roteeodahensis.
ss. awiistes in vico ^eehendaal.
A. D. XXI M. JANTJARII A. MDCCCXLVII, HORA 1.

Peractis studiis Academicis, quum in eo essem, ut
almae meae Matri valedicerem, consilium me cepit otimn
meum viresque ad scribendam dissertationem conferendi,
ut summos in Theologiâ acquirerem honores. Admo-
nuere me continue amict, suadebant item praeceptores ;
nullamque ipse reperiebam causam, cur non pericuhim
facerem mearum virium , modo hae volantati responde-
rent. Peractis igitur escaminihus q. d. doctoralibus, mox
omne tempus meum impendi, elaborando gravissimo,
quod in hoe specimine tractavi, argumenta : quod ar-
gumentum quare tractandum mihi elegerim in disser-
tationis Introitu indicavi.

Ecce vero, mediis in disquisitionibus, ad vitam pra-
cticam me vocatum vidi, quum , Dei benignitate, S. S.
Min. Candidatis vix adscripto, coetus mihi gubernandus
obiigerit, illeque, ex sapienti Domini voluntate, ejusmodi
amplitudinis, ut omne tempus omnesque vires gravissimo
meo muneri gerendo religiose dare me oporteret. Quid
mirum, me per longum adeo tempus, de consilio exse-
quendo non amplius cogitasse, meamque disquisit'ionem,

magnam partem jam ahsolutam , in scriniis latuisae, non
facile , ut pidabam , ex Us depromendam; imo tandem
eo rne pervenisse, ut, quod ceperam , consilium prorsus
mittendiim ducerem ? Sed, post quatuor et- quod ex-
currit, annos, instigantihus -prae ceteris cum Promotore
aestumatissimo , V. CI. TINKE , turn Viro doct. mihique
conjunctissimo schouw santvooet, denuo excitabatur
ardor pristini laboris aggrediendi et persolcendi. Quern
tarnen quam considerassem , continuo inielligebam , non
novum argumenti elaborationem institui posse; sed acqui-
escendum mild fore in praestandis, quae scripseram, et
absolvendis , quae adhuc tractanda ■ superessent.

Ilogatum igitur volo lectorem, ut benigno animo hoc
specimen accipiat, illudque, pro majore eerie parte,
Academici laboris fructum liabeat, quern multd emenda-
tione indigere, intime ipse persentisco.

Attamen ne quis putet, praeterlapsos inde ab Acade-
mica studio annos grati animi sensus exstinguere potuisse
pro tot tantisque beneficiis, quae Praeceptores mei tum
in Propaedeuticis, tum in Theologicis, in me contulerunt.
Eximiam, quae in Academia Rheno-Trajectina mihi
contigit, institutionem per totam vitam recordabor. Uni-
cum vero , quod pro omnibus me erga praestitis bonis ,
offerre possum, sinceram grati animi significationem,
benigne -acdpere ne dedignemini, Praeceptores aestumatis-
simi! Vobis in prirnis, VV. CC. bouman et eoyäakds!
ex pleno pectore, gratias ago tum pro egregia Vestrd
insiitutione, tum pro honorificd, qua me ornare haud
recusavistis, amicitid. Sancta mihi semper erunt Vestra
nomina. Pergatis quaeso meis studiis favere, Vestrdque
me prosequi benevolentia. Te vero praesertim publice

compellare jubet me animus, Clar. vinke , Promotor
carissime ! Etenim non tantum m ceteris omnibus, qui-
bus operam dedi, studiis, summe de me meritus es,
verum in hac quoque commentatione conscribendâ, num-
quam mihi defmrunt utiUssima Tua auxilia et monita.
Singulari me benevolentiâ excepisti, aique cum publicâ,
tum privatâ institutione mentem meam aluisti et confor-
masti. Accipe débitas, quas in Te confero , graiias,
etiam pro suavissimâ, quâ frui mihi licuit, consuetadine
familiari. Pater coelestis Te Tuosque Collegas diu servet
incolumes, bonisque in numeria Vos cumulet!

Quid vero Tibi dicam, dilectissime Pater! Profecio,
qnod Tibi, adhuc viventi, disquisitionem meam dicare
possum, haud paruin confert ad summas, solenni hoc
die grattas agmdas Deo Optimo Maximal Scilicet, una
cum Matre carissimci, inde a primis vitae meae exor-
diis, intimo amove me prosecutus es et amplexus. Quan-
ta tum sollicitudine tuus premebatur animus, cum , plu-
ribus jam caris capitibus Tibi ereptis, mea quoque vita
infirmé atque aegrâ valetudine languescere videretur I
Quam ardentes Patri coelesti agebas gratias, quum,
lenignissimâ Ejus cura, periculum evanuisset! Neque
Tu nii^oTtQccv habebas yiagdf , quam ut, ex Apostolico
praecepto, rtxpa Tua iv dlrjamp;ticf, -prouti in cheisto
jesu est, niQinaTTjamsiv. Omnis Tuae institutionis Ille,
Ó aQXTjyó,- xctl TiXucoTtjs quot;Itjmvi, semper fundamentum
erat. Quanta animi voluptate Te loquentem audiebam
de sacro gravissimoque, quo fungeris, munere; ita ut me
etiam sunimo ejus gerendi ardore impleres! Quanta ani-
mus gaudia exsultabat, quum proprio desiderio Uli me
vires meas consecrare velle, testificarer. Ilinc cura

ilia tenerrima , qua per totum stadium Academicum me
prosecutus es, et adhorfatzo continua, ut, studiis strenue
operam dans, christum, rijv xtcpalijp, servarem. Eine
sancta üla laetitia, quum primum me Evangelium an-
nunciantem audiebas; maxime, quum, Te duce, gravis-
simum meum munus auspicabar. Gratias iterumque
gratias Tibi palam ago, dilectissime Pater! pro his cete-
risque omnibus, quibus me curmdasti, beneficiis. — Tu
ver O, benignissime Deus, idemque Pater noster in jesu
christo ! gratissimi animi sensibus filium imbuas pro
tanto Tuo amore, quo tali Pâtre terrestri gaudere mihi
contigerit ! Tu ét senescenti Ei benigne adesse pergas,
ét diu Eum serves coetui, cognatis , filio ! Tu vires
Ejus sustentesTu preces Ejus exaudias , Eumque ali-
quando per christum , coelesti Tuâ gloriâ ornes!

Vos tandem, solenni hac opportunitate, non reeordari
non possum, quos in Academiâ Eheno-Trajectinâ amicos
habui sincerrimos, variis jam muneribus fnngentes. Menti
meae etiamnum ohversantur dies Uli, laetitiae pleni, quos
in vestro commereio transegi, horae illae jucundae aeque
ac utiles, quas vobis acceptas refera. Multa eaque va-
ria ab eo inde tempore acciderunt, sed meum erga vos
amicitiae sensum extenuare non potuerunt. Ut Vestrûm
memor semper fui; ita numquam me vos ohliturum vo-
bis sit persuasissimvm. Deum autem preeor, ut vin-
culum, quod nos conjungit, in dies adstringatur, et
magis magisque in Illius honorem cedat ! Vivite omnes
felices, meique memores sitis !

(Jiiomodo sasa , kachab, simsontis , alü, in hoe san-
ctorura catalogo ab co recenseri potuerint. . .

II. In illo agnovit institutionem, qua Israëlitae Evan
gelio accipiendo praepararentur......

B.nbsp;Messiani temporis desiderium excitabat. . .
III. Institutio fuit imperfecta atque mox abroganda. .

Amborum similitudo, et chbisti prae bose praestantia.
I. Ut universae Dei domüs conditoris.......

Pag. 84.
1» 85.

» —

» 86.

Ï 03.

D —

»nbsp;117.
» 118.

» 120.'

»nbsp;—

anbsp;—

»nbsp;121.

a. Quod dd ratipnem ^ quâ inauguratum sit,
|3. Quod ad spiritualem ipsius indolem fru-

§ 4. Praestantior omnibus V. T. Sanctis; i rü? ttiVtmî àf
Xtyof xxlnbsp;'Iijîoïç..........

§ 1. Quo sensu jesds in coelo summus Sacerdos vocctur. » —
§ 2. Sedet ad dextram tS? fieyit^mmm Iv S'.pit^o'ïf. . , » 196.

ïatkati , ïabticiîes fiast maseasthue christiani. . » 214.
§ 1. Libéré Beum adiré debent ChrisHani. TlUriç. . . . » _

g 4. 'Ayûrii xx'i xxM ïfy«. Varia officia colere debent Chri-
stiani..........:.-;...» 224.

Quae proprio eminentique sensu Biblica liodie dicitur The-
ologia, recentioribus in primis temporibus exculta est. Haec
scilicet indagat, quid singuli librorum ss. scriplorcs de rebus
divinis docuerint, literi-sque tradiderint. Nulli systcmati ad-
dicta, praeconceptisque opinionibus libera, tota in co est, ut
quid scriptum sit intelligat atque exponat i). Omni pliiloso-

1) K. W. SteJnius, Ueher den. Begriff und die Behandlungsart der
i'il. Theol. des N. T., in Keilii et Tzschirneri, Analectis, III. 1.
p. 151-204, rede haue notionem profert, p. 165: » Der bibl. Theolog, der
'gt; keinen andern Zweck hat, als die Lehren des Christenthnms historisch
» kennen zu lernen, muss diese Lehren auch historisch betrachten, d. h. mit
» Rücksicht auf die damaligen religiösen Vorstellungen der Juden; da er es
» indessen mit mehrern einzelnen Schriftstellern zu thun hat: so muss er je-
gt;' den besonders betrachten, und indem er sich mit den verschiedenen Zweigen
»der jüdischen Dogmatik bekannt macht, sich sort'KUig hülen, nicht alle
» Schriftsteller unter eine Klasse zu bringen. Zu allen dirscu Operationen ist
lgt; aber eine genaue Kenptniss des individuellen Characters des jedesmaligen
)gt; Schriftslellers nüthig, um genau zu bestimmen, aus welcher Quelle er ge-
il schöpft habe, und wie viel für seine eigene wirkliche Ueberzengung zu
»halten sey;quot; et p. 189: » B. Th. ist diejenige Wissenschaft, welche die

phâ ratiocinatione omissà, scriptoris mentem atque doctrinam,
temporis, quo virebat, rati'one liabilâ, hislorice inquirit.
Cum autem tot diversorum scriptorum moniimenta in S. C.
mveniantur, singula seorsira sunt tractanda, quaeque iis pri-
Ta et propria sint, animadvertenda, ut dcinceps secum invi-
cem conferantur, atque illorum convenientia divinaque origo
eo clarius perspiciantur. Ex hisce sponte sequitur, nuliam
systematicam formam, sed ipsius scriptoris cogitandi rationem
inquisitionis esse normam, partemque dogmaticam cum pra-
ctica arctissime esse conjunctam i). Meram autem locorum
recensionem atque coördinationem aeque minus sufficere: sed
omnibus, minimis etiam in usum adhibitis, in mentem scriptoris
indagandum esse, facile patet. Ejus phrases locutionesque, ne
minimis quidem neglectis, accurate servandi atque ex ejus
meute intcrpretandi, Biblicae Theologiae est munus. Quod
quo simplicius atque accuratius fit, eo melius proposito satis-
fieri censendum est. Quae omnia si reputamus, non leve
profecio existimabimus TLeoIogi biblici munus j qua de re

)) rein-hist. und dem jedesmaligen Characler der Scluiflsteller gemäss erklärten
»einzelnen Bibellehreii systematisch zusammenstelt, dabey aber weder in
«Ansehung des Inhaltes, noch in Ansehung der Form, die Dogmalik und
)gt; Rcligionsphilosophic unseres Zeitalters zu Rathe zieht.quot; Cf. etW. Vatke
SM. Theologie wUsenschaftUch dargestellt, T. I. Berol. 1S35, SS 2 sqq.
pag. 2 sqq., et D. G. C. Ton Ciilln's UM. Theologie — herausgeg. -von
D. Schulz, 'J'. I. Lips. J836, $ 1, pag. 3 sqq. Alios laudd. vid. ab F. F.
Fleck, Ahhandl. über die bibl. Theol. als Wissenschaft und Erzeugniss
unserer Zeit, in Journ. für Fred,, herausgeg. -von Bretschu., Neander
u. Goldk 18.36. Jan. p. 1 p. 18 sqq. Add. M. Ulrich Versuch einer Ein-
theil. der bibl. Dogmatil des K. Ts. in Röhr Irit. Fred. Bihlioth. Theol.
Notizenblatt, 18SS. no. 1. p. 169-184. et Schmid, über das Interesse und
den Stand der bibl. Theologie des N. T. in unserer Zeit, in Tübinger
Zeitschr. für Theol. 1838. p. 4. ])ag. 125-lCO.

1) Vidd. L. F. O. Baumgartcnus-Crusius, Grundzuge der bibl.
Theol. 5 1. p. 3. Jen. 1828, K. W. Steinius, 1. 1., et auctores ibi 11.;
Krahmerus, Schriftf. H.initio; Palmerus, in ejus Eecens. operis From-
manui Joh. Lehrb., quae inserla est in Thol. Idtt. Anz. N, 20. S. 156.
1840.

quum intime persuasum mihi sit, ne materiam milil sumsissc
videar, imparem platie yiribus, non nisi exiguam partem in
hoc specimine tractare conabor, quod vix cuiquam minus pla-
citurum puto, quam mihi ipsi;

Gum yero aliquam scriptorum ss. partem quaereremus, quam
laudata ratione tractaremus , epistola ad Hebraeos sponto se nobis
obtulit, quijDpe quam in pabii doclrinae expositione, ab i'sterio,
meyero, dabnio, alüsque data, vel plane omissam, vel levitcr
tantum tractatam cerneremus. Imo vero etiamsi uonnulla ca-
pita seorsim sint elaborata i), nullam tarnen totlai epistolae
disertam expositionem cognitam habcmus; quae quantopere de-
sideretur, nemo facile negahit. Quoad igitur ejus a nobis
fieri possit, accuratum doctrinae, ab hujus epistolae sciiptore
expositae, conspectum tradere, in hac qualicumque tandem
disputatione coiiabimur, quamvis hujus laboris defectum pla-
ne persentientes.

Quod attinet ad ordinem, quo nostra disquisitio procedet,
duabus, licet ambitu disparibus, absolvetur partibus, quarum
altera tempora ante christdsi effluxa continebit, altera post
CHKisica elapsa. Ad hanc enim diA'isionem ipsius epistolae ar-,
gumento sponte ducimur, quod totum in harum periodoriim
diversitate versatur. In prioris, ante-Christianae scilicet, pe-
riodi expositione, in censum veniunt scntentiae scriptoris de
V. T. vatioiniis, liiüorid et cultu Judaica; quibus in pos-
teriori parte opponitur sublimior chkisti majestas, prouti liaec
cernebatur in Ejus persond atque opei-e terrestri et coeles/i;
de quibus omnibus scriptor exponit, ut epistolae lectores ad
maiorem lidem constaiitioremque Evangelii confessionem inci-
tentur. IIoc modo practica atque theoretica ejus pars arctis-
sime conjunguntur.

1) Sic v, c. J. A. Lotzius et G. Ile ss el in kin s scripserunt, in Opp.
Soc. Hag. 1798, de munere J. C. Saccrdotali; A. Rntgersins van der
I^oeiT, de SacrificHs Mosaicis, in Diario IVaarh. in Liefde, 1839; T. A.
Seyffarlhus, de C/iristologia huj us epistolae, iu Bertlioldti Krit. Jour-
nal, XV. S. 1-30; alii alia.

Sed noimulla praomittenda simt de ipsius cpislolae argu-
menta et ratione, licet uLerior hujus rei disquisitio a nostro
pi-oposito aliena videatur; quippe quam una dissertatio Laud
facile possit complecti. Qua igitur in re ut brcviores esse
possimus, ad bleekii , tuolcckh alioruraque in liane epislolam
inïroitus leclores ablegamus, pauca tantum monituri, quae
nostrum consilium inquirendique rationcm clariore in luce
poiiant.

Quod attinet igitur primum ad quaestionem de scriptore hu-
jus epistolae, omnibus cognitum est, quam grarissimae lites
inter erudites de ea actae sint, quamque diversissimae omni
tempore hac de re sentenliae exstiteriiit. Jam Sacrorum emen-
datorum diebus a lctueiio, calviho aliisque iwaestantissimis
viris Paulina ejus origo negabatur; quorum sententiae recen-
tioribus temporibus pluiimi Interpretes calculum adjicientes,
vel PAULO auctori eam deiiegarunt, vel Apostolicam ejus origi-
nem saltern iii dubium vocarunt. Horum antesignani semlerus,
micHAëiis 1), zieglebis sunt censcndi: quos secuti sunt EicnnoR-
mtjs, bertholdics, danleisiüs, sciioiids, SCilMDTIDS, crednerüs,

LIUS, JIYNSIERCS, SCtlUlZICS, seyffartiil's, üimunsüs, vatkiüs, IWES-
lesds, tiioll'ckics, olsiiaüsenl's, CROSSaASNES, bieekids, iu Com-
mentationibus 2). Horum nonnulli, ulterius procedentes, alium

1)nbsp;Semlerus tarnen postea magis ad Panlnin epistolae auctorem agnos-
cendum iiielinabat; Michaelis vero, cum antea Paulo eam tribuerat, Je-
inceps ei abnegavit haue cpistolam. Cf. K. W. Steinius, der Brief an
die Heir, tlieor. pract. erklärt, 1838. p. 3.

2)Eichh,nbsp;Einl. III. p. 463 sqq 1841; Berth. VI, p. 2905 sqq.
1819; Hanl. Einl. I. 151 sqq. 1801; Schott. Jsag. p. 328 - 71. 1830;
Schmidt. Einl. I. 289 sqq. 1804; Credn. Einl. I. 2. S. 490 sqq.; Wel-
tius, Einl. ed. 3. 245 sqq. 1834; Böhmius, Com. Lips. 1825;'Kuin,

quam PAULCM nominatim suspicati sunt auctorem, veluti gro-
tiüs, mGii-s (qui, PACLo licet auctore, ab alio tamen conce-
ptam esse epistolam statuit), köiilercs, qui LcciJii), lltueris,

clericrs, heümamüs, semlerl's, zieglercs, wndorfiis, gt;vetth;s,
eleekids et inolcckhis, qui apolionem 2) j camerarics, schmid-
tics, lamassus el twestegt;-cs, qui barsabam s); eras»i's et cAi-
VISIIS, qui clementem Romamivi, quern eusebius et iiierosysiiis
jam convertisse epistolam in Graecum semonem opinati fue-
rant; BÖnMiüs et »ytssieuus, qui silam sive sylvan™ epistolac
auctorem habuerunt. Aliam proposuit sententiam baoigarte-
iras-cRiisics 4), statuens paüli epistolis ad Ephedos et Colos-
senses Alexandrinum quemdam ejus discipulum usum fuisse,
ut banc ad Helraeos conficeret; ne eornm mentionem inji-
ciamus, qui multo post apostolicam periodum confectam earn

Contra ab apostolo paulo earn profectam esse omni tempore
defenderunt atque etiamnum multi defendunt; quorum tamen
uonnulli earn ab alio Graece esse versam non negant. Prae-

Comm. p. 26. 1831; Mynst. KI. Theol. Schriften, 1825. p. 91-140, et in
Stud. u. Krit. II. 2. p. 223 sqq.; Schulz. Ueiers. J818; Seyff. de efia.
etc. 1821; Ullm. Stud. u. Krit. I. 2. 377 sqq.; Vatk. in Jahrh. f.r wiss.
Krit. 1832 . 885; Twest. Dogw.. ed. 2. 105; Thol. Komm. 1-70; Olsl..
Naehweis der Aeehtheit etc., et in Op. Theol. 89 sqq.; Grossin. de phil.
Jud. sacrae -vestigiis in Ep. ad Bebr. 18S3; Bleek. Comnt. I. 82 sqq.;
Ncander. Gesch. der PJlanz. etc. II; et Anonymus, in Bihl. n,. Theol.
Lett. 1803. I. p. 85-127, 221-271, Proe'vend onderzoek, naar 'tgeen men
te denlen etc.

1)nbsp;Grotins, Comm.-, Ilug. Einl. II.; Kühl. üher die Alf. ete. p. 205
sqq; 1820. Jam Cl e mens Alex. Lneam epistolam Graece vcrtissc statnit,

2)Zlcgleras,nbsp;Einl. in den Br. etc., Ciitt. 1791. Cf. Crednerns,
p. 554, qui alios etiam hujus sententiae patrones affert.

4)nbsp;In Program,n. 1829: de origine ep. ad Ileir. conjecturae; de quibus
cff. Lückius, Stud. u. Krit. III. 2. p. 450, etSchottus, Iscg. p. 3C6.

hap!.-!..«, geipkiis, higids, klee, hopsi. de groot, kieckïrcs ,
meïerts, scheibelil-s, scdültbessiüs , sicartos, pacm , .veberüs ,
DEiNRicDsirs, steimcs, stieriüs, lomcs i). Denique non defue-
runt, qm mediâ viâ procedentes, paulo q„idem in conscri-
bendâ hac epistolâ Tim atque auctoritalcm agnoverunt; scd
unum alterumve ejus discipulum scriptorera ejus habuerunt,
veluti sciioitcs, feiimoserüs, »eanderbs, et abquatenus mcs
oisitausencs, alÜ 2).

Diversissimarum harum de epistolae origine sententiarum
accuratam dijudicationem nemo facile reqiiiret, qui, hujus
quaestionis ambitûs meraor, secum reputet, nostri esse epislo-
lam per se spectare, nullâ Paulinorum scriptorum ratione ha-
buâ. Namque explanare tantum rolumus quid scriptum sit,
non vero quis scripserit indagare.

Attamen ut nostram etiam sententiam hac in re candide
impertiamur, quid in praesentiarum nobis videatur, paucis
exponere liceat. Me igitur judice, nondum omni dubio ma-

2) Schott., I.I.; Fellmos,, Einleit. ed.2. 18S0; Neand,, 1 1 • Wett
^■«/.S.267; Olsli. 1. j.nbsp;,vycti„

jora allata sunt testimonia, quibus inductus epistolam rxvLO
deroges, prouti multi clamitant, imo vero adbuc sub judice
lis esse mibi quidem videtur. Plurima argumenta pro Pau-
Und origine, eaque gravissima nee facile refutanda, affern
possunt. Etenim quod ad externa attinet, negari nequit, in
Ecclesia Orientali exstitisse liistoricam traditionem , qua Pau-
linum illa habita sit scriptum j neque est profecto hujus Ec
clesiae consensio contemnenda, cum epistola profecta sit ex
Oriente, ubi primi ejus lectores habitasse constat. Quod con-
tra affertur argumentum, ductum e silentio, huic magnum
pretium tribuere non auserim. Eüsebiüs et origeses de cle-
mente quidem loquuntur; sed hoe eorum enunciatum magis in-
dicare videtur, patuïji fuisse auctorem, clejiektem vero scri-
bam, unde stilus et sermonis structura Paulinam rationem
minus referrent ; quod bieekiüs , ceteroquin acerrimus dispu-
tator, non satis distinxisse videtur i). Orientales ergo si au-
dimus testes, epistola rtrto abnegari nequit. Sed aliter se
res habet, si Ecclesiae Occidentals traditionem consulimus.
Hic enim non rara tantum inveniuntur testimonia, pro Pauli-
nd epistolae origine pugnantia; sed multa etiam, quibus ejus
authentia in dubium vocetur; quin adeo quibusvis aliis nomi-
natim tribuatur. Sic iertulliancs jam barixabam scriptorem vo-
cat; licet hanc non nisi conjecturam esse significet. Nimi-
rum ipsa illa negativa q. d. traditio aliam positivam ponit,
ut adeo quaestio oriatur, undenam hoe inter ambas Ecclesias
discrimen sit derivandum? Cum autem dubitationis causa
maxime in interna epistolae indole cernatur, porro quaeritur,
undenam illa traditionem inter atque indolem diversitas sit
explicanda? Haud levem enim hanc inter ceterasque tauli

1) Cf. Olsliaus., Op. Theol. p. 98 sqq. Origenos ipse, licet dubit-ins,
historicae traditloni se opponere nolult, atqiie ingenue faletur: TiC 5
Tiiv l^.^r.Aüv t5 v-iy ÄA^äi. ä oM.v- Cf, Thai. p. 7 sq. Cetera loca
probantia cum in quibuscumque iere Isagogis, in primis apud Bleekium,
1, accurate invenianlur, hie singulatim recenscre supervacaneum putavimus.

epstolas st,h atque argument! esse di.ersitatem , quis neget^
Quam ietron,s drversitatem ifcet i„ singulis verbis pLrasi.
busque non magni faciamus , universam tarnen stili sermonis-
que structui^m animadvertere cogimur, citandique rationem
a Pauünä ahenam .). Accedit, quod ...„s, Jicet ad Judaeos
scnberet, consuetam tarnen ipsi dicendi rationem, qnâ veram
salutem, adhibitâ ...nbsp;dergt;ominatione, proponere sole-

niula, quae un.ce fere in hac epistolâ occurrit. Quid? quod
vocem quodammodo alio sensu adhibet scriptor Cap XI
pardinam^n^ cürisii denominationemnbsp;cum r«

permutet. Ne d.cam Sospitatoris resurrectionem, quae uni
cum fere doctrinae Paulinae exhibet fundamentum, hîc ra-
nssime attingi.

Contra vero iidem hlc observamus tantum cum universâ
p.ni doctnnâ consensum, ut cum nullo N. T. scripta ab aliis
confecto hoc nomine eum in modum conspirare haec epistola
dzcenda sit. Ecquid enim magis pacii menti convenit quam
tum V. lila atque N. Testamenti, tum .i?,nbsp;a,que Lc-

escUtologid m hac epistola leguntur? Quid? quod in mi-
noribus etiam mira inveniiur conyenientia 2). Q^^g ^^
perpendamus, sponte ducimur ad suspicionem de necessitudine
quadam, quaenbsp;Apostolum inter atque hujus epistolae

scnp;orem intercesserit. Quare valde se commendare videtur
corum sententia, qui statuant, profectam earn esse a quodam
PAULI discipulo socioque, magistri mente prorsus imbuto, ipso
Apostolo forte adhortante atque auxiliante, saltem non igno-
rante neque reprobante, si epistola vel suo nomine condL-
raretur 3). Q,»« vero hic discipulus fueiit, certo slatuere non

3)nbsp;Hanc sente„li„™ prae ceteris proposuit argnmenüsque fulcivit OUh.I.I.

ausim. Conjectura, qua apollos scrij)tor censeatur 1), maxime
quidem nobis placet; sed, ubi omnia historica argumenta de-
sunt, atque ipse origenes jam a quâcumque affirmatione absti-
iiuit, potius rem in medio relinquere lubet. Hac autem as-
sumta sentenlia, quondam pauli discipulum, arctissime cum
co junctum ejusque mente imbutuna, banc epistolam scripsis-
se, facilius est oxplicatu, quomodo Orientales earn Aj^ostolo
poluerint tribuerc, Occidentales Tero denegare, licet alium
ejus scriptorem certo dcnotare non auserint. Ita etiam intelli-
gimus magnum illud discrimen , qiiod in utriusque scribendi
docendique ratione reperitur, dum in rei summa egregie con-
spirant Nobis saltern banc sententiam , nihil de canonicâ
egregiae luijus epistolae auctoritate dctrabentem, maxime arri-
dere lubenter fatemur.

1)nbsp;Hanc a Luthero jam propositam conjecturam Blcekius atque Tho-
luckius nostris temporibus probare et commendaro conali sunt. Kam 1.
Apollos Judaeus erat. Act. XVIII.quot; 24, 'l3u§cttoc ss tic 'AtoAAo;? 0'jq(tcctt,
coll. Heb. I: 1. XI: 2 sqq. Lucas igitur, Graecd cum esset orlgine, banc
ep. nou scripsit.— 2. Apollos discipulus erat Aposlolorum, 11: 3.— 3. Cum
Paulo necessitudiue erat conjunctus, 1 Cor. XVI: 12. Tit. Ill: 13; per
Aquilam atque Priscillam Apostoli mente doctrinaque imbutus erat.
Act. XVIII: 25, 26; attamen ab eo sejunctus, ipse evangclium annuncia-
bat, 1 Cor. I-IV.— 4. Cum Corinthi prae ceteris versaretur, Jibi multieraut
Johannis discipuli, Judaeo-Chrisfianis Palaestinensibus non ignotus erat.
Heb, XIII: 19; cui accedit qnod Judaeos inprimis Evangelium annuncians
aggrederetur, Act. XVIII: 28.-5. V\nl Alexandritius, qnod cum sermono
totiusqiie epistolae indole optime congruit, 'AAsJav^fSuc Tij y£v£i. Etiam
Eichhornius, Seyffarthus, Schottus, alii, licet nomen scriptoris
conjicere nolint, ab Alexandrinohomiae epistolam profectam esse statuerunt.—
6. lu Apollonem plane quadrat sublimis et elcgans slili sermonisque facun-
da dicendi ratio, quippe qui Act. XVIII: 24 sqq, describatur htvit h'aymf ,
■Juvstrt; amp; ly rci-ii yfd^nt'c. Clf. 1 Cor. Ill; 6. II: 4. 2 Cor. XI: 5, 6.

2)nbsp;Eadem fere Neander., 1. 1. ed. 2. p. 671: )) Wir finden bei demselben
» die Grundzüge der paulinischen Lehre nur in einer eigenthümlichen Gestal-
n tung wieder , die paulinischen Grundidcea bei einem Manne von selbst—
»ständigem Geiste, der durch seine eigenthümliche Natur, seineneigenthum-
» liehen Bildungsgang uud die Art und Weise, wie sein Uebertritt aus dem
»JudenUium in das Christeathum sich entwickelt hatte, von Paului sich
» unlersclüed,quot; u. s. vv.

Consuctam inscriptionem Luic epistolae praefixam non inve-
niri, mirum noLis accidere nequit, ubi reputamus, disserla-
tionis eam magis quam epistolae foi'mam prae se ferre, prae-
sertim si admittimus sententiam, quà statuitur, epistolam quan-
dam eommendatitiam ei fuisse additam. Quidquid est, magnam
omnino movet dubitationem, quod paulus Apostolus, ad Ile-
hraeos in primis scribens, nomine suo epistolam non inseri-
pserit ; imo vero , apostolicâ auctorilalp abnegatâ, se ab Apo-
slolorum numero, II : 3 , diserte excluserit. Potius probanda
videtur sententia olshatisesi , quae tamen conjectura semper
manet, neque pluris est aestimanda, ex qua facile defendi
potest, scriptorem, qui usque ad finem non suo, sed presbyte-
rorum nomine scribens, de sua persona non egerat, versus fi-
nem epistolae sensim sensimque ad se suaque recidisse , cujus
simile quid accidit tertio, epistolae ad Romanos scribae. Sed
jam Lisce subsistamus.

Ad certos quosdam homines scriptam esse nostram epistolam
satis superque patet ex additis capite ultimo salutationibus ;
nam de ejus integritate nemo jure dubitavit. De eo etiam
inter omnes fere convenit, hanc epistolam ad Christianas
e Judaeis oriundos datam esse, quod, e't ipsa jam testatur
inscriptio, e't universo ejus argumento disputandique modo
probatur. Sed variae sunt interpretum sententiae, ubi quae-
ris: quinam fuerint illi Christiani e Judaeis? Alii nimirum
Christianos Asiae minoris alii Christianos in Macedo7iia

1)nbsp;Ad Christianos e gentibus oriundos et ad EpJiesios quidem datam esse
epistolam probare studuit Dr. Röthe, peeuliari Diss., Franc. 1836. Contra
quem legas Neanderum, 1. 1. p. 672 sq. in ann.

2)nbsp;Storrius ct Myusterus, qui Qalatas, Bengelius et Chr. F.
Schmidius, qui uniitersos Asiae minori^ ineolai inteliigunt.

vel Aclmja clegentes I), Antiochenos alii 2), alü Alexandri-
nos 3)^ yel Laodicenses 4) intelligunt ; quae omnes sententiae
idoneis argumentis carere nobis quidem videntur 5). Ad Pa-
laestinenses illam missam esse multo verosimilius statuitur.
^ Etenim hoc constat Ilebraeos fuisse primos ejus lectores.
Nemo saltem hanc epistolam intelligeie poterit, nisi qui Ju-
daicam religionem, nomiuatim legem ritualem cognitam ha-
beat; nusquam de genlibus, sed ubivis de patribus, de po-
pulo Israëlitico, de aerailuh posteris fit mentioj id quod Ju-
daeorum ecclesiam satis prodit. Facile igitur inde concludi-
mus cum ciemesie Alexandrino, büsemo, tiieodoreio , ciiry-
sostomo, niERo«ïao alüsque, Palaestinensen, in primis lliero-
solymitanos esse intelligendos «j.

Eo quoque ducunt uonnulla, quae in ipsâ epistolà inveni-
untur rerum momenta. E numero doctorum et pastorum, qui-
bus usi fuerant lectores, nonnulli jam erant mortui, XIII: 7,
quod optime quadrat in stepiiaslm, jacobcm ceterosque marty-
res. Magnâ jam lectores afflicti erant persecutione; ii.gcns
rnalorum certamen sustinueiant ; imo nonnulli laboribus con-
tritionibusque obruti, fidele jn-o curisio testimonium suâ con-
slantiâ exhibueraiit. Alii ludibria, flagella, vincula et carce-
rem erant experti, alii omnibus spoliati bonis in fugam se
contulerant, X: 32-34. Ejusmodi aulcm persecutioiies ante
nerokesi nusquam nisi in Palaestina obtiuuerunt. Neque ta-

1)nbsp;C. G. Lorentzius, in Programm, de auctore et lectoribus ep. quae
^nsor. ad Bebr. Al.enb., post Pauli mor.em Ephed scrlptam putat cpislolam
^^ Jadaeo-ChriMano. Corinthiacos, dun, per feâ ri;,nbsp;an.
et Priscillam inlelligit.

6) Recepta l.acc nostris diebus diceuda est sentent,a, eujus palroni inter
quot;Ilos sunt Michaelis, Hugius, Bertholdtus, lilaekius, Tholnckius,
I'Offlbus. Nonnulli quidem universe omnes Judaeo-Christia,ws intelligunt,'
^eluti jam antiquo tempore Oecumenius, et recentiori J, G. Rosenmull
lerus; sed vid. Credaerum, 1. 1. p. 662 sqq.

men adimc, prouli Maccahaeorum tempore, XI: 34-39, usque
ad sanguinem certaverant pro christi nomine, XII: 4. Pauci
tantum eorum principes mortem subierant; Cliristianorum
turba mediis in persecutionibus salva manserat.

Haec vero propter maxime erat verendum, ne fidem Evan-
gelio datam desererent; quorsum spectant admonitiones quam
plurimae, 111:7—IV: 13. VI:3,4sq. X : 19-32. XII : 25.
Accedebat ab una quidem parte magnificentia cultus Levitici
cxterni in templo Ilierosolymitano, ab altera vero cultus
Cliristianorum simplicitas, qui noctis et solitudinis tenebras
quaerere cogebantur. — Quodsi porro ad inscriptionem jrpo?
'Eßpxi'ov^ accuratius attendimus, sententiam nostram magis
etiam probatam videmus; nam hoe nomine nominatim cTu-
daei Palaestine?ises, lingua Aramacâ utentes, signifîcantur
coque distinguuntur a Judaeis Graece loquentibus, qui'EAAij-
via-Tcïi nuncupabantur, quod patet tum ex Act. VI: 1 i), tum
ex antiqua illà evayysytov xcJ' 'Eßpa'iovi denominatione, tum
vero etiam ex multorum Patrum testimotiiis 2j. Haec enim
inscri23tio, quamvis ab auctore non sit profecta , antiquissimae
tamen est aetatis, et minime rejicienda, praesertim cum nulla
alia reperiatur: nam quae apud mcratoriem: ad amxakdrikos
legitur, non nisi per conjecturam ad nostram epistolam est
applicata 3).

Quae vero Imic sententiae objiciuntur, facile refutantur
Etenim ex II; 3 frustra secus sentiejites dérivant, lectores
habitasse in regione, ubi ipse jesds non docuerit, cum non
nisi hoc exinde derivari possit, eos jesü personam non co-
gnovisse, quippe qui seriore demum viverent aetate. Deinde
nullum satis firmum argumentum quaeritur in VI: 10 et
XIII: 16; quidni enim Jiidaei Ilierosolymitani, licet paupe-

4) Praecipua argumenta attulcrunt Eichhornius, Storrius, Böhmius,
Wettins, et Steinins.

res, laudari possent a bencfîcenda, atque adinoncri, ut suae
ecclesiae sociis , (de pecunia ad exti-aneos missâ aut mittendù
nihil legi mus) pro suis facultatibus , auxiliurn ferrent. Quod
tandem . ut alias minoris momenti objectiones silentio praeter-
eamus, attinet ad argumentum ex eo petitum, quod prima
hujus epistolae vestigia non in Palaestina, sed alibi inveni-
rentur, hoc satis explicari videtur tum ex singulari ejus in-
dole, tum e dubiis, de ejus scriptoie jam antiquissimo tem-
pore ortis. Quae si omnia reputemus, verisimillimum est
intelligendos esse Judaeo-Christianos Palaestinenses, ad quos
data sit haec epistola, quemadmodum vulgaris eaque satis
antiqua sentcutia fcrt. — Sed cum hac arctissime conjuncta
est altera quaestio de sermone, quo scripta sit epislola; quâ
de re nunc agamus.

Primo obtutu parum probabile videtur, scriplorcm, si
Christianis Palaestinensibus suam epistolam miserit, Graeco
sermone usum fuisse , cum civcs llierosolymitaiii linguam pa-
triam, Sijrochaldaicam, unice amarent (Act. XXII; 2). Quo-
circa non mirandum est, quod muiti omni tempore statue-
rint, eam Hebraice esse confectam, uti ciemens Alexandrinus
affirmât 1),

et a iccA in Graecum sermonem conversam.
Origenes 2) quidem Graece eam exaratam dicit; sed clemesiem
aut iccAM, nomine Apostoli, scripsisse eam atque élaborasse
censet. Hebraicae originis patroni etiam sunt edsebiüs 3),
iiiERos-niDs 4), theodoueiüs 5), ecthaliis, alü, idquc quidcm
tum ob stili diversitatem, tum ob lectores, ad quos missa fuit.
At instauratae Ecclesiae diebus haec sententia rejecta est a
cajetano , erasjio et calmeto, Uti et, caivino Ct fiacio ducibuS ,

a plerisque Protestantium interpretibus. Exiguus vero eorum
erat numerus, in quo hyperics , zaxciiics , tossands , saimasics,
jon. iiauetcs, SAL TILLIES et MicHAeLis, qui pro Hebraeo ser-
mone suflragium ferrent. E recentioribus autem i) nullus
fere est, qui hujus senleiitiae, cui gravissimae rationes ob-
stant, defensionem sustiueat.

Contra validissimis rauniuntur argumeutis, qui Graece con-
fectam esse epistolam defendant. Nam primum ipsa ejus di-
ctio et stilus id ostendit. Stilus interpretis esse solct adstri-
ctus ; hie autem est laxior et eleganter fluens, quae elegantia
et dictionis copia ab Hebraeorum dicendi ratione multum
recedit. 2). Deinde Graecam linguam probant paronomasiae
crebrius in hac epistola occurrentes , veluti II: 8. V: 8, 14
cet. Tertio occurrimt voces Graecae, quae in textu He-
braico periphrastice duntaxat exprimi possunt, v. Tro^vfzepSi;
cet. 4). Argumentum vero ex duplici usu vocis Siui-^xii,
X: 15 sq., non premendum videtur, quum etiam in Aramaeâ
dialectonbsp;dupliciter accipi potest 5). Eo autem firmius

est quartum argumentum, petitum ex perpetuâ Fersionis
Alexmidrinae laudatione; nam si unicum locum X: 30 (coll.
Deut. XXXII: 35) excipias, omnes scriplurae loci citantur
secundum versionem LXX, etsi ab Hebraico textu interdum
discrepantem. Sic in primis X : 5-7 (Ps. XL : 7, 8), II : 6-8
(Ps. VIII: 5-7), ubi ex ipsis verbis diversis scriptor argu-
menta confecerit s). Idem observare licet, ubi scriptor allu-
dit ad V. T. verba, qua in re illam versionem ejus menti
obversatam fuisse, luce clarius patet ').

1) Cf. Creilncius 1. 1. p. 534. 2) V. Bleekius, p. 13 sqq. 3) CIT.
Semleri Viss. phiL-theoi., t^ua Paulum graece epistolam ad Hehr. exa-
rasse probatur, II.il. 1761; Crcdnerus, p. 536, ct Bl. p. 15. 4) Exempla
attulerunt Creclnerus, 1. 1., et TIiol., p. 74. 5) CIT. Braunius,
Comm. p. 23; Bieekins et Thol. 0) Ilugius, 1. 1. 'p. 45S sqq. , et
Bleek., p. 18 sq. 7) Argumenta vid. apud Credn., p. 536, etB1.20sq.

stola data sit ad Christianos Palacstinenses. Ad quara quae-
stionem solvendam minime siiffîcit conjectura, qua scriptor
linguam Aramaeam minus calluisse opinaris i): nam nullis
ea opinio satis idoneis argumentis nititur. Multo probabilior
est solutio, qua hoe proplerea factum esse statuitur, quod
Graeca lingua id temporis trita esset in regione Judaicâ, ut
adeo Hebraicae linguae usu scriptori minime opus esset: imo
vero hanc ita probatam videmus sententiam a paülo et dügio ,
ut nulla dubitandi causa relicta videatur 2). Ipse jacobds ,
origine et indole Judaeus, Graeco sermone usus est, ne dica-
mus Versionem Graecam prae ceteris in usu fuisse apud Ju-
daeos. übi autem de pauio , Act. XXI: 40, legimus, eum
Hebraeo coram Hebraeis sermone locutum esse, eum contra
consuetudinem id fecisse constat. Quid mirum hanc etiam
epistolam Graece esse confectam, quae sine interprété ab He-
braeis intelligi posset? Cur amplecteremur oppositam senten-
tiam, tam exiguis argumentis munitam?

Scriptori in epistola conscribenda propositnm hoc fuit, ut
Christianos, ex Judaica geate oriuhdos, ad Christiauam con-
fessionem constanter et inconcussa fide servandam adhortare-
tur; quam ob rem ipse admouitionis sermonem , Aóyov t??
^cipciicX.{treai (XIII: 22) cam dicit. Ab initio quidem coelestem
atque salutarem Evangelii annuntiationem summo amore am-
plexi fuer ant (X : 32 sqq.) ,• sed hie amoris ignis , hie fidei
ardor sensim sensimque evanuerat atque laBguerat (V : 12.
Xll: 12, 13). Redibat pristinae religionis amor, qui non
parum fovebatur illustri ceremoniarum, quem continue in

tcraplo Hierosolymitano adspicieLant, apparatu , quo simplex
sublimisque Evangelii cultus prorsus carcbat. Maxime igitur
erat verendum, ne Cliristianam religionem Judaicae duntaxat
supplementum haberent, cnRisTii» ceteris Proplietis aequipa-
rando, imo vero mosi inferiorem ducendo, atque ita a reli-
gione Christiana desciscerent. Labefactata autem fide, pristi-
norum sociorum petitionibus atque objectionibus facile arripi
poterant, aut ignominiae persecutionumque metu seduci, ita
ut suam abjicerent fiduciam, et quae antea Evangelii causa
suslinuerant obliviscerentur. Imo vero si paulo ulterius pro-
cederent , necesse erat ut ad pristina sacra redirent : quod gra-
vissimum periculum , si fieri posset, avertere sibi proposuerat
scriptor, 11:1-4. III: 1, 7, 14. IV : 1, 11-16. V: 11.
VI: 20. X: 22-39. XII: 1-4, 12-15, 25. XIII: 9.

Cum legis, quam per ïiosem et Angelos acceperaiit, prae-
stantiam prae omnibus eveherent, et Christianae religioni
opprobrio ducerent, cam ab homine ignominioso et cruci
aflixo oriundam esse ; cum religionem parvi haberent, quae
templo, summo Sacerdote, atque sacrificio, peccantibus prae
ceteris grato, jjiaculari carcret; cum dcnique quercrenlur de
splendoiis absentia, uti et expiationis fesli, omniumque, quae
in cultu Mosaico magno essent solatio , tacere iiaec noluit scri-
ptor, summo Evangelii amore ductus; sed objectionibus , quae
magno rei Christianae detrimento esse possent, respondere sibi
proposuit.

Ad lectorum igitur animos labefactatos erigendos et confir-
mandos, comparationem instituit inter religionem Mosaicam
et Cliristianam, ut, exposita hujus prae illà praestantiâ , le-
ctoribus elucescat, nullam causam esse, cur de accepto Evan-
gelio quererentur, contra vero hujus confessionem, ceteris
omnibus omissis, firmiter esse tenendam. Etenim hanc si
desererent, cum 3Iosaiciis cultus ad interitum vergeret, quid
aliud erat, quam ipsum Deum viventem deserere ?

religionis Christianae auctoris, summam aeteruamque majesta-
tcm, tamquam Dei filii, per quem mundus creatus erat,
aeteruamque ejus excellentiam prae Augelis eveliit. Quanto
autem praestantior chrisiüs est Angelis , tanto praestantior lex
nova est vetere , et si defectio a lege per Angelos lata atrox
erat scelus, quanto majus erit Christiani hominis a fide
CHRisio liabilâ defectio? Quod vero ad humilem ejus condi-
tionem bumanaeque naturae assumtionem attinet, boe factum
erat, ut miseiicors hominum Sacerdos evadcret. C. I et II.
Prae mose etiam, legislationis Siuaiticae mediatore, quantum
excellebat christcs, tantum praeferendum est Evangelium cultui
Mosaico; unde patet apostasian a fide Christiana summum
esse peccatum. C. III-IV : 13. Deinde ad Sacerdotii munus
procedens scriptor dcmonstrat, ciiRisicji summum aeternumque
Sacerdotem a Deo ipso esse constitutum, eumque cum Sacer-
dotibus Judaicis ita comparai, ut simul doceat, qualis quan-
tusque sit habendus , et quam longe illis praestct. C. V, VI.
Etenim summus Sacerdos est creatus, non ex Aaronitictl
gente , sed ad rationem et dignitatem melchizedeci , qui abra-
damcm omnesque ejus posteros, aäroneji et Sacerdotes Ze^z'/ït-os
excellentiâ superabat, quocirca de hujus personâ, historiâ,
sacerdotio ac praestantiâ copiose agit G. VII. Quam praestans
autem curistüs babendus est, qui et prae MElcnizEDEco , uni-
cus ac solus Sacerdos, in aeternum vivat, qui non cum ani-
maliuni, -■sed suo ipsius fuso sanguine coelum sit ingressus,
ad peccata coram Deo tcgenda, qui denique non quotannis,
Veluti terrestris Pontifex , sed semel tantum sacrificio oblato,
apud Deum intercederet, adeoque efficerct, quod omnes
bostiae praestare non potuissent, ut hominum animi tranquil-
larentur et bearentur. Nimirum ejus sacrificium omnia ce-
tera supervacanea reddidit, eoque inauguratus est novus rerum
ordo novumque foedus. Quae antiquitu? obtiiiebant sacra , si
cum N. T., in quo «ùto? ilxav rûv xfcc/f^äruv re2)eriebatur,
veritate comparentur, merae umbrae atque imagines (X: 1)

ceuseuda craut, cum N. Foederis acterna bonorum spiritua-
lium majestate minime aequiparanda. Haec autem omnia ita
exponit scriptor, ut simul addat gravissimas easque salutife-
ras adhortationes, ne egregium adeo sublimeque Evangelium
lectores parvi pendereut. Quantum enim praestat chbistus
summus Pontifex Aanosi pontifici, tantum Evangelium legi
praeferendum. C. VIII-X: 19.

Absoluta theoreticâ epistolae parte, altera pars niagis pa-
raenetica additur, quae, quamquam interdum etiam V. et
N. T. comparatio instituitur (XII: 19-24. XHI: 10-12), tota
in monendo , consolando, confirmandoque versatur. Scilicet
qui banc praestantiorem oeconomiam rejicit, eo gravioribus
poeais erit afficiendus. Quocirca graviter cohortatur lectores
ad fidcm, qua sola constanter in Evangelio profitendo ver-
sari possent. Ad quam mediis in afflictionibus firmiter ser-
vandam longa patriarebarum et justorum series, prae omni-
bus vero summum jesü exemplum eos magis etiam incitare de-
bebat (XI-XH : 12) : quippe qui venissent ad meliorem Eiero-
solymain et N. F. mediatorem, baberentque aliud sacrificandi
altare, aliud sacrificium, in ipsa chbisti, qui extra urbem,
veluti antiquitus sacrificium piaculare extra castra combureba-
tur, mortem subierat, persona.

Quando autem quove loco haec epistola scripta sit vix
accurate définies. Probabilior videtm- eorum sententia, qui
putent eam scriptam esse in Arid minoH , fortasse Ephesi,
aut Corinthi. übi enim alii provocant ad XIII : 24, ut Ita-
liam significent, quia per rovj «to t?« ''iTa.Xiaç rede intel-
liguntur Christiani ex Italia, profugi ibique degentes, frustra
hoc faciunt i). Ex ipsa autem epistola, YHI : 4 sq., IX : 6 sq.,
XIII: 10 sqq., patere videtur, ante templi Hiarosolymitani
eversionem, florente adhuc cultu Levitico ejusque sacrificandi
ritu, IX: 8, hanc epistolam esse elaboratam. Ab altera vero

parte ex ipsa itidem epistola apparet, jam diu Evangelium am-
plexos fuisse, V: 12, multaque ob illud perpessos lectores,
X: 32-34, quorum complures doctores jam erant mortui,
XIII: 7. Vere etiam observatur, scriptorem disputare de
abrogatione sacerdotii et sacrificiorum veteris legis; quod non
admodum opus fuisset, urbe jam eversâ et templo destructo,
extra quod nefas erat Judaeis sacrificare »). Quae omnia
perpendentes bieekio potissimum assentimur, statuent! banc
epistolam tempore, quod interfuit inter berokis persecutionem
et bella Judaica, adeoque anno 65-67 post C. n,, exaratam
esse 2).

Expositum epistolae argumentum , quo praecipua Evangelii
capita continentur, si consideremus, summa scripti praestantia
jam in oculos incurrit. At eo gravior exstitit quaestio, qua-
tenus canonica auctoritas epistolae sit adscribenda, si saltern
non a paulo profecta censenda sit, quod licet, quippe ejus
argumentum tantum referre cupientes, silentio praeterirc
possemus, nonnullas tamen observationes hac de re addere
lubet.

Simulac constaret, eam a PACio profectam esse, sine dubio
ad N. T. canonem referenda esset, cujus notio ex antiquae
Ecclesiae sententiâ postulat, ut scripta ei inserta, tamquam
certae regulae fidei et vitae Christianae, reverâ sint Aposlo-
licae originis, vel saltem ab Apostolo comprobata. Etenim
Apostoli, qui immediatâ Jesu communione usi, gravissimo in
Ecclesia muiiere fungebantur, summa Spiritus sancti donorum
copiâ gaudebant, ex ipsius Domini promissionibus. Quo lon-
gius vero Ecclesiae doctores a christi persona erant remoli,
quoque levius eorum munus, eo minore plenitudine Spiritus
donabantur, eoque facilius alieni quid ipsorum laboribus ines-

1) Sic Joh. GcrUai-Jus, prolegg. in ep. p. 16 sq. ; cujus verba vid, al-
Uu a Bieekio, p. 43i. 2) P- 435 sq.

se poterat. Uude factum est, ut qui de Paulimî liujus epi-
stolae origine dubitarent, eam a proprie sic dictis Canonicis
scnptis, Deuterocanonici nomine, quo autbentici secundi or-
dinis libri insigniri solent, distinguèrent »). Quod vero hanc
ad Ilebraeos epistolam attinet, ei canonicam auctoritatem esse
tribuendam nobis quidem persuasum est.

Primum enim negari nequit, in aliis etiam, quam 12
Apostolis Spiritum sanctum efficacem se praestitisse (Act.
VI: 5. VIII: 14-17. X- 45, 47. XIX: 6). Pmlcs ipse ^
1 Cor. XII: 4-11, plura recenset charismata divinique Spi-
ritus operationes j quid ? quod de barkaea , sila ct iimotheo
diserte illud traditur (Act. XI : 24. XV : 32. 2 Tim. 1: 6).
Ecclesia cimisii quum per diversa organa a Spiritu sancto
impleretur vitâ coelesti, hac in primis gavisi censendi sunt,
qui arctissimo vinculo cum Apostolis essent conjuncti, eo-
rumque mente penitus imbuti. Idem populum docendi Evan-
geliumque annunciandi munus et officium üs fuit demanda-
tum. Sanctum purae doctrinae depositum , per Spiritum
sanctum, qui iis icerat, servarunt, cum longe prae ceteris
Christianis in Ecclesia excellerent 2).

Acccdit secundo, sanctum Ecclesiae veluti sensum quem-
dam 3), ut ita dicam, esse adscribendum in Canone consti-
tuendo «). Etenim ipsam Ecclesiam per chrisii Spiritum ita
inspiratam credimus, ut, licet de alicujus scripti auctore
minus vere censuerit, rite tamen statuisse de auctoritate, va-
riis scriptis tribuenda, censenda sit. Haec autem copiosius
exponere non liujus est loci 5).

1)nbsp;De v.iriä auctoriUte variis femijoribus huic epistolae adscripid cf. Blee-
Jcius p. 437 sqq., qui ipse eam libris N. T. canonicis nou annumerat, p.476.

2)nbsp;Haec eximie exposuit Twestenua, 1.1. i. p. 398 sqq., in primis
p. 403. Pulchras etiam hac de le apud Thol., p. 93-98 legas observationes

3)nbsp;Thol. p. 101 dicit: » die im Gefühl ruhende aber nicht ins Bewusstseyu
» tretende Regel.quot;nbsp;4) Cf. Thol. p. 82-85.

Omne deiiiquo de hujus epistolae pretio et auetorilate
tollitur dubium, si Apostolicam comprobationem ei vindicare
possumus; nam lubenter fatemur specificum q. d. intercedere
discrimen inter Apostolos ceterosque Chiistianos. Constat enim
singulari Spiritus s. auxilio eos fuisse adjutos ; de eorum
vero discipulis hoc universe affirmare non auserim i). Quam
ob causam marci etiam et lccae scripta ad Canoneni jure
referuntur, quippe ab Apostolis comprobata. Quod licet de
hac epistolâ certo statui non possit, e traditione tarnen hi-
storica, quae originem epistolae pablo tribuit, quaeque in
Oriente vulgata fuit, patet, scriptorem inter et Apostolum
intiruam familiaritatem intercessisse. Hoc autem eo majo-
rem habet vim, quandoquidem ex ipsius epistolae indole
baec traditio nullo modo originem trahere potuit, cum scri-
bendi genus a stilo patli valde abhorreat. Ab altera vero
parte ex ai'gumenti cuui padli doctrinâ convenientia tuto efficitur,
magnam in eâ conscribendâ vim habuisse Apostolum. Ecquid
magis, dummodo lectorcs Jiidaeo-Christianos intelligamus,
padli mentem spirat, quam V. T. proponerc tamquam ax.t,ai
rSv iji£^X6vtuv, melioris illiusnbsp;, quae jesd sanguine fuit

saiicita? Hoc vero non ipsum Apostolum scribere voluisse
Judaeis quis miretur, qui minus familiarem, quae iis cum
ipso intercederet, consuetudinem secum reputet ? Quae quum
ita sint, haud minus quam opus marci et idcae, baec quo-
que epistola auctoritate canonicd gaudet ; imo vero majore
etiam jure ad Canonem refertur scriptum, quod non igno-
rante aut reprobante pauio fuit confectum, quodque hujus
mentem in rei summâ prorsus exprimere est dicendum 2).

2)nbsp;V. Olsh., 1. 1. p. 116-122, Cf. Ejus Aanwijzing -van de echtheid
der gezam. Schriften des N. T'. p. 137-143 vers. Btlg., Rol. 1838.

gredimur argumenti tractationem. De quo ut viè et ratione aga-
mus, Ufartita erit nostra disputatio, ita ut in priore quidem
parte scriptoris sententiam de VeteH Testamento, in alterS
Tero ejusdem sententiam de Novo Teüamento simus expo-
situri.

Scriptoris senteuliam de V. T. indagaturi, ab iis ordien-
dum esse exislimamus, quae in liac epistola de V. T. vaticiniis
ab eo in medium prolata sunt. Deinceps de rebus histori-
cis et totâ inslitulione theocraticd, ex ipsius mente, sepa-
ratim nobis agendum erit.

A vaticiniis, in hac epistola laudatis, initium facimus,
quippe quae statim lectorum oculos multitudine sua ac gravi-
tate ad se trahant. De liisce vero apud interpretes magnus
eernitur dissensus. Ne vero in vasto hoc campo teraere
dispatiemur, hunc ordinem sequemur, quo primum videamus
qua ratione V. T. locos citet scriptor, cum quoad materiam,
turn quoad formam; deinde, quomodo ex hac disquisitione
scriptoris de V. T. senlentia effici possit, quidque de ejus
interpretandi ratione verosimiliter sit statuendum, exponamus.

I. Quod ad materiam, in tres classes loci a scriptore
laudati dividi possunt : nerape in vaticinia proprie sic dicta,
in locos typice explicandos, denique in ejusraodi dicta, quae

citata pi'oprie (lici non possuut, quippe quae suo tantum
seimoni inseruerit scriptor. Quod tamen non ita acceptum
volumus, ac si ad singulas hasce classes singuli loei certo
ubivis referri posse statuere videamur, aut contendere, no-
strum scriptorem Lujus distinctionis sibi semper conscium
fuisse. Minime vero ; sed nobismet ipsis tantum liunc usum
illa praestet divisio, ut cuncti in hac epistola laudati loei fa-
ciliori complexu indagare ac secum invicem comparare possimus.

A. Ad valicinia proprie sic dicta, Messiam spectantia,
prae ceteris cum inoiucKio ') referimus Psalmum II. CX.
2 Sam .YII:14 (quae C. I), Jer. XXXI: 31-34 (quae C. VIII
et X), et Hagg. II: 6 (quod C. XII: 20 laudatur). Psalmum
XLV hisce esse accensendum ideo putamus, quod scriptoris
aequales ad unum fere omnes sub regis descriptione Messiam
latere putarunt 2). Quidquid autem hujus rei est, ad no-
stram disquisitionem minime pertinet quaestio, utrum omnes
hi loci révéra Messianl sint dicendi, necne. De hisce ciT.
Viri docti, qui hac in re data opera laborarunt 3). Nostri
tantum est scriptoris de hisce locis sententiam eruere ; de qua
dubii haerere non possumus, reputantcs 1. lios locos eo vi-
vente communi fere sulTragio ad Messiam esse relatos 'lt;•) ;
2. ex ipsius sententia aliam signifieationem illis tribui non
potuisse ; 3. citandi formam hoe satis snperque arguere, de
qua infra plura dicemus.

1)nbsp;In Ejus additavientis ad hujus epistulac Comment., seorsim editis sub
tllulo; Das Alte Testament im neaen Testament, Hamb. 1836, p. 9-12.
Cui operi inuUa nos hac in disquisitioue debere grato animo proiitemur; quod-
que deinceps sub ejus titulo: Heilagen, sacpius citaturi sumus.

2)nbsp;CfF. R osenmullerus, ia Comm, ad h. Ps., ed. 2; et Hengst., in
opere mox laudaudo , I. 1 , p. 96 sq.

3)nbsp;Prae ceteris hic in censum vcniunt Hengstenberg, Christologie des
A. T, III T., Eer. 1829-1836; et K. II. Sack, Ckristl. Apologetil.

U) Cf. prae ceteris Hengst., 1.1. I. 1, p. 96 sq., 111 sq., 140 sq.; el ex
antiquioribus Seböttgen., de Messid.

ß. Multos tarnen locos in hac epistola laudatos invenimus,
qui non nisi coiitorte ad Messiam trahi videantur, quique
primo et littcrali sensu ne a scriptore quidem, de ipsius
mente sic explicari possint. Ne igitur absurdam prorsus opi-
nionem temere ei obtrudamus, accuratius hi loci recensendi
sunt: in quibus annumerandi erunt Ps. XXII: 23 (c. 11:12).
Ps. VIII: 5-7 (c. II: 6-8). Ps. XL: 7-9 (c. X: 5-7), et
.Tes. VIII: 17, 18 (c. II: 13); fortasse etiam Ps. XCVII: 7
(c. I: 6) I), ct Ps. CII: 26-28 (c. I: 10-12). Qui loci
jM-ocul dubio a scriptore ad Messiam. accommodantiir ; ita ut
quaestio oriatur, utrum convenientiam, quam inter laudatos
locos ac Messiam cernat, arbitraric suum in usum convertat,
an vero Deo auctori hoc tribnens , in re ijjsà jjositam illani
censeat? Posterius esse affinnandum mox pluribus probare
conabimur. Hîc singulos locos recensuisse atque ad suas clas-
ses redegisse sufHciat.

C. Nonuulla addenda sunt de tertid, quam recensuimus ,
classe ; ad quam ii loci sunt referendi, quos suo sermoni
tantummodo insérait scriptor, citandi formula vel addità,
vel omissâ : quibus tamen omnis probandi vis, e scriptoris
mente, minime est deneganda. Quodammodo his accenseri
potest locus, (jam in secundd classe memoratus), qui inveni-
tur c. II : 6-9, ubi Ps. VIII : 5-7 laudantur ; ad quem lo-
cum cf. omnino calvincs -), qui : „ Respondeoinquit,
gt;,non fuisse propositnm Apostolo, genuinam verborum expo-
sitionem referre. Nihil enim est incommodi, si allusiones
» in verbis quaerat ad ornandam piaesentem causam ;, qucm-
„ admodum paplus , quum Rom. X : 6 testimonium citat ex
MOSE : Quis ascendat in coelum etc., statim non interpreta-

1) Scriptorem h, I. Deut. XXXII : 43 respexisse, multi quidem Inlerpretes
putant. Verosimilius tamea in anirao habuit non nisi testimonium, e
Psalrao XCVII ductum , licet memoriter Vers. Alex, excilans prioris loci ver-
ba espresserit, qud in re assentientem nobis haberaus V. cl. Abreschium,
=gt;1 Cf. Tho 1. in Comm. ad h. 1. 2) In Comm. ad h. 1.

„ tionem, sed exornationem attexit de coelo et inferis.quot; —
Porro hue pertinent Num. XII: 7 (c. *III : 2). Hak II: 3
(c. X : 37,38). Deut. XXIX: 18 (c. XH : 15), et Ps. CXVHI: 6
(c. XIII: 6). Ilaec citandi ratio apud Rahhinos quoque, et
aiitiquiores Patres ecclesiae in usu erat ') ; unde mirandum
non est, nostrum quoque scriiJtorem Ininc morem secutum
laisse.

II. Si porro ad formam, quâ V. T. vaticinia citare solet
scriptor, attendimus , statim in oculos nobis incurrit, secun-
dum Versionem Alexandrinam ea ab ipso laudari.

A. Tam constans hujus Versionis apud eum est usus, ut
non facile apud alium N. T. scriptorem simile quid repe-
rias -). Ne longioribus quidem locis cxceptis, iisdem usus
est verbis, quae occurrunt apud Alexandrines. Quid ? qUod
tam presse illos sequitur, ut c. X : 5 cum illis reeipiat ver-
sionem (T5t/.ci, ubi in Codice Ilebraeo legitiir D^JTX In

jjaucissimis tantum locis, idque non nisi in veibis minutissi-
mis , ab hac Versione recedit. Nonnulli in servili hacce imi-
tandi ratione, causam quaerere volunt, cur Hcbr. ü^rha

per Yoccm àyyéXoi ah ipso vertatur j at iiüiil impedire -vide-
tur, qiiominus vox laudata in Psaimo YIIT (c. II: 7) sic
verti possit. Majore jure provocare Tidentur ad XI: 21, uLi
scriptor eum LXX legit : iccù Tpoa-etcvvija-sv sttI to aicpov
pd^Sov avToVj quum Gen. XLVII : 31 haec inveniantur

1)nbsp;Exempla Rabhinorum citai Döpke, Neutesi. Hermeneutil, I. p. 157;
apud ipsos vero N. T. scriptores eanclem citandi consuetudinem inveniri, al-
lalis locis, satis probavil Tholuckius, Beil. p. 27-29.

2)nbsp;CfF. I: 5-13. II: 13. V: 6, alia. Agnoscunt perpetuum hunc scripto-
ris morem Grotius, Carpzovius, Hottingerus, Eichhoruius, Hen-
kius, in Diss, de usu LXX interpretum in N. T.y c. II, 1775; et T. A.
Seyffarth, de epistolae ^ quae dicitur ad Hebraeos , indole maxime pecu-
liar i y Lips. 1821, p. 127. Nullus tamen interpretum accuratiua hos locos
fecenset, quam Bleekius, in Comm. I. p. 257 sqq.

deprehendimus XIII: 15, ubi ex Hos. XIV; 3 cum Jlexan-
drinis pro D^^IÖ Icgisse videtur J qquot;am tamcn versionem,

Haec ejus agendi ratio iu iis etiam locis cernitur, qui e
memoria ab ipso laudati videntur ; e. c. 1: 7 et II : 12 , 13 :
quos Versioui Alexandrinae magis quam Codici Ihbraeo
respoudere nemo infitias ire potest. Cujus rei prae ceteris
IX: 20 exemplum nobis sit, ubi Ex. XXIV: 8 allatum in-
venimus. üuicus locus , quo buuc laudandi morcm non se-
cutus est, exstat X: 30. Quem, plane convenicntem cum
Rom. XII: 19, ad Paulinam mentem esse referendum, rccte
oljservasse videtur tholccrils i).

B. Praeterea libera observanda est ratio, qua in citan-
dis V. T. oraculis versatur scriptor, Spiritum, non litteram
Curaus. Quae causa esse videtur, quare saepius neque ipsum
textum IMr., neque Vers. Alexandrinam sequatur. Quam
quidem observationem in primis confirmant citandi formulae,
quibus usus est; modo vocabulo Asys«, prouti I: 6, modo
prouti I: 6. II : 12, 13, citationi suae piaemisso.
Alibi Sis/iXfTvpciTO Sé, inquit, ttov tu, Xsyav' H: 6. Ple-
rumque Deo vel Spiritui sancto quae laudat oracula tribuit,
e. g. II ; 12. Raro nomen auctoris de industria memorat,
prouti IV: 7. Liberrime hac in re versatur; modo in Sa-
cro Codice Jfgantur verba, quis ea scripto mandaverit, non
anxie quaerens. Inde etiam explicanda ejus consuetudo vi-
detur, quam plurimos locos in unum congerendi; cujus rei
luculentissimum exemplum offert primum hujus epistolae ca-
put (s. 5-13).

Libera ilia citandi ratio ex iis etiam locis elucescit, ubi
plura V. T. refert verba , quam scribendi propositum requirat.

Cf. e. g. VIII: 8-12, quo loco uon minus quam 5 scctiones
e Jer. XXXI ad verbum laudat, ad unam novi Foederis no-
tionem comprobandam. Idem usu venit II : 6-8, et X: 16, 17.

Brevi hac locorum in nostra epistolâ cilatorum rccensione
praemissâ, viam nobis paravimus ad scrijrtoris do iis senten-
tiam exponendam et viudicandam. Agedum, in ejus men-
tem, quoad ejus fieri possit, nos insinuemus, ejusque cogi-
tandi rationem ex ipsâ epistolâ jirimum eruamus. Quo facto
facilior nobis erit disquisitio, num arbitraria V. T. accom-
modatio ex ipsius sensu ei sit adscribenda.

I. In V. T. vaticiniis laudandis quid secum cogitaverit
scriptor quum quaerimus , duae in primis, quae lucem afferre
possint, tenendae sunt observationes : ullera , Deum ubivis
in V. T. loquentem de ipsius mente induci ; aliera, scri-
ptorem Spiiitum, non litteram curasse. De utrâque singula-
tim videamus.

A. Prouti jam verbo indicavimus, omnia ad Deum refert
scriptor. V. T. vaticinia non ut ipsorum scriptorum alque
adeo non ut hominum verba, sed ut Dei, vel Spiritus sancti
praesignificationes considérât laudatque ; unum tantum locum
si excipis, scil. II : 6. Ad quod jirobandum non ad eos,
quibus in V. T. Deus ipse loquens inducitur, locos provo-
camus; sed considerata volumus ilia dicta, ubi de summo
Numine in tcrliâ persona mentio injicitur, e. c. I : 6 , 7 , 8.
IV : 7. VII : 21. X : 30 ; quos omnes locos Deo vaticinanti
ex mente scriptoris esse tribuendos, ponere jubet contexta
ratio. Wem fere dénotât frequens ilia citandi formula: Asysj
Ts TTvevfjix TO xytov, III ; 7. X : 15. Unde satis superque
apparet, dicendi formulam b ôeoç, in iis etiam locis, ub

omittitur, cogitatione esse siipplendam, e. c. I: 5, 13. IV: 3.
V: 5, 6. VI: 13. VII: 17. VIII: 8. XII: 26. XIII: 5.
Quod plerorumque locorum contextu comprobatiir, quippe qui
non ypdlt;pgt;iv, sed 6gov intelligendum esse doceat •).

Quae cum ita sint, luce clarius apparet, ex mente scri-
jJtoi-is non nimis anxie esse distinguendum Codicem sacrum
inter et Verbum Dei. Totum V. Testamentum, universe
Spiritus sancti habuit opus. Multifarie multisque modis Deus
olim patribus locutus erat in 2) Proplietis (I: 1). Ipsi scri-
ptores coram ejus oculis veluti evanescebant, atque in unmn
coalescebant ; nam unus idemque Deus ac Spiritus per illos
locutus erat. Idem ille Deus extremis , quibus sciiptor vive-
bat, temporibus, N. T. diebus, iterum locutus est in Filio.
Cujus consequens est, uiiam duntaxat eum agnovisse pate-
factionem divinam, inchoatam illam in libro Geneseos et us-
que ad Malachiam tendentem. Ubique idem illud Hvsvfin,
de extremis his diebus testimonium edens, observât (X : 15).
Num igitur clariore ratione suam de V. T. sententiam no-
biscum communicare potuisset scriptor, quam his Ibrmulis
adhibendis ?

B. Ad quod confirmandum egregie nobis valere videtur
altera, quam proposuimus, observatio, scriptoris nou litte-
ram , sed spiritum curandi consuetudinem spectans. Cujus
rei exempla jam supra laudavimus, ubi de libera ejus citandi
i'atione exposuimus. V. T. vaticinia ad verbum reddere non
studet 3). Versionem Alexandrinam, minime textum Ar-

1)nbsp;Cf. Thol. in Comm. p. 47 sqq.i in prirnis autem Bleekius, 1. 1. I,
Jgt;. 375 sqq.

2)nbsp;De vi vocis Iv off. interprétés. Beza: )gt; Sed magna,quot; inquit, nvisest
»Hebraismi, quo signilicatur, deum quasi prophetis ipsis insidcntem et
n animum et linguam eorum aHlatn quodam peculiar! fuisse modcratum, ut
» explicatur 2 Petr. I: 21;quot; cui assentit Bleekius ad h, 1.

'3) Calvinus ad X: 6 haec monet : » Neque enim in verbis recltandis
» adeo religiosi fuerunt (Apostoli), modo ne scriplura in suum commodum
gt;1 falso abuterentur. Semper hoc spectandum est, quorsura citent testimonia:

chetypam sequitur. Quid? quod et hanc Versionem saepius
negligit, suisque verbis, modo setisus maneat intactus, ora-
cula refcrre non reformidat. Quo modo hoc auserit Juiaeus,
non facile perspicimus, nisi liberiorem secutum eum fuisse
de V. T. sententiam sumamus. Hanc vero nostri scriptoris
fuisse, tota epistola docet. Non litteras istas scriptas, sed
Spiritus in primis testimonium (HI : 7. IX : 8. X : 15) curat.
Ejus adeo cogitandi ratio toto coelo a Rahbinorum, litteris
et punctis inhaerentium, nugis erat diversa '). Etenim ver-
ba , quae Deus locutus fuit per Prophetas , ei zvsvi^a xal ^aii
erant, Spiritusque V. T. de ipsius sensu Ipse christus erat.
Extremum seculum,nbsp;illinbsp;erant, quos omne

V. T. spectaret. Constabat illi, quaecumque in sacris libris
possint de postremis diebus explicari, ca sic explicari licei-e
ac debere. Quam regulam secutus, non anxie quaerebat,
quomodo litteralis V. T. sensus cum Messianâ interpretatione
verissime posset conciliari. De Messiand singulorum locorum
significatione disputare, ci supervacaneum fuisse statuamus
necesse est, hac lege assumta : ubivis in V. T, christcs ei
loqui ac agere videtur. Prouti coelum stellatum adspiciens,
quo acrioribus quis gaudeat oculis, eo plures secernit stellas,
sic scriptor, quo magis Spiritum ilium sanctum in V. T.
operantem animadvertit, eo plura de chrisio vaticinia édita
in co invenit

jgt; nam in scopo ipso diligentcr cavcnt, ne Scriptnram trahant in alieuum
)gt; sensum, sed tam in verbis, quam in aliis, quae praesentis instituli non
»sunt, sibi ^liberius indulgent.quot;

1)nbsp;Iniqui Igitur in nostrum scriptorem sunt ii interprétés , qui ejus inter-
pretandi rationem cum RabUnorum allegoriis plane conférant, nt Böhme,
Dopke, D. Schulzins, (in Diss, dc interpretationis epistolarum Paul-
linarum difficultate, 1807), aliique. — Contra Thol., in Comm. introitu,
p. 101 sqq.

2)nbsp;Rudelbachius, in ZeiU. für Luth. Theol. u. Kirche, II. 1842, p. 33 :
1) Citiren ist an sich ein viel zu starrer Begriff, als dass er sich so ohneWei-
» teres übertragen liesse: ^vir müssen uns, in der Annendung auf die Verfas-

Quae si jure observaviinus, jam spoiite iioLis a])paret,
quid statucndum sit de quaestioiie, utrum pro lubitu in V. Ï.
locis ad Novum accommodandis allegorizans versatus sit, an
divinum consilium revera ipse agnoverit ?

II. Haec cum fuerit scriptoris de V. T. cogitandi ratio,
exinde jam sequitur, eum talem inter V. T. vaticinia et
CHRISTI fata convcnientiam minime coeco casui adscribere
potuisse. Quid? quod persuasissinium ei erat, ita scripsisse
et testatum fuisse Spiritum s., quia postremis diebus baec
acciderent atque iinplerentur per ciiristcsi.

Plura quidem loca, e. c. Ps. II. CX, alia, a scriptore
tamquam Mesdana esse spectata, communis interpretum est
sentcntia ; quod, quum inter omnes liac de re conslet, di-
serte probare non opus nobis videtur. Quo vero jure ce-
teras vaticinationes ad ciirisiüm referat, disputatur. Quod
si autem, quae modo observavimus, vera sint, nequaquam
dubitari potest, quin hae etiam , ex ipsius sensu , res Chri-
stianas spectasse censendae sint. Etenim, si idem Deus et
in V. et in N. T. locutus sit, non est, quod miremur, Eum
suo Spiritu talem inter utrumque convenientiam nexumque
2)osuisse, qualem scriptor sibi cogitavit. Totidcm quidem
verbis ipsum hoc non indicasse concedimus ; sed, nisi haec
ipsius sententia sit, quid quaeso omnia ilia citata probant ?
Quibus tarnen probandi vim diserte tribuit noster. Nonne
absurda dicenda foret ea interpretandi ratio, quae omnem
bistoricum sensum tolleret ? Quis talem inscitiam mysticam-
que indolem nostro scriptori obtrudere auserit? Et vel sic
tarnen Psabnus CII, ut hoc omnium luculentissimo exemplo
utar, de cujus sensu bistorico nullus sanae mentis liomo du-

» ser des N. T., sofern sie das Alle in iliie Kede verweben und theils Licht
»aus demselben, theils Licht in dasselbewerfen, Hg geistig-freisie JieaM-
» tzung denken (wie es nicht anders seyn konnte zwischen denen, die von
quot;demselben Geiste Gottes getrieben redeten), die aber eben, in der Ge.
» iundenheit an Gottes Wort sich bethätigt.quot;

Assurata yeio scriptoris de V. T. sententia, non ampbus
arbitraria est dicenda hujus loei laudatio. tSive cum wettio i)
statuas, eum V. T. JehoBum christi arclietypum habuisse,
seu cum aliis 2) ficias, qui putent, creantem et se patefacien-
tem V. T. Deum, in Psaimo spectatum, ex ejus mente, nul-
lum fuisse nisi Filium, per quem et mundus sit factus.
Quidquid praeferas , absurditate vacare laudationem, quis non
videt? Idem autem de ceteris locis valet; de quibus sin-
gulis exponere longum sit 3). Quid mirum , si consilii et for-
luitae q. d. harmoniae distinctio non semper ostendi possit ;
num ideo scriptor Rabhhiis allegorizantibus est aequiparan-
dus 4)? Quemadmodum animus religiosus Deum , ubique ope-
rantem animadvertit in rerum natura; idque ibi maxime, ubi,
etiamsi nexus causam inter et effectiira l.iteat, consiliuuj ma-
gis dilucide in oculos incurrit ; sie idem in historiâ usu ve-
nire, quis miretur? Quid vetat, quominus scriptor, totum
V. T. opus Spiritus Dei existimans, ubivis divina consilia

1)nbsp;Viel, ejus Diss.: üeier die symbolisch-typische Lehrart des Briefes
an die Hebräer, p. 16; In Diari'o Theo]., quod cum Schleierm. et Lüc-
kio ipse edidit, III, 1-51 , Ber. 1823. Cf. Thol. Beil. p, 25, qui Wettii
verba laudat.

2)nbsp;Hanc sententiam Doct. Da Costa proposuit in opere: roorl. owr de
Hand, der App. I, p. 68 sq. Cf. ejus Voorl. over de waarh. en waariHj
der S. van hei O. T. II. Prael. 30 et 31, p. 95 sqq. Cui aliquatenus assentit
Bleekius, II. p. 105, scribens: quot; Was aber die andere Klasse betrifft, diejeni-

I) gen Stellen, die sich ursprünglich auf Gott, Jehovah beziehen, so wird er
» darin geschildert, wiefern er sich offenbarend in die V^^clt tritt, wiefern er
» der Schöpfer der Welt ist, und fortwährend wirksam in die Regierung nnd
1) Lenkung derselben eingreift. Das ist aber eben die Seite der Gottheit, von
»welcher sie in der späteren Jüdischen Theologie, welche auch unser Ver-
)) fasser sich angeeignet hatte, als der Logos, als das Wort Gottes und der
)gt; Sohn Gottes bezeichnet wird, in Unterscheidung von dem höchsten oder
igt; verborgenen Gotte.quot; 3) De hisce locis vid. omnino Thol. 1. 1.

■i) Digna sunt quae hic citentur verba Hamanni: jj Gott iiat so viele
» Wunder gelhan, damit wir nichts mehr für Natur erkennen sollen.quot;

reperierit, ubi nou nisi mere fortuitam convenientiam iliius
sententiae nou addictus vidisset scriptor. — Quod tamen non
ita acceptum volumus, ac si statueremus, nostrum scriptorem
uullam grammatico-Listoricae interpretationis rationem babuis-
se. Minime vero ; in tota ejus epistola nullam invenimus
causam, cur boc jDutaremus. Sed hoc nobis volumus, totum
Vetus Testamentum unum magnum typum (ut ita dicamus)
Christianae religionis ipsum existimas^e. jESDir saltern ejusque
Apostolos in pluribus V. Ï. oraculis talem typicam interpre-
tationem esse secutos, nisi longum esset, facile foret proba-
tu '). Quae hisce enunciatis continetur Veritas, mutatis qui-
dem formis, notione vero immutatà, variis temporum periodis
redire solet. — Quo magis vero de scriptoris mente nobis
constet, age exemplum ex Lac epistola afferamus. G. II: 12
Psalmum XXII citat scriptor ; qua de re ita statueudum no-
bis videtur. A davide fuisse confectum hoc carmen, aegro-
tante ij^so cum animo, tum corpore, una cum aequalibus suis
statuendum ei erat. Jam vero tristi sua eonditione depressus
regius ille poeta, Spiritu divino afflatus 2), sublimiorem vi-
rum patientem , promissum nempe Messiam , ut sibi propone-
ret, inductus fuit; cujus imago tam vivide ei ob oculos ver-
sabatur ut, magis minusve sibi conscius, Mesdae personam
induerit, ejusque partes, suis perpessionibus gloriàque canen-
dis , egerit. Quo fit, ut sui ipsius fatorum desciiptioni multa
immiscuerit, quae omni sua vi de davide non valeant. Ciu-
saltem talem . cogitaudi rationem a scriptoris persona alienam
existimaremus? Nonne Judaeus erat? Nonne in eum quadrat
illud COMEKII dictum: vir est dedderiorum'^)! ScrijJtorem sjii-
ritum propbeticum da vidi tribuisse , ex co etiam patet, quod

1)nbsp;Hoc, exemplis allatis, ijrohavit Thol. 1.1, p. 16 sq. Cf. omnino Da
Costa, Voorll. over de 'verscheiden h. en o-vereenst. der -vier E'vv., I.

2)nbsp;'£v msiii-un, uli Christus, Ps. CX laudans, Matth. XXII: 43, de
Davide aiErii.at. Cf. Hengstenberg, Christ. I, p. 93.

Quatenus scriptoris sententia nobis credendi norma sit liaben-
da, non nostrum est exponere. Nobis Iiîc sufficit in illius
mentem inquisivisse ; de quâ diutius dubitare nos vêtant
cum diserta jam memorata hujus epistolae enunciata, turn
magna, quam sacrae scripturae tribuit vis, turn denique
commune fere Judaeorum primorumque Christianorum suflra-
gium. Quae omnia majorem adhuc accipient lucem, ubi Ga-
pite secundo historicam hujus epistolae typologiam perscrutati
fuerimus; unde ét alia loca, ét potissimum 2 Sam. VII: 14
(c. 1:5), et Ps. VIII: 5-7 (c. 11:6-8) facilius explkabuntur.
Nunc pauca tantum addamus de Ps. XL : 7 (c. X : 5-9). In
hoe psalmo loquens inducitur rex , qui primum quidem Mo-
saicum sacrificiorum offerendorum ritum omni suâ vi vindica-
vent, simul tamen verum ejus sensum aperuerit. Scilicet
non externa illa sacrificia, sed observantia et obsequium
Deo placebant. Utrum Versio Alex, haberet cSfix. Sè Kar^f.
rltna ßoi. Codex vero Ilebr. »Sm^^ Q^lîK, scriptori,

ad Spmtum, non litteram attendenti, perinde videbatur,
modo loei sensus idem maneret. Psalmi verba ex ipsius
sententia 3Iessiae tribui possunt 1) ; in cujus demum ore
haecce verba omni suâ vi impleta fuerint. Quis enim
majore jure sic loqui potuit quam cdristcs, qui mundum in-
gressus,suo sacrificio Levitica illa sacrificia prorsus abrogavit?

1) Typicam hujus Psalmi signifieationem Schleie rm a choru s qnoqne a-
gnoscit, iu Oratioue suâ sacrâ de loco Hebr. X: i2 (VU, n» 5): »Unser
» Verfasser,- inquit, ,, fängt damit an, dass er als bezüglich auf dieErschei-
» uung des Erlösers in dieser VV^elt Worte des A. T. anfuhrt, die der Erlöser
)i gleichsam selbst miisate gesprochen haben bei seinem Eintritt in diese Welt;quot;
quae V. cl. verba citât Thol. 1. 1. p. 25. - Contra Hengst. Christ. I. 1,
p. 196-201, Messianam \m]xis Psalmi iuterpretationem acriter defendit. Verbo
tandem hic Paravii, Inst. int. V.T.^.ZSO, conjectura commemoretur, sta-
tnentis hune psalmum duntaxat constare e ss. 1-12; quâ assumtâ sententia
multae evanescunt difficultates. Cf. C. C. Tittmann, ad loca Ps. XL:
7-9, et Heb. X.-6-7, in Opusc. Theol. p. 193-210.

Ne ii quidem e V. T. citati loci vana verba et allegoriae
inanes sunt habendi, quos, proprie oracula non dicendos,
suis sermonibus scriptor inseruit i). Plurimae sunt verbi di-
vini imagines, ut ita dicam , et comprobationes, quas optime
fortasse comparare possis cum illis visis e longinquo, sive te-
leseopiis, quae in optica picturariâ sunt notissirna. Quemad-
modum haec spatio intermisso oriuntur ; sic illa efiata diversis
temporibus rursus veriusque implentur. Quocirca ne mera
parallela existimemus locos, quibus ex mente scriptoris maxi-
ma probandi vis sit adscribenda; imo argumentorum instar
potius eos habeamus. In Veteri eundem atque in Novo ïe-
stamento Spiritum operantem agnoscebat. Quae ibi, singular!
nexu cum historiâ juncta , relata legebat, hic iu totius centro
impleta reperiebat. — Exemplum nobis sit Ps. VIII, quem
non proprie ad Mesùam retulisse scriptorem , patet ex cita-
tione 11:6-9. Hoc enim loco s.ß-S primum de homine uni-
verse loquitur, alludens verosimiliter ad primi hominis crea-
tionem, tum sect, demum 9 demoastrat, quomodo illa per-
fecti hominis notio in jesü persona potissimum impleta sit ;

1) Verba Drevii (in J. L. Ewald, Ueber Predigerbesch. u. Predigerbe-
tragen , H. IX. p. 183) hie addenda snnt: » Jeder Unbefangene sieht indes-
« sen wol, es verhält sich mit diesen, auch blos angewendeten Citaten anders,
u als wenn Pan 1 us ein Paarmal in seinen Schriften auch Stellen aus Profan-
gt;1 scribentcn cilirt. Man kann sich nicht wol des Gedankens erwehren: Pau-
»lus glaubte: das Gesagte müsse dadurch mehr Ansehen und Gewicht erhal-
» ten, ausser Zweifel gesetzt werden, eher und tiefer eindringen, die vorge-
» tragene Wahrheit dadurch erst zu einer göttlichen Wahrheit erhoben wer-
)1 den.quot; Et p. 185: ii Ihm ist das ganze alte T., eine mit Weisheit gemachte,
11 fortgeführte Anstalt Gottes, ein grosses Ganzes, durch einen fortgehenden
11 Plan Gottes genau verbunden und zusammenhängend. Sünde des ersten Men-
11 sehen und ihre Folgen, Verheissnngen an Abraham und seine Nachkommen,
11 Gesetz von Gott durch Moses gegeben. Alles löset sich in Jesu, in dem
11 was durch ihn schon geschehen ist und noch geschehen wird und soll —
11 bis auf die entferulesle Zukunft hinab — in Gottlichherrliches Eins auf.quot;

quippe in qua filium ilium hominis, gloriâ et honore corona-
tnm intueamur i).— Eàdem ratione, ut aliud addamus exem-
plum, proponere potuit Christianos quoscumque, effato uten-
tes, quod exstat Ps. CXVIII : 6; in quorum ore aeque yera at-
que efficaeia haec yerba essent dieenda. Nimirum plerumquc
quod de quoeunque pio , sub V. ï. vivente, quodque potis-
simum de christo valebat, de singulis etiam Christianis,
fide cum illo junctis, praedicari potuit.

Primo obtutu majorem nobis créant molestiam ii loci,
quibus scriptor unius yocis significationem prae ceteris urget,
ad rem suam comprobandam ; prouti e; g. II: 9. IV: 4-10.
X: Ó-10. XI: 13. XII:26, 27. In his, si usquam, inanis
Ralbinorum argumentandi ratio conspicua esse videtur. Re
tamen accuratius perpensâ, magnum discrimen et hic inter va-
nas horum nugas et commenta, atque nostri scriptoris inter-
pretationem cernimus. Primum, ut recte observât moLücKiüs2),
Rahhinorum argumentatiouis ea erat ratio, ut ex f^ar, yel
ypcißiidTt ea derivarent, quae ne Kara Itavoixv vel «arà
Tvfv/za quidem alicui loco inessent ; minime vero Rabbinica
commenta sequi dicendus ille est, qui ea, quae xarci hcivo'tav
vel sictTci. Trvslf^ci dictis continentur, ex f«gt;«!rlt; vel ypa/ifiéri
ducere studeat. Apud nostrum vero scriptorem posteriorem

1)nbsp;Cff. Abraschius, ad h.1.; et Disp. 3. L. Overdorpii, Aanhalingen
■vanplaaUendesO.inhetN. T.,1804, aSoe. Hag. praexnio ornata , p. 297 sqq.,
qui eandem sententiara proponunt. Prae ceteris vero hic verba cl. J. H
Seholten, in Oratione de vitando Docetismo, p. 76, de h. 1. sunt ad-
denda. „ Laudatur,quot; inquit, „ Ps. VIH, quo hominis praestantia poeticâ su-
„blimitate pingitur; hominis, ut ita dicam, ideale adumbratur. Hoc vero
»ideale, snmmo in omncm rerum naturam imperio, conspicnum, hactenus
„ autem in nullo homine manifestatnm, in Christo apparnisse statuit .nuctor,
,, nt in hoc humanitatis perfectissimo exemple impletum fuisse poetae et ideale
» existimandum. Pronomine igitur uirS s. 8. intelligendum esse tSv
»universe, non vero Jesum Christum, cum Kuinoelio et Palmio ad-
)gt; versus Böhminm et Tholuckium defendimus.quot; Off., jubente V. cl.
Palmins ad h. 1., et Cant. Euang. 113, 5.

duntaxat ralionera obtinere, accurata Jiorum locqrum docet
interpretatio. Etcuim eum saepius ex verbo duxisse, quod
proprie rei tantum inest, nemo facile negare poterit. Dicta
autem ut probemus, de singulis liisce locis breviter yide-
amus.

Nullus fere locus ita torsit interprétés, ac 11:5-9, ubi
Ps. Vin laudatur, de cujus sensu modo jam vidimus. Qua-
tuor in primis difficultatibus bujus loci explicatio premi
videtur ; nam de vocabulis ri, ßfccx^ ti , àyyéXoui; atque
TrävTü, Psalmo cum scriptoris interpretatione collato, valde
disputarunt Viri docti. Psalmum vero, licet hominem idea-
lem, ut ita dicam, xar s^oz^v celebret, recte ad chrisium
referri posse, et omni suâ vi si sumatur , debere referri , su-
pra jam indicavimus; neque hac de re facile dubitari potest.
Quod vero attinet ad quaestionem, utrum ti ad hominis
praestantiam, an vero ad ejus miseriam sit referendum, pos-
terior sententia prae priore valde nobis sc commendat ; cum
alia nulla explicatio neque in Psalmo, neque h. 1. tam bene
contextui congruat; cui accedit, quod causa dari non possit,
cur aliam voci 'HOî vel quot;IpiJ significationem tribueremus i).

Minus certo nobis constare de formulae ßpa^u rt interpreta-
tione lubenter profitemur. Hancce formulam plerumque signi-
ficare Ireve temporis intervallicm (cf. Act. V : 34) cum facile
damus 2), exinde difficultas oritur, num quoque GJ^Û in

Psalmi s. 6 de tempore sit accipiendum, uti multi statuerunt
interprétés 3). Quod, etiamsi ita accipi posse negare non
ausim, aeque tarnen minus affirmandum nobis videtur, cum
plurimis interpretibus, non facile aliquem, nulla opinione an-
teceptâ occupatum, Psalmi locum, in se spectatum, ita expli-

1) Cf. Thol. ad h. 1. 2) Off. Valckonaoi-ius, in Scholis, a Was-
sonbcrgio edd., ad h. 1. II. p. 430; et Bleekins ad h. 1. Joh. VI: 7 ta-
men non de tempore, sed de numero occurrit, 3) Ita Erasmus, Beza,
Gcrhardus, CaloYius, Venema, Michactis, Ahreschius.

catiirum esse i). Quidquid est, non videmus, licet scriptor
in hac voce exprimeudâ Versionem Alex, sit secutus, hoc
discrimen, quoad summam rei, tanti esse faciendum, ut
Psalmi sensum prorsus evertisse censendus sit noster. Quod
observantes , cum caivino concludimus : „ Sensum noluit evei'-
„tere Apostolus, neque alio deflectere : sed tantum in Christo
„considerare jubet diminutionem, quae ad exiguum tempus
„apparuit, deinde gloriam, quâ in perpetuum coronatus est,
„idque facit alludens magis ad verba, quam exprimens quid
„ intellexerit david.quot; Atque in hoe quidem acquiescendum
putamus. — Porro in textu Hebraico legilur D^ïiSk, quod

vocabulum Deum plures vertunt interpretes 2). Attamen quo
jure Alex. Versio, quam scriptor ad veibum seculus est, hanc
vocem per kyyéXovq recte expressisse negctur, nondum per-
spicimus. Nam ita verti posse ipsi Judaei probant, ét Ver-
sionem illam, e't hanc explicationem ignorantes, veluti sïbüs,
vülg., ciiald., aben-esra, KiMcnics, alü. Atque ita verti delere
docet linguae consuetudo, coll. Ps. LXXXVI:8. XCVII:7, 9,
aliisque locis, ubi hoe nomine Angeli insigniuntur. Accedit,
quod, praeter dictionis duritatem atque insolentiam,

pellatur. — Quod tandem attinet ad jt^vt», quod ultra mo-
dum urgere videtur scriptor, cum in Psaimo tantum indicen-
tur TTpißara xai ßos^, quo jure plura in hoc verbo complexus
fuerit, et ex eo argumentum duxerit pro summâ perfectissi-
mâque t?« (/.eXXoCaviq ohavfiévtii CproTayy, dispulatur. Hîc

1)nbsp;Sic jam Cal v. ad h. 1. : „ Videtur ad tempus referre, nt sit Paulisper:
)gt;et imminutionem intelligit, quum exiuanitus fuit Christus: et gloriam ad
» resnrrectionis diem restringit, quum David generaliter extendat ad totam
«hominis vitam!quot; Schlichtingius, Grotius, Hammond us, Semle-
rus, Thol., Bleeklus.

2)nbsp;Veluti olim jam Theodotion, atquo inter recentiores Venema, Tho-
luckius, Bieekins, alii. Contra noUscuin faciunt Wolfius, Abre
schius, ClaussluV, Kuiuoelius.

in primis usu venire videtur, quod ca, quae xxt» Smvoictv
Psalmi loco continentur, ex fitfiari ducere voluerit scriptor.
Quod si rite teneamus , nulla difficultas nobis quidem super-
esse videtur i).

Idem fere obtinet in loco, quem IV: 4-10 invenimus,
quo prae ceteris xxTXTCiuirsoii; indoles attendenda est, quae
tamquam Dei requies describitur ; quippe quam Deus concé-
dât, quâque ijJse frualur. Cum vero s. 6 Israëlitae dicantur
banc requiem non intrasse, hujus rei causa, ex scriptoris
inente, minime in eo cernebatur, quod ipsa illa requies non
aiîiierit ; imo vero a mundo condito jam aderat. Cujus con-
sequens est, Deum, postquam illi incredulitate non intrassent,
ad eandem requiem invitare homines quâcumque temporis pe-
riodo. Quod eo majorem habebat vim, quia suh acißßartai^ov
imagine Messiam temporis felicitatem sibi proponere solebant
Judaei. Quominus vero hunc locum nunc accuratius per-
tractemus, prohibet instituti nostri ratio; cum praeterea ma-
gis idonea nobis succurret opporlunitas, qua plura de difficili
hoc loco monebimus.

Capite X : 5-10 scriptor, ad confirmanda, quae antea dixe-
gt;'at de sacrificiorum Leviticoriini infirmitate, Ps. XL : 7 sqq.
citât, de cujus sensu Messiano quid statuerit supra jam vidi-
nms. Sed ejus argumentatie minime concinere videtur cum
ipsius Psalmi ratione. Accedit, quod Versio Alex, (ne de
Diinoris momenti discrepantiis loquamur) verba Hebraica
verterit per a-uiai icar^friffio jAoi, quem igi-

tur errorem secutus fuerit scriptor. Varias hujus loci inter-
pretationes recensere longum foret 2). Re tamen accuratius
JJerspecta, quoad Siavotciv, rede verborum meutern expressisse
dicendus est scriptor. Etenim, quod ad rei summam attinens

2)nbsp;Cif. de hisce Wolfin5, in Curis iih.l., Kuinoelius, Tfaoluckius,
Bleekius, alii.

in Codice Hebiaico invenitur, nonne hue redit, Deum auribus
instructis sire apertis i), hoc cdocuisso (scilicet obedicntiam
esse praestandam prae oblatioiiibus) ? Quid vero aliud in
nostro loco indicatur? „Corjuis,quot; inquit Messias, „mihi
„ parasti, quod tibi sacrificii instar offeram, tuamque cxse-
„quar voluntatem.quot; Preniit igitur vttxxo^ç notionem, id-
circo addens : iSov ^'xu toSnbsp;ro héXyijjid trov, quod cnni-

STÜS luculentissima ratione suâ morte praestitit. Quam inter-
pretationem confirmât tum s. 10, verbis èv S ôsÀi^fizTi prae-
cipuam tribuens vim, tum tota bujus epistolae ratio, in quâ
CHRISTI ohedientia prae ceteris celebratur; quippe quae sui
ipsius oblationi summum pretium tribucrit 2). Chrisics autem
solus sufficit, ac per se idoneus est ad praestandum quicquid
Deus requirit.

Quid vero statuendum sit de XI: 13 si quaerimus, tota
haec quaestio pendei e videtur ab alterâ quaestione , quasnam
nempe notiones de vitâ aeternâ Patriarchis jam tribuerit scri-
ptor, quâ de re infra plura dicemus. Etenim si scriptori consta-
ret, eam iis adscribendam esse cogitandi rationem, quam ab
eo expositam videmus, ex -yfafißdri eum derivasse, quod
xciTx, TTvev/^x revera hisce dictis inesset, statuendum est. Quid
quaeso ipsi obstabat, quominus in iis locis, ubi de peregrina-
tione suâ terrestri locuti sunt Patriarchae, sublimiorem sensum

1)nbsp;Vitringa, 31I Psalmi 1.: » Aperta auris est mens pvomta et prona
»tum ad reclpiendas, inteliigendas ac discernendas doctrinas, quae cui in-
» stillantur, tum ad obsequium mandali^ quod per aurcs ad aiixniuni foFtur
Cf. Hengstenb., CArisl. 1,1, p. 198 sq., qui ad Jes. L .-5 et Exod.
XXI: 5, 6 provocat.

2)nbsp;Recte ita esplicarunt Calvinns, Hengst. I. I., Thol., et in primis
Wettius, Veier die Syml. etc. p. 43, cujus verba hic addero lieeat :
»Die falsche Uebersetzung'der Worte: o-S^ä k. t. A. ist zwar in die An-
» Wendung verflochten, aber diese beruht nicht ganz darauf. Hätten auch die
» LXX. übersetzt: Siri'j. xctTitfT'nj-dl ßli, so wäre der Sinn im ganzen doch
» geblieben, es hätte immer die Idee darin gelegen, dass Volziehung des
M göttlichen Willens die wahre Versöhnung gewähre, worauf der Vf. auch
»oben schon Kap.A'': 7-9 alles Ge^vicht gelegt hatte.quot; Cf. Tittmannus,. 1.1.

etiunciatum reperiret, ex quo coelestem illi patriara summam-
que felicitatem in altera vilà obtineudâ exspectaverint i).

Majorem nobis creat molestiam locus, quem ultimo loco ad
lioc genus retulimus , qui invenitur XII : 26, 27 , ubi Hagg.
II : 6-9 laudatur. Duae nempe bîc nobis occurrunt dilTicul-
tates; quarum altera ipsam urget laudationem, quum Propheta
luinime de Messianis temporibus loqui vidcatur ; altera vero
rationem premit, qua verba stinbsp;a scriptore citantur,

quippe quae in Codice Hebr. ne legantur quidem. — „ Deus
»a vate nostro loquens introducitur tamquam summus oi'bis
j, terrarum dominus, rex regum ac imperantium imperator,
tamquam fortissimus heros , numerosissimo instructus exer-
„ citu , qui quasi fax et tuba bellorum esset, illa suâ provi-
„dentiä excitaturus, sed et in populi sui felicitatem dire-
„cturusquot; 2). Coeli terraeque concussio symbolum est ingen-
tis rerum conversionis, quae Dei regnum praecedere debet
(coll. Jes. XIII: 13. Ps. LX : 4. 1 Macc. I: 21). Proprie
Igitur ad Messiam referri non debet 3); sed vel sic tamen
non suo arbitrio haecce verba ad Messiae tempora traxit
Köster. Eadem enim notio et h. 1. obtinet, nempe haec : coe-
lum et terram 4), omnia quae creata sunt, quatenus Dei regno
adversantur, concutienda atque commovenda esse, ut illud
■quot;pgnnm immotum maneat. Quam magna igitur alque illustris
I'aec ßaa-iXs'icc àa-dXevTOi; esse debet (s. 28)! Quoad Smvo'iav
'g'tur prorsus cum iiaggaeo conspirasse scriptorem, quis non

1) Cf. Thol. Beil. p. S5. 2) Sunt verba J. H. Verschuirii, in Comm.
^^ h. 1., inserta ipsius J^iss. , p. i2t sqq.

4)nbsp;Argumenta , quare haec ad coelum et torram , non vero ad theocratxam
•^quot;■idaicaiii referaintis (prouti Morus, Rosenra., Bohniius, Kuin.,Stei-
^^^is), vidd. apud Thol. etBleekium ad h. 1.

5)nbsp;Egregie hoc ohservat GerlacJiius ad h. 1., cujus verba hic citentur :
.Es ist also der Grundgedanke der Weissagung hier festzuhalten: Gott ver-
'quot;^'sst durch den Propheten, nach grossen Erschütterungen der Weltreiche,

At ulterius procedit scriptor , ultra modum premens voca-
bulum «Taf, eo sensu, ut eandem rem, quae in monte
Sinai obtinuerat, repetitum iri ac postremam fore indicet;
qua de re nulla in Codice Hebr. fit mentio. Ad quam diffi-
cultatem diminueudam minime cum nonnullis ') statuere vo-
lumus, voci cLTtai, ilium non inhaerere, quasi post eam x. t. A.
esset cogitatione supplendum, ita ut ex concussione coeli et
terrae toc duceret, totius mundi statum christi adventu mutari
debere. Quid ? quod haec verba, quae e Versione Alex, de-
promsit, suum in usum adhibuit, ita ut sensus sit : „ scmel
tantum, ergo nulla amplius postea metuenda mutatio, sed
CHRISTI regnum, quod inconcussum, nnlli mutationi obnoxium
est, florebit perpetuojquot; nam idem fere jam indicaverat
VII : 12. VIII : 9, 13. — Sed , etiamsi lubenter concedi-
mus, scriptorem exinde plus duxisse, quam pyn^ârt insit ;
jure tamen statuere videmur, quod de regni divini immuta«
bilitate rnonet, reverâ kht» Trvsüfix haggaei eflato contineri.
Et haec quidem de singulis hisce locis sufficiant.

Praeterea, omnis arbitrariae rationis species plane tollitur,
si ad scriptoris de V. T. sententiam, supra jam indicatam,
rite attendimus. Harmoniara V. inter et N. T. modo sumas,
cumque scriptore unum eundemque Spiritum in utroque lo-
quentem agnoscas, omnia tibi jilana faciliaque fiunt explicatu.
Historicus sensus integer manet salvusque; et vel sic tamen
sublimiorem ejus veritatem enucleare licet. Sic scriptor liber-
rime in interj)retatione potuit versari, ipsamque rem magis
intneri, quam, quibus exprimitur, verba. Verum nihil in
hac exornatione est absurdi, quae sensum lilteralem integrum

1) die in Kurzem anfangen sollen, eine Olfenbarung des ewigen Himmel-
« reiches, das da bleiben soll. Dies unbewegliche Reich ist es, in das wir
igt; aufgenommen werden durch Christum; alle sichtbaren Reiche, auf die Jü-
» dische Religionsverfassung, sind nur geschaifen, um dem unerschütterlichen
1) Reiche Gottes zu seiner Zeit Platz zu machen.quot;

relinquit; Trvevi^ti vero m fgt;);««T( reperit. Ea verba noniie
involucra idearum spbituabum ilii apparcre debebant? Quid?
quo penitius ex suo sensu in V. T. spiritum se insinuabat,
eo minus yfdiAf^xrci et fV^ar« cuiabat, eo magis vero spi-
ritum et vitam esse sentiebat. Quam longe igitur ab ipso
aberat, ut suo arbitrio omuem V. T. seusum misceret perver-
teretque? Totum V. T. ei erat rC^roq cäZm ftsAAovroç, cu-
jus perfectionis eo continebanlur principia ').

Minus certo ex hacce epistolâ efficere possumus, utruxu
V. T. scriptores hujus Spiritus sancti consilii sibi conscii
fuerint. Quum tamen ubique Ille tamquam loquens atque
testans inducatur, ipsorum librorum scriptorum ne metitione
quidem injectâ î), hac de re nihil afamp;rmare ausim. At vel
sic tamen non mera Spiritus sancti instrumenta eos habuisse

1)nbsp;Hoe statuentes, daplieem q. d. sensum lamen rejicimus. Recte Jgi-
tur Rudelb., 1. 1. p. 38: »Wäre es mitbin auch öfter der Fall, dass ir-
»gend eine prophetische Stelle, die vorher den ersten Zeiten des Chris-
»tenthums adaptirt, wiederholt würde in Zusammenhang z. B. mit deji
»Zeichen der letzten Zeit, wir könnten doch darin ^vesentlich nur die-
11 selbe Erfüllung sehen, denn wirklich sind ja die -hxaroi KXipol, dieser
» von Hachen Auslegern so oft gemisdeutete Begriff, schon bei den Prophe-
11 ten ein Continuum von wesentlich zusammengehörigen Momenten, die
11 nur in ihrer Integrität und Beziehung auf einander verstanden werden
11 können.quot;

2)nbsp;Semel tantum, scil. IV: 7, DATims nomen diserte additur; sed et h. 1.
•^st Spir. S. iv AaßlS AiV«quot;- — Ei^'mil li^t^nbsp;scripsit doct. J. da
Costa, in egregio libro : VoorUzingen. over de ■verscheidenheid en de
o-vereenstemming der -vier Evangelien clc. » Zoodaniginquit, » heeft
11 de H. G. zieh met den geest van menschen willen vereenigen, zoodanig
»met menschen, geloovige dienaars van Jesus Christus willen vercenzel-
»vigen, dat de Schrift even waarlijk en wezenlijk Zijn Woord en hun
»woord. Zijn werk en hun werk is. En dit is hetgeen wij ook in
1' de Schriften zelve op de nadrukkelijkste wijze terug vinden , als
11 h. T. een woord uit Psalmen of Propheten dan eens aan den schrijver
lltiooc den Geest, dan eens aan dien H. Geest onmiddellijk toegeschrc-
11 ven, en als zoodanig aangehaald wordt (Mare. XII: £6. Hebr. III : 7.
•1 X : 15-17 enz.)quot; II. p. 237.— Cf Augustiui cnuntiatum: »de Deo
»homo dixit el quidem inspiratus a 13co, sed lamen homo.'

nostrum scnptorem tuto statuitur; quod ctiamsi negamus
Spntu saucto operant«, in eorum verbis plus inesse potuit'
quam ipsi s.bi couseii essent. Lucem hîc afïèrre videtur tum
JOiKMs Evangelùtae animadversio in ejus evangelio, XI : 51,
tum PETRI effatum 1 Ep. 1:10-12.

Sed haec de vaticinüs dicta sufficiant. Quo magis autem
lu scriptoris de V. T. sententiam nos insinuemus, secundo
Capue inquzrere conabimur, qui« qualisque V. T. historiae
usus in hacce epistola obtineat. Ad quam disquisitionem jam
accedamus.

Tam arctus est nexus, qui V. T. historiae cum ejus vati-
cinüs intercedit, ut haec ab illâ prorsus divelli nequeanf
quocirca nonnullis jam supra indicatis fortasse repetendis'
ne quem offendamus speramus. Quo magis tamen nobis con-'
stet de ratione, quâ V. T. usus sit scriptor, oculos conver-
temus cum in typioum, tum in practicum ejus usum.

In typico historiae usu exponendo ita versabimur, m pri.
mum hujus epistolae locos, quibus typica illa explicatio con-
tineatur, recenseamus; deinde de ratione, quâ scriptor de
historia senserit, videamus.

In nullo N. T. libro tam frequentem antiquae Israëlitarum
histonae usum animadvertere nobis licet, quam in epistolâ
ad Hcbraeos. übique, ut major Evangelii praestantia ac
pretium cuique pateat, hoc inter et V. T. res personasque

comparationes instituuntur ; sed prae omnibus magna illa
similitude, quae universae V. T. theocratiae, summo in pri-
mis Saeerdotio saerificandique ritui, cum magno illo N. T.
Pontifice, bujusque sacrificio intercedit, exponitur. De quâ
tamen convenientiâ cum Capite III separatim nobis sit agen-
dum , nunc tanlum reliquas, quae inveniuntur, historicas
comparationes indagemus.

Occurrit autem mos locus II : 5-9 , qui a nonnullis qui-
dem de Messid est explicatus, multo vero melius ad homi-
nem universe refertur, quod èt ipsius Psalmi argumentum ,
èt scriptoris citandi ratio docere videtur. Psalmum enim
pulcherrimum exhibere hymnum in Dei magnificentiam, omni-
um rerum creatione conspicuam factam, quis neget? Com-
mémorât illic davides beneficia, quibus humanum genus pro-
sequitur Deus. Postquam enim, quae eernitur in coelo et
stellis , celebravit Dei potentiam , ad homines descendit, in
quibus maxime suspicienda est mirabilis supremi Numinis
bonitas. De homine universe spectato noster etiam scriptor
hisce verbis usus esse videtur, ut supra jam indicavimus,
s. 6-8. Nunc vero s. 8 sic pergit : » Atqui 7imiium vide-
'nius Uli (homini) omnia esse suhjecta; hanc igitur hominis
potentiam nondum cernimus. Cujus objectionis vim scriptor
s. 9 ita tollere conatur, ut peccato amissum illud donum de
integro instauratum esse dicat in cdrisio , qui hominis puri
integrique imaginem plane exhiberet; in quo tamquam in
speculo totum genus humanum, fide ipsi conjunctum, jam
gloriâ et honore coronatum intueri licet. Capitis enim gloria
pignus ei praebet certissimum , quo constet, et omnes, Ipsi
fidem habentes, ejusdem honoris consortes fore. Quae si
recte animadverterimus, dubium esse nequit, quin primum
tominem inter et cimisiDM comparatio h. 1. instituatur

men ut illius praostautia piae hujus mcritis valde celebretur.
Hic alios regens, simul ipse regebatur, quippe servus; Ille
autem, utpote Filius , principatum obtinet, domumque Ipse
construxit. Hic in terra tantum locutus est, Ille vero e
coelo, ut Dominus (XH : 25). Hic summus quidem V. T.
Propheta jure praedicatur, at Ille promissus fuit Piopheta,
cui obedire deberent Israëlitae , tov kx'otrtoxov xcù km^éx.
oßoXoyicci; Eum agnoscentes.

Quemadmodum josüa (ita scribit IV : 8) Dei populum tri-
umphans induxit in terram Canaäniticam ; sie, ut requiem
spiritualem suis para ret, in coelum intravit cbristcs, josda
ille coelestis. Ex qua collatione satis apparet scriptorem tem-
poralem terrestris Canaänis possessionem sibi tamquam ima-
ginem atque symbolum proposuisse spiritualis hereditatis ;
qua adeo sententia sua fulciat monita adhortationesque : c. III
et IV.

Sed nullam comparationem copiosius persequitur, quam
CHRISTI cum MEicnizEBEco convenientiam; nam singulatim enu-
merat, quae sint consideranda in melciiizebeco , quibus similis
Sil cDRisio, c. VII. Cujus rei hoc fuit propositum, ut cdristi
sacerdotii praestantiam prae LevlHco exponeret. In introitu
(s. 1-8) diserte ea recenset, quibus conveniat meichizedecüs
cum Dei Filio; sed de his separatim videbimus. Paucae
duntaxat observationes ad scriptoris mentem consiliumque
exponendum hîc sufficiant ; nam omnibus obscuri hujus loci
difficultatibus solvendis nos impares esse lubenter confite-
mur i).

Melchizedecum, de nostri scriptoris sententia, historicam fuisse
personam, tum ex omni, quâ de ipso loquitur ratione, tum
e sermone, quem ille cum abradamo habuit, sponle patet.
Quod nisi ponas, quid, quaeso, historiae. Gen. XIV: 18-22,

1) Prae ceteris hic eonferanlnr Calvijius, Abreschius, Bähmius,
Bleekius, Tholuekius, et ne alios commemoremus, Slcinius.

narratae, laudatio valet? Imo vero tum abrauami etiam liisto-
riam ad fabulas posses referre i).

Porro ipsum MEicnizEDEci nomen esse nomen , quod Gra/ji-
viatici vocant, propriuvi, non appellativum, tam certum
atque exploratum est, ut nullus liodie de eo inter interpretes
dissensus animadvertatur 2). Ad quam sententiam refutandam
frustra eberbardcs , aliique provocant ad liujus nominis signi-
ficationem. Quis enim tam stultus est, ut nesciat, hoc plu-
ribus nominibus Hebraeorum privum esse propriumque?
Neque in forma Hebraica praesidium quaeri potest 3). Ma-
jorem vero difficultatem creat quaestio, utrum vox salem ré-
véra nomen urbis indicare censenda sit, an potius cum
aliis 4) spirituali sensu duntaxat a scriptore sit adhibita. No-
bis quidem, ad historicum plane contextum attendentibus,
prior sententia verisimilior adhuc videtur. Quae vero urbs
hîc significetur difficile est dictu : quod quamvis minoris mo-
meuti iudicemus, Ilierosohjmas tamen indicari idco negan-
dum esse videtur, quod hac assumta sententiâ typicum ejus
usum cum bleekio s) desidcremus.

Magis vero ad nostram rem spectat disquisitio, quid s. 3
senserit scriptor, melciiizedeccji à^aropa, àt^i^rofcc, kysvsaXa-
yyiTov X. T. A. describens. Quae proprio si accipi voluisset

1)nbsp;Recte Bleekius ad h. 1. Ill, p. 296: «Nach der ganzen Weise, wie
» der Verfasser hier von Melch. redet; und nach Dem, was er von seiner
quot;quot;Stellung gegen den Ahr aha m hervorhebt, tritt aufs deutlichste das her-
« vor, dass er ihn eben so wie diesen Patriarchen wirklich als eine his-
» torische Erscheinung betrachtet.quot;

2)nbsp;Cir. AbrescUius ad h. 1., et ab eo laudati scriptores. Addatur K. W.
Stein, Der Br. an die Hei. theor.-pr. erklärt. Lips. 1838 ad h. 1.

3)nbsp;Vidd. omnino Rosenm. ad Gen. XIV : 18; et Michaelis ad h. 1.
contra Eberharduni, Apologie des Socrates, H, p. 169. Cf. Lotzius,
in Diss, postea laudanda, p. 33 sq.

5)nbsp;Recte haec animadvertisse nobis videtur Bleeklus ad h. 1. Contra
Ilierosofymas significari in primis contenderunt Grotius, Abreschius et
Kuinoelius.

sensu, melciiizedecpm prae ciibisto , de quo Ijaec proprie dici
non possent, celebrasset, sibique ipse oblocutus fuisset;
quod quominus statuas, tota ejus argumenfandi ratio vetat.
Praeplacet igitur communis tam veterum quam rcceiitiorum
interpretum sententia, ex quâ meiciuzitdeco Iiaec praedicata
tribuantur, quia neqne ejus natales, neque mors in s. libris
commemorantur. Primum enim opponitur melcmzebecds sum-
mo Sacerdoti Levitico, cujus legitimae genealogiae cognitae
esse deberent (Ezr. II: 62); dein banc interpretationem con-
firmât usus harum vocum apud Graecos Latinosque l); porro
afferri potest additum illud : «ysvsaAoyjjr«?, cujus genealogia
incognita erat; tandem propria assumtà explicatione omnis
comparationis vis tolbtur; quibus omnibus denique accedit
abam interpretationem dari non posse, quae melius cum totius
loci oeconomiâ congruere videatur 2).

Neque mcliore jure verba sequentia i^^rs àpx^v hf^épav,
/ii^Tinbsp;TfAoç 'éxuv fiévsi hfsiç iJg TO Smszè^ (coll. s. 8,

oTi Ç^) proprie esse sumenda multi putant 3), ut adeo adhuc
viveret MEicn., sive hac in terrâ, sive singulari ratione in
coelum traductus, ibique sacerdotio fungens. Nos ab illonim
interpretum 4) partibus stare malumus, qui haecce verba non
nimis anxie ad litteram exquirenda existiment, sed ad figura-
rum vel typorum rationem exponenda. Etenim primu,n ex

1)nbsp;Exempta attulerunt Abreschins, Thol. et Bleek, ad h. I. Unnm in-
star omnium nobis sit Horat. Serni. I, S. 6: «nullis majoribus ortoj.quot;

2)nbsp;Haee in antiquissimis Versionibus e.xpressa jam est sententia, prouti in
Pesohito, Arab, et Aeth. - Abresebius ad h. 1. haec habet: « Equidem
«nullus dubito, quin M. sic vocetur, quod riee pater ejus malerve, nec
«majores, e.-c saeerdotum Judaeorum genere fuerint, horumque adeo nulla
» in catalogo pontiEcum facta commemoratio.quot; De quâ interpretatione Cf.
Li Ii en thaï, Oordecll. Bijbeluerll. VIII, p. 338 sqq.

3)nbsp;Sic recentiores statuerunt interprétés Schultzius, Bohmius et Blee-
kius. — E quibus Bohmius quidem concedit, non tam de immortalilate
personae simpliciter, qn.™ aacei-dutii potins hic esse sermonem; sed re
bene perpensd hoc eodem redire videmus. Cf. Thol. ad h. 1. p. 2ß5.

pi'ius commemoratà sententia sequcretuf, melciiizedeco non
tantum immoilalitatem, sed etiam eam aeteniitatem a parte
ante q. d. esse adscribendam, ut numquam non fuisset, nam
àfx^v Ä(ti£fSv laxiore sensu accipere non licet; quod
quam absurdum sit unicuique in oculos incurrit. Quodsi deinde
meichizedeco aeternum tribueret saceidotium, unicus mediator
aeternusque Sacerdos non ainplius esset ciiristds. Porro verborum
ratio buic explicationi obstat; nam /ct^xs àp^iiv r. A. epe-
xegesin roü àyevsaXôyy.TOç constituunt ; ne dicamus melcmze-
decüb b. 1. àlt;^aiioitiiiJ.évov non hf^oiov chbisio vocari, cum sem-
per analogia inter rem et signum tenenda sit. Eâdem ra-
tione s. 8 ad aliam personam, quam sustinebat, neuipe Filii
Dei, referenda erit. Quae omnia ideo in primis majorem
liabeut vim, quod melciiizedecuji prae A'droniticis sacerdoti-
bus elFerre cuperet scriptor; quod ejus consilium s. 16 diserte
indicatum invenimus. Denique observandum est, apud ve-
teres typiim et antitypum saepius commutari, ut ejus vis
Wagis in oculos incurrat i).

Hisce expositis jam satis refutantur illorum sententiae , qui
Vel cHRisTüH tum jam apparuisse putent, ^el Spirituvi sanctum,
Vel Angelum. Quod ad illos, qui cnRisimi fuisse statuant, qui
typus idem et antitypus esse potuerit, qui ille a%ó.ra( n. t. A.,
alque sibi ipsi k^ai^oiufiévoç, s. 3, dici potuerit, ipsi videant.
Quod autem nounulii monent, absurdum esse, Gen. XIV
commemoratam bistoriam ad litteram sumere, nos quidem
non perspieimus, attendeutes, apud varios antiquitatis

1) Kuinoelius ad I1.I.: )gt; Observandum est,quot; inquit, « scriptorem sacrum
» non hoc voile, omnia, quae Melchizedeco cum Christo communia dielt,
gt;1 secundum litteram praecise esse similîa, sed certo quodam modo loquendi :
» ac proinde de Melchizedeco quaedam dicere, quae de illo non alio sensu
» dicuntur, nisi quatenus Christo assimilatur, quaeque absolute de Melch.
quot; iiei non possunt: ac proinde quod ait s. 9 ûc Ïttoç eÎTrsïv, nt ita dicam,
»idem otiam aliis, quae s. 3 de Melch. ait, applicandum.quot; Cf. omnino
ad h. 1. et Da Costa, 1. 1. in Ned. St. IV. 272.

populos regiam et sacerdotalera dignitatem conjunctam obti-
nere, atque monotheismi, etiamsi corrupti, vestigia, ét alibi
èt dmtius viguisse. Multo minus probabilis videtur Judaeo-
rum conjectura, qui micmzzmcvM tradunt fuisse sem, filium
icoicni. Nam si ad hominem certum ac notum referatur,
nullus comparationis locus relinquitur; neque illum

Postquam hanc meichizedeci descriptionem, s. 1-3, exhi-
buerat scriptor, s. 4-10, quo magis de cnBisii,cui assimilatur
constaret praestantiâ, in ejus prae abrahamo laudibus cele-
brandis pergit. Quâ laudatione ad finem perductâ, singulas
recenset partes, in quibus cnRisiua ipsi «eichizedeco similem
facit; quum jam s. 1-3 utriusque similitudinem quoad nomen
regnumque commemoraverat. Est autem nobis, varia haec
parallela cdristdm inter et melchizedecdj. intuentibus, obser-
vandum, minime omnia typica momenta a scriptore suum
m usum esse adlnhita, uti v. c. urbem pacis, vinum atque
panem, alia i).

1.nbsp;Uterque extraordinariâ, non Levüica ordinatione ab
ipso Deo est constitutus, s. 11-14.

2.nbsp;Uterque in aeternum Sacerdos manet, neque de aboli-
tione sacerdotii sermo injicitur, s. 15-17, 23-25.

3.nbsp;Accedit, quod, quum cheistcs constitueretur, jusjuran-
dum interposuerit Deus, s. 20-22.

De quibus plura monere, non hujus loci nobis esse vide-
tur. Quamobrem cum postea de hac comparatione uberius
d,cturis,mus, nuuc quidem, ne idem bis dicamus, dicta
suffic.ant, ad indicandam rationem, quâ V. T. historiâ ty-
pice utatur scriptor. Hoc tantum addere juvat, totam hancce
argumentationem ne scriptori quidem esse tribuendam, quippe

qui Geneseos locum non tam spectaverit, quam Ps. CX : 1
adhiLitum exemplum iii suum usum verterit. Quocirca tyipica
haecce ratio ad hujus Psalmi auctorem primo loco est refe-
renda 1).

Alii loei liuc spectantcs in hacce epistolâ, nobis certe judi-
cibus , non occurrunt. Nonnulli quidem hue referunt XII :
24, ubi sanguis cdkisti , Mc cl'w^nbsp;vocatus, dicitur

meliora loqui, quam sanguis abeli. Hic (ex Gen. IV : 10)
caedis ultionem a Deo postulabat, sanguis contra cdbisti re-
missionem atque expiationem peccatorum flagitabat. Quo ye-
teres in primis interprétés sanguinem hostiarum, ab abelo
immolatarum, intelligunt, ut tyyicam h. 1. obtrudant signi-
ficationem 2). Nos vero, suadente interpretandi simplicitate,
nullo talis significationis addito indicio, non nisi practice
usurpatam comparationem atque fortuitam allusionem hîc in-
venire possumus, unde hunc locum minime premendum pu-
tamus.

II. Hacce locorum recensioae viam nobis paravimus ad
scriptoris de typico V. T. historiae usu sententiam exponen-
dam, atque ex ipsius mente yindicandam. Ad quam igitur
disquisitionem nos accingentibus, hîc de ejus typologiâ non-
nulia jam animadvertere nobis liceat, quae, ubi de universâ
V. T.'theocratiâ quid senserit Cap: HI explorabimus, nobis

Quo magis autem justa viâ ac ratione procedat disputatio,
Vrimuin inquiremus, quid scrii^tor per typos intelligat, at-
que ubinam ex ejus sententia in V. T. historiâ occurrant
Tum fundamentum indagabimus , quo nisus suam argumen-
tandi rationem ex iis depioraat. Tandem quamnam lucem
nounullis typicis, quae antea explicuimus, yaticiuiis haec
scriptoris typologia afferat, ostendere conabimur.

mondus, Akersloot ct Snabcl, Jmoenitutt. iheologiae emblematioae
't tjpicae, p. 109 sqq. Cf. Blcckius ad h.1. III, p. 964.

\IJI.- 5, estque ea depromta ex Ex. XXV; 40, qui locus
ibi ctatur; in Codice Hebr. ubique invenitur vox n^j:}^

onrio oritur notio (cf. Joh. XX. 25); unde de imagine, ad
onginalemnbsp;expressa, usurpatur, vel de alicnjus rei

exemplan. Quarum prior significatio hoc loco eatenus assumi
possit, quatenus mosi in monte ostensusnbsp;non ipsum

coeleste tabernaculum , sed externa ejus duntaxat fuerit effi-
gies 1). Huic vero voci respondet vocabulum c^vrWv^ov
quod IX: 24 de terrestri tabernaculo, secundum „^um in
monte ostensum, confecto usurpatur. Quae igitur quot;imago a
»OSE visa medium dici possit vere coeleste sacrarium inter
ejusque terrestre Ävr/r.^r.v ; quemadmodum originale inter
ejnsque in monetâ signum medium constituere recte diceretur
pistillum. Ceterae hue spec,antes locutiones m hac epistolâ
mveniuntur

vocatur coelestium, cum lex proponitur, futurorum habens
bonorum umbramnbsp;X- 1)

effig.em, quae arehetypo plane respondet, quâque veram rei
formam atque naturam accurate cernimus, eâdem prorsus ra

Ex omnibus hisce locis universâque scriptoris ra,ioci„andi
-.lone jam spon,e nobis patet, qmd per i„,eilexerit;
quam observationem s. ad ejus de V. T. historiâ usum ap!

populi historiam similiter spectaverit postrcmorum dierum
adumbrationem atque speculum. Unde consequens est, om^
lies maguos suae nationis viros sibi proposuisse scriptorem,
prouti tot praecursores atque umbras Messiae, per quem ul-
timis hisce diebus ad nos locutus est Deus. Quid? quod, ut
cl. ■weitii verbis utamur, universum V. T. ei est „Eine
grosse Weissagung, Ein grosser Typus von dem, was da
»kommen sollte und gekommen istquot;

Haecce vero parallelu plus apud eum valuisse, quam ina-
nes iugeuii lusus, neque ab eo mero casui fuisse tributa,
exinde etiam patet, quod singulos eventus, ut supra jam in-
dicavimus , ad divinam providentiam referai 2). Qui omnia

1)nbsp;Beitrag zur CharakteriUih. des llebraismus, in sludüs, a Daubio et
Crenzero editis, III, p. 244. Cff. Stapler, diss, de Conformitate Ope-
rum diu. in mundo physico et mystieo, eoti. typieo et antitjrpico in Temp.
Ilelvet. t. V. Just. m. Dial. c. Tr. Jud, C. 40 sqq. Non minus egregie
lloc exprimit F. Delitzsch, Die bibliseh-proph. Theol., ihre Fortbildung
durch Chr. A. Crusius und ihre neueste Entw., Lips. 1845. ii Nicht blos
inquit, p. 174 sq., » in vereinzelten Typen AVeist das A. T. über sich selbst
»in die Zukunft hinaus, die ganze alttest. Geschichte ist ein vatieinium
» reale auf die neutestamentliche, sie ist Ein grosser Typus, eine immer
» bestimmter und dringlicher werdende Weissagung auf das Ende. Mit je-
» dem neuen Gesehichtsansatz, jedem neuen Entwickelungsknoten gewinnt sie
I) eine dem Eintritt des Endes entsprechender Gestaltung.*'

2)nbsp;Typus recte definitur ab Outramo, de Sacrificiis, 1, p. 188: n Ty-
^^pua, quatenus vox ista sensum habet Theologicum, ita de£niri posse vide-
quot; tur, ut sit futuri alicujus symbolura quoddam , aut exeraplum, ita a Deo
» comparatum, ut ipsius plane institute futurum illud praefiguret. Quod
»autem ita praeliguratur Antitypus dici solet.quot; Cui assentit Blaschius,
'n Komm, über den Br. an die Hebr. II, p. 607, sie scribens:
» Nimmt man die Typen oder Sinnbilder in der engern schriftmässigen Be-
» deutung, nach dem Vorgange des Verfassers des Briefs an die Hebräer, so
» verknüpft man mit ihnen , als Sinnbildern , den Begriif der göttlichen Be~
» Stimmung, wodurch Sachen und Handlungen des Levitisclten Gottesdien-
» stes, auch solcher, die einer Beziehung darauf haben, das grosse Versöh-
» nungsgeschäffte des göttlichen Mittlers — bezeichnen.quot; Rudelbachius,
in Zeits.fdr Luth. Theol. u. Kirche, II. 1842, p. 30 sq., de typis historicis
niquot;net: » Typii ist das Element des Zukünftigen in der Gegenwart uud daher
» mit der Weissagung aufs innigste verbunden.quot;

construxit, Deus est (III : 4) ; Spiritus sanctus est, qui per
DAViDEK locutus cst (s. 7); vidcndum Cliristianis erat, ne de-
ficerent a Deo vivente (s. 12); Deus itcrum alium quendam
diem constituit (IV; 7); a Deo Sacerdos Tocatus est Christes,
secundum ordinem melchizedeci (V:10), Dootzhus jusjuran-
dum interposuit (VII: 20); et, ne plura addamus, hoc illud-
que declaravit Spiritus sanctus (IX : 8). Lubenter concedi-
mus, haecce loca maximam partem ad vaticinia atque sacrifl-
candi cultum esse referenda ; at quid obstat, quominus,
quoad V. T. historiam , ejusdem sententiae fuisse scriptorem
statuamus. Qua de re ne dubitandi quidem locus nobis re-
linquitur, si attendimus 1. quam arcle haec omnia inter se
cohaereant; 2. ex ejus mente V. Novique T. summam fuisse
harmoniam ; 3. ceteros quoque N. T. scriptores, imo ipsum
jam Psalmi CX poëtam, ubivis in historiâ divinum consilium
agnovisse.

Haec vero sententia confirmatur etiain , observata ratione,
quâ typice in hac epistolâ adhibeatur historia, ab omni lusu
aliéna. Etenim minime omnia in meichizedeci historiâ christo
assimilat scriptor; sed eatenus duntaxat, quatenus id ferebat
significandi ratio; scmperque analogiam rem inter et signum
tenet. Tertium similitudinis q.d. ubique occurrit, quae jielchize-
DEcüM et CHRISTUS iutcr, habitâ ratione Levitici sacerdotii, sponte
cernitur; simulque tamen ad magnum, quod inter utrum-
que obtinet, discrimen attenditur, quum unumquemque
typum umbram, non vero ipsam rem exhibera, probe tenen-
dum sit. Idcirco tam multis prae adamo célébrât christumy
licet illius quoque laudibus nihil detrahat. Quanto subli-
mior messias erat mose atque josüa ; imo , quantum eum
inter et melchizedecum discrimen intercedit ! cum ille non-
nullis quidem nominibus cheisio assimilaretur, non vero ei
Ô/Mofoç esset. Quam procul igitur noster abest ab eâ arbi-
trariâ typologiâ, quae, mou ente jam AiGiiSTiso , non a Spi-
ritu prophetico afflata est habenda, sed mera conjectura

Aeque minus scriptoris mentcm teneremus, pntantes eum,
typicâ assumtà exjjlicatione, historicam V. ï. certitudinem
minoris fecisse et negasse, vel mytlium habuisse, ex illâ si-
militudine explicandum. Minime vero hanc sententiam ei
obtrudere fas est. Mundi creati narratio, abranami et hel-
chizedeci conventus, mosis josuAEque itinera, ut res in facto
positae, apud eum occun-unt. Sed salvâ veritate historicâ,
sublimiore dein ratione ea tractat, ut futura secula adum-
brantia. Ubique eundem Spiritum operantem cernens, quae-
cumque sub V. T. fichant, arctissimo nexu cum Evangelio
conjuncta existimabat. Duas praecipue historiae periodos,
quarum christcs erat centrum, distinguebat ; harum altera V.
T., Evangelio continebatur altera; sibi invicem respondentes,
prouti umbra et Veritas , corpus et animus. Ita universa suae
patriae historia, personae moralis instar, Mesdae ei erat exem-
plum ; unde explicandum quoque videtur, quid sibi velit
scriptor, ubi, salvâ rerum in V. T. narratarum veritate hi-
storicâ , singula Israelis sub variis , quibus suberat, judici-
tus, regibus principibusque fata ac liberationes typos habet
majoris etiam liberationis, spiritualis nempe atque aeternae
ex peccati Servitute. Sic terrestris Canaanis possidendae pro-
missum aeternae felicitatis pignus dici potuit 2).

1)nbsp;De Clv. Dei, 1. XVIII, c. 62.— Cfl. Thol. Beil. p. 42; Calv. ad
VXI: 3, »Satis est,quot; inquit, )i quod lineamenta Christi in eo conspicimus;
11 sicuti vivi hominis effigies in tabula cerni polest, et tamen procnl distat
»homo a suà picturâ ;quot; atque H. Witsius, Miscell. 1, p. 394 sq., et
Oecon. Feed. 5 8 : » Licet modus in rebus sit, tolerabilius eum peccare exia-
Ï) timem , qui Christum se videre arbitratur, ubi fortasse sese non ostendat,
» quam qui eum videre renuit ubi se clare satis offert.quot;

2)nbsp;Eadem ratione doct. Da Costa, qui scriptoris men tem plane probans,
1. 1. I. 70. ,) De belofte,'* inquit, )) van een eeuwige gelukzaligheid was als
1) omkleed en verlichamelijkt in de tijdelijke bezitting van het beloofde land
1) Tan Canaan,'*

B. Hisce moiiitis, simul jam respondimus secundae quae-
stioni de fundamento, quo nisus argumentandi sua ra rationem
ex iis depromere posset? Enimvero si V. T, sit ux;«; râv
/liEAAôvTisv, minime pro lubitu agit scriptor in typicâ ejus
interpretandi ratione , contra recte V. T. historiam rei suae
testem citât.

Universe jam baco hoc vidil , quum dicat: „Historia pro-
„ phetiae genus est, quandoquidem historia divina eâ polleat
„ supra humanam praerogativâ, ut narratio factum praecedere
„non minus quam sequi possit.quot; Neque facile prudentiores
affirmabunt, nullum omnino in historiâ parallelismum esse
observandumj imo vero in biblicis praesertim narrationibus
hunc cerni, omnes fere concedunt

Quod si concedimus, non ita longe a scriptoris mente ab-
esse videmur; modo disertum divinae providentiae consilium
in hisce agnoscamus, atque ea, quae antea anahgiae, licet
non omni persuadendi vi carentes, nobis erant, cum scriptore
argumentorum loco habeamus. Sic historicus parallelismus
nobis fit divinus, ut ita dicam , Organismus. Tum ncnTn
verba ut vera probantur : „ Was da ewig ist und innei-lich
„ Eins, und nur der Zeit dahin gegeben in Kampf und
„aüsserlicher Trennung erscheint, das fasst der gottbegabte
„ Seher wieder zusammen iind verkündet es als dieses in
„sich Eine, Siegreiche, alles Zeitliche sicherlich Ueberwin-
„dende; und der Bürge für all' die Weissagungen ist
„ aber nur der feste Glaube an den lebendigen Gott, der
„fort und fort sich offenbarequot; 2). Vaga esse desinunt omnia,
cum nexu nitantur organico, quo V. T. eâdem ratione ad
Novum refertur, quâ germen ad fructum. Quod egregie jam
expressit Augustinianum illud : „ N. T. in Vetere lafet,
„ V. in Novo patetquot; 3).

1) Cf. Thol. Beil. p. 61. 2) la cjns Vorschule der Theelog., p. 220.
3) Digna, quae hîc commemorentar, J. C. Beckii verha nohis videntnr,
in ejus Versuch einer pneumatisch hermeneut. EntificHung des neunten

Quae si vere disscruerimiis, iie quaeso arbitiarie allegwt-
ïandi, vel dnplicis sensùs quaerendi studii accuses uostrum
scriptorem, quippe qui, salvo -sensu historico-grammatico
ex suâ mente nihil mystici vel arbitrarii verbis subjeceritj.
sed altius spectans, Dei consilia ex illis eruerit. — Deum
ubique in V. T. de industriâ ita scripsisse atque egissavcum
statuat, omnis ejus explicatio ab eâ geneticâ sacrae scriptu-
rae barmoniâ rite proficisci potuit, quae epistolae initiO'.toti-
dem verbis praefigitur, quaecpie tali continetur nexu .orga-
nico, qualem in seculo futuro pcrfectiorem videre licebit.
Notis characteiisticis, ut ita dicamus, 3Iesdanae significatio-
nis collectis, singulis jam in Spiritus sancti oeconomiâ pecu-
liarem suum locum scriptor assignat.

I 1 p 63): ..In diesem Zusammenhang dürfen wir die Stationen nicht bloss
„'ietrachten als gesel.ictgt;tirAe 'Analoga,'Plenen eine innere Beziehung nur
„durch den in sie gelogton Sinn des reflektirendon Schriftstellers zukommt
«und deren Scblagtraft in der .olUogenen Parallela aufgeht, sondern als
„ in M selbst lebendige Momente des, in organischer Ent.icMung durch
WdieBundesschrißen Ach ziehenden, pro-videntiellenUnterr.chUund theo-
Irat Gesehiehts-Vlanes , so dass sie dio plastischen Keime der VcllJn,
„dungszeit in sich tragen, welche in geregelter Stufcnmässigk^t, au, den
„ verschiedenen Durchgangsperioden sich entwickeln. - Damit wird den^c-
tirten Stellen ihre historische Basis und ihre nächste Zeilbedeutung n.cht
..entzogen, sondern diese werden nur aufgenommen in den theokrat. Go-
« sammt-Ctarakter des Schrift-Ganzen und in die Gliederuns der gdUlicben
u.Qekoaomi,, wonach ihre genetische Gegebenheit in der pneumat.sehenrBe-
u t;achtung sich erweitert bis zu der mit der messianischen Reifungs-Per.ode
trrtrTU . • ______-r,nbsp;T»;.. «„^^■».«flian wlfl sie Ihre lokal Uiid

„|Änei,en Fülle der Entfaltung. Die Prophetien, wie sie Ihre lokal
gt;,temp.rell bestimmte Grundbildung genetisch aus der Vorgangenhe.t m ihre
«.Br.ehkhtli.he .Gegenwart hineintreiben, so bilden sie als Gelenke eaner «
..selhsnhätiger Lebenskraft fortschreitenden Entwicklungskette in der Sue-
cession der gesehichtllchen Epochen ihren Kern durch die näheren und
gt;, entfernleren Abschnitte der Zukunft hindurch, aus dernbsp;bis zum

messianisohe Weissagung .aU gesohicht^hes Problem und über
pneunu.tischeSckriftauslegur.g;.V'--^^-- insp-tae in Di,rio Theol.. T^bmg.
m. 1831; postca iu.rum edit.ie.ad ejus libri modo kudat. calcem.

C. Atque liaec ipsa, quam de scriptoris sententia, V. T.
historiam spectante, instituimiis, disquisitio clayem nobis
praebet, quâ melius intelligamus , qui multa loca, quae ex
merâ histonco-grammaticâ interpretatione continuo ad Blessiam
referri non possint, in hac ejnstolâ ut argumenta citentur,
quibus probandi vis tribuatur. Enimvero scriptoris typologiâ
historicâ assumtâ, quid obstat, quominus sub nomine atque
externa forma personarum hisloricarum Prophetae in V. T.
de Messid locuti censeantur ? Quid ? quod veram tum in-
venimus solutiouem omnium illarum citationum, quas Cap;
antecedente ex ejus mente iypico-propheticas nuncupavimus.

Da vides, ut unum alterumque exemplum afféramus, si,
tamquam unctus Israëliticae gentis rex , christi aeterni illius
regis theocratici exemplum typusque ei erat, multae omnino
res locutionesque, quas de se ipse praedicaverat Psalmista,
ad magnam ejus sobolem referri poterant; unde locis, ex
Ps. XXII et XL allatis, lucem afferri facile intelligitur.

Tum etiam promissum, da vidi de filio salomone 2 Sam.
VII: 14 exhibitum, de ifmtó explicari, mirari desinimus,
attendentcs salomoneîi ei typum fuisse Illius, qui, ipso fa-
tente, xXsiov esset SoAo^iwvra? (Luc. XI : 31). Quae quidem
observatio in laudato etiam Psalmo XLV lucem nobis afferre
videtur; a quâ tamen re copiosius persequendâ h. 1. abstine-
mus 1).

1) Hac Diss, parte jam ad fincm perductâ, multa nova de vaticiniis liisto-
liàque Isr. protulerunt Hofm annu s et B aumga rten us, quorum opera et
multis hujus ep. locis lucem afferunt, licet meum iu usum ea adhibere non
potuerim. Jam Chr. A. Cruslus in historiâ Israelis conncctionem orgaui-
cam et causalem suspicatns erat. »Israël,quot; inquit, »ist die Basis und der
« Körper selbst der Kirche, welcher fort und fort sich vergrössern soll und
»wachst.quot; Haec sententia ab Ilengstenbergio magis est exposita; qui
tamen , cum minus organismum perspexisse videatur, nimis sporadice et
iJealistice hac in causâ versatus, est. Eum secutus est J. O. K. Hofmannus
qui in opere: ireissagung und Erfüllung im A. und N. T. 1841-1844,
rationem indieavit, quâ in, cum et ex historiâ Isr. divinae se explicuerint

Cum separaüm in hacce g de practico historiae usu qux
in hac epistoU eernitur, acturi sumus, haec non ita d.eta
accipi velim, ac si üle prorsus alius sit dicendus, sed hoe
Wumus, ut, consüii duntaxat ratione haLM, xnter utrmn-
„ue discernatur. Etemm quod ad summam rei a.tinet, uno
indivulsoque nexu tota contexitur historia; quippe quae uti-
Iia non tantum postea vivent.bus praebeat exeinpla; at s.mul,
in unoquoque gradu Dei regni xnfenori, easdem conspic.en^
das offLt rationes, quae deinceps, heet ab4 forma atqu
majori veluti scal^, iteratae occurrant. Duo magna sunt
paillela, quorumnbsp;Isramtiea consütuit altenim, altcnxm

Quo accuratius tamen proeedamus, vrimugt;u de exemphs,
quLs suos admonet lectores. ne adnbsp;atque impeta-

sprxngt.nbsp;Quonbsp;^ aumgart enusnbsp;(quoeumnbsp;J. P. Lang. usnbsp;.n ie«»

tem proJabereiitiir, deinde de iis , quiLus eos ad fidem pieta-
temque adhortatur, exponcmus:

I. Ad prius genus eas jam referre liceret admonitiones,
quae 11:2, 3. X : 28 , 29 , et XU : 25 inreniuntur, derira-
tae ex poenis, legem Mosaicam tiansgredientibus irapositis;
sed vel sic tamen, cum minus definita sint specimina histo-
rica,, potius de Israëlitarum in deserto commorantium (III et
IV), ESAvique cxemplo (XII: 16, 17), ceteris omissis, vide-
bimus.

A. Quod attinet igitur ad Israëlitarum agendi rationem,
brevis ratiocinationis , quâ scriptor utitur , expositio , additis
paucis quibusdam de modo, quo res in facto positas in suos
usus adhibeat, animadversionibus, pro nostro proposito sul-
flciat.

Quo majore in j^ericulo versarentur Christiani, ad quos
suam epistolam noster scripseiit, ne desciscerent a Deo vi-
vente (s. 12; coll. X: 22, 25), eo acrius eos adhortatur, pa-
trumque «5r;fl-T(«v iis exprobrat, qui, licet tot experimen-
tis edocti, vel sic tamen inobedientiae poenas luerant,
quippe a terrae Canaäniticae ingressu exclusi. Ita scilicet
Christianis, licet multa divinae gratiae documenta jam gustas-
sent, non existimandum erat, se certo certius coelestis beati-
tudinis possessione destitui non posse. Quibus commonefacti
locum ex davide citatum c. IV exornare incipit, multaque de
Dei requie praeclara monet. Ante omnia objectionem solvit,
qui etiamnum de Dei requie, quae credentibus relinquebatur,
sermo esse posset, cum diserte esset dictum, Deum septimo
jam post mundum conditum die ab omnibus suis operibus
requievisse (s. 3, 4). Scilicet diserte indicat, Deum, etsi ipse
post creationem peractam continuo et sempiternum quieverat,
decrevisse tamen homines hujus quietis participes reddere ,
ut eâdem, quâ Deus, ratione a suis operibus requiescerent.
Qui, cum ultimus hominis creati finis esset dicendus, pec-
cato non eum in modum irritus erat factus, quin quies ad-

hue relicta esset, quam uuaquaquc patciactwiiis période de-
nuo iis oflerret Deus. Sola k^riaricc arcet ; sola fide patet
ingressus. Quod majorem etiam vim habet, quandoquidem
terrestris Canaiinü possessio arctissime cum aeternae quietis
promisso erat conjuncta; ita ut altera alterius esset pignus.
Patrum à^r^^rU quum vacuam et desertam possessionem reli-
querit, filiis rcnovari promissionem dicit scriptor , ut hi ob-
tineant, quod ab iliis fuerat neglectum.

Psalmum XCV, a quo tota proficiscitur argumentatio, a
scriptore davidi esse tributum, diserte IV : 7 illud ipso indi-
cante, nemo infitias ire potest 1) ; attamen et bîc ^vsi;^.«

tamquam auctor primarius, citatur, quod, rccte mo-
nente' caivko 2), longe plus ad afficiendos animos valet, quam

Minime tarnen nonnullis 3) concedimus, scriptorem lumc
Psalmum primo loco ad Messiam rctulisse ; nam multo vero-
similius nobis videtur causa, cur eum, non vero Dent.
1-34 citet, in eo quaerenda, quod ibi jam expressam invc-
niret notionem, variis temponbus rursus qnietem relictum
iri (IV: 7). Ita enim sponte patebat, idem jam cogitasse
nAviDEM,v'cl potius Spiritum s. per ilium, cum suos aequales
popularesque eâdem ratione adhortatus fuisset; quod quantum
valeat ad scriptoris sententiam confirmandam, quis non videt?
Hoc enim scriptor indicare volebat, tempus illud, Iwdie vo-
catum, itidem recurrerc; nam, licet omni suâ vi de ßlessiano
tempore valeret, vel sic tarnen jam antea tempus illud gratiae
affuit, quod in Psalmo citato recte statuerat davides. Summa
igitur totius ejus ratiocinationis hue redit : relinqui populo
Dei spiritualem quandam requiem, ad quam nos quotidie
Deus invitet.

. lt;)•, T„ rnnim ad III: 7- 3) Hanc sententiam
ease profectum ipse neget. 2) lu Comm. ad lil. /nbsp;I

Dignum praeterea est observatii, qui historica q. d. paral-
lela atque typica ipsius menti coalescere \ideantur. Isra-
ëlitae non creduut ; idcirco Canaünem ingredi iis denegatur.
Ecce historicam admonitionem. Simul tamen amissa illa re-
quies imago atque typus habetur sublimioris, quae CLristia-
nis promittitur, quietis. Ecce typicam rationem. Hinc in
primis explicanda est magna illa difficultas vaiias hasce no-
tiones ubivis discernendi ; quod interdum ne fieri quidem
possit, cum nee in meute scriptoris hbera hominum actio
Deique consilium anxie fuerint distincta. Ne veroquot; quis putct,
scriptorem hac in re arbitrarie esse versatum ; nam Israëlitis
eadem, quae Christianis, promiserat Deus ; modus tantum et
gradus diversi erant. Quid enim discriminis inter utrorum-
que fidem vel izt(o-t(«{v intercedebat ? Imo vero per idem
fere 40 annorum spatium divinae gratiae atque majestatis
documenta utrique contemplari potuerant (III : 9) 1). Quam
apta et efficax haec adhortalio dicetida est 2) ! Hac enim
ratione s. 11 monere potuit: Studeavms ut in quietem illam
ingrediamtir, quot;va, (iii èv tw uvra m vTroSityiiart Ttéa-fH rîîi
àTTiihixq. Christiani postremis illis diebus vivebant, quibus
omnia illa implebantur, quae anterioribus temporibus in Dei
regno evenerant. Quodcumque promissum jam ad exitum
perducitur; quodcumque externum beneficium ad internum
idque aeternum typice spectans jam conceditur. At simul
jam poenarum, sub V.T. infligatarum, exemplar quodcumque
considerari potest, tamquam typus gravioris illius poenae,
quâ postremae aetatis impii infligabuntur.

B. Capite XII, ne quis gratiae dona parvi faciat, esavi
exemplum allatum invenimus. nôpvoç vocatur esavcs, s. 16,
tamquam idololatriae favens, metaphorico sensu, qui foedus
cum Deo initum , et matrimonii instar habendum, transgressus

2)nbsp;Quateuus li. 1. magis kut» êixviiuv, quam kxt^ t^.f^x orgumciitatus «it
scri])tor, vid. apud Tliol. in Comm. ad h. 1.

fuiti), atque ßéßy|^o^, projanus, qui nihil sanctum habet,
sanctissimumque ncgligit. Jam quo jure esavüs sic dici pos-
sit, Tide. Nonne sacrarum rerum eiat contemtor, qui plu-
ris edulium unum , quam primogenituram suam fecisset, qua-
cum tamen tot tantaeque benedictiones alque privilégia essent
conjuncta? — Postea quidem eum poenituit lacrimasque effu-
dit; at poenae, non culpae fuit poenitentia. Idcirco ejus
locum non-invenit, nihil profecit vel consecutus est sera
suà poenitentia, etsl cum lacrimis quaereret benedictionem,
quam suà culpa amiserat 2). Scilicet in hac epistolâ eadem,
quae apud mosem (Gen. XX\11: 33-40) invenitur causa, cur
isaäcüs, moderaute Deo, ob primogenituram ab esavo contem-
tam , se invito , jacobo bencdixerit.

Cum illo Christiani recte comparari possent, qui illustna
Evangelii privilégia parvi ducentes, ad Judaismum revertere
cuperent ; quae comparatio tum in primis vim habere nobis
videbitur, cum attcnderimus, ex genere Theocratico ortum
primariam primogeniturae fuisse benedictionem. Ne igitur
deficerent, ipsos adhortatur scriptor; nam temere agentes ve-
luti esavüs, suam felicitatem sua ipsorum culpa amissuri es-
sent , poenitentiaeque locum frustra quaesituri. Tertium com-
parationis hîc in primis animadvertentibus persuasum no-
bis erit, luculentius exemplum a scriplore non facile adduci
potuisse. Ecquid efficacius cogitari possit Judaeis commoven-
dis , ESA VIM pro reprobato habentibus ?

1)nbsp;Quae interifretatio magnum habet praesidium in contextu; nam proxime
praecedente sectione Deut. XXIX : 18, ubi de idololatrià sermo est, lauda-
tur. Alia argumenta vidd. apnd Kuinoelium ad h. 1. Contra Bleeki uj
h. Tocem propria sua vi accipit, neque ad Esavum referri jubet; cujus vero
argumenta minus gravia videntur.

2)nbsp;Contra Tholuckium, qni cum Kuinoeli o aliisque haec verba ad
Isaacum refert, cf. omnino Bleekius ad h. 1.— De dogmaticà hujus
loci ratione cff. Thol. et Calvinus ad h. 1.

A.nbsp;Abraham exemplurn noLis occurrit, YI: 13-15; cujus
xffl'Tfï ac vTTOfiivi) laudantur et tamquam exemplaria propo-
nuntur. Hac in admonitione ita versatur noster, ut Gen. XXII :
16, 17 fundamenti instar ponat, ubi promissiones abrahamo
concessas jurejurando confirmât Deus. Primo obtutu mirum
videri posset, ejusmodi jusjurandum , abrahamo datum , Chri-
stianis ut fidei speique fulcrum proponi ; si vero quae antea
observavimus liïc in memoriam revocemus, omnia plana fiunt.
Scilicet hoc promissum, primo quidem loco de numerosâ
abrahami progenie, quoad carnem (XI: 12) est accipiendum,
dein vero de sjiirituali proie, cujus pater abrahamcs fuit et
antesignanus, rite explicari poluit. Quod si tenemus , simul
nobis patet, quomodo fides Christianorum et abrahami , si ejus
indolem spectes, atque universe omnium sub V. T. viven-
tium piorum, una eademque habenda sit.

B.nbsp;Hujus rei Veritas turn praesertim nobis apparet, cum
longam illam heroum , qui a fide laudantur, seriem intuemur,
quae c. XI exhibetur , atque XII : 1 eo consilio proponitur,
ut unusquisque ad eorum imitationem adducatur. Quae san-
ctorum excmpla quomodo sint consideranda, jam apparet
e laud. Hab. II : 4 loco, qui occurrit X : 38, ó Sg Sixxioq
cx Thrioi^ ^Y,(TSTCit. Majorem enim vim atque efScacitatem
in Christianorum aiiimis haberent necesse erat, ubi veterum
fidem, quoad ejus indolem et objectum, cum Christiana plane
congruere vidèrent'). Unde etiam explicandum videtur, cur
scriptor in his exemplis aflerendis mere historica atque typica
saejiius non ita anxie discernât. Cujus consequens est, ean-
dem de V. T. historiâ hîc obtinere sententiam, quam antea

1) In nolionem vocis wUti^ ex scriptoris mente infra inqniremns; de qua
re cf. in primis doct. P. J. L. Huct, Diss, de antiquissiinormti Dei cuUO'
rum, qui in epistolae ad Heb. c. XI memorantur, fide diversa eudemqae
una, Lugd. 1824.

jam invcnimus, harmoniam scilicet atque unitatem iatci-
Utrumque; sub priore eliam FoeJere multi credideruiit e/ç
TSpiTCiiv,7IV «J/u^ï?? (X : 39).

De omnibus bis exemplis seorsim agere longum est, neque
ad nostrum propositum rcquiritur. Duas potius quaestiones
sol,vere conabimur, quo magis in mentem scriptoris nos in-
smuemus; quarum altera baec est: quaenam de Sleèùd atque
vit|L. aeterna notiones Y. T. piis tribuerit scriptor.?, «^Z/pra.-
quomodo SARA., RAciiAB, sijisoKL's, alii, in hoc sanctcaum ca-
talogo ab eo recenseri potuerint?

Quod ad prtorem attinet quaestionem: ab ùtraque parte
plerumque nimii fuerunt interprétés , quorum alii iis omnem
spiritualium rerum cognitionem abnegarunt, alii vero easdem
fere claras atque Christianis, iis tribuerunt notiones. Quâ
de re ut aequum feramus judicium, prae ceteris nobis est
observandus locus, s. 8-10 et 13-16, quo scriptoris ratio-
cinatio hue redit : Quum abrahamcs , domo paternâ reliclâ,
vitam nomadicam in Canaäne ageret, aeque minus ac IsAäcus
et jacobcs, qui eandem vitae rationem sunt secuti, neque suo
genio, aut consuetudine, neque necessitudine ductus fuit
(cf. Gen. XXIII); sed firmiter promissioni fidem babuit, sci-
licet Deum ipsi largiturum esse numerosam posteritatem, quae
possessura esset Canaänem, omnesque per eam gentes se fe-
lices praedicaturas esse. Quae fides, licet per se spectata ad
inere terrestrem exspcctatioiiem referri posset, duobus tarnen
nominibus non tarn hujus, quam coelestis vitae beatitudinis
spem arguere dicenda est. Eteniin ipsi jam promissioni de
omnibus terrae gentibus in eo beandis, sublimius quid ine-
rat, quod, licet Patriarcham adhuc lateret modus, coeleslera
beatitudinem, qua omnes gentes essent gavisurae, vaticina-
batur. Praeterea, etsi ipsis eorumque semini (Gen. XVII: 8.
XXVI : 3. XXVIII : 13) terrae Cananaeae possessio erat pro-
missa, vel sie tamen ipsis viventibus impleta non fuit pro-
missio, ita ut oraculum divinum eventu carere videretur

(Gen. XV : 13 sqq.). Himc nodum solrere, ulrumque in con-
cordiam rcdigere non nisi fides jwterat, quae terrestrem Ca-
naänem pignus habuit typumque ilhistrioris, coelestis aeter-
naeque patriae, cujus spe jam tenebantur Patiiarchae. Quo-
circa eorum professie, sese peregrinos atque hospites hi liac-
ce terra versari (Gen. XXIII : 4. XXVIII : 4. XLVII : 9) ,
minime est explicanda per haec: „vitam agebant nomadieamquot;;
sed: „fide praestantiorem exspectabant patriam in coelis^quot;
ita ut a Patriarcharum inde temporibus terrestris Canaan
imago esset melioris patriae. Neque Chaldaea et Mesopotamia
haec, quam quaerebant, erat patria; nam si hanc desideras-
sent, revertendi tempus quum adesset, facile eo redire potuis-
sent; ast vero in illam regionem non reversi sunt, ergo
non terrenam, sed coelestem patriam desiderabant. Ex totâ
scriptoris ratiocinatione luce clarius patet, eum satis defiuitas
rerum futurarum divinarumque Patriarchis adscripsisse notio-
nes; at simul tarnen, ^i) AaßÄvre? t«? JjrayyeAf^îç, quarum
centrum erat Messias regnumque Ejus futurum, oixovßsv^
lAsXKovtTci (II: 5), e longinquo eas viderunt (s. 13, coli.s.39);
aliquid illius praestantiae praesagierunt atque divinarunt i).
Sed aliud adhuc hisce scriptor adjungit argumentum, de-
promtum illud e Dei denominatione, tamquam Dei absahami ,
isAäci et jacobi; atque hue rediens : Quia meliorem hujus-
modi exspectationem foyerunt Patriarchae, ut fide aeternam
jam vitam possederint, adeoque immortales fuerint, idcirco
Deum non puduit Deum eorum appellari ; sed contra singu-

1) Roc te I. Schlichlingiiis, in ejus Comm. ad s. 16 (qneni edidit Rak.
1634) jam animadvertit: »Exprimit divinus auctor ex suo sensu, divini

M suflicit, quod hic futurus sit cxspectationis illorum et desiderii ex Dei de-
iicreto, qui etiam mystico et occulto sensu hanc patriam illis promiait,
» eventus.quot; Cf. Thol, in Comm. ad b. I.

inesse dicenda sit, hoc eo minus a nobis investigandum
videtur, quoniara in scriptoris tantum mentem inquirere no-
strum fert propositum — Quin scriptor, qui hekociium
vivum esse in coelura translatum, quo Deus suum favorem
erga eum declararet, diserte contendit (s. 5 et 6), quique ubi-
vis in V. T. vivum Dei Spiritum operantem agnoscit, doctri-
nam de vità post mortem futurâ apud pios Israëlitas jam
viguisse statuent, non facile quis addubitare posset. Quod
si statuamus, quid mirum, si hujus doctrinae vestigia tum in
locis ab ijjso laudatis, tum in Patriarcharum agendi ratione
sibi invenire visus sit? Quin quaerere licet, quomodo postea
Maceahaeorum temporibus tam immanes persecutiones perpes-
sionesque aequo et constanti animo perferre potuissent Judaei
(veluti s. 35 memorantur), nisi melioris resurrectionis [xfeh-
Tsvoç «VÄa-TÄfl-famp;i«) spes eos sustinuisset viresque iis addi-
disset 2).

Verba quae s. 26 leguntur, moseîi rov omsth(yimv tov Xplt;-
(TToC pluris existimasse, quam omnes Aegyptiacas ojies, non-
nulli ita interpretantur, ac si iis tectius indicasset scriptor ,
claras de Messid notiones se mosi jam tribuisse. At vero,
licet vocem XpdTTO? hîc minime synonymum habeamus rw
A«oç rov ùeov, cui sententiae répugnât XIII: 13, aeque
njinus nobis placet eorum ratio, qui verba explicanda cen-

1)nbsp;De immorlalitatis doctrina sub V. T. jam nota vidd. ca quae hac de re
scripserunt 'J'Jiol. Seil. p. 34 sq., et Hengst. Fentat. II. p. 570 sqq. —■
Cff. porro W. C. Iu. Ziegler, Kurze Geschichts-EntwicHung d. Lehre -v.
d. Auferstehung unter d. Hebräern; in Henkii Magaz. V. 1 sqq.; M. Süss-
kind, Hatte Moses Glauben an die Unsterblichkeit? iu diario Stud. und
Krit. 18S0. IV. 884. alios, in his doct. H. H. Kemink, He denkbeelden
der Schrijvers van het O. T. aaiigaande het lot des menschen na zijiien
dood, in Jaarbb. voor Wetenseh. Theologie , IV. 1. p. 67-173.

2)nbsp;Bleekiu s ad h. 1. : ii Wenn es hier heisst; einer besseren Aufersteliuug ,
» so ist das sonder Zweifel gemeint: einer noch besseren, als der zum F(,rtle-
gt;1 ben auf dieser Erde, deren die vom Elias und Elisa erweckten Kinder
» theilhaftig geworden waren.quot;

scant: propter Messiam contumelias fertuUt; quia ad-
yentum Messiae praeyidebat '). Simplicissima nobis praefe-
renda yidelur explicatio de contumelid simili ei, quam
Christus perpessus est, = u^ h XptirrS^. Quatenus enim
MOSES Dei regnique Ejus causa probra perpcssionesque pertulit,
eatenus haec ejusdem indolis erant ac cimisii coutumelia,
hujusque exemplum dieenda Altera saltem interpretatio
non satis certo fundamento niti nobis quidem yidetur.

Ad secundam quaestionem , a nobis propositam : quo jure
in hoc sanctorum catalogo ridens sara, meretrix bachab, at-
que ferox siMsoKcs (ne alios recitemus) locum suum occupent,
respondemus, ante omnia de recta fidei definitione in hac
epistola constare nobis debere. Nam fidei, minime vero alia-
rum rerum ratione habita, tamquam exempla in hac serie occur-
rentes proponuntur. Etenim, licet vera fidei natura immuta-
bilis sit, yel sie tamen e't ex contextûs ratione, ét ex scri-
ptoris consilio, ét e descriptione, quae s. 1 occurrit, luculenter
patet, latiori significatu hoc yocabulum sumi de fide, sub
miseriis atque molestiis adhibendâ, ita ut firma et stabilis
sit persuasio , quae constantiam atque patientiam pariat. In
primis autem spectatur fides, habita ratione diyinarum pro-
missionum atque minarum •, qualis fides atque exspectatio ob-
scurissimis etiam temporibus, prouti Judicum e. g., locum
habuit. übicumque enim firmam in Deo adjuturo repositam
fiduciam atque exspectationem laetam rerum futurarum et
inyisibilium cernimus. Cognitio quidem erat tenuis, et de-
bilis spiritualium rerum sensus, at fides hîc memorata neque
umquam periit, et sublimius quid in homine indicabat. In
formis etiam maxime rudibus atque exiguis illius fiduciae

1)nbsp;Sic Geihardus, D. Heinsius, Wolfius, Carpzoïius, Vatcrus,
Böhmiaa, Kuiuoelius, alii.

2)nbsp;H.1J1C intorprelationera ex. antlquioribus jam secuti sunt Theodorelus
ct Chrys O s lo mus , e recentioribus Storrius, H'uetus, Tholuckius et
Bleekius.

germon adspicere nobis licet, quum sub V. jam T. magna
illa Veritas esset nota atque re ipsa patefacta :nbsp;viarsaq

àlvvarov si/afeary,tratquot; h Sè S'ixMot; iic x'ttrreaq ^i^ffSTCit (XI : 6.
X : 38). Primo quidem obtutu nonnullorum in hoc catalogo
commemoratio molestiam nobis creare potest; sed laudato as-
sumto principio, coque singulis locis applicato, non amplius
admirabimur scriptoris agendi rationem. Namque eum fiduciae
erga Deum exereitationem, non vero universain eorum agendi
rationem spectasse videmus. Quâ autem cunque ratione hi
ceteroquin egerint, singulis tamen hisce factis fidem osten-
derunt, ac si Deum haud adspectabilem cernerent; fortes se
praestiterunt, quippe Deo invisibili fldem habentes.

At dicat forte quis : quomodo potuit sarae fides laudari,
quae Gen. XVIII: 13, audita promissione, se anno proxime
sequent! filium habituram, risisse ac promissioni divinae fidem
denegasse perhibetur ? Nonnulli quidem i) pro avT^
legendum esse censuerunt xùrîi Sapp^t, ut 'é^.!^ßs cum remo-
tiori 'Aßpax/4 construatur, atque adeo abrahahi fides laudetur.
Quae tamen conjectura magis ingeniosa, quam vera esse vide-
tur, atque propterea tantum prolata, quod sara describitur
potius incredula. Sed praeterea, nonne eadem de abrahamo
dicuntur, Gen. XVII: 17? Eorum igitur interpretatio prae-
ferenda videtur, qui statuant, saram initio quidem non
credidisse, sed a Jehovd ob risum reprehensam, re accuratius
consideratâ, fidem promisso habuisse. Nebulae instar evanes-
centis ejus kmaTta. est habenda; nam admonita Tritrov
y^traro tôv exayyetXiiiAsvov, licet magna atque admirabilis
res ipsi yideretur. Quae si ita sint, quid mirum abraiiami
quoque uxorem in hac piorum serie enumeratam inveniri 2) ?

1)nbsp;Hanc sententiam proposuerunt Michaelis, Storrius, Hanleinius,
in Diss. inscr. Examinis curarum criticar, atque exeg. Gilherti Wake-
field in liiros N. T., part. I, Erl. 1798. 4. p. 16; contra quos cff. Kui-
aoelius, Bleekius et Stcinius.

2)nbsp;Caly. ad h.l.; » Fatendum est, diffidentia mixlam fuisse ejus fidem; sed

Minorem molestiam nobis créant isiäci et Jacobi bcnedi-
ctiones, tamquam fidei actiones propositae. Scriptor enim
putabat, eorum moribundorum preces faustas et diras certis-
simum habuisse cventum. Nc igitur inania vota illas habea-
mus; sed Dei nomine exhibitas, a viris Spiritu Ejus afflatis,
vaticinationes. Erat eognitio futurorum prophetica, qua suo-
rum posterorum fata praedicere valebant. Cujus consequens
est hoc , quod fide duntaxat illud facere potuerint Patriarchae.
Quis enim est, qui parvi ducat eorum fiduciam, qui, mi-
nimam duntaxat agri partem possidentes, talia ut certo
eventura praenuntiaverint ? Num aliter fieri potuit, quin ta-
lem exspectationem fidei tribuerit scriptor?

Nullum autem exemplum, primo adspectu minus illustre
esse videtur, quam rachabae meretricis. Exstiterunt quidem
interprétés i) qui, ut oranem vitae inhonestae maculam
abstergerent, vocem HJIT per hospita,n, quae cauponanam

exercet, vertant, scd temere sie statuisse videntur neque
a consuetâ significatione recedendum esse censemus. Quid
enim vetat, quominus racdaba ita vocetur a vitâ ante actâ
Quidquid est, illius fidei magnitudo, modo definitionem pro-
positam atque a scriptore indicatam rite teneamus, Ince cla-
rius nobis apparet e collatis Jos. II, sectt. 10, 11; ubi ad
verbum fere eadem profiteri dicitur, quae, prouti ex Deut.
IV : 39 colligi potest, fidei Israsliticae erat nota veluti

I) quoniam moiiita dlffiJentiam snara corrigit, nihiloininus agnoseitur a Deo,
1. et laudatur ejus fides. Quod ergo initio rejieit quasi incrcdibUe, simulat-
1) qne audit ex ore Dei profectum, obedienter rècipit. Atque bine utilom do-
1) ctrinam colligimus, quod eliam, si qua in parte vacillet aut claudicet lides
igt; nostra, non desinit probari Deo, modo ne diffideutiae nostrae indulgeamus.quot;
Recte Baumgartenus, C. F. Schmidius, Hei nricbsi u s, D i ndorfius
et Bleekius animadverterunt, epistolae scriptorem significanter scripsisse
xz\ airtj hoe sensu: ipsa adeo Sara antea tam difüdens.

chaiacteristica, uiiiiis scilicet ejusdcmque veri Jehovae con-
fessio. Quae si tenemus, ne dubitare quidem possumus,
quin re vera Israëlita sit dieenda quoad spiritum, flliaque
abkahami fidei rationc habita, quae ob praestitam Israëlitarum
speculatoribus amicitiam proditae patriae minime est accu-
sanda; illudque eo etiam confirmatur, quod ex Jos: VI: 25
ad Israëlitarum coetum rite transgressa esse memoretur l).
Quod ipsum nos adjuvare potest, ad scriptoris mentem eruen-
dam , 'animadvertentes quomodo , Hebraeos tif'doèerét Chri-
stianos , ipse jam in V. T. hanc yeritatem patelàctain'agnosce-
ret, COS in societatem piorum adoptari, qui 'inter profanos
et reprobos recenseantur, alque re vera comperiret, Deum ad
personam non respicere , sed in unaquâque genie pium Ipsius
el justitiae cultorem gratum Ei esse et acceptum (Act. X : 35).

Quod denique simsonüm aliosque s. 32 memoratos Israëli-
tarum Judices attinet, nonne ct ille , fide Deo habita, in-
signia quaeque peregit? Quocirca, cum Naziraeorum legem,
quâ Deo erat sacratus, violavisset suamque cum Deo neces-
situdiiiem solvisset, fiducia in Deo positâ eum relinquente,
vis quâ gaudebat, eum deseruit. Quo facto in vuigi coetum
recedens, ipso testante j ,, infirmus reddebatur, et erat sicut
„alius quisque homo (Jud. XVI: 11)2).quot;

Haec jam sufficiant de fidei exemplis, a scriptore laudatis;
ex quibus satis nobis patere potest, qui ipse de sui populi
historiâ senserit, illamque suum in usum adhibuerit. Minu-
tissimae quaeque res, veluti adorasse jacobum sTti to âicpov

2)nbsp;Recte Kuinoelins ad h. 1.: » Ceterum obsoivatnm est ab interpreti-
»bus, hos viros, dotibns eximlis ad servandam Jndaeorum remp. instrnctos,
»epistolae conditorem non sanctis hominibus accensuisse, sed coUaudasse
1) tantum eorum lidem hcroicam , reliqua eorum vita prorsus neglecta. Quod
»jam observavit Chrysostomus ad h. 1. cujus verba sunt: SfSg on cixt
» ßiov ivtxusx ctïito'ï^ flaprvpet AafiT/s^v ' ovSi y^p tovth 'rpoiryoviiévuc tjv to
» fgt;)Tou(iev3v , ^A^i r-iVtcuc t/w? l^trasie tiv.quot;

T^ç paß^ov «vToü (s. 21) i), MOSEM pucfulum formac elegan-
tia excelluisse (s. 23), ut alia omittamus, licet raagui ei
sint momenti: vel sic tamen neque liorum litterae inhaeret
ct externae speciei, sed actionis princijjium perscruEatur,
quod nullum aliud esse debet nisi fides fiduciaque in Deo
reposita, quae sola omnium bonorum fons est atque origo.
Vetus enim Testamentum arctissime cum livangelio cobae-
rens, ab hoc ne in historiâ quidem divelli posse statuit,
cum divinam patel'actionem in utroque agnoscens, prius veluti
fundamentum typumque haberet posterioris. Cujus inter utrum-
que harmoniae, atque simul diversae, in utroque conspicuae,
explicandi viae, in fine hujus capitis (XI : 39, 40) gravissimum
invenimus indicium, ad quem, anteaquam secundo huic ca-
piti finis imponatur, brevi est attendendum.

Hi omnes, quorum fides celebratur, licet fide testimonium
obtinuerint (s. 2), quod placuerint Deo, nondum assecuti
sunt tSv sitciyysX'mv. Per quod cvangelium sine dubio illa
indicatur promissio, quae spectat postremos dies, futurum
aevum, quo, christi adventu, aditus ad Deum in Sancto
sanctorum unicuique pateret, atque adeo simul aeternam bea-
titudinem in eo obtinendam. Christiani enim diserte dicun-
tur eum jam consecuti esse j meliorqaa vocatur iis data
promissio (cff. I: 1. IH : 5, 6. VII: 18, 19. X: 1, 14, 19).
Si autem quaerimus, cur Deus hoc ita constituent, respon-
sum in promtu est, scilicet ne sine nobis perficereniur
(T£A£ift)Swa-lt;), i. e. ad perfectionem pervenirent. Hoc enim
objectiva q. d. sensu fieri non potuit ex mente scriptoris,
nisi per chrisiüm mortuum atque resurrectuin ; quae antequam
obtinuissent, rsXeiHrrn; non affuit, cum demum per nas, sub
Evangelic viventes , ad exitum perducta sit promissio. Antea
quidem hoc jam fieri potuisset, modo chrisids prius mortuus

1) De varid Icctione apud Sept. et in Cod. Hebr. cff. interpretes ad h. 1. ; iu
primis quae moaet Calvinus ad li. 1. digna sunt quae legantur.

esset; cum qua morte ét ejus reditus, ét piorum rsAsiSo-iç ex
scriptoris mente arctissime cohaerebant; sed diviua sie con-
stituerai sapientia , ut prae illis melius quid haberent, ad-
ventum scilicet cdristi atque mox eventuram perfectionem
(X:36 sqq.)i). Conferri Mc meretur locus X:14, ubi di-
serte dicitur cnnrsiüs una oblatione in perpetuum consecrasse
{^rsrsKsiuxsv) eos, qui sancti redduntur; unde jiatet, scri-
ptorem statuisse a parte chrisu demum morte et sacrificio
omnibus, qui ei fidem babeaiit, rsXsiSffiv esse factam ; ita ut
Christianis duntaxat curae esse debeat fide constanti
Tijv sTxyyeXiav. Eodem quidem modo ex XII : 23, ubi de
mevfika-i Sucuiuv TsriXeiui-'Jvav mentio fit, sequitur, ciiristo
fidem habentes post mortem saltem statim ad majorem perfec-
tionem adduci 2): sed vel sic tamen jesd redeunte, utriusque
Foederis fideles in unum cimisii corpus coalesceutes, ad illam
demum rgXstÜaiv adducuntur, cum simul tamquam ecclesia
justorum perfectorum coram Deo coustituentur, Dominique
gloriae participes fient; legimus enim sine nobis, non Ycro sine
ciirisio 3).

Scriptoris igitur sententia prorsus diversa fuit ab eorum
cogitandi ratione, qui V. inter Novumque T. ila distinguunt,
ut ea sibi invicem opponant, contendantque peccatorum remis-
siouem atque aeternam vitam sub priori plane ignotas fuisse;
sed ab altera parte neque illorum secutus est rationem, qui
perfectas harum rerum notiones sub V. F. viventibus tribuere
baud reformident. Neutra ejus fuit sententia; namque horum
cogitandi ratio ex ipsius mente adhuc imperfecta atque debilis
fuit; gratiae divinae donorum imaginibus vaticinationibusque

1) Cf. Bleekius, III, 445 et II, 298. Minus recte Tholuckiu. »d
h. 1. veteres ante Christum teAemtiv jam asseeutos esse a scriptore Indicarl
puUt.nbsp;2) V. Bleekius ad h. I., Hl, 847.

3) Cff. de dilKcillimo h. 1. P. C. Hilnerus, de increniento cognitionis
fidelium. V. T. post consKjimiatuni cpus redemtionis rx Heb. XI: 39 40.
•-'l Thoden V. Velzen, 1. 1. 61, 110.

tantum gaudebant. Quae observatio sponte nos ducit ad
Caput tertium, quo scriptoris de Israëlitarum institutioue
theocraticâ sententiam indagare nobis proposuimus.

Gravis in primis est dicenda disquisitio, quae tertio hoc
Capite iustituenda nobis est, quippe quae arctissime cohaereat
cum iis, quae de cdbisti munere in hac epistolâ inveniuntur,
quocirca huic in primis nostrae disputationis parti opera na-
vanda videtur i). Ut vero rite progrediamur, hic nobis op-
timus, quem sequamur , disputandi ordo visus est, quo pri-
mwn inquiramus, quid scriptor de Mosaicae institutionis ori-
gine statuerit, quidque praesertim in hisce primo loco ha-
buerit; deinde quo sensu hisce sacris vim tribuerit ; denique
quid Dei fuerit in constituendis iis consilium, nominatim
futiiri aevi ratione habitâ.

1) Quo diffioilior haec disquisitio erat, eo magis gratus et acceplus mihi
fuit usus duarum hac de re Dissertt., a doct. A. Rutgers van der Loeff
conscriptarum, quae inveniuntur iu diario IVaarheid in Liefde, 1839,
quarum altera, p. 87-132, inscribitur: Over de bedoeling, tracht en uit-
werling der door Mozes ingestelde offers; — altera, p. 229-288: Over het
verschil tusschen de Moz. offeranden en het offer door Jezus gehragt,
volgens den Schrijver van den Brief aan de Hebr. Conspectum egregium
mihi praebebant , quod palam profiteri lubct; licet in multis me a Viro doct.
rccedere seqnentia, qualiacumquo tandem, docebunt. Deinceps etsi post ab-
solutam fere hanc scriptionem, mihi sub oculis venerunt eximia hac de re
scripta J. H. Kurtzii, Das Mos. Opfer, Mit. 1842; J. da Costa, Voorll.
over het O. T. II. p. 202 sqq.; B. J. L. de Geer, het Isr. ofTer, In diario
Jaarb. voor wet. Theol. II. 100-144, et J. J. Doedes, de verzoening der
zonden volg. het O. en N. T., eidem diario insert. III. 1 sqq. In quibus
scriptis multa Icguutur, quae a nobis minus perspicue sunt exposita : unde
benevolum lectorem rogamus, ut ea etiam adeat. Contra conferri possunt
J. F. van Oordt, een woord over verz. d. z. volg. het O. T., xaW.inli.
1846, p. 607-546; et G. a. Middelberg, iets over de heteelenis van het
zoencffer onder Israël, in Jaarb. v. wet. theol. IV, 18-66.

I. Sponte patet, Lie non universe esse inquirendum in
sacrificiorum aliorumque rituum religiosorum originem '); cum
nostrum tantum sit ostendere, scriptorem eorum originem
a Deo duxisse. Quod de cultu Mosaico facile est probatu,
si observamus, qualem mosem , per quem V. T. mediatorem
atque legislatorem omnia essent data, babuerit, quippe qui
diuina ediderit oracula (XII : 25) ; et fidelis sit ejus, qui
constituit ipsum, minister. Qui autem omnia construxit,
Deus est (III : 1-5). Nam moses , tabernaculum confecturus ,
oraculo fuit admonitus, ut faceret omnia secundum eiligiem,
quae ostensa ei fuit in monte (VIII: 5, coll. Ex. XXV : 40).
Prius etiam Testamentum cultiis divini statuta habebat (IX :
1); minime ab hominibus erat constitutum. A Deo vocatus
erat AäRos atque creatus Sacerdos (V : 4). Dißino ]i\ssu foe-
deris obtiuebat inauguratio (IX: 19, 20); et omnia, quae
Sacerdotes peragebant, secundum legem fiebant (VIII : 3 , 4.
IX : 22).

Minus certo nobis constat quid de priorum sacrificiorum
origine statuerit noster, cum nusquam de hisce diserte lo-
quatur. Fortasse ex XI : 4, ubi abeu sacrificium, ut Deo
gratissimum, proponit, quod de arbitrario ritu non' facile
testatus fuisset, suspicari licet, se hîc quoque divinam agno-
visse origiuem; quod et confirmatur observatione, eum ubi-
vis, ne patriarcharum auterioribus temporibus exceptis, prouti

1) cff. liac de re inter eos, qui divinam originem negant, Eberhardus,
Apologie des Socrates, II, p. 224sq., et Rüper ti. Einige Bemerkungen
über die Verehrung der Gottheit in den ältesten Zeiten, quae Disp, edita
invenitur innbsp;Magazin fiir Keli^ions-philosop hie, Exeg. und Kir~

chengeschichte, V, 1, p. 48. Contra defenderuut eam G. F. Seilerus,
Veber den VersöhnuJigstod J. C,, p. 245 sqq., ct A. Huls ho ff, Kerè,
redcv. I, p. 101-166.

e c. XI memoratis excmjjlis satis patet, divinum interven-
tum agnovisse, omniaque Deo moderanti tribuere solere.

Piaeterea aniraadvertcndum nobis videtur, legem Mosaicam
in hac epistola vocari sermonem per angelos enuntiatum
(II : 2). Scilicet traditionem sccutus est scriptor, cujus vesti-
gia jam invenimus Deut. XXXIII : 2, ubi interpretes Ale-
xandrini addiderunt verba : sx Se^tSv avToü àyyéXoi pter^
avTOv, (vid. et Ps. LXVIII : 17) ; quamque noster suum in
usum convertit, ut ostenderet, Christianam doctrinam «/ît-
daicae longissime anteponendam esse ; siquidem lex per mi-
nistros, evangelium per Dominum erat traditum. Quod eo
facilius scribere ipse potuit, cum statueret, Deum angelos
suos spiritus ignisque flammas facere (1:7), quo nihil aliud
significatur, nisi Deum tonitrua, proceilas, atque universe
omnia naturae phaenomena, tam poenarum , quam minarum
gratia , per suos angelos excitare solere i).

II. Tria in primis in epistola considerantur ad divinum
hoc institutum spectantia, Sacrariuni nempe, Ordo Sacerdo-
tum atque Ritus sacrificandi; quas res cum ultimorum tem-
porum oeconomia diserte comparat scriptor.

A. G. IX : 1-5 conspectum instituti Sanefuarü nobis tra-
dit scrijjtor, sicuti obtincbat wosis tempore, atque rem sa-
cram Judaeorum quodammodo laudat. Tabernaculi splendo-
rem describens, satis aperte docet, quemnam sensum synibo-
licum hisce omnibus tribuerit. Erat nimirum veluti Dei in-
ter suum j)opulum habitaculum, coelorum, regni gloriae,
imago j recteque dicebatur tentorium conventûs, ubi suo se
populo patefacere solebat Deus. De atrio populi non loqui-
tur, quum ei propositum minime fuerit tabernaculi structu-
ram copiose describere, neque diutius in eâ immoratur, quam
fert argumenti necessitas. — In sancto vero ^fum trx^ivij),

1) Cff. Bonnetus, ia Diss, de lege Judaicd per nuntimn iraditä, in-
serlà Biblioth. Haganae, Clasä. VI, p. 145; Neancler, Pfl. I. p. 72. ann.
et SeyfCarthns, 1. 1. p. 131.

qiiotl coelum relcrret, lux ei-at cogaitionis, cujus symbolum
candelabrum scjitem lampadibus instructum; poiTO preces ad
Deum fusae, per suillfum expressae, atque piorum Deo ac-
cepta opera, quae mensa, in quâ panes erant collocati, re-
ferret 1) : quibus omnibus iu terrâ, prouti in coelo , coleretur
Deus. Aditus autem ad sanctum sanctorum [irxyivyi « Ae-
yapiévvi ayict. kytm) magno undique ojipanso velo erat clau-
sus , quo significaretur, liominibus terrestribus, mortalibus
iisdemque peccantibus ad diviuae Sanctitatis thronum minime
per se patere accessum (X : 20) : in quo loco, veluti in
luce inaccessâ Jehovd habitante, area inveuiebatur foede-
ris , legumque tabulae, tamquam foederis, quod Deus cum
Israële pepigerat, jjignus. Huic arcae iuipositum erat oper-
culum propiliatorium, ut prioris illius foederis peccata essent
operta, super quo Dei thronus cernebatur, cujus symbolum
erat nubes gloriosa, vecta a Cherubim, summae poteutiae
atque majestatis diviuae imaginibus 2).

1) Quaesiverunt interprétés, cur scriptor omiserit altare suflitùs ? Quorum
Varias sententias inter alios recenset Thol. ad h. 1. Omnino rejicienda nohis
videtur Bleekii sententia, qui, I, p. Ó81-Ï87, scriptoris de Judaeorum
sacrario inscitiae hunc errorem esse adscribendum statuens, inde argumentum
contra Paulinam hujus epistolae originem depromsit. At vero de millo Judaeo,
quamvis longissime ab Hierosolymis remote, nedum de scriptore, qui, teste
hac ipsa epistolà, tantam cum V. T. familiaritatem contraxerat, ejusmodi
quid statui posse, quisque videt. Quod idem de tota hacce V. Cl. ratiocina-
tione dicendura est. Rectius Kuinoelius ad h.l.; »Scriptoris non fuit
» munus, vasa et instrumenta tabernaenli omnia sigillatim et accuratissime
»recensere, satis omnino habuit quaedam adduxisse;quot; ut ipse s. 5 indicat.
Cff, porro Calvinus, Carpîovius et von Gerlach, das N. T. nach
Luthers Uebersetzung, ad h. 1.; quod opus multa bonae frugis contincre jure
animadvertit ejus censor in Rheinw. Repert. 1841. De h. 1. quoque scrip-
serunt J. J. Sonneschmid, de thurniaterio sanctissimo ; J, G. Mich,
de thuribulo udyti, in Hasaei Mus. hist.-phil. II. 1; et Schlichter, de
altari aureo-mysterio, in Symb. litt. II. 3.

3)nbsp;Cff. duo hac de re classic« opera, alterum Hengs t en b ergi i, Die Au...

iiem siiigularum rcrum saciariun assuinserit scriptor, ex hac
quidem epistola nou diserte apparet; sed vel sic tamen affir-
mare nulli dubitamus , quin talem sijvibolicam explicationem
secutus sit, observantes: 1. hoc prorsus cum ipsius temporis
opinionibus congruere 1); 2. divinum cum esset institutum,
arbitrarium illud haberi non facile a scrijjtore potuisse;
3. typicum, quem infra exponemus, sensum , a nostro as-
sumtum, aliquatenus sensum syrnbolicum ponere videri. Quod
jam copiosius ostendere, hujus loei non videtur.

B. In Sanctum autem sanctorum solus Pontifex maximus
uno anni die , ut sacrae arcae operculum sanguine adsper-
geret atque suffitum faceret, quo populum expiai-et , intrasse
dicitur. Quae causa esse videtur, cur scriptor, quod et
optime ipsius consilio congruebat, de summo tantum Sacer-
dote , in quo totius Sacerdotii idea cernebatur, sermouem
fecerit.

Maxime universa, quae voci Sacerdolis'^) subest, notio est
conciliationis, quocirca vocabula /jisaiTv^ et hpeiç in hac
epistolâ eâdem fere siguifîcatione usurpantur 4). Populus

thentie des Pentateuch, U, p. 613 sqq., allerum K. BUhrii, Symbolik des
Mos. Cultus, H tt. Heidelb. 1837. Prioris vero senleiitiam in primis hîc
sumus secuti.

2)nbsp;Fontiiicem die expiationîs non semel tantum in locum Sanctissimnm in-
trasse docet Lev. XVI : 12-15. Disputatur vero quoties hoe iieret; sed
verosimile mihi cum Kuinoelio aliisque ab eo citatis -videtur statuere, bis
eum illo die ingressum esse Sanctum sanctorum.

S) Cf. C. C. Tittmannus, Diss, de notione Sacerdotis in ej). adHebr.,
inserta ipsius Opusc. Theol., Lips. 1803, p. 211 sqq.

4) Quo magis nobis constet de sacerdotis atque mediatoris munerum ex
scriptoris mente conjunctione, liceat mihi hîc recitare quae recte observât
Rutg. v. d. Loeff. 1. 1. I, p. 100 sq., in annot. : ii Zoo de S. deze ver-
)) wantschap niet verondersteld had, zou hij dan wel, zoo zonder eeniga
)) nadere verklaring, even als of hierin niets vreemds gelegen ware, beide die
ÎÏ ambten in den ééuen persoon en beide oifers in de ééne opoflering van
71 Christus als verbonden voorstellen? — JEn dit niet alleen, maar wij zien
» ook , hoe hij de begrippen dier beide ambten en oJTers gedurig verwisselt

suae culpae sibi conscius ad Deum accedere ipse non ausit,
imo vero deprecatus est, ne Deum ipsum loquentem audirc
cogeretur; sed per moses mediatorem (XII: 19). Quare con-
stiiuebantur Sacerdotes, quippe Deum inter et populum me-
diatores ; scd his etiam cum Sanctuarium tantum pateret,
immediatus ad Deum aditus , qui uno summo Sacerdoti, id-
que quidem uno anni die, concessus erat, fuit clausus. Hic
vero Pontifex maximus die expiationis, suum populum coram
Deo repracsentans, ejus expiator habebatur. Antca autem
sui ipsius culpam confiteri debebat atque sacrificare, exutis
illustribus et magnificis suis vestibus , atque lineo vestimento
indutus, cumque in obscurum illud adytum ingrederetur,
suffitûs nubes ipsum operculum propitiatorium tegebat, „ne
„morereturquot; (Lev. XVI: 13), Vinculum quasi constituebat
purum inter Deum atque Israëlem vitiis inquinatum i); donee
tempus adveniret, a jerejiia sub V. T. jam annuntiatum (e. c.
Jer. XXXI, a scriptore laud. VIII: 8-12), quo, qu(im per-
fectus Pontifex (fisyài àp%(£peù?), a davide Ps. CX jam cclc-
bratus , conspiceretur, externum illud sacerdotium superva-
caneum esset. Cujus Evangelii praestantiam ut summis cfTerat
laudibus, de V. T. Sacerdotibus tam multa disserit scriptor.

» en nu eens Christus den Iloogepriesler met Mozes den middelaar (111:1),
» dan weder Christxïs, den Middelaar, met de Priesters des O. V. verge-
1) lijkt (Vil: 21-23. IX : 13-15). Ook plaatst hij met het verhondsofler van
ï) Mozes, de latere olTers ter reiniging en vergeving wel eens geheel op éene
» lijn (IX: 20, 22).quot;

1) Eadem fero monet Schlei er m a eher us, Glaulensl. H, 125. 2:
1) Vi^enn doch alles Aeussere wenigstens in seinem Ursprünge auf ein Inneres

n wie dem jüdischen Volke sein eignes Gesammlieben erschien als ein abwech-
» selndes sich Annähern an Gott und sich Entfernen von ihm, und es sich
» auch in dem Wechsel zwischen den goltesdienstlichen und anderen Zeiten so
» darstellte, der Hohepriester derjenige war, welcher zu diesen schwankenden
)gt; Bewegungen das Gleichgewicht in sich trug, und wie das Volk immer ver-
» unreinigt war, so er der Einzige, der sich als reiner konnte vor Gott dar-
»steUen.quot; Cf. Thol. Heil. p. 82 sq.

C. Prae ceteris autem muîtus est in V. T. sacrificandi
cultu commemorando, qui cum universo Mosaico Toedere
tam arcte conjunctus erat. Ne putetis tamen, de omnibus,
quae apud mosem occurrunt, sacrificiorum generibus hîc esse
sermonem ; neque enim holocanstorum (nSlJ?) gt; neque sacri-
ficiorum eucharisticorum (öSv^*) j ad quae nlin gt;nbsp;gt;
niSli atque primitiae referendae sunt, mentionem iujicit ; sed

foederalia reccnset. Ubique universe ea dénotât, tamquam
Swpcs, fiûCTjssç, Tp«?lt;J)lt;!pcs? (VIII: 3, 4. X: 18. XI : 4) ; si eos
tantum locos excipias, quibus V. T. vaticinia ad verbum
laudantur, prouti e. g. X : 6 usu venit. Quod mirandum
nou est, quandoquidem haec sola sacrificia ad summi Sacer-
dotis atque Mediatoris munus portinuisse constat

Nulli quidem dubitare possumus, quin magnum ciiristi
sacrificium cum sacrificio piaculari, nominatim cum eo, quod

1)nbsp;De iitriusque discrimijie in legibus Mosaicis variae cxslant sententiae,
quas recenset Ven. R i nse quot; Ko o p m ans, in ejus Disp. : Vergelijking der
zoenojjerhande van Christus met de zoenojjerhanden des O. V., 1805, a Soe.
Teyl. praemio ornata,- Vol. XXI, p. lG-19. CIT. CI. Wetlii Comm.de
morte J. C. expiatoria, Berol. 1813, p. 13 sq. in ann.; Hengstenb.,
Pent. II, p. 214 sqq.; F. H. G. Günther, Comm. de mortis J. C, fine set-
lutari ac vi sacrijicali peculiari, Gött. 1830, p. 7; Kurtz, 1. 2. p. 196 sqq^,.
ct do Geer, 1. 1. p. 139 sq.

2)nbsp;Ritum, qui IX; 13 describitur, ad sacrificia piacularia esse referendum,
satis nobis patet ex Num. XIX: 2. Vidd. O utramu.,, de Sacr/yiciis ; R.Koop-
mans, 1. I. p. 25, et prae ce.teris Kurtz, in egregiâ Diss. Ueber die aymb.
J)ignitât des in Num. 19 zur Tilgung des Todesunreinigkeit -verordneten
Ritus, in Stud. u. Krit. III. 1846, p. 629-702. In rubro vaccae colore
vitae symbolum eernitur; cujus fertilita» ct per femininum sacriiicii genus
indicatur. Cedrijium lignum vitae diuturnitatem, coccus vigorem, hyzopu»
puritalera dénotât. Omnia peeuliaris impuritatis chai-acterem referunt ; quae
causa videtur, cur tamquam mortis culpae lustratio a scriptorc h. 1. de indu-
striA niemoretur. Cf. quoque Kurtz, Mos. O, p. 302 sqq.

solemni expiationis die a summo Sacerdote jiro totius populi
peccatù) Deo oßcrebatur, apparct (V: 1-3. X: 1. XIII; 11).
Sed nou ita facilis quaestio videtur , ad quodnarn genus sit
referendum sacrificium, quod IX: 19-21 memoratur. Re ta-
rnen accuratius perpcnsa lioc nobis constat, sacrificium inau-
gurandi foederis liîc describi; nam, licet de vituli in duas
partes, per quas ex adverso humi positas foederati transibant,
dissecandi more, qui item obtinebat (Gen. XV: 10. Jerem.
XXXIV: 10), bic nulla mentio injiciatur; vel sic tamen
sanguinem in duas partes divisuui esse legimus, et nullum
foedus omissis sacrificiis pactum fuisse scimus. Jam vero , si
sacrificium inaugurationis, quo populus in foedus intraret
{èyxztvi^eiv, s. 18), ad foedus sanctificaretur, ipsumque foe-
dus confirmaretur, sit liabendum, idcirco tamen, etiamsi
proprio sensu sacrificium piaculare nou sit, omuem ei vim
expiatoriam denegare minime licet. Illud : (txs^o-j èv alf^iari
5r«VTa kcc^afï^stcci y.cirà tov vóf^iov, kcù xafïi; alßdTsy.xyaicii;
où yivsTMnbsp;(s. 22), de hoccc in primis sacrificio vale-

bat. Simul vero foedus eo sanciebatur (SiaSiïztt èm vexpoli
ßißccisi, IX : 17); firmum esse coepit post mortuas victimas i);
ct foederati ad foedus firmandum sanguine victimae adsper-
gebantur 2).

Multis igitur nominibus hic foederis inaugurandi ritus cum
sacrificio piaculari congruere constat. Quid? quod, magnum
expiationis diei sacrificium , quum quoad rei summam plane
idem esset, haud immerito vocabatur repetitiim foederis sa-
crificium ; quippe quo hujus foederis transgressiones denuo

1)nbsp;Quocwmqtie modo difiicillimum htinc locum intei-preteraur, per vfJipè ,
qilatenus ad V. T. referuntur, 'vicihnae inleUlgendae sunt. Aia^^x^v vero
per testamentum esse vertendum , IX: 15-17, verosimilius adliue nobis vide-
tur. Contra per foedus interpretantur Sykes, on the Ilehrewn, atque
R. Koopmans, 1. 1. p. 13, qui lixSiixevu per neriendmaier vertit; cujus
interpretationis argumenta vidd. apnd Thol. ad h. 1.

Et haec quidem de divinâ institutorum Mosaicorum origine
et indole dicta sunto. Hoc unum addimus, nostrum scripto-
rem , ex suo institute nonnulla tantum memorantem, in sa-
crificandi cultu, sanguinis effusionem atque in Sacrarium in-
ductionem adspersionemque prae ceteris pressisse videri.

Cultus ßlosaicus ^vvd/^svo^ «arà cvvs'iS^criv Ts\siuirxt
Tov XxrfSvovTcc. Ejus vis atque ejßeacitas.

I. Jam ex eo quod, ex nostri scrijitoris mente, a Deo in-
stitutus sit cultus Mosaicus, quandam certe eum vim atque
efficacitatem illi adseripsisse jure suspicari licet. Attamen
accuratius inquirendum est, quamnam ei vim tribuerit, quod
prae ceteris ex ipsius comparatione cum aevo futuro nobis
efficiendum erit. Sacrificia vero cum primum obtineant lo-
cum , de hisce in primis videamus.

A. Sacrificia igitur, quod primum observamus, minime
perpetuam vim habebant, per tempus duntaxat valebant.
Vetus enim Oeconomia ßt^aia, quidem erat, non vero, prouti
Nova, atsAXivTiq, (XH : 27 , 28) ; ut postea vim et auctori-
tatem amitteret necesse erat (Vni:13). Lex autem sacrificüs,
quae quotannis eadem continue offeruntur, numquam potest
eos, qui accedunt, perficere {rsXsiStrat). Alioqui olTerri de-
siissent. Repetitae sanctificationis necessitas, quae identidem
apud sacrificautes exoriretur, satis arguebat, infirma fuisse
haec sacrificia (IX : 25. X : 1 , 2). Quod mirandum non est
attendentibus, fuisse illud instititutum administratum a mor-

1) Haec omnia copiosius atque egregie exponnntur a R. v. d. Loeff, I.I.
I, p. 96-lCO, cujus Tcrba cum nolim desci-ibere, ipsi eum adeant lectores.

taliLus, continue se invicein excipientibus Sacerdotibus (VU :
11), qui quotidie stantes ministerio fuugerentur, easdeinque
saepius offerrent victimas (X:ll).

B. Praeterea, Levitica sacrificia non nisi ea ') pcccata
tollere valebant, quae ex insciliâ, non de industriâ commissa
essent (Lev. IV : 13, 22. Num. XV : 22 sqq.). Qui vero ehtä
manu, proterve ct consulto, peccabant, qui idololatriae,
Dei nominis blaspbemiae , Sahbathi violati, caedis aliorumque
peccatorum de industriâ commissorum rei erant, expiari non
poterant, sed ex Israelitarum coetu excludendi erant (11:2.
X : 26-28) 2). Quod indicat scriptor, cumnbsp;memo-

rat, quae a toto populo, per annum perpetrata, die expiationis
solemni ritu expiarentur (IX : 7). Nam licet de âfjapT-^as;?
etiam atquenbsp;loquatur, sequenti tarnen sectione id

magis définit summo describendo Saccrdote, quippe qui condo-
lescere possit ignorantibus et errantibus {kywavdi xcii ^Xuvafxé-
vo(ç), quum ipse quoque circumdatus sit infirmitate (V: 1,2).
Quod discrimen oeciimekiïs jam aniniadvcrtil , scribens : xui
rZv Tou ^.aou (pna-i àyvcn/^draiv ' xxi hùsv to Sicilt;popov
Siixvvaiv, OTi oi fiêv xciTà vÓ/kov Ouatai VTrsp àyyoïtfMCTisiv
7rp0çs(pép0VT0, Tà yàp Iv kyvolx a-vvexupovv «^apTij/M^ra, yi
Sê XfiaTOv ùua'ix xm tx, h yvmei. Neque putet quis suo
arbitrio hoc fecisse scriptorem , quandoquidem ex lege Mosai-
câ, qui elatâ manu peccabant, morte essent afficicndi (Num.
XV: 22-31). Magno eiiiui expiationis die ea expiabantur pec-
cata , quae, cum ex errore ct insciliâ perpetrata , a publicâ

1)nbsp;Etenim non admittondum est discrimen, quod muUi ponunl inter peccala
civilia, quae contra legem ceremouialem q. d. sunt patrata, ct moralia.
CH. Kurtz, 1. 1. p. 158-169; ct do üeer, 1. 1. 138.

2)nbsp;CIT. Seilerus, 1.1, p. 148 sqq.; Storrius, 11, p. 486; Lotzius, In
ejus Disp.: Over de begrippen, die de Schrijver van den brief aan de
llcbr. had aang. het hoogepr. van J. C. ; eu derzelver o vereenstemming
met de overige Schrijvers -van het N. T., 1798, a Soc. Hag. auro ornatd,
p. 19; R. Koopmans, 1. 1. p. 23-29; el lîlcekius ad h. 1. Sed vid. c.m-
tra Kurtz, 1. 1.

animadversione se subtraherent, adeoque uondum pro pecca-
tis agnita essent, expianda adluic essent relicta (Lev. XV).

G. Eadem, quae singulis in transgrcssionibus duntaxat
usu veniebant, sacrificia expiatoria, non uisi quod ad car-
nem sanctificare valebant. Peccatorum veniam conciliare non
poterant, eivilem tantum purilatem externamque sanctitatem
compaiabant(IX: 13, 14). JsraèVttó, variis plurimisqueritibus
inclusus, continue fere unum alterumve eorum non potuit non
omittere; quo impurusnbsp;, *:i);voç) cum esset, Levi-

tico indigebat sacrificio. Hoc autem oblato, purus (äy^a^oft/vo?)
quidem redditus erat, sed nou nisi externa ratione; Sacri-
ficium piaculare conscieiitiam oflerentis penitus tranquillare
non potest (IX : 9). Et quâ tandem ratione taurorum atque
bircorum sanguis, externus tantum ritus, eo valuisset
(s. 12-14)? Solis enim continebatur antiquus ille cultus ci-
bis et potibus, diversis ablutionibus et sanctificationibus
carnis (s. 10). Carnalis mandati erat lex (VII: 16), quae nul-
lam rem ad perfectionem perducere posset (VII: 18. X : 1).
Sacrificia peccantis conscientiam perfecte tranquillare adeo
nequeunt, ut recordatio horum potius illis quotannis instau-
raretur (X : 1-4.). Externam purgationem afferre poterant,
non vero ipsa peccata auferre, ita ut ab illis liberarentur de-
linquentes, horumque conscientiae non amplius percellereiitur.
Hanc vero conscientiam a mortuis operibus mundare, non
nisi CHRISTI sanguis poterat, qui per Spiritum aetemum se
ipsum Deo obtulit irreprehensibilem (IX : 14) l);

H. Quae cum ita sint, jam viam nobis paravimus, quâ fa-
ciliore ratione secundo loco indagare possimus, quonam sensu
universo Mosaico instituto, nominatim vero ipsius sacrificüs
vim atque efficacitatem tribuerit sciiptor. Quâ de re in duas

1) Simplex loeorum recensio eo magis hîc nobis sufficere videlur, qno ac-
cnratins Doct. R. v. d. Loeff, 1. 1. p. 111-116, in hanc sacrificiorum vim
inquisiverit. Cff. tamen Kurtz, M. O. p. 41 sqq.; de Num, 19, p. (;94sq.;
etDoedes, 1.1, p. 48sq. et 309 sq.

fere partes abeunt interpretes; quoruju alii vim illam imme-
diatam atque realem q. d. habuisse eum statuunt, alii dc
mediatd atque symholicd eum cogitasse putant

Ante quam vero singulas eorum sententias dljudicamus, i'ite
nobis distinguendum videtur inter sacrificiorum vim iioliticam
et religiosam'^). Quam distinctionem nisi teneamus, veren-
dum est, ne dubii incertique hac iu disquisitione vagemur.
Quod enim ad vim palUicam attinet, omnino realis dici
potuit: licet habita religionis ratione symboUca sit dicenda.
Interpretes vero, hac distinctione neglectâ, ulrumque consi-
lium saepius commiscuerunt, vel alterutrumque unice urse-
runt. Quum autem scriptor in vim religiosam prae ceteris
in Christianorum gratiam inquirit, de hacce copiosius vi-
deamus , politico consilioquot; omisso.

A. Ac nullum quidem, hac de vi si quaeramus, in nostra
epistolâ invenimus vestigium, unde immediatam seu realem
vim ipsis tribuisse scriptorem concludere liceat.

Eorum sententia , qui physieam illis adscribant vim, quasi
sacrificium oblatum per se spectatum coram Deo aliquam efli-
cacitatem haberet, in nullo hujus epistolae loco praesidium habet.
Imo vero abeli sacrificium plus apud Deum valebat, quam
kaïni (XI ; 4) ; omnia sacrificia ex lege erant ollérenda (X_: 8.
IX : 22) ; et cui ceteroquin bono erant varia illa in summo
Sacerdote requisita (II : 11, 17.. V : 1, 3, 4. VII : 27. IX : 7)?
Quid tandem hanc sententiam apertius réfutât, quam illud
scriptoris dictum : fieri nequit ut sanguis taurorum tollat
peccata (X:4)? — Praeterea sententia, quâ statuerit, sum-
mum Numen per sacrificia ad misericordiam moveri, minime
cum eâ convenit, quâ eorum originem ab ipso Deo repetit.

1)nbsp;Varias interpretum Ilieorias accurate recensucrunt S clio Iii u s , in Diss.
quae invenitur in: Studien der JVürtemb. Geistl. I. 2. IV. 1. V. 1 ; alque
Thol. Beit. p. 74 sqq.

2)nbsp;Ita jam distinxerunt Crotius, Michaelis, alii; in primis vero hic in
censum venîunt R. Koopniaus, 1-1. p- 42; atque Ile n gs Le ii b.. 1. mox
lauclando.

Quid ? quod iteratio eorum satis lu=ulentcr docebat, nullam
realein vim, nisi ad peccata involuntaria {àyvovuj^âra) ex-
pianda, cxternamque puritatem comparandam, iis ex ipsius
mente adscribendam fuisse i). Probe enim sciebat, hoiocau-
sta et victimas externas Deo minime fuisse acceptas (X: 5, 6).
Neque Levitica sacrificia abolitionem (àùéruo-tv) scelerum vi
suâ efficere potuerunt (IX: 20).

Veruntamen sunt alii, ne de ceteris theoriis moneamus,
qui politicum consilium urgentes, sacrificium mulctae in-
star vcl cessioiiis bonorum habeaiit Quo ^ero jure Loc
statuant, ipsi videant; in hac saltern e2)istolà minime illud
inoponit scriptor, de juridicâ Mosaici instituti parte nullam
mentionem injiciens 3).

B. Nulla igitur restât sententia , nisi ea, quâ statuamus ,
scriptorem symbolico tantum sensu vim iis tribuisse, atque
eatenus wettio assentire haud recusamus , scribenti : „ Neque
„ alio nisi sensu symbolico victimarum substitutio in locum
„offerentis sumi potest, licet postea, sicut omnia symbola,
„ in superstitionem abierit^' 4). Cujus rei Veritas patet ex
X : 1, 4 , ubi universa Mosaici cultiis ratio tamquam codes-
tium rerum/symbolum proponitur, cujus effigies erat dicenda.
Quam symbolicam descriptionem tenentes, vim realem iis
hactcnus tribuere scriptorem minime potuisse statim videmus 5).

2)nbsp;Ita in primis J. U. Michaelis, Schulzius et R. Koopmans, 1. 1.
p. 45 sqq. Aliae sententiae vidd. apnd Thol. I.l.

S) Cf. R. r. d. Loeff, 1. 1. p. 118 sq. - Ven. A. Brnining, De leer
der verzoening met God, Amst. 1806, ad hanc sententiam impugnandam,
recte provocat p. 17 ad Lev. V:16. IV: 2. Lev. XIV et XV. Num. XIX. De
juridicd vero ratione eo, quo VV. dd. Ua Costa et Kurtz hancvocem usur-
pant, recte did potest sensu.

4)nbsp;In ejus Comm. de morte J. C. expiât., SS 6, p. 20. Cf Suskind,
Tst unter Siinden-vergebung, welche das N. T. verspricht, Aufhebung
der Strafen zu verstehen? in Flattii Magazin, III, p. 204 sqq.

5)nbsp;Quod qui magis c.'tpositum cupit, Icgat quaeso quae hac de re scripsit
R. V. d. Loeff, l.I. p. 122 sq.

Sed vel sic tarnen, supra indicatae distinctionis incmores,
politieam rationem spectantcs, realem vim sacrificüs esse tn-
Iniendam nulli statuere dubilamus. Externam sanctitatem
aftfcrre potuerunt; • immundi, externae Theocratiae ratione
habita, oblatis sacrificüs, reverâ mundi evadebant 1). Coram
Deo autem cum sijmboUcam haberent vim, in notionis, quae

1) Egregic hoc discrimen expressit He n gs tenher giu s, ChristoL I. I,
p. 2fi4 sq. in .-Lnn., cujns yerha hlc describantnr: «Denn waren gleich die
» Opfer in Bezug auf das Verhältniss zur inneren Theokratie nur bezeichnend,
gt;, so waren sie doch in Bezug auf das Verhältuiss zur äusseren Theokralie
»bewirkend, oder eigenllich stellvertretend. Dass man Beides niclit unter-
» schied, hat in die Untersuchung über Zweck und Bedeutung der Opfer in
» der Mos. Religion grosse Verwirrung gebracht. Bei der Mannigfaltigkeit
» der Gesetze musste es auch demjenigen, der in ihrer Beobachtung gewisscn-
»haft war, unmöglich fallen, si genau zu erfüllen. Es war d.-iher nüthig ,
» dass eine Anstalt gegründet wurde, welche theils die Heiligkeit des Gesetzes
»aufrecht erhielt, theils das drückende desselben minderte. Diess geschah
»denn dadurch, dass derjenige, welcher durch Verletzung der theokratischen
»Gesetze sich straffällig gemacht hatte, durch Darbringung von Öpfern in
» das vorige Verhältniss zurücktreten konnte. In dieser Hinsicht waren je-
» doch die Opfer nur versöhnend für Verletzungen, die nicht aus frevelhafter
,, Verachtung des Gesetzes, sondern mehr aus Unkunde oder Unachtsamkeit
)) hervorgegangen waren. Schwere, böswillige Vergehungen wurden mit Aus-
» rottung aus der Theokratie, oder mit dem Tode bestraft. Bevirlen konn-
» ten die Opfer nnr in gewissen Fällen die Reinheit für die Theokratie, und
» diese Reinheit war an die äussere Handlung allein, nicht an die damit ver-
»bundene Gesinnung geknüpft. - Aber die Sündopfer bezogen sich nicht
»bloss auf das Verhältniss des Sünders zur äusseren Theokratie, sondern
» auch zu dem heiligen und gerechten Gott; in Bezug auf dasselbe waren sie
» nicht lewirlend, sondern nur bezeichnend. (In Bezug auf das erstere
n Verhältniss heisst es Hebr. IX: 13 von den Opfern, sie heiligennbsp;T^v

»gesagt, dass sie nur die ävÄfimri? riSv bewirkten, indem es unmög-
» lieh sey, dass das Blut der Stiere und Böcke die Sünde wegnehme , womit
»zu vgl. Philo de uild Mos. 1. III. p. 669: oh Aoirivnbsp;, äaV

»liess, zeigte er an, dass er selbst den Tod verdient habe, wenn Gott mit
» ihm nach seiner Gerechtigkeit und nicht nach seiner Barmherzigkeit handeln
» wolle. Die Wirkung der Opfer hing in dieser Hinsicht einzig Von der da-
» mit verbundenen Gesinnung ab.quot;

f.uic symI,olo subcrat, vcntatciu nunc inquirere nobis su-
perest. Nonnulli enim nptionem zllnm pHmariam in eo quae-
sivei-unt, quod sacrificia piacularia comedere nefas essct
veluti solutae cum Deo conjunctionis sjmbolum i); alii in'
eo, quod neglectae legis divinae sensus excitaretur 2); alii lioc
in primis urserunt, quod dona oblationcsque a Deo accipe-
rentur 3). tandem in sacrificio, igne consumto, svmbolum
observabant peccatorum, a Deo condonatorum, abol.tiÓnis 4).-
Sed eorum in primis sententia cum liujus epistolae argumento
cougruere videtur, qui statuant, sacrificia ab una parte poe-
narum, quibus afficiendus esset peccans, symbolum con-
stituisse, quo culpae sensus in ipso excitaretur; atque simul
ab altera parte typice retulisse magnum illud ciristi sacrifi-
cium, quo piorum animi erigereutm-5). Scilicet hanc scri-
ptoris fuisse mentem, luculenter docet X: 3, ubi sacrificiorum
effectus commémorât. Cum autem culpae conscientiam quo-
tidie fere excitarent atque instaurarent sacrificia piacularia,
quae vel sic tamen animum renovare non valebant, neque
peccata extinguere, num aliter fieri potuit, quin realis pecca-
torum remissionis desiderium simul excitaretur? Quid? quod
ntramque efllcacitatem illis sacrificiis adscribere jubent ea
quae vi oppositionis de christi sacrificio monet scriptor.

De typicâ autem significalione cum § 3 de industriâ nobis
sit agendum, hîc tantum nonnulla addere juvat de ra-
tione, quâ hancce sacrificiorum piacularium pro poenâ debitâ
substitutionem scriptor cogitaverit, ita ut victimas pro pec-

1)nbsp;Vidd. Sytasius. Versuch üier äienbsp;ABsickt und d. Ursprung
der Opfer, ct Semlerus, in notis hnic libro ad.persis.

2)nbsp;Philo,nbsp;p. 336, et Klaiherus, VersohnungsleJ^, p. 73.
ii)Steudehus, Glaubenslehre, p. 259.

4) Hasenkampius, in diario: H^ahrheit zur Gottseligkeit, I et III
5, Pr,orem hujus sententiae partem urserunt Jahnins. atque quodammodo
SclUexermaeherus, Glaub. II. 5 125. 3 (de quo cf. Thol. Beil. p 77).
posteriorem vero assumserunt an.iqniorcs Theologi. Ulrumque rite eonjunxernni
quot;engst., Christ. X. 1., Sackius, Apol. atque Tholuckins, Beil.VX.

catore offéreutc, cui moriendum fuissct secundum legem,
inoi'tem suLire vicariam existiinaverit. Non deësse rationes
■videntur, cur scriptorem sic sensisse statuamus. Nam plane
conveniebat liaec de sacrificiis notio cum eâ, quam apud
V. T. scriptores cernimus. Ne dicamus de certis hujus fidei,
quae apud alios antiquitatis populos exstant, vestigiis ') : de
llebraeoruin doctrinâ tantum videbimus. Neque hïc provo-
care volumus ad victimae manus imponendi ritum, quippe
qui omnibus sacrificiis communis esset ; licet probabile tamen
videatur, bac ipsâ manuum impositione, in expiando adbi-
bitâ, translationem culpae adumbratam fuisse ; nam cuicum-
que sacrificio translationis alicujus notio inesse videtur 2).
Sed, ut boe primum observemus, inter orancs fere antiqui-
tatis Helwaicae interprétés constat, ex Hehraeorum opinione,
hominum mortem in aliorum vicem expiatoriam esse habitam.
LXX saltem statuisse, victimas piacularcs loco sacrificantium
peccata lucre, apparet ex Lev. XVII: 11, uLi v^'ÖJS verte-

runt per ccvri «f'vx??. Eandem vero sententiam foverunt se-
riores .ludaei 3). Deinde quod diximus , de animalibus etiam
Valere, sacrificiorum piacularium ritus innuerc videntur. Vi-
ctiraa enim , culpa peccatoris in eam translatâ , impura puta-

1)nbsp;Viilj. e. g. Hcrod. II. S9; Plut, de Isid. et Osir., ed. Reiak. VII.
433; Caesar, de hello Call. VI. 15; Ovidius, Fast. VI. 162; Porphy-
l ins, de abstinent. IV. 15; alü. Cff. H. Grotius, Defens. fid. cath. de
salisfactione Chr. X. p. 128 sqq.; Witsius, Miscell. Sacr. II. 20; Wet-
tius, 1. 1. p. 18 sq., et Güutherus, 1. 1. p. 12.

2)nbsp;Cff. L. F. C. Tisehondorfius, Doctrina Pauli apostoli de vi mortis
Christi satisfactorid, Lips. 1837, p. 14; qui Klaiberi refulat ohjectiones,
quas movit in Stud. der Wurt. Geistl. V. 2. p. 132 sqq. VIII. 2; Kurtz,
1.1. qui Bährium réfutât, p. 64 sqq.; Da Costa, 1. 1. 223 sq. ; et Uoe-
des, 1.1. 2i-26.

3)nbsp;Vidd. Ex.od. XX:5. Jos.VII. 2Sam.XXI. XXIV: 10-25. Jes.XLIIIiS.
Uli. Jer. XXXI: 29. Thren. V:7; quorum locorum vim frustra infringere
conalur Wettius, 1.1. p. 21 sqq., licet et ipse victimarum piacularium sub-
Stilutionem defendat 0 6. Contia Wettinm hoc probarunt Güntherus, 1.1.
p. 11 sq ; et Tischend., 1. 1. p. 13.

batur (Ex. XXIX .14. Lev. IV: 11, 12. 21. VI : 27, 28.
XVI : 28). Quae vero reliiiquebantur , extra castra concre-
manda erant (Ex. XXIX : 14. Lev. IV : 21. XVI : 27) ; id-
que quidem banc ob causam , prouti Ex. XXIX : 14 diserte
additur, J^^H HKlSn gt; iwa est sacrificium fro peccatis.

Quod hujus epistolae scriptorem prae ceteris ursisse, XIII:
11, mirari desinimus, ubi observaverimus, hoc quidem
ritu haud dubie significari, peccatorum immunditiem in vi-
ctimam transiisse alque igne delendam esse. Acccdit (ne
plura alleramus) quod is , qui combusserat ea , ablutis vesti-
mentis suis, aqua erat lavandus, antequam in castra redire
pos.sct (Lev. XVI: 28)'). Praeterea Sacerdotes, cum de sa-
crificio 2gt;iaculari comedissent, quomodo, nisi offerentis culpa
in victimam transferretur, dici potuissent coetùs iniquitates
tulisse (Lev. X : 17) ? Imo vero subslitutioue negatà , quid
tandem significat locus (Lev. XVII: 11): Anima carnis est
in sanguine, et dedi eum vobis in altare ad expiandas
animas vest ras ; nain sanguis expiât animam? Sanguinem
comedi nefas erat : erat nimirum in peccantis vicem substi-
tuta anima, quae Deo oflerebalurs). Inde lucem accipit mul-
tiplex et accurata sanguinis sparsio, qualis non nisi in victi-
mis piacularibus adliibebalur. Ilunc autem victimarum san-
guinem , loco ipsorum sacrificanlium , Deo esse oblatum, ex
60 quoque confirmatur, quod Num. XXXV : 33 homicida

1)nbsp;Ita Scliull V. 2. p. 154; et Wet ti u s p. 16. Cff. tamen Bährius,
II. et Kurtz, 186 sq. Impuritas a vicliiua nondum immolata transfe-
rebatur; simul vero ac mortem subicrat denuo pura censebatur. Doedes,

2)nbsp;In eo quoque Hebraci cum gentilibus eonveniunt; cf. Virg. Aen. H.
116 sqq. — De hoe loco vidd. G. Fünke, Bezieht sich die Versöhnung al-
lein auf den Menschen oder auf Gott und den Menschen? in Stud. u. Kr.

in sanguine eraf, voluntatis sedes r: IrrtèviJiia, ^p^z^i ™orti erat tradenda,
quod Christus fecit (coll. Mt. XX : 28); Kurtz, 1.1. p. 80 sqq.; do
Geer, 128; Da Costa, 216, et Doedes, 39 sqq.

vetalur ad expiandam terram alium, quam ipsius sanguinem
offerre. Porro hue alius etiam perliuet ritus. Gaedes, cujus
auctor ignotus erat, ita expiabatur, ut seniores et judices
proximi oppidi super juveucam mactatam manus lavareut,
testantes, se sanguinem ilium non effudisse (Deut. XXI : 1-9);
quà cerimoniâ abluebatur culpa, et in vaccam transfereba-
tur 1). Hoc tmidem nobis patet e significatione vocisnbsp;,

quae id dénotât, quo aliud compeusatur, quod ejusdem pre-
tii est, Av'rpov (colL Ex. XXI: 31. Num. XXXV : 33. Jes.
XLIII:3. l'rov. XXI: 18); cum hac vero cognatum est ver-
bum ^ÖD expiare, cui adeo substitutionis notio subest 2).

tione adlubito, ex Gen. XXXI : 39 probatur. Hue pertinent
quoque nStSn etnbsp;quae, quum proprio signifiée:,t

peccatumyiMm peecati poena,n, de ipsâ victimâ piaculari
adhibcutur, quippe cui, ut commodissime illa explicari vi-
dentur, peccatum vcl potius peccati poena uil^ereat imposita.
Idem deniquo^) docet ritus hirci emissarii, quot;^KÎ;; dicti, in
cujus caput omnia totius populi peccata rejiciebantur (Lev.
XVI: 21), ut in victimam translatae culpae esset symbolum'').

Hanc autem substitutionis doctrinam in nostra etiam epi-
stolâ obtiiiere, quamquam magis positam, quam diserte euuu-

2)nbsp;Do Significatione et vi vocis AÜrfOv vid. Disp. praeeeptoHs mei aestuma-
lissimi 11. E. Vinke, mox lauda.ida, p. 6'l-5t;.

3)nbsp;Alia insuper argumenta affert Wettins, 1. 1. S 6. p. 13-20; ubi m
primis rceenliorum Judaeorum laudantur testimonia. Cf. II. Mu n ti n ghiu s,
Gesch. der menschh., ed. IV. p. 226 sqq., et X. p. 100 sqq.

4)nbsp;Lev. XVI: S'' optiuie sic explicari videtur : Sorlem imam Jeho-vae con-
.ecrato hireo. sortem -vera alteram hireo ad emissicuem desünato. De for-

et significatione bnjus vocis cff. Thol. Beil. p. 79 s, in ann.; atque de
universo ritu Diss, de hireo emissaric, in Hasaei Mus. hist.-pUL, XI. 4;
Storrius, 1. 1. II. m sq.; Kurtz, 26»J sqq i et Uacdes,2b sq.

tiatam, nemo facile infitias ire potest. Ex totâ scriptoris cogi-
tandi ratione hoc jure elEcimus, praesertim vero hoc Incu-
lenter docet ritus, IX : 17 laud., qui quid aliud significare
potuit, quam nullum foedus ratum fore, nisi victimae mors
intercederet; sine sanguinis effusione nulla peccatorum remis-
sio. Unde explicandum etiam videtur, quod, politicae in-
stitutionis ratione habitâ, die expiationis magnae omnes ex-
piarentur Israelitae, ne ii quidem excepti, qui non corde,
sed externo tantum ritu sacrificium offerrent. Vocabula
àyix^iioç, ncciuptafùç, , /Aaff-^Koç. Xvrpunriç e V. T.
sunt depromta, neque ad offerentes tantum referri possunt.
Quid ? quod, sacrificio oblato, fractum cum Deo foedus re-
stitutum erat, atque peccata tecta , ita ut culpâ liberarentur
atque ad Jehovae commercium denuo admitterentur. Nonne
idem solemni expiationis die cernimus ? Sacrificia piacularia
simulac oblata erant, eorumque sanguine populus adspersus
erat, expiatus habebatur populus. De emendatione, quâ
peccatorum remissio compararetur, nullam invenimus mentio-
nem. Consequebantur ergo sacrificiis, ut scriptor noster do-
cet (IX: 13), puritatem, sanctitatem externam; erant rursus
pars populi sancti. Lustrabantur atque ita cura Deo conci-
liabantur, ut Ejus favorem jure exspectare possent 1). Quae
si recte disputavimus, negari nequit, scriptorem quidem
sensu religioso sacrificiis, peccata vere tollere {,rspiegt;.e7v.
X:ll) non valentibus, symbolicam tantum vim tribuisse ;

1) Vida. Disp. V. cl. H. E. Vinke, Zeer van 7. rf. aang.zijn
hjden en sterven tot vergeving der zonden en zaiig/^id, 1835, a Soc. Hag.
auro ornata, p. .iUi et seriptores ab eo landati. Cff. porro H en gs t. 6W.
I, p. 264; Ewaldus, de pece. remissione, enjns tit. belg. vers, est: Behoeft
de mensch verg. van zonden? en wat leert ons de bijiel daaromtrent?
p. 22 sqq.; etTisebond., 1.1. p.lG: „ Certo,quot; inquit, gt;, definiri non po-
» test, utrom prorsns opns operatum fuerint, an efficaeia eorum nonnihilpen-
» dere ab offerentis animo judicata sit. Illud certe successu temporis factum
»est, hoe quibusdam Jocis prophetarum , moribus populi emendandis studeu-
» tiura, probabile efficitur. Summa quidem rei non mutatur.quot;

simul vero peccatorum in victimam translalione symbol urn
iis subjecisse, quod postremis diebus in sublimiori cimisii
sacrificio vere obtinuit.

Quibus observatis viam nobis stravimus ad lypicam cultus
Mosaici rationem convenienter divino consilio, ex mente
scriptoris indagandam, atque universam V. ï. tbeocratiam
tamquam «(àv rSv /isAAóvramp;iv considerandam.

Cultus Mosaicus ovy. otjiSiiTrroq, yi^pdaxm , axïa tSv
/ksAAÓvtmv. Divinum ejus instituti consilium.

Quum ex praecedente disquisitione de cultus Mosaici ratione
jam viderimus, proximum ejus consilium, habita politicarum
rerum ratione, fuisse, ut eo, visibili veluti syinbolo, Deum
inter atque populum foedus sanciretur : nunc praecipue in-
quiramus, quatenus haec omnia, novae oeconomiae ratione
babitâ , consideraverit scriptor.

Universum scilicet illud institutum unum atque magnum
N. T. illum habuisse typum primum observabimus. Dein
ostendcmus ex ipsius meute institutionem illud recte dici,
quâ culpae sensus Me»sianii\\iamp; temporis desiderium apud
Israëlitas excitarentur. Tandem ea praetereuntia atque imper-
fecta fuisse satis perspicue indicasse scriptorem probabimus.
De singulis breviter dicemus.

I. Quid scriptor per typum intellexerit, quum supra jam
indicaverimus, hïc brevioribus nobis esse licebit. Ixx enim
umbram tantum continet futurorum bonorum, non vero ip-
sam rerum imaginem expressam; quemadmodum ipsam effi-
giem praecedere solet umbra, corpusque ponit (X: 1). Porro
in hac epistolâ occurrunt vocabula, idem fere denotantia,
vTroSsiyi^cira, 7:a.(ci,ßciXvi, àvTirvva TÜV xXitSivSv , t«v ftsa-
Aóvtwv, t5v sTTOvfciv'iuv. Fundamentum vero, quo omnis
scriptoris nititur bac de re cogitandi ratio, ipso indicante,

inveiiilm- Ex. XXV : 40 (Mil: 5), ubi moses a Deo admone-
tur, ut omnia faciat ad typum, in monte Sinaitico ipsi mon-
stratum. Hoc ita de industrià a Deo constitutum fuisse,
neque fortuilam utriusque oeconomiae convenientiam fuisse,
sine dubio statuendum erat scriptori, qui ad Deum auctorem
omnia referebat, atque tam in V., quam iu N. T. cheistcm
agnoscebat. Cujus rei Veritas e multis hujus epistolae locis
omni dubio major redditur. Postquam enim IX : 1-7 taberna-
culi, quod Deus, foedere cum Judaeis facto, exstrui jusserat,
splendorem descripserat, diserte noster addit, quodnam hu-
jus instituti divinum fuerit consilium, tovro SuXovvroç rov
ttveviicircç rov kyuv,nbsp;?rs(pci.veps;s'icii t^v t£v «y/wv

'oèov, 'én Ttjç TpwTnç o-Ktjvîîç èxoCa-tii crdffiv (s. 8). Spiritus
igitur sanctus per illam tabernaculi stiucluratu iiidicare vo-
luit, vigente cultu Levitico, hominibus non esse concessum
liberum ad Deum aditum ; postea vero per christlü potesta-
tem concessum iri libéré solium gratiae adeundi. Quum
alibi Spiritus sanclus homines edocere dicatur res futuras per
Prophetas, hoc loco per rem in facto positam, per tvpum
eas communicarc afTirmatur. Quocirca cultum illum Leviti-
cuin exemplar figuramque {7Tcipy.ßoXy,v) ad hoc, quo epistola
scribebatur, Stofiutrswi tempus respicienlem, recte vocare po-
tuit scriptor.

Ex hisce jam .satis nobis patet, totam hanc tabernaculi
structuram pro magno typo umbraque esse habendam rerum
coelestium, quae, quatenus aliquando per Messiam in terra
vere conspicerentur, futurae quoque vocari possent. Univer-
sam theocratiam terrestrem Messianum regnum spirituale indi-
casse scriptor statuit, atque totum cultum Leviticum, qui ad-
huc vigebat, vivam imagiuem et adumbratiouem esse dicendam
cultus perfectioris, cujus aeternus Apostolus atque verus Pon-
tifex maximus cnRisics fuit (III : 1). Messiae exspectatio,
nt uno verbo dicamus, totius legis cerinionialis ei fuit cen-
trum ct principiuin, quod solum lucem alfert, namque, sub-

lalo hoccc, cultus ille Leoiticm non nisi inancs, omni vi
cardites ritus ccrimoniasqne continet.

At vero, etiamsi de universo Mosaico instituto liane
scriptoris fuisse meutern , a longe plurimis interprctibus com-
muni fere suffi-agio agnoscatur l): magnus tamen inter eos
dissensus exstat de quaestione, quatenus haec typica inter-
pretatio ad singulas res e scriptoris mente sit referenda.
Alque facile concedimus, magnâ hîc opus esse cautione, ne
subtiles nostri ingenii lusus scrii)tori obtrudamus ; quod rite
jam observavit aigcstiücs 2). Sed vel sic tameii quominus
negemus , singula etiam cultus Mosaici instituta typicam ha-
buisse significationem , vetat hujus epistolae ratio. De sym-
bolica singulorum significatione inter omnes fere recentiores
Hebraicae antiquitatis peritos constat; quod quo jure statui
possit, nisi typica quoque assumtà ratione, non perspieimus3).

1)nbsp;Pauci Urnen hoc plane iieg.iut, inter quos recensendi sunt R. Koop-
mans, in Biss. s.nepius jam 1., p. 95-118, 128-136; et J3r u i n i n gi us, 1.1.

2)nbsp;Cf. Calvquot;. ad YIH: 6. i) Non est tamen,quot; inquit, « quod hie ultra mo-
,gt;dum simus curiosi, quot;ut in singulis clavis ac similibus minutiis quaeramns
)i sublime aliquod mysterium, quemadmodum hac in re anxie laboravit Ilesy-
Dchius, et bona pars veterum scriptorum. Nam dum argute philosophari
»in rebus sibi ignotis volunt, pueriliter hallucinautur, seque ineptiendo,
» facinnt ridicules.quot;

3)nbsp;Discrimen inter Symbolum, et Typum egregie exponit Bahrius, 1.1.
I. p. 15 sq.: » Das Symbol ist irgend eine für die sinnliche Anschauung nn-
gt;1 mittelbar vorhandene äusserliche Existenz, welche nicht etwas für sich, uud
»um ihrer selbstwillen da ist, sondern auf ein Anderes, nicht sinnlich Vor-
» handenes hinweist, und als sichtbare, sinnliche Hülle des Unsichtbaren
» und Uebersinnlichen erscheint. — Der Typus ist, wenigstens dem allgemein
» recipirten theologischen Spraebgebiauch gemäss , zwar gleichfalls Symbol ,
»jedoch mit wesentlicher Beziehung auf die Zeit; das Andere, auf welches er
» durch seine Aeusserliches hinweist, ist nämlich ein noch nicht wirklich
»Vorhandenes, Gegenwärtiges, sondern ein noch zu Geschehendes, Künfti-
» ges; der Typus ist ein prophetisches Symbol. — Denn nichts kann gewis-
» ser seyn, als dass die neutestamentlichen Schriftsteller dem Mos. Cultns
» diesen typischen Charakter zugestehen. — Es gründet sich nämlich auf das
» Verhältniss der beiden Oeconomicen des A. und N. Bundes zu einander.quot;—
Idem fere statuil Hengst. Vent. II. p. 632, raoncns : »Auf dem, was daa

Quaenam quaeso justa dari polest causa, cur Deus lam ac-
curate minutissiinas quasquc cultus externi partes mosi ob
oculos posuerit (VIII : 5) ? Modum vero bîc teneamus, nec
plus scriptori tribuere studcamus, quam , teste epistolâ, ipse
diserte indicaverit. Licet autem non ubique umbrae vocabu-
lum sit additum, ex eo tamen, quod Sanctuarii, Sacerdotis
atque Sacrificii notiones saepius ad futurum seculum re-
ferantur, jure concludere videmur, bas saltem Levitici ciil-
tùs partes primarias tot illum babuisse typos. Hoc enim
ncgato, quid typica scriptoris ratio significasset ?

Cap. IX: 1-7, ubi de Sancliiario sermo est, Sanctum
(il TrpSrv) iTKvfvjj) et Sanctum savctorum (a-x^fvîj fi ^syoïiévti
amp;yia. ky'itiiv) de industriâ di.scernuntur ; atque s. 8 diserte
monet scriptor, quamdiu Tfaryi tnctjvîj , quâ Sanctum est
intelligendum '), adlme stabat, Israèlitas arceri ab aditu in
Sanctisùmum, quod Si^Awa-iç Spiritus s. habebatur : unde
patet, peculiarcm utrique significationem eamque typicam
sube.sse. Hune aditum cum ne Sacerdotes quidem, nedum
Israelita intrare posset, nonne eo Deus declarare voluit,
tum jJopulo uuivvrso, tum saceidotali atque spirituali Israëli
liberum ad se aditum nondum patere? Quemadmodum enim
V. T. per Sanctum, ita Novum per Sanctissimum praefi-
gurabatur. Etenim a'tav fiéXXav cum advenissel, ciirisics
liberum ad Patrem accessum nobis comparavit, coelumque
aperuit unicuique, cum fiduciâ acccdenti.

Sacerdotes, summum in primis Sacerdotem , tamquam me-
diatorem, populumque repraesentantem, christi typos agnovisse

» Israelitlsclie Heiliglluim bedeutet, ruht das, was es tJorhedeutct. Die Fest-
lgt; Stellung der symhollsehen Bedeutung muss uns den Schlüssel des Verständ-
1) nisses gewähren für die Andeutungen des N. T. in Bef.ug auf die typische
«Bedeutung, und wiederum, was wir aus dem N. T. in Bezug auf die ty-
n pische Bedeutung erkennen , muss der Feststellung der symbolischen Be-
» deutung zur Bestätigung dienen.quot;

scriptoicra, post ca, quae jam supra liac de re monuimus,
supervacaiieum erit copiosius proljare.

De Sacrificiis potius videamus, utrum typis sint accensenda
necne. Christi sacrificium cum Leviticis sacrificiis piaculari-
bus comparari, ac utriusque sanguinis vim sibi invicem op-
poni, quis non videt ? Quod si concedimus, simul conce-
dendum erit, eas omnes, quae primo obtutu non nisi arbi-
trariae videntur comparationes, ex mente scriptoris pro typis
atque imaginibus esse habendas. Quam animadversionem si
ad sacrificia applices , satis diserta bujus rei indicia in epi-
stola invenies. Sacrificiis enim continue offerendis typicum
continebatur Sacerdotum munus, qui in Sanctuario terrestri,
coelestis umbram referente , administrabant (VIII : 4 , 5. IX :
23); eademque sacrificia arctissime cobaerebant cum umbrae
cultu (X: 1). Ex eo, quod Sanctuarium ejusque supellectile
typicam habebat significationem, jam sponte intelligimus, sa-
crificia etiam, quibus sanctificarentur, typica esse censenda
(IX: 23). Quid? quod Spiritus sanctus haec quoque sacrifi-
cia , in quorum locum christi oblatio aliquando substitueretur
(X : 5-8), ut carnis statuta usque ad tempus emendationis
injunxerat (IX: 9, .10). Quibus omnibus locis perpensis,
nobis saltem luculenter apparere videtur, christi sacrificii
typum atque imaginem in Leviticis illis oblationibus re verâ
eonspexisse hujus epistolae scriptorem.

II. In typicâ autem hac cultus Mosaici ratione agnovisse
eum institutionem , quâ antiqui aeque ac sui temporis Israe-
litae Evangelio accipiendo praepararentur, jam secundo loco
probemus.

A. Tendebat scilicet externus ille cultus ad culpae sen-
sus apud IsraSlilas excitandos, ipsosque adeo melioribus
christi temporibus praeparandos. Quod consilium quomodo
de ipsius nostri scriptoris mente assecutus sit Deus, tota ejus
epistola satis ostendit; sed praeterea de sacrificiis diserte testa-
tur ipse, in illis quotannis obtineri peccatorum recordationcm

(X:3). Pcccatum, tamquam poccatum coguitum, non pan-i
aestimare Dcum , neque ejus remissionem concedere sine san-
guinis elTusione (IX .-22), experiundo docebantur
Quod egregie animadvertit scnLEiEiiJiAcnERes, cum scrijjsit :
_ „ Wie waren alle Opfer des A. B. ein Gedächtniss der Sünde?
„So dass, indem durch das Opfer für die einzelnen Ilandlun-
„gen, welche dem Gesetze des Höchsten widersprachen, eine
„Genugthuung sollte geleistet werden, so dass Besorgniss vor
„Vorwürfen und weiteren Strafen aufhörte, doch zugleich
„durch die Darbringung des Opfers ein Bekenntniss der straf-
würdigen Handlung abgelegt wurde, und also jeder Ein-
„zelne für seine Sünden, für das, was er selbst für das
„Gesetz dargebracht hatte, ein Gedächtniss stiftete durch
„die öffentliche Darbringung des Opfers i).quot; Nonne ex eo
divinam sanctitatem agnoscere debebant? Nonne innume-
rabilia fere sacrificia peccatorum memoriam continue reno-
vare debebant; etsi vel sic tamen culpa non aboliebatur
(IX: 26). Non poterant illa sacrificia, quod ad conscientiam
attinet, pcrficere (IX: 9), neque ea offercntem perfecte tran-
quillare, neque de Dei favore satis certos reddere animos.
Hoc unice efficere valebant, desiderium verae expiationis ex-
citare et alere : quo simul spiritualium Evangelii beneficio-
rum aliquando accipiendorum capaces redderentur Israëlitae:
B. Tota enim institutio eos ad ciirisidm ducebat : quippe
qui culi^ae sensus re verâ deleturus, peccatumque sublaturus
esset; desideriumque excitabat perfectioris illius foederis. —
Melius enim edoctus Israelita, cujus mentis oculus apertus
erat, veterem illam oeconomiam non nisi futuroi um bonorum
umbram habuit; quum Sanctuarium nondum patens, atque
sacrificia innumerabilia eum docerent, Lberum ad Jeliovam
accessum adlnic clausum esse. At simul novi meliorisque
aevi spes fovebatur, quo omnes a Deo essent edocti(VIII: 11).

Num aliter üeri potuit, quin promissi Siopi^ffsxt; tempo-
ris desiderium apud Ilebraeuin, prae Tulgo sapieiitem, ale-
retur, quo unusquisque, qui per Messiam delictorum yemam
impetraret, cujusque conscientia in perpetuum consummare-
tur, melioris foederis socius esset liabendus. Tune prioris
testameuti delectus tollcrentur aetcruaque redemtio perficere-
tur (IX: 12. X: 15-18, coll. 5-9). Israëlitae per Prophetas
edocti scicbant, imaginem tantum et adumbrationem rerum
coelestium exliibuisse siosem (VIII : 5), atque ex eorum vati-
ciniis comperiebaut, coelestia bacc aliquando iu banc terram
Ventura esse. Ab umbra ad ips^nn rem escendere potcrant,
namque theocratica ratio futuri illius aevi typus ixxpxßoX^)
simulque pignus erat. Atque ita promissionem per fidem po-
terant amplecti et e longinquo vidcre (XI : 13) ').

III. Ex bac typica ratione sponte jam sequitur, cultum
Leviticum de scriptoris mente imperfectum fuisse, brevique
tempore ad niliilum redlgendum. Yetus enim testameutum
cum umbra tantum diceretur futurorum bonorum, cumque
aditus ad Sanctissimum, veri Sanctuarii àvrirvTrov , summo
duntaxat Sacerdoti, idque uno expiationis die, manente fo-
ris toto populo, pateret, exinde jam apparcbat, tempus ad-
fore, quo suam illud vim et auctoritatem prorsus amitteret. Quia
re vera novum substitueretur, necesse erat ut prius illud

1) Conferii hic merentur quae hac de re monel Doct. van Vloten, hllei-
ding tot het wetboeh van Moses, p. 83 sqq., ubi inter alia haec occurrunt:
» Hoe de Israeliten daarover daclilcn en hoeverre de denkbeelden tot voedsel
«voor hun geloof, bij hen ontwikkeld waren, durf ik niet bepalen. Twee
» waarheden liggen onbevooroordeeld in de denkwijze van den Jood onder 't
1) O. T. ; er zal een hoogepriester komen die dat groote offer slachten zal. 2. Dat
«offer zal zoo krachLig wezen, dat het tijdstip, waarop dat offer geslacht
)) wordt, met reden de groote verzoendag mag genoemd worden. — Hier
1) was voedsel voor het geloof van eiken Jood, als burger, en als lid der ge-
)) meente beschouwd. In alle nationale offeranden dacht hij aan dat gewiglig
). offer, dat éénmaal en voor altoos, geslacht, dc nationale zonden wegnemen
1. zou. En in elk schuldoffer voor zich zeiven, moest hij verzekering hebben,
1) dat ook zijne zonden, om des gelicfdens wille, vergeven waren.quot;

dcsmeret, cujus, cm umbra tantum esset, senescent.s nxdieia
Jere«u jam indicaverat (¥111:7-13). Quodsi totum illud
m.msterium interit, cessant etiam ejus cenmoniae atque
eorum sacrificia suam vim amittunt. Vetus enim testamen-
tum, cujns inaugurationi sanguis inservierat. quum novo illo
promisso abrogatum esset: melior christi sanguis prioiis oc-
cupaverat locum (IX : 12. XII : 24). Quod ipse scriptor con-
clude; nam postquam „ovi meliorisque foederis promissionem
laudaverat, ita pergit: 'Ev r« A/y.v ...ijv,nbsp;.«v

(Vill:13). Gonsil.0 cum satisfccisset, i„ posterum abolen-
dum erat. Legis servitutis, metûs et anxietatis locum spes
nobilior, nunc introducta, occupare debebat (VII-19)1)
Externo, imperfect« cultui (IX:9, 10. VII: 11) spiritualisquot;
rat.0 substituebatur; prior enim lex abrogabatur, ut inanis
et luutihs, quippe quae nihil perficere potuisset, ad eonsum-

quidem adhuc templum, florebatque cultus Lovi/üus', quul
epistolam scriberet noster; vigebant adhuc sacrificia, quae
conscientiam tranquillare non valebant (IX: 9), quaeque adeo
etiam tum imago cultùs perfections erant atque adumbratio
Sed senectuti cultus iste LevMeus aequiparandus erat; vete-
ratus erat atque ad interitum vergensnbsp;y,-

p«V««v); mox plane abrogandus atque abolendus, imo jam-
jam omnem suam vim amissurus. Quid? quod templum Hie-
rosolymitanum brevi post hanc epistolam scriptam fundilus
everteretur; quo destructo Levitiom cultus necessario cessa-
ret. Novum enim Deus meliusque foedus per „essum jam
fecerat, ultimisque his diebus locutus erat per hlidm.

1) Semo enim est ,1e religioue Christian^, in legis Mosaieae locum i„du-
cla, quae multo potio.em certioremque in nobis excilet spem Deo appropin-
quand., et ejus favorem summd cum fiduciA expetendi. Cff. Abrcschius
Thol. ct Bleekius ad h I.

Hacteuus explicarc stucluimus, quid de V. T. statuent
hujus epistolae scriptor. Vidimus enim ejus sententiam de
V. T. vaticiniis, historiâ, saoris. Jam vero hisce peractis,
altéra hujus disquisitionis parte, quid de summa N. T. prae-
stantiâ senserit ille, indagandum superest. Consilium enim
totius hujus epistolae conscribendae hoc fuit, ut, sunmiâ
Evangelii prae V. T. excellentiâ celebratâ, ab apostasiâ avo-
carentur lectores. Quod e s. 1 jam apparet ; ubi e't Veteris
Novique T. oeconomia oblique sibi invicem opponitur, et
posterior, ut multo praestantior, laudatur. Duae temporis pc-
riodi discernuntur: priscum tempus, quo per Prophetas vo-
luntatem suam patefecit Deus; atque xiùv ftsAAwv, de quo
saepius in bac epistolâ sermo est. Per Filium vero Deus
se nobis manifestavit et' shx^to^ quot;»quot;wv vn^épav i), quod pro-
prie ad neutram periodum pertinet, sed transitum ad aeter-
num CHRISTI regnum facit. Haec N. T. periodus transitoria
alibi vocatur ô x«(poç îveittuxâiî (IX: 9), (qui tamen ad pri-
scum etiam ante-Messianum aevum eatenus est referendus,
quatenus Judaica sacra adhuc vigebant), et avvTiXsict rav

1) Haue Icctionem esse iiraelcrcmlam jam vidll Bengclius. Cff. 'l'hiil.
el Bleekius ad h. 1.

cùmuv (IX : 26). Cliristiaru vero fide (VI : 5) jam H-ansgressi
erant iu alteram periodum, Messianam illam, quae xxipif
Siopêaaswi (IX: 10), îi ohciijfiivti {j /^éXXovaa (11:5), «V«u
fiéXXuv (VI: 5), ciî hi^épui èpxhfvxi (Vill: 8), /«srà ràç
fl(4,éfXi êxstvciq (X : 16) vocatur i). lu hoc vero /zeAAovt»
aiSvi sunt jkAAovt« «yaä« (IX: 11. X: 1). Mox omni suâ
\i aderit ille temporis finis (X: 13, 25, 37), atque aeternum
CHRISTI regjiumnbsp;XII: 28). Ohservari

autem meretur, tam saepe in hac epistolà vocabulum aeter-
num occurrcre; proiili aiavici trarupiiz (V: 0), aluviov xpi/^cc
(VI: 2), k?rxpdßciTOi; hpoiirvj^ (VII: 24), alévioi Xurpmii
(IX: 12), ulmiov ■nMsviict. (s. 14), aimto^ xXvipcvoßici (s. 15),
ciluvioi; Sixùyixn (XIII: 20). Nonne hujus ici causam iu eo
cerni statuamus, ut, sacpius repetitâ hac aetcrnitatis notione,
Evangelii prae Veteri Oeconomià celehraretur jwaestantia,
quam uherius tractare variisque modis prohare sihi proposue-
rat scriptor ?

Haec vero accuratius perpendamus; quo facto, quid de
summâ N. T. praestantiâ sciiptor statuerit, dilucide ajijjarebit.
Itaque, epistolae ordine, quoad ejus fieri jioterit, servato,
oculos con^ertamus prùnum in jesc ciiristi pcisouam; deinde
in ejus munus atque opus; denique in ea , quae in Christia-
nis requirantur.

In totâ hac epistolâ de christi persond prae ceteris agitur,
non ita de ejus doctrind. Ubivis ipsius christi praestantia

1) Cff. L. Ustei-i, Paul. Lehrbegr., ed. 5«, 1834, p. 344 sq., Thol. ad
li. 1., ct Brict, Ondfrzoet naar de leer van Jezus en zijne App. betr. de
Opst. derdooden, iu diario Godg. Bijdr. 1842, p. 370 sqq.

celeLraUir, isquc agens inJucituv , quod optime convenit cum
scriptoris con.silio, quippe qui cum summo Sacerdote prae
ceteris cum comparare -volucvit; licet facile demus eum quo-
que docentem, Prophctae instar, proponi (cfl'. I: 1, aliique loei).
Ad proLandum autcm , ejus personam omnes V. T. admini-
stros longissimc superare , liane rationem seculus est scriptor,
ut ■primum eum laudibus eflerat prae Angelis (I et II); turn
prae hose (III : 1-0) ; porro prae Sacerdotibus Leviticis (IV :
14-X:22); denique prae omnibus antiquioris oeconomiae
sanctis (XI et Xll : 1-3). De quibus quatuor capitibus nunc
accuratius nobis est agendum.

Causa , cur scrij'lor cornparalionem jesdji cjiristum iuter et
Angelos instituerit, baec fuit, ut ostenderet Cbristianam do-
ctrinam Judaicae quam longi.ssime esse praeferendam, siqui-
dem praestantia doctrinae judicanda esset e modo, quo fuerit
îradita. Legem enim in monte Sinaitico j)er Angelorum
ministerium fuisse datam, clamitabant Judaei. Ciijus opinionis
vestigia reperiuntur cum in ipso Cod. s. Act. VII: 53 et Gai.
111:19; atque in Versione Alex, (quod supra jam notavimus);
tum apud josepiicji et piiilonem i); tum apud Rabbinos Ju-
daicos. Hanc nostri -etiam scriptoris fuisse sententiam idcirco
probabile nobis videtur, quoniam apud ejus popidares vulg.v
ris erat, ipseque stepiianüs et pacius eam amplexi fuerunt.
Accedit, quod sacri Scriptores procellas et tonitrua Angelis
adscripsissc videntur; quod quare de naturae in monte Si-

1) Cff. C.irpzoïius, Exercitatt. in h. epist, ,id II: 2. Wetsteniiis,
ad Gal. Hl: {9 , el Bleek ius, II. p. 202 sqq. — Ue Angelorum vcueratione
apud Judaeos vidd. Hess, Lehr, Thaten elc. II. 38fi, Heringa, Co?nm.
ile Angelis, in Soc. Hag. Opp. 1811 , p. 70.

nailico jjhacnomeiiis noD statuissent, haudqiiaquam pcrsj)ici-
inus 1). Quidquid est, ex liaece Judaeorum opiiiione occa-
sionem arripit scriptor, ut probet N. T. auctorem atque
interpretem Angelis multo esse majorem. Quocirca c. I pro-
pouit Filium atque imaginem Dei, ante mundum condituni
jam existentem , atque omnium rerum dominum. Qui com-
paratione absoluta, adjunctaque brevi adliortatioue paraeneticä,
c. II de ten-estri ejus vitä morteque nonnulla monet.

I. Primum igitur videamus de sublimiore ejus natura,
quae summam jjorsonae eminentiam arguit. Sed jam statim
in nostra disquisitione quominus procedamus, impedimur quae-
stione, quâ ratione ex scriptoris mente divinam inter atque
liumanam jesü cnRisii naturam sit discernendum, cum eâdem
sectione utraque confundi videatur. Tria bîc in primis nobis
tenenda videntur : Primum, nostrum scriptorem, licet de
divinâ christi natura summa quaeque indicet, non ita anxie
inter utramque distinxisse, cum flfavfipaiTov in primis respex-
crit, qui utriusque naturae socius divinam dignitatem num-
quam amisisse sit censendus. Tum duo maxime ipsius So-
spitatoris dicta liîc conferri merentur, Joli. V : 2f), et XVII; 5;
unde sequitur Filio suo Patrem dedisse Çm^v 'éxstv èv éuvru,
atque post reditum in vitam èsavifayra fuisse tributam palam-
que designatam ornnem illam gloriam atque majestatem,
quam una cum Paire Filius habuerit ante mundum condituni.
Tandem causa, cur christcs homines servare atque rerum om-
nium dominus constitui posset, in divinâ ejus iiaturâ latebatj
fundamentum enim hujus rei jacebat in ejus praeexisteniiâ
atque mundi creatione et conservatione. Quae si teueamus
scriptoris argumentationcm facilius intelligemus.

1) Cff. Comm, C. Chr. Tittm.mni, de compar. Christi cum Angelis, in
Bj'ns 0pp. 'Vheol. p. 231 sqq., et Abreschius, ad 1.

quam vVoç tov ùioû '). .Tani statim in initio ita vocatur;
atque Angelis, utpote ministris opponitur. Ex qua opposi-
tioue 2'atet, illam formulam de curisto eminentiori sensu -)
accipiendam esse, quam de Angelis , in V. T. plus semel ita
nuncupatis. Hoc porro sequitur ex iis, quae de hoc Dei
Filio praedicantur (coli. V : 8). S. 4 illud Fi/ä nomen s)
vocatur oira Sici^poparsfov, quam Angelorum, i.e. ministi'orum,
denominatio. Quod additur, eum hocce nomen xAiipovo/ifTv,
hoc ex nonnullorum quidem sententia simpliciter ponitur pro
£!T»Ti'y;cavflt;v, accipere, eonsequi, potiri, nulla aut sortis aut
hereditatis ratione habita, idque ad similitudinem Hebr. S™

ponit 5). Sed metaphysicum illum sensum omni dubio majo-
rem reddit laudatio Psalmi II, quo utitur scriptor, ut
aigumentatio efficaciorem habeat vim in animis Judaeorum.
Hoc quidem facile concedimus, ro (r^/yiepov miuime de ae-
ternitate esse explicandum , sed inaugurandi, declarandi si-
gnificatione sumendum hoc sensu: hodie declaravi te esse fi-
lium meum ; potissimum suscitatione e mortuis et dominio ei
concesso Sed vel sie tamen primam propriamque verbi

1)nbsp;Cf. Disp. Doct. Seyffarth, Ein Beytrag Sur Christologie den Ilehrä'
eririefea, in L. Bertholdi Krit. Journ., XV. p. 7 sqq.

2)nbsp;Scholton in Or. 1. p. 87: »Apud Paulum inquit, »et scriptorem
ep. ad Hebr. sensu magis metapbysico de praeexistentia tou Aoyoy occurrit.*'

5)nbsp;Bleekii verba, II, p. 33, a Thol. probata, hîc afferenda sunt:
» Auf jeden Fall liegt das darin, dass der Besitz des Sohnes und seine
» Herrschaft über alle Dinge ihm gleichsam wie das ihn gebührende Theil
»verliehen sei, nämlich vom Vater; aber auch das hat wohl durch das
»Wort mit angedeutet werden sollen, dass diese Verleihung geschehen sei
» eben in Gemässheit des zwischen ihnen stattfindenden Verhältnisses als Va-
» ters und Sohnes.quot; — Cf. Doct. SeyfFarth, de epist. — indole maxime
pecul. , p. 64 sq.

G) Sic Calvinus, ad Act. XIII:33, Coccejus, Bengelius, et omnes
fero recentiores interjiretes.

minime relinquere licet ; nam nullum moralis vel emphatici
bujus verbi usus occurrit exemplum, atque nullibi de impro-
priâ adoptione sumitur i). Qua de re si constet, fere perinde
est, utrum 2 Sam. VII : 14 eodem metapbysico sensu accepe-
rit scriptor necne ; prius tamen ob orationis contextum ve-
rosimilius videtur. — Jam igitur quoniam Messias est Filius
Dei, propterea et ipsi Angeli in coelis eum tamquam verum
Deum colunt et adorant. Tantum enim inter Messiam atque
Angelos discrimen est, quantum percipi possit maximum.
Nam quum alio loco, ita pergit auctor s. 6, primogenitum illum,
boo est principem et caput rerum creatarum omnium 2) indu-
cit in mundum, ipsique tradit totius rerum uniAxrsitatis im-
perium , ita loquitur Deus : adorent ipsum omnes Dei Angeli 3).

Sed praeterea duae occurrunt (s. 3) denominationes, ad
quas attendere nos oportet: nemj)e ciiristijs ibi vocatur «^ai;-
yatTjiCinbsp;xài j^apÄicriip rîïç VTroarâastiii aôroV

h. e. Dei. Ita vero Filium quoad diyinam naturam vocari,
inde apparet, quod arctissime conjungantur haec verba cum
(péfav j£. t. A., ita ut ad Dei dextram sedere potuerit, quoniam
etc., quatenus est Dei filius4). Hune verum esse cogitatio-

1)nbsp;V. Hengstenb., Christ. ÏA, p.lOOsq. Eandem sententiam jam propo-
suit D. Ringmacberus, in Diss, de Ps. II : H, Jenae 1731, qni sic vertit ,
p. S3: Jehova dixit ad me, filius meus tu es, ego hoc tempore, me ah
aeterno te genuisse, certo declarabo ; ad quem sensum probandum proTocat
ad grammaticam rationem, ad totius Psalmi scopum et nexum, atque ad
N.T. loca: » Demonstravit autem,quot; inquit, p.37, »hoc ipsum loties, quo-
» ties vel facia, vel verba divinilatem Christi loquebanlur.quot; Referri om-
nino etiam meretur interpretatio, quâ explicelur: » tam certo es Filius meus,
)) ac si te liodie genueram;quot; nam et sic propria servatur notio.

3)nbsp;Egregie hanc explieationem probavit A%. Contra Bleekius haec ver-
ha ad tempus ante Christi in terram adventum refert.

4)nbsp;Recte nostrates verterunt per: alzoo hij is etc. quot;Vid, Griesb. in Visp,
mox laudandà, p. 196 sq. CiT. Thol. et BI. ad h.1.

sirs igitur erat imago, archetypo suo [.lanissime couven.ens ,
simulacrum ad vivum express um, atque exemv^ar (proprie

Signum nummis vel annulis inpressum), suum perspicue re-
ferens .p^ro'r.^.v'). Jam qui naturam majesta.emque divi-
nam non aliquatenus, sed perfectissime planissimeque refert,
communem et ipse habeat cum Deo essentiam necesse est.
Deus vero cum nec videri, nec cogitatione comprehend! pos-
sit in Filio cernitur seque manifestat 2).

B Ad summam illam prae Angelis praestantiam ob oculos
ponendam, secundo loco provocat ad praeesistentiam Filii.
Hanc vero ei tribuisse nostrum satis luculenter nobis apparet,
atteudentibus ad s. 2, 3, 10-12. Ideo enim Deus omnium
rerum dominum eum constituit, quia olim ipsi detuleiat
mundum condendum, .Snbsp;toDçnbsp;è^oin^e. Per

coelum et terram, sive rerum universitatem esse intel-
ligendam, videre est e totâ hujus epistolae ratione, e loco
parallelo XI : 3, e nexu et structurâ hujus loci, atque e
collatione cum s. 10-12 3). Quae rerum universitas quum
per Filium creata dicitur, nihil aliud significari potest,
quam VI atque efficientiâ Filii facta esse omnia. Unde non
iutelligimus, quare «.uesbachiüs 4) a vulgatâ, aucloritateque

in Frogramm. de mando a Deo Pâtre oondltoper FlUu.n, loeum Eir. : 2 ;
quod invenitur in ejusnbsp;Acadd. H. p. 186-207. Ct B leek. u s ad h. 1.

4)nbsp;V ejus Progr. 1. 1. p. 200 sqq. Contra quam Griesbaeh.. senten-
tiam, horum Opusee. editor Gablerus nonnulla animadvertit in Praefa-
ione, t. II, p. L-LVI. Cff. Abr. et BI. ad h.l.

omnium Graec. Codd. munitâ lectione recesserit, proque eâ
ponendum conjecei-it hin. Neque audiendus est cbotids, qui
positum esse vult loco Sv. propter quem, cui opi-
nioni, ét orationis nexus, ét loquendi usus repugnant. Quae
igitur Lac sectione de Filio dicuntur, s. 10-12, verbis e
Psaimo CII sumtis, copiosius proferuntur. Nonnulli quidem
hoc enunciatum ad Deum Patrem referunt; quo vero jure
ipsi videaut; nam ex arctissimo atque indivulso orationis
nexu sponte patet, inceptum de Filio sermonem continuari i).
Minus certo nobis constat, utrum hoc loco per nam pos-
sit verti2); quod pulcrum hunc praeberet sensum: „Filius
„ summum tenet imperium, et huic negotio gerendo par est :
„nam coelum et terram condidit atque plane conspiraret
cum s. 2 argumentatione. Quidquid est, certo certius con-
stat, per Filium mundum fuisse creatum statuisse scriptorem.

At non creationem tantum, sed conservationem etiam hunc
ei adscripsisse apparet: dicitur enim (péfeiv rà jt^^vt«

T?? SwiifMoii fiirov. Per r« Txvra mundum, rerum
universitatem indicari, non est quod probemus. «./pg^v
vero est ea sustinere et conservare, quemadmodum
occurrit Jes. XLVI : 3 , et LXIII:9;nbsp;est lo-

Juntas omnipotens, quae nutu suo efficit, ut creaturae ét ex-
istant ét existere peinant, coll. XI : 3. Quae omnia quum
animadverterent lectores, non potuerunt non evinci, Filium
Angelis, per ilium creatis, multo esse excellentiorem.

C. Tertia insuper instituitur comparatio, ad demonstran-
dum, ciiRisTCB esse totius hujus universi dominum et guber-
natorem. Angelos vero ejus ministres, quibus in adminis-
trando imperio ad exsequenda sua mandata utatur. Ita enim
s. 7 pergit : Quod attinet ad Angelos dicitur quidem : Fa-
cit Angelos suos ut sint venti, et ministres suos ut tint

ignés ßmnmantes, instar fulguris, ad celerrime exsequenda
j lissa paratissimi. Quae quare in Psaimo CIV : 4 ita verti
non possint, cquidein cum tholuckio non video. Quidquid
vero est, hoc certe constat, scriptorem, Versionem Alex, se-
cutum, sic iuterpretatum fuisse. Quod eo minus foret mi-
randum, si statuere liceret, eum existimasse , Deum in rebus
et causis insignioribns ministerio Angelorum uti »). (Vidd.
Ps. LXVHI:18. 2 Reg. XIX: 35. Jes. XXXVII : 36. Act.
XII: 23.) Quod vero attinet ad Filium, de illo haec dicun-
tur: Tuum,oDeus, imperium, et quae plura e Psalino XLV
depromta sequuntur 2). Scriptor vero haec verba citans divi-
num JESÜ, utpote Messiae, celebrare voluit imperium; nam
Xp'ieiv dénotât inaugurare, coustituere ad muiuis (Act. X :
38. Jes. LXI : 10). Quocirca exprimilur h. 1. praestantia
regni jesü christi prae omnibus reguis humanis. Uli vero
divinam adscribi naturam quisque videt. Jam antea s. 2-4
de hoc imperio locutus erat noster ; nam s. 2 legimus : quot;ov
(se. ult;ov)nbsp;i;A)ïpovó/:lt;i)v ■ytó.vrm, quae verba utrum ad im-

perium ante mundum couditum, vel potius ad ùsdvSpuTrov,
uti plurimi monent, siut referenda , disputatur. Qui prius
statuunts) provocate soient ad verboi um nexum ; sed recte
procedit oratio, ubi vertimus : „Eundein ilium, qui Filius
„ est, Deus constituit heredem omnium , quod fieri potuit,
„quia per eumquot; etc.; neque perspieimus, cur Filius dici non
potuerit accepisse dominium; reputantes ubivis ita rem pro-
poni, ut Filius existere dicatur per Deum Patrem, atque
K^iitpovofisïv significare jure suo, tamquam Filius, possidere.
Sed vel sic tamen hie non anxie discernendum putamus ;
cum et ipsos sacros scriptores totam christi personam, indi-

2)nbsp;De ipso Psaimo cff. Hengst. Christ. I. 1. p. 109-127, ct Bleekius,
ad h. 1. qui in oppositas prorsus abeunt partes.

3)nbsp;Inter alici nominare sufficit Bleekium, qui utriusque sententiae patro-
nos accurate recenset.

vulsam illam, considérasse constet. Quâ vero ratione de
utriusque naturae conjunctione sit statuendum, liane quaestio-
nem noster minime solvit. Nimirum sulBciebat ei, totius jesu
christi personae praestantiam celcbrare atque in luce ponere

Sect, vero 3 et 4 respici ad ùiâvûfaTrov, illamque /isyuXu-
cCwtq, quam in coelo, tamquam praemium redemtionis, est
consecutus, diserte docet contextus, cum proxime praecedat,
li' sxvTW xci^afiffftov Troiyia-äf^isvoi; rSv x/yinpriSv yi/^Sv, et
formula iv Ss^iZ TÎjç fisyciXua-ôvtiç Jvnbsp;, pi o quâ

VIII : 1 legitur èv Se^i^ roü Spói/ov t?; fisya^^aa-uvtn iv rdiç
oifavoTç, atque XII : 2 simj)liciter iv Se^t^ rou ôpavov rov
6eaS. — Accedit quod dicitur yac/KS, redditus fuisse: nam
illud yévojisvoq sine dubio proprie e^t capiendum 2). For-
mula autem ad Bei dextram sedere, ex Psal.Tio CX: 1 sumta,
qui Psalmus s, 13 diserte citatur, secundum loquendi usum
apud Orientales significat consortium imperii pari jure et
majestate ita ut Messias b. 1. describatur tamquam rex,
cui omnia subjiciuntur : nam aliquando futurum est, ut om-
nes liostes ejus potestati prorsus subjiciantur. Nullum vero
Angelorum Deus secum regnare voluit, ut christcï; constituit
omnes non nisi ministres suos. Ipsi adeo Angeli christi im-
perio subjecti, ejus ministri sunt Licet igitur scriptor
concédât, Deum in gubernando hoc terrarum orbe sub V. T.
Angelorum usum fuisse ministerio, in posterum tamen, N.
nempe T. diebus, qui Sj oixovfisvii 'ü /iéXXovtrci vocantur,
christi regnum multo sublimius illorum loeo substituitur (II : 5).

2)nbsp;Cif. Abr. ct Bl.j neque Palmius aliique sunt audiendi, qui idem
quod wv esse mouent.

3)nbsp;Bleekius hoc de formula Hebr. negat; quo vero jure non perspicio.
Cf. Knappius, De J. C. ad dextram Dei sedente, in ejus Scriptis
varii argum. t. II.

4)nbsp;Hoc quoque indicare videlur s. 14. Cif. Abreschius, ad h. 1., ct
Prius, in diario ; Voor Chr. van den besch. stand, 1842, IV. 189.

Quae omnia si tenemus, colligeie inde nobis licet, scripto-
rem CHRISTCM sibi proposuisse, tamquam omnium rerum gu-
bernatorem et dominum , quod dominium acceperat post opus
suum terrestre peractum, quodque ei deferri potuit, quoniam
per eum, Filium Dei, mundus crealus erat, atque conser-
vabatur. Hoc vero imperium , si ejus amplitudinem spectas,
in omnem hanc rerum universitatem extenditur; et quod ad
tempus, quo duratuium sit, attinet, aeternum dicitur, adeo-
que finem non habiturum. Ejus thronus in seculum seculorum
erit, ejusque dies non cessabunt (s. 8 et 12; coll. ^11:24).

II. Eundem veio, qui Dei filius erat, verum hominem
habuisse hujus epistolae scriptorem , jam exponamus ; prius
tamen nonnulla de c. II universe monebimus. Multi fuerunt
Judaei, quibus humilis conditio ac praesertim perpessiones
et mors Messiae offensioni erant. Quorum dubitationes, qui-
bus sensim ab Evangelio alienores reddi poterant, tollere
studens scriptor, non nisi èv TrdfóSu primis capitibus de
jesu humili vita atque morte loquitur; de exaltatâ tantum
humanâ ejus natura deinde agens (11:9-18); perpessiones
denique mortemque ut sacrificium pro peccatis proponens,
consilium Dei sapientissimum et benignissimum, hac in re in
primis conspicuum , célébrât, atque de gloria, quam conse-
cutus est, verba facit. — Haec enim causa videtur, quare ,
praestantia Filii prae ministris celebrata, de humanae jesü
naturae gloriâ mentio injiciatur: ad quam probandam Psal-
mus VIII laudatur, de quo supra jam vidimus (5-9). Quod
vero ad humilem ejus attinet conditionem, ßpaz^ j P®i'
breve duntaxat tempus obtincbat, ut fructus quam maxime
salutares exhiberet; quod duplex consilium, alterum a parte
Dei (s. 10), ab hominum parte alterum (9'quot;, 11-16), in fine
hujus capitis copiosius exponitur.

Quae si rite de orationis serie disseruimus, jam ex hacce
epistola scriptoris sententiam eruamus de jesd vero homine,
deque humanae naturae, a Dei Filio acceptae, consilio.

A; Ad locos, JESÜM vere liiiraanà gavisura esse naturâ .
probantes, minime cum antiquioribus referre possumus 11:16,
a-jréffiaroi 'Aßpak/i e^riXei^ißdvsTcci, nam eTriXa/ißcivstv h. 1.
ßogt;}5gt;?tra!lt; esse sumendurn inter omnes fere interprétés hodier-
nos constat') (coll. VIII : 9). Sed diserte hoc indicatur s. 14 :
'Eteï OVV TO. TTUiliu, xexoivavtixi crapxof jcat cci/mhtoi; , xai
«ÙTOÇ TrafXTiXvidimt; f^tersa-xs t3v ai/rav. Etenim per «T/tt«
xxi (Tapxa humauam indicari naturam ét aliunde ét e con-
textu patet, adjunctà tamen utique infirmitatis et humilis
sortis notione -). Hanc autem naturam TTXpciTrXviiTia^, id est
proi'sus assumsit ; quocirca hunc locum contra Docetas jure
attulerunt patres 3). S. 17 dicitur xcitx ^civra. rol^ àSeX-
(po7q hiioia^vivcii, quod iisdem fere verbis IV: 15 exprimitur
per: xiTriipcitrpisvov Ss xara, TcävTO. xaJ^ huot'oTviTa, X'^fquot;'?
kf^apricii;. Antea igitur homo non erat, sed similis homini-
bus redditus est, hurnanâ carne et sanguine assumtis. Idem
dénotât scrijîtor, cum scribit 11:9 jesum (humanae naturae
denominationem attendatis, quaeso) ßpu-x^ jrapquot; kyyéXovi;
^XciTTaitévov fuisse ; quod iisdem e Psahno sumtis verbis de
homine universe spectato monuerat s. 7. Quid? quod de
diebus r?ç trxpxoç ccvrov (V : 7) loquitur, dum hominem
jEseji perpessioues mortemque subiisse atque ita perfectum
fuisse redditum, tamquam àpxiyov tîjî (ruTitp'utç, atque ttI-
ffreaq TsXsiaryiv (11:10. V:8, 9. XH;2), diserte monet.
Quibus omnibus hoc tandem addi potest, eum Sacerdotem
proponi ex hominibus sumtum (V; 1), atque e tribu Judae
originem ducentem (VII : 14). Quae omnia luculenter docent,
quam longe abfuerit noster a Docetismi errore 4).

1)nbsp;Antiqua interpretatio adhuc superest in Carm. Euang. 11,1, v. 4: » Gij
ïgt; naamt der engelen natuurquot; etc. TJnus loco omnium vid. Bleekius, ad h. 1.
Cf. J. F. Schleusner, Ijex JV. T., in voce.

pov ÛTâp tsv iSiciiv à/^ccptisv ^vdixç àvx^épsiv (vu: 20, 27);
fuit tandem tov aiZva, rsTsXîiafiévoq (s. 28). Sibi satis-
facere nequit scrijJtor in verbis, eandem rem exprimentibus,
cumulandis, quo magis perfectam illam, atque omnibus suis
numeris absolutam ciirîsti sanctitatem celebret. Ab omni
vitiositate immunis erat, nuliàque peccati labe contamina-
tus, nihil commune habens cum sontibus i).

Ob tantam virtutem et obedientiam digna tulit a Pâtre
praemia. Idem jescs , qui per breve tempus Angelis inferior
fuerat, tonbsp;rov ôavaroy, Va^^ aai rift^i èlt;rre(p:i-

vwjMfvoç erat (II: 9). Undo jure merito concludere licet, hu-
manam etiam christi naturam hujus gloriae participem esse
factam : nam disertius hoc indicare vix potuisset scriptor. De
quibus tamen cum infra monituri simus, nunc verbo ea
attigisse sulEciat.

B. Quod si porro quaerimus , cur Dei filius humanae na-
turae particeps redderetur, triplex in hac epistolâ nobis in-
dicatur consilium.

».lutein in nulla fere EvangelicJ scriplione Aumana Chris I i natura con-
» sequentius est proposita , ejusdemque dogmaticum momentum evidentius
»expositum, quam iu epistola ad Hobr. Cff. 11:6 18. IV : 15. V: 7-9.
»XII: 2, ut adeo Tholuckius contendat in comment, ad Hehr. SII:2:
n Ueberhaupt ist der Uebriicrbrief in einem solchen Grade dem Dolelismas
»und ApolUnaTtsmus entgegen, dass wenn sich nicht wiederum Stellen,
»wie Cap. 1:2 fände, die Aussprüchen desselben zu einer ebionitiichen
»oder socinianischen Ansicht von der Person Christi leiten könnten.quot;
Cf. de hac utriusque naturae conjunclione, in ep. adllebr. proposita, A. F. L.
Pelt, Tlwül. Encyol., 5 41. p.270.

1) Haec adhuc simplicissima nobis videlur interpretatio, qua verba ï£-
x. t. A. ad vilam Jesu, in hac terra versautis , inlegerrlmam
referantnr. Bleekius vero ca ad ejus in coelum aditum refert, nullo ta-
men addito satis gravi argumento.

Lus humaiia natura obnoxia est, infirmitatcs miseriasque ex-
periri, mortcmque pro hominibus obire poluit. Nam 7v«
èXi^l^ùiv yévviTXi, inqint scriptor, xcîi ttutto^ àpzispsO? rk

'Ev S yàp jTSTOvfisv civt'bi ^eipoca-ùt)?, svvutxi ro7ç rrsipcito-
l^évoiinbsp;(11:17, 18). Où yàp 'éxo/^sv àpz'spéx fiü

Svvdfisvov (tvftttxè^trxi tcciç, cc(Tkveiaiq y,f^Zv, ^CTreipcKTfiévov Si
xxtci ,rdvtci iccir o/^oi6ry!tx, jjapjç àf^zptixç (IV: 15; coll.
s. 16). Ita x^f^'^t ^scv v^èp ttdvtoi; mortem gustare potuit,
atque morte sua ea omnia efficere, quae hominibus cruryipiav
afîerrent (11:9, 10, 14).

2.nbsp;j)ei,/de arctissima nobis cum eo nccessitudo intercedere
debuit, ut nobis dux ad aeternam felicitatem evaderet, no-
stramque naturam ad summum sanctitatis beatitudinisque
fastigium eveheret. quot;o t« yàp àyidÇav xcà ol kyict^iytswi,

Êvoç TœvTs? (11:10, 11). Unus ex hominibus esse de-
bebat i), nam naturae communitas, quae ciiristdm inter obtinet
et homines, ex Dei consilio, indicari videtur. In eâ enim
causa latebat, cur ille pro his mortem gustare posset, atque
totum genus humanum, quatenus ipsi fide esset conjunctum,
ad Deum reducere. Quocirca consentaneum erat, ut homo esset
is, quem hominibus praeficere, et cui salutis hominum curam
committere Deus constituerai (II : 6-9). Sic in eo conspici-
mus gloriam, quae nobis destinata est et ad quam adspirare
nos oportet.

3.nbsp;Verus tandem homo, isque integer et sanctus idcirco
esse debuit e scriptoris doctrinâ, ut perfectum omnibusque
numeris absolutum praebere nobis posset exemplum. Itaque
similis nobis fuit per omnia, uno tantum peccato excepto,
a quo immunis fuit (VII : 26). Etenim ut tov tîîç ttutswi;
àpxfiyov xcù TeXeiuTÜv jesüm considérât scriptor, eumque no-
bis exemplum proponit (XII : 2).

1) 'Êvïlt;r, scilicct y/yovç vel rHuiXTOç (cf. Act. XVII: 20). Vid. Ab'r.
ad h. 1.

Pergit scriptor iii expoîiendà personae christi dignitate et
praestantiâ, iilstitulâ ilJius cum mose comjjaratione, magno
olim Dei interpiele , et apud Judaeos internuntio (III: 1-6).
Jam c. II : 17 , 18 de summo Sacerdote mentionem injece-
rat ; sed locum de christi sacerdotio copiosius tractaturus ,
jmus ostendit christum mose longe esse excellentiorem. Sole-
Lant enim Judaei Messiam, ad intelligendam ejus majestatem,
comparare cum viris insignis alicujus dignitatis. Nullius au-
tem apud Hebraeos celebritas et auctoritas cum mose erat
conferenda, cui lex per Angelos data dicebalur (Il : 2).
Egregie baec comparatio faciebat ad consilium sciiptoris asse-
queiidum, datisque bortationibus (111:7—IV: 13) vim adden-
dam. In bac autcm re ita versatur, ut cum amborum simili-
tudinem, tum christi prae mose praestantiam exponat.

Christcs bic vocatur àTrSffroXoç xxi àpx'^f^^^ i^io^c-
ytui yii-iSv: quo vero sensu disputatvu-. Omnino rejicieuda
videtur multorum sententia, qui àmsToXov et àpx'^f^'^ i^®™
indicare j)utant ; namque «tÖittoAov idem esse atque Ilcbr.
n*'?^* = syyuoi (VII : 22) numquam probari polest i). Sed

proprie sumendutu videtur boc vocabulum de legatione christi
bas in terras: nam 1. saepius dicitur in Scriptuiâ s. missus
esse a Pâtre; tum 2. c. 1 : 1 jam tamquam legatus divinus e'i
ProjAetis cl vero etiam mosi opponitur (coll. II : 3. III : 5) ;
3. vaticinium (Dent. XVIII: 1.5) ansam ci dare potuit, ut
bocce nomine Messiam vocaret. Additur vero apx'ipi^i,

t) Hanc senlcnliam ilerura ilefendit Thol., sed iiegarunt Abr., Kuin.,
BI. : nam 1. non de legalo hominum ad Ueum , sed Dei ad homines sermo
fit; 2. probari Uequit hanc appellationem jam Lune in usu fuisse, cum noster
hanc epistolam scriberef.

quae dcnominatio quaijx oaeiHssime de christo occunit. Utnirn-
que nomen ad moses quoque referendum esse, verosimile no-
bis -videtur. Quod ad ÄtoVtoAov, omnes fere consentiunt.
Quare autem moses cum jesu àfxisps7 comparari non possit,
haudquaquam perspicimus i). Nonne ille itidem, oblique
certe i^ea-ir^ç vocatur, cum (IX : 15. XII : 24) N. F. mediatori
opponitur? Nonne ille quoque pro populo intercedebat apud
Deum? Nonne médius erat Jehovam inter et Israélitas?
Nonne ille quoque t«7to? vocatur, prouti curistüs Sacerdos ?
Lubenter tamen concedimus, jesum multo eminentiori sensu
ita vocari potuisse.

Deinde utriusque ^i^Tig celebratur : nam uterque religiose
est versatus in administrando munere, ipsi demandato»). De
mose Num. XII: 7 lioc diserte praedicatur; atque de cdrisio
c. II: 17 idem jam affirmaverat scriptor. Verum Christes
longe illi praestiterat, et duplici quidem ratione.

ï. Ac primum quidem tamquam universae domûs Dei,
tam V. quam Novae, conditor et conservator (s. 3, 4).
Christus dicitur xxrccffxevd^siv ôlxav: nam etiamsi generalis
sit sententia, ad christcm tamen eam a scriptore referri con-
stat. Eo majorem honorem meretur et nanciscitur prae
mose, quo magis existimandus est ille, qui domum fundat
et instruit, quam domus ipsa et qui ad eam pertinent.
K.ctTCiiT»svâ^siv enim et construendi, et rebus omnibus ne-

1)nbsp;Abr. boc acriter ncgat, sed .ililer ju.Iicat Bleekius. Calvini tamen
verba .ligna sunt, quae hîc addantur : „Duobus clogiis ipsum ornât, siculi
» duplicem sustinet personam in EcclesiA Dei. Moses Prophetae ctDocloris of-
gt;gt; ficio, Aaron sacerdotio functus est. At Christo utrumque munus est im-
» positum.quot;

2)nbsp;nojtïi/ h. 1. cum Bl. minime explicandum videtur creare, licet de hu-
rnanâ Christi naturâ fortasse usurpari potuerit; sed /aeere, constituere :
nam usus loquendi satis firmus est. Cff. Ges en i us, in v., ct Abr.,
Kuin., Thol. Dein contextus hanc signifieationem postulai; refertur enim
»d s, 1.

cessariis instriiendi signiücationem habet l). Atque moses co
facilitis cum o'/xw comparari potuit, quoniam ad oïxov simul fa-
milia est referenda. Jam sequitur sectio, cujus omnes, quae
exstant, interpretationes afferre et longum est, et a nostro
proposito alienum. Simplicissima autem explicandi ratio haec
yidctur: cum s. 3 Veteris oeconomiae exstructio ad chrisium
relata erat, hoc magis explicat scriptor s. 4. h. sensu: Ne
hanc rem miremini ; nam unaquaeque domus, atque adeo
etiam Israëlitarum Theocratia, ab aliquo fuudatur, (2gt;er Chri-
stum condita esse potest), et vel sic tamen auctor primarius,
qui hanc omnem, tam V. quam Novam, constituit, manet
Deus 2) (cf. 1 Cor. XI: 12).

II. Piaeterea rnosi longe anteponeudus erat curistüs, quippe
qui fuerit legati munere functus, non ut êspa^ftiv, qui
ipse pars esset domîis curaiidae, sicut moses; sed ut Dei filius
atque illius familiae princeps (s. 5, 6). Moses quidem
est h oAw t? o'/xw oajtoXi »), ciiristus vero stù tov oIxov.
Quid? quod tale intercedebat inter utrurnque discrimen,
quale famulum inter ct filium. Totum vero aosis ministerium
non excessisse condilionem administri Dei, quamquam pri-
marii, vere bine collegeris. Refertur enim ad hfaTrsiav,
qua, quidquid famulorum , ministrorum , etiam servorum, in
domo sit, continetur. 'Etî contra, prouti Hebr. et

excellentiam, imperium, potestatem designare, recte animad-
yerterunt interprétés. Quominus vero cum nonnullis s. 6
olxov ctvTov per proprium domum vertamus, impedit lectio-

2)nbsp;Ita Thol. et Bl., quod prorsus com-emt cum hujus epistolae doclrinà
do Deo per Filium operante.

3)nbsp;Disputari potest, utrum verba tif ftufr- x. t. a. ad V., vel ad N. T.
sint referenda. Posterius Nostrates in versione (vocem daerna interpolantes),
et inter recentiores Thol. {ae alios laudemus) praeferunt. Nobis tamen ad-
huc verosimilior videlur eorum sententia, qui Ca intclligant, qu.ic essent a
Mose Dei nomine populonbsp;Cff. Abr., Kuin., Bh.Steinius.

m^ncerüiudo: „am ad Deum potms referenda videntur haec
Terba'). Qu,dquid est, summâ ciBisii prae mosk praestantiâ
satis a scriptore probatâ, lectores suos cohortari pergit ad
constantem religionis Christianae professionem : quae tamen
nlterius persequi nobis, ex nostri propositi ratione, non

Mis quoque locis, X : 28 , 29, et XII : 24 , 25, mosi op-
ponitur cuRism, tamquam Dei filius atque N. T.
Moses enim ibi dicitur anbsp;chhistcs vero

Christianos loquitur. Sed quum obliqua tantum, neque
ommbus dubiis major hïc inveniatur oppositio, neque multa,
quae ad dogmaticam pertineant, hisce contineantur, de iis
pbira diccre non opus videtur.

Praeslantior summo Sacerdote.
Ad gravissimam totius hujus disquisitionis partem jam ac-

2) Ita statuimus cum {ut antiquiores omittamus) Cramero, Storrio
Bohmio Kuin., Paulo; atque indicaremus, quibus de causis, ut ita sen-
t-amus .nduet. .mus nisi omnia hue pertinentia argumenta diligenter eon-

de Deo totum interpretatus sit locum. Huio assentit Thol., qui tamen add^:
Wenn es .ndessen Kap. 1:1 hiess: .

.. man, dass .n den Gedanken des Vfs. die Beziehung anf Gott und auf Chri-
..stum zusammenfliessen musste. Gehen dieses zu, so werden wir auch
.. Folgenden, wo die Frage: ob dernbsp;Oott oder Chri-

..s .s sei, so viele Untersuchungen veranlasst hat, nicht auf eine Trennung
» beider Beziehungen dringen können.quot;

cedentcs , prae ceteris accurate atque lente liïc festinemus,
cum omnis fere nostra ej)istola ab hac disquisitione pendeat.
Ipsum scriptorem omnium gravissimam atque simul difllcilli-
mam banc christi cum Sacerdotibus Leviticis comparationem
habuisse vel ex eo patet, quod, antequam copiosius hoe ai^
gumentum tractet, de lectorum inscitia atque imbecillitate
verba faciat (V: 11-14), eosque ad fidem et constantiam ad-
hortetur (VI). Jam antea nonnulla de christo Sacerdote mo-
nuerat (II : 17, 18); nunc vero accuratius et uberius hunc
locum pertractat, suoque convenienter consilio ostendit, chri-
STiJM esse verum Sacerdotem, Judaeorum Sacerdotibus longe
praestantiorem (IV: 14—V:10, et VII: 1—X:18). Quo
magis vero ejus mentem assequamur, primum quidem videa-
mus de similitudine, quae christo cum summo Sacerdote in-
tercederet; tum vero, et praecipue quidem, quantum discri-
men esset inter Sacerdotes Leviticos et christcsi, ortum illud
partim ex hujus majestate, partim e ratione, quâ summus Sacer-
dos a Deo esset creatus, partim ex operis dignitate et excel-
lentiâ. Quum autem nostrum ferat propositum, ut altero secun-
dae hujus Partis Capite de industriâ indagemus, quid scriptor
de salutari jesü opere senscrit, h. 1. nonnulla tantum magis
universe monebimus de imaginibus, quibus usus est, deque
harum sensu i).

1) Conferri hac de re merenlur J. J. Griesbachius, de imaginihui Jud.,
quibus Auctor ep. ad Ebr. in describendd Messiae provincid usus est;
quae Diss, inserta primum est in J. C. Velthusenii, C.T.Kuin., et C. A.
Ruperti, Commentt. Tlieol. II. p. 327 sqq., dein in ejus Opp. Acad. II.
p. 426-455; — C. Chr. Tittmannus, Progr. de notione Sacerdotis in
epist. ad Ilebr., in ejus Opuscc. Theol. p. 211 sqq.; — J. A. Lotze et
G. Hesselink, in Disputt. over de begrippen, die de Schr. van den br,
aan de Hebr. had aang. het hoogepr. v. J. C., 1798, a Soe. Ilag. praemio
ornatis ; J. F. Winzerus, de Sacerdotis ojficio quod Christo tribuitur in
ep. ad. Hebr., Lips. 1825; Wettius, Veber die sjrmi.-typ.-Lehrart, p. 21
sqq.; Tholuckius, Zweite Beil., die Opfer- und Priesteranstalt des A. T.
und Chr. als Opfer und Priester im N. B.; A. Rutgers van der Loeif,

A. Christus est mmmus noster Sacerdos, àfxnfBiç (II:
17. 111:1. IV: 14. V:10. VI : 20. VIII :1. IX: 11) sive
hpsii t^éyu^ (X : 21). Et duplici quidem ratione cum s. Sa-
cerdote recte comparatur christus. Quemadmodum enim s. Sa-
cerdos Israëlitarum crimina expiabat, eâque ratione efficiebat, ut
in gratiam redirent cum Deo : idem Christiani christo acceptum
referunt, quippe quo interveniente eorum peccata a Deo condo-
nentur. Deinde, sicut Israëlitae peccantes a Deo arcebantur,
sed a s. Sacerdote ad Deum reducebantur : ita et Christianis
exstitit christus kpxnyoi; Ty,lt;; tnoryipici^ (II: 10. V:9. XII : 2\
ut summâ cum fiduciâ, qualis filios decet erga jMtrem, acce-
dere ad Deum ipsis liceat. Minime igitur illis assentire pos-
sumus, qui notioncm Sacerdotis plane eandem habeant ac
Servatoris i): nam inanibus tum imaginibus, quibus nulla
inesset vis, scriptor usus fuisset; quod sine satis firmis ar-
gumentis statuere nefas est. Concedimus quidem carijpo?
etiam notionem in censum venire, sed quominus expiatoris
notioncm negligamus, impedit generalis Sacerdotis notio apud
omnes antiques populos, atque in primis apud Israëlitas.

B. Ut summus Sacerdos, qui homiuum causâ constituitnr,
cx hominibus 2) sumitur (V:l); ita chrisics homo esse de-
Luit(II:ll, 14, 10, 17. IV: 15. VII: 26, 27): nam sic
potest hominum peccantium misericordiâ tangi (11:17, 18
IV: 15. V:2). Talem eum esse, vel exinde constat, quod
ipse multis exercitatus fuit calamitatibus (II : 18. IV : 5). Ex-

DUp. c-ver het versehil tmsehen de Moz. offeranden en het offer door J. ge-
fragt, -volg. den S. -van den ir. aan de Ilebr.; in Diario tV. in L. 1839
II. p. 229-288.

1)nbsp;Temere ita statuit Tittmannns, in Diss. 1., et Doederleinius,
•Theol. Bibl., P. 3, p. 77. Contra eos discrimen dcfendit Lo tzi us. I. l!
p. 38 sqq.; notionem Sacerdotis in primis exponit, p. 44 sq.

perieiitià cdochis probe novit, rpjam ncerlnim sit. doloiis sensu
afllci; £v m yxp tréttovkv aùtot; ttsipag-ùii^, Svvxrai to7i; Trit-
pcitoiiévon;nbsp;(II : 18). Quid vero soi-iptor senserit de

causis, cur Doi Filius liomo fieri debucrit, jam supra vidi-
mus. Ill eo quod nostrae naturae socius factus fuit, salutis
nostrae fundamentum esse positum, diserte iudicavit') (II : 11).

C.nbsp;Uterque a Deo summus Sacerdos constituitur (V:4-6,
10). Prouti enim nulli eorum liccbat sponte sua sibi sumere
lionorificum muiius , neque A;iRo.\ se ipse constituit (VII : 9 ,
10): ita nec cnaiSTCS sibi ipse surasit honorem dignitatemque
pontificiam. Ad quod coinprobandum, duo loci adducuntur
e Ps. II et CX, ubi hoc diserte de christo enuiiciatur. To-
tam igitur nostram salutem a Deo repetendam esse dilucide
edocemur 2).

D.nbsp;Quum vero praecipuum summi Sacerdotis munus cer-
neretur cum in sacrificüs ofïérendis, quibus populus cxpiare-
tur, tum in sanguine in sacrarium inferendo (V : 4. VIII : 3.
IX: 6, 7, 22. XIII: 11): CnRisics etiam sacrificium peregit
(VIII: 3), cum ipse morti sese obtulerit (IX: 14, 1.5), et
Cum sanguine suo coram Deo in coelesti sanctuario compa-
ruerit (IX: 11, 12, 23-26). Morte enim sua sanguinisque ad-
spersione nos a poena liberavit, et peccatorum remissiouem

1)nbsp;Philosophä ratione, qua soepius suas scntentias involvere solet, Sclilci-
crmacherns hoc innuere quot;videtur, in ejus Glaub. II. ö 125, 2: )gt;— so
1) dass abgesehen von der Verbindung mit Christo weder ein einzelner Mensch
»an und für sich, noch irgend ein bestinimler Zeitraum des Gesammtiebens
» der Menschen an und für sich gerecht ist vor Gott. In der lebendigen
» Gemeinschaft mit Christo aber giebt es Jeder auf, etwas an und für sich
» seyn Und so auch von Gott an und für sich belrachlet seyn zu wollen,
» sondern nur in der Gemeinschaft mit ihm als ein von ihm beseelter oder
» noch in der Entwiehlung begriffener Theil seiner Erscheinung)^'' quae
verha laudat Thol., Beil. p. 102. Sed prae ceteris lectu est dignissima
Anonymi epistola. An diejenigen, welche sich nach beruhigender Einsicht
in die Lehre von Versöhnung und Genugthuung sehnen, quae invenitur
in J. I, Ewaldi diario jam 1., Ueber Predigerbesch. elc. VI. p. 1-16.

nobis comparavit, jamque in coelum exaltalus salutis nostrae
curam gent. Nisi igitur cunctis his sacrificii piacularis imagi-
nibus lemere lusisse scriptor sit ccnsendus, verae notionis vis
emergat necesse est; quâ servatâ , non facile quis nihil hisce
messe, quam Servatoris notionem statuet.

Et haec praecipua' sunt, in quibus summus Sacerdos et
cdmstüs sibi invicem respondent. Jam porro indagemus,
quid docuerit scriptor de iis, quibus curistes Sacerdotibus
Leviticis antecelluerit.

TL Hanc autem dissimilitudinem cernimus, ubi ad maje-
statem personae ejus, ad viam, quâ Pontifex factus sit, ra-
tionemqne, quâ sit inauguratus, et ad ejus munus attendimus.

A. Majestas enim cdrisii personae fuit prorsus unica et
singularis, sancta, aetema , atque illustris.

1. Plurimum differt a Sacerdotibus, qui in bis terris ope-
ra ntur, iisque multo est perfectior; ^éyciç ideo kfxispeï),;
vocatM (IV: 14. X:21), qui coelo ipso sublimior est factus
(VII: 26). Est ^Ag)^gt;^ov xcù ttiittIi; to. îrpoç tov Ôsov (11:17),
Suvz^isvoç trv/^TTCièïia-cii rcÛi; ka^svsiatç fi/^Sv (IV: 15. V : 2).
Quâ in re quam maxime differt noster Sacerdos ab Israelita-
rum Sacerdotibus , quorum multi minime erant laudandi.
Pontifices in primis Judaici illorum temporum in universum
spectati, ingenio erant duro atque inexorabili, ut neque mi-
sericordiâ, neque precibus molliri possent. Hisce vero jesus
opponi videtur 1). Hi meri erant homines, peccato mortique
obnoxii (vn:23 , 27 , 28): christcs contra V/'S,- rov ùsov
erat (IV: 14. V : 5, 8. VH : 28), ut non solum Sacerdotibus
terrestribus, sed ipso etiam coelo et Angelis longe sit excel-

2. Sed multo etiam sanctior est. Uli quidem pro suis
peccatis sacrificium olTerre debebant; nam infirmitate labo-
rabant (VH:27, 28): hic veronbsp;à/ixfrlcii hominibus

in omnibus erat simillimus (IV: 15); quippe qui óV««« es-
set, 'ânanoq, kjji'mvTOi;, xsx'^fquot;!'/*^^''? ^^^^
(VII : 26).

3.nbsp;Praeterea, aeternus est Sacerdos. Levitici Sacerdotes
mortales erant, moiteque prohibebautur, ne permanerent in per-
ptuum (VII : 23) : bic autem, quia perpetuo manet, immuta-
biie babet sacerdotium (VII : 24). Nam nou secundum legem
mandati carnalis factus fuit, sed jsara Ivvximv Çwîj« «jsara-
XÛTOV (VII: 16), kfx^eftvt; ysvó/^isvoi sU tov «(W (VI : 20).
Quocirca penilus servare potest eos, qui per ipsum Deo ap-
propinquant, semper vivens ut intercedat pro nobis (VII: 25).

4.nbsp;Majestas denique ejus personae ilhistris re vera est di-
cenda , ipsoque coelo sublimior (YII : 26). ToO? clfavoiq

yaAwinJvv)? èv to7« oipxvo7i (VIII : l). Unde olim denuo con-
spicietur to7ç avrov ccTTSxSsxoi^ivoii slç trwTupfav (IX : 28;.
Profecto talis et tantus Sacerdos terrestri illi Pontifici qnam

B. Progredimur secundo.loco ad scriptoris ratiocinationem
de vid, qua christcs summus Sacerdos factus sit, atque de
ratione, qua sit inauguratus; unde sponte scquetur, quantum
praestiterit yi'droniticis Sacerdotibus.

De vid, qua ciiiiisirs summus Sacerdos factus sit, quaeren-
tibus scriptor nobis respondet : xcù TsÀsiaûelç èyévsro to7«
vttxxovovtrtv ccvtS ■jruatv u'lriot; autvipici^ aluviou (V : 9), vtoç
nimirum sU tov aiSvxnbsp;(VII : 28). E quibus

sponte elTiciuius, ciiristiji summum Sacerdotem atque àfx^yov
Tîj« o-WT^ipi«; esse factum, postquam ipse yerfectus esset red-
ditas perpessionibus u.sque ad mortem. T£A£(Ó£lt;v (quod
Nostrates in Versione Belgicd perverse commutarunt cum
Uytä.'Citv ')) sine dubio in liac cpistolâ significat perfectum ,

1) Cff. c. c. loci II : 10, tl. V : 9. VII : 28; sed X : 13 rede obscrvMunt
discrimen. 'Aymfïiv enim significat sejrfjcfre, deafumn ad aVuiuam rem.

cmsummaium reddere, ad eiun perfectionis gradum educere,
cui quis destinatus, cujusque capax sit; ad perfectara igitur
consummatamque conditioncin perducere, quod perfectam fe-
licitatem iucludit. Interna atque externa consummatio igitur
rite conjungitur i) : prouti et gladiatoresnbsp;recte di-

cuntur, qui defuncti ccrtaminibus coronantur. Ita et jesds ,
quatenus homo erat, reXewèJjva, debebat, ut ipse consumma-
tus felicitatemque praemii instar consecutus, fratres suos ad
eandem perfectionem et gloriam, tamquamnbsp;et Tfä-

Spo/^o^, perducere posset. Sic summus Sacerdos redditus mi-
sericors, postquam suorum peccata in tenâ expiaverat, cum
sanguine suo coram Deo veniebat, suos ad Deum duccbat,
eorumque causam apud Deum agrbat. Objective cum ipse
consummaretur, omnes, qui fide cum eo junguntur atque per
cum iyiä^ovrxi, coram Deo reXsioiùévrsi simul erant
(X:13): nam utrique ex uno erant (11:11), atque spirituali
quadam unione arctissime fide conjuncti. Sed subjective hoc
fieri debuit in singulis : quocirca cbrisids ipse perfectus atque
gloriâ affectus, hanbsp;simul aptus est reddilus suis

ad eandem gloriam perducendis. ütraque perfectio e't
CHRISTI ét fidelium per perpessiones in primis efficiebatur, ita
ut hisce consummarentur. Aix rà ^d^i^ta enim rov ùxvdrov

Tiß^ coronatus est (11:9),
(II ^10. V : 8-10). Ipse multis rebus adversis fuit exercitatus ,
h S y dpnbsp;avroçnbsp;, Svvurat to7ç jr^pa^a-

cit Sv 'é^c^h (V : 8), Deoque lacrimas suas et preces,
dum in bis terris vivehat, obtulit tamquam sacrificium (V:7)!
Judaici quidem Sacerdotes omnium curam gerere non pot-

1) Cf. Abr. ad h. 1.. qui lamen p. HO felicitatis actionem nimis nrgere
v.delur, cum v. r.^.Uu, interpretelnr per rerum omnium dominum oonsti-
tuere. Reelius Thol., in Beil, p. 113-117, «««„.«.«„Ä notionem nimis
angtietam esse inouet.

uerunt; sed cubistes, licet Filius, vel sie taincu tamquam ve-
rus humanae natuiae socius, non solum nihil quod humanum
erat recusavit; verum sub atrocissimis etiam cruciatibus, Pa-
tris coiisilia exsecutus est, Eique summam fldem obedientiam-
que praestitit (XII : 2). Sed haec h. 1. sufficiant, ad ejus
praestantiam prae Sacerdotibus Leviticis exponendam; infra
opportunitas nobis dabitur, scriptoris mentem copiosius ex-
plicandi.

Ex hisce jam s2gt;onte apparet, sacerdotium eum, postquam
mortem obiisset, esse auspicatum, eodemque fungi in coelo').
Sacerdotis munus, e scriptoris mente, tum demum adiit,
cum exaltatus esset in coelum. In templo certe liierosoly-
mitano sacrificium ferre ei nou licuit. Hoc enim iis tantum
concessum erat, qui ex tribu levi ortum ducebant. Nec
aliud in his terris habebat sacrarium, in quo operaretur (VIH : 4).
Praecipuam igitur muneris Sacerdotalis functionem in coelis
peragit, non vero in morte peregerat, qua non nisi ad eam
veluti praeparabatur. Sed ab altera parte negari nequit ad
summi Sacerdotis muuus sacrificandi ritum pertinere, atque,
nisi victimae mactatio ponatur, ne offerri quidem posse, ita
ut illa mactatio sit conditio, sine qua oblatio obtinere nequeat.
Dicitur vero christus post oblatam äwu-iav, in terra scilicet, ad
Dei dextram sedere (1:3. X:12), postquam se ipsum in
terrâ obtulerat (VII : 27. X : 14).

Quae si ita sint, statuendum nobis erit, in coelo demum
summum Sacerdotem eum exstitisse, sed vi suae hac in terra
factae oblationis. Namnbsp;in coelum lio. tov iluu du

1) Ad quaestionem, utrnm Christus in coelo demum summus Sacerdos sit
dicendus, aflirmando responderunt Peircius, Michaelia, Tittmannus,
Storrius, Griesbach iu s, 1, 1. p. 436 sq., Zachariae, Schultzius,
Kuinoeli us, Tholuckius (apud quem cff. loci 11. ad VIII: 1) et Bl. ad h. 1.:
—negando vero Cramerus, Lotzius, 1. 1. p. 67-70, Gablerus et Win-
z erus.

A se invicem igitur haec divelli minime possunt: nam
i/^ipuvtai^o? nititur mactatione. Causa vero cur in hac epi-
stolâ in primis opus ejus sacerdotale in coelis spectetur, in
ipso scriptoris consilio est quaerenda, quo chbisti sacrificium
praesertim cum sacrificio piaculari, solenni expiationis die fado
comparatur (V : 1-3. X : 1. XIII . li). In hoe enim sacrifi-
cio, quia sanguinis in sacrario effusio ad peccata tegenda pri-
mas partes tenebat, tantum de è/^Cpccvi^/,^ in Sancto sancto-
rum sermo erat')• Cui accedit, quod chbistüs tamquam Sa-
cerdos et sacrificium simul proponitur.

Christi sacerdotii excellentiâ non minus nobis in oculos
incurrit, ubi praeterea ad rationem attendimus, quâ initiatus
fuit. Quod scriptor in primis innuit sub imagine Sacerdotis
aeterni, MLcuiEEDEco similis. A Leviticis enim Sacerdotibus,
boe nomme, plurimum dilïërt, nec successiouis jure Sacerdos
est factus (VII: 15).. nam ne oriuadus quidem e tribu
lEvi fuit (s. 13, 14). Accedebat quod, jurejurando interpo-
s.to irrevocabili, hoe munere a Deo est ornatus, quae juris-
jurandi solennitas in constituendo^äm^.V^•co sacerdotio, quippe
olim abrogando, minime usu venit (VII: 20-22, 28).

C. Pergit scriptor in summâ christi sacerdotii praestantiâ
eiTerendâ: nam de munere ejus agens, copiosms exponit,
quibus illud nominibus prae Aäro7iitico emineret. Idcirco ad
ejus immolationem, ad illatum in sanctuarium sacrificium et
ad novum foedus, hoc sacrificio inauguratum, accurate atien-
dit. De hisce jam videamus.

1. Ac primum quidem de meliori, quod chrisics obtulit,
sacrißcio, quo oblato summus Sacerdos evaderet.
a. Jam boc observatu dignum est, Leviticos Sacerdotes
sacrificia obtulisse: nam praeter sacrificium, magno
expiationis die oblatum,nbsp;die varii generis sacrificia a

Levüicis Sacerdotibus peragenda erant (X:ll). Necesse ba-
bebant Mz^ àva(péfeiv ncfAquot; iif^épav (VII: 27), rcci; avràq
Êfrfaç Tpoç0épsiv sk TO Sivi'Jixê^ (X:l. IX : 6). Cnwsm vero
wiieo sacrificio, pro peccatis cblato, ita in perpetuum suos
perfectos reddidit, ut numquam nova expiatio desideretur
(X:10, 12, 14, 18). Non opus habuit ^caS' fifiépav ^vaiciq
àvutpépsiv. Tcvro yccp èTrokasv ècpd^rcc^, êavrcv àvsvéyzx?
(VII: 27. IX: 25), äTTd^ vpc^svsxisi'; (s. 28); ejusque sanguis
vocatur aquot;fix lixHxy,,; almUv (XIII : 20).

b. Neque est quod iliud miremur : nam Levitici quidem
Sacerdotes liircos, boves, alia ariimalia sacrificabant (IX:12),
xïi^a, Z^üiv, rpdyuv kcùnbsp;(IX: 12, 13, 19. XIII ; 11),

obtulit victimam integerrimam (IX : 25, 26, 28), mu^nque
sanguinem pro peccatis effudit (YII : 27. IX : 12-14. X : 10.
XIII : 12). Quis autem ii/e fuei-it, jam vidimus : filius ni-
mirum Dei (IV: 14. VIII: 5, 8. Vn.28), quod quantum effi-
cacitatis huic sacrificio addiderit, quisque sponte observât.

Se ipsum Deo obtulit maculae expertem per Spiritum
aeternum (IX: 14) , id est per Spiritum sanctum, qui h. I.
aeternus rite vocatur, quia N. T. aeternitas in hac epistolâ
ubivis celebratur 1). Cdhistcs , verus homo, non divinâ suâ
naturâ adjutus (ut multi volunt), licet Dei filius numquam

1) Nullus facile exstat locus, in quo explanando ita se torsernnt interpré-
tés; quorum varias sentenlias dil^-jenter recensuit A. L. v. d. Boon Mosch,
in DUS. in locum ad Hebr. IX: 14; qui J. A. Noesseltum (in Comment
insertâ Opusce. Fuse. I , p. S31 sqq.) seculus, statuit, p. 100, ^«iî^^« hie
» esse accipiendum de vietiniâ a Christo ohlalâ, quae ita ab auetore appelle-
»tur, quia tam pcrfecU omnibusque nnmerisfuit absoluta, ut id effecerit, quod
.. omnes victimae ex lege Mosaicà offerendae praestare non potuerint, omnium
.. nimirum peccatorum cxpiationem.quot; Cff. porro ipsi Inlerpp. ad h. !. Sen-
tentiam a nobis propositam jam quodammodo defendernnt Erasmus, Calv.
» Nunc.-'inquit hie, „ elare ostendit unde aestimanda sit mors Christi, non
» ab externo actu scilicet, sed a Spiritus virtute. Passus enim est Christus
»ut homo, sed ut mors illa nobis salvifica esset, proveniebat ex efficaciâ
»Spiritùs.quot; Bengelius et Tholuckius, quorum hic interpretalur: im-

non maneret, sc sacrificasse videtur, sed Spiritu saiicto du-
ctus, qui numquam eum deseruit. Inde dérivât scriptor nim
ejus oblationis ; nam in perpessiouibus et morte numquam
non summam erga Patrem fidcm atque obedientiam praestitit.
Ubivis enim hoc praesertim urget, ciiristdm obedienter, vo-
luntarie et sancte perpessum esse omnia, ita ut Trlareniq rs-
Xsiar^ç recte dicatur (X : 7. Xn:2). V.T. sacrificia symbolico
tantum sensu sine maculd esse debebant : hoc vero sacrificium
re verâ immaciiîatum erat (IV: 1.5. Vil : 2ß).

c.nbsp;Quicurrique Sacerdos, qui ex hominibus sumitur, jrep?-
xsiTzt àffhévsiciv (V:2); et propterea debet, uti pro pojiuli ,
ita et pro suis ipsius peccatis , victimas offerre (V : 3. VII :
27. IX: 7). Christes contra, omnis labis expers, opus non
habuit, ut propria peccata expiaret, sed unice pro populi
delictis victimam sese obtuiit (VII : 27).

d.nbsp;De effectibus tandem utriusque sacrificii si quaerimus,
maximum observamus discrimen. Leviticis enim sacrificüs
nullum crimen vere expiari, nulla peccatorum remissio eflici
potuit: nam symbolicam duntaxat vim habebant. Non potue-
runt Kcirh irvviîSgt;i(riv riXstZs'u.t tov gt;.ctrpiijovTct (VII : 19.
IX : 9. X: 1,2). Fieri enim nequit, ut sanguis taurorum atque

pellente Spiritu vancto, animadvertens: «Gerade durch diesen Ausdruck
» giebt der Vf. des Ileliräerbriefs deutlich zu erkennen, dass ihm noch nicht
» das äussere Blutvergiessen als solches in der That Christi die Hauptsache
« ist, sondern jener innere Akt der Darbritigung, welcher dem äussern vor-
« ausgehen musste.'' Sed prae ceteris secutus sum cl. Bonnetum, VI.
p. 221, qui egregie h. monere videtur: » Wij hebben ons de zaak zoo voor te
» stellen, dat de Zoon van God, door den Heiligen Geest, in zijne mensche-
« lijke natuur, dat alles heeft uitgewrocht, hetwelk noodig was om den mensch
M Jesus Christus ecnen Middelaar Gods en der menschen te doen zijn.quot; Recte
aliquatenus Bleekius, IH. p. 548, dicit: «Vielmehr ist auch nach der Ab-
» sieht des Schriftstellers eben derselbige heilige Geist zu versieben, welcher
» dem Herrn in ganzer Fülle auch schon auf Erden beiwohnte.'' De S. S.
eflicacitate in ipsa Jesu persona conliniie operante, cf. S. K. Thoden v.
Velzen, Verhand, over de werling van den JI. G., a 6oc. Hag. praemio
orn., p. 94-107.

liiicoruin peccatis liberet (X:4, 11); qnocirca, et quia Deus
delectari ilJis uiiuime potuit (X : 3, 6), fisxfi xccipoü Siop-
6alt;rsaç tantum suiit instituta (IX : 10). Ciihistüs vero dicitur
expiationem peccatorum fecisse St' êxvroV (1 = 3), apparuisse
£lt;? «flêTuo-iu k/izpricci;, per sacrificium corporis sui (IX:2ß),
oblatus TO toAASi/ avsvsyxsïv â/zapTia^ (IX : 28). Ita
homilies re verd Deo conciliantur, eorumque 25eccata auferun-
tur et remittuntur (II : 17. IX : 12. X : 17, 18). Quam obrem
sanguis cbristi dicitur câi^a (civtktiaov xpsiTTOVci AaAoCv ^apà
Tov quot;AßsX (XII : 24).

Leviticis sacrificiis lustrationibusque corpora tantum ab impu-
vilile Leviticd pura reddebantur (IX : 9, 10, 13). Ciinisius vero
ita perfecte exjuavit (X: 14. XIII: 12), ut, impetratà per ejus
mortem sanguinisque efiusionem delictorum venia, conscientia
non amplius percellatur, poenaeque divinae haud amplius extimes-
cendae sint (IX : 14). Unde semper cum conscienliâ purà et tran-
quillatâ, summâque cum fîducià ad Deum appropinquare pos-
sunt Christiani (IV : 16'. VII : 19. X : 19 , 21, 22). Expia-
tionem eorum effipit, sed novam simul veluti vitam iis affert
ejus sacrificium, ita ut Deum viventem colant (IX: 14).

Quid? quod ejusmodi vim huic chsisti sacrificio tribuit
scriptor, quae valeret etiam sl^ ayroxijtpaa-iv tüv £T( tîj ^rpoît^
Sici^x^ Trapcißxasoiv (IX: 15). Peccata igitur antea sub V. F.
commissa, quae Judaica sacrificia minime toliere poterant,
CHRISTI sacrificio, quod liap^meai; tempore Deo ofîbrretur,
fuerunt remissa. Ceteroquin oportuisset illum saepius pati a
nnjndi creatione, nunc autem in consummatione scculorum,
scinel in destructionem peccati, per sui ipsius victimam appa-
ruit (IX ? 26). Nisi ergo tunc efTieax fuisset ciiRisn sacrifi-
cium , nemo sub V. F. salutem consecutus esset : nam lex
nihil ad TeXetZutv perducebat (VII: 19). Hic nobis simpli-
cissiinus scriptoris argumentationis videtur sensus ').

1) Cff. Calvinus et Bleekius ad 1,.1.; cl. Vlnke, 1. I. p. S76 et S95,
ii'.que Doedes, 1. 1. p. 348 sq.

Quae omnia si nobiscum reputemus, luculenter conspici-
mus, quanto excellentius cdeisti sacrificium prae cunctis Le-
viticis illis oblationibus Labuerit scriptor.

2. Cum hoc suo sanguine, rov ISUv a'/^taroç, coram
Deo appaiuit in praestaiitius Sanctuarium, e/ç t« ayiu.
(IX: 12). S-n^uinis enim eflusio erat conditio, sine quâ ad
Deum accedere nefas esset.

a. Summus Sacerdos Leviticus introivit in Sanctum san-
ctorum ienipli terrestris, ab hominibus exstructi (VIII : 2.
IX : 6,7). Est 'âyiovnbsp;(IX: 1), et x^'f07roiy,rov

(IX: 11,24). Christds vero evectus fuit in coeleste San-
ctuarium, ov z-'h^omrov, non (JJt^o-Er, sed Deo auctore factum
(IX: 11), in o-xuvijv, STTn^fv h xvfioq xcù ova avöpwTS? (VIII:2).
Per coeleste hoc Sanctuarium scriptor totum universum coe-
leste, sive coelum visibile (coll. IV: 14) infelligere videtur

TOiOTUv, TùvricT.t, CÙ T2UTXÇ T?î XTicreiCiquot; intellexerunt carnem Chri sti,
mortaleTU ejus naturam, tum quia X : 20 ejus ^kfi xxrx^éru^^x voea-
tur, turn quia h.l. (IX.-ll) dieilur non eU illud tabernaeulum in-
troivisse. Sed vidd. argumenta contra hanc sententiam allata a Bl. iii.
p. 536. ctThol. p.321, qui laudat Di.,s. Vricmoetii, de typo personae
Christi in tabernaculo non observando, in Miscell. sacr. , Leov. 1740
atque haec monet: „Wollte man jene Auffassung festhalten, so würde man
»sie am besten in folgender Form vertheidigen können: Gleichwie der
»Hohepriester im Vorhofe das Opfer schlaehteto, und dann durch das Hei-
»lige ins AUerheiligste schritt, ïo hat der Erlöser im Vorbofe der irdi-
» sehen Welt seinen Leib geopfert und ist dann durch eine verklärte,
»nicht aus irdischen Elementen erbaute Hütte ins AUerheiligste einge-
» gangen.quot; Alii vero ecclesiam militantem indicari putant; sed ét VIH :
2 obstat, ht alia .irgumenta, quae affert Bährius, 1. i. p. Hl sq. Nos
cum Lyra, Eras.no, Bueero, Zwinglio', S chli ch t in gi o , Michaè--
lide, Storrio, Thol. et B 1. de coelo accipimus. Cap. X : 20 Christus
dicitur morte sud viam ad Deum inaugurasse, et ^(.„'ip.fi« evasisse. Si-
mul vero ipse vianbsp;vocari videtur (cf. VU : 16, 25) ; • quae non nisi
««rar^raVacT, carnis, morte suâ, snblato, fieri potuit. Nam quemad-
modum, Sacerdos Aâroniticus per velum intrabat in locum Sanetissimum,
ita Christus per carnem suam intravit in coelum, ut per hujusmodi in-

per Sanctum vero sanctorum mpremum coelum, ubi Deus
ipse sedem habet: nam per coelos esceudit, ut appareret
7-3 7r(alt;ru7ra tov kov, hà t?« /xsi^om tsxiiotéfciç skyi-
v?ç smx^sv sk tci ayia. (IX: 11,24). Ita v^nxotifot; tSv
oifcivsv factus est (VU : 20), sisxnxvs^? tovç ovfn'jov?
(IV: 14). In hoc sanctissimo coeli loco ad dextram Dei se-
det(I:3. IV: 14. VIII: 1,2,4. IX: 11,24. X: 12, 13),
alque sacerdotali suo muuere fungitur (IX : 24). Coelum au-
tem, cujus imago tantum et umbra, ex ipsorum Judaeorum
sententia, templum fuit (VIII: 5. IX: 23, 24), verissime
appellari potest Sanctum sanctorum (VIII : 2. IX: 11, 12,
23, 24).

Nonnulli recentiores inlerpretes, quorum antesignanus boji-
äiiBS est dicendus, scriptorem superstitionis accusarunt, pro-
pterea quod in coelo finxerit templum, ad Ilierosolymitani
Sanctuarii normam exstructum, in quo summo sacerdotio
proprio sensu fungeretur Sospitator. Ita enim BÖluiirs : „Erat
„namque Judaeorum, genlis incredibili se suaque omnia su-
„ perslitione amaiitis , opinio , Ilierosolyma quaedam , quâ sua
„ urbe nihil putarent in rerum universo vel praestautius,
„ vel divinius, in ipso coelo esse aedificala , nimirum ca pro
„ sede palrià olim in aeternum bealorum futura. — Neque
„sane non credeudum fuerit, nostrum qiloque gente Ja-
„daeum eâdem opinione fuisse quanlumcunque praeditura et
„ imbutum.quot; — „Nam coelum,quot; sie alio scribere loco haud eum
pudet, „ ijjsum lotum ac naturale interpretari haue coelestem
„ „ o-xnvÄvquot; non licet : immo haec in coelis (cf. IX : 24) adesse
„ex auctorist/tó(/aeortómque cogitatione, ut Mosaica illa ejus-
„ que imitatio, quae in ulroque templo habebatur, in tenis ,
„ ac pro palatio Dei esse, in quo solium divinum insu,

gressum viam nobis initiaret, qua nos eum scqucremur. Jam coclcsto San-
cliisimum, oïxoi itoü, libera cum Dco commuaio, cuique palet, qui cum
fiducià accedat. Cff. Tliol. ct Bl. ad Ii. 1.

.^^„.anda est. Quocca sane egregium Jaudabdeque jure
TOamu, ,d IX- ir „v J- P'quot;quot;'«»wine pro.

dieendus est R6 th, Ej,. ad mir ad r ; quot; quot;quot;quot;quot;quot;quot;quot;

intrare in coelum symbola sunt habenda Dei praesentiae,
ita ut magis rfotixS^, quam roTrtxSi sint explicanda '). Quo-
circa neque ipsum coelum scriptori sufficiebat, qui, ut indi-
caret Sanctum sanctorum, id est liberum ad Deum accessum,
diserte monet, christum coelo superiorem esse factum, atque
supra omnes coelos divino frui honore et felicitate (IV : 14.
VII : 26. IX: 11). Denique observandum est, diyeisissi-
mas imagines de eâdem re in hac epistolâ occurrere, unde
jure colligimus, scriptorem ea omnia symbola habuisse rerum
invisibilium. Imagines enim, unam rei partem duntaxat
exprimentes , se invicem excludant necesse est. Dicitur curi-
stüs sacrificium simul atque sacrificans; sedere ad Dei dex-
tram et coram Deo suum sanguincm inferre; apud Deum pro
suis precari et omnia gubernare 2).

Quae cum ita sint, jure statuimus, scriptorem sibi christi
introitum in Sanctuarium coeleste Tryevnnrixui proposuisse 3),
ita ut ejus introitum in coelestem gloriam atque ad Patris
communionem intellexerit: quâ igitur fruens, post factam hac
in terrâ expiationem, hominum saluti piospicere pergit 4)
(X: 12-14).

b. Prouti enim Sanctuarium universe apud Judaeos Dei
rcgnum sub V. F. repraesentabat, ita coelum communionis
cum Deo rccte dicitur symbolum 5). Hujus vero Sanctuarii

S) Vel sic minime negaraus, scriptorem sibi coelum aliquatenua tôttikuç
proposuisse. Alicubi saltem Christus atque ejus socii esse debent, sed nbi-
cumque Deus est, coelum vocari i)Otuit, ex ejua mente, in quo t£;\£(3(
aeternâ laetitiâ et gloriâ fruebantur.

4)nbsp;Vidd. J. R. Kiealing, Diss. PAU. de Jesu Sanctorum admi-
niifro, Lips. 1740, et F. U. Ries, de Sacerdotis s. in S. S. cum san-
guine expiatorio ingressu, ejusque mysterie, Marb. 1725, qui tamen ty-
picae explication! nimis induisisse censendus est. Cff. Thol., in introitu
ad Comm. 103-107, et in Comm. p.issim ; Wettius, Symb. Tjp. I,.

prior pars , quae Sanctum vocabatur, Sacerdotibus duntaxat
patebat, populo vero clausa erat; in posteriorem, sanctissi-
mam nempe, quae perfectae cominunionis cum Deo sj'mbo-
lum erat, introire ne Sacerdotibus quidem licebat. Quid?
quod summo Pontifici nou nisi semel quotannis permissum
fuit Sanctum sanctorum ingredi (IX : 7). Ciieistcs vero per
coelum ad intimam Dei communionem pervenit, postquam
sui ipsius sacrificio peccata, quae aditum claudebani, sustu-
lerat, atque ita viam paravit, qua in posterum sub Nova
oeconomià cuique, fidem ipsi babenti , liceret summâ cum
fiduciâ ad Deum accedere, tamquam in éSS TrpoirCpdra xcä
ÇSa-^!, y,v hsKcimas Six roV xarx^sTda-fzaro^, tovt/ITT«
T^i (Txfxif aÔTcV (IV : W. VII: 19. X : 19-22). Sanctum
vero, utut V. T. symbolum, in ChrUtiand oeconomià nou
amplius exstat (IX : 8); sed Sanetissimum tantum , tamquam
intimae cum Deo cominunionis symbolum, ibi invenitur,
quod coelis est superius, ita ut curisiis per coelos ad illud
escenderit (IV: 14. VII : 26) , atque ad Dei dextram se col-
locaverit ').

Summus Israëlitarum Pontifex quovis anno itcrum iterum-
que coram Deo in templi Sanetissimum compaiere debebat
(IX: 25. X:l, 3); ciiRisius vero uno suo iutroitu in coelum
praestitit, quod saepe repctito in templum terrestre ingressu
effici non potuerat (IX: 9-15, 25-28).

factum, ad tempus duntaxat erat, quippe x^ipoTro'iYiTov, rxi-
T?«nbsp;(IX: 1, 11, 24). nxpxßoXÜ tantum erat

siç tov Kxipav tov svsaryiKÓTX, adeoque tempore Stop^atTsuç
ovanescere debebat (IX : 9, 10). Sed Sanctuarium, quod

1) Autiquiores pluriml interpi-oles S. S. typum habelant ecclesiae trium-
phantis, atque cateuus sic dici potest, quatenus in coelo hacc ecclesia.
Tel potius Christus, hujus ecclesiae caput, gloria ct honore jam corona-
tus cst. Omnes vero Christiani fide ibi cum Christo jam constituti sunt.
Cf. Thol. p. 313 sq.

cdrisibs Ingressus fuit, amv^ erat àAn5(VÎ5, Sîv 's^n^ev a kv-
oi«nbsp;(VIII: 2. IX: 24), alque adeo in ae-

ternum manet. Via enim ad coeleste Sanctuarium ducens
■7rp'0(T(îict.T0^ y.:à ^Sffci est mauetque i), neque quotannis 7Wvo
sanguine denuo inaugurauda est, cum aiaviav Xurfuiiriv at-
tulerit. Pfam christcs in aeteruum ibi sedet ad Dei dextram
(X: 12-14).

3. . Melioris denique hy-^wvii (ikt'ittii; et eyyvoç sive spoji-
sor est christus (VII: 22. VIII : 6. IX : 15. XII : 24). —
Antequam vero summam bujus foederis excellentiam de scri-
ptoris mente exponamus, nonnulla nobis monenda sunt de
foederis notione, ut apparcat, quatenus noster bacce imagine
usus sit in Evangelii praestantia describendà.

Cum jam antiquitus inter gentes Nomadicas pangerenlur
foedera, non est quod miremur, haue foederis imaginera
apud Israëlitas usu tritam fuisse. Scilicet necessitudinem,
quae Deum inter et populum existerct, sibi tamquam foedus,
gt; proposueruut, ad quod inaugurandum sacrificia offe-

rebantur. Sacerdotes vero, qui ea sacrificia curarent, media-
tores foederis habebantur. • Quae cum ita sint, facile intelli-
gimus, cur noster, ad Ilebraeos scribens, easdem imagines
ad Christianam oeconomiam transtulerit. Itaque illam sae-
pius vocal e'tnbsp;et ofioXoy'tav (111:1), deque sanguine
foederis loquitur (IX : 20. XIII : 20). Cum vero vox ha^nm
proprie signified disposilionem, eo melius Nova oeconomia, pro-
missionibus tantum constans (VlUrô), ita designari potuit:
certe minus rede (tvv^-^xvi vocata fuisset. Sed optime dici
potuil testamentum, quod Sicc^scvi item indicat, unde lusus
ille verborum (IX : 15 .sq.) verosimililer explicandus est 2).

2)nbsp;De notione SiMuik cff. RosenmuUeri Conim. inserta Commenit.
edd, a Velthus.. Kuin. et Rup. II. p. 204-232; J. H. Heinrich-
sius, in Exc. II' ad Ccmm. p. 230-234; Thol. ad VIt:22; Blee-

a. Vocatur li^jrépcc, xccivi,, v/a Ita^xv,, quoniam prius foedus
3Iosaicum jam antiquatum erat (VU : 12. VIII-7 13) utpote
imperfectum (VIII : 7. IX: 10). Nam Leviti^Jn ejul sacer-
dolium, quod explendo consilio divino impar erat (VII: 11,
18, 19. IX: 8); sicuti nec sacrificia V. F. pur.ficandis con-
scientiis sufficiebant, nec valebant ad animos bominum, scc-
lerum conscientiâ perterritorum , tranquillandos, nec quem-
quam de numinis favorc satis certum reddebanl (IX: 9 X I)
abrogatnm est (VII: 11, 12). In ejus adeo locum .«U jam'
successit oeconomiâ (VII: 19, 22). Quae tamen antiquitus a
Propbetis jam annunciata est. Saepe enim testati sunt Deo
haud placerc sacrificia et victimas (X: 5, (î, 8, 9), novaeque
Stxôwti celebrarunt laudes (VIII: 8-12. X: 15-17) I)

kiun III. p. 388 aqq. Hecle Bengelius, ad IX : 18 jam mo.a : „Ubi
„cnvenüo sa„0iu,r sanguine aliène, animalium, quae ^«„W non pos-
.. aunt nedum te.tari, non est proprienbsp;te.tamentum, sed tamen

foedus, a testament! ratione, ob eaesas vietimas. non longe
..remotum: ubi disposilio sanguine ipsius disponentis, id est, morte ejus
»aanenur, est proprienbsp;testumentum, quod etiam voeabulo hebrai-

»00, latiorem signifieatum haï,ente, flpS dicitur.quot; Rosenm. 1.1. voci
hui^x^ aignificationem subatruit relisionis, constitutionis, legis et for-
mae, vel oeoonomiae dMnue. Verba en,m Mp^ ctnbsp;nunc ai-

nificant promisaiones divinaa, nunc praeeepla dilina. Nova igitur oecono-
miâ eo p,.aeatanlior est, quia testa,nenti prae ae fert rationem adeoque
eat aeterna. Eecte observât cl. v. Oordt, 1. 1, in tV. in L. III. 1816
p. 516, .nann., scriptorem in bac epistolâ voce A.fl,'., uti de foedere LeJ-
Uco; nam opponit eam Evangelio (Xlt .• 18 sqq.), Jeremiae verba citât
(VIII: 7 sqq.), et legia prae ceteria ritus me,norat (IX); imo vero diserte
eam cum lege commutât (X: 1).

1) Quatenus Levitica sacriHcia non sufficiebant, in hae quoque epistoU de
peccatorum rémission«. Un, „„„ .„eessario intercedentibus, aermo est Cur
autem inde, prouti ex ceteris V. T. locis, a cl. v. Oordt 1.1. laudatis, .,e.
quatur, nuUo „mnino sacrificio, ne Messiano quidem, opus fore, non per-

b. Doiudc midto pj^aestmUius est hoe foedus (VIII:
10-12. IX: 15), sive rationem spectes, qua iuaugiiratum sit,
sive spiritualem ipsius indolem fructus({\x^ saluberrimos.

et, Prisei foederis moses fuit mediator, atque IC hyyéXm
h ^pSrepo^ XSyoq èXccK^B-yt (II: 2, 5). Novae vero oecono-
iniae christüs unicus est sponsor^), multis nominibus motie
(III: 3, 5, 6) atque Angelis (I et 11) praeferendus, quocirca
Pontifice aliisve Sacerdotibus bumanis non indigemus. Multo

spicimus, nostrum saltern scriptorem hoc non statuisse patotex IX: 22. De JLevi-
ticis quidem sacrificiis loquitur, quae xofr^ ràv v^ftov offerri debebant : sed cur
Deus, ex ejus mente, instituisset, nisi ut suae gubernationis principium,
peccata non nisi sacrificio intercedente condonandi, iis exprimeret? Ita omnis
sub V. F. peccatorum remissio divinae indulgentiae praetermissio est dicenda
(IX; 15, coll. Rom. III: 26). Praeter Levitica sacrificia jam antiquata et
sacrificium Cbristi nullum aliud agnoscebat scriptor.

1) Vidd. G. Heringius, de Christo sponsore. Vox quot;éyyvoç, sponsor,
expromissor, ex plurimorum interpretum sententia, eadcm fere est atque
Ii6irîr*jç, quoniara spondet, ab utrâque parte servatum iri foedus. Deus
enim per Christum nobis IweeyyeXiuf impertit, scilicet 'c£lt;pslt;riv âiiecpriHv ,
(ruT»ipixy f ^uijv xluvtov, sed ab altera parte Christus pro nobis obedien-
tiam atque fidem Deo habuit. Quocirca Abr. ad 111:1, p. 156 auimadver-
tit ; »Certe, si ad usum hujus vocis {(/.srirou) apud aiictorcm nostrum atten-
n das, et, quod ei plane respondere videatur, lyyCov , c. Vil:22. VIII : 6.
»IX: 16, et XII :2i, reperias, semper referri ad sacerdotium; cujus au-
» tem notionem-, etiam ratione Christi, concludere oblatioaem et sacrifi-
» cium, perspicue docetur VIII : 3.'* Quae licet per se verissima sint, haud
scio , an rectius vocabulumnbsp;t «i de Deo occurrit, per testamentum^

dispositionem vertatur, quam per foedus ; quum ex eo utraque foederis
pars procedere sit dicenda. Fundamentum tamen , qno haec dispositio niti-
lur, est expiatio Christi. Cf. Bl. III. p. 391, qui haec monet: )gt; Das
M leistete er denn aber sowohl indem er im Namen Gottes als Verküudi-
» ger dieses Bundes unter den Menschen auftrat, als auch indem er zur
» Besiegelung desselben sich den Leiden uud dem Tode untervvarf, und in-
» dem er durch die Kräfte die er nach seiner Erhöhung in den Gläubigen
» vvirken lässt, deren Zuversicht auf den vollen Geiiuss der Güter des
»Bundes weckt und stärket.quot; Porro vidd. Thol. ad h. 1.; G. W. Sannes,
Onderzoek, in weihen zin Jezus Hebr. VU : 22 de borg des N. V.
wordt genoemd-, in diario W. in Ja. 1841. I. p. 48-6G, et Rutg. v. d. L
H. p. 3C8 in ann. , qui explicat vocem per : nader brenger van of
in het beter Verbond.

sublimiore etiam modo lioc tbedus inauguratum fuit, morte
sciJicct atque sanguine Dei Filii (IK: 15-24. XII. 18-25).

ß. Sed et indolis ratione habita, quam longe novum pri-
sco foederi est praeferendum! Sub priscâ oeconomià, quod
primum observamus, hominum conscientia haud tranquillari
poterat: àSvviiTOv yap cäf^a, rxvpav kcù rpdytiv àlt;pxipe7v
ài^iprUi (IX: 13. X:4, 11). At novum illud foedus Jtï
xpsÎTToa-iv èTrayysXîat!; (in priori mandata erant) nsm^oU-
T^ra; (VIII:6); nam certo certius sperare nos jubet, fore
ut Deus peccantibus propitius sit, atque iniquitatum non
amplius recordetur (VIII : 12. X : 17), hujusque fiduciae fun-
damentum praebet firmissimum (IX: 15), «äv^^tov scilicet
ysvofiévav.

Praeterea sub hoc novo foedere amoris principio credentium
animi imbuuntur. Deus enim suas leges in eorum mentibus
ponit, cordibus eas inscribit, firmissimoque eos sibi conjun-
git vinculo (VIII : 10. X : 16). Cum quo arctissime cohaeret
mentis ad cognoscendum Deum illuminatio (s. 11).

Tandem rijv iTtayyeXlav exhibet novum hocce foedus t??
cämUv xXi,pôvofi'iccç (VIII:6. IX: 15); melioribus igitur pro-
missionibus Christianas ei'igit et praemia proponit aeterna.

c. Sub nova oeconomià omnes Deum cognoscent «to /jii-
xpov civTÜv sai fiiydXov ciiirüv (VIII: 11); in omnes enim
ordines effusum iri gratiam, ita ut nullum hominum gehus
illius expers sit, pollicitus est Deus. Neque Sacerdotibus am-
plius opus iis est, nam unusquisque Sacerdos erit, libereque
ad Deum accedere poterit.

Facile quidem concedimus scriptorem, ad Hebraeos dicen-
tem, primo loco de Judaeis verba facere (11:16), cujus rei
causae in promtu sunt: attamen hoc foedus ad alias quoque
gentes eum retulisse, colligere licet e pluribus locis. Christus
enim iyévsro toti; VTraxoCovtriv airS Tracriv a'ltioi; trutupîai
aïavîov (V : 9). Deinde quam longe lateque patet christi
regnum, simul vigeat salutare hoc foedus necesse est. Déni-

que nullos limites ponit scriptor. sed ubique gcneratun lo-
quitur. Quid? quod c. Il de homine, nulla addità limitations,

Prius illud foedus fractum fuerat, quia ipsi hraëUtae non
perstiterunt iu Dei foedere (VIII : 9) ; sed cuaisius condidit
suo sanguine aeternum foedus, quod numquam abrogandum
erit, quum Deus utramque agat partem, tum condonandis
peccatis , tum legibus cordibus inscribendis.

Sed hujus foederis aeternitas in primis patet ex testamenti
denominatione (IX: 15-17), si saltem haec interpretatio satis
probata sit: nam Itc^^^mnbsp;ßeßccix. Quid? quod

hct^^xvi vocatur aimU?, atque ßcKTiXsi«. ào-aAsuTO?. dum
prius foedus mutatum fuerit, ïv« f^sivv rà f*^ (ruMvS/^s^cc

Postquam c.XI quam plurima fidei exempla attulit scriptor,
lectores suos XII : 1 adhortatur, ut illam piorum homiuum,
in malis perferendis,, fidem imitentur ; at prae ceteris jEsra ,
summum omnium exemplum imitandum iis propouit. Com-
parât igitur Christianorum vitam cum stadio cursorum ; spe-
ctatores et testes dicit majores memoratos , qui eos adhortan-
tur, suisque exemplis ad imitationem compellunt. Idcirco,
deposito omni onere i). «empe amore vitae praesentis, muiidi
deliciis, cupiditatibus carnis, curis terrenis, divitiis etiam
ac honoribus, praesertim vero peccato, quod undique bos

1) Cff. Calv., et Thol. qui ad h. 1. monet: „ .411es . was von innen und
n aussen den Christen an der Erreichung seines Zieles Iiiudert.quot;

cngn, „c corpus gravetur, cursusque impedzalur, oporleba,
ülos Stadium, .psis propositum, decurrere. Quo magis autem
eos ad huno cursum perficiendum adhortetur, ipsius jes.
exemplum s. 2 iis im.tandum proponit, eumque vocat rt.

natione valde dissentiunt iuterpretes. Eteuim multi vertunt
«P^.yÄv. qui ipse noMs ßdem infundit ; sed huic interpre-
tation! obstat primum, quodnbsp;desideratur; deir, quod
diserte vocatur 'u^ov^, quod nomen Sospitator gerit, ut hu-
manae naturae socius, qua.enus duntaxat hominibus praebere

nam sine dubio jesü exemplum afferre voluit, idque ut multo
praestantius, quam cetera c. XI memorata excmpla. Quo-
circa magis nobis placet eorum sententia , qui putent kpx^-
ySv h. 1. vocari JESU«, ceu illum, qui prior talem fidem
praestitit, ut nobis exemplo sit: fiduciam enim suam in Deo
collocarat, constanter calamitates mortcmque pertulerat, et
ad summam majestatem coelestem evectus erat. Nam àpajiyb«
proprie significat principem, qui alüs praecurrit, ut idem
fere indicet ac ^pilp.^o, (VI : 20). Quam explieationem si
jm-e tuemur, TfAewr^ç verosimiliter nuncupatur Dominus,
quia fidem Patri ab initio vitae ad exitum usque praestitit i
Ita ut consummator sit fidei. Haec verborum expositie ét
contextae orationi optime convenit, ét confirmatur aliis hujus
epistolae locis, prouti 11:10, ubi xïv ^px^iyov r?«
uirSv vocatur, qui suos tamquam princeps ad B-ar^piuv du-
cit, ita ut cum eo fideles jam consecuti sint coelestem (r«T„-
similiter additur via, quâ hanc gloriam adeptus erat,
scibcet ^cci^i^drwv rsXiiuùeU- — Nonnulli quidem ver-
tunt per remuneratorem, tamquam hraheutam, certaminis
magistrum ; sed haec vocis teA^wtoC interpretatio nullis satis
finnis nititur fundamentis gt;). Explication! vero, qui fidem

in nobis consiimmat, quam alii pi aefci uiit, caiiera fere ac
h. Yocis àfxviyov versioni argumenta obstare videntur. Recte
igitur colligimus, jesum hac appellatione distingui ab iis om-
nibus , qui c. XI enumerantur, tamquam ille, qui talem
fidem coDSummavit, qua major ne cogitari quidem possit.

Quanam autem ratione jesus nobis exemplum proponilur?
Hoc porro indicat scriptor s. 2'quot; et 3. 'TTréfistvs aravpov,
oLiirx^vyti Kxrx0pov^tr!tç,— TOiaCryiv UTréfiSivs vTto tSv xfixp-
twAwv avrov àvTiXoyUv. Observari meretur, negativam
q. d. christi passionem hîc in primis spectari, cujus causa
latere videtur, primo quidem in scriptoris consilio, ut nempe
Christianos corroboraret in laboribus perferendis; sed prae-
terea in perpessionibus maxime eernitur christi fides atque
obedientia. Sui abnegatione, suaeque voluntatis Dei voluntati
submissione tam praeclarum , omniumque imitatione dignum
dederat exemplum. Per totam vitam usque ad mortem, adeo-
que f/iéxcinbsp;fidem adhibuit. Mortem vero crucis
prae ceteris laudat noster, ut totius ejus obedientiae culmeii;
nam omnium crudelissimum erat teterrimumque supplicium i),
quod apud Judaeos devotum habebatur (Deut. XXI : 23. coll.
Gai. III : 13). Haec omnia tulit : ubivis obedientiam Patri
praestitit, e cujus voluntate cuncta ea perpessus est.

Pertulit autem ea àvrî t?ç rrpoxeiiiévtfi; ctùrZ zapîéç. Quae
verba a nonnullis explicantur : quum potuisset perfrui sem-
per summa Hid apud Deum beatitate ; sed haec félicitas mi-
nus recte yrpacsifién dici potuit: nam indicat rem, quam
quis nondum adeptus est, sed adipisci cupit vel sperat. Alii
de gaudio, quo in hac terra frui potuisset, inteliigunt. No-
bis vero praeferenda videtur explicatio, quâ to «ivt« accipitur
pro evsxx, h. s. perpessus est mortem ut ipsi deinceps praemii
loco contingeret ^«p«^. Etenim primum. «vtï saepissime ita

m stadio erant proposita (cf. VI : 18). Porra optime scripto-
ris cons.Iio comenit: cohorlatur enimnbsp;ad fidei
constantiam, propositâ spe praemii felicitatis summae. Gio-
riosum mortis finem commémorât, ut sciant fidèles, in sa-
lutem et gloriam cessura sibi mala omnia, quae sustinerent,
modo CDRisiCM sequerentur. Denique, jesü« rSv ^cchv^d-
Tftiv ad ^«pàv pervenisse, in totâ hac epistolâ docetur (II-9
10. V:7, 9. VII:26). Et hoc ipsum eâdem hac sectione
indicat scriptor, addendis verbis: iv tov êpóvov toV
isov Sospitator in hac terrâ versans plane se ab-
negaverat; nunc vero propter suam vin u tem, vel potius
^tUt.v, Deo praestitam, gloriâ et honore est corona tus 2).

Diserte igitur in hac epistolâ docemur, jes.;„ , verum ho-
minem, ex Patris voluntate, fidem atque obedientiam prae-
stare debuisse, et per totam quidem vitam, in primis vero
sub perpessionibus, ultimâ suae vitae parte exantlatis. Qui-
bus obedientiam edoctus, ad summum fidei fastigium escen-
dit, majusque fidei documentum dare non potuit. Hac au-
tem ratione ipse jesls perfectus fuit redditus, suaeque obe-
dientiae tulit praemium, ita ut ad summam gloriam humana
ejus natura sit evecta, quae gloria h. I.nbsp;vocatur; nam

et hommum a^r^pUv ét sui ipsius honorem continere vide-
tur. Quae cum ita sint, recte exemplum est dicendum sum-
mae fidei et obedientiae, quae omnes V. T. pios, prouti sol
cetera lumina, prorsus superavit atque obscuravit. Hoc jesü
exemplum Christiani in.ueri, sibi semper ob oculos ponere
debebant: qu.ppe quos eâdem prorsus ratione perpessiones
etiam ad gloriam ducerent.

De persond christi cum Cajiite I vidimus, additis simul
nonnullis de ejus munere atque opere animadversionibus,
nunc de hoc accuratius agamus, ut ita ad ipsam rem perve-
niamus, cujus tantum imagines liuc usque colîegimus i).
Etenim si quae alia, haec sine dubio primaria de redem-
ptione per christum doctrina tota imaginibus est involuta.
Quâ in re sapieutiam Dei et bonitatem cerni negari nequit,
quâ curavit ut aliquid saltem de gravissimâ hac re intellige-
remus 2). Sed idem efficit, ut hic in primis summâ nobis
opus sit pi'udentiâ , ne ab altera parte formam cum re ipsâ
misceamus , neque vero ab alterâ omni formâ remotâ ijisam
rem perdamus. Quicumque igitur cuncta involucra removere
conatur , verendum est, ne is similis sit pueris, qui, inspi-
cientes in speculum et quid intro lateat scire cupientes, spe-
culum frangunt, adeoque nihil amplius vident. Natura enim
humana ejusmodi involucris indiget, quocirca multi in formâ
removendâ nimii fuerunt atque a vero aberrarunt. Laxa prae-
sei-tim q. d. seculi praecedentis interpretandi ratio huic er-

1)nbsp;De variis imaginibus, quibus Christi in hominibus servandis mérita
exprimuntur, cf. J. H. Hei nrichsius, in Exc. ni Comm. p. 244 sqq.

2)nbsp;De anthropomorphismis cf. Hengst., Pent. II. p. 448: »Die Anlhro-
» pomorpliismen sind nicht blos, aus dem schon angegebenen Grunde, erlaubt,
» sie sind unbedingt nothwendig. Ohne sie kann gar nicht positiv von Gott
» geredet werden. Gott selbst hat uns auf sio hingewiesen. Wer sieh, wie
» die Deisten, ihrer entschlagen will, verliert Gott gänzlich, indem er die
»Vorstellung von ihm möglichst zu reinigen und zu sublimiren trachtet,
» wird durch die Illusion übergrossen Respectes um allen Respect gebracht.
„ Seine Stellung zu Gott wird unter allen möglichen die unwahrste und un-
» würdigste. Er verfält aus dem Anthropomorphismus in den Nihilismus,
n Der Nächste wird ihm der Fernste, das Wesen verwandelt sich ihm in den
» Schatten.quot;

rori atisara dedit. Nostris vero diebiis magis magisque ad
saniorcm Henneneutieam revertunt interprétés, ita ut jam
non facile quis neget, Sacerdotis notionem nihil amplius
continere, nisi merum synonymum notionis universalis Re-
demptoris i). Quum autem hujus epistolae notiones, hue spe-
ctantes, exponere conaturi simus, hïc in primis lectores
rogatos volumus, ut tamquam specimen totam hanc dispu-
tationem considèrent. Primum igitur videamus quid jescs
in hacce terra ad hominum salutem praestiterit ; tum vero
quâ ratione etiamnunc in coelo suorum causam agat.

Pauca tantummodo de jesu doctrind in hac epistolâ inve-
nimus. Quod tamen non ita accipiendum est, ac si hujus rei
nulla injicialur mentio: nam loei, quibus cbkistus tamquam
doctor proponitur, minime prorsus desiderantur. Primâ jam
hujus epistolae sectione Deus dicitur per Filium vel in Filio
locutus esse, quapropter hic cum Prophetis comparatur. Prae
ceteris autem hïc in censum venit locus, qui invenitur II : 3,
ubi monet scriptor a christo esse profectam Evangelii annun-
tiationem. Nihil aliud enim haee spectare possunt, quam
publicam Domini praedicationem , quam audiverant Apostoli.
Hue referenda etiam videtur «töittóAov denominatie, quae
c. 111:1 cBRiSTo tribuitur: nam missus erat a Pâtre, tamquam
Propheta nar t^oxh. Nec non provocamus ad XII : 25,
ubi admonentur Christiani, ne spernerent loquentem, qui di-
vina e coelis promulgabat oracula, licet facile demus, christum

1) Sacrorum etiam scriptorum doctrinam Je Jesu sacrificio piaculari, e
cultu Mosaico depromlam, plus continere, quam meras imagines improprias-
que locutiones, recte observât doct. Doedes, 1. 1. p. 369 sqq.

h. I. magis propoui, tamquam post adeptam gloriam coelestem,
per sua fata, spiritum, ministros ad nos loquentem. Nullum
idcirco dubium esse potest, quin scriptor summum magistrum,
prae jiose alque omnibus V. T. Proplietis eminentem, habue-
rit JESDM, ad cujus opus terrestre Evangelii annuntiatio omnino
esset referenda. Ut vero ferebat ejus consilium, verbo tantum
jesu doctrina memoratur ; cum cuRisius agens et patiens in
primis lectoribus propouitur, veluti summum sacrificium at-
que exemplum praestantissimum. Ilaec igitur sola cum nos
quoque spectare cupiamus, priinum altendamus ad terrestris
jesu operis rationem, deinde ad bujus operis consilium , deni-
que ad saluberrimos, quos tulit, fruetus.

Ad JESU operis rationem denotandam, variis imaginibus
utitur scriptor. Sic cbristus dicitur hominem lapsum assu-
mera, smXcii^ßdvejiai, manu prehendere sursumque tollere,
II: 16; hominem peccato pollulum purgare, 1:3. IX: 14.
X:22; captivum iiberare, redemtionis prctio soluto («?ro-
Xvrpmii), IX: 12, 15; peccati onus feiTe , IX: 28. Nulla
autem imago frequentior in hac epistolâ invenitur, quam sa-
crificii piacularis, quo christi opus tamquam sacrificium pro pec-
catis oblatum proponitur. Cujus rei causa jam satis nobis patuit
e scriptoris consilio. Cum vero de notione, quae sub Judai-
cd hac imagine lateat, quam maxime diversae exstent sen-
tentiae , haec prae ceteris erit indaganda. In quâ disquisi-
tione si ipsam imaginem presse sequimur, tutissimi ibimus.
Prouti enim antiqua sacrificia piacularia, vel magis per se
tamquam vicaria, vel magis ex parte offerentis tamquam sym-
bolica, sui immolationem Deo referentia , spectari possunt ;
sie etiam jesus vel magis absolute tamquam sacrificium pro

peccatis, cujus sanguis effunditur Deoque oiiértur, vel, et
praesertim quidem, tamquam semet ipsum Deo intemeratum,
ceu hostiam olFerens, atque obediens usque ad mortem, in
hac cpistolâ proponitur. Quocii ca utramque rem, licet arcto
indivulsoque nexu conjunctam, singulatim consideraLimus; ita
enim facilius nobis erit scriptoris notiones, quoad ejus fieri
possit, ex ipsius mente exponere.

I. Scriptor igitur, quod pHmo loco observamus, Sospita-
toris perpessiones atque mortem prae ceteris memorat, et eâ
quidem ratione, ut ex Patris voluntate omnia evenisse, prae-
cipuamque terrestris jesü operis partem iis contineri statuat.

A. Initium jam ducamus ab observatione , totum christi
opus e scriptoris mente profectum fuisse a Pâtre : quâ ne
glectâ verendum est, ne ipsius sententia perverse iutelligatur.
Jesm enim suas perpessiones mortemque ex Dei voluntate
subiisse, diserte docet loens 11:10, ubi legimus: èVp^«
yàp avTÜ, i: gv rà 'TtévTO. xcà St' cS rà Tnivra x. r. A.
npi-Vs; significat id quod alicui convenit, aliquem decet:
quae significatio , contextu duce, vel ad ipsam rem, vel ad
ejus attributa, vel ad consilium et finem, vel ad externam
speciem est rostringenda. De Deo autem cura occurrit, quid
aliud significaret, quam hoc redemtionis consilium Deo opti-
me convenirc? Non tantum Eo minime indigna erat, ut
multi Jiidaei opinabantur, contra vero cum Dei attributis,
Ejus sapiei.tia et amore plane congruebat haec agendi ratio!
Eodem modo ii/^Tv STpe-TS rtiiovTolt;; x. r. A., VII ^26, talis
s. Sacerdos maxime nostris commodis satisfacit i). Porro Deus
dicitur,nbsp;rà ^^vr«nbsp;^dvrx, e quo omnia

pendent suamque originem ducunt, et in cujus gloriam omnia
tcndere debent. Sensus igitur hujus loci hic est: Deum, si
filios multos ad felicitatem pcrducere vellet, prouti Ijiks
gratiae consilium ferebat, nullam suis virtutibus magis con-

sentaneam yiam sequi potuisse, quam salutis corum auctorem
cnRisiuM perpessionibus ad finem perducendo. Participium
enim Icyciyivrci ad Deum subjectum referendum esse, docent
ét constructio grammaticalis , ét denominatio vlol ChrUtianU
data , ét ceteroquin frigida tautologia i).

Idem invenimus II : 4 , ycc'.ra. r^v ccirov SiA»i(r(V, cum quo
loco fortasse conferendus est X : 10 , Jv S óêXiJf^ar.: diserte-
que legimus II : 9 , Jescsi xâftTi mortem gustasse ; et
V : 5 eum constitutum esse s. Sacerdotem a Deo (â xà ît«v-
, 111:4). Unde patet, hoc minime

sibi voluisse scriptorem , summum Numen jesd morte commo-
tum fuisse ad hominum peccata condonanda, cum ipse Deus
primarius redemtionis auctor sit habendus 3).

B. Inquirentibus -porro, quaenam praecipua fuerit pars
terrestris jesü operis, scriptor respondet, haue positam esse
in sacrificando ct sanguine effundendo. Unusquisque enim
Pontifex ad offerenda doua et sacrificia coust.tuitur : unde ne-
cesse erat, hunc quoquehabuis.se quod offerret (VIII : 3). Gratiâ
Dei pro omuibus mortem gustare debebat (II : 9). Ita saepe
occurrunt ejus perpessiones (II: 10, 18. V : 8), passio mor-
tis (II : 9), mors (II: 9, 14. V : 7. IX: 15), sanguis (IX: 12,
14. X: 19, 29. XII: 24. XIII: 12, 20), sanguinis eflhsio
(IX: 22), preces et supplicationes (V:7), crux (XII : 2).
Hos locos legeutes et perpendentes, christi opus cum sacrificio
piaculari confcrri, quo iiostiae sanguis eflundatur et mors
necessario int.rcedat: negare nos saltem non possumus, per-
pessionibus mortique Sospitatoris pcculiarem vim tribuisse
scriptorem, atque iii bis praecipuum ipsius in Imnc mundum
adventüs consilium animadvertisse

3)nbsp;Cf. cl. Vinke, 1.1. p. 413 sqq. i F. A. Phi 1 i pp i. Der tluUige Gehormm
ChriM, Berl.1841, p. 73 sq.; Seller, 1.1.; Doedes, 1.1. p. 12, 40 sq., 49.

4)nbsp;Cff, quae supra p. 146 scripsimus de significatione vocis 'feps^v, 11:10.

Attarnen ex liac jesu contempla,io„c, tamquam sacnficiz
piacularis, m.nime sequitur, peculiarem hanc expiatoriam vim
extornae passioni esse adscribendam. Quod s, statuerc vel-

lemus, comparationem cum sacrificio pro peccat.s non satis
tueremur. Nullum enim invenimus vestigium, hostiam, ex-
piationi destinatam, antea pati atque excruciari debuisse
atque scriptor, externis corporis perpessionibus fere omissis i)'
de periectâ christi obedientià, quam sub illis perpessiouibui
mamfeslavit, in primis loquitur, uli mox copiosius videbi-
mus. Tertium igitur comparationis cum sacrificiis piaculari-
bus tenentibus, minime mirandum nobis erit, tam multa

Consilio Dei. ,ni „nltos £lioa ad ^.'f^v ducere volnit, maxime conveniebat
Fü,nm snnm tamquam summnm adnbsp;pcfieere. Ideirco assen-

locs efiicere eonatnr, Dei consilium, cum Chris tnm in mnndnm mitteret
m,n.me cerni in :psius morte. At vero, nonna ejus mors arctissime juncta'
erat cumnbsp;per perpessiones, quae tamquam primarium h. 1. indicatur

cons,hum 7 S, autem sancto Jesu incumhehat obligatio moralis, quae per
ut ,ure d,e.tur, denotatur, neque aliter effici potuit peccatorum redem-
t.0, nonne rnde jam conclndere licet, mortem ad divinum consilium re vera per-
..nu.sse? Quod ipsum laudata Leibnitzii enunciant verba: n Cette neces-
.. s..e est appellee morale, parceque che. le sage, necessaire et dû sont des
gt;. choses équivalentes.quot; Quomodo porro humanae naturae assumtio et mors a
se invieem divelli possunt Hebr. 11:17, ubi voxnbsp;occurrit7 Quid 7

quod semel eum peceantes redimere constituisset, ad utrumque obligatus cen-
sendus fuerit, prouti V: 3 Sacerdoti terrestri incumbebat sacrificare Prae
terea, s. IX : 16 legimus testatoris mortem necessario intercedere debere, ut
foedus ratum sit, inde sponte patet. ipsi etiam Jesu, ut N. F. fieret spon-
»r, moKcm subeundam fuisse. Et lieet nimis longe procedat A nsel mu s, ex
.psa «e, natura hujus rei necessitatem probare studens : vel sic tamen neces-
.tas moral,s, ut certus scopus attingeretur, in hac epistolâ doceri videtur.
Quo qn,de,n minime negatur, totum redemtionis eonsil,um e divino amore,
ad nullum beneficium oUigato, profectum esse; sed liberrime cum hoc consti-
tuisset. mortem Christi etiam voluit Deus, quippe quae ex totâ epistolâ
prorsus necessar,a proponatur, ut peccata e.piata teeta esse possent per
Christ., tamquam perfeeti sacrificii piacularis, sanguinem.
2) Cf. Thol. Ä. p. 112 sq.

monere scriptorem de ejus sanguine. Sanguis eium erat vi-
tae principium: uude prae ceteris memoratur, ratione lia-
bitâ sacrificialis Uebraeorum instituti, ex quo victimarum
sanguine fiebat expiatio , coll. IX : 22. lila vita in sanguine
effundi debebat, ut hujus adspersione in sacrario peccata con-
donari possent i). Cum vero haec fieri non posset, si mors
non antecederet, exiude videmus, quo jure noster, verbis
propriis et figuratis inter se permutatis, de iesd morte et
sanguine prae ceteris mentionem fecerit, hujusque elTusionem
primariam ejus operis partem habuerit. Ut enim mortem sub-
ire posset, homo ficret necesse erat, II: 9, 14.

II. Sed JESÜS non tantum sacrificium erat, V. T. rationis
instar, idem ille, qui offertur, ipse offerens exstat Sacerdos,
vel potius se ipsum offert; quam offerentis notionem in hac
epistolâ praesertim urget scriptor.

Fundament! instar, ut ipsius mentem eruamus, nobis sit
locus, X: 9, 10, ubi Messias sic loquens inducitur: 'iSoO
TOV TTomat, bnbsp;to èéX^i/^â, TOV. Haec , quam chri-

stds de se profitetur, obedientia eo cernebatur, quod semet
ipsum Deo offerret, Six. tgt;5? ^poçCpopxç nempe tov (r«gt;«toç xv-
Tov. Ut banc perfectam obedientiam Deo praestaret, in mundum
venit; illâ suo sacrificio veram vim et efficacitatem vindicavit,
cunctis externis sacrificiis in perpetuum abrogatis. Quâ au-
tem quaeso ratione omnibus numeris absoluta christi obe-
dientia melius denotari potuit, quam adhibitâ imagine sacri-
ficii, quod Deo consecratur ab offeiente?

Ad probandum scriptorem in primis magni fecisse obedi-
entiam Domini, secundo loco provocamus ad c. V : 7-9. Hic
dicitur obtulisse preces et supplicationes, et quamquam Filius
erat, didicisse obedientiam ex iis quae passus est, ita ut

1) Cff. Bahr, 1.1. n, et Ti sehe nd o r f, 1, 1. p- 18; in primis autem
Doedes, 1. 1. p. 375 sq.

peifectus redditus, causa evaserit acteinae salutis omnibus,
qui illi obediunt, sicut ipse obediit i).

Hanc obedientiam Patri, piaestitit; nam venerat ad im-
plendam Dei voluntatem (X : 7) ; preeationes et supplicationes
obtulit Ei, qui poterat eum a morte servare (V : 7) ; se tam-
quam victimam, labe carentem , Deo obtulit (IX: 14).

Perfecta jure dicitur obedientia, quam christds adliibuit.
Per Spiritum aeternum se ipsum obtulit ineprehensibilem
(«f{ilt;;fiov) Deo (IX: 14), quibus verbis clare ostendit scriptor,
undenam aestimandum sit ciirisii sacrificium, non ab externo
actu scilicet, sed a purissimâ et pei-fectà ejus obedientia.
Cujus internae integritatis airtissimum symbolum exLibebant
V. T. sacrificia; nam victimas mutilas aut vitiosas ofTerre
non licebat. — In omnibus enim aeque ac nos tentatus fuit,
sed sine peccato (IV: 15, coll. VII: 20). Obedientiam didi
cit, ad finem usque eam adhibuit (V: 8), ipse ita expertus
est, quid obedientia sit, fidemque perfecit (XII: 2). Quo-
circa Deus eo exaltando obedientiam ejus comprobavit per-
fectumque {rsXetu^iii;) Pontificem eum declaravit, ad suam
dextram eum collocans.

Quando autem ciiristds hanc obedieutiam et fidem prae-
stitit? Plerumque haec obedientia tantum refertur ad ulti-
mum vitae tempus, quo diras illas perpessiones mortemque
pertulit : sin vero hanc epistolam accurate legimus, praejudica-
tis opinionibus omissis, inficiari non possumus, nullibi hoc
discrimen a nostro scriptore observari; neque frustra, ut
suam de obedientia christi activa sententiam comprobarent,
ad hanc epistolam provocarunt Reformatores. Hunc mundum
ingressus jam ab initio inducitur ciiristis, Dei voluntatem
facturus; sermo est de ejus corporis sacrificio (vpaçCpofà rou
(TiSi^ecTOi), quod cur tantum ad mortem referendum sit, nos
non perspicimus. Ejus àm/^apTUffii^ perfectaeque sanctitati

peculiaiis vis tribuitur. TeXsuar^t; vocatur vlarsist;, atque
eatenus prorsus aequiparatur iis, qui sub V. T., in quibus-
curaque vitae casibus versarentur, Deo fidem praestiterint.
Eâdem enim ratione in diebus carnis suae preces et suppli-
cationes obtulit.

Vel sic tamen facile concedimus, cdristcim banc obedien-
tiam in perpessionibus in primis exercuisse, e mente scripto-
ris. Nam diserte dicitur obedientiam didicisse àcp' av 'éxaè$,
ideoque fidei riXeiuirvii; vocatur , quod crucem pertulit, igno-
miuiâ contemtâ. Iis perpessionibus, eâ crucis morte ad
fidei fastigium escendit, atque veluti in obedientiae scbola
summum obedientiae gradum attigit, ita ut major fides ne
cogitari quidem possit.

Alia etiam causa, cur prae ceteris de bis perpessionibus, ad
quas urgendas Ilebraeorurn Cbristianorum perjiessiones ansam
dederunt, loquatur scriptor , dari potest. Etenim in iis maxime
cnBisTi virtutem sjjlendentem cernimus, cum majus sit Dei vo-
luntatem patiendo implere, quam agendo. Sic in jesd nihil
videmus, nisi innocentiam, simplicitatem, obedientiam, Patris
voluutati plane submissam. In omnibus et ubique huic Patri
confidebat. Atque silens suamque vohmtatem abnegans , im-
maculatum sacrificium erat coram Deo i). Prouti homo erat

1) Cff. Anonymi epistola, Aji diejenigen, welche sich nach beruhigender
Einsicht in die Eehre von Versöhnung und Genugthuung sehnen, in
Ewaldi diario, s. jam I., VI, p. 5 sqq., nbi p. 13 inter alia haec occurrunt :
n Hieraus ergibt sich von selbst, was das versöhnende, genugthuende im
»Leben Jesu gewesen. Nemlich Alles, oder vielmehr das tiefste Nichts, in-
)gt; dem er Allen Alles ward. Mau versteht nichts vom ganzen Leben Jesu,
» wenn man dies tiefe Nichts, das Alles für Alle nicht fühlet. Prophet—-aber
» auch kein Prophet — wie viel gab's grössere Propheten? Lehrer, W'under-
i) thäter, Vorgänger, König, Mittheiler — lauter Acusserungen und Aussen-
nwerke, dass er Alles für Alle war und seyn konnte. — Mensch für Alle,
ii Gottraensch, Bruder für alle Brüder, Opfer auch in der kleinsten Hand-
» lung, dem kleinsten .Sentiment, der vorübergehendsten Empfindung; — das,
Ï) dünkt mich, ist das Gottesgepräge auf seinem Leben. Moses, Elias, He-
»noch, sind Moses, Elias, Henoch, wie grün, blau, gelb. Jesus war Alles

Hanc ob causam inirandum non est, nullum verum discri-
men , quod schola docet, ohtinere in hac epistolâ inter obedien-
tiam CHRISTI activam atque passivam. Etenim ejus vita simul
passio erat. Obedientia, quam scriptor célébrât, est semel
perfectum sacrificium: unum est, seu potius una perpessio;
quocirca eatenus tantum Christes potest dici obedientiam
activam praestitisse, quatenus se suâ sponte Patris voluntati
tradidit. Haec ejus fuit actio, hic vitae ejus scopus i). Sed
in negativa perpessione clarius ejus obedientia et fides cer-
nuntur, quam in actione positiva q. d. 'r^éf^sive jrxvplv.
«.Uxvvyii; icciTxCppov^.iTCii, venit ad Dei voluntatem àf^unS^
perficiendam ; perpessiones vero atque mors veluti theatrum ,
spectaculum erant, in quo suam fidem ad summum usque
fastigium escendentem ostendit 2). Ut brevi dicamus, ejus sa-
crificium nihil erat aliud, nisi plena humanae suae voluntatis
abnegatio, quam Patri obediens , in dirissimis animi corpo-
risque cruciatibus praestitit.

Quodnam primarium jesu hac in terrâ fuerit opus inquisi-
vimus: jam nobis respondendum est ad quaeslionem, cur

„für Alle; Lieht das alle Farben vereiniget nud keine Farbe ist. Niehls, als
„ Unschuld, Kindeseinfalt, Gehorsam, Unterwürfigkeit nnters Vaters Willen.quot;

2)nbsp;Pulcerrime loquitur S. Bernhardns: „In vitâ passivam habnit actlo-
»nem, in morte passionem activam snstinnit, dum »alutem operaretnr in
„medio terrae.quot; Vid. Philippi, 1. J. p. 28.

Dominus paticndo ct moriendo oLedientiam praestare debue-
rit? Num sui tantum, an aliorum eliam gratià ? Quod ut
indagemus scriptor nos invitât, de voluntario iesü opere
agens. Etenim haec disquisitio. cum de quovis alio bomine
absurda esset, quum omnes peccantes pei-pessionibus morti-
que subjecti sint : de cdrisio rite institui potesl, quippe qui
ad hnmanam naturam assumendam seseqne bumiliandum
minime esset obligatus ').

Chbisto hanc necessitatem non impositara fuisse, diserte
salis indicare videlur scriplor, cum X: 9, 10 cum inducit,
in mundum venientem ad Dei volunlalem perflciendam ; nam
voluntati Creatoris obscqui non nostri in mundum adventûs
consilium, sed existentiae q. d. nostrae officium recte dicitur.
Ille vero justus atque sanctus (IV : 15. VII : 26) ut pateretur
atque moreretur, Filius ille Dei ut tentaretur atque ita pa-
tiendo obedientiam disceret (II : 18. V : 8), nulla aderat né-
cessitas. Hoc vero molestiam creare posse , Dei Filium, Pa-
tris gloriae regnique participera, perpessionibus atque morti
subjectum, obedientiam discere debuisse, ipse sensit scriptor;
propterea dicil : tarnetd Filius esset, vel sic tarnen ohedieji-
tiam didieit etc. 2). Aliud idque majus babebat consilium,
ad quod assequendum ut ita ageret necesse erat. Deccbat
(sTTfSTrev) Deum; attributis Ejus conveniebat; virtutes Ejus
in clariore luce ponebat.; ordinem moralem Deus conservabat,
curisicm ita patiendo perficiens. Eâdem ratione si nostri de-
fectus iiujjlerentur, talis Pontifex nobis conveniebat {sttfi^rsv,
VII: 26); imo debuit (ätpeiXs, II: 17) in omnibus fralribus
suis similis esse. Hanc jesu evirdpxtiiiriv cum non obligatam ,
sed voluntariam proponat scriptor (fisréa-xs rüv a-irSv II : 14) ,

1) »Alia nostri ratio,quot; inquit Calv., i, quibus propter peccata imposita
)» est moriendi necessitas. Natus quidem est et Christus ipse mortalis homo,
„ sed haec voluntaria submissio fuit, non scrvitus aliunde injuncta.quot; Vid.
Philippi, 1. 1. p. 68.nbsp;2) Cf. Bleekius ad h. 1,

quaestio manet. quâ ratione christi opus hac in terrâ sit
considerandum? quo consilio se ipse morti tradiderit?

Primo iterum videbimus de negativâ q. d., tum de posi-
tivâ CHRISTI sacrificii parte. .

I. JEsua non passum mortuumque esse pro suis ipsius pec-
catis, inde jam patet, quod sanctus et kvcci^dpry^roi vocatur.
Si autem accuratius scriptoris mentem eruimus,

A; ante omnia observamus, eum ubique nos ablegare ad
antiquum sacrificandi cultum, ut nempe mortem chr,su tam-
quam sacrificium piaculare proponat. Interdum vox sacrifi.
care sensu metaphorico occurrit de omni re, quae veluti
sacrificium praestatur et suscipitur in honorem Dei, vel ratione
habitâ voluntatis divinae (V : 7. XIII: 15). Id tamen nihil
pert.net ad locos, rem nostram probantes, de quibus hîc
agendum est. Sed innumerabilibus fere locis de sacrificio
et quidem pro peccatis, sensu proprio sermo est. Quorum
praecipuos verbo recensebimus.

^ C. VII : 27, quot;o? oiy. 'éxei î,i^épccv Äviy^^y. iiWp oï
àpz'^p^r?, ^pôripov i^ëp rSv JSitov ccßccpriüv ^vtricig àvcclt;pé.
petv, 'éTitm rSv rov Xxov' rovro yccp è^o'mevnbsp;éxv-

ràv àysvéyKx^. Ex hoc loco videmus, tum jesdm non pro
suis ipsius peccatis sacrificium offerre debuisse, tum sacrifi-
cium (ùv^ictv), quod ferebat, sacrificium fuisse piaculare,
6vlt;r',xv vxip rSv kfixprmv, sicuti V:1 SZpâ re xcù Év^ica
C^êp à^cipriSv memorat scriptor. Minus certo statui potest,
utrum hoc sacrificio tantummodo indicetur magni expiationis
diei sacrificium : nam xxS' huic sententiae repugnare vide-
tur. Quocirca potius h. 1. sacrificia quotidiana universe intelli-
gimus, s. Sacerdotis sacrificiis non exclusis, cum hic, quoties id
vellet, sacrificandi ministerio posset fungi ■). Christüs semet

1) Bleekius ad h. 1. : „ Immer aber lässt sieh an unserer Stelle ,vehl nieht
..verkennen, dass, obwohl der Verfasser hei demnbsp;nieht an das

ipsum obtulit pro peccatis populi (to£!to). Idem Sacerdos
est atque sacrificium, quod pro mundi peccatis offert, suam
vitam morti sanguinolenlae tradeus. Cf. VIII: 3, ubi Swpd
TB icdi ivsiM memorantur.

tav llkv diiaütot; e'i^yjxhv è(pd7rct^ slq to. asy;«, a;«v(«v xi-
Tfwtrtv svfunevoi. Hoe loco cimisii sanguis diserte opponitur,
atque adeo aliquatenus comparatur cum hircorum et vitulo-
rum sanguine. Per illum sanguinem aeternam redemtionem
invenit, sibi veluti propriam acquisivit, ad eam impertien-
damnbsp;Vox AtJrfw«?, quae apud Jlexandrinos

bis occurrit (cf. Luc. 1:68. II: 38) pro Hebr. HIIÖ, P«lcre
dénotât i liberationem a peccatis, nos veluti carcere includen-
tibus. CuRiSTiis igitur dicitur nos peccatis eximere, tamquam
carceribus et vinculis. Verum ut illis eriperemur, solveudum
erat liberationis pretium, XvTpov, unde baec vox, quae bic
ct s. 15 occurrit. Haec redemtionis notio, licet a notione
sacrificii piacularis re vera diversa '), cum illa tamen tam
bene convenit, ut utraque commode conjungi queat. Facile
enim concedimus, li. 1. et alibi notionem tov xvtpou cum
morte piaculari arctissime esse conjunctam. Nam primum
TO aT^«« vocatur pretium a christo solutum, ac pariter san-
guis arctissime cum christi morte conjungitur, ubi de eâ
sermo est, tamquam de sacrificio piaculari. Christes porro
tamquam mediator dicitur nos redemisse. Denique vocabula
XvTputrii et nxictpar^oç boc capite promiscue usurpantur -).

» der näherea Bezeichnung der Opfer des Hohenpriesters, als solchen, welche
» zuerst für ihre elgeneu, dann für des Volkes Sünden dargebracht würden,
»ganz besonders vorgesehwebt hat.quot;— Thol. aliam sequitur explicationem,
sed nimis contortam. Cf. Doedes, 1. 1. p. 348 sq.

2)nbsp;De notione vocis AuTfOv cf, praeter ss. antea jam a nobis 11., Tisch,
p. 31 sq., nbi p. 32 monet: »Imago scilicet in his inest, quod salutaris
»Christi mors a Paulo ita proponitur, ut eiatiterit redomtio, quod ea

Sermo igitur est de redemtione (AurpiHirs,), per cHnisii san-
guinem factâ, quo effuso aditum in coelum aperuit, veluti
1:3 dicitur «aOapf^^^Svnbsp;^OfeT^Sa,. Quod clarius

etiam apparet e s. 14 et 15, ubi christi morti immediate q. d.
adscribuntur venia peccatorum et purgatio a mortuis operibus.
Dignum est observatu, scriptorem conjungere sanguinem, vel
mortem christi cum immaculato ejus sacrificio. Deinde ejus
mors ad confirmandum necessaria proponitur, veluti testa-
mentum non, nisi testatoris morte insecutâ, firmum est atque
stabile.

Hue quoque referendae sunt sectt. 25 et 26, quibus chrisii
sacrificium de industriâ comparatur cum magno sacrificio, a
s. Sacerdote expiationis die oblato. Christus semel tantum
debebat ^xSsTv, el?nbsp;ki^ccprîaç S.ü tî?« ùvtrixt; ccùroV.

sk «ôfV^o-.y k^upricci. non vero cum ,relt;pcivépuTcci jungun-
tur, ut sensus sit: a2gt;paruit, in terram venit, ut peccata
expiaret, per corporis sui sacrificium i). 'AUrwi^ majorem
habet tollendi vim, quam kTO^Ürpmn, s. 15, et Hcps^ig,
s. 22, atque convenit cum à(t)cctpe7v etnbsp;Uf^ccpri^l

(X: 4, 12), quibus christus dicitur peccata abstulisse. Vox
usurpatur de abrogatione legis (VII: 18), atque adeo
talem peccatorum abolitionem indicat, quali peccatum non
tantum omni suâ vi damnandi privetur, sed etiam omni
jure, liberatös in posterum sibi subjiciendi 2).

«Christi actio, quatenus redemtio erat, nec sub sensum cecidit, nec „mni-
« no hominun, more facta est. Neque rero Paulus recte egisset, nisi sub
»zmagtne lateret Veritas, quae per illam illustraretur. Et quidem arctissima
» cum eâ imagine rei veritati intercedit cognatioquot; etc.

humeris imposito. Curistus igitur quuui IX: 28 proponi-
tur tamquam sacrificatus sJç to ttoXXûv kvsvsyxsiv kfiapTiaq,
dicitur eas subiisse, peccatorumque molem abstulisse, ita ut
non amplius adsint i). Nam sine dubio hic alludit scriptor
ad Jes. LUI: 12, alroq kfjiapr'iai; ttoXXuv àv^veyxsUt
vero aliquis auferat onus, quod nobis subeundum erat, in
se suscipiat illud necesse est.

Exposita sententià de sacrificiis Mosaicis non sufficientibus
X:l-4, hisce opponitur chuisti Trpoqt^op«,, quae re verâ effe-
cerat, quam illa sacrificia efficere non potuerant, consecra-
tionem scilicet per oblationem corporis jeso cnaisTi. Haec
vero !rpo?4)£ip« toü trdnaTOi mox expücatur, s. 12, per
ùvirîav vTrèp xfictpriSv, cui s. 14 rsXsiS(riç credentium tri-
buiturj ex quâ comparatione et oppositione abunde patet,
hic rursus sacrificii piacularis fieri mentionem.

Quos locos si accurate inspicimus, rite statuere possumus :
primum, jesü perpessiones mortemque fere semper cum sacri-
ficio piaculari comparari, et praecipue (sacrificio juvencae
rufae (IX: 13), et sacrificio foederis (IX: 16), fortasse etiam
sacrificiis quotidianis (VII: 27) exceptis), cum magno diei
expiationis holocausto, quod ^ totius populi peccata expiabat,
ubi cujusque sacrificii notio veluti in centro invenitur. Hoe
vero sacrificio pro peccatis semel oblato , cetera quaecumque
sacrificia piacularia a nostrâ parte supervacanea sunt. Nam
secundo christds moriendo sanguineque effundendo effecit ,
quod sacrificia piacularia efficere non potuerunt. Peccatum

„ Stellvertretenden Tragen der Sünden Anderer durch den Knecht Gottes zu
»nehmen, oben so wie ib. v. 4 (LXX tpifet).quot; Minus autem recte K äipx:-
puv esse statuit.

re vera est remissura, ablatum , imo abolitum ; unde apparet
realem q. d. vim illius oblationi tribui, et aliorum quidem',
non vero sua ipsius gratiâ. Denique chrisii mors cum Ayrpw
confertur (IX : 12), quo aeterna redemtio (Avrpwirfî) fiebat.

Quae omnia si reputemus, jure inde efficere nobis vide-
mur, scriptorem christi mortem sibi proposuisse vicariam pro
populi peccatis. Quam sententiam eo facilius amplectimur,
quoniam priore nostrae disputationis parte probavimus, sa-
crificia piacularia apud Hebraeos tamquam vicaria conside-
rata fuisse. Num Lac imagine usus fuisset scriptor, nisi sub
imagine lateret Veritas, quae per illam illustraretur? vel
plane alium sensum Lisce imaginibus tribuisset, quam ejus
populäres? Tum profecto valde perniciosam atque minime
excusandam adhibuisset accommodationem, quam homini, ce-
teroquin tam sanam mentem sanctamque religionem prodenti, '
minime adscribere audemus. Multo potius statuere volumus,
scriptorem , qui christi mortem cum sacrificio piaculari com-
parat, atque ita ipsam hujus notionem transfert in illam,
non discessisse a ratione, quâ ipsius populäres illud sibi in-
formabant, nisi doctrinam suam obscurare maluisset, quam
illustrare i). Nonne praeterea eadem substitutionis notio in-
venitur in notione AurpaVf«?, prouti supra paucis explicui-

B. Piae ceteris vero vicaria illa notio diserte enunciatur
IX: 15, ubi CHRISTI mors etiam valuisse dicitur eJç à-roXC-
TfuiTiv rSv £jrlt; t« tp«to SihÙwv ^xfceßdffsav. Ac propterea
N. T. mediator est, ut, morte intercedente in remissionem
transgressionum, quae sub priore Testamento erant, vocati
promissionem accipiant aeternae hereditatis. Prior Sixi^ti
cum transgressiones tollere non posset, novanbsp;ut erige-

foedus firmum staret, atque ejus heredes promissioiies re verâ
consequerentur, cunisTo morieudum fuit: nam lestamentum
non, nisi testatoris morte insecutâ, valet. Tamquam primarium
hujus mortis consilium h. 1. indicatur àTigt;AûTpw(7Jç tSv Ètt»
Tfl ïrpMTiii Siaùifxtii Tcipaßds-scov. Per XTroXi/rfUirtv rSv Trapx-
ßdiTSUv redemtionem a peccatis , sive peccatorum remissionem
significari satis est probabile. Bene jam cnuYsosTOSics i) eam
vim, quae inest iu praepositioiie ktto ita notavit : TsXsiaf
èXvTpmciTO, ut ne amplius ad priorem captivitatem reverti-
mur, prouti s. 12 «(wvia AüTfWtri?. Vocatur xTroXvrpuffiq
Twv è^r) TÜ TTpuT^ Siixù^xiji vrap., quâ appositione sine dubio
eae indicantur transgressiones , quae sub 2) priori Stst^xiji, h. e.
stante illâ commissae, neque adhuc expiatae essent. Et quo-
modo peccata sub V. T. commissa re verâ tolli et aboleri po-
tuissent? Mosaica enim sacrificia numquam accedentes per-
fectos reddere poterant (X: 1); neque fieri poterat, ut tau-
rorum et hircorum sanguis peccata auferret (s. 4). Quod ad
conscientiam, purgare non poterant (IX :0): quocirca uianebat
kiinpria-j (X : 3). Jam vero hisce iufirmis sacrifi-
cüs mors opponitur christi, qua vere expiatae essent et abla-
tae transgressiones, quae antea sub V. T. commissae erant,
quarumque remissio animalium oblationibus symbolice tantum
fuerat iudicata 3). Quemadmodum illo s. Sacerdotis sacrificio pec-
cata per totum annum in Israële commissa symbolice et externâ
ratione expiabantur, sic christi mortem proponit scriptor , tam-
quam retrorsam vim habentem in cunctis nondum remissis pec-
catis, adeo ut ejus morte intercedente peccata vere condonata et
ablata sint, neque amplius sj-poç^Jopà 7rspquot;t kfiuprini desidore-
tur (X : 18). Prisco foedere Israëlitarum peccata duntaxat
remissa esse, quatenus christi morte in posterum remitteren-

tur, lue locus diserte docet 1). Licet igitur scnptor statuai,
sub V. T. credentes peccatorum remissionem consecutos esse ,
banc tamen remissionem efficaci ciirisii morti adscribit, qui
semel in consummatione seculonim manifestaretur ad pecca-
tum aboleudum {IX : 28). Sine nobis minime perfecti sunt
redditi, monct XI : 40 ; oljecHvam q. d. peccatorum expia-
tionem realiter assecuti non sunt, quamquam promissionem
acceperant, cui fidem habentes jam hac fide gaudebant 2).

Quae cum ita sint, non facile disertius indicare potuisset
scriptor, se mortem chrisii, ut vicariam, sibi informasse
Sine sanguinis clFiisione remissionem non fieri (IX : 22)
enunciat; sed simul ostendit, eam, quae sub V.T. obtinebat
efiusionem, externam • duntaxat atque symbolicam rcmissio
nem attulisse. Ut vero peccata yere expiarentur atque aboli
rentur, chrisiüs moreretur sanguinemque effunderet necesse
fuit. Hanc autem mortem non nisi suhjeetivam Dei gratiae
affirmationem attulisse si statuimus, quâ taudem ratione illud
CHRISTI sacrificium ad priores etiam Israëlitarum transgres-
siones referri posset, ip.sique retrorsa vis tribui ? Neccssariam
fuisse CHRISTI mortem tamquam peccati A^rpov, disertius indi-
cari non facile potuisset 3).

G. Vicariam christi mortis rationem postquam ex toto hu-
jus epistolae argumento effecimus, duo etiam alii loci ad hanc
sententiam confirmandam afferri possunt, licet facile demus
us, in se spectatis, non absolutam q. d. probandi vim inesse.

Prior inyenitur H: 9, ubi chrisiüs dicitur Dei gratia pro
omnibus mortem gustasse. Verbis mortem gustare idem
significatur atque re yerâ mortem subire, fortasse simul spe-
ctatâ ejus acerbitate 4). Mortuus adeo est i^rÈp ^«vro«.
1. e. pro ttccvtSv, licet singularis numerus definitius etiam
indicare yideatur, hujus mortis fructus non tantum uniyersam

1) Cff. Seiler, Ust., Thol. et Bleekius. 2) De hoc loco cf. supra
p. 72 sq. S) Cf. a. Yinke 1. 1. p. 406-426. 4) Cf. Bleek., II. p. 270.

CHRISTI ccclesiam, scd singulos etiam credentes spectare ').
Quod ad praep. v^rèp attinet, plane winero assentimur, con-
tendenti, non liccre nobis in gravibns locis, ubi de morte
CHRISTI agitur, illam praepositionem simpliciter =2 àvri sumere 2).
Semper continet notionem commodi ; nam convenit plane
Latinorum pro : at vel sie tamen significatio vicaria minime
est excludenda. Sacpissime enim in alicujus bonum quid
agitur, quod ejus loco fit. Quod monentes, non praeposi-
tionem, quâ talem, premere volumus; sed ex orationis con-
textu nobis quidem patere videtur, scriptorem morti christi
substitutionis notionem tribuisse. Namque in hac ipsâ s. 9,
ut bumanum genus, fide ipsi conjunctum, repraesentans, ille
proponitur, in quo honore et gloriâ illud coronatum intue-
mur. Quam arctissime cum fratribus suis est conjunctus
(s. 11), imo carnis sanguinisque particeps redditus (s. 14).
Nonne baec omnia ad jesüji nos respicere jubent, hominem
ilium sanctissimum, qui non suâ ipsius gratiâ, scd fratrum
suorum loco mortem subierit? In j)iquot;iinis si reputamus, quam
familiaris baec sententia scriptori fuerit, eandem h. 1. obtinere
equidem negare non ausim.

VÓVTUV vißSv —, oux STI TTipt kfizpriZv àm^siTTSTcii ùva-icc.
Cujus loci sensus hue redit: nullum sacrificium in posterum
exspectandum est, quo peccata expiari possint; nam christus
non bis se offert. Leviticis sacrificiis, quae numquam pec-
cata tollere poterant, abrogatis, christi mors peccata expia-
vit 3). Unde sequitur, eum, qui hoc sacrificium spreve-
rit, suarum transgressionum poenas subire debere : nam ,
neglectâ viâ, qua solâ vere auferri possunt, non rcmissae
manent »).

1) Sic Sob. Sclimlilt; cf. Bleekins. Do lectione x^fV vidJ. interprè-
tes ad h. I. 2) Cf. Gra,nm. J 51. 1. p. 366. 3) Cf. Bleek. ad b. 1.
4} Cf. Seiler, 1. 1. p. 122.

Sed haec sufficiant ad probandum, jesü mortem in hac
epistola proponi vicariam. Jam porro videamus, quatenus
idem hoe consilium in totâ ipsius vitâ et obedientia cernatur.

II. Scriptorem obedientiam etiam ciirisii habuisse vicariam,
jam suspicari nobis licet attendentibus

A. ad arctissimum , qui huic obedientiae cum ejus perpes-
sionibus et morte intercedit, nexum

Identidem enim ejus obedientiam, in hisce perpessionibus et
morte conspicuam, prae ceteris urget, dicitque, Christes se ipsum
obtulisse Deo irreprehensibiliter (IX: 14). Jam quomodo fieri
posset, ut altera vitae pars sic spectaretur, altera vero ne-
gligeretur ? An non ita rem proponit scrijitor, ac si in hac
ipsâ obedientia christi mortis vis cernatur, cum se ipsum
suâ sponte, idque sanctissime, sacrificaverit, quo nomine
ejus sacrificium prorsus diveisum erat ab animalium V. T.
externis tantummodo sacrificiis? Quid? quod maxime universa
sacrificii notio erat, Deo facta oblatio cujusdam rei extra nos,
quâ interna animi consecratio impleretur 2). Si igitur scriptor
statuit, curistdm hominum loco fuisse mortuum, eâdem ratio-
ne sumat necesse est, chrisiüm eorum loco obedienter atque
immaculate mortuum fuisse, imo vero nostro loco obedien-
tiam et fidem perfecisse.

At putet forte quis, sanctitatem perfectamque christi obe-
dientiam a scriptore solum considerari, tamquam necessarium
vicariae ipsius mortis antecedens. Pro omnibus si mortem
subire vellet, vita omnibus numeris absoluta anteiret necesse
erat, cum ceteroquin pro suis ipsius peccatis mori (Jebuisset.
Sed licet non negemus hoe etiam fuisse obedientiae jesd

1)nbsp;Totius Jesn personae apparitionem conjungenJam esse, recte observât
Rntg. V. d. LoelT, 1. ]. 1844, II. p. 343 sq.; licet, discernens inter ƒ
hehleedend A plaatsvervangend, notionem, proprie dictam vicariam neget.
Nos potius utramque arctissime conjunctam, una repraesentationis notione,
nobis informamns. Cf. doct. J. J. Doedes, 1. 1. p, 293 sqq.

consilium: iidem tarnen statuimus, aliâ etiam ratione hanc
vTTÄJtoüv sibi informasse scriptorem ').

B. Ad quam sententiam probaudam, ad plurcs locos pro-
vocamus, et primum quidem ad locum jam supra memoratum
Y : 7-9, ubi se ipsum abnegans cnnisTi obedientia diserte ex-
hibetur.' quot;Efi^Ssv Svnbsp;r^v Cx^xoüv. Hanc sua ipsius

gratia praestare minime opus habebat, cum vfi? esset 6sov,
alios idcirco spectabat. K«^nbsp;êyévsronbsp;erarrr

fixç cilavUv. Salutares ejus mortis efîectus in hominum com-
modum redundabant: quocirca suâ sponte obedientiam exercuit.

Hic in primis est sensus loci X : 9, 10; ubi curistcs di-
serte dicitur yenisse, ut Patris yoluntatem perficeret. Mors
igitur CHRISTI expiatoria erat ^rfoicpofic tov ffiii^cctoç, atque rb
^o,b7v to (léxyii^ci ^lov. Quae yoluiitas cum antiquis Blosaicis
sacrificüs non esset peracta, idcirco ad cam perficiendam ye-
nit cnaisTus. Duplex adeo cernitur adyentûs ejus consilium,
alterum ut sanguinem efïunderet, alterum ut obedientiam,
antea non ita praestitam, exerceret. Quibus animadyersis,
scriptor pergit: Iv 5nbsp;, toC ^eov scilicet: de hujus

1) Thol. 1. 1. p. 102: »Jenes I.elden,quot; inquU, »wie dieses Leben ist
» stellvertretend. Die stellvertretende Kraft dieses Lebens ist nusere Erlö-
»sung, die jenes Leidens ist nnsere Versöhnnng, dureh die letztere vvi,d
»negativ nnsere Schuld hinvvcggenommcn, durch die erstere wird die Ge-
»rechtigkeit an die Stelle gesetzt. Das Leben ist stellvertretend, denn in-
» dem die kranken Glieder daran Antheil nehmen und durch dasselbe sich
»rcsUuriren, so ist es des Erlüsers Leben, was an die Stelle ihres eigenen
»tritt, wodurch sie dem Gesetze genügen können, was sie vor demselben
»rechtfertigt.quot; Cff. p. 109, ct Schlcicr m a eher i verba , supra p. 121 jam
laudata. Idem fere indicat Neander, Das Lehen Jesu, ed. 1», p. 764:
» Wenn der beginnende l'odeskampfo in dem Menschen das Gefühl der eige-
»nen Sünde hervorruft, so könnte dies bei dem vollkommen Heiligen nicht
»stattfinden; nur des Zusammenhanges seiner Leiden mit den Sünden der
» Menschheit überhaupt konnte er sich bcwusst werden, das .Elend der um
» der Sünde willen leidenden Menschheit llieilcn durch das Mitgefühlquot; etc.;
cujus sententiam probatam video a doct. G. J. Vinke, in Diss. de Christi,
f eruce penderUia, voeibus, p. 27 sq.

segregati, Deo cousecraU mmus. Cujus sensus erit : segre-
gati suraus in Dei yoluntatc, yel potius nostra segregatio illà
Dei yoluntate continetur. Atque medium q.d., quo cousecrati
sumus, est 7rfoi0opà tovnbsp;tov 'iwov xfiirtov. Quae

praeced., accipienda erunt sensu, Deique adeo yoluntatem
significant, quam cürisiüs perfecit. Cujus voluntatis, quam
christds sacrificio suo perfecte exsecuîus est, vi sancti reddi-
mur: quod quid aliud significare potest, quam sancti facti
sumus, quia Dei voluntatem pro nobis perfecit cdristbs')?
Jure igitur porro affirmare potest scriptor, jescm christum uno
suo sacrificio ea omnia effecisse, quae ad Lomines sanctos red-
dendos requirerentur. Nam s. 14 idem clarius etiam enunciat:
f^i^ yàp ^poi(pop^ TBTiXsioixev sh tonbsp;toi? ây/x^o-

f^hovi^). Djcit: tbt.KsUxsv, jam perfecit; sunt jam téxuot
in christo fideles3): quid sigmficat, nisi'omnes qui
sanctificarenlur {olnbsp;in eo jam coelesti gloriâ esse

coronatoset honore: etenim qui illud fieri possit sine T.Xeimet
vicariâ non perspicimus. Haec vero deinceps clariora nobis
fient, cum TiXuéusmz notionem accuratius cxposuerimus.

Sacerdotis notionem, quae christo tribuitur, hic praeler-
mittere minime licet: nam quamquam, secundum nostram
epistolam, nobis conveniens Pontifex proprie factus est, cujus
munere pro nobis in coelo fungitur; yel sic tamen hujus
dignitatis fundamentum jam in suâ ijwius oblatione positum
erat; unde negare non possumus, eum e't ut s. Sacerdotem

ét ut sacrificium proponi '). Gum vero, ut supra jam vidi-
mus , notio substitutionis in Sacerdotis notione jam contmea-
tur, inde sequitur, chrisidm, quae iecerit, baec tamquam
ipsi obedientis humani generis loco fecisse, atque adeo totam
ejus vitam mortemque ita spectandam esse. Quare ct jesu,
ut idealis, gloria simul continet hominum ipsi devinctorum
honorem (II : 9).

C. Quae si rite tenemus, scriptoris sententia minime pre-
mitur difficultate, quae veluti primaria contra substitutionis
doctrinam vulgo movetur. Illâ enim unione morali sive my-
sticâ (sit venia verbo) cum scriptore assumtâ, imputatio arbi-
traria dici nequit. Nam curistes non amplius est persona
per se existens , neque ab humano genere alienus, qui com-
muni duntaxat vinculo , ut nostrae naturae socius nosterque
frater, nobiscum est junctus, prouti nos omnes invicem
sumus conjuncti : sed curistus ipsum est genus humanum,
quod repraesentat. Non est unus ex hominibus, sed homo 2),

1)nbsp;Legi mereutur quao hac de re habet Usteri, I. 1. p. 160: « Wenn wir
ii die Vorstellung von Christus als Hohenpriester ihrer jüdischen Form ent-
H kleiden, so liegt darin die erhabene Idee, dass er der Ileprüsentant der

Menschheit ist, in welchem Gott Alle, die sich mit ihm verbinden, als ge-
» recht ansieht. Betrachtet man nämlich Chris tu m alsnbsp;so erscheint

)) er mehr als idealer Menschensohn, in urbildlich menschlicher Thätigkeitj
i) betrachtet man ihn als o-uräf, so erscheint er mehr als Gottes Sohn und
1) Gesandter, in Gottes Auftrag handelnd und die Menschen mit ihm ver-
)i Söhnend.quot; — Cff. Thol. in Comm. p. 237, et Doedes, 1. 1. p. 346 sq.

2)nbsp;Recte Philippi, 1. 1. p- 77: »Er ist der Mcnsch k«t' i^ox^v, der Ge-
» sammtmensch, der zweite Adam;quot; et Thol. in Comm. ad Rom. 111:25,
ed. 1842, p. 184: »Die Rechtfei-tigung der Idee eines solchen stellvertreten-
» den Leidens hat davon auszugehen, dass Christus nieht bloss der einzelne
» Mensch, sondern derjenige Einzelne ist, durch welchen erst der Geschlechts-
» begriff der Menschheit eine Totalität wird, in welchem die erlösete Mensch-
» heit ebenso in einer geistigen Einheit befasst ist, wie die sündige in Adam
»in.einer leiblichen Einheit.quot; — Cff. Olsh. ad Rom. V:15i Dorner,
Entwicllungsgesch. d. Lehre v. d. Person Christi, 1839, S 527 sq.;
G. Funke, 1. 1., in Stud. u. Kr. 11.1842, p. 317sqq., 321 sq.; et K.. F. Gü-
schel, Beiträge zur specul. Phil, von Gott und dem Mensehen und von
dem Gottmenschen, p. 63 sq.

üa ut cmisTis ohjectUo sensu rite dicendus sit Lomines renrae-
sentare, quatenus genus humanum in Hlo apparuit ad sum„,u,n
tast,gn,m adseensura; licet singuli Lomines sensunbsp;dun-

taxat per fidem illius participes fiant i). Ita ejus justitia fit
nostra justuia , ejus mors nostra mors, ejus resurreciio nostra ,
ejus glona pignus fiuurae nostrae gloriae. Haec si ita sint
ex mente scriptoris, darum noLis fit, quomodo homo, fide
cum CHRISTO junctus, ejus obedientiae perpessionumque gratiâ
.lustificaz-i possit coram Deo, qui ex vero jud.cat. Atque ita re
vera statuisse scriptorem nos docet cap. H, nam, postquam

10 haue salutis viam Deum decmsse dixerat, non .solum
bujus rei causam indicat, sed etiam de necessitudine, quae
Jm nokscum intercede, exponit, quo magis reddatur ratio,
cur dlud Dei naturae conveniret 2). quot;q, r. inquit s. 11

Evoç, SI vel cum nonnullis subaudiatur vox ùeoV, diserte
tamen nidicatur, con.munem origiucm redemtionis per sub-
stautionem factae esse fundamentum. Vero similior autem no-
bis videtur altera cxplicatio, quaenbsp;i„te,;pretatur de
vera bumanâ origine 3). Hac assumtâ scriptoris sententiâ,
ex quâ christ.s (ä «jusdem sit naturae atque o/
ccycc^Sf^gvo., substitutionis notionem omni carere arbitrariâ
specK^n^bis saltem constat 4). Hoc idem mutatis verbis s. 14

1)nbsp;PhilippJ, M. p. 78: „So ist Chris lus die Totalität der geheiligten
»Menschheu und jedes einzelne Glied seiner Gemeinde nimmt durch den
» Glauben gleichsam ihr, geheiligte Individualität aus dieser Totalität zu
»ruck.» Cf. ejus censor in Thol. Litt. Anz. N. 61. S. 484. 1841

3)S,enbsp;Calvinus, qui monet: „ Communiter intelligunt e. uno A d a m .
»nonnullt ad Deum relWunt, neque absurde. Sed ego potius eandem nam'
»ram designari e..istimo , et unum intelligo in neutro genere: ac si dieeret
» ex unâ m.i5sâ nos esse composites.quot; Vidd. et Owen, Abresch ad h I '
et Bonnet, II. p. 2^8. CIT. quae supra scripsimus p. 114. Courra' de Deo
mterpretantur Thol, et Bleekius. 4) Cff. Calv. Insüt. III 1 . j
et f 10; Engchs I. 1. 1. p. SO; et Anonymi epistola, 1. 1, pa^sim

indicat, ut eo, quod re vera liumauam naturam assumserit
CHRISTUS, fieri poluisse redemtionem sigiiificet: uam profecto
non angelorum miseretur, sed liominum, quibus prorsus
similis est redditus, uno peccato cxcepto. Atque ita etiam
in coelis (s. 17), homines qui repraesentaret, Pontifex apud
Deum esse potuit ').

Expositis terrestris jesu operis ratione et consilio, jam super-
est c^m fructus sive effectus cons\àei-a.re. Quintuphci ratione
in hac epistola de iis agitur. Ac ■primum quidem noster conten-
dit, ciiKisTUM TiKsiov esse factum coque cousecutum esse sum-
mum, quo Deus eum ornavit, honorem; secundo, ipsi obedientes
ohjectivo sensu perfectos esse, ita ut eorum peccata expiata
sint, ipsique a mctu mortis libcrati ; tertio, chbistum idoueum
esse factum, ut hominum debilium atque peccantium misereri
possit; quarto, hac ratione eum praebuisse perfectissimum
fidei et obedientiae exemplum, atque ita suos ducere posse
subjectivo sensu ad kyiMnov, rsXsiSffiv et Só^av, uti sum-
mum ad salutem ducem ; de?n2ue, sie finem eum imposuisse

1) Thol., Sei/, p. 106: )) Miisste der, welcher es sich zurechnet, sicTial-
)gt; mlut als einen Anderen betrachten, denn der, welcher gelitten hat, und
» bliebe das Leiden desselben ihm ein rein äusserliches, so dürfte wohl auch
n von einer solchen Zurechnung die Rede nicht seyn; doch so verhält es sich
■» nicht. Es ist hier zurückzugehen auf jene mystische Einheit des Erlösers
11 mit den Erlösten, von welcher die Schrift redet. Vermöge derselben bildet
» das Haupt mit seinen Gliedern Einen Leib. In dieser gliedlichen Gemein-
» Schaft wird der Glieder Eigenthum, was das Eigenthum des Hauptes ist,
n und so wie die Glieder das von ihm ausgegangene Leben als ihr eigenes
11 betrachten, so auch das von ihm um ihretwillen erduldete Leiden. Das
»ist die stellvertretende Kraft seines Leidens.ii Cf. H. Munt., I. I. X.
p. 94 sq.

I. Jesb perpessiones mortemque, vel potius obedientiam,
per totam vitam praestkam, ipsi etiam profuisse sine dubio
baec epistolâ docet. Per eas enim rA.;»? est factus, 11:10.
V : 7-9. vil : 28. XII : 2. Fundamenti loco ponimus V : 7-9,
nbi copiosissime suam mentem explicat scriptor, licet jam
nonnulla, quae lucem afferre possint, supra observaverimus.

Quod attmet ad contextum, indicare in his sectionibus vi-
detur scnptor, jKs™ s. Sacerdotalis muneris honorem minime
sibi arrogasse, sed Sacerdotem a Deo esse creatum et consti-
tutum 1). Hoc enim satis superque patebat ex ipsius, quam
Patri praestitit, obedientiâ. S. 7 spectari videntur ea, quae
Frpessus est Sospitator in villâ Gethsemaniticd; quamquam
cum universe legitur : in carnis suae diehus, alia ipsius vitae'
fata minime excluduntur 2). At prae ceteris s. 8 digna est
quae accuratius legatur. Orationis contextum consulentes '
videmus CHRIST« obedientiam didicisse ex iis, quae passus
est, tametsi Films erat, cui summae personae dignitati quod-
cumque obedientiae exercitium minime congruere videbatur.
Atque Ita explicata haec sectio item spectat sequens : r^A.,-
«tó?. quo perspicua nobis fit cohaerentia, quae jesd obe-
dientiae cum ipsiusnbsp;intercedit.nbsp;dicitur
de iis, quae usu et experientiâ discuntur, quod patet e locis
Pbil. IV: 11 et Tit. III: 14, coll. Jer. XIII: 23, apudSept;
qmbus locis nihil aliud potest significari, nisi consuetudine
et exercitio aliquid discere, assuefieri ad aliquid praestan-
dum 3). Alii quidem vertunt: obedientem se gessit; alii rur-
sus: expertus didicit, quam difficile ac molestum sit Dco

1)nbsp;Cf. omnino Bieekins ad h. 1. Be lo.o loco ef. Comn,. anonvmi. In weih
verband etc. Donlr. 1815.

2)nbsp;Conferri possunt loei paralleli Mt. XXVII: 4G. Joh. Xlt • 27 28
Job. XIII: 21. 3) Reete Thol. aj h I.: „ Wer denkt lernt denken.quot; '

pai'crc I). Quod si Tcro scriptor significare voluisset, christcm
patiendo usu expertum fuisse, quid sit Deo obedire, haud
scripsisset 'éfjictkv risv vttuxo^v , sed potius, coll. Matth. IX : 13,
e[j.ct^sv Tl £(fTiv yinbsp;Uavidvsiv ti ubi simpliciter occur-

rit , significat vel rei, quam quis ante nesciverit, peritiam
accipere, quo sensu de jesü omnino usurpari nequit: vel in
aliqua re exerceriSatis diserte ergo docetur, jesüm se
iu obedientia exercuisse, eique perpessionibus , quas expertus
est, assuefactum fuisse. Definitum sane erat, quod a Pâtre
acceperat, praeceptum ut vitam deponeret; sed cum hujus
praecepti obsequio arctissime omnis ab eo exercenda virtus
juncta erat, quocirca per obedientiam universam ejus agendi
rationem, qua sanetissimum nobis reliquit exemplum, intelli-
gamus necesse est.

Hac ratione rsAsio? factus est : de cujus vocis variis signifi-
cationibus jam supra mouuimus. Commode initium capimus ab
universa vocis TéXsioç notione, quae derivatur a subst. têAo? ,
ita ut verbum TeXetóeiv significet: perficere , ad exitum , ad
ferfectionem, ad ß ne m definitum perducere. Hic ennn finis
christo, tamquam vero hoipini, propositus, illa erat perfectio,
qua ad summum bcatiludinis fastigium duceretur, perfectio
igitur interna et externa: quae interpretatio optime convenit
tujn orationis contextui, turn usui loquendi 3). Docet igitur
scriptor perpessionum viam primo loco fuisse necessariam, ut
humana jesü natura ad summam perfectionem perveniret.
Omnia quae fecit et passus est, ad suam perfectionem expertus

1)nbsp;Sic Abr., et jam Cal v., qui tamen ipse acldit : „Quamquam hoc vere
11 dici possit: Christum morte suâ ad iileuum didicisse quid sit obedire Deo.
11 Sensus ergo est: passionum experientid Christum fuisse edoctum, quous-
» que Deo nos subjici ac parere oporteat.quot;

2)nbsp;Sunt fore verba cl. Scholten, in Or. 1., cujus ann. 43», p. 70 sq. prao
ceteris hic couferri meretur. Clf. Böhmius ad h. 1. et scriptores a V. cl.
laudali; in primis etiam Rutg. V. d. Loeff, in diario H^. in i. 1844, II.
p. 312.

est, ut adeo ratio, quam Deus secutus sit, cum duccret
ad exercitationcm et perfectionem. Nam licet ab una parte
frafribus in omnibus similis fuerit, sine peccato: yel sie ta-
men ab altera patiendo perfectus est redditus ').

His rite observatis, facile etiam capimus scriptoris men-
tem , ubi dicit Deum rlv àpx^yov TÜf? (raT^pialt;; airSv hà
TTd^yil^dTùjv sanctificasse , rsXeiuirai, ad perfectionem duxisse
(II : 10). Eodem sensu dicitur : b Xóyoi hpy.a^otriciç
ôifl-TVîo-fv àpxiipsa) vtov eh rov aiZva rereXHu^évov {Nll:2S).
Perfecta suae voluntatis abnegatione (quae XII: 2 fidei per-
fectio vocatur) aeternus s. Sacerdos est redditus, sanctus, in-
nocens , irapollutus , segregatus a peccantibus (VII : 26).

Hac praeterea via ad illam gloriam, quam nunc possidet,
pervenit; qui2gt;pe quam mercedis loco a Pâtre acceperit ob
perfectam obedientiam. Postquam unum sacnficium pro pec-
catis obtulit, peccatonimque nostrorum purgationem per se
ipsum effecit, consedit ad dextram magnificentiae in excelsis
(I:,3'', 13. VIII :1. X:12). Jeslm jam intuemur gloriâ et
bonore coronatum (II : 9^). Pro gaudio sibi proposito pertulit
cruccm, ignominiâ contemtâ, et ad dextram Dei collocatus
est (XII: 2). Ex bis omnibus locis satis superque apparet,
quomodo hoc quoque nomine ipsius perpessiones et mors
viam ei paraverint adnbsp;sive SâÇav, quâ postrema

voce altera haec ipsius perfectionis pars indicatur (II : 10).
Haec autem gloria, quae plerumque sub imagine sessionis
ad dextram proponitur, veluti praemium occurrit, quod ei
contigit propter obedientiam, in carnis diebus praestitam,
eâque reportatam victoriam.

II. Sed non solum Ipse perpessionibus atque obedientià
reAêJo« est redditus, suos etiam ad rsXs'iairiv ducit, vel po-
tius TsrsXsiuxiv sli to hyivsxSi toûç kyia^ofcsvovf (X:14);

1) Egregie hoe exprimit Cant. Euang. .47, 2: ., Gij grootst, daar Gij U
M diepst verzaakt, Hebt hier door lijden U volmaakt.quot;

,010 primarius ejus operis erat finis, qui m hac epistola ex-
ponitur , ut suos perfectos redderet atque beatos.

A Ante omnia inquirendum nobis est, quid, Christiano-
rumnbsp;dicens, intelligat scriptor. Quam disquisitio-

nem instituenlibus, jam statim nobis lu oculos incurrit ex
loco laudato, illam re .era jam effectam proponi per chkish
oblationem. Attamen beati demumnbsp;Yocantur

(XII: 23): unde concludere licet, scriptorem distinxisse inter
objecHvam reXeimtv in christo, cX mljectivam rsXémtv,
quae deiuceps iu singulis credentibus obtineat. De priore
Mc sermo est, ut de jesd operis effectu. Iterum sigmficat :
ad finem a Deo propositum credentes pervenire, siye reXeUvi
(coll. XII : 23) fieri : ast vero quid hoc aliud , quam (quem-
admodum de christo vidimus) ad summum perfectionis hu-
manae fastigium cscendere, uti ct ad gloriam illi adjunctam.
Arctissime igitur cohaeret cum roi Paulini hxcuoi notione.

Ad hanc rekeit^atv hominem perducere lex non poterat,
quae rtnbsp;ollé^oTBnbsp;toDî ^fo.spxo^évovi

(X: 1). Ejus sacrificia minime poterant ««rà crvv-
«A.«.«.nbsp;(IX: 9). Quid? quod uni-

verse valeret dictum: oiSêv yàp IteAs^w^sv h (VII: 19),
neque T.Aa^«.^ rîî« Aevirm^

Sub V igitur T. nulla t-^^î««« fieri potuit (coll. XI : ;
quocirca nunquam ideam sive finem suum consecutus esset
homo, nisi CHRISTUS illamnbsp;constituisset. Sed ille re

verâ hanc effecit unico suo sacrificio, semel oblato, quod in
aetermun viget, ut adeonbsp;hoc loco nou significare

Tales a Deo considerantur et tractantur Christiani. Quum
autem animadvertimus, qui omnibus, quae jesds fecit et passus
est in hac epistolâ substitutionis seusus subjiciatur : facile
per'spicimus christdm , qui patieudonbsp;evasit, simul

conskraudum esse suorum loco perfectum evasisse, ut m
ipsiusnbsp;suorum perfectio coiitiucretur. Perpessionibus

perfecto reddùo chkxsxo , cum ,iJo simul pcrfcC. redditi sunt
omnes, qui fidem ei habitun suut, Chrutia,n. I„ eo hu
mana natura jam pervenit ad quâ jes.s fruhur (IMOV
eo gloriâ et honore ülam jam corouatam mtuemnr. Quae
omnia i.a fieri potuerunt, quia arctissimo vinculo eum ho-
minibus junctus erat.

m hac epistolâ, quam kyt^K.., etenim contrario posxto ma-
gna hrc obtineretnbsp;Verbum enim
.us respondet in Codice s. Ilelraico -^»^p, , Jfiee.

^egregare aliquid e. ^nagnd cangerie ad Lgularem Deo
aoeepum usum, quo sensu saepius de sacrificiis et sacerdo-
tibus occurrit:nbsp;,,,,,, jjst igitur e sacris de-

promtum verbum (coll. IX : 13). Eâdem ratione Christianae
ecclesiae soei, vocan.ur ,nbsp;^^

mam generis multitudine segregantur Deique cultui dicantur •
quâ in appellatione N. T. scriptores imitati sunt „sum lo^
quendi, m V. T. denbsp;usurpatum,

vocato, quoniam secretus a Deo erat a reliquis^gentibu; , u't
Ipa esset populus peculiaris 0/

quae IX. 18 sqç tamquam inaugurandi foederis sacrificium
describitur (cff. IX: 13. X : 10, 29. XIII: 12). ^am hac
suâ morte suos quasi segregat ad Dei cultum, quos simul
jam eadem morte perfecit 2). Longe igitur illi a ,ero aber-
rare drcendi sunt, qui illud verbum per
explicant. Quatenus tamen ex segregatione ol^eetiJ„ d-
sukjectiva sponte profiliere censenda est, eatenus nec sanLtaquot;
tis internae excludenda est notio, sine quâ aditum ad su-

premam felicitatem dari non posse quisque concesserit. Et
hoe in primis patere videtur ex X: 19-25, uhi de sanctifi-
catione, tamquam expiationis fructu , mentio injicitur i).

B. Ubi autem accuratius inquiiimus, quinam tribuantur
fructus huic reXsiaasi, quâ gaudent yiyicctrftévoi cum ciiristo
fide conjuncti: statim videmus triplicem in hac rsXeiuffit
contineri fructum, nempe liberationem a quâcumque peccato-
rum poena, mortis metùs sublationem , et felicitatem in com-
munione cum Deo aeternam. Quorum duos priores effectus
jure nuncuparemus magis negaiivum, posteriorem vero magis
pasitivum rexsiéffsoiq fructum.

a. Ka^cififf/Mv tZv ap,ctfrtäv jesü sacrificio esse elFectum ,
scriptor jam in initio hujus epistolae indicat; sed nimis uni-
verse hoc enunciat, quam ut ccrtam quandam inde depro-
mere possimus notionem. Eodem purgandi expiandique sensu
haec formula occurrit apud Graecos interprètes, Job. VII: 21.
Verbum enim xaUpi^eiv non semper de sanctificatione in-
terné usurpari satis patet ex IX: 22, 23; ex verbo Eehr.
*inL2, atque ex multis, quae apud Graecos classicus occur-

runt, locis, ubi x«0«lt;p£(v a crimine culpâque liberandi,
et expiandi tribuitur significatio Facile quidem concedi-
mus, IX: 14 subjectivam magis urgendam esse notionem 3):
licet vel sic tamen expiationis significatio et hoe loco non
prorsus omittenda videatur. Etenim causa, cur ab operi-
bus mortuis abstract!, non amplius fiduciam in iis pone-
i'cnt, in eo cernebatur, quod conscientia esset tranquillata,
ita ut Deum viventem pio animo colorent 4). Eodem sensu ^

2)nbsp;Qui loci vidd. apud Bl. III. 622. Cff. Ahr. ad h. 1., et Vinkc,
1- 1. p. 266.nbsp;3) V. Thol., Beil, p. 118.

4) Cff. omnino Bleekius ad h. 1.; Usteri, I. 1. p. 221; ct Thol., qui
» Das KxtxflÇeivinquit, n hczeiclmet hier den negativen .^kt der Schuldtil-

X : 2 , xsxa^cipi^évoi appellantur ii, qui peccatorum veniam
consecuti sunt. Ad quam interpretationem confirmandam,
conferri debet X : 22 ; hoe enim loco Christiani dicunlur
sppxvTny/iévoi tciç xapliaq «to lt;Tvveilv,(ysuq TovupS«, xcù Xs-
Xovf^svoi TO ixSßy, vSzTi scxùapS, cui sentenliae superstruitur
adhortatio ad fidem et spem firmiter servandam. Flures in-
terprétés priorem bujus sect, partem ad justificationem, pos-
teriorem ad sanctificalionem referunt •) : nobis vero magis se
commendat eorum sententia, qui utrumque bemistichium
de justificatioue explicant, ita ut mutata Christia7iorum per
cHRisTüiH coram Deo conditio dcnotelur, quocirca jure in
sequentibus admoneantur. Nam s. 23 participia praeclare
cum proxime antegressis copulantur, quibus incitarentur CAr/-
stiani, ut cum fiduciâ accederenf. Spectare enim videtur
scriptor lavationes Judaeorum, in primis saeerdotum, qui
iis potestaten! nanciscebantur Deum adeundi. Constructio
praegnans èppxvTKTfiévat potest explicari per adspergi atque
sie lustrari, vel adspersione liberari a mala conscientiâ.
Sensus igitur est: qui per christi mortem expiati, plenam
peccatorum veniam consecuti sumus 3). Quid? quod scriptor
formulas : 'puv^dvi at(jue vßTivissionßm pecccttoruïn ohtiiiGrB j
promiscue usurpât (coll. s. 22). — Chhistcs porro dicitur ae-
ternam redemtioncm invenisse, et deinceps jier proprium
sanguinem in coelum intrasse (IX: 12); nam hoc praecipue
indicari liberationem a peccatorum poeuâ tum ex eo ef-
ficere licet, quod antiquis, hoc consilium habentibus, sa-
crificiis opponitur, tum ex uberiore definitione s. 15, ubi
mors christi dicitur fuisse si^ u7roXvTpalt;ïiv ruv ^rapußdireuv.
Cum autem additur lîq «t. tôjv sttI ry srpwrji Staè^xf) xcip..

)) gung, welcher aber im Bcwusstseyn des Vfs. so genau mit dem positiven
» des neuen Lebens mit dem Versöhner zusammenhängt, dass er sofort als das
» consequens hiervon den lebendigen Gottesdienst bezeicbuet.quot;
1) Sic Calvinus et Beza.nbsp;2) (Sic Thol. et Bleekius.

• Cap. IX : 28 legimus, christüm semel esse sacrificatum £lt;?
Tb «AASÎv àv£V£7KE7v «fiapr/«?, quod niliil aliud significare
potest, nisi fortare peccata, i. e. sequelas, quas peccantes
meruerant, perpeti 2). Quae vero formula
X:4 occurrit significat auferre peccata, ut non amplius
adesse censeantur; et cum alluditur ad Jes. LUI: 12, aufe-
runtur, quia aliorum loco peccatorum onus latum est 4). Hujus
consequens est, quod peccata non amplius Christianos pre-
mere considerentur. Quod apertius etiam enunciatur formula
bU àôÉT„lt;r(v â^t^pr/«? (IX: 26), ita scilicet ut abrogata et

Magis propriis verbis, IX: 22, de 'amp;(^b(sbi ài^uprmv lo-
quitur scriptor, iisque diserte sigmficat, peccata non amplius
cogitari, neque imputari, pcccatorem liberari a peccatorum
poena, quam jam expertus est, vel olim experturus es-
set 5). Hoc enim consilium fuit sacrificiorum, quae subV.F.
offerebantur, neque obscure liane notionem ipse tradit scri-
ptor, allegans Jer. XXXI: 34, quot;Ora^Ba^'ésofiCit rcu^àl^Mç
airZv gt;c. T. A. (VIU : 12. X : 17), unde concludit: S'tov Sè

Peccatorum remissio, poenae liberatio, conscieutiaequc tran-
quillatio sive purgatio primarius recte dicitur, quem curisius
attulit, fructus. Venia illa peccatorum prae ceteris tribuitur
JESU sacrificio pro peccatis , quod offerebat ex voluntate Patris.
Immediatum igitur, q. d. nexum assumere noster videtur.

2)nbsp;Cff. omnino doct. Doedes, I. 1. p. 347 sq., coll. p. 304, qui hanc vocis
significationem tuetur contra Bleekiu m, ad h. 1., et hujus disq. p. 156 sq.

5)nbsp;Cff. Vinke, p. 61 sqq., Lotze, over de -verg. der zonden, S. 11.
1802, p. 6 sqq., 91 sqq.nbsp;6) Cf. Doedes, 1. 1. p. 352.

cm i«ccanti.im loco mortem passum suoque sanguine eorum
peccata coram Deo expiasse jesdji affirmat.

Ad quam facillimum videtur resjjondere, nam nullâ additâ
detcrminatione de peccatU disserit noster. Quid ? quod con-
tendit, Meies semel iu aeternum per cnnisii mortem liberatos
esse anbsp;(X: 2, 14, 23), cnRisTLjique

«^ï Kma), quibus- enuncialis perspicue significatur, vim
ejus sanguinis ad omnia Cliristianorum peccata se exten-
disse.

Attamen tres loci in liac epistolâ reperiuntur, qui huic
sententiae obstare videantur. Horum primus, IX: 15, enun-
ciat, cHRisiüM mortuum esse ajç rSv J^î r?!nbsp;hx^^xy,
TTXfxßd^.^, quod ansam praebuit nonnullis staiuendi ea
tantummodo peccata, quae ante conversionem commi.s.sa erant
condonatum in i). Haec vero difficultas facile evanescit si

statu,t A I G. Krehl, .V. r. ll.ndwönerbucU zur Bar.elU.ng der
chr.M. Glaubens- und Sittenlehre. 1843, p. ISO. „Die Vergebung der £üa-
..den .„qu.t, „beziehe sieh niebt auf die acluellen Sünden der Christen,
» sondern erstrecke sieh nur auf die Sünden, welehe ausser Christo und sei-
»ner Gemeinschaft, also von Nichtgetaufteu begangen worden sind.quot; Hanc
sententiam réfutât Endel ha chi us, in diarioTheol. undKirehe
1843, ir. 130-138, haec scribens: „Wenn aber nur der Verfasser des Hebräer:
.. bnefes von einernbsp;etc. spricht, so kann er ja unmöglich meinen,

» dass die unter dem alten Bunde begangenen Sünden das Objekt der Erlö-
.. sung seien - lel.rt er ja doch ausdrücklich kurz vorher (IX : 12), Christus
» habe eine ewige Erlösung gefunden, und bald darauf (X: 14), er habe mit

Opfer in Ewigleit vollendet, die da geheiligt werden (die
..^.v« sind ja aber doch wohl dieselben, die Freimüthigkeit haben zum Ein.
»gange ins Ileiligthum durch das Blut Jesu. X: 19) _ sondern das allein
.. kann der Sinn seiner Rede sein, dass aueh die unter dem ersten Bunde
.. bes.angenen Sünden, die nicht entsühnt werden konnten durch das stet»

ad scriptoris consilium attendimus. Scilicet probare voluit,
prius foedus peccata re verâ expiare minime potuisse, neque
idcirco ad hoe probandum de aliis peccatis, quam quae sub
priori illo foedei e commissa erant, loqui necesse habebat.
Praeterea, siquidem hujus sententiae patroni sibi constare
vellent, statuendum iis esset, non nisi peccata , ante . jesu
mortem perpetrata, remissa fuisse : at quid tunc dicendum
foret de Judaeis gentilibusque , qui deinceps Christianam re-
ligionem amplexi siuti)? Quomodo hac assumtâ sententiâ, de
Christianorum TfXstamp;ait et aditu ad Deum sermo esse posset?

Duo reliqui loei, ad quos provocant, VI : 4-6 ct X : 20 ,
itidem minime indicant, nullam peccatorum post fidem com-
missorum inveniri remissionem ; nam hîc sermo est de iis,
qui plane a religione Christiarut deficiant , et ad pristinam
idololatriam atque impietatcm revertant. Ita deficientibus
nulla remanet remissio, quae tantummodo invenitur in cnitisTo,
ab illis rejecto. Quemadmodum sub V. T. peccata voluntaria,
qui de industriâ, manu q. d. sublatâ contra Deum peipetraban-
tur, sacrificiis esjnari non potuerunt, ita etiam sub N. F. sxav-
ir'iui k/iciftxvovrsv fjistct, to Xußi7v r^v èTriyvuKriv r?? «Aij-
ôfia?, olx iTi TTspi kfitipTiäv aTcoXsixsTXi ÉiKTix -). Cetero-
quin nullum peccatum exceptum legimus. Quid? quod in
nullâ fere N. T. epistolâ tam late extenditur jesu sanguinis
vis , quippe quae et antea commissa peccata expiare dicatur
(IX : 1.3, 26).

2. A/ter cum hac peccatorum remissione arctissime con-
junctus JESU mortis eilectus , in nostiâ epistolâ traditus, est

i) wiederholte Thieroprcr, vorsohut sind durch den Tod J. C.: als ein ewiges
»Opfer hat dies nicht blos vorwirkende, sondern riiekwirkende Kraft. An
» die Slelle der rra^esic rTiv äficcfTtiiiäTW ist am Ende der Zeiten trvvTe~
» Asi'ät tüv äiävwv) die ÄS/tijü-i? t?? xfiXfrU; getreten (IX: 26}.quot;

2)nbsp;De diflicillimis his locis cff. Gerlachius, Vinke 1. 1. p. 3B4 sq.,
«t Doedes, 1. 1. p, ;63.

ipsius mortis abolitio, atque adeo ab aiixio mortis metu bbe-
ratio 1). Hunc fractum inde ad nos emanare docet locus
H: 14, 15, de quo pauIo accuratius nobis est disserendum
Christus ibi dicitur Tcrus homo cvasisse, Vva rov ^ccvirov
K^pyi^^ rov rï xp^TOç 'éxo^rx rovnbsp;rotgt;réart tSv

hdßoUv, nam bumanâ indutâ naturâ mortem subire eamque
abrogare potuit. Diabolus hîc describitur yeluti é rà
xpa'ro? Toî/ ^«.vdTov, ad quam denominationem explicandam
minime trahere yolumus de Sammaële, mortis angelo, com-
mentum, neque rï xfdro^ rcîj ùccvdrov ex Ilobraismo inter-
pretari per imperium morti/erum, exitiale. Etenim continua
s. scriptorum est doctrina, mortis inferendae imperium adhuc
diabolo concessum esse, qui, quemadmodum primos homines
ad peccatum seduxit eosque morti subjecit, etiam eorum
Postens mortem, peccati -poenam infert, quae aeterni exitii
comprehendat notionem. Nam qui causa peccati est, idem
et malorum omnium, peccato adjunctorum, et in animi per-
nicie praesertim positorum mortisque auctor sit necesse est.
Hinc in libro Sapientiae de industriâ traditum legimus
e. II: 24:nbsp;rSv «.o-^o'v.

Quocirca homines dicuntur e potestate Dei in Satanae potes-
tatem transnsse atque ab eo morte affici. _ Observandum
est, ^xUrov, vel hujus generis vocem, in Safanam minime
aUolute transferre scriptorem: nam, licet christcs ^«i} recte
Tocetur, malum absoluto q. d. _sensu ipsi diabolo tribni non
potest, nisi Manichaeismum promulgare velis 2).

Hunc jam ««varo^paroCvra abolevit jescs. Verbum
rf7v, quod raro apud profanes invenitur, significat 'depyov
TO,av. infringere, cpprimere, dehilitaro, inutile et inefficax
reddere, imo tollere, penitusque abolire. Sensus est: ut

1)nbsp;Cf. copiosa expositio, quam exhibent Thol. in Conim. p. 168 san. et
Se.lerus, Ueher d. Ver,. J. C.. U. p. tl7 sqq.nbsp;'

cuBisTos penitus frangeret atque aboleret Satanae vim et im-
perium, ita quidem ut nulla ei amplius sit potestas, per mor-
tem peruiciem iiiferendi i). Christus ergo suâ morte potestatem
ademit diabolo; quâ vero ratione? Ad banc quaestionem
noster locus non diserte quidem respondct : sed vel sic tamen,
reliquam hujus epistolae doctrinam consulentes, nonnulla
inde elTicere possumus, ad scriptoris mentem explicandam.
Jam salis patet ex verbo Kurafyelv, eum minime putasse,
CHRISTUM suâ tantum de vitâ aeternâ doctrinâ, mortis ter-
rore depellendo, id fecisse. Si porro s. 9 legimus, ubi di-
citur pro omnibus mortem gustasse, et reputamus, sanctissi-
inum jEsuji non sibimet ipsi mori opus habuisse, ut propria
expiaret peccata, sed ubivis proponi tamquam sacrificium pro
peccatis suorum, aliter sentire nou possumus, quin scriptor
statuerit, per christi mortem ita ademtum fuisse diabolo in
Christianos imperium, ut cum eo jam mortui considerandi
sint.

At positiod etiam q. d. ratione christcs hoc fecerat. Ille enim
vitae erat princeps, qui Sacerdos evasit secundum potentiam
vitae iudissolubilis (VII : 16), qui per Spiritum aeternum se
ipsum Deo obtulit irreprehensibilem (IX: 14), mortuus qui-
dem , sed tamen semper vivens (VII : 25), atque hanc vitam
cum suis communicat, tamquam summus Dux ad vitam
beatam. Idem x\nfovo[i'iav aiaviuv consecutus (IX: 15), et
u'iTtoç r^i curyif'iciç ciiaviov exorlus est (V : 7-9). Quid ?
quod veluti TrpilpoiAoç jam intravit atque gloriâ est coronatus.
Sic morte xät«nbsp;jam profligatâ, sahjectioa etiam q.d. hu-

jus victoriae manifcstatio aliquando cernelur. Non ergo dicitur
homini hodie non incumbere moriendi necessitas; conlrarium
diserte traditur IX: 27; sed mors non diulius diaboli im-
perio subjecta est, ita ut deletum sit quod in morte metu-
endum erat. Hoc christds moriendo eflecit, ut, quibus mors

liabita jure lïierat jjeccati mcices, iidcm ruortis cogilalioue
non amplius borrcscerent. Oui semel cum christo fide con-
junctus vivit, non amplius moiitur: ubi hanc terram relin-
quit, ad arctiorem cum Deo communionem transit in coclum,
quod fide jam intraverat cum praecursore. Hac itaque ratione
redemit omnes, Z^or lt;p6ßa èccvdrov, Sik Trxvro? rcv 'évo-
Xoi ?lt;r«v SovXsictç (II : 15). Sive jungas äouAs;«« cum voce
àTfiîAAatîi, sive cum 'évoxoi, quod nobis quidem praeferen-
dum videtur 1), sensus idem salvusque manet. Homines ver-
santur in servitutis conditione, servituti obnoxii metu mortis,
ct quidem per totam vitam. Inde eos curistes liberavit, qui
mortem subeundo Satanae imperium, sub cujus potestate et
tyrannide habebantur, prostravit atque abolevit. Nunc liberati
sunt hoc metu: nam mors laetus in beatiorem vitam et
gloriam jam transitus iis exstat.

3. Plura quoque continet reXstmsu^ notio ex nostra epi-
stolâ 2), nempe non tantum, ut supra jam verbo indicavi-
mus, negativam, sed positivam etiam q. d. partem. Qui-
cumque in christo t/Aj;olt; sunt, eo ipso participes sunt sum-
mi Dei favoris atque benevolentiae. Quod tamen quominus sub-
jectivae, quae antocesserit, sanctitati tribuendum esse statuas,
prohibet locus X: 1-18, in primis s. 10 et 14, ubi diserte
christi obedientiae rsXBÎmtç adscribitur. Ejus enim rrfo^ipopk
atque to ttoiuv divinae voluntatis hic idem significant, atque
yiyiccff/Asvot tum jam dicuntur perfecti fuisse ft,^ illâ
ut adeo subjectiva agendi ratio nondum in censum venire pos-
set , quae potius objectivae TsXuussai; dicenda sit consequens.

quia -énx't plerumque cum Dativo construitur. Kuinoeliuj autem et
Bleekius recte monuerunt, hanc esse constructionem duriorem, voc'emque
'évoXOi cum Gen. quoque copulari Marc. hi :29.

räC kav (II : 10-13), simul jus iis coaccssum est l'elicitatis ac-.
ternae possidendac, quae perfecte justis fuit promissa (Xn:23).
Yel iu afflictionibus manent vm ; quid? quod ipsuui, quo
afficiuutur, malum, paternae Dei beuevoleutiae iis siguura
est. Nam quos diligit Dominus, hos castigat : flagellat om-
nem filium, quem suscipit (XII: 5-11). Christo intrante
coelum (IX: 12), cum eo iutrai unt, per eum Deum adeunt
(VII: 25). IIiiic saepius usurpalur formula èyyi^stv tw ôeS,
Tä kS. lu V. T.nbsp;solenuis est dicendi

formula ad indicaudum aditum ad externum sanctuarium
(X: 1), qua merito exprimitur in Lac epistolâ liber adilus,
aperta cum Deo communio (IV : 16. VII: 19, 25. X:22),
cujus jus iis conceditur '). Quatenus Christes TrpóSfo/ioi jam
intravit, cum eo in coelo dicuntur, qui ei obediunt, sed ,
licet fide felicitatem facto jam possideutes, ipsi tamen de-
inceps singuli intrare debent Christiani. Tum vero im-
mcdiatâ Dei communionc fruentur (VI : 20. X:19), quae
divinae majestatis gloria anthropomorphicâ de.scriptione 2) Dei
Vöcatur thronus (IV : 16. VIII : 1. XII : 2).

Ita jam facto 3) gloriae, quam christüs consecutus est,
fide sunt participes. Haec autem gloria variis nominibus in-
dicatur, velutinbsp;(II: 10), «((uvi'fis Ai5Tpwa-;ç (IX: 12),
sarvipici (V: 9) cet. Singuli fideles cum ad hanc
deinceps sint ducendi, scriptor etiam exponit, quomodo

3) Hoc si tenemus, ma - iam clucescit discrimen iiiler scriptoris senton-
liam, atque eam, quam Kutjj. v. d. Loeil' proposuit iu JJisßut. jam 1., m
diario fV. in L. 181!l. ii. iu primis 343 sqq. Nempe liic subjective tail-
tummodo q. d. sensu, hanc tsäsiutiv intelligendam esse contcndit; nos con-
tra statuimus objectiva etiam q.d. sensu, Dei ratione habiti (in het Godsidee),
veram repraesentationem, qua nostras partes egerit Christus, hac in epi-
stolà doceri. Sunt tImkh coram Beo ^yiiti/ievcu, licet subjective ad ipsam
internam tjAsîutiv nondum perducti. Vir doct. p. 380 de objectiva quidem
repraesentatione q. d. loquitur, sed quomodo haec cum ceteris cnnveniant,
non plane perspicimus.

cdristüs ad Loc wunus idoneus sit redditus, ut adeo illam
cum suis coramunicare possit, sumrausque eorum salutis
dux evadere. Nam alium etiam terrestri jesc operi vindicat
lïuem : sic enim

III. Christus aptus est redditus ad nostras res cum mise-
ricordiâ curandas, quod tortzo loco nobis exponendum est.
Ut esset s. Sacerdos in coelesti sanctuario, multosque filios
ad gloriam duceret, requirebatur in eo misericordia, quâ
infirmitatum humanarum misereri posset. Ilinc fratribus per
omnia similis esse debuit. Quod docet scriptor in primis
II : 17, 18, et IV : 15, 16 ; coll. II : 10. V : 7.

Christes debuit evadere gAfnVamp;iv, atque fidelis Pontifex rà
jrpä? tov Ssov, tö IXdtTicstrùcit tä^ ccf^xpTictç toV
et roT? irs/pccÇofiévoii ßonS^irai. Misereri eum oportuit rZv
àrhvsîm hfiSv. Jam supra i) observavimus, jesc» tum demum
factum esse s. Sacerdotem, postquam intiavit sanctuarium
(V: 9. VI: 19 sq. VlI: 26. VIII: 4), quamvis oblatione ter-
restri ad munus inauguraretm*. xHoc quoque loco tamquam
Pontifex in coelis occurrit: nam idcirco dicitur ysvétriitt
hxi ttiiyrog àpx'ilgt;sii, quia xarà trdvrx ralç àhx-
lt;plt;j7i ô/ioiwùyirai, ad quae secundum s. 10 et 14 mors prae
ceteris censenda est, quod omnino confirmatur verbo ^é-
TTOvkv, s. 18. Terrestre ergo ejus opus aliquatenus proponi-
tur veluti praeparatio ad munus coeleste, licet quâ taies hae
perpessiones et mors etiam pertineant ad peccatorum expia-
tionem. Christus factus est èXei^^iuv, quae vox per se spe-
ctanda neque cum sequentibus conjungenda videtur 2). Nam
etiamsi non possumus assentiri iis , qui putent scriptorem sta-
tuisse , CHRISTUM antca non misericordem fuisse, vel sic tamen
minime absurdum nobis videtur statuere, christum didicisse:
exercere misericoi diatn cum hominibus. Avvarai (TUfiTrxiîjrxi.
commisereri, nam hoc verbum, ut X: 34, de iis ponitur, qui

commoventur aliorum miseriis (cf. V:2, feirptOTXÔe'/v) ; et
quidem t«7ç àtrieveian; ^jttSv, quibus non adversa tantum, ct
peccata, sed universe quaevis miseria denotatur, tum ex im-
becillitatis animi corporisque luimani, tum ex incopimodorum
et vexationum sensu nata

(s. 3, 5, 10 et 11). Misericors fa-
ctus , fidelis etiam factus est Pontifex. ni(rra^ autem optime
explicari potest, qui fidem praestat. Tà ?rpoç tov êsbv Ac-
cusativus est, cum àpxupsvi conjungendus, ut significet:
quod ad conjunctiouem cum Dco atque res coram Deo agen-
das. Quaenam autem res siguificenlur, uberius indicatur
verbis : elq ro lÀdcriceffèxi raç ki^ccprlai; rov Xaov ; quibus
igitur siguificari non potest expiatio, semel in bac terrâ facta ,
sed multo jjotius jesü ojius coele.ste cogitandum est. Ast vero
de hisce Sect. 2 plura dicemus.

Hue accedit quod tamquam Sacerdos debuerit opitulari
miseris, ro7ç Trsipci^ofiévoiç (3ogt;)Sgt;}(7«lt;, quibus sine dubio de-
notantur filii Dei fratres, hac in terrâ continue compluribus
tentationibus cxpo.siti, ad quas ferendas auxilio indigent.
Avvxtxi h. 1., atque ac IV: 15 et VII: 27 pcculiarem habet
vim, nam indicat potentiam et voluntatem ').

Ut igitur talis misericors et fidelis evaderet Pontifex Ad-
jutorque suorum, xcitci ttkvt«. toi^ alixtpolq b/^ioiuivitcii,
adeoque JAsii/wwv factus est, xurci Tvdvra tentatus Kxè' bfioi-
éryirx,nbsp;kf^icipriaç. Jam vero ut aptus existeret ad mu-

nere sacerdotali fungendum, Dcusque suum in eo conformando
assequeretur finem, moralis aderat necessitas ut homo fieret.
Haec autem necessitas sequitur ex locutione 2) ü(p£iXe
(cf. V:3, 12). Fratribus, de quibus s. 11 sermo erat,
similis reddebatur xark Trdvra, unum tantum peccatum si
excipias, verus homo est factus, ut aeque ac ceteri homines
affectus quoque externes variique generis tentationes subiret,

atque perpessionibus moriique exponerelur nostrarumque infir-
mitatura misereri posset. In humanâ illâ naturâ , ita scriptor
porro monet, xurà. nâvra. lentatus est, x'-'W kfccepriai
Unde duae oriuntur quaestiones : quarum altera haec est,
quomodo ciisistcs posset evadere misericors, altera quatenus
homo sanctus tentari potuerit.

A. Ad priorem cum caiviso respondere possumus: „Non
„ quod cxperimentis necesse habuerit Filius Dei formari ad
„ misericordiae affectum, sed quia non aliter persuaderi nobis
„posset, ipsum esse dementem et piopensum ad nos juvan-
„ dos , nisi exercitatus fuisset in nostris miseriis ; hoc enim
„ ut alia nobis datum estquot; 2). Veruntamen altiorem causam
•scriptor ponere videtur. An fortasse in eo posita erat, quod
hdvùfuttof jesus christus, veluti hominum caput repraesenta-
tivum sive ideale q. d., humani generis cogitandi sentiendique
rationem prorsus induere debcret, atque ita humanae societati
injungi, ut nos in suam coelestis vitae contraheret commu-
nionem? Illam mysticam si assumamus unionem, quodam-
modo veluti divinari nobis licet, quacnam divina profunditas
hoc enunciato contineatur 3). Debilem cum assumeret iiaturam

1)nbsp;Bleekius ad h. 1. p. 368 hunc sensum substernit: » Deun ia dem was
11 er gelillen selbst versucht kann er den Brüdern in den über sie verhängten
II Versuchungen helfen.quot; Thol.: »In so fernquot; elc.

2)nbsp;Ad h. 1.; cui Bleekius assentit, p. 365. »Denn allerdings,quot; inquit,
11 kann es nicht als ein Satz mit absoluter Wahrheit betrachtet werden, dass
11 es für den Sohn Gottes, damit er Mitleiden mit unserer Schwachheit be-
ll käme und eben dadurch geeignet würde sieh derselben anzunehmen, bedurfo
11 selbst die Schwachheit der menschlichen Natur an sich erfahren zu haben.
»Aber für uns Mensehen muss es ausserordenUich tröstlich, beruhigend,
» Vertrauen einflössend sein , dass derjenige, welcher zur Rechten der götlli-
11 chen Majestät sitzet als unser Hoherprioster, selbst die Verhältnisse er-
11 fahren und durchlebt hat, in welchen wir nns so von Schwachheit umge-
11 ben nnd in solchem Grade hülfsbedürflig fühlen. Uud so ist es die erha-
ll heuste und rührendste göttliche Herablassung, welche sich in der Fleisch-
11 werdung des Sohnes Gottes , auch von diesem Gesichtspunkte aus betrach-
11 let, zu erkennen gibt.quot;

luimaiiam, tum peccaulibus, illius naturae sociis, potuit o-y^ta-«-
ê^a-xi, tum vero etiam, quum ipse rijv àaûsvsiav Immanani
experiretur, tamquam s. Sacerdos pro iis preces fuudere. Obe-
dientiam et miscricordiam cum disceret ipse bumauo more pa-
tiendo atque pugnaudo, prouti verus homo ipse expertus
homiuum miserias, aptus fieri potuit, ad expiationem coram
Deo eiliciendam huuiauamque naturam iu se conspicuam
reddendam. Itaque ciir'.stds re verâ misericors eeasU, humanâ,
quae patiendi capax esset, naturâ assumtâ: nam nemo magis
alterius miseriâ tangilur, quam qui ipse mala pcrlulit. Quae
cum ita sint, nullus tam idoueus est dicendus ad succurren-
dum, qui ipsum scquantur , Christianis, eosquc fide fiduciâ-
que implendos ').

B. At vero , et haec est altera , quam proposuimus, quae-
stio, quo tandem modo tov xiifd^iirhi notio in jesbji san-
etissimum quadrare potest? Duo hîc sunt tenenda.

Ac primum quidem , notio 7rsipx(rfiov non necessario ponit
peccatum. nffp^o-jMO? enim dicitur quodcumque vim habet
in homine, cujuscuraque generis affectus, dolores, auxietas ,
animi cruciatus, varii generis seductioiies ad peccatum, quae
cxtriiisecus oriuntur: quocirca tentationes non unice ex pro-
pria cupiditate profluunt. Externa quaecumque sensibus ob-

„ Bewusstseyn des Aiireelites Gottes aa die Measchea zugleich mit dem seines
)) Erbarmens gegen sie iu sich, menschlich musste er der Menschen Bedürt-
n niss fühlen uud daher an ihre SteUe treten.quot; Cf. ejus Beil. p. t02 sqq. —
Schleierm. der Christ. Glaube cett. I. 2. p. 290 sq. II. S 125. 2; Olsh. ad
Rom. VIII:3i Funkius, 1. 1. p. S25; et scriptor Anon , Eenige Leerst,
der Ilerv.nbsp;1828. I. p- 72 sqq.

J) Cf Gerl. ad h.l. Hase, Hütt, rediv. Ed. 4«. p. 240: ii In Christo,quot;
inquit, )) hat Gott für uns eine Gestalt gewonnen, im Sohne erkennen wir
»den Vater, ihn vermögen wir menschlich zu lieben, im Brüder den Gott,
» über uns waltend allezeit, und einst auf dem Weltrichterthroue getrösten wir
» uns eines Herzens , das in sich selbst erlebt hat, wie einem Menschonherzeu
» zu Mutbe ist in der verlührerischen Lust, wie iu der Sorge und Angst des
» Lebens. '

jecîa. quibus Mes exercclnr, quaeque ad peccatum ducerc
possunt J tentatioiies recte dicuntur. Haec aiilem hîc unice
in cciisum quot;veniiint, nam propria cupiditate tentari minime
potuit sanctus jesus. Quid? quod diserte hoc enunciat scri-
plor, cum, quod secimdo observamus, diserte addit:

cum fuisse tcntatum, ac si dicat ; longe aberat,
quin iliac tentationes jescm ducerent ad peccatum 1). Prae
ceteris sibi informât 7rstpcilt;T{j(,ovq ^ qui in ultimae vitae perpes-
sionibus obtinuerunt (II: 18. Y:?, 8); quamquam tentatio-
nes, quibus jesus antea, in primis in dcserto, expositus fuit,
excluderc minime nccesse est.

1) Yiiltl. argumenta pro hac iuterprelatione apud Bleek. III. p. 15 sq. Cff.
Uilraawuus, Ueber die Sundl. , ed. 3«. inprimis p. 18 sqq., ubi inter alia
haec habet; )) Diese Möglichkeit der Sünde (die wir natürlich untersclieiden
« von der Anlage zur Sünde als einem Minimum des Bosen selbst) gehört zur
»vollkommenen Wahrheit der menschlichen Nalur, die wir auf keine Weise
» in blossen Schein verwandeln und doketisch beeinträchtigen dürfen , sie ist
)gt; erforderlirh, um den Begriff der Versuchung, wie wir ihn in der Schrift
)) finden, auf Christum anzuwenden, sie ist Bedingung der Vorbildlichkeit
»Christi als einer wirklich menschlichen,quot; Hase, ie^CTZ Tes«, ed. 2a, p. 67j
Calv. ad Mt. XXVI: 29, » Slulte,quot; inquit, » imaginantur sine certamine
» victorem, qui len,lationum sensu eum eximunt,quot; j. H. Scholten, 1.1.
p. 21 sq. 79 sq.; Thol. ad h. L; et Schleierm. in Or. s. 2, ad Heb. IV : 15.
Cf. de formula ^wp^c ctfiu^riuc Rutg. v. d. Loeff, 1. 1. in in i, 184i.
II. p. 309, in annot., et p, 310, ubi egregie dicit: »Christus is oorzaak van
» volkomene zaligheid, overmits Hij eerst gedurende de dagen zijns vlee-
» sches, door strijd en oefening en door zijne algeheele zelfsopoffering , een
hoogepriester geworden is, zoo als ons betaamde. Zonder zonde, als daad
M of vrijwerkend beginsel, was de Heer allijd, ook vóór zijn dood, maar eerst
)gt; na dezen laatsten strijd was Hij in den volsten nadruk afgescheiden 'van
» de zondaren, en zal eens zonder zonde y in den ruirasten zin des woords,
» gezien worden, wanneer Hij ten tweedemale wederkomt. Vg. Hebr. VII; 26.
» IX : 28.quot; Quatenus Jesus naturae humanae peccatricin personam suscepisse
dicendus sit, vid. ap. Rutg. v. d. L. 1.1. p. 363 sqq., qui tamen nimis sen-
suales et divinae voluntatis dissimiles cupiditates, quae peccata jam sunt ha-
benda, Conservatori tribuere nobis videtur. Cff. quae de Jesu amp;v«(iee(iryiiTia
scripsit doet. G. J. Viöke, 1. 1, p, 163 sqq.

notionem rite teneamus, ^es.s , in kimanae à.ôav.,«;
eonditione versaus 2), in carnis diebus, an.ietatis poculum
omnino deprecan potuit. Etenim in tam giavissimarum per-
pessionum metu nihil adhuc peccati continebatur: ne dieam
eum suam voluntatem Patris voluntati prorsus subjecisse 3).
Extniisecus tautum cum aggressae sunt tentationes ad pec-
catum ; pugnam enim carnem inter et spiritum apud Sospita-

„Schrift vou ChHs'to sagt, er sey versucht worden, so muss also etwas an
„ ihm gewesen seyu, in das ein solcher Reiz eindringen, in dem er c,n sund-
„ liebes Begehren hätte veranlassen können. Das war sein Fleisch d. h.
„ seine menschlich schwache Natur (Mt. XXVI: 41). - Allein diese Schwache,
„die allem menschlichen Fleisch und Blut anhaftet, ist an sich selbst nrcht
u Sünde noch Süudenlust, sie ist das, so lange nicht .fcrnbsp;in e.nen sol-

„ eben Gedanken einstimmt, auch bei uns noch nicht; und in Jesu um so
„ weniger, als der Gedanke selber nicht aus seinem eigenen Innern kam -
„sondern durch Versuchung von aussen an ihn gelangte ; da nun dersehe
„nur als ein fremder in seine Seele kam. sein e.gner WUe aber s:ch fret
„ davon hielt, ja sogleich beim Erkennen des Wunsches als eines bösen sich
„feindlich demselben entgegenstelUe, so blieb er, obwohl er versucht ward,
„ „b.ohl die Sünde an ihn herankam, dennoch ohne Sünde.quot; Cf. St.er.us.

'■3'; Egrquot;iequot;'on!tThol. de tentatione in deserto, p. 1S4 sq. : „ Wenn nun
„ aie Leidensscheu der monschlichen Natur vorzog, ans,alt durch die Dornen-
„und Kreuzbahn langsam zurnbsp;zurnbsp;undnbsp;durchzudringen

„ noch nichts Sündliches ; vielmehrnbsp;die menschliche Natur das üebel lUehen

„ und den ungetrübten Zustand suchen; auch hier wäre die Sünde erst cinge-
„ treten sobald das XJebel, als die lyro?.}, toS ■^xrflf angesehen und dennoch
„ geflohen worden wäre. Aber der u. s. w.- Cf p. 415 sqq., ubi inter al,a
egrcia haec habet: »Die Antwort auf die Frage, ob das Oosicgen iur .hn
LL Kana gewesen sei, ergiehl sich hieuach von selbst: _ es war e.ne
„ Kunst und auch nicht eine Ku:,st. gleichwie für die sogenannte schone Seele
„ cs eine Kunst und auch nicht eine Knust ist, nichts Unschönes z„ thun.
Prae ceteris hlc quoque conferri meretur doct. J. J. v. Oosterzee, HH le.cn
■van Jezus, I. 570 sqq., in primis 586-589.

torem ohtinuisse nobis informare non possuuu.s. S.n autem
extrmseeus afle.rentur, yel ex J„,mani aninn cuciatibus pro-
fluerent tentationes. minime talem vim in eo habere pou.e-
runt, ut non statim de iis vietonam reportaret. Eodem, quo
eum aggrediebantur, tempore eas depress.t, ne momento
quidem as induisit, quemadmodum aquae gutta in vas igne-
um deeidens statim absorbetur 1). Vel sic tamen in verâ
ejus humanâ naturâ possibilitas peccandi q. d. ponitur: quam
SI tollas, quomodo cum nostro scriptore hominibus exemnlo
eum fuisse dicas ? Quum esuriebat atque sitiebat, quum
corporis animique doloribus contorquebatur, tentari Lis om-
nibus extrmseeus potuit. Quam ob causam obedientiam dis-
cere debuit ratione supra expositâ (V:7-9); Lumana ejus
natura per pugnam contra peccatum pervenire, imo erum-
pere debuit ad sanctitatis conditionem , adnbsp;m quo

Lomini nullum remanet peccandi periculum. Praeclare Loc
enuncial bmceiids : „Sic compati potest: nam et sine pec-
„ cato , et tamen vere est tentatus.quot;

Summa igitur eorum, quae scriptor hac de re docet, hue
redit. Qui re verâ misereri posset nostrarum miseriarum , iis
expenundis, ille nostras infirmitates , pericula et tentationes
cognoscere atque discere debuit, ipseque duris malis perfe-
rendis obedientiâ exerceri, ut multos homines ad gloriam
duceret coelestem. Sic aptus evasit ad nostras res cum mi-
sericordiâ curandas 2).

IV. Sed terrestre jesü opus valet etiam ex scriptoris mente
ad sanctos nos reddendos : quâ de re nunc paucis moneamus'.
A. Jam supra indicavimus 3), christi opus tamquam Deo

1) Bengelius ad h. 1.: «Quomodo autem, ùne-peccato teu.atus, com-
»pati potest tentatis cam peccato? I„ intelleetu , „.ulto aerlus auima Sal-
gt;.vat„™ pereepit imagines tentantes, quam nos infirmi: in voluntate tam
» celerxter ineursnm earum x-etudit, quam ignis aquae guflulam sibi objeel.nm
» Expertus est igitur, quâ virtute'sit opus ad tenlationes vincendas quot;
Cf. Seilerus, 1.1. p, 3S5 ,q.nbsp;.S; V. p, 149 sqq

pvaestilam oLedieiitiam sihi inlbnnasse scviplorcin, quocirca
illius exemplum Chrisliajiis iniUnndum proponit (XII : 2).
Hinc sponte sequitur, ipsius opus lioc etiam spectasse, ut
suos ad kyicKTiilv duceret (XH:14); sed de Lis, supra ex-
positis, Lie uberius disserere omittimus. Unus adLuc notan-
dus est locus XIH: 13, ubi ciiRisir exemplum sequi admo-
n«nlur Christiani. Conluraeliam probrumque mundi, yel ut
nonnulli interpretantur'), priscorum fidei sociorum, ferre
debebant, prouti ciibistcs illud lulerat, seque abnegare.

B. Attamen non unico exemplo suo sanctos suos reddit
christds: perpessiones ctiara ejus et mors eo valent. JJoc di-
serte docet scriptor IX: 14, quo loco christi oblatio dicitur
non solum conscientiam tranquillare, sed etiam purgare a
mortuis operibus ad Dcum vivum colcudum. Unde porro elll-
cere licet, scriptorem sibi animi emendationem proposuisse non
ut primum consilium, quod ubivis in peccatorum remissione
situm proponitur, sed ut secundarium, sive ultimum opens
jesd consilium. Morte enim christi purgatur animus a mala
conscientia (cf. X:22), cujus consequens est Dei vivi cultus:
quo ergo significatur practica q. d., quam expialoria jesd mors
in fidelium mentibus Labet , vis atque efficacitas 2). Et quo
alio modo, nisi verba contorquere velimns, haec interpretare-
mur, quam quod peccatorum remissionis cerlitudine nova
nobis infundatur vita divina, quâ chhisto fidem habentes
Deum spiritu ct veritate colere possint, quaeque adeo plane
sit opposita mortuis legis operibus, ubi hoc A'itae principium
prorsus desideratur 3).

Sic et peccata rcmittit Deus, et menti animoque inscribit
suam legem (VIII: 10): nam hujus mutatiouis venia peccato-
rum est fundamentum , on quot;tXsui; 'éaoficn rcäq almiatt; ctvTwv,
kcù twv kiiitftiuv avrm xai tZv ctvofjuSv xvtüv ov/^iî^

(s. 1.2; coll. X: 15); ut adeo indicet quo modo novum
illud foedus existere jiossit. Tota Chrislianorum vita veluti
sacrificium fit eucharisticum pro acceptae liberationis gratià:
ad quod offerendum Hebraeos 67i?-«ifiaHos incitât : 'èi oMTaXi aZv
av«(pépu[yisv üviriav ciivsssai; SiciTravToç rS hä, Tovrétrrt xap-
5J-0Vnbsp;hiioXoyovvTùiv rä hèfixri ccvtoü (XIH : 15),

atque alio loco : Sii ßult;nXsiav ctaâXeuTov xapaAaiwßavov-
sx^l^ev Xquot;P'Vgt;nbsp;Xxrpsijaf^sv svapéara.; tw Ô£w, t^era,

ccUotç xcù elXaßiixi; (XII : 28). Quos omnes locos si con-
sideramus , perspicuum nobis fit ultimum terrestris jesc operis
consilium fuisse, ut suos a peccati dominio liberaret: sed hoc
ita eum fecisse, ut prius peccatorum remissionem eoruuique
TiXiiatriv objective elTiceret. L'bivis enim superstruit sciiptor
sua monita promissionibus, quae, nullâ antegressà emenda-
tione interiiâ, Christiania dantur. Hoc maxime in ocnlos
nobis incurrit, si inspicimus locum X : 19-25 , ubi primum
fundamenti, cui innitilur adhortatio, instar ponitur jieccato-
rum venia antca facta, s. 19, f^ovreç oZv: tum vero mu-
tata, quae iis cum Deo intercedit, connectio laudatur, eppav-
Titr/^iévot ràt; xaplia^ x. t. A. '), ut eo magis instigentur ad
constantiam pietatemque CAWs/îjyia;« exercendam. Quid? quod
satis superque coufirmatur hicee nexus jesu moitem inter in-
deque profluentem animi emendationem, ubi reputamus jesu
mortem sanguinisque effusionem universe in hac epistolâ cum
sacrificio jiiaculari conferri 2).

V. Tandem ex scriptoris ratiocinatione jure derivare pos-
sumus , terrestre jesu opus itidem valuisse ad abrogandum
cultum Leoiticum.

Ad quod probandum mente tautummodo revolvamus hujus
epistolae enuuciata , ubi Jllosaicus cultus atque lex res imper-
fectae dicuntui', ad perfectionem ducere nonvaleutes (VII: 19.
IX: 9. X: 1 ). Facile quidem concedimus, hunc cultum, ut adhuc

vigeutfin propoui, uiide scriptorem staluisse lector su-
spicari posset, utramque religionis foimam juxta se invicem
esse mansuram : sed contrarium ex totâ liac epistolâ diserte
apparet; nam plane supervacancus proponitur cultus Ju-
daicns, Christiana vero religio, ut per se perfecta omni-
busque numeris absoluta. Etiamsi ergo scriptor putasset, illum
cultum per breve adlmc tempus vim babiturum esse : diserte
tamen idem indicat, se antiquatum-et prope evanescentem eum
considerare (VIII: 13). Religiosam ei signiücationem non
amplius attribuit. Christiani fide jam toti vivuut in
(iéXKovrr, cum cdhisto jam coelum intrârunt (X : 22), jamque
participes suut regui, quod non coucutitur (XII : 28). Quae-
cumque obtineut in a'iSvi rovrif sive xcctpS sveffTwirt {ÏX:9),
ad eos non spectant, qui a christo inde liberati sunt, per
quem Sióp^atri; exstitit. Quocirca omnes eae res sunt abro-
gatae (IX: 10), veluti illa SSpu. hcr'icii, [iivov sttI ßpaficia-t
x.T.X., quibus enim cibis ovx u(piXyiH(rciv oî TrepiTCiTTtffdvri^.
Ita sibi invicem opponuntur Judaei atque Christiani (XIII:
10), qui diverso altari utuntur, diversa offerimt sacrißcia
(XIII: 15), diversum babeiit Pontificem. Christiani autem
ciiristcm sequi debeut ti?? tapfftßoa??, ubi Judaei erant

Quae cum ita sint, minime negare possumus, jesck ex scri-
ptoris mente boc quoque consilio venisse mortemque subiisse,
ut Mosaicam antiquaret legem : nam, Dei voluntate irreprehen-
sibiliter peifectâ, priora sacrificia abrogavit '). 'Avaripa ro
TtpuTOV, 'ha to SsvTspov (rHtr^ (X : 9). Christiani erant
purgati, quoad conscientiam a mortuis operibus, quae ex
lege fiebant, quaeque ad riXsimiv ducere non valebant, ut
vivum Deum colerent (IX: 14).

1) Vidd. Neander, PJl. II. p- 675 sqq., ct Thol. ad VIII : 13. Cff.
etiam quae supra hac de re disputavlmus, p. 99 sq.

Postquam Scct. 1 vidimus quid scriptor doceat de terrestri
JESÜ opere-, nunc inquirendum nobis est, quid ex ejus sen-
tentia jesüs etiamnum , in coelum evectus, suorum iu eommo-
dum operctur. In qua re exponendà variis itidem imaginibus
ulitur scriptor, a summi Sacerdotis, Regis ac Ducis notione
sumtis. Agite ! sensum, in iis latentem , indagemus ; et pri-
mum quidem inquiiainus, quo nomine jescs in coclo summus
Sacerdos vocetur; deinde, quid formula sedere ad dextram
Dei, quae saepius in hac epistola occurrit, significet; tan-
dem, quomodo aliquando sine peccato rcditurus sit, et quà
ratione tunc suos aeterna felicitate beaturus.

Ne supra dicta iteremus, fundamenti instar hîc ponimus,
munus suum sacerdotale, e scriptoris mente, tum demum ador-
tum esse jesüm , cum post mortem in coelum evectus essct.
Ejus enim resurrectio e mortuis atque evectio in coelum ubi-
vis ut res in facto positae pojiuntur ') , quod plane congi uit
cum scriptoris consilio, ex quo christüsi , ut summum ac
perfectum Pontificem , significaret. Primaria , quae hac ima-
gine exprimitur notio , prouti diximus, est Mediatoris q. d.,
per quem vinculum quod hominibus cum Deo intercedebat,
quodque peccato disruptum erat, restitutum est firmumque

I) Cf. Neander, !, 1. p. 679 sqq. Scriptorem horum factorum ponere ve-
ritatem, patct ex XIII: 20, nlii diserte resurrectio e mortuis commemo-

manet: nam aeternus est Pontifex, qui suorum locum coram
Deo semper occupans illud Tinculum in perpetuum constitué:
atque per eum continue aditus ad Patrem iis patet.

Jam vero quaestio oritur, quid chkistüs, ut summus Sacer-
dos'), in coelesti sanctuario peragere dicalur. Variis deno-
minati'onibus hoc ejus opus in coelo indicatur, quae sibi in-
vicem lucem afferunt. Praecipuae hae sunt : èvrvyxdvBiv i^^if
«ÖTWV (VII:25),nbsp;ràç k,Aa.(Tiult;; TOV XCLOV (11:17),

(IV: 16), et êfcCpxviaùyimi tS ^rpoçwVco rov 6bov ó^êf iif^Zv
(IX : 24). Turn cimisxcs etiam vocatur S àpx^yo? t?; «rwTii-
p'icci airSv (II : 10), atque x'Itio?nbsp;xlmiov (V : 9).

Disquisitionis iuilium ducamus a foimulâ èvTvyxdveiv ÙTrèp
t/vo;. Universenbsp;r^v; est: accedere, adire ali-

quem, ut cum eo colloquamur, eum consulamus, aliquid ab
eo petamus (Act. XXV : 24). Sed et adhibetur potissimum
in iudiciis sensu accusandi xxto, tIvoi; (Rom. XI : 2) vel de-
pre'candi ^.êp .^vc, (Rom. VIII : 27 , 34. Hebr. VII : 25) : cum-
que hoe etiam officium incumheret Sacerdotibus, ut pro pec-
catis populi coram Jehovd intercederent : christus autem mu-
nere eo, ut Sacerdos, fungens inducatur, jure dicitur i^Jp
nfo, Tïv Ô.Sv hTvrx-^siv^). Si vero accuratius inqui-
rimus, quid hoc verbo indicetur, in maxime diversas partes
abeunt interprétés. Multi enim illud intelligunt de proprie
sic dicta precaudi actione3). Sed primum non perspicimus,
quomodo hoe congruat cum potestatis notione, quae Conser-
vatori in coelo tnlmitur. Porro nulla mentio injicitur in
V. T. de precibus, a summo Sacerdote pro populo fusis :

3)nbsp;Ita prae aliis Lutherani, e. g. Calovins, et nuperrime Gerla-
ch ius ad h. 1.nbsp;_

loMge absit, quin hue spectari certo constet. Etenim ipsa
sacrificandi aciio re verâ erat suppj/catio. Tam plures ejus-
modi figuratae dictiones occurrunt, e. g. XII : 24, ubi, quum
JESU sanguis loqui dicatur, quid aliud significatur, quam ejus
sanguinem causam esse nostrae felicitatis, quemadmodum a.eii
sanguis recte dicitur causa poenae cAim. Tandem formula
commutatur cum dictione coram Deo apparere (IX : 24). Déni-
que minime statuere nobis licet, scriptorem tam materiale,
ut Ita dicam, sibi informasse coelum î).

Neque tamen calculum adjicere possumus eorum sententiae,
qui, laxam secuti interpretationem, synonymum illud putent
verbinbsp;2) : nam haec vox praecedit, atque adeo r^vro-

cohaerere videatur cum antegresso sacrificio. Aeque vero mi-
nus iis assentimur, qui statuant, tS ivruyxävs.v significari
unum actum semel absolutum , cujus vis in aeternum viget :
nam in eo ipso, quod in aeternum manet, causa latet, cur
perfecte servare possit eos , qui per ipsum Deo appropinquant,
quod Sacerdotes illi mortales atque terrestres non poterant.

Quae omnia si reputemus, ea nobis optima videtur inter-
pretatie , quâ hujus formulae sensus hue redit: perpetuo in
coelo curat suorum res, neutiquam post christi mortem cessât
ejus opus inservandis hominibus conspicuum, sed pergit etiam
incoelis consulere saluti hominum atque prospicere, ita ut con-
tinue felicitatem eum iis velit communicare, qui per ipsum
Deum adeant. Curam igitur indicat saluberrimam, quâ So-
spitator continue suam prosequitur ecclesiam, vi redemtionis
semel in terrâ factae 3). Quod intercessionis opus arctissime

2)nbsp;Cff. Morus, in ßüserl. Theol. et Phil., diss. 8, de notioniias univ.
in theol. X. p. 298 sqq., et Lotze, 1. 1. p. 65 sq.

3)nbsp;Ita Calvinus, Thol. el Bleekius. Cf. Sehleierm. Glaub. II.
5 125, 6: «Christus,quot; inquit, „bleibt vermöge seines ganzen Daseyns der

juncUim est cum regia ipsius dignitate , quem nexum indicat
scriptor, conferendo eum cum meichizedeco , qui Rex atque
Sacerdos simul erat.

Hujus intercessionis indoli multam lucem affert formula,
quae occurrit IX : 24 , ubi ciiristcs dicitur intrasse £lt;? «irov
TOV oi/pxvov, VVV è/^iCpavuyûyivcii rä xpoçwîrsj tow Ùsov v^èp (ifiSv.
In voce vvv perpetui christi ii^^avittfiov inest notio, atque ex
toto boc enunciato primum sequitur, eum coelum ingressum
arctissimâ frui cum l)eo conjunctione, deinde nostras eum
ibi res curare, advocati instar sive patroni i).

Fundamentum perpetuae hujus intercessionis positum esse
in terrestri ejus opere , perspicue patet ex II : 17, ubi res ,
quas christus Pontifex apud Deum 2) peragit, maxime dicuntur
TO lt;a«b-k£tr6a( T»? fltfiapTi«? tov Xaov. Etenim jam vidimus
hanc formulam cum propter contextûs rationem, tum propter
conjunctiouem cum verbo ßoijö?®-«« s. 18, esse referendam ad
perpetuum jesu in coelo opus, ut adeo, nisi vocis tXâaxs-
ffiai ä) tegendi, placandi, propitiandi vim extenuare velimus,
perpetuam significet jesu intercessionem, quâ continue suorum
in commodum, ad vim sui sacrificii semper vigentis provocet,
eamque cum singulis communicet. Hac enim curâ Chnstia-
noruîu peccata continue tegit condonatque, atque iis ad
Deum aperit aditum.

Sed coeleste jesu Poutificis opus propriis etiam verbis in hac
epistolâ indicatur: nam ét magis universa notio tov ßonüija-at
(11:18) et ßonSsicci (IV : 16) de illo usurpatur, ét christus
vocatur àpz^iy'i (H = ^O)- A.t vero haec enunciata uberiori

1) Vertreter des ganzen mensclilichcn Geselilechts, um dessentwilleu allein es
» vou Gott gesegnet wird;quot; ct J. Heringa El. fil. Nagel. Leerr. p. 102 sqq.

1)nbsp;Cf. Deylingius, J. C. eiiCpuvuTfiS^ in eonspeetu JJei, Heb. IX:24,
Lips. 1722.

2)nbsp;Ilpä? Tbvnbsp;Pronomen mfif hoc loco convcnit cum Germanico: zur
Vermittlung mit. Cf. Rutg. v. d. Loeff, in diario JVaarh. in hiefde,
1844. II. p. 307 in ann.

non indigent interpretatione. Hoe unum verbo est notan-
dum, euRisiOM 17:16 propon. talem, per quem Patris auxi-
hum assequi liceat: quod vero auxilinm 11:18 ipsi cdrisio
tribuitur. Sensus ergo hue redit: crristcs perpetuo vivit, ut
suos coram Deo repraesentet ; iis continue auxilio adest, eo-
rumque dux est ad vitam aeternam.

In Sacerdotis adeo coelestis notione moralis continetur fa-
cultas atque voluntas aliorum res cum misericordiâ curandi :
sed hujus rei perpetrandae potestas etiam atque imperium,
docente nostro scriptore, ei concessa sunt. Christes enim
non tantum dicitur summus Sacerdos, qui èvrvyxdvi,, sed
etiam, qui regiâ simul gaudet dignitate. De hoc vero coe-
lesti JESU munere § sequenti videbimus.

Quum supra jam exposuerimus scriptoris hac de re enun-
ciata, nunc nonnulla tantum monenda restant primum de
formulâ, quae in hac epistolâ saepius occurrit, sedere ad
dextravi Bei; dein de regiae jesd dignitatis indole, exinde
derivandâ ; denique de illius imperii consilio.

I. Supervacaneum nobis videtur observare banc formulam
sedere ad Bei dextram, quae solennis occurrit apud nostium
scriptorem, sumtam esse e Psalmo CX : 1, nam diserte hic locus
citatur I: 13. Ne igitur de hujus Psalmi argumcnto quid dica-
mus, nobis hîc sufficiat monuisse, nostrum huic Psalmo vim
Messianam tribuisse. Sed de formulae sensu variae interpretum
exstant senteutiae. Parvâ cum mutatione saepius repetitur,
prouti 1:3,nbsp;Jv Jgf,^ r?? i^syxXonrCv^ç h ^J/^AoT?.'

iv Ss^,^ rov ùpèvov nsyaXaaCvyn iv ro7q oipzvolq. X : 12
sq., «aö/o-fv iv h^,^ rov 6iov ' ro Xoittov ixhxif^evoç i'a^

Omnes fere interprétés explieaut formulam sedere ad alicujus
dextram per societatem imperii, ita ut suuimum indieet ho-
norem imperiique divini consortium. Quae explicatio egregie
convenit cum loquendi usu apud Orientales Imago enim
sumta est e more principum Orientalium, qui, in soliis se-
dentes, summum suum legatum sive ministrum, cui libera
rerum omnium concessa est potestas , ad dextram suam collo-
cant; tum vero reliquos magistratus suo singulos ordine dis-
ponuntS). Altamen bleekiüs boc in dubium vocat^), haue
formulam explicans de peculiari a Deo concessa cura atque
auxilio. Deus cum eo foret, ut adeo de omnibus suis ini-
niicis victoriam rcportaturus esset. At vero , licet baue notio-
nem minime excludamus, primo tamen loco omnium rerum
nomine Patris gubernationem nostrum scriptorem cogitasse,
statuere cogimur, duobus prioribus lectis capitibus , ubi tam-
quam omnium rerum dominus prae Angelis etiam, ministris
illis, celebratur. Praeterea, quod ipse bleekics concedit,
gloriae Sospitatoris coelestis notionem nobis informare non
possumus, nisi eum continue ad suorum commodis inservien-
dum agentem cogitemus. Ut vero bos tueri possit, eum omni-
bus imperare necesse est. Idem jam indicare videntur baec
enunciata: jese.ii e't summum Pontificem manere in coelo, se-
cundum ordinem meichizedeci, et simul ad Dei dextram se-
dere (VIII :] sq.). Cap. X : 12 autem opponitur to käSi^siv
christi tu hrdvat Sacerdotum terrcstrium. Ille sedens longe
erat superior ministris stantibus, atque simul post peractos

1)nbsp;Argumenta recenset Knapigt;ius, Diss, de J. C. ad dextram Dei se-
dente, in ipsius scriptis varii arg. t. II. Comm. 2. Cf. P. ». Schouw Sant-
voort TiUs. de Oratione , a Petro Aposlolo, narrajiteluuck

2)nbsp;Vid. Muntinghius, Geschied, der mcnschh. naar den Bijbel, X.
aknot. 69», p. 27. Cf. Cal v. ad I: 3.

laborer q.iesceus proponitur, cum Judaeorum Sacerdotes
continuenbsp;administrarentEodem fere modo sibi

II. Quid autem jam concludere licet ex hac formulâ aliis
que hujus epistolae locis, quod attinet ad jkshimperii naturam,
Sive indolem?

Jam statim in oculos incurrit, scriptorem illud imperium
inmime retulisse ad ..V« moralem jesu doctrinae, quâ etiam-
nunc continue in hominibus operatur : nam in totâ hac epi-
stola de JESU doctrinâ nulla fere obtinet mentio. Porro in eo
ipso TIS ipsius operis collocatur, quod non moriatur, sed vi-
.^re pergat (711:25), veluti Angelorum dominus describitur
(I - 7, 13, 14), rerumque omnium gubernator, non solum
ergo eorum, qui ipsi fidem habent (1:2); diserte porro ejus
mimic, memorantur ,(I:13. X:13): quae omnia non nisi de
potestate imperantis factisque suam vim probantis accipi pos-
sunt 2). Beinde dicitur talis, cui Angelorum a dora tio jure
contingit (1:6), quique in coelo manet suorum patronus atque
adjutor (II : 18. IV : 16). Tandem imperio potitus esse pro-
ponitur, tamquam praemio, postquam in coelum evectus
erat, atque adeo postquam inter homines versatus fuerat ct
docuerat (1:3. XII: 2); dum observatu dignum est, formu-
1am sedere ad Dei dextram numquam usu-pari de gloiiâ

2)nbsp;Vi,l. cl. Heringa, Over Jesu, io«.nbsp;S. II. UW. Cf P van
■1er M illigen. Over het elg. wezen de, Chr.. cd. 2», j,. 231 ' '

qua ante humanae naturae assumtionem fruebalur, sed unicc
de bonore, quo post evectionem in coelum coronatus est,
pugnae terrestris praemii instar. Quae si ita sint, jure
statuere licet, scriptorem non morali, sed proprio sensu sibi
infoi-masse christi imperium.

Saepius jam observavimus, tamquam praemium ei a Deo
oblatum esse hoc imperium, propter perfectam ejus obedien-
tiam , quam usque ad mortem Ei praestitit : at obiter etiam
monendum restât, christiui non tantum collocatum dici ad
Dei dextram, sed et consedisse suumque locum occupasse
(1:3. VIII :1. X : 12. XII : 2). Notandum saltem nobis vi-
detur, in hac epistolâ ubi vis occurrere verbum intransitivum
xciYil^siv, co7isedere, se eollocare i), etiamsi hoc nimis urgere
non audeamus.

Si autem omnium rerum dominus dicitur cdristes , eique
simul TO Jvru7%£^v£,v el èji^mvi^stv (VII : 25. IX : 24) tri-
buitur, sponte apparet pugnae speciem, quae hie adesse vi-
deatur, exoriri ex diversissiniis illis regis atque pontificis
imaginibus. Quas ut in concordiam redigamus, scriptoris
mentem sic nobis informare debernus, ut christus nomine
quidem Patris omnium rerum sit dominus, sed et hominum,
sibi credentium, personam agens, Deo Patri aliquatenus sub-
sit , etiamsi propter potestalem ei concessam jure suo suorum
felicitatem possit promovere.

Quod denique attinet ad ejus imperii terminos, quam la-
tissime patens describitur: nam omnium rerum dominus et
gubernalor est factus, jcA))plt;Jvô;t«oç jrivrwv (1:2), ut vel An-
geli Dei ei subjecti sint (1:6). Omnia enim ejus pedibus
subjecit Deus etc. (II : 8), quod in jesu jam implctum intue-
mur (s. 9). Peculiari autem sensu eum suorum regem esse
habendum ut observemus vix opus est (coll. Ill : 6. X : 21).

I) CIF. Abreschius ad I: 3; Bleotius I. p. 336, et II. p. 81; et Thol.
in Comm. p. S5.

III. Pnmaiium jeso imperii consilium, docente scriptore
nostro, hoc erat, ut jescs ciiristcs praemium consequcrelm-,
perfecto ejus opere dignum. Sed de hoe consilio supra jam
de industriâ exposuimus. Sessio ejus ad Dei dextram ubi-
cumque proponitur, ut piopriam ejus gloriam honoremque
primo loco spectans.

Arctissime huic juncta est Cliristianorum félicitas. Ita
enim est kfx^yi^ rîjç aaiT-^picci (11: 10), alrio^ (n^r^p'iaq
alwvtov (V: 9), imo vero xs(päXaiov Jjrt to7ç Xsyoßsvoiq,
ToiovTov sxo/^ev àpxispéci, oç èxdùiirsv iv x. t. a. (VIII: 1).
Ex Lis aliisque loeis jure cfllcere videmur, idcirco etiam ex
mente scriptoris jescm gloriâ et honore esse coronatum, ut
homines ei ohedientes cum eo ad gloriam evehereutur. Neque
solum ut summus Sacerdos paratus atque idoucus est {Svvarai)
ad suos perpetuo servandos (IV : 15. VII : 25), sed nunc
Simul etiam potest hoc facere : nam potestatem atque impe-
rium possidet, quo illis auxilium f'erat eosque ad Só^xv ducat.

Haec tandem sessio ad Dei dextram uhivis sempitema
cogitatur, dum haec terresü-is oeconomia perdurât, usque
ad CHRISTI Trctpovir'icci; tempus, quo coronalus redibit, ad Dei
regnum, omnibus hostibus devictis, illustri ratione con-
dendum, piosque suos cultores in illud colligendos. Idem
jam scriptum erat in Psaimo CX:1, g'w« âv IS roxiq èx^poCç
a-ov vxo^TÓhov Twv TToSüv aov (1:13. X:13; coli. II : S\
Quid? quod X : 12 sq. diserte dicitur: ek rb Si^ivexiç èxd-
ùia-sv hnbsp;TOV ùsov '). Quinam ejus 'hostes hîc specten-

tur, non indicat scriptor: simplicissima tamen eoru.m videtur
interpretatio , qui putent, non certos quosdam spectari hostes,
sed omnia hue reierenda esse, quae curisto ejusque regno
resistant. Omnia ei subjecta erunt, sive fide, quâ eum
agnoscant, sospitatorem suum et dominum, sive vi, quâ

1) Si sallem cum Bleekio inlerpungas. Thol. autem cum Beza aliisque
comma ponit post Sujvfxée.

exitialein suam vim amittaut. Seusus liic est : cubistbs non
desinet regiam suam manllestare dignitatem , antequam omnis
vis, ipsi opposita, erit fi-acta 1). Unde tarnen nou sequitur,
eum postea non amplius locum suum ad Dei dextram occupa-
turum esse (cff. 1:10-12. VII: 28, aliique loei).

Ambo haec, quia arctissime inter se sunt conjuncta , jun-
ctim sunt spectanda , ut adeo haec § duabus absolvatur par-
tibus , quarum prior quidem inquiret, quid scriptor doceat
de JESD reditu, posterior vero, quaenam res huic reditui

I. Saepius in hac epistolâ de jesd reditu mentio injicitur.
Sic christus dicitur lu livrépovnbsp;â/^apria« K^^^asaUt

moratur iyy'iZttvsx ynJtépa. (X: 25), quâ h spxifMSW^
(s. 37), cui superstruitur adhoitatio ad constantiam liéxpi
vel âxpi'réXovi (HI: 6, 14. VI: 11). Ut vero horum di-
ctorum sensum rite capiamus, ad duas nobis respondendum
est quaestiones. Altera haec est: Num christi adventum
proprie, an improprie .sibi informavit scriptor?nbsp;quan-

do ex ipsius mente hic reditus obtinebit? Quominus autem
de christinbsp;hîc uberius inquiramus, prohibet uoslrae

dissertatiouis ratio ; nam ad hoc rite faciendum univcrsas
Apostolicae aetatis notioues hac dc re exponere necesse foret -).

2)nbsp;Leelores potius ahlegamus ad H. a. Sehottum, Comm. exeget. dogm.in.
«OS J. C. sermones, qui de reditu ejus ad judicium future et judicandi

Paucos tantum hujus epistolae locos, quibus de hoe reditu
fit meittio, inspiciamus, quidque ex hisce jure coneludi pos-
sit videamus.

A. Quod attinet igitur ad pritis : quid scriptor intel-
lexit per Domini reditum? Ad hanc quaestionem sol vendam
prae aliis in censum venit IX : 28, nam reliqui loei nimis
universe de hoe reditu loquuntur, quam ut inde definitam
exhauriamus notionem. Hunc vero locum si absque praejudi-
catis opinionibus legimus, vix dubium esse potest, ut nobis
saltem videtur, quin scriptor reditum proprie sic dictum spe-
ctaverit. SevTs'pov xc^fi? xßxprictinbsp;tü^x.t.X.
Hoc ét ipsa verba ét orationis contextus satis diserte docent.
Occurrit verbum ocpS^^fr«;, valde idoneum ad visibilem in-
dicandam apparitionem, prouti itidem de christi post resur-
rectionem aj^i^ritionibus usurpatur (cfF. Luc. XXIV- 34 Act
IX: 17. XXVL16. 1 Gor. XV: 5-8). Atque hîc visibilem
reditum postea locum habiturum cogitasse scriptorem, satis
docet futurum, quo utitur tempus; quid? quod evection'em
in coelum ad priorem adhuc adventum refert.

Difficile autem est dictu, quid indicetur per additum
Xap^Z k^upricci ')• Verisimillima nobis videtur eorum sen-
tentia 2), qui vertunt: ita ut peccatum nihil facessat ei ne-
gotii. Non tamquam victima piacularis apparebit, non ut

rw, aa c. IV: 13-16.; H. H. Donker Cnrtinn., Of de App. meenden
dat de lamst -van J. tot het jongste gerigt nog bij hunnen leeftijd zoude
plaats hebben? ete., in Bijdr. tot de Godg. Wet., IX. p. |£3, 305; van
Kooten, ib. X. p. 41, 631; Antwoordman Donk er Cu r ti u s , ib.'x. p.
186 sqq.; J. A. Dorneru m, De oratione Christi c^cAa/o/o^^^W, Stullg.1844;
U. P. Goult;lsehaaJ, Onderzoek in welk een' onderscheiden' Jesus in
het N. T. wordt gezegd te komen ? etc. in Waarh. in L. 1839. III. p. 469-507;
et J. J. van Oost er zee. De de,Meelden -van den Ap. Paulus aang. den
tijd der wederkomst van Christus, in Jaarb. v. wet. Theol. II. p. 49

2)nbsp;Ita Schulzins: ohne Siindengesehdft! Böhmius, Kuinoelius, et
aliquatenus Thol. ad h. 1. Cf. J. J. Doedes, I. 1. p. 34? sq.

expiet peccata, sed ad piis suis cultonbus felicitatem peren-
nem largiendam. De ipsius peccato hîc sermo esse nequil,
quippe quod iu prion etiam adventu ei non adhaesent.
Quum autem tum propter aliorum peccatum apparuerit, nunc
rediturus est alio plane proposito, veluti rex gloriâ coronatus,
eknbsp;quae verba potissimum cum verbo oCpi-^csrxt

in pnor. hemistich.o i). Praeterea consprcere-
tur .07, «iriv à.e.Sexof^évo.,. omn.bus ülis , qui fidem ,psr
habeant, atque ips.us reditum ardenter exspectent. Sed m
prnnis oppositio, quae hîc obtinet, vis.bUem arguit reditum:
J.nbsp;o^P^'^aerxt, eâdem ergo ratione, quâ anlea legi-

Uterque cnaisTi adveutus cum sibi invicem opponatur, eodem
certe modo explicari debet. Quem locum clariorem si rite
interpretati simus , obscurius quoque verbumnbsp;(X: 3/)

de visibili extremo reditu explicandmn erit. De ratione au-
tem, quâ cmisTCS Sit rediturus, m bac epistolâ nullam ube-

obtinebit? De hac praesertim quaestione ccrti quid statuere
vix ausim Verisimillima tamen nobis adhuc videtur eorum
sententia, qui statuuut scriptorem laetâ illius ..po..^.. spe
ductum, licet certi quid de ipso tempons articulo minime sta-
tuere t, hunc JESü reditum tamquam sat,s prop.nquum sibi
informasse, adeo ut cum Hierosolymarum deslructione arctis-
sime ilium conjungeret. Quod minime mirandum est, quia ipse
Sospitator sui reditûs tempus plane indefinilum reliquit (Mare.
XIII' 32. Act.I:7)j ilbimque cum urbis templique destructione 2)

1) Vilt;ia. CaWinu», Grotius. Kuinoelius, Bleekius.
2 yi,l I. J. Metzlar, VerUnät Jezus, Muttk. XXIV en XXI'. äe
.erwoesHng van Jerusalem en het einde der wereld aan eUander? en -.0.
Ja. on. weite redenen- in diario /r. - i. ISK. II. lgt;. 224-271.

arctissime conjunctum proposa,t (Matth. XVI : 27, 28. XXIV)
Cut acccd.t q„od fides (ex descriptione XI: I) hac
- re futun,m vehut proprnquum sibt ,„fo,,l : c, ocl
nos sa,.em ,n hac exsp.ctat.onenbsp;,,,,,,, ~

qu.d detrahat, ceruere possumus. Cna.sxes autem cum pror-
'--urn rehquerit, s.muique admouuerit, continu s^
exspectandum esse, ejus Apostol. factie statuere potue n
eum quam cttissime red.renbsp;exspectatto f Jh

ee^.^ueriut.), .oster saitem scriptor'saepL suis
nms add.t commémorât,onem approp.nquantts Domtni dtei.

e. g. X:2o, postquam Chrülia.os excüaverat ad frater-
nam co.munionem servanda,u, cum emphast addtt :
SV,

finem usque ei fidem praes.itennt, coiiiget, lisque fel.citatem
pereunem trihuet. Pr,mo nimirum loco adventum ejus in
excidio Hierosolymarum et reipubJicae Judaioae eversione
cogitasse censendus est. Videbant ChrüHuni Jahentem
daeorum rempublicam ejusque occasum appropinquautem: nam
temporis s,gna, a jhsu indicata ipsiusque adventum praecessura
jam cernebantur, bella persecutionesque jam aderant, fortasse'
- iaxuaths et defectionis vestigia in ipsis conspiciebantur
Chrisnams, unde colligere et suspicari poterant, instate ad-
ventum ciihisti solennem 2).

Similiter ejusdem cap. s. 37 vim adjungit exhortation, suae
ad constantiam, Domini adventüs commemoratione, ^V, y^p

1 Cf TH„,. ,am:6. Beete Gerlae,u„3 X: 25. „ Das Le.eu -
,u.t, „ der ChHate. .„„nbsp;in den. Bewn.sUeyn, das.

verLis (II : 3 , 4) laudatis e Veisioue AlexandTiud. Obser-
Tari autem meretur, cum verba: 'ért yàp /ttfzpov ofTcv oVav,
quae apud Proplietam non occurrunt, praemittere, uude ap-
paret, eum bunc reditum sibi valde propinquum informasse.
Quis vero apud Prophelam per tov spxófMvav inteliigendus
sit, nostra hîc non refert, quibus nimirum sufficit scire,
scnptorem illud de cdristo explicuisse: quod eo facilius facere
potuit, cum ipsi Judaei huiic locum ad Messiam relerre sole-
rent 1). Nam non est quod de Dco Pâtre hoc explicemus

Hinc et iis loris lux aifertur, quibus admonentur Christia-
ni, ut Evangehi veritati addieti maneant^f4f;^;p( vel 'àxpi
réXovi (III:C, 14. IV: 11): nam liane dicendi formulam
de singulorum Christianorum morte ut accipiariius non opus
est 3). Etenim si observamus, ciinisii reditum admodum
propinquum sibi cogitasse scriptorem, omni suâ vi hoc inci-
tamentum explicare possumus, ut adeo sensus hue redeat:
donec spes suum scopum , omne suum desiderium nacta erit:
quod tum j'racsertim obtineret, cum, legno Dei consummato,
Domini reditûs adesset tempus. Cum igitur multi sine dubio spem
foverent fore ut ipsi solennem hunc adventum coiispicerent, quam
egregium illud ad constantiam praebuerit incitamentum, nemo
non videt. Quid? quod inde colligere liceat, formulam to rti-
[ispov (HI:7,13) magis definitum indicare tempus h. s.: quamdiu
terrestris haec oeconomià adest, ante Domini adventum quot;i).

H. Sed secundo pm loco videamus, quaenam, docente no-
stro scriptore, cum hoc reditu conjuncta forent. Ultimum
memoratur judicium, quocum arctissime copulatur omnium
hostium debellatio , atque piornm beatitas.

A. Cap. IX : 11 sq. ^ xpjVfç diserte copulatur cum chbisti
reditu, quod satis patet ex oppositione, quae hîc obtiuet

inter priorem et posteriorem cdristi adventum. Quemadmodum
hominibus statutum est mori, postea vero judicium : ita et i)
ciiristds mortuus est, postcaque redibit ad suorum saiutem.
Unde simul apparet, scriptorem judicium statuisse, quod
postea cum jesü reditu obtineret, non -vero judicium particu-
lare statim jjost mortem

De mortuorum in vitam revocatione disertam quidem men-
tionem h. 1. non injecit, sed alii hujus epistolae loci satis
perspicue docent, ipsum hanc judicio anteriorem habuisse.
Sub V. jam F., illo docente, hujus mortuorum in vitam re-
vocationis doctriiia erat cognita (XI: 4-0, 10, 13-16, 26, 35).
Quid ? quod avaa-rcVfw? doctrinam (VI : 2) inter prima Chri-
stiajiae religionis capita ponit. Quaeritur autem, utrum scri-
ptor per xfi(riv impiorum tantummodo, an vero piorum etiam
intellexerit judicium. Prius si sumi jrosset 3), propter oppo-
situm el^ o-wxijp/av : attamen verisimilior nobis videtur pos-
terior sententia: nam ét de hominibus universe sermo est,
ét judicium opponitur morti, quae omnibus contingit. Prae-
ierea plane couvenit cum hujus epistolae analogià , in quâ ét
praemium ét poena saepius occurrit (Cf. e. g. VI: 7, 8, 10,
12. X: 2Ü, 35). Deus denique XII: 23 umnium judex vo-
catur , h xplt;TÛç Jêïç TrâvTav

Notandum est, hanc xpitriv ubique Deo tribui 5), non vero
curist0(IV: Ilsq. X: 27, 30 sqq. XII: 23, 25, 29. XIII: 4),
quod magis e.st mirandum in scripto, quo summa jesd majestas
et vis magnifica adscribuntur.

]) oura jam legit Griesb., quem secnli sunt omnes fere interpretes
hodierni. 2) Cff. Thol. ad h. 1. ei; ab eo laud. Gerdes, JJe judicio parti-
culari, in Exercit. acad. Amstel. 1737. Coutrarium ex Apost. scriptis pro-
bare studuerunt Brièt, Over de opst. d. dooden, in Godg. Bijdr.
p. 664, ct Sonius Swaagman, iu Waarh. in L. 1840. II. p. 316 sqq. Cf.
cl. T. Oordt, Paulus denkbeelden oner dood, opstanding en geregt, in
W. in h. 1841. III. p. 637 sqq. 3) Ita Schnlzius.

4) Adj. enim ?r«VTWv cum voce Kpiriif conjungendum videtur. Cf. '1'hol.
ad h. 1. p. 443.nbsp;5) Cf Schulzius, Einl. z. Br. p. 95.

B. Cum illo judicio arctissime conjuncta proponitur omni-
um christi hostium profligatio.

Multi putant statuisse scriptorem, hanc victoriam atque
judicium locum habiturum esse ante visibilem Domini redi-
tum, unde consequens esset, nullam fore impiorum resur-
rectionem. Et multa ad banc sententiam fulciendam afferri
possunt. Nam primum mentio quidem injicitur de judicio,
non vero de Çwj) aiuvta (VI : 2), ita ut Kvxa-rsitriç recte di-
ceretur de piis, xfi^a autcm de impiis'). Deinde, cap. IX:
28 non legimus jescti conspcctum iri ab iis, qui ci fîdem non
babuerint. Deinde chrisiis dicitur ad Dei dextram sedere l'wç
TSÙSaiv ol èxh''' xvtou vTroTrSStov tZv ttcIüv ciirov (I : 13.
II : 8. X : 12 , 13). Porro post profligatos demum suos bostes
rediturus proponitur jescs x'^fk èfiuprixi;, cum nullum am-
plius peccatum inveniet Denique apud Rablinos notissima
erat doctrina de impiis prorsus delendis.

Vel sic tamen banc sententiam amplecti non possumus,
contra statuentes, scriptorem sibi informasse judicium impio-
rum, tamquam jesu reditum cousecutururn , neque docuisse
eorum interitum. Kpi/jLX enim aluviov (VI : 2) optime genera-
liori sensu accipi potest, prouti ad IX : 28 jara observavi-
mus , atque epitheton aiaviov interitum excludere videtur.-
Cap. IX : 28 impiorum mentionem non injici, mirandum non
est, si attendimus ad scriptoris consilium, in eo positum,
ut consolaretur lectores, neque ideo alteram bujus judicii par-
tem negare est censendus 3). Porro non perspicimus, cur
verba eon; rsäiStriv ol sx^pol gt;c. r. A. praeter modum ita sint
urgenda, cum ex Ps. CX : 1 sumta sint. Et quod tandem
attinet ad RahUnorum sententiam, id temporis minime inter
omnes bac de re constitisse 4), sed postea demum a pluribus

cam esse assumtam notum cst. Quidquid est, lioc omni du-
bio majus est, docente nosti o scriptore, christcm cum ali-
quando redierit, de omnibus suis hoslibus reportaturum esse
victoriarn.

'C. Sed redibit quoque slf a-uiTi^piccv pionim, quibus aeler-
nam tribuet quietem. Haec autem piorum félicitas, quemad-
modum et cetera in hac epistola placita, non nisi sub imagi-
nibus proponitur, vel potius verbo indicatur.

Jam hac in terra initium capit « ohovfihti fiéXXovffa. (H :
5), quae cum r'^ ßcitriXeioc àffuXsCra (XII : 28) arctissime est
juncta ac veluti in unum coalescit. Una dicitur ultimorum
dierum periodus , cujus altera pars in coelo continuatur. At-
tamen, licet de statu mortis disertis verbis non legamus,
vita aeterna cum christi in terram reditu copulatur. Quod
ad tempus intermedium , tamquam breve , silentio praetermit-
titui'. Conditio Christiani terrestris continuis cum contineba-
tur afflictionibus, luctis, coutritionibus et perpessionibus ,
brevi tanlummodo duiabat tempore, cum mox liberatio adesset
(X:37). Mors autem iis, qui christo fidem habent, trans-
itus est ad aeternum sabhatismiim, quem summo desiderio
ex.spcctare debent (IV : 9-11), ad coelestem regionem, ad
veram beatorum patriam (XI : 14, 16), ad Dei viventis ur-
bem, Ilierosolymas coelcstes, et ad Angelorum coetum ec-
clesiainque primogenitorum , in coelis conscriptorum (XII: 22,
23). In quibus omnibus vestigia animadvertcre licct doctri-
nae, qua haec vita terrestris tempus habenda est praeparn-
tionis ad homines formandos coelesti habitationi (II : 10.
XII: 10)1). Sed difficilius est dictu, quatenus hac ipsa in
terra renovationem sibi proposuerit scriptor, quum XII : 26-29
novum magis Foedus sensu spirituali spectari videatur. Lo-
eus enim, quo beatam vitam beati degent, vocatur coelum,
urbs fixa habens domicilia, Rierosohjmae coelcstes (XI: 10,

16. XII: 22), sanctuarium coeleste supra omnes nubes(ÏV:14.
IX: 24), TO itrérifov rov xarx^STda-ftciroi; (VI: 19). Quae
tarnen omnia minime proprio setisu sumsisse scrij)torem , ut
nonnulli putant, supra jam vidimus ').

Tum vero, jesb redcunte, iidem ei liabentes summâ peifectlssi-
mâque ratione accipiuut Sé^av (II: 10), (rampiscv «(oiviav (V:9),
aiavidv Xvrpaatv (IX: 12), ciiav'iav xKtipovoiJLici-j i,VIII : 6.
IX: 15. X : 36), imo vero tamquam viài participes liunt
XfêiTTOvoç kvacrâittasi y atque ri;? ây/ôrijToç avrov (Xîl: 10),
Félicitas illa vocatur quies, quae continetur liberatione ab
omui jjuguâ et alllictione ; quà imagine nulla Chridianis,
persecutionibus obnoxiis, magis idonca grataque excogitari
potuisset? Pro voce xciTdTtcivatq (III: 11, 18) deinceps de
industriâ substituit scriptor vocabulum o-a^^aTicr/^o^ (IV : 9), quo
legentis animum adearevocat, quae supra (s. 3, 4) de Deo, se-
ptimo die quiescente, dixerat, simulque docet, esse in sahbato
typum, sive adumbiationem coelestis vitae, quae et ipsa per-
petuum sabbatum est habenda 2). Cum vero Christiani di-
cuntur quiesccntes ab operibus, intelliguntur sine dubio curae,
molestiae, dolores, verbo, quaecumque hominem in hac vitâ fati-
gant atque exercent (cf. VI : 10, epyai. X : 32, aôXnirii Trxùnfidraiv.
XII : 1 , àySv) : nam distinguuntur ab operibus, quae Deo
propria suut. Hujus autem sabbatismi indolem accuratius
considerantibus, nobis in oculos incurrit similitude, quae
inter Dei honiinisque quietem intercedere statuitur. Etenim Deus
ubi dicitur a suis operibus quiescere, quid aliud significa-
tur, nisi Ipsum perfettâ creatione gavisum esse (Gen. 1:31)?
Ita iidelium etiam sabbatisnius iu eo ponatur necesse est,
quod, quâvis centra peccatum pugnâ cessante, plenissimâ

1)nbsp;Vol sic lamen coelum tamquam certum quenclam locum nobis esse cogi-
tandum, reclc monet S. K. Thodeu v. Velzen, htt Eu. aan de dooden
Verl., p. 73.

2)nbsp;Haue quoque Judaeorum et Patrum fnisse doctrinam pîuribus exemplis
probaut Abreschius et Blceltiu» ad h. 1.

At rero cum summa Dei, quae in absolulae creationis con-
sideratione consistit, beatiludo continuam ejus in mundo
procrcato operationem minime excludat : per'piorum sabha-
tismum liaudqnaquam otium inane est intelligendum. Quam-
quam enim terrestris bujus vitae scopum attigerint, coelestisque
societatis participes facti sint, magis tamen magisque ad per-
fectam ciinisii imaginem informari debent, eoque magis, cum
peccatum omniaque, quibus in hoc stadio impediti erant,
ibi evanueriut i). Cuinam autem negotio ibi destinati ennt
Christiani, non diserte indicatur. Etenim eorum liberatio,
quo major iis affèratur consolatio, potius a parte negativâ
q. d., quam positivâ proponitur. Vel sic tamen pii dicuntur
Deum videre (XII: 14) , arctissimâ cum eo conjunctione uti,
ad ejus imaginem informari 2), atque

accipere (s. 28); quod regnum cum christi imperium includere
videatur, gloriâ et bonore cum eo coronabuntur(II: 8,9). Hic
autem si tamquam praecursor coeleste sanctuarium ingressus
proponitur (VI: 20), inde facile sequitur, Christianos ibi
sacrificaturos esse ^vaiccv ché^son;, ejus nomen glorificantes
(XIH: 15); quae spiritualis sacrificationis notio in ipsâ (r«j3-
voce, quâ sabbati celebratie, in Dei honorem facta,
significatur , jam continetur.

Ad hujus sabhatismi gloriam indicandam, eximiae quae-
que usurpantur imagines atque denominationes. Non terrena
erat et ab hominibus aedificata, adeoque temporis lapsu
destruenda civitas, sed firma, perdurans (XIII: 11), aeter-
na, coelestis (XH : 22), ki^eXUv, 'é^o^^cc prâA^ç, cujus ar-
chitectus et faber Ipse est Dens (VHI: 2. IX : 24). Egre-
gium Ipsius Dei, summi Opificis, dicitur opus, cum cujus

gloriâ nulla humana res est comparanda. Haec autem quam
egregie laeiant ad celcbiandam beatiludiuem illam coelestem ,
quis nou videt ? Hinc enim colligere alque metiri licet,
quanta sit civitatis illius pulcritudo , magnificentia, gloria ,
opes, félicitas ; talis nimirum , qualis decet talem artificem ,
Deum, qui ipse ibi beatorum beatitudo erit. Recte ideo vo-
catur tabernaculum verum, quijjpe quod non homo sed Deus
compegit (VIII: 2. IX: 11, 24).

Haec omnia esse imagines atque symbola, ad summam
coelestis vitae gloriam depingendam, patet etiam ex illius
atque civitatis terrestiis oppositione (XH: 22). Ulustriores
atque puicriores res J adaeis non erant cognitae, quam quae
ad cultum Mosaicum atque Theocratiam pertinebant : attamen
haec omnia, aeque minus ac umbra cum ipsâ re, cum coe-
lesti melioris Foederis gloriâ eraut comparanda (VHI : 5).
Quemadmodum vetus lex ex monte Sinaitico, sic ex coelesli
illo loco divinâ Spiritus vi novae ecclesiae data lex procedebat,
alque ex illo hostibus suis, imo rerum universitati im2'eVat
Sospitator. Cum hoc autem moule arctissime conjunctae erant
Hierosolymae , urbs sancta , ubi peculiari prorsus ratione ha-
hilare voluit Deus suamque praesentiam palefacere i). Ibi, in
coelesti civitate et sanctuario, praecursor christcs jam intrave-
rat, eumque, ad Dei dextram gloriâ et honore coronatum, se-
quuntur Christiani. Ibi intima cum eo conjunctio et sum-
ma ejus majestatis gloriaeque plenitudo conspiciuntur et sen-
tiuntur, in felicissirnâ illâ Angelorum hominumque beatorum
socielate, Dei ciiRisrique communione. Etenim fide jam nunc
pervenerunt ad frequentiam et ecclesiam multorum nrillium
Angelorum et primogenitorum , qui conscripti sunt in coelis ,

1) stier, 1. 1. I- 293: l) Die Himmelinquit', « zwiselien der £rde und
»dem Tlirone der innersten Gegenwart des Allerhöchsten, Alles, was sie an
» uns kaum hekannlen Lichtwesen und Lichtwelteji hegreifen — siehe da das
»wirkliche Zelt der Teppiche vor dem Allerhciligsten, mannigfach gebaut
»und geordnet, wie Mosis Hütte im Vorbilde war.quot;

et ad judicein omnium Deum, et spiritus Justorum pcrfecto-
rum, et testamenti novi mediatorem jesdm (XII: 22-24)quot;).

Temporis ordinem hac in recensioue ohservari sponte in
ocuios incurrit. Pnmo de Angelorum 2), g,,; j)^-

nione manserunt, myriadibus, dein de ecclesia primogeni-
torum ex hominibus, quibus verisimiliter complures N. T.
testes, nubes illa c. XI, iutelliguntur, denique de ipso Do-
mino loquitur scriptor. Sic coclum denuo cum terrâ jnnctum
dicilur 3). Cives coelestes jam summâ fruuntur beatitudine
m intimâ Dei cimisiique communione, qui adhibitâ fide
vixerunt, hisque adduntur spiritus perfectorum juslorum, sive
ChrisHamrum 4). Spiritus vocantur , quia resurrectio non-
dum obtinuerat, et perfeeti justi, quia christus expiationem
etnbsp;jam effecerat (cf. X:14). Praerogativam igitur

Christianorum prae V. T. primogenitis in eo agnoscere vide-
tur scriptor, quod coelestis beatitudinis gradus pcndct ab iis,
quae in terre.stri hoc stadio didicimus.

honore et gloriâ christi (II : 9), verbo quibuscumque
l^éXKov^i (X: 1): nam licet horum hac in terrâ jam ahquate-
nus participes fiant, in coelo tamen aliquando, cum Dominus
redierit, perfectiore atque inturbatâ ratione ad rsXsî^^tv et
ulmiccv Ai;rp««v (IX : 12) perventuri sunt. Scilicet hoc in-
dicatur XI: 13, 39, ubi V. T. fideles dicuntur in fide
obiisse, promissionem nondum nacti. Ibi enim diserte haec

2)nbsp;Cum Bengelio et pluribus interprelibus hodieruisnbsp;ad An-
gelos referenda esse videtur,

3)nbsp;Slier, 1. I. H. 325: „Si sind Erstgeborene gegen die Kinder de, Neuen
„Bundes, wie die Engel Erstgesehaifene gegen die Mensehen.quot; Cf. Benre-
lins ad h. 1.nbsp;quot;

4)nbsp;Beng. ad h. 1. : „ Hoe e.^tremo loeo Aposlol«s ea ennmerat, quae viato-
„rnm oculos oeconomi,ie Dei spleudore pereulsos ei oeconomià Christi le-
„nius afficiant et reficianl.quot; Aliter quodammodo explicant Bleekius et
Thol., de quibuscumque piis hoc accipientes.

addilur causa: ne sine voUs jierfedi redderenfnr (s. 40).
Attendas quaeso, quod mortui fideles non dieantnr non per-
feeti redditi «we ciip.isto, sed sine nobis, id est sine iis, qui du-
rante Christiand periodo credeLant. Ex liujus epistolae doctrinâ
unum constituunt corpus, cujus curistus est caput, ii omnes,
qui ex liumano genere servantur. Hoc autem corpus tum de-
mum perfectum dicitur, cum omnia ejus nicmbra ad rsXémiv
pervenerint. Qui mortui sunt fideles, corpore peccati et mor-
tis deposito, liberi quidem dicuntur a miseriâ et pugnâ , qui-
cscunt quidem a laboi-e, sed ut perfecti coram Deo constitu-
antur, eorum corpus etiam resuscitari debet. Quo facto ficlcles
subjective demum sensu, q. d. perfecti erunt, cum christo intime
conjuncti et gloriâ affecti, iliustri ipsius die, Deuraque adspici-
entes cum eo imperabunt. Multi filii ad glorianr ducti per
ciiristdm Äp%iiyov cnnctisque rebus creatis imperantem, prima-
rio Dei consilio in mundo creando rcspondebunt (11:5-10),
mundo futuro ipsorum pedibus subjecto. Tum et ipsi summâ
gloriâ ct bonore coronati erunt, prouti jam curisidm cerni-
mus , atque proiuissio, Ps. VIII cxbibita , omni suâ vi, eventu
erit comprobata.

aeterna, à(;dXsvTûi; est ßxffiXs'ic., quae nullâ concussione va-
cillat, Urbs fundarnentis finnissimis superstructa , cujus status
certus est perpetuusque, cum in mundo nibil est nisi fluidura
et caducum. Opponitur levibus tentoriis, ab hominibus con-
structis, quae, cum fundarnentis careant, facile moVentur,
in quibus patriarchae vivcre solebant (XI: 10, 13-16. XII:
quot; 22, 28). Hac in terrâ Christiani hospites et peregrini,
quales pü patres se agnoverant, erant dicendi : nullum habe-
bant fixum habitaculum, manentem civitatem nullam, sed
futuram eamque meliorem patriam quaercbant (XIH: 14).
Haec autem patria fixa est sedcs, haec 'IspouiraAiji« sTrovpeivioi
erat stabilis ct aeterna, veluti omnia in regno Messiano ae-
terna sunt atque iinmutabilia.

QCA RATIONE JESD C1IKISH FIlCCTCraQDE OPERIS, AB EO
PATKATI, PARTICIPES HART MAÎSEA.MÇIE CIIRISTIA.M.

Consilium liujus ejnstolae cum esset, ut Uehraeos ad fidem
etiam in 2iersecutiouiljus servandam , et Evangelium in ipsis
afflictionibus profitendum corroboraret, saepius de bac fide
constantiàque mentio injicitur. Etenim sine illà m'isni, T^p-
Udlcf., vxo/^ov'^ gratiae iis oblatae neque participes fieri pote-
rant neque mauere (11:3. IV: 2. X: 25-27,36,39. XII : 25).
Longà fidelium serie ostendit scriptor, quid fides sit, eorum-
que exempla ad imitauduiu proponit.

Universe fides in hac ejiistola, prouli in PAiai Apostoli
scriptis, tamquam conditio projMnitur, sine quà i/m^awœ
félicitas percipi nequit, et tamquam cordis sensus animique
principium, sine quo nullus hominis actus Deo placere potest
(XI : 6). Est firma et stabilis persuasio hurniJisque fiducia in
iis reposita, quae Deus docuerit, moimerit, minatussit, promise-
rit, nitens Dei sese patefacientis veritate et gratiâ ; est certa
animi affectio , quà invisibile quid, a eluli oculis cernimus
firmiter arripimus atque tenemus. Latiori autem sensu scri-
ptor hîc de fide loquitur. In epistolis Paulinis, ubi fiduciae
legis operibus habitae ubivis opponitur, fides in Dei per
CHRISTUM gratiâ posita, ad salutem ducens significatur: hîc
vero, ubi ignaviae opponitur, spectatur fides, quae cum pa-
tientiâ seraper juncta est, habitâ ratione divinarum promis-
sionum iinplendarum , fides promissis divinis habita , et laeta
corum, quae Deus nos sperare jubet, exspectatio (X: 35-39).

Quod tamen nou ita accipiendum est, ac si plane diversa
e^sset fidei natura el indoles: nam, alia licet ipsius spectetur
pars, res ipsa tame., eadcm .nanet. Neque, veluli nonnulli
putant, in N. T. alia fide s pioponilur, quam in V. '). quot;^que
Christiana fides Judaeoru n fiduciae in ^r/quot;'? w^sv rcpositae

ab Eo laudatur, adeoque rerum invisibilium ct futurarum
firma exspectatio. quot;E(rT( Ss ^Uri^ èXTTi^niiévm Ô7!élt;jTcclt;rii.
^pccyp^är^^v 'éXeyxo^ cö ßXs^Cf^sv^'^ (XI :1). Non log.câ ac-
curatione , sed quoad efl'.ctus magis concinnata fidei descnptio
habetur 2). Etenim hîc de totâ fidei naturâ non disserit scri-
ptor , sed partem digit, suo consilio congrucntem , quâ cum
patientiâ semper conjnncta sit. Dicitur v^S^rxtri^ (coll. Ill :
14 et 1:3), id est essentia q. d., id quod Tcre exislit,
quia iis, quae nondum apparent, corpus indit, et nobis ea
praescntia exhibet, quum adeo certos nos de illis fadat, ac
si re ipsâ jam adessent 3). Sic de invisibilium et futurarum

/.raïKiw spiritualem vitam personalem abju.lieat, adeoque lidem prorsus ali-
am iis tribuit. qn.im N. T. eredentibus. Conlra F. Delitzseli, 1. 1. p. 233
sqq., hoc commentum réfutât, ostendensnbsp;quoqne fidem in ejus-

dem' licet nondum visac, salulis cxspectatione fundalam fuisse, quâ Chri-
stianorum fides Komm igitur fides obscurior quidem erat atque f.-gt;caius
conculienda, sed naturi eadem. Idem hoc statuisse hojus ep. scriptorem sponte
patet. Cf. G. F. Oehler, Prr^legomena zur Theologie des A. T. Stuttg.
t845. p. 88 sqq.

2)nbsp;Cf. B. V. Willes, in J. ab Utrecht Dresselhnis, N. Bijdr. tot
ie-vord. -v. lijb. uitl. 1. 2. p. 3P0; ubi vertit: ,, Geloof na is grond van

hetgeen wordt gehoopt, bewijs van niet gezien wordende dingen. Men
» 7,oeke hier geene beschrijving van het denkteeld geloof. Bij eenige naauw-
1) lettendhcid vindt men alleen opgaaf van heigeen geloof, (de daad des ge-
il loofs) medebrengt. Dit vers wijst aan wat zij in het geloof bezitten , die
11 teloof hehhea , vastheid namelijk en zekerheid, ook wanneer men niets ziet.
«Dit denkbeeld wordt geheel dit hoofdstuk door met bewijzen geslaafd, zoo

3)nbsp;Pulcrc inquit Stierins ad h. 1. II. 87: « So wird dem Glauben das erst
•1 Gehoffte schon zur Grundlage, die ferne Vaterlandslfistc schon zum An-
„kergrunde (VI: 18,19), das Zukünftige zum Gegenwärtigen, dass er in der

rerum ventate atque essentia preuasum est credent!. Fides
a visibiiibus ad invisibilcm omnium rerum causam creatricem
adsceudit, et intelligit, constructum esse mundum invisibili
Dei veibo, ita ut quae videntur non sint ex ajiparentibus
facta (s, 3). Etenim Jiaec descripiio plane congruit cum hu-
jus epistolae consilio paraenetico, ut adeo proponatur fides
tamquam constautia et patientia mediis in afflictionibus et
luctibus vitae terrestris, quâ rsXsdirsaq finis ardenter ex-
spectatur, magisque ad eum pcrvenitiir. Ab alterâ tantum-
modo parte cousideratur, quocirca et ABRAnAni fidem a coii-
stantiâ praesertim laudari non miramur (XI: 8-10). Quid?
quod hac ratione ipsius jeso exemplum maxime imitantur
fideles, quippe qui sub vehementissimis ijerpessionibus obedi-
entiam atque fidem exercuerit, adeoque laetitiam ipsi propo-
sitam sit assecutus (XII:2). Fides autem quum adspectui op-
ponitur (XI: 1, 7), dénotât invisibilium , quae suh sensibus
non cadunt, certain jiersuasionem, quâ ipsâ continelur divini
Verbi praestantiae experientia (VT : 5). Illà fide Chrutiani
jam gustant seculi futuri virtutes, et in manu.«i accipiunt
aeternae gloriac spiiitualisque hereditatis arrhabonem (VI : 4).
Eà jam transeunt per coeleste illud velum, quo coelum adhuc
tegit.u- humano oculo, eoque jam ingressii sunt quo praecur-
sor jesus ante cos et pro lis ingressus est (VI: 20). Substantia
cum dicitur fides, futuram non tantum salutem e longinJ'quot;
quo sperat, sed ca veluti hue traductà nunc j,im fruitur.
Quam ob causam non laiitnni eorum quaenbsp;exspe-

ctatio, sed et pertuasio rerum, quae nou videntur,- fides
vocatur '). Capite X: 39 autem prae ceteris'per t^s-t.v sigui-

„neuen Welt seiner Hoffnung lebt, wirket, w,bat upd wohnet; denn es
„ eine wirlliche AVeit der gehofl'ten Dinge, in die n,In eintritt, die in uns
„eintritt dureh den Glauben, und das gütige Verheissuugswort Gottes gibt
„den Gläubigen wahrhaftig zu schmeeken die Kräfle del-'zukünftigen Welt
„(yi:5).quot; Quaenain res invisibiles intelligendae sint, vid. p. 88.

ficatur pciàoveraiilia ia religionis Christianae professione,
cujus coQlrarium dicitur iS^co-roAi}, subtractio eorum, qui
proiessiouis suae obliti, cdbisïob deserebant.

Quae si rite teneamus, capiti XI egregia afïértur lux. Eo
omnes qui commemorantur fideles, insignes sunt,_quod persua-
sissimum iis erat de rebus , quas oculis non cerncbant et fir-
missime exspectabant, quae adhuc futura erant. At vero e't res
ipsa loquitur, ét ex singulorum horum virorum historiâ quam
luculentissime apparet, varias fuisse res credendas, vario se
modo fidem habuisse , variis denique effectibus banc se con-
spicuam reddidisse ').

Hanc autem fidcm necessario requiri ad salutem jam e
loco laudato , X : 29 , apparet, ubi de triO-TSj TrspiTroUiiriv
legimus, sed et eflicere licet ex IV: 3, ubi o/ ttkttsv-
cravTsç soli dicuntur ingredi in requiem. Fidem praeceden-
tem sequitur ingressus in requiem : ttkttsvsiv enim, licet
nonnumquam et fidem aniplecti significet, h. 1. sine dubio
significat fidem praestare, credere. Ita VI: 1 {/.sravota kna
vsxpSv 'épyuv arctissime jungitur curn Triffrei stU ùeôv. Fidu-
ciam non debebant repouere in mortuis ct inutilibus legis
operibus, sed iu Deo vivente (coll. IX: 14). Hîc quoque
firma et constans fiducia in Deo ejusque promissionibus posita,
primaria est notio, adeoque, quatenus omnium divinarum pro-
missionum summa iu curisio tantum ejusque imperio impleta
est atque in posterum impleri potest, TrtdTii stt) , de qua
legimus, pleuam contiuet fidem, ciiristo et Evangelio habitam.
Ii vero, qui non oinnem in chhisto, et expiatione ab eo
factâ, poiiebaut fiduciam, sed praeter perfectam expiationem
continue aliis etiam sacrificüs aliisque lustrationibus opus esse
putabant, verâ etiam fide Iîtj Ôêov carebant, ut adeo hoc

1) Vidd. P. J. L. Huet, Diss, de antiquissimoruin Dei cultorutn, qui
in epistolae ad Hebr. c. XI memorantur, fide diversa eddernque una.
I^xgd. 1824; et C. F. Steinius, de fide veterum. He s. 1-6 of. Misc.
Duisb. 11.

quoque nomine necesse esset, ut prima Christianae religionis
fundamenta rursus apud cos struerentur ').

Itaque fidei ratio in hac epistolâ ponitur in ßducid eaque,
Dei testimonio nitente ; cujus tamen sedes primaria non in intel-
lectu, scd in sensu, est quaerenda. Idcirco ^nbsp;vehementer

reprehenditur (III: 18, 19. IV: 3). Eâ ingressus in requiem
prohibetur (III: 19), neque juvat verbum praedieationis, si
non mixtum est cum fide audientium (IV: 2). Sed et eognitio
necessario ad fidem requiritur, implicitâ q. d. fide non ad-
missâ. Dicitur accepta veritatis eognitio (X:26); Christiani
vero cum reprehenduntur ob tarditatem , quippe qui, quum
temporis ratione habitâ, jam doctores esse debuissent, rursus
ut ab aliis docerentur prima Evangelii elementa indigerent
(V: 12-14), tum gravissime admonentur ut, xy àpx^t
rov Xpis-Tov Aóyp omisso, ad perfectam ferantur institutio-
nem (VI: 1). Attendendum est iis ad salutarem Evangelii
annunciationem, quae tot tantisque firmissimis fundarnentis
munita est (H: 3).

Variis itidem sub imaginibus proponitur fidei efficacitas.
Fide confugi dicitur ad spem propositam tenendam, veluti
profugi e naufragio summâ celeritate omnique virium con-
tentione nituntur, ut ancboram navis arripiant ct firmissime
amplectantur. Sicut haec, navi appensa, non sinit eam flu-
ctibus circumferri, etiamsi venti eam quatiant immites, sed
firmam reddit et stabilem et inconcussam, ita et spes, non in
terrâ defixa, sed in Deo reposita animum nostrum, etiamsi
corpus affligatur aerumnis et occidat, immobilem et solidum
reddit in mari bujus vitae, procellis agitato, et ad salutem
perducit (X : 39), penetrando usque in interiora velamina
(VI: 18,19). Ultimâ hac imagine in primis fidei indoles in-

1) Cf. Bleekius ad h. 1. Wittichius : »Fides Evangelio adhibita, haec
■» Ildes dicitur êwï ôfov, quia dura Evangelio creditur, creditur praestitisse
«Deum promissa facta patribus eaque in Christo implevisse.quot;

dicatur, factà comparatione cum ingressu in sanctuarium in-
timum, quo nos perducit spes ilia certissima, per viam re-
centem vivamque, jesd sanguine apertam, et bona aeterna
invisibiliaque nobis parat, ad ipsum gratiae tbronum nos ad-
ducens. Communione hominis peceantis cum sancto Deo re-
stitutà, liber patet aditus per chkistdm ad ipsum coelum
(YII:25), adeoque corde sincero, fide plena et firmissimâ,
certissima etiam in christi promissis repositâ fiduciâ accedere
â.t\gt;e.nt Christiani (X:22). Etenim christds , in cujus sanguine
nostra est redemtio novaque ad coelum via nobis aperta est,
Lac jam in terrâ liberam jrpoffaywy^v 5rpo? tov vciTépa. pate-
fecit (X:19,20), coelumque aperuit fidelibus (IV: 16). Chri-
stiana autem jam hîc de suâ salute constare posse ét patet e
disertis enunciatis (IV: 3, 9. VI: 18, 19. X:34), ét ex adhor-
tationibus, his superstructis (111:6. IV: 11. VI:11. X:22,23.
X: 35-39), ut ad 7rAnpolt;J)op(«v 5rlt;a-T£w« pervenire studeant,
quod apostasiae periculo magis etiam adurgetur (VI : 4 sqq.).
Sed vel sic tamen summa félicitas, de quâ fide certo persua-
sum nobis est, in alterâ demum vitâ re verâ percipitur, ubi
TOnbsp;sive jrpoo-spjjsfffl«;, post mortem in ipso coelo,

ad finem pervenerit (VII: 19, 25. IX : 8). Inde arctissimum,
quod intercedit in hac epistola inter ttUtiv et èXTriSst vincu-
lum, de quo nunc videamus.

Quemadmodum ab alterâ parte ó aiiiv ftéXXuv tamquam fu-
turus proponitur, ab alterâ vero tamquam fidelibus jam prae-
sens ; quemadmodum ét dicuntur Christiani in t)}v ßasiXsix))
TOV 6sou ingressuri esse, ét simul jam ingrcssi : ita et de
eorum introitu in sanctum sanctorum eadcm affirmantur. 'EAxïç
in hac epistolâ dicitur fides, quatenus circa res futuras versa-
tur, cumque fide adeo arctissime conjungitur, imo vero cum

lt;)i,l)eti«i.taf«r. ütit nempe fides fii-mher tenet ^uindi invisi-
hij^tms. praesentes et futinas re rorâ existere fXJ:l), ita
s.jlt;es sdenotalj,lactam fiduciam {xccvxyii^Xi .m-.-Q), ex futuri
aeyi. persuasioue ortam, atque certitudinein aliquando se par-
tictpdm/fore- t^i ßicriXsix^;nbsp;, „„de spes et laetitia

noiti«»es. sunt eognatae. nUrn igitur transit in JAtÖ«,
cum nonusolum sermo est de fiduciâ, quâ fideles in vitâ
torrcstri accedunt ad Dei tlironum (IV: 16. X: 22), sed in
primis de eâ, quâ in vitâ coelesti ad Dei comraunionem ple-
nius pervenitur , a-iciuv 'é^m tSv ij^sXXi-jtm àyxêSv h vif^oç
(VIII: 8. X: 1). Uti-amque arctissime conjunctam invenimus
X: 19-22. Egregie iicgo st. vicToais hoc enunciat discrimen
simulque hanc inter utramque convenientiam: „per fidem
solam certi sumus de aeternis quod sunt, per .spem vero ,
„quod ea nos sumus hahituri confidimusquot; '). Qnaecurnque
igitur spes ponit fidem, ex quâ praesertim h tcû^
nascitur. Nimirum tunc maxime versatur in futuro, ubi prae-
sens non nisi tristitiam parit, et ad spem melioris se cvehit.
Tum in primis niediis in aerumnis, quae X:.32-34 memo-
rantur, animi oculus dirigitur in bona meliora et sempiterna
in coelis (si| 34), atque ^xffytrîa magnam habet merccdem
(s. 35).tli Deinde vero notio iXTiSo? et ÙTo/ic^n^ç, inde orta,
denuo transit in xttyrsai; notionem (s. 38 sq.).

Exinde enim quod y, aur^p'ia. ét tamquam praesens, e't tam-
quam futura occurrit, varia sequitur rijç stfa-r^wç et ^XtQo^
notio, diversisque scriptor utitur vocabulis, nempe ofioXo'yîu.

1) In Qiiaestionibus circa epist. ad ffei. ad h. 1. Of, Usteri, 1. 1. p. 249
sqq.: »Die U^rV,quot; inquit, „ist die feste Hoffnung, dass das Reich Gottes
»auch im geschichtlichen Gebiete werde realisirt werden, dass durch den
» völligen Sieg des Christenthums das Aeussere mit dem Innern in harmoni-
» sehe Uebereinstimmung werde gebracht werden.quot;

sXtiSoi; (X : 23),: quatenus vel de praesenti, vel de fiiturâ feli-
citate magis injicitur sermo. 'EAttîç enim oertis.sima est Chri-
stianorum exspectatio absoluti Dei imperii perfectaeque glo-
riae communiouis, quae credentibus promissa est, quaeque
iis continget, jesd redeunte (111:6. VI: 11, 18. VU: 19.
X:23). Quodsi èXTTiç recte dicitur ca aniiui affectio, quâ futu-
ram quietem atque o-arupf'av teneuius, jure statui potest a
scriptore, Christianas sXttiSi particij^es esse bonorum coe-
lestium edavot; fiéXXovToç, eâque jam esse liberatos a perpes-
sione et aflbctione, quibus in hoc terrestri stadio jiremuntur.
Unde perspicue nobis elucescit arctissimus, qui intercedit,
nexus inter utramque notionem jt/cttewç et sAsriSoç : nam ab
alterâ parte sA^f? ne cogitari quidem potest sine jr/trrs;, ab
alterâ in ■xlarsi absolutà JAtïç jam continetur ; quid ? quod
mffTii;, quatenus futuri aliquid respicit, ip.sa est IAtïç ,
unde trhriq saepius latiore sensu occurrit, quo JAjt»? simul
continetur ').

Prouti verbo jam indicavimus, fructus tîjç èXTr'iScç est ij
iTrofiovii èv èXitpeariv. Idcirco utraque in hac epistolâ tam
arcte conjungitur, ut vcl inter se permutentur. Christiani
admonentur ad 7rXypo(popUv èXTriSoç, ad plenam spei
perfectionem, etiamsi, cunctante ciibisti reditu, multa dira
paterentur, eoque magis bas adnionitiones repetitas invenimus,
quo magis hanc spem firmiter tenerent promissionemque cum
^icucpoSvfiî^, patientiâ usi, nanciscerentur (VI: 11. X:23),
additis eorum exemplis, qui, prouti abradamüs , hac in re ad
finem attenderant. Ex hac autem JAt/S«, si viva est et efli-
cax, mediis in malis xaux^inx rîiç cXtiSoç (III : 6) oriri
potest, magna laetitia et exsultatio, quâ bona futura tam
certo exspectamus, ut eorum possessione jam gloriemur. Hoc
enim xxHxyifici rîii; JAt^Jo? fundatum est in rîfl 7rxpfgt;i(r'nji tî??

ÈAjtîSoç , laetà spei liducià, e quâ sponte profluit i), ut adeo
bonorum spoliationem cum laetitiâ feramus (X : 34).

Inde etiam patet, Christianos jam hac in teiTâ de suâ
salute, quae in nostra epistolâ sub quietis imagine proponi-
tur (IV: 9), sibi conscios esse posse -)■, quid? quod diserta
liac de re enunciata in eâ inveniunlur. Nos enim (ita e. c.
legimus IV: 3), qui credidimus ingrediemur in quietem,
sicut dixit Deus. Nam relinquitur sahhatismus populo Dei
(s. 9). Dei promissio eique additum jusjurandum praebent
fidelibus Ux^pciv TrxpaxXmriv, ita ut habeant Trpoxstpiév^v eA-
TtQct, xyxvptiv T?ç ■^vx^i àtrCpiiX^ xcä ßsßci'iciv x. t. A.
(VI: 18, 19). Quid? quod sciunt (yivu(Txovi7i) se habere
multa praestantiora bona in coelis eaque manentia (X : 34).
Quae Cliristianorum spes cum ita firmiter stet, jure ex eâ
depromuntur adhortationes , ut xamaïav xcù to xxvxytl^t rtj?
èXmSoç fiéxpi TéXovi ßsßaUv xa,riilt;rxi^lt;n (III : 6) , ut stu-
deant in quietem ingredi, ne quis eodcm inobedientiae exem-
ple cadat (IV: 11), ut comprobent studium ad Tijv ^Aupo^o-
plt;«v T?ç IAît/Joç 'âxpt TsAoyç (VI : 11), ut accédant plena fide
et firmiter teneant professionem spei immotam (X : 22 , 23)
neque abjiciant confidentiam, ut demum voluntatem Dei per
ficientes, promissionem assequantur (s. 35-39). Quo magis au
tem cerfiores fierent suae salutis, maxime cavendum iis erat
ne deficerent a fide Christiami (VI:4sqq.), imo veroproficien
dum iis erat amore bonisque operibus patrandis (VI : 10. X : 24)

1)nbsp;Schlichtingius, ad h. 1.: » gloriationem de spe aeternae vitao idcirco
» requirit D. aulor, quia spem firmam iu animo latentem certiasimo signe et
»indicio prodit ejusque effectus est. Fieri enim nequit, quin is, qui spem
» eamque certam ac firmam habet aeternae salutis, de eo etiam glorietnr i. e.
n perpetuo eam iu ore habeat eoque nomine se felicem ac beatum praedicet :
» unde mirum non est, quod gloriationem hanc in hominibus Christiania re-
» quirat.quot; Cf. Bleekius ad h. 1.

2)nbsp;Cf. W. Huurling, Kan de Christen aan deze zijde des grafs van
zijn' toeiomstigen gelukstaat eene stellige -verzekering verkrijgen? zoo ja,
in hoe verre en op welke wijze ? in diario in L. 1842. IV. p. 657 sqq.

Paraenetica hujus e])istolae pars , cum plane accommodata
sit ad lectorum conditionem, ex hac conditione optime explica-
tur, cur tot tantaeque adhortationes inveniantur ad fidem et con-
stantiam in j)i'ofiteudo Evangelio conservandam. Etenim Christi-
ani Palaestinenses, ad quos epistola missa fuit, î7i)AAi}V sustulerant
MXnlt;Ttv Tra^ndrav (X : 32), quae BX^inç fi^zfquot;; aifACcroi
fere fuerat (coll. XII : 4). Quid mii-um, scriptorem , perse-
cutionibus , quaeaderant, crescentibus, rnetuisse, ue Chri-
stiani deficerent a professioue , contra quod periculum prae
ceteris eos adhortatur. Hoc defectiouis periculum majus etiam
erat , ob Judaicorum doctorum seductionem, Mosaici cultûs
splendorem , et pravara opinionem , quam de suis perpessio-
nibus fovebant, veluti poenam illas habentes , quam meruis-
sent ob abnegatam Judaicam religionem (XII: 4-11). Hanc
ob causam saepius eos admonet xpoaéxnvnbsp;âziiiiaûe7(n

(11:1), et xcitcivosiv tov k-n'octoxov acà xfx'ipé^ opioxoyui;
(III : 1), gravissimeque eos adhortatur, ut sibi caveant a
T$ amp;iieXs7v craruflx^ (11:3), a (rxXnpvveiv corda (III : 8), a xcc-
TnXs'iTStv TÎtv STrayysXiccv (IV: 1), ab vTrocrréXXeirècii (X:38),
et ab èyKdTaXsÎTTSiv rijv ê^ia-vvciyuyijv (X : 25) '). Eodem
sensu eos instigat 5rpoç to xxrdcrx^'V t^v àpxKV t?? vTrocrrd-
tfsui; (HI: 14), ad constanter retinendam spcm , quam conce-
perant et aluerant, ad cHRisxr religionem adducti ; nam tunc
toti se dederant ciirjsto , omnibus ceteris omissis (VI : 10.
X : 32). Etenim cum initium fecisse non sMfTiceret, eos
admonet ut ad finem usque pergant, trTrovSd^siv shsXk7v sU
xxrdTtawiv (IV: 11). Multa jam percepisse poterant, et vel

sic tarnen a fide deficci e, ut ad melioieni frugem revocaii
uou possent, poenasque luereut gravissimas (VI:4-8. X:2G).
Et hae poeuae eo graviores essent, ubi deficerent a reb'gioae,
tot tantisque beneficiis insigni. Ne contumaces essent admo-
nentur , ut eorum majores, qui simili ratione ex Aegypto
jam fuerant liberati, et tamen , Dei legibus non parentes,
in deserto peiieraut (III : 7), atque ita , beneficiorum Dei im-
memores , felicitate ipsis destinatà excidcrant xTviarKf (s. 12).
Summâ curâ igitur niti debebant y,pa,rsiv t^ç oßoXo'yicii;
(IV: 14. VI: 18), iïTS/üov?? Tféx^iv rov ^foxet^ievov ciyüvu,
(XII ; 1), et èvSs'iicvuŒÙai a-TrauSîiv Trpoç tsjv 7rXytpolt;poptav rîii
iXmloq TsXavt; (VI: 11). Quae omnia enuuciata signi-
ficant firmam atque constantem Evangelii cdkisti professionem,
quae prorsus requirebatur ad animum strvandum, ut aliquando
promissiones divinas obtinerent (VI : 12. X:36, 39). Etenim
si defectio a veteri lege gravissimas jam poenas attulerat ju-
stamque mercedem , quid futurum esset ei, qui Cliristianam
fidem sperneret, doctrinainque per ipsum christc» annuncia-
tam, Deo ipso simul testante, adeo salutarem parvi faceret
(11:2, 3. X:28 31. XII: 25)? Denique omnibus his ad-
hortationibus majorem etiam vim addit scriptor, rconendo
tempus breve esse (X:37), jEsique reditum instare (X : 25).

Non minus graviter Christiani in hac epistolâ admonentur
ad vitam Evangelio cougruentem degendam variaque officia
colenda. Noster quoque scriptor triadem virtutum ChriUia-
narum .stf.tucre videtur, ti'kttiv scilicet, sXttiIsc et àya^ijv ,
licet nou ita perspicue hoe doceat, ut totius pararncticae
partis fundamenti instar nobis inservire possit. Capite X:22,

23 hae tres virtutes mcmoranliir, adhibitis hisce adinonitioniLus;
!Tf,nbsp;et KUTctwuiisv. Quibus universe,

monitis, deinceps singulatim agitur de ßde, XI, XlI:i-24,
de spe, cujus objectum ipse est chkistüs aliquando rediturus,
s. 25-28, atque de charitate, XIII. In specie vero s. 1 ad
lectores admonentur '). Prouti prioribus tempo-

1) Da Costa, 1. 1. in JVeJ. p. 273, haec monet: « Allereerst vinden
1) wij het G£ioor, beide in zijnen aart en in zijne werkzaamheid; — en al-
gt;j lerlei vermaningen, opwekkingen tot volstandigheid, getrouwheid, heilig-
)) making, afgeleid uit het groote en eeuwig beslissende onderscheid tusschen
» Sinaï en Sion, tusschen Moses en den Middelaar des N. T.. Jesus, wiens
1) hloed,^ betere dingen spreekt dan ylbel. — Gezeten aan de rechterhand Gods,
» is voorts Hij zelve, is Zijn onheweeglijh Koningrijh het groote voorwerp
11 der hoop, zoo wel als des geloofs. Nog clnmaal, en Hij zal bewegen
11 niet alleen de aarde, maar ooi den Hemel l — Nog een zeer weinig tijds
»(lezen wij vroeger) en Hij die te lomen staat, zal homen, en nietv^
» toeven. En even te voren: C., eetimaal geofferd zijnde om -veler zonden
11 weg te nemen, zal ten anderen maal zonder zonde gezien worden van
11 de genen die Hem verwachten tot zaligheid. — Eindelijk is ouk de lJefde ,
11 de broederlijke liefde, de liefde lot armen en vreemdelingen , de liefïe lot
»de Voorgangeren, de liefde van God en de lof ca bdijdenis Zijns Naaios ,
»eene dienst in geest en in waarheid, eene dienst van dat priesterschap,
11 welks stad en heiligdom in den hemel is. Weldadigheid en mededeelzaam-
» beid zijn offerhanden; de belijdenis des naams Gods is een lofoffer (ys.Xh
» en 16). Wie mag zeggen, dat dit uitdrukkingen zijn van bloot figuurlijken
11 aart , spreekwijzen alleen sierlijkheids- of (wil men?) duidelijkheidshalve
»uit de plechtigheden van Israëls aloude eerdienst ontleend? daar, waar de
11 zamenhang van geheel den Brief, de herhaalde verklaringen van den Apos-
11 tel zeiven, het zoo ondubbelzinnig op den voorgrond stellen, dat die plech-
» tigheden geetie toevallige inzettingen waren van niensclicn, maar beduiquot;
dingen van den H. Geest (IX: 8), raadselen Gods, waarvan Verzoening
11 in het bloed van J. C. de sleutel is. Neen ! het Nieuwe Testament is
» geene andere Openbaring, voorgedragen alleen onder de benamingen der
11 eerste; de Apostolische voordracht geene bloote toepassing van woorden en
»zaken uit een verouderende Goclsdienst op een vroeger niet bedoelden of
'gt;niet gekenden leer. Het is,^'jni3t omgekeerd, de leer des O. T. in zijne
1' volle ivaarbeid, het is. de leer van gerechtigheid en genade, van voldoening
quot;en veizoeii'iug, van offerhande en vergeving, van hemelsch-pricslerUjke
'1 heiligheid en heerlijkheid; het is de verkondiging van J. C., dio, het aij in
» de belofte aan de Vaderen, het zij in de schaduwen der Wet, het zij iu de

ribus, ijüibus awiimnis et calamitatibus premebantur, con-
stanter se gesserant multumqtie amoris laborem pro Dei nomine
sustulerant (X : 31-34), idem studium probandum iis erat in
spe cèrlissimâ ad finem nsque retinendâ (ViVlO, II). Ob-
servandum iis erat, ut alter alterum incitaret ad amoris virtu-
tisque studium (X : 24). Distinguere debebant bonum inter
malnmque, facultate animi aliquid dijudicandi et perspiciendi
usu et studii assiduitate acuta et aucta (V:14), neque doctri-
nâ incertâ in errorem duci (XIII : 8) ; fructus ferre, ut purâ
gauderent conscientiâ (IX : 14. X : 22); doctoribus etiam obe-
dire (XIII: 17), vcl potius ipsi christo (V : 9) j rebus suis
contenti esse, non avari (XIII : 5), bospitales (s. 2), liberales
in egenos (VI: 10), amore fraterno ardentes (XIII :1), scor-
tationem fugientes (s. 4), alter pro altero preces fundens (s. 18).

Singula autem liaec officia ChrisHanorum bic uberius ex-
ponere supervacaneum nobis videtur. Nobis sufficiat ea verbo
indicasse, boe tantum addentibus, cas hîc praesertim memo-
rari virtutes, quae apprime conveniant ChrisHanorum Pa-
laestinensium conditioni rerumque adjuuctis, atque omnes
derivari e fidei radice, unde veluti varii arboris rami sponte
exoriuntur. Egregia divinae gratiae beneficia cos urgere de-
bebant ad fructus ferendos labiorum, nomen ejus profitentium
(XIII: 15). Etenim regnum non concutiendum adeptis, di-
vina gratia illis firmiter tenenda erat, quâ Ei, secundum Ejus
voluntatem, ministrent cum reverentiâ ac pietate (XII:28)').
Prouti CHRISTUS summus est Sacerdos in coelesti sanctuario,

)) vooraeggingen der Propheten, het zij in de verwezenlijking van alles door
5) Zijne mensehwording, gister en heden dezelfde is, en in eeuwigheid''

1) Argumenta pro hac locutionis 'ixiit X^fquot; interpretatione vidd. apnJ
doct. R. A. S. Piccardt, Iets over de vertaling der woorden 'éxuy.tv
x^fv, Hebr. XII: 28; in J. ab Utrecht Dress., N. B, tot bev. v. bijb,
uitU I. 2. p, 336-346; ubi Bleekii interpretatio: Deo gratias persolva-
nius, refiitatur. Xûpiç autem non gratiae doctrinam sed ipsam salutem iu
Christo daiam, significat.

sic populum sibi acqiiirit Sacerdotum. Christiani fide cum
eo conjuncti ad munere sacerdotali fungendum vocantur,, spi-^
ritualibus Deoofferendis holocaustis, pvecura scilicet, coafir
dentiae, constantiae, hospitalitatis , charitatis ,,,paci^ ^ quaeque.
porro memorantur X : 19-25. Quo magis autem Dei?, place-
ant bonisque abundent operibus, ad fiuem epistolae scriptor.,
(XIII: 20, 21): 'O li Ó£0? T?« elpviviit;, inquit, h kvwyxytiv
èx vsxfSv TOV TTOiiiéva rav Trpo^druv tov f^éyav iv difyiaTf
SiaSmi atoiv/ou tov xvpiov fif^av 'litffovv, xarnptia-ni v/xS^
êv TTCivrl 'épytj! ayaêS, sig to Tioi^irm to ^éXyif^a avTOv' ttoiSv
èv vfi7v to svdpsiTTOv èvuTTiov avTov , Stu. 'l^a-oC Xp(a-toi/quot; u fi
Só^x sit; roigt;i »ISvcii twv aimuv. 'A/ü^v.

Veie aiigdstintjs (in Quaestt. in Exod. 0pp. t. III. p. 701
ed. Par. alt.) in Vetere Testaraento Novum latere, et in Novo
Vetus patere contendit.

Omnino opus fuit patefactione divinâ singulari, ut recta
Dei cognitio cultusque inter homines conservarentur.

Locus 2 Tim. Ill: 15, Iß recte adducitur ad comproban-
dam librorum V. T. homsvariicv.

Omnes omnino homines spectat praeclarum christi dictum
ad Nicodemum: ictv /kij ysmn^ «vwôev, où Svmrxt tSs7v
Tgt;)V ßccatXe'tav tov isov, Joh. 111:3.

Christus apud Joh. VIII : 58 non idealem q. d., sed rea-
lem suam praeexislentiam significavit.

Hoc quoque consilio a Pâtre in mundum missus fuit chri-
stcs , ut mortem pro hominum peccatis subiret.

Nèjr.e JESUS, iicque ApostoJi sanctam Sospilaloris indolem
cum divinâ, quâ gaudcbat, naturâ coufuderunt, sed inter
utramque iVere distinxcrunt.nbsp;„

Historiâ de jesu a Diabolo sollicitato nihil impedit, quomi-
nus nobis persuasum sit de ejus àvccftaprmilt;gt;i.

Perverse nonnulli monent, jesum regni sui condendi consi-
lium diversis temporibus mutasse.

Jesu parabolas, apud Joh. c. X occurrentes, quoad rei
caput, non diffèrre a parabolis apud synopticos occurrenti-
bus ) contendo.nbsp;8

Plane .improbabilis est eorum opinio, qui.Actuum App. non
lucAM auctorem fuisse conjiciunt, sed luioinEO.-». . ,

Sapientissimum Dei consilium in eo cernitur, quod qua-
tuor ante cdristi adventum seculis Theocratia in Israèle
sensim sensimque decresceret.

Fabulosa est narratio .le litterarum commercio curisiu.gt;i in-
ter et abgarum regem Edcssenum, quae habetur anud fus
H. E: I. 13.nbsp;■

agendi ratio nequfeuex uiiâ'miraculorum captatione,' neque ex
politicis tantum causis, neque ex persnasione religiosâ unice
explicanda videtur.

Optimorum quorumque medii aevi Philosophorum Scholas-
ticorum doctrinâ, Deo modérante, multum contulit ad sacro-
rum emeiidationem praeparandam.

Sapientissime Servator duos s. Lavalionis et s. Coenae ri-
tus , in perpetuum societatis Christianae usum, instituit.

Sacrorum Antistitis est eam pietatem Christianam commen-
dare, quae non modo in animi affectibus cernatur, verum

• In puerorum institutione Catecheticâ recte ■ iriitium fit a
tradendâ historiâ sacrâ.nbsp;înHi.uinoa omul niaioJaui. n. j

t.:iC boilp , uiJiai9D OD ni—tmtHitiioo isCi mumîi-HiliioiqtB
ni BitßiaosdT ailoooa raulnaybß iieiau slui, ;;;

-r-OTï®?, ;BB'lïfa(J«öï ui®}^ ijJ^'jfeota.ji^rt ,-iWHJwl) minoasJ
*nbsp;lasfjMKif iii-tîiioifslmsfii» ^iû.Mi

.•ïiwtücmi jiipiMif rçr-iôMSîriâi) «öfiJ'üaw j^uteji^ hi ,8itJ
mitiPiT,, -«jïwn»»nbsp;n^R jsf t»±-«iB JfOii 9quot;t5ïV i-rtsl»