpDanfultnaerDerenaenDengooliioo.mplen / Detoijttetoefeni ban 85. graöen oocft foo berre bat De guaD?antu fal totflen Dienen / uptoo?f< «e Dat öe &tmt öoogö tss ro. graöen meeroer aènoe^upöt-^ijöeöanaenlji j£oo?öen / alsöanaenbangenbeDelaetftebtjfgrabenbanDenjgool/ foo fielt uur-toercB recöt op öenmiDDagö op De 24. vten / Daer na toefenöe perpenDicu ïariter onber De gooi foo fiet of De guaD?ant 24. uren geeft/ als Dan moet göp tours nemen De ,§on latenDe acljter u/ maer inDienfe maer \z.uren toont/alfba moet göp tegöen De &m gaen / enDe foofe 6t uren-toijft alfDan toont u De <§on et mge beftembe plaets na öet 3©efïen banöie plaets Daetr gfjp 5ijt( toefenöe oocu ö< bierenöeel ban öe 3©erelt) Dte cours fal u Dacr Oenen bjengen / foo öet 18. ure 3P/ alfDan toont u be&on De plaetfe Die na öet <©ofïen lept/ naer öet anöer guar tier ban öetoerelt. Jfêaer om meteen fe&ere tours te jepïenttaeen afgöete&enöeplaetfe / foo öeïi
acftt op öet gene Datter bolgöt / boo? een erempel neme tc6 boo? mp / recöt n mijn ïanDt te treeften/ alfDan fal ich De lelpe ban Den guaö?ant ftellen recöt boo Die gene Die öet ^cöip fiuert / enDe gemerent Dat icB Dan fiome ban öet noo?öen enöe ten toilïnmijn=ttanbt3ijnnaöetEupöen / De ftaerte enDe De ïelpe leggen De göefraDelpcH boo? mp enDe öe Ütiniebanöet^upbennaöetboo?ftebanöe ^cöip/ icBfettëoocBöetftloc&jengöeburigöïiJcBbpmp / inbien öet BIocrBet mp ban 24. urentoöft / upt oo?fafte Dat ich ban te bo?en Daer bp göebaen öaö öe öe 24. uren recöt op Den miDDagö foo fette ten öet ,§cöip recöt na De &on/ en De foo öet Blocr&en ö?p uren totjft / Dan moet men De &on öouDen na öet Zupöt toepen / enDe alfco fal öet fcï)ip gaen na öet 5upDen Daer Het ban Daen göefiomei toas/ enöe inöten öet Blocr&en 6.uren totjft/alS Dan moet öe ©iioot De ,§oj» öou Den na öet3©e(ïen enöe inöten öet n.toijft/alS Dan moet öe^onnaöet Jïoo?Dei blijben/'ttoelc&e recöt met öet fitter ban öet fcöip iS/enDe inbien öet blocrften 15 toüflatë Dan moet De ploot öet iScöip na ö«t $oo?t-<©.öouöen / inöien 18.ro öet <©often/ inbien zi. na öet 'Eupt-W, maer begerenbe recöt boo?t te 3eplen> fe alföanöeJ2oo2ö-lïnieop öet booafïeban öet fcöip/enbe toanneer Deg.uaD?ant \z urentoijft/ 5epltDanrecötnaDe,§on / geföcööier te bo?enöoo2 een erempel U bertoont / foo Dat göp nu Bont begr jjpen öoe bat göp u Dooi een föoöanige felocr hen fnlt Bonnen b?engöen op Den recöten toegö / in een peöer oo?t ban be toerelt Daer gÖP fuït brillen toefen / al toaert Dat göp recöt onber Den gooi toaert / enD toanneer göp Daer na fuït gejeplt öebben 100. mijlen ban öenjlool / 'ttoeieft 30» 5. graben / alfban fuït göp Bonnen geb?upcBen u Compaq/ bie na be fon boegen De foo feer ais 't mogelöcft fal 3pn. &iet öaer ig m jjn Dtfcours aengaenöe De toegen na Cathay, Btööenöe ben goet
gunfttgen 3tefer bat öem beliebe mgn mifïagcn te berfcöoonen / albermeefi öaei in/öaticB Oefibeöerre boo? b?engéeen fooDanig Difcours/öetoijle öaer nocljitien feite 3Ön öie öaer laten boo?ftaen / toefenöe inöe 3ee Datmé geene fcöepéte gemoe fouöeftomê/uptgenoméalleenDefcöepenban Cathay ofte China,&c53ocötansf is 'teen jee Daer menigte fo groote als filepne fcöepen in 3ijn/en nootfaftelijcfi fo moei Öet toaer 3t)tt/ toant Detogle Daer foo et ïjanöel en t'famenboeringe ban fioopmans toaren fó/irft fo een groot getal fo ban groote en Blepne €planben gebonben too?i met foo bele gelegentöeöen öaer in/foo is toel te bermoeben/batter oocfi een grooi getal ban fcöepen 3Ön/ nis oocöo?öinantte ban De manier ban baren/ ff» |
||||