Ji quot; ^ ^^

DELICTIS CONTEA EEMPIIBLICAM ADMIS-
SIS AC PEAECIPÜE DE HORUM
MALEFICIORÜM CONATF.

Va-

DELICTIS CONTRA REMPHBLICAM ADMISSIS
AC PRAECIPÜE DE HORUM MALEFI-
CIORÜM CONATU,

'Çnbsp;fKjma agt; maïAur

dooiTT MJIJIInbsp;atquot;»

.T1ID3M1«

r-K::---;

,4,

OA iTDaiAST
ter-

■ à«..

FT A^ï ^ï ^ e I «'f

P-Vquot;

MADIJa

» Möchten die Gesetzgeber doch endlich lu der
Überzeugung gelangen, dass da, wo der Staat auf
festen Füssen steht, die Gefährlichkeit s. g. Staats-
verbrechen nicht so ungeheuer gross ist, um
solche Exceptiv-Gesetze zu rechtfertigen, dass aber
ein morsches Gebäude auch nicht durch Drako-
nische Gesetze aufrecht erhalten werden kann.quot;

Z.vciiARiAE, Die Lehre vom Versuche der
Verbrechen, vol. I, cap. H, § 46, p. 74,
not. 1.

» la storia critica de' progressi della umana ra-
gione non offre forse in alcuna materia fanto
intéressé quanto in quella dell' attentate delit-
tuoso.quot;

Cahmionani, Teoria delle leggi della sicu-
rezza sociale, Pisa 1831, torn. II, L. II,
cap. Xm, p. 293.

§ 1. Lex de prodüione. Quaeritur, an haec lex ius publicum
Romanonim spectet; an idem consilium sit legis duodecira
tabularum, si in ea huius causae mentio fit : . . . 7.

et quare Horatii iudicium iudicium perduellionis est dictum? —.
h. A quo Rege indicium perduellionis est constitutum? . 51.
c. Qiiomodo iudicium perduellionis et leges sacrae inter se
cohaerebant? quid differebant? qualis erat notio hostia
de cive talium delictorum noxio? ........ 58.

d.nbsp;Eequid auiem i'us puniencli Romanorum ex vindicta pri-
Tala repetendum est ? Wonne potissimiim religione nite-
batuv? Honne hac re etiam leges sacrac et indicium
pcrduellionis inter se coniunelae erant ?.....73.

§ 5. Ecquid autem Regibus regnantibus tantum delictum perfe-
ctum (consummatum), vel etiam conatus delicti punieba-
tur ? Ecquid principiura quoddam hac de re sive legibus

5 5. Causa fulvii; qtiaestio du Baeclianalibus habita; causa Po-
stumü Pyrgensis , filiae Appii Caesi, Buttuiii. Ecquid au-
tem hac aetata solummodo in facta, non -vero in veria
publice animadvertebaturP...........108-

§ S. Quaeritur, an iudicium perduellionis inde a tempore Sullae
usque ad legem luliam Maiestatis suhlatum. sit, aut flme
al usu recesserit ; an vero eius vestigia usque ad legem

a. Quaestio tractatur ratione habita Sullae institutonim . —.
h. Causae Cornelii et C. Rabirii. Leges Porciae . . . 303.

niunlur? Ecquid autem poena in talia eorum fiicta
statuta est, si factor nihil omnino fecit, \el, ut rc-
centiores dicunt, in conatum auctorum veJ socio-

nitet, antequam ille delictum perfecit .... 95.
» VIII. Ecquid autem illi, qui delictum Maiestatis non de-
ferunt, eadem vel minore poena ac socii delicti ex
lege 5 Cod. ad leg. lul. Mai. afficiendi sunt? Ec-
quid autem hi verbo coiiscii indicantur ? . . . 108.
» IX, Quid in iure Romano de adniiniculorum a noxio ad-

j) XI. De accusatoribus et de delatoribus dolicti Muiestatis 133.
» XII. Breve iudicium de ratione, qua Roniani delicta con-
tra rempublicam commissa puniverunt .... 137.

5 1. Tfotio conatus ex rei natura et ex Iure constituendo . . 143.
§ S. De notione delictorum contra rempublicam commissorum 15S.
§ 3. De iis , quae ad conatus notionem lequiruntur .... 217.
(S 4. Quaeritur, quibus delictis notio conatus conveniat, an de-
lictis contra rempublicam eommissis repugnet, nec nc? . 240.
§ 6. De iure puniendi et de iure conatum delictorum puniendi 249.
§ 6. De iure delicta in rempublicam commissa eorumque cona-
tum puniendi................ 298.

^ 7. Quaeritur, an conatus eadcm poena ac delictum consumma-
tum , an vero minore poena sit puniendus; deinde, an ea-
dem regula de delictis contra rempublicam eommissis atque
de aliis delictis valeat nec ne ?......... 303.

§ 9. De coniuratione, de iure coniurationem puniendi et nomi-
natim de coniuratione delictorum contra rempublicam com-
missorum.............. . . . 349.

§ 10. De conatu auctorum et sociorum delicti et inprimis de
conatu eorum , qui alii vel aliis , ut secum delictum con-
tra rempublicam faciant, frustra persuadere student (Ia pro-
position non agréée — exciter directement les citoyens à
commettre les crimes et complots seqq. art. 102 Cod. poen.
Francogall. anni 1810 cum art. 90.)....... 36§.

§ 11. De bello civili, de gravissima seditionis specie nempe con-
tra ipsam rempublicam, et de levioribus eius speciebus.
Deinde quaeritur, quomodo inter eorum consummationem
et conatum sit distinguendum.......... 387.

§ 13. Quaeritur, an civis (vel ille, qui secundum iuris criminalis
principia civi aequiparandus est) delictum vel nominatim
delictum contra rempublicam commissum magistratui non
deferens ut talis delicti vel in specie delicti contra rempu-
blicam facti noxins vel tamquam delicti specialis noxius le-
gislatori puniendus sit (non révélation).......413;

praccipuorum poen. Germaniae de seditione . . 438.
sgt; II. Breviter adumbrantur ea, quae de facto delicta ma-
gistratibus deferendi omittendo in novissimis Codi-
cibus et Speciminibus poen. Germaniae constituta
sunt................ 450.

Vincula inter varias disciplinas et inter unius alte-
riusve disciplinae partes iiiquirere hominem decet:
tail enim ratione animus hominis magis magisque ex-
cohtur, notio ac finis unius disciplinae per aliam di-
sciplinam melius intelliguntur, et mens humana ad sum-
mum eius finem tendit, scilicet ad scientiam rerum
universe spectatam, quantum fieri potest.

Huius rei causa jus criminale iam ab initio mihi
arridebat, quod haec pars iuris scientiae cum aliis
ems partibus et cum aliis disciplinis vel maxime cohae-
reret. Necessitudhiem eius cum iure publico stricto
sensu (Staatsrecht) plures scriptores juris criminalis
nostra aetate agnoscunt: imo vero quidam eorum ius
criminale partem iuris publici lato sensu {öffentliches
Recht) habent, quod tam lato sensu non plane ne-
gandum esse videtur.

Uli scriptores, qui ius puniendi ad finem civitatis
referunt, {relative Theorien) civitatis naturae, variarum
normarum atque diversoruin institutorum rationem ha-

beant neceese est, sed illi quoque iureconsulti vel
philosophi, qui ius puniendi per se spectatum eine ullo
fine (absolute Theorien) probare student, de iure pu-
niendi solummodo in civitate agi posse hodie magnam
partem concedunt; quare multas quaestiones iuris pu-
blici ius criminale spectare profiteri coguntur 1).

1) Bauer, Lehrbuch des Strafrechtes, cd. sec. Göttingen 1833, § 1,
p. 1. »Strafrechtswissenschaft — ist der geordnete Inbegriflf der
Rechtslehren, welche das Verhältniss des Staats gegen Uebertreter der
Strafgeselze betreffen. Diesen Begriff stellt das Strafreclit als einen
Zweig des 'öffentlichen Hechtes dar. Cf. not. 6, p. 1 et 3. Kleinschrod,
system. Entwick. toI. III, § 130, ed. tert. p. 350 et 351, cum
§ 139, p. 348, 349.; a Bauero citatur etiam Falck jurist. Encyclopae-
dic. Hi script, ius criminale partem iuris civilis privati habent; contra
citatur Ascherbrenner in not. e. p. 3, ubi recte Bauer animad-
Tertit reparationem damni dati (materieller Scluide) ad ius privatum
(civile) pertinere. Cum hisce plane convenio et tamen iureconsultus
de principiis iuris puniendi quaerens et modum poenae indicans ra-
tionem etiam damni, quod per banc illamve laesionem dari solet,
habere potest. Poena nempe ostendit pro parte nimirum neminem im-
pune civem laesurum neque impune laesisse, quatenus homines talem
finem attingere possunt. ]Von plane cum Bauero facit Heffter, Lehr-
buch des gemeinen Deutschen Criminalrechts ed. sec. Halle 1840,
5 1, ubi fundamentum iuris puniendi habet philosophiam iuris et
cum ea conjungit » Criminal-politik, p. 1, cum not. f. p. 2 et § 2 ,
p. 3—4, varias disciplinas, quae cum iure criminali cohaerent, enu-
meratquot; Psychologie, Anthropologie, Geschichte der Völker und ihres
Rechts insbesondere Strafverfassungen, das Studium der Sprache der
Völker, die gerichtliche Arzneikunde, Pharmacie, Chemie, die Kenntnisse
merkwürdiger Rechtsfälle und ihrer Entscheidungen » has disciplinas
vocat Hilfskenntnisse; tamen § 4, p. 5quot; ein Recht zu strafen —
kann jedoch nur derjenige haben, dessen Bothmässigkeit ein anderer
unbedingt oder doch beziehungsweise unterworfen ist cum § 6, p. 8
et 5 7, p. 10. De omnibus hisce disciplinis eorumque vinculis cum
jure criminali disserere a meo consilio alienum est. Kleinschrod ar-
gumentum affert. »Der Gegenstand desselben (des peinl. Rechtes) sind

Henke, quaerens, an ius criminale sit pars iuris pu-
blici, an vero iuris privati, inter varias liominum et ci-
vitatis conditiones distinguendum esse animadvertit 1),

Priv^thandlungen von Privatpersonenquot; — Run gehört es aber zur
Regierung des Staats Missethäten zu bestrafen. Aber es ist auch ein
Theil der Staatsregierung dass Privatprocesse den Gesetzen gemäss von
den Richtern entschieden werden.quot; l.I. Sed noxius non solum propter
se ipsum punitur, verum etiam,, quod vel homines privates vel ipsam
rempublicam laeserit (vel in periculum adduxerit); ius puniendi ex
viuculo civitatis est repetendum: munus accusandi in iure civiü non
pertinet ad magistratus.

1) Henke , Handbuch des Criminalrechts und der Criminalpolitik,
vol. [. § 3a, p. 177, 178 cum seqq. et not. 1 et 3, p. 183 ubi
multi scriptores cit.

Verba eius p. 177 memoria digna sunt: «Die unter den Strafrechts-
lehrern bestrittene Frage ob das Strafrecht ein Theil des öffentlichen,
oder aber des Privatrechts sey , muss um Einseitiglieiten in der Be-
antwortung zu vermeiden , mit der genauesten Rücksicht auf die stu-
fenweise und allmählige Entwickelung der dem Strafrecht zum Grunde
liegenden Idee erörtert werden.

Wo der Band des Staats so lose geschlungen ist, dass die dem
einzelnen widerfahrene Kränkung und Verletzung der Rechte nur ab
Angriff des einzelnen betrachtet wird, wo dem beleidigten es über-
lassen ist, den ünwill an dem Beleidiger zu rächen , oder wo nur
auf seine Aufforderung die Staatsgewalt den Verbrecher zur Verant-
wortung zieht, da kann das Strafrecht nicht wohl anders denn als
ein Theil des Privatrechts betrachtet werden. Wo hingegen jede
dem einzelnen widerfahrene Beleidigung zugleich als eine Verletzung
des ganzen angesehen wird, wie iileral nicht wohl anders gesche-
hen kann, wo das innere Wesen des Verbrechens und der Strafe voll-
ständig aufgcfasst worden ist: wo mithin die Staatsgewalt — die
Genugthuung einfordert-, da erscheint ohne allen Zweifel das Straf-
recht als Zweig des öffentlichen Rechts.quot; In priore conditione non-
dum est civitas , in altera uti e. g. apud Romanos vel Anglos , gra-
viora delicta pro parte iam initio publice vindicabantur, ut de
Romanis parle meae diss, prima probare conatus sum. ludicia pu-
blica j^ro partesallem dicebantur, quod reipublicae interesset talia see-

quae pro parte vera sunt, si liistoria duce rem tra-
ctamus, verum ad notionem iuris criminalis eiusque
necessitudinem cum aliis partibus iuris scientiae indi-
candam ilia incerta atque rudia homiiium initia non
inservire possunt: factum ultionis non erat poena; si
de vindicta studiis pecunia componendis partes sibi
adversae conveniebant, tale pactum non ad ius pu-
niendi pertinebant: civitas deinde partem mulctae ac-
cipiens, mulctam noxio irrogans iam sui ipsius causa
propter vinculum civitatis banc accipiebat. Turn igitur
ius criminale iam a iure civili difFerebat et in multis
regionibus gravissimae poenae propter delicta in ipsam
rempublicam commissa noxiis infligebantur.

Indoles civitatis non ex primis populorum initiis ,
prouti tales populi fortasse vel verisimiliter in civi-

Ura puniri, quod status reipublicae ils turbari -videretur : huius
rei causa populus ipse saltern per diuturnura temporis spatium libera
reip. Rom. de noxio iudicabat. Apud Anglos delicta huius rei gra-
tia vocantur public wrongs, ut nos docet Celeberr. Blackstone,
conf. § 2. phil. raea. Compar, etiam Henke op. laud. \ol. I, § 29 ,
p. ISO, seqq. inpr. p. 153, 154, ; de disciplina iuris crim. parte »Cri-
minalpolitikquot;. hoc etiam est vinculum inter ius criminale et publicum
stricto sensu cum 30 , p. 184—159 ; etiam de philosophia » ge-
wöhnlich als Hülfmittel der Strafrechtswissenschaft — ist mehr als
integrirender Theil derselhen zu betrachtenquot; p. 155 et 158.

Klüber, öffentliches Recht des teutschen Rundes und der Bun-
desstaaten ed. 4. Francf. 1840, §. 6, p. 7, 8 ubi distinguitur inter
»öffentliches Recht,quot; Staatsrecht lato et stricto sensu : ibi etiam nega-
tur » blinder oder bloss leidender Gehorsamquot; sive de republiea mixta
(representative Monarchie) sive de republiea, cui praeest Rex sine
reipubl. normis (absolute Monarchie) quaestio moveatur, cum § 12,
13, p. 14-17 et in not. de disciplinis, quae auxilium huic diseipli-
nae afferunt; ius criminale non nominatur, sed de quEjestione, quam
movi, non agitur.

tatem coalueruiit, efficieiida est, sed civitas certis nor-
mis nititur, quibiis potestas rempublicam gubernandi,
legum iussa exsequendi, a potestate leges sanciendi
et ludicium ferendi iusto modo a se invicem distin-
guuntur et inter se coniunguntur et tali ratione ci-
vitas cogitanda est : est vinculum iuris , quo homines
m unum coaluerunt, ut status iuris fiat, quantum
inter homines fieri potest 1).

Ut hie status iuris in civitate adsit, ius leges poe-
nales ferendi et ius puniendi requiruntur (conf. §.
mea phil. 5). Itaque ad unum finem ius publicum
stricto sensu et ius criminale tendunt. Praeterea in

1) Hoc iam vidit Cicero in egregio opere de Re Publica L. Ill,
c- 31 , « neque esset unum vinculum iuris , nec consensus ac socie-
tas coetus, quod est populusquot; edid. Moser et Creuzer, Francof. ad
Moenam typogr. Broenner. 1826, p. 397. Similia Cicero scripsit in
eodem opere, L. I , c. 2-5, p. 104 et 105. «Est igitur , inquit Afri-
canus, res publica res populi, populus autem non omnis hominu7n
coetus quoquo modo cmigregatas , sed coetus multifudinis, iuris con-
sensu et utilitatis communione sociatus.quot; Notissimus etiam est Ci-
ceronis locus ibidem, L. II, c. 33, p. 308, 309, de optimo reipu-
blicae statu effecto per aequahilcm iuris , officii et muneris compen-
sationem. Ciceronem magnam partem secutus est Augustinus de Civif.
Dei XIX, 24, qui a Mosero et Creuzero, citatur p. 105, N. 1 et
pro parte Hugo Grotius, de lure B. et P. C. I, § 14, addit tamen
Tcrbo 1gt; coetuiquot; verbum » perfectumquot; et verba »bominumquot; verbum
»liberum,quot; deinde scribit »iuris fruendi — causa.quot; Ne omnes lur. publ.
recent. Scriptores afferam , sufficiant testimonia lurec. Scbmitthenner,
Grundlinien der Geschichte der Staatswissenschaften , (Zwölf Bücher
^om Staate) vol. I, §1-4, p. 1-6, ed. sec. Giessen 1839. Verlag
von Heyer. Klüber, öffentliches Recht des teutschen Bundes und der
Bundesstaaten , ed. 4 , Frankfurt 1840, § 1, p. 1. Cum not. a , b,
f, p- 1-4. ex definitione Klüberi hoc non apparet, sed ex äs,
quae deinde huic addit et ex not. Cum § 3 , p. 5.

re criminali multum ab illis quaestionibus pendet,
quomodo indicia in civitate sint constituta atque or-
dinata , qui sint indices , qualis sit Regis potestas in
cives iudicio damnatos (vel gubernantium universe ,
i. e. regt van gratie?) Hae autem quaestiones ius pu-
blicum stricto sensu omnes spectant, quod iudices ,
indicia et gubernantium potestas cum reipublicae nor-
mis et conditione arete cohaereant.

Praeter disciplinam iuri^ publici pliilosopbia et lii-
storia gentium universe et singulorum populorum cum
iure criminali inprimis conjunctae atque conjungendae
sunt, qua de re nostra aetate multi scriptores, qui
liistoricae rationi de iure criminali disputandi addicti
sunt, conveniunt, quamijuam initio huius saeculi lure-
consulti philosophantes de iure criminali historiam gen-
tium negligebant et illi, qui historiam gentium et
iuris ad ius criminale adhibebant, philosophiam ad
ius criminale pertinere negabant.

Nostra aetate controversiae vel maxime moveri
Solent de ratione, qua ius criminale, philosophia et
historia gentium inter se conferendae sint.

lureconsulto et legislatori, ut iuris criminalis dis-
ciplinae peritus fiat et leges iuris criminalis recte fe-
rat, primum philosophia inquirenda est. Hac enim
duce solummodo principia iui-is puniendi scire potest:
hac una duce quaestiones solvi possunt, an sit ius pu-
niendi nec ne; an haec illave poena iusta aut iniusta
sit; quomodo iustus poenae modus constituendus sit;
quaenam principia mensurae poenae habenda sint;
quae sit notio delicti; quis sit status iuris in civitate;
qnis vero finis civitatis universe spectatae.

Si poena iniusta est, si liomini nunquam , qualis-
cunque eius sit conditio, alii liomini poenam impo^
nere hcet, nunquam ius puniendi oriri potest, quod
per multa saecula vel apud omnes populos vel apud
unum alterumve poena sancita atque de liominibus
quibusdam sumta fuerit.

Si apud unum alterumve populum principium poe-
nae legibus sancitum est, vel moribus inductum est,
quod iuris principiîs répugnât, tale principium nun-
quam ad iuris disciplinam est adhibendum, sed lure-
consulto et legislator! est reiiciendum; si iuris apud
unum alterumve populum constituti interpretationem
mittamus.

Sic status iuris non ex liistoria normarum unius
alteriusve civitatis sola efficiendus est; facile nempe
fipi-i potest, ut vel in quibusdairl vel in omnibus
cmtatibus cives nondum quiete, bonis vel iuribus
tantum frui potuerint, quantum secundum liominum
naturam et civitatis liominum indolem iis frui possent
ac de iis securi esse possent.

„Indem nun ferner die Idee, die sich notliwendig
äussert, und nicht bloss an sich und jenseits sejn
kann, ihre Wirklichkeit, aber freilich in allmäliger
Ausbildung, in historischer Gestalt erlangt, so hat die
Philosophie es mit dieser Wirklichkeit zu thun , sie
hat in dem gegebenen, positiven, dem daseienden das
Wesentliche, als die ihm inwohnende Wahrheit zu
erkennen, und von dem zuflllligen und schlechthin
Aeusserlichen zu sondern. Hiermit ist denn das

1) Ahegg, die verschiedenen Strafrechtstheoricn in ihrem Verhält-
nisse m einander und zu dem positiven Rechte und dessen Geschichte,
Weustadt 1835 , § 3 , p. 6. Cum § 6—§ 10, p. 16—33. Cum § 13
seqq. Praecipue etiam consulendus est Biener, über die historische
Methode und ihre Anwendung auf das Criminalrecht, in op. Neues
Archiv des Criminalrechts, vol. X, p. III, § 1, p. 480-483. »Die
Philosophie des Rechts, nimmt blos von den höheren Resultaten und
Gründen des inneren historischen und systematischen Zusammenhan-
ges Kenttniss. Sie hat die Motive auszusprechen , welche der orga-
mscheu Fortbildung des Rechts zum Grunde liegen, sie muss die
innere Einheit des vorhandenen Inhaltes nachweisen.quot; Cum not. 11
et 13, p. 480 et verba p. 481. »So gesondert, ist die Philosophie
des Rechts nicht ein Theil der Jurisprudenz.quot; Cum § 6 et § 7, de
ratione histor. ante nostram aetatem et de rat. philos, p. 496-504.
Prae ceteris § 8, p. 504 seqq. Nomin. p. S06, 507. Magis in
contrariam sententiam discedere videtur Henke, Ilandb. des Crim.
rechts und der crim. Politik, vol. I, 1823, § 18, p. 50. Für die Wis-
senschaft des Strafrechts im höheren Sinne des Wortes mussten jene
Schriften daher wirkungslos bleiben. Diese konnten erst ins daseyn
gerufen werden, nach dem durch Kant und Fichte jener empiri-
scher Dogmatismus vernichtet (de Beccaria et Voltario) und die für
die Rechtslehre unerl'dsslichen Vorfragen erörtert worden waren , wie
denn die Vernunft zur Erkenntniss von Rechtsgesetzen erlange, und wel-
ches der ganze a priori denkbare Vmfang der Rechtsgesetzgebung seij.
Wenn auf solche Weise die kritische Philosophie für die Rechtswis-
senschaft überhaupt und die Theorie des Strafrechts insbesondre wohl-
thätig gewirkt hat.... Cum iis, quae disputât de iure puniendi et de
historia variorum populorum vol. I, § 4, p. 11 seqq. cum § 5—16,

rum, Heppium, ludenum aliosque philosophia duce ius commu-
ne Germaniae, quod vim haftet in usum fori Germaniae, induci
posse, in opere Wächteri »Gemeines Recht Deutschlands insbesondere
gemeines deutsches Strafrccht, eine Abhandlung. Leipzig Weidmannsche
Buchhandlung 1844, cap. VI, p. 241 seqq. p. 245 , 346 , 349—351
cum p. 353, difierentiam et vincula inter varias leges poenales magnam

P- n. nulla mentio fit vel non satis accurate illae
mdicatae sunt; inde ab ilia aetate philosophia in le-
ges deinde sancitas vim habuit; ab alia parte philo-
sophi quidam illius vel nostrae aetatis errore lapsi sunt
theoriam suam iuri constitute sive Eomano sive ab
Imperatoribus Germaniae vel moribus constituto im-
ponentes et fingentes banc illamve theoriam iuri con-
stitute inesse : vel alii iureconsulti philosophantes om-
nia iura, quae apud unum alterumve populum con-
stituta erant, secundum theoriam suam plane mutare
vel abrogare voluerunt.

Philosophiae scilicet, quae ius criminale spectat,
quaestiones non solum per se spectatae tractandae sunt,
uti quaestiones de indole summi Dei, de immortalitate
animi, sed ius puniendi ei ad hominum quandam con-
ditionem nempe ad civitatem referendum est; modus
poenae deducendus est ex laesione vel periculo tali
conventui hominum vel singulis homimbus talis con-
ventus participibus allatis, ex factis hominum, quae
ad huiusmodi laesionem vel periculum tendunt vel
hoc efficiunt, quae animo hominum tribuenda sunt, et

partem e variis rernm publicarum normis pendere recte affirmat cum
p. 357—259. » Mit dem philosophischen Maasstabe finden wir das ,
was allseraelnen bleibenden Werth hat, das vernünftige, nnd wenn
man so will, das wirkliche im geltenden (cum his convenio, si scriptor
haec acciplt de muncre lurec. philosofihantis mentem et consilia legis-
laloris indicandi (das System des bestehenden , ut Germani dicerent)
deinde »auf dem philosophisch-historischen Wege sicheren wir uns
das Begreifen des Bestehenden, die Auffassung desselben in seinem
wahren Geiste.quot; Cum p. 259-367 de munere doctrinae nostris diebus.

ex animo, prouti aliis hominibus clolo vel culpa ap-
paret; animus igitur liominum non per se spectatur.

Quaestiones de eo, quod liomini imputari potest,
ut poena dignus sit, de conatu et de sociis delicti,
de notione variorum delictorum, de dole et culpa
primum philosophia duce movendae sunt, verumtamen
haec philosopha principia, ad ius constituendum quo-
que convertenda sunt et propterea legislator iis utens
ius constitutum populi, cuius causa lex criminalis (vel
Codex, ut vulgo dicitur) ferenda est, et huius iuris
liistoriam accurate ac diligenter consulat atque cum
iure constituto aliorum populorum et horum iurium
liistoria comparet et illa tantum mutet, quae hisce
principiis adversantur et iniusta sunt. Sic in iudiciis
eorumque normis mutandis indolis populi eiusque
morum, institutorum, quae iam adsunt, semper ratio
habenda est: ea, quae iniusta vel absoleta sunt, quae
moribus talis aetatis non amplius conveniunt vel con-
traria sunt, emendentur.

Si ius pmiiendi ex civitatis tacito pacto aut fine
deducendnm est (ut § mea phil. 5 indicavi) civitatis uni-
verse ei civitatis, cuius ergo lex criminalis ferenda est,
indoles atque normae etiam historica via sunt inquirendae.

Cum Abeggio et Bienero igitur facio pliilosophiam
et historiam cum iure criminali cohaerere, ab iis vero
dissentio de modo, quo hae disciplinae cum iure cri-
minali sint coniungendae : nimis ad ius criminale con-
stituendum hi iureconsulti vincula inter philisophiam
et ius criminale restrinxisse mihi videntur.

Si ius criminale universe cum iure publico est com-
parandum atque conjungendum, hoc vel maxime de

ems parte, quae agit de delictis contra rempublicam
eommissis affirmandum est, quod notio huiusmodi ma-
leficiorum a civitatis notione atque variis normis pro
parte pendeat, quod periculum civitatis magis directe
quam in aliis delictis una sit normarum, quibus mo-
dus poenae noxio infligendae nititur.

^ Quaenam sint atque esse debeant potestas et dig-
mtas Regis vel eorum, qui civitatem gubernant, quo-
modo hi et ipsae normae reipublicae legnm iussis et
poenis sint defendendi, et quomodo hae leges et poe-
nae cum singulorum civium libertate sint concilian-
dae, lureconsulto haec delicta inquirenti potissimmn
est videndum.

Propterea dissertationem conscribens haec delicta
tractare apud me constitui et inprimis de gravissimis
aebctis contra rempublicam admissis egi, ne argu-
menti mei fines nimis protraherentur et ne nimis sum-
niatim de singulis quaestionibus disputarem.

Uni quaestioni prae ceteris operam dedi, nempe,
an notio conatus ad delicta contra rempublicam facta
Pertineret nec ne; an igitur diversa poena conatui
et consummationi horum delictorum legislatori impo-
nenda esset nec ne, quam phüosopha et historica ra-
tione indagare volui.

Historia et philosophia enim cum hac iuris crimi-
nalis parte et cum his iuris criminalis quaestionibus
vel maxime cohaerent, ut cuique apparet.

Hunc finem eheu! hac dissertatione non plane attin-
gere potui; tres vel quatuor anni iam praeterlapsi
unt, per qnos huic fini operani navavi et ius Roma-
tantum et partem plnlosopham in i.ublicum pro-

dere possum: multa de iuro antiquo Francogallorum,
de iure a Napoleonte constituto, de iure novissimo
Franciae et de iure antiquo et novo Hollandiae con-
scripsi, tum de legibus et edictis latis, tum de liistoria
iudiciorum : multa de iure Anglorum legi atque inter
se comparavi, et in specie de iis, quae apud Anglos,
Francicos et in patria nostra de delictis scriptis typis
mandatis commissis (délits de la presse), ratione de-
lictorum contra rempublicam habita, constituta et
constituenda sunt, verum haec omnia non ab omni
parte elaborata erant et uno opere vix contineri pos-
sent ea ratione, qua de meo argumente scripsi.

Sic obiter in parte mea philosopha harum quaes-
tionum mentionem feci et breviter indicium tuli de
lege Francogallorum anni 1832, de Speciminibus in
patria nostra rogatis et de Cod. anni 1808, in pri-
mis de illo Specimine, quod latum est anno 1840,
de novissimis Codicibus et Speciminibus Germaniae
et de iure Anglico : in Appendicibus I et II ad hanc
partem diss. m. magis accurate animadverti, quae-
nam principia in novissimis Codicibus et Speciminibus
Germaniae de seditione, et de eo, qui delicta et in-
primis delicta contra rempublicam commissa non de-
fert, sancita sint.

Magis de industria unam alteramve quaestionem
deinde tractare, si res et facta et animi vires mihi
favent, si haec opuscula lectoribus, si erunt, non plane
displicent, meum fert propositum.

Argument! mei inquirendi initium faiciens breviter
de iure Romano agere volebam, sed sensim paula-
timque tam midtae quaestiones de perduellione, de ma-

lestate, et de conatu , ßegum, variis liberae reipubli-
cae Caesarmn temporibus oriebantur, ut bas seiun-
ctnn et de industria tractare utile atque necessariura
ducerem, inprimis quod sententiae variorum scripto-
rum praecipue Grermaniae de hisce quaestionibus
valde diversae sint, neque ab iis secundum meam
sententiam omnia, dubia soluta sint, quamquam egrc-
g!e et doctissime, ut solent, huic illive quaestioni
operam dederunt. Huius rei gratia ius publicum Eo-
manorum et liistoria Komana politica, (ut vulgo di-
citur de historia recentiorum populorum) mild adhi-
bendae erant, quae disciplinae satis late patent qua-
rumque causa plures veteres ac recentiores scriptores
mdii erant consulendi. Xostra nempe aetate multi
historici, phüologi et iureconsulti ius publicum Roma-
norum magis de industria, quam antea factum erat,
tractarunt et multa dubia eorum opera sunt sublata.
Sic primum celeberr. Niebûhrii opus perlegi et cum
Wachsmuthio comparavi, deinde operibus recentiori-
bus Hüllmamn, Eubino et Götlingi usus sum, neque
commentarium Ruperti neglexi, quod hoe

simum esset: animadversiones Bekkeri contra hunc
scriptorem de hisce quaestionibus nondum in publi-
cum prodita sunt. Antiquitates Creuzeri mihi quoque
non defuerunt; omnes historias iuris Romani consu-
lere non potui e. g. Walteri, Klenzii, Schweppii,
Danzi caet.; praecipue clariss. Holtii Lineamenta et
historiam iuris celeberr. Hugonis legi.

Quaestiones de variis iudiciis eorumque necessitu-
dme mter se invicem et de provocatione, quatenus
ad meum argumentum pertinent, ducibus clariss. Birn-

bäum, Platnero, Geibo et quot;Wönlgero quoque movi 1),
multa tamen nostra etiam aetate liac in re dubia sunt.
Meam igitur disputationem de delictis contra rempu-
blicam eommissis et de eorum conatu secundum ius
Romanum in duas partes divisi, scilicet in partem
literariam-iuridicam et in partem iuridicam, quod in
priore parte multae quaestiones, quae antiquitates
Eomanas et historiam Romanorum aeque atque ius
Romanum et historiam iuris Romani de crimlnibus
spectant, mihi inquirendae essent: in altera parte
magis ipsa principia iuris Romani de delictis et in-
primis de delictis contra rempublicam factis indicavi,
quamquam quaestiones liistoriae Romanae et antiqui-
tatum Romanarum non plane desunt.

Quaestiones philosophae de conatus notione et
poena magni sunt momenti in iure criminali et de
iis iam multi scriptores Germaniae , Franciae, Ita-
Hae, Belgii et Hollandiae summa doctrina egerunt,
verumtamen multae quaestiones hac de re dubiae ma-
nent et quaedam saltern hisce addi possunt.

1) Ed. Platnerus, Quaestiones de Iure crimin. Romano praesertim
de criminibns extraordinariis. Marburgi et Lipsiae sumtibus Elvverti 1842.

Geib, Geschichte des Römischen Criminalprocesses bis zum Tode
Justinians, Leipzig Weidraann'sche Buchhandlung 1842.

Woeniger, das Sacralsystem und das Provoeations-verfabren der
Römer, Leipzig Brochhaus 1843 , praec. zweite Abhandlung. Das
Provocationsverfahren der Römer.

Et de his operibus iudicium celeb. Mittermaieri in opere Archiv
des Crim. Rechts, Neue Folge Ao 1843, p. II, p. 381—288, vel
maxime de libro Geibi agit; deinde: p. III, p. 437—43.5 cum p. IV
de Wönigero, Osenbrüggcn et Platnero, passim tamen ante horum
scntentiam etiam attulerat.

Celeberr. Mittermaierus primus magis accurate quam
priores scriptores Germaniae hoc argumentum inqui-
sivit et, quid legislator! de hac re constituendnm esset,
ostendit. Mox eum secuti sunt Hepp et Zachariae
G-ött, qui inprimis laudandi sunt, si de philosophis
quaestionibus de conatu quaerimus: nuper Zirkler
quoque quaedam de conatus vinculis cum variis de-
lictorum generibus animadvertit 1).

Has quaestiones universe Zirkler (in priore opere)
et Luden non plane neglexerunt; magis tamen iuri Ger-
maniae communi constituto de conatu et de perduel-
lione operam dederunt; talis quoque mens Croppii fuit.

Inter alia Germanorum opera, quae magis universe
de iure criminali conscripta sunt, inprimis afferenda
Bunt opera Oerstedti et Henkii: deinde Wächteri, Baueri
et HeflFteri. Omnes commentarios juris criminalis Ger-
nanorum mihi comparare non potui: sic mihi de-
sunt commentarii Rosshirti, Abeggii et Jarkii; tametsi
alia de hisce quaestionibus opuscula eorum mihi
smt. Inter Belgü scriptores de conatu Lelièvre in
comment, et in diss, eminet; summa doctrina enim
quaestiones de conatu secundum principia philosopha et
secundum historiam gentium tractavit et egregie varias
diversorum populorum leges poenales inter se compa-

quot;quot;Sio accurate a me citanfur 1 et §. 3
P l os., ut §. 2, 4 seqq. scriptores qui de notione delictorum
contra rempublicam eommissorum et de eorum conatu egerunt. Verbis
Cona ns delicti usus sum, quod conatus facti apud .ett. nonnumquam
Jesatur et quod omne delictum lato sensu sit factum. Nescio igitur,
verba conatus delin^uendi magis placèrent; nam sensu doctrinao
n^que haec neque illa verba ap. veteres ooeurrunt.

ravit, praeter Zachariam Gotting et Heppinm liic scrip-
tor de quaestionibus conatus vel maxime consulendus est.
Wintgens rem satis accurate, ratione praeceptorum
philosophorum habita, exposuit: deinde Brouwer quae-
dam breviter, sed acute de philosophis quaestionibus de
conatu disputavit, tametsi ab eorum sententia mul to
magis quam a sententia doctissimi Lelievre rece-
dam.

Consultiss. Philipse ius Komanum de conatu satis
accurate secundum principia iuris Romanorum de cri-
minibus , quae tum statuebantur, interpretatus est,
et varias populorum leges poenales satis accurate in-
dicavit, inprimis jus patrium : nimis pauca vero de
hisce animadvertisse mihi videtur.

Inter Francicos scriptores Chauveau et Rossi prae-
cipue nominandi sunt, quod hi accurate de multis
quaestionibus disputarint et lureconsultos Germaniae
et Italiae consuluerint.

Acumen ingenii Iureconsulti Romagnosi in hisce
quaestionibus maxime apparet et multum veri eius ar-
gumentis inest, quamquam nonnumqiiam erroribus la-
borant. Carmignani contra egregie principia philoso-
pha ad ius constituendum secundum variani populo-
rum indolem et rerum publicarum conditionem adhibuit
neque usum fori neglexit, quare his scriptoribus Ita-
liae praecipue usus sum , tum de doctrina conatus ,
tum de doctrina delictorum contra rempublicam com-
missorum eorumque conatus : saepe enim sententiam
a sententia aliorum scriptorum diversam tuentur.

Beccariam et Filangierium cum liisce comparavi,
lurec. Cremaiii, Reiiazzi et Simoni mittens, quod
omnes hos scrip tor es consulere milii essent neque
otium neque opportunitas.

Quaestiones philosopliae de conatu delictorum cum
multis aliis quaestionibus pliilosopliis iuris criminalis
Talde cohaerent: nempe cum quaestionibus de eo,
quod noxio imputari potest, de libera liominis volun-
tate, et in specie cum quaestionibus de gradibus vo-
luntatis, vel de differentia inter dolum et culpam et
inter varias doli et culpae species: deinde cum no-
tione sociorum delicti sc. anctoris, socii in specie,
ut vulgo dicitur, etfautorisl); ultima quaestio spectat
etiam scripta typis mandata, quae in publicum pro-
duntur, quare de prioribus magis obiter, de hisce
ultimis magis accurate, quamquam non plane de in-

1) Verbo sociiquot; usus sum , quod aliud verbum linguae latinae
ad hanc notionem indicandam mihi esset incognitum. conf. tarnen
Clanss. Birnbaum, «vom den Begriffe von socius in den Quellen des
Römischen Strafrechts, Archiv des Crim. Rechts, Neue Folge,
Ao 184a, p. I, p. 40, 41. »Eher noch als den besondern Begriff
dessen, was man heut zu Tage unter Gehilfen oder blossen Gehilfen
versteht, könnte man das Wort socii als den besondern Begriff von
«atellites, Gefährten oder Gesellen sich denkenquot; conf. tarnen seqq.
et passim cum p. 51 et not. 328 de fautore.

»ist zwar ein lateinisches auch in den Quellen vorkommendes
Wort — aber es kommt nicht in derselben technischen Bedeutung,
wir das Wort Begünstiger gebrauchen, vor. _ Unserm techni-
»chen Ausdruck Begünstiger scheint einigermassen der Ausdruck sus-
ceptor zu entsprechen.quot;

Principia iuris conatum delicti puniendi et dolicta
contra rempublicam admissa eorumque conatum pu-
niendi a principiis iuris puniendi tantum pendent, ut prin-
cipia mea de inre puniendi exponere et cum aliorum
iure consultorum sententia de talibus principiis compara-
re utile duxerim. Yeniam mihi des, benevole leetor, (si
eris), si nimis diu liac in re versatus sum, sed argumenta
aliorum tam breviter, ac potui, attuli, et omnia argu-
meuta, quae ad meam disputationem referri possunt at-
que alicuius sunt momenti, in medium proferre volui.

Principia mea non plane nova sunt neque plane
nova constituere volui, verum diversa principiorum
elementa eorum, qui addicti sunt illis tbeoriis, quae
finem civitatis spectant, coniungere propositum habui;
scriptores theoriarum per se spectarum (ut vulgo di-
cuntar „absolute Theorien,quot;) magis magisque tbeoriis,
quae finem civitatis statuunt, accedunt.
Henke 1) re vera de iure puniendi in civitate sermonem

1) Henke, Handb. des Crira. Rechts und des Crim. Pol. yol. I,
§ 4, p. 9. » Der Verbrecher — ist als Vernunftwesen durch eine
unbezwingliche Stimme im Inneren, welche die Vergeltung jeglicher
böser That durch Straf fordert, sie selbst auf sich herabzurufen ge-
nöthigt als das einzige Mittel der Aussöhnung mit seinem Schutzgeist
und der Wiederverlangung des innern Friedensquot; cum p. 10. »Er (der
Staat) kann die verlorene Gesundheit aber nicht eher wieder erlan-
gen als bis dem Verbrecher durch Strafe sein Recht widerfahren,quot;
et de aliis civibus »wenn das Verbrechen nicht durch Strafe ge-
büsst und der durch dasselbe hervorgebrachte Misslaut nicht wieder
in Harmonie aufgelöst würde.quot; Conf. tamen § 1-3, p. 1-6. Notiones pro
parte Rantio et Fichtio debet, sed multo magis Iuris prineipiis im-

habet et errat vel maxime, quod ex iusto per se spec-
tato cum Abeggio et Kantio principia deducat quod
de civitate et de animo hominis aegrotantibus men-
tionem faciat, quod summam poenae mensuram re-
munerationem mali habeat. Henke et Ahegg ambo
aham poenae mensuram agnoscunt, nempe periculum,
quod reipuhlicae imminet.

Theoriis, quae finem vel finem civitatis spectant, ab
adversariis vitio verti solet eas solum id, quod utile
est civitati et civibus universe praeter noxium, tam-
quam finem iuris puniendi sibi proponere et noxium
tamquam adminiculum ad hunc finem attingendum ad-
hibere: hoc magis de prioribus theoriis Kleinii, Klein-
schrodi et FeuerbacHi quam de theoria Baueri alio-
rmnque recentiorum scriptorum valet: poena ipsa

l^utus est et Iureconsulti partes agit, quam illi ; inde speciales quae-
st'ones iuris criminalis summo ingenii acumiue tractavit et saepe ad
quot;sura fori et ad ius constituendum secundum populi unius alteriusve
mores spectavit § mea philos. V. ubi Escheri opera et loca, ubi
Henkmm refellere conatur, attuli. Theoria, cni addictns sum,
vocan potest «eine relative Gerechtigkeits-theoriequot; non tamen eo
sensu, quo talis theoria formula « pnniendum est ne pecceturquot; in-
d.can solet. Praeterea secundum banc theoriam, uti etiam secundum
theor.am Baueri, Zachariae Gotting, et similes alias thcorias ea,
quae contra religionem vel contra bonos mores finnt, puniri possunt,
dummodoj,«W«e fiant. Civitas enim et eius status religione et mo-
r.bus nituntur. Talia vero delicta culpa commissa esse habenda
^unt, quod noxius ipsam civitatem neque cives eius participes
tal. facto laedere vel in periculum vocare velit; quod religio,
«ummns Deus vel boni mores (sit venia verbo) non possunt esse fi-
nes , quoversus iua puniendi et legislatores, qui hoe saneiunt, teu-
ere possunt; huius rei causa talia facta solummodo vindicanda sunt,

s. pubhce committuntur. Eaeece iam vidit Lelievre in dissert, supra
a me laudala.nbsp;'

nempe sccunclnm huius sententiam infligenda est, quod
noxius peccavit : poena est factum iustitiae per so
spectatae : nimis tamen urget principium puniendi
monitionis, quae per legem poenalem fit.

Si lex poenalis et poena ipsa ad statum iuris , quan-
tum fieri potest, in civitate efficiendum tendunt, id non
solum civitati et aliis civiLus praeter noxium prodest, sed
hie etiam finis est legis poenalis et poenae, ut jus in
civitate inter omnes cives invicem vigeat : tale ius
non per se spectatur, verum ratione habita conditio-
nis hominum in civitate. Noxius ipse punitur, quod
aliquid fecit, quo vel civitas vel singuli cives in peri-
culum adducuntur vel laeduntur, quod tale eius factum
voluntati sanae atque liberae eins tribui potest: liber-
tas igitur illi tanquam homini non aufertur, tantum in-
ter iustos fines cohibetur : commodis civitatis fruitur,
iura vel bona ei servantur a civitate, quantum fieri po-
test, iustum ergo est eum iura vel bona aliorum
vel ipsius vinculi civitatis in periculum vocantem
vel laedentem malum pati : leges eum docent tale
malum eum manere , si liaee faciat.

Modus poenae non e solo periculo civitatis vel e
laesione uni civi vel pluribus civibus illata deducitur,
sed quoque e quantitate voluntatis (doli vel culpae eo-
rumque specierum, uti aliis hominibus apparent. Ex
eorum quantitate pro parte plus minusque periculi
civitati et singulis civibus imminet. Itaque modus
poenae et poena ipsa et lex poenalis in noxium iustae
sunt : semper tamen ad finem civitatis respicitur,
nihil per se spectatur.

puLhcam commissorum scripta sunt: inter quae pri-
inum citandura est opusculum Zacliariae Göttingensis
in opere Arch, des Cr. E. N. P. A» 1838, p. II-IV,
„Ueber den Versuch des Verbrechens des Hochverrathsquot;
p. 221 seqq. Celeberrimus scriptor, qui hodie inter
scriptores iuris criminalis et publici valde eminet, ac-
curate sententiam aliorum scriptorum Germaniae ex-
pomt, deinde sententiam suam de notione conatus ad
haec delicta pertinente défendit: tum varios conatus
gradus de his delictis cogitari posse concedit et, quo-
modo hi gradus statuendi sint, indicat: paucis osten-
dit, a quo temporis memento conatus horum delicto-
rum poena dignus sit et de notis coniurationis et facti
ejus, qui vel publice vel clam alios ad haec delicta
committenda incitât, quaedam egregie addidit. lam
mitto eum ius commune Germaniae de conatu horum
dehctorum summo ingenii acumine interpretari.
^ De hisce omnibus quaestionibus uberius egi et par-
tim no vis argumentis scriptores, qui notioni conatus
horum delictorum adversantur, refellere conatus sum:
de notione consummationis horum maleficiorum, a
sententia lurec. Zachariae dissentio, uti de finibus
gradus conatus eorum. Magis diserte de coniuratione
et de conatu auctorum certo sensu disputavi: sic inter
scripta in publicum prodita et orationes publice habitas
distbxi et inter conatum auctoris ad conatum remo-
tum factoris tendentis et inter conatum auctoris consum-
mationem delicti factoris efficere volentis. Quaedam
etiam de conatu talium maleficiorum inveniuntur ap.
celeberr. IMittermaierum in opere Staatslexikon von
Kotteck und Welcker xgt;ixho Iloclmfrath (juristisch),

uti etiam de notione horum dehetorum et iam antea in
variis opusculis, ubi de conatu disseruerat, quaedam
de hisce quaestionibus animadverterat.

Deinde Hepp in opere „Beiträge zur Lehre vom Hoch-
verrath Bern und Chur 1833quot; quaestionem conatus
liorum delictorum secundum ius constitutum et con-
stituendum satis accurate tractavit et sententias mul-
torum scriptorum exposuit et impugnavit. Praeterea
de eo, qui delictum contra rempublicam ad magistra-
tus non defert, et de eo, qui arma domum confert, ube-
rius scripsit et notionem delictorum quorundam levio-
rum contra rempublicam a perduellione recte seiunxit.

Escher etiam in opere „vier Abhandlungen über
Gegenstände der Strafrechtswissenschaft, Zürich Orell
Füssli und Comp. 1822quot; in comment. IH. „Beiträge
zur Lehre vom Staatsverrath und Aufruhr, in legisla-
tiver Hinsichtquot; de conatu talium delictorum mentio-
nem facit et concedit eorum conatum cogitandum esse,
verumtamen de solo conatu remoto convenit p. 242
seqq. Specimen ipsum regionis Zürich nobiscum com-
municat p. 225 seqq. et de notione delictormn contra
rempubl. commissorum disserit, p. 231 seqq.

Vel maxime sententiae notionis conatus horum de-
lictorum adversantur Zirkler, Henke, Grolman et ma-
gis secundum ius constitutum Martin, quos omnes
consului: eheu! mihi comparare non potui opuscula
lurec. von Kamptz in opere Jahrbücher der Preus-
sischen Gesetzgebung (vol. XVI et XXXII) sed bre-
vem operis expositionem legi in opere Neues Archiv,
des C. E. vol. VI.

De notione gravissimorum delict, contra rempnbl. com-
nnss. iam Kleinschrod et Feuerbach et in compendiis
et in opusculis seiunctis scripserunt et perduellionem
a levioribus speciebus satis accurate distinxerunt: hoc
munus magis peregit Eosshirt in opere Neues Arch,
des Cr. K. vol. IX: melius quam Feuerbach notio-
nem conatus negat tantum de perduellione, quam di-
stinguit a civitatis proditione. Specialem sententiam mi-
nime laudandam de his delictis exitum civitatis semper
spectantibus defendit Tittmann, quare hujus senten-
tiae nominatim in dissertatione mentionem feci.

Multa memoria digna apud lurec. Romagnosi et
Carmignani de his delictis et de eorum conatu inve-
muntur: prouti scio, primus eorum sententiam de
liisce quaestionibus de industria inquisivi. .

Inter Francicos scriptores Chauveau et Helie Faustin
et Rossi uberius de his quaestionibus scripserunt sive
de conatu sive de notione eorum quaeras; ius con-
stitutum in Francia secundum Codicem Napoleontis
et varias leges deinde latas egregie interpretatus est
Chauveau. De notione et poena mortis horum de-
lictorum nominatim egit vir summi ingenii Guizot in
opere „de la peine de mort en matière politique. Pa-
ns 1822,quot; et de coniuratione „ des conspirations et
de la justice politique,quot; Paris 1821 ed. tert.; multum
veri hisce operibus inest, praecipue priori operi: ni-
mis tamen notionem horum delictorum a notione alio-
rum delictorum distinxit et multa eius argumenta ad
conditionem reipublicae Francicae ea aetate et ad par-
tium studia pertinent.

pia de his delictis disputavit Eotteck, qui iustum
modum in iudicio de hisce delictis ferendo saepe te-
net; in quibusdam solum ah eo discedo; eum igitur
cum scriptis et orationibus lurecons. Benjamin Con-
stant et Chateaubriand et cum lurec. Germ. Klüber,
Mohl et Scbmitthenner comparavi.

Scriptores Iuris Crimin. Anglici vel maxime ius
apud eos legibus et moribus constitutum interpre-
tantur: nonnumquam tamen quaedam de iure consti-
tuendo apud eos occurrunt, uti e. g. apud Black-
stone et Foster et de levioribus horum delictorum
speciebus apud Kussel, qui de perduellione consulto
non scripsit: Bentham contra quaestionem de notione
delictorum contra rempubl. commiss. secundum ius
constituendum tractat.

Orationes Iureconsulti Erskine in hisce quaestio-
nibus magni quoque sunt momenti: omnes mihi non-
dum comparare potui. Hic scriptor de delictis, quae
committuntur scriptis typis mandatis in publicum pro-
ditis contra rempublicam conferatur cum egregio opere
lurec. Chassan, „Traité des délits et contraven-
tioiis de la parole, de l'écriture et de la presse,quot;
cum aureo opusculo Clariss. Birnbaum hac de re de
iure Anglico et cum scriptis et orationibus Jurée. Ben-
iamin Constant et Chateaubriand, cum orationibus Ju-
rée. De Serres, Courvoisier aliorumque.

Fortasse quis mihi objiciat lege 28 Apr. 1832, in
Francia minorem poenam in conatum horum delictorum
atque in eorum consummationem iam sancitam esse,
uti etiam in plurimis novissimis codicibus et specimi-
nibus Germaniae et patriae nostrae, sed hisce respondeo

nimis leviter haue qnaestionem a leglslatoribus Fran-
cicis tractatam esse, rationes talis normae magis accu-
rate esse indicandas ac probandas : deinde ad delicta
contra reipublicae internam securitatem, ut vulgo di-
citur, talem normam esse restrictam, quod vituperan-
dum est, et singulas quaestiones non satis accurate esse
inquisitas : definitionem coniurationis nondum esse abro-
gatam, seditionis notionem nondum esse definitani.
Pro parte viri selecti speciminis Cod. Poen. 1840 haec
in melius mutarunt; si singulas quaestiones spectamus,
ab iis in multis discedo, uti etiam a viris selectis Spe-
ciminum Germaniae inprimis Speciminis Borussici.
Tandem doctissimi lureconsulti Germaniae pro parte
contrariae etiamtum sententiae favent: operae igitur
est pretium quaestionem hisce temporibus de conatu
delictorum contra rempublicam commissorum movere,
eo magis, quod specimen anni 1840 Cod. Poen. in
patria nostra nondum sit perlatum.

lam mitto secundum meam sententiam disciplinam
qualemcunque et ad usum fori adhibendam esse et per
se spectatam tractandam esse.

Consilium meum initio erat quaestiones philoso-
phas de collegiis illicitis uberius iuquirere et de admi-
niculis ad haec delicta consummanda idoneis et de
noxio talium delictorum, qui ante eorum consummatio-
nem a faciendo recedit, nominatim scribere : haec etiam
scriptis iam mandata erant, sed melius duxi haecce dis-
sertationi meae non addere, quod non tam arcte cum
argumente meo atque aliae quaestiones cohaereant 1).

1) Sic etiam non egi de quaestione, an delictum contra foedus in-
ter varios Germaniae populos constitutum (der teutsclie Bund) per-

Per tres annos nempe clariss. Birnbaumio prae-
ceptore et (ut spero) amico uti mihi contigit: hic
autem egi-egius vir colloquiis , consiliis suis et lihris,
quos mihi saepissime dabat, ad banc disciplinam co-
lendam me impulit !

Quotidie fere de variis Iuris Criminalis quaestio-
nibus cum eo disserere solebam et sic sensim paula-
timque haec disciplina mihi magis placebat atque
multa dubia solvebantur.

Pro tuis igitm- innumeris in me meritis, Clarissime
Vn-, gratias tibi ago, quas possum, maximas: me semper
consiliorum tuorum atque benevolentiae singularis, qua
me affecisti, memorem futurum persuasum tibi habeas.

Grato animo quoque recorder tua consilia, Claris-
sime Vreede, atque auxilium, quod mihi tulisti libris
tuis, quos magna copia ac saepe consulere mihi
licuit. Eo magis tibi devinctus sum, quod tu mihi
consilia praebueris, et tamen argumentum meum et
singulas quaestiones plane secundum meam senten-
tiam tractare mihi concesseris. Tu etiam insigni be-
nevolentia, quae tua est, me excepisti.

Keque tuum nomen silere hîc mihi licet, Clarissime
Holtius, qui mihi copiam librorum tuorum legendo-
rum fecisti: sic gratissimum mihi fecisti et propterea
gi-atissimus erga te ero.

- Tua egregia institutione historiae Iuris Romani et
principiorum Iuris Romani universe ad ius Romanum
et historiam huius iuris inquirendum excitatus sum,
tu mihi calcax-ia admovisti.

Vobis denique, alii Praeceptores Ordinum luridici
et Litterarii, pro Hberrima vestra institutione gratias

habeo quam maximas; tibi inprimis, Clarisslme Gou-
doever, qiiem Antiquitates Eomanas, quae semper
mihi arridebant, ita docentem audivi, ut ad hanc
disciplinae litterarum humaniorum partem me magis
magisque converterim. Te interprété veteres liistorici,
poetae ac philosophi maiore laude celebrandi esse
mihi videbantur.

Utinam inter praeceptores, quibus hisce diebus
gratias ago, etiam Clarissimum Heusdium nominare
possem, sed ille Academiae, patriae et cognatis suis
lam per quorundam annorum spatium, eheu, ereptus
est; egregiam eins institutionem historiae et philoso-
phiae mihi multum profecisse grato animo fateor.

Triste tandem mihi superest officium, vobis, carissimi
commüitones, qui mihi per plures annos Academiae
consortionis socii fuistis, et quibuscum vinculo ami-
citiae coniunctus fui, valedicendi.

Multi lam vestrum vel in varias patriae nostrae
regiones abierunt, vel Oceanum traiecerunt.

Vos omnes iterum iterumque precor, ut me semper
ii;um amicum habeatis, quem me per tot annorum
spatium cognovistis, in ilk felici hominum conditio-
ne, qua iuvenes cives Academiae se invicem arctis
amicitiae vinculis constringere, disciplinas et artes co-
lère, et animum colloquiis varii argumenti universe
excolere solent. Utinam mei sitis memores !

»mmii

lureconsulto pMosophanti, cuius munus partim est
de mre constituendo quaerere, ius constitutum di-
versorum populorum de criminibus ac historiam iuris
eorum consulendas esse in Praefatione totius operis
Probare conatus sum.

en urn est, quod unus sit fontium iuris multorum
populorum excultorum uti e. g. Iuris Gennanorum,
patriae nostrae ac Prancogallorum; quod ante leges
Poenales latas in illis regionibus magnam vim liabue-

Quaedam principia juris criminalis praeterea apud
lureconsultos Romanos yel in ipsis Romanorum le-
gibus occurrunt, quamquam nulla generalia principia,
lit in legibus recentioribus, sancita erant.

Nam uti omnibus notum est, leges, senatusconsulta,
rescripta Caesarum, ipsorum constitutiones ab urbe con-
(lita usque ad exitum imperii sibi invicem successe-
runt ac se ternperarunt, non ita tamen, ut multa essent
plane abrogata, nisi aetas alia postnlaret, sed potius
vel iterata vel paululum mutata, prouti res et facta
ferrent.

Hisce iuris fontibus accedunt mores per plura sae-
cula fere iidem, deinde ab antiquis temporibus quan-
dam quasi umbram mutuantes et saepe, quod moribus
iam din valebat, ut ratio certior esset, legibus est
constitutum.

Iureconsulti saepius respondebant de iure, quod vel
legibus vel moribus obtinebat, si dubia moverentur,
quam novi aliquid statuebant.

Hinc multa Eomanorum instituta multasque leges a
priscis temporibus originem duxisse facile perspicias.

Quum vero de delictis contra rempublicam admis-
sis ac praecipue de eorum conatu scribere constitue-
rim et Eomanorum hac de re sententiam minime
negligendam esse censuerim, in illam gravem quae-
stionem, incidi, quid apud Eomanos esset perduellio,
quid vero maiestas; nam variis temporibus varia hisce
contineri historici, grammatici ac iureconsulti me do-
cuerunt.

Plures verbum laesae maiestatis in orationibus, dia-
logis, scriptis adhibent, multi scriptores a medio aevo
usque ad nostram aetatem hoe argumentum tractarunt,
sed nuper demum historia duce, varia tempora ac
diversam ex iis provenientem perduellionis ac maie-
statis indolem recte distinxerunt scriptores Germaniae

Celeberrimus Feuerbach in opusculo de delicto per-
duellionis 1) contrariam viam iniit, primum, quid sit
perduellio, ex philosophis principiis etiam secundum
ius naturae declarans, deinde historiam nimis breviter
atque summatim exponens, diversarum aetatum non
plane oblitus, attamen omnia non ita diligenter inqui-
i-ens, ut bonum decet historicum, qui criticae arti
operam navat, quod ei facile indulgere possumus, quum
ipsius tempore multa antiquata atque obsoleta iustis
adversa obtinere videret.

noclJèr'quot;'quot;''quot;''''' ''quot;'''^''''''''nbsp;-û'^ei- «l»quot; VerbioeUen des

.Po^'-.-Paul- J-üb. Anselm Feuçrbacb-, Erfurt 1798.
• quot;nignani m Pisana Academia antccessoris iuris criminalis
«^enta editio quarta Romae 1829, ^ol. lY, L. Itf^^l/ti de delictis
contra rempublicam agit; de perlt;lueHione, p. 673-077, vol. 1', de
conatu L. I n in«. 11 ^ t ■

del la s.curc..a sociale di Giovanni Cannignani Pisa presso i fratelli
«■»tri 1831 , vol. II . L II ^ ,ß , , .
. ,nbsp;gt; 11, c. 14-16, celeberrimus vir quaedam affert

deconatuapudKomanos, pauca etiam de delictis contra rempublicam,
«t arnen In.peratorum tempora prae ceteris spectat. confer, praeeipue ,
H, p. 297, 302 not. 2, 305, not. 2, 306, 307, 311 , 312.
D.ssert.BeukerideMaie.tate, quae a Waechtero, Hefftero aliisque

faud.bus celebratur frustra in edit. Thesauri Oclr.chi, quae adest in
ü.bboth.Aead. Traject, quaesivi. Kuper aceepi opera doctissimi scrip-
tor,s Iuris publici Sehmitthenner, qui in opere. .Zwölf Lücher vom
taate , vol. I et III , i„s publicum Romanornm et historiam normarum
temporum Regum et liberae reipublicae de industria tractavit. Infra
h-me scr,ptorem accuratins afferam : hic sufficiat citare, vol. 1.
Gründl .,er Gesch. der Staatswissensch, u. s.w. ed. .,ec. Giessen
45 4, IS' P- 34, «19, 20, 22p. 37, 38, p. III , § 39-32,
P-nbsp;. \ol. JII, Grundlinien des allgem. Staatsrechts, p, 1,

nimis secutus historiae rationem nullam fere habet, ita ut
mirari liceat tantum virum Germanicos iureconsultos,
praeter illos, qui latina lingua scriberent, non consu-
luisse neque aliquid novi, qiium ceteroqiiin innumera
in re criminali ipsius essent mérita, in medium protulisse.

De Francicis scriptoribus iam taceo, nam Eautcri
et ßossii propositum non fuit, ut de iure Eomano
scriberent, pauca de Eomanis disputât Chauveau,
quae tamen erroribus non carent.

Omnia enim in perduellione et maiestate, si histo-
riam negligas, sunt obscura atque inter se pugnan-
tia neque historicos neque iureconsultos intelligas,
omnia male interpreteris.

Ne quis ergo me nugas agere opinetur, quum ad
regum tempora recedam et ducibus Dieck, Rosshirt,
Ahegg, Zii-kler, Zachariae, Luden, Hepp 1) aliis de-

1) C. F. Dieck , historische Versuche über das Criminalrecht der
Römer, Halle 1823. Rosshirt, über das römische Rcclit, als Quelle
des deutschen Criminalrechts. Neues Archiv, von Konopak, Mitlermaier
und Rosshirt, vol. XI, parte prima, p. 1-38, XI, p. 3 , p. 371-436.
Ahegg , de antiquissimo Romanorum Iure criminali Regiomonti 1833.
Zirkler, die gemeinrechtliche Lehre von Majestätsverbrechen und Hoch-
verrath , Stuttgart 1838. Hepp, die Bestimmungen des römischen
Rechts über den Hochverrath, Archiv, des Criminalrechts, Neue Folge
1837, p, 3 , p. 3.53-415. luden, über den Versuch des Verbrechens
nach gemeinem teutschen Rechte, Göttingen 1836. Dr. H. A. Zacha-
riae , die Lehre vom Versuche der Verbrechen, Göttingen 1836, 2 vol.
Weiske, Hochverrath und Maiestätsverbrechen , das Crimen Maiestatis
der Römer, Leipzig 1838. quot;Weiske in praefatione probare studet se
historiae delicti perduellionis et maiestatis valde operam dedisse: ex
ipsius autem opere hoc nonnisi paululum apparct. Praef. p. XXI, XXII.
cum ipsius operis p. 6, 12, 14-16 seqq. Nuper Röstlin et Osenbrüg-
gen has quaestiones de industria tractarunt. »Köstlin, die perduellio

licturn perduellionis explieare coner; nam, tametsi
multa in Kegum historia sint obscura, a variis scri-
ptoribus legum quarundam ipsa verba nobis sunt ser-
vata et ex Livio, Cicerone, Dionysio Halicarnassensi
et Plutarcho critica interpretations quaedam ad nos-
tram causam pertinentia effici possunt.

Ius criminale cum historia populi, cum ipsius ori-
gine atque institutis maxime cohaeret, nam, ut iam
vidimus, a reipublicae conditione iudicia, poenae, ra-
tio puniendi pendere sclent.

Ceteroquin plane discedo in sententiam doctissimi
Ahegg, qui de antiquissimo iure Romano disputans,
scripsit:

vQuis enim neget, iizris publici, cuius ipsius pars
doctrina de criminibus eorumque poenis, cum po-
^'^-iea populi historia et disciplinis ad eam spectanti-
, arctiorem esse nexum quam privati iuris, quod
ad singulorum tantum utilitatem spectat 1).quot;

„ Nur ein klares Erfassen des Geistes der römi-
schen Quellen und der verschiedenen Aussprüche in

quot;nter den Römischen Königen 1841. Osenbrüggcn, das altrömische
parricidiinn. Kiel 1841. Sic Geib egregie qnoquc oslcndit, qnanti mo-
menti ad ius criminale Romanorum cognoscendnm sint Regum tem-
pora. Geib, Geschichte des Römischen Criminal-processes. Leipzig 1843.
Einleit. p. 3, 5, 6.

1) Ahegg, de antiquissimo Romanorum iure criminali comment.
Pquot;or, p. a. Conf. etiam p. 1-4. Cum co nempe plane facio etiam
quod ad priora verba attinct, si ius publicum lato sensu intelligit
(öffentliches Recht, cuius partes sunt, das Criminalrecht, das Staats-
recht, das Völkerrecht).

ihrem inneren Zusammenhange, eine Prüfting, wie
allmälig unter den verschiedenen Verhältnissen des
Römischen Rechts, die leges, die Aussprüche der
Kaiser und der Juristen sich ausbildeten und aus
welchen politischen Verhältnissen und Voraussetzunsen
die Ansichten hervorgingen, kann zum Ziele führen
und eine gehörige Grundlage liefern 1).

1) Miftermaier, in opere Staatslexicon oder Eneyelopädie der Staats-
wissenschaften Ton Carl Ton Rotteck uud Carl Welcker, vol. YIII ,
p. 3, p. 201. Conf. etiam Platnerus, quaestiones de iure criminum
Romano in praefat. p. V-VII.

Lex de proditióne. Quaeritur, an ius publicum Roma-
norum spectet; an idem consilium sit legis duode-
cim tahularum, si in ea hujus causae mentio fit.

novquot;™^ quot;i® delictis contra rempublicam, cuius
IS est auctor Dionysius Halicarnassensis, a Rege
omulo conditore urbis Romae, ut antiqui de liistoria
^omana scriptores affirmant, de patronis et clienti-
us lata fuit, quam Dionysius vocat ràv vàuov xm

Tametsi non, ut antiqui interprétés, in Dionysii an-
tiqmtatibus verba legis contineri existimem, quum lex,
SI scripta fuit, nonnisi brevi formula literis esset man-
tlata, tamen legislatoris sententiam déclarasse hic
scriptor mihi videtur.

Postquam multa patronomm ac clientium officia enu-
meravit, quae alter alteri vicissim praestare debebat,
^J^^ioc^aleficio ita scribit 1): „Commune utrisque

ut neque fas neque ius esset alterum accusare alte-
rum in iudiciis vel adversum contra eum dicere tes-
timonium vel ferre suffragium vel inter adversarios
numerari, si vero quis argueretur aliquid horum fe-
cisse, tenebatur lege de proditione quam sanxit Ro-
mulus. Huius delicti convictum licebat cuique, qui
volebat, interficere ut Diti sacrum (i. e. Ditis victi-
mam). Nam mos erat Romanorum, quos vellent im-
pune occidere, horum corpora alicui Deorum et ma-
xime Diis inferis devovere, quod tune etiam Romu-
lus fecit. Hanc ob causam mutuum inter clientes
ac patronos vinculum per multa saecula mansit haud
secus ac cognatorum necessitudines posteris per ma-
nus traditum.quot;

Hic locus primo adspectu solummodo de patronis
et clientibus agere videtur, attamen ipse Diony-
sras, Metti Fuffetii proditionem narrans, adiicit ip-

v£iv ïa-wvnbsp;tü/^öt „3 Kuraxlovku Ajó« • ÏDj? yÄp 'Pi^iium;, ïo-ou? %ßo-j-

Aovto vVTO.vl Tstv^iim, rè ToCrm a-ufianc SiSv ótoJVVivi, i^dMtTTX Si nif
xuraxinm? xarayofi^^s,,- ïnbsp;j 'p^^cvM; Jm.Vs' TOiyäp TO,

S^IUivn êv woAAaïc Jtvïtó oiSh, Siaip/fcuTct, ^vyyi-nxSv êvayxaiOTWTuv icl
TOT waAarSSv T^po^ruTSynbsp;, »«.rtnbsp;Quam-

quam haec magnam partem iam ab aliis citantur, omnia dedi ac verti,
quod multa. ex bac lege deducere meum ferat propositum. Versione
Sylburgii usus sum, in multis tamen ab ea recedo. In Dionysium ni-
mis invchi mihi Tidctnr doctiss. van der Velden , de comitiis curiatis
apud Romanos, Introitus, p. 11, 13, uti etiam in Varronem, p. 18,
magna doctrina ac subtilitate haec de fontibus historiae Romanae
ceteroquin conscripta sunt, p. 3-19. Sigonius meae sententiae de
hac lege etiam favet de iudiciis, L. II, c. 29. Op. omn. lom. V,
p. 803.

Slus socios lege de trausfugis ac prodltorihus damnatos
ac iiecatos fuisse, quibus üle auctor innuit, quomodo
legem Romuli intelligeret, nempe omnes buic legi
obnoxios esse qui vel ipsi transfugerent vel civitatem
liostibus proderent 1). Transfuga vero illo sensu, quo
bocce verbum in fatis Fuffetii occurrit, nonnisi de
fup ad bostem animo proditorio accipi potest: est
Wtur delictum contra rempublicam admissum et sic
a Romanis babebatur: multa autem sunt Pandecta-
rum loca, in quibus civis ad liostes transfugiens id
dolo malo fecisse praesumitur vel transfugae liostibus

Tarrnntenus Patemus enim Libro secundo de re
militari, cuius operis fragmentum nobis servatum est

rr/ ^poioo-.'av uirov S^xccTrUfia. 5 (3a-
■Jrpoäo^rquot;'nbsp;TSV Täv AE.trOTÄXTMV TS

Fuffetii histo^irr*^ ï^omuU legem mentioiiem faeiat atque in Metti
iitif,,..nbsp;proditio, proiitor,nbsp;m-plt;,Sórgt;,c semper

» quot; f' ixnbsp;quot;quot;quot; ■^'^nox-rhi^-' , Êa'vT£ w / l: ^ a t iS V ö £ y i a-r Ó y l er r i
horrend'quot;quot;'^ quot;^'■quot;((i«. Nonne vero ipse Cicero docet maxime

in titulo Digestorum cle ro militari, scribit: „Prodi-
tores, transfugae plerumque capite pmiiuntur et exau-
ctorati torquentur: nam pro hoste non pro milite ha-
bentur 1).quot;

Ulpianus libro octavo disputationum inter ea, quae
ex primo capite legis luliae Maiestatis plectuntur,
enumerat „qui exercitum deseruit vel privatus ad
liostes perfugit 2).nbsp;»

Hac lege, uti multis legibus tituli Digestorum de
re militari transfugae et desertores simul nominantur
et multis in rebus inter se aequiparantur, attamen
transfugarum delictum gravius a lureconsultis habe-
tur 3).

Paulus libro decimo sexto ad Sabinum : „ Trans-
fugae, ait, nullum postliminium est: nam, qui malo
consilio et proditoris animo patriam reliquit, hostium
numero habendus est 4)quot;.

3)nbsp;1. 3, inprimis § 3 , ff. de re militari, ubi defmitio desertoris a
Modestino datur »desertor est, qui per prolixum tempus vagatus
(redueitur), 1. 3, § 9, eod. Si plures simul primo deseruerint, deinde
intra certum tempus reversi sint : gradu pulsi in diyersa loca distri-
buendi sunt; § 10 eod. Is qui ad hostem eonfugit et rediit torquebitur
ad bestiasque \el in furcam damnabitur;quot; definitio ergo diversa est
nee poena eadem , 1. 4, § 9 et § 14, 1. 13, § 5, 6, 1. 14, 1. 15 ff.
de re militari.

4)nbsp;L. 19 , § 4 ff. de eaptivis et postliminio et de redemptis ab
hostibus (t. XLIX tit. 15). Cum 1. S ö. ad leg. Jul. Maiest. (XLVIIl,
tit. 4) »privatus ad bostes perfugit.quot; Simili sensu. De socio lucri
quaerendi causa de iure privato'hoo scribit Cicero pro Roscio Amerino,
C»p. 40. »Iste qui initio proditor fuit, deinde perfugaquot; ed. Ernesti,
vol. II, p. 1, p. 72 ed. Orell. vol. II, p. 1, p. 54. Contra Osen-

Hic ergo animus proditorius in transfuga praesu-
n^itar, quod principium ex militari reipublicae condi-
jone ac Leilis cum vicinis populis, in quibus non
somn de principatu sed saepe de salute dimicaba-

tantlm''^'''^quot;'^ inlt;iicant, neque transfugas militari iure
rumquot;quot;^nbsp;proditione ad patrono-

ab animonbsp;quot; Parricidium, Kiel 1841 , p. 41, male haec
indieat anni^r quot;quot;quot; '^quot;'■quot;^uit; grammatiee perfvga maiorem vim

- t SenatuseonsuUum: nee magis 1. 35 ff. de rel.giosis et sumpU-
Wnbsp;(L.X1, tit. 7); namesteansa speeialis, eivis iam hostibns

e d.„„,erat, eum iis patriam adoriebatur »enm qui ad patWam de-
endam et parentes et liberos iuterfieiendos venerit, quem si filius
Patrem aut pater filium oeeidisset, sine seelere etiam praemio ad-
lersT quot;quot;quot;quot; --«'quot;ernnt. De hoe argumento mox plura. «e

cimo quarto Institutionumquot; Transfugas licet, ubicun-
que inventi fuerint, quad hostes interficere 1).

Easdem vero in latrones, seditiosos atque in trans-
fugas poenas in Digestis constitutas esse pro parte
veritati convenit 2), sed non inde efficiendum est
delicta eadem esse censenda, neque hoe apparet ex lege
Codicis 3), ubi desertores et latrones eadem poena ple-

fellit Cornelius van Bynkershoek , Observ. Jur. Rom. libri quatuor.
l.V, c. 23, ad leg. 8 § 2 de poen. bestem intelligit de eive, qui ad-
versus rempublicam bostilia molitur, quod hoe verbum cum transfuga
coniiingatur et propter Pauli Sent. Ree. L. V, tit. 29, § 1, ap. van
Rerkhem. Lugd. Batav. 1733, vol.111, p. 119-123. Cujacius loc. laud.
dcsertorem etiam recte a transfvga distinguit, uti a graviore specie.
Conf. etiam 1. 6, 1. 8, § 1, 1. 13 et 14, tit. de desertor. Cod. Theod.
1. 13, e. g. »Universe igitur provinciales sciant oppriniendorum sibi
desertorum facultatem esse permissamquot; Cum commentar. Jae. Gotho-
fredi ed. Ritter Lipsiae 1737, tom. II, p. 413 , 415 , 419 , 420.
(L. VU, tit. 18).

2)nbsp;l. 3 , § 6 iT. ad leg. Cornel, de sicar. et venefie (L. XLVIII, tit. 8).

3)nbsp;L. 38 , § 1, cum § 2, cod. ff. de poen. § 1, vivi exuruntur aut
furcae suspenduntur § 2, in furcam tolluntur aut bestiis objiciuntur
aut in insulam deportantur, 1. 28, § 15 ff. de poen. latrones furca
figendos — ad beslias, 1. 8, § 2 ff. de poen.

4)nbsp;L. 2, Cod. quando liceat unicuique sine judice se vindieare
(L. III, tit. 27).

»Cuncti iterum adversus latrones puhlicos desertoresque militiae
ius sibi soient pro quiete communi eiercendae publicae ultionis in-
dultum compar. Pauli. Ree. Sentent. L. V, tit 29, § 1, ad leg. lul.
Majcst. »deseruerit Imperatoremquot; apud Blondean, Institutes de l'Em-
pereur Justinien suivies d'un choix de textes juridiques relatifs a
l'histoire externe du droit Romain et au droit privé Autéjustinien.
Paris 1838, vol. II, p. 318; in hoc opere, vol. II, invcniuntur plura
fragmenta lureeonsultorum aureae aetatis Iuris Romani cum animad-
versionibus criticis. Conferatnr inprimis dissertatie Clarissimi Birnbaum
in opere Neues Archiv, des Criminalrechts, herausgegeben von den
Professoren Abegg , ïïeffter, lUrnbaum, Mittermaier , Wächtcr, vol.

ctuntur, quod ceteroquin non ad transfugas pertlnet,
quippe qui desertoribus non plane similes sint; et omnia
haecce ad Imperatorum tempora sunt referenda.

Marcianus mihi prae aliis persuadet transfugas lege
Romuli puniri, nam ipse eorum capita sacra fuisse hisce
testatur „licet, ubicunque inventi fuerint, quasi hostes
interßcere.

Nee obstat cum transfugis in Pandectis coniungi
„comtUorum nostrorum renunciatores, atque eœploratores,
qui sécréta nunciaverunt hostibus vocari prodüores, nam
haecce delicta transfugis similia sunt, contra rempu-
bhcam non contra privates sunt admissa, antiquissi-
mis Romanorum temporibus uno verbo proditionis facile
potuissent designari, sed cum nulla apud Dionysimn
ahos scriptores eorum fiat mentio, non ausim
eorum poenam Romulo vel regibus universe adscri-
ere, quamquam illius aetatis moribus est consenta-
neum ac plura interpretatione, consuetudine ea lege
poterant contineri 1).

Mu ta aha affert Köstlin, quae pertiuereut ad banc aetatem ex ejus
«entente ex tit. Digg.nbsp;^^^ ^^^^ ^^^ ^^^^^

1) De his verbis, 1. 38, § 1 ff. de poen., 1. 6 , §4 ff- de re milit.
raee,, uti Demosthenes saepissime etiam ^p.Äo.fe de delicto eontra
gt;empubheam usurparunt.nbsp;orat. cum notis

Wuuderliehii,Wolfii,Reiskii,Weiskii,Stanlei, illustravit Dobson lon-
1827, vol. m, p. 321. (Reiske p. 745,) ..^v l.v I.i

Tandem nobis est argumento ex conditione reipu-
blicae, ex modo, quo urbs condita est, repetito, nullos
alios Eomae fuisse cives, nisi patronos ac clientes, ad
totam igitur rempublicam banc legem pertinuisse, quod
et ex antiquis scriptoribus et ex recentioribus inprimis
Niebubr et Göttling probare possumus.

Dionysius, qui antiquarum Italiae gentium historiam
optime indagavit ac plurimos Romanos ac Graecos
scriptores consuluit, antiquissimum Italiae populum Si-
culos a Graecis ex Arcadia Aboriginibus dictis ope
Pelasgorum, qui etiam Graeci essent, in Siciliam fuga-
tos esse memoriae tradidit: Aborigines autem, ait idem
Dionysius, a Rege Latino tempore belli Troiani Latini
vocati sunt: foedere icto cum Aenea Rex Latinus ei
ac Troianis agros concedit, qui Lavinium urbem con-
dunt, deinde Albam Longam coloniam deducunt et ex

Romanara Iiostibus prodere Toluerit isAw ft xai Tizpirii«? t p o i a o-» a
üffä ^Pufj-uXovnbsp;ug loßac tpiiir) Tä?^ßsiv souAt/xjov ij-Tspetv et c. is.

de ipsius filia vit. parall. vol. I, p. 50 , 51; quamquam factum ineer-
tum est, probat verbum proditionem de delictis contra rempublicam
tempore Romuli a scriptoribus adhiberi, nec obstat verbum I x ® fquot; ?. nam
Ammon. Grammat, quideni scribit de eo solum dici , qui antea
fuerat, alii Grammat, tamen et ipsi scriptores antiqui universe hoc
usurpant de eo , quem odimus ; coniunctio est cum 'ézSs!odio; ttsAeVh?
significat etiam gegen jemand feindselig gesind seyn : non plane eadem
ergo est differentia atque inter inimicum et hostem; Trpoioiri'a: a ■a-fo-
SiSu/M derivari debet, quod etiam significat aliquem hosti tradere,
prodere; Polybius verbis ulitur TTfaSoT'mc, iruvtiiiOTixf, neque est, quod de
ipsius verbis dubitemus : tt f c 3 o ir !a ap. eum dicitur, si una gens socio-
rum aRomauis deficit, tr vt u f^o^y in , si foeJera plures civitates sociae
Romanorum ineunt, coniurationes faciunt ad desciscendum , I,. VI,
c. 13, ed. Schweighäuser, vol. II, p. 327. Passow, verbis Ixh-if
et ÏJ-««?. vol. II, p. 985nbsp;vol. III, p. 6-36 ^ph^rU, vol. Iii,

Plutarchus in vita Romuli alios Pelasgos, alios Tro-
lanos conditores reipublicae Romanae habere narrat,
sed hac de re constare Romulum et Remum ex stirpe
Regum Troianorum, qui Albae regnarent, progenitos
ex virgine Vestali morte damnatos fuisse, dein Romam
condidisse 2) cetera.

^ Livms etiam de Rege Latino Aboriginibusque ac foe-
^ e cum Latinis icto, de Alba Longa Lavinii co-
onia, de duobus fratribus Romulo et Remo iraque in
^nbsp;Amulii mentionem facit 3), nec non Cicero

® iquot;epublica 4) „a Rege Albano ob labefactandi regni
tiKiorem Romulum ad Tiberim expositum fuissequot; eum-

Dionys. Halicarn. Antiquit. ed. Sylb. L. I, p. 7-18, 46 49, 53,
58 C.9-T6, de Pelasgis, e. 17-20, de bello cumSieulis, c. 21-23,
Aenea ac Trojanis, c. 45. — c. 60, seqq. e. 64, de urbe con-
'a, c. 71 seqq., ubi muKa de historicis, quos legit Dionysius.
Conf. cum e. 6, L. I, Antiq. Dion. Male HÜIlmann, verbim. towa
intelligit de populo: imde haee bausit? Kullis argumentis hoc pro-
baTit: ita Latium de loco, ubi multi populi conveniebant, ubi eorum
conciones fiebant. Römische Grundverfassuiig, vol. I, p. 4, 5. Welc-
her, die letzten Gründe von Recht, Staat und Strafe, hist. Theil
cap. XI, p. 480.

3)nbsp;Plutarchi vita Romuli e. 13, in Bihliotheca classica scriptorura
Prosaieorum Graecorum lipsiae sumtibus Weigelii, Lugduni Batavo-
rem ap. Luchtmans 1820, vol. XVI, Plut. vitarum parallelarum,

1, p. 44, 45 cum c. 1 , p. 32, c. 2, p. 33 et notae Bossehae
«t Wassenbergii in versione Batava.

T. Livii Patavini historiarum libri, qui supersunt — eurante
Arn. Drakenborch, Lugduni Batav. Ao 1738, c. 1-6 et in notis,
1, p. 15-38.

Tandem Velleius Paterculus ßomulum Eomam con-
didisse legionibus Latinis avi sui adiutum scribit 1),
unde apparet omnes fere antiques scriptores Latinos
habuisse auctores urbis Romae, quare Göttlingio 2)
potius quam Niebührio accedendum esse arbitrer ex
Latinis Romanes esse repetendos: de Lavinio quasi
metropoli Romae omnes hi tacent, Albam Longam fuisse
affirmant.

Multa dubia hac de re movit Niebühr 3) ex hestili
Romanorum in metropolin animo, sed Albam ubivis

(

caput foederis Latii civitatum apud antiques scripto-
res invenias, et, si Romulus cum quibusdam Albanis,
discordia inter cives orta, inde discessit, ut Göttling
opmatur; omnia facile explicari possunt, cuius rei

^^^istorici et poetae adventum Troianorum narrare
^^ maior inde Romanis compararetur glo-
na; quare cum Niebübrio et Göttlingio banc narra-
tionem verosimiliter de variis Pelasgorum coloniis in-
telbgendam esse censeo 1).

jj mos Romulo regnante, virginibus Sabinis a
omae mcolis raptis, bellum Romulo intulisse, deinde
cum Romae mcolis foedus iniisse, ut civitates in unum
coalescerent. Cicero 2) et Dionysius scribunt in hoc
ello Lucumonem Romuli fuisse Socium et Diony-
sius diserte affirmat hunc fuisse Etruscorum ducem:
Dionysius praeterea de Coelio alio Etruscorum duce,
qui in hisce proeliis Romulo auxUium tulit et montem
Coelium occupavit, m'entionem facit 3), quae confirman-

1) Göttling, Gesch. der Röm. Staatsverf. ß. 28. p. 41. Hiebühr,
Rom. Gesch. 2te Ausg. y„l. I. p. 183-205. De Göttlingio conf. All-
gemeine Literaturzeitung Mai 1841. Wo. 88-90, p. 90-111.

3) Cicero de republ. L. II. c. 8. ed. Moser et Creuzer cum Prae-
st- et Comment. Angeli Maii Francofurti 1826, p. 224 et ibi notae
oseri et Creuzeri inpr. ad Tcrb. Lucum. et not. 1; -rerba Ciceronis

» sonus in Suhino proclio occiderat, in tribus tres curiasque tri-
deseripserat.quot;

tur saltern de tempore Eomuli a script ore Romano,
antiquitatum Romanarum valde perito, nempe a Var-
rone, et a priscis scriptoribus Romanis et Italicis lunio,
Ennio et Volumnio ab eo citatis.

Neque obstant ea, quae deinde Varro ipse commé-
morât hos Etruscos post Coelii obitum, qnod nimis
munita loca tenerent, neque sine suspicione essent,
deductos esse in planum, nam initio cum Latinis et
deinde cum Sabinis post foedns initum coniuncti fue-
runt, deinde hisce. non apparet eos a civitate Romana
seiunctos fuisse, sed solummodo aliam sedem iis indi-
catam fuisse: tandem dubito, num hoc Romulo ré-
gnante obtinuerit 1). Festus, qui a Niebübrio aliisque

iectura assequi studet GötÜing) avijf ^fxtrritftoc xx) ri mJ^éiiia. ïfyx
Aoióituvnbsp;au ^rpä mM.oü ysyoyiic- Conf. Dionys.

L. Ill, c. 9 et c. 10. p. 145, 146, ubi liaec sententia orationibus
'fulli Ilostilü et Metti Fuffetii confirmatur; -verba Tulli Host, c. 9.
„oü yhf Sil Sxßhctg (iJv xx1 Tuffijvoïc käAS? c'txsv IxXiTroJiri ra? ixjrü-t
fLBTxUHxi rmc ßhuc üc ^ftSc,quot; et c. 10. verba Metti Fuffetii,

„ü/iilc Sè T))V ixfißein roS Truf' ix-üTiic vohiTsófixrcc SiS^SxfKxrs, Tvffii-
vou? T£ ÜTTdSi^diievci xxl -Zxßivmc, kxX itAAoi/? Tnamp;c èvcTThuc xxl
ßxfßdpovc Trdvv woAAoi/c.quot;

1) M. Terentius Varro de lingua Latina e. 8 in opere, «Aucto-
res Latinae linguae in unum redacti corpus adiectis notis Dionvsii
Gothofredi Coloniae Allobrogum apud Cboüet 1632, p. 10. «In sub-
urbanae regionis parte princeps est Coelius mons a Coelio Vibennio
Tusco, duce nobili, qui cum sua manu dicitur Romulo venisse
auxilio contra Sabinum Regem. Hi post Coelii obitum , quod nimis
munita loca tenerent neque sine suspicione essent, deducti dicun-
tur in planum.quot; Cum cap. 9, p. 11: « Ager Romanus primum di-
visus in parteis treis, a quo tribus appellatae Tatiensium , Ramnium ,
Lucerum, nominatae , nt ait Ennius, Tatienses a Tatio, Ramnenses
a Romulo , Luceres, tit ait Iimius a Ltwitmone. Sed omnia haec
vocabula Tusca, «f Volumnius, qui tragoedias Tuscas scripsit,
ducelatquot; Festi L. XX de verb, signif. verbo Coeiius Mons in cod.

contra meam sententiam citari solet, uno loco mihi
avet et m alio fragmento satis dubio, neque plane

»aUmoa praebuit, quod in eo domieilium habuit.quot;
Contra verbo . Tuseus vieusquot; fragm. p. 470.

deseendente ab ob«.
«omae locoque his dato
entes fratres Codes et Vibenn.
Tarquiniu^j Romam «ecum na-
■'■nt M.nbsp;^^

' '■emanserunt, conf. verbo Lucerenses et Luceres ed. Da-
O'erms, r, on,nbsp;'

Romulo adversus Tatium bellanti.quot; Huius Romuli socii apud
nollum alium vet. histor. fit mcntio. Tac. Annal. L. IV, c. 65 ex
foc. Ern. den. cur. Oberlinus, vol. I. p. 316, «mox Caelium adpel-
tatum a Caele Vibenna, qui dux gentis Etruscae, cum auxilium
adpellatum duetavisset, sedem cam acceperat a Tarquinio Prisco,
qms alius Regunv dedit : nam scriptores in eo dissentiunt. Tab.
aen. duae Lugd. erntae - quae Claudii Imp. Orat. continent, p. I.
cap. XXIV, ed. Lipsius et in Tac. opp. cur. Oberl. Vol. IV, p. 158.

e Serv. Tullio,quot; si Tuscos (sc. scquimur) quondam Vivennae soda-
lis ßdelissimus - Etruria excessit seqq. Liv. Hist. L. I. c. 8. cur.
Drakenb. p. 46, c. 13, p. 65, de alio Lueum. mentionem facit,
c- 34, p. 145 et 147. Contra Niebubr, Rö.-n. Gesch. vol. I, p. 123 ,
128. 296-308, 380, 393-397. Ex fontibus et ex Siebührii argum.
nihil apparet, nisi Etruscos saepe Romam migrasse. Kon plane me-
ouin facit Göttlingus , quamquam etiam a Kiebührio dissenfit, Gesch.
der Rom. Staatsv. , p. 48, 49, ubi eonvenit Etruscos iam Romulo
quot;■egnante montem Coelium occupasse, sed addit, «aber diese Etrusker
S'nd zu der Latiniscben Stadt in einem abhängigen Verhälfniss ge-
standen.quot; Propter uit. verba Vair. cum § 33, p, 55-57. KihLl

servato sententiam a Niebührio tantis laudibus cele-
bratam afFert: praeterea perperam Varronem oitare
videtur. Tacitus Caelem Vibennam etiam Etru-
scum habet et concedit scriptores dissentire, quo Ee-
ge Romae regnante liic Etruscorum dux Urbem
adierit.

Oratio Imperatoris Eomani, imo vero Claudii, qua
obiter scriptores Tuscorum vel ea, quae apud Tuscos
narrabantur, citantur, haecce testimonia infirmare non
potest, ut celeberr. Niebührio visum est. Livius ipse
lictores, sellam curulem et togam praetextam ab Etrus-
cis repetitas esse existimat, quamquam alio loco ori-
ginem tertiae tribus Luceriim incertam esse conten-
dit, et inter scriptores recentiores Niebührius et
Göttling putant multa instituta, quibus iam ab initio
civitas Romana nitebatur, ab Etruscis originem du-

fere inveni de hac quaest. ap. Rubino. Rupert!, Ilandb. der
Rom. Alterth. p. II. hui. pars 1, 1842, vol. II, p. 9, ex asylo Lu-
cerenses deducit. Berichtig, und Zusätze zur Zweiten Aufl. von Kie-
bührs Rom. Gesch. p. 47 , 48 ex loco urbis. Eüllmann, Riim. Grund-
verfassung , Bonn 1832 bei Marcus, § 1 , p. 1-9 inpr. p. 2 , 3 cum
p. 7, 8. Romam Graecorum coloniam habet et nomina tribuum lo-
cis Urbis adscribere videtur. Wachsmuth, die ältere Gesch. des E5m.
Staats, p. 130, 132, 1.34, p. 191 seqq. inpr. 193-197. Pauca lu-
ven. ap. Aurelium Viotorem de Viris Illustr. ed. Arntzenius, cap. II.
p. 59. Plura in opere «Origo gentis Rom. ,quot; quod tamen Aurelio
Vict. non tribuendum est, sed Grammat, seqq. tempp. Arntz. cap. I.
p. 3, cap. IV, p. 10. cap. XIS-XXIII, p. 36-41. Opusc. de orig.
caet. alicuius momenti est, quod quidam script, vet. citentur, quo-
rum haec fragm. non ad nos pervenerunt. Vossius de histor. Lat. II.
c. 8, p. i96 et Baehr. Gesch. der Rom. Literatur, cd. II. ao 1832,

cere ; quare magis probabile fit Etruscorum catervam
Komulo regnante partem populi Eomani factam fuisse.
Niebûlirius existimat „Sabines indigenas in monte Ago-
nie demde dicto Capitolino, Latinos Graecam gentem
m monte Palatino habitasse et eos primum duas in-
ter se diversas civitates Quirinum et Eomam condi-
disse, deinde in unam redactos esse civitatem, quod
ïiitrusci et Albani eos premerent, sed haec est mera
coniectura, quae a nullo veterum historicorum con-
fii'matur, neque satis apparet ex quibusdam religio-
num caerimoniis, quae secundum Niebflhrii senten-
Sabinis solis initio sunt tribuendae, quae res
^bam non pro certo affirmari potest

Si tamen Niebûhrii parti faveremus, duo iam ab
initio populi fuerunt, quibus Eomulo regnante tertia
tribus Lucerum incertae originis accessit atque liisce
omnibus patronorum atque clientium vinculum com-
mune esset: itaque ad totum populum Eomanum ilia
aetate hoc vinculum pertineret.

Ab alia parte Göttling putat clientelam Latinis in-
cognitam fuisse, sed hoc institutum cum Latinis com-
municatum fuisse, Eomulo regnante, postquam Latini
cum Sabinis in unum coaluerant; et postquam Eo-
mulus asylum profugis aperuerat.

Niebühr autem asyli inter duos lucos spatium ni-
mis exigium fuisse, ut tot homines illuc migrarent,
contendit.

Dionysius banc patronatus necessitudinem de omni-
bus intelligit. Quum vero ipsius fides hac in re non
sit dubia, aut sententiam Göttlingii debemus reiicere,
au,t Eomulum banc legem coniunctione inter diverses

populos facta sanxisse pro certo debemus affirmare ,
quod mihi magis probabile videtur.

Ceterum si vulgarem sententiam sequimur plebem
clientibus contineri, patricios fuisse patronos, cum illis
unice liomani constarent, quaestio nullis dubiis est
obnoxia, dummodo ad rempublicam non ad singulos
hanc legem pertinuisse probemus.

Celeberrimus Hugo de advenis gente non Italica
clientelam atque plebem intelligit, nimis tamen ad li-
bertines (servos manumissos) clientes refert et minus
recte eos omnes agricolas habet, nam erant etiam
fabri et pastores, ut recte Mebühr et Göttling auetore
Dionysio scripserunt 1).

Grammaticus Servius in commentariis ad Virgilii
opera versum 609 Libri VI Aeneïdos „ Pulsatusve

parens et frans innexa clientiquot; ita interpretatur: „ex
lege dnocleciin tabularum venit; in quibus scriptum est:
„Patronus si clienti fraudem fecerit sacer esto.quot;
Merula autem in opere de legibus Komanorum ex suo
manuscripto legit „ ex lege Romuli et duodecim tabu-
larum hoc venit, in quibus sie scriptum est „Patro-
nus, si clienti fraudem faxit, sacer esto 1).quot;

Iure mirari possumus, quod nulla poena nisi in pa-
tronum sit constituta, cum tamen officia patroni et
clientes vicissim praestare debuerint, parentum et libe-
rorum, cognatorum instar, Dionysio, Gellio, Plutarcho
testibus 2), haberentur, cum propter ingratum animum

initio picbem proprio sensu aclfuisse arguraento ex asylo repetito, nam
qui primum Romam oeeuparunt iis , qui deinde advenirent, quasdem
conditiones imponere poterant, inprimis si hi essent profugi ; probare
conatus sum apud varias gcntes iam clientelam exstitisse , nec satis
Wachsmuth probavit plebem a Romulo vel Numa agros accepisse , ältere
Gesch. des Rom. Staats, vol. I. p. 184-191, praecipue 187, 188 et not. 62.
Hüllmann nimis Romanos e Graecia repetit ac cum iis comparat,
plebeios seiungit iam initio a clientibus partem plebis in clientelam se
dédisse atfirmans Römische-Grundverfassung , p. 1-9, 30, 31, 33, 37.

1)nbsp;Virgilii opera edid. Petr. Burmannus , quibus commentarios Scrvii,
aliorum addidit, vol. III, p. 9.3, ed. Heyne, A» 1822, Lipsiae vol.
II, p. 94. Merula in edit. Burmanni, vol. Iii, p. 5.5, in notis,
(C. Ii , operis Morulae de legibus Romanorum). Abegg de antiquissimo
Romanorum iure criminali hanc legem in XII tabulas receptam fuisse
putat, § 27. Confer, p. 44, cum p. 46. Köstlin , die Perduellio unter
den römischen Königen , § 6 , p. 21 , 23.

2)nbsp;Dionys. Hai. antiq. L. II, c. 9, 10 ed. Sylb. p. 83, 84,
C. 9. n xUX ri Vpya zpiurrä ^fc/ti/y.ev ixa.tc fot; ipiXavifimaç xxl
ttsAitikä? xaTÂTXsaafsfifviç aärav To? Tufuyfaf.quot; C. 10. ä^mx irfir-
■mrciç 'it!quot;. 'TtfX trxiSm wfärrMiTi vxréfsç. Plularchi vita Romuli ,
cap. 13; vol. I, vit. parallel, p. 44. iiâx'mra- S'Uv tilt; tv/x^«-'
nü clxSnf, s'i vofii^n tîv 'Pwi/i'Asv , àfioïvra ni; n-firsuç x-A Suvu-

diens poenas dare deberet: suspicor ergo, si verba in
duodecim tabulis scripta fuerunt, alteram partem hu-
ius legis , in qua eadem in clientem poena sancita
esset, periisse. Servii autem testimonium certiores
nos facit antiquissimis temporibus talem legem latam
fuisse : sed, num ipsi plane fidem habere possimus, li-
cet dubitare, cum Ilonorii et Theodosii tempore vi-
xisse dicatur et ipsius aetas ab aetate decemvirorum
et universe liberae reipublicae iam longe sit remota :
ecquid monumenta harum legum tam diu perman-
sere ? ex quibus aliis scriptoribus haecce hausit ?

Praeterea de ipsius verbis controversiae natae sunt;
^lerula haec de Romuli et decemvirorum legibus intel-
Göttling nuper coniectura assequi voluit lege
Homuli vel duodecim tabularum 1). Niebühr histori-

TWT«TSyç ÇTÂT^JK'^ XljJïf^Ové^ V.iCi ipfOVTtêt •!rförr^tlS IV ETTf/icAeïff^Âi TWV TÄ-

r^V XPSTTÓVUV Ttfixtç, âWà Xpii'^^^^nbsp;SÙVOIXÇ KXl VOfZt^DVTXC XO-I TpOC-

ayofsûovraç ^rrarifaç, oûtuç ivoii^s-xt' deinde de officiis quae sibi invi-
cem praestare debent eodem modo ac Dionysius. Aul. Gellii Koet.
Atlic. I. V, c. 13, ed. Gronovü, p. 336-328, ubi disputatur, an bo-
spites, an clientes post parentes priera loca occupent, ex quo patet
eorum vinculum ad patris et liberorum necessitudinem aecedere: co-
gnatis anteponuntur. Eben! nonnisi pauca in Republica Ciceronis nobis
»ervata sunt. L. II, c. 9, edid. Moser et Creuzer, p. 228, 229 et
in notis ; verba Ciceronis »et babuit plebcm in clientelam principum
dcscriptam , c. 8 , L. III, p. 233 »qui appcllati sunt propter carifa-
tem patres.quot;

1) Göttling, Gesch. der röm. Staatsverf. § 110, p. 316, not. 6 ibid. Mo-
rula etiam ab hoc scriptore citatur et ipsa verba afferuntur. Minus recte
Rubino ex Servio deducit poenam vel solum vel principio de patronis
sumtam fuisse; disertis verbis contrarium affirmat Dionysius. Untersu-
chungen über röm. Verfass., p. 469 et not. 1; a veritate etiam recedunt :
Die Wiiknng der Analogie h. s. w. der Client — noch mehr aber der ^

cain ciientelae originem mittens ex advenis liberis
eos repetit: apud Etruscos simili nec tamen eodem
modo atque apud Latinos hocce institutum viguisse
existimat, nam Etrusci, Eliaeti e Stirpe Germanica
oriundi in Italiam erumpentes incolis nonnisi simu-
lacrum libertatis reliquerant, servorum instar eos ha-
bebant: Latini et Sabini contra cum populo devicto
Siculis coaluerant, iis tamen minora iura tribuentes;
advenas, ne poenaa luerent, exulantes benevole exci-
piebant, iis , qui agris carebant, bina ad possiden-
dum colendumque iugera dabant, quae tamen iis
adimi poterant, si officia patronis praestare recusa-
rent: liaec tamen officia mutua erant. Magistratus
gerebant patroni, pontifices erant ac iura iis solum
erant cognita, sed clientibus saepe iura interpretari,
pro iis- in iure stare debebant : clientes contra patro-
nos in bellö captos redimere, multas ac partem tri-
butorum, quae patroni aerario deberent, solvere opor-
tebat: clientis sine lieredibus mortui heres erat patro-
nus, tutelam ac curam clientum gerebant patroni.
Plebeios odio clientium excogitasse fabulam de asylo
affirmat idem Niebûbrius 1).

i) Rom. Gesch. van Niebühr zw. Ausg. vol. I, p. 335-340. Wie
dieses VerhäUniss entstand, lässt sich so wenig als Roms Entstehung
historisch darlegen — Starb der Client ohne Erben, so erbte der Pa-
tron welches Recht sich für die Frey gelassenen erhielt.

Rubino clientelam ex plebe explicat. apud populos Italiae partem
fuisse, quae ceteris praeesset adel existimat. Untersuchungen über
röm Verfassung und Geschichte p. 208, 209, cum p. 183, 184.
Proditionem àp. Dionysium delicta tonlra rempublicam vel imprimis

Göttling clientes tribntmn solvisse, quod saepe parte
fructuum constaret, eos quasi peculium habuisse, nihil
dominii iis fuisse, nisi quod ipsi deinde hello sibi acqui-
rerent, ac ßoinulum primum certa iis iura constituisse
statuit: Eomulo regnante iis adiungit libertines 1).

Vinculum hereditarium fuisse et eos nomine gentis
appellatos fuisse ambo scriptores narrant. Si apud Etru-
scos devicti indigenae clientes victornm facti sunt, quare
non etiam apud Sabines et Latinos hocce institutum
partim saltem ^ Siculis prisca gente devicta derive-
nius, cum Latini, deinde Sabini montes Komae
occuparunt, quod advenis etiam Eomuli tempore
est concessum atque ita, cum Etruscorum duces qui-
dam Eomam migrarunt, clientes eorum simul illuc
profecti esse potuerunt : ab asylo quippe spatio nimis

quaestZnP^obavit etiam ccleberr. Plattnerus in opere
s lones de iqre lt;;riminum Romano, Marburgi 1842 , quaest. sec.
P- Ö6, cum p. 28

«o^am eon .am pertinuisse ex loco Bionvsii 1, 31 ; minus recte.
Rom scheint dasselbe wenig eigenthümliehes gehabt zu haben.quot;

angusto omnes non possunt repeti : an Latini clienti-
bus caruerint nec ne, quaeri potest, nam diserte hac
de re nihil scribit Dionysius, post urbem eonditam de
Omnibus hoc narrat.

Si Dionysium et Plutarchum consulas 1), tibi facile
apparebit nullam ibi tributorum fieri mentionem: do-
mini quidem agrorum, qui iis a patronis dabantur,
profecto non erant, nonne tamen iugera quaedam a yic-
toribus indigenis poterant esse relicta?

Niebühr de libertinis hanc necessitudinem Romuli
tempore valuisse negare videtur, et, si originem ser-
vitutis respicias, multi servi eo tempore Romae esse non
poterant 2), clientela ergo eorum causa non instituta
est, attamen vel RomuH iam aetate vel sequentibus

1)nbsp;Dionys. Italic, antiq. L. II, c. 9, 10, ed. Sylb. p. 83, 84.
Flut. Tita Romuli, c. 13. vol. I, vit. parall. p. 44^ 4,5.

2)nbsp;Servitus e bellis originem ducit, initio saltern non tanta ac tam
multa bella Romulus gessit. Conf. 1. 4, § 1 ff, de statu hominum
(I tit. 3). Servitus est constitutie iuris gentium § 2, servi ex eo
appellati sunt, quod Imperatores captivos vendere ac per hoc servare
nee oceidere soient, 1 5, § 1. Iure gentium servi nostri sunt, qui
ab hostibus capiuntur aut qui ex ancillis nostris nascuntur.quot; Non
obstant ultima, nam feminae bello ancillae factae erant, si originem
spectas Dionys. Ralic. Antiq. L. I, c. 9, p. 8, ed. Sylb.nbsp;—
TSV« SsofLévm olxy.fTmç ■Jvxfâ o-ijiirj tJiAaväfOTw ùmhx^ xa1 iroAiTtfeç fierx-

Siis! TO.Ç i/.erà raü yevvxhu h ■Troxifiif xfXTttUUt,nbsp;iVoi Ttxf' àvrcti

lAEuJspwâsÏÉv, UaTotç ehxi iruyxufiiysi i nihil scribit de hisce, L. II, ubi
agit de Romuli institutis: Livius de manumissione servorum primum
scribit coniurationem Bruti fîliorum narrans »ille primum dieitur
vindicta liberatus,quot; I. II, c. 5, ed. Drakenb. vol. I. p. 257. Gött-
ling hanc manum. antiquissimam dicit et cxSabinis repetit quo fonte
neseio § 67, p. 137, § 69, p. 141. Gaii Instit Comment. I, § 17 ^ uip.

tit. 1

fragm.

ßegibus regnantibus libertini clientibus fuerunt ackliti,
atque eadera, si Digestorum fragmenta legas, iura
verisimiliter acquirebant. Göttling clientes magis ser-
vis aequiparat, eos vocat lialb-freyen, tributa, quorum
Igt;ionysius mentionem facit de coloiiiis tempore liberae
reipublicae, ad eos refert 1).

Niebührii vero sententia, quoad eorum conditio-
ïiem, si Dionysimn, Gellium et Plutarchum quemque
ex suis fontibus haurientes inter se compares ad ve-
ritatem magis accedere mihi videtur, nam Dionysius,
apud Thessalos et Athenienses similem morem
obtinuisse declaret, scribit „in melius haecce mutavit
I^omulus, utilia iis dedit officia, quae si perlegas signi-
ficant non eodem modo apud Eomanos atque apud Grae-
eos clientelam ad servitutem accedere: solummodo in
eo erravit Dionysius clientes plebem vocans 2).

Plutarchus 3) de paterna cura, de mira benevolentia
ab utraque parte praestita loquitur, et Aulus Gellius
inter prima officia patriciorum refert eos clientes de-

nocet, dummodo non eodem modo intelligas, quo seqncntibus
K'bus regnantibus adbibitum est; conf. Göttling , § 65, 129.

feutlere debere, qui sese itidem in fidem patrocinium-
que patronorum dediderint: tandem C. Caesar apud
eum exclamatquot; neque clientes sine summa infamia
deseri possunt 1).

Vasallorum igitur cum dominis Suzeranis necessi-
tudini (ut liisce barbaris vocibus utar) optimo sensu
famiharitatem patroni ac clientis comparari posse cum
Niebubrio et Blackstone 2) contendo, sed mihi non a
probabilitate recedere videtur lapsu temporum usque
ad duodecim tabulas, cum servi manumissi' Uberti,
qui eos libertate donarant, patroni vocati sunt, ad illos

4) Auli Gellii Noctium Atticarum l. XX, proiit supersunt, illustra-
verunt loannes Fredeiicus et lacobus Gronovii Lngdurii Eatavoiiiiu
apud Corn. Bonfesteyn , a» 1706. l. Y. c. 13 , p. 326, 328 , cura
l. XX. c. 1. p. 869.

2) Fide etiam nitebatnr necessitudo domini (suzerani) et fasalli.
Confer. Niebiihr Rom. Gescb. vol. I. p. 123 seqq. praesertim 335,
338, 339, das Römische Patronat war Feudalität in ihrer edelsten
Gestalt, de iis quae vasallus domino praestare debebat Commenta-
j-ies on the laws of England by Sir William Elackstone, Book II,
ch. 5 , the rights of things of the ancient English tenures cd. 16.
by John Taylor Coleridge, London 1825, vol. II. p. 64. And one
can not but observe in this paiticular the great resemblance wich
the lord and vasal of the feodal law bore to the patron and client
of the Romae republic: between whom also there subsisted a mu-
tual fealty , or engagement of defence and protectionquot; — as aid to
pay the lord's debts (probably in imitation of the Romans) et not. 6.
nbi locus ex Hallam, qui animadvertit : « The relation of patron and
client in the Roman republic is not unlike that of lord and vassal
in respect of midval f,délit,j, but it was not founded upon the
tenure of land nor military service.quot; Kon plane idem fuisse constat,
agros ad possidendum tamen saepe accipiebant advenae. Verba do-
minus et vasallus a me adhibentur , quia inveniuntur in Feudorum
Libris ct alia verba desunt. Conf. tit. I. § 1. L. II. tit. 5; IV. tit. 98,
107, 108 et passim.

maxime haue necessitudinem esse translatam: officia
eadem fere esse potuerant, sed res »oii eodem modo
sese liabebat, nam bi servi fuerant: ad totam civita-
tum ea aetate lex non amplins referebatur, cum plebs
praeterea iam diu accessisset: eo tempore non erat
delictum contra rempublicam.

Niebülir et Göttling clientes lege duodecim tabu-
larum, quae etiam de iure publico agebant, in tribus
plebeiorum distributes fuisse, unde illa hi ipsa plebe
factio, quae patriciis faveret, orta sit, commémorant:
quibus efficere studuit Göttling legem sacram de
patronatu decemviris non posse adscribi, quod clien-
tes pebleiis aequiparati essent 1), sed, si fontes iuris
consulere velis de omnibus fere officiis in iure standi,
tutelam gerendi, ne alteri beeret accusare alterum vel
m eum ad versum dicere testimonium, Digesta mentio-
nem faciunt, et Plutarcbus in vita Eomuli omnia de
patronis et clientibus ad sua tempora transiisse opi-
natur praeter obligationem clientis litis aestumationem
patrom aut pretium ab hostibus capti patroni solvendi,
patronis dedecns deinde visum est 2).

riocce igitur argumento liane legem ad aetatem
Eegum solum referendam esse non probatur: omnia
pendent a testimonio Servii: summi vero est momenti
naturam huius delicti regum et decemvirorum tempore
diversam fuisse, si in duodecim tabulis decemviri
quaedam de clientibus praeceperunt.

Servius verbum fraus magis ad ius privatum re-
stringere videtur, cum illud verbo fallere interprete-
tur, quamquam frans de culpa (schuld) universe in-
telligi potest, et quodammodo Gellius de lege duode-
cim tabularum loqui videtur, nam in toto hoe capite
de legibus a decemviris latis sermonem habet, sal-
tern ad antiqua tempora respicit ad explicandam ta-
lionis poenam de iniuriis haecce disserens, „Omni-
bus quidem virtutum generibus exereendis colendis-
que populus Eomanus e parva origine ad tantae am-
plitudinis instar emicuit, sed omnium maxime atque
praecipue fidem coluit — sic clientem in fidem accepAum
cariorem haberi quam propinquos tuendumque contra
cognatos censuit, neque peius iillum facinus existi-

1. 17. § 1 , 1. 19 ff. de iure patronatus L. XXXVII. tif. 14, aliis
nmltis huius tituli; 1. 1, $ 1, 1. 5. 1. 9, 1. 10. ff. L. XXXVIII, tit. 15.
de obsequiis parentibus et patronis praestandis : iam patet ex modo
quo titulus inseribitur et inprimis ex lege 5 pr. »Pareus, patro-
nus , patrona liberive aut parentes patroni patronaeve — in faetum
actione tenentur. Confer, inprimis dissertatie doctissimi Chr. L. Schül-
ler de neeessitudine cum morali tum civili inter patronum et liber-
tum. Traiecti ad Rhenum 1838 , ubi plura testimonia citantur. Auetor,
ut titulus indicat; non de antiquissimis Romanorum temporibus nisi
obiter mentiouem facit. Magni momenti etiam est 1. 4, Ji 1 ff, de
in ius vocando et 1. 8, Jl i ibid.

Etsi iiibil certi de ipsa lege dicatur, potuit tameu
auctor illam spectare, quare cum Göttlingio non au-
sun dicere Gellium nullam legum duodecim tabula-
rum hac in re rationem habuisse.

Ex hoc fonte et ex Servii loco qui clientes quasi
colentes , patronos quasi patres habet 2), fidem huius
instituti fuisse fundamentum magis magisque apparet.

Dirksen 3) hanc legem duodecim tabularum cum
illa Romuli de patronis et clientibus plane cohaerere

^ a) Servu Commentarii ad Aeneid. L. YI, vs. 609, in Virgilii ope-
nms a Petro Burmanno editis, vol. III, p. 95.

der Te^^''''^'quot;' ^'quot;''quot;quot;gen Versuche zur Kritik und Herstellung
^ r ex es der Zwölf Tafeln fragmente von Heinrich Eduard Dirksen ,

meis egem Romuli et tempora ac verisimiliter legem duodecim tabu-
arum inter se conferendi legesque interpretandi. Sehmitthenner,
fun . des alleg. oder idealen Staatsrechtes, p. I,

^ . § 18, p. 50 et not. a, distinguit inier institiitum (id, quod
moquot; US et iure divino inductum est, ab aliis populis moribus ad
omanos transiit) et inter legem. Nominatim p.

«^Se II, tab. quam citavimus : «Das Gesetz der Zwölf Tafeln, si-
qu.s clienti fraudem faxit, sacer esto; ist unzweifelhaft ein Grund-
satz des ältesten ius divinum.quot;

testimonium Servli ei nullis clubiis obnoxium
videtur; sed, si lex in duodecim tabulis scripta fuit,
nescio quomodo hoe infitieris, nam ipsa verba simile
quidquam duos legislatores spectasse indicant.

Haec igitur, de quj^j, yid.iniiu§|,fyest prjma lex sacra
et nomen iam declarat lege;^. a.y^Qpis, a ,religione
pendere. Dionysiiis 1) optituus^haQ, in re nobis auctor,
quia de lege Romuli non, utj,^]^e?tus, .pj^ecipue de
legibus ad tuendos ,t?i.b;mjo,^ plebis^jp,nbsp;(vel

Aventino) latis loqui^;nr, efl^j^jcuäus capu^i^a^rum es-
set, similem fuisse^jVictimae Diti ?acr4tae^|j^(:^n.secratae,
nos certiores facit, quod.ejtj^in, de, j,sa9;randp_ jcapite lege
Valeria Livius intelligit atqu^ jdem de re^tituendis le-
gibus ad tribunos plebis tuendes formula „eius caput
lovi sacrum essetquot; utitur 2).

vovisse et ,jab h,ominum sacfificiis hunc morem esse
repetendumqcenset, et Rosshirt 4) illud primis certe

xxTovoi^x^iiv, yi^^assow, in verbo.äJ^«, vol.II. p. 10^0 verbo xäto-
p. 1347, quod verbum etiam inferpretatur consecrarèj saerare.

2)nbsp;T. Livii Patavini bist. l. II. c. 8. vol. I. p. 28S,quot;'èd.quot;Drakenb,
l. III. e. 55 , p. 771 cum p^ 773.nbsp;t • •

§ 2,

)r!

temporibus cum sacrificiis aliquomodo cohaesisse op-
timis argumentis probavit: etenim, licet hominum sa-
crificia ab usu recessissent, qua de re dubitationes in
medium proferre possent, tarnen ad eorum similitu-
dinem, nam memoria saltem non plane oboleverat,
sacran poterat caput noxii, vel si haec tibi non pla-
cent, instar pecorum, quae profecto Diis consecra-
bantur atque immolabantur. Nonne de rege, qui toti rei-
publicae praeerat, belli duce, senatus principe, litium
iudice, auguria haberi oportebat, antequam crearetur?
Nonne ipse saepe erat sacerdos 1)? Tota igitur reipu-
blica religione nitebatur.

Neque etiam verba Festi obstare videntur, ut Abeg-
^o 2) Tisum est. „At homo, aitFestus, sacer is est,
«luem populus iudicavit ob maleficium, neque fas est
eum immolari, sed qui occidit parricidii non damna-
'nbsp;trihunida prima cavetur, si quis eum,

merito e Hnbsp;^^ 'quot;quot;quot;P®''®^'« a''®quot;quot; sententiam discessi;

Nam Grammaticus agit de sequentibus temporibus,
afFert plebiscitmn, legem tribuniciam primam; baec igi-
tur praecipue ad liberae reipublicae tempora perti-
nent: lex autem tribunicia prima de secessions, qua
primum tribxmi plebis creati sunt, non de lege Va-
leria intelKgenda esse videtur 2): minime sane ex hoc
loco apparet plane eandem verbi' sacer regibus re-
gnantibus fuisse significationem: verbumi autem immo-
lari, ut recte docet Rosshirt, ostendit Eomanos hac de
re cogitasse $ inprimis si coniungas cum iis, quae
praecedunt: „montem (sc. sacrum) lovi consecraruntquot; et
cum aliis Festi locis de sacratis legibus: „quidquid ad-
versus eas fecerit, sacer alicui Deorum sit, sicut fa-
miha pecuniaque 3).quot; Tandem verbum supplicia sic in-

terpretatur. „Veteres quaedam sacrificia a supplicando
vocabant, suppUda sunt, quae caduceatores portent:
ea sumebantur ex verbena felicis arboris — Simmius
Capito ait, cum civis necaretur, institutum fuisse, ut
semomae res sacra fieret vervece bidente, ut eo sa-
crificio poena solutis civibus, caput ipsum patrinio-
mumque, cui delibatura esset, id fieret sacrum Deo.quot;

Haec non sunt verba unius Festi, sed multo anti-
quioris scriptoris, et diserte iis affirmatur cum relicrionis
caerimoniis, cum sacrificiis priscis temporibus caedem
civis coniunctam fuisse eiusque caput Deo consecrari:
sic-v'ictimae coronis ornabantur, ûc, felix arbor, uti
tnfelix in sacrificiis formula erat usitata, e more Etrus-
corum, qui principium boni et mali agnoscebant, repe-
^ta , ut Göttling opinatur 1); sie verbum delihare sacri-
ciis proprium erat. Festi mens est non ius, luon fas
esse talem civem occidere, sed eum qui lioc perpetra-

tata sunt et ab omni culpa occisor liberatus est, quod
non solum lex est restituta, sed fetiam nova lex est
lata 1)? Festus ipse ad tempora secessionis in montera
sacrum lias leges refert scribens eas etiam sacratas
dictas fuisse „quas plebs îurértâ: itt monte sacro scive-
rit;quot; spectat igitur ïîbèrafe'ïétó'pUMicam.nbsp;'

Aiitiqua formula 'proféBfo'^tàt'^,Sâcer èstoquot; et lex
sacra dicta erat : hïittâ' ' ' ' ffeîictî 'libxiùm ■ Dioaiyéius
iiqàv Toî) amp;tov, quöd mà'^s quot;quatn Vô '^fw, Victi-
mam désignât, vocat, übi lé^ferti sacram' Numaé de
terminorum motionè exponit,'additque hoc etiani* de
publicis agris Vetituöi ftiiss'è, iinde , uti 'ex re ipsa ,
patet hanc legènt 'Numae non solum' delicta contra
homines privatos spectasse 2).

Ne quis tamèn putet hanc legem Romuli homines
noxios victimis plane aequipafassë , Tiam Curiae 3),
in quibus res ' publicae tufic peragebantur, reum
sacrum esse debebant decernere praeside Rege.

1)nbsp;T. Liv. Pat. L. lU, 55..,cvr. Drakenborchj^, vol. I, p. 771.
Aliam deinde consularem legem de provocatioije , ;— non restituunt
modo, sed etiam in postermu muniunt, s^neiepdo novara legem.

axl t^v 'Pwfi«(wv yiïv ^ttS tï;? ^(TTuyctTOvfl^ 'ópioi staipuo'i ilii, quot;y.''' Svlb.
p. 432, 133.nbsp;'

3)nbsp;Geib, Geseh. dcs Rom. Criminalproeesses; lips.nbsp;p.T. cap.
III. p. 38, 39 et not. 30, 31 decretnm , quo qiiis sacei' dicebatur,
Comitiis Centuriatis tribuit, vernm talis sententia proeul dubio ad
tempora Servii Tullii et seqq. restringenda est; de his 11. potissi-
mum agit. Be tempore Regum , quod ad hanc quaestionem pertinet,
sententiam suam non diserte exponit, conf. tamen cap. I. p. 14 seqq.

Pontifex maximiis religionum caerimoniis ac soleinni
formula caput noxii Deo cuidam maxime inferorum de-
v.ovebat: ab eo temporis mpmento a quo vis cive im-
pune poterat occidi: saepius in absentem baec fiebant.

Plures antiqui scriptorçs boe affirmare videntur.
Dionysius, ubi de iitdustria de legibus sacris agit, ver-
bis utiturnbsp;quod iuridico sensu siguifi-
cat aliquid in iudicio pjfobatum fuisse, et àlévra,
quod etiam désignât reum convictum fuisse, eius cul-
pam argumentis patuisse Ij). Festus vero verbum
sacer interpretatur „ quem, populus iudicavit ob malefi-
dum, et affert legem tribuniciam primam „ si quis
eum, qui e plebiscito sacer sit, occiderit 2).quot; Livius
tam breviter de legibus Yaleriis et sacratis loquitur,
«t certa ip^ius de illa re sententia inde effici nequeat,
solummodo , ppmm.emorat caput eius sacrari et eum
lus fasque esse ,qfi(äcli g) ,; semper quaeri potçs^, quo-

mediam sententquot;quot;'^nbsp;quot;^'^ersa habet regum tempora et llberae reipublicae:

vo„ en^m druten die acht vollstreckt warquot; et univ. § 17, p. 127-142.
-I »esti de verb, signif T vv ,nbsp;y ' f

modo ex Livii mente sacer sit factus, an sufficiat
unum civem eum tali delicto teneri existimare : ma-
gis accurate res a Dionysio et Festo tractatur.

Contrariae sententiae favere videtur Plutarclms in
vita Poblicolae 1) Valerium legem sacram advetsus ty-
rannos tulisse memoriae prodens, qua beeret cuique civi-
um tyrannidem affeetantem sine iudicio occidere, dum-
mödo argumentis probaret interfector alterum civem
Eomae regnare conatum■ fuisse. Haec simul indicium
parricidii et religiosam maculam respiciunt: (fùvov xa-
'amp;aQÓv talem occisorem vocat, quae coniunctio apud
ceteros, quos iam citavi scriptores, etiam occurrit.

fortasse Fcstum dé libera republica hoc intellexissc, sed nonne idem
de Livio et Plutarcho dici pptest?

KTSÏvai S'iSavra tIv ßovgt;.Siicvn rvpxmlv. xtûvxvt'x Si lt;tgt;S yo u xxSxpiv Imîti-
«V, il «xpdirxom nu . iStx^iixTire rsùr Ixiyxsv^ — oix hSwxnv Si -rî
^iî AaSovr« ray xpiSî^vat (p^xTui xpstTTOvx yiyôjj-svov. vit parall. vol. 1.
p. 190. Ecquid autem ad solam speciem affectatae tyrannidis hoc refert
Plutarehus? Si meam sententiam non vis admittere, iuri magis conveiiît
interfeetorcm argumenta deinde afierre debuisse.. Ex mente antiquo-
rum tyrannum occidere lieitum fuisse, tyrannicidas saepe laudatos
fuisse, non magno est argumente ad meam sententiam refellendam ,
nam haec saepius obtinebant de illis, qui interfîcerent cives-, qui
summo iraperio vi potiti essent. Nonne Festu», ut Hotaanus Graeco
praeponendus est, cum sint aequales? Plattner quaestiones del«re cri-
minum Romano in quaest. sec. p. 27-34 et in notis iudieium negat etiam
de iudicio summatim facto, sed mediam viam ingressus est, ni oceide-
retur,qui contra legem sacratam feeisset, eum etiam in indicio perduel-
lionis accusari posse. Dr. Osenbrüggen das altrömische parricidinm negat
leges sacras regibus regnantibus ad ius publicum pertinuisse veniam-
que oceidendi sacrum hominem cuique concessam ■ fuisse censet,
p. 31-36. Moltïer, diss. de,causis a reo allegandis , quae doli prae-
sumtionem elidunt Lugd. Batav. 1810, p. L § 1 , p. 20-23, etiam
de iudicio cogitat.

Vidlt Plutarchus legislatorem, nimis arbitrio, nimis
mimicitiae singulorum induisisse, ni probationes acce-
derent: rem ambiguam explicare voluit, sed ex quibus
fontibus haec hausit? fides ipsius ceteroquin saepe
est dubia, aliis locis nimis obscure loquitur, nec satis
sacrae legis rationem habet : ab alio cive verisimili-
ter accusari debebat océisor; nontte invidiae multum
tribueretur, si a singulis''Jienderet, an amicitia, odio
vel iuris studio incitati in indicium vocare vellent,
nee ne , eum, qui alium interfecerat Praeterea de
talibus probationibus Livîus tacet, quare eum stricte
interpretari debemus, cuique ius ac fas fuisse statim,
postquam alius magistratum sine provocatione se ges-
swset, hune occidere y vel ex Pesto et Dionysio eius
sententia illustranda est: veirbumquot; aluteiii indicium
non stricto sensu hoc loco accipiendum est , poterat
esse inqmsitio rei de piano et brevi spatio confecta:
num Regi tanta potestas fuerit, dubitari Hcet, saltem

ulla ^iuT'^quot;^^^ ®^*3mplam, ut dëinceps videbimus , sine
occisûnbsp;cives talium delictorum noxios iure

Kiebülu' vero accusationeiu in iucliciis reiicit prop-
ter necessitudinem patroni et elientis, quae sic plane

lutts, occïdi poterant. In tali causa pcciäor profecto a poena poterat libe-
rari, sed nonne in iudicium poierat vocari? Nbn loquor etiam de'tempore,

quum dictator dicttis eraJ. IBaxime niilii adversatur Zirkler, Hoehver-
rath ^ .p. 8, 9, 27 praecjpuê p. 20(}^x»Soi lange in dem auf das Weich-
bild einer Stadt beschränkten enä^|g;e^chh)5senen^ K noch die Leges
sacratae galten, konnte ihn als inneren Feind jeder ungestraft tödten,
p. 201. Praktisch beruhte aWo'die'ï'rieJfósêrklariing auf einein vor-
gängigen: Senatsschlusse, der jedoch-«fei« ißecA» der Tödtung nicht
erst.gqh , sondern eigentlich nur jfrodaviirte, dadurch gegen die
Gefahr und Unlust sicherte , eines Mords verdächtigen processirt in
vverden , und dabei aus Mangel an Beweis zu unterliegen, cum'
p. 192, haec de. senailascoiisultis ultimorum . saeculorum liberae rei-
publicae, sed speetautur inprimis antiquae leges saerae. Weiskq^,
Hochverrath gt; p.- llv, 15., Zjchariae Lug. Corn. Sulla Zweite Abiheil,
p. 120 et jrot. 168 iurisdictionem ea aetate apud sacerdotes fuisse, et
poenam mortis, quod ad speciem eins attinet,; ab eorum arbitrio -pe-
pondi^sCjrQpinatwr; ssero« a,magi»trati(biis,impmieoccidi posse^ontendit,
Rosshijt; affirmat hoc Consuli i)t cuique., ftiyiuTO-licuisji?, über das rö-
mische Rocht als Quelle des Deutschen Criminal-Reehts, neues ArchiVi
vol. XL parte 1, p. 5.

Miebühr, röm. Gesch. Zw. Ausg. vol. I. p. 339. Göttling, Gesch.
des röm. Staatsverf. 128, 129 et not. 12, § 6)5ij ubi ,dicit de lege
patrouorum et clientium j, «.er soll von jedem getödtet werden kön-
nenquot; et de lege: Valeria , p. 275, » Weihung des Hauptesquot; — Un-
tersuchung und ürtheil.fgehörte aber nicht an die Centurien, sondern
an die fiurien, welche fiber dieses Majestätsverbrechen —■ »li»,iPärge-
rioht anerkannt wallen ; sibi ergo contradicere videtur gt; nam'etiamsi
lex Romuli non ad delicta contra rempublicam pertineiet, formula
«saeer estoquot;, tamen eadera, ac iura civium, quae inde/tleducijopote-
runt, eadem. Ahegg de antiquissimo Romanorum Iure. Criminali,
p. 48 , 49, §28, aut a quolibet ex populo, Dei noouine in eos
animadvert! possit — £t hoc est, quod sacratis legibus cavetur —
et antea » numen cortum, Deum Deamve crimine perpetrato vel
culpa admisso viplari, cum § 27, p. 44,. 45 et in notis. Mihil de le-
gibus sacris in specie, quid sit, sacer esse, Dieck scripsit. Omnes

iJf- ■

everteretur, idemque de poeiiis liberorum opinatur,
quae a pâtre iis infligendae erant, sed recte Eosshirt,
tametsi tantam patribus familias tribueret potestatem,
earn a patribus non exerceri, si magistratus interce-
bant, vel, si in comitiis liberi accusabantur, exem-
ple Horath contendit „ quod etiam ad patronos re-
fen-i licet : error îviehuhrii et Göttlingi ex eo natus
esse videtur, quod proditionem delictis contra rem-
pubUcam admissis non ^aQc.çnsuerint.

Neque apud- seriptoresi aiitiquos invenias vinculum
patronorum et «lientium Deo cuidam consecratum

fuisse, linde ius ctiiusdam Dei riolaretur, dolictumqüe
in hunc Deurii ipsum commissum videretur, quaro
huius noxium impune occidere liceret, ut antilt;Juis-
simas loges sacras et partim'' etiam le^em tribuni-
ciam interpretatus est ' Abegg leges sacras et saei'a-
tas tamen non recte distinguens, ut noiinUmquam
etiam Zirkler et Göttling,' nec-■non ; summae dôctrinao
vir Plattnerus.nbsp;. . ■

a. Ecquid regibus regnantibus tale iudicium exsti-
tit? quare Horatii iudicium iudicium perduellionis est
dictum?

Praeter leges sacras Regibus regnantibus itjdicium
de rebus capitalibus Romae obtimiity ut plures anti-
qui historici ac Grammatici'te'èïatitiir,quot; quod äb alfiä
perduellionis, ab aliis vero parricidii vel par id dicitur.

Livius, ubi caedem s^arorie Horatii narrat, huius iu-
dicii mentionem facit, imo vero formulam' hac in re
usitatam nobis servavit, quae de omnibus fere dubi-
tanti Niebübrio ex antique carmine de Rege Tullo
Hostilio pugnaque inter Curiatios et Horatios desumta
esse videtur 1). Cum autem ipè'a LiVii T'erba JiHs'tfam

1) Tiiebühr, rom. GéScli. Z\V. Ausg. toI. I, p. 367 et not; 636.
»Ja hier hat Livius ein Bruchstück des Gedichts unversehrt ethalteii,
in den lyrischen Humeri des altrömischen Verses et ita in notis hoc
nobis dedit, cum vol. I , p. 360, 361; historiam pugnae caedisque
fabulam habet, contra Wachmoth eam veram esse ex fornmlis iuris
fetialis contendit, die ältere Gesch. des röm. Staats, vol. I, pag. 147.

redoleant aetatem breviterque sint conscripta, ea iam
liegum temporibus scripta-i fuisse cum jSïebuhrio fa-
cimus.

«Lex, aitLiviusi horrendi carminis erat: Duumviri
perduelbonem iudicenti: si a Duumviris provocarit,
provocatione certato: si..vincent, caput obnubito: in-
febci arbori reste suspendito: verberato vel intra po-
moerium vel extra pomoerium.quot;nbsp;u.

Antea Rex dixerat „Duumviros, qui Horatio per-
duellionem iudicent, secundum' legem facio 2), ex quibus
minime apparet Tullum Hostilium legem pertulisse, ut
Abeggio visum est 2).

De caede sororis agitur, ,quam Horatius, cum ilia
■———_nbsp;N,;!*.«! -:-;)-; , ,

Caesariensis de t quot; ' P' ^ ' § 1, p. 22. Prisciani Grammatici
quot;Pwe Grammat ®'™quot;quot;'quot;'''' '' § » de numero literarum in
d« verbo parrioTLnbsp;P'

magis sponsum lugeret, quam victoria patriae et fratris
laetaretur, interfecerat, delictum a Livio vocatur per-
duellio: quomodo hoc verbum ab eo hoc loco usurpari
potest? Nam teste Festo perduellio désignât eum, qui
peitinaciter retinet bellum,,;-bellum a verbo dueUum
derivandum est 1);. hoc verbum igitur intelligendum est
de hostibus, de iis quibuscum be-llum est, cuius rei
nos certiores facit M.TerentiusVaarro.,,,,Et multa verba,
ait, aliud' nunc ostendunt; aliud antea significabant, ut
tunc eo verbo dieebant peregrinum, qui
suis legibus uteretur,;,-nunc. autem -eum, quem tunc
dieebant perduellem ^yh Qt tandem Gaius scribitrad le-
gem duodecim tabularum .„quos nos hostes appellamus,
eos veteres perduelles appellabant, per eam adiectio-
nem indicantes, cum quibus bellum esset

Primum perduellis,^uti hostis notio non nimis ur-
genda est,, saepe dicitur ^lo^t«. psMwlIis prp hostis
perduellis instar, ad similitudinem .^^rduellis, deinde
Horatius ipsain rempublieaüi E'ôiAâïïaniquot; quidem servä-

.1.) Festi de verh. «ignif.,-,!-Ä,-illu»t.„,Baeieriuak, verbo duellvm,
p. 124, beil.,m videlicet: quod tluab«« l»rtibus tl0,driotoria„.coii.(en-
dentibus di.nScatur. ,.In«le. et perdueUia clpi pertin.citer ,vmt. et Da-

2)nbsp;M. Terentii Varronis de lingua Latina Liber IV, c. 1 , i.im çqr-
nueopiis Perotti, p. 1|BS7, ,

Conf. Cicero de officiis L. I, c. 13 , ed. Ernesti, .vol, IV , parte 2,
p. 828 , 829 ed. Orell, vol. IV, p. 2, p. 324. .. .

Quamquam id nomen durius iam effecit vetustas , a peregjino enim
recess.t et proprie in eo, qui arma contra ferret, remansit. „,

verat, sed iiiteremerat civem Eomanam partem ipsius
civitatis 1): praeterea v ab »ialiis 'Scriptoribus iudieium
vooabatur parricidii^ uno iudiw) plura:delicta diiudica-
bantur, quod a gravibus malificiis koe veliillo nomine
dicebatur; universeleii nomenämponebatur de capitali-
bus rebus, et bacl aœtate iHprinws,;( qued l aliquomodo
ad sequentia tempora tiransiit|iinotio eaedis parentum
lt;parrieidn) maximo cumv patriae,, cum delictis,.in patriam
conmncta' erat. Etemim-Giceiajalibro primot de^oratore
patriam-ipaï-eniem amtó-sran iîoîimrmoritm dieit S^in prima
orationes in L; S. CatUinam tunc scelestissim'Um «ho-
minem, mmm3);.civem Eomanum necare
prope parrieidium in secundaiioratione ini.Verremnvo-
et.Sallustius in bello.Catilinario^ et F|oms de bello
--gt;gt;ici.-rp (urr. Komi; Iij

riu« p. 518 uJji • quot;Snific. verbo sororium tigillum ed. Dacie-
accusatus tamen ™nbsp;: «(quamquam a patre absolutus erat,

«Vel quia atquot;quot;-' ' 44 cd. Erftestigt;!»olu.I. p. 312.
P- 230. quot;nbsp;P®quot;^®»» omnium nostrumedu Orell. vol. I.

P- V04, ed. OreT vol /quot;quot; '''
civem Romanum- 'nbsp;Pquot; * j P- = « Facinns est vinciri

jVIai'iano et de filiis Bruti iisdem verbis utuntur: paren-
tibus in officiis enumerandis praeponitur patria a Ci*
cerone 1), ex quibus liomanos patriam omnium civium
parentem liabuisse recte efïFecit Dieck,nbsp;ro

Tandem Horatium accusatum fuisse perduellionis ^
quod civem Komanam occidisset, magis nobis apparet
ex verbo ipso parricidae, parricidii,'ham ea aetate hoe
delictum de caede omnis hominis intelligebatur, uti pa-
tet ex lege Numae „si quis hominem, liberum dolo sciens
morti duit,^ parricida esto; ex Festo, qui de quae-
storibns parricidii scribit /j^solebant creari causa verum
capitcdium quaerendarum i. e. de caede omnium ho-
minum ac de gravissimis Ä). maleficiis universe, et ex

cidimn patriae, quamvis is qui se eo obstiinxerit, ab oppressis ci-
vibus Parens nominetur? L. Annaei l'loii Epitome rerum Romana-
rum , L. !, c. 9, g 5 p. m. 9. «Brutus vero favori eiviura etiam
dolfius suae clade et pafncidio veliQcirtiis ést nt plane publions
parens in locum liberorum adoptasse populum videretur L. HI. c. SI.
§ 1. p. m. 83. Hoc deërat unum populi Romani malis iam, ut ipse
intra se parricidale telum domi stringeret ; de Catîlina L. IV, c. 1,
§ 6, p. m. 89 parricidii innocensv ^ Sallustii b'ellum Catilinarium ,
c.. 5\ , 52 pi m. 44 , 47, parricidas reiptiblicde —. crudelissimis par-
ricidis.

1)nbsp;Cicero de officiis libro I, c. 17 et c. 45 ed. Ernesti vol. IV,
p. 2, p. 835 et 869 ed. Orell. IV, p. 2, p. 330 et 364. Dieck,
Hist. Versuche über das Criminalrecht der Römer, p. 9 et 10. Ra-
birium, quod civem Romanum occidisset, perduellionis accusatum
fuisse affirmai, sed •Saturninus erat tribunus.nbsp;« •

2)nbsp;Festus , de verbo, signif. L. SX verbo parici (SeÄliger parricidii
nescio quo iure, nam parici poterat esse antiquior forina) quaestores
appellabantur cet. — Id autem fuisse indieat lex Numae Pompilii
Regis his composita verbis, ed. Dacierius, p. 324, cum verbo sacer
p. 467 , « parricida ne sit. Plutarehi vita Romuli, c. 22, vit. pa-
rall. vol. 1. p. 67 ; ii'tSiDv To t£.t}Ss[jii»v èixijv 'iarst warpaxTovwy 5ft-

Plutarclio, qui cle lîomulo commémorât eum nullum
ludicimn de parricidis constituisae, sed omnem cae-
dem parricidium dixisse. Mihi fortasse quis obiiciat
totam Horatiorum et Curiatiorum historiam fabulam
esse et multos haec probare conatos esse libenter con-
fiteor; multa sunt tam incerta ac saepe ornata, ut
causam Livii et Dionysii hac m re vix tueri ausim,
atomen, si varios antiques scriptores consulas, de iu-
dicio imiverse constat; indoles huius aetatis nobis inde
apparet, ipsa formula vel tota vel fragmenta eius ad
nos pervenerunt, omnia consuetudinibus populi, qui
nuper exstitit, conveniunt.

••a, ff, de origine iuri. n r „,
«quot;m § 1 et,§ 2.nbsp;comparentar inter se § 23,

in opere quae,tio^ quot; j Plattnerus tamquam praecipuam causam affert
nes de xure criminum Romano, «qui eivem occidit

(le sacris legibus sermonem Iiabentes, qnisque suo modo
et ex suis fontibus adiiciunt eiini, qui talem occide-

sive sontcin sive insontem, ea facit, quae imperii sunt idque sibi
arrogat. Quare sane fieri potuit, ut omne liomicidium perduellio
existimaretur,quot; quaest. quarta p. li cum p. 73. Inprimis hac de
re est consul. Dr. Osenbrüggcn, das Altrömische Paricidium, Kiel
1841 , eius co\iiectura placet nec tamen plane sententiam eius pro-
bo p. 7-15, 17, 22, 29, 39, cum eo convenio delicta non plane
eadem fuisse, i. e. ex regula , sed ab eo recedo quod ad iudicia attinet,
p. 40-43. Conf Pauli Manutii liber de legibus cap. XXI, p. 347 ac
praec. 348 in loh. Rosini, Roman, antiquit. corpore absolutissimo
cum notis Dempsteri Traiecti ap. de quot;Water 1701, qui minus recte
maiestatem , cuius gravissima species esset perduellio , iam a primis
Romanorum temporibus repetit.

Mihi prae ceteris persuadet Köstlin vir egregii ac valde subti-
lis ingcnii magnaeque doctrinae, quamquam ceteroquin in multis
ab eo discedo e. g. de hoc ipso iudicio Horatii facinus solum ut
perduellionem diiudicatum fuisse, quod Rex adesset, non, quod po-
pulus adstaret, nec ullam rationem similitudinis inter civitatem Ro-
manae et singulos cives Romanos hac aetate habendam esse.

Pater Horatii ex mea sententia non loquebatnr, ut iureconsultus ;
proditionis ea saltem aetate soror Horatii propter tale factum, si
factum dicendum est, non facile■ damnata fuisset. Köstlin die Per-
duellio unter den Römischen Königen Abhandlung von Köstlin ,
Tübingen 1841, § 8, p. 57-67, praec. 60 et 68 et passim cum
§ 16, p. 126.

Geib, Gesch. des Röm. Criminalprocesses 1842, p. I, cap. V, p. 61,
63, delictum Horatii sine illo dubio habet parricidium Festo asscn-
tiens et perduellionem de aliis delictis contra privates etiam usur-
patum fuisse existimat, cum p. 63-65, ubi opinatur iudicium duum-
virorum obtinuisse de «notorische verbrechen — entweder wégen
der Grösse der Reschuldigung, oder aus irgend einem anderen Grunde
ein ungewöhnliches Aufsehen gemacht hätten et tamen except,
causa; cum not. 43 seqq. inpr. not. 50. Sic quoque negat caedem
Saturnini (si delictum esset) fuisse delictum perduellionis, de ipsa re
infra disputabo. Woeniger , Zweite Abth. das Provocationsverfahren ,
p. 1, ? 3 , perduellionem habet p. 253 , 354, « keineswegs bloss ei-

retgt; pai-ricidii non tfenerl neve earn caedem capitalem
noxam haberi, in iudicium de rebus capitalibus eos
non mcidere; itaque ex eorum sententia exstabat tale
indicium iam regum aetate.

A'« ole^st*^^'quot;quot;^^quot; -'quot;S'^jf gegen den Staat oder Üngehorsam gegen

e Macht, sondern alles was auch nur mittelbar die Ruhe,
'Ore und si„i,„ gt; .. ,nbsp;.-û'^n'ii er jn .lu

aicuerheit des Staats.,berührt«. Es lässt sich also -vermu-
quot;len, dass ri;«. v i ,nbsp;quot;nbsp;'.!i)uei3i( .-T iao

aies Verbrechen oft weder in den untersten Volksklassen
suchen warf« u ••i ' ' -rni.b airi.juiiHw.' ■

ei s allung in kritiscl^n Zeitverhältnissen äem Könige gerade
icrum so beschwcrlicW fallen konntequot;, als die Adelspartei
'überhaupt noch zur fö,de;nn^ ^er königUcl^k^MLchierweiterungei.
em unentbehrliches, _ Kernet sein^ musste. Dem zu entgehen war
die lex perduelljonis eingefühft.^co^^^^^ nota 1 quot;ibidem de sententia
Kosthni et § 5, p.nbsp;valde ^ubiiliter haee scripta sunt; seil,

« a Numa tales indices creati et institut; sunt? mLs indoli eius
regni convcniunt:j exe^plum Horatii uon ostendit factionem patri-
ciorum essesedandam vel comprimendam. Dionysius et Ciçero'iudicium
Horatii primum iudicium populi fuisse scripserunt, quod primum me-
moria dignum iudicium esset et quod verisimiliter de hoc uno iudicio
Annal, et Libr. Pontif. mentio facta esset, contra w'oeniger op. laud.
S 2. p. 243, «das erste Blutgericht in Rom, und mit livius lu-
«awmengehalten dieser Fall der erste war, in welchem eine Provoca-
clur^quot;nbsp;^ofl^am.quot; Haec non plane conveniunt cum eius conie-

P«uT quot;PPquot;''quot;quot;*'®'« perduell. Seque accedere possum sententiae

parricir*^ fa^inus Horatii esset perduellio, « quia Numa vir sanetissimus
mm omne perduellionem voluit esse vel quia, si non omne
amci mm, saltern illud quod in cognatos affinesve committeretur.quot;

citât ipsamque nobis dedit formulam eo verbo, quo
proprie de quaestoribus parricidii et de iudicio agit 1);
ex ipsius autem sententia et ex rei natura liic Rex
iudicii auctor fuisse videtur, et sine ullo dubio Festo
magis quam Plutarcho fides habenda est; nam nihil
de formula apud vitarum praeclarorum virorum scri-
ptorem invenitur, immerito omnes fere iuris civilis
leges Romulo tribuit, neque hanc quaestionem de
industria tractavit; commémorât tantum Romulum nul-
lum proprium de parricidis indicium instituisse, ubi
nullum primis temporibus Romae fuisse parricidam
narrat, feminas non teneri iudicio eorum, quibus
de caede decernendum 2) erat; tandem, ut iam saepe
dixi, Plutarchus caute consulendus est, praecipue
de temporibus tam remotis.

Plures veteres historici vitam ac res gestas Romuli
et Numae memoriae mandantes, Numam plura quam
Romulum de iure statuisse scripserunt, tametsi non-
nulla Romulo adscriberent ; omnes fere Romani scri-
ptores de histofia Romae inter se oonveniunt, Ro-
mulum quidem urbem condidisse, sed rempublicam a
Numa ordinatam fuisse; nam Romulus bellis cum vi-
cinis gentibus nimis distractus fuerat, ut ipsius socii,
bellicosus vir, gloriae cupidus; Numa contra pacem
firmarat, animos civium reliqione ac iure sedarat.

1)nbsp;Festus \erbo parrici quem ed. Dac. p. 324. Conf. etiam de lege
Ifumae Weleker die letzten Gründe von Recht, Staat und Strafe, histor.
Theil Cap. XU, p. 542 , 543, ubi minus recte opinatur eaedis ira-
petu factae noxios apud Romanos mulctam solvcndo poena liberari.

2)nbsp;Plutarchi vita Rom. c. 22, vol. 1. p. 57, vita iVumae e. 8-15,
vol. I. P- 118-129. Be feminis vita Romuli, c. 20, p. 54, Sixuv

Hoc inprimis patet ex Ciceronis libris de republi-
ca , „ hominesque, ait, Romanos institute Romuli
bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit eos pau-
lum ab ilia consuetudine esse revocandos — amo-
lemquo eis otii et pacis iniecit, quibus facillime ius-
titia et fides convalescit — et animos propositis le-
gibus his , quas in monumentis habemus , ardentes

consuetudine et cupiditate bellandi religionum caeri-
^nus mitigavit 1). Deinde alio loco.quot; Kam ceteri
ges), etsi hoc quoque munere fungebantur, magnam

^ us in Anualibus idem testatur, quamquam ip-
^lus verba de Romulo veritati non conveniunt: „No-

is^ Romulus, ut hbitum, imperitaverat: dein Numa
rehgionibus et divino iure populum devinxit: reper-
taque quaedam a Tulio et Anco, sed praecipuus Servius
Tullius sanctor legum fuit, quis etiam Reges obtem-
peraxent 3.).quot;

endum, nam Horatii causa iam antea diiudicata erat:
ex Taciti sententia nonnisi Iii duo Reges ius universe
constituerunt.

Leges quasdam a Romulo' et aliis Regibus latas
fuisse, eas conscriptas in libro dicto ius civile Papi-
Tianum suo tempore etiamtum exstare affirmat Pompo-
nius 1), quem si cum Cicerone et Tacito conféras, inde
apparet leges Numae non solum ius sacrum spectas-
se, quae sententia confirmatur commentariis Servii
ad Bucolica et Georgica: etenim versum 43 Eclogae
quartae sic interpretatus est: ^,Sane in Numae Ugibus
cautum est, ut si quis imprudens ocddisset hominem ,
pro capite occisi natis eius in cautione oflFerret ai-ie-
tem,quot; et ad vs. 387 Georgifcorum: „Nam apud ma-
iores homicidii poenam noxius arietis damno luebat,
quod in Regum legibus legitur 2).quot;

1) 1. 8, § 2 ff, de origine iuris »Et ita leges quasdam et ipse
Curiatus ad populum tulit (Romulus). Tulerunt et sequentes Reges,
quae omnes conscriptae exstaut in libro Sexti Papirii — Is liber, ut
diximus , appellatur ius civile Papirianum : non quia Papirius de suo
quidquam ibi adiecit, sed quod leges sine ordine latas in unum
composuit.quot; Multa dubia de liocce libro mota sunt, leges de iure
civili Reges tulisse ex eo apparet et ceteri scriptores hoe confirmanf.
Conf. etiam Abegg, de antiquissimo Roman. Iure Crimin. § 8-§ 13,
p. 9-19, praecipue S 13, p. 17quot; Pomponio et hoe loco auctorifatem
nullam tribuere possumus;quot; multi alii hac de re scripseruVit, etiam
celeberrimus Dirksen de legibus Tfumae comment, sexta. Uebersicht
der bisher. Versuche zur Kritik und Herstellung des Textes der
lleberbleibsel von den Gesetzen der Röm. Königen.

2) P. Virgilii opera edid. liurmannus cum comment. Servii vol. I
p, 70, ad vs. 387, Libri III, Georgicorum p. 423.

Priore loco saltem Numam auctorem habet legis;
formula huius ab eo citatur ; si Festi verba recor-
deris, de Servii testimonio dubitare non licet, alter
alterum explicat. Numa igitur non unam, sed plures
leges de variis caedis speciebus statuit, culpam a
dolo distinxit, de industria hanc rem inquisivit.
Nonne hoe etiam nobis argumente esse potest eum

iudicium constituisse?
Praeterea Livius de regno Numae Pompilii scri-
^ ' quot; qiii regno ita potitus urbem novam conditam
et armis,nbsp;^^^ legihusque ac moribus de inte-

condere parat,quot; deinde „ ea pietate omnium pe-
iHibuerat, và,, fides ac iusiurandwm proximo le-
ê^ni ac poenarum metu civitatem regerent 1),quot; nec
^^ IS idem auctor adversari videtur paulo ante bel-
'^ni Macedonicum libros septem Numae de iure pon-
tifieio Hngua Latina a L. Petillio sub laniculo inven-
tes fuisse memoriae prodens. Praetor eos cremandos
esse censuit, quod et Tribunis et Senatui placuit :

Paricidium, ubi in ea formula de homine, qui alium hominem im-
prudenter occidisset, legit agnatis ex emendatione Huschkii, pro et
«Otis; in concwiepro cautions ex emendatione Jos. Scaligerl: prior con-
iectura magis placet et ibidem duo loci Festi. Plainer, quaest. de iure
crimin. Romano, quaest. 11, p. 37, 38. Opus celeberr. Dirksenii, Ver-
buche zur Kritik und Auslegung der Quellen des röm. Rechts, mihi
comparare non potui. Conf. tamen eiusdem script, vermischte Schriften,
fünfte Abhandl. praec. p. 91, seqq. siebente Abhandl. pr. p. 140-
143, cap. I, p. 143-147, tametsi inprimis de seqq. tempp.

1) T. Livii histor. L. I, c. 19, cur. Drakenborch, vol. I, p. 86,
o. 21, p. 92 et c. 18, p. 81. Cum eo plane convenit Florul
Pjtome, L. I, c. 2, p. m. 4. « lo denique feroeem populum rede-
ut quod vi et iniuria occuparat, religione atque iustitia gu-

„animadvertit enim Praetor, ut ait Livius, plei-aque
iUssolvendarum religionum esse 1) :quot; non omnia ergo ,
poterant etiam alia iis libris contineri, quae ad ius
sacrum non respiciebant : dubia moventur, num mente
religionum subvertendarum M libri ab aliis conscripti
«ssent 2), et testis nobis est Cicero de iure universe
in Pontificum libris agi bis verbis: „Provocationem
autem etiam a Eegibus fuisse, declarant pontificii li-
bri, significant nostri etiam augurales,quot; uti etiam Fe-
nestella, et pro parte Seneca.

1)nbsp;T. liïii hist. l.'XL, c. 29, cor. Drakenb. vol. V, p. 487-450
et in notis; octo libros fuisse Pontificum dicit Dion. Halic. 1. II,
c. 73 , in fine cd. Sylb. p. 124.

3)nbsp;Cicer. Libros de republ. ed. Moser et Creuzer, L. 11, c. 31,
p. 301, 302 et in notis. Livü L. I, c. 20. Rubino Tullum Hostilium
huius iudicii auctoremhabere videtur, saltem provocationis et iudicii
formarum , vol. 1, p. 472 et inprimis not. 1, magis tamen dubitat
p. 317 et not. 1-3, p. 321, sed, quod duumviri provocationem recu-
sarent, nihil probat, nisi legis verba dubia fuissa. Ciceronis verba in
oratione pro Rabirio nimis oratorice dicta «unt, ut iis quod ad tempus
instituti iudicii fidem habeamus. Livius L. I, e. 26 Tullum Hosti.
lium de lege loquentem inducit, quasi lex iam diu in usu esset,
«altem nobis non adversatur.

Contra Köstlin , die Perduellio unter dem römischen Königen, § 6,
p. 23, 27-30 , 35 , 36.

quot;Woeniger (quem duobus annis, postquam haec conscripseram, ac-
«epi) nuper Romulo vel IVumae quoque iudicium perduellionis et
formulam a Livio 1, 26, citatam tribuit. quot;Woeniger, das Sacralsystem
und das Provocationsverfahren der Kömer. Leipzig Brockhaus 1843,
Zweite Abhandlung, p. I, § 2, p. 243 et not. 3. quot;Wir möchten da-
her lieber mit anderen glauben, dass eine solche lex bereits dem
Komulus oder Nnma zugeschrieben werden mus». Talem legem Wumae
adscribendam esse confirmatur etiam Cic. Tusc. Quaest. L. IV, c. I,

Dionysius ius sacrum, religiones a iure civili in
legibus Numae afferendis seiungit, legis de terminis
et de fide publica mentiouem facit tanquam exemplo-
rum Legum Numae de iure civili, quibus cetera con-
iectura assequi licet; Numam pktatem ante omnia ho-
mmes docuisse, deinde iustitiam animadvertit et tan-
quura ^e terminis motis sermo esset, adiecit,
illum, qui talem hominem iura ac sacra laedentem
iudquot;*^^^^^*^'nbsp;'^tque piaculi purum esse, quibus

s proToeationis — divinitus esset constituta. Divinitus multo
quot;agis ad Numam'^quam ad Rom. pertinet.

X^Uyrx »i^o,.. .Ti S- If« yf^f^fnbsp;I^.T^äEÜcrs.? amp;x^éyrx o-^v«™»'-

male Sylburg vertit ^«t^« verbo scelus: est piaculum a f^mfv»,
togo, contamino, usurpatur etiam pro seelere, sed boe loco Deos
mde irasci innuitur, hoe expiandum est. Passow, Lexicon vol. UI,
P- 172 et inprimis K. O. Muller ad tragoediam Aeschyli Eumenides
Abhandlung Blutrache und Verfolgung des Mörders, praecipue fflord-
8Slgt;ne und Reinigung, p. 126-148, 136, 138 seqq. vs. 27, ipsius
tragoediae ^U^^x, alio sensu inde derivato p^^x^róf, y». 161, Jäy«,
195,nbsp;270,nbsp;yi,nbsp;alia multa Dionys,

Hae non sunt merae nugae, nam ex indole liegis
partim differentiam iudicii perduellionis et legum sa-
crarum deducere possumus.

c. Quomodo iudicium perduellionis et leges sacrae
inter se coliaerebant, quid differebant? qualis erat no-
tio hostis de cive talium delictorum noxio?

Eomulus, uti omnium, quos citavi, apparet testi-
moniis, multa cum vicinis gentibus bella gesserat, po-
puli, quorum Dux erat, bellicosa ' indole erant praediti,
si secessio facta est, haec eorum mentes ad bellum'
magis redderat proclives: in ipsius igitur legibus, etiam
m lege sacra praeter rcligionis principia, quae sane
non neglexerat, inerat notio beUi: ne hostes adve-
nirent, ne cives cum hostibus machinarentur, praeci-
pue illi profugi, qui in asylum convenerant, metuebat,
quare si quis sacer in Curiis dictus esset,, hostis in-
star inpune a quoque cive poterat occidi, quo nostra
sententia Eomulum de bello cogitasse confirmatur; nam
civem occidere non licebat, lex agebat de transfugis,
qui non amplius civitatis censebantur participes :°de'
iis vero leges posterions aetatis dicebant pro hoste ha-
bentur, transfugas licet quasi hostes interßcere: verbum
perduellis, si alia maleficia hoc prisco tempore eo vérbo

Aïfdiîir«:; ro'Asr,

p. 159.

etuam designarentar 1), inprimis tamen cives spectabat
qm hostili animo ipsam rempublicam petebant.

Hanc notionem etiam Numa verbo liostis significa-
quot;^it, cum hac ergo leges sacrae et indicium perduel-
lionis cohaerent, sed tnrbnlentum civium animum re-
ligione ac iustitiae normis sedare Numa voluit, indicium
proprie ita dictum constituens, quo omnia gravissima
maleficia, etiam ea quae contra rempublicam fierent,
icarentur, veniam interficiendi restringens ad cau-
li b quot;b!^^ ^^^^ ®acra nominabantur : quasi hostis etiam
vel civem publice occideret vel ipsam
^^ am adoriretur caet.; attamen Eex vel quaestores
rentnbsp;P^'^eiudicium de eo ferrent, causam inquii-e-

quot;'^irgis a lictoribus caedebatur, arbori suspendeba-
iiiquot;,alus civibus talem noxium interficere vetitum erat 2).

Verumtamen Numa leges Romuli non mutavit, ipse
legem sacram de terminis motis sanxit et tempora
sequentia leges sacras non in desuetudinem abiisse
nos certiores faciunt.

Cum fontes hac de re taceant, non liquet an hocce
iudicio, ea quae lege sacra Romuli iam puniebantur,
etiam düudicari potuerint, an Numa proditionem et
transfugium mittens, alias cum hostibus machinatio-

^ ) Nam a LWio dicitur iudicium Horatii perduellionis 1. 7 , ff. de
1 a^T«'quot; I' ® '''nbsp;Pquot;'quot;™-'nbsp;§ 2, ff. dc poen.

nes suis legibus plecti iusserit: si historiam primo-
rum temporum liberae reipublicae consulas ac cum
legibus illius aetatis conféras, eadem facta quae lege
sacra vindicantur, etiam iudicio perduellionis puniuntur;
si Dionysium perlegas 1), omnia, quae a Romulo vel
legibus vel consuetudine erant constituta, immota re-
liquit Numa ilia modo addens, quae a conditore ur^
bis praetermissa esse videbat^ haec tamen non nimis
stricte debemus interpretari, nam Numa magis quam
Romulus legislator est habendus, lapsu temporum,
cum Romani msigis excolebantur, iudicii normis potius
quam iure belli causae decerui coeperunt; sic de factis,
quae proprie sacra lege puniebantur, deinde saepius in-
quiri poterat iudicio perduellionis. Proprium Romanis
in lege sacra et in iudicio perduellionis erat verbum ho-
stis: utebantur vero et verbo proditione, nam hoc non
tantum apud Graecos scriptores, sed etiam apud Ro-
manos invenitur, noxii ipsi Aic\mt\iv proditor es. Etenim
Livius Bruti fiHorumfacinuspr-oÄonm, ipsos proditores
vocat 2). Cicero sic in Pisonem, Clodium et Clodia-
nos invehitur 3).quot; Qui latrones igitur, si quidem a'os

« lector, conliga manus.quot; Acoesserat lector iiiiiciebatque laqueum.
T) Dion. Hal. ant. L. II, c. 63 ed. Sylb. p. 134,nbsp;amp; i^j

pafiuaw TXX^évTec h ihs-iia^ tl nui vSi^OK wufigt;,ußi, à,rl nu Kfixri^rou
TsTâx^xi TrâvTU vr/ttnajiwc s'ia si a. ri x quot; t quot;quot;nbsp;ixûvou

2)nbsp;T. Livii Patav. histor. cur. Drakenb, L. II, c. 3 , vol. I. p. 347
per dolum ac proditionem, L. Il, c. 4, p. 231. Proditoribus ex-
templo in \incula coniectis.

3)nbsp;Ciceronis oratio in Pisonem c. 10 ed. Ernesti vol. II, parte S,
p. 1309. ed. Grell, tol. U, p. 2, p. 342. Nepûs de Themistocle «cri-
bit, «hoc crimine absens proditionis est damnatus. Cornelii Nepotis
Vitae excellentium imperatorum. Themistocles cap. VIII, Lugd. Batav.
ex officina Hackiana 1675, de Milliade « accusatus ergo proditionir,quot;

consules? Quj praedones, o^m hostes, qui proditores, qui
tyranni nominabantur?.....

Itaque credo si minus frequentia sua vestrum egres-
sum ornando atque celebrando; at omnibus saltem bo-
is, ut consules, non tristissimis, ut hostes aut pro-
dUares prosequebantur 1).quot; Haec autem oratorio modo
verba latrones, tyranni declarant, a Cicerone dicta
sunt, neque aliquid ex orationibus Caesaris vel Catonis,
(j-^. . ^^ visum est, efficere possumus, nam pro-
patri^nbsp;ibi non occurrit. Cato exclamat „qui

. ^jj. . ' P^^entibus, aris atque focis bellum paravere —
in •nbsp;in sinu urbis sunt hostesquot; et ambo

dicequot;^quot;'T^atur, nam, etsi ipsius aetate boe nomine
rentur, nemo aequalium Sallustii parricidium et de-
ctum conti-a rempublicam ad idem redire censebat 2).

^d haec ab eo de Graeeis usarpantur, igltur non probant apnd
Romanos hoc verbum illis delicti, p^prium fuisse. Miltiades cap. VU,
p. 30,31.nbsp;V gt;

1) Cic. „r. in Pison. c. 13 , ed. Ernesti, vol. 11, p. 3, p. 1313,
c. 31, ub. verba hostis et prodüor coniunguntur, p. lt;333, c. 40,
P. 1343, ubi praedo et Uostis, ed. Orell. vol. II, p. 3. p. .344, 361,
368 contra Köstlin die Perduellio u. s. w. praec. $ 7, p. 33 seqq.

Cau Crispi Sallustii bellum Catilinarinm ed. Wetstein c. SI ,
p- 44, ubi oratio Caesaris: «At enim quis reprehendet qnod in
parnc^as reipublicae decretum eritoratio Porcii Catonis, c. 53,
p- 45 et 47. Vos de crudelissimis parricidis, quid statuatis, cuncta-
■n. contra Dieck historische Versuche über das Criminalrecht

«u de,uetudi„e„ abiisse, quod verbo perduellis co sensu non am-
Pl'us uterentur scriptores, de qua sententia postea. - Quare verbun.

Tandem in ipsis legibus transfugae proditorcs di-
cuntur, animus eorum praesumitur fuisse proditorius,
„ qui malo consilio et proditoris animo patriam reli-
qmt, hoatium numero iabendus est 1),quot; ubi tarnen
maior vis tribuitur verbo hoetis: qualis sit animus pro-
ditorius, explicatur verbo omnibus noto hostis.

Ne quis 2) tamen sibi rem ita cogitet, quasi Ro-
mani tales cives plane hostibus aequiparassent, con-
trarium declarant leges Pandectarum, quas iam citavi
praecipue lex 3. ad legem Corneliam de sicar. § amp;.
„ Transfugas licet, ubicunque inventi fuerint, q%iasi
hostes interficere,quot; neque etiam Cicero in Pisonem
vel in Antoniumi stricto sensu haec verba usurpât ,
quod inprimis apparet ex ipsius verbis in Philippicis
„ sin eos, qui natura cives sunt, volunMe hostes salvos
_ )tl

hostis non «pectaret aliquoraodo apnd Sallustium earn iuridicam
eomparationem cum hoste.

1) 1. 19, § 4, ff. de captlv. et postlim. etiam 1. 8, § 3, de
poen., nec obstat lex, quam etiam iam citavi 6 , § 4, ff. de re
milit. « Exploratores, qui secreta nunciaverunt hostibus proditorns
«unt,quot; nam sunt proditores, quod machinentur cum hostibus, eo-
rum facti sint soeii contra rempublicam, nee magis 1. 38, § 1 ff.
de poen., nam exploratores etiam puniuntur eadem poena, qua
transfugae , quód hostibus faveant secreta civitatis cum iis comnm-
nicantes.

3) Won satis dilucide Dieck haec mihi videtur exposuisse et in-
ter perduellem et iudicium perduellionis distinxisse, § 3, p. 6-7, § 4,
p. 7-10, § 7, p. 17-19, aliis locis. Minus recte et accurate Rnperti
perduellionem interpretatur , « Ausübung von Feindseligkeiten gegen
den Staat, nam his verbis res profecto non dcfinitur, nec additur
hoc a cive fieri oportere. Kuperti, Handbuch der Röm. Alterthümer,
vol. II, p. 1, verfass. p. 99 et not. 2 , ubi minus recte nihil ntsi
lex notiss. XII tabl. citatur , quum ille hac paragr. de Regum
aetate agat.

velis, quid tandem intersit inter te et illos 1).quot; An-
tea in eundem Antonium exclamarat. „In te autem,
M. Antoni,.id decrevit senatus, quod in hostem to-
gatum decerni est solitum more maiorum — — tu
hostis reipublicae iudicatus 2). Senatum de Catilinae
comuratione sic alloquitur Cicero: „Nunc illos, qui
in urbe remanserunt, xatque adeo, qui contra urbis
salutem omniumque vestrum in urbe a Catilina re-
quamquam sunt hosfes, tamen .^'ùa viati
monitos eos etiam atque etiam volo 3).quot;

^ ' Romani Satuminum vocarunt liostilem in
seditiosum 4) et Cicero de caede Catilinae
ipsms sociorum se defendens legem Semproniam de
'■'■ibus Bomanis latam esse, Catilinarios non amplius
^sse cives contendit vociferans „qui autem reipublicae
«t hostis eum civem esse nullo modo posse 5),quot; quod

lt;) Cic. oratio Phillppica VIII, c. 4 ed. Ern. vol. II, p. 2, p. 1583
ed. Orell. vol. II, p. 2, p. 5 , 39 , cum Philipp. IV, cl ed Er-
nesti vol. II, p. 2, p. 1530. Orell. ed. Il, vol. II, p. 3, p. 504.
Philipp. V, c. 8 ed. Ern. vol. II, p. 2, p. 1546. Orell. vol. II.
P-S, p. 514.

3)nbsp;Cic. Orat. in Catilinam H, c. 12 ed. Ern. vol. Il, p. 1, p. 773
ed. Orell. vol. II, p. 3, p. 36, 37.

4)nbsp;Cic. or. pro C. Rabirio c. 9 ed. Ern. vol. II, p. 1 , p 74a ed
Orell. vol. 11, p. 1, p. 579, 580.

quot;», Tel de parte earum dubitarunt, tandem Orellius eas omnes
esse affirmavit, sed optimis argumentis Vir egregius Madvig

absurdum esset, si stricto sensu lioc acciperemus. Ip-
sum Senatusconsultuin, quo quis hostis reipublicae di-
cebatur, ad cives pertinebat, eos civitate privabat :
quidam opinantur Consules seditiosos quasi hostes
interficere potuisse, quae saltem Ciceronis optimatium
parti faventis erat, sententia: animo hostibus erant
similes, si sacri erant dicti, ut hostes, qui terras
reipublicae Eomanae invadebant, poterant eccidi.

Ubi de iure inter gentes agebant lureconsulti Eo-
mani hostes recte poterant definire „hostes sunt qui-
bus bellum publice populus Eomanus decrevit vel
ipsi populo Romano, caeteri latrunaili vel praedones
appellantur 1). Hoc loco sermo est de postliminio
civis, imlla vero quaestio de delicto civium contra
rempublicam movetur; est causa specialis statum ci-
vium spectans. Eodem sensu Pomponius libro se-
cundo ad Quintum Mucium verbum hostes interpreta-
tur , „ hostes hi sunt qui nobis aut quibus nos pu-
blice bellum decrevimus : caeteri latrones aut prae-
dones sunt 2).quot;

contra Orellium aliosque eas, uti hodie exstant, a Ciceron« eon-
»criptas fuisse prabavit in opere Itt; Tnliii Cioeronis orationes se-
lectae duodecim iterura recensuit et praefetionem criticam novam
adiecit Doct. J. N. Madvig, Hauniae 1841, typis SchuUziani« Praef.
p. XXXIV-XLIV, inter ipsa argumenta praecipue testimonium ip-
sius Ciceronis in epist. ad Atticum, L. 11, ep. I, et ex SaUustio
nihil efficiendum esse; comp. etiam ipsius operis, p. 77, 89-, flO.

1. 29- ff. pr. de captivis et de postliminio cum. ultimis verbis,
«ab hostibus (autem) captivis (ut puto a Germanis! et Partkis),,
cum 1. 21, § Tiice hostium non sunt eorum, inter quo» iura
captivitatum aut poitliminiorum fuerunt.
a) I. 118 a de verb, aignif.

Quam differentiam inter latrones, praedones et
hostes etiam animadvertit Cicero in libris de officiis:
gt;, ut si praedonibus pactum pro capite pretium nou
attuleris, nulla fraus est ne si iuratus quidem id non
feceris. Aa?« pirata non est ex perduellium (i. e. hosti-
Wrt) numero (deßnitus) sed communis hostis omnium 1).quot;

Nec mihi adversatur idem Cieero Ligarium coram
Caesare sic defendens. „Quomodo autem de repu-
bliea bene meritus esses, si tot sceleratos incolumi
dignitate esse voluisses, secessionem tu illam exista-
îûasti, Caesar, initio, non bellum : non hostile odium,
civile dissidium utrisque cupientibus rempublicam
^alvam, sed partim consiliis, partim studiis a communi
^tihtate aberrantibus 2) ; nam nihil hoc probatur nisi

studiis soeiet. Bipontioae

cives hostibus non plane accenseri: quod hîc vocatur
civile dissidiwm, ab aliis scriptoribus bellum civik dicitur,
an noxio delicti contra rempublicam propria esset
hostis notio etiam Ciceronis aetate, nec ne, ex hoc loco
non apparet. Cäesarem mitiori sententiae favisse ad
illum solum pertinet: Cicero ut orator loquitur, non
ut iureconsultus, omnibus adminiculis victorem ad
clementiam excitare studet.

Sic Cicero antiquam verbi hostis significationem cum
nova comparans de hoste externo hoe intelligit. „ Hostis
enim apud maiores nostros is dicebatur, quem nunc
peregrinum dicimus, indicant duodecim tabulae, ut
status dies cum hoste.quot; Itemque „ adversus hostem
aeterna auctoritas.quot; Quid ad banc mansuetudinem
addi potest? cum quicum bellum géras, tam molli
nomine appellare? quamquam id nomen durius iam
efFecit vetustas ; e peregrino recessit et proprie in eo,
qui arma contra ferret, remansit 1). Peregrinus

quod proditorem me esse pronuntiaverint; »ed ipse hanc causam
fingit, rhetoris partes agit,^ non \ero Iureconsulti, deinde initio
huius declamationis addit. «In quadam civitatequot; non igitur nomi-
natim de repnblica Romana, nee hoc probat verbum proditionem
in legibus, in iudiciis iuri» sensu usurpatum fuisse, conf. etiam
Deelam 873, p. 104-108.

1) Cic. de ofBc. l. I, c. 13, ed. Ernesti vol. IV, p. 2, p. 839 ed.
Orell. vol. IV, p. 3, p. 334. Confer. Rosshirt, qui nimis urget no-
tionem hostis. Neues Archiv, des Criminalrechts von Konopak, Mitter-
maier und Rosshirt, vol. IX, p. 141-143, § 3, über Hochverralh und
die angrenzenden Verbrechen. »Wenn das gesammte Alterthum,
auch darin eines Sinnes gewesen zu seyn scheint, dass es jeden, der
eine feindselige Gesinnung gegen das Gemeinwesen trug, dem er
angehörte, als sich selbst aus dem Verbande ausstossend als IIosHs

saltem non erat ciris Romanus nec proprie de cive Ci-
cero scribere poterat „ quicum bellum geras, qui arma
contra fert (i. e. rempublicam Romanam):quot; ipsi ergo
Romani scriptores, quamquam in iure non saepe pbi-
losopliicis notionibus indulgentes, hac in re de notione
non quidem de industria mentionem fecerunt, bene

lietrachtete; wenn man sich daher ex iure gentium gleichsam berech-
tigt hielt, den Feind mit der ganzen Familie zu ■vertilgen, so dass
es das wahre Kriegsrecht ist was hier geübt wird, wo die Schuld
des Einzeln nicht immer vorausgesetzt und abgewiesen werden kann
et not. Recte Dass auch die Alten von Verräthern sprachen —
ändert an der Sache nichts — aber es ist hier nicht von einer
quot;Vorstellung des Lebens, sondern von der aus der politisch-juristi-
schen Vi^irkung gebildeten Vorstellung also von dem Begriffe avs
Richen, der Staat seine Hechte ahlcitet. Und dieser ist im Jlther-

Z° ^'S'W hostis.quot;
rec dquot;^ ^^n^entiam probare conatus sum, a prioribus tamen paululum
®eliusHepp, Archiv des Criminalrechts, Neue Folge, Jahrg.
Hoch''-'''quot;'nbsp;P' 'nbsp;überhaupt die Vergleichung des

patriae quot; quot;quot;'^erse bellum gerit, nisi ortum sit ad se defendendum,
ditiosusquot;!quot;quot;'^quot;^ patriam tyrannide liberandam arma saepe capit se-
tractat'nbsp;Mittermaier, quamquam rem de piano

tamen ipsi distinxerunt inter civem hosti similem et
hostem proprie sie dictum, quod confirmatur Ciceronis
oratione in Catilinam, ubi eum civem, habet, hosti
similat. „Castra sunt in ItaUa contra rempublicam in
Etruriae faucibus collocata ; crescit in dies singulos
hostium numerus : eorixm autem imperatorem castrorum
ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu
videmus , intestinam aliquam quotidie perniciem reipu-
blicae molientem.

Deinde .„atque hunc quidem unum huius belli do-
mestici ducem sine coxitroversia vicimus — palam iam
cum hoste nullo impediente bellum iustum geremus —
quem quidem ego hostem, Quirites , quam vehemen-
ter foris esse timendum putem, licet hinc intelligatis,
quod illud etiam moleste fero, quod ex urbe parum
comitatus exierit. Utinam ille omnes secum suas
copias eduxisset.quot; Si haec duo loca inter si conféras,
invenias Catilinam in urbe morantem ad Senatum
verba facientem magis civem quam hostem a Cicerone
haberi, nam, tametsi eum dxicem hostium, quod socios in
Etruriam ad arma vocasset, diceret, eum intestinam
pemiciem reipublicae moliri contendit, in eum invehi-
tur in ipso Senatu et huius rei mentionem facit: con-
tra, cum urbem reliquerat ad bellum patriae inferen-
dum, de iusto bello palam gerendo loquitur: tune
hostis Senatusconsulto erat dictus, non amplius erat
civis 1).

gt;1) Cic. Orat. I, in Catilinam c. 8, ed. Ern. vol. Il, p. 1, p. 749,
ed. Orell. vol. II, p. 3, p. 7. Orat. II, c. 1,2 ed. Ern. vol. II,
p. 1, p. 763, 763 ed. Orell. vol. II . p. 2, p. 17, p. 18.

Tandem apud Paulum legimus „qui deficiunt ca-
pite minuuntur. Deficere autem dicuntur, qui ab his,
quorum sub imperio sunt, desistunt et in hostium nu-
merum se conferunt, sed et hi, quos Senatus hostes
iudicavit (vel) lege lata utique usque eo ut civitatem
amittant 1).quot; His Iureconsultus cives Eomanos trans-

1) L. 5, § 1 ff, de capite minutis (IV, tit. 6). « Quorum sub im-
perio suntquot; proprie de mlUtibus, qui sunt sub imperio ducis exercitus,
sed nonne ipsis ducibus imperabat Imperator Romanus, nonne imperium
in eos exercebat? nonne muUis magistratibus, postquam summi ma-
gistratus, ut consul, tribunus caet. Caesares evaserunt, imperium erat
ademtum ? Maxime iis , quae de hostis notione disputari, adversatur-
Weiske, Hochverrath und Majestätsverbrechen u. s. vv. § 15 , p. 4»
53, non plane negare potest hostibus apud Romanos comparari
noxios delicti eontra rempublicam: nimis ex lege 31, § 1, de capt. et
Postl,efficere studet ex verbis in exitium, na.m\iic agitur de factionibus,
••e variis partibus, non vero de transfiigio, de proditione, ubi saltem
loxius exitium patriae speetare poterat. Haec omnia ab eo dicta
»Unt ad probandum dolum ab hostili animo non differre. Partim
nieae sententiae aecedunt J. H. Zirkler, die gemeinrechtliche Lehre
Vom Majestätsverbrechen und Hochverrath, p. 4, 6, 10-13, ibi sen-
tentia Sigonii invenitur de Horatii iudicio , quod propterea perduel-
lionis dictum fuisse censet, quod coram populo et Rege sororem
interfeeisset, comp. Sigonius de iudiciis L. II, c. 3ftgt;, in Sigonii
operibus omnibus Mediolani 1736 , tomo V , p. 803-807 , ubi tamen
etiam sententiam défendit perduellionem esse rem capitalein, cri-
®en esse parricidium, poenam esse perduellionem existimandam , sed.
deinde in alio opere magis veram sententiam défendit. Luden,
über den Versuch des Verbrechens nach gemeinem teutschem Rech-
te, Göttingen 1836, p. 336, 337. Mittcrmaier in opere Archiv des
Criminalrechts, neue Folge von Abegg, Hcffter, Birnbaum, Mitter-
maier, Wächter, a» 1837, p. 1 ubi iudicium de opere Zirkleri,
p. 164-169, praccipue p. 165, 167 et de opere Weiskii, Archiv neue
Folge a» 1836 , p. 3, p. 478-483, magis tamen Zirklero favet. Feuer-
bach , Philosophisch-Juridische Untersuchung über das Verbrechen
des Hochverraths, p. 5, 7, 9, 19-34, 65-70, Lehrbuch cum noei»

f'ugas, fortasse etiam duces proditione ad hostes cum
exercitu migrantes, et tales seditiosos, de quibus Se-

Mitteimaieri Giessen 1836, J 163, 163, p. 151-153. « Der Hochver-
räther ist Feind des Staats, aber seine Beleidigung ' ist grösser, als
die des auswärtigen Feindes , weil er Bürger , oder doch IJnterthan
desselben ist.quot; Horum virornm sententias inter se comparavit Hepp
in opere Archiv., Neue folge, ao. 1837 , p. 3 , p. 353-415, inprimis
p. 357 , 358 , 361, 364, 365, 373 , plura alio loco disputabo de Hep-
pü sententia; Feuerbaohii sententia in usum communem in Ger-
mania est recepta. Gropp de praeceptis Iuris Romani circa punien-
dum conatum delinquendi parte sec. p. 14-33, distinguit etiam in-
ter perduellionem et maiestatem, temporum tamen non satis ratio-
nem habet. Dieck, hist. Versuche p. 10, 11, 16, 17, 40, 41,
113. Dr. H. A. Zachariae , Göttingen 1836. Die Lehre vom Ver-
suche der Verbrechen , vol. I, p. 106. De Bosch Kemper, dissert,
de indole iur. crimin. ap. Romanos Lugd. Eatav. 1830, p. 3-5, 7,
8. Göttling, Gesch. des röm. Staatsverfass. p. 158, 159, § 75,
minus recte tamen de duabus speciebus, si civis armis formam
reipublicae Romanae mutare vellet, vel coram populo civem Roma-
num interficeret. Das gemeine Deutsche Criminalrecht von Dr. Theo-
dor Marezoll, Leipzig 1841 , § 58 , p. 180 et not. 1 , p. 81 , aliquo
modo etiam Hepp , Versuche über einzelne Lehren der Strafrechtswis-
senschaft , Heidelberg 1837 , comment. 10 über das vollendete und
unternommene Verbrechen, p. 356-368, inprimis p. 375, 376 , Xav.
Car. Eng. Leliévre, Conunentatio de conatu delinquendi in Annal.
Acad. Lovaniensis 1834-1835, vol. VIII, p. 131-134, Dirksen,
Zwölf-Tafel-fragmente p. 654 , 655, not. 687 , ibi verba Lydi de ma-
gistratibus reipubl. Roman., de legibus regiis p. 44, 45, De crimi-
nibus ad Libr. LXVII et XLVIIl Digest. Commenlarii Antonii Mat-
thaei 1744, Traiecti p. 313, 313 ad leg. lul. Maiest. p. 336. J. Car-
mignani iur. crimin. elementa Libro tertio § 673-677 , tit. 3, § 1 ,
tit. 3, g 3 de ceteris speciebus perduellioni proximis § 678-681, tit. 3
de crimine maiestatis ex secundo capite § 683, 683, vol. II, p. 10-14.

Ernesti, clavis Ciceroniana verbis perduellio et perduellis p. m.
663 in gravem errorem incidit perduellionem proprie parricidium
fuisse priscis temporibus contendens Kiebühr. röm. Gesch. Zw. Ausg.
vol. I, p. 316, 358, 359. confer, the history of the progress and

natusconsulta ferri solebant, désignât, non solum ad
suam aetatem, sed verisimiliter ad prisca reipublicae

termination of the romara republic by Adam Ferguson, London
1830, p. 1-5, uberius tamen de libera republiea, ut liber ipse in-
scribitur. Confer, etiam Clarissimi Adr. Gath. Holtii, hist. iur. Rom.
Lineamenta Leodii 1830, aetas I de fontibus iuris, § 1-11, p. 11,
14 et § 18, § 24, p. 32, Historiae Iur. Romani Elemenia Traiecti
ad Rhenum 1840, p. 12 seqq. Francisci Balduini opuscula omnia
in opere lurisprudentia Romana et Attica 1738, vol. I, ad leges Ro-
muli, § 8, p. 28 et § 11 ad leges XII tabuli, vol. I, p. 70-72. Le-
ges Regiae et leges deceravirales lusti Lipsii opera studiose collectae
in edit. Sylb. Dionys. Halicarn. p. 781 fol. parricidii iudicium Ro-
mulo adscribit. T. Liv, Pat. hist. cur. Drakenb. ubi not. ad 1.1.,
c. 26, vol. I, p. 115, ibi Glareanus Iudicium Romulo tribuit;
Pighius, alii Romulum duas leges , alteram de perduellione, alteram
de parricidio tulisse , has retulisse Numam et duumviros constituisse
existimantRubino, üntersuehungen über römische Verfassung und Ge-
schichte, p. 464 eum p. 453, 454, 463, 466 seqq. et not. 1, ibid., ubi
refellere studet notionem hostis ad iudicium pertinuisse perduellionis
technico sensu. Die ältere Geschichte des Römischen Staates von
Wachsmuth, vol. I, p. 214, 215 ubi parricidium speciem habet
perduellionis , nimis universe et de sequentibus temporibus liberae
reipublicae hoc affirmasse videtur p. 323, cum p. 147 et not. 93,
Creuïer, Abriss der Römi.-.chen Antiquitäten, Leipzig 1829 ed. sec,
§ 120, p. 159, suam sententiam in ipso opere non exponit, nisi per-
duellionem diiudicatam fuisse in Comitiis centuriatis: omnes fontes
»hi non inveuiuntnr. Heffter, Lehrbuch des gemeinen Deutschen
Criminalrechts, /.weite Auflage, Halle 1840, § 199, n. III, et not. 3,
P- 172, J 209 , p. 179 et not. 1 et 3-5 ibid. ; etiam inter perduellio-
nem et maiestatem distinguit animo hostili , et satis accurate hunc
animum .sine machinationibus cum hoste externo définit. Henke,
Handbuch des Criminalrechts und der Criminalpolitik 1830, Berlin
■»Ol. III, § 183 , p. 382, 383 etiam de seditione sermonem habet
cum p. 394 , et in notis. von Wächter, Lehrbuch des römisch-teut-
schen Strafrechts. Stuttgart 1826, vol. II, § 2£8, p. 505 cum not.

tempora, quod ad transfuguim attinetrespiciens nec cives
hostili animo cum ipsis liostibus miscet: facto cum ani-
mo hostili coniuncto civitate Romae noxii privantur.

d. Ecquid autem ius puniendi Romanorum ex vin-
dicta privata repetendum est ? Nonne potissimum re-
ligione nitebatur? Nonne bac re etiam leges sacrae
et ludicium perduellionis inter se coniunctae erant?

Eeuerbach magis pbilosopbice quam historice ius
puniendi, et apud populos incultes universe et apud
Romanos ex vindicta privata, quae deinde composi-
tione, expiatione temperata sit, repetendum esse con-
tendit eandemque sententiam, sed uberioribus argu-
mentis ac magis historica via Ahegg, Dirksen, Ludtn,
Zachariae Heidelbergensis professi sunt, quam tamen
Welcker, Rosshirt, Zirkler, De Bosch Kemper et
Göttling recte impugnarunt: quod si mea iuris cri-
minalis Romanorum antiquissimo tempore expositio
vera sit, ex ea facile patet talem rerum conditionem
iam regum temporibus apud Romanos non obtinuisse:
iudicia aderant Regis, selectorum iudicum, comitio-
rum, formae quaedam iudiciorum iam obtinebant, ius

not. a, § 341 not. a. Grolman , Grundsätze der Criminalreclitswissen-
schaft, ed. IV, Giessen 1825, parte III, eap. I, § 326, p. 343,
344 et not. b.

Filangieri seienza délia legislazione quod mihi nonnisi Franco-
gallorum lingua comparare potui, vol. V, L. III, cap. XXI, p. 2,
ubi contendit nihil fere ut delictum contra rempublicam faetum pu-
Iiiri nisi proditionem, Paris chez Dufart alia versio exstat celeb. viri
Beuiamin Constant.

Feueibach, Öber das Verbrechen des Hochverraths p. 65, 66.
egg, de antiq. Roman, iure criminali p. 28-43, et in opere Neues
^ rc ,v des Criminalrechts von Kleinschrod, Konopak u. s. w. vol.
Jul'iflnbsp;^ur richtigen Erklärung der 1. 5, cod. ad leg.

® • p. 150-153 , nimis ex moribus aliorum populorum sen-
entiam suam confirmare studet. Luden , über den Versuch des Ver-
^ ens! p. 57-59. Rosshirt, über das römische Recht als Quelle
es deutschen Criminalrechts. Neues Archiv von Kleinschrod, Ko-
n°Pak u. s. w. vol. XI, p. ,, p. l-ga. Zirkler, die gemeinrechtliche
XXVI Maiestätsverbrechen, praesertim p. 27 et in praefat. p.
Luc quot;nbsp;^''quot;'P®quot;'' dissertatie iam land. p. 3-5. Zachariae,

lOI-log' Q..'^'^. Criminal-iurisdiction des römischen Senates, p.
quot;öm p. 159°quot;]quot;^'nbsp;®'»®'sverfassung, § 75, p. 157,

Romanos aliis gentibus, etiam Germanis assimilavit. XJntersu-
ehungen über röm. Verfass. u. Gesch. p. 459-462, recte tamen deinde
de conmnctmne cum religione. Sententiae meae etiam favet Wele-
er d.e letzten Gründe von Recht, Staat und Strafe. Giessen 1813,
Jtor. Theil. cap. XI, p. 458, 459, ubi recte indicat religioncm
manorum inprimis rempublicam spectare cum p. 4.52 seqq. de
t. Annalium L. III, e. 26 et 27, cui scriptori nimis fidem habet
P-JO seqq: Cap. XII, p. 536-539, cum p. 540. Plattnerus negat
g.a vmdictae in Romanorum legibus occurrere, nimis tamen has
ges urgere videtur ccleberr. vir, quaestiones de iure criminum

Nullum autem vindictae privatae studium apud
Romanos fuisse affirmare non ausim, nam, etsi leges
duodecim tabularum, in quibus saltem vestigia prisci
iuris supererant, non stricte interpretaremur, tamen
fragmenta ,5 si membrum rupit, ni cum eo pacit, talio
esto, tertiis nundinis partis secanto; si plus minusve
secuerunt, se fraude estoquot; alia, ius talionis Romanis
non incognitum fuisse declarant, sed exempla Abeggii,
uti recte animadvertit de Bosch Kemper, ad ius gentium
vel ad ius privatum sunt referenda: si vindicta non
generale Romanorum iuris puniendi erat principium,
quomodo sola causa esse poterat, cur Diis placeret
maleficum puniri: exemplum decemvirorum, qui ut
cremarentur, rogabat plebs irae partium sine ullo
dubio est adscribendum.

Ins vero publicum, ius de gravissimis delictis cum
religione cohaerebat, uti tota civitas religione niteba-
tur: reges Romulus et imprimis Numa religiosas cae-
rimonias ad ius adhibebant.

Ilia etiam, quae a Numa non religionis tantum
causa instituta erant, ut ius terminorum, de testimoniis,
cum religione tamen maxime hic Rex coniunxit, nam
lapides terminorum lovi terminali, Fidei publicae con-
secravitl). De sacris legibus iam vidimus, at vero in
ipso perduellionis iudicio condemnato caput obnuda-
batur, noxius infelici arbori suspendebatur ; Horatii
facinus sacrificie expiare debebat pater, qui mos

Ufoii te'^ÉiJïv ifho Aiïç toiç yâauç. c. 75. ^fÜTOf àvlfiirm Ufiv ISfirctro
TtinTmç Siiiiüsixi; xcil ha'iitc xlir0 xxTtrT^irxrii.

verisimiliter in multis gravibus causis obtinebat 1).
Nonne haecce Deos, nonne nu.men eorum, quodplacan-
dum erat, vel caerimonias, quae in sacris celebrabantur,
spectant? Non solum igitur notione belli, hostis, sed
etiam religione sacrae leges et iudicium perduellionis
inter se conveniebant.

Patri familias erat ius vitae et necis in liberos, qui
m patria potestate erant, dominus eodem iure gaudebat
de servis, patronus quaedam iura retinebat vel acqui-
rebat in servos manumissos, vel in clientes universe,
qui ab eo in fidem erant accepti ; in iure private talio
vel eins compositio per mulctam saepe adhibebatur,
sed quamquam pater filium vel absolvebat vel lauda-
bat, tamen Horatius in forum protractus a civibus
^uibusdam est accusatus, imo vero indices eum con-
(lemnaverunt 2); etenim filium ex iure patris familias

1)nbsp;Liv. Hist. L. I, c. S6 et Rosshirt, das röm. Recht als Quelle des
deutschen Criminalrechts, in opere Neues Archiv, vol XI, p. 1,
p. 20, 21. Mittermaier in opere Archiv des Criminalr. Neue Folge
Ao 1843. Benrtheilung der Neuesten criminalistischen Schriften p. II,
p. 284 de hac quaest. et de opp. Geihii, Platneri, Kostlini, Osen-
Ijruggeni, Wönigeri.

2)nbsp;I,iv. Hist. L. 1, e. 26, patre proclamante filiam iure caesam
'udicare, ni ita esset, patrio iure in filium animadversum fuisse.quot;
Dion. Halie. ant. t. Ill, c. 21 , 22 ed. Sylb. p. 158 , 159 , ä iï

et Dionysius et nulla fere patriae potestatis in hae causa ratio est
hahita Plura infra, cum de Bruti «Horum iudicio sermo crit. Conf.
et,amKostli„, die Lehre vom Mord und Todtschlag, cap. I, p. 40, 41.

etiam „egat ins puniendi Romanorum ex vindicta repetendun.
esse, quamquam hoc de origine omnium populorum et in specie de

propter facinus interficere potuisset Horatii pater, hoc
praetermisso, iudicibus ei cedendum erat.

e. Ex quo potissimum fonte ius antiquissimum crimi-
nale Eomanorum derivandum est, an ex legibus sa-
cris, an ex iudicio perduellionis?

Pancae nobis supersunt leges sacrae ex regum tem-
poribus, perpaucae etiam in legibus duodecim tabu-
larum inveuiuntnr, nam, praeter legem Eomuli de
proditione ac Numae de terminis motis, Eosshirt Pli-
nio auctore fragmentum duodecim tabularum de furto
frugum nocturno affert, ex cuius formula, si cum for-
mula iudicii perduellionis Livii comparas, magis pro-
babile fit hoc delictum iudicio perduellionis plecti.
Plinius enim in historia naturali scribit;quot; Frugem
quidem aratro quaesitam fui-tim noctu pavisse ac se-
cuisse puberi duodecim tabulis capitale erat suspen-
sumque Cereri necari iubebant : gravius quam in
homicidio convictum: impubem Praetoris arbitratu
verberari noxiumque duplione decerni 1). Nostra vero

populis Italiae affirmai. Geib, Gesch. des röm. Criminalprocesses
4843, p. I, Cap. I, p. 15-18.

Caii Plinii Secundi historiae naturalis, Libri XXVIII ex recen-
aione Joannis Harduini, Biponti 1783, L. XVIII, c. 3, vol. III,
p. 336.

Rosshirt in opere neues Archiv, vol. XI, p. 1, p. 4, 17. Cicero
in libris de republ. de Romulo scribit, « multae dictione ovium et
bovum (quod tum erat res in pecore et loeorum possessionibus , ex
quo pecuniosi et locupletes vocabantur) non vi et suppliciis coer-
cebat.quot; l. II, e. 9 ed. Moser et Creuzer, p. 339, 330, et ibi not.

lege iudicii perduellionis eadem poena statuitur „in«-
felici arbori reste suspendito, verberatoquot; eadem fere
verba usurpantur; quidam interprétés duodecim tabu-
larum coniectura assequi voluerunt „ Cereri sacer
esto,quot; sed huic coniecturae repugnant Codices.

Si poenam ignis mittis, fragmentum duodecim ta^
bularnm, quod Gains in libris ad has leges nobis
servant, ad iudieium perduellionis referri potest:
etenim ibi legitur „ vinctus verberatus igni necari
lubetur 1),quot; non solum de aedibus sed etiam, de
acervo frumenti agitur; agrieulturae vero maxime hi
prisci populi Romae operam dabant ac tantam poe-
nam, furto frugum minari primis temporibus alicuius
populi convenire videtur: quamquam haecce dubiis
non carent, neque ex his efficias talia facinora legi-
^ ^ sacris vindicari. Ne leges sacras praecipuum
iuris criminalis Romanorum antiquissimi fontem ha»-
beamus, obstat etiam ea deheta, quae contra civita-
tem essent admissa, iudicio perduellionis puniri et ca-
put civis post Curiarum indicium sacrari; hunc igitur
ab eo temporis memento a quoeunque cive impu-
ne posse occidi. Nonne enim respublica Romana valde
turbata esset ac corruisset, si haec saepissime fierent?

Leges, „Nurus— sacra divis parentum esto,quot; —
»S1 quis aliuta faxit ipsus loxi sacer esto ,quot; „si pa-

1 ct a. Si vero haec cum Dionysio, Plutarcho , Livio ac Festo com-
paras ad ius privatum sunt restringenda, conditorem urbis nimis
■ au are videtur Cieero. Confer. Dirksen, TJebersieht der bishe-
h quot;gen Versuchen zur Kritik und Herstellung des Textes der Zwölf
laiel fragmente, Leipzig 1824, p. S4S-5Slt;.

reiitem puer verberit ast oUe plorassit, puer divis
parentum sacer esto 1), a regibus fuerint latae, aliae
leges sacrae nobis perierint, tamen non plane Eoss-
liirt accedere possunt scribenti, „das älteste Straf-
reclit der Eömer tritt in der sacratio capitis hervor,
und diese ist eine Aechtung verbunden mit der Wei-
hung des schuldigen Haupts - wo eine sacratio nicht
statt fand, konnte die Läsion in judicio geltend ge-
macht werden. Das Gesetz ist hier eine Auffoderung
für die Obrigkeit und für den einzelnen den Sünder
semem Schicksale zu überlassen: an ein geregeltes

Verfahren gegen den Verbrecher ist daher eben so
wenig zu denken, wie an eine Classification der Ver-
brechen und Strafen 2).quot; Etenim hisce Eosshirtii

1) L. XX. de verb, signifie. Sext. Pomp. Festi ed. Daeierius ver-
bis plaran, aliuta, p. 353 et 20. Verba «qui fruges exeantasset — neve
alienam segetem pelle.xeris,quot; cum verbum sacer ab antiquis scriptoribus
iis non addatur, nihil probant. Conf. Dirksen , op. cit. p. 5,39-544. Ilac
in re aliquomodo Abeggii sententiae accedo sacras leges in iure
Romano criminali non tantam vim obtinuisse, ut quibusdam visum
.est. Ahegg de antiquissimo Roman, iure criminali, § 27, p. 44-47,
§ 28 , p. 48 , 49, valde tamen ab eo dissentio has leges earn tantum
partem iuris criminalis constituisse, quae ad divini iuris violatio-
nem pertineret, ubi numen certi Dei violabatur. Rosshirt, op. eit.
p. 3, 4. Auli Gellii Koetes Atticae quas edid. Gronovii 1706 , tugd.
Bat. L. XX, e. 1, de talione, p. 863 , 867 , 888 confirmât meam
sententiam de iudicum potestate verbis « aestimata lite iudex ho-
minem pecuniae damnabat,quot; p. 872, partes secante — tanta imma-
nitas poenae denunciata est, ne ad eam unquam perveniretur. Multum
hac de re disputatum est e. g. a Hiebiihrio, Hugone. Uolendum est
illam partem operis Dionysii, qua de iure duodecim tabularum scri-
psit, nobis deperditam esse.

3) Rossbirt, über das röm. Recht als Quelle in opere neues Ar-
chiv. vol. XI, p. p, 33, cum p. 7.

.verbis apparet eum leges sacras generale Eomano-
rum iuris puniendi principium habuisse, quod aliis
locis ipsius operis confirmatur: quamquam hac aetate
Eomani non plane erant exculti, tamen iuris studio
iam erant imbuti, instituta quaedam, formae non-
nullae iudiciorum aderant.

Zirkler leges sacras partem iudicii perduellionis
fuisse in ipso opere scripsit, deinde eas indirecte ad
hoc iudicium pertinuisse perhibet, et tandem in prae-
fatione has leges cum iudicio in unum coaluisse et
iudicium institutum fuisse, ne sacris legibus abuteren-
tur cives contendit, quibus non plane sibi constitisse
Videtur, nec satis regum temporum|, nec antiquissima-
legum sacrarum in ipso opere rationem habuit 1).
- uper Eubino parricidium a perduellione, perduellio-
nem a proditione a priscis Eomanis distingui, uti ipsa
indicia, probare conatus est: proditionem restringens
ad machinationes cum hostibus, perduellionem ad se-

Zirkler, die gemeinrechtUche T.ehre Tom MajestfitsTerbrechen
und Hochverrath, p. 8, p. 37: «Allein auffallend ist es, dass es gerade
m denjenigen Widersetzlichkeiten und Verfassungsverletzungen ge-
schieht, deren Würdigung als perduellio - auf einer b/oj mittel-
baren Subsumtion beruhte, welche mit den legibus sacratis? in der
genauesten Verbindung stand.quot; Hoc loco igitur non distinguit inter
leges sacras et sacratas. Praefat. XXVIII: «Es wird mir immer kla-
rer dass die perduellio genau mit dem legibus sacratis ? oder einer
algemeinen Friedloserklärung, welche jeden zum Rächer berufte,
^erwachsen ist. - Jenes Räeheran.bt bedurfte eines Gegengewichts
em subjectiven Misbranch zu steuern und dieses lag in der Talion
ur denjenigen, der dasselbe zum Vorwand nahm oder aus Leiden-
schaft ohne gerechte Ursache übte, in ips„ opere tempora miscuisse

eur p. 8, «also jeder der sich iniussu populi eine obrigkeit-
liche Gewalt anmasste.quot;

ditionem similiaque facta, quae sine hostium ope per-
petrantur: ad exemplum machinationis cum hostibus
animadvertebatur ex ipsius sententia in patricios et
clientes: parricidium habebatur proprie caedes paren-
tum, neque eius notio usurpabatur de delictis contra
rempublicam? Haec plane adversantur testimoniis ve-
terum, Dionysii, Livii, Festi, Plutarchi; nulla mentio il-
lius differentiae fit apud scriptores, nihil ad hoc pro-
bandum effici potest ex legibus, quarum formulae
supersunt; haec repugnant nomini ac notioni perduellis,
verbo parricidae, uti eam interpretati sunt ipsi Ro-
mani, sed quamquam doctrina valde imbutus est Ru-
bino , ut suam sententiam de provocatione a Regibus
quoquo modo tueretur, haec scripsisse videtur 1).

e. Qui iudices? Quae formae huius iudicii? Ceteroquin
et in legibus sacris et in iudicio rerum capitalium paucae
formulae conscribebantur, Rex haec interpretabatur et ad
similes causas secundum mores protrahebat2). Rex tam-

1)nbsp;J. Rubino, Untersuchungen über Römische Verfassung und Ge-
schichte, vol. I, p. 490 , 494-496, cum p. 453-453 , 461, 462, prae-
cipue p. 466 et not. 1, 467-473 , partim hoc efficit ex Liv. Hist
L. VI, c. 4 , ubi tamen verbum proditor non doctrinae (Technieo)
sensu usurpatur.

2)nbsp;Rosshirt op. laud. p. 9 , 10. De Bosch Kemper, dissert, p. 5,
7. Niebühr, röm. Gesch. Zweite Ausg. vol. L p. 356, 357, Göttling,
röm. Staatsverf. p. 157-159. Cicer. de rep. L. II, c. 31, ed. Moser
et Creuzer, p. 301 , 303. Nuper banc sententiam infirmare conatus
est Rubino provocationeni non obtinuisse, nisi in causis perduellio-
nis, non vero in specie proditione nec in iudicio parricidii, quae

quam summus magistratus de iure civili et de iure cri-
minali respondebat et sententiam summatim ferebat.

Ut iam ante vidimus (§ 3 a et Z») , Numa iudieium
de rebus capitalibus, quo iudieium perduellionis et par-
ncidu continebantur, instituerat et varias formulas de
HS sanciverat, quae apud Livium et Festum occurrunt.
Hisce brevibus formulis, quae a veteribus leges vocan-
tur et certo sensu sie vocari possunt, Numa universe
provoeationem a quaestoribus duumviris perduellionis
vel quaestoribus parricidii dictis ad populum (sc. ad
Curias) dederat, et in formula a liivio nobis servata
nulla provocationis a Rege fit mentio, Livius ipse iu-
dieium Horatii narrans quodammodo innuere videtur

quot;se rogationes contendit, p. 403, 408 seqq. 416 seqq. Egregie
es modo, quo imperium Regibus daretur, Rubinum refellit Göttling,
i-om. Staatsverf. Dritter Anhang, p. 510-520. Wachsmuth , magnam
etiam regibus tribuit potestatem , die ältere Geschichte des Römi-
schen Staates, vol. I, p. 210, 211 cum p. 212, cum p. 331, 222
convenit tamen ibi de iudicio curiarum. Conf. Platnerus quaestiones
de iure criminum Romano, proöemium et quaest. I, p. 9-13, cum
p. 15 seqq., nimis universe de moribus quasi in ii« temporis diu-
turnum spatium non requireretnr, ex régula generali potius «mores
maiorum,quot; de duumviris, quos eosdem habet ac quaestores parricidii,
tarnen diverses ab aliis quaestoribus (magistratibus qui iudiciis
Praeerant, quaest. IV, p. 73-75. lllo etiam non satis seiunxit
tempora Regum et liberae reipublicae, quod ad tales iudices atti-
»et. Conf. etiam Osenbrüggen, das altrömisehe paricidium p. 38,
49, 52, 55 iudicia et Regum temporibus plane inter se distinguit,
convenu de caede Horatiana eam proprie esse Parrieidium, cum
p. 56, 58. Mittermaier de hac quaestione et de opp. Osenbrüggen,
Rostinu, Platneri, Geibii scripsit in opere Archiv, des Crimin. Rechts.
Heue Folge, Ao. 1843, p. II, p. 285, 286.

a Rege non provocari potuisse verbis „Rex, ne ij)se
tam tristis ingratique ad vulgus iudicü, aut secundum
iudicium, supplicii auctor esset. Haec tamen verba nimis
breviter atque obiter scripta sunt, ut ex iis aliquid
certi effici possit; proprie de iudicio duumvirorum agi-
tur: fieri potest, ut causa, cur Rex iudicium duum-
viris mandaverit, a Livio ipso sine Annalium vel li^
brorum Pontificum aut Augurum locis sit excogitata.
Cicero contra et Fenestella, (qui paulo post eum vi-
xit) diserte Libros Pontificum et Augurales aflterunt
ad probandum provocationem ab ipsis Regibus ad po-
pulum fuisse. Woeniger nuper existimavit Ciceronem
et Senecam (potius Fenesstellam) hos libros non recte
intellexisse et in his libris provocationis solum in cauais
perduellionis mentionem fieri, sed si' iudicia perduel-
lionis et parricidii hac aetate tam arcte cohaerent, ut
mea fert sententia, provocatie procul adubio etiam ad
parricidium, quod illa aetate de. omni caede dolo malo
facta itaque etiam de veneficio acdpiebatür, protrahenda
est: et si lex a Numa (vel ab alioRege lata est, qua uni-
verse a duumviris (vel quaestoribus) ad populum provoca-
ri licebat, provocatio non esse poterat exceptio a régula.

Deinde testimonium Ciceronis in opere, cui tritas
operas dedit, in quo multo minus quam ins.aliis par-
tium studiis vel elegantiae oratoriae favef, reiicere
non ausim, quum praeterea Fenestellae et pro parte
Senecae testimonio confirmetur: testimonia, quae Woe-
niger citât, valde dubia sunt, et magis indirecte quam
directe Ciceronis et Fenestellae locis repugnant, quare
coniectura assequi mihi liceat saltem inde a Numa
provocationem a Regibus ipsis moribus obtinuisse,,ve-

rum a Regum indole et moribus pependisse, an obti-
neret nec ne. Sic Tarquinio Superbo regnante provo-
cationem et a Regibus et a duumviris vel quaestoribus
esse sublatam neque a Bruto esse restitutam, a Va-
lerie Poblicola vero lege diserte esse constitutum ab
omni magistrate et in causis accurate enumeratis ad
populum in Comitiis centuriatis prevecari licere.

Iam inde a tempore, quo Servius Tullius Comitia
centuriata instituerat, provocatie ad haec Comitia facta
est, quamquam a Woenigero discede ante haec Co-
mitia cives in coetum Comitiis centuriatis similem con-
vemsse, si populo de provocatione iudicium ferendiim
esset. Provocatie ad omnes cives pertinebat saltern inde
a tempore Servii Tullii et Cemitiorum centuriatorum.

Creib, Woeniger aliique Regum petestatem cum
potestate dictatoris et decemvirorum, a quibus nulla
piovocatie libera republica fuit, comparantes et pro-
pter veterum leca et propter narrationem histericerum
illorum potestati aequiparantes, inde efficiunt ab ipsis
Regibus provocatienem non concessam fuisse, verum-
tamen Cicero, qui tam diserte de provocatione a Re-
gibus ad populum scribit, in eodem opere de prime
dictatore animadvertit „ novumque id genus imperii
et proœirnum simiUtudini regiaequot; : eius ergo sententia
non de provocatione est accipienda.

Livius Papirium Dictatorem loquentem inducit de
consulibus tainquam de „regia potestatequot; et decemvi-
rorum imperium vocat, „ hand dubie regnum ;quot; quod
nulh magistratus subrogarentur , quod decemviri im-
perium in alterum annum retinerent, neque a populo
in Comitiis iterum summi magistratus essent creati;

Dionysius non ab omni parte eos Eegibus aequiparat
et a Polybio infirmatur ; Lydi testimonium, hisce
adversantibus, non magni est momenti.

Libenter concede Dictatorem non solum propter
bellum creari solitum fuisse , magno periculo reipu-
blicae sive ab hostibus sive a civibus imminente eos
dictos fuisse ; conditio reipublicae tunc plane specia-
lis erat ; primis saltem temporibus omnia a Dictatore
pendebant, quod de Eegibus tam universe affirmari
non potest, si modum, quo creabantur, potestatem Se-
natus et Comitiorum iis regnantibus spectamus; dum-
modo Ciceronem et Livium duces sequamur. Sic
Cicero de Tullo Hostilio memoriae prodidit „ ne in-
signibus quidem regiis Tullus , nisi iussu populi, est
ausus utiet Livius testatur consules initio omnem
potestatem et omnia iura Eegum retinuisse, quae cum
Woenigero de solis insignibns et honoribus iis tri-
buendis accipere nolim. Non necesse est, neque pro-
babile est legem Eegiam eandem potestatem iis at-
que Imperatoribus Eomanis dedisse.

Quae Cicero in Libris de Oratore animadvertit
provocationem „ sine nobüium dissensione,quot; non dari
potuisse et provocationem fuisse „vindicem libertatis,quot;
uti ea, quae Livius scripsit de consulari lege de
provocatione post decemvjrorum imperium eversum
provocationem „unicum praesidium libertatisquot; vocans,
solummodo ostendunt liberam rempublicam sine pro-
vocatione revera exstare non posse, cives arbitrio
magistratuum nimis esse subditos nisi ad Comitia pro-
vocare possent, non vero provocationem moribus
Eegum aetatis minus convenire. Ciceronis animad-

versio potissimum pertinet ad leges Valerias de pro-
vocatione iterandas , quod Patricii magistratus creati
lis non satis obtemperarent et efficerent, ut ab usu
recederent. Verbum „etiamquot; Ciceronis et Senecae pro
parte indicat iam illa aetate, iam initiis reipublicae
llomanae provoeationem fuisse, boe memoria dignum
esse, et deinde boe tenendum esse, notioni Eegum ,
ut universe apud alios populos intelligebatur, provo-
cationis notionem non semper convenire.

Verba in Eullum de lege Agraria Ciceronis sunt
oratoris : sic Cicero in orationibus saepe in regiam
potestatem inveliitur, ut magis animos civium vel
iudicum odio potestatis in cives incitet 1).

1) Loca Cicer. quae cita\i, inveniuntur. L. 11, c. 32, operis de
I^« Pobl. ed. Moser et Creuzer, p. 306, 307 cum L. II, c. 17,
P- 257 (neque obstant loca ibidem, L. I, c. 35, p. 143, 144,
P. 147, c. 38, p. 154-158, cum c. 39 , 40, p. 159-161, nam
liaec vel maxime de Regis notione universe scripta sunt, ut illa, quae
de republica Roniana libera inveniuntur, magis oratoiice dicta sunt,
quam illa quae L. II, occurrunt c. g. c. 32, p. 305, c. 33, p. 307
»plusculum sibi iuris populus adscisceret. L. I, non satis inter varia
liberae reipublicae temporis momenta distinguitur, ut ex L. II, ap-
paret. Cum L. I, c. 26-28, p. 110, seqq. Liv. Hist. L. Ylll, c. 33,
vol. II, cur. Drabenb. p. 791, L. II, c. I, vol. I, p. 2iO , ibi verba
satis nota «quam quod deminutum quidquam sü ex regia potestate —
omnia iura, omnia insignia primi consules tenuere.quot; De Dictatoribus
l- I, c. 23, vol. I, p. 97 (saepe eit. c. 13, minus recte) L. IV,
c. i3, vol. I, p. 911, cum L. 11, c. 18, p. 315-318, L. VIll, 11.
Polybii Histor. L. Ill, c. 78, illustr. Sclivveigbäuser Oxonii 1833,
vol. I, p. 397.quot; avrcxfuruf t t ( ar y nc , tti xxrctfTruSévrs^ irxfo.-
xpïft« äiajAisj-Sit; aufißxhci wara? tä? hf^xg rr^ijv räv StijLéfX'^y.quot; Creuzer
hunc loeum habet «Hauptstellequot; Abriss der römischen Antiquit. ed.
see. 1829, § lt;62, p. 234, cum p. 233, 235, 236. Verba Lydi ap.
Creiizerum § 161 , p. 233 ^.rfamp;c oVv^y-aio. rl. .«.pj.,
yxtxiquot; ärii xx^'.Sit (de Jlagistr. Ecmi. e. 36-38.) 1. 3, § 16 et

Ceteroquin cum Geibio et Woenigero facio ius pro-
vocationis inde a libera republiea sensim paulatimque

§ 18 ff, de origine iuris (Pomponius Lil). sing. Euch) de Pomponii
testimonio mox magis diserte agam. Dion, llalic. Antiq. L. V, c. 19,
vol. II , p. 158, c. 70 (ed. Reiskii, c. 73, ap. Creuz.) xÙToxfârofa.

Tupïvn'fe, vol. II, p. 232, e. 73, p. 237, ufoüfx'? potest tamen
opponi duobus eonsulibus dictator j qui solus imperat. Ilaec etiam
eaute accipienda esse iam vidit Creuzer. Polybius non satis spectat
alias opportunitates dictatoris dicendi (Woeniger eitat c. 79). L. X ,
o. I, Dion, nimis rhetorice est scriptum cum cap. 57—59 et passim.
De decemv. conf. etiam Liv.. Hist. L. Ill, c. 38, vol. I, p. 691
cum seqq.

Woeniger, das Sacralsystem und das Provocationsverfahrcn der Rö-
mer. Leipzig 1843, Zweite .Abh.das Provocat. p. I, J 1 , p. 237-241,
de fontibus veterum § 2, p. 242 , cum § 4 , de testimoniis Ciceronis
et Senecae, p. 2.50-256, inpr. p. 252, 253, de diet, et decemv. et
p. 2.55. «So wird die Annahme nicht unmöglich, dass Cicero, der
überhaupt seine Nachrichten von der Provocafio nur bei Gelegenheit
der Perduellio in den heiligen Büchern sammeln mochte, der dar-
vàer^ vielleicht nnverstiindliche Andeutungen der Annalisten fand und
dem nacli Jahrhunderten schwerlich noch die ächten Pondlical-
bücher zur Hand waren — das Cicero irrthüralich zwei ähnliche
Dinge verwechselt; statt eines Urtheils unter königlicher Autorität
dachte er an ein Urtheil des Königs selbst, cum p. 256, de Senecae
testimonio in specie. Valde subtiliter doetissimum virum haec scrip-
sisse ac sumna doctrina cum imbutum esse libenter concedo, mihi
tamen non plane persuasit. Fenestella hoc diserte afürmabat et quidem
alii ex Libris pontificalihus. Ab alia parte convenio cum iis , quae
disputât de notione provocationis § 3, p. 246-250, eius indolem
fuisse «Politisch-et Rechtlichquot; spectare — Begnadigung— wirckbche
Ungerechtigkeiten hindern. Haec iam contra Köstlinium eontendebam ,
antequam opus Wönigeri ad me pervenerat, cum § 7, p. 274 seqq.
de studio acquit. Rom., uon satis ibi cogitat de cïudelitate iurium
creditoris priscis tempor. § 5, p. 257-264, egregie cxponit sententiam
aliorum script, recent. Geib, Gesch. des röm. Criminal, proc. aet. I,
p. II, cap. III, p. 152-156, in eandem sententiam atque Woeniger
disccssit, tametsi hoc opus scribens eum legere non potuerit. Ciceronem

auetmu fuisse et cum notione libertatis Konianorinn
variis liberae reipublicae temporibus, ac cum no-
tione summae populi potestatis hi Comitiis vakle co-
baerere.

Afferre solent scriptores locum Ciceronis de repn-
blica, qui tamen maxime ius privatum spectare vide-
tur : etenim ibi legimus, „ neque vero quisquam pri-
vatus erat disceptator aut arbiter litis, sed omnia con-

inlerpretatur «so darf man doch nicht vergessen , dass alle derartige
Gerichte eben bloss von den Königen bestellt wurdenquot; et tarnen de
regia potestate «eine Provocation dagegen in Beziehung auf die von
den Königen in Person gesprochenen L'rtheile scheint mir mit der
Würde und dem ganzen Charakter des Königthums durchaus uner-
träglich.quot; de pot. Senatus et Regis pi I, p. 21, 22 censet consilium
senatus proprie non requiri , neque semper obtinuisse. Cum cap. Ill,
P- 39-.JO ^ njjj contendit Regcs senatum potins consuluisse quam
senatum iudicium per se spectatum tulisse, quod satis probabile
■videtur. Sententiam Geibii de provocatione non plane accurate ex-
ponit Mittermaierus in opere Archiv des C. R. S. ï. 1843 , p. 111,
P- 427. «Im bezug auf das Provocationsverfahren nimmt Ilr. Geib an,
dass jetzt seit Wiederauffiiidung dor Schrift von Cicero de repu-
blik kein Zweifel mehr seyn könne, dass zu den Zeiten der Königen
seilst gegen ihre eigenen Entscheidungen eine Provocation gestattet
war. Conf. (amen p. 328, ubi aliquatenus sententiam in melius mutat.
Cum p. II, ibid. p. 289. Seneca Epist. ad Lucilium Epist. 108. Studiis societ.
Bipontinae 1782, vol. IV, p. 62, scribit de prov. ratione habita reipubl. Ci-
ceroniset prov. Reg. aet. fuisse non plane pro certo affirmat. Cicero de
rep.l. II, c. 31, p.301 , . Cic. de lege agraria Grat. II, c. 13 ed.
Em. Vol. II, p. 699 , intolerantiam Regum — cognitio sine consi-
lio , poena sine provocatione « priora iam ostendunt haec non stricte
esse accipïenda : sic quoque verba « speciem ipsam tyrannorumquot; ibi
mveniuntur. Recorderis, precor, quomodo ibi Gracchos landet, conf.
etiam Cic. de Legg. L. III, cap. 3 ed. Ern. vol. IV, p. II, p. 793 ,
799 de diet, idem iuris, quod duo consules teneto ; paulo ante «discor-
diaeve civium escunt.quot; Caute tamen de tempp. tam remotis hoc Cic.
opus est eonsulendum. Eenestella scripsit Annales et mortuus est
aquot; 21 , p. C. n. conf. Bachr, Gesch. der röm. litt. §. 201 , p. 412.

ficiebantur itidiciis regiis 1).quot; Nonne vero verba ar-
hiter, disceptator, lis propria erant privatis iucliciis?

Magis autem obstant, quae Dionysius de Eomulo
narravit ipsum de gravibus delictis statuisse, Senato-
ribus maudasse, ut de minoribus maleficiis sententiam
ferrent, et de Servio Tuliio hunc delicta contra rem-
piiblicam inquisivisse, ad delicta contra privates diiu-
dicanda .indices constituisse. Attamen ipse sibi con-
tradicere videtur narrans Servium Tullium regiam pe-
testatem minuisse, quum priores reges omnes lites
ipsi iudicarent omnesque accusationes ad eos defer-
rentur 2). Pomponii autem testimonium parvi pre-
tii est nec sibi constat. Reges cum consilio i. e.
cum Senatu iudicasse Livius et,Cicero nobis sunt

2)nbsp;Bion. H.ilic. L. II, c. 14 ed. Sylb. p. 87, tZv re iSiKinidriiy ri
(ityio-'ä (i£v u'jtiv sixi^siv ra ts iaätto'vä tutc ßsvxe-jrxlc lirirftveiv,

«yeiv tic Sixxc «al ■JTÄVTa tä hyxhv.llxrx rä re 'ISta. xxt tamp; xotvit —
Ixslvoc Sief.lsv ixi.rlSy iSmrixSiv tä iifftoViÄ, TÜv (iiv «lt;V rä «3ivS-/ lt;pc-
fövTMV isixtlfixtuv abric IÏTWSÏTS , räc Stxyyiic-ctf tSv Sl iiiMTixä» iS^txf
•irxijv £ivÄj sixuüth^, nimis rhetorice et universe, quae idem Diony-
sius initio L. X, Antiq. scripsit, ÄAAi tJ yiy Äpjja'üv ü ßx^asic 10'
UurSiy 'irXTTOy rot? ieo/iEvoi? rit Sixx; xa.1 ro hxxtlllv W Ixshm ,
L. X, c. 1 ed. Sylb. p. 627, spectant praeterea illam ir^yofuy et
iaon^Uv, quae civibus data est duodecim tabulis. Hugo, civilistisches
Magasin, 4to Ausg., Bcilin 1823 , vol. I, p. 3.5-37, ubi etiam
quaedam de locis Dionysii, uti etiam Wachsmuth, vol. I, p. 222,
qui tarnen rem non satis accurate interpretatur. Probabilitati con-
venit hos iudices cum Siebührlo et Göttlingio de oentumviris
intelligere. Niebühr, Zw. Ausg. vol. I, p. 4H , 442. Göttling, § 92,
p. 240, 241.

auctores 1): nimis pliilosophice ac rhetorice rem trac-
tat Tacitus. Quamquam de regum potestate multa
dubia mota sunt ac veteres inter se non plane con-
veniunt, ex Iiis et inprimis ex legis verbis efficere
licet Numam iudicio rerum capitalium praeposuisse

1) 1. a, § 1 £f. de origine Iuris cum § 2 et 3 , «sine lege sine
iure certo, sed iam Romulus Pomponio auctore legcs tulit: deinde:
« omniaque manu a regibus gubernabantur,quot; haec ergo caute acci-
pienda sunt. Manifestus error § 3. Omnes leges hae exoleverunt
(nempe regiae), diserte quasdam leges regias etinmlum vim obtinuisse
nos docent Livius hist. L. VI, c. I, cur. Drakenb. vol. II, p.257:
« Inprimis foedera ac leges (erant autem cae duodecim tabulae et
quaedam regiae leges) conquiriet ipsa historia Romanorum.
Cic. de republ. L. II, c. 8. Multo etiam magis Romulus patrum aucto-
^gt;-tatc consilioque regnavit, p. 225 , c. 9 , singulari imperio et po-
'estate regia tum melius gubernarc et regi civitates, si esset
optimi cuiusque ad illam vim dominationis adiuncta auctoritas. Ita-
1quot;® hoc consilio et quasi Senatu fultus ct munitus, p. 226, et
quae de interrègne commemorantur a Cicer. de re|). L. 11, c. 12
ed. Moser et Creuzer, p. 241. Liv. Hist. L. I, c. 40 ed. Drakenb.

I, p. 199, cognitiones capifalium rerum sine consiliis per se
solus exercebat, quod Tarquinio Superbo crimini vertebatur et
Dion. Hal. iam citatus, L. II, c. 14. p. 87, Sylburg. Verba Livii I,
e- 26, « raptus in ius ad regemquot; declarant iudicandi potestatem vel
'altem ordinandi iudicia vim apud eos remansisse: deinde «demente
legis interprété.quot; Recte Rubino de Senatus auctoritate ac potestate,
sed a veritate recedunt, quae inde deducit de minore comitiorum
potestate, vol. I, p. 419, n. 3, p. 428-430, et in notis nimiam vim
tribuit loco Taciti Annalium, L. Ill, c. 26 ed. et III, c. 36, p. 216;
nescio quomodo aliquid ex ultimo loco effecerit. Rubino I, p. 422-
424. Vituperandus est Dirksen, quod Senatum regibus regnantibus
iudicandi potestatem habuisse plane deneget nec mentionem facial eius
rei reges Senatum consuluisse : non unns Dionysius nobis est testis, ut
Dirksen opinatur, sed Livius et Cicero. Civilistische Abhandlungen,
vol. I, p. 100, 101, de comitiorum potestate convenit, nimis tamen
eam restringit; confer, etiam Rubino vol. I, p. 144 seqq.

iudices ea conditione, ut a lîegibiis, qixotiescuiique
causa obveuiret, creari possent : bisce saepe ipse
ÎSuma ac regcs sequentes talem potestatem nianda-
runt, ut pro parte recte coniectura assequi mihi vi-
detur Göttling, ne ipsorum regum potestas a populo
in Comitiis curiatis. hifirmaretur, attamen hac Xumae
lege ius regibus non ademtum fuisse videtur ut sum-
mis magistratibiis, iudicibus sumniatim ante proA'o-
cationem sententiam ferendî Senàtôres consulentes ;
gravissimas etiam poenas de civibus sumere poterant,
nisi reus ad Comitia provocaret. Hoc vero iiu'e non-
numquam utebantur et universe, si l'es dubia esset
ius etiam de criminibus interpretabantur, ipsi iudicum
praeiudicio , uti Comitiis praeërant.

Indices dicebantiir regum aétate dütim^ri perduel-
lionis vel quaestores pa^-ricidii ^ .,numei-a''vel, a mu-
nere inquirendi ; uti ipsa malefiçitlt;, inter .se cohaere-
bant, ita iudices uno vel altero nomine tlesignabantur ;
quod ex Livio de regum temporibus hac in re optimo
fonte apparet, si cum Festo eum comparas, nam in
causa Horatii, cuius delictum proprie parrieidium erat,
Livius narrat duumviros perduellionis sente'ntiam tu-
lisse. Magistratus igitur non erant, quippe non annui,
sed ad singulas causas electi, neque obstat Tapitus 1),

1) Tac. Annal, t. XI, 22 cnr. Oberlino, vol. II, p. 33'i 34.
Illpianus 1. un. ff. de officio quaest. (I. 13), pr. cum § 1 « ct a
genere quaerendi quaestores initio dictos et lunius et Trebatius
et Fenestella scribunt,quot; cum g 2. Quid genere quaerens estne an-
quirendi aut pecunias quaerendi, aut causam inquirendi? 1. 2, §22,
cum § 28 ff. de origine iuris,

qui diserte de quaestoribus, qui aerai-io
scribit, neque Uipianus, qui magis, si non

occurrunt, « qui dc perduellione anquirere^tnam adiicitar « per
duumviros — dumnatvm , neque ea lectio dubiis caret: si vera est,
utroque munerc fungebantur.quot; M. Terentius Varro de lingua Latina ,
L. 4, c. 14, in opere Auctores lingubc Latin»e p. 15, veAis quaestamp;r
et pixtetor de hoc lt;t qui ijif^ et bello praeërat,quot; de illo « quaestores
a quaerendo qui conquirerent pçcunias puhlicas et maleficia.quot; Ljdi
opus de magistrat. Roman, mihi comparare non potui, locus eius
»nveftitur apud Ct^îerum. Zonaras \'tl, c. 1.Î ed. Tugger et quot;Wolf
parte sec. p. 20 scribit | ijuaestore» primum iudioassé de quaeationi-
bu» capitalibus, deinde Iiis muneribus privatos aerario publico prae-
lectos fuisse, Lydus « oi 'x-fsmv lüv rkç imxiiiuuç sixxç uuu^ov — wts -
fquot; êi xccl rzv xetl''^™''' sioixi^iyiv 'éxax'v — ju-sri txutx s'tV/poiç (i'v
•'f'Tpóxi, rà stkxftiîfix. PUne rceedo a Rubino v4l. I, p. 310 ek not. 2,
P- SI 1-328, qui planp duuifiviros a quaestoribjis sevmijgit; a Greuirero
Abriss. ^^^nbsp;g 155, .p, 219 et not. 220, 221, § 156,

P- aai-âa4, § 157,quot;pl saï, aàs. ï)e Hvii auctorïtate mec'um con-
^en't Dirksen ,-CiVill'!Abhan(îl. volt I, p. 101^ «Liviusj bei der Er-f
Zahlung des Processes gf^eu .denrj^Ioratier, Wc/ie deutliolfe Spu^
rea eCiter strengen ^ueileranassigei^ mianAlung an si-ch .trägt
und uns nicht, wie die'des »ion ysitfs,'dui ch rhetorischen Bombast
anekelt.quot; Festufe v^rbo pafici p. 384« (lui solebmit oreariquot;, Bion.
Halicarn. L. III, c. gg ^ p. ^.gg, ig» eS, SyUh.

»« ii^iKiç. Ecjui^ hisee qtiaeslore», dumiiviros (ie«ignare vuH? re»
dubia est. Wachsmuth , ältere Geschichte de« röm. Staates , vol. I,
p, 214-816, eosdeni fubse quaestores et duiitaviros perhîbét, qiiae-
storam munus primum fuissfe, ut rualefiei* vîftdioàiwit,'delmle nt
pecunias puWicas conquirerent. praec. Creurer, Abriss der röm. Antiq.
5 15S, p. 219-221, § 157, p. sa4, 825, pMpter Varronis testim. quae-
stores pamc. et pecnn. eonquir. eosdem habet.

De Senatorilms i-adicibus Göttling, röm. Staatsverf. p. 188, t39 etnOt.
1-5, ad p. 138^ „ot, 1^2 ^^ p Kon. Hai. II, 14elt;l. Sylb. p. 87.
Polybii historias illustrafit. Jnh. Schweighäuser Oxon. 1838, vol. II,
p. S27, L. VI, c. 13, «(iOMc xxt ito. rs, isixuiilitm rs, xxt' quot;iTaAte»

qui aerai-io praeërant,
solum, de

eadem specie quaestorum agit, nec Varro, qui origi-
nem verhi quaestoris universe indicat et tres species
enumerare videtur, nam certis argumentis probari nequit
quaestores quaestionum perpetuarum plane eosdem fuis-
se ac quaestores parricidii priscae aetatis; sie idem Varro
potius verbum Praetor quam rem ipsam explicat, ne-
que ibi rationem diversarum aetatum habet: tametsi
universe Pomponio non magna fides sit habenda,
hoc loco tam diserte quaestores aerarii a quaestori-
bus parricidii distinguit, ut vix dubitari liceat, quum
ceterorum testimonia magis dubia sint.

Sed prae ceteris mihi persuadet Livius, qui com-
mémorât hos duumviros creatos fuisse a Kege , verba
creare, facere usurpât, ac verisimiliter ipsam formulam
legis in libros historiarum transtulit.

p. 328, « Tift^ç yàf 'inn ti fi a fixe h ri? m^irsix pLÓvoe à
11. eç xvpioç. Conf. Clariss. Holtii iuris Romani lineamenta, Leodii
1830, p. 12, § 8. «Dubitari potest, an hi quaestores magistratus
stricto sensu, attamen iis proximo accedunt. 1. 1 if. de iust. et iure,
livii hist. L. Ill, c. 14 ed. Drakenb. vol. I, p. 637 seqq. Dion. II,
29 ed. Sylb. p. 99. Contra K. S. Zachariae, Ileidelb. 1834, Luc.
Corn. Sulla parte 2, p. 145-148, not. 209-215. Rosshirt über das
röm. Recht als Quelle des Teutschen Criminalrechts, Neues Archiv
vol. XI, p. 1 , p. 18 et not. 26, 28. Hüllmann , Röm. Grundver-
fassung p. 143, 144 cum p. 142, quaestores et duumviros eosdem
habet, eos seiungit a quaestoribus aerarii, recte etiam ex numero
qui semper duo fuit parricidii, cum aetate liberae reipublicae, quo
etiamtum adessent, quaestorum aerarii numerus iam creverit ad du-
plum. Nuper Ruperti quaestores et a duumviris perduellionis et a
quaestoribus parricidii seinnxit, quam sententiam nullis argumentis
probavit. Handbuch der römischen Alterthümer, vol. II, p. I, Ver-
fass. des röm« Stsäts J Hsnnovcrnbsp;p, ct in not.

Horatii agit, solummodo mentionem facit de civibus
non parvi loei in republica, qui Horatium accusa-:
runt, quod non purus esset a sanguine cognât ae
rem non bene perspexisse videtur quippe Graecus.

Göttlingio ae Dionysio debeo mibi in mentem ve-
nisse iudices fuisse Senatores, nec tamen Göttlingii
argumentis accedere possum, nam loca Polybii, qui-
bus sententiam suam probare conatus est, ad tempora
huius historici restringenda sunt, et praeterea illa per-
tnient ad iudicandi potestatem Senatus de populis
Italicis et de coloniis, non vero de ipsis civibus lio-
inanis: ipse Polybius banc Comitiis tribuit. Sed Dio-
nysius, ut iam indicavi, Romulum delicta leviora Se-
natoribus mandasse narrat. Cicero auctoritatem Senatus
ï^omuli imperio esse adiunctam memoriae prodit et
Livius Tarquinium Superbum tyrannum voeat, quia
^•^gmtiones rerum capitaliiim sine consiliis per se so-
ins exercebat. Tandem Titus Quinctius Capitolinus
prnnis liberae reipublicae temporibus ut quaestor re-
rum capitaUuiu Volscium accusavit, postquam ter con-
sul fiierat, hoe igitur munere ut Senator fungebatur.

Contra Zachariae Heidelbergensis iudices Pontifices
luisse, quia malefieia contra rempublicam admissa a
Pontificibus plectebantur, ophiatur, quaestores parri-
cidu a duumviris perduellionis seiungit, hosee nonnisi
ter m historia Romanorum oceurrere existimans, cum
quaestores saepius commemorentur ac ma^nstratus an-
nui facti essent: cui sententiae partim favent Creu-
zer et uuper Rubino , qui inprimis ex testimoniis Ta-
citi et Ulpiani et, (pod quaestores parricidii et aerarii
ndem essent, Varrone auctore hoe efficiunt; regum

aetatem a liberae reipublicae temporibus non satis
distinxisse raibi videntur: qua© de pontificibus dixit
Zachariae, probationibus indigent.

Varia etiam dubia moverunt Zachariae et Ross-
hirt, an iudices, aa inquisitores, an vero accusatores
fuerint quaestores parricidii: ille ex definitione Festi
et verbis Varronis eos argumentji collegisse et reos
apprehendisso contendit: hic verbum „vincent'quot; de ac-
cusatoribus „iudicentquot; de iudicibus interjiretatur; om-
nia dubiïv esse censet 1). n.

Livii autem narratio de iudicio Horatii et prae aliis
ipsa verba legis, quae nobis servasse videtur, indicant
ülo saltem tempore boe de iudicibus intelligendum
esse: verbum vineemi -«xplicandum est populum (Co-
mitia) sententiam praeiudicii confirmaturum esse: quo-
modo vero, iussa alterius cluumvirorum accipienda es-
sent,,! lictor, conliga manus,quot; nisi,sententia iam ab
iis'lata esset? quae esset provocatio nisi de iudicio?

1) Contra, jneam santen tiani Welcker, die letzten Gründe vom
Recht, Staat nnd Strafe, histor. Theil ,c. XU, p. .535, 538
et passim. Des Tullus Hostilius blos factisches Ernennen von
Richtern bey Gelegenheit des Schvvestermorders Horatius ist —
kein Gegenbeweis;quot; nam antea scripserat «Stra%ewalt ohne Be-
schränkung durch .Gesetz — der Willkühr — der Könige über-
lassen war. De delictis contra rempublicam doli, animi. ioamp;tili»
nimis protraxit notionem Röstlin die Perduellio unter den röjn. Kö-
nigen , § 7 , p. 40-44 cum p. 47-49, vel maxime digna ?unt; 'quae
legantur, ea quae Köstlin in eodem opere scripsit dnumviria et
quaestoribus parricidii summa doctrina ac subtilitate, nec tamea
mihi persuasit, § 9-16, p. 67-127, ex eius sententia iam tunc
quaestores erant magistratus, a quibus nulla esset provocatio , duum-
viri creabantur exceptionis causa, uuu» Ciceronis locus de Cassio
eum fugisse videtur de republ. l. II, c. 35 ed. Moser et Creuier,

Livii meus est, et ita res sese liabebat ilia aetate,
ut coram populo duumviri et reus causam suam de-
fenderent, ut illi rationes atferrent, cur Horatium dam-
nassent, reus contra probaret se delicto non teneri,
se posse excusari vel. iure facinus perpetrasse j tunc
populus sententiam rogabatur et uno verbo , veluti „ab-

p. 313, 314. Köstlinii sententia répugnât historiae Romanae et
primorum temporum liberae reipublicae et legum duodecim tahu-
larum. Etenim quod ad provocationem et iudicia attinet, non veri-
simile est paulo post libçram rempublicam constitntam totam iu-
diciorum iudicumque conditionem mutatam fuisse; in duodecim
tahularum lege antiquum institutum quaestorum parricidii, cuius
•criptores meminerunt, quasi diu antea viguerit, probahiliter est
quot;ionliruiatum ; quod hac de re scripsit Köstliu,. est mera coniectura.
Aliquo modo populus in hac causa Horatio condonasse dici potest;
tamen etiam de aequi studio cogitasse videtur et universe hoc
P^'neipio et non solftrn'condbnandi modo, ut Köstlin voluit, pro-
■»quot;ocatio fopulique iadioium mihi niti videntur conf. etiam doctiss.

Iquot; Ram, diss, de minist, publ. origine in criminum causis Tra-
»«cti ad Rhenum 1840, cap. 1, p. lS-17 , cum p. 304 et not. 1.
Dubitat, an duumviri sint iudices, an accusatores, an quaesitores; de
pluribus locis deinde sermo erit. Ihi etiam citatur sententia
^fValtheri de diversis muneribus quaestorum et duumvirorum. De
testimoniis Pomponii et Lydi de quaestoribus consulatur Dirksen,
vermischte Schriften, vol. 1, Dritte Abhandlung, cap. I, p. 50
cum cap. a, p. 70 seqq. praecip. cap. I, p. 56, 57 et not.
: hoc opiis editum est Berolini 1841 , ap. Besser. Minus recte
Ruperti alBrmat, curias duumviros Regum tempore creasse et tamen
I-ivium citat, qui hoc de Rege narrat. Handb. der röm. Alterthümer
II, p.- 0 Verfass. p. 49 de Regis potestate, p. 43-45, Contra recte
«nuHös duumviros creandi Geib (GeibCioeronis lilwos de republica non
»at'8 consuluic.} Regibus tribuit, quamquam nimis dubitat de pote-
state Senatus , nimis seiungit hac aetale duumviros perd, a quaest.
; reclt;e tamen eos iudices habet. Gesch. des Röm. Crim. Pro-

solvo,quot;„condemnoquot; iudieium confirmabat vel reum absol-
vebat : hoe magis magisque ex ipsa legis formula apparet.

oratorice scripta esse mihi videntur, nec phine obstant:
contra ipsa verba legis Numae diserte doli rationem
habent et multo minor poena ex alia lege eiusdem
Regis ei, qui culpa hominem interfecit, est imposita 1).

Valde dubia verba iam partim a me citata in hoc
Livii narratione occurrunt. „ Hac lege duumviri cre-
ati, qui se absolvere non rebantur ea lege, ne innoxi-
um quidem posse, quum condemnassent,quot; quae nuper
Köstlin egregius celeberr. Wächteri discipulus de
munere duumvirorum se reos semper damnare debere

I) Leges Numae ex Festo et ex Servio iam saepius citavi. Aliquo-
modo hue conferri potest, 1. 0 ff. de iucendio, ruciua, naufragio
«si modo scieus prudcnsque hoc commiserit, si vero casu id
est negligentia aut uoxam sarcire iubetur.quot; Si haec lex scripta
vel moribus inducta a Regum tempp. originem duxit. Contra Luden
über den Versuch , p. 65.

interpretatus est : verba autem obstant nec minus res
ipsa , nam quomodo iudices A'ocari possent illi, quo-
rum officium erat reos semper damnare ? Haecce igitur
accipio de facto, quod manifeste patebat et in lege desi-
gnabatur: si apparebat, noxium boc facere voluisse, nulla
causa a duumviris adliiberi poterat, qua reus excusare-
tur: erat nempe iudicium stricti iuris, non vero aequitatis.

Si stricte verba verteremus, Livii narratio esset
inepta, eosdem scilicet iudices renm non posse absol-
vere, postquam propter idem factum iam damnarant 1).

Suspicor verba „ demente legis interprété,quot; quum
de provocatione in ipsa formula nulla dubia adsint,
öiagis rhetorice a Livio scripta fuisse. Etenim in for-
mula optimo nostro fonte universe affirmatur „si a
duumviris provocant, provocatione certato.quot;

Woeniger nuper ex bis Livii verbis , ex oratione
Ciceronis pro Rabirio et ex oratione patris magistri
®^uitum Fabii contra Dictatorem Papirinm „Videbo
cessurusne provocationi sis, cui Rex Romanus Tullus
^^ostilius cessitquot; effecit provocationem civi a magistra-
tibus damnato Regi concedendam esse et nunquam a
iudicio ipsius Regis ad populum provocare civi Keitum
fuisse, sed si Livius et formula ab eo citata inter se
PUgnant, procul dubio maior fides priscae formulae
^uam historico temporum Augusti habenda est : si

1) Mea sententia inprimis confirmatur a Festo verbo quaestores
gt;am saepius citato, ubi lex Numae cum iudicio coniungitur. Ad meam
sententiam proximo accedunt Livii interprètes Klockius, Gruterus,
Gronovius, Drakenborcbius. Liv. Hist. cur. Drakenb. voL I, p. 115 ,
116 in notis, cum bis conferenda sunt loca Ciceronis pro Milone et
pro C. Rabirio a me in sequente nota citata.

inter se conciliari possunt, quoil dubium jnilii videtur,
«x Livii verbis non apparet veniam provocandi civi
semper a Rege quaerendam esse, verum potius ius
provocationis a duumviris negatum fuisse (fortasse,
quod factum Horatii tam manifestum esset) et Regem
tamquam summum magistratum aequitatis stndiosum
(ponamus etiam dementia plenum) intercesssise, legem
intei'pretatum fuisse ; verba igitur Livii in oratione
patris Fabii minus recte de Rege ipso scripta sunt,
quasi hic provocationi cesserit; tum in oratione coiv
scripta sunt, in qua Livius magis quam in aliis histo-
riarum locis oratoris partes agit, causa Fabii et Papirii
huic causae non plane similis est, ut ipse Woeniger alio
loco indicat; etenim causa Fabii spectat imperium mi-
litare dictatoris, delictum, quod Fabius contra disci-
plinam militarem in ipsis castris commiserat, a quo
secundum strictum ius etiam illa aetate nulla provo-
catio ad Comitia erat. Si formulam mittimus , Ci-
cero in oratione pro C. Rabirio elegantiae orato-
riae et partium studiis tam saepe indulget, ut eius
verbis argumento uti non liceat, quae deinde pro-
bare conabimur. Civis solus (itaque neque servus,
neque peregrinus) et quidem masculae stirpis solemni
verbo „provocoquot; inde a sententia lata usque ad tem-
poris momentum, quo adparitores sententiam exseque-
bantur, ad populum pro vocare poterat: populus et
civis damnatus sacrificia ante tale populi iudicium
faciebant : damnatus ipse causam suam defendebat 1).

1) Wocnig«r, Zw. Abh. das Provocatioimverf. aet. Rej;. (1) p. I,
§ 3, p. 243-246, ubi primi™ oontendit ciim Köïflinto : « Es Ijonnt«

das einmal ausgesprochene ' VefdflfminühRSUrtheil i «elbst wenn sich
läoUrher ergebm hätte, da^-s es. einen Unschuldigen latroffen, nicht
wieder zurückgenommen werflendeinde citât verba Cic. pro Rabirio,
«vestigium crudelitatis'regiae,quot; p. 243 cum p. 245, «es bedürfte
vielmehr nothwendig nbch Wnèl'' W^dfen^'È^laubriiss des Königs,
welche mit seiner uberrlelltlichen Befügniss genau zusammen-
hangt. — Dieser auctoritas XuUi .hätte es nicht Jjedürft, wenn
die Formel von einer, unbecüngten Provocatio zu verstehen wäre ,
und eben so wenig ' erhält In diesem Falle àie ganz überflüssige
«clementia regis,quot;quot; einen ' Sinn cnfn ket.H, p. II, cap. ÏI, 10,
P- 29.5 de forrais iudicü aet. I, p.4, § 3, p. 347-249 recte vidit
Pfovoc. restringendam esse inter millia passuum ab urbe. Geib, Ge-
®eh. des röm. Crim'. Proc. aet. I, p. II, cap. HI, p. 153, 157, 158
''•Pf- p. 168, vei-ba i vincentquot; ibi' èt'in not. 7 ,'^6Ïmili modo atque
accipit, «dass wohl ia der Biegel dieseObe Behörde , gegen
dessen ürtheil provociit ivüpde, ,in deni Proypcatij^nsveTlt;ahten selbst
quot; ® ^ertheidiger ihres Ausspruchs und demnach als Ankläger des
•■ovocanie,; aufz\itrefen'pflegte'rwehigitens ' sclièinV' iii^ von den
Duumviren entschiédètiüzü ÄyH.quot;«!'Ounl''fcaiJ;'IÏ, p. 136. Eêquid
auteni fortasse interpret^wïi possumuä-faetum duunWirorum eos negare
provoeationem per Geibii in^terpretationem, « dass die Richter in
Criminalsachen' nicht blos liiener des Gesetzes seien und als solche
unter demselben stan'deii fchdern dass sie^ugleich gewissermassen
als dessen Beherrscher betrachtet werden ■ miissten ; ; und daher —
®ogar über dasselbe sich erheben, gleichsam die Gesetzgeber für den
emzelnen fall Vorstellen sollten,quot; et loc Cic.gt; de inv. ibi not. 55.
Dubium tamen est, num tanta potestas a Regibus iis lissef mandata.
^^Onf. Liv.nbsp;Inbsp;^ ^^^ Brakenb. vol. 11, p. 798 cum

e- 30-33, p. 784 seqq. et c. 35, p. 806 seqq. « vioit disciplina mili-
taris, yicit^^imperii maiestas. De sacris quot;Woeniger erste Abth. das
Sacraisysteto II, cap. HI, § 42, p. 316, 318, cum § 13, 16, 17.
Schmitthéhnei' provoeationem quoque ad iudices quosdam praeter
Reges rcstringit von untergeordneten Gerichten et magnam potest,
regibus tribuit, Gründl, des allg. Staatsrechts, p. I, cap. II, § 19,
P- 55 et p. 56 , cum § 30, p. 59 et § 18, p. 63.

Cic. de republ. ed. Moser et Creuzer, p. 436, L. IV, c, 10.
Contra Rosshirt, op. eit. p. 12, 17, 20 ,.33 etiam: Zirkler, Hochver-

f)aiicas res capite sanxisse commémorât, quae ßosshirt
de accusationibus intelHgit neminem in judicium vo-
catnm fuisse, nisi ab aliquo esset acciisatus; ex hoc
testimonio non apparet, uti Eosshirtio visum est, pauca
maleficia iudicio perduellionis punita fuisse, ius ea
aetate ex sacris legibus maxime dictum fuisse, sed

rath u. s. ,v. p. II , 12 i„ praef. p. XXVIII, „ec obstat Cicero pro
Milone c. 3, ed. Ernesti vol. 11, p. 2, p. 1348 , ed. Orell. vol. II,
P- 2. p. 372. «In qua tandem urbe hoc homines stultissimi dispu-
tant? nempe in ea, quae primum iudicium de capite vidit M. Ho-
ratii fortissimi viri, qui, nondum libera civitate, tamen populi
Romani comitiis liberatus est, cum .«a manu sororcm intcrfoctam
essefaterotur.quot; Nam, ut recte animadvertit Rosshirt, hoc ut primum
memoria dignum exemplum a Cicerone citatur, haec oratorice dicta
sunt. Quaestionem de iure occidendi fuisse eodem loco testatur Ci
cero. «An est quisquam, qui hoc isnoret,.cum de homine occiso
quaeratur, aut negari solere omnino esse factum aut roctc ao iure
esse factum defcndi. Contra Abegg, de antiq. Romanor. iure cri-
minali 5 14, p. 22. »Neque id recte institutum erat, ut quae ab uno
alterove Rege singuUs causis praeposita essent, ea tamquarn gene-
rales régulas et in posterum etiam valituras in legum rcstitutiones
reeiperent et not. 28. ibid. Conf. Cicer. oratio pro C. Rabirio c 4 et
c. 6, ed. Orell. vol. II, p. X, p. S78 et 577, ed. Ernesti vol. II,
p. I, p. 736, 737 et argumentum p. 731, quamquam antiqnae iudicii
lormae adhibebantur, poterat tamen provocare.

Etiam Cicero de inventione t. It, c. 26, ed. Ernesti, vol I
p. 227 »iure fecisse demonstrat.quot; _ A Cicerone citatur exemplum
Horat„,demde addit. »Intentio est, iniuria „m occidisti De-
pulsio est. Jure occidi. Quaestio est iurcne occiderit. Ratio est:
Ilia enim hostium mortem lugebat, fratrem negligebat, me et po-
pulum Romanum vicisse moleste ferebat. Infirmatio est: Tamen a
fratre indcmnatam necari non oportuit.quot; Orell. I, vol. p. 171.

Köstlin et Rubino in oper. et loc. iam citat. sententiam suam de
provocatione etiam eo probare student, quod dictatoris potestas regiae
potestati plane similis esset, a dictatore vero provocare non liceret
«X veterum locis hoc vero non diserte apparet.

breves et paucas formulas conscriptas fuisse, ad qua-
rum exemplum lieges, iudices, populus similes cau-
sas diiudicabaut, de quibusdam fortasse maleficiis mo-
res tautummodo valuisse.

Praeter Horatii causam a multis scriptoribus exem-
plum Metti Fuffetii citatur, cuius delictum a Livio
et Dionysio proditio, ab hoc etiam transfugium voca-
tur, quae tamen proprie de Metto ex mente legis Ro-
'^uli affirmari non poterant, quippe qui non esset civis
^°«ianus , sed alii populo praepositus : ante pugnam
^lUideiïi Horatiorum et Curatiorum iure fetiali inter
Romanos et Albanos con venerat, ut Rex Romanus in
bello Albanis imperaret, svimmus igitur duorum po-
Pulorum belli esset dux, si Curiatii vincerentur, non
tamen, ut in unum duo populi coalescerent vel le-
gibus Romauorum in omni re obstringerentur Albani;
Itaque proditor foederis, non legum civitatis esse poterat.
Albani erant socii ea conditione, ut apud Romanos
esset i^yenovLcc 1). Bello cum Fidenatibus orto, qui-

1) Cofif. T. Livii Hist. L. I, c. 27 ed. Drakenb. vol. I, p. 118,
« prodilionem reservat,quot; e. 28, p. 122, « cum proditione ac perfidia
soemrum — Mettus idem huius machinator beUi, Mettus foederis
Romani Albanique ruptorp. 123 , «si ipse discere posses fideni
ac foedera servare — quae a te violala sunt.quot; Dion. Halio. Antiq.
Rom. L. Ill, c. 28 , Toi? •nfoSiTcu — rmvSh xxl ofxia mmi-xfiem «pk;

bus tale consilium Mettus Fuffetius dederat Albanos
iis auxiliaturos ac Eomanos prodituros fidem facieus,
mox proelium commissum est; in quo acriter pugna-
runt Eomani duce Tullo, sed Albani neque socios
neque Fidenates adorientes montem occuparunt even-
tum exspectantes: quod cum Tullo nunciaretur, Eo-

29, r^v .poW«, cum c. 30,
xccrk TÎV tZ-j M^mrxxTSv t£ xxt rrfsSarSv vuVov. ed. Sylb. p. 158-17S
Dionysius ius fetiale a Huma repetil, ncc plane obstare videiur Livius'
nam loquitur de fetialibus, quum foedus ieeretur , quasi iam antea'
mstitut. essent, indieat hoe foedus primum eertis legibus ac cae-
nmonus factum esse: deinde ad bellum indieendum ccrtas formu-
las ab Anco Martio adhibitas fuisse commémorât. Conf Dionys
L. II, c. 72 ed. Sylb. p. 131, 132 cum L. UI, e. 12, 13, p. 149 15o '
^.pi r?.nbsp;_nbsp;J '

T.t. Liy. Uist. L. I, e. 24 cur. Drakenb. p. lt;02-106. Prius
quam drmicarent, foedus ictum inter Romanos et Albanos his legi-
bus, ut euiusque populi ciyes - eo certamine yicissent, is alteri po-
pulo cum bona pace imperitaret - nec ullius yetustior foederis
memoria est. Fecialis Regem Tullum ita rogavitc. 26, Ip na
Priusquam inde digrederentur (i. e. post puguam Horltiorum et
Curatmrum) roganti Metto ex focdere icto, quid imperaret, imperat
Tullus, ut iuyentutem in armis habeat : usurum se eorum opera si
bellum cum Veientibus foret, c. 32, p. 437-139. Conf. praec
Göttimg, Gesch. der röm. Staatsyerf. § 17, p. 21-23, 5 82 p 195-
198, ubi plures loci Cicer., Festi, Liyii aliorum citantur, uti etiam
Creuzer .4briss der röm. Antiq. § 221, p. 346 , 347 ubi etiam Varro-
nis loca. Minus recte Dieck Hist. Versuche über das Criminalrecht
der Römer, p. 17, «während dagegen unter demselben Könige
Mettus Fuffetius perduellis im engsten Sinne des Wortes war.quot;
Feuerbach, über das Verbrechen des Hochverraths, p. 69, 70 Aul
Gell. Hoet. Attie. L. XX , e. led. Gronovii p. 873, «qui', q„'„„ia„
pactum atque condictum cum Rege populi Romani perfide ruperat,
binis quadrigis evinctus ex diverso intentibus laceratus est. Conf!
Abegg, die verschiedenen Strafrechtstheorien, § 25, p. 83, 84 not!
87 , ubi de talione sensu uiorali hoc supplicium interpretatur.

Kdenates igitur se a Fuffetio proditos esse existi-
mantes Romanorum impetum non tulerunt et fugae
sese dederunt: tune dictator Albanorum simulate ar-
dore eos prosecutus est, deinde Tullus Mettum et
Albanos benigne alloquitur, sacrificium lustrale in diem
proximum iis indicit, ut castra cum Romanis iungerent
iis praecipiens. Sequenti vero die, quum inermes ad-
venissent Albani, eos armata circumdaret Romana
pubes, TuUus in concione in Mettum ut machinatorem
belli, foederis ruptorem invectus est ac statim iussit
eum equis adligari, ut ipsius corpus distraheretur et
Praecepit Eomanis et Albanis, ut in unam civitatem
i'edigerentur 1).

Dionysius memoriae prodidit Mettum Fuffetium
^Um primoribus coniurationem iniisse, quosdam cou-
lüratorum noctu a Tullo captos Fuffetium tamquam
auctorem proditionis detulisse: ïullum ea ipsa nocte
Romam profectum esse ac rem Senatui exposuisse,
a Senatoribus in proditores animadvertendum esse
decretum esse: Tullum die sequente Mettum ac socios

1) I.ivium magis quam Dionysium secutus sum L. I, c. S7-29 ed.
Drakcnboroh. toI. I, p. 118-125. Dion. Hal. Antiq. L. III, c. 23-
p. 158-173, C. 26, kx1 ijtpi (X/ff-WV vvktuv îx twv olxluv tovç ßov-
asuri? iTtiyxxXiiycii; ti(-/ ts •Trpoäoo-i'av uùroîç Xéysi Tm 'Af.ßxvSv — àm-
hixnrx, yvsl(iKv ó Tdaaoç , ijv xttx-jtsç iirijvtrav. Nescio, cur Köstlin
historiam Metti Fuffetii fabulam habeat et tantam fidem tribuat nar-
rationi Unius Dionysii de iudicio sociorum Metti Fuffetii : egregius vir
neque ad militare imperium hic respexit, § 6, p. 38-30, § 7, p. 35,
36, SI species iudicii de sacris civibus fiebat, omnia dubia quae mo-
vet Köstlin, evanescunt.

proditionis accusasse, et nonnisi seditione orta Mettum
Fuftetimn ex eins iussu binis quadrigis esse distractum.

De tali autem iudicio, de Senatusconsulto, cogitare
cum Dionysio probabilitati, rebus et factis, quibus hoc
maleficium fiebat, non convenire videtur. Rex Ro-
manus neque ipse Senatus Romanus de dictatore Al-
banorum iudicium ferre poterant sed Tullus Hostilius
summus belli dux erat, inter arma summum ei erat
niilitare imperium etiam in cives sine provocatione
extra primum milliarium ab ürbe, uti postea consu-
libus; res urgebat, non igitur facile iter Romam
suscepisset, exemplo opus erat. lupiter foederibus
praeërat, illi invisus factus erat Mettus Fufietius
propter foederis violationem : cum religione quodam-
modo haec poena etiam cohaerebat, tametsi nulla
certa poena esset constituta, sed ex arbitrio Regis
ei irrogata est: tandem Rex Romanus hac opportu-
nitate uti voluit, ut Albanorum urbem dirueret, ut
Albani vi coacti Romam migrarent 1).

1) Aliquomodo ad meam sententiam aeeedere \idefur de Bosch
Kemper, in diss, iam land p. 8. »Saepius etiam antiquissimis tem-
poribus ratio politicaecxegit, ut poena irrogaretur, ut alii ex exemplo
poenae deterrerentur, atque banc rationem in poena Metti Fuffetii.quot;
Si ex Liïii, Dionysii, aliorumque locis de Metto Fuffetio, de pugna
Horatiorum ac Curatiorum, de origine Fetialium eertiores facti es-
semus, collegium Fetialium iam tune institutum fuisse ac iudicium et
de bello inferendo et de foedere rupto, et de illis, qui ius gentium
violassent, alii populo tradendis iis fuisse, Mettus Fuffetius ab boe
collegio damnari debuisset, dummodo in castris adfuissent Fetiales, ac
in omni causa ad eos pertinuisset tale iudicium ex normis de iis
constitutis, sed neque ex historicis neque ex Cicerone vel Varrone hoe
efficere ausim. Conf. Liv. Hist. l. XXXVI, c. 3, cur. Drakcnborch ,

Cum his bene conciliari possunt, quae a Dionysio
narrantur de iudicio de sociis Metti FufFetii propter

p. 1002 , 1003. «Consul deinde M. Acilius ex senatus-
consulto ad collegium Fecialium (Fetialium auctore Creuzer) retulit —
Feciales responderunt : jam ante — sese, quum de Philippe consu-
lerentur, decresse.quot; quaestio erat, an causae essent, cur Philippe iure
helium indiceretur. Conf. Niebiihr , röm. Geschichte, Zw. Ausg. vol. 1,
p. 313, 314 et ibi nota; eos vocat «die Richter über das Völker-
recht;quot; cum p. 361-363. Ille haee magnam partem fabulam habet et
Albam a Latinis dirutam fuisse existimat, ipsius sententia argu-
mentis mihi non satis probata videtur. Conf. quot;Wachsmuth , die ältere
Geschichte des röm. Staats, p. 147 et ibidem not. 93 et p, 148.
Conf. verba Livii I, c. 24, cur. Drakenb. I, p. 104, 105. Audi
lupiter — si prior defexit publico consilio, dolo malo : tu, illo die,
lupiter, populum Romanum sie lerito ut ego hunc porcum hodie
fcriam L. I, c. 32, cur. Drakenb. I, p. 137-141. « Audi lupiter, inquit,
®udite fines — audiat fasquot; — Inde Jovem testem facit.quot; Göttling
iam citatis probare conatur institutum Fetialium a Latinis esse
quot;^Petcndum , Sabinis antea incognitum fuisse, nec postea a Samnitibus
nonnunquam adhiberi. Conf. etiam F. C. Conradi scripta minora
cum praef. et singul. commentât epiciisi édita ab Ludov. Pernice Balis
1823, dissert. V, cap. II, de muneribus, numero, cooptatioue, in-
S'gnibus fetialium, § 23, p. 270-295, cap. III, § 2, p. 297,
de origine iuris fetialis , quam repetit ab Aequicolis, § 3 , p. 297,
298 de lege Numae, § 4, P- 299 de foedere Tulli Hostilii, ubi nihil
tamen de Metto Fuffetio. cap. V, § 1 , 2, p. 336-338, de foederibus
§ 13, p. 353, § 19, 20 de iureiurando et lovis iureiurando usque ad
§ 82, p. 363-367, 370-373, seqq. von Omptcda Litteratiir des ge-
sammten, sowohl natürlichen, als positiven Völkerrechts, Regensburg
vol.-I, § 33, p. 142-144 et in notis p. 145, praec. not.
a , h. i., opinatur eorum munus pertinuisse ad totum ius gentium ,
eos dérivât a Graecis. Zirkler, Majestätsverbrechen und Hochver-
''»th, p. 7, Sext. Aur. Victor, de viris illustr. ed. Arntzenius 1733,
•^P- ÏV, p. 70, 71, cum p. 67. Woeniger, das Sacralsystem und
as Provocationsverfahren der Römer, Leipzig Brochhaus 1843,
Zweite Abb. p. I, § 3 , p. 248 et not. 2 recte affert Mettum non

provocasse, quod non esset civis Romanus. Non satis rationem habet
imperii militari«.

eorum proditionem ac transfugium institute, quum Li-
vius potius de lioc taceat quam hoc neget, et duce
Albanorum sublato non amphus necesse esset, ut sta-
tim de aliis sociis supplicium sumeretur: potest fieri,
ut duumviri creati sint, et ut Albani, quamquam non'
erant cives Eomani temporis momento, quo delictum
proditionis, foederis rupti admittebant, ad similitudi-
nem civium Eomanorum''propter simile maleficium,
lege moribus ad eos protracta^, sint iudicati ac dam-
nati. Si res ita sese habuit, nam de tam remotis tem-
poribus et ex tam brevi Dionysiï ac Livii ïiarratione
vix aliquid certi affirmare ausim, re^ magis speciem
iuris prae se ferebat, quam révéra insta erat ac le-
gibus vel moribus congruebat, invidia in socios non
vacabat.nbsp;.quot;ib- ro-

Quidquid sit, licet historia Metti 'Miffetii fabulis
esset accensenda, Dionysius ea utitur exemplo, ut
mentem suam nobis declararet se existimare proditio-
nem et transfugium esse maleficia in rempublicam
facta, et legem Eomuli de his delictis esse legem ad
rempublicam prae ceteris tuendam.

Postquam Tarquitiius Priscus a pastoribus, filiis An-
ci Martii auctoribus, interfectus erat, hi pastores Ser-
vie Tullio iubente securibus lictorum occisi sunt; Anci
filios vero, quos mandatores caedis professi erant pa-
stores, Servius in foro per praeconem citavit; qui, qumn
ad vicinos populos confugissent neque iudicio adessent,
Eex Servius eos exsules esse decrevit eorumque bona
publicavit. Livius tamen solummodo de pastoribus
comprehensis mentionem facit. Si haec vera sunt, ad
caedem civis, imo vero ad caedem summi in republiea

magistratus pertinent, sine ullo dubio Numae iudicio
hoc delictum diiudicandum fuisset et potius perduelHo
quam parricidium censendum fuisset, ni sponte in ex-
silium abiissent noxii: hoc exsiliuni iis est confirmatum
quibusdam iudicii formis antea a Eege 1) adhibitis:
de duumviris, de senatu, de consilio sermo non ha-
betur saltern apud Dionysium, nam apud Zonaram,
qui verisimiliter haec ex Dione Cassio hausit, Senatus
mentio fit: eius autem verba ex sententia Ivöstlinii, vel
ad ministros caedis comprehensos vel ad Martii filios
referri possunt: Servii Tullii indoli convenit se cum
consilio iudicasse, verumenimvero verba ipsa Zona-
rae ministros potius spectant: proprie tamen non
erat iudicium, quia noxii aberant et Bex probe scie-
bat eos non redituros: suum imperium eo modo fir-
mai'e studebat2).

1)nbsp;Conf. Dion. Halic. Antiq. t. Ill, c. 73 ed. Sylb. p. 205, 206,
I. IV, c. 5 , p. 210 , Liv, Hi»t. I, c. 40 , 41 cur. Drakenb. vol. I,
p. 164-171.

2)nbsp;Conf. Zonaras L. VII, c. 9 ed. lugger et Wolf, p. 13, 14.
toüc uvrox^lfccc totj Txfxijvtou. Köätlin, die rSm. Perduellio, § 6,
p. 30-32 minus recte ex loco Dionys. Halic. IV, c. 42, 43 certa prae-
cepta deducere studet de lege ac princlpijs constitutis de maleficiis in
Regem commissis; gravissima verisimiliter puniebantur, sed non tam
multa, ut ille enumeravit: apud Dionysium haec nonnisi obiter
tractantiir, verisimiliter fabulis ornantiir, Plutarchi testimonium
est dubium. Köstlin § 6 , p. 32 , 3,3 , § 7 , p. 36, 46-49. Rubino,
Untersuchungen über römische Verfass. p, 485, not. 3, p- 487 ,
not, 9.

Ecquid autem Reyihus regnantilus tantum ddicimn per-
fectum (consummatum), vd etiam conatus delicti pu-
7iiebatur? Ecquid principitmn quoddam hac de re
sive legibus sive moribus erat constitutum'?

Caedes sororis Horatii, Tarquinii Prisci maiiifestae
ac perpetratae erant, nullum principium puniendi aut
non puniendi conatus sive in legibus sive in moribus
buius aetatis invenitur, priscis alicuius populi tem-
poribus convenit nonnisi in maleficia perfecta (con-
summata) poenam statuere 1), attamen verba Diony-
sii ,, inter adversarios censeriJ' aeque de conatu ac de
delicto perfecto interpretari possumus : Mettus Fuffe-
tius prodere, transfugere voluÜ, bostes non adortus
est, socios non prodidit, aciem cum Fidenatibus non
iunxit ; tametsi facinus Fuffetii proditio civis proprie
sic dicti non sit, Tullus eum punivit, quod coniura-
tionem cum suis et Fidenatibus iniisset ad Romanos

fl '

JiSk

' (

1) Tempora miscere videtur doctiss. Köstlin « die Perduellio unter
den römischen Köningen, p. 48 et passim de hac aetate scribens
« Dass nun nach römischer Ansicht dahin (i. e. ad speciem perduel-
lionis) auch alle Versuche solcher Attentaten gehören mussten,quot; nam
tam disertis verbis hoc affirmare non licet ex mea sententia. Con-
iectura assequi student Köstlin et Rubino m causa Marciorum et
pastorum nonnisi de conatu caedis agi, quia mors Tarquinii po-
pulo celabatur loc. iam cit.; antea Köstlin Ludenum refellere co-
natus est ex antiquis legibus et scriptoribus probari non posse
Romanos gravissimorum delictorum conatum non punivisse regia
aetate et primis reipublicae tempmibus. Die Lehre vom Morde
und Todtschlag cap. I, p. 42-48, de dolo et culpa in iudiciis pri-
vatis , in legibus sacratis et in delictis, in quae publice animadverte-
batur, cap, 1, p. 50-59.

prodendos, quod tale consilium cepisset et hoe osten-
disset facto vel potius facto omittendo secum Fidena-
tes adoriendi, quod honum socium in hostes se non
praestitisset. Postea apud Eomanos invaluit régula de
transfugio ,.et is, qui volens transfugere adprehensus
est, capite punitur 1).quot;

In civitate recens condita transfugere inter gravis-
sima dehebat censeri delicta, nam si multi cives ad
vicinos populos eonfugerent, quomodo stare poterat
civitas Eomana. ïsonne igitur initia talis fugae erant

1) Welcker, die letzten Gründe vom Recht, Staat und Strafe,
liistor. Theil, c^p. XllI, p. 553, 555 et not. p. 557, 558, 564,
568 et not. 1, p. 575-577.

I-. 3, § 11 , ff. de re niilit. Dubia etiam moveri possunt ex loco
^Itttarchi iu vita Romuli , cap. 22, vol. I, par. p. 57 , i^-i

: adulterate claves non indicat noxium iam iis usnm fuisse.
Quamquam in quibusdam a sententia celeb. Platneri recedo, magnam
partem tamen vere in quacstion. de iure crimin. Rom. Proöemium
P- 5 proprie de XII tabularum lege, quae ad Regum tempora
referenda esse censeo: «Nam nec contendi potest, tempore duode-
cim tabularum omnia omnino maleficia ex eventu' fuisse punita , nec
alteruai illu^. legibus quaestionum perpetiiarum in omnibus
cnoribus conaniina suffecisse ad jioenam infiigendam.quot;

Conf. etiam Zachariae , Die Lehre vorn Versuche der Verbrechen,
fol. I, § 54 , p. 90-93 et in not. § 64 , p. 106-108 et seqq., magiß
cum eo facio, quam cum Ludeno, tametsi cum hoc scriplore profi-
tear nulla universa principia de conatu in iure criminali apud Rp-
mauos invaluisse. Luden über den Versuch des Verbrechens, cap.

p. 57-60 et seqq. ubi legimus: «Es scheint ebensosehr in der
Hatur der Sache zu liegen , als es durch die Geschiebfe bestätigt
wird, dass das Strafrecht in seinen ersten Entwicklungsstufen sich
auf bloss versuchte Verbrechen , welche gar keinen rechtsverletzen-
den Erfolg gehabt haben, nicht erstrecken könne — über diesen
Standpunkt scheint das älteste römische Strafrecht — noch nicht
viel herausgekommen zu sevn.quot;

prohibenda? in causa Anci Marcii filiorum hi ut man-
datores caedis in indicium vocantur, itaque non tan-
tum faetum interficiendi, sed iubendi, mandandi vin-
dicatur : contra lex Numae poena tantum illum affi-
cit, qui alium révéra occidit. Propter dubia exempla
et nimis brevia legum monumenta nil certi affirmare
ausim, tametsi a probabilitate non recedere existimem
gravissima malefieia nonnunquam plecti solita fuisse,
quamquam non erant perfecta, dummodo facta manifeste
paterent : quidquid est hoc probe tenendum est nul-
lam technicam vel philosopham fuisse differentiam
inter delictum consummatum et conatum, at universe
factum postulatum fuisse, ab alia parte Romanos inter
dolum et culpam iam illa aetate distinxisse nec gra-
vem eulpae poenam imposuisse ; hac de re milii testes
sint leges Numae;

Dionysius Romulum loquentem inducit se ab aliis an-
divisse multas civitates in exitium mere vel mox aliis
populis vicinis esse subditas, ubi in iis seditiones
oriebantur: patronatum institutum fuisse, idem scribit
auctor, ne tales tumultus fierent, Numamque cives se-
dasse et, ne coneordia civium in regno suo dirimeretur,
providisse, sed nihil ex eo, neque ex Livio effici potest
Reges Romanos de seditione inter cives legem tulisse 1).

'iipyt t£ 'TCUfh rm rfSirßvTtfm xxl Sià troaa?^ itmf'ixç l^•l\vSÓTm àxoiiiv 'Irt
fiïv à'Tratxîxt ijLsy^Mtnbsp;elç siiSx'niovcic ci^txafisvai TÓrTOuc, xl

^«iv ÄWTtx» êtslt;pSapiiTecv stç trrxretc I firr s ir ou it x i, al S'i^tyOv àvTt^

lustus Lipsius 1), alii multi verba talis legis restituere
couati sunt ex Dionysii antiquitatibus, qui scriptor ta-
inen de sacris a Romulo institutis agens Romanos etiam
tempore Augusti atrata, lugubria sacrificia non facere,
nulla virorum cum foeminis in templis esse pervigilia
universe narrat, nec quidquam de lege a Romulo in se-
ditionem lata commémorât: Contra de Tarquinio Super-
bo memoriae mandat eum prohibuisse, quominus coetus
sacrorum causa vel Romauorum vel etiam vicinorum
populorum fierent, metuens, ne consilia de tyrannide
subvertenda caperent: quae igitur iussa a mente cete-
rorum regum abborrebant, coetus vero sacrorum causa
fiebant, spectabant etiam sacra quae Romanis cum
Latinis communia facta erant Servio TuUio auctore :
®PP0rtunitatem coniurationi fortasse praebere pote-
rant, cum tyrannus Romae regnabat, sed proprie sacri-

'lllo dubio iicta oratio , quam secundum mores, instituta suae aetatis
conscripsit Dionysius, minor igitur fides ei etiam habenda est. Dion,
Halic. L. II, c. 62 ed. Sylb. p. 123, c. 76 , p. 135 Sf 'iv mn lt;rracr.?
it^lt;piXioc rljv iroÄiTix^» 'i^utyiv ójisvoiaV. Conf.. Cicero de republica L. II,
c. 12, ed. Creuzer et Moser p. 244, cum cap. 7, p. 225, c. 8,
p. 226.

2) lusti Lipsii Leges Regiae et leges Deccmvirales in opere Dion.
Hal. Antiq. ed. Sylb. p. 780. «Nocturna sacrificia pervigiliaque
amoventor.quot; Francisci Balduini opuseula omnia in lurispr. Romana et
Attica, \ol. I, p. 73, «nocturnas in templo vigilias ne habento,quot; contra
Dieck, hist. Versuche , p. 16. Haec contra Göttlingium scripta sunt,
•beschichte der röm. Staatsverfassung, § 75, p. 158, 159 et not. 4.
^«rkler, die gemeinrechtliche Lehre vom Maiestätsverbrechen und
Hochverrath, p. 3, cum p. 8, cum p. 222, ubi ipse suam senten-
tiam, quam refellere conatus sum, impugnat; aliquomodo etiam huC
pertmet Zachariae Die Lehre vom Versuche der Verbrechen vol. I,

ficia spectabant 1). Itaque nulla lex de seditione,
prouti nobis notum est, a ßegibus est lata : etenim
ad proditionem non facile hoc delictum referri po-
test. Eex ut summus magistratus in seditiosos ani-
madvertere, ac de iis praeiudicium ferre poterat, ab
alia parte erat provocatio ad Comitia.

Facinora Tarquinii Superbi a Romanis sequentium
temporum, quibus et ipsum Regum nomen invisum
esse coeperat, partim sint ficta, multa Dionysius in-
primis ei tribuerit, quae ad suam aetatem spectarent,
haecce ex antiquis scriptoribus et ex iis, quae recen-
tiores hac de re disputarunt, facile apparent instituta
Servii Tullii, quibus antiquis populis et advenis vel
profugis e devictis civitatibus vel sponte ex aliis re-

1) Dion. Hal. Antiq. L. II, c. 19, ed. Sylb. p. 90, 91 oiS' amp; '«o, w
■iruf' avTaXc.. xcilrii Sielt;p6c!fiiévm tSv Um ilSit — oix kyefiuvc, où Paxx^l-
aç XCÙ tsMutxç 'ivoff^nvç ov Siànbsp;iv I'sfoV; ivS/Sy c-vv yu-

L. IV, c. 43, p. 245 , 246. nMovc rs lt;!lt;iimàlt;rctç, ïcr rr p Ó t e p o v
lyivovTO xuiiviTu-/ h' tpfxrfixa-Tiy li yiirSym ï»'« ri) vlxei xx\ swl tSv
àypMV Upà xai hcrîxç •yrurruç xùivàç TrpoËÎ'Ke fz^xéri (ruvrfAetv, 7v« ^iiï
ffuviôvrsç eîç rà cchrl ffoAAol ^ovXàe ccwôUvjravi; [isr' âAA^fAwv
TTOiavTso rrcpl xicTaXi^inç Ti)?nbsp;Conf. Niebühr röm. Geseh. zw.

Ausg. -vol. I , p. 379 seqq. probavit templnm Dianae in Aventino a
Scrvio Tullio ut commune Romanis et Latinis sacrum consecraturo
fui.sse.

giombus proficiscentibus certiota iura data erant, a
Tarquinio Superbo inagnam partem sublata fuisse:
demde eum Patricios ac Pebleios novam stirpem ita
lacessivisse ac imperio suo tyranni instar snbiicere vo-
luisse, ut plures cives opportunitate stupri Lucretiae
ad Regem in exsilium pellendum uterentur 2).

1) Conf. Livius Hist. L. I, c. 49, seqq. cur. Drakenb. I, p. 199,
seqq. c. 56, p. 218: operis etiam ex plebe — his laboribus exercita
plebe c. 59 , p. 228 , 229 praeco ad fribuuum celerum , in quo tum
•nasistratü forte lîrulus erat, populum advocavit c. 60, p. 231 duo
consules inde comitiis centuriatis a praefecto urbis L. 11, c. 1, 2,
P- 240 seqq. quam quod deminutum quidquam sit ex regia pote-
state — omnia iura, omnia insignia primi consules teiuiere. Dion.
®alic. L. IV, e. 34, 37, 40, cd. Sylb. p. 237, 240 , 243. De Servio
j qui regnum populo reddere vult, rrxfxSomai rà ^rpayfitit tm
c. 40nbsp;tc cr^îjfiâ t^ç 7roa;te(«ç sic s^fi^xpartccv. de de-

Jquot;onbus et iusidiis in Tarquinium c. 41-43, p. 244-246, c. 64-
' p. 261-266, oratio Eruti, c. 71, xitl toIc mXiTuç IttI r^v
^''^ikfUii ttcipsüjijasïto , ïo-tâi Si toirinbsp;xxt' evzHv gt; iàv'ISiiijlv

iyii cpinlv — rxv yamp;f KeAepi'uv UfXt-iv elfä' xiil àTraSiSoTat xaric
vSiiouç tUv hxxXtiT'ixv, oVe ßsuAaifü^v, truyxxM'iv, Dion. L. V, c. 1, p. 277-
278. Cicero, de republ. ed. Creuzer et Moser, L. Il, c. 23-27,
p. 284-292. Dio Cassius L. I, c. 22-24, fragmenta ex Collectananeis
Constautini Porphyrogenetae p. m. 10-15, multa de Lucretiae stupro
et de Tarquinii regno ; quae de Bruti liliis dixit et de mutata rei-
Puhlieae forma, sunt deperdila , Pomponius 1. 3, § 3 et § 15 fT.
•le orig. iur. « qui equitibus praeërat et veluti secundum locum
a Regibus obtinebat. Kiehiihr, röm. Gesch. 2te Ausg. vol. I, p. 417
seqq. 509-519, cum 534-542- Contra Göttling, röm. Staatsverfass.
P- 265, 266, 268, 269. Hülmann, röm. Grundverfassung p. 130,
135, 140, 141 uti egregie de tribunis celerum, de praefecto urbis ac
de consnlum potestate disputât. Wachsmuth, die ältere Gesch. des röm.
Staats , p. 241-243 ubi contendit non eandem eonsulibus ac regibus
fuisse potestatem. Creuzer, Abriss der röm. Antiq. ^ 134, p! 180
cum § 135, 130 , p. 180.185 nbi Lydus etiam citatur f, 9 de

couvocans eum iureiurando adegit se neminem Romae
passurum regnare nec quemquam Tarquinios Romam
reducturum, quod iusiurandum adliibitis sacrificiis lu-
stralibus pro se liberisque praestiterunt: si Dionysio
fides habenda est, coniuratos corpus Lucretiae cir-
cumdantes , ut hoe facerent, adhortatus est Brutus.

Attamen legati Romam venientes cum multis iu-
venibus luxuriam ac mollitiem regii imperii desidc-
rantibus, Tito ac Tiberio Bruti filiis, Vitelliis, Aqui-
liis aliisque, spe fortasse divitiarum ac bonorum Regis
literis addita, coniurationem de Tarquinii reditu in-
eunt. Livius coniuratos Tarquinium in urbem dam
noetu accipere voluisse commémorât 2), Dionysius et
Plutarehus vero mentem eorum fuisse Gonsules per
insidias opprimere bis adiiciunt; de quo proposito ta-
men liceat dubitari, cum iuvenili essent aetate, regni
praecipue respicerent delicias: legatorum ac Tarqui-

magistri. Rom. conf. contra Cicero de rep. II, c. 2-5, ed. Creuzer
et Moser p. 288 minus accuratequi eum privatus esset — in
conservanda civium potestate esse privatum neminemquot; de Bruto.

]) Liv. Hist. L. II, c. 3, cur. Drakenb. vol. I, p. 2Sü, recuperandi
regni consilia strnere — et de accipiendis dam nocte in urbem
regibus colloqunntur. Dionys. Halio. Antiq. L. V, c. 2 , 3, ti , 7-12,
ed. Sylb. p. 278-287 Öinrt fce/ntivav l^ia-TOXctf yfä'pai — rrplc tov Tufxv-

-TTOi^irsrröxt imSstnv •— ^yayvaiTé^vcii •jrpärav lxsy.£vcr£v Tipaurcc i. e.
tä? ln-;irt0aäc t3v Iv tgt;! tuvuiiohu, ut paulo ante scripserat — £lt;? tüv ütrdv-
twv t5)v ^apavTm cixoiiv, 'éTrsira Xaysiv 'éftéXeuTs töï^ waïa-f, «v t; /ssüaavrat.
Bruti oratio, c. 10 Ka\ nmónco^av ä'jr o x r e iva v rec l y-i T a. p xv y mv
lir'i TÄvnbsp;xXTicyxyc^y. Plut. vita Poblic. c. 4, vol. I,

p. 182, cum c. 3, p. 181 'e'äo^E S'ccitoi; touc iwdro-jf iveiipsh-quot; partim
ex aliis fontibus bausisse videtur , nam ille etiam Vitelliorum mentio-
nem facit, non tantum Aquilioium, ut Dionysius.

nil consilium hoc esse poterat, quamquam illud cum
Bruti filiis non cominunicEvrent. Legati iis persuase-
rant, ut literas ad Taxquinitxm scriberent; quibus nu-
merus coniuratorum, tempus, qiio facinus perpetraretur,
et quidperagerent, enumerabaiitur. Quae quum legatis
darentur, servus, qui pocula cibosque domo Vitelliorum
vel Aquiliovum ipsis coenantibus .coniuratorihus sub-
ministrarat et de coniuratione inter se disserentibus
clam interfuerat, ad Consules gt;'el ad P. Valerium, totam
coniurationem detulit,. Clt;?niuratores exceptis legatis
propter ius gentium (quamquam du-hii haprebant Con-
sules) in vineula coniecti sunt literaeque ad Tarqui-
nium scriptae sunt deprehensae 1).,^ .

Ill fomm prodieruut.,Ccrtis»le8.|Coiwocatis civibus.
Brutus lectis • epistolis,: uBde cQumratorum-ciüpa ap-
Parehat, filios rogavit^, quid ad se dgfeuj^endum in
quot;ledium proferre possent, illi vero. flebant. Tiipc, ut
Consul, ut pater, lictores eos virgis caedere et securi
ferire iussit: nullo renuente, quum pater esset. Tametsi
dise rtis verbis Livius riiémóriaé 'non prodiderit Bru-
tum Senatum antea consuluisse., a probabilitate rece-
dere hoc mihi non videtur, quum Consulum potestas
e Regia potestate profecta esset eaque in multis aequi-

1) Liv. Hist. L. II, c. 4 ciir, Drakenb. I, p. 251; « Literarnm
inprimis habita eura , ne intereiderent «paulo ante literaequot; — quae
deprehensae rem eoarguere possent. Conf. Zonaras Annales, L. Vlled.
Tusger et Wolf, p. 18, 19.

Ruperti, Handb. der röm. Alterthümer, vol. II, p. 1 verf. p. 115-
117 et not. 3 ad p. H5 cum p. 117-120. Post tot scriptorum
controversias de Consulum et Senatus potestate nihil apud Ruperti
de hac quaestione occurrit.

pararetur initio liberae reipublicae: quod magis veri-
simile est, si Bruti iussis et alterius Consulis consensu
Aquilii ac Vitellii sunt interfecti, ut narrat idem Li-
vius. Haec ultima quaestio magnam partem ab eo
pendet, quis alter Consul tune fuerit, an Valerius, an
Tarquinius Collatinus, an vero Horatius, ut scribit Po-
lybius 1); rei naturae conveniens esse videtur ßoma-

1) Liv. hist. L. II, c. 2, p. 245-247, vol. I, cur Drakenb. c. 4, p.251-
253, c. 5, p. 255-257, «damnati proditores sumtumque supplicium, eonspe-
ctius eo, quod poenae capiendae ministerlum patri de liberis consulatus
imposuit, et, qui spectator erat amovendus, eum ipsum fortuna
exactorem supplicii dedit.quot; Livius non diserte scribit a Consulibus
proditores fuisse damnatos, eos vocat exactores supplicii, iis est
proprium ex ipsius sententia « publicae poenae ministerium.quot; Verbum
exactor autem eum qui debitum mandatarii instar a debitore exigit, qui
operi praeposifus est significat : itaque potest aeque usurpari de
eo , qui supplicium sumsit de noxio iam ab aliis damnato, atque de
eo, qui ipse de noxio sententiam fert et simul ministres iubet
banc poenam, quam de eo constituit, de eo sumere. Conf. Schelleri
Lexicon cur. Rubnkenio , vol. I, p. 419 , 420, verbo exactor prae-
cipue verbo cxigo, p. 431 , ubi diversa loca Flori, Ovidii, Claudiani,
Livii citantur poenas, supplicium exigere de aliqno. Dion. Hal. Ant.
I. V, p. 283-287 ed. Sylb. c. 8-12, xM^uc rS ßf.ficc —'eVeit« Ae'^eiv

ixé^evtrs rote TvaicrXv » ét ti ßoOxovTUi ■—■ IMyovnbsp;XP^^^v u-vUtatai xxi

fiavâtov 'îip*) , stxtscàixu^siv tî3v t6kvmv« Viteliioruin
nulla fit emcnlio c. 9, svêùç iad^si touçnbsp;Toy truvap^ovTûç

'Axuii^louç — KTOAoyjÄv 'é^vinev cdrolç Stêhat ï KoAAarïvoç — rvif avr^ç
IÇâocr/aç iri xôfioç 'ùv ' c. 10 raïra etyriSy xcà (puXaxiiv ntç fieifxxhiç
llt;/gt;.o-TWä!f ixxUt TSV S^fiov Eiç IxxX^^Uv, Plutarchl vita Poblicolae
c. 3-7 , vol. I, p. 181-185 , narrat lirutum ab Aquiliorum aliorum-
que iudicio sese abstinuisse, Aquilios vero omnium suffragiis dam-
tos fuisse. Polybii Ilistor. L. III, c. 22, illustr. Schvveighàuser
Oxonii, Baxter 1823, vol. I, p. 293 cum p. 294, ubi foedus Rom.
cum Carth. legitur 'loüviov BpoDrsv xxi udfxoy 'ilpdrttv, toûç •nfUrouf
xaTcinra-Uyrui inûroxiç jierà rijv tüv ßainXsm xurihunit. Ex hoc loco
Wachsmuth elfecit Horatium primum Consulem fuisse cum Bruto ,

nos cum Tarquinium eiusque filios ex urbe arcentes
ahquem ex eius gente simul cum Bruto Consulem fe-
cisse, deinde totam gentem exsilio mulctasse et hoe eo
temporis momento, quo nimis coniuratoribus indulge-
ret, nec satis libertati, mutatae regiminis formae fa-

livium et Dionysium errasse. Die ältere Gesch. des röm. Staats
p. S43, 344 cum p. 347 ^ 343. De Pint, die Mitgeschwornen aber seyn
durch Beschluss des Volkes verdammt. Das letitere setzt cine Provoca-
tion voraus: diese aber wurde erst von Valerius erneuert, und eben
darin liegt ein Fingerzeig , dass schon vorher ein gewalthätiges Ver-
fahren statt gefunden hatte, und dies scheint die Hinrichtung der
^erschwornen gewesen iu sein. Sed non legimus ipsos provocas-
gt; 'ex vel mores de provocatione non erant sublati, ab usu
fquimo Superbo regnante paululum tantum recesserant. Wie-
röm. Gesch. 2te Ausg. vol. 1, p. 539 , 540, cum p. 553,
• 545, 546; ujji Brutum plebeiorum defensorem habet et verisi-
putat eum fuisse Plebeium , quae tarnen nullis fere argumentis

^ eo probantur , cum p. 519 , 530. «Brutus verurtheilte seine Söhne
^ater — die Art der Todesstrafe verfugte er aus consularischer
'ei't,quot; haec etiam minus accurate. Göttl. röm. Staatsverf. p. 373,
§ 99 cum § 53, p. 103. Brutus tödtetc seine Söhne nach dem
Rechte der väterlichen Gewalt, während die anderen Schuldigen
nach dem öffentlichen Rechte gerichtet wurden, § 54, p. 106, § 55,
P- 108. Zachariae , die Lehre vom Ver.suche, vol. II, § 303, p. 136,
quot;Ot. 3. Conradus Valerium Pohl, primum Consulem cum Bruto
post reges eiectos habet in scriptis minoribus a Pernice editis diss.
'' eap- 11, S 13, p. 16.

Conf. etiam Köstlin, die Lehre vom Mord und Todtschlag 1838,
^ol. I, cap. I, p. 40, 41. Köstlin, die Perduellio unter den röm.
^onigen, § 7, p. ,i8, not. 3: «deren That eher Perduellio als Pro-
quot;gt;o war,quot; et tamen ex Livii verbis h. 1. efficit iureconsultos de
'ndustria perdueHionem in duas species divisisse perduellionem pro-
pne SIC dictam et proditionem cum p. 49 , §16, p. 108. Conf.

praeterea de cognitioue Senatus Platner quaestquot;. de iure criminum
Äoman quot;

ano, quaest. VI, p. 84-86,
cap. 7 ed. Orell. vol. IV,
magistratibus, consules regibns assimilat'.

veret; ab alia parte Dionysius in bac narratione rlie-
toricis floribns non vacat, sed idem de Livio affirmandnm
est. Polybii testimonium non ita obstat, ut hoc Wachs-
muthio visum est, nam nomina Horatii et Bruti in
ipso foedere Romae et Carthaginis non occurrunt.

Dionysius memoriae mandavit Bruto praecipiente
lictoribus, ut Aquilios securi caederent, rixam inter
Consules ortam fuisse, Collatmum Aquilios nepotes ip-
sius excusasse propter aetatem, populum rogasse, ut
iis vel omnem poenam vel mortem saltem condonaret,
tandem exclamante Bruto se omnes coniuratos inter-
ficiendos curaturum, Collatinum eandem sibi ac Bruto
esse potestatem dixisse, se ergo reos absolvere, popu-
lum vero Bruto favisse: tunc Spurium Lucretium Col-
latinum socerum, Brutum ac cives sedasse, Collatino
suasisse, ut sponte in exsihum abiret, quod, quum ab
eo impetrasset, supplicium de omnibus coniuratoribus
iubente Bruto fuisse sumtum.

Unus Consul sine ullo dubio alterum poterat pro-
hibere, quominus indicium haberet ac perageret, sed
dubii haeremus, an hoc factum sit necne: potestas
Consulum initio reipublicae fere eadem erat ac Regum,
capitis ergo cives danmare poterat, ni provocarent ad
Comitia, nec filii ipsius nec Aequilii nec Vitellii
banc formulam adhibuerunt, an Consul eam pro iis
usurpare posset, est anceps quaestio, nam regibus re-
gnantibus hoc obtinere non poterat, attamen alterius
Consulis iussis obsistere poterat ex sua potestate, nisi
uni Consuli aliquid de republica esset mandatum,
quod, ut ante animadverti, in hac causa dubium est.

cio Bruti de filiis suis nullum renuisse, verebantur
simul patrem et Consulis potestatem, religione notio-
nis patris familias tenebantur: quae tamen ita intelli-
genda sunt, ut, si Brutus tantum pater, non etiam
Consul fuisset, et Consules in Bruti filios publice ani-
madvertendum esse statuissent, Brutus potestatem suam
nec ad eos damnandos interficiendosque nec ad eos
absolvendos adliibere potuisset: Consules magistratus
patri hanc vel illam potestatem concedere poterant,
sed hoe ab eorum arbitrio pendebat.

Si invito altero Consnle Brutus sententiam de Vi-
telliis Aquiliisque pertulit atque summas iis poenas
quot;quot;rogandas curavit, hoe potius conditioni nuper mu-
tatae aliquatenus reipublicae, metui ïarquinii vin-
dictae ac regii imperii, quam iuri adscribendum est ;
lïiaior verisimiliter etiam Consuli potestas maiusque
Arbitrium erat e iureiurando ab omnibus pro se lihe-
'''laque praestito, maiori poena propterea proditores
digni esse videbantur.

Quaestio partim quoque ex indole Bruti diiudican-
da est, de qua varia scribunt Livius 1) , Dionysius

Animadversione digna sunt verba Livii Libro II, c. ö. cur. Drakenb.
^ol. I, p. S56 , 357. « Quuin inter omne tempus pater vultusque et
os eius spectaculo esset, eminente animo patrio inter publicae poenao
Ministerium.quot; Dion, et Plut. loc. iam cit. Plut. etiam c. 8, et Liv. II,
lt;=• 3 , p, 244-347. Conf. Rossbirt, über das röm. Recht, als Quelle
des deutschen Criminalrechts. Neues Archiv, vol. XI, p. 1 , p. 14,
15 ^ m der doppelten Qualität des Vaters und des Consuls und konnte
daher nicht wohl diesem Urtheilsspruche sich entziehen, was unter
andern Verhältnissen vielleicht ein Verstoss gegen die Sitten gewesen

et PJutarclms : si Dionysio fidem habemus, perquam
veliementi erat ingenio, omnes, qui quoquomodo lie-
ges reducere volebant, vel regio imperio favebant,
odio prosequebatur et mortis poena vel auxilio affi-
cere studebat : Livius Brutum quidem acrem liber-
tatis defensorem habet, qui primus iusiurandum reci-
tavit Collatinoque consilium sponte in exsilium abeun-
di dédit, misericordiae vero non expertem : Plutar-
ehus commémorât eum a foro discessisse, postquam iu-
dieium de filiis tulerat et postquam illi securibus lictorum
erant interfecti, et nonnisi invitnm ad supplicium de
Aquiliis Vitelliisque sumendum civibus rogantibus
rediisse: huius autem narratio veritati plane congruere
mihi non videtur 1).

Causam Aquiliorum et Vitelliorum a Comitiis iu-
dicatam fuisse eo temporis momento, ea reipubli-

war Xf, p. S, p. 434, 435. Contra Ahegg, de antiq. Roman, iure
crimin. § 36, p. 61-69, inprimis p. 64 et not. 113, de qua postea,
omnia repetit ex patria potestate. Conf. etiam de Bosch Kemper,
diss, iam laud. p. 8, 9. Valerii fflaximi L. V, c. 8 « qui severe ad-
versus liberosquot; cd. Torrenius p. 1726, p. 506, 507 meae causae favet,
quamquam semper ad contrariam sententiam tnendam ceteroquin scribit.
nempe Brutum patrem exuisse ut Consulem ageret, orbumque vivere ,
quam/îKifoeae vindictae deesse maluisse.quot; L. Annaei Flori Epitome rer.
Roman. L. 1, c. 9, p. m. 9, ut plane publicus parens in locum
liberorum adoptasse sibi populum videretur.quot; Conf. etiam dissert,
hist, antiq. de Consulum Roman, auctoritate hb. rep., quam, scripsit
Henr. Römer p. 1,2,4,9, cap. 1, p. 17, 18-24, recte maiorem
potestatem Senatui quam Consulibus tribuit, at miror doctiss. vi-
rum de causa Bruti filiorum nullam fecisse mentionem. Conf. cap. Il,
§ 1 , p. 43 , 45 , 47 et not. 1 , p. 48 , 49, ß 2 , p. 53, 5.5, 61, 62.

1) Plut, vita Poblicolae, e. 6 , p. 183 , vol. I, üiuTtpov , tïm , t3
Xoiwiv rl 'éfyov.C. 7, Ïtj rolç iiiv vhH; xiirU àmxfâv hv SiKUrritt, wjfl
Si twv jsaamv to(f ü-aaivasi? laîus/poiç osti -^/^^n êîSatyi.

cae coiiditione a probabilitate mihi recedere videtur:
poterant saltem clamoribus Bruto favere , sed loquor
de iudicii formis.

Leges lalerii Pohlicolae de provocatione, et de sacran-
do capite eius, qui regnum occupandi consilia inirei.

Mortuo Bruto Valerius Poblicola legem rogavit
ac pertulit, ut civi a magistratibus poena mortis vel
verberum damnato ad Comitia centuriata provocare
liceret: sic nempe haec lex propter Ciceronis et Li-
testimonia restringenda est: quae Dionysius de
provocatione a poena mulctae narrat, ad sequentia
tempora pertinere cum Geibio contendo; nescio cur,
Woenig,ero visum est, Graeco Dionysio magis,
quam Ciceroni et Livio fides sit habenda. Dubia
^Voenigeri, an haec lex simul iussa de sacrando ca-
pite noxiorum quorumdam continueiit, necne, etiam
non magni sunt momenti, nam, ut Livius ipse docet,
haec lex a lege sacra Valerii probe est distinguenda,
sacratio capitis saltem in eum, qui huic legi non
obtemperabat, non est adiecta, quae una est causarum,
cur mox contemta et iteranda fuerit.

Valerius hanc legem rogans iudicium duumvirorum
(quaestorum) Numae et mores regiae aetatis recorda-
tus esse videtur; nominatum libertatem civium leo-e
contra iniustas vel nimis severas magistratuum senten-
tias et contra nimiam eorum potestatem in gravissimis
causis defendit et summam populi potestatem agnovit.
leemde moribus et partim iteratis legibus Valeriis ad

sententias inulctae et lapsu temporis ad facta vel iussa
iniusta magistratuum ins provocationis est protractum:
simili modo post Tribunos plebis institutes praecipue
in causis, quae plebis iura vel Tribunos spectabant,
ad Comitia tributa provocari coeptum est, quae con-
firmantur verbis Ciceronis in Re Publ. quot;provocatio-
nes omnium rerumquot; minime tamen intelligendis de
ipsa lege Valeria propter verba ipsa legis Valeriae,
quae Cicero libro secundo huius operis attulit, ut
Livius, ubi de lege Porcia mentionem facit. Woeniger
igitur nmiis huic legi Valeriae tribuit et inter diversa
liberae reipublicae tempora non satis distinxit: Geib
nimiam potestatem hac in re Comitiis tributis iam
prima liberae reipublicae aetate dedit. Lege XII ta-
hularum primum scriptis mandatum est, ut ab omni
iudicio poenaque provocari liceret,quot; verumtamen veri-
similiter hoc moribus iam antea obtinuerat. Provoca-
tie magis late patebat inde a temporis momento, quo
ad Comitia tributa protracta est, nam, ut recte Woe-
niger animadvertit, Comitiis centuriatis Patricii, qui
tunc soli muneribus fungebantur, quibus hisce Comi-
tiis praeesse poterant, vim in civium ad haec Comi-
tia cenvenientium animos adhibere poterant, vel Comitia
eorum opera facilius disselvi poterant. Quisque civis
magistratum ad ei statim auxilium ferendum vel pa-
rem vel maiorem adpellave poterat; hoc vero civium
ius, pestquam Tribuni plebis creati sunt, multo magis
est auctum, et ad causas iuris civihs talis adpellatio
deinde est protracta: sic lege Duilia secundum ius
scriptum ab omni magistratu civi ad populum pro-
vocare licuit, quamquam moribus primis saltem tem-

poribus post banc legem Dictator! summa in republica
potestas sine provocatione est concessa: sed ad legem
Valeriam nos rursus convertamus 1).

Cic. de Re Publ. L. I, c. 40, p. 163 cum p. 163 appellat,
provocat cum loco saepius laud. II, c. 31, p. 302. Liv. L. X,
hist. c. 9 cur. Drakenb. vol. Ill, p. 37.

Woeniger, das Sacralsystem und das Provocalionsverfabren der
Römer , Abb. II, p. II, § 10 , p. 388, 289 : « Dionysius unterschei-
det den Inhalt genauer,quot; de Livio tacet. Deinde « ob sich über-
haupt unser Gesetz ausschliessend auf die Provocatio bezog, ist
sehr bestritten. Ernesti vermuthet, es sei darin auch noch vom
Blutbann des Populus und dem Verbot privilégia in singulos fer-
re gehandelt worden. — Etwas unzweifelhaftes möchte sich hier
schwerlich aufstellen lassen, wiewohl es um so interessanter wä-
re , als sowohl die Lex Valeria , wie die Leges sacratae spater ent-
schieden in die XII Tafeln übergingen , cum p. 390-396, cum § 6 ,
P- 265-373, inpr. p. 371-273, ubi recte distinguit inter provocatio-
nem (i. e. ad populum) et adpellationem (ad magistratus) cum
§ quot; ! § 8, p. 274-386 de indole provocationum egregie disputât,
eum cap. Ill, § 14-18, 313-330, p. 338, 330 negat nimis universe
provocationem ad Comitia tributa obtinuisse, quamquam ille, Geib,
Rubino aliiqne rede sententiam Niebührii refellunt. Recte indicat
cives directe sine magistratus ope provocare potuisse, quamquam
indirecte adpellatio iis saepe proderat.

De adpell. ad Tribunos, ad pares magistratus et ad maiores magistra-
tus et de formis adpell. egregie egit Woeniger in hoc opere § 19-§ 23,
p. 330-343. Geib, Gesch. des röm. Criminalprocesses, aet. I, p. II,
eap. III, p. 156-168, inpr. p. 158. «Nach der Angabe des Dionysius
soll zwar auch schon das letzte (Geldstrafen) der Fall gewesen sein ;
allein offenbar ist dieses eine Verwechslung mit der spätem Zeit.quot;
Contra Niebührium , ubi cum loco Cic. de Re Publ. 1, 40, rclellere
conatur p, 1S7, de provocatione a. Pontifie, p. 159, a quaestoribus
P- 160, 161, p. 163-166 , de Dictât, p. 167, 168, de Comitiis tri-
Imtis addit quaedam »im Laufe der Zeitenquot; sed de causis, quae in Co-
mtiis tributisiudicabantur, non plane cum eo convenio, p. I , cap. III,
P. 35-38, sc. hac aetate, delicta quae directe rempublicam ciusque
conditionem spectabant, non universe ad comitia tributa pertinebant

Fieri potest, ut iudicium Bruti de filiis suis, de Vitel-
liis, Aquiliis aliisque couiuratoribus opportuuitatem legi
Valeriae de provocatione praebuerit, civibus timenti-
bus, ne consules in posterum alios cives sine Comitiis
damnarent ac lictoribus eos summis poenis afficerent 1);

(politische Delicten). Schmitfhenner, Grundlinien des allgem. oder
idealen Staatsrechtes, p. I, cap. tl, hui. pars II, § 24, p. 63, 64,
provocationem sec. legem Yaleriam etiam de muleta intelligit. Le-
gem Valeriam de candidatis interpretatur: «Eine andere Lex Va-
leria de candid, entzog dem Senat und den Consuln das Recht
die Quaestoren als Aufseher des Staatsschatzes zu wählen, und die
Candidaten zu Consuln frei zu bestimmen, indem vielmehr jedem
frei stehen sollte sich zu melden.quot; Quaestores aerarii, uti quae-
stores parricidii nempe a populo creati sunt. De provoc. animad-
vertit « ward offenbar der Arm der Regierung gelähmt.quot; Dictator po-
testatem habet « die volle Königliche Gewalt,quot; et tandem de Comi-
tiis: «Die Hauptcomitien des Volkes waren zwar diejenigen der
Centurien; indessen bedurften die Beschlüsse derselben die Bestäti-
gung durch die Curien, welche als eine Art erste Kammer und
Pärsgericht neben ihnen bestanden,quot; cum not. 5, cum p. 65 , 66 ,
potestatem Comitiorum tributorum «als Politische Versammlungenquot;
et öffentlicher Gerichtshof a iudicio Coriolani repetit cum § 33, 23,
p. 61-63, ibi etiam de Senatus potestate scribit Senatum quasi populi
tutorem hac aetate fuisse. Minus recte equites iam tum ordinem
equestrem habet.

1) Tit. Liv. Hist. L. II, c. 8 et 7 , cur. Drakenb. vol. I, p. 264-
268, L. H, c. 33, vol. I, p. 383, 384, cum L. III, c. 55, vol. L p. 771.

quod ad Comitia attinet, moverunt docti viri inprimis Niebühr et
Göttling. Wiebührius existimat provocationem Patriciisad Curias, Plebeü«
ad Comitia tributa fuisse usque ad legem duodecim tahularum , quod,
probare studet verbis ■populus, et conditione Romanorum: loca
Livii et Dionysii tamen huic sententiae repugnant: prae ceteris Li-

IJlde etiam Valerius submissis fascibus in concionem
venit, qui mos in urbe deinde a Consulibus est ser-

L. II, c. 7 et 8, quae tamen accurate eonferenda sunt eum
l- I, c. 60, vol. I, p. 231 et cum narratione Livii de causa Man-
lii et Cassii, de quibus plura deinde disputabo, et vel maxime Cicero
de republiea L. II, c. 31 ed. Moser et Creuier , p. 301 , hic locus
etiam ïïiebührii sententiae adversatur. Dionysius plerumque verbum
äiilio? de toto populo usurpât. Dion. Halicarn. L. IV, e. 20 ed.
Sylb. p. 224, rmç ^.JKOTIXOÙÇ, L. VII, e. 23, p. 436 et c. 14 ibid.
nonnunquam in Coriolani fatis de plebe, sed frequentius hanc dé-
signât verbis TAijäo?,Plut. vita Poblicolae c. 10-12, vol. I,
P- 187-190. Niebiihr , römische Geschichte , vol. I, p. 553-556, minus
recte de lege sacra « Dieses Gesetz, welches Tyrannoktonie sichern
, hat Mord straflos gemacht.quot; Göttling, Köm. Staatsverf. p. 274-
§ 100, p. 258 , 262 , 263, § 95, 96. Plura infra de iudicio.
iis, qui regnum affectarent, locus Livii L, I, c. 60 plures scri-
ptores fugit, inter alios etiam doetissimum E. G. Römer, diss,
de consul. Roman, ceteroquin magnam partam audiendum, c. II,
^ p. 62-64 e. g. eius animadversio tamen propter prospectum
e* Livii narratione non satis patet; res inter difEcillimas de Ro-
•Uanis antiquitatibus quaestiones censenda est , uti etiam tota
doctrina de Comitiis sequentibus temporibus liberae reipublicae Roma-
nae ; quod ad centuriata Comitia attinet mecum etiam facit Hiillmann
et recte refellit van der Velde, Röm. Grundverfassung cap. II,
§ 14, p. 144-148 cum p. 114 seqq. p. 181-184, minus recte etiam
de muleta. Contra Wachsmuth, die ältere Gesch. des römisch. Staats,
Creuzer, Abriss der röm. Antiq. § 120, p. 158, 159, § 122, p. 168,
■•69, praec. p. § 136, p. 184, tnv/i den Plebeiern zugestandene
Provocation iam magnam vim Comit. Centur. fuisse Servio Tullia
régnante nos docet Dionys. Hal. L. IV, p. m. 456, van der Vel-
den diss, de comit. cur. sect. I, cap. III, p. 66 haec de plebe in-
t«quot;'Sit conf. p. 64, 65, 67. Liv. Hist. I, c. 60. Drakenb. I,
P- 231 : » Duo consules inde Comitiis centuriatis a praefecto urbis
ex commentariis Serv. Tullii creati sunt. Liv. VI, c 20 cur. Dra-
kenb. vol. H, p. 347, 318.quot; Quum centuratim populus cita-

vatus et indiccat summum üs in urbe deësse imperium :
suspieio regni Valerium etiam movit.

Cum bac accusatione, cum iudicio filiorimi Bruti et
cum incerta reipublicae conditione altera lex Valerii
cobaerere mihi videtur, quam populus eo auctore san-
xit „de eo qui regni occupandi consilia iniret, ut ipse
cum bonis sacer essetquot; lex eo spectabat, ut de tali
noxio non amplius Consules, sed Comitia summatim sen-
tentiam ferrent; iureiurando nulla poena addita erat,
nunc poena mortis in eum decernebatur, quae a quoque
cive post Comitiorum decretum ei irrogari poterat: tali
lege libera republica orta, uti civitate condita, opus erat,-
libertas imperio Consulum ac Senatus auctoritate tem-
perata erat fundamentum novi status civitatis; qui
eam subvertere volebat, erat quasi bostis Romae: lex
sacra Romuli de proditione tamen bac lege non est
sublata: qui igitur cum alio populo vel cum civibus
macbinationes strueret, ex lege Romuli tenebatur, neque
hoc in iudicio Bruti filiorum latuit, nam ipse Tarqui-
nius cum Etruscis foedera fecerat.

Lege sacra Valerii facta puniebantur, quae non
perfecta erant: etenim non requirebatur, ut civis iam
a quibusdam civibus Rex haberetur, sufficiebat, si cum
aliis civibus ad regnandum coniurationem iniret.

Plutarehus aliam legem affert ab eodem Valerie latam,
qua poena mortis de eo sânciebatur, qui magistratum
iniussu populi gereret, quae etiam a Dionysio citatur,
sed ille de nulla alia lege sacra Valerii mentionem facit,
quare haec verba eadem lege continentur, si iam bis tem-
poribus tribuenda sunt, nam Livius nonnisi priora a me
allata Valerie adscribit; ultima ad tempora post decem-

viratum retulit: nimis breviter tamen de prioribus legi-
bus sacris agit: boc facto, quamquam de eo non disertis
verbis in lege scriptum erat, aliquis quodammodo dici
poterat regnum affectare, quod potestatem contra po-
puli voluntatem exerceret 1).

Nihil in hisce legibus, neque omnino hac aetate de
coetibus, de seditione prohibendis, puniendis legitur:
imo vero Dionysius memoriae prodidit veniam sacri-
ficiorum causa coeundi, uti ante Tarquinii Superbi
ï'egnum a Regibus, nunc a Consulibus urbanis et agre-
stibus esse datam 2).

1) Liv. III, c. 65, vol. I, p. 771, seqq «Aliam deinde consularem
|®gem de provocatione unicum praesidium libertatis decemvirali po-
'estate eversam non restituunt modo, sed etiam in posterum mu-
U'unt sanciendo ?iovam kgem.quot; Plut, vita Poblicolae cap. 11. vol. I,
P' ^89, ss{itgfioç (i. e. vôfjloç) 6 tovç àpxtivnbsp;y îjv i s^f^oç ovx isû~

ànhtiirxciv- deinde aliam legem citat, c. 12. 'é'/fx^c yStf vSim
Xf'lTsu; xTEfva» SiSnTX ràv ßoujioiicvo-/ Tvfuvvelv, vol. I , p. 190.
c. Conradi, scripta minora — édita ab Lud. Pernice diss. I,
®äp- II, § 11, p. 16, 17. Köstlin mihi adversatur, die Perduellio
§ 15 p. 100, § 16, P- 108, 110, III, 115.

ràç £7rgt; aiyp WV , ac ittoiouvto xotv^ ffuvtóvtsc ot stjlâqtxl xx^ oi lt;pv^£txt

TaAiv ■üfui'Tx^xv lwiTaerlt;rSxi dic Iwi TuAAi'ou nvmMSvTO, ed. Sylb.
p- 278. Ruperti, Handbuch der röm. Alterthümer, vol. II, p. Ver-
fassung des röm. Staats, p. 120 partim recte, nescio tamen, e quo
lonte hauserit plebeios ad Comitia tributa provocare posse ex lege
Valeria de provocatione cum p. 118 cum p. 99, ubi recte Comitiis
Centtiriatis inde a tempore Servii Tullii iudicium de rc capitali
tubuit, nec tamen addidit hoc a duumviris, quaestoribus etiam ha-
^eri posse et saepius saltem a Comitiis diiudicari, si a cive provo-
caretur. Conf. Sextns Aurelius Victor de viris illustr. cd. Arntze-
nius 1733, cap. XV, p. 105, 106 de provocatione a magistratibus
alt;l populum.

Initio liberae reipublicae, quum Tarquinius cum
sociis Romae imminebat, Patricii multa plebi grata fe-
cerunt, postquam vero Porsenna Etruscorum Rex Tar-
quiniis opem ferre destitit, iniurias in plebem com-
miserunt, provoeationem Patricii ei negarunt multosque
plebeios, qui propter agros ab hostibns vastatos, pro-
pter ipsa bella, quibus nullum ad agros colendos iia
erat otium, omnia vendere debuerant et variis obli-
gationibus erant obstricti, in vincula coniecerunt et ad
serviles operas adhibuerunt, partem agrorum publico-
rum ac praedae iis denegantes 1): tune multi eorum

1) Gratis et valde difficilis est quaestio nexus, nexi et addicti.
Niebühr opinatus est haec diversa esse: addici, si inter spatium, de
quo convcnerat, debitor non solvisset; debitorem nexum fieri si coram
testibus se vendidisset, sed civem se vendere non posse, verum solum-
modo addici posse, ut operas praestaret, ni sol veret recte existimarunt
von Savigny über das altrömisehe Schuldrecht, p. 4-6, 9-12 , 14-17
et nuper doctissim. H. van Heusden recte tamen refellens celeberr,
von Savigny , quod existimaret addictionem mutui dationis obligation!
propriam esse, nexum intelligendum esse obligationem de usnris.

Göttling, Geschichte der röm. Staatsverfass. § 63, p. 122, 124,
§ 102, p. 283 , 284. Conf. etiam dissert, doet. vir. A. van Heusden
quondam mei commilitonis et amici de lege Poetelia Papiria. Trai.
ad Rhen. 1841, praec. p. 22-30, 30-53, 53-61 cum Prooemio p. 3,
4, 8, 9 cum cap. II, § 4, 6 seqq. praec. p. 65, 68, 69.

Contra Kiebühr, röm. Gesch. 2te Ausg. vol. I, p- 601-609 , multa
dedit etiam Hiillmann , röm. Grundverfassung, cap. III, fi 15, p.
168-179, quaedam Creuzer, Abriss. der röm. Antiq. §37, p. 48, 49
et in notis. Wachsmuth, die ältere Geschichte des röm. Staats,

Iiunc statum aegre ferentes in forum sese proripue-
runt, unde tumultus per totam urbem ortus est.

Consulibus advenientibus nonnisi summa difficultate
manibus temperatum est, Latinis equitibus nunciantibus
Volscos urbem iam petere: nomen militiae plebs dedit
ea conditione „ne civis Romanus, dummodo ai-ma ca-
peret, vinctus teneretur.quot; Consul fidem fecit se ipsum
. peracto plebis curam habiturum : sed Volscis ac
Sabinis fiisis plebs frustra postulavit, ut Consul Sena-
tusque promissa exsequerentur; Appius Claudius, al-
ter Consulum, de nexis ius dixit eosque creditoribus
tradidit: tune rursus tumultus facti sunt, multitudo
Consules in foro eircumstetit: quamquam lictor iussu

ducem quendam plebis arripuerat, Appius pre-
Patriciorum et clamoribus plebis coactus est pro-
■^ocationi huius ducis plebis cedere: sequente nocte illa
quot;^iigis nova pars civium Eomae Esquiliis et in Aven-
tino coetus habuit nocturnos, quibus inter eos conve-
ne nomen non amplius militiae dare, et a Patriciis,
qui maiorem partem antiquis gentibus constabant, sese
seiungere 1): imo vero sequente die, qnum lictor ad

P- 270-274. Loca veteium de han re apud praecipuos scriptores in-
^eniuntur, iam satis nota snnt; haecigitur mitto, quum tantum obiter
hanc rem tractem.

1) Haeece sic scripsi, quia mihi persuasum est ex secessio-
et ex pace deinde facta, si cum conditione plebis tempore
omuli comparetur, non eandem fuisse plebem, sed Romuli aetatis
P em potius aceedere ad clientium conditionem ac necessitudinem
patriciis secessionis tempore; hi nempe cum patriciis contra plebem
aciebant. Ab alia parte negare non ausim in Senatum, in Patricios
a ve«as adscitos fuisse e. g. Tullo Hostilio regnante. L. I,. Hist,
cap. 28, Drakenb. p. 123, e. 30, p. 126, c. 31, p. 131 ,

eum arripiendum, quem nominatim delectus causa ci-
tarat Consul, missus esset Consulique succurrerent Pa-
trien, plebs patricios ipsos adortus est eosque manibus
repulsavit.

Nomen M. Valerii bellumque cum Volsds et Aequis
li orum consiliis intercessit, simili edicto similique fide
plebeiis a Valerio'dictatore creato datis: Patriciis vero
ipsius promissa frustrantibus hic dictatura abdicavit ac
plebs rursus colloquiis occultis, vel si Dionysium se-'
quimur, etiam interdiu liabitis, in montem sacrum se-
cessit, tametsi sacramento (iureiurando militari) tene-
retur: Livius eos de caede Consulum huius rei causa
dehberasse commémorât; clientes cum patriciis Romae
manserunt. Dionysius contra plebeios a Consulibus in
castris retentos esse, eos mox ad aliam partem ple-
bis, quae iam in montem migrarat, Sicinio duce sese
contuhsse narrat. Patricii autem videntes plebeios se non
cum hoste coniungere, neque in ipsos Patricios arma
vertere, legatos ad eos miserunt, ut redirent in urbem
quamquam primum Patricii cum cHentibus ad se con-
tra plebem tuendos arma ceperant: cum iis de con-
ditiombus jpaeü actum est, quasi inter duos populos
iure gentium (i. e. inter gentes), quamquam ut milites
mditari miperio non obtemperarant ; plebeii rogaa-unt
et a Patriciis impetrarunt, ut illis ad se defendendum
magistratus proprii Tribuni plebis adessent, qui, ne
a Patriciis in hac defensione opprimerentur, sacro-
sanct! essent et ex solis plebeiis crearentur: hoc ta-

van der Velden, di.s. p. 61, 53. Tac. Annal. XI, 34 cap. hic lo-
cus tamen magna,« partem de sequentihus lemporibns.

men opportnno tempore non usi snnt ad dira credi-
torum in debitores inra abroganda 1) ; si Dionysinm
seqnimnr, Senatns (i. e. Patricii) primum plebeiis
impunitatem promiserat, deinde Menenius Agrippa eos,
qui solvere non poterant quique iam in creditorum
erant potestate, a debito liberos dixerat: de contracti-
bus futuris communiter statuere Patriciis et Plebeiis
reliquerat, attamen L. Bruto duce plebs bas conditiones
non accepit, sed postulavit, ut proprii sibi essent ma-

1) Liv. Hist. L, H, c. ai, cur. Drakenb. vol. I, p. 33.0, c. 33,
P' 343. Nullo loco deëst seditionis voluntarius comes cum p. 336
seqq. — ^gp tempera tum manihus foret, ni propere ' Censiiles àd
quot;PP'i-mendam seditionem, intervenissent, c. 34, aljus alium confir-
quot;quot;re, ne nomina darent p. 345 , c. 37, qui ante pexi^ fuerant cre-
ditoribus tradebantur et nectebantur alii — crescere inde malum
dies non clamorihus modo apertis, sed quod multo perßieiosius
^'at secessione occultisque conloquiis, p. 351, 356ii359, c. 38,
P- 357, coetus nocturnos pars Esquiliis pars in Aventimo facere,
quot;e m foro subitis trepidaret consiliis c. 39 quum conversus in Pa-
tres impetus esset — in qiia (rixa) tamen sine lapide, sine telo
plus clamoris atque irarum quam iniuriae fuerat, p. 361 , c. 33,
P- 378, 379. «Et primum agitatum dicitur de Consulum caede
ut solverentur sacramento. Dion. Ualicarn. L. VI, c. 1 , p. 341 ed.
Sylb. c. 33, p. 358, 359, wy TuvcSm fiïv i^Sij nxTr» irumpoepccT

Taiïç oi^otxiç %'jTjiv Tvxxiç hyivovTO icx\ àvTt^xpx râtsiç xxrà rijv
«yop», ittti è''éTt xx-i xi'e^y i-fMiixx'ixi, cum c. 33-39, p. 361-

Mxs'ti nvxfxHxi to7ç Trxrfixhiç TiaXéuM i^ijSsiilç. Conradi Scripta minora
® Pernice édita diss. I, cap. H, § 13, p. 18-20. Clar. Holtii Hist,
lur. Rom. Lineamenta Traiecti ad Rhenum 1840, § 13 , p. 16, ubi
äoribit : « Patres tamen per tofam, hanc aetatem superiores fuervnt.
Sehmuthenner leges « sacratasquot; vocat «da er (der Bund) durch die
Tetialen unter den Schutz und die Garantie der Götter gestellt ward
lt;irufidlin, .des allg. qdei-. idealen Staatsrechts, p. K cap. hui.
P- ». § 24, p. 64, 65.

gistratus, quod ius post aliquot controversias inter
Patricios iis est datum : tune per omnia sacra iura-
runt tribunos esse sacrosanctos, foedus inter duas
gentes per fetiales ictum est ac sacrificiis institutis
lovi montem sacrum consccrarunt: Patriciorum indoli
saltem convenit se nonnisi sensim paulatimque plebi
cessisse, eorum conditioni post secessionem lioc minus
est consentaneum 1).

Itaque neque coetus nocturni, neque coetus, qui sine
ullo dubio adspici poterant, interdiu facti, neque consili-
um captum, coniuratio secessionis nempe se ab alia
populi parte seiungendi, neque ipsum secessionis factum,
neque quod nomen militiae dare recusarent, manus
consererent, quamquam sine armis, ex lege puniebantur
nec in eos Senatusconsultum latum est, iussa Consu-
lum vana fuere, quae profecto vitam seditiosorum non
spectabant, sed potius, ut milites fierent, ut creditori-
bus dederentur: plebs ut alius populus Patriciis et
clientibus quasdam imposuit conditiones: hoe vero to-
ties obtinuit, quoties secessio a plebe facta est: ta-

Tit. Liv. Hist. L. II, c. 32 , 33 cur. Drakenb. vol. I, p. 378-390. Cicero
de republ. L. II, c. 33 ed. Moser et Creuzer, p. 309 et in notis de
controvcrsia de montibus sacro et Aventino not. 3, c. 34, causa
populo nata est duobus tribunis plebis per Mtionmi creatis,
p. 312 et not 2 et 3 ibidem.

Cicero de legibus L. III, c. 7 ed. Orell. vol. IV, p. 1, p. 553,
cum cap. 3, p. 552, 553 ed. Ernesti vol. IV, p, 2 , p. 801 , 802.

men seditio, tumultus, coniuratio a scriptoribus vo-
catur, at deëst animus rempublicam hostibus proden-
di, nullae cum hostibus machinationes hunt; praeter
illas conditiones post pacem factam magistratuum im-
peno, Senatus auctoritate, Comitiorum legibus re-
guntur 1). Aliquid novi huic atque illi post decem-
viratum legi sacrae inest nempe magistratus plebis
sacrosanctos fieri, nemini licere Tribunum cogere ad
aliquid faciendum, eum verberare vel occidere vel
alii eius caedem mandare; qui hoc faceret, eius caput

1) Dion. Halio. I,. VI, o. 89, p. 410 ed. Sylb. virnvtu^tvoi roc ^rpS;
■quot;■■fquot; (3auAi)v (tuvliixx^ äiä T3V eJpijvoSjüä», o'lc x-aXmrn 'Psjf^aic; -lijTiaAsit.
Hie scriptor locis citatis narrat, cum legati a plebe mitterentur,
partem patriciorum, qui in montem sacrum ut Senatus legati ad
P'ebem profecti erant, tanquam sponsores in monte sacro remansisse,
quot;e \is plebeiis legatis ßeret: Nonne haec etiam conveniunt iuri
(inter gentes) gentium, conf. praec. Niebiihr, riim. Gesch. vol. I,
p. 624-640, nominatim p. 628: « Ihr grosser Rath ermächtigte den
Senat ïu unterhaudelen und dieser ordnete an die Gemeinde wie
an einem siegreichen Feiad , die lebn erste der seinigen als Gesandte
ab. Der Vergleich iwisschen beiden Ständen war durch einen
feierlichen von den Fetialen über einen Opfer geschlossenen Frieden
festgesetzt. Cicero M. Valerium huius pacis habet auctorem in
Bruto c. 14 ed. Ernesti vol. I, p. 512, 513, Caii. Sallustii
Cnspi bist, fragmenta L. I, ed. Wetsten p. 123, 124. Göttling,
röm. Staatsverf. § 102, p. 283-288. Wachsmuth, die ältere Gesch.
des röm. Staates, p. 274-285. Hüllmann, röm. Grundverfassung,
eap. HI, p. 179-184. Haec fugerunt Conradum in scriptis minor.
® Pernice editis, diss. V , cap. III, § 6 , cum cap. V, § 1, 2,
P- 336-338. Recte contra Woeniger nuper distinxit inter leges
^quot;eras, quas sanctas etiam vocat, et inter quas enumerat Legem
^aleriam et inter leges sacratas. Das Provocations-verfahien, p. II,
®ap. n, § 10, p. 289 et not. 4, ab eo cit. 1. 8, § 3 ff, de rer. divis.
et qualit., sedlegendum est 1. 9 , § 3 ff. eod., quae tameu ad omnes
•eges cuiuscunque indolis perlinet.

sacrum esset. Duo igitur in his legibus sacris sunt
elementa: alterum, ut iam notum est, quo statuitur
de eo, qui impune poterat, occidi post Comitiorum de-
cretum, cuius interfector non in iudicium parricidii
incidebat; alterum vero, quod praecipuum est, magistra-
tui plebis vim non posse fieri, vitam eius lege def'endi:
hoc prioribus legibus sacris deëst, quippe quae magis
rempublicam vel res civium, non directe singulos ci-
ves vel magistratus spectarent: itaque nimis universe
hoc Abegg de omnibus affirmavit.

Hoc verbum sacrosanctum optime Cicero in ora-
tione pro Lucio Cornelio Balbo interpretatur „ Pri-
mum enim sacrosanctum esse ndiil potest, nisi, quod
populus plebesve sanxisset: deinde sanctiones sacran-
dae, aut genere ipso, aut ohUstatione et consecratione
legis, aut poenae, cum caput eius, qui contra facit, conse-
cratur 1).quot;

1) Cicero pro Balbo, c. 14, ed. Ernesti vol. II, p. 3, p. 1381.
Abegg, de antiq. Rom. iure criminali, p. 49. Dilucide hanc rem
exposuit Dion. Halic. L. VI, c. 89, p. 410. I iV. Ht^xfX'y H-
KOVTCC Z'fwsf J'VÄ rmnbsp;ij.„ Si v U v xy x x t o Sfamp;v, pLx^ri-

li.nSl ^7r0XT£gt;veiv jjcAed/tw Uv Ss rif räv i^ityofsuoiiivm ti ttdi-
yjr^, i^xyi^ttog •ilt;!tu scxi retnbsp;xüroü Agt;)figt;fTpo^ ufk kx) S yrsha;

rtmct rSv rxtrx c'lfyxaiiamv ifóvou icxlxfi; 'éiT«. Kimis breviter Livius
L. II, c. 33, cur. Drakenb. vol. I, p. 383. »Agi deinde de
Concordia coeptum concessumquè in conditiones, ut plebi sui ma-
gistratus essent sacrosancti, quibns anxilii latio adversus Consules
esset. Magis suam sententiam explicat L. Ill, c. 55, cur. Drakenb.
I, p. 77, «quam religione inviolatos lege etiam fecerunt sancien-
do, ut, qui tribuni* plebis nocuisset, eius caput sacrum esset,
familia ad Aedem Cereris liberi liberaeque venumiret. Conf. etiam
Zonaras, L. II, p. m. 31, 33, fol. ubi inter alia de potestate plebis

Qui eniiu contra tribunos vim faceret, eo magis, qui
eos occideret, eius caput Diis inferis consecrabatur ,
devovebatur: Tribunus sacrosanctus dicebatur, ut rem
recte explicat Livius, quod non posset violari, cuius
verbi mira est coniunctio cum verbo vi, quam Tribuno
mf'erre non licebat. lovis numen quodammodo tri-
bmios tuebatur. Non solum illi liac lege tenebantur,
qui Tribunos ad faciendum cogebant, eos pulsabant,
mterficiebant, verum etiam caedis mandatores, qui nulla
facta ipsi commiserant: itaque etiam causa facti
spectabatur partim saltem, ut mild videtur, ne Patricii
hoc clientibus, Consules lictoribus, patres liberis prae-
eiperent vel suaderent, Tribuni tamen revera laesi
®sse debebant, mandatarius (procurator) eos vul-
nerasse, occidisse debebat, ut ipse tanquam cae-
*iis, vulnerationis mandator plecti posset; ea, quae apud
iios conatus remotus vel proximus audiuntur, si lex
apud Liviuni et Dionvsium nobis est servata, vel eius
ßiens iis bene innotuit, inter facta poena digna non
enumerantur, nec coniurationis fit mentio.

Verba sacrata lex varia continent variisque modis a
scriptoribus sunt accepta, hoc ius lege ac iureiurando
sancitum, confirmatum esse; legem in monte sacro
latam esse, Tribunos sacrosanctos fieri, qui eos laede-
rent lovi vel inferis sacros esse indicant 1).

bugger et Wolf. Conf. etiam Conradi scripta minora a Pernice
édita diss. I, cap. Ill, ij 30, p. 41, 43, § 32, p. 43, 44. Anrelius
Victor, de viris illustr. ed. Arntzenius, cap. XVIII, p. 113, 114,
non plane accurate , nam nihil de foenore commémorât.

Si Dionysio fides liabenda esset, Lucius lunius Bru-
tus, quem ille propugnatorem libertatis plebeiorum
acerrimum habet, quamquam eius nomen apud nullos
alios invenitur, non multum post legem tulit nemini

Tribuno ad populum verba facienti contradicere licere;
si contradiceret, vades Tribunis daret, ni hoc faceret,
morte plecteretur ac bona ipsius publicarentur, sed Li-

V • 4

p
I )

«nullum enim vinculum ad adstringendam fidem iureiurando ma-
jores arclius esse voluerunt id - indicant sacratae ed. Orell. IV
■gt;■01. p. 3, p. 435, ubi legitur artius. Festi. et Marii Vcrri Flaeci
de verb, signifie. l. XX illust. Dacierius verbo saoer p. 467, verbo
sacratae. Festus verbo «sacratae legesquot; adiicit «sunt qui esse dieant
sacratas, quas plebes iurata in monte saero sciverit. „verboquot; sacro-
sanctum «sacrosanotum dicitur, quod iureiurando interposito est in-
stUutum, si quis id vialasset, ut morte poenas penderet; ubi etiam
Paulus, p. 469, cum verbis sacramento saerare, consecrare ma.na
bum verbo est necessitudo, consulatur praecipue Hüllmann, röm.
Grundverf. p. 188-190, cum p. 184-186. c, Dieser Ausdruck wird
Uberhaupt von uuverbrüchlieheu eidlich eingegangenen Verpflich-
tungen gebraucht _ vorzugsweise führen in der ältern römischen
Geschichte den Namen leges sacratae zuvörderst zwei der plebs zu-
gestandenen Rechte, auf die sie den grösten Werth legte,quot; ut recte
etiam de lege saérata militari ab his diversa cum p. 307 seqq.
Creuzer Abriss der röm. Antiq. § 153, p. 214.

Göttling, Rom. Staatsverf. 103, p. 285: «Weil Fecialen unter heili-
gen priesterlichen Ceremonien die Vereinigung geschlossen hatten ,
so hiessen die gesetzliche Bestimmungen, in deren Folge sie zu
Stande kam, leges sacratae, so wie der Hügel, auf welchem das
ganze vor sieh ging, mous sacer. Auch waren die Strafen, welche
die Uebertreter trafen, sancirt.quot; Totius Latinitatis Lexicon consilio et
et eura lacobi Facciolati, opera et studio Aegidii Forcellini Schnee-
bergae 1833 verbo sacrosanctum tomo IV, p. 4, 5, verba sacratus
p. 5, sacrosanctus p. 6, consecro tomo I, p. 563. Wachsmuth,
die ältere Gesch. des Röm. Staates, p. 285 cum p. 290. Festus,
verbo fetiales ed. Dac. p. 148, verbo sacer mons, p..467, verbo
sacrosanctum p. 470, ubi eadem fere Paulus scribit.

vius Caesonem primum vades publicos dedisse memo-
riae prodidit ; toti Komanae reipublicae liistoriae magis
congruit non statim Tribunes tanta iura sibi vindi-
casse, sed sensim paulatimque ut plebeiorum magistra-
tus potestatem suam in alios cives protraxisse: mortis
saltem poena tali facto nimis aspera videtur, praecipue,
SI a Tribunis tributisque Comitiis proficiscatur: verbum
contra dicere multo latius patet, quam ea, quae in lege
sacrata scripta sunt.

Propter hanc legem Niebührius coniectura assequi
conatus est, quae de Coriolano a Livio, Dionysio et Plu-
tarcho narrantur, viginti annis post accidisse, verum ta-
men , cum hi scriptores omnes de tempore conveniant,
Dempe illud iudicium statim post secessionem primam
liabitum fuisse , dubia moveri possunt, an lex sola
sequentibus temporibus lata sit: praeterea rei naturae
est consentaneum multos Patricios pacis conditioni-
^us renuisse 1).

/3£(TW TSV AÓ70V. I^v Si Ttg lt;j7aph ruvTsc woi^tri^, SSSaria TOTC S^it^upXquot;^^
^yy^^lTècg etiiT^Se'i^ etc 'sKTiriv, vie ay aura ^TTjfiwa-fnbsp;' oSi {Ztj SiSoiig

^yyU^Tijv SatVttTW ^yillMTlil Hill Tit Xf^t^CTU UVTOÜ UfCi 'ic-TU.quot; Erat igi-
tur lex sacra; contra Livius L. Ill, Hist. c. 13, p. 693. «Hic
primus vades publicos dedit.quot; Niebiihr, röm. Gesch. 3te Ausg.
''ol- II, p. 363-265 et not. 529, alia argumenta affert II, p. 112-
^ao. Nomen consulis P. Minucii etiam apud Livium invenitur,
II, c. 34 et Liciuii c. 33 et c. 34, cur. Drakenb. vol. I,

Caritas erat aiinonae, quod agri secessione iace-
rent inculti; plebs, cui pauci agri erant, hac fame
magis quam Patricii premehatur, accusahat igitur
Patricios tanquam secessionis ac famis auctores; ut
remedium huic malo plebs afferret, conventus ha-
buit; tunc frumentum ex Sicilia in horrea publica est
advectum, quod inter cives dividendum esse statue-
bant magistratus Patriciique, qui partium studiis non
erant incitati, Patricii vero, qui plebi adversabantur
et inprimis Marcius dictus Coriolanus capta urbe
Coriolis nil Plebeiis esse tribuendum vociferabant,
ni civitas in antiquum statum redigeretur, ni Tri-
buni plebis tollerentur; si haec plebi non placeront,
plebs rursus secederet. Hanc ipse M. Coriolanus sen-
tentiam in Senatu tulit. Tribuni hoc plebi denunciarunt
et vel ipsi viatores eum adprehendere iusserunt, vel plebs

vol. p. 383, p. 390. Niebühiius sententiam suam probare studet
mter alia argumenta, quod urbs Corioli paulo ante foedus cum Romanis
iurasset, quare eius cives Coriolanum in urbem recipere ao exercitui
praeponere non potuerint ; ecquid tamen a sociis foedera semper ser-
vata sunt? nonne bac aetate Romae nunc plebeii nunc autem pa-
tricii vietores evadebant ? Quidquid sit, si sententiae Niebübrii ac-
cédas , benevole lector, si cris, nil fere mutatur praeter secessio-
nem, nam et buic C. Marcio Coriolano dicto tribunicia potestas
invisa esse poterat: eodem modo vel simili ratione antiquum reipu-
blicae statum Romae Patriciis restituere eius consilium esse poterat.
Conf. tamen Wachsmuth, die ältere Geseh. des röm. Staates,
p. .301-308, sed critica arte non satis usus est eiusque sententia de
Comitiis tributis mihi neganda esse videtur. Hiillmann , röm. Grundver-
fassung, p. aiO,SH,cump. S08, cum p. 212 et passim. Conf. Ruperti,
Handbuch der röm. Alterthümer, vol. II, p. 1 , p. 129, 130, ubi
recte refcHit sententiam aliorum, qui scribunt Senatum tribunis
veniam accusandi dedisse.

eum acloriri voluit, quem verisimiliter Patricii, non
autem Tribuni contra plebem defenderunt : dubium
etiam videri potest, num viator iussu Tribuni Patricium
prehendere posset.

C. Sicinius Bellutus secessionis dux, post secessi-
onem ac pacem factam Tribunus plebis Coriolanum
rogasse fertur, ut se de iis, quae in Senatu dixisset,
defenderet et iram plebis deprecaretur : ille autem
respondisse dicitur se liaec omnia iure professum esse,
se ludicium plebis recusare ac tribunos, qui nonnisi
plebeiorum essent magistratus, in Patricium nullam
potestatem habere, se eos hostes reipublicae iudicare
Pi-opter agendi rationem: indoli saltem Coriolani, ut
a Livio, Dionysio et Plutarcho adumbratur, haec mi-
nime repugnant 1). Dionysius et Plutarchus adiici-
uiit in illa Patriciorum et plebeiorum rixa viatores
et Aediles pulsatos fuisse, ac propterea Sicinium Co-
riolanum a rupe Tarpeia deiicere voluisse propter
facinus contra Aediles consentiente vel renuente Tribuno
L. Bruto ; sed magis verisimile est ex temporum ratio-
He, ex Patriciorum potestate et ex Tribunorum huius ae-
tatis munere eos Coriolano diem dixisse, ut certa die

1) Tit. Livii hist. L. II, e. 34, 35, cur. Draicenb. vol. I, p. 394-
Marcius Coriolauus liosHs trihuniciae potestatis — et plebem
quot;a prope armavit. Fame se lam sicut Jiostes peli Dion. Halic. L. VII,
lt;=• 19-25, ed. Sylb. p. 433-438, nominatim c. 21, p. 484. Plutar-
'n vita Coriolani, Plutarchi vitarum vol. II, scribit ple-

eum consulem creasse, nisi nimis Patriciorum causae favis-
c. 14 J (,. 15, cum c. 17 , ibi afhrmat Tribunos et Aediles Corio-
'anum arripuisse, p. 203, 303 cum p. 305. contra melius li-
II, c. 35, vol. I, p. 397, cur. Drakenb. «In exeuntum a
la nnpctus factus esset, ni peropportune tribuni diem disissent.

Comitiis tributis adesset. Tune ad preces sese conver-
terunt Patrieii et plebeios dividere studuerunt 1): for-
tasse Coriolanus Patriciorum consiliis cedens ïribunos
rogavit, cuius delicti eum accusarent: illi responderunt
„tyrannidis:quot; baec audiens se iudicio adfnturum ait;
Livras eum ante iudieium magna Patriciorum comi-
tante caterva in exsilium ivisse, tune plebem ei exsi-
lium decrevisse memoriae mandavit. Dionysius et Plu-
tarclms contra affirmant eum iudicio adfuisse, pectus
vulneribus laceratum civibus ostendisse, eos in memo-
riam faeinorum pro patria factorum revoeasse, tandem
ab iis quaesivisse, quomodo ille, qui toties patriam ac
tam multos singulos cives servasset, eam eosque nunc op-
primere vellet, quibus moti fuissent cives, ni Decius
Coriolanum accusasset, quod praedam inter amicos di-
visisset: tune Coriolanum in Comitiis tributis exsilioper-
petuo esse damnatum, quod primum exemplum iudicii
esset in Comitiis tributis de patricio babiti. Ees valde
dubia est propter Coriolani indolem, propter varia quae
de Comitiorum tributorum potestate scripserunt veteres,
in quibus inter diversa tempora probe est distinguen-
dum: indoli Coriolani magis convenit se nullo modo

^fav ft .r.AA^v e^X'v T;V£Ç — lyx^ifSv uhrod S^x^^htfu, vifLU — Tuv^pywy
S'ahrly ek roSm — ci S^/iuyüyoi — xal rmra siVeïv jWraÇfv Uyerj
ccMv è'TTt TÎV iw£fXB!ij.cvn T^ç Äyopâç, Ao'lt;?gt;iiv. Plut. vita Coriol. c. 18,
■vol. II, p. 207 , ôç Simnç M t3vnbsp;roS Uxpxhu Ka!T£yv5Jlt;r™gt;.

Minus recle Aurelius Victor memoriae mandavit Coriolano Consuli
diem dictam fuisse, nam magistratus in indicium vocari non pote-
rat , nisi, postquam annus muneris praeterlapsus erat : deinde addit
Coriolanum ut proditorem a Volscis necatum fuisse. Aurelius Victor
de viris illustr. ed. .\rntzenius cap. 19, p. 116, 117.

plebeiis cessisse; se Patricium tributorum Comitiorum
ac Tribuuorum potestatem respuisse. Si semel cessit,
fieri potest, ut Patriciorum precibus consiliis motus
etiam iudicio adfuerit se facile absolvi credeus, si ex
more mérita, facta sua pro patria siugulisque civibus
enumeraret; si veteres consulimus hisce Comitiis for-
tasse ex conditione civitatis post secessionem ac redi-
tum ius aliquod iudicium de eo ferendi fuit; Tribuni
eum poterant accusare, quamquam ille erat Patri-
cms, cuius ratio esse videtur, quod ea ipsa iura eosque
ipsos magistratus defensores suae partis, quos plebs
pacis conditionibus acceperat, subvertere studebat
aliosque Patricios ad illud faciendum incitabat: ex
lege tamen sacrata non teneri poterat , nec eius
mentio fit neque apud Livium, neque apud Diony-
smm; ecquid igitur ad eius exemplum? nam ut mo-
ribus aliquid constitutum esset, invaluisset, deërat tem-
pus: hoc uno modo verba Livii, si vera sunt, aptum
sensum praebent. „Se iudicem quisque, se dominum
vitae necisque inimici factum videbat.quot; Quae aliqua-
tenus confirmantur narratione Dionysii plebem eum mor-
tis poena mulctare non ausam fuisse: itaque ex eius
mente tribitis Comitiis iam haec erat potestas: exsilii
poenae in legibus huius aetatis, vel duodecim tabularum
sermo non habetur: dubitandum tamen est, num propter
mulctam tantis precibus studiisque dividendi plebem
Patriciis opus fuisset; ab alia parte tributa Comitia
^d plebeios solos pertinebant, Patricii iis adesse pote-
rant, non vero ipsi erant iudices vel legisLitores , inde
^ Servio Tullio et magis a libera republiea maxima
potestas Comitiis certuriatis, quae ex duabus parti-

bus reipublicae constabat, data erat nulla alia ves-
tigia tantae potestatis tributorum Comitiorum bac aetate
adsunt; multae potius quam poenae capitales noxiis
in iis imponebantur; Tribuni erant vel maxime initio
defensores plebis: nihil proprie fecerat in Tribunos
plebis vel in plebem, Senatui tantum consilium darat;
nisi propter simile factum ex lege sacra iudicatus sit,
quod non satis ex veteribus scriptoribus apparet; po-
tras crederem mulctam vel fortasse exsilium moribus
ex tributis Comitiis in eum sancitum fuisse, vel ei
decretum fuisse exsilium , postquam sponte exsula-
rat 1). Dionysio teste accusabatur tyrannidis, ubicunque
eum circumdabant Patricii iuvenes, victum plebi
negare volebat, omnibus libertatis praesidiis eam pri-
vare conabatur, attamen magis spectabat Patriciis an-
tiquam reddere potestatem, quam ipse Rex fieri: si
huius dehcti revera a Tribunis accusatus est, hoc
tantum fecerunt, ut inviso regis nomine plebem in eum
excitarent: altera accusatio etiam partium studio, quo
tota eius causa plena est, tribuenda videtur, nam ipse
cum amicis et clientibus qiiibusdam Antiates devicerat.

i) Dion. Halie. ed. Sylb. L. VII, c. 57-64, p. 463, 469 nominatira
c.58, p. 463 rvfi.ytStnbsp;xiriynbsp;c. 61, p. 467,

'Ux wtärrm i, m'y^y S ày^f xxtx rot S^pcov Sur^e^.y
elçnbsp;rupayyiSoç àya(péfoiy cum c. 63, 63, p. 469.

Soç àlt;péyrsç alr'm hymiSiixroy ol„uy Zouaras in Annalibus L. Il, p. 34,
ed. Fugger et Wolf accusationis tyrannidis etiam menfionem facit'
Liv. Hist. L.II, e. .3.5, vol. I, p. 397. «Ibi ira est suppressa, se indi-
oem quisque se dominum vitae necisque inimici factum videbat.

Mox Marcius Coriolanus cum exercitu Volscorum
Latinorum et Romanorum agros invasit castraque
prope Romam posuit, tune ipsi Tribuni et plebeii
opibus destituti, nec Volscis pares propter incertam
Patriciorum mentem, quibus parum confidebant, quo-
rum proditionem timebant, sententiam contrariam, quae
Coriolano reditum pararet, a Comitiis decerni volue-
runt, sed Patricii adversabantur verisimiliter, ut ple-
bis metum augerent, et magis magisque plebeiorum
precibus quasi premerentur, iis igitur magis asperas
conditiones imponere possent, fortasse etiam, ut suspi-
cionem se cum Coriolano facere a se averterent.
Deinde Senatusconsultum factum est, ut scribit Dio-
nysius, vel potius ex Livii narratione lex in Comitiis
lata est, quo reditus in patriam Coriolano datus est
et legati ad liunc Volscorum ducem missi sunt 1).

Coiitemtim primo Marcius audiebat minas tribunicias : anxilii, non poe-
nae ius datum — plebisque non Patrum tribunos esse — Ipse cum
die dicta non adesset perseveratum in ira est.quot; Kiebührium iam ci-
tavi ubi de lege tribunicia scripsi. Waclismutb, sine ulla critica
arte sententiam Livii probat. Die ältere Gesch. des röm. Staates,
P- 304, cum p. 303 et seqq. Si tibi est otium, conféras etiam Rosini
antiquit. Romanar. corpus absolutissimum. Traiecti ad Rhenum 1701.

VI, c. VIII, IX seqq. p. 456-459. Cap. XVI, p. 475, 476. Si-
gonius de iudiciis L. III, c. 5, in Sigonii operibus omnibus tomo
p. 835. Mediolani 1736 in aedibus Palatinis iudicium de Corio-
lano vocat extmordinariujn — «quippe cum nulla lege aut more tum
prunum plebs tributis Comitiis iudicarit.quot; Geib nuper contendit
Comitia tributa saepe et de gravissimis causis iudicasse et gravissimas
poeuas noxiis imposuisse. Gesch. des röm. Criminal-processes, p. I.
cap- III, p. 3a J 35 J 38 et multa cxempla affert, quae vero omnia
quot;iubiis non vacant.

Niebûhr reditum ei decrevisse Comitia curiata et
plebem 1) incertam, an a Patriciis proderetur, Imic

bat, quod Senatus Consulesquc nusquam alibi spem quam in armis
ponebant : plebes omnia quam bellum malebat — multitudo ingens
pacem poscentium primum scdiiioso clamoro conterruit. Beinde
Toeare Senatum referre de legatis ad C. Marcium mittendis cocgit.
Dion. ïïalie. I. VIII, c. 21, p. 496.nbsp;_ M^ußo. ï^.cr«:.,

c. 25 , !}T£ yip ßou^i) TOTK W(JfIJ}TÄ( Tgt;)v xäSoSüV 'i^VlIphaHui (TO) , XCCl S
ÏTO.^OÇ iVr. vof^«nbsp;r^v is^^vyixv. Nonne bic plebs ver-

bo S^i^ûç diserte Patriciis opponitur? Plut, vita Coriolani c. 29, 30,
vol. II, p. 216, 217, Ik Si TCÔTOV iccvft-u^rii lüv 'i^xt XCÙ kipix I^LSTCl-
ßc^inbsp;rSv S^^oy lirc^cç Si xo^.S-^ xAnbsp;roi. nurf,xiov,.

Niebübr , röm. Gesch. Zw. Ausg. vol. 11, p. 265-276 , praec. p. 269
et nota 539 ; qaaedam etiam ap. Ciceronem invcniuntur in Bruto,
c. 10 ed. Ernesti, vol. I, p. 509 ed. Orell. vol. I, p. 329 cum
c. 11 ibidem.

\) Conf. etiam Wachsmuth, die ältere Gesch. des röm. Staates,
p. 300, 304-308, praec. p. 309-312, eine wahre Farce vor dem an-
geblichen Verlangen der Pleheier den Coriolan zurückzurufen. Contra
Göttling, röm. Staatsverf. existimat iudicium in Coriolanum perlatum
fuisse a plebe , eique tale ius in Patricios competere § 105, p. 300-
304, nec de lege sacra dubitat; memoria digna sunt, quae scripsit
p. 300 et 302 inier alia: «Das ihnen (plebeiern) das Richterambt
nach altlatinischer Weise ((gt; 17) gleich bei dem neuen Bündniss
zwischen Plebeiern und Patriciern nach der ersten Secession ge-
geben ward, würde schon daraus hervorgehen dass Fecialen das
Bündniss, wie zwischen zwei verschiedenen Völkern, geschlossen
hatten: zwischen den verschiedenen Völkern Italiens ward aber ein
solches Recht als herkömmlieh bestehend angenommen.quot; minus recte
affirmât Senatusconsulto antea opus esse, ut deinde Comitia tributa
de cive iudicium habere possent: Livius, Dionysius et Plutarchus
h,s adversantur. Contra Hüllmann, röm. Grundverf. p. 210, 214.
Creuzer, Abriss der röm. antiq. § isi , 122 seqq. p. 159, 160 seqq.
§ 12S, p. 167 , 160. Nie-bührium inprimis sequi videtur celeberr.
vir; suam sententiam diserte tamen non e.vponit.

rei non adversatam fuisse contendit, sed omnes vete
l'es contrarium affirmant ; de tributis Comitiis sermo-
nem babent, quod probabilitati non répugnât, quum
ab us exsilio esset damnatus, vel exsilium, in quod
sponte abierat, ei esset confirmatum; sie Dionysii testi-
monium cum Livii verbis conciliari potest primum Co-
mitia tributa reditum ei decrevisse, deinde Senatuscon-
sultum, ut reditus Coriolani omnium etiam Patriciorum
interetur consensu, faetum fuisse: dîjfiog apud Dionysium
bîc nullo modo de toto populo intelligi potest, nam
huic d^i^og Patricios opponit; num tamen Tribuni talis
consilii auctores fuerint , dubium videtur, nisi con-
trariae Sicinio parti essent addicti, quum eo tempore
in ipsa plebe nondum essent factiones : verum su-
bito ad portas urgebat bostis ira et vindictae stu-
dio concitatus, Patriciiis diffidebat plebs. Paulo ante
gravis plebis orta erat seditio , arma propter famem
prope ceperat , conventus babuerat, nulla tamen in
illos plebeios poena statuta erat neque iis erat irrogata.

Spurius Cassius Consul foedera cum Latinis reno-
varat , partem praedae et agrorum populorum, qui
eorum ope devicti erant, secundum antiqua foedera
ns concesserat, cum Hernicis foedera fecerat iisdem
conditionibus, ea mente, ut contra Volscos et Aequos
Romanorum essent socii : deinde legem tulit de pu-
tlicis agris, quos Patricii possidebant decumas saepe
^on amplius solventes, tanquam dominio reddendis

plebi , quae vi ct iniuria hisce privata erat. Ex Se-
natusconsulto decemviri creati sunt ad inquirendum ,
quae agrorum pars inter plebeios dividenda esset,
quae a republica civibus nempe Patriciis esset lo-
canda. Leges tamen Cassii et foedus cum Hernicis
ictum aegre tulerunt Patricii, graves inde tumultus
orti sunt, et, quum annus Consulatus praeterlapsua
esset, quaestores C. Fabius et L. Valerius Cassium
in iudicium vocarunt. 1)

1) T. livii Hisfor. L. II, c. 41, 43 ed. Drakenb. vol. I, p. 423-
427. Dion. Halio. L. VIII, c. 68-80 ed. Sylb. p. 536-547, cum
L. VI, c. 95, p. 415, Aa^iiJpMv r£ xui KcUc lx t;3i- xaiväv TroM'iAm t5
•.V« Aay^av^Wavnbsp;ii^cTs'f,,, cum verbis cap. 69, l. VHI^

Ex foedere iisdem conditiouibus icto cum Hernicis ac cum latinis
efficieudum est tivium et partim Dionysium errasse tertiam agro-
rum partem Hernicis esse adcmtam , nam boe de Latinis profecto
non affirmari potest. Res igitur ipsa nos cogit, ut ab bis fontibus
diseedamus. Conf. inprimis Niebühr, röm. Geschichte, Zw. Ausg.
vol. 1, p. 379, 553, 596, vol. JI, p. 43-48, p. 93-100, 148-187.
Cicero de republ. L. II, c. 35 ed. Moser et Creuzer, p. 313, 314
et ibi not. 1. Cicer. Oratio Philipp. H, c. 44 ed. Ernesti vol. II,
p. 3, p. 1510 ed. Orell. vol. II, p. 3, p. 489 cum c. 34 cod. p. 1499
ed. Orell. vol. H, p. 3, p. 481. Dio Cassius ap. Kiebührium. Göttling,
Geschichte der röm. Staatsverf. § 106, p. 306, p. 305-307, etiam
negat tertiam partem agrorum Hernicis tantummodo remansisse,
sed propius ad narrationem Livii et Dionysii accedit partem mi-
norem iis tamen ademtam fuisse «xistimans. conf. etiam § 91 , p. 334-
237 ubi Kiebührium refellere conatnr quod ad Septem iugera plebeiis
data attinet cum § 93, p. 339 seqq. § 38, p. 367. Wachsmuth, die ältere
Gesch. der röm. Staats, ubi multa de foedere inveniuntur, p. 365-
368 de praeda communi tantum scribit. Creuzer, Abriss der röra.
Antiquit. § 154 et not. ibid. p. 315. Hegewisch, Geschichte d(^r
Gracchischen Unruhen, Hamburg 1801, p. 74, minus vere-xVom

Accusatus est perduellionis eiusque speciei regni
affectandi : quaestores huius anni argumenta affe-
rebant eum arma parasse ac coetus habere ; invidia
vero legum ipsius potius, quam iure Comitiis centu-
riatis damnatus esse videtur, nam nullum faetum, quo
eum regnum spectare appareret, argumentis probatum
est, si Livio, Valerio Maximo et Ciceroni (saltem uno
loco) fidem habemus: unus Dionysius de testibus, de
probationibus commémorât, sed, quamquam uberius quam
ceteri banc causam narrat, de Hernicis et Latinis in
forum prorumpentibus, Comitiis se immiscentibus tam
multas scripsit fabulas, ut hac in re eius fides sit valde
dubia : in Cassii fatis describendis Gracchorum leges
et tempora nimis recordatus esse videtur. Solum men-
tio fit huiusmodi factorum, quae apud nos conatus
remotus dicerentur, conventus cum illis, qui suae parti
favebant, armorum domum sociorum collatorum: an
eius mens revera fuerit, ut Eex Romae fieret, ex ve-
terum testimoniis non plane constat. De quibus re-
bus in illis conventibus actum esset, quid ibi decre-
tum esset, incertum erat. Verba „ regnum affectarequot;
huic delicto propria indicant etiam faetum, quod apud
nos habetur conatus; tyranni instar se gerere nondum
coeperat, non igitur erat initium facti exsequendi.

Nonne legem agrariam ferre poterat, quod sibi de
plebeiorum iure persuasum haberet ? plebis auram
capere studebat, fama erat eum regnum affectare,

Anfange an , seit dem der Staat von Rom Eroberungen maehte, war
es Gmtidgesetz ? gewesen , dass die Ländereien, die der Staat, als
Domaine lu sich nahm, hauptsächlich an die ärmern Bürger
überlassen werden sollten.quot;

hac Patricii usi sunt, ut plebeiorum animos ab eo aver-
terent: foedus cum Hernicis et Plebi partim displice-
bat, quia talibus conditionibus in sequentibus bellis ,
si Hernici iis auxilium ferrent, minorem partem agrorum
devictorum populorum acquirerent : plebs fiicile illis
temporibus suspicabatur aliquem regnum affectare 1).

Hoe exemplo videmus causam, quae legibus sacris
imo vero libera republica vindicabatur, iudicio per-
duellionis etiam diiudicari posse , nec tantum a sele-
ctis iudicibus (sc. duumviris perduellionis), sed etiam
a magistratibus, qui causis inquirendis per unum
annum erant praepositi, nempe quaestoribus: Livio et

1) Dionysius diserte affirmat Cassium areessivisse latinos et Her-
n.eos ad Comitia, ut suffragia ferrent, L. Ylll, e. 72. Merito l,oc
rmpugnarunt Waehsmnth, op. land. p. 268, 269 (eonfendit Cassium
eos in urbem armatos Toeasse, ut ei auxilium ferrent, euius rei
nulla vestigia apud Livium aliosque oeeurrunt) et Göttling, Gcseb
der Röm. Staatsverf. § 106, p. 30.5 et in not. De probationibus
vid. D.on. L. VIII, e. 78, ^.rà r.îronbsp;t«,

e. 41, p. 424, «propter suspieionem insitam regni.- Valerii Maximi'
factorum dictorumque memorabilium L. VI, c. 3, § 1 reeensuit
Torrenius, p. 549 » eui plus suspicio eoncupitle dom'inationisquot; cLTro
mm land. orat. Philipp. II, e. 44, «propter suspieionem regni ap-
petendiquot; et Dio Cassius. Hüllmanp, Röm. Grundverf. § 18 p 244
seqq. de Cassio p. 251-255 affirmat eum Comitiis Centuriatis damna-
tum fmsse, mmis Dionysio hae in re fidem habet, tamen «was von
Ihm (Cassius) beriehtet wird, steht im Helldunkel und ist nicht
-ohne Widersprüche. Exempla affert coloniarum Latinorum iam ante
devictornm. Obiter mentionem facit et Maelii et Jttanlii Cicero de re-
|)nbl. L. II, c. 27 ed. Moser et Creuzer, p. 292.

Dionysio avictoribus horum munus fuit cives delictorum
accusare, Cicerone teste accusatorum et iudicum par-
tes populi i. e. Comitiorum centuriatorum consensu si-
mul egerunt, huius officii vero idem Cicero de quaes-
toribus aliis locis nullam mentionem facit: hac igitur
aetate duumviri perduellionis a quaestoribus rerum
capitalium iam seiungebantur , hi magistratus facti
erant.

Propter Livii et Dionysii testimonia Comitia po-
tius quam quaestores eum damnasse mihi videntur
(tametsi Cicero nobis obstet) et quidem centuriata,
quia ex veterum testimoniis de Comitiis et ex eorum
narratione de Cassii damnatione hoc nec de Comitiis
curiatis, quibus non amplius talis erat potestas, nec
de Comitiis tributis interpretari possumus. Livius in-
nuit accusatione regni afiectandi etiam plebem Cas-
sio adversatam fuisse , mox eo mortuo eam Cassii
damnationis poenituisse; in Comitiis centuriatis prae-
terea Patricii plebeiis praevalebant 1).

1) tiv. Histor. L. II. c. 41 , p. 423 nec omni plebe adversante,,
p. 422, » adspernata plebesc. 42 , p. 426. Hand diuturna ira
populi in Cassium fuit — accensaque ea cupiditas est malignifate
patrum cum cap. 41 , » populi iudicio cap. 42 , p. 427 plebi
p. 429 invisuui alterum plebi , accusatione Sp. Cassii.quot; Nunc ver-
bum populumquot; nunc verbum plebem usurpât, tamen de iudicio verbum
» populusquot; de toto populo non de Comitiis tributis inprimis propter
quaestores accipi posset. Livii verba sunt qui patrem auctorem
(alii actorcm) eius supplicii feraut — peeuliumque lilii Cereri conse-
Crasse — Invenio apud qirosdam idque propius fiàem est, a quaesto-
ribus 11. Fabio et L. Valerio diem dictam perduellionis damnatumque
populi iudicio. Dion. Halic. L. VIII, c. 78, cum c. 79, lyMva. Si fis
^vSeAxei rixiilt;ifix i'yrx oûnnbsp;xx) TTflf t^'j iréfxv 'iyn suyxctiahnu

A quibusdam scriptoribus pater Cassii cum cognatis
de eo iudicium babuisse fertur, unde Abegg, alii eam

ïtgt; lierà tjv SémTOv nS kaj-ir/ou ijr' oix'ix xiirilt;rxx4»i — xci\ rk Xf^l^trx
auToS Ti xoivlv

Valerius Maximus L. VI, cap. 3, § 1, recens. Torrenius p. 549 ex
recensione Thysii, p. S33, post ea, quae iam citavi, sequuntur:
»Senatus enim populusque Rom. non contentus capitali eum supplicio
afficere, interempto domum superiecit, ut penatum quoque strage pu-
niretur contra L V, cap. 8.quot; Huius aemulatus exemplum Cassius,
filium, qui trihunvs plebis agrariam legem primus tulerat, multisque

adhibito propinquorum et amieorum consilio , affectati regni orimine
domi damnavit — ac peeulium eins Cereri eonsecravit p. 507, 608.
Plinii Histor. Nat. L. XXXIV, c. 4, cum notis Salmasii, Gronovii caet.
edider. Hackii 1668, vol. Ill, p. 496. »Romae simulacrum ex aere
factum Cereri primum reperionbsp;Cassii, quem regnum affce-

tantem pater ipsius interemerat.quot; Sibi rem proponere videtur quasi
pater templum Cereris hoc peculio filii donasset. Cicero de republ. ed.
Moser et Creuzer. p. 313, 314 et not. 1 Moseri, p. 313, cum not. 1,
Creuzeri, p. 314. Maio, deinde Moser ediderunt »quaestor aecusavit,
eunique, ut audistis, cum pater in ea culpa essi;, comperisse se di-
xisset cedente populo, morte mactavit.quot; Emendare voluit Creuzer:
» eumque pater, ut audistis , cum dixisset conf. contra notae Maii.
Verba Ciceronis » de occupando regno molientemquot; non certa facta
indicant, conf contra Abegg, de antiq. Roman, iure criminali p.
64-67 et not. 113 ibid. Meae sententiae favet partim Niebühr , vol. Il,
p. 143-146, sed ille, ut Göttling, a me discedit quod ad Comitia at-
tinet, nempe putant ea fuisse curiata Niebühr, vol. II, p. 191, iga et

parricidii misceat. p. 190, not. 366. Göttling, Gesch. der röm. Staats-
verfass. p. 306, § 106 et not. 6, cum § 100, p. 276. Contra van
der Velden Disquisitio de comitiis curiatis apud Romanos haec etiam
de Comitiis centuriatis interpretatur p. 62, 64, 67, 68 et passim.
Scriptores fugisse videtur locus Ciceronis, qui tamen saepe ad notio-
nem maiestatis definiendam adhibetur. I.. II, c. 17, de inventione
ed. Ernesti vol. I, p. 216, 217 ed. Orell. vol. I, p. 163 ; verbum
concilium plebis ibi eliam usmpatur de comitiis partis civium. Pater

sententiam pro certo affirmarunt : Livius ét Dionysius
huius rei meminerunt eamque quaestionem cx prisco-

CUum suum tiibunum Comitia habentem de templo deduxerat, in ma-
gistratum patria potestate usus erat; dubium erat quae potestas prae-
■valeret vel patris vel magistratus vel saltem an patri boe eondonari
posset. Verba Ciceronis »Ratio.quot; In filium euim, quam babcbam po-
testatem, ca usus sum. Rationis infirmatio. At enim, qui patria po-
testate , hoe est privata (quadam) tribuniciam (potestatem), hoe est,
populi potestatem infirmât, minuitis maiestatem. indicatio est. Minuatne
is maiestatem, qui in tribuniciam potestatem patria potestate utatnr?quot;

Res vero non plane eadem est apud Ciceronem, non est iudicium
de capite filii. conf. etiam Bion. Hal. L. II, c. 26 ed. Sylb. p. 96, 97.
iàv T£ à'KOKTtvvC-cci TrpxifvjTUi x-iv rà 'koMtiksl wpaTTWv t -rrittç ij^jj Tyy%«y})
Zirkler, Hochverrath und Maiestätsverbrechen, p. 8. Hieck op. laud,
p. 18. Rosshirt das röm. Recht, als Quelle des Deutsehen crim.
Rechts. Neues Archiv, vol. XI, parte, p. 14, IS. Rubino Untersu-
chungen über röm. Verfassung und Geschichte, p. 457 not. 1 , nar-
rat. de Gassio dubitari, an patri an magistratibus poena ei esset in-
fligenda, an perduellionis, an regni afFectati esset accusatus, quae ex
eius sententia de perduellione interpretari debemus. Ferguson the
history of the progress and termination of the Roman republic. Lon-
don 1830, eh. II, p. 10. Dionysium sequitur de civitate cum La-
tinis communicanda , et, ut ubique , de omnibus agris privatorum
civium inter plebem dividendis cogitat de culpa Cassii etiam dubitat.

Geib , Gesch. des Röui. Criniinalprocesses, p. I, cap. Ill, p. 33 ,
34, recte hoc iudicium Comitiis centuriatis tribuit hisce verbis,
* In gleicher Weise, wie von Manlius, muss man aber auch von
Sp. Cassius behaupten, dass sein Urtheil von den Centurien aus-
gesprochen worden ist: wenigstens lässt sich abgesehen von der
angeblichen Bedeutung von populus, durchaus kein Grund für die
entgegengesetite Meinung beibringen. Dagegen ergiebt sich aus ei-
ner Bemerkung des Dionysius, dass schon zur Zeit dieses Processes,
Und daher bereits vor den XII Tafeln , die Centuriat-Comitien als
die. regelmässigen CriminalgericUte betrachtet worden sind (cit. not.
21 locus Dion, de Coriolano (VIII, c. 59); und da nun ferner von
keinem Schriftsteller die Unregelmässigkeit jenes Verfahren getadelt
^^'ird , so ist es gewiss das einfachste anzunehmen, dass hier gerade

rum scriptorum testimoniis et ex rei ipsius natura tra-
ctarunt et tamen populi iudicio favent: Dionysius de
patre hoe negat, quod peeulium Cassii tune Cereri non
consecratum fuisset, nee aedes ipsius publice fuissent

diese regelmässige Behörde das ürtheil gefällt hat.quot; Deinde de hisee
temporibus Comitiis curiatis universe negat » Criminal-competenz.quot;

Geib quaestoren parricidii recte a quaestoribus acrarii seiungit :
minus recte vero quaestores liberae reipublicae et Regum aetatis
eosdem habet et iis negat munus delicta inquirendi (saltem per
unum annum); negat eos tum fuisse magistratus, quae non solum
apparent ex loco Livii de Volscio , sed etiam ex loco Ciccronis de
republ. L. II, c. 35, de quo loco nullam mentionem facit, deinde
munus inquirendi iis tribuitur a Varrone et Festo.

Geib op. laud. p. 1, cap. V, p. SO seqq. inpr. p. 53 et not. 7 de
testimonio Pomponii, p. S3 seqq. p. 57, 58, de differentia inter
quaestores parr, et aer. 59 de differ, inter quaest. aer. et duumv.
perd. » in den wesentlichsten Punkten mit ein ander übereinstimm-
ten , wohl aber auch in sehr vielen Beziehungen von einander
verschieden waren,quot; cum p. 66-71, ubi agit de his quaestoribus, deinde
non amplius parricidii dictis, qui a Senatu vel a populo crea-
bantur et de eorum consilio. conf. Woeniger nuper iudicia Cassii
ct Manlii tributis Comitiis tribuit. Abb. II das Provocationsverfahren
p. II , cap. III, § 17 , p- 324, not. 1.

Geib , Gesch. des Röm. Criminalproeesses aet. I, p. I, cap. VII,
p. 85, existimat patrem familias de liberis, qui in sua potestate
erant, iudieium ferre potuisse etiam de delictis contra ipsam --em-
ptMicam commissis et not. 17 ; de Cassio vero haee negat, cap. III,
p. 33 , 34 et not. 20, videatur tamen de probat, hac aetate Geib,
op. laud. aet. I, p. II, cap. I, p. 97 seqq. et inpr. cap. II, p. 137,
«eine sogenante positive oder auch negative Beweistheorie noch
schlechthin unbekannt war, ' deinde enumerat quatuor species pro—
bationum confessionem, rei, testimonia, scripta et indicia p. 137-146,
probationem per scripta non negat. Animadvertendum tamen est
in Comitiis reos saepe propter suspiciones damnatos fuisse, neque
propterea hoc saepe iure factum esse, neque ipsos Romanos hac ae-
tate cxistimasse hoc jure obfinuisse.

dinitae; quamquam formula „ bona Cereri consecrarequot;
de bonis, quae publicantur, de pecunia bonisque, quae
aerario acquiruntur, usurpatur, pater Cassii, patriae
amore ductus et propter odium in filium patriae
hostem, bis aerarium donare potuisset, sed tune
aedes magistratuum iussis solo non fuissent adaequa-
tae, cuius monumentum exstabat area ante Telluris
templum Livii temporibus. Cicero in republica ex
optimis Codicibus quaestoribus et accusandi et iudi-
cium ferendi officia mandavit, et, si mirari licet eum
hoe loco ambo haec munera simul ad eos retulisse,
ipsa vero verba et Codices prohibent, quominus Maii
mterpretationi vel Creuzeri coniecturae accedamus.
Valerius Maximus, qui ab Abeggio aliisque prae ce-
teris citatur, uno loco diserte mecum facit, et de iudi-
cio populi, et de aedibus pnblice dirutis; qui mos
illis seaculis de regni affectandi noxiis praeterea vi-
guit, ut nos docent exempla Maelii et Manlii et area
Maelii Livii et Dionysii aetate etiam tum nomine
eius dicta ; alio loco de patris et propinquorum iudicio.
Valerius Maximus commémorât, sed tunc eundem
Cassium Tribunum plebis vocat, huius testimonium
ergo non magni momenti esse potest, nam hoc ipso
apparet eum rem non accurate tractasse : unus Plinius
patri iudicium de Cassio tribuendum esse diserte testa-
tur, nec sibi répugnât. Si conditionem civitatis Koma-
uae Regum temporibus, et eo magis hisce liberae rei-
publicae initiis spectamus, si Horatii iudicium ciim
Cassii fatis comparamus , nobis magis probabile vi-
detur magistratus et Comitia quam patrem de delicto
Cassii iudicasse, tametsi negare nollemus , si populus

vel magistratus patri cessissent, patrem etiam recte
filium damnare et punire potuisse; mediam viam ini-
vit Cicero patrem magistratibus dixisse se filium in
culpa esse comperisse.

Tandem sententiae de patris iudicio obstare videtur
Cassium iam tum consulatus munera obiisse , quum
in iudicium vocaretur, variisque triumphis fuisse or-
natum.

Valerius Maximus, Dio Cassius et Zonaras memo-
riae mandarunt paulo post Cassii damnationem P. Mu-
cium Tribunum plebis novem tribunes accusasse , quod
Sp. Cassio duce id egissent, ne magistratus subroga-
rentur, quod igitur idem eorum ac Cassii propositum
fuisset, scilicet regnum restituere: huius rei causa a po-
pulo, ut hi scriptores narrant, damnati et igni cre-
mati sunt, et de novem Patriciis a Festo ex sepul-
crorum monumentis fere eadem scribuntur, praeterquam
quod hos contra Consulem Sicinium Volscum coniura-
tionem fecisse addatur; quare propter eadem tempora
similiaque facta haec indicia vel partim vel omnia
cum Cassii damnatione cohaerere existimem, et, si
cum facto aedium publice dirutarum, cum quaestio-
ne, an poena de liberis Cassii sumei-etur, coniungas,
partium studiis, Patriciorum invidiae in Cassium dam-
nationem ipsius pro parte adscribendam esse efficias,
qnidquid de culpa Cassii opineris ; altera pars alteram
vicit, et ut victor in alteram factionem saeviit, quae
Livii narratione confirmantur^ plebem hunc civem ne-
catum mox desiderasse, inde seditionem ortam fms-
se, L. Valerium alterum quaestorum, qui Cassium
accusaverant, plebi invisum fuisse propter hanc accu-

sationem, alteram partem reipublicae vicisse et hu-
ius opera eundem L. Valerium Consulem factum
fiiisse 1).

Tantam autem in republica potestatem Patricii non
diu habuerunt: mox T. Menenio, qui Consul Fabiis
Cremerae nullam opem tulerat, dies ab uno Tribu-
norum plebis dicta est; capitis accusatus est, sed ani-
mis plebeiorum precibus patrum commotis, Comitia
mulctam ei dixerunt. Itaque Tribuni eo tempore
etiam Patricios capitis accusare poterant 2). Deinde
Genucius Tribunus plebis L. Furium et C. Manlium
in iudicium vocavit, quod agrariae legi adversati essent,
verum hic Tribunus, conventibus de eo interficiendo
a Patriciis habitis, sequente die domi mortuus est in-
ventus 3). Hi vero Patricii propter tales conventus
nec accusati nec damnati sunt, nec seditiones plebis,
quae paulum post Capitolium occupavit, punitae sunt.

1)nbsp;Liv. Hist. L. II, c. 42 cur. Drakenborch, vol. I, p. 426, »ea igitur pars
reipublicae vicit nec in praesens modo, sed in venientem etiam annum.
M. Fabium Caesonis fratrem et magis invisum alterum plebi accusa-
tione Sp. Cassii L. Valerium Consules dedit, Dion. Halic. L. VllI,
P- 549, c. 80. Festus verbo novalis ager. Kiebiihr, Rösi. Gcscb.
•vol. II, p. 142-145, cum p. 464-468, ibi inveniuntur loca Dionis, Zo-
narae et Valerii Maximi. Valer. Maximus L. Vi, c. 3, § 2, ed. Tor-
renius, p. 553 »qui duce Sp. Cassio id egerant, ut magistratibus non
subrogatis , communis libcrtas in dubium vocareturquot; i. e. omnes Tri-
buni praeter Mucium. Elusdem rei Gracchi accusati sunt, noc ta-
rnen hoc iis est probatum.

2)nbsp;Liv. Hist. L. II , 0/47^50, vol. I, p. 476, 477 cum cap. 53-
Miebühr, Zw. Ausg. vol. II, p. 316-223, p. 234-241. Göttling,

3)nbsp;Liv. Hist. L. II, c. 58, 59, vol. I, p. 503-516 cur. Draken-
borch. Miebühr, vol. 11, p. 256-260.

Pace cum Aequis et Volscis facta C. Terentillus 1)
Arsa, ut leges de iure inter Patricios et Plebeios
adaequando scriberentur, rogavit: tunc Patricii inpri-
mis minorum gentium bisce Tribuni conatibus ob-
stiterunt ac Comitia centuriata plebe, Tribunis fugan-
dis, pulsandis et vulnerandis turbarunt.

Hos Patricios Kaeso Quinctius ferox ac praecellens
ingenio, qui saepe contra hostes arma tulerat nec non
facundia praeditus erat, contra plebem quasi contra
hostes ducebat et ipse adversarios pulsabat: huius rei
causa A. Yirginius Tribunus plebis ei capitis diem
dixit, ut mihi videtur, praecipue, quod etiam Tribu-
nos e foro pulsasset vitio ei vertebatur eum legi Te-
rentilli hac ratione adversari.

Primores Patriciorum mérita eius in patriam enu-
merarunt se ipsos vidisse eum acriter contra hostes
pugnasse, plures cives servasse: pater L. Quin-
ctius dictus Cincinnatus plebem deprecabatur, ut iu-
veni condonaret: 2) plebeii contra testabantur se in-

1) Niebühr legit Terentilius vol. 11, p. 313, nof. 634, vel Te-
rentillius. Hüllmann, Röm. Grundverf. Terentilius vel Terentius,
§ 16 , p. 191 et seqq. de rogatione. Terentius see. Dion. Halic.

a) Sic a Livio et Dionysio res narratur, contra minus accurate Au-
relius Victor de viris illustribus, cap. XVII, ed. Arntzenius 1733,
p. 109. «Lucius Quinctius Cincinnatus filium Caesonem petulantissi-
mum ahdicavit, qui et a censoribus notatus ad Volscos et Sabinos
confugit.quot; Si haec ex Nepotis scriptis excerpta sunt, qua de re non

iurias a Kaesone passos fuisse, se ab eo pulsates nu-
clatosque fuisse. Dubii haerebant cives, an precibus
Patriciorum cederent , an meritorum, an iniuriarum
civis rationem baberent (nam in iudiciis publicis mé-
rita saepissime afferebantur, ut reus absolveretur, ut
bac ratione veniam impetraret) quum M. Volscius
Pictor, qui antea Tribunus fuerat , testem se consti-
tuit fratrem suum a Kaesone, rixa inter eos orta, ad
mortem usque caesum fuisse, deinde domum esse
ablatum ibique post paucas boras esse mortuum: se
igitur Kaesonem fratris caedis accusare. Hisce plebs
incitata Kaesonem statim occidere voluit, sed Tribunus
Virginius eum arripere vel saltem eum vades dare
iussit: ex Livii narratione hoc demum auxilio Patri-
ciorum inprimis T. Quinctii reus .impetrasset; Niebühr
tamen dubitat de tanta Tribunorum potestate, quia
proprie erant plebis defensor es, unde Patricios non
adoriri possent, in eos nondum habendi essent ma-
gistratus. Eos Patricios capitis accusasse iam vidimus,
illa vero potestas etiam ad defendendos plebeios in-
primis adhibebatur et longe distat a potestate arri-
piendi: ab alia parte Livius et Dionysius conveniunt
quaestionem motam esse, an arriperetur : tantum dis-
sentiunt de iis , qui decreverunt vades esse dandos :
Livius hoc Tribunis, Dionysius Senatui tribuit : itaque
res dubiis est obnoxia 1). Quidquid sit, Tribunorum po-

Plane constat vel saltem non de omnibus vitis \irorum illustrium,
non accurate Aurelius Victor (vel alius) haec memoriae mandavit.
1) Dion. Hal. L. X, cap. 5-8, ed. Sylb. p. 830-634, c. 4, p. 630,

testas eo decreto est aucta, quod poena mortis in eum
quoque sit constituta, qui Tribunum impediret, quo-
minus rogationem publice ad populum in Comitiis fa-
ceret, et in eum, qui in media Tribuni oratione verba
facere ipse inciperet, ut Tribuni rogationi obsisteret,
nisi vades daret: propter verba igitur tali animo dicta
eadem poena, ac propter facta ex legibus sacratis ,
noxios manebat: haec lex cum rogatione Terentillii
Arsae valde coniuncta esse et inde originem duxisse
videtur, huiua causa huic aetati potius, quam Corio-
lani temporibus, uti etiam propter Livii testimonium
adscribenda esse videtur.

Kaeso iudicium exspectare non audens ad Tuscos
in exsilium abiit, sine ullo dubio alioquin ad poenam
mortis damnatus fuisset. Paulo post Quaestores Vols-
cium accusant, quod falsum testimonium dixisset,
Tribuni huic iudicio adversantur, sed Dictatore pro-

fk rà Uha xéfiij (pfO'Mç ^v 'jratovTSç 'uirvsp àvSpu^oSx àvetf/ov Ix rîjç
fSç — xx) lixftôfxi iroAAiùç — Snärn Ti,itgt;)Tam£v3v riiv S'ixm- Tit. Liv.
Hist. L. III, c. 11-13 cur. Drakenb. vol. I, p. 582-594, c. H ,
»hoc duce saepe puisi foro Tribuni, fusa ac fugata plebs est,
qui obvius fuerat, mulcatus nudatusque abibat — adsentiebantur
multi pulsatos se querentes,quot; c. 13. « Virginius adripi iubet ho-
minem et In vincula duci. Hic primus vades publicos dedit.quot; Nie-
bühr, vol. II, p. 323-328, inprimis p. 326 et not. 662. Dion. Hal.
L. X, e. 8, p. 633 , » oh izixpUçnbsp;xxl ^itrijo-e^ç ówgt;p

tcü téi^xtoç, elr' Iv iîtr^o?« «irS (bvl^ârreirâx, rém, éh' lyyv^ràç smxi
Twnbsp;— xx1 ^ ßauf-ü m6f.3oü^x IUlt;P'gt;^XT0nbsp;iityy^Sl-j Ixtùhpoy.quot;

Pauca ap. Rubino Untersuchungen über röm. Verf. und Gesch.
p. 456, not. i de Tribuuorum rogationibus quod ad poenam attinet
diversis Wachsmuth, die ältere Gesch. des Röm. Staats, p. 346, 347,
nimis de caede patris Volscii cum p. 881 de Patriciorum vi in
plebeios.

pter varia bella creato, Volscius exsilio niulctatur.
Qiiaestores erant Patricii, unus eorum Quinctius Ca-
pitolinus parti Kaesonis manifeste erat addictus , Di-
ctator pater erat Kaesonis et maiore potestate Comitiis
praeerat quam Consules, hoc igitur iudicium partium
studiis non vacat. A nobis est dubitandum, num revera
falsus testis fuerit Volscius 1). Dictatoris potestas
vim in civium animos habuisse videtur. Ab alia parte
profiteri debemus Tribunos omnia qualiacumque ad-
minicula ad adversarios plebis opprimendos adbibere
solitos fuisse.

In hac causa Quaestores accusatoris partes ex eo-
rum munere ut magistratus annui tantum gerunt et,
quamquam Quaestores Parricidii dicuntur,quot; de omnibus
gravibus delictis civem in iudicium vocare videtur
eorum esse officium, nam falsum testimonium procul
dubio a Parricidio seiungitur hac aetate: eo magis
Quaestores, quorum meminit lex duodecim tabularum,
de huivismodi magistratibus a iudicibus tempore Regum

1) T. Liv. L. Ill, c. 25, vol. I, p. 637, 638, » quaestor erat
f. Quinctius Capitolinus— falsum tcstem , qui dicendae causae innoxio
potestatem ademisset, iusto ac pio hello persequebatur,quot; c. 26 et
29 , p. 645 , vol. I, p. 657 » confcstim se dictator magistratu ab-
dicasset, ni Comitia M. Volscii falsi testis tenuissent; ea, nc im-
pedirent tribuni, dictatoris obstitit metus. Volscius damnatus La-
quot;uvimn ij, exsilium abiit. Dion. Halic. L. X , c. 8, p. 633 ed. Sylb.
OuoAayTx*«; -^evS^ fltipTVli^travTOc, wc 2y£fc£T0 lt;pav£pov ffilv

Niebühr, vol. II, p. 325, 326, not. 661 , p. 336, 337 et not. 677
cum Liv. Hist. L. Ill, c. 15-17, vol. I, p. 597 seqq. Wachsmuth,
die altere Geschichte des röm. Staates recte de Dictatore «als
Sieger heimkehrend Hess er Volscius Sache beendigen, p. 350 et
not, 45 cum p. 349.

creatis diversis intelligendi sunt 1), accusatio tamen
de maleficiis, quae directe plebis auxilium et Tribu-
norum iura spectant, ad Tribunos pertinet.

Post varias inter Patricios et Plebeios rixas tandem
inter eos convenit de decemviris creandis et illae le-
ges perlatae sunt, quae a Niebübrio et Göttlingio fun-
damentum et iuris publici et iuris privati Eomanorum
merito habentur; quare valde est dolendum ea, quae
de iure publico constituta erant, maximam partem
periisse 2). Marcianus vero nobis servavit illud no-
tissimum fragmentum de delictis contra rempubllcam
commissis „ eum, qui hostem (perduellem) concita-

1)nbsp;L. a, §a3ff, de origine iuris. Dirksen, Uebersicht der bisherigen
Versuche zur Kritik und Herstellung des Textes der Zwölf Tafel
Fragmente tab. IX, fragm. 4, p. 653-656 et not. 687, p. 654.

2)nbsp;Variis Dionysii, Livii, aliorumque locis hoc nobis probarunt Nie-
bühr et Göttling. e. g. Dion. Halic. L. X, c. 1, cd. Sylb. p. 627. tät'
iSiurixk xa.1 rà liiiiój-ix. c. 15, p. 641 Iv WttyifU w.^iriûeHxi.
c. 3, p. 628, 629. Liv. L. Ill, c. 31 , cur Drakenb. vol. 1, p. 667;
»quaeque aequandae libertatis essent. L. III, c. 34quot; decem tahularum
leges perlatae sunt qui nunc quoque — fons omnis publici privatique
est iuris, vol. I, p. 676. Niebühr, vol. II, p. 343 seqq. 355 seqq.
361. Göttling, röm. Staatsverf. § 109-113, p. 313-326, praec. p. 315.
Clarissimi Holtii hist. iur. Rom. lineamenta § 13-18, p. 14-17. Hugo,
Lehrbuch der Gesch. des röm. Rechts, 2e Ausg. vol. I, p. 97-108. Hüll-
mann, röm. Grundverfassung ^ p. 3, ß 16, p. 191-199, praecipue

verit, quive civem liosti tradident, capite puniriquot;
quibus delictum perduellionis sine ullo dubio specta-
runt legislatores, et gravem huius partem indicarunt;
uti in omnibus huius legis partibus hïc quoque brevi
formula utentes, non tamen ad hanc causam delictum
restrinxerunt: machinationes cum hostibns vel maxi-
me nocebant civitati, quae saepissime bella gere-
bat, neque omnia malefieia, quae ex machinationibus
cum hostibns oriuntur, enumerantur, nam transfu-
gium omittitur , si alia formula non periit; delictum
in singulos cives aequiparatur etiamtum delicto in
totam rempublicam in ea causa, si noxius civem hos-
tibns tradidit, magna igitur est coniunctio inter no-
tionem civis et patriae : haec ultima accipienda sunt
de eventu, nempe unum civem revera alterum hosti-
bns tradidisse , unde apud nos delictum perfectum,
consummatum diceretur, sed priora „eum qui hostem
coneitaverit,quot; aeque de eo, qui hostem ad patriam ad-
oriendam impellere conatur, ae de eo, qui eum ad
faciendum impulerit, vel quo auctore bestes patriam
adorti sint, interpretari possumus : ex coniunctione
cum sequentibus eventus adessB deberet, verbum 'con-
citare contra saepe usurpatur de illo, qui alium fru-
stra incitare conatur. Facta quae delictum perfe-
ctum parant, vel quibus eius exsecutio inchoat, hac
prima liberae reipublicae Romanae aetate puniri iam
variis exemplis ostendimus, itaque haec verba saltem
dubiis obnoxia sunt, et non, ut doctiss. Ludeno visum

p. 109. Wachsmuth, die ältere Gesch. des röm. Staates, p. 345,
345-356 nihil fere de iure publico.

est, manifeste ad delictum perfectum, consurnmatura,
ut apud nos distinguitur, referenda sunt 1).

Deinde Porcins Latro aequalis Senecae Ehetoris,
cuius igitur testimonio fidem habere possumus, in
Declamatione contra L. S. Catilinam scripsit: „Primum
XII tabulis cautum esse cognovimus, ne quis in urbe
coetus nocturnos agitaret, deinde lege Gabinia promul-

1) l. 3 ff, ad leg. Jul. Mai. Contius, Charondas, TJrsinus, Lipsius,
Merula, Pithon legunt »perduellem — perduelli.quot; Mareianus tamen ipse
potius liostem scripsisse videtur, quia in pluribus Codicibus hoe ver-
bum invenitur et magis aetati Marciani convenit; in lege duodecim
tabularum ipsa mihi magis verisimile videtur scriptum fuisse verbum
perduellem, nam ex noto Ciceronis loco a me iam citato hostes ea aetate
peregrini dicebantur, de quibus profecto haec lex non intelligenda est.
Dirksen , TIebersicht der Zwölf-Tafel-Fragmente p. 6-56-659. Blondeau,
Institutes de l'empereur Justinien suivies des principaux textes juri-
diques relatifs à l'histoire externe du droit Romain — Antéjustinien
vol. II, p. 74, n. 3. Luden, über den Versuch des Verbrechens,
p. 70, cum p. 62 , 67, 227 cum p. 237-239. »Nach diesen Worten
scheint die Strafe nur eingetreten zu seyn im Falle der Vollendung
des Verbrechens.quot; Zachariae, die Lehre vom Versuche der Verbrechen
vol. 1, p. 108, 109. «Während die auch den XII Tafeln ausdrücklich
zugeschriebene Be.-.timmung, dass derjenige qui hostem concitaverit
caet. mit dem Tode bestraft, werde, auch nach unserer Ansicht
über die Vollendung des Hochverraths nicht als Beispiel für die
Strafe des blossen Versuchs angeführt werden kann.quot; Ipse tamen de
verbo concitare magis dubitat in opere Archiv des Criminalrechts.
Anno 1838 , p. 3, über den Versuch der Verbrechens des Ilochver-
raths § 6, p. 361-163, ubi comparatur et coniungitnr cum verbis
sollicitare, appellare, conf. 1. 1 ff in fine ad leg. lul. Mai. »milites
sollicitaverit concitaveritvequot; Contra ap. Paulum Ree. sentent. L. V,
tit. 22, § »Concitatores populiquot; Cropp. comment, de praeceptis iur.
Rom. circa pun. eonat. del. parte 2, p. 6, 14, 15 parte priore
p. 63-73, inprimis p. 69. Dieck, Hist. Versuche caet. p. 19, 20.
Hugo, Lehrbuch der Gesch. des röm. Rechts, 12e Ausg. vol. I,
p. 97-108. Scheller, Lexicon verbo concitare, vol. I, p .340, 34lt;.

gatum, qui coitiones ullas clandestinas in urbe confla-
visset, more maiorum capitali supplicio mulctaretur.quot;
Nulla lex de coetibus ante XII tabulas ad nos per-
venit, neque etiam scriptores mentionem talis legis fa-
ciunt: Porcius Latro contra testari videtur primum
de hoc delicto aliquid in duodecim tabulis esse con-
stitutum , nec tamen poenam adiicit, unde verisimile
esset poenam vel minorem vel graviorem a Comitiis
statui, nisi sequentibus de lege Gabinia commemo-
raret, poenam esse „ capitale supplicium more maio-
rum 1).quot; Hisce apparet coetus, conventus iam ante

1) Porcii Latronis Declamatio contra Luc. Serg. Catilinam c, 19,
adiecta operibus C. Crispi Sallustii cura Havercampi, toI. II, p. 236.
De Porcii Latronis aetate conf. Quinctiliani Institutiones Oratoriae,
X , c. 5 ed. Petrus Burmannus, -vol. II, p. 945, « quod accidisse
etiam Porcio Latroni, qui primus clari nominis professor fuit, tra-
ditur.quot; M. Annaei Senecae Rhetor. Controversiae L. I. Prooemium in
oper. L. Ann. Senecac ap. Elsevirium, a» 1777 , vol. III, p. 69 , 70.
1 Latronis enim Porcii carissimi mihi sodalisquot; seqq. Qui bene distin-
SUendus est ab eius filio L. Annaeo Seneca philosopho. De aetate
latronis disputatur, sed constat eum fere aequalem fuisse Senecae
Rhetoris, qui Augusti temporibus vixit. Eius igitur testimonium nul-
l's dubiis obnoxium est. conf. Christophori Saxi Onomasticon, Trai.
ad Rhen. 1775 , praef. 24. Weytingh, hist, literaria , p. 2 , sect. 2,
§ H, p. 153, 154, 160, 161. H. A. Zachariae, die Lehre vom
Versuche, vol. I, p. 108, § 65 , lt;t nächtliche und überhaupt alle
geheimen Zusammenkünfte. — Es spricht sich hier schon die An-
sicht aus — dass Handlungen , welche an sich nichts widerrechtli-
ehes enthalten , aber häufig'oder gewöhnlich mit verbrecherischen
Absichten verbunden sind, vom Gesetsgeber an und für sich durch
eine dem wirklichen Verbrechen -gleiche Strafe zu verhüten seyen.quot;
Luden, öp. cit. p. 70, «ohne dass sich jedoch das nähere hierüber
angeben Hesse.quot; Dirksen, Zwölf-Tafel-fragmente, tab. Vlll, fr. 26,
p. 6S2-62-5. Elondeau Instit. vol. 2, p. 73. Francisci Balduin! ad leg.
XII tab. in lurisprud. Rom. et Attica, vol. I, p. 73-75 de hae

duodecim tabularum legem moribus puuitos fuisse,
primum autem hac lege scriptis hoe vetitum fuisse , ve-
rumtamen ab alia parte multos coetus inprimis a plebeiis
factos fuisse ante banc legem, qui non plecterentur ,
ubi de primis liberae reipublicae Eomanae tempo-
ribus disputavimus, iam vidimus: suntne igitur legis
iussa et mos maioimm restringenda ad eos conventus,
qui animo regnandi vel civitatem hostibus prodendi
fiebant? Ex lege hoc non liquet, poena gravissima
legis Gabiniae et mores maiorum hoc suadere viden-
tur : magistratus tali more, tanta poena plebeios non
solum non afficiunt, sed non minantur : Consules morem
maiorum fingere non poterant, nam tunc Tribuni ple-
bis iis obstitissent ; nec satis diu viguerat respublica,
ut mos lapsu temporum abrogatus esse potuisset : si
mos obtinuit, saepe conventus babiti sunt sine poena
et iudiciis ; propter res et facta, ne reipublicae con-
ditio everteretur , a iudiciis, ab accusationibus saepe

lege dubia movet, num revera sit lata, quia Sallustius et Cicero de
ea tacent, sed Porcius Latro erat fere eorum aequalis , neque illi ei
adversantur. Zirkler, die gemeinrechtliche Lehre vom Majestätsver-
brechen, p. 8 , auch das Verbrechen des Aufruhrs — seys auch nur
Privatzwecke,quot; contra tamen ipse p. 86-96. Zirkler, das Assocations-
recht der Staatsbürger, Leipzig 1834 , p. 65-75. Heineccii Antiquit.
ed. Haubold 1822, p. 777 , not. Clariss. Holtii Lineamenta , § 40 ,
p. 69. Hugo, Lehrbuch, Ile Ausg. vol. I, p. 359 , 360. Recte
celeberrimus scriptor animadvertit p. 5-57, 5-58, infamiam et intestabi-
litatem elementum iuris Romani fuisse. Göttling, röm. Staatsverf.
gravissimas seditiones iam regum temporibus ad perduellionem refert,
p. 158, et not. 4, 5., 159 et not. l, ibid. De Bosch Kemper,
diss. p. 17-19. Feuerbach, über das Verbrechen des Hochverraths,
p. 70, 71. De legibus XII tabul. universe etiam W^eleker, die
letzten Gründe vom Recht, Staat und Strafe, hist. Theil, p. 540-544

abstinuerunt magistratus, cives; ecquid tamen tune
proprie existimari potuisset mos maiorum?

Verba Gaü bis obstare non ^adentur „Sodales sunt,
qui eiusdem collegü sunt, bis autem potestatem facit
lex pactionem, quam vellent, sibi ferre : dum ne quid
ex publica lege corrumpantquot; 1). Etenim quamquam
etiam agit de lege XII tabularum, de specie colle-
giorum sermonem habet, nempe de sodalitiis libertinis
magis quam plebeiis hac aetate propriis, quod hi ma-
iorem partem etiamtum essent agricolae : Porcius
Latro de conventu prohibito narrat, Gaius de colle-
gio, quod facere certis conditiouibus iam licet, spectat
inprimis pactiones. Si conventus prohibit! sunt, multo
magis plebeiorum quam libertinorum colloquia sunt
vetita, nam, quamquam clientes ex lege duodecim
tabularum, inter plebem erant divisi, omnia vineula
eorum cum patronis, qui maximam partem erant Pa-
tricii , nondum erant soluta. Itaque Porcius Latro de
sodaHtiis non cogitasse videtirr, neque eandem rem ac
Gaius tractat. Gaius non addit, ut Porcius Latro, so-
dalitia dam haberi, ex régula cognita erant.

Libertatem civium optime vindicarunt decemviri
statuentes de capite civis nonnisi maximo Comitiatu
rogari posse , quae de Comitiis centuriatis, non vero
etiam de Comitiis tributis, ut Göttling opinatur, ac-

1) Gaius libro IV ad leg. XII tabul. 1. 4 ff. de collegiis et cor-
Por. (L. XLVII, lit. 22). Dirkseu, Zwölf-Tafelu-Fragraeute , tab. VIII,
f''- 27, p. 625-629. Blondeau, vol. II, p. 73. Delicta et poenas
eorum in bis legibus distiugui nos docent, tab. VIII, fr. 8-10 et
fr. 23, tab. IX, fr. 1-5. Dirksen, op. cit. p. 539-557, 613-619, 644-
659 , 734-738. Blondeau, voL II, p. 70-74.

cipienda sunt, nam inter plebem et populum Livius
et Gellius post duodecim tabularum legem distin-
guunt: Gellius et Gaius narrant populum plebisscito
ante legem Hortensiam non teneri, unde verba Livi-
ana „ut quod tributim plebes iussisset populum te-
neretquot; restringenda esse videntur ad ea, quae plebs
in monte sacro rogatione Tribunorum sanxerat. Ipse
autem deinde legem affert, in qua non de plebe agi-
tur ,,in duodecim tabulis legem esse, ut, quodcun-
que postremum populus iussisset, id ius ratumque
esset.quot; In his Comitiis duo Consules e Patriciis
creati erant, quod saltem plebi et Comitiis tributis
non est adscribendum, etenim ipse Götthng con-
cedit magistratus maiores in Comitiis centuriatis
creari. Moribus iam autem plerumque talis potestas
Comitiis centuriatis data erat, nunc, ut certa régula
in posterum adesset, scriptis hoc est mandatum, ne
magistratus potestate sua abuterentur; sic etiam pro-
vocatio ab omni iudicio lege scripta est confirmata 1).

1) Liv. hist. L. VII, C. 17 cur. Drakenb. vol. II, p. 538 cum
Liv. L. Ill, c. 54, 55, vol. I, p. 769-771. Cicero de republ. ed.
Moser et Creuzer, L. II, c. 31 , p. 301 , 303, cum cap. 36, p. 318
cum p. 317 ubi provocationem de centuriatis Comitiis interpretatur;
in causa Sextii Gellius plebiscitum explicat secundum Laelium Feli-
cem Mucii Scaevolae aequalem L. XV, c. 37 ed. Gronovii, p. 700-
703. Gaius Instit. comment. I, .§ 3, ap. Blondeau II, p. 103, ed.
Goeschen 1834, p. 3, Instit. L. I, tit. 3, § 4. Dionys. Hal. magis
favet Göttlingio, sod rem male intellexisse videtur, L. XI, c. 45
ed. Sylb- p. 735 , 736 , r„ic nS «fiou t£«/vt«? Iv rale
Uxh^nïm, vóftou? iVaa-. xsiiSai 'P^jLu'mc ^ '/tou rijv aüriiv 'cxnru, SCvdfiiv
TOÏc iv TOÏC Aojj.'tiit.v Ixxhwiaif Teimofii-joic, contra Göttling, Gesch.
des röm. Staatsverf. g UO, p. 317 cum p. 318 et 319 cum § 113,

Qua tabula et quibus legis verbis hoc saucitum sit,
dubium est, quia in nullo XII tabularum fragmento-
rum nobis servatorum diserte provocationis mentio fit:
indirecte verisimiliter formula „ maximo comitiatu
seqq. provocatio spectatur.quot;

Woeniger coniectura assequi studet leges Consulis
Valerii et Tribuni Duilii post secessionem et redi-
tim in urbem latas in duodecim tabulas tunc demum
esse translatas. Cicero tamen de „ compluribus le-
gibus duodecim tabularumquot; sermonem habet, et ipse
Woeniger coniecturam suam non plane affirmat. Le-
ge duodecim tabularum de provocatione norma poenae
legi Consulari addita „ eum, qui magistratum sine
provocatione creasset, sacrum essequot; magis aspera fa-
cta esse potest. Ultimi Decemviri alias leges pri-
orum Decemvirorum , quae pro parte ab ipsis etiam
latae erant, violarunt : hoe argumentum Woenigeri
igitur non magni est momenti.

Quidquid sit, nam Cicero et Livius non plane inter
se conveniunt, vis provocationis legibus consularibus
et Duilii est aucta et magis certis normis est defini-
ta 1).

p. 531. Hiillmann, röm. Grundverfassung parte tert. §33, p. 399,
300 cum § 34, p. 319-321 verba Livii eodem modo ac Göttling in-
telligit, putat tamen Piomanos mox ab bac sententia reeessisse, more
banc legem abrogatam fuisse. Wachsmuth, die ältere Gesch. de»
röm. Staates, p. 364, 365, existimat etiam more ab hoc plebi-
scite recessum fuisse, inde hoc lege Publilia et Hortensia confir-
matum fuisse , cum p. 331-335 et 368-372:

1) Woeniger, Zw. Abb. das Provocationsverfahren (cum Dirksen
paulo ante 11.) p. II, § 10 : p. 293 , 293 et inpr. not. 3 , p. 292 , 293.

Praeterea sublata sunt privilégia , quae alii inter-
pretautur de legibus in singulos cives sancitis, alii
de legibus vim habentibus in ea , quae facta sunt,
antequam leges latae sint : quidquid sit, hac lege li-

» Denn abgesehen davon dass das Verfahren der im zweiten Jahr
erwählten Deeemviren solchen Gesetzen fast zu schneidende wUer-
spräche, lässt sich kaum eii.lären, sobald die eben sanetionnirten XII
Tafelu bereits eine so allgemeine Bestimmung über die Provocatie
erhalten, wozu Duilius nach der abgelaufenen Amtszeit der Decem-
virn noch erst besonders einen Antrag macht. Consuln, von denen
Provocatie statt fünde, zu erwählen; ferner wozu Valerius genau
dieselbe Provocations-Bestimmung , abermals und Duilius gleichzeitig
zum dritteumale wiederholte.quot; Deinde »aber vielleicht ist die An-
nahme nicht unzulässig, dass der Consul und Duilius, nach dem sie
schon ihre Gesetzauträge durchgesetzt, noch zu grösseren Sicherheit
sorge trugen, sie in die XII T. und Zwar vermuthUch dann in die
letzte antragen zu lassen — Ich habe übrigens diese ganze An-
sicht, da sie noch zu sehr der Beweise ermangelt, weder im Text
aufnehmen, noch weitere Consequenzen darauf gründen wollen.quot;
Haec saltem valde subtiliter disputata sunt. Conf. Geib, Geseh. des
römischen Criminal-processes, aet. I, p. 11, cap. HI, p. 159 ubi
de bis temporibus convenit de provocatione a poena mulctae et
exempla iuris pontif. citat cum p. 163 de lege Duilia seqq. Sehmitt-
henner, Grundlinien des algem. oder idealen Staatsrechts. Giessen,
1845 p- I. cap. H, p. H , § 2-5 p. 66, 67, p. Ill, § 26,
p. 67-69 de lege, qua vetabatur ne magistratus sine provocatione
crearentur dubitat, an ultimis Decemviris an Consuli L, Valerio et M.
Horatio tribuenda sit. ludicia capitis Comitiis tributis lege Xll tab.
ablata esse affirma t : inde ab hoe temp. momento Comitia tributa
habet » eigentliche Nationalversammlungquot; quod Patricii eorum rur-
sum participes facti sint, cum § 27, inpr. p. 70 ubi minus recte
contendit. «Die Einrichtung dass ein decemvirales Collegium an
der Spitze des Staates stand, dessen Dauer wahrscheinlich beab-
sichtigt ward.quot; De legibus Valer, et Hor. ibidem plebiscitum
vim legis habere sec. legem Decemvirorum et horum Consulum
affirmat. De rogat. Canuleii licinii, Publilii, Philonis, J 27 , p. 70-
74, ibi etiam de legibus Maenia et Hortensia.

Ad banc civium libertatem spectat lex duodecira
tabularum de vindiciis , qua cautum est, ut si quae-
stio moveretur de statu liomiiîis, an liber esset, an
servus, buius libertas usque ad iudicium vindica-
retur, et vindiciae ab eo, qui eius libertatem assere-
bat , praestarentur, quae lex scripta erat, ne quis ci-
vmm odio inimicum snum prosequens buius servi-
tutem fingeret et hac ratione a temporis momento,
quo eum in iudicium vocarat, usque ad rem diiudica-
tam eum servi instar haberet et ad servilia opera
cogeret 2).

Quae in his legibus occurrunt de „illo qui occen-
tavisset, sive carmen condidisset, quod infamiam face-

1) Dirksen, Zwölf-Tafel-Fragmente tab. IX , p. 1 et 2, p. 644-650.
Cicero de Legg. III, 19 ed. Orell. toI. IV, p. 1 , p. 569 , ed. Er-
nesti, Tol. IV, p. 3, p. 811: »In privos homines leges ferri nolue-
rnnt, id est enim Privilegium.quot;

Dberius Dirksen »civilistische Abhandlungenquot; ubi plures sententiae
enumerantur et recte sententia refcllitur eorum , qui privilegia ma-
gistratuum omnium civium hac lege tolli existimarent, plures ibi
inveniuntur veterum loci, vol. I, p. 346-356, Vierte Abhandl. Gött-
ling , röm. Staatsverf. § III, p. 319 sententiae favet de vi legis
retro agente cum § 141 , p. 434 in alio opere, quod mihi non
adest, hanc remde industria tractavit; veterum loca, quae mihi nota
sunt e. g. Gellii Woct L. X, c. 30, et Ciceronis varia loca, huie
scriptori adversantur, ille de Gellio scribit verbum Privilegium
eius aetate alio modo accipi.

a) Dirksen, Zwölf-Tafel-Fragm. Tab. XII, fr. 3, p. 715-719. Cum
Livii Hist. L. III, e. 44, cur Drakenb. p. 718; 719, 733 »lege ab
ipso lata vindicias det secundum libertatemquot; c. 45, p. 723, p. 736 ,
c- 47, p. 735, c. 48, p. 740, 741. Prae ceteris idem Dirksen

ret flagitiumve alteri, spectant quidem cives omnes et
libellos fiimosos, scripta, quibus fama civis cuius-
cunque lacessitur, maxime tamen magistratus tuentur,
nam in eos potissimum invebi solebant scriptores:
Cicero de comoedia irf'libris de Eepublica agens, huius
legis mentionem facit; nec vero ex feo loco apparet
eum de solis sdriptis poetarum comicorum hanc legem
intelligere: magistratus autem, illi, qui reipublicae prae-
positi sunt, inprimis in scena exagitantur. Itaque
verba Taciti in'quot;Annalibus: „ Primum Augustus co-
gnitionem de famosis libellis specie legis eius tracta-
vitquot; non stricte accipienda sunt, ut infra pluribus os-
tendam 1).nbsp;'W ■

Primi Decemviri, ut vidimus, magnam partem
aequas leges tnlerant modesteque se gesserant, sed
anno sequenti Appius Claudius, aliip partim minons

Tal). VI, fr. 5, p. 435-433. 1. 3, § 34 ff. de origine inris.quot; Appium
Claudiurn contra ius, quod ip.se ex vetere iure in duodecim tabulas
transtuleratquot; Dion. Hal. Ant. L. XI, c. 381, ed. Sylb. p. 710 wapi
tSv viftcv , ev aÙTo; âv -raïç, tó^sxa ^Sil^mç à-viiypit-pc c. 90,, p., 713, «t» rrîy
vSiioy TovTiy ây-ic rate iigt;.f.lt;iiç Iv toTç. SîiSticx Sé^mç àvsyfX'i'sv. Cicero de
rep. L. II, c. 33, ed. Moser et. Creuzer, p. 400. Niebiihr, Röm.
Gesch. II, p. 363-398. Festus Terbo -sindioiae ed. Dac. p. 593 (i £94.

3) Tab. VIII, pr. Dirksen, Zwölf-Tafel-Fragm. p. 507-Sie')Jmbi
plura loca veterum citantur. Festus verbo occmitare. Cicero- de republ.
IV , c. 10, ed. Moser et Creuzer , p. 486 et not. inpr. 3. Tae. An-
nal. L. 1, 73, curavit Oberlinu», vol. 1, p. 83.

loci Decemviris factis, quibus ille veluti imperabat,
magno lictorum numero et ratione, qua rempublicam
gubernabat, multos cives ita deterruit, ut urbem re-
linquerent; mox amore Virginiae captus clienti suo
M. Claudio persuasit , ut banc civem suam servam
esse assereret: L. Icilius Virginiae sponsus et Numi-
tor eius avunculus puellae libertatem secundum le-
ges iam perlatas vindicarunt, et rogarunt, ut diem
prodiceret remque differret usque ad adventum patris:
Numitorem interea vindicias daturum.

Appius de lege, de die prodicenda convenit, sed,
quod pater non adsit, puellam a M. Claudio abdu-
cendam esse iubet, ne dominus iuribus in servam pri-
vetur. Post rixas cum Icilio Appius tandem concedit,
ut in posterum diem puella vindicetur nec clienti tra-
datur.

Virginius citius, quam Appius exspectarat, e castris
arcessitus, sordidata veste cum Icilio cives in foro
circumivit, si Dionysium sequimur 1) , testes et alias
probationes ex re, ex moribus repetitas probationibus
et testimoniis Marci Claudii opposuit, sed Appius
vindicias decrevit secundum servitutem quod M. Clau-
dius tutor fuisset Virginiae, quod illa buius serva fur-

xct'l Tive f^aprvpxc, ovc 5nbsp;'é0ii ttöaaouc nxl ii^ioxp^of^f- irccpt^eir^at

fiETfifc iLUfriip'jiV iXsuUfm, Vv' £itrpa{p£'iiTXv rijv xópilv —■ woAAä? xaï oux

1 yuvariiäjc önifiafo/re?. Livius L. III, c. 47 commemoiat tan-
tum de matronis comitantibus, non testantibus , vol. I, p. 733, cur.
Drakenb. et universe c. 44-48, p. 716-742. Dion. L. XI, c. 38-
44, p. 710 seqq. Sext. Aurel. Victor de viris illustribus ed. Arnt-
«enius, Amstelod. 1733, cap. 31, p. 121, »qui eam in servitium
deposceret — cum ipse esset et acousator ct iudex.quot;

ïumultus inde oritur, Virginius, venia colloquii
cum filia impetrata, cultro eam occidit, deinde inter
lictores et plebem cum quibusdam Patriciis, qui Appio
adversabantur, pugnatur. Virginius cum quadringen-
tis civibus in castra profectus est fatisque narratis ad
Aventinum occupandum milites permovit, deinde Ici-
lius cum exercitu, qui in agris Sabinis erat, ad eun-
dem montem se contulit: ïribuni militares ibi creati
sunt. In urbe nulli fere praeter patricios et clientes
remanserant, nec ipsi inter se conveniebant, nam
L. Valerius et M. Horatius cum parte Patriciorum
decemviris erant infensi.

Mediam viam elegerunt, legati ad secedentes missi
sunt ad quaerendum ab iis, cuius iussu castra dese-
ruissent; venia iis concederetur, dummodo duces no-
minarent et traderent: si haec vera sunt, nam ab uno
Dionysio commemorantur, sacramentum militum spec-
tant, non vero seditionem, secessionem civium universe;
inde non sequitur secessionem puniri potuisse, si no-
mina militiae non dedissent, nec magis valet ad hoe
probandum, antequam in urbem redirent, decretum esse
„m cui fraudi esset secessioquot; nam Tribunis omni modo
cavendum erat, ne specie huius facti propter sacra-
mentum Patricii victores evadentes plebeios vexarent.

Plebeiis bas conditiones non accipientibus Horatius
et Valerius ipsi ut legati ad plebeios proficiscuntur,
foedusque cum iis ictum est, legibus sacratis, auxilio
Tribunorum et provocatione restituendis et confirman-
dis : postulabant ut decemviri iis traderentur ad eos vi-

vos cremandum, sed legati mentem plebeiorum de-
flexerunt iis concedentes decemviros in iudicium vocare.
Haec igitur secessio priori similis erat, plebs victor
e discordiis evadebat, foedus factum est quasi inter
duos populos , plebs conditiones Patriciis imponebat,
inde de poena proprie sermo esse non poterat, quam-
quam conventus liabiti erant et species quaedam se-
ditionis contra magistratus nempe decemviros orta
erat: hoc foedere eiusque conditionibus magis ma-
gisque apparet formula „ne cïii fraudi essetquot; caet. a
Tribunis de ira partim cautum fuisse 1).

1) Liv. Hist. l. III, c. 46 cur. Drakenb. Oratio Appii, p. 727,
728, vol. I, » locum seditionis quaerere, nec se utique collegarum
lictores convocaturum ad coërcendos seditionis auctoresc. 48,
p. 738, » compertum se habere nocte tota coetus in urbe factos
«sse ad movendam seditionemquot; c. 49, p. 743 , » atrox rixa oritur
franguntur a multitudine fasces,quot; c. 50 , p. 745 ut omni ope ab
»editione milites contineant p. 752, mittuntur tres legati consula-
tes _ cuius iussu castra deseruissent — armati Aventinum obse-

dissent, c. 5t , p. 756, c. 52, p. 757 , 758 » secuta exercitum plebsquot;
c. 53 , p. 761 3gt; missi ad plebem conditionibus — quacrentibus le-
gatis , quae postulata plebis essent — ne cui fraudi esset, con-
scisse milites aut plebem ad repetendam per secessionem libertatemquot;
et de decemvirorum supplicio c. 57, p. 763 , 764 cum p. 761, c. 52
et e. 53, c. 56, p. 766, 768, 769 »ipsa plebs scivit in coneilio ,
ne cui fraudi essetquot; caet. Dion. Hal. Antiq. L. XI, c. 38-42 ed. Sylb.
p. 718 seqq. C. 43 'érs yitf 'ofxof 5 TTpalTiMTXio? rsi? o-TfÂTuyoïç àxcXm-
iilv xs\e6ei. cap. 44. A-ouxiaç ftiv KoptiKinç 'élt;pif Sitv äwi/vü! Toùç rx^fiiv-
TiK ITT^ TÏÏ 'A(3£»T1VÏV llMgt;!H£p3v KT^TOUÇ IXUTZV XX/üxki XXl TÄ X £ K C V S-
fevanbsp;j-TfÄT^ySv iTcreXitv — iiifSsvic 'ôvTXç T Si v ytya-

viTm i^xoSixdvc irX^v rwv uItIhv r^f à ïr s ir t a t £ uç (ióvMV — Ikv
^ rxurx ßouä£vstv tref) avt^v auvtäpiov wçnbsp;ttîv t«ç»v

p. 725. Niebühr, aliquomodo contra meam sententiam: tamen scri-
bit »Frieden schlössen.quot; Röm. Gesch. vol. II, p. 400, 401 cum.
p. 404. Diodorus Siculus ctiaui testatur picbem armatam nioutcm

Mox Virginius Appio diem dicit eumque in vincula
coniicere iubet: alia crimina mittens eum accusat, quod
a libertate in servitutem conti-a leges vindicias de-
disset. Appius ad populum provocat et valuit pro-
vocatio illius viri, qui civium libertatem tollere cona-
tus erat lictoribusque in foro veluti imperarat : in
carcerem tamen ductus est, frustra C. Claudius eius
patruus plebis animos commovere studuit, Virginius
aliique Tribuni, qui etiam provocationem proliibere
voluerant, bis obstiterunt, et capitis procid dubio
damnatus fuisset, nisi ante diem prodictam ipse mor-
tem sibi conscivisset. Deinde alius decemvirorum
Sp. Oppins, qui in urbe fuerat, quum de libertate ci-
vis et de.vindiciis ageretur, in iudicium vocatus est;
civis contra eum testatus est se- iussis huius decemviri

Aventinum insedisse fteri rSv ïctAu», l. XII c. 24, ed. Wesseling
Amstelodami vol. I, p. 493, quaedam ibi de vindicüs secundum
libertatem et servitutem affert : banc vocat SouXxyaiyilv : multa ibi
occurrunt de magna plebis potestate, nonnunquam nimia e. g. c. S5,
p. 494, narrat iam tum unum Consulem e plebe creatum fiiisse Conf.
Zonaras L. II, ed. Fugger et Wolf, p. 27, 28. Göttling. Gesch.
der röm. Staatsverf. § 113, p. 325 minus recte censet ex lege
Horatia Dictatorem dicere non amplius licitum fuisse. Wachsmu-
thü narratio de iudicio et morte Virginiae veritati convenire vi-
detur, alii, uti Hüllmann, nullam eius mentionem faciunt propter iu-
dicium legemque vindieiarum in duodecim tabulis cum Wachsmuthio
facio, quamquam narratio a Livio et Dionysio fortasse rhetoricis flo-
ribus ornata est. Waehsmuth'; die ältere fresch. des röm. Staates,
p. 361 , 362 cum p. 356-360. Hüllmann, Röm. Grundverf. p. 200-
203, § 16. Sext. Aurelius Victor) de viris illustr. cap. 31 ed.
Amtî. p. 123, minus recte narrat plebem omnes decemviros ' morte
aut exsilio punivisse et eius iussu Appium Claudium in careere ne-
catum fuisse.

pulsatum fuisse, tametsi nullum delictum commisisset ;
hic etiam nesciens, quibus argumentis se defende-
ret, ferro se ipsum percussit: ceteri sponte in exsi-
lium abierunt praeter M. Claudium, qui ab Icüio ac-
cusatus exsilio, non capitis poena mulctatus est, quia
patrono Appio Claudio iubente falsa testatus erat; vel,
cui poena a Virginie remissa est 1).

1) Livii hist. I. in, C. 56, cur. Drakenb. voL I, p. 778-783, c.
57, p. 783-784, c. 58, 786-789, c. 56, oratio Virginii »omnium
igitur tibi, Ap. Claudi, quae impie nefarieque per biennium alia super
alia es ausus. gratiam facio, miius tantum criviinis,m iudicem dices,
te ah Ulertate in servitutem contra leges vindicias non dedisse, in
vinoula te duci iuheo — provoco, inquitquot; c. 57 »Tribunus ei diem
prodixitquot; c. 58, itaque spe incisa , priusqnam prodicta diés adesset,
Appius sibi mortem conscivit— M. Claudius adsertor Virginiae ,|die
dicta damnatus, ipso rémittente Virginio ultimam poenam, dimissns
Tibur exsulatum abiit »Dion. Hal. L. XI, c. 46, ed. Sylb. p. 726, 737
ÏV toiç SidfioXç ÄTTsävWKEi, lt;ó? (iiv ^tüv TiJAAMvÛTroA^fif'içifv.î^ iquot;
fpttkyvjc twv s tl fld p x^quot;^ 'nbsp;etlrïecv àm^^ùa-xirixt ßovxöilsvol

Äcijhifiifo», xirlç éxurîv àvxpntTxi^Bvof ßfoxi^ ' M. Kf.xiSii; — xal ri)»
quot;irîxv eiç rly IjtitäJävtä ttä p ä v Ofl s lt; v quot;A^tttiiiv amp;valt;péfcjv —
ââvaTov jiiv àivof.ierui, cpuy^ ê' àiS'w fifjiiourai. Hiebühr, röm. Gesch.
■Vol. Il, p. 423-435 magis etiam Livianae narrationi favet. HÜ11-
inann, Eöm. Grundvert § 16, p. 203 , 304. Doch liess man
»ich von Vermittlern zureden — die Schonung der Personen zur
Bedingung zu machen. Hierauf bezieht sich dass in einem bald
darauf abgefassten Gesetze, welches verbietet sich an öffentlichen
(zeitigen oder gewesenen) Beamten zu vergreifen, auch die Zehnmän-
ner genannt werden. Potius mihi videtur, hue referendus esse locus
I-ivii L.III, c. 58, voL I, p. 790, ubi sie loquitur Tribunus Duiliusquot;
»itaque hoc anno nec diem dioi cuiquam, nec in vincula duci quem-
quam sum passurus. Decemviii sacrosancti ex lege Horatia sunt potius
indices minores. Conf. interprétés Livii ad L. III, c. 55, cur Dra-
kenb. vol. 1, p j.73 ^ not. 7 , ad p. 772 , 773. etiam Göttling huio
sententiae accedit § 113, p. 335^ not. 3, nam lex sacrata ante lata
erat et tunc decemviri in iudieium vocari nou potuissent, hoc vero u

Delicta, quorum Tribuni decemviros accusabant, pro-
prio in singulos cives, in eorum libertatem erant
commissa, neque ulla poena, prouti novimus, in lege
duodecim tabularum de vindiciis in eum , qui contra
faceret, erat sancita: a Comitiis igitur pependisse vi-
detur, accusatio erat capitis: si vera sunt, quae Dio-
nysius memoriae mandavit, inter mandatorem, qui vin-
culis patroni clienti praeërat, et (mandatarium) ipsius
procuratoren! quod ad poenam attinet, propter minus
liberam voluntatem distinguebatur, maiorem veniam liic

Patriciis plebeiis erat concessum. I.egem sacratam de Consulibus non
intelligendam ess6 recte probat Livius IHj c. 55 j p, 775; cjuocl tunc
praelores non iudices essent dicti. Zirkler igitur non est audien-
dus leges secratas ad magistratus maiores ab initio reipublicae Rom.
pertinere putans die gemeinrechtlicbe Lehre vom Maiestätsverbrechen
und Hochverralh p. 8, 9 et not. ibid. Quandam seditionis speciem
contra decemviros etiam ante secessionem excitatam fuisse , secessio-
nem ipsam seditionem vocari nec ea puniri iam locis Livii ante
citatis ostendi. Conf. praeterea Dion. Hal. L. XI, c. 33 et 37, p. 713,
717, 718, c. 37 il fi^j «xOireHe Staa-Tzertd^o-jrsç ripi rróKiv xcù âvTi-
(TTfXTiiymvTeç hi^lw oi rxfxxUSsiç — äfLä; Si roiç 'é-jSov ômxxS,tiJ.c'vovç
xxt ■rrxvTX, irtîmvTXç rà tjjçnbsp;^fxyi^xrx ixTitv quot; cum c. 39.

T. Liv. Hist. L. VI, c. 1, cur. Drakenb. vol. Il, p; 231 , domi
seditiones L, V, c. 2, »ad tribunicias seditiones compriniendas,quot;
de tribunis militum consulari potestate, nec tamen legitur eos pu-
nitos esse. vol. II, p. 13 et Cicero de republica de prima secessione
in urbe »duobus Tribunis plebis per seditionem creatisquot; L. II, c. 34
ed. Moser et Creuzer. Wachsmuth , die ältere Gesch. der röm. Staa-
tes, p. 368. Livius nihil scribit de secessione plebis auctore Canu-
leio. Conf. L. IV, c. 1-6, voL I, p. 848-877, praec. c. 6,
p. 803 , nec tamen hoc negat, alii hoc affirmant. L. Annaei Flori
Epitome rerum Romanarum, L. I, c. 25, p.m. 34, cc tertiam sedi-
tionem excitavit matrimoniorum dignitas — cfui tumultus in monte
laniculo , duce Canulcio, Tribuno plebis exarsit conf. Cicero de re-
publ. L. II, c. 37 ed. Moser et Creuzer, p. 320, not. 3 ibi ci-
tatur etiam jVnipelius de secessionibus.

petrabat, itaque voluntatis, doli ratio quoque habe-
batur, quamquam nec certa nec generalis regida inde
est deducenda.

Praeterea ex hoc iudicio efficiendum est notionem
civis et civitatis hac aetate apud Eomanos maxime in-
ter se cohaerere , nam neque propter vindicias libertatis
uni civi denegatas neque quod unus civis pulsatus es-
set, secessio solummodo facta est, nec iudicium de de-
cemviris esthabitum, sed etiam, quod nimis magnam
in civitate potestatem regni instar adfectassent, om-
nium civium libertati nocuissent, cuius rei exemplum
est allatum eos legem violasse, quam ipsi partim tule-
rant, et, quae priore anno decemviratus erat perlata.
Animadvertendum est tamen hoc iudicium irae plebis
neque iniustae in decemviros magnam partem esse ad-
scribendum.

Non multum post graves de Tribunis militaribus
creandis contentiones inter Patricios et Plebeios fa-
ctae sunt, quibus inopia frumenti accessit : fami ci-
quot;rium et inprimis plebis, quae magis quam Patricii
hac calamitate premebatur, L. Minucius praefectus
annonae frustra opem ferre studuit, multi, ne fame
périrent, in Tiberim se coniecerunt: tunc Sp. Maelius
equestris ordinis, divitiis ceteris equitibus praecellens,
frumenti copiam per clientes et hospites ex Etruria
arcessivit idque plebi largitus est.

dat caterva, saepe ad eius domum conveiiitur, con-
sulatum ambire videtur. Tum in Senatu eum de regno
consilia agitare fremitur: L. Minucius defert „tela
in domum Maelii conferri, eum conciones plebis domi
suae habere: eum consilia regnandi iam cepisse : om-
nia praeter tempus agendi certa esse.quot;

T. Quinctius Capitolinus Cincinnati amicus, novi
reipublicae status adversarius, „ forti viro opus est,
ait, et inprimis magistratu legis vinculis soluto , a
quo nulla erit provocatie.quot; Senatores rogat, ut Cin-
cinnatum Dictatorem creent. Dictator statim dicitur.

Praesidia undique ab eo disponuntur; postero die
in forum cum lictoribus procedit, tribunal adscen-
dit, magistrum equitum Servilium Ahalam ad Sp. Mae-
lium mittit, ut eum iuberet causam coram Dictatore
dicere: ille tergiversatur, auxilium plebis implorât,
sed eum arripiunt équités magistri comités: tune eos
repellit, ad plebem se recipit; fortasse cultrum, qui
in tabema lanii iaciebat, ad se defendendum arri-
piens unum equitum vulnerarat. Servilius Ahala mox
eum adoriens cum equitibus et caterva Patriciorum
gladio ipse eum perstringit, deinde ad dictatorem se
confert. Maelium Dictatoris iussis obtemperare no-
luisse, équités repuhsse, multitudinem concitasse, horum
causa a se esse interfectum Cincinnato renuntiat.

Dictator civibus in foro eircumstantibus dicit Sp.
Maelinm iure a magistro equitum occisum esse, quod
iussis dictatoris adversatus esset, quod coram eins tribu-
nal non venisset, etsi magistro equitum non obstitisset,
licet regni crimine non teneretur : propter consilia inita
nobilissimos homines capite punitos fuisse, eo magis

„Imnc. frumenfcariiim divitem nullis lionoribus ornatum
mortis poena digmim esse, imo vero eius aedes solo
esse adaequandas bOnaque'^essë'püblicanda 1).quot; Nonne
hace Dictatöris oratio, haeé' Iftiis' Magiötro equitum
tributa nos certiores faciant dë fe partium, de pecu-
liari reipublicae qtiasi'militdH cénditione, qutiöi Dic-
tator et buiusmodi Dictatoï poprate fesset praepositts?
Quid vero dicendum eafdé aédibus diruendfe ^i'.de
bonis publicandis crvis' nlilloi iaëi'èio damnati, cui
nulla delicta probata erant?nbsp;^ Tnbsp;- '

Livius, Dionysius Halicäritassengfe et 5ionaraa in
excerptis Dionis Cassii Maelium i3on^*êmtum citium
babuisse commemorant; Livius' iil^'RCcusationè' a Mi-

1) T. LiVii hisl. L. IV, c. 13 cur. Drakênl). voll I, quot;904 , 906,
UniTCTSe e. 13-16, p. 904-919 »rem ulilem, pessiojo o^BrtipIo, peipre
consiljio, est adgressus — piebcmque — ^juacunyie incederet,
conspectus elatusque siipra niodum hominis privstti, secum trahe-
re — quOhiam consulatus quoque erSjiieridAs itliitii'Tattibiis ès-
agltarequot; e. 14: »magister equitum ad Maelium, Vocat
W,, inquit^/dictator. Quum pavidus iile.j| quill yejlet — tune
iffaelius recipere se in catervam suorum — fugiensque fideni plebis
i^ómanae ^miplorare.' — Haec eura vociferantem adsCcutus Ahala
SérVitiiis obtnincai;,quot; 13: »Maelium iure caesum — etiamsi
regni crimiiie inaons fuerit; qui vocatus a magiamp;tro equitum ad
Dictatorem non venisset — viui paruntom, ne iudicio se comuiitte-
ret, vi coé'rcitum esse.quot; Excerpta ex Dion. Halic. edid. Maió p. ni. 203.
quot; vDv S'ÖTci''fiii ' j-jvé'S^A'ii; sgt;.a-JSii£vW, 'i ■jrsiixai'nv xri-kvr'sc of rscc civa-
«■lt;«1? ßnf.^ xscrk' tüv hixjxx-miTm j-ifi'^j,nbsp;, roÜTiff'éwxh , lt;p6-

ysiv Toy 'gAcyXOV 'iyvcd xxi touc ïfjcovTü^ Irr' uvrav quot;iWTret? y-aytt-
«ocriJjnbsp;orat. Cïricirinafi. Sext.

AutfelVus-'yjpf^, de Vfrïdiainêtïi ed. Arniicmns 173,3, oap. XVII,
P' 113« de Maelio scribit » regniHn^ afleotantemquot; quasi dc eius culpa
non diihitaretur: deinde narrat Dictatorem Magistro equitum prae-
cepisse, ut Maelium occideret: talis narratio aliorum scriptorum tes-
timoniis, quae maiore fide digna Mtiit, refellitnr.

ivucio facta addit eum arma domum contulisse, sed
huius viri testimonium dubiis est obnoxium, quia
verisimiliter frumenti largitioni Maelii invidebat et
praeterea nullas probationes afïerebat, res non est in-
quisita, nec quum Dictator dictus esset, Maelius arma
plebi dedit, inermes illi eum exceperunt: Zonaras af-
firmat Maelium excubias habuisse; apud alios tamen in
narratione nulla de his mentio fit, tune vi et armis
haec pars civium se defendere facile potuisset: ille vero
tantum effugere conatur nec ipse est armatus, for-
tasse in ipso foro cultrum capit de vita timens ; de
hoe autem facto etiam dubia moveri possunt 1).

1) Conf. verba Livii a me iam allala eum oratione Minueii L IV
c. 13,voL I, p. 908-910, «tela in domum Maelii eonferri eumquè
conemnes domi habere: ae non dubia rogni eonsilia esse, tempus
agendae rei nondum stare; cetera iam convenisse, et Tribunos mer-
cede emtos ad prodcndam Khertatem cum cap. 13, p. 906, 907, »quae
res eum, nec dum compositü maiurisve saiisnbsp;opprcssit

L. VI, c. 3, § 1 ex reeens. Tbysii p. 534 ed. Torren, p. 5-50
Eadem ausum Sp. Melium - Area vero domus eins, q„o iusHtia
supphcii notior ad posteriores perveniret, Aequimaelii appellationem
trax.tquot; ahi legunt » iusH supplicii „otitia conf. not. 13. Cai Pli-
nii Hist. Natur. Libri XXXVII ex recensione J. Harduini Biponti
1783 t. XVIII, c. 4, vol. HI, p. 227. «Minucius Augurinus,
qu. bp. Maelium coarguerat.quot; Cicero Philipp. II, c. 34 et c 44
ed. Ernesti, voL II, parte 2, p. lt;499, 151,1. ed. OroH. vol. II,
parte 2, p. 481, 489 » propter suspieionem regni.quot; Diod. Sicul L XIl'
c. 37 ed. Wesseling, vol. I, p. 502,

Ponaraus eum conventus, arma domi habuisse, tune
adminicula proposito suo inservientia parasset, nec
tamen omnia praeter tempus certa fuissent, nam de
modo regni occupandi, reipublicae conditionis mutan-
dae, de facto exsequendo nihil ex hisce adminiculis
apparebat, nisi aliae probationes accederent: testimoni-
um Minucii, et eins accusatio non plane verae erant.
Facta, quorum aceusabatur, huiusmodi erant, ut apud
nos conatus remotus vocarentur.

Fortasse non plane insons eratMaelius, consilium eius
fortasse erat regnum affectare; huius rei causa con-
ventus plebis domi habebat; plebs ei auxiliabatur, sed
culpa eius non est probata, Servilius Ahala cum equi-
tibus inermem plebem e foro pellere et Maelium ar-
ripere facile potuisset, tametsi initio viatores vel équi-
tés repellerentiir, ei non opus erat civem indemna-
tum occidere; reprehendendus est Dictator, quod hoe
eins factum laudavit. Dictatoris militaris potestas
eadem intra moenia ac Consulum extra primum mil-
liarium, vis ducis equitum, invidia Patriciorum in hae

gahmug des Volkes führten die frevelhafte That des gereizten Ser-
»ilius herbei.quot;

cavisa ubivis cernuntur : si Dictatoris munera origi-
nem a bellis duxerunt, si a Latinis snnt mntnata , lit
qnibnsdam scriptoribus visum est, Dictatores tamen
saepe ad plebis potestatem infringendam dicti sunt
eaque potestate abusi sunt ad ea infirmanda, quae
Patricii post secessiones Plebi concesserunt.

Meae sententiae favet plebem postea Sp. Maelii
desiderio flagrasse ac post militare Dictatoris imperium
Servilium Abalam odio prosequentem in indicium vo-
casse; hic vel sponte exsilio solum vertit vel exsüio
mulctatus est 1).

1) De exsilio Servilii Alialae et de Dietatura Cic. de republ. 1.1, c. 3,
ed. Moser et Creuier, p. 18. Auctor pro Domo c. 32, ed. Ern.
vol. 11, p, 3 , p. 1016. — M. Servilius Ahala, cum essent optime de
repxMica meriti, tamen populi incitati vim iracundiamque snbierunt
damnatique Comitiis centuriatis, cum in exsilium profugissent, rursus
ab eodem populo placato sunt in suam pristinam dignitatem restituti.quot;
ed. Orell. vol. 1, p. 609. simul cum eo nominantur Kaeso Quintius,
qui numquam in patriam rediit, de quo Livius narrat eum patriae
non restitui posse, dubia igitur huius auctoris fides est. Conf. Livii
L. II, c. 31 , cur. Drakenb. vol. I, p. 943. »Et seditiones dorai
quaesitae sunt, nec motae tamen ab Sp. Maelio tribuno plebis;
qui — et fflinucio diem dixerat et rogationem de publicandis bonis
Servilii Ahalae tulerat, fatsis criminibus a Minucio circumventum.
Maelium arguens, Servilii caedem indemnati cizis obiiciens, quae
vaniora ad populum ipso auctore fuerequot; Valerius Maximus Libro V ,
cap. 3, § 3 ed. Torrenius p. 4-53. »Ahala vero, cum magister equi-
tum Sp. Melium regnum affeetantem occidisset, custoditae libertati»
civium exilio suo poenas igt;ependit.quot; Nihil de tam dubia quaestione
Torrenius vel alii interprétés scripserunt ut saepe res négligentes ad
verba sola animum advertentes. Optime Hiebühr, rem inquisivit vol.
II, p. 41.3 et not. 929. Locus Reipublicae tamen dubiis non vacat,
auctor pro domo a Valerio Maximo confirmatur, exsilium ut poenam
nondum de civibus statui propter varia veterum loca vel affirmari vel
negari potest, Livii narratio auctori orationis pro Domo et Valerio

Antequam Eoma a Gallis obsideretur, Tribuni ple-
bis A. Virginie et Q. Pomponio Tribunis plebis pri-
ons anni diem dixerunt, quod, ut Patribus grata fa-
cerent, rogationi tribuniciae intercessissent, illique ni
tributis Comitiis denis millibus gravis aeris plectun-
tur, tametsi Camillus et Patricii obstarent et voci-
ferarentnr; pars igitur plebeiorum et defensorum ple-
bis nempe Tribunorum iam nonnunquam Patriciis fa-
vebat ac in tales Tribunes plebs animadvertebat 1).

Urbe Eoma a Gallis capta agrisque ab bac barba-
ra gente vastatis, multi cives Eomani novas aedes
aedificando aere alieno obruti erant multique a credi-

Maximo magis adversatur. De dictatura Göttling, röm. Staatsverf.
§ lt;01, p. 279-283. Niebühr, vol. I, p. 587-595, et passim, cuius
sententia pro parte defendi potest ex locis Livii L. II, c. 18. cur.
Drakenb. vol. I, p. 318, »magnus plebem metus incessitquot; seqq. c. 30,
p. 368. Plebs, etsi adversus se creatum dictatorem videbat. L. VI, c. 15,
eur. Drakenb. vol. II, p. 324. »Sed adversus se ac plebem Romanam
dictatorem creatum esse.quot; Creuzer, Abriss des röm. Antiq. § 135,
P- 181, 5 161-163 , praec. § 162, p. 231-237. Wachsmuth , die äl-
tere Gesch. des röm. Staates opinatur dictatorem primum creatum
fuisse potius, quod populus suspiceretur Consules regno favere, quam
quod bellum Romae a Latinis immineret, Niebuhrium refellere conatur
scribentem Dictatori in Patricios nullam potestatem fuisse p. 270-274.

saepe in coniurationes et in seditiones dictos fuisse meeum facit
Hullma,,^ , fjj^ Grundverfassung parte 4, p. 336, 337 et universe
P- 327-347, § 2.5. Rubino , Untersuchung über röm. Verfass. p. 436
etin not. e. g. 4, 5.

T. Livii, hist. L. V, c. 29, cur. Drakenborch, vol. II: p. 127,
128. Niebühr, röm. Gesch. vol. II, p. 658.

toribus in carceres deiiciebantur : bisce adversatus est
Manlius Capitolinus, qui propter Capitoliuin servatum
a plebe magno bonore babebatur nec vero a Patriciis
muneribus tantis meritis dignis ornatus erat; propter-
ea odio in Patricios öagrabat, eo magis, quod illi
inimico suo Camillo, qui antea partim saltem eius opera
in exsilium abire coactus erat, omnes fere bonores
mandassent eiusque nomen ubivis laudibus celebrassent.

Manlius ergo non solum, quod conditionem debito-
rum et inprimis plebeiorum misereretur, eos auxilio
invit, nam vebemens eius ingenium studio partium, ira
in Patricios et praecipue in suum inimicum eum etiam
incitarunt, attamen iam diu plebeiorum parti addictus
erat et eorum aerumnis motus esse videtur 1). Cen-

1) Conf. Liv. hist. L. vr, C. 6, cur. Drakenb. vol. II, p. 281 »col-
legae (i.e. Camilli ut tribuni militum cons, pot.) regimen omnium re-
rum — in viro uno esse : sibique destinatum in animo esse Camillo
submittere imperiumquot; c. 11 , p. 299, 300 »seditio, unde minime ti-
mer! potuit, a patriciae gentis viro et inclitae famae, M. Hlanlio Capi-
tolino , qui nimius animi, quum alios principes sperneret, uni invidè-

postquam inter Patres non, quantum aequum censebat, excellere suas
opes animadvertit, primum ex Patribus popularis factus.quot; Dionis Cassii
fragm. Peirese. ex colleetancis Constant. Porphyrogenetae Ka^.r^Wvo;
^iv ch rcrcSrcy ri S^xXKdrrxv xU; rcU rpUo^cxhy r-?
Tà t£ yïtf woM'fux iKfifi^rxç £.gt;„-,£ïv oäk ^ti'cttätci cd. Rcimarus Ham-
burg! 1750, p. 15. Zonaras ed. Fugger et Wolf, L. II, p. 35. Plu-
tarch! vita Camelli, c. 11 et 12, vol. U, p. 43, 44, c. 36, p. 68

XIII, e. S et 11. Riebühr, röm. Gesch. vol. II, p, 563-566, inprimis
p. 566. » Unzweifelbar ist M. Manlius, schon damals Camillus ge-,
schvvorner feind gewesen und Wahrscheinlich an der Spitze seiner

turioni, quem creditor a iudice sibi addictum secum
per m-bem trabebat, in medio foro nianus iniecit ac
coram populo debita eius solvit: ille liberatorem snum
ut parentem plebis Romanae ubique laudat: magna
caterva plebeiorum sequitur Manlium, saepe in Patri-
cios crimina iactantem eos auctores inopiae plebis
esse, eos tbesauros Gallici auri, ut vocabatur, publi-
cam pecuniam abscondidisse et avertisse.

Deinde Manlius fundum suum in Veienti publice
vendi iubet; pecuniaque inde comparäta debita mul-
torum plebeiorum solvit, quo magis gratia apud ple-
bem florere coepit, uti accusatione sua plebis odium in
Patricios incitarat.

Patricii obstupefacti A. Cornelinm Cassium, ma-
xime Manlii causa paulo ante Dictatorem dictum, spe-
cie belli cum Volscis, in urbem revocant: bic a Man-
lio, qui cum magna plebeiorum caterva iussis Dicta-
toris obtemperans advenerat, quaerit, ut plebi tbe-
sauros indicet: alioquin falsum esse eumque in vin-
cula esse coniiciendum. Manlius respondet Dictato-
rem in se et in plebem, non vero in bostes esse crea-
tum; ipsos Patricios loca, ubi thesauri absconditi sunt,
melius quam seipsum scire, illos igitur plebem ad ea
ducere debere 1).

Widersacher im Senat.quot; de accusatione Tribuni in Camillum (Liv. L.
V) c. 33) vol. II, p. 677-681, praec. p. 678. »Gewiss mit reinem
Gefühl begann Manlius sich der hülflosen Schuldner zu erbarmen,quot;
narratio de iudicio Manlii summa eloquentia et arte critica conscripta
est, multum veri ei inest; hoc ultimo loco non satis invidiae Manlii
tribuit; ut saepe fit, duae erant causae, altera invidia et gloriae stu-
dinm , altera, quod eum plebis misereretur.

Dictator viatori praecipit, ut Manlium arripiat; iiic
plebis patronus in carcerem mittitur, plebeii vestes
mutant, interdiu nocteque coetus babent ad propugna-
torem eorum causae e carcere liberandum ; mox de
carcere refringendo sermo habetur: tunc Senatus-
consulto Manlio libertas restituitur.

Iram Manlii bis fatis exacerbatam clamores plebe-
iorum , qui eum laudibus ad coelum extollunt eiusque
domum circumsedent, incitant, maiora iam sibi pro-
ponit, scilicet cives a magni foenoris oneribus obliga-
tionibusque liberare; seipsum summum ducem contra
Patricios praebere; de regno fortasse cogitat; principes
plebeiorum interdiu nocteque eius domi in Capitolio
colloquia cum eo habent; de consulatu dictaturaque
abrogandis agitur : de nulla re tamen inter eos con-
venit : hi conventus reipublicae quieti quidem mina-
bantur, sed nullum certum et reipublicae imminens
malum urgebat. Fama per urbem ruit in Manlii con-
ventibus regni consilia esse capta: pars Patriciorum
exclamat. „ Servilio Ahala opus esse ad bellum intes-
tinum unius civis caede finiendum.quot;

Senatus magistratibus formulam dat in ultimis rei-
publicae periculis adhibitam „ ut videant, ne quid ex

de thesauro c. ^4, p. 330, c. 15, p. 323-337 , » thesauros Gallici
auri occultari a patribiis,quot; _ qm,™ conferendum ad redimendam
civitatem a Gallis aurum fuerit tribute conlationcm factam.quot; Nie-
bührius vol. II, p. 679, 680 thesaurus interpretatur de tributo ad
vasa, poeula caet. a Gallis templis ademta iis restituenda quo ex
meute Manlii in suum commodura Palricii usi erant: similia nobis
dedit Wachsmuth, die ältere Gesch. des röm. Staates, p. 427,
not. 50.

periiiciosis consiliis M. Manlii respublica detrimenti
capiat.quot; Tribuni consulari potestate simul cum Tribu-
nis plebis, quid faciendum sit, consultant; a vi absti-
nendum esse decernunt consiliis Maenii et Publilii
Tribunorum plebis suadentium, ut Manlium in iudici-
um vocarent, ut itaque per ipsam plebem, quae ab
eo ut regni affectandi reo recederet, eum adoriren-
tur. Non constat, utrum omnes Tribuni plebis, an bi
duo tantum se Patrum auctoritati dediderint : nec liquet,
an libertatis omnium studio , an invidia, an Patrici-
orum causae faventes propter rationes nobis inco-
gnitas, e. g. pecuniam datam acceptamque, ut iam non-
nunquam fieri solebat, Manlio adversati sint. Quid-
quid sit, clamores quorundam Patriciorum et formula
a Senatu édita nos certiores faciunt Manlium Patri-
cus valde invisum fuisse eosque omnes vires intendisse,
nt in Comitiis damnaretur, si vi tolli non posset.

Sic ipsa iudicii die in Campo Martio nullus Patricio-
rum ei comes fuit ad cives deprecandos, nec cognatus ,
nec frater, quod primus a Patrihus, ut Livius scribit, ad
plebem defecissei; causa igitur non erat illud gravis-
simum in rempublicam eiusque normas delictum regni
affectandi, sed, quod plebi faveret, Patriciorum nimiae
potestati obstitisset, nam Appius Claudius quoque Ee-
gis instar se gesserat et tamen eius patruus plebeiorum
animos flectere conatus erat. Nulla argumenta eius
culpae in medium prolata sunt in Comitiis centuria-
tis praeter coetus, voces seditiosas et accusationem
furti tbesauri in Patricios ab eo factam ; Livius qui-
deni ipse opinatur plures fuisse probationes quum mo-
ra damnaudi in loco , non in causa fuerit, sed nul-

lus veterum liistoricorum Eomanorum alia argumenta
afFert, quod profecto ab illis saltem omnibus non omis-
sum fuisset: coetuum ipsorum ut proprii maleficii non
accusabatur, neque antea plebeii ipsi liorum causa
in iudicium vocati erant 1).

1) Haee ultima spectant legem duod. tab. de coetibus. Conf. I.iv.
Hist. L. VI, c. 16, vol. II, p. 328-330, c. 17, p. 331-333: »lam
ne nocte quidem turba ex eo loco dilabebatur, refracturosque car-
cerem minabantur — dux sedition! datus est,quot; c. 18, p. S36 »ad-
vocata domum plebe cum principibus novandarum rerum interdiu
iioctuque consilia agitat — solo adaequandac sunt dictaturae con-
sulatusque. — Vos si quo insigni magis imperii honorisve nomine
vestrum adpellabitis ducem, eo utemini. potentiore ad obtinenda ea
quae vultis. Inde de regno agendi ortum initium dicitur sed nec,
quibus res, quem ad finem consilia pervenerint, sat planum
traditur.quot; Priora Livii sunt desumta ex oratione quam eum ha-
buisse fingit hoe scriptor, compar. c. 20, p. 345 »quum dies venit
(i. e. priorum Comitiorum de Manlio habitorum) quae praeter coe-
tus multitudinis seditiosasque voces et largitionem et fallax indi-
cium (i. e. thesauri Gallici), pertinentia proprie ad regni crimen
ab accusatoribus obiectarent reo, apud neminem auctorem invenio
addit deinde idem Livius, quae non citavit Miebührius »nec du-
bito haud parva fuisse, quum damnandi mora plebi non in causa,
sed in loco fueritquot; universe c. 19 et 20. Dion. Halic. excerpta a
Maio p. m. 230, xtvSvysùm Stk TvpccvviSoç Î^.SeV.v à'^oM^.
fi«. -T0-« Kiv o5vnbsp;àepuxxy xàrlv isr^ly SI xxrà xf^i^.ou

•éèhlt;pt- Plut. Vita Camilli solus de dilucidis argumentis, ceteroquin
rem ut Livius exponit, praeterquam quod Camillus apud eum altero
iudicio praesit, M ts rszi^^f'mç ^xvsfolç - S S^j

Livii de duobus iudiciis iam omnibus nota sunt. Conf. Valerius
Maximus 1. VI, c. 3, $ 1, de severit. ed. Thys. p. 533 »II. Man-
lius unde Gallos depulerat , inde ipse praecipitatus est , quia
fortiter defensam libertatem nefarie opprimere conatus fueratquot;
Zonaras Annales, L. II, p. 35, 36. m.'aa,« _ âv^.vnbsp;k«-

Coetus ergo adhibebantur ad probandum eum
regnum affectare: testibus, hidiciis aliisque argumen-

/3£v Itt) TvfciniSi. £Ù7raTfiJi)ç re liv oixérm V'fyov iyivero xcil rnKsfi-ixU

toiç TxXiraç àmuirxTii, IpfjiJij. Verba nimis brevia et obseura sunt,
ems sententia hostis dietns esse videtur et a servo correptus
ut hostis patriae rupe deieetus videtur praecipue, si eum cum Zo-
nara conféras. Cicero Philippica sec. c. 34 et 44 ed. Ern. vol. II,
P- 2, p. 1499, ISIO ed. Orell. vol. Il, p. 481 et 489. Appianî
Italiea p. m. 23 , 24, vol. I, XP«quot;quot; ■J-voxm'àç xoivctc. Aulus GelHus
Iquot; XVlI, c. 21 ed. Gronovii, p. 795 »et M. Manlius Romae, qui
Gallos in obsidione Capitolii obrepentes per ardua depulerat, con-
^chis est consilitim de regno occupando iniisse damnatusque capitis,
Saxo Tarpeio , ut M. Varro ait, praeceps datus, ut Cornelius autem
Nepos scriptum reliquit, verberando necatus estquot; L. XVII, c. 3, p.

et 752 ex Annalibus Q. Claudii Manlium haec videntur spectare :
quot; ut facile intelligeretur magnum viaticum ex se atque in se ad

evertendam habctre.quot; Gellius viaticum interpretatur
fecultatem conf. not. 23, proprie de peculio militis.

Cicero de republ. L. H, c. 37 ed. Moser et Creuzer, p. 292,
fegnum oecupare voluisse dicti suntquot; et Ciceronis fragm. ed. Orell.
'quot;gt;1. IV, p. 462 ad Corn. Nepotem , » Manlius , etiamsi, id quod cu-
pierat, regnare potuissetquot; Sextus Aurelius Victor de viris illustribus
ed. Arntzenins, Amstelod. 1733, c. 24, p. 133-136 et in notis » po-
Puli consensu liberatus estquot; i. e. e carcere et suspicione regni
affectati, sed paulo post » rursus cum in eadem culpa , et gravius
perseveraret, reus factus et oh conspectum Capitolii ampliatus est.
Al'O deinde loco damnatus et de Saxo Tarpeio praecipitatus est.quot;
Baecce ultima ostendunt Aurelium Victorem in bac vita conscri-
henda saltem Comelium Kepotem non seeutum esse, nam hic
de longe alia poenae mortis specie mentionem facit. De fide
Aurelii Victoris vid. notae meae ad § de Gracchorum consiliis. Ver-
ampliare Asconius Pedianus ad. Cic. Divinat. interpretatur.
•le sententia Uteris N. L. (non liquet) dicta; quibus causam differe-
liant. Aurel. Victor narrat populum Romanum Manlium domo in
Capitollo donasse. Probationes hac aetate fieri conccdit etiam Geib

tis constare deLuisset in iis de regno agi, de certo
consilio inter Manlium et plebeios inprimis eorum du-
ces convenisse, largitiones tali consilio a Manlio esse
factas, seditiosas voces plebis bellum civile spectare,
normis reipublicae mutandis vel regno constituendo in-
servisse; saltem popidus iudicis munere fungens hac de
re sibi persuasum habere debuisset, nihil eorum vero
commemoratur; facta tantum aderant, quibus delictum
parabatur, qui apud nos conatus remotus dicerentur, et
de iis factis animus hostilis non probabatur nihil pro-
prie fecerat Manlius quibus manifeste apparebat eum re-
gnum petere. Accusatio furti Patriciorum profecto non

neque nimis eas esse urgendas partim cum eo convenio, quamquam
Livius saltem de argumentis cogitat: hoe verum est proprie hac
aetate et vel maxime in iudicio, Comitiorum sermonem fieri non posse
de » Beweistheoriequot; sensu lureeonsultorum et legislatorum recentio-
rum. Geib, Gesch. des Röm. »Criminalprocesses aet. I, p. II, cap.
II, p. 137-146. Conf. etiam § mea de causa Cassii et animadvers.
meae contra Geibium cum p. 127, 128, 136. Multum neque plane
iniuria tribuit iudicum »Conviction intimequot; praeeipue populo in
Comitiis. Sic etiam Mittermaier in opere Arch, des Cr. Rechts, N. F.
Ao 1843, p. III, p. 427. De Geibii aliorumque operibus indicium
fereus scribit. »Gewiss macht der einfache sinn der Volksrichter
kein Unterschied zwischen natürlichem und kunstlichem Beweis;
es war der Totaleindruck, welchen die vorgekommenen Verhand-
lungen, wie heute zu Tage, noch bei den Geschwornen auf die
Richter, machte und dass die Indiciën immer den wichtigsten einfluss
anf die üeberzeugung von Richtern machen, die keine rechenschaft
über ihre urtheilsfallung zu geben nöthig haben, ist begreiflich —
am meisten Vermuthungen, aus welchen die Richter verurtheilten
(spectat exempla Livii et Dionysii) caute haec tamen accipienda
sunt propter partium studia in his iudiciis. Dubium est, num revera
» totaleindruckquot; (conviction intime) populo in hoc iudicio fuerit contra
Jllanlium.

directe ad hoc delictum pertinet, ostendit tantum in-
vidiam in Patricios, nisi aliquid veri huic accusationi
insit. Ipse Manlius, ut saepe in Comitiis centuriatis,
in populi iudiciis fiebat, niagis mérita sua in patriam
et singulos cives enumeravit quam accusatores refel-
lit, quadringentos cives in Campum adduxit, quorum
débita solverat ; spolia hostium, murales Coronas, ci-
ves ab eo servatos ostendit : tune sordida veste,
nudo pectore, vulneribus pleno, Capitolium adspiciens
lovem aliosque Deos precatus est ut populus Capito-
lium eiusque in Gallos facta recordans de se iudici-
um ferret: ut miles , ut dux exercitus romani haec
dixit probe sciens talem orationem maiorem vim in ple-
bem habituram quam optimas probationes, Patriciorum
conatus ad plebem a sua causa avocandam quam
niaxime cohiberi, neque ex hisce efficiendum est nul-
la argumenta ad occusatores refellendum ei fuisse.

Populus Romanus hacce oratione motus meritorum
et factis memor eum non damnavit, Livius narrat
Tribunos diem prodixisse, verba Dionysii magis dubia
sunt, etenim verba àqtfjxcci' «vrov saepius de absolvendo
usurpantur, tametsi de eo, qui liber e iudicio mis-
sus nec vades dare coactus est, accipi possent , sed
Plutarchus, ut Livius , de die prodicenda mentio-
nem faciens priorem interpretationem Dionysii confir-
niare videtur addens magistratus alium locum ad in-
dicium de Manlio habendum elegisse i^ijt 'dcpiivai
ßovloixtvovg, quae procul dubio de absolvendo in-
telligenda sunt.

Itaque Niebührii sententia Dionysii, uti Dionis et Zo-
naràe narratione nititur, quamquam ipsi hoc non vidit.

Diem prodicebant saepe non tamen semper magistra-
tus , ad opportunitatem reo praebendam fuga sponte
facta iudicio se eripiendi; hoc vero omisit Manlius
superbia verisimiliter ductus; quae antea cogitabat
de regno, de quibus sermones habuerat, non plane
insons, haec nunc exsecutioni mandasse voluisse vide-
tur: quum post Comitia habita vades non dedisset, quum
liber esset, non probabile fit eum rursus in Comitia
sponte venisse vel plebeios omnes eius causam dere-
liquisse: pars quidem, Tribuni fortasse nunc omnes ei
adversabantur. Consilia regni ipsius maiore iure me-
tuenda erant ac metuebantur: Camillus dictator vel tri-
bunus militaris cum Quinctio Cincinnato, ambo patri-
ciorum parti plane addicti; cum Tribunis plebis alterum
iudicium de eo instituerunt in luco Poetelino, loco, ubi
ceteroquin Comitia centuriata non convocari solebant!
Ut magis animos ab eo amoverent Tribuni militares et
plebis hoc fecisse videntur; concilium fortasse dicitur,
quia pars plebeiorum domum Manlii in Capitolio etiam-
tum circumsedebat; hoc non obstat, quominus Comitia
centuriata fuerint, in Curiatis Tribuni agere non pote-
rant. Tribuni plebis hoc autem iudicio partim praefue-
runt verisimiliter cum Tribunis militaribus, fortasse eum
accusarunt: propter Dionis Cassii et Zonarae testimonia
et rem ipsam mihi a probabilitate recedere non vide-
tur in absentem sententiam latam fuisse et Tribunes
plebis post damnationem a populo factam eum a Tar-
peia rupe deiicere viatores iussisse, plebis parte Man-
lio favente sacrosanctis suis magistratibus cedente vel
ab iis in fugam puisa: omnes praeter unum Cornelium
Nepotem de hoc supplicio mentionem fiiciunt. Man-

r ''i'quot;

lius vero iii Capitolio liabitabat, ibi conventus erant,
unde bic locus, bic modus supplicii magis verisimiles
videntur 1).

1) Loca veterum iam citavi. De concilio locus celeberr. Auli Gellii
Noct. Att. L. XV, c. 27 ubi verba Laelii Felicis aequalis Q. Mucii
afferuutur. » Is qui non universum populum sed partem aliquam
adesfie iubet, non coinitia, sed concilium edicere debet.quot; ed. Gronovii
p. 701 »verba Livii VI, c. 20,quot; ^concilium populi indictum est vol. II,
p. 347, 348, cum L. Ill, c. 54 concilio plebis acta,quot; vol. I,
p. 769, quae de sola plebe accipienda sunt, L. XXV, c. 3, 4,
vol. Ill, p. 946, plebis concilium — de concilio plebis turbato.

Göttling, röm. Staatsverf. de Comitiis curiatis hoe intelligit
§ 110, et in fine p. 319, ygt;more maiorum gegen die Gesetze cum
? 100, p. 274-277 et not. 2 et 3, p. 276, magis de industria
haue quaestionem tractavit in Hermes 1826, vol. XXVI, quod mihi
comparare non potui. Niebühr, Röm. Gesch. vol. II, p. 359, 684,
685 cum p. 565, 566 et quae passim de verbo Smoc de populo
et plebe disputât, valde accurate quaestionem inqnisivit, tamen
errasse videtur , praecipue quod ad Comitia curiata attinet. Egregie eum
fefellit van der Velden , disquis. liter, de Comitiis curiatis Medeme-
laci 1835, p. 67, 68 omnia explicat ex loco, Dionysium aliosque
praeter Livium non satis consuluisse videtur, contra ad verba Livii
accurate animum attendit, compar. cum p. 61-64 de populo et
plebe, p. 64 et 65 de concilio. Schelleri, Lexicon cur. Ruhnke-
nio , vol. I, p. 239 , h. v. Facciolati cura Forcellini h. v.
Wachsmuth, die ältere Gesch. des Rom. Staats, p. 427, 428 ct not.
Sl. » Die Grenien der Bürgerpflichten überschritt die plebs nicht
Mit ihm — Die Nachrichten bei Dio., 7.on. er hahe das Capitol
besetzt, sind wie leicht zu erkennen ist, aus den Versammlun-
Sen in seinem dort gelegenen Hause entstanden.quot; Et tamen non
plane negat narrationem de servo, conf. etiam Ferguson, the
history of the progress and termination of the Roman republic,
I, cap. Ill, p. 18, 19 de Comitiis non dubitat, sed de con-
iuratione » whether real or fictitious.quot; De Bosch Kemper, diss. p.
32, 33. Obiter nobis est animadvertendum verba Livii » duumvi-
ros , qui de perduellione anquirerent » et de iudicibus, qui rem in-
quirunt, et de accusatoribus intelUgi posse. Quum vero verba Livii

Si haec non placent, nam res dubia est, dolo servi
falsa ei nuntiantis in insidias deductus esse potest ad
loca, ubi Comitia habebantur et ab iis damnatus in
Capitolium, locum, ubi consilia scelerum agitarat, mis-
sus esse potest ut e rupe Tarpeia deiiceretur; quidam
scriptores memoriae mandarunt eum a duumviris per-
duellionis esse damnatum, populus profecto eorum sen-
tentiae facile cessisset; Livio tamen teste plures hoc
Comitiis tribuebant et illa aetate populus ipse saepius
iudicabat: Dionysius de Comitiis saltem prima vice
mentionem facit, Plutarcbus sententiam Livii de Comi-
tiis confirmât : ex Dione, Zonara neque ex auctoribus
apud Gelhum citatis nihil efficere possumus , quare
populum i. e. Comitia centuriata de Manlio statuisse
existimem.

sint poaenda, »sunt qui sint auctores (Manlium) damnatum (fuisse)
per duumviros , qui de perduellione anquirerent.quot; Duumviri hoc
loco et quaesitores et iudices habendi sunt. Alii legerunt »inquire-
rent. Hiillmann, röm. Grundverf. §20, p. 270, 271. »Die Patri-
ciër haben dem Verräther ihres Standes den TJndergang bereitet und
die Plebejer den Vater des ihrigen nicht gerettet.quot; Geib, Gesch.
des Röm. Crim. Processes 1842, p. I, cap. HI, p. 33, 34. Comitia
deinde habita etiam intelligit cum p. 36, 38, de Comitiis centu-
riatis , » so ist doch in der That nichts natürlicher als dass dieses
neue Gericht eben bloss eine Fortsetzung des ersten war uud so-
mit auch hier wieder die Centurien, nicht die Curien zu ent-
scheiden hätten.quot; Minus recte Comitia centuriata ad delicta com-
missa contra privates restringit et Com. tributa refert ad ea quae
cum reipublicae conditione cohaerent, quamquam recte affirmat.
Gom. tributa ad speciem del. contra rempubl. quae contra plebem
fiebant pertinuisse. Geib exemplis quae ipse affert Cassii et Manlii
refelli potest.

quirendi et iudieium ferendi mandat , omnes Romam
scriptores, quorum nobis fragmenta vel testimonia ser-
vata sunt, Manlii delictum perduellionem habuisse vi-
dentur et inde quaestionem moverunt, an a populo,
an a duumviris perduellionis damnatus fuerit, ex qui-
bus apparet iudicii formas contra eum servatas fuisse,
non vero eum sacrum dictum fuisse, ut Niebühr coniec-
tura assequi studuit: alioquin haec valde placeret pro-
pter incerta ultima Manlii fata : sacrae leges etiam non
plane ab usu recesserant, nam de Tribunis et de quibus-
dam aliis magistratibus post decemviratum rursus erant
sancitae: duodecim tabularum lege quaedam de iis
occurrunt, quamquam magis magisque iudicia invale-
bant.

Animadversione nostra dignum est formula „ ut
videant magistratus, ne quid respublica detrimenti ca-
piatquot; 1) Tribunis militaribus et Tribunis plebis maio-
rem potestatem mandatam fuisse eodem tempore, quo
Dictatores dici solebant et saepe dicebantur, quod ve-
risimiliter fecerunt, ut plebs minus Patriciis diffideret
et a Manlio sese seiungeret.

1) T. Liv. Hist. Li VI, cur. Drakenb. voL II, p. 341 , 342. Dirk-
sen civilistische Abhandl. vol. I, Zweite Abhandl. p. 120, 121. »Erst
im Folge dieses Senatbeschlusses, mitbin nicht aus einer eignen
Machtvollkommenheit und der dem Volke zustehenden Gerichtsbar-
keit, entschlossen sich die Volkstribunen den Manlius als Hochver-
räther beim Volke anzuklagen.quot; Haec affert ad potestatem Senatus
et populi universe definiendam, est tamen causa plane specialis;
in extremis reipublicae periculls Manlium adoriri potuissent, alia
multa exstant exempla Tribunos vel Quaestores sine Senatusconsulto
cives in Comitiis capitis accusasse.

Causa Pulvii, quaestio de Bacchanalibus habita,
causa Postumii Pyrgensis, filiae Appii
Caeci, Butturii.

Ecqxiid autem hac aetate solummodo in facta non
vero in verba publice anirnadvertehatur?

Legibus agrariis deinde a Licinio perlatis, Consu-
latu et connubio cum feminis patriciis cum plebe
communicatis, tam graves inter Patricios et plebeios
discordiae usque ad bella civilia non amplius exarsere,
et nonnisi pauca talia indicia de delictis contra rem-
publicam admissis, vel in specie de iis, quibus status
reipublicae in periculum vocabatur, commemorantur 1).

Bello tamen Punico secundo Tribuni Plebis Cnae-
um Pulvium accusarunt, quod exercitum in Apulia
amisisset, quod animos militum mollitie luxuriaque
corrupisset, et quod primus fugae se dedisset.

Duae priores accusationes magis culpam quam do-
lum militum ducis spectabant : multis autem testanti-
bus fugam ab eo ortam fuisse, milites ab eo desertos
fuisse , tertia vice Tribunus eum non pecuniae, sed
capitis accusavit et, quum controversia a reo de ac-
cusatione mutata facta esset, ceteri Tribuni decreve-
runt accusatori licere capitis vel pecuniae causa aliquem
in iudicium vocare propter tale factum, prouti accu-

1) Kiebul.r Ron,, Gosel.. toI. III, p. 35, 51 seqq. 353 seqq. et
passim. Liv. L. VI-IX. Dion. Hai. frajm. pnss. Göttling, Röm. Staats-
verf. p. 343-363.

sationem ex legibus vel ex moribus repeteret. Tribu-
nus exclamat „ Tum Cn. Fulvio perduellionis iudi-
co.quot; Fulvius sponte in exsilium abiit, quod plebs iu-
stum esse scivit. 1) Itaque in fugam se vertere ,
nisi omnis exercitus fugeret, factum erat, quod eo
tempore iudicio perduellionis continebatur, sed consta-
re debebat eum initium fugae fecisse, inde milites,
cives prodere videbatur: si animus prodendi deësset,
si simul cum exercitu fugae se dedisset , iam parte
copiarum in fugam pulsa, ad mulctam damnari pote-
rat , dummodo clades culpaé huius belli ducis, non
vero casui fortuito adscribenda esset. Hac igitur ae-
tate propter simile et fere idem factum aliquis vel
capitis vel mulctae accusari poterat magnam partem
ex dolo vel culpa noxii: moribus iudicium levius le-
viorque poena nempe pecuniaria invaluerant et per
aliquod tempus hoc iam obtinuisse nos certiores facit
decretum Tribunorum „ hoc ei more maiorum per-
inissum esse.quot;

1) T. Uyü hist. L. XXVI, c. 2 et 3 cur. Drakenb. yo!. Ill,
p. 10.53-1056, c. 2, »neminem praeter Cn. Fulvium ante corrupisse
omnibus vitiis lej;lone3 suas quam proderet — nec Hercule mi-
rum esse milites in acie non stelisse, qimm prinms omnium Im-
perator fugcrct, e. 13. Reus, »quum effuse omnes fugerent se
lt;iUoque turha ahlutum , ut Varroncni — testibus dalis , quum, prae-
terquam quod omnibus probris onerabatur, iurati permuiti diccrent
fugae favorisque initium a practore ortum , ab co desertos inili-
, quum haud vauura timorem ducis crederent, terga dedisse,quot;
tanta ira accensa est, ut capite anquirendum concio conclamarct.
Conf. quaestiones de iure criminum Romano scrips. Ed. Plalnerus
Marb. 1842, sumt. Ehverti quaest. 3 de mulla p. 49-Sl. .\Iia
exempla ap, eum inveniuntur quaest. I, p. 14-17 et p. 10, quae
T'aest. inprimis est legenda.

Postquam Bacchanalia P. Aehutio auctore ad Sena-
tum delata sunt, Consulibus Senatusconsulto extra or-
dinem mandatum est, ut de hisce nocturnis conventi-
bus, coniurationibus cognoscerent. Consules, quum ad
Senatum deinde ad Comitia centuriata retulissent, con-
fitentes statim ad mortem damnarunt suppliciisque de-
diderunt, praeter eos, qui ipsi nulla facinorafecerant.

Hoc Senatusconsidtum provocationi , legibus sa-
cratis et duodecim tabularum adversabatur, Consules
ut summi magistratus de vita civium statuebant, Comi-
tiis solummodo narrabant, quae fecerant, monebant ci-
ves, ut sibi opem ferrent contra noxios, ut a conven-
tibus Bacchi sacrorum abstinerent; nullum populi in-
dicium de noxiis habitum est : at erat exceptio a ré-
gula propter grave et reipublicae imminens periculum;
nisi Senatus Consulesque hoc fecissent, respublica
Romana fortasse periisset, nam plura millia hominum
iureiurando adstrictorum nefariam coniurationem inie-
rant: non solum mores, status reipubhcae in pericu-
lum adducti erant, sed praeter stupra virorum et fe-
minarum veneficia, caedes, falsa perpetrata erant:
omnia reipublicae fundamenta corruebant, nisi statim
et graviter in noxios animadverteretur : non tantum
igitur coetus per se spectati puniebantur, erant po-
tius coniurationes de variis et gravissimis sceleribus
perficiendis, socii eius conditionem reipublicae turba-
bant, tametsi rempublicam ipsam non directe pete-
rent, et a régula recedebatur, quare non ad alias
causas hoc exemplum est protrahendum 1).

Livii narratio obstat, quominus cum de Bosch Kem-
per faciamus scribente Consules non iniussu populi

p. 30S-337, c. 8. »Intestlnae coniurationis vintüctam — nec unum
genus noxae, stupra promiscua ingenuorum, feminarumque erant:
sed falsi testes, falsa signa testimoniaque et indicia ex eadem officina
exibant. Yenena indidem intestinaeque caedes — multi doli plerique
per \im audebanturquot; c. 12 » Si qui minus patientes dedccoris sunt
et pigriores ad facinus , pro victimis iinmolari — multitudinem in-
gentem, alterum prope populum essequot; c. 14 » quaestionem deinde
de Baccbanalibus extra ordinem Consulibus mandavit, c. 17. » Co/i-
ivrassB supra Septem raillia virorum ac mulierumquot; c. 16 et 17, ad-
ducti ad consoles fassique de se nullam moram iudicio fecerunt —
coi-git Consules circa fora proficisci ibique quaerere et iudicia exer-
cere.quot; Contra »ea omnia lata ad plebem factaque sunt ex Senatus-
consulto.quot; Haee tamen de iis, quae sancita sunt post poenas de
noiiis sumtas. De Bosch Kemper, negat et in hac causa tantam
Consulibus potestatem fuisse. diss. p. 33-33. Verba Consulis c. 15,
p. 327, 328, »Maiores vestri, ne vos quidem nisi quum — Comitiorum
caussa exercitus eductus esset, aut plebi Concilium tribuni edixis-
sent, aut allquis ex magistratibus ad concionem vocasset, forte te-
merc coire volueruntquot; ut Zirkler existimat das Associationsrecht,
p. 70, 71. Platnerus, quaestiones de iure Criminum Romano quaestio
V[, cap. I. p. 84-86 recte scribit. »In quo utroque crimine, ta-
metsi Consuli quaestio esset commissa, tamen Senatus ipse sententiam
tulit, quam quidem Consul pro imperio exsecutus est.quot; Dirksen affir-
mât » Untersuchung gegen die Bacchanalien — wurde hier im Auf-
trage des römischen Senats bald durch die Consules, bald durch die
Prätoren geleitet.quot; Dirk.sen, civilistische Abhandl. vol. I, Zweite
Abhandl. p. 118, cum p. 223, 224, cum p. 113, 114, ubi Polybio
adscribit eum iudicium Senatus de civibus Romanis tribuisse minus
vere, p. 134.

Geib, de hoc iudicio affirmat » wo man iu der That die beschrei-
bung eines heutigen Inquisitionsprocesses zu lesen glaubt.quot; Geib,
Gesch. des röm. Criminalprocesses aet. 1, p. II, cap. I, p. 107-108,
ubi tamen animadvertit. » Allein so ausgeprägt auch der Inquisito-
rische Charakter hiebei hervortritt, so ist es doch entschieden
falsch, wenn manche sich dadurch für berechtigt halten, das Ver-

noxios damnasse et morte mulctasse: populus, (Co-
mitia centuriata) hoc passus est, hoc non prohihuit.
Poenis de noxiis sumtis Senatusconsulto constitutum
est, si quis taie sacrum neeessarium duceret nec sina
religione et piaculo se id omittere posse apud Praetorem
urbanum profiteretur, Praetorem Senatum consulere,
si ei permissum esset, quum in Senatu centum non
minus essent, Praetorem ita id sacrum facere, dum

fuhren vor diesen Quästoren Immer und in allen seinen Theilen für
rein inquisitoriseh zu erklären.quot; Conf. etiam de indieibus, quos divi-
dit in cos, qui delictum universe magistratibus defert, et in eum, qui
socius delicli, ut a poena plane liberetur , hoc peragit et de quadru-
platoribus p. 104-100, et universe de accusal, ad indicia pcrtinento
p. 97-104. Nimis universe potestatem Senatus post liberam rempu.
blicam iustitutam negat. aet. I, cap. IV, p. 41, 43. »Sein (Sen.)
ganzer Einfluss im Grunde blos darin bestand für die Consxdcs
eine herathcnde Behörde zu Uldon.quot; Quamquam statim addit » wenn
auch allerdings in der Art, dass die Einholung seiner Meinung jetzt
kaum mehr versäumt worden, durfte die unbedingte befolgung der-
selben aber wenigstens in beziehung auf gewisse Verhältnisse für
unerlässlich angesehen werdenquot; cum p. 43-4.5, cum cap. I, p, 22,
cap. II, p. 22-30. Contra Wittcrmaier in opere Archiv des Cr. K.
N. F. ao 1843, p. II, p. 288. De Bacchan. »allein auch hier scheint
nichts weiter nachgewiesen zu seyn , als dass die Consules eine Vor-
untersuchimg anstellten und dabei (da noch keine Anklage gegen
eine Person erhoben war) mit ziemlicher freiheit zu werke gingen,
um sicli die nölhige Gcwissheit, dass ein Verbrechen verübt worden ,
und die beweise gegen den tliäter zu verschaffen ,quot; attamen elementa
iudicii, qnod lit per magistratus , qui delictum inquirunt, in bac cau-
sa adsunt, sieMitterm. eodem dc indieibus et quadruplatoribus »kann
man aber nicht mehr ableiten, als dass die öffentlichen Behördo
ein Interesse an der Entdeckung von Verbrechen und überweisen
des schuldigen dadurch bewiesen , dass sie (wie jetzt noch in Eng-
land) sich der Personen bedienten, die als Ifauptzcugen gegen den
Angeklagten auftraten.quot;

ne plus quinque sacrificie interessent, neu qua pecunia
communis, neu quis magister sacrorum aut sacerdos esset.quot;

Conventus igitur non plane vetabantur, clummodo
Praetor! appareret boc Dei Bacchi sacrorum causa
revera fieri et dummodo magna pars Senatorum hoc ei
concederet : re ita inquisita reipublicae nocere non pote-
rat, omnia vincula, quibus conventus a republica se-
iungerentur, et civitas in civitate oriretur, prohibeban-
tur, nempe duces, aerarium commune, magnus soci-
orum numerus; veniam Deorum colendorum cum sa-
lute reipublicae Senatus conciliare volebat 1). Nostra
aetate hoc Senatusconsultum, ut historicum monu-
mentam, magni est momenti. Si Eomani post tanta
facinora tantaque reipublicae pericula veniam coeundi
sub certis conditionibus conventibus religionis causa
concesserunt, quanto magis nostrae reipublicae guber-
natores conventibus, qui rempublicam in periculum
nullo modo adducunt, quorum socii religionis causa
nnice coeunt, veniam coeundi dare debent!

Praeter Cnaei Fulvii iudieium aliud exemplum
eodem bello Punico secundo occurrit M. Postumii
Pyrgensis, cui a Tribunis plebis Sp. et L. Curviliis
in Comitiis tributis dies dicta erat et muleta ducen-
torum millium aeris irrogabatur , quod naufragia fin-
gens publicam pecuniam fraudatus esset, sed publicani
ea die in Comitia irruperunt et quominus suffragia
dePostumio ferrentur, prohibuerunt; fortasse certami-
ne orto Tribuni victores evasissent, nisi consilio Con-

sulis ducti plebem dimisissent. Senatusconsulto deinde
decretum est „vim contra rempublicam Qtpernicioso exem-
plo factam esse.quot; Tum Tribuni diem capitalem Postu-
mio dixere , adiicientes se eum , ni vades daret , in
carcerem deiecturos, ex more nempe , qui inde
a Caesonis iudicii tempore invaluerat : vades dedit,
attamen ipse die iudicii non adfuit : Tribuni diem pro-
dixerunt ; nisi adesset, aqua et igni ei esset interdi-
ctum, bona ipsius essent publicata: ille non rediit: liaec
ergo rata facta sunt 1).

»Turbandae rei causa publicani per vacuum in submolo locum cu-
neo ioruperunt iurgantes simul cum populo Tribunisque. iVec procul
dimicatione res erat, quum Fulvius Consul Tribunis — rem ad sedi-
tionem spectare, ni propere dimittitis plebis concilium,quot; c. 4,
p. 948-948 oraliones in Senatu. »M. Furium Camillum — damnari se
ab iratis civibus passum esse. Decemviros — iudicium de se po-
puli passos. Postumium Pyrgensem suffragium populo Romano ex-
torsisse, concilium plebis sustulisse , Tribunos in ordinem cocgisse,
contra populum Romanum aciem instruxisse, locum occupasse, ut
Tribunos a plebe intercluderet, tribus iu suffragium vocare probi-
berel. Kihil aliud a caedc ae dimicatione continuisse homines, nisi
patientiam magistratuum. — Comitia, quae reus rgt;i utqtie armis pro-
hibiturus erat.quot; Totiim locmn appo.sui, quia rationes Senatuscon-
sulti, » vim cam contra rempublicum et pernicioäo exemplo factamquot;
continent. Deinde »rei capitalis diem Postumio dixerunt — ni vades
daret, prehendi a viatore.quot; Sc. inde a causa Kaesonis. Tum de sociis
» qui turbae ac tumultus concitatores fuerant, rei capitalis diem
dixerc.quot; Zirkler, die gemeinrechtliche Lehre vom Maj esta tsverbrechen
und Hochverrath , p. 8. » Allein wenn wir besonders das von Li-
vius XXV, c. 3, 4, berichtete Beispiel des Posfumius von Pyrgi in
das Auge fassen , so gehöret gegen die durch bloss philosophische
Deductionen bei uns herrschend gewordene Ansichten hieher auch
das Verbrechen des Aufruhrs. — Kur muss man — auch wirklich
zur last legen können — aciem contra populum instruxisse, vim

Zirklerus opinatur in liac causa de perduellione agi,
sed nulla apud Livium huius delicti fit mentio, pri-

contra rempubl. et pernicioso exemplequot; caet. Propter hoc exemplum
de regum temporibus de primis lib. reipubl. aetate hoe etiam affir-
mai , talis causa hac autem aetate occurrere non poterat, res et
facta tunc valde diversa esse debebant. Conf. p. 99, 108, 109,
2S3, 225, 226. Platnerus quaest. de iure criminum Roman, quaest. 1,
p. 16, 17 cum p. 11. Legantur »Res igitur non in Comitiis cen-
turiatis , sed in tributis acta videtur, licet de capito civis tantum-
modo Comitiatu maximo ferri possit. Ratio fortasse ea est, quod
Senatus sciverit vim contra rempublicam factam esse.quot; Celeberr.
vir iure tale Senatusconsultum ut exceptionem a régula , non regulam
habere videtur. Conf. Dirksen , civilitische Abhandl. vol. I, Zvseite
Abhandl. p. 142, 143, 146, cum 119, 120, 124. Göttling, Gesch.
der röm. Staatsverf. § 75, p. 158 et not. 4, ubi citantur plura loca
Livii, quibus ille verbum perduellem quidem usurpât, sed de hos-
tibus externis e. g. T. Liv. Hist. L. XLII, c. 20, vol. V, p. 634,
cur. Drakenb. » prolationemque finium et interitnm perduellium por-
tendiquot; XLV, c. 16 , » perduelles superat,quot; vol. V, p. 842, nec con-
stat de PopiHio, L. XLII, c. 21, 22, vol. V, p. 635-637 accusatus
est, quod » deditis contra ius ac fas bellum intulisset et pacatos ad
rebellium excitasset,quot; causam apud Praetorem dixit : hic Senatum de
re consuluit, nulla mentio fit perdueHionis, nonne potius iudicium
moribus obtinebat? quaestio de re speciali instituta erat. Aliud exem-
plum affertur Scipionis Africani Livii Hist. L. XXXVIIl, cap. 50,
quae causa tamen incerta est, erat suspicio regni adpetendi,
proprie iudicium non est habitum nec ille se défendit nisi rebus
gestis narrandis, vol. Y, p. 266 , 267. Geib existimat reum, qni
«ponte in exsiliuni abire volebat, hoe régula diserte profiteri de-
buisse et Livii exempla Fulvii et Postumii Pyrgensis citat Gesch.
des Röm. Crim. proc. aet. I, p. II, cap. II, p. 121, »als ob jetzt
jeder Angeklagte befugt gewesen sey, sobald er eine Verraittelung
fürchten musste, leliehig sich zu entfernen, sondern wer immer
von diesem Rechte Gebrauch macheu wollte, musste dieses in der
Regel formlich erklärenquot; cum seqq. convenio de loco et de de-
creto Comitiorum, sed priora, quae ex Geibii opere citavi, ex Livii locis
effici non possunt, hoc non palam, in Comitiis dixit Postumius, hoc

ma vice profecto longo aliud erat maleficium, iam aliae
capitales erant quaestiones; quaestores annui de om-
nibus gravibus delictis cognoscebant: quum vero ma-
gnum ex hoc facto reipublicae periculum immineret,
quum Senatusconsulto sancitum esset „vim contra rem-
publicam esse factam,quot; quum exemplum Cnaei Pul-
vii nos doceat facinora variae naturae hac aetate ut
perduellionem plecti, non a probabilitate recedit Tri-
bunes Postumio etiam diem dixisse perduellionis : hisce
autem minime apparet tale exemplum ad antiqua rei-
publicae Romanae tempora esse protrahendum, quod
partim Senatusconsulto refellitur, quia inde efficere
possumus Senatum de causa dubia statuere oportere,
an rempublicam spectet nec ne, partim ex exemplis
allatis M. Furii Camilli et decemvirorum: itaque illo-
rum temporibus hoc non obtinuerat, novum et inau-
ditum scelus erat, vel legibus diserte non erat veti-
tum: aliquomodo ad leges sacratas pertinebat, quod
Tribunorum potestati obstitisset, nec tamen Livius scri-
bit vel ex eius narratione apparet hoc sie esse ha-
bitum.

solum affirmandum est vades ei dandos fuisse, ue in eareerem deii-
eeretur conf. Geibius p. 131, ubi contenditur in talem absentem ean-
dem poenam itrogari solitam fuisse et bona praeterea publicari solita
luissc. De eadem poena ex Livii loco non constat, ut iam vidimus
propter verba caput, eapitalis in causis Fulvii et Postumii. Tandem
Geib alio loco, p. I, cap. III, p. 33, causam Postumii affert ad
probandum potestatem Comit. trib. ad poenas mortis et corporis
civibus irrogandas etiam pertinuisse, quibus profecto nihil apparet de
priore aetate ante XII tab. et exempla de illa act. allata vel valde
specialia sunt, seil, causam plebis eiusque iurium speetant, vel
dubia sunt ut e. g. causa Coriolani.

Postumius adem contra popuhmi exstruxisse censeba-
tur, nam vi et armis Comitia turbarat. Consnl consi-
liis suis a caede et dimicatione cives retinuerat, sed
nisi dies fuisset prodicta, amici Postumii contra cives,
contra Tribunos pugnassent, cuius rei ipse Postumius
auctor existimandus fuisset : facta ergo satis gravia
erant, ut perduellioni accenseri possent, verumtamen
animus bostilis deërat, rempublicam ipsam petere, eins
normas mutare vel evertere noluerat: haec statui rei-
publicae Eomanae mutato tribuenda esse videntur; po-
pulus nempe bellis cum Samnitibus et inprimis cum
Cartbaginiensibus magis in unum coaluerat ; ne ab
exteris gentibus devincerentur, opprimerentur, con-
iunctione inter cives per bella opus erat, Consules et
Tribuni sibi invicem nonnumquam auxiliabantur; seditio
igitur ut gravissimum in rempublicam maleficium non-
numquam puniebatur, tametsi animus bostilis deësset.

Ab alia parte illa bella cum variis populis praeci-
pue cum gentibus Orientalibus antiquis moribus no-
cuerunt; mollities, luxuria, avaritia meutes optimatum
deinde omnium ceperant, vebementibus animi motibus
Orientis incolis propriis magis correpti sunt cives ,
libertorum numerus nimis auctus erat , unde nova
flagitia orta sunt vel in singulos cives vel in totam
rempublicam: itaque novae leges etiam de delictis
contra rempublicam erant sanciendae.

Iam bello Punico primo Fabio Licino etOtacilio Crasso
Consulibus muleta viginti millium gravis aeris mulieri,
filiae Appü Caeci ab Aedilibus plebeiis dicta erat, quod
coram populo optasset „ utinam reviviscat frater ali-
amque classem in Sicilian! ducat atque istam multir

tudiiiem perditinn eat, quae me male nunc miseram
convexavit.quot; 1) Erat scilicet soror Claudii Pulcliri et
haec verba non ■ vociferata est, ut revera damnum pa-
triae afferret; nec cum factis contra rempublicam tale
votum cohaerebat, sed turba plebis propulsa erat, nec

tur verba iratae feminae : quia m rempublicam. et in
loco publico dicta erant, poena pecuniaria digna esse
Aedilibus visa sunt: eo magis inde iam ab hac sen-
tentia lata hac aetate vindicanda erant, si vir consul-
to talia publice loqueretur: magistratus mulctam non
ex lege, sed ex suo arbitrio dicebat, poena pecunia-
ria erat verisimiliter ex moribus.

1) Aul. Gell. Koet. Attic. I. X, c. 6, ed. Gronov. p. 475 , 470.
laetata est — ob baec nmlieris verba tarn improba et tam incivilia —
»Id factum esse dicit Capito Atcius in commentario de indie, publ.quot;
Narratio igitur dubiis non est obnoxia, et haec nos certiores faciunt
publicam fuisse poenam, iudicium quodam sensu fuisse publicum. De
muleta et poena ccleberr. viri Birnbaum, Platner, alii inter se dispu-
tarunt; notus est locus. I. 131 ff. ff de verb, signif. Suetonii vita
ïiberii, c. 2, ed. Oudendorp, Lugd. Batav. 1751, p. 350 »et quae
novo more iudicium maiestatis apud populum mulier subiit, quod ex
conferta multitudine aegre procedente carpento palam optaverat, ut
frater suns Pulcher revivisceret atque itcrum classem amitteret.quot; Ex
sententia Suetonii est ergo delictum maiestatis, alii hac de re tacent,
illis tamen scriptoribus, qui ubivis locum Taciti afferunt ad probandum

Valerius Maximns L. VIII, c. 1, § 4, ed. Torren, p. 706. »Adiicia-
tur his Claudia, quam insontem crimine votum impium subvertit,
quia, cum a ludis domum rediens turba eluderetur, optaverat, ut
frater suns maritimarum virium nostrarum praecipua iactura revivis-
ceretquot; s.-,epiusque Consul factus, infelici ductu nimis magnam urbis
frequentiam minueret, Platnerus quaest. de iure crim. Rom. quaest. Ill,
p. 50, 51. Birnbaum, Neues Archiv, des Criminalrechts, vol. XIII.

(nam Plutarchus ex orationibus Gracchi scriptis man-
datis, suo tempore partim servatis, haec hausisse vi-
detur) quum fratrem suum indemnatum occisum et
in flumen deiectum fuisse in plebeiorum animos revo-
caret, exempla proavorum attulit , eos vel gravissi-
mis poenis affecisse noxios qui Tribunos contumeliose
habuissent. „Faliscis, ait, propter iniurias, quibus
Genucium Tribunum affecerant, bellum intulerunt, et
Caium Butturium ad mortem damnarunt, quod ille
solus Tribuno per forum eunti non e via cessisset 1).quot;

àixitifiv^ffxwv t2v ysyovSruv •Trafariôatç rà rZv 'Trpoyóvuy, ùç lastyn lily
xx)nbsp;iTflAeVjjTav yTTfp Vevvxtov nylc S tj fjix p ?^oi§ofgt;jöévToey

quot;a.) Xxiaj BauTTOVfUv 6 dy ccT a v xartyyunav Urt Sif (Lx p % m wopevo/xévu
Si' àyDpaç oux ûTêÇeffTi; t^6yoç. Plutarchus ex ipsis orationibus Grac-
chi , quae scriptae tempore Ciceronis exstabant, haec saltem, quod ad
'es ipsas attinet, hausisse videtur. Cicero in Bruto, c. 33, ed. Ern.
vol. I, p. S31, ed. Orell. vol. I, p. 406. »C. Gracchus — Noli
enira putare quemquam , Brute, pleniorem ct uberiorem ad dicendum
fuisse. Et ille, sic prorsus, inquit, existimo atque istum de supe-
rioribus paene solum lego; legendus, inquam, est hie orator. Brute,
61 quisquam alius iuientuti.quot; Eadem de Tiberio Graccho in Bruto
e. 27. » Nam et Carbonis et Gracchi habemus orationes nondum
satis splendidas verbis, sed acutas prudentiaque plenissimas , vol. I,
ed. Orell. vol. I, p. 402. Quae de Plutarchi aetate testimonio
Aul. Gellii confirmantur, qui haec citat ut fragmenta orationis
C. Gracchi L. XI, c. 10 ed. Gronovii p. 528-530, eonf. p. 532 et
XV, c. 12, p. 680, 681, haee est pars orationis a C. Graccho
ad populum habitae, quum ex Sardinia, ubi quaestor fuerat, rediis-
set » biennium fui in provincia : si ulla meretrix domum meam in-
troivit, aut cuiusdam servulus propter me sollicitus est omnium na-
torum postremissimum nequissimumque existimatote : quum a servis
eorum tam caste me habuerim , inde poteritis considerare , quomodo
me putetis cum liberis vestris vixisse.

Fragm. duar. orat. C. Gracchi ap. Gellium Woct. Attic. I. 10, c. 3,
p. 467-469 quoquo inveniuntur.

Quales iniuriae Faliscorum fuerint, non acldit Grac-
chus, neque a civihus Tribuno factae sunt. Tribuno e
via non cedere nisi coniungatur cum facto vi eum pro-
liibendi, quominus munere suo fungatur, non gravis est
iniuria et tamen mortis poena noxio huius delicti est
imposita: nihil de hisce in sacratis legibus constitutum
erat: moribus ex eo fonte a Tribunis maiore potestate
quam antea praeditis rep^tebatur.

Senatus non quidem, ut antea, plebi adversari dici
poterat, quia aditus huius collegii plebeiis, qui hono-
ribus functi erant, temporis lapsu patere coopérât, at-
tamen idem studium magnam potestatem in republiea
gerenda retinendi Senatoribus erat, provinciarum cura
iis prae ceteris erat mandata; quae res, Graecis, Car-
thaginiensibus aliisque populis devictis, multo maioris
erat momenti; novi Senatores e plebeiis, uti minores gen-
tes Tarquinio Prisco, Servio Tullio regnantibus et primis
liberae reipublicae temporibus, saepe a causa plebeio-
rum deficiebant, ac multo frequentius Patricii in Se-
natum legebantur: quamquam magistratus plures cum
plebe communicati erant, magis magisque Patricii di-
vitiis eminebant, quas agris publicis (de quibus tri-

buta non amplius solvebant, vel quos parvo pretio a
plebeiis egenis emere solebant) et muneribus in pro-
vinciis sibi compararant. Ad agros colendos Patricii
servos vel colonos partiarios nullos fere plebeios ad-
bibebant, magnam partem, quod servorum pretium de-
minutum esset propter multa bella et propter magnum
inde servorum numerum, quod servi nomen dare non
possent, partim fortasse invidia in plebeios: lios ut paupe-
res optimates facile vexare poterant et revera vexabant:
etenim plebeii propter haec ipsa bella agros suos non
amplius colere potuerant, plures res suas pignori dare,
foenore accipere coacti erant et opificiis operam dare
Romanis civibus erat dedecori. Tametsi omnes plebeii
non pauperes essent 1), liberti iam diu inter eos recepti

1) Conf. Zachariae (K. S). Heidelb. Luc. Corn. Sulla Erste Abthcil.
p. 35-52. Heeren, vermischte historische Schriften, Göttingen 1821,
■Vol. III, p. 43-54. Göttling, Gesch. der röm. Staatsverf. § 118,
p. 344-349, § 136, p. 370-374. Ferguson the history of the progress
and termination of the Roman republic. L. II, c. 3, p. 83-84. He-
gewisch, Geschichte der Gracchischen Unruhen in der römischen
Republik. Hamburg 1801, bei Perthes 1-13, multa de variis plebis
speciebus scribit, partim vera p. 60, 61, 63, 64cump 163, 164, 172,
174. Dionysius, Appianus et Florus prisca tempora laudibus nimis
celebrant nullam atrocem vim a Patriciis vel plebeiis factam fuisse,
hoc tamen verum est eos gladios non strinxisse, eos saepe sine vi in
montes secessisse. Dion. Halic. L. II, c. 11, ed. Sylb. p. 85 ï?«
^vSé-jTors Si ä'/faäto? lt;póvov toy xät' äAAjjAwv l^ifijcr^y Ivrl^ l�ica-
tUiv xal TfidxovTU irav ■iroAAwv x a. 1 (ieyaAuv amp; fiip i a- ß ii dr u-j y i-
vofifvwvtw^jl/iw toyc i v t é d i tts pi twv xoivmv — äAAcc TretSovref
quot;quot;1 SiSdixovTK äAAijAou? xcil räftiv äxnri?, rä Si Trap ixSvrav
^Xfißd-javTCf tt o a 1 t gt; gt;! ä ? i^rsioyvro rij tüv iyxMnidrm äjsayrrsif • o3 Sï
rpdxxof T^c Stiii!ipZ'xy,c l^maicic ytvópisvoc Siilt;pietpc rijv raS
'foAïTÊü^aTO? ä p fiov t a vy ohxiri w/ttäuvt«! tr lt;p ä t r o v t s ^ iiAAi?-
^quot;Jf, xUl (pvydSxc lAayvovTÉf ix t!)? TriAea^ xa.\ cuSevi( tUv kviixiirm
^T/jjoftsvoi %it(k ra vixäv. Ipse Dionysius aliis locis quae magnam par-

qui opificiis victum quaererent et nonnunquam Patronis
Patriciis iis subveniretur, maior pars plebeiorum hoc
malo laborabat: équités non amplius milites, sed ordo
pubHcanorum, divitiis abundantes erant, saepe plebeio-
rum causae favebant, quia inde originem duxerant, Se-
natui invidebant, attamen propter divitias ex vectigalibus
repetitas pauperes metuebant et nonnunquam cum Patri-
ciis faciebant: ab alia parte Tribuni plebis nimia pote-
state gaudebant eaque in optimates vel in alios magi-
stratibus abutebantur; totius populi magistratus facti,
aliis magistratibus re vera praeerant; nimia Comitiorum
tributorum prae centuriatis Comitiis in republiea gu-
bernanda vis erat: socii post bella Punica a super-
bientibus Patriciis vel equitibus saepe contumeliose
habebantur vel iniuriis afficiebantur.

tern citavi vim factam esse, plebeios ipsosque Tribunes foro pulsos
pulsatosque fuisse commémorât. Appiani Eftlt;SuAiÄ (bell, civil.) L. I,
C. 1-3, p. m. 1-3. 'PMftai'oiç ä Stii^oç X.CÙ tl ßsiKif •aoxxânif Iç
n-îfi' T£ vófi«./ S/crsMç xa.) jjfEMv àmiTxo'Trliç 5 SiaSxTMiUvii; 'év ifxatfs-
(T'IXHnbsp;CÙ /i^v TI xe,fäy 'éfyay ifKpÓMov Ijv ÂAAà S, x-

c. 3. XX) (TTXŒÎxexo) IMVXfX'Xo! — ä àyiiv Xôyu iiîy TOÙç âvriTrc:-
iriiJraç , ïpyw S' irr) t t) v w x r f ! S x. t. Annaei Tlori Epitome rer. Ro-
man. L. III, c. 13 »quae enim res alia civiles furores pepei'it
quam nimia félicitas! Syria prima nos vicia eorrupitquot; p. m. 74.
ïlutarebi vita Tiberii Gracchi Biblioth. class, script. Graec. vol. VIII
p. 7, 8, cap. 8, 9. Egregie etiam Ahrens. Rechtfertigung des Tib.
Sempr. Gracchus, Leipz. 1836, p. 14 et 15 dubia movit de iure 209.
populos devictos a Romanis tributa solventes partem agrorum iis
quum desciscerent, ademtam redemisse: . dominos igitur talium
agrorum factos esse, et dubia solvit per priera Gracchi consilia et
per primam eius rogationem »es werde nngewiss , was dem Staate
ursprünglich gehörte oder freies Eigenthuni sei » (cum p. 14).quot; Diese
Schwierigkeit schreckten Tib. Gracchus nicht. Er gedachte durch ein
Gesetz das nnrechtlich. besessene zu nehmen , den gesetzlichen BesUp
alter zu sichern.nbsp;'quot;'

Itaque co iditio reipublicae Romanae in melius mu-
tanda erat; plebis paupertati, sociorum iuribus, leges
opem ferre debebant , bellum civile vel sociorum in-
stabat, nisi a Patriciis, a divitibus universe aliquid
pauperibus, a civibus aliquid sociis concederetur, sed
modice erat agendum; ira partium, odium animi ela-
ti hominum vel Consulum vel Tribunorum periculum
reipublicae statui minabantur. Initium ergo bellorum
civilium a tumultibus Gracchorum répétas, nec vero
iis solis adscribas: ut iuvenes, ut homines anhni moti-
bus, irae noanunquam nimis indulgentes, conditionem
reipublicae quodammodo labefactarunt, multis tamen
eorum legibus opus erat, et invidia, odio Patriciorum
Tiberius inprimis a modica agendi legesque rogandi
ratione , quam primum inierat, recessit : Patricii pri-
oribus eins rogationibus adversantes reipublicae valde
nocuerunt.

Lex agraria enim, quam initio Tiberius Gracchus
tulit, aequitati conveniebat, quia agri publici a paucis
civibus occupati, ex antique more et ex lege ab ipso
populo in Comitiis centuriatis lata inter omnes dividen-
di erant praeter quingenta iugera, quae ex lege Lici-
nia possessoribus manebant: plures autem Patricii non
erant nisi possessores contra hanc legem Liciniam, qui-
dam plebeios ab agris publicis depulerant, quamquam
pars ex antique more plebeiis in dominium danda
erat ; quidam hos parvo pretio ab egenis plebeiis eme-
rant, igiturque re vera domini erant facti, sed contra
legem : possessio proprie erat make fidei, obtinuerat
tamen per quaedam saecula et lex quibusdam obso-
leta esse videri poterat. Tiberius huius rei causa

primae rogationi adiecerat damnum ex aedibus fac-
tis, arboribus satis vel agris ab iis cultis iis re-
sarciri, dimidium borum iugerum addi cuique libe-
rorum eorum, qui tales agros possidebant, vel agrorum
domini facti erant, dummodo bi liberi in patris
potestate essent 1).

Itaque possessores tantum nimis magno agrorum
numero privabantur ; quae ipsi e re sua attulerant,

1) Appianus de bell, civil. L. I, c. 70, o'/ yàt ttAouitiih, 'óo-uts Sv
îïAAa fifxx^x îiÊVifTMV rk (tiv wvoufcevoi weiloO ri Si fiîx A « (i/s a-
vovTÉç c. 8. oiiSi pxS(ov 'ov oùSi oravr^ Sixuiav 'âvSpuç roffovçSs ix to-
ffovSsnbsp;KT^fTtv to^^vSs otipeXiTècci cpvTMv TS îStuv X al atxaSof£tf-

fiétuy, p. 7, 8. (vol. I, bell, civil, vol. Ill otnii. oper.) c. 9 de
dimidia parle liberis in potestate patris tribuenda p. 8, c. 11. demente
T. Gracchi, p. 10. vpâxxtfi s fiév yovç tou ^ovgt;,sc(lxtoç xiv ovx sç sv'jropiav
^Xa' Iç shxvSpîxv.

Plut, vita Tiberii c. 8, 9, vol. VIII, p. 7-9. riftiiv v poç hx â-
vovTxe. c. 10, p. 9, Tffv ftgt;v (piKxvSpuTTOv cTTtfvf/AÊTO vû^^tov- Hccren
vermischte hist. Schriften prae ceteris legendus est. Staatsunruhen
der Gracchen , vol. III, p. 61-74. Hegewisch , Gesch. der Gracch.
Unruhen, p. 28-34. Haec de publicis agris accipienda esse iam
plurimi hodie inter se conveniunt. conf. contra Ferguson, the
history of the progress and termination of the Roman republic,
l. 11, cap. II, p. 84-86, cum L. I, cap. II, p. 10. iivii Epitome
L. LVIII, cur. Drakenb. vol. V, p. 1087, 1088 et in not. Freins
hemii Supplem. ibid. c. 2-15, p. 1091-1093. Hegewisch Beil. II,
coUoquium inter Tib. Gracchum, Octavium et Scaevolam p. 77-98,
Göttling, Gesch. des Röm. Staatsverf. § 141, p. 432-435. Niebiihr ,
Röm. Gesch. Zw. Ausg. vol. II, p. 146-187, vol. HI, p. 5, 13-23,
et not. 12. de agris pnbl. legem Licinii intelligit, etiam locum Livii
VI, c. 35 propter verbum fossideret. Creuzer, Abriss der röm. An-
tiquit. § 154, p. 215-218 et in notis praec. p. 218. Hüllmann,
Röm. Grundverf. § p. 244 seqq. § 20, 271-275. legem Liciniam
de agris privatis accipit et cum alia lege eodem tempore lata de
debitis tollendis nempe usurae coniungit eamque a Gracchi lege
alienam putat.

haec alia ratione iis restituehantur partem saltem: atta-
men summa vi Patricii nisi sunt, ne haec lex perfer-
retnr: Octavium alium Tribunum ipsum multos tales
agros possidentem precibus moverunt ut ex sua
potestate legem perferre vetaret. Frustra Gracchus
ei persuadere conatus est, ut ab hoc proposito desiste-
ret, tune irato animo legem ad populum tulit, ut Octa^
vio Tribunatus abrogaretur: quidam scriptores narrant
eum Consulum Manlii et Fulvii precibus demulctum,
antequam lex perferretnr, in Senatum se contulisse,
et frustra hoc collegium impellere studuisse, ut legi
agrariae cederet : quidquid sit lex a populo est per-
lata magnaque inde turba per Comitiorum loca orta
est. Plutarcbus testatur Gracchum liberto, quo ut
viatore Tribuni uti solebant, praecepisse, ut Octavium
e rostris detraheret, magnumque plebis, invito tamen
Tiberio, in Octavium impetum factum esse. Appi-
anus hac de re tacet.

Lex autem Tiberii sacratis legibus, Tribuniciae
potestati, fundamento plebeiorum libertatis et iurium
repugnabat, normis reipublicae contraria erat, et in
unum civem lata esse dici poterat, quodam sensu
ergo erat privilegium, turbas in Comitiis excitasse
videtur. Praeter Gracchi voluntatem paulum abfuit,
q,uin adversarii ipsius a plebe interficerentur : sequente
anno Mucins diens ipsius in locum Octavii creatus
est: partem suam'Mgitur ac potestatem suam in re-
publica auo-ere volebat, nec vero iniusto modo, nec
praeter leges, nec ad regnum tendebat 1).

Patriciorum susurris Faiiniique iocis plebs ipsa
hanc legem sensim paulatimque Graccho vitio vertere

ovioç — ITKI twv XTifi^-UTittMii Sluxuxueiv TTUfeffxsuXfffiévoç_ § Tpxxxoç_

SlSTféxey'l iç ri ßouMmifin . ixslS' û; Iv hXtymç, ù ß fiÇé fis v o; ôwi
tSv ■TTf.outrîaiv, c. 12, p. 12, xxl S fciv 'OxTxov^cf, xirixx 'Mme ys-
vofi£vcç,nbsp;k'^iêiSfccTxi, Plut, verba Tib. c. 12, vol. VIII, p. 12.

riv 'OxTXOuin — S Si S^/icç ilt;tgt;if,j,^,r£v xbrS — 'O )i£v 'OxtxoHo; lo-iJi) (ia-
aiç — 'xxmroç toû TißsfM xx\ trpîç tov hfCßn, i5ç ifrsito rît lytvofiêvx,
toaaiïnbsp;xxrxSfiiLnroç, cap. 13, p. 12, 13. Velleii Paterculi

Hist. Rom. L. II, c. 3 ed. Creuier p. 67-70. «proposito sanctissimus —
descivit a bonis pollieitusque toti Italiae civitatem, simul etiam
promulgatis agrariis legibus, omnibus statum concupiseentibus (alii
legunt concutieiiHhis vid. tamen not.), summa imis miscuit, et in
praeruptum atque ancèps periculum adduxit rempublicam, Octavio-
que collegae pro bono publico stanti, imperium abrogavit.quot; Flori
Epitome rer. Roman. L. Ill, c. 14, p. m. 75, 76, «sive Mancininae
deditionis — contagium timens et inde popularis, sive aequo et bono
ductus. — Ingenti stipatus agmine rostra conscendit nec deërat
obvia manus — sed, ubi intercedentem legibus suis Caium Octavium
videt Gracchus, contra fas collegii, iniecta manu , depulit rostris
adeoque praesentis metu mortis exterruit, ut abdicare se magistratu
cogeretur.quot; Haec rbetorem redolent, nec conveniunt cum aliis ma-
gistratum a populo ei abrogatiim fuisse. Epitome livii Libri LVIII,
cur. Drakenb. vol. V, p. 1087, 1088quot; in eum furorem exarsit, ut
M.Octavio collegae—^oicsto^em lege /ato abrogaret « Freinsbemii sup-
plem. ibid. c. 16-26 in Livii oper. cur. Drakenb. vol. V, p. 1093-1095.
Heeren Staatsunr. der Graccben verm. hist. Schriften, p. 74-77. Hege-
wisch, Gesch. des Gracch. Unruh, p. 34-45.quot; Der unglückliche Tag er-
schien, an welchem gleichsam der Schlüssel des römischen Staatsgewölbes
sollte weggebrochen und die Unverletzbarkeit der Tribunen sollte
vernichtet werden ; denn das würde sie in der That, ob sie gleich
dem Worte nach beibehalten wurde.quot; Ferguson history caet. L. II,
cap. 2, p. 86, 87 «subversive of both (laws and constitution —
without their own consent they could not be removed by any power
whatever,quot; Göttling, Gesch. der röm. Staatsverf. J 141, p. 434, « das
war eben so unerhört als ungerecht und unpolitisch. Gracchus und
mit ihm das Volk hätte — die bestehenden Gesetze ehren und warten

coeperat, quare in Comitiis publice eam defendit: Tri-
bunum sacrosanctiim esse, quod plebis defensor esset,
si plebi adversaretur, eam contnmeliose tractaret,
talem non amplius Tribunum manere oportere : alio-
quin Tribunum, nec si Capitolium everteret, munere
suo privari posse. Exempla regum eiectorum, virgi-
num Vestalium maximis poenis affectarum, quamquam
erant sanctissimae, ab eo specie iuris nec iure affe-
rebantur. Procul dubio Octavium anno Tribunatus
praeterlapso in iudicium vocare potuisset, et populus
in Comitiis eum damnare potuisset, si culpa eius ap-
pareret, nunc autem Octavius se defendere non potuit,
exempla talis legis deficiebant; Octavii delictum pro-
fecto non facile probatum fuisset, quia ei legem vetare

müssen, bis das Amtsjahr des Octavius îu Ende war, wo man einen
populäreren Tribunus wählen konnte.quot; Conf. oratio Gracchi ap. Plut,
in vita ab ipso ad hoc facinus defendendum habita et Fannii ioca
c. 12, p. 11, c. 15, p. 14, 15 et de ea oratione animadver,s. He-
gewischii, op. cit. p. 51-57. De legibus de thesauris Attali III
et de eius regno iam taceo quia non meum est baec enumerarc ; de
illis conf. Heeren , op. cit. p. 78, 79 et praec. liegewisch p. 49 , 50;
nihil de hisce Göttling, legem de civitate romana cum Italiae po-
pulis communicanda iam Tiberio tribuit: veteres ipsi hac de re
dissentiunt, an a Tiberio etiam an a Caio solo sit lata, fortasse hac
de re cogitarat Tiberius nec rogarat. Gracchorum fata et leges simul
inquisivi ad quaestionem respiciens, an ut noxii delicti contra rem-
publicam poena digni fuerint, an revera tale delictum, nominatim
eius speciem , seditionem vel graviorem vel leviorem comniiserint. Ci-
ceronis Oratio pro Milone c. 27, ed. Ern. vol. II, p. 2, p. 1372.
«Tib. Gracchum, qui collegae magistratum per seditionem abrogavit.quot;
ed. Orell. vol. U, p. 2, p. 392. Sext. Aurelius Victor' de viris illu-
etribus ed. Arntienius. Amstelod. 1733, cap. 64, p. 243 , 244.
«Octavio collega intercedente, novo exaniplo magistratum abrogavit.quot;

licebat; Senatus causa declitus quidem erat, verumta-
men nullam pecuniam acceperat, et poterat fieri, u«
talem rogationem vetare plebi prodesse existimaret.

Ab hoc temporis momento pars Patriciorum, inpri-
mis Scipio JSfasica, qui multos agros pubhcos possi-
debat et cui plebeiorum causa valde infensa erat, con-
silia de vi Gracchi in plebeiorum animos subvertenda,
verisimiliter etiam de ipso e medio tollendo struere
coeperunt : finem anni Tribunatus Tiberii ad eum in
varia pericula ducendum et ad eum, ira eius excitanda,
ad seditionem impellendum exspectabant: ille autem
Tribunatum secunda vice ambibat ut novas leges
plebeiis faventes perferre posset, et, quod de vita time-
ret propter varia, quae ab amicis de Patriciorum
consiliis ei nunciatantur.

Hoc moribus et reipublicae normis contrarium erat;
hberae reipublicae fundamentum praecipue erat an-
numn magistratuum imperium, ut Livius ipse iesfa-
tur ; Dictator in breve temporis spatium cretu'i sole-
bat, nec poterat hoc munei'e fungi, nisi per sex men-
ses; Tribuni plures quidem numero erant, alius aliits
rogationes vetare poterat, sed ipse Tiberius curarat, ut
Octavio Comitiorum sufFragiis Tribunatus abrogaretur,
et Tribunorum in republiea permagna erat potestas,
potissimum, si tanto honore a plebe, ut Tiberius Grac-
chus, habebantur; metus regni cives subire poterat, si
idem vir bis eundem magistratum tanti momenti am-
bibat. Gracchus de regno non cogitabat, plebis aura
ad leges in eius gratiam ferendas incitabatur, gloriae
studio flagrabat, plebi solummodo ut Tribunus conti-a.
Patricios adesse volebat.

Revera sibi persuasmn liabuisse videtur quosdam
Patricios insidias vitae suae struere, indoles ipsius per
totum vitae cursum et ad eius fiuem me movent ad
dubitandum , num haec simulaverit. Cum liberis suis
supplicum veste in forum prodiit ac plebem, ut prolis,
ut matris suae cixram haberet, deprecatus est 1): nocte

1) Appianus de bell, civil. L. I, c. 14, p. m. 14. iv ÄyofS tSv vPcv
Iviym ixäc-TOic rrvjUrv!nbsp;vnptTiicTO, amp; i avrlc i ■K'i T Zv I z^ e ^

uuT'iXX ä.rroÄoiiJm/0;. Pint, in vita Tib. Gracchi, c. 13, vol. VlII,
p. 13 , fi£T£(3aA£ tJvnbsp;xxl roif ■Trüiäüj Ttfocxyaym UtÏTO nO äiffi.-u

TOITOJV xijhtixt xcä r^; fiijTpïf, wc quot;lirl; k-xtymx'iic ixurlv. Ipse Appia-
nus de Gracchi adversariis narrat eos sermones inter se habuisse,
Ounbsp;Vfcixxov tcvTtxXy 'órs yivo-.Ta ïStïrrtiét L. I'jlC. 13, p. 13 ,

quae meam sententiam confirmare videntur, conf. inprimis de Ti-
berio Graccho Ahrens, Die drei Volkstribunen, Tib. Gracchos,
III. Drusus und P. Sulpicius nach ihren politischen Bestrebungen
dargestellt. Leipzig 1836, Verlag von Krappe Praef. p. VI, VII.
Rechtfertigung des Tib. Sempr. Gracchus, p. 1-33, inpr. de causis,
quae Tiberium ad legem agrariam ferendam moverunt p. 13 et
not. 20, ubi Plutarcho assentituret Ciceronem Brut. c. 27. refellit p. 14.
» Verjährung fand nie Statt, Zurückforderung blieb möglich cum
not. 22, cum p. 15-19 , » sein Gesetz war Erneuerung früherer ,quot;
itaque sententiae Hüllmanni de lege Licinia etiam adversatur et
not. 28 ibidem , ubi ostendit Tiberium non contra Senatum pugnas-
se, cum p. 25 et not. 36 de hac Quaest. De tribunatu Octavio
abrogando p. 20, 23 , 24. » Gewiss ist, dass er anf einem gesetz-
lichen Wege /ortschritt , in dem er dem Volke die höchste Entschei-
dung überliess, zwar mochte niemand sich der Absetzung eines Tribunen
erinnern, aber unerhört war der Fall nicht.quot; Veliin tamen eum
exempla citasse, non satis cogitat de eadem lege post annum prac-
terlapsum roganda sivej Tiberius eam tulisset, sive amicus eius Tribu-
nus factus cum p. 29. » Kürzlich war die Wiedererwählung eines
Tribunen nicht vorgekommen, aber unerhört war sie nicht.quot; Hisce
respondere liceat quaedem exempla quidem mihi nota esse magistra-
tuum, qui secunda vel tertia vice eodem munere funeti essent, post-
quam a populo vel alio modo creati erant, sed me nullum exemplum

sequente magna plebeiorum caterva ante ipsius do-
mum pervigilavit, ne aedes suae solo adaeqnarentnr
atque ne ipse ab inimicis interficeretur. Eodem die, quo
plebem liisce precibus orarat, Comitia tributa de novis
Tribunis creandis paulo ante habita erant: Eubrius Tri-
bunus fortasse Patriciis deditus, cui plebem senten-
tiam rogare sorte obvenerat, dubius haesit, num hoc
munus perageret, postquam duae tribus sulfragium
tulerant; Mummius alius Tribunorum lioc officio fungi
voluit, sed ceteri Tribuni sorte iterum decernendum
esse statuerunt : Tiberius diem prodixit, ut quidam
narrant, quod animadverteret illos, qui parti suae fa-
verent , ab adversarils numero superari.

invcnisse ante Gracchnm aUciiins, qui per duos annos sine temporis
intervallo eodem munerc ornati sunt; not. 43, p. 29 recte dubitat,
num lex de iudiciis ad equites transferenda a Tiberio Graccho iam sit
rogata. Mecum facit de ultimis Gracchi fatis et de indole Scipionis
Hasicae, quam egregie adumbrat, p. 25-28. Sic p. 28 legimus »Wäre er
(Tib.) der wilde Volksaufwiegler, der herrscher in der Republik, zu wel-
chem ihn Cicero und andere stempeln, gewesen, er wurde seine
Diener bewaffnet und einen Kampf, auf Tod und Leben gewagt,
aber nicht ohne Widerstand, waffenlos den blutdürstigen Händen sei-
ner Feinde sich preisgegeben habenquot; eum p. 29 et p. 32 de fontt.
eius vitae atque indolis. Iam Ifooke scriptor Angl, eheu ! parum no-
tus pro parte egregie Tib. Gracchnm defendit. Hooke the Roman
history from the building of Rom to the ruin of the common-
wealth. London 1818, \ol. VI, L. VI, cap. VII, p. 128 seqq. inpr. p.
141 de facto Tribuni tribunatum collegae abrogandi cum p. 153,
153. hoc eadem ratione atque Ahrens defendit, quod a Comitiis abro-
gatio facta sit » the deposing of Octavius was an aet of that autho-
roty, upon wich there can be no control.quot; Sed quaerere velim,
cur tunc Tribuni sacrosancti facti essent: a Hookio affertur etiam
exemplum, quod laudator a Cicerone in fragm., sed hoc diu post
obtinuit. comp. 1.55 cum p. 163.

Appianus memoriae prodidit Gracchum conventum
cum suis habuisse, et in eo conventu constitutum esse
Gracchum, pro rebus et factis, crastino die signum
daturum, quod si ab eo fieret , illos Patricios ador-
turos esse, additque Tiberium Capitolium occupasse:
haec Gracchi indoli repugnant, et, quod maioris est
momenti, ultimis eius fatis et modo, quo se contra Pa-
tricios hac ultima die gessit, refelluntur, conventus
ex Plutarchi narratione explicandi sunt: hoc Tiberius
volebat, ut Tribunus plebis suffragiis rursus crearetur,
sed ei non amplius opus erat animos eorum, qui per
totam noctem ante suam domum manserant, ut eum
contra inimicos suos tuerentur, ad suffragia in eius
gratiam ferenda permovere. Cum paucis amicis tamen
in forum processit.

Appianus, qui magis, quam Plutarcbus, Tiberio
Graccho favet, in narratione de Tribunatu Octavio
■abrogando, eum turbae hac Comitiorum die factae,
vel, ut res ab eo tractatur, potius seditionis auctorem
habet. Ubi sol illuxit ex eius sententia fautores par-
tis Gracchi divites e foro pulsarunt et vulnerarunt
virgis lictorum, quas iis eripuerant, deinde tanta sedi-
tio orta est, ut ceteri Tribuni fugerent et ut fama per
urbem rueret Gracchum ceteris Tribunis magistratum
-abrogari veUe et semetipsum sine suffragiis Tribunum
■creari conari: torbam ortam fuisse constat, plures

•rii^ causis adscribuntur^gt tota re perspecta, cum Grac-
chi factis et eius morte, cum Scipion's dictis et agen-
di modo comparatis, potius magno hominum conventui,
rixis inter cives variis partibus addictos, quam Tiberio

liae turbae tribuendae esse videntur, non erat seditio,
nec Senatus, Patricii ea petebantur. Senatus per to-
tum temporis spatium, quo Comitia habita sunt, con-
venit et iam fere ab initio Comitiorum a parte Pa-
triciorum, quae Graccho adversabatur, consilia de ei
obsistendo , de vi in eum adhibenda agitata sunt. .

Pabius Placcus Senator Tiberii amicus in ipsis
Comitiis ei dennnciavit multos Patricios Consuli non
obtempérantes servos et amicos armasse ad Tibe-
rium interficiendum : haec Gracchus iis, qui lon-
ge ab eo remoti erant, manum capiti admovendo
indicare voluit, sed Patriciae partis fautores hoc in Se-
natum retulerunt dicentes eum diadema a plebe pe-
tere. Statim Nasica a Consule poposcit ut reipubli-
cae .auxiliaretur et tyrannum interimeret. Consul
hoc recusavit se neminem civium indemnatum inter-
fecturum afiirmans.

Tunc Nasica „quia Consul, ait, urbem prodidit,
vos, qui legibus opem ferre vultis, me sequaminiquot; et
magno amicorum Patriciorum numero comifatus in
forum mit. Nullus fere Gracchanorum vim^'àoï^
pulit, nullus fere virgis, quas post Fabii narratio-
nem lictoribus eripuerant , in adversarios usus ést
Tiberius eiusque amici in fugam se dederunt, %t'
ipse et trecenti plebeiorum fustibus et lapidibus necati
sunt 1). Virtus eius belHca satis nota est, fuga ergo

ipsius ignaviae non est adscribenda, sed ex patriae
amore originem duxerat, a bello civili, a sanguine

StxtpvyËÎv itt fUtrou s Kx) tov veSjv Toùç îspéxç i'KtttMquot;nrxi — ttxl Xèyov oùic
TÔlv (iïv 'ÓT1 xxi TOÙç äAAou« Sttl^HfX'quot;; i rfâxX'f 'ra-
paaûsinbsp;— tüv ïti aùtoç ixvriv ii Ta jié^t-av Sii-

l^xpx'y iivev £if OTOvîaç àv!t0xivst c. 16, p. 15. Miratur
Romanos non, ut antea, Dictatorem dixisse. ô jiéyiTTo; àfxtefiîiç

ftóïTi, £Î?lt;iv (i£v MÇ nar' àÇtwTi» äväp'i âf/â-rw. Cap. 17, p. 16 de Tiberio Graccho
äfiVTov ßivXevizxnc lysxx, (Siai'wç aÛTu Trpsçiiiv, i-jyifgt;!T!i. Gracchum non pu-
gnasse existimasse videtur verbis Tfxxxni — s't^oôi^svti; ■atpx tj Upl-/. Plut,
vita Tib. Gracchi c. 18, vol. VIll, p. 14, c. 17-19, p. 16-19, C. l'S

Six TOV tó TWV laxi'^'fnbsp;TS? ^Si/Aij? iri/yKaâsÇSfi/ïïf , •ahiùam TÏV ifcr«-

TOV (iij 7r£i'â!i»T£ç «ùtoî Jhüvooüvt«! xäS' «Ïtoùç êivixrmivxt TÎV Ttßdfiov, ttoAAoùç

«rî TOUTS ioûAsuf «a^ i^i'Asuç Mttrjihouf 'éx'vreç gt; c. 19, â« oSx txStx toIç
trtfl xmv IÇ))Vy£AAEV ó ti|3£pi5ç. ouVot — tä twv fa-upsrsv iopata Tuy-
xAuvtsç — Sithxf^ßxm. Res igitur aliter se habet, nam virgas liclo-
rum iis eripiunt solummodo , postquam iis nuntiatum est optimale»
impetum in se factures. — a»t£»v SixStffix tov rißifiov xxl toutou (miitioy
ri T^çnbsp;ittthyyxvsiv — Nxj-txxçnbsp;— xxtu^vSiv tIv rvfxvvov —

Consul respondit ovê' àvxtpt^a-stv oiiêéva twv mXiTwv UxpiTov tune Nasica
Î5r£Ï toîmv, '£lt;?gt;) , vpoSiSuriv S 'xfxm Ti)V mXn, ol /3oi;Aogt;£v3; toI; vói^oii
ßotjäsiv àxo^ovSeÏTi — TOV Tißspiov tpeôyovToç. Velleii Patere. L. II, c. 3 ,
p. 70-72. »Nasica — privatusque et togatus — hortatus est, qui
salvam vellent rempublicam, se sequerentur. Tum optimates, Senatus
atque equestris ordinis pars melior et maior et intacta perniciosis
consiliis plebs irruere in Gracchum, stantem in area cum catervis
suis et concientem paene totius Italiae frequentiam. Is fugiensquot; —
Ultima rhetorem redolent et omnibus notum est Velleium valde
inique de Graccho iudicasse : si totius Italiae frequentia, omnes
Italiei populi pro parte Graccho adfuissent et Gracchus pugnare voluis-
set, non vicisset Nasica. Priora mirum in modum illustrant et confir-
mant Plutarchi narrationem, Cicero etiam bene sibi conscius erat
Kasicam ut privatum cum suis Gracchum interfecissc. Ke quis ergo
mirctur me magis cum Plutarcho, quam cum Appiano , hac in re
facere, nec putet me cum me ipso non constare de Plutarcho,
nam antea iam distinxi inter vitas Romanorum priorum saeculo-

emum abhorrebat; si metu perculsus fugere voluisset,
statim post narrationem Fabii in fugam se vertere po-
tuisset; si vim adbibere eius propositum fuisset, admi-

rnm et magis provectae aetatis reipublicae Rom. conf. Ciceronis Oratio
in Catilinam I, c. 1. »An Tero vir amplissimns , P. Scipio, Pontifex
Maximus T. Gracchum mediocriter labcfactantem statum reipubli-
cae privatus interfecitquot; ed. Ernesti vol. II, p. 1, p. 748 ed. Orell.
vol. II, p. 2, p. 6. in Bruto cap. 68. »P. Scipione , qui ex domina-
tu Tib. Gracchi privatus in libertatem rempublicam vindicavitquot;
ed. Ernesti vol. I, p. 554. ed. Orell. p. 422, vol. I, contra cap. 27
Bruti »ab ipsa republica est interfectusquot; quibus tantum indieare
vult IVasicam iure eum interfecisse, hoe patriae profuisse, nam ubivis
apud Ciceronem invenias Jfasicam privatum hoc perfecisse ed. Orell. I,
p. 401. Ern. I, p. 625. de offic. I, c. 22. » Nasica privatusquot; ed. Ern!
ubi eius factum valde laudatur , vol. lY , p. 2, p. 841. Orell. vol.
IV, p. 2, p. 336. Cic. orat. pro Plancio c. 36 ed. Ern. vol. H
p. S, p. 1116. ed. Orell. vol. II, p. 2, p. 186. Livii Epitome Ù
L-VIII, »auctore P. Nasica, i„ Capitolio ab optimatibus occisus est,quot;
cur. Brakenb. vol. V, p. 1090 cum Freiushemii suppl. ibid. c. 50-
59, p. 1098-1100. Flori Epitome rer. Rom. L. III, c. 14 p. m. 76.
» obvia nobilium manu eorumque, quos agris moverat, caede»
a foro cocpit — praebuit speciem regnum sibi et diadema poscentis :
atque ita duce Scipione Nasica, concitato in arma populo, quasi
iure oppressus est.quot; Heeren, Staatsunruhen der Gracehen. verm.
Hist. Sehr. vol. III, p. 79-82 et in not. Hegewisch, Gesch. der
Gracch. Unruhen, p. 63-69. Ferguson, op. cit. L. II, c. 2, p. 89.
Hasicam défendit et Gracchum leges violasse contendit. Göttling
Gesch. der Röm. Staatsverf. magis Gracchorum causae favet § 141 ,
142 , 435. Van Bemmelen, Diss. hist, et litt, de M. Liviis Drusil
patre et filio trib. pleb. Lugd. Bat. 1826 in Diss. Acad. Lugd. Bat
hui. anni cap. I, p. 10-14 cum cap. II, § 3, p. 32 negat consi-
bum amborum Graccch. fuisse regnum affectare, contra eos propter
facta in Oct., propter iudicia translata et propter vim reprehendit.
Minus accurate Geib, Gesch. des Röm. Crim. Proc. aet II, p. I,
eap. II, p. 218 et not. 12 praec. » Bios in dem Falle des Tib!
Gracchus, weil hier die Cousuln iede energische Maasregel verwei-
gerten so handelte der Senat selbst »sed nullum Senatusconsultum,
nullum decretum factum est.quot;

uiculis ad plebem defendendmn uti potuisset, vel ipse
cum amicis Senatum Patriciosque petere potuisset:
plebs , quae eum circumdabat, quum Nasica in eum
impetum faceret, paucis lictorum virgis erat armata.
Scipio Nasica, bomo privatus, Tiberium etiamtum
Tribunum, qui in eo erat, ut iterum Tribunus cre-
aretur, interfecit, causae et viro invidens: itaque par-
tium studiis caedes Tiberii tribuenda esse videtur : nihil
fecerat, cuius causa dignus esset, qui indemnatus oc-gt;
cideretur, non erat armata seditio neque bellum civile;
leges inprimis duodecim tabularum vetabant ne quis ci-
vium nisi a Comitiis centuriatis damnaretur : ex legibus
igitur nec magistratui tale munus dari poterat, mo-
ribus hoc nonnunquam obtinebat, attamen tale Senatus-
consultum nondum erat sancitum. Nasica ei delictum
regni affectandi obiecerat, quidam hoc Senatui nar-
rarant, sed probationes deficiebant, nihil fecerat Grac-
chus, quo hoc apparebat : hoc unum dici poterat eum
nimis gratia apud plebem florere et vires intendere,
ut eodem magistratu iterum fungeretur: haec per se
nec seditionem nec regnum spectabant.

Ira partium etiam ex eo apparet, quod corpus Ti-
berii mortui in Tiberim sit deiectum, quod multi eius
amici indemnati odio adversariorum interfecti vel in
exsilium pulsi sint, quod plebs Nasicam tanto odio
prosequuta sit, ut Senatus in Asiam eum mittere coa-
ctus fuerit. Caius Gracchus, frater ipsius, morum in-
tegerrimus, summa eloquentia praecipue forensi prae-
ditus, partim ira fratris occisi propter vehemens In-
genium ad eius consilia perficienda, imo vero ad po-
testatem Senatus magis infringendam plebisque po-

testatem in republica augendam motus esse videtur,
verumtamen ipse tales rogationes, tales reipublicae
normarum mutationes civitati Eomanae prodesse exi-
stimabat,- in medio certamine cum Patriciis ipso rerum
flumine proreptus esse videtur.
gt;ßGaius Senatu adversante Tribunus plebis creatus
statim, legem tulifcy ut magistratus, qui sine populi
rudicio oivem exsilio Imulctasset, rationes populo red-
deret, quae quidem in Popilium vel maxime rogata
erat, quod hic Praetoris muneribus fungens amicos Ti-
berii exsilio damnarat, attamen provocationem ad po-
pulum conflrmabat, nam Cicero in oratione pro C. Ea-
birio eam sic interpretatur: Gracchus prohibere voluit,
ne cives Patriciorum consiliis, magistratus de plano
sentehtiis-quot;vet-mortis vel exsilii scilicet capitis poenam
luerent; jjrincipiis iuris Eomani, uti iuris universe ta-
men repugnabat ex lege nondum lata, quum civis
facinus perpetraret, hunc in iudicium vocare, tale
autem Gracchi consilium erat in Popilium; ille sponte
exsilio solum vertit

Magis iniusta Gracchi rogatio erat magistratui, cui
populus munus abrogarat, non altera vice idem munus
obire licere, quae in unum civem nempe Octavium lata
erat; a quibusdam et merito hoc vocatur privilegium;
duodecim tabularum legi principiisque iuris Eomani
de civium libertate ac iuribus haec contraria erat;
consilio matris, ut fertur, motus ab hac rogatione
vix destitit; vehemens autem^» eiüs ingenium iraqne in
jjartem adversam hisce initiis iam cuique patent 1).

Magno plebeiorum assensu iterum Ti-ibunus creatur,
et, quum plebem, ut sibi gratum faceret, precatus es-
set, amicus suus Fannius»;Consul factus est: Consule
cum Tribuno faciente, Gra^elius totam rempublicam
fere gubernabat et consilia sua facile ad finem perr
ducere poterat; ex tanta potestate liberae reipublioae
periculum imminere poterat , mores obstabant, -quo«
minus idem civis eodem magistratu secunda vicersine
temporis intervalle fungeretur; Spnatus de Caio propter
summam eius apud plebem gratiam höc impedire po-
tuisse non videtur: si Gracchus regnum affectare
vpluisset, hoc temporis momento uti g potuisset^ji hac
potestate vero non abusus est. .JeiaTötui oia rrißs oiiid

bhio, c. 4 et c. 5, ed. Orell. vol. II, p. 1yST^J^e^, Ern.
vol. II, p. 1 , p. 736-739.nbsp;. .

Conf. Göttling, op cit. § 139, p. 497-429, § 1^2™ p? 435 . 436.
Plut, vita Cai. Gracchi c. 4, vol. VIII, p. 25 sï «Wf i'iixquot;«? ÄifjJpV«

T»ivnbsp;fsîfl^oç, cvk fuvtu toctu ssvtepxç àpxxç ptstwcixit ■ shiu f-fj-'i

rtç 'xpxi^^v 'xapirov litutxi^pOxoi •n-o^.îrt^v kxtx toutou xfta-iy ëîSovrx tw ê^iiu.

Heeren verra', hist. Sehr. vol. III, p. 94, 95. Hegewisch, p. 145-147.
Mihi magis verisimile videtur priorem legem, quam citavi eandem
fuisse, a^ue eam a Cicerone^^allatam »ne de capite civiumjiRomanbrum
iniussu populi iudicaretur, quam duas diversas leges Caium Gracchum
tulisse, ut opinatur celeberr. Platnerus. Plutarchus magis ad causam
Gracchi et Popilii spectans legis mentionem facit, Cicero magis uni-
verse de iudiciis populi et de civium iuribus agens hanc legem citat,
res neque ab una neque ab altera parte plane probari potest. Conf.
Platnerus, quaestiones de iure criminum. Roman., quaest. V, p. 77,
cum p. 77. Cum quo comparand! sunt Göttling iam a me citatns
et Dirksen, civilist. Abhandl. to I. I; Zweite Ahhandl. p. 143, 144.
»Diese Bestimmung erneuerte die, lex Sempronia — aber sie be-
schränkte sich nicht auf eine blosse V\fiederholung der Vorschrift
der Zwölf Tafeln, sondern sie erweiterte dieselbe : nähmlich sie
machte jeden magistratus dem Volke verantwortlich u. s. w. cum
p- X45, 149, 152.nbsp;Hiir

Magna plebeiorum caterva eum circumdabat, multi
legati aliarum gentium, magistratus, pbilosoplii, quum
per vias publicas, in Italia ipsius opera confectas, iter
faceret, ei comités erant. Plutarcbus propterea scri-
bit regiam fere tum ei fuisse potestatem, sed haec
iion stricte sunt accipienda, indicant solummodo ma-
gnam vim Gracchi in civium et exterarum gentium
animos fuisse : bis amicis nitens ad nulla alia teten-
dit, nisi ad plebis eiusque magistratnum nempe Tri-
bunorum potestatem augendam et ad Senatus pote-
statem subvertendam 1).

Sic Senatui iudicia, vel plane, vel saltem pro parte
auferre voluit, sic Italicos vel solos Latinos civitate
Romana donare studuit , ut in Comitiis adversarii
Senatus hoe collegium et in legibus perferendis et in
iudiciis a Comitiis de civibus ni gravissimis causis
habendis superarent.

1) Plutarchi vita Cai. Gracch. c. 5, vol. VIII, p. 26. wfS™ rirt
a-TfxCpsUçnbsp;'n-fiç Ttfv àyofàv Stui^yofyitrai. c. 6, p. 26. liOvccfX'x^ ri;

hxiç lysyóvei rrif) ctirsv ûçre xcù tÜv niyxXtfTOv ive'xsirixt t7Viißoj\cin-
TSf «ÜToS c. 8, p. 28. iTii TOUTMV ToS W/iOu ficyxXivmrcç aiiriv xul Trav
StioSv Itoi.ûmç ixmo? hSsUvvirSxi ^fiç euvcizv — äAAÄ nu SytfLou trmuS'ci-
^mnç i. e. omnem operam ad cum altera vice Tribunum crcandum adhi-
bente. Deinde de Senatu S'èifx (Cai.) rijv (igt;v (rliyx?.!tnv 'éx^xy
•dvTiXfvf cum cap. 6, p. 27. Appianus de bell, civil. L. I, c. 21,
vol. I, bell. civ. (omn. op. vol. Ill) p. 19. xx\ dll; tSSe xx-, ic ri
tUxKov iiptin Si^fLxpx^'iv, xx\ ydp rtenbsp;vS^oç xexupMnt, eI Sîjtzxpxsç

IvSéai Taïç vxpxyyMatç, rlv Sii/isy lu vx-nm iTriXeyKrSxi cum cap. 23,
p. 20, cap. 24, p. 21. ^rA^flaç IpysXdßuv xxl xetpsrsxy^v ôlt;p'iuuru ^otoó^
(^îvâç, iTw'ftxv ÏTi xeXeûii. Vellei. Patere, hist. Rom. L. II, c. 6,
ed. Crfause p. 80 )gt; vel vindicandae fraternae mortis gratia vel iprae-
muniendae regalis potentiae p. 82quot; cum socium regalis adsumserat
potentiae »Flori Epit. rer. Rom. X. III, e. 15 p. m. 76quot; nimius etim-
potens altero tribunatu.

Eius rogatio de iudiciis equitibus mandaiidis a multis
scriptoribus vituperatur, quod équités partis studiis
ducti saepius odio vel invidia Senatores, qui muneribus
in provinciis perfuncti erant, damnarent, et quod ipsi
vectigalibus praepositi incolas provinciarum vel Italiae
quoquo modo vexare possent, quod de iudicio non
amplius timerent, postquam ad eorum ordinem iu-
dicia pertinebant : lex Gracchi, si, ut magis proba-
bile est, solis equitibus non vero iis et Senatoribus
iudicia dedit, erroribus non vacat, attamen Senato-
res iudices hoe officio saepe abusi erant et post Sul-
lam rursus iudices facti équités insontes nonnunquam
damnarunt: Gracchus reipublicae igiturj non nocebat,
si partim Senatum iudiciis privaret, pot^t fieri, ut in-
iustae damnationes civium eum etiam movprint, sed a
partium studiis propter odium in Senatum non liber
erat; hanc legem etiam tulit, ut équités causae suae
magis conciliaret, nam leges agrariae multis eorum
quippe qui divites et agrorum publicorum possessores
essent, non gratae erant 1).

1) Conf. .\ppiann3, de bell, civil. L. I, c. »2, vol. I, p. 30, ubi
varia exempla citantur eorum, qui a iudicibus absoluti erant, quam-
quam in culpa erant. De odio in Senatum : gt;i -tart Si xufJiScvnç (iiv
îifti tdS rsjiov t5v tftrnxov dmiv, oVi àspleai rijv |3oi/Ai)v xuitifiixci — rifv

quae non plane vera sunt. Plutarchi vita Caii Gracchi cap. 5, vol.
vm, p. 26. narrat trecentos équités iudices Senatoribus a Caio
additos fuisse. Livii hist. Epitome L. LX cur. Drakenb. vol. V,
p. 1124, qnera scriptorem recte refellit Göttling, Gesch. der röm.
Staatsverf. § 142, p. 427-429 et in notis. Freinshemius, supplem. in
Drakenb. V, p. 1137. Vellcii Patere. L. II, c. 6 ed. Crause p. 81,
» ludicia a Senatu transferebat ad équités.quot; In hanc Gracchi legem

Si omnes Italiae incolae civitatis Eomanae iura
acquirerent, numerus civium in Comitiis nimis auge-
retur , Comitia facile turbarentur, Tribuni tali mul-
titudine ad regnum capessendum, vel ad omnia in
republica nomine Tribunatus gerenda, abuterentur;
dubia vero de hac eius lege scriptorum sunt testimo-
nia, a quibusdam de solis Latinis intelligitur. Socii a
Senatu saepe vexabantnr, Eomanis in tot bellis cum

inprimis invecti sunt Hegewisch et Zachariae Heidelb. Hegewisch,
Gesch. der Gracch. Unruhen , p. 61-63 et p. 155-157. Zachariae
Sulla , p. I, p. 56 , 60. Heeren, Staatsunr. der Gracchen vermischte
bist. Schriften , vol. III, p. 102-106 , propter Ciceronis locum in ora-
tione in Verrem. Act. I, c. 13, hoc solis equitibus tribuit, quod
mihi eliam magis probabile videtur.

Ex iivii loco (Epit.) Göttling coniectura assequi studet equites
ex Caii lege numero tantum Senatores in iudiciis superasse. Locus
Ciceronis est : Actio prima in Verrem c. 13 , (non 16, ut apud Hee-
renium inveni sine dubio ex errore typographi) ed. Orell. vol. II,
p. 1 , p. 99 ed. Ern. vol. II, p. 1 , p. 137. Elori Epitome rer.
Rom. L. III, c. 17, p. 77, 78. Kotum est Plutarchum Tiberio
Graccho etiam tribuere legem de iudiciis cum equitibus communiean-
dis in vita Tib. Gracchi cap. 16, vol. VIII, p. 16. Conf. Geib,
Gesch. des Röm. Criminalprocesses, Leipzig 1842, aet. II, p. I,
cap. I, p. 196-209 inpr. p. 197-199 censet etiam iudicia a C. Gracccho
ad equites plane translata fuisse. Plut, et Liv. Epit. sic refellens :
» Denn was die Angabe des Plutarchs angeht, so beruht diese, wie
namentlich schon Itlanutius und Rualdus gezeigt haben (not. 79),
auf einer so augenfälligen Verwechselung mit dem späteren Ge-setze
des Livius Drusus, dass hierauf nicht das allermindeste Gewicht
gelegt werden darf: die Stelle des Livius dagegen, so gar abge-
sehen von der UnZuverlässigkeit des Epitomators und der völligen
Ungewissheit des ganzen Textes (not. 80) kann hier um deswillen
nicht in Hetracht kommen, weil dieselbe von Besetzung der Rich-
terstcHen gar nicht redet,quot; cum p. 196 ubi opinatur Tib. Gracchum
idem consilium frustra perficere conatum esse, res vero dubia
est.

ceteris gentibus auxilium tulerant, ut civitate Eomana
multis Eomanis iam digni viderentur, ipsi socii bac
de re iam cogitabant, quidam eorum iam consilia
agitabant ad hoc a Eomanis poscendum : iusto tem-
pore quaedam iis concedere magis reipublicae Eo-
manos proderat, quam temporis momentum exspectare,
quo tota Italia bello flagraret. Itaque Gracchus par-
tim ad suam et plebis potestatem augendam, partim,
quod iustum et aequum hoc duceret, hanc legem ro-
gasse videtur. Utinam de civitate Eomana cum qui-
busdam civibus Latinis vel Italicis e. g. cum magistra-
tibus eorum communicandis cogitasset 1)!

1) Plutarchi vita Caii Gracchi, cap. 8, vol. VIII, p. 28, M xoi-
vmvi'çi mxitsuç toùç Aâtivoi/ç Cap. 9, p. 29 etiam de Latinis cap. 5,
vol. VIIl, p. 26, la-o-p^cpavç Trofwv tojç troxiraiç tovç 'IraAtwraç Âppianus
de bell, civil. L. I, c. 21 , vol. I, p. 19 , roiç aufcitax'quot;! UvavTitç oS

«jtï TTspi ty,ç yî^ç fiÄAttTTÄ âvTSAeyov, rijy 'PMflXibiv 'noMrsîxv hvaypx-i/xi ,
cum cap. 18 et 19, p. 16, 17, cum cap. 23, p. 21, tsù^ Aät/voi/?
Iv) rravtx înâ^ci twv ^pwfiatwv — twv ts érspcavnbsp;i oU ovx iç^v

■J/^^ov ïv Txtç 'Vagt;lJLXÎmnbsp;(pipsiv, iSiSou (pépuv àwo roSSs, sequun-

tur iussa Consulum in socios ex sententiis Senatus. Veil. Patere,
hist. Rom. L. II, c. 6 ed. Grause p. 80 «dahat civitatem omnibus Ita-
licis.quot; Miror Göttlingium hoc de uno Tiberio Graccho affirmasse, de
quo hoc minus constat, qui potius hoc sibi proposuisse videtur,
conf. § 141 , p. 434 , 43.5, cum § 145, p. 448 , 449. Heeren , verm.
hist. Schriften, vol. III, Staatsunruhen der Gracchen , p. 99-101 et
not. 1, p. 100. propter Plutarchum hoc potius de civitate cum La-
tinis communieanda intelligit Hegewisch , Gesch. des Gracch. Unru-
hen p. 166-168.

Creuzer Abriss der röm. Antiquit. cap. X, pauca dedit § 205,
p. 313, § 206, 313-315. Plutarchus quidem duobus locis de La-
tinis hoc scribit, tertius tamen locus plane cum Appiano et Vel-
leio eonvenit, nonne propterea magis verisimile est de omnibus
Italicis Caium Gracchum hoc rogasse? Zachariae Sulla p. I, p. 53,
S4. Diss. bist, et litt, de M. Liviis Drusis caet. van Bcmmelen,

Senatus ab alia parte contra Tribunum omnibus
adminiculis, quae in sua potestate erant, se defendit.

diss. Acad. Lugd. Bat. 1886, sect. II, cap. I, p. 44 censet Grac-
chum iure civ. Rom. ad omnes populos Italiae transferre voluisse et
p. 43 probare studet eum iudicia solis equitibus dare voluisse,
p. 46 et not. 34. Drusum patrem et C. Gracchum inter se com-
parai et p. 53. Drusi causam defendit. » Hoc tamen ei propterea
condonandum esse censemus, quoniam civili necessitate coacto
alia ei nulla restabat via, qua propositum suum consequeretur,
ita quidem ut unius viri vitam tot civium saluti postponere haud
quaquam dulitaverit,quot; cum p. 61, 62 ubi in C. Gracchum invehitur,
postquam Romam rediit » ne tunc quidem nova moliri atque tumultuari
desinitquot; et Opimium non reprehendit. p. 61 affirm,at Drusum non odio in
Gracchum et plebeios ductum fuisse. Hooke, the Roman history caet.
vol. VI, L. VI, cap. X quoque existimat Caium Gracchum indicia
ad solos équités transtulisse p. 197 et 198, eum propterea laudat:
»this act (how sensibly soever it affected the Senate was equitable —
it was their common practice to favour and absolve one another in
their turns to the general scandal and iniury both of the subiects
and alliesquot; non plane cum bisce facio, quamquam aliquid veri iis
inest. De Caii morte p. 203-210, e. g. after the Gracchi, there
never arose a Tribune, or an other magistrate honest and generous
enough to espouse the true interest of the people.quot; Caedem eorum
vocat » a murder.quot; Ahrens 11. probe Tib. Gracchi rogationes et indolem
a. C. Gracchi factis et indole seiungit et recte concedit C. Gracchum
odio in Senatum incitatum fuisse. Hooke iam multa Cic. loca inter se
comparavit, tametsi non de omnibus mentionem faciat. Conf. etiam
Tiberius und C. Gracchus, ein historischer Vortrag von Gerlach.
Basel 1843. Verlag der Schweighaus. Buchhandl. de lege agraria et
de lege Lieinii p. 18, seqq. p. 23, seqq. p. 24 et 25, de Tribunatu
Octavio abrogando. »Ein Vorschlag, mit dem Grundgesetze des Staa-
tes im Widerspruch, ein Angriff auf die geheiligte Macht des Tribunals,
ein Verfahren, so lange das Gemeinwesen stand , unerhört.quot; De caede
Tiberii quam iniustam habet p. 29, 30. De iudiciis ad équités trans-
ferendis p. 35-41 et not. 1 , p. 40. Coniectnra assequi studet Caium
primum rogasse, nt sexcenti équités in Senatum legcrentnr, deinde,
ut iudicia ad solos équités pertinerent; alicuius momenti loca Plut.

Fannius eius opera a parte Gracchi defecit, lex de
Latinis vel Italicis cum civitate Eomana donandis
non est perlata. Consules decreverunt Italicis so-

et Epit. Livii esse censet. Minus recte iudicia de solis iudiciis de
delictis contra rempublicam intelligit p. 39. Caium ius civitatis
Omnibus populis Italiae dare voluisse opinatur p. 43 conf. etiam
not. 1, p. 47, recte existimat caedem Antyllii consiliis Caii Graccbi
repugnasse et de huius caede p. 49, 50, p. 52, 53 iudieium de
Gracchis, » das Tiberius ein würdiger Ziel verfolgt, wird niemand
läugnen wollen; dass den Caius Moses RachegefüU getrieben die-
selbe Bahn zu betreten, kann niemand im Ernst behaupten —
Tiicht minder haben Caius Gracchus und Fulvius Flaccus durch ihre
letzten Schritte die rohe Gewalt herausgefordert,quot; et Nachträge e. g.
de Livii testimonio p. 58, 61 , p.69, 60 de Appiano, cuius fidem lau-
dat. P. 62 de Veil. « Patere. Veil. Patere, hat in seinem räsonniren-
den Abriss der Röm. Geschichte rhetorischen Prunk ohne Ürtheil
und Phrasen ohne ueberzeugungquot; Melius de Floro, etiam de Orosio
et de Dionis Cassii fragm. et de aliis p. 55-57. Ruperti, Handb.
der Röm. Alterthümer, vol. II, p. I, Verfassung des Röm. Staats,
V , p. 224-226 , de lege agraria , ubi loca memoria digna citantur
Cic. de lege agr. II, 21 et praeci. Aggenus Urbicus de eontrov.
agror. » Negant illud solum , quod populi Horn, esse coepit, ullo-
modo usucapi a quoquam mortalium posse.quot; Itaque hoc de agris
publ. quoque valet ; non satis cogitat de incolis devictarum
Italic, civit., qui hos agros redemprant, et domini talium agrorum
facti erant, p. 227 et not. I existimat Tib. Gracchum iure inter-
cessionis vetare potuisse , ne temporis momento rogationis legis agra-
riae alii magistratus muneribus fungerentur, sed ante eum nullum
Tribunum tam late hoc iure usum fuisse. loco laud. not. 1 , p. 228,
factum Tribunatum abrogandi reip. Rom. normis contrarium esse
censet, p. 231, rogationem C. Gracchi de civit. de solis sociis
Latinis accipit, p. 231, 232. Legem iudiciariam Gracchi de iudicii»
ad solos équités translatis interpretatur, attamen minus recte nul-
lam mentionem de Plut, et Liv. Epit. locis facit: hanc rogat.
Gracchi laudat, cit. Nonius et Plin. de hac rc eam vel maxime quaest.
repetundarum spectasse , quae tune solum perpetua facta erat,
non sine iure coniectura assequi studet. Taeet de aliis legibus

ciis vetari, ne tempore Comitiorum Romae habitarent,
neque propius quam quadraginta stadia ad locum, ubi
Comitia liaberi solebant, accederent; Senatus alium
Tribunum Livium Drusum Gracclio opposuit ad huius
gratiam apud plebem tollendam : hic magis grata, quam
Caii rogationes ad populum tulit nomine Senatus se
haec rogare fingens mentesque plebeiorum saepe
fluctuantes variis blandimentis a Graccho avertit, ita
ut tertio anno Gracchus non amplius Tribunus crea-
retur. Ut gratia Caii apud plebem plane evanesce-
ret, Senatus opera ei mandatum est, ut coloniam ci-
vium Carthaginem deduceret, deinde Gracchus in su-

Gracchi: nimis breviter de ultimis C. Gracchi fatis scribit, qua-
tcnus eius indolem et modum se gerendi contra adversaries spec-
tant , p. 325 de Tib. Graccho iudicium fert: »Nicht Ehrgeiz oder
Factionsgeist erzeugte seinen Entsehluss , wie es sein Charakter und
seine ganze politische Wirksamkeit beweist.quot;

Schmitthenner, Grundlinien des allgem. oder idealen Staatsrechts,
Giessen 1846, p. 1, cap. 11, huius p. IV, de condit. reipubl. Roma-
nae, § 28-30, p. 74-78. De lege agraria Tib. Gracchi, § 31, p. 78-
80, § 33 , p. 80-82, de rogat. Tib. in Octav. » Diess war ein Bruch
der geheiligten Satzungen (sc. leges sanctae) und ^v/ruhrhoc
ultimum cum Ahrensio aliisque nego cum p. 82-84 de Caio Graccho ,
ubi etiam locus Plin. Uist. Nat. XXIII, c. 8, legem de iudiciis
accipit de iudiciis plane ad equites translatis, legem de civitate
de iure civitatis omnibus populis Italiae dato: legem »ne de
capite civium Romauorum iniussu populi iudicareturquot; cum Göttlingio
interpretatur »ein Gesetz, welches die Exemtion der höheren Be-
amten , und die Todesstrafe für römische Bürger aufhob.quot; Caius roga-
vit etiam de Comitiis centuriatis mutandis iure praerogativae- (in
sentent. fer.) ad omnes classes protrahendo. Alio loco Hüllmanni
sententiae de rogatione Licinii de legg. agrar. favet, p. III, § 27 ,
p. 72 et not. 3 et ab eo citatur magis recens Hüllmanni opus Staats-
wirthschaftlich-geschichtliche Nebenstunden.

spicionem mortis Cornelii Scipionis verisimiliter Senatu
auctore vocatus est, quibus omnibus apparet Senatum
cum Livio Druso iam diu antea consilium Gracchi
potestatis evertendae cepisse. Plutarcbus optimates Ca-
ium e medio tollere voluisse commémorât, quae nar-
ratio propter ea, quae non multum post ab eo facta
sunt, probabilitate non plane caret: temporis momen-
tum saltem exspectasse mihi videntur, quo specie le-
gum vel morum in eum ac socios suos saevire pos-
sent. Drusi ope leges Gracchi absentis abrogare in-
cipiunt initium facientes a lege de colonia Carthagi-
nem mittenda iam perl ata; tum Fulvium Gracchi ami-
cum hominem turbulentum, qui ante Caium, ut civitas
Romana gentibus Italicis daretur, rogarat et prae aliis
legibus agrariis favebat, premere conantur. Haec ubi
Caio nuntiata sunt, statim Carthagine rediit ac Tribuna-
tum petiit, sed sellis e foro vi amovendis in gratiam in-
fimae plebis ad spectacula pugnae inter singulos homi-
nes videnda, partim fortasse etiam fraude Tribunorum
in suffragiis enumerandis hoc munus ei non delatum est
Opimius, qui antea frustra Consulatum ambierat,
quum Fannius Caii ope Consul creatus esset, huius
rei gratia Gracchi inimicus et praeterea optimatium
causae plane addictus , fit Consul , mox Comitia ad
suffragia ferenda de legibus Gracchi abrogandis con-
vocat. Caius cum Fulvio et plebe, fortasse cum qui-
busdam incolis Italiae consilia init de Patriciorum
parte suffragiis in Comitiis superanda.

Die Comitiorum Antyllius lictor partem Gracchi et
verisimiliter ipsum increpat, ut quidam commémo-
rant, lacertum nudum minans iis ostendit, tunc statim

ab iratis Fulvii vel Gracchi amicis stylis obtruncatur,
Graccho non jubente, vel, ut Plutarehus scribit, fauto-
res suos objurgante, quod opportunitatem se interfi-
ciendi imimicis suis pracbuissent. Appianus commé-
morât Gracchum Antylîium (Antyllum) torvo vultu
adspexisse, et inde ab amicis Gaii Antyllium interfe-
ctum fuisse, quod tale Gracchi esse consilium ex eo
deducerent, additque Graeehum de caede Antyllii se
defendere voluisse, quum Senatoribus e tempio Casto-
ris et Pollucis in forum advenientibus Antyllii corpus
ostenderetur, sed neminem, nempe, Patriciorum eum
audire voluisse, partem plebis ab eo defecisse: haec
profeeto indicant Gracchi mentem non tetendisse ad
bellum civile excitandum , alioquin specie hujus facti
alios cives cum iis, qui suae parti faverent, adoriri
potuisset. Contra Gracchus et Fulvius domum cum
caterva snorum profecti sunt.

Consul Senatum in concionem convocat et caedem
Antyllii exponit, quasi ab ea salus patriae penderet;
Senatusconsulto deeernitur „ videant Consules, ne
quid respublica detrimenti capiat.quot; Ex tali Senatus-,
consulto, ut alio loco nos docet Livius, non semper
necesse erat, ut vis armata in noxios cives a Con-
sulibus adhiberetur, poterant tamen ea uti, et pro-
pter Opimil indolem et propter rationem, qua an-
tea in socios saevierat, Graccho nullum dubium esse
poterat, quin vi et armis ab eo peteretur. Pars infi-
mae plebis multique eius amici ante domum eins per-
vigilarunt Gracchus vero quiete se habuit nec impe-
tuni in Senatum fecit. Sequente die in Aventinum se-
cessit, ut simul cum Fulvio conditiones pacis impetra-

do in Senatum triverat, cum armata multitudine mon-
tem Aventinum occuparat, et de pugna jam consilia agi-
tabat, sed Gracchus, qui cum amicis nonnisi parvo
pugione, quem secum ferre solebat, armatus advenerat,
Fulvio persuasit, ut filium juvenilis aetatis legati in-
star ad paciscendum ad Senatum mitteret.

Senatus contra Opimio suadente iussit eos ipsos ad
rationes reddendas et ad fata deprecanda Senatum
adire oportere: puer altera vice ab illis, qui secesse-
rant, missus est; Plutarcho teste Gracchus ipse ad
Senatum se conferre voluit, verum amicorum precibus
motus ab hoc consilio destitit. Mox Opimius filio
Fulvii custodiae tradito, Senatoribus, equitibus et ser-
vis eorum, quos iam priore die armarat, et Creten-
sibus sagittariis stipatus Fulvianos et Gracchanos ado-
ritur et post brevem pugnam magis a Fulvianis, quam
a Gracchanis factam ad vitam tuendam, ter mille
eorum ipsique duces interfecti sunt. Gracchus ipse
vi et armis obsistere noluit, statim in templum Di-
anae se recipit et ab amicis fugere coactus servo
praecepit, ut gladio se interficeret: Fulvii filius in
carcerem ductus morte damnatus est, verumtamen
ante supplicium mortem sibi conscivit, Gracchus et
Fulvius ipsi mortis Antyllii insontes erant, Appianus
quidem memoriae mandavit Gracchi et Fulvii socios
pugione armatos ad Capitolium venisse et his pugi-
onibus AntjUium occidisse , sed Plutarcho teste am-
bae partes Capitolium occuparunt; ambae verisimiliter
pugionibus erant armatae ; tales pugiones illa reipu-
blicae Eomanae aetate a multis ferri solebant; prae-
terea Plutarchus scribit Antvllium magnis stylis fuisse

interfectum ; an his adminiculis ad suffragia ferenda
potius quam pugionibus usi sint, nobis est quaeren-
dum , hisce fortasse Appianus errore lapsus est: quid-
quid sit, non constat eos vim adhibere voluisse , imo
vero huic rei adversatur eos , turba Antyllii morte
orta, nullam seditionem movisse, adversaries non ad-
ortos esse et Gracchum etiam pest secessionem a pu-
gna abhorruisse. Fulvius profecto erat homo turbu-
lentus, ad seditionem proclivis, multi huius socii ei
similes erant; si ille etiamtum prope ebrius cum se-
chs suis solus Aventinum occupasset, atrox verisimi-
liter proelium ortum fuisset, fortasse in urbem ar-
matus incessisset, sed Gracchus, ne pugnaret, ei dis-
suasit, legatus eius opera missus est ad pacem im-
petrandam, itaque non de belle , sed de pace cogi-
tabat: secessiones autem, ut vidimus, saepe antea
factae erant; pars populi, quae secedebat, etiam men-
tes occuparat, legates miserat, foedera inter duas rei-
publicae partes erant icta; poterat saltem Senatus his
civibus condonare, verumenimvero Gracchus ei erat
invisus. Consul Gracchum odio persequebatur, alii parti
nempe plebeiis Senatus scilicet Patricii et divites uni-
verse clade huius partis regnare volebant, banc ob rem
non solum duces, at vero ter mille cives occisi sunt, eo-
rum bona sunt publicata, corpora in Tiberim sunt deie-
cta ; ne cognati eorum mortem lugerent est interdi-
ctum : puer ille , qui pacem , veniam a Consule pe-
tebat, ad mortem est damnatus, scilicet, quum prima
vice advenisset, a Consule ei vetitum erat, ne redii-et 1).

Leges Porciae provocationem ab omni iudicio ca-
pitali ad populum spectantes, lex ipsius Caii Gracchi

f^iy yTT* amp;ii4gt;0Tepalv tcti^sy edduc Tinbsp;* flyfl-avTflf TOiJ UTrarou, TWK

crpV TOU? Tff!) Tav ^oi/A/SfOv ÊOT5 : AoT£ TÓTTÖV Äy^flot?,nbsp;'!ro\'iTai. Tiyic Sï

(pxcriy — Tov ßfxxtoy» yufiyiy, oTov u/Bpet a-X'-HJ-xTi^avrec Trxfeytyxsty —

e. g. c. 18. flgt;5ilA|3iOc vrsiu-SsU wä TOy r«foy, ■— 5 'OTrti^isg , tTTTSuSm ft«-
—^ 5 raVo? fiïv y-r'oy^evo? ij.ctxifjLsvolt;;, Appianus de belli
civil. L. I, c. 25 , 26; vol. I, p. 22-24. Sgt;i,arm êvijp (de Antyllo, An^
tyllioj iy tïj ttox flywvnbsp;rijy x^'^P^ — tj^iou, (pstcairSat tJJ^ TurptSog.

quot;O jzäAAov öopvßijSs}^ y xalnbsp;wc xxTd(pupog, lc^ß\s4'ev alirä Spifii' —

olVf si^y^stnv Tiyoc l%«p^£yroc, o-Jte •xpocrüyiiUTÓ'; ww yfywvotoc — to ïy;^^*-
ptSioy hmTTrdfrac ëiUXp^TXi t^v 'AvtüAAöv ■—Vpaxxog U rtjy amp;yopäy -TTocpeX-
6biy ißsvgt;.BT3 fisy ahrotg èxAoy/traTÖtft — cuSsvi? ecuroy oy^' ucpt~
a-TapLsyov —nbsp;SUructrs {jCèv Tiyult; èvÓTTAoyc ic ro KzmTM^iov

t5v 'Aßeyriyoy 1 lATTiVavTfic, el TOySe TpoÄxßoiey , lySwrety wpcg Tac irtfy$il~
xxf ulTnlq Tviy /3oyAijv. Nibil narrat de Graccho pugnante, sed de
Graccho fugiente Vellei. Patere. L. II, c. 6, ed. Crause, p. 82, 83
Ï acque prava cupientem — Id unum nefarie ab Opimio proditum de
filio Flacci,quot;. cum cap. 7, p. 84, tamen c. 7 , p. 87. »Factum Opimii
(quod inimicitiarum quaesita erat uUio, minor secuta auctoritas: et
visa uHio privato odio magis , quam pullicae vindictae data.quot; Flori
Epit. rer. Rom. L. Ill, c. 15 , p. 76, non plane vera scribit »fretus
comitum manu fatale familiae suae Capitolium invadit. Inde proxi-
morum caede depulsus, quum se in Avcntinum recepisset, inde quoque
obvia Senatus manu ab Opimio Consule oppressus est.quot; I)e Ciceronis
locis mox sermo erit. Conf. Heeren, verm. hist. Schriften, Staatsunr. der
Gracchen , p. 111-116 recte p. 113. »Gracchus hatte, gleich bei dem
vorgefallenen Morde , die Folgen davon übersehen — Der Schluss des
Senats Hess ihn sein Schicksal ahnenquot; pauca solummodo de senatuscon-
sulto » videant Cons.quot; 113 not. ubi hoc aequiparat recentiorum de-
creto. » Eine Stadt in den Belagerungsmstand erklären.quot; Hoc Se-
natuscons. extremis periculis civitatis proprium esse profiteri de-
buit Dirksen, civil. Abhandl. exempla quaedam affert, quibus non
probatur rem iustam fuisse. Zweite Abhandl. vol. I, op. cit. p. 146-
148, recte existimat magistratus, non ipsum Senatum huius rei causa

de rationibus a magistratibus populo de poena in-
demnati civis reddendis scripta, ne magistratus cives
circumvenirent, morem formulae Consuli datae abro-
gasse videntur, nam, quamquam diserte hoc in iis
non affirmatur, leges ipsae solummodo a scriptoribus
nobis sunt servatae, et earum menti convenit, vel, si
nonnunquam etiamtum hic mos adhiberi posset, in
summis reipublicae periculis talem formalem edere et
tam magnam Consulibus mandare potestatem unice
licebat; caedes autem lictoris hoc non postulabat, quia
occisor accusari poterat et ipse Plutarcho teste se de-
fendere volebat Gracchus et Fulvius non secesse-
runt, nisi,' postquam Senatusconsultum in eos factum

accusatos, fuisse, conf. Hegewiseh, p. 171-176 inprimis Göttling, Ge-
sch. der röm. Staatsverf. § 144, p. 445. »Es gereicht dem Consul
Opimius und dem Senat zur Schmach in der Zeit, wo Cai. Gracchus
zum dritten Male das Tribunal zu gewinnen trachtete, durch die
gesetUieh aufgehobene, jetzt von ihnen widerrechtlich more majo-
rum zurück gerufene Exemption ein Blutbad unter Bürgern veran-
lasst zu haben cum § 142, p. 436, cum $ 139, p. 427-429.quot; Potius
mihi cum celeberrimo Platnero videtur post lègem Caii Gracchi
(vel fortasse antea e. g. ex lege Porcia) a pluribus civibus Roma-
nis, qui optimatium parti non plane vel nullo modo erant addicti, de
tanta Senatus potestate dubia mota fuisse. Platneri de iure crim.
Romano quaestiones. quaest. 5, p. 78, 79 eum p. 77. Ferguson,
hist, of the progr. and terrain, of the rom. Republ. I. II, cap.
3, p.. 97, 98 coramemorat Senatusconsultum latum fuisse, postquam
in indicium vocati erant, et illi adesse recusarant, de hac re vero
dubito, magis Appianum sequitur. Conf. etiam, quod ad tale Sena-
tusconsultum attinet, narratio Livii de Manlii fatis, ex qua patet,
postquam illud factum erat, civem etiamtum in iudieium vocari
posse; non necesse esse, ut Consul, cui hoc Senatuscons. manda-
tum erat, eum adoriri Livii. Hist. L. VI, c. 19 cur. Drakenb. vol.
II, p. 341-344. Epitome Livii L. LXI, vol. VI, p. 2, 3, » vocato ad
arma populoquot; nec partium studio vacat.

erat et postquam cives adversae partis arma ceperant:
alias etiam copias Opimius sibi compararat, die ipso
caedis cives in Capitolio armarat.

Mirari possumus equites, qui tanta munera Grac-
chi lege de iudiciis acceperant, contrariae parti in
hoc tumultu favisse , ut diserte commémorât Appia-
nus et, ut ex Plutarchi narratione efficere possumus, sed
ex eorum sententia nimis infimae plebi Gracchus fa-
vere incipiebat ; de divitiis et de rebus ab iis ut publica-
nis in provinciis gestis metuebant ; si ille caderet, leges
agrariae iam perlatae vel abrogari possent, vel divitum
opera ab usu recederent, nec tamen omnes ordinis
equestris cives a Caio defecerant ; Velleius Paterculus
scribit Pomponium alterum amicorum Gracchi, qui
eum coegerunt, ut fugae se daret, et ad mortem
usque pro eo pugnarunt, equitem fuisse: pauci igitur
verisimiliter causam plebis prodere noluerant: potest
fieri, ut quosdam contrariae partis equites metus, ne
status reipublicae rogationibus Gracchi labefieret,
subiret. Idem Velleius Paterculus memoriae prodi-
dit Gracchum Fulvium Flaccum socium regalis po~
testatis adsumsisse : Plutarchus in Senatusconsulto con-
tra Caium lato de tollendo tyranno mentionem facit et
Sallustius in bello lugurthino Senatum exprobrans
hanc accusationem etiam spectavit. ,, Sed sane fuerit
regni paratio plebi sua restituere 1).quot;

1) Velleii Patere, hist. Rom. I. Il, e. 6, p. 82, ed. Crause cum
p. 83, de equitibus »quo die singularis Poniponii cquitis Romani
in Gracchum fides fuitquot; Plutarchi vita Caii Gracchi cap, 14, vol. VIII,
p. 33 et de equitibus et de accusatione regni; de equitibusquot; xai tUv

Patricii ergo crimen regni affectati Caio, uti an-
tea Tiberio, obiecisse videntur, ut iuris speciem caedi
tam multorum civium praetenderent: tale Senatus-
consultum in eos, qui regnum adpeterent, vel maxime
sanciri solebat: nihil autem fecerat Caius, cuius causa
regni teneri poterat, animus regnandi non apparebat,
nec seditio eius opera orta erat; Cicero ipse in prima
Catilinaria scribit „ interfectus est propter quasdam
seditionum suspiciones 1).quot;

In oratione secunda de lege agraria contra Rullum
Gracchorum leges, imo vero eorum consilia civitati Eo-
manae profuisse existimat, „Venit mihi in mentem duos
clarissimos, ingeniosissimos, amantissimos plebis Ro-
manae viros,. Tibr efr Cai. Gracchos plebem in agris
pubHcis constituisse, qui agri a privatis antea posside-
bantur. Non sum autem ego is Consul, qui, ut plerique,
nefas esse arbitrer Gracchos laudare: quorum consi-
1ns, sapientia, legibus multas esse video reipuhlicae partes
constitutor' verumtamen in oratione pro Plancio pla-
ne contrariam 2) professus est sententiam , Opimium

C. Crisp. Sallustii bellum lugurthiuum cap. 42, p. m. 79. .Modo per
socos ac nomeu Latinum, interdum per equites Romanos, quos spes
socetatis a plebe demoverat, Gracchorum aetionibus obviam ieratquot;
quae de sociis ab eo scribnntur, ad Tiberium Gracchum sunt re-
ferenda, cum cap. 31, i„ oratione Memmii p. 72, paulo ante de
Tiberioquot; occiso Tiberio Gracco, quem regnum parare aiebant.quot;

1)nbsp;Cieeronis Oratio I, in L. S. Cafilinam cap. 2, ed. Ernest vol II
p. 1-p. 748, ed. Orell. vol. II, p. S, p. 6.

cap. 12, p. 54.5, »et quum tn a Tib. Gracchi aequitate ac piidore
longissime remotus sis.quot;

„servatorein patriaequot; vocat, qui Consul domestico bello
rempublicam liberarat, in iudices, qui eum damnarunt;
ut in „ parricidas patriae invelnturquot; 1); haec magis,
quam priora rhetorem redolent, Plancium, ut Opimium,
reum ambitus quoquomodo defendere voluit, sed de ora-
tione contra Eullum idem affirmari posset Ciceronem le-
gem agrariam defendentem Gracchos laudasse, quod hi
prae ceteris tales leges tulissent; et in opere, ubi minus
oratoris, patroni causarum partes agit, in Bruto eidem
Opimio propter Graccbi caedem laudes tribuit iudices-
que vitupérât. Caium Gracchum patris pietate motum
leges suas tulisse contendit, Tiberium Gracchum ab
ipsa republica interfectum fuisse censetquamquam
paulo post in eodem opere de Scipionenbsp;pn-

vato caedis T. Graccbi sermonem habet 2).^; Ita-
que Cicero de legibus Gracchorum .eorumque con-

1)nbsp;Cicer. Oratio pro Cn. Plancio, c. 28 et c. 29, » Opiraii quidem
calamitas,quot; ed. Ern. vol. II, p. 2, p. 1107, 1108 ed. Orell. vol. II,
p. 8 , p. 180.

2)nbsp;Cicero in Bruto c. 33 et c. 27, de Caio verba nota sunt. » Uti-
nam non tam fratri pietatem , quam patriae, praestare voluisset,quot;
c. 27 de ambobus agitur et narratur Caium ipsum sibi mortem con-
scivisse, » ex invidia foederis Numantii — propter turbulentissimum
tribunatum, ab ipsa republica est interfectus,quot; ed. Ern. vol. I,
p. 531 et p. 525 cum loco de officiis I, c. 30 iam citato, de legi-
bus L. Ill, cap. 9-11 ed. Orell. vol. IV, p. I, p. 559 seqq. ed.
Ernesti vol. II, p. 2, p. 803-805, cum Laelio cap. 12 ed. Orell.
vol. IV, p. 2, p. 287. Si quis omnia loca couferre vult, legat Orellii
et Baiteri Onomasticum Tullianum p. 2 verbis Tib. et Cai. Sempro-
nius (Gracchus) in Cic. opf^i-. cur. Orell. vol. Ill, p. 532-535 ibi
etiam Scholiastae caet. inveniuntur, nonnisi unum tamen Sallustii
locum c. 31, bell. lugurth. attulit, alterum omisit. Loca ex ora-
tione pro domo Auct. ad Herennium de industria non citare, quam-
quam ad iudieium de Giacehis fercndum alicuius sunt momenti.

siliis nonnunquam flnctuare videtur, saepins tarne» eo-
rum causae ^adversari quod ipse optimatium parti esset
addictus, et quod post coniurationem Catilinariam, pro-
pter supplicia de coniuratoribus sine iudiciis sumta, hu-
iusmodi magistratuum facta defendere deberet: eius
sententiam de Gracchis in Bruto partium studiis non
vacasse ex eo apparet, quod scripsit Tiberium a t0-
jnihlica interfectum fuisse : Scipio Nasica autem erat
homo privatus, nullum ei ius erat alium civem, mul-
to minus Tribunum sacrosanctum occidendi, Consul
ipse renuebat, et quaestio erat, num caedes a republiea
i. e. ex legibus, moribus a Consule proficisceretur
nullo Senatusconsulto facto, vel, postquam hoc fa^-
ctum erat, ex legibus Porciis Semproniaque.

Eidem parti optimatium Velleius Paterculus dedi-
tus est inprimis, quod Tribunes plebis auram adpe-
tentes Angusto invisos esse sciret, tamen Opimium
atrociter in Gracchanos saeviisse concedit, caedem
filii Fulvii vocat scelus additque factum Opimii in Grac-
chum visum fuisse potius ultionem privati odii quam
puhlicam vindictain : fama culpae Gracchorum men-
tisque eorum statum 1) reipublicae turbandi ab öpti-

1) Velleii Paterculi hist. Rom. L. II, cap. 6 , p. 81 , 83, cap. 7,
p. 84, 87, cum cap. 3, p. 88 , 89, cap. 3, p. 70, 71 animadver-
sione digna sunt verha de Tiherio » summa imis miscuit et in prae-
ruptum atque anceps periculum adduiit rempuhlicara. De Caio
»nihil immotum, nihil iraiiquillum, nihil quietum denique in-eo-
dem statu rclinquebat.quot; Iam citavi contra Vellei. sententiam lurdc.
Gerlach. Velleium defendunt Baehr, Gesch. der röm. Litteratur. ed.
sec. Carlsruhe 1833, § 304 et praec. § 305, p. 417-419. » Im Gegeit-
theil finden wir in des Velleius Erzählung Wahrheitsliebe und öe-
mssetihaßiffkeitdie auch in der sorgfiiltigen AuswahJr und Prüfm^

matibus ad progeniem suam, ad saecula sequentia est
perlata et a scnptoribus huius partis scriptis est
mandata; ex bis Appianus partim, Plutarchus non-
nunquam hausisse videntur; cum his igitur praecipue
Sallustii, plebis parti addicti, loca nobis servata
sunt conferenda: tametsi ille nimias nonnunquam iis
laudes tribuat, haec veritati conveniré videntur: „Ti-
berius et C. Gracchus — vindicare plebem in li-
bertatem et paucorum soelera patefacere coepere,quot;
quae de agris publicis a Patriciis et partim ab equi-
tibus occupatis, de muneribus ab iis male, vel Ro-
mae, vel in provinciis gestis interpretari debemus: et
ipse deinde addit. „Et sane Graccis, cupidine victo-
riae baud satis moderatus animûs- fuit.''' l-);n'Etenim

I) C. Crispi Sail. bell. Ingurth. c, 42, p. m. cum cap. 31, p. 73
»TJtriusque cladis non lex , verum lubido eorum finem fecitquot; i. e. de
caede C. Gracchi et Fulvii. Varro etiam scribebat Graecus , uti Sal-
lustius.

Conf.'etiam Valerius Maximus, L. VI, c. 3 , § 1 , ed. Torrenius,
p. 551 »quia statum civitatis conati erant eonvcllere, insepulta ca-
davers iacuere.quot; Et Sextus Aurelios Victor de Viris Illustribus,
cap. ai, de Tib. Graccho etc. 65, de Caio Graccho. Cum notis
Machanei, Vineti, Schott», Gruteri.al. curante Arntzenio. Amstelo-
dami et Tiaiecti 1733^ P-'ä43-249-i-ISon valde favet Graochis et nimis
brev.iter de iis agit, attaman qoavenitTiberium non vi obstitissa, nec
seditionem movere voluisse, at JJasicam privatum cum armis adortwm
owe quamquam affirmat Caium Gracchum concionem a Tribuno

huius causa Gracchi et praecipue Caius reprehenclendi
videntur, quod nimis vehementer ac celeriter rem nor-
marum reipublicae mutandarum aggressi sint: insti-
tuta saltem, ut Senatus, iudicia, nonnisi sensim pau-
latimque sunt commutanda.

Opimius, qui crudeles quaestiones de amicis Grac-
chi babuerat, Gracchi caedis causa in Comitiorum
iudieium est vocatus, Carbo eum defendit asserens
Gracchum iure esse interfectum et magis eius elo-
quentia quam iure causae Opimius est absolutus,
mox tamen alio iudifeio damnatus est.

Plutarehus éüm a lugurtha pecuniam accepisse et
peculatus reum factum poena mulctatum fuisse me-
moriae prodidit; verisimiliter ille et Velleius ex Cice-
rone ëxplicandi sunt Opimium primum perduellionis
vel caedis civis accusatum eloquentia Carbonis, po-

Plebis avocasse et huius rei causa in Senatu accusatum fuisse, deinde
armata familia Aventinum occupasse et ab Opimio victum fuisse.
Eius testimonium non magni momenti est, quia Constantii et luliani
temporibus vixit et hoc eius opus nec Nepoti nec Plinio nec Suetonio
adscribendum est. Hanc sententiam iam refellerat Ger. Joann. Vossius
in opere de historieis Latinis, L. II, e. 8. Lugd. Batav. 1861,
p. 195, 196. Deinde Arntzenins, in Praef. p. IV-VI, qui tamen
putat hoc opus magnam partem excerptis ex Nepote constare et hoc
Aurelio Victori non esse tribuendum, in hac editione etiam inveniuntur
testimonia Joanrtis MetelH, Schotti inpr. nominandi (qui hoc Col-^
nelio Victon* adseribit. Henkii, Vossii aliorî'p. 1-14. TîupeJr Baehr,'
in opere quod non satis laudari potest, Ubniectura assequi cbnatué
est, hoc opus continere excerpta ex'maiore opere Nepotis, BaëHr;
Gesch. der röm. Literatur, ed. sec. Carlsruhe 183â, § 331*;

buenaum esse, ömnes profitentür hüic opefi m'ultos ines'ste'^étmeëj'Sf
part,Vex 'Nepóte hoc ékcerptum'ëst, m'ùlta et aliis sa'ltéW/Wâdiyôï

testate Patriciorum, optimatium universe in Comi-
tiis absolutum fuisse, deinde quaestionem peculatus de
eo iustitutam fuisse, et iudices equites eum damnasse.

Vir qui tam sordido vitio erat contaminatus, qui
Gracchi erat inimicus potius invidia, odio partium, quam
amore patriae, Gracchum eiusque amicos interemisse
videtur: propter Senatusconsultum, quo permagna in
cives seditiosos, ut Gracchani et Fulviani existimaban-
tur, potestas huic Consuli data erat, non facile dam-
nari potuisset; quaestio in eo versabatur, an taha Senatus-
consulta legibus Porciis, et Sempronia vetita essent. 1)

1) Cicero de Oratore L. H, c. 25, ed. Ern. vol. I jj,p. 363^ ed;
Orell. vol. I, p. 275, »saepe autem res non, sit, neene, sed
qualis sit, quaeritur: ut quum L, Opimii causam'defendeb'at apudquot;
populum , audiente me , C. Carbo Consul, nihil de C. Gracchi nece
negabat, sed id iure, pro salute patriae factum esse dicebatquot; in
Bruto cap. 34 ed. Ern. vol. I, p. 532 ed. Orell. vol. 1, p. 400,
» civemque praestantissimum 1. Opimium , Gracchi interfectoiem , a
populo absolutum, quum is contra populi studium stetisset, Grac-
chani iudices austnlerunt.quot; Plut. vita Caii Gracchi c. 108 , vol. VIII,
p. 37 , oùû JätsVa^to xawifs, àxxk ttj/ii/iäsic wç leuyjupöäv tJv nofta^it
tpes-^sut«, SiscpUfil Xf^iucaiv imquot; ciirov' xxl Sixvj 'ócpXm a»t%i'irt;)v Sai-
pSoxixf. Velleii Patere. L. II, c. 7 ed. Crause p. 86 , 87 » sed Opi-
mium , virum alioqui sanctum et gravem damnatum postea iudicio
publico, memoria ipsius saevitiae, nulla civilis persecuta est mise-

Gracchorum habitae sunt.quot; Haec etiam narrat Memmius in oratione
ap. Sallust., bell. lug. c. 31, p. 72. Geib Opimium non ex mandato
Senatus egisse , sed » Kraft eigener Machtsvolkommenheit, blos un-
teratütst durch dessen Autoritätquot; sc. Senatus minus vere existimat,
Geseh. des Röm. Crim. proc. aet. II, p. I, cap. II, p. 218,, nam
talis., potestas Consulibus a Senatu decerni solebat solemni formula
tanta potestas Consulibus antea ijop erat. Opimium ^et Cicwonejn^.^

res gravissimao peragebantur, saepius hac aetate
erant tributa, vel inprimis, quod ad leges ferendas
attinet.

ioMarias parva Stirpe ortus, partim virtute bellica
et-iplebis adulatione, partim machinationibus Appuleii
Saturnini seditiosissimi Tribuni, qui magnam vim in
plebeiorum praecipue agrestium animos habebat, quarta
vice Consul creatur: deinde hi viri inter se conve-
quot;^^TYo™ fnbsp;' alterum Tribunum plebis

iterum^foumque creari, ambos rempublicam guber-
nare et adversarios exsilio e civitate pellere.

Teutonis Cimbrisque a Mario et Catulo fusis Satur-
ninus, qui uti antea de Consulatu, nunc de lege cum
Mario consiha agitarat, legem tulit, ut Gallia Trans-
padana inter cives divideretur, plebs frumento donii-
retur et coloniae deducerentur,

cui legi clausula ad-
iecta erat Senatum intra quinque dies iurare oportere
se, quidquid populus iussisset, obtemperaturum. quot;quot;
Marius

imtio prae se tulerat se tale iusiurandum
nunquam praestiturum, deinde primus iuravit ea mentê

non ipsum Senatum in iudicium vocatos fuisse, ut affert Geib^
tali sententiae non répugnât: totus Senatus non poterat in in-
diciam vocari, et propterea ille qui Senatui praeërat, et qui eiu«
iu3»a universe tali formula data exsequutus erat, qui generale
mandatum, ut Ha dicam, acceperat, eorum, quae secundum Senatu*
i«»a feccrat, accusabatur.

nt adversarius buus Metellua a Numidico inde bello
ei invisus, quem tale iusiurandum negaturum esse
probe sciebat, e civitate pelleretur; lue sententiam suam
de iureiurando mutare noluit, sed omnem vim, quam
eius amici adhibere volebant iniquam esse existimans
sponte in exsilium abiit. Paulo ante Nonius a populo iam
Tribunus creatus ab Appuleio, ab ipsius amico Glaucia
et ab infima plebe fustibus erat interfectus , quod opti-
matium parti addictus esset, nec tarnen huius delicti
accusati sunt, quum hoc tempore Tribuni igitur sacro-
sancti essent: ab utraque parte de iureiurando et dö
legibus Appuleiis in Comitiis fustibus pugnatum erat 1).

C. 30. ßiu^ofiivuy Si, xu'l SJf Twv •Jrep't riv 'Attou^^ïov —nbsp;UpTrdrxvTt^ —

oüê' xtii^ M tou 'AwouAjjVoü i7vlt;yxx?ioCij^vot f (teri I^Amv kxI diSs roï? ätrri-
iTt^tTxv ical ßix^x{£svot rov vS/iMv izvfuirxv — Mdpio, t^ /3ouA»j ot/jöü-
TtSet iTxvjretv orefï tou quot;épxou cap. 31. 'Awo-jAiJto^, iTTiTr^^itpÄf tSv O-Kvtpir^v.
ifeïAxïv IM tou (3ouA£utgt;jp»ou , i. e. Metellum qui lureiurandum prae-
stare recusarat. Plutarchi vita Marli c. 7-11, de odio Marii et Me-
telli, vol. IV, p. 100-105, in Biblioth. class, script. Graec. vol.
XIX, C. 14, vol. IV, p. 108. Aouüio; SÄTOpw'vOf, ó (iaAjVTÄ tSv Si]-

fiäpx'^v äyidv TÏ wAïjSof, uffo TOU Maplau rdepaTrsufisvo,, ISijfj^ijyopst, xsXeuuv
xtitmi (Marium) wraTov alpeUIxi t cap. 28, p. 124, xxl rrpic toüto TAäu-
Kixv Kx'i SXTOpvIvOV, Ävfl()W9rOü? ^pXTVTXTQV, , xx\ ttA^Öo? U-nopov xx'l öopu/3lt;j-
irailv wr* xiiToU 'éx^vrx, ^ ouxeiuirxfj^svo? t etcé0sps vóftsvc êi' xhrm, cap. 29,
p. 124, 126, de iureiurando et de Nonii caede, de qua sic scri-
bit Appianus de bell, civil. L. I, c. 28, vol. I, p. 26. «ScU
lt;r«gt;Te$ y 5 VXxvxixi; xx'l amp; *A7rouAtfVo?, fjiij Stii/.xpx!dv xvToit? amp;{ji.vvatro»
V;gAov amp;vSptdvnbsp;rtjf èxx?.ita-tx, ic'jrtóvrt CTTt^re'^Troutrt avv 6opvßia, xx\

Tf fexvèoxttov auiz0uy6vrx nuvsxévTmrxv. L. Annaei Flori Epitome rer.
Roman. I. Ill, c. 16, p. 76, 77. »Occiso palam comitiis A. Nonio,
competitore Tribunatus — rogandis Gracchorum legibus ita vehe-
menter incubuit, ut Senatum quoque cogeret in verba iurarequot; Vellei.
Saterc. L. II, o. 12, de hisce nihil scribit. nisi univ. t. II, ci'-lS, ed.
Crause p. 108. Epitome Liv. Hist. L. LXIX, cur. Drak. vol. VI,

Deinde ab Appuleio eiusque amieo iuvenis, qui
dicebatur servus fugitivus, fingitur esse filius Tiberii
Graccbi, cuius nomen apud plebem iam summis lau-
dibus celebrari coeperat, et eorum opera Tribunus
plebis creatur, unde tertius iis consiliorum fit socius:
Gkucias Consulatum petit, Marcus Antonius sine ullo
discrimine alterum Consulatum Comitiorum suffi-agiis
obit, altero ambigitur, pars civium Memmio, pars
Gläüciae favet: tunci'Saturninus plebeios suae partis
eum fustibus, fortasse cum gladiis in ipsa Comitia
mittit et Memmius palam ab iis trucidatur: ipsa plebs
tanto seelere commota magnam partem in Saturninum
iôTehitui»ieiquamp; eaed^em minatur: ille servos ad liber-
tatem vocans cum suis fautoribus inprimis agrestibus
armatus Capitolium occupât.

Marius W diu ei dam auxiliabatur, nunc etiam,
Plutarcho teste, consilia domi cum eo habuit, de
quibus tamen dubitari licet, quum valde difficile ac
periculosum Saturnino fuisset a Capitolio Marii domum
se couferre; si aliquid veri Plutarchi narrationi inest,
ut probabile est propter indolem Marii et priores huius
cum Saturnino machinationes, potius nuntium ad eum
misit.

Senatusconsultum deeernitur solemni formula „vi-
deant Consules caet.quot; C. Mario et L. Valerio Consu-

p. in-iu. Marii consilia dubia fuisse etiam affirmat, eum vocat
seditionis auctorem, qua per vim in Cmnitiis Metellus ad exsiKum
damnatus est. De Saturnino »bello quodam interfectus estquot; et
Freinshemii suppl. ibid. c. 1-28, p. 114-118, De accepta lide men-

libus potestas datur Tribunes plebis, Praetores, quos
vellent, sibi adiungere : populum, plebem ad arma
cient, multi adveniunt equites, Tribuni omnes praeter
Saturninum cum Senatu faciunt. Tum Capitolium ab
iis undique circumdatur, seditiosi cives, fistulis ab-
ruptis, aqua carent : unüs Saufeius „ignem Capitolio-
immittamusquot; vociferatur, sed Saturninus et Glaucias
Mario fidem habentes, quocum pacti erant, ut vita
iis salva maneret, hisce conditionibus sese dediderunt.
Statim in carcerem Curiae deducuntur, Marius ad
populum renuntiat iudicia de iis fieri, attamen populus
iratus e Curia eos detrahit et lapidijbus - ^ic fustjbus
eos opprimit: corpora mortuorum a; plebe dac^r^iitpr.l).

1) Appianus de bell, civil. L. I, c. 32, 33, vol. p. 29, 30.
de illo, qui Gracchi filius dicebatur , SfXTrcTtic chxi ^ifii^éi^Aoc, — hi-

TCLÇ h rxetvxiuç xcù h 'ATTûuAïjiaç, iTriwsiz^rrous-i Tfi/Kç aiiru ffvv ^{/XOiç iv aîi'
tj? tjî xeipCTOvU, o't tov M/fi/XiCv •jrahvTÉç Iv /ievw •nivruv ofSvTuv lt;rvvéxc-
ij/äv. —' dvts vs\uti-j ovt£ stxitffrtipîou oi/te tivgç xîsûvç ir) ùtroutfiç — tô
k«*(twa(flv KXTS^ecßs 'nbsp;aÙTQvç ryçnbsp;àvxipe^vxi i^-jï^fira^/vif? , amp;

mdpiaf â^ôoftfvflf ) 'ó^iuc wvai^s tty«ç crùvnbsp;xal ßpxsuvovtoe — k^vïtrxv

T£ç aîiTOf^ èvtKù'jp^crsiy Mxfiiov — uç ivvofÂMTepov ifyxToizevoç •—■ tov x/-

fXflOVnbsp;TOV ßov^SVTtfptOV •—' 'ért TTSftXSifCSVOVÇ rU ^ilißoKX TÎÎÇ àpX^Ç'

Plutarchi vita Marii c. 30, vol. IV, p. 128. Mafia? Si tov £«-
ropv'tvov àvrt t^ç vTrovfyîtie ravTtiç i'jTÏ •nuv mpoiôvTX TÔAjûJjç xx\ Svvâiiti/tç
jofSv itvxyxx^SiJ.svoç, eAaöev oux àvsxriv amp;7rsplt;yxffafisvoç xuxov,nbsp;àV-

nxpvç ^TrXote xx\ ff^xyxHç Itt^ TupxvvîSx xxl TToXirtîxç âvxrpowîjv ^opsvo.
luvoy,— de Mario Its/xk hfxi; ixeïvov (Saturn). ÙTriSé^xro — xx) Trapt-
Sùjxx a-0xç xvTOvç Sià rviç Afyofi/vJîç StifiocTîxg Trttrrsuç. *E7reî
vrxvToloç ysvôfievoç vTTèp tov a-iarxt tovç 'xvSpxç, oùSiy iSyttTsv » ^AAà xx~
r'iOvTtç tit àyofkv âv^peôijcrav ab Appiano igitur reeedit, qui diserte
n^rjat eo» e Curia ereptoa fuisse ; 0t hic a Floro confirmatur. Epit.
L.,,III., cap. 16, p. m.-77. JïSed quum abruptis fistulis obsidere-
tur, Senatumque per legates poenitentiae fidem faceret, f eb arce
dsgce^sua n cum ducibus factionis receptus in Curiamj.eRt.hJbir.eum lt;;
facta irruptione, populus fustibus saxisque eoopertum ia ipsanqufr-

Saturninus profecto varia facinora perpetrarat, quae
contra rempublicam erant facta, saepe gravissimae ab

que monte laceravit.quot; Velleius Palercnlus contra memoriae mandavit
Consulem Marium illos in Curia mortis poena affccisse quod propter
herum scriptorum testimonia et inprimis propter Ciceronis orationem
pro Caio Rabirio refellitur. Vellei. Patere. L. II, c. 12 ed. Krauso
p. 107, 108 verba animadversione digna ibi inveniuntur » eonti-
nuatis honoribus rempublicam lacerantium et ghiéiis quoque et caede
Comitia discutientium.quot; Ciceronis oratio pro C. Rabirio praecipue
conferenda est cum bis scriptoribus cap. 6-10 et c. 12 ubi fragm.
Niebührii ap. Orell. ed. Orell. vol. II, p. 1, p. 577-582 ed. Ern.
vol. II, p. 1, p. 739-743. »Adhibent omnes Tribunos plebis praeter
Saturninum, Practores praeter Glauciam : qui rempublicam salvam
eswj vellent, arma capere et se sequi iubent. Parent omnes. E*
aedibua sacris armentariisquc publicis arma populo Romano, C. Ma-
rio Consule distribuente dantur — quum Saturninus Capitolium te-
neret armatus,quot; eod. cap. 7 Senatuscons. » C. Marius, L. Valerius
Consules, adhibercnt Tribunos plebis et Practores, quos eis videre-
tur: operamque darent, ut imperium populi Romani maiestasque
conservarenturquot; Consules igitur simul cum Tribunis hoe Senatus-
cons. exseqrmntur, sed ab ils pendent, quos Tribunos praeterea adhi-
bere velint. cap. 10. »Ac, si fides Satnrnino data est, quod ab
te saepissime dicitur : non eam C. Rabirius, sed C. Marius dedit :
idemque violavit, si in fide non stetit. Quae fides, LaUene, qui
potuit sine Senatusconsulto dari? Adeone hospes huiusce urbis,
adeone ignarus es disciplinae consuetudinisque nostrae, ut haec
nescias?quot; Itaque non negat fidem a Mario datam fuisse, sed potius
eam nullam vim habere. Oratio I in Catilinam Cicer. e. 2 ed. Orell.
vol. II, p. 2, p. 6 , ed, Ern. vol. II, p. 1, p. 748, oratio IV, c.2.
ed. Orell. vol. II, p. S, p. 40 ed. Ern. vol. II, p. 1, 790. Cicero
in Bruto c. 62, Orell. ed. vol. I, p. 42.5. »Is Praetor eodem dio
(Glaucia), quo Saturninus Tribunus plebis, Mario ct Flacco Consuli-
bus, publice est interfectusquot; cd. Ernesti I, p. 557, Contra
auctor ad Herennium L. IV, c. 22 ed. Orell. vol. I, p. 77 ed. Ernquot;
vol. 1, p. 103. »Saturninum fide captum, maiorum perfidia per
occlus vita privavit,quot; sunt excmpk exornationum in dicendo. Ipse
Cicero in oratione pro Scxtio magis Saturnino favct, ex quibus

eo seditiones erant excitatae; ipse cum quibusdam
sociis multo magis reipublicae imperare, quam plebi
prodesse volebat, multa fecerat, quae ad regnum tende-
bant: etenhn plebeiis armatis constipatus per forum
incedere solebat, nomine Tribunatus socios regnjind^
vel scelestos vel bumilis loei viros sibi compararat-,
saepius per vim Tribunus creatus erat, coniurationem
cum Mario et cum eius sociis fecerat; Capitolium
matus occuparat; in seditionibus ab^eo excitatis per
eius operam vis adbibita erat, pugnaque nunc cum fu-
stibus nunc cum gladiis orta erat; eo auctore duo ci-
ves a plebe, a satellitibus suis occisi erant, quorum
unus sacrosanctus Tribunus erat, nec .proptenliaelt;; opi,-
nia probationes animi bostilis in rempublicam dewanê,

apparet quam saepe hoc vel illud iudieium de illis ferat cv'lO ed.
Orcll. vol. II, p. 2, p. 205 ed. Ern. vol. II, p. S, p. 1140. fSa-
turnino — vigilanfe homine, et in causa populari, si non moderate,
at certe populariter abstinenterque versato,quot; cons, praeterea Ono-
masticum Tullianum Orellii et Baiferi p. 2, verbo Appuleius in
oper. Cic. ab Oi-ellio ed. vol. YIl, p. 59. Index legum Orellii vol.
VIII leges Appuleiae agraria, frumenlaria, de coloniis p. 135-137.
Valerius Jlaximus L. VIII, c. 6 , § 2 ed. Torren. p. 722, L. IX,
0. 7 , 5 1 et 3, p. 829 ubi etiam caedes Nonii narratur. Göttling,
Gesch. der röm. Staatsverf. § 146, p. 454-457 cum § 147, p. 457.
Ferguson the progress and term, of the rom. republ. II, cap. 5,
p. 108, cap. 6, p. 112-114, de fide a Mario Saturnino data mecum
convenit. Auctor de viris illustr. (Aur. Victor) c. Ill, p. 73. Taciti
Annal. L. HI, c. 27 ex reeensione Ernesti denuo cur. Oberlinus,
vol. I, p. 206. » nine Gracchi et Saturnini turbatores plebis : nec
minor largitor, nomine Senatus, Drusus.quot; Scbmitthenner, Grund-
linien des allgemeinen oder idealen Staatsrechts, p. I, cap. II, hui.
p. IV, § 34, p. 84-86, minus recte: »Er ward in offener Biirger-
schlacht, in der die auägezeichnesten Mitglieder der Robilität be-
waffnet erschienen , erschlagen.

summo iuro igitur gravissimorum delictorum et in
specie perduellionis in tali iudicio accusari ac dam-
nari potuisset,- post decretum Senatus, post Capitolium
ab eo armis occupatum, ut hostis reipublicae Roma-
nae a civibus Romanis a Consulibus ductis iure occidi
potuisset, eo temporis momento, quo Capitolium cape-
retur, si de conditionibus cum eo non conventum
fuisset; conditionibus latis et acceptis plebs magis irae
induisisse quam iure egisse videtur: optimates verisi-
militer ipse Marius idonea ad Saturnimum eiusque
socios tuendos et custodiendos adminicula non ad-
lübuerunt, quia mors seditiosi Tribuni iis grata
erat, quia Marius potestati in plebeios Saturnini iam
mvidebat, ne consilia cum hoc Tribuno a se agitata
patefierent, metuebat. Si Consuli non tanta esset po-
testas, ut pacta cum seditiosis facere posset, hi iam
in carcerem missi erant et a Senatu vel potius a iu-
dicio populi in Comitiis diiudicari potuissent, Senatus
nunquam concedere debuisset civem a plebe lacerari,
quamquam hostis instar haberi posset. Saturninus sine
ullo dubio homo erat improbus et seditiosus, auctor
fuerat caedis civium, omnes fere ab eo defecerant
propter eius facinora, verumtamen hoc bene est tenen-
dum plures scriptores, qui eius facta narrarunt, optima-
tium parti favere, et optimatibus eum inde ab initio
invisum fuisse, quod patronus plebis haberetur: eius
leges saltem non omnes iniquae fuerunt,

Cicero in oratione pro C. Rabirio ipso perduellionis
reo nos certiores facit Saturnini delictum proprie
perduellionem fuisse, nam hostem populi Romani inter-
fectum esse affirmat, eum vocat hostilem in modum

seditioswn: ex iure Romano huius aetatis etiamtum
in iudicium perduellionis Tocandus fuisset, sed veri-
similiter in tanta rerum perturbatione Senatus po-
testatem iudicandi sibi vindicasset, nisi plebs Saturni-
num lacerasset.

Cicero 1) variis locis orationum vel operum rheto-
ricorum Gracchorum et Saturnini ut hominum sedi-
tiosorum mentionem facit eorumque exempla affert ad
probandum Senatusconsultis et a magistratibus iure
in eos esse animadversum, ex quibus magis magis-
que nobis apparet, quam caute de Gracchis nobis
sit consulendus: si enim facta et consilia Graccho-
rum, ut ea secundum antiques scriptores ex rebus et
factis, et ex reipublicae Eomanae conditione exposui,
cum Saturnini facinoribus et morte comparamus, maxi-

1) Cicer. Orat. in Catil. I, cap. 3, ed. Orell. fol. II, p. 3, p. 6,
ed. Ern. vol. II, p. 1 , P- 748, in Bruto cap. 03 ed. Orell. vol. I,
p. 407, cd. Ern. vol. I, p. 557. »Seditiosorum omnium post Grac-
chos L.' Appuleius Saturninns elocfuentissimus visus est.quot; Ciceronis
fragmenta orat. sec. pro Cornel, cd. Ern. vol. IV, p. 3 , 1049, cd-
Orell. vol. IV, p. S, p. 453. — « Velim quaerere, utrius tandem
Uibunatus minus probari potest, C. Cornelii, an non dicam P. Sul-
picii, non L. Saturnini, non C. Gracchi, uon Tiberii : neminem , quem
isti seditiosum existimant, nominaboquot; et passim Flori Epit. L. III,
c. 16, p. 76. »Saturninns Graccbanas asserere leges non destitit.quot; —
p. 77 »rogandis Gracchorum legibus ita vehementer incubuit.quot; Par-
tira solura vera sunt. Sextus Aurelius Victor de viris illustribus
ed. Arntzenius 1733, Amstelod. cap. 73, p. 368-373, »in deditio-
nem accepit nec dedilis fides servata — Appulei.is, cum in Curiam
fugisset, lapidibus— interfectus est.quot; Itaque hac in re eius narra-
tio ab aliis differt narrationibus. de Saturnini morte, minus recte
de Mario cap. 67, p. 254 » Saturninum Trib. plebis, et Glauciam Prae-
torem seditiosos ex Senatuscousnlto interemit.quot; Cic. Orat. Phil. VIII.
c. 5 cd. Ern. vol. II , p. II, p. 1563 et 1563.nbsp;Ai'

me inter se différant, necesse est: consilia Graccho-
rum, leges eorum multo magis civium libertatem, ple-
beiorum iura, quam Saturnini rogationes, spectabant;
Gracchi revera seditiones non excitarunt, cives non
armarunt, nisi fortasse ad se defendendum, nullus
civis, multo minus Tribunus plebis vel Consul, eorum
opera occisus est, non directe, ut Saturninus ad reg-
num tendebant; pugna vel fustibus vel gladiis in Co-
mitiis eorum opera non orta erat.

Non multum post C. Decianus vir summae inte-
gritatis, quem boni cives summis studiis proseque-
bantur, P. Furium omnibus fere vitiis inquinatum in
Comitiis accusavit: quum vero in oratione, ad po-
pulum de Furii delicto habita, de Saturnini morte
questus esset, Furius est absolutus, Decianus huius
orationis causa exsilio est damnatus 1). Sic etiam Sextus
Titms in exsilium est pulsus, quod imaginem Satur-
nnii domi habuisset; divitibus nempe invisus erat prop-
ter legem agrariam ab eo, latam.

1) Cicer. oral, pro C. Rabirio c. 9, ed. Orell. vol. II n 1
p. 579, 580, ed. Ern. vol. II, p. 1, p. 743. »At C. Deciln^ J
qu.a, qnnm hominem omnibns insignem notis tnrpitudinis P. Fnrium
accusaret snmmo studio bonorum omnium,nbsp;...nbsp;,,

lt;.onede morte Saturnini, conden.natus est; et Sex. Titius quod ka-
Imt ^m.aginem L. Saturnini domi suae, condemnatus est.quot; Rationes
add.t deinde idem Cicero, »statuerunt équités Romani illo iudicio,
.mprobum civem esse et non retinendum in civitate, qui hominis,
host. em m modum seditiosi, imagine autnbsp;«w

ant des,deria impcritorum misericordia commoveret, aut anam si^ni-
«caret ™.ta„dae improbitatis voluntatemquot; cum Yalerii Maximil.Vm
cap. I, de pub,.iud. Mamnatinr.3 pro rostris accusaret, quia quadam
rn parte actmn.s de morte L. Saturnini queri ausus fuerai _ l s T
Tit. »erat innooensquot; ed. Torren, p. 70S.

Bello vero cum sociis Italicis orto Senatus C. Vet-
tienum aeternorum vinculorum poena afFecit bonaque
ipsius publicavit, quod sinistrae manus digitos abscidis-
set, ne adversus socios in bello Italico pugnaret 1).

Tametsi ergo magna causarum patrono libertas di-
cendi Romae daretur, baec Decianum a poena non
liberavit, et tamen nihil de consiliis Saturnini dixerat,
neque eius mentem, neque eius leges laudarat, tantum-
modo de iniqua caedeTribuni locutus erat et quidem obi-
ter: erant mera verba, quae non ad seditionem exci-
tandam neque ad statum reipublicae labefactandum aut
evertendum tendebant: hoc unum Deciano vitio verti
poterat eum publice haec dixisse: imaginem autem
civis seditiosi domi habere non erat factum, quo civis
publice profitebatur se cum Saturnino facere, ad bene
de cive cogitandum prope accedebat, civitatem non
in periculum adducebat nec ei nocebat. Cicero ta-
men scribit équités eum damnasse, quod desideria
imperitorum misex'icordia commovere aut suam signi-
ficare imitandae improbitatis voluntatem consilium
eius esse existimarent.

Digitos abscidere, ne cum sociis pugnaret proprie
nou factum erat, quod universe puniri poterat 2) nec

1)nbsp;Valerius Maximus , L. VI, c. 3 , § 3, ed. Torren. p. 5-54. »Ne
in C. quidem Vettieno, qui sinistrae manus digitos, ne bello Italico
militaret, absciderat, severitas Senatus cessavit. Publicatis enim
bonis eius , ipsum aeternis vinculis puniendum censuit.

2)nbsp;Ex Valerio Maximo non apparet eum nomen militiae iam de-
disse : quidquid sit ivre militari non eoereitus est, sed a Senatu
poena ei irrogata est. Magna quaestio inter viros doctos mota est,
an iure Romano lege opus fuisset ad aliquem puniendum: in iure
militari a duce militari in ipsis castris, vel in variis itineribus militum

patriam proclebat, hostibus nou auxiliabatur, fac-
tum per se spectatum non in patriam tendebat; de
causa sociorum praeterea ipsis Eomanis huius aetatis
valde dubium videbatur, an iusta, an iniusta esset: nam
in multis bellis etiam contra Carthaginienses socii Eo-
manis opem tulerant; eos huius rei gratia civitate Eo-
mana donandos esse multi Eomani affirmabant: ab
alia parte bello cum sociis exarso magnum reipu-
blicae Eomanae imminebat periculum, nisi omnes ci-
ves Eomani contra socios Italicos arma caperent.
Gravis et nova poena hac in re statuitur, etenim
carceres ad reos gravissimorum delictorum custo-
diendos usque ad diem iudicii, non vero ut poena
universe adhibebantur.

Itaque legibus nulla poena nisi in facta statuta erat,
sed moribusj arbitrio magistratuum, aut iudicum vel in
ipsis Comitiis in dicta nonnunquam animadvertebatur
vel in talia facta, quibus vel dolus vel animus hosti-
lis in rempublicam deerat: nonnunquam satis graves
poenae iis sunt impositae. Errant igitur illi scriptores
recentioris aetatis, qui existimarunt libera republica
non nisi facta puniri.

poenae mllilibus pro rebus et factis graviores vel leviores veri-
similiter iam infligebantur. Imperatorum aetate iure militari talia
facta nominatim sunt prohibita e. g. si miles semetipsum vulne-
rasset. L. 607 ff. de re militari. Conf. Code pénal art. 159, 160. »toute
personne , qui pour se re'dimer elle-même ou en affranchir une autre

un Certificat de maladie ou d'infirmité, sera puni d'un emprisonne-
ment de deux à cinq ans art. 160 , de medico liaec babentur delicta
falsi per scriptum. Wet op de Nationale Militie van 8 Jan. 1817,
art. 168 (vrywillige verminking).

Livius de primis liberae reipublicae Romanae tem-
poribus verbum maiestas de populo, de magistratibus,
et de Senatu usm-pat, attamen, ut recte animadvertit
Dieck, verbum et instituta suae aetatis ad prisca tem-
pora retulisse videtur, nam in ipsis antiquis Eoma-
norum legibus nulla mentio maiestatis fit, et ipsius
vocabuli notio conditioni reipublicae prioribus sae-
culis post reges exactos non convenit 1). Festus sci-

1) Liv. Hist. L. II, c. 7 de Poblieola cur. Drakenb. vol.'ï, p. 284,
ï confessionemque fact am populi quam Consulis maiestatem vimque maio-
rem esse.quot; Liv Hist. L. II, c. 29 cur. Drakenb. voL 1, p. 363 de Dictatore
» cuius maiestatem violavitquot; in oratione App. Claudii, L. III, c. 63
de ordine Senatorio, vol. I, p. 807 in causa Maelii de Dictatore
Cincinnato L. IV, c. 14, vol. I, p. 912 »dictatoriam maiestatemquot; L. VI,
cap. 2, nibil de maiestate invenitur, ut Dieck voluit, sed cap. 6.
vol. II, p. 281 de maiestate Consulis et Dictatoris et de maiestate
Tribunorum militum consulari potestate L. VI, c. 40, vol. II,
p. 442 , 443. »Patrum maiestate , maiestas earum gentium , inter
quas nos esse voluistis,quot; L. VIII, c. 7 de Manlii causa nempe Con-
sulis cum filio, qui praeter eius iussa cum hoste pugnarat » maie-
statem patriam,quot; L. VIII, cap. 34. Dictator loquitur de imperii
maiestate. c. 7, vol. II, p. 676, c. 34, vol. II, p. 806. Itaque
plerumque in oration ibus maximam partem fictis de maiestate sermo
habetur nec tcchnice; nonnunquam de magistratibus vel de populo
maiestas usurpatur, ut L. VI, c. 6. Conf. Dieck, histor. Versuche über
das Criminalrecht der Kömer, § 21, p. 52, S3 ubi etiam loca Ennii
et Plauti citantur ad probandum ea aetate ad similem notionem in-
dican4am scriptores aliis verbis uses fuisse. In una re ab eo re-
cedo , existimo nempe probabile esse verbum maiestatis primum in

licet a verbo magnitudo boc dérivât et Cicero hoc de
magnitudine populi Eomani interpretatur 1). Cicero
inprimis nos certiores facit potestatem populi Eo-
mani, qua ahis populis praecellebat, eos superabat,
hoc verbo indicari: sie in oratione pro L. Cornelio
Balbo formulam, quae foederibus cum aliis populis ip-
sius aetate saepe addebatur „ maiestatem populi Eomani
comiter conservatoquot; „explicat id habet banc vim, ut
sit ilia (civitas Gaditanorum) in foedere inferior. Pri-
mum verbi genus hoe conservato, quo magis in legi-
bus, quam in foederibus uti solemus, imperantis est,
non precantis. Deinde quum alterius populi maiestas
conservari iubetur de altero siletur: certe ille populus
in superiori conàïûone causaque ponitur, cuius ma-
testas foederis sanctione defenditur quae de ta-

colloquiia simiH ,ensu adhibitum fuisse et iude seusim paula-
timque deinde delietura habitnra fuisse.

1) Festus de verb, signif. verbo maiestas ed. Daeier p. 215
»n.a.estas a magnitudine dietaquot; et in not. Dacierii sententia. eonf'
Sebeller. Lexieon eur. Uubnkenio , vol. I, p. 776 cu,n p. 775 ver-
bis maiestas et magnus. Cieeronis Orat. Partit, e. 30 ed. Orell. vol
I, p. 548, ed. Ern. vol. I, p. 717, »maiestas autem, quoniam est
magmtudo quaedam populi Komani.quot; Conring de maiest. eivili hoe
pnmum a mains derivasse videtur, quem seeuti sunt Dieek, Da-
mer, van Deventer alii eonf Dieek, hist. Versuche p. 1 p 39
p. 39, p. 47 et not. 2; van Heiden, disput, iurid. inang. de'varia
maiestatis significatione, cum olim apud Romanos, tum deinde apud
recentiores populos. Groningae 1834, in dissert. Acad. Gronin. ab
anno 1833-1834, cap. I, S 1 , p, 2, 3 ct in not. multa dedit et
egregie disputavit de iure Romano; de populorum Europae legibus
et mstitutis recentiore aetate et medio aevo nimis breviter et sum-
•natim eg.t, quod ad notionem maiestatis attinet: de hae quaestione
dua, sententias affert, sed vcteres, pronti novimus, verbum a ma-
gnitudme, non a maius derivarunt.

libus foederibus et de maiestate. Iureconsulti Proculi
fragmento in Digestis confirmantur 1).

Komani igitur varies populos imperio suo subiecisse
multosque socios sibi comparasse debuerunt, antequam
cogitare possent de maiestate, de conditione in foederi-
bus , qua alii populi plane ab iis penderent eorumqua
potestatem et maiorem dignitatem agnoscerent: quam-
quam apud nullum veterum scriptorum invenio ma-
iestatem a verbo maior, maius originem ducere , ut
quidam recentiores opinati sunt , notioni maiestatis ,
ut sensim paulatimque apud Romanos invaluit, inest
talis notio, quia non simplex est, ad civitatem ali-
quomodo excultam, non vero ad prima civitatis initia
pertinet. Dieck et Weiske maiestatem non accurate
definiri posse existimarunt et Dieckio concedendum
est a iureconsultis Romanis Antonio et Sulpicio, for-

1)nbsp;Ciceronis Oratio pro Corn. Balbo, e. 16, ed. Ern. toI. II, p. 3,
p. 1383, ed. Orell. vol. 11, p. 2, p. 333, cum lege 7, § 1 ff, de
captivis et postlimlnio caet. (L. XLIX, tit. 15), ubi distinguitur inter
varia foedera, aequo foedere et foedere comprehensum: in hoe genere
foederum formula, de qua Cicero et Proculus hac lege scribunt,
usurpari solebat.

2)nbsp;M. F. Quinctiliani Institutionis oratoriae Libro VIII, caput 4,
ex recensione Obrechti 1698, vol. I, p. 419 seqq. Studiis societatis
Bipontinae Biponti 1784, vol. II, p. 43. »Plurimum tamen est in
eo, quale sit factum Reipublicae laesae. Hinc moventur quidem mille
iuris cavillationes. Quid sit rempublicam laedere.'' ct laescritne, an
profuerit ? Et ab ipso an propter ipsum laesa sit ? In facto tamen
plurimum inest.quot; Quaestio ergo non unice a verbo maiestate pendet.

Conf. etiam M. Fabii Quinctiliani Declamatio 260, stud, societ.
Bipont. vol. IV, p. 68, 59 etiam de sua aetate. Schmitthenner no-
tionem Maiestatis populi Romani lato sensu repetit inde a temporé
liberae reipubl. rom. Grundlin. des allgem. oder idealen Staatsrechts,
p. I, cap. II, hui. p. II, § 22, p.'^61.

tasse ab ipso Cicerone, deinde Quinctiliani aetate de
maiestate disputari, legibus ipsis non sanctum esse,
quomodo verbum esset intelligendum, verumtamen
moribus iam antea quaedam facta contra maiestatem
populi commissa esse babebantur. Antonius et Sul-
picius potuis quaerebant, an seditio hoc modo orta et
propter tales causas delictum contra maiestatem po-
puli Eomani censeri posset, Quinctilianus de tempori-
bus Caesarum praecipue agit et Cicero ipse variis
locis inprimis Libri secundi de inventione lioc ver-
bum illustrât „maiestatem minuere, ait, est de di-
gnitate aut amplitudine aut potestate populi aut eorum,
quibus populus potestatem dedit, aliquid derogarequot;
Gloria etdignitas populi Eomani in Comitiis, in suf-
fragiis ferendis, in legibus, in iudiciis quam maxime
eo verbo continentur, ut Cicero in Oratore scribit „si
maiestas est amplitudo ac dignitas civitatisquot; minus ad
statum reipublicae, ad maxima reipublicae pericula
initio hoc delictum respexit, attamen maiestas non
unice de dignitate est accipienda, illo loco, quem ci-
tavi de inventione, Cicero mentionem etiam facit po-
testatis, quae confirmantur Oratoriarum partitionum loco
„ maiestas autem quoniam est magnitude quaedam po-
puli Eomani in eius potestate ac iure retinendo _
maiestas est in imperio atque in nominis populi Eo-
mani dignitatequot; et exemplo quod ibi affertur „ quam
minuit is, qui per vim multitudinis rem ad seditionem
vocavitquot; quo facto potestas et dignitas populi Eomani
simul minuuntur 1)

Celeberrimus Hugo, deinde magis fuse van Heiden
contenderunt primum verbum maiestas de popnli Eo-

statis notionem non plane accurate definiri posse, nec a Romanis
tam accurate fuisse definitam, magis quam illi putant adumbrari
potest, quaedam eius detinitio dari potest et a lureconsultis vel
Oratoribus Romanis dabatur : deinde in titulo Digestorum ex lege
lulia res quodammodo dcfinitur ab Illpiano, a quo facta ad rem in-
terpretandam afferuntur 1. 1 , § 1 ff, ad. leg. Jul. Mai.; quae defi-
nitie ad initia notionis et delicti maiestatis non est protrahenda.
Conf. Dieck, Hist. Versuche u. s.w. § 20, p. 48-60, §21, p. 60, 51.
» Es schwebte vielmehr dem Geiste des Römers der Gedanke an et-
was unbestimmtes, grosses vor, wovon er sich nicht klar sagen
konnte, worin es denn eigentlich bestehequot; et p. 48, not. 1. Weiske,
Hochverrath und Majestätsverbrechen, das Crimen Maiestatis der
Römer nimis ex Pand. locis disputare videtur, § 7, 8, p. 21-31 ;
§ 10, p. 33-36. »Der Begrilf der Maiestas — der noch ein schwan-
kender und dunkler ist, weil er von den Römern selbst nicht genau
begrenzt war, nie in ein volles Licht wird stellen können. Er um-
fasste alles hohe , was nur der stolze Republikaner dem Populus und
der Respublica beizulegen vermochte, aber eben dadurch, dass er
alles dies in sich aufnehmen, und durch keine Grenze beengt seyn
sollte, wurde er unbestimmt.quot; Ciceronem non satis consuluit : huius
rei causa merito eum reprehendit celeberr. Mittermaierus, Arohiv
des Criminalrechts. Neue folge Ao 1836, parte tertia p. 479. »Ree,
vermisst vorzüglich eine Ilauptuntersuehung, welche der Verfasser
an der Spitze seiner Erörterimg hätte anstellen sollen, namentlich
die Untersuchung, welche Bedeutung der Ausdruck maiestas im rö-
mischen Rechte, sowohl nach den Quellen als nach den Ansichten
der Classiher hatte.quot; Et iure dissert, doctiss. van Heiden laudibus
célébrât. Van Heiden, uti Dieck alii solummodo de dignitate populi
Romani et magistratuum maiestatem intelligunt; variis tarnen Ciceronis
locis ostendi eam accipiendam esse etiam de potestate, unde graviora
nascuntur delicta , quamquam non de tanta potestate initio, quantum
delictum perduellionis spectabat vid. Cicero de invent. L. II, c. 17
ed. Ern. vel. I, p. 217. Orell. I, p. 164, cum p. 163. de Oratore
L. II, c. 47-40 ed. Ern. vol. I, p. 386-388, disputât, ibid. de
verbo maiestas inter Antonium et Sulpiciuin ed, Orell. I, p. 294-290

iiiaiii maiestate et nonnisi lapsu temporum de ma-
gistratibus , quibus pars populi mandata erat, usur-
patum fuisse; notionem a populo originem repetere
rei naturae consentaneum est, neque hoe negare ausim,
sed mox ad magistratus maiestas translata esse videtur.
De tempore, quo primum maiestas delictum habitum
est, et facinus contra illam admissum est punitum,
non constat; ea aetate reipublicae Eomanae demum
obtinuisse videtur, quum vel tota Italia vel magna pars
eius imperio Eomanorum vel plane vel foederibus esset
subdita, si ad bella Punica hoe non est protrahen-
dum: verisimiliter verbum in sermonibus iam adhi-

et cap. 25 ed. Ern. I, p. 363, cd. Orell. I, p. 276 »maiestatem mi-
nutam — ex quo verbo, lege Appuleia tota illa causa pendebatquot;
Oratoriae partit, c. 30. Cieeronis fragm. orat. prim, pro Corn. ed.
Ern. vol. IV, p. 2, p. 1044 seqq. ed. Orell. vol. IV, p. 452,
»maiestas est in imperio atque in omni populi Romani dignitate.quot;
a Quinctiliano L. VII, c. 3. nobis servatum; apud Ern. 11. hoc non
inveni. Cicerouis Philipp. Ill, c. 5, ed. Ern. vol. II, p. 2, p. 1527
ed. Orell. p. 2, p. 495 non plane proprio sensu. Cicero de ora-
tore L. II, c. 39 ed. Ern. vol. I, p. 287 maiestatem solummodo
definivit amplitudine, dignitate , ut Auctor ad Herenn. L. II, c. 13
ed. Ern. vol. I, p. 31 ed. Orell. vol. I, p. 23 »qui ea tollit, ex
quibus civitatis amplitudo constat — sufTragia populi et magistra-
tus consilium — qui amplitudinem civitatis detrimente afficit.quot;
Locus Cieeronis actionis secundae in Verrem L. IV, p. 41 ed. Orell.
p. 305 proprie hue non pertinet, nam est oratoris potius, quam iurecon-
sulti, coniungitur enim cum verbis crudelitate et seelere, tamen pro-
pter mentionem ambitus legendum est. C. Plinii secundi Panegyricus
cap. 42, p. 204 ed. Baudius. Quinctilianus, de Institut, orat. L. VII,
c. 4, ex reeensione Obrechti Argentorati 1696, vol. I, p. 419
seqq. van Heiden T disput, de varia maiest. signifie, caet. cap. I,
§ 1 , p. 1-6, de dignitate per se spectata et quod ad reverentiam
illi dignitati habitam aUinet, uti ab eo species distinguuntur
cum 5 2, p. 6-10, § 4-6, p. 11-16.

bebatur, antequam ut delictum plecteretur; a Cicerone
autem citatur exemplum iudicii maiestatis ante bellum
Punicum secundum, et in eo de maiestate Tribuni
plebis, non vero de maiestate populi per se spectati
agitur, boe exemplo utitur de re, de more recepto,
itaque non diuturnum temporis spatium inter populi
et magistratuum maiestate intercessit 1).

Hic Tribunus erat C. Flaminius , qui deinde bello
Punico secundo Consul factus est, Senatui et opti-
matibus tune invisus erat; quod iis invitis legem agra-
riam rogaret, ut Cicero narrat, per seditionem , quae
tamen dubia sunt, quum Cicero optimatibus in scriptis
suis saepe faveat et legibus agrariis frequenter ad-
versetur. Pater buius Tribuni verisimiliter optimatium

1) Hugo, Lehrbuch des röm. Rechts, Xle Ausg. voL I, p. 701,
»Handlungen gegen das Wohl und die Ehre des Volksquot; maiestatis po-
puli Romani, ursprünglich, was man im Anfange der Revolution crime
de lèse-nation genannt hat. » Maiestatem a populo ad magistratus
translatam fuisse ei concede , quaestio in eo versatur, an hoc tem-
poris lapsu factum sit, an vero nonnisi perquam brevi temporis
spatio ; inprimis huius rei causa van Heiden refellere conatus sum ,
Dissert, de varia maiestatis signifi. cap. 1, c. 3, p. 6, »si bene video ,
primo loco Romani dixerunt de maiestate simpliciter et intellexerunt
populi maiestatemquot; — tune affert leges Appuleiam , Variam, Cornel,
cum p. 9 cum § 3, p. 10, 11. »Deinde cum populus Romanus de
publica potestate partem communicavisset cum suis magistratibus,
ad hoc quoque transiit maiestatis nomen.quot; Citatur locus plurimis
notus Cic. de invent ; attamen ex hoc loco primum exemplum, quod
ad nos pervenit, occurrit et plnrimi scriptoros nostrae aetatis pro-
bare Student maiestatem ante hoc tempus vel potius post bella
Punica ut delictum a Romanis habitam fuisse. Legem Appui. Mai.
Schmitthenner Appianum sequens et fortasse Orellio concedente de
solo iureiurando a Senatu praestando intra 5 dies accepit. Grundlin.
des allgem. Staatsrechts, p. I, cap. II, hui. p. 18, § IV, p. 86.

parti addictus, eum verba ad plebem facieiitem e
consilio plebis deduxit : propter lioc factum maiesta-
tis accusatus est se maiestatem populi Eomani minuisse,
quod in Tribunum eius magistratum munere fungentem
vim fecisset; nulla quaestio orta est, an esset maiestas,
solummodo, an pater in Tribunum potestate patria
uti posset.

Quamquam aderant neque ab usu plane recesserant
leges sacratae, quibus multa buiusmodi delicta in
Tribunos et Aediles plecti poterant, quamquam in eadem
facinora et in graves seditiones etiamtum nonnunquam
iudicio perduellionis animadvertebatur, de levioribus
iuiuriis magistratibus illatis, et de buiusmodi sediti-
onibus cives in maiestatis iudicium moribus sensim
paulatimque vocari coeperunt.

1) Cicero de invent. I. It, c. 17 ed. Ern. vol. I, p. 216, 217 ed.
Orell. vol. I, p. 163 locus a pluribus adhibetur, nec tamen satis
ad causam Flaminii et ad tempus buius iudicii scriptores animum
attcnderunt. Causa inquisita est ante bellum Punicum secundum;
pater maiestatis accusabatur, quod (Flaminium filium) Triiunvm
de lemplo deduxisset: apparet autem ex Ciceronis Academic, prior.
I. IV, c. 5. Flaminium Tribunum fuisse aliquot annis ante bellum
Punicum secundum ed. Orell. vol. IV, p. 1, p. 13 ed. Ern. vol. IV,
p. 1, p. 31, »tum ad bos notiores C. Flaminius, qui legem agra-
riam , aliquot annis ante secundum Punicum bellum , Trümmts ple-
lis tulerit, invito Senatu, et postea bis Consul factus sit.quot; Cato
Maior cap. 4 eod. Orell. vol. IV, p. 2, p. 343, cum exemplo ab
auctore ad Herennium allato I, 12 ed. Orell. vol. I, p. 10 , ed. Ern.
vol. I, p. 14 cum L. II, c. 13 ed. OreH. I, p. 33 ed. Ern. I, p. 31.
Caepm nempe Praetor Senatum docuerat L. Saturnini legem fru-
mentanam nimis aerario nocilur.,m. Senatus decreverat, si Saturninus
legem ferret, eum contra i-empublican. boc facere videri, ille po-

iudicium maiestatis ante Appiiieii Batuniini tempora
moribus iam invaluisse, quamquam libenter confiteor.

pulum ad suffragia vocat, quamquam Tribuni intercesserant, hinc
Caepio in Comitia impetum iacit, pontes disturbat, cistas deiicit,
quibus faetis Comitia turbavit et prohibuit, quominus suffragia per-
ferrentur. Ab alia parte, postquam Tribuni intercesserant, Saturni-
nus contra ius egerat, ipse maiestatis accusari potuisset. Factum
magistratus et quidem Tribunes spectat, quodammodo seditio vocari
potest. Verisimiliter lex Maiestatis Appuleii Saturnini nondura erat
lata , itaque ex moribus Caepio in iudicium vocatus est. Conf. Iudex
Legum in Onom. Tull. ab Orellio et Baitero scripto in Oper. Cio.
cur. Orellio, vol. YIII, p. 136, 137. Leges Appuleiae frum. et
maiest. De maiestate pauca neque accurate dedit Ernesti in Clavi Ci-
eeroniana verbo maiestas p. 605. Conf. Göttling, Gesch. der röm.
Staatsverf. § 73, p. 148, maiestatem populo Romano iam ante Tull.
Host, tribuit, sed nulla affert argumenta: omnia fere ex Livio effe-
cisse videtur cum § 148 , p. 455. Mittermaier in opere Staats-Lexi-
xon von Rotteck und Welcker verbo Hochverrath, vol. VIII, p. 2 ,
p. 202 , 203. Rosshirt, Neues Archiv des Criminalrechts, vol. XI,
parte 3, p. 414, das röm. Recht als Quelle u. s. w. cum vol. IX ,
p. 1 , p. 160 , über Hochverrath und die angrenzenden Verbrechen.
» Die Majestas war im Sinne de.s alten Roms die Machtvollkommen-
heit eines Souveränen Gemeinwesens. Die Majestas war bei den
Römern immer bei dem Volke, dem das summum Imperium zustand,
und die röm. Imperatoren leiteten ihre Machtvollkommenheit stets
vom Volke ab.quot; Feurbach, Abhandl. über Hochvcrrath, p. 71-73.
Zirkler, die gemeinrechtliche Lehre von Hochverrath und Maiestäts-
verbreeben, p. 20-28. Pauca neque plane accurate Marezoll. das ge-
meine deutsche Criminalrecht, § 58, p. 181 , cum § 61, p. 192.
Cropp. Commentât, de couatu parte II, p. 4-6, minus recte distin-
guit inter maiestatem regibus regnantibus, libera republiea et Caesa-
rum aetate. Conf. Carmignani Iur. Crim. Elemenfa vol. II, p. 6-10,
cum Matthaeo de criminibus, ad tit. de laesa maiest. cap. I, p. 301-303,
c. 2, p. 312, 313. Minus recte celeberr. Zachariae Heid. Sulla
parte sec. p. 129, 130, maiestas nur ein neuer Nähme — nicht an-
dere Fälle, als die welche schon unter das crimen perduellionis
fielen;quot; contra magis placent. »Mit der Zeit aber ging der Nähme

prouti scimus , a Saturnino primam maiestatis legem
latam fuisse: sunt quidem interprétés, qui legem Ga-
biniam ut primam maiestatis commémorent, nulla ta-
men apud antiques e. g. apud Portium Latronem ma-
iestatis fit mentio, nec notio maiestatis aetati, qua
lex Gabinia est sancita, congruere videtur.

Pigghius, Dieck aliique coniectura assequi student
banc legem Saturnini propter fugam equitum, pro-
pter varias clades a Cimbris etTeutonis acceptas ro-
gatam fuisse , unde quisque belli dux, qui fugae se
daret, boc iudicio teneretur, sed nullis Velleii Pater-
culi, Plutarchi neque Flori locis haec sententia confir-
matur: Cicero causam Caepionis et Norbani narrans,
et, quid esset maiestas, ex lege Appuleia definiens ma-
gis de gravi seditione quam de fuga sermonem habet,
ad unum hoe faetum saltem banc legem non restrin-
git: gravia facta seditionis ab Antonio et Lepido de
Norbano enumerantur M. Aemilium lapide esse per-
cussum, Tribunos Cottam et Didium, quum rogationi
Norbani intercedere vellent, vi e foro pulsos fuisse
Caepionem reum in his ipsis Comitiis fuga plebis irae
se subripere debuisse.

Antonius argumento ad Norbanum defendendum
usus est seditiones quasdam iustas et prope necessa-
rias fuisse historia Romana duce, quae, quamquam a

auch in die Gesetze über und wurde Veranlassung, dass man Fälle
für strafbar erklärte, welche nach dem älteren Rechte nicht straf-
bar gewesen seyn würden.quot; Kimis universe Sigonius Maiestatem ha-
bet quamcunque iuiuriam in populum Rom. vel eius magistratus
in opp. Mediolani 1736, vol. V, p. 80S.

Crasso nova et inaudita vocantur, quippe qui opti-
matibus faveat, parti plebeiorum non solum hoc tem-
poris momento, sed liberae republicae aetate universe
grata ac iusta videbantur „ neque reges ex hac civi-
tate exigi neque Tribunos plebis creari, neque plebi-
scitis toties consularem potestatem minui neque pro-
vocationem, patronam illam civitatis ac vindicem li-
bertatis, populo Romano dari sine nobilium dissen-
sione potuisse;quot; quaestio igitur movenda erat, an seditio
dignitatem, potestatem populi infirmaret, an in popu-
lum facta esse dici, posset an potius pro potestate et
iuribus ipsius excitata esset: Antonius autem probare
studuit ÏSTorbanuni Tribunum populi voluntati paraisse,
iusta fecisse per vim , magis populi quam Tribum
unius voluntate seditionem ortam fuisse : dolus igitur
deërat, et propterea in lege Appuleia Maiestatis dolus
requiri nec culpa sufficere videtur, ut Weiskius opina-
tur , propter Caepionis accusationem : Caepio vero
fugae in pugna contra Cimbros quidem accusatus
est, dubium tamen est, an maiestatis reus fuerit fa-
ctus , nec valde probabile est eum tam diu post
cladem acceptam in iudicium vocatum fuisse; Marii
varii Consulatus et Tribunatus et leges Saturnini,
in specie lex eius Maiestatis nimis longe ab hac clade
distant, ut ex ea Caepio diiudicari potuisset; itaque
magis oratoris quam iurisconsulti partes egisse vi-
detur Antonius verbis Ciceronis in oratore, si revera
ipse haec dixit: „Si Maiestas est amplitudo ac digni-
tas civitatis , is eam minuit, qui exercitum hostibus
populi Romani tradidit, non qui eum, qui id fecis-
set populi Romani potestati tradidit.quot;

Inde non necesse est hoc factum diserte lege Appuleia
plecti, fieri potuit, ut haec a Cicerone ad rhetoricum ar-
gumentum exemplo illustrandum in medium prolata sint:
si Caepio Maiestatis est accusatus, hoc ex morihus, ex
notione verbi maiestatis, ut moribus accipiebatur, obti-
nuisse videtur : nos incerti haeremus , an civis, qui
patriam hostibus prodidisset, iam tunc Maiestatis iudicio
teneretur. Quidquid sit ex exemplis Norbani et Fla-
minii patet Maiestatem vel maxime initio seditiones,
Tribunorum potestatem et dignitatem, non vero, ut
Weiske voluit, conata armata in rempublicam,'res
belli, proditiones spectasse : nulla alia facta ea lege
vel moribus prohibita fuisse affirmare non ausim:
pauca saltem fuerunt, plura eo tempori momentio iu-
dicio perduellionis, quaedam legibus sacratis contine-
bantur 1). Eodem anno ac lex agraria Saturnini, cui

IJ De lege Appuleia Maiest. conf. Pigghii Annales vol.111, p 163
ub. est coniectura de elade in bello Cimbrico accepta, cum p 175'
ub. legem exAppiani et PIntarchi clausula restituere conatur, cui sen'
tentiae accedunt Orell. et Baiter in Indice legum op. Cic. vol. VIII
p. 137 Lex Appui. Mai.; et Göttling, röm. Staatsverf. $ 146, p. 455-457
existimat praeterea banc legem potissimum agere de proditione exerci-
tuum et reipublicae et de vi in Comitiis adhibenda ac eodem fere tem-
pore legem Plautiam de vi latam fuisse. Dieck, hist. Versuche p 33
57,59,69,61-74. Zirkler, p. 20-23. Cropp, p. 2, p. 6. Weiske,'
Hochverrath (j 8, p. 25 »die meisten Fälle des crimen Maiestatis auf
kriegenscbe oder bewaffnete Unternehmungen gegen die Respubl quot;
Veteres Vellei. Patere L. II. c. 12, ed. Crause, p. 104, 105. Florus
1-. III, c. 3, p. 58. Plutarcbus in vita Marii c. 11 et 16, vol IV
p. 105 et 110 cladem tantummodo Caepionis narrant, nihil vero his
locs et hoc anno de lege commémorant. Contra Plutarcbus testatur
Saturnmum legem tulisse agrariam, cui formula iurisiurandi addita
erat sexto Marii consulatu, et clades Caepionis apud eum fit ante
.ecundnm Maru Consulatum; non igitur probabile est Caepionem ex

formula de iureiurando Senatus addita erat, lata esse
videtur, neque ex mea sententia plane eadem est, quia
ex hac clausula, ex hac lege Norhanus nunquam
accusari potuisset : res perquam difficilis est, nam unus
Cicero nominatim de lege Appuleia Maiestatis loquitur
et quidem ohiter , quum de causa Norbani ageret.

Postumii Pyrgensis simile factum erat et tamen
propter accusationes capitis vel pecuniae eius causam
potius ad iudicium perduellionis, non vero ad Maie-
statem referendam esse arbitrer, inprimis propter Livii
narrationem, tametsi verbum caput hac aetate de mor-
tis poena et de civitate usurpetur: poena autem Ma-
iestatis hac aetate exsilium fuisse videtur, quod magis
efficere possumus ex poena, qua Senatores per bel-
lum sociorum aifecti sunt, quam ex ipsa lege: gravis-
sima species doli, animus bostilis in rempublicam
nondum in maiestate requiri videtur.

lege Appuleia accusatum fuisse Maiestatis, quum magistratus in iudi-
cium Yocari solerent, simul ac muneris tempus praeterlapsum esset.
Conf inprimis Cicero de oratore c. 47-50 , cum cap. 39 , quae capita
iam saepius a me citata sunt. Appianus de bell, civil. L. I, c. 29,
vol. I, p. 26, 27. Plut. vita Marii, cap. 29, vol. II, p. 124. Hei-
neccii Antiquit. ed. Haubold, p. 776, 777 et not. a; errat tamen
Norbani causa legem latam fuisse, nam tunc fuisset Privilegium.
Cicero hanc legem in Orat. Partit, c. 30 etiam spectasse videtur.
Conf. etiam Weiske, op. cit. minus recte, § 16, p. 66. » Ja es
lässt sich nich leugnen, dass damals das Verbrechen durch blosse
Culpa begangen werden konnte.quot; i. e. ex lege Appui. Weiske minus
recte scribit Apuleia. Feuerbach, über das Verbrechen des Hochver-
raths, p. 73, 74 etiam opinatur haue legem propter exercitus et
Caepionis fugam latam fuisse. Diu postquam haec scripseram, apud
Sigonium inveni eum legem Appulei. Mai. vel maxime de seditione
«t vi in urbem accipere in opp. vol. V , p. 803.

Postqimm a Consule tempore Caii Gracchi sociis in-
terchctum erat, ne Eomae morarentur, quum Comitia es-
sent habenda, legibus Licinia et Mucia inquisitum erat,
qui Romae cives, qui perigrini essent et hac lege illi, qui
civitate Romana carerent, vetitum erat, ne iura civita-
tis cuius nondum essent participes, sibi vindicarent

TribunusLiviusDrususl)Ita!icis sociis se haue eorum
conditionem legibus ferendis in melius mutaturum fi-
dem fecerat et revera civitatem Romanam cum iis
communicare conatus est, sed Senatoribus propter le-
gem de iudiciis inter Senatores et Equites dividencUs
invisus, neque Equitibus valde gratus, quod iudicia iis
sohs non dedisset, dam est interfectus.

Tum socii spe civitatis destituti foedus ad civitatem
Romanam armis sibi comparandam inter se fecerunt
armaque contra Romanos ceperunt. Multi Romani
dam US favebant, vel propter gentium vincula, vel
quod causam eorum iustam iudicarent, vel, quod auro
magistratuum populorum Itaiicorum essent corrupti
Tunc Equites Quinctium Varium Tribunum ad legem
m Comitiis tributis rogandam permoverunt, \na
quisque civis Romanus, qui socios ad bellum contra
Urbem excitasset iisque opem tulisset, Maiestatis de-
licti noxius haberetur 2).

1) H.c erat filius Livii Drnai, qui Caii Graechi consiliis obstiterat
3) Scriptores, quod ad verba legis attinet, inter se différant. Vale-
rius Maximus L. VIII, c. 6, de aliorum vindicta ed. Torrenius, p. 723
724. » Q. autem Varius propter obscurum ius civitatis Hybrida co'
gnommatus Tribunus plebis legem adversus intercessionem colle.arum
perrogavit, qua iubebat quaeri,nbsp;dolo malo socii cul a™« ,,

Appianus et Asconins etiam de auxilio soclis lato et
de ipsis Romanorum factis contra Urbem mentionem
faciunt.

interpretari, vel de iis qui socios vexarunt, itaque eoegerunt, ut se
defenderent, vel de iis, qui socios ad bellum contra Romam excitarunt;
hoc modo sunt intelligenda propter Appiani et Asconii testimonia.
Conf. Appianus de bellis civil. L. I, c. 37 , vol. I, p. 34. xfiriiç
thcci xurct TKVTOÏç'lTieAiàlTÂiçl^ri rît x o i v à 0 a v s f S ç gt;î x p 6 lt;p x
ßoijöovvTUV — Töv t^lv Svi vèli-ov ^TrayOffüói/TWV rwv êrspbiv êtjjzxpx^v fiîi
rîSeitxi, îTEfiTT^vTÊç ol iTTirsï? o-ùv %i(p,S!oiçnbsp;IxipifiiTxv. wç S'IxsxôpùiTO,

xÙTtxx To'iç ly!i0xv£iTrxTOiç tÜv ßov^BvTÜy ETsyfäifisyTiJ xxrviyopxi. Asconius
in Scaurianam ap. Orell. vol. V, p. S, p. 21 , 22. » Italico hello
eiorto cum ob sociis negatam .... civitatem nobilitas in invidia esset,
Q. Varius Tribunus plebis legem tulit, ut quaereretur de iis, quo-
Tum ope consiliove socii contra popiilum Romanum. arma sumpsis-
sent. Tum Q. Caepio vêtus inimicus Scauri — ut Q. Varius tri-
bunus plebis helli concitati crimine adesse apud se Seaurum iube-
retquot; cum orationis pro Scauro Ciceronis fragm. c. 3 ed. Orell. vol.
Il, p. 2, p. 2-58 ed. Ern. vol. IV, p. 2, p. 1056 »ab eodem (Q. Serv.
Caepione) etiam lege Varia custos ille reipublicae proditionis est
in crimen vocatusquot; cum Bruto cap. 56 ed. Ern. vol. I, p. 551,
552 ed. Orell. vol. I, p. 421, cap. 89 ed. Ern. I, p. 581 ed. Orell.
I, p. 442. fragm. Orationis pro Cornelio primae ed. Ern. vol. IV,
p. 2, p. 1048 ed. Orell. vol. IV, p. 2, p. 421 et Asconius ad
hunc locum ed. Orell. vol. V, p. 2, p. 73 »eum multi Varia lege ini-
que damnarentur, quasi id bellum iis auctoribus conflatum esset.quot;
Tuscul. disput. L. II, c. 24 ed. Orell. vol. IV, p. 1 , p. 289 ed.
Ern. vol. IV, p. 1 , p. 351. Eheu apud Ciceronem nonnisi pauca
et obscura inveniuntur. De lege Mucia et Licinia conf. fragm. Cic.
orat. pro Corn, primae ed. Orell. gt;vol. IV, p. 2 , p. 449 cum Velleio
Paterculo ed. Crause L. II, c. 14, 15, p. 111-117, p. 115 qui
Italicorum populorum causam iustam esse censet » causa fuit ius-
tissima. Petebant enim eam civitatem, cuius imperium armis tue-
bantur____neque in eius civitatis ius recipi, quae per cos in id ip-
sum pervenisset fastigium.quot; Plutarchi vita Marii c. 32, 33 , vol. IV,
p. 128. Flori Epitome L. III, c. 17 , 18, p. 78-80. Conf. Göttling,
Gesch. der röm. Staatsverfassung, § 145, p. 448-454, § 146, p. 457
et in notis cum , p. 455 et 450. » Das Appulejische Gesetz de ma-

Valerius Maximus et Asconius de civibus Eomanis
belli sociorum auctorihus sermonem habent, et hi prae-
cipue hac lege petuntur, ut causae belli, quamquam
ipsi nihil fecerant, consilia fortasse solummodo dederant;
dolus malus requiritur, unde etiam apud Ciceronem
proditio vocatur: bellum revera ortum erat, et propterea
lex Maiestatis perlata est, factum civium Romanorum
ex una parte legis non erat perpetratum, nec stricto
sensu factum dici poterat, nam de iis quaestio haberi
poterat, qui orationibus sociorum animos ad bellum im-
pulerant, vel, qui clam iis consilia dederant, tunc erat
species quaedam coniurationis: ex verbis Asconii et
Valerii Maximi verisimile videtur legem in eos quoque
esse latam , qui iam ante legem a Comitiis sancitam
socios excitarant, bellum iam antea exarsum erat, haec

jeslate wandte das Gesetz des Varius dann auf diejenigen besonders
an , welche die Italiker zur Forderung des Bürgerrechts aufgereizt
haben sollten.quot; Sed non plane constat an proditio lege Appuleia
-Haiestatis plectcretur, Scaurus verisimiliter ex lege Varia Maiestatis
a Vario accusatus est, non vero lege Appuleii. conf. Valerius
Maximus L. HI , c. 7 , § 8, p. 300 ed. Torren. et not. 56. Dieck,
histor. Versuche über das Crim. Recht der Römer, J 25 , p. 59-61 ,
§ 27, p. 65, 66. Minus recte »Eben dasselbe verordnete das zweite
Majestätsgeselz — Fassen wir diese beiden ersten Majestätsgesetze
näher ins Auge, so muss der fluchtigste Anblick lehren, dass sie
sich rücksichtlich ihres Inhaltes enge an die alte Perducllion an-
schlössen, und, dass das, was hier als Majestätsverbrechen angege-
ben ist, früher unter die Perducllion fiel.quot; Ferguson the progress
and termination of the Roman republic, L. II, cap. 6, p. 118.
Index Legum ab Orcllio et liaitero in Cic. oper. ed. Orell. vol. VHI,
p. 291, 292 inprimis de loco Cicer. Tuscul. Quaest. II, 24. Feuer-
bach, über das Verbrechen des Hochverraths, p. 74. Sigoniusi de
lud. II, c. 29, in eius opp. vol. V, p. 803.nbsp;'

iuris principiis universe et lîomanorum hac aetate
repugnant. Appianus contra legem de delictis, quae
deinde admitterentur, intelligit : quidquid sit, partium
studiis haec lex non vacat, nam Equités, ceteris Tri-
bunis die Comitiorum intercedentibus , in forum pu-
gionibus prorumpentes banc legem per vim perferen-
dam curarunt, multique optimatium, Cotta, Mummius
aliique neque omnes iure ea lege damnati sunt; causa
huius legis erat specialis, etenim nonnisi ad bellum
sociorum pertinet, ea profecto iudicium perduellionis
non abrogari poterat.

Ambae hae leges Appuleia et Varia in Comitiis
tributis perlatae a parte plebeiorum vel maxime pro-
fectae esse videntur: ab altera parte per hoc bellum,
per haec tempora turbulenta, Senatus quaedam iudi-
cia de iis , qui cum sociis faciebant, habebat, ut nos
docet exemplum Vettieni, de quo iam ante dixi.

Bullae Lex Cornelia Maiestatis.
Ecquid autem secundum hanc legem delictum Maiestatis
verbis committi poterat ?

Lucius Cornelius Sulla, qui primus civium Roma-
norum Urbem cum exercitu occupavit bellumque
patriae intulit, non solum irae in inimicos suos, quibus
nunquam condonabat, vel in Tribunos et in Equités
indulgens, tot millia sociorum vel Equitum proscriptione
interficiendos curavit, sed tali civium et sociorum
caede partim etiam reipublicae salutem sibi proposuisse
videtiuquot;. Antiquam nempe Senatui potestatem ac pri-

scum reipublicae statum hac ratione solummodo restitui
posse existimahat, novum populum coloniis militum
et servorum nuper manumissorum creare studebat.
Huius rei causa Tribunis concionem habendi ademit
potestatem, ius intercedendi iis nonnisi partim reli-
quit; ne leges tributis Comitiis ferrentur, vetuit, cen-
turiatis Comitiis leges ferri iubens , provocationem ad
populum, iudicia populi etiam in Comitiis centuriatis
sustulit. Dictator iudicia Senatoribus, suae parti
addictis , dedit, Equitibus suis adversariis abstulit :
contra numerum Senatorum ex prima classe ex equestri
censu trecentis complevit et Senatores in posterum
sic eligendos esse statuit, ne Equites Senatui plane
adversarentur 1).

1) Conf. inprimis K. S. Zachariae Lucius Cornelius Sulla Heidel-
berg 1834, parte prima p. 95, 102-104, 113-115, 145-155, 157,
163, 165-168 recte magis ex Sallustio quam ex Plutarcho indo-
lem Sullae adumbravit: cum eo facio Sullam certa consilia ad rei-
publicae statum restituendum cepisse , rationem , qua haec perfccit
cum eo laudare non possum, conf. H. M. Vockestaert, Dissert, de
L. Corn. Sulla legislatore Lugd. Batav. 1816, in quo opere multa
laude digna continentur, rem summa doctrina ac subtilitate in-
quisivit, in quibusdam ab eo dissentio. conf. praec. p. 10 , 38-42,
55-59, 55-59, 68, 71 seqq. de Sullae consiliis, p. 80 , 82 , de le-
gibus p. 99-105, de magistratu p. 110-122, de lege iudiciaria p. 122-
130. Cum his comparandus est Göttlingius qui universe Sullae
adversatur, quaestiones ab co constitutas tamen laudat. § 149-1!52,
p. 459-474, Gesch. der röm. Staatsverf. Haec magnam partem vera
sunt: »Die Verfassung, welche Sulla — jetzt aufsteHtc — ist eine
Oligarchie errichtet über den Leichen der Democratischen Partei
und errichtet für eine ganz neue Bürgerschaft, nachdem er die
alte durch Mord und Proscription ausgerottet hatte, sie ist also
keine aus ^em Leben des Volkes hervorgegangene, sondern in ihr
sind voraltcu Formen und neue Bestimmungen einem Stoffe aufge-

Sulla igitur reipublicae conditionem mutare voluit,
^ Senatui potestatem non solum reddidit, verum banc
auxit, nam primis liberae reipublicae temporibus pro-
vocatio lege semper aderat, quamquam moribus, quum
Patricii vincerent, nonnunquam ab ea recessum erat;
eam et iudicia populi per se spectata Sulla plane
auferebat: iudicium autem perduellionis vel primum
a duumviris perduellionis babebatur et tunc reo ab iis
ad populum provocare licebat, vel, ut postea saepius
factum est, statim a populo res iudicata est; hoc vero
ex Sullae institutis , quousque vigerent, obtinere non

Jam ante SuUam quaestiones quaedam constitutae
erant, et normae quaedam speciales de variis quae-
stionibus, uti de numero iudicum et de modo eos
eligendi et reiiciendi, factae erant: aliae vero normae
ad omnes quaestiones pertinebant, Praetores iis prae-
erant easque ordinabant, prouti haec illave quaestio
Sorte iis obvenerat, iudices sententiam in tabella con-
scribebant et iis Keitum erat verbis „ non liquet ,quot;

.nsütnfs .ps.us aetati non satis eonvenientibns nimiam .im tribuit
Ramshorn et Wittich apud Göttl. citatos mihi comparare non potniquot;
conf Ferguson op. cit. L. II, cap. 7, p. ,33, 123, 132-136. Veil
Pat lust Rom. t. ,nbsp;,,nbsp;^ ^^^ ^^^^ ^ ^^ quot;

p. l-W. pu,t. vita Sullae. Appianus de bell, civil. L. J « 104
105, VO . I p. 94, 95 cum c. 89 , 90, p. 78-80, c. 9-5-100 p 84'
90. Sallustu bell. I,„„Hh. dc Mario c. 63, 64, ; 93, T'e 84

non amplius, uti in Comitiis, „ solis verbis absolvo,
condemnoquot; uti. Vetitum erat ne de sententia ferenda
inter se colloquia baberent.

Hae quaestiones originem ducebant e more Senatus,
vel nonnunquam populi Senatori vel magistratui man-
dandi, ut maleficium inquii-eret et ut cum consilio iu-
dicaret, quibus a Senatu vel a populo vel ab iis si-
mul saepe normae dabantur, secundum quas causa spe-
cialis iis esset inquirenda iudiciumque esset feren-
dum.

^ Initio taies Quaestores, vel maxime in Italiam vel
in provincias missi sunt, quamquam nonnunquam
Eomae etiam talis potestas iis est data: deinde vero
saepius Eomae vel a Senatu vel a populo creati sunt
ad finem causae citius imponendum, uti e. g. in quae-
stione de veneficiis habita accidit, vel, quod iudicium
et munus inquirendi nimiis difficultatibus laborarent,
quod igitur populi iudicio minus apta essent 1).

Primum lege Caipurnia repetundarum quaestio per-
petua constituta est, deinde quaestio Maiestatis non-
nunquam ex lege Appuleia habita est, uti in causa
Norbani, de qua Equités indicarunt; alii tamen Maies-
tatis in Comitiis accusati sunt, uti Scaurus ex lege
Varia , utraque via igitur patebat : populo potestas
iudicandi non erat ademta, quamquam rogationes
Caii Gracchi, Drusi aliorumque de iis, qui iudices

1) Conf. inpr. Geib, Geseh. des röm. Criminal-proeesses, aet. I,
P- I, cap. V, p. 54-57, ubi eos eosdem habuit atque Quaestores
parncidü, eum p. 66-73, egregie de eonsilio et de variis Senatus et

Sulla quaestionem Maiestatis, uti plures alias ' quae-
stiones ordinasse et perpetuam fecisse videtur: ille m-
dicium de hoc delicto populo eripuit

1) Conf. Cicero in Bruto cap. 27 ed. Orell. vol. I, p. 403 ed.
Ern. vol. I, p. 526 » quaestiones perpetuae hoc adolescente (Carbo-
ne) eonstitutae sunt, quae antea nullae fuerunt — et iudicia po-
puli — iam magis patronum desiderabant, tUbella data.quot; Quaestio-
nibus igitur perpetuis iudicia populi non erant sublata cum cap.
76 Bruti ubi mentio fit iudicis quaestiouis ed. Ern. vol. 1, p. 569 cd.
Orell. vol. I, p. 433 cum oratione pro Cluentio cap. 27 et c. 54 ed.
Orell. vol. II, p. 1 , p. 484, et 504 ed. Ern. vol. II, p. 1, p. 624,
625 et 654, » iubet lex ea , qua lege haec quaestio constituta est,
'udicem quaestionis — cum iis iudicibus, qui ea obvenerunt —
quaerere de vennno.quot; Inprimis eonsulendus est Rosshirt in opere
Neues Archiv des Crimin. Rechts über das röm. Recht als^ Quelle
des Deutschen Criminalrechts, vol. XI, parte tertia p. 371-405 et
P- 413, 414 de quaest. maiest. Clarissimus Birnbaum, quamquam prae-
^Pue de quaestione de Sieariis egit, tamen multa de quaestionibus
Universe scripsit in Opere Neues Archiv vol. XIV, p. IV, 496-500.
Animadvertit inter alia plures quaestiones una lege nonnunquam consti-
) vel pluribus quaestionibus nonnunquam unum Praetorem prae-
Poni : nota sunt opera Sanionis de lege Cornelia de Sicar. et Clenzii
^■■agm. legis Serviliae. Conf. De Bosch Remper, dissert, laud.
P- 49-54, Clariss. Holtii historiae iuris Rom. Lineamenta Trai. ad
Rhen. 1840, § 543, 544, p. 171 seqq. cum § 507-509, p. 160,
§ 530-537 etiam existimat iudicia populi non plane sublata fuisse
quod quaestiones perpetuae instituerentur. Hugo, Lehrbuch der Ge-
»chichte des röm. Rechts 1832, Xle Auflage, vol. I, p. 699-701.
Zirkler, die gemeinrechtliche Lehre vom Hochverrath, p. 18, 19.
'Düttling, röm. Staatsverfassung, § 137, p. 432-426, de legibus re-
petundarum § 146, p. 457; iudicium de vi ex lege Plautia iudicibus,
quaestioni tribuit, de maiestate ex lege Appuleia populo: ex variis
locis Ciceronis hoc efiicere studet et ex Valerio Maximo L. III,
«ap- 7, de quo loco tarnen perquam dubium est, an potius ad
'«gern Variam pertineat : in fraginentis orationis Ciceronis pro

Quum quatuor solummodo Praetores essent, quibus-
dam igitur quaestionibus Praetores, qui eas ordinarent,
deessent, iudices quaestionis a Praetoribus ad alias
quaestiones babendas creabantur, qui eodem modo
atque Praetores uni alterive quaestioni praepone-
bantur, verum iusiurandum in legem iis erat prae-
standum neque erant magistratus. Praeterea quaesti-
ones extra ordinem instituebantur, si delictum com-
missum non una aliave quaestione, de qua Praetores
certas normas in unum annum proponere solebant
mdicari poterat. Verisimile est, ut Geib opinatur,
régula consilium et non amplius quaesitorem ipsum
iudicium in liisce causis tulisse 1).

M.Aemilio Scauro de iudicibus et de populi iudicio alio tempore meutio
fit. ap. Orell. vol. 11, p. p. ^gg et p. 3.59, iudices - subiit
etiam popuh iudicium. » !„ causa îforbaua Cicero diserte de equitibus
.udmibus loquitur et Korbanus aecusatus erat ex lege Appui. Maiest. L. II,

0.nbsp;48, ed. Orell. vol. I, p. 394 »et animos equitum Romanorum,
apud quos tum iudices causa agebaturquot; cum Gottl. § 150 , p 469
470 Contra Göttlingii sententiam conf. Appianus de bell, civil'

bist. Rom L. 11, e. 13 ed. Crause p. 109. Flori Epitome rer.'
Rom. L. Ill, c. 13 et 17, p. 75, 77, 78. Zachariae Sulla parte
sec. p. 130, 141-145, 149-159 et 165 indices quaestionis SenaLes
et quodammodo magistratus fuisse putat p. 158 et not. 336 Voc-
kestaert diss. laud. p. 134-126, 136, 137. Dieck p. 81. Luden
p. 71, 72. Zachariae die Lehre vom Versuche, vol. I S 67 74
p. 110-125, cum lege 3, § 32 ff., de origine iuris.

1) Geib, Gesch. des röm. Criminal-processes, aet. II, p. I cap I
p. 186-194. »Wach meiner Ueber.eugung nämlich war der ludlx quae!
stionis keineswegs der Gehulfe des Praetors; sondern überall, wo er
einmal vorkam, hatte er selbst die Leitung der fraglichen Quaestio
^U besorgen.quot; Cum cap. II, de quaestion. extra ordinem .p. 219-235
•npr. de lege Pomp, de vi et de causa Milonis , de proposito Senatus
et Pompen, cum p, 317-219, de potestate Senatus p. 216, de p„.

Eodem modo Sulla primus magis accurate facta,
quae Maiestatis quaestione continebantur, enumeräVit
eorumque numerum auxit ; ille multas species deli-
ctorum contra rempublicam admissorum ad boc iudi-
cium retulit praeter paucas species, si non potius
facta quaedam dicenda sunt, quae lege Appuleia et
multo magis lege Varia ad Maiëstatem pertinebant ,
et ab eo in banc legem translata sunt. Magna vero
pars huius legis dignitatem et potestatem Tribunorum
vel magistratnum universe tuebatur ; lex vetabat 'f lié
quis intercessionem tolleret, vel, ne quis magistratüm,
quominus munere suo fungeretur, impediret'f quae in-
primis quod ad Tx'ibunos attinet ex lege AjipuTêîa, vel
ex Maiestatis iudicio, quod moribus invalueratl'epetenda
esse videntur ; de magistratibus, si aliquid de iis in hac
lege constitutum est, quaedam fortasse addita sunt, uti

praeterea plura saltem, quam antea de provinciis et de
delictis cum hostibus reipublicae sancita sunt: sie üle put
nitur, „qui exercitum sollicitavit, vel e provincia dukit*
lt;liii sua sponte bellum gessit, qui civis Romanus in re-

Coinitiorum p. 226-338, de triuraviiis capitalibus recte contra Nie-
bührium cum Einl. der Zeit der Quaest. perp. p. 170-176, e. g.
Pquot; 172, de Sulla »Denn wenn es auch zweifelhaft sein sollte, dass
gerade in dieser Hinsieht besonders viel neue Gesetze von Sulla
erfassen worden sind, so ist es doch jedenfalls nicht zu bestreiten,
dass Einige der hedentendsten Lücken von ihm aiisgefiillt worden,
noch bei weitem weniger aber , dass er durch Wiederbelebung und
Iheilweise Modification der früheren Gesetze sich grosse Verdienste
erwarb.quot; Multa ibi etiam de iis , quae in diversis quaest. constituta
erant et de iudiciis populi inveniuntur cum p. I, cap, I et II, p. 292,
'e'lq. p. 26-5 seqq.

Do militum seclitionibus excitandis, in quibus nul-
lus eventus ex Sullae lege requiritur , nihil in
lege Appuleia vel Varia scriptum erat ; neque in
iudiciis nobis servatis fit mentio, de provinciis hae
leges tacent. In iudkio perduellionis non omnes cau-
sae cogitari et prohiberi poterant , quae tot gentibus
subditis plectendae erant, et, quod maximi est momenti,
plures causae .Jegis Corneliae Maiestatis minus gra-
ves sunt, quod ad facta et ad animum attinet; in de-
lictis contra magistratus, non, ut postea in lege Tulia
Maiestatis, de caede magistratus, sed de intercessione
tollenda , de illo qui magistratui obsisteret, quominus
munere suo fungeretur, sermo est; hoe igitur gravius
delictum iudicio perduellionis etiamtum vindicari po-
terat vel legibus sacratis, sed hae magis obsoletae fa-
ctae erant et minus conditioni civitatis Eomanae huius
aetatis conveniebant. Animus hostilis profecto saepe
deërat illi , qui exercitum e provincia educebat,
sua sponte bellum gerebat, qui dux militum potestati
Senatus, reipublicae non obtemperabat ; reipublicae
periculum intendi poterat, ne ea potestate in rempu-
blicam abuteretur, non tamen hic ipsam rempubli-
cam petebat nec semper eam spectabat, misericordia
ductus esse poterat, quum ducibus hostium captis
ignosceret, vel ad regnum externum accedere poterat,
quamquam cum huius Eege rempublicam adoriri non
erat eius consilium, milites sollicitare poterat ad seditio-
nem faciendam, ut secum novo praefecto provinciae
obsisterent, tametsi non cogitaret de deficiendo ab urbe,
vel machinando cum hostibus neque de bello patriae in-

ferendo, quod confirmatur alia legis parte in Ciceronis epi-
stolis, merito a Zirklero legi additaquot; eum Maiestatis iu-
dicio plecti, qui non e provincia decederet triginta illis di-
ebus, qui ad decedendum dati erant,quot; sed haec facta non
solum spectabantur, noxius scire debebat se rempublicam
hisce detrimentum afi'erre, vel eam in periculum addu-
cere posse; non necesse erat utexitmm reipublicae sibi
proponeret, ut patriam evertere vel eius statum labefa-
ctare vellet: media igitur quaedam via ërat nempe volun-
tas maiorum quorumdam patriae nec gravissimorum sibi
conscia facto accedere debebat: gravissima quaedam
facta, gravissima doli specie perpetrata vel coepta, uti
proditio stricto sensu, delicllum regni aflfectandi et bel-
lum civile iudicio perduellionis nondum ablata erant 1).

1) Egregie Dieek loca inprimis Cieeronis el Asconii nobis dedit
legemque restituit. Ilist. Vers. über das Criminalrecht des Rönier, § 34,
P- 77, § 34-37, p. 77-89, cum § 38, 39, p. 85-89. Primum tamen
Sigonius hanc restituit et satis accurate de iudiciis, L. II, c. 29,
gt;n opp. Mediolani 1736, in aed. Palat. \ol. V, p. 804.

Primarius loens est ap. Ciceronem in Oratione in Pisonem c. 21,
ed. Orell. vol. II, p. 2, p. 350, 351 ed. Ern. vol. II, p. 2, p. 1320.
Deinde pro Cluentio orat. cap. 35 , ed. Orell. vol. II, p. 1, p. 488,
ed. Ern. vol. II, p. 1 , p. 631. In Aetionibus in Verrem magis in-
dicatur, quae lege Cornelia contineantur, quam revera diserte facta
nominantur Act. Sec. L. I, cap. 5, ed. Orell. vol. II, p. 1, p. 106,
10-7 ed. Ern. vol. II, p. 1 , p. 148. 1. I, c. 33. ap. Orell. vol. II,
P- 1, p. 126 ed. Ern. vol. II, p. 1 , p. 176, cum L. IV, c. 4, ed.
Orell. vol. II, p. 1, p. 305. ed. Ern. vol. II , p. 1 , p. 411, 412,
nec magni momenti fragm. Orat. I Cic. pro Corn. ap. Orell. vol. IV,
p. 2, p. 449 j 4.53-454, maioris momenti est argumentum Asconii, ubi
■^erba » imminutae Maiestatis tribuniciae et seqq. Deinde Pseudo-
Aseonii § 84, ad verba Aetionis II in Verrem c. 33. » Cur inimi-
nuisti ius legationisquot; ap. Orell. V, vol. p. 2, p. 182 » qui potestatem
suam in administrando non defenderit, imminuti magistratus' veluti

Legislator , qui primus, militum dux, patriam ar-
mis petierat, saepe secum reputarat, quomodo ma-
gistratus, vel belli dux vel provinciae praefectus li-
bertatem sensim paulatimque tollere et sine provoca-
tione reipublicae imperare posset: inde multa facta
prohibuit, ex quibus nulla laesio reipublicae ßtatui or-

Maiestatis laesae reus erat.quot; Zirkler, die gemeinrechtliche I.chre vom
Maiestätsverhrechen und Hoehverrath legem etiam nohis dedit et
inprinris de iis, quae legi adiecit p. 26 , 27. Quaedam inveniuntur
ap. Göttling, 'röm. Staatsverf. § 150, p. 470 et not. 2-4. Index
legum ab Orellio et Baitero, vol. VIII, p. 165. Conf. van Assen
disput, iuridico-literar. de M. Tullii Ciceronis oratione pro Aulo
Cluentio Avito Ao 1809, p. 101-104 ad. c. 36, Orat. Cic. coniec-
tura assequi studet in lege etiam scripta fui.sse. » Si qui magistra-
tuum maiorum auctoritatem contemtu habuisset. Si civem host'i tra-
didisset — si contra patriam exercitum comparasset.quot; nulla argumenta
aifert, est mera coniectura , quae nullis Ciceronis vel alius veterum
testimoniis nititur , itaque mihi videtur reiicienda. Valde iniquum de
legibus Sullae universe iudicium tulit Montesquieu de 1'esprit de.-i lois,
L. VI, cap. 15 ed. Paris 1834, vol. I, p. 181, 182 quem recte r(v
fellit Zachariae Heidelb. Sulla p. II, p. 18, 19. Ferguson de aliis
Sullae legibus quidem egit, non vero nominat7m de lege Maiestatis.
Feuerbach, über das Verbrechen des Hochverraths.quot;Quaedam , sed
pauca dedit von Wächter Lehrbuch des römisch-teutschen Strafrechts,
yçl. II, besonderer Theil § 228. Stuttgart hei Metzler 1826, p. 507,
513 , Ko. 34 , p. 618-520 et passim. Minus recte Henke , Handbuch
des Crinünalrechts und der Criminal-politik. Berlin 1830, vol. III,
§ 183-185 iudicium perduellionis abrogatum fuisse priorihus Maiesta-
tis legibus et inprimis lege Coi'nelia existimat j (juamquam confiteri
debet ipsis his legibus nonnisi quaedam facta contineri , attamen
minus vere censet praecipue ea facta enumerari, quae antea perduel-
lionis iudicio iudicabantur, et nimis dubitat de maiestatis notione
conf. not. 1, 6, 7, p. 399, 400. Carmignani putat leges Appuleiam
Variam Corneliam non dictas fuisse leges Maiestatis , ap. Ciceronem
tamen saepe hoc nomihe vocantur Teoria delle leggi della secur. soc.
Pisa 1831, vol. II, p.ia7 et not. 2, cum p. 129, not. 1, l. II, cap. 6.

iretur nec magnum ei periculum immineret, quae ta-
men ad regnum capessendum vel ad rempublicam
bostibus prodendam, et ad foedus contra rempublicam
cum Kegibus exterarum gentium faciendum adminicula
essent apta. Sulla generalia principia non constituit, sin-
gula facta enumeravit, sed consulto in multa facta ani-
madvertisse videtur, quae apud nos conatus proximus
vel remotus vocantur , uti milites sollicitare, et si
ad finem noxii mentem nostram convertimus, exer-
citum e provincia educere, novo provinciae praefecto
obsistere , ad regnum externi Regis iniussu populi
aut Senatus accedere. Tametsi de principiis conatus
non cogitaret, in talibus factis saepe eventu non
opus esse ad poenam iis infligendam existimasse vi-
detur. Dieck verba Ciceronis in oratione in Pisonem
„ numen interdictumqne Deoi'um immortalium, re-
sponsa sacerdotum, auctoritatem Senatus, iussa popu-
li , nomen ac dignitatem imperii régi Aegyptio ven-
diditquot; in bac lege Sullae scripta fuisse opinatur, re-
dolent tamen tam dilucide oratorem Gabinium et Pi-
sonem accusantem, a legislatoris Romani simplicitate
tam aliéna sunt, ut ab eo plane dissentiam: Cicero ea ad
causam Gabinii et Pisonis illustrandam dixit: ipsa verba
indicant ea ad causam specialem, non ad legem Cor-
neliam Maiestatis pertinere, alia contra, quae ex eadem
oratione Cieeronis ad legem Corneliam Maiestatis re-
stituendam bauriuntur, sunt facta universe definita 1).

1) Ex loco Cicer. in Pisonem c. 21. conf. Dieck , hist. Versuche
S 37, p. 81-85 praec. p. 83 , 84 et in -variis notis. De legibus Sul-
lae iniijuam etiam sententiam tulit celeberr. Filangieri scienza della

Sigonius legi Corneliae Maiestatis ab eo restitutae
verba ex Suetonio liausta inserit „qui civis Eomanus
apud Eegem externum versatus fueritquot;. Claudius
Imperator enim Censor exemplum Eabirii Postumi
attulit, qui Maiestatis ex lege Cornelia propter tale
factum accusatus esset. Sigonium vero celeberrimi viri
Heineccius , Zirkler , Dieck , Vockestaert alii secuti
sunt, quare mirari licet eos orationis Ciceronis pro
C. Eabirio Postumo non meminisse , ex qua apparet
hunc virum repetundarum propter idem factum accu-
satum et a Cicerone defensum fuisse; Suetonius ergo
ex Cicerone est emendandns, factum tamen legis Cor-
neliae facto INIaiestatis Eabirii et legis luliae repetun-
darum simile est, et Cicero in Oratione in Pisonem

legislazione, euius nonnisi Francica versio mihi adesl. Paris chez I)u-
fart, L. Ill, cap. 21, toI. V, p. 4-6, Epist. Cicer. »ne (nt) in
quemvis impune declamare liceretquot; etiam de calumniatoribus intel-
ligit. In compendiis Heffteri, Baueri, Martini, Tittmanni, Grol-
manni , Kleinschrodi nihil de hac lege in specie inveni, nt ex
mente horum scriptorum quoque probabile erat; quia hoc argu-
mentum vel philosophice solummodo tractarunt, vel leges Maiestatis
tantum spnctant, quatenus ad ius commune pertinet (gemeines Eecht);
sic etiam Marezoll nonnisi verba huius legis attulit, das gemeine
deutsche Criminalrecht, § 58, p. 181. De indole Sullae , de normis
rcip. et legg. ab eo latis conf. etiam Schmitthenner, Grundlinien
des allgem. oder idealen Staatsrechts, p. I, hui. II, cap. p. IV,
§ 35, p. 86-88, die quaestiouen bedeutend vermehrt.quot; Deinde » Die
Verfassung des Sulla war keine von den glücklichen Schöpfungen,
iu denen ein genialer, vom Schicksal berufener Mensch einer Idee, die
der Menge unsichtbar über der Zeit schwebt, den geschichtlichen Leib
gibt, in dem sie den Menschen zur Erscheinung kömmt. Durch keine
objective Idee erfüllt, nur die vergängliche Meinung des Stifters in
sich fragend und durch seine Macht gehalten, musste sie, sobald er
die Hand von ihr abzog, in der Bewegung der Zeit wieder brechen.quot;

niis repetundis multa eorum, quorum causa Gabinius
in iudicium deducebatur , vetare affirmat 1).

1) Slgoniiis de iudiciis L. II, c. 29. Suetonius in vita Claudii,
O. 16 ed. Oudendorp, p. 509. Ciceronis oratio pro Rabirio Postu-
mo c. 1, 3-5, 7, 8, 10, 12 ed. Orell. vol. II, p. 2 , p. 403-412.
Ern. vol. II, p. 2, p. 1385-1399 »si quis est, iudices, qui C. Rabi-
rium, quod suae fortunae fundatas praesertim atque optime consti-
tutas opcs potestati regiae libidinique commiserit, reprehendendum
putetquot; cap. I » non euim latroni, sed Regi crcdidit nec Regi inimico
populi Romaniquot; cap. 3. — » lubet Lex lulia persequi ab iis, ad quos
ea pecunia , quam is ceperit, qui damnatus sit, pervenerit — Uatur
tibi tabella iudicii. Qua lege? lulia de fecvniis repetundis.quot;
eap. 5 cum oratione in Pisonem cap. 21 , » quae cum plurimae le-
ges veteres, tum lex Cornelia Maiestatis, lulia de pecuuiis repe-
tundis , plauissime vetant,quot; et ibidem paulo ante » in regnum iu-
iussu populi ac (aut) Senatus accederequot; cd. Orell. vol. II, p. 2,
P- 351 ed. Ern. vol. II, p. 2, p. 1320. Contra Zirkler Hocbvcr-
rath p. 26, 27. Dieck, bist. Vers. u. s. w. § 36, p. 81, cum § 37,
P- 81 seqq. Vockestaert, diss, de L. Corn. Sulla legislatore p, 154,
155. Heineccii Antiquit. p. 777, 778. Feuerbach, Hochverratb,
P- 76. Unus Zachariae Heidelb. verba Suetonii legi Maiestatis Sullae
quot;on adiecit. Luc. Corn. Sulla p. 2, 130, 131. Recte etiam ab Orel-
J'o et Raitero locus orat. Cic. in Pisonem et ad leg. Corn. îlai. et
ad legem lui. repetund. refertur, vol. VIII, p. 191. Zachariae Hei-
delb. de poena leg. Mai. dubitat : coniectura assequi studet eam
fuisse relegationem, quod Paulus Rec. Sent. L. V, 23 ad leg. Cor-
Oeliam de sicar. scribat » poenam deportationis non vero deport, in
insulam, contra 1.3, § 5 ff. ad leg. Corn, de sicar, insulae deportatie
levior deportatio esset, igitur relegatio : deinde hoc efficit ex Cic. orat.
pro Sexto Roscio Amerino c. 15 ed. Orell. vol. II, p. 1, p. 37, et
■le hoe loco animadvertit » die Stelle scheint cine sehr bestimmte
Anspielung auf die Poena Relegationis der lex Corn, de sicar. zu ent-
halten Sullaquot; p. 2 , p. 136, 137 et not. 190 cum 198, Cicero tamen
hoc loco non iuridico sensu de relegatione agit. Göttling, Gesch. d. röm.
Staatsv. § 159, p. 497 poenam aquae et ignis a Sulla in hac lege san-
citam fuisse affirmat; est causa plane pcculiarisj pater filiuiu in flgrunV'

Epistola ad Appium Pulclirum, quae ea meute Ap-
pio missa est, ut Cicero ei gratularetur, quod Ma-
iestatis iudicio absolutus esset, Appius autem ac-
cusatus Maiestatis et ambitus ad Cicerouem scrip-
serat: quid interest an huius an illius criminis reus
fiam ? nam accusatio ambitus accusatione Maiestatis
non levior est. Hisce respondet Cicero „ Ad rem ni-
hil: alterum enim non attigisti (i. e. ambitum,) alte-
ram (i. e. Maiestatem) auxisti. Verumtamen est Ma-
iestas et sic (et si) Sulla voluit, ne (ut) in quemvis
impune declamare liceret. Ambitus vero ita apertam
vim habet, ut aut accusetur improbe aut defendaturquot; 1).

relegarat: contra idem Cicero in orat. pro Cluentio iudicium Maiestatis
iudicio de pecun. repet. opponit, quod iud. Mai. esset lis capitis c. 41
cd. Orell. vol. II, p. 1, p. 493. Relegatio non erat poena capitalis, sed
deportatie, quae successerat in locum aquae et ignis iuterd. 1. 2 , § 1
ff. do poenis cum 1. 28, pr. et § 1 ff. eod. Zirkler opinatur opi-
natur vel relegationem, vel poenam pecuniariam lege Corn. Mai. consti-
tntam fuisse. Ilochverrath, p. 28 et poena aquae et ignis interd. e. g.
c. 9 Or. I, Philipp. Cic. obstare putat, sed ibi non scribitur hoc
primum a Caesare esse sancitum. Modestinus contra de lege Corn,
de falsis de poena aquae et ignis scribit 1.33 ff. de lege Corn, de fals.
et Paulus Ree.' Sext. L. V, tit. 29 de antiqua poena Mai. agens dë
aquae et ignis interd. mentionem facit. Wächter negat poenam ré-quot;
legationis libera republica obtinuisse. N. A. des C. R; vol. XllI, p. I, p. 25.

1) Epist. ad familiares Ciccr. L. Ill, Epist. XI, a. u. 704. Cieèro
Appio Pulchro. ed. Orell. vol. Ill, p. 1 , p. 83 , 84. Declamari non
declamare, et sic Sulla, pro ut Sulla, p. 83 , in notis mihi adversa-
tur. »Sententia est, ut in quemvis impune declamari liceat: ut recte
si pro ut Sulla scribas et sic Sulla. Scholiasta sec. wt. Ernesti no
vol. Ill, p. 1, p. 75, 76. C. M. Wieland, M. Tullii Cieeronis
sammtlichc Briefe, übersetzt und erläutert. Zurich bey Gessher 1809,
vol. III, p. 521, not. 21 ad epist. tuetur verbum «e'sed plane aliiS
modo haec vertit. »Wahr ists bei- jener AnfclaJ;©- kommt dem Be-
klagten des Cornclischen Gesetzes selbst zu Statten, itrdcin Sulla es

Antiqui interprétés, etiam unus Scholastarum liaee
verba ad calumniator es pertinere eensent, ita at uno
■______________________JROI

für eine strafwürdige Verletzung der Maiestiit erklärt, wenn jemand
einen unschuldigen dieses Verbrechens anklagtquot; 43, et in notis
P- 521 de hac rersione scribit: »Ich sehe nicht, wie sie einen
anderen Sinn haben könnte.quot; Billerbeck, ÎI. T. Ciceronis Epistolae
Hannover 1836, vol. H, p. 238-240 et not. 2 in ipsa Epist. ne Lam
tinus primus coniectura assecntus esse videtur ut. Res propter
ultima verba dnbiis non caret, rem exposui, prouti milii probabi-
l'S videtur. Clarissimus van Assen prae ceteris iam anno 1809 ne-
gavit verba Ciceronis de calummiatoribns esse intelligenda et hac
in re cum eo facio, quamquam res mihi solummodo probabilis videtur,
ab eo tamen plane dissentio deelamare libellos famosos spectare
conf. eins disput, iuridico-literaria de M. Tullii Ciceronis oratione pro
Aulo Cluentio Avito a. 1809, p. 104-108, »sed idem (Sulla), cum mox
legem de Maiestate tulisset, poenam iniuriarum nimis levem esse intel-
'exit, si quis viros Magistratu et honore ornatos per libellos famosos
contumeliose tractasset, quibus dilfamatis, universus populus, qui ma-
gistratus illos creavit, quasi dilfamatur, quare saneivit, ut Maiestatis
lege tenerentur quicunique in huiusmodi viros famosis scriptis fuis-
sent invecti, atque hoc indicare videntur verba apud Ciceronem
in quemvis impune declamare liceret.quot; Clariss. auctor cum bis
eomparat, 1. 5, § 9 ff, de iniur. »Si quis librum ad infamiam ali-
euius pertinentem scripserit, composuerit, ediderit,quot; caet., quae si con-
tras cum § 10 et verbis ex lege sine ullo dubio Sullae tribuenda
sunt et cum lege duodecim tabularum de carmine famoso cohäerent,
•ed nec hoc nec illo loco diserte magistratus mentio fit, praecipue
eos spectare possunt, nec tamen leges ad illos sunt restringendae ;
quod ad verbum declamare attinet, hoc nunquam a Cicerone de
«cxiptis, sed de orationibus publice habitis usurpatur, et scriptor

se ipso explicandus est; »Conf. Ernesti clavis Ciceroniana, verbo
^oolamare p. 442quot; primum significat exercitationis causa dicere , uti
fhetores , oratorcs facere solent, deinde dicere in vera caussa. Multa
exempla afferuntur, inter quae eligenda sunt Cic. Act. II, in Verrem

IV, c. 68 , » qui pro isto contra me vehementissime declamassetquot;
«d. Ern. vol. II, p. 1 , p. 438, cd. Orell. vol. II, p. 1, p. 324.
Cic.i Orat. pro Roscio Amerino , c. 29, de Erucio » quae mihi iste
(accusator Erucius) visu» est ex alia oratione declamare, quam iu

Maiestatis delicto calumniari liceret. Ernesti et Orel-
lius verbum ne, non ut in ipsa Epistola scripserunt ^

alium reum commentaretur,quot; ed. Orell. vol. H, p. I, p. 48, ed.
Ern. vol. II, p. 1, p. 61. Schelleri Lexicon, cur. Ruhnkenio, Lugd.
Bat. 1799, vol. I, p. 314, »hoc vertitquot; schreeuwen — lieh in redenen
te huize oefenen — ook tegen iemand uitvaren in eene openlijke
reden, » uhi locus satis notus Ciceronis de finih. mal. et honor. L. V,
c. Squot; quo in loco ad fluctus, aiunt, declamare solitum Demosthenem,
ut fremitum assuesceret voce vexare ed. Orell. vol. IV, p. 1, p. 188
cd. Ern. vol. IV, p. 1, p. 340. Contra Tac. Annal. L. I, c. 72.
cur. Oberlino , vol. I, p. 88, et ibi nota Gronovii : sed alii conten-
dunt, sequente aetate et iam ab ipso Poreio Latrone Augusto re-
gnante dcclamationes exercitationis causas conscriptas fuis,se ideoque
etiam ad scripta hoc verbum pertinere, cui respondemus: hoc Cice-
ronis tempore non factum fuisse et talia scripta in medium prolala
fuisse, ut orationes, quae a talibus viris habitae esse fingebantur , nec
apparere in iis sttidimn calumuiandi vel reprehendendi incsse.

Tandem quod maximi momenti est, rhetor M. Annaeus Seneca pater phi-
losophi in Controversiis nobis verbi dcclamare definitioncni a Calvo
Ciceronis aequali propositam dedit, quae mcam sententiam confirmât,
L. 1, prooemio ap. Dan. Elsevirium. Amstelod. 1717, in operibus
L. A. Scnecae. vol III, p. 68. »Apud nullum auctorem antiquum
ante ipsum Ciceronem et Calvum inveniri potest (i. e. verbum con-
troversiae) qui declamationem distinguit. Ait, enim, declamare est
iam non mediocritcr dicere. Bene alterum putet domesticae exerci-
tationis esse, alterum verae aclionisquot; cum p. 68. » Declamabat autem
Cicero non qualcs nunc controversias dicimus — controversias nos
dicinius, Cicero causas vocabat.quot; Ea aetate igitur declamare de di-
cendo, non de scribendo dicebatur. Göttling, röm. Staatsverf. etiam
mihi favet § 151, p. 470, cum not. 3 et 4. — »Ja selbst wörtliche

scheint Sulla mit in den Bereich der Maiestas gezogen zu haben.quot;
Mirum est cum nihil animadvertisse de disput. Asscnii, quam tamen
citat. Quodammodo Vockestaert. disp. de Sulla legislat. p. 158, 159
tamen contra van Assen, »neque tamen plane tollit difficultatem ex

dictoTacitilocoorlam. »Contra niihi adversantur Zirkler,die gemeiurechtl.
Lehre von Majestätsverbrechen caet. p. 41. Dieck bist. Vers. § 39. p. 86,
87 et not. 2, ubi verba Fabii Thesauri cit. et Montesquieu de l'esprit

in pluribus codicibus verbum ne occurrere videtur,
nec coniectura opus est, quia verba, si vocabulo
ne inter se coniunguntur, aptum sensum praebent.
Nam Cicero sic ratiocinatur : neque untpn neque alte-
rum delictum commisisti, sed accusatio Maiestatis taulto
facilius probari potest quam ambitus, insóns multo melius
defendi potest in causa ambitus, quam Maicistatis. Ete-
nim Sulla poenam Maiestatis statuit in eum, qui pu-
blice in civem Komanum orationes habet : in con-
cione autem facile fieri potest, ut quis ira vel persua-
dendi studio impulsus alium nec consulto vituperet,
contumeliose habeat; in ambitus delicto de reo con-
stare debet se animos civium ad magistratus sibi de-
ferendos auro , donis captare voluisse ; ambitus facile
definiri poterat, quod facta eius malificii pauca essent,
Maiestatis notio plura continebat; qua mente haec ad-
niitterentur, saepe dubium erat, unde accusatores vel
ex verbis oratoris incertis argumenta deducere sole-
bant. Haec sententiae Cieeronis et legis Sullanae
interpretatie verbo ipsi declamare magis convenire
videtur : hoc nempe usurpatur vel de eo rhetore, qui
exercitationis causa dicit, vel de eo qui in aliquepi

des lois. L. XII, cap. 16 et not. 1, ed. de Paris 1834, vol. I, p. 373,
liane legem etiam de ealumniatoribus accipit et Sigonius de iudic.L. II.

Conf. etiam Epist. Cic. eod. — Libro X et XII, ed. Orell. vol, III,
P- 1, p. 79-83, 85. Apud Quinctilianum institutionis oratoriae
IX , c. 7 , ex recensione Obreehti Argentor. 1698, vol. I, p. 635,
landem »inveni declamatores quosdam perversa duci ambitione, ut
e^posila controversia protinus diccre velint.quot; Hoc caput agit de
Squot; tempore dicendi facultate. Quinctil. studiis societ. Bipont. vol.
II, p. S.59. cum p. 254.

invehitur et, inprimis, si vociferatur in publica orati-
one ; accusator dam adversarium apud Praetorem
deferebat, aliquid occulti calumniis inest; ab Impe-
ratoribus et boe delictum calumniantibus sive moribus
sive lege saepe poena est imposita.

Interprétés Taciti Annalibus ad locum Ciceronis de
calumniatoribus interpretandum prae ceteris moti esse
videntur: ibi enim legitur, „nam legem Maiestatis
reduxerat, cui nomen apud veteres idem, sed alia in
iudicium veniebant; facta arguebantur, dicta impune
erant. Primus Augustus cognitionem de famosis li-
bellis specie legis eius tractavitquot; liaec tamen non stri-
cte explicanda sunt: etenim iam vidimus dicta, quae
in rempublicam aliquis locutus esse censebatur, mori-
bus plecti. Tandem Sulla bas leges tulisse videtur ,
postquam ira ipsius in Marianos sedata erat, postquam
statum antiquum reipublicae restituere propositum
babebat.

Clarissimus van Assen in disputatione iuridico-li-
teraria de Cieeronis oratione pro Cluentio haee verba
de iis, qui in magistratus famosis libellis invecti erant,
intelligit, et, quamquam diserte nulla mentio magistra-
tuum in lege fit, cum eo facio legem ad magistratus
inprimis esse referendam, quod Maiestas sit delictum
contra rempublicam, quod dignitas magistratus cum
reipublicae dignitate quam maxime sit coniuncta, et
quod notio Maiestatis populi et magistratnum digni-
tatem spectet; non tamen ad eos solos ea lex perti-
nere potest. A elarissimi Assenii autem sententia,
quod ad libellos famosos attinet, mihi-est receden-
dum propter verbum declamare, quod hac saltem aetate

et a Cicerone nunquam de scriptis, sed de vocife-
rando, de verbis exercitationis causa domi dictis,
vel de oratione publice in concione habita usur-
patur.

Ex Tacito efficere possumus cives non saepe pro-
pter verba in iudicium Maiestatis voçatos fuisse, ta-
metsi epistola Ciceronis nos doceat talem accusatio-
nem non plane ab 'usu recessisse.

Leges ac quaestiones Sullaè de Sîcariis et de Falsis
arcte cum lege et quaestione Maiestatis ipsius cohae-
rent , quod primis Eomae temporibus uno iudicio ve-
risimiliter diiudicata sunt, quod deinde Quaestores an-
nui de rebus capitalibus etiam nonnunquam de per-
duellione , de delictis contra rempublicam statuerunt ;
quod legislatores Eomani existiniarunt multo gravius
reipublicae detrimentum caede civis allatum esse ,
quam hodie hoc habent legislatores rerumpublicarum ;
quod similis mens einsdem legislatoris in iis est per-
spicua. Hoc primum apparet ex factis, quae in iis
legibus enumeravit , inter quae multa sunt potius ad-
îninicula ad alios laedendum, quam revera laesiones
aliorum, quibus saepe eventus deëst ; uti ex loge Cor-
nelia de Sicariis ,, quive hominis occidendi furtive
faciendi causa cum telo ambulaverit , qui venenum
iiecandi hominis causa fecerit vel vendiderit vel ha-
huerit.quot; Nullus homo telo vel veneno occisus erat
neque aliquis facinus aggressus erat, adminicula tan-
tum parabantur , apud nos igitur vocaretur conatus
remotus. Sic in lege Cornelia de Falsis legitur „sed
et si quis ob renunciandum remittendumve testimo-
nium dicendum pecuniam acceperit, poena legis Cor-

neliae adficitur — qui aperuerit vivi testamentum le-
gis Corneliae poena tenetur.quot;

Haec tamen fortasse sequentibus temporibus, factis
moribus legi Corneliae additis adscribas, sed alio loco
invenimus „ lege Cornelia cavetur, ut qui in aurum
vitii quid addiderit , qui argenteos nummos adulteri-
nes flaverit, Falsi crimine teneri.quot;

Quamquam igitur Sulla singula facta per se spe-
ctata, non ut ad finem tendentia punivit, nec gene-
ralia conatus principia adbibuit , tamen consulto in
gravissimis delictis facta sine eventu poena affecisse
videtur, quod lioc reipublicae utile et necessarium du-
ceret ; inde Ludeni sententiae partim accedo (nam
ab eo nimis universe affirmatur) moribus a tempore
duodecim tabularum usque ad Sullam et a Sulla ip-
so in legibus magis doli quam antea rationem babi-
tam fuisse, et plura facta, quae apud nos vocarentur
conatus, quam antea punita fuisse: quod ad generalem
regulam attinet de factis sine eventu ex lege Cor-
nelia de Sicariis aliisque Sullae legibus eadem poe-
na ac delictum consummatum afficiendo ab. eo dis-
cedo : quidquid sentias de verbis „ in maleficiis vo-
luntas spectatur, non exitusquot; haec non a Sitlla, sed
ab Hadriano scripta sunt 1).

1) Conf. Luden, über den Versuch des Verbrechens, Cap. 2,
§ 1, p. 76, 78. Cum p. 80, 81. Zachariae Gött. Die Lehre vom
Versuche der Verbrechen, § 67, p. 110, cum § seqq. Mittcrmaier
n opere Neues Archiv. voL II, p. IV , p. 610-614. Leliêvre, spe-
cimen de conatu delinq. in Annal. Acad. Lovaniensis Ao 1824-1825,
§ 20, p. 127, 134, § 19, p. 121-127, § 6 , P- 65-70 gt; P- 106-112.
Zirkler, Hochverrath, p- 173-178. Mittermaier in Staatslexicon von

Deinde in lege Cornelia de Sicariis similia de ma-
gistratibus puniendis, si munere abutantur, atque in
lege Cornelia Maiestatis occurrunt „ quive, cum ma-
gistratus esset publicove iudicio praeesset, operam de-
disset, quo quis falsum iudicium profiteretnr, ut quis
innocens conveniretur, condemnaretur,i quive cum ma-
gistratus indexve quaestionis sub capitalem poenam
pecuniam acceperit, ut publica lege reus fieretquot; 1), quae
etiam de factis non perfectis, sine eventu accipienda sunt.

Rotteck und. Welcker vol. VIII, p. II, p. 203. Weiske, Hochverrath
Und Majeslatsverbrechen, praef. VII-IX, XIV, XV, XVII, XIX,
§ 19, p. 64-68. Cropp. comm. de conatu parte I, p. 3S-75, inpri-
p. 69, universe non recte inter tempora liberae reipublicae et
Caesarum, inter leviora et graviora delicta distinguit, ut ante me
Weiske, Zirkler, Lelievre animadverterunt. Conf. etiam Zachariae,
«îie Lehre vom Versuche jj 99, p. 183-189, § 115, p. 218 , 220,
S 72, p. 115, 118-121, vol. II, 5 191-193, p. 99-109. Nimis
Universe leg. Corn, de Sic., quod ad conatum attinet, etiam interpre-
tatur celeb. Carmignani teoria délie leggi della Sieur, soc. L. II, cap.
vol. Il, p. 317 et not. 3.

2)nbsp;Luden über den Versuch des Verbrechen» p. 81-84. » Mann
kann daher wohl das System des römischen Rechts soweit es na-
mentlich meinen Gegenstand betrifft, mit der Sullanischen Gesetz-
gebung für geschlossen erachten — aber es scheint nicht einmal
dass diese Gesetze (Jul. Caes.) ihrem Inhalte nach von den Sullaischen
quot;*vesentlich verschieden gewesen seyen. — Wie Sulla in diesem Ge-
setze (Majest.) beinahe nichts verordnete , als was schon iu früheren
^^quot;jestätsgesetzen gestanden hatte, so scheint auch Julius Caesar

den seinigen nichts wesentlich neues eingeführt, sondern im
algemeinen den Inhalt der Sulla'ischen wieder aufgenommen zu ha-
läen.quot; p. 16 recte affirmat leges Sullae, Caesaris et Augusti Iuris
erimiualis Romanorum fuisse fundamentum. R. S. Zachariae Sulla,

Maiestatis constituisse, sed omnia fere ex prioribus le-
gibus hausisse opinatur, nam , ut vidimus ex Ciee-
ronis aliorumque testimoniis , plura ab eo ut delicta
prohibita sunt, quam antea verisimiliter moribus ob-
tinuit , vel sine ullo dubio in legibus Appuleia et
Varia sancita erant, nec magis veritati conveniunt,
quae deinde disputât, lege Cornelia iam omnia pu-
nita fuisse , quae deinde lege lulia Maiestatis vetita
sunt, Sullam et Caesarem nonnisi nomen suum hisce
legibus dedisse ad maiorem gloriam capiendam.

Ex loco responsorum Papiniani celeberr. Zachariae
Heidelbex'gensis aliique contendunt Sullam legem ge-
neraleni (ut ita dicam) de delictis contra rempublicam
lege Maiestatis pertulisse, quod praecepta generalia
de iudicio Maiestatis, nempe, in hoc iudicio mulieres
ut testes andiendas esse sancivisset; exemplum in hoc
fragmente mulieris, quae coniurationem Catilinae de-
tulerat, a Papiniano affertur, attamen nobis ani-

p. S, p. 131. »Es ist jedoch mehr als wahrscheinlich, dass das
Gesetz noch weit mehrere Fälle und überhaupt alle die Fälle um-
fasste, welche als Majestätsverhreehen gestraft werden sollten —
auch kann man von dem Kachhilde auf das Vorbild d. i. von der
lex lulia Majestatis, welche eben so eine volständige Regel für das
Majestätsverbrechen enthielt, auf den Inhalt oder Umfang des vor-
liegenden Gesetzes schliessenquot; et not. 189. Contra Zirkler Hochver-
rath p. 27-32 et p. 183-186. Quaestio maximi momenti est, nam par-
tim ab ea pendet, an iudicium perduellionis hac lege esset abro-
gatum. Dieck inde partim ex hac lege sententiam suam probare
conatur. § 25, p. 59, 60 cum § 34, p. 77, § 35, p. 78 , § 37,
p. 83, § 39, p. 86-89, §43, p. 100. Magis vere Clar. van Assen
in disp. iam cit. p. 102 »Sine dubio ex superioribus legibus capita
quaedam transtulit, sed plura insuper nova adiecit.quot;

madvertenclum est Catilinam apud Praetorem ex lege
Plautia de vi accusatum fuisse, Senatum de sociis suo
arbitrio, non ex lege Cornelia Maiestatis poenam mor-
tis statuisse vel potius sumsisse : mulieres ut testes
iam antea andiebantur, ut patet ex Bacchanalium iu-
dicio : quae de servis citantur, non plane nova sunt,
etenim iam in causa filiorum Bruti servus contra
noxios testatur, coniurationem defert et propterea
praemio ornatur. Sullam quaestionem Maiestatis or-
dinasse negare nolim, verumtamen non inde efficien-
dum est eum omnes probationes huic delicto proprias
et rationem inquirendi plané specialem constituisse 1).

1) Haec partim contra Zachariam Heidelb. scripsi. Sulla parte sec.
P' 131 not. 189 » ein Kebengrund ist noch der, dass die lex Cor-
nelia Mai. auch Vorschriften über den Beweis des Majestätsverbre •
chens enthielt.quot; Ab eo citatur 1. 8 ff. ad leg. lul. Mai., ubi Papinia-
Ous L. XIII respons, scribjit » in quaestionibus laesae Maiestatis
etiam mulieres audiuntur : coniurationem denique Sergii Catilinae
(lulia) mulier detexit et Marcum Tullium Consulem iudicium eius
mstruxit.quot; Haec nihil probant, nisi aetate Papiniana hoc ad iudicium
Maiestatis pertinere et Papinianum opinari hoc quaestioni Maiestati»
ante legem Maiest. Caesaris proprium fuisse. Contra Sallustius, Cicero,
äl'i nos docent de Catilina proprie iudicium non esse habitum,
Senatum sociis ipsius mortem decrevisse : initio saltem Catilina in
iudicium vocatus est, sed ex lege Plautia de vi, ut scribit C. Cris-
Pus Sallustius in bello Catilinario cap. 31 p. m. 32. » At Catilinae
erudelis animus eadem illa movebat — et ipse lege Plautia inter-
••ogatus ab L. Paullo postremoquot; cum cap. 32, 50 , 51, 60. Orationis
Ciceronis IV in Catil. argumentum ap. Ernesti vol. II, p. 1, p. 745,
'46. Orat. I, p. 748, 749, Orat. II, p. 762-765, C. Vellei, Hist. Rom,
^•11, c. 34, ed. Crause, p. 199, cum cap. 35, p. 206, de sociis
Catil. » auctore Senatu , iussu Consulis in carcere necati suntquot; Dion.
Cassii Hist. Rom. L.XXXVIl, vol. I, p. 161-170. Valer. Maxim. L. V,
8, § 0, p. 510, 511. Flori Epitome L. IV, c. 1, p. 90-92. Recte

Sullae usque ad legem luliam Maiestatis suhlatum sit,
aut plane ah usu recesserit; an vero eius vestigia
usque ad legem luliam Maiestatis permanserint?

Sulla iudicia populo auferens iudicium perduellio-
nis in Comitiis tacite abrogarat, attamen prisco more
delictum perduellionis a Duumviris iudicari poterat ,
et praeterea quaestio a nobis est movenda , an haec
Sullae instituta eodem modo permanserint, an vero
iudicia populo partim saltem sint restituta.

Ad priorem sententiam confirmandam verba Cice-
ronis ex oratione in Consulem Lepidum habita, quae
a Quinctiliano nobis servata sunt, alferri solent. „ Quid
crudelius , ait Cicero, quam homines honestis parenti-
bus ac maioribus natos a republica submoveri? Sed
ita legibus Sullae cohaeret status civitatis, ut bis so-
lutis Stare ipsa non possitquot; 1).

igitur Weiske scriptores reprehendit, quod nimiam legi 8 IT cit.
vim tribuant. Hoehverrath u. s. vv. p. 124, 125 et ihi not. 4, ubi
minus verc. » Catilina wurde wohl nach gar keiner bestimmten I.ex,
also auch nicht der de vi angeklagt. Es fand vielmehr ein ausser-
ordentliches Verfahren statt.quot; Nam initio saltem, ut ex Sallustio apparet,
crimine vis accusatus erat, et quidem lege Plautia, de sociis ipsius,
de ultimis eius fatis, et de iis, quae in Senatu peracta sunt, cum
eo convenio.

1) Est fragmentum orationis Ciceronis contra proscriptorum lileros:
verba partim saltem ipsi Ciceroni tiibuenda esse videntur. Post ver-

■ HS'

Coiisiil autem Lepidus paulo post Sullae mortem
rogarat, ut agri Italicis sociis a Sulla demti, iis red-

bum ytsulmoveriquot; apud Quinctilianum sequuntur verba. »Itaque du-
rum id esse summus ille tractandorum animorum artifex confitetur.quot;
Deinde leguntur verba cit. cum verbo Quinctiliani » affirmat.quot; Si
Cicero in oratione iisdem verbis non usus est, de quare fortasse quis
dubitet, Quinctilianus procul dubio iudicium Ciceronis de legibus
Sullae in bac oratione attulit. Conf. M, Fabii Quinctiliani Institutio-
nis oratoriae L. XI, cap. I, studiis societatis Bipontinae. Biponti
1784, vol. II, p. 281. Contra Taciti Annalium L. III, c. 27, ex
ree. Ernesti denuo cur. Oberlinus vol. I, p. 206. »Donee I. Sulla
Dictator, abolitis vel convcrsis prioribus, cum plura addidisset, otium
ei rei baud in longum paravit : statim turbidis Lepidi rogationibus,
neque multo post Tribunis reddita licentia, quoquo vellent, popu-
lum agitandi.quot; Cum cap. 28 , eod. de Pompeii rogat. Caute tamen
hie locus nobis est consulendus. Conf. Appianus de bellis civigt;
libus OiKpuXiit) L. I, 0. 107, in eius opp. vol. Ill, p. 97, 98

AeVi^oç Si Kol rovç 'iTuXixove rrpoçTrotaviLsvoç, 'éxeysv gt; 'ort TÎjv yiïv «u-

Toïç, '^v Snbsp;amp;lt;p^piiTO, amp;7roSîjiTst — ùç çroAe/zJÎTWv Totç SuAAftoiç.....

gieret tûv cttpxtou ortfvtîç, wç Iç tjjv rtroatv etçe^eva-ofisvaç trvv «utw.
Provincia ei evenerat Gallia Cisalpina, in eam non profectus
erat : deinde hostis reipublicae Romanae iudicatus est et ex Etru-
ria in Sardiniam a Catulo pulsus est. conf. Appiani l. I, cap. 95,
ubi narrat revera dnas partes Sullanam , cui praeërat Catulus, et
partem adversam, cui praepositus erat Lepidus, inde a Sullae mor-
te, in republica fuisse. L. Annaei Florl Epitome Rerum Romana-
rum L. III, cap. 23 p. m. 87 , 88. » Lepidus acta tanti viri re-
scindere parabat. Nec immerito, si tamen posset sine magna clade
reipublicae — qui supererant revocante Lepido, quid aliud quam
ad bellum vocabantur? Quumque damnatorum civium bona, addi-
cente Sulla, quamvis malo capta, iure tamen repeterentur, repe-
titio eorum procul dubio labefactabat compositam civitatem — Ergo,
quum turbidis concionibus veluti classico , civitatem terruisset, pro-
fectus in Etruriam , arma inde et exercitum Urbi admovebat.quot; conf.
Vockestaert, diss, de L. Corn. Sulla legislatore Lu{;d. Batav. 1816
conclusio p. 184, 185, de Quinctiliani loco cit. vel potius de Ci-
eeronis iudicio de legg. Sullanis cum p. 186. Optime Lepidi roga-

derentur et ut exsulibus reditus in patriam pateret.quot;
Lepidus hisce Marianis reipublicae conditionem mutare
et fortasse ipse regnum occupare studebat: post tanta
bella civilia reipubhcae Eomanae proderat in eodem
statu manere, plures metuebant, ne bellum inter cives
rursus oriretur et ne audax Lepidi ingenium ad regnum
tenderet. Hoe temporis momento Cicero non sine iure
exclamare poterat statum reipublicae Eomanae vaeil-
lare , si Sullae lex abrogaretur: probe tamen tenen-
dum est eum Sullae parti addictum hi socios vel in ex-
sules universe ut Marianos invehi , itaque a partium
studiis non liberum fuisse. Ab alia parte Lepidus
factis deinde ostendit, quale eius consilium fuerit, scilicet
contra iusiurandum praestitum cum exercitu ex Etru-
ria prorumpens Eomam armis oecupare conatus est.

Haec ergo Ciceronis verba ad reipublicae conditi-
onem statim post Sullae mortem solummodo pertinent,
ipsaeque leges ante legem luliam Maiestatis latae no-
bis sunt testimonio indicia populi etiamtum invaluisse :
etenim Pompeius post Sicinii, Opimii et Lieinii ro-
gationes pro parte frustratas legem de Tribunis per-
tulit, qua antiqua potestas iis magnam partem re-
stituta est; munera autem Tribunorum legibus in Co-

tiones, consilia et fata exposuit Ruperti Handbuch der römischen
Alterthümer, vol. II, Verfassung des röm. Staats, Hannover 1842,
IV, p. 263-365 et in not. Pauca dedit Göttling Gesch. der röm.
Staatsverfassung, § 153, p. 474 cum § 160, p. 464, 488. Plura
ap. Ferguson the history of the progress and termination of the
Roman republic, London 1830, L. Ill, cap. I, p. 138, 139.

Oratio Lepidi ap. Sallustium in Hist, fragm. L. I cum oratione
Philippi contra Lepidum, et pauca passim ibi de Lepido p. m. 124-130.

mitiis ferendis et magistratibus in iis accusandis vel
maxime continebantur. Sed haec iam mitto, quum quis
mihi obiicere posset me haec coniectura assequi, nisi
probarem in ipsa lege hoc diserte indicari ; ipse vero
Cicero meae sententiae favet in Actione in Verrem, in
qua affirmat populum Romanum Tribuniciam potestatenr
postulantem revera iudicia sibi vindicare voluisse.

„Neque enim , ait Cicero, ullam aliam ob causam
populus Romanus Tribuniciam potestatem tanto studio
requisivit , quam quum poscebat, verho illam poscere
videbatur , revera iudicia poscebat. Neque hoc Q. Ca-
tulum hominem sapientissimum atque amplissimum
fugit, qui Cn. Pompeio — referente, quum esset
sententiam rogatus, hoc initio est summa cum aucto-
ritate ususquot; Patres Conscriptos , iudicia male et fla-
gitiose tueri : quod si in rebus iudicandis, populi
Romani existimationi satisfacere voluissent, non tanto
opere homines fuisse Tribuniciam potestatem deside-
raturosquot; 1). In oratione Philippica prima Cicero in

1) Ciceroiiis Actio prima in Verrem cap. 15 ed. Orell. vol. II,
parte 1, p. 101 ed. Ern. vol. II, p. 1 , p. 139 cum Cicer. de le-
gibus E. III, c. 9 cd. Orcll. vol. IV, p. I, p. 560 cum p. 559,
cum cap. 10 et 11. Sullam laudat, de hac lege Pompeii tacet,
quia nec reprehendere übet, nec eum laudare potest, ed. Ern. vol.
IV, p. 2, p. 304 seqq. conf. Ruperti Handb. der röm. Alterthümer,
vol. II , Verfass. des röm. Staats, IV, p. 265, 266 satis accurate
de rogationibus Lieinii, Opimii, Macri, Pompeii. Göttling , Gesch.
der Röm. Staatsverf. § 153, p. 474 de rogatione Aurelii Cottae,
de qua affertur fragm. or. Ciceronis pro Cornelio: deinde de lege
Pompeii: »Das Verlangen des Volkes war dabei hauptsächlich auf
Siickgabc der Provocation gerichtet, wie überhaupt der Volksge-
richte.— Allein auch nach der Restitution .des Tribunals und der

Antonium inveliitur , quod rogarat, ut de Maiestate
et de vi ad populum provocari Beeret, et ex eodem
loco apparet provocationem in iudicio de Maiestate
et de vi ex legibus lulii Caesaris non obtinuisse. lu-
dicia populo post Sullae mortem rogatione Pompeii
reddita erant et provocatio ad Comitia civibus, ut ante
Sullae leges , erat concessa ; ex quibus probabile vi-
deretur Caesarem in bisce causis provocationem sus-
stulisse.

Verba Ciceronis de Antonii rogatione saltem tali
provocationis iuri non obstare mihi videntur etiam
de quaestionibus : in causa Gabinii quae verisimiliter
a populo in Comitiis iudicata est, et quod iudicium
a Cicerone vocatur iudicium Maiestatis, diibiiim
est, an populus statim iudicarit, an antea quaestio
Maiestatis de Gabinio instituta esset, propterea quod
quaestio perpetua Maiestatis iam constituta esset,
narratio tamen causae Gabinii tam breviter a Cice-
rone et Valerio Maximo scripta est, ut ex ea vix
aliquid certi efficere possimus. Cicero Verri minatur
iudicium populi in Comitiis, si iudices eum absol-
vunt: haec fuisset alia accusatio in detrimentum

Provocation finden wir bis zum Ende der Republik sehr wenig
Beispiele von stattgehabten, oder intendirten Volksgerichten,
welche überdiess seit jener Zeit als ausserordentlich bezeichnet
worden sindquot;. Tria exempla ab eo citantur Rabirii, Clodii et Ga-
binii : huius delictum perduellionem fuisse existimat. Haecce exem-
pla a scriptoribus nobis sola servata sunt, sed inde non apparet
alias causas non a Comitiis iudicata« fuisse. Göttling opinatur ante
Caesarem in causis, quae a Praetoribus ordinabantur, provocationem
non amplius obtinuisse. Clarissimi Bakii editionem Cic. op. de Legg.
mihi comparare non potui.

rei, non igitur revera provocatio dici potuisset. Nul-
lum aliud exemplum occurrit liac aetate, de quo af-
firmari potest provoeationem a quaestione ad Comitia
factam fuisse, ut iam animadvertit Geib ; quare boc
argumento et magis indole quaestionuin perpetuarum
motus sum ad provoeationem a quaestionibus perpetuis
ad Comitia hac aetate cum Geibio aliisque negandam,
vel saltem ad existimanduni talem sententiam proba-
bilem esse : quamquam pro certo cum Geibio affkmare
ausim provoeationem illo tempore ab aliis magistrati-
bus ad populum obtinuisse 1).

1) Geib, Gesch. des röm. Criminalproeesses, aet. II, p. 11, cap. III,
p. 387-393, inpr. p. 388, 389, ubi hanc sententiam probare studet
oratione Phil. I, Cic. cap. 9 et p. 390, indoles quaestionum per-
petuarum erat iudicia per magistratus (vel , si deërant, per iudices
quaestionum) a populo creates, quibus hoe diserte a populo manda-
tum erat, non per ipsum populum fieri. De his Geib scribit. »Die
Errichtung von Quaestiones perpetuae, um dem Volke die Last einer
unmittelbaren Jurisdiction abzunehmen, und zugleich die Erlaubniss
von den Aussprüchen dieser Quaestionem an das Volk zu provociren,
würde in der That als ein W^iderspruch erscheinen : statt die Arbeit
zu erleichtern, würde auf diese Weise dieselbe nur verdoppelt wor-
den sein, indem natürlich an die unmittelbare Entscheidung durch
die Comitien gewöhnt, jeder in einer Quaestio verurtheilte von sei-
nem Provocationsrechte Gebrauch giimacht hätte.quot; Quaastiones vero
mihi videntur praecipue institutae fuisse , quod numerus civium
post bellum Italicum in Comitiis valde auctus esset, et quod universe
animadverterent multa gravia delicta non accurate iudicio Comitiorum
inquiri et iudicari posse. Provocationes fuisse concedit p. 391. »Bei
den Entscheidingen der Duumviri, sowie im allgemeinen bei den
Erkenntnissen sämnitlicher Magistratspersonen.quot; Contra hop negat de
provinciis. Hescio ex quo fonte Woeniger legem luliam de provo-
catione in iudicio Maiestatis ct vis concedenda a lulio Caesare latam
hauserit. Cicero, quem ci tat, profecto non de venia provocandi a
Caesura data mentionem facit: sie minus recte in Conradium inve-

In Actionibus in Verrem idem Cicero testatur iu-
dicza populi nondum ab nsu recessisse, huic scelesto
CIVI zudicium populi minans, in oratione pro C Ra-
W ipse pro damnato ad populum provocat : iudicia
vero perduellionis hac aetate in Comitiis fieri sole-
bant, CUIUS rei exempla iudiciorum tempore bellorum
Punicorum ante a me allata, et leges Cassia et Coe-
ha quodammodo nobis sunt argumento saltem de ae-
tate legis Appuleiae Maiestatis ; hisce legibus pro-
fecto non probari potest iudicium perdueUionis fuisse
obsoletum, ut Dieckio visum est: etenim, si mos
hums iudicii instituendi ab usu recessisset, de eo iu-
çhcio et de ratione, qua in sufFragiis ferendis ab aliis
mdicns differret, nulla mentio in his legibus facta

h ur propter legem Antonii, qua revera sed in breve tempus provo-
que ab b.s quaest. ad Comitia data est, baee doetissimus vir non
t^m aeeurate quam alias quaestiones atque leges traetavit. Ut no-
lum est omnes leges Antonii Cieeroue auetore mox abrogatae sunt

- et de Maiestate damnati ad populum provoeent, si velint -
...tur provoeatio ista lege datur: sed duae maxime slLes

nonne aeta Caesans reseinduntur.quot; Ex hoe loeo per se speetato
Provoeatmnem a quaestionibus ante Caesarem da,am fuisse Ogitt

I. Causae Cornelii et C. liabirii. Leges Porciae.
Deinde Dieck alio argumento ad sententiam suam
tuendam utitur Ciceronem eiusque aequales in oratio-

etiam in causa Maiestatis) non deducendum est, cum hoc loco tamen
varia loca Aetionum Ciceronis iu Verrem comparanda sunt et ro-
gationes Pompeii aliorumque de tribunatu inquirendae sunt. conf.
Cic. Actio sec. in Verrem L. I, c. 4 et c. 5 ed. Orell. vol. II,
p. I, p. 106 , 107 , vol. II, p. I, p. 147-149. » Nam quis hoc non
intelligit, jstum absolutum diis hominibusque invitis, tamen ex
manibus populi Romani eripi nullo modo posse — Hoc in illo
Maiestatis iudicio, si licuisse sibi ostenderit — quaestiones omnium
perrumpat, evolet ex vestra severitate : mihi crédité, artioribus
apud populum Romamtm laqueis tenebitur. Credet iis equitibus Ro-
manis populus Romanus — credent onmes V et XXX tribus homini
gravissimo,quot; Valerii Maximi I. VIII, cap. I, §3 de lud. publ. ed.
Torrenius 1726, p. 697, 698 de iudicio Gabinii : eius delictum per-
duellionem fuisse existimat. Göttling, Gesch. der röm. Staatsverf.
§ 153 , p. 475 et not. 4 , verisimiliter propter verba » lictor et car-
eerquot; alii legunt. » viator.quot; Erat procul dubio populi iudicium, ut
patet ex verbis Val. Max. » suffragia populi.quot; Contra Cicero diserte
scribit Gabinium Maiestatis accusatum fuisse. Epist. ad Quint. Fratr.
l. III, Ep. I, c. 5 » qui iam de maiestate postulavit ed. Orell. vol.
III, p. I, p. 419 ed. Ern. vol. III, p. II, p. 104. In Epist. ad
Atticum L. IV, Ep. 16 ed. Orell. vol. IH , p. 11, p. 104 de iudicibus
sermonem habet, sed ibi spectat eius accusationem ambitus. Quid
vero hisce verbis » multi alii urbani ne respondent quidem ?quot; conf.
etiam eod. p. 102, 103 ed. Ernesti vol. III, p. 2, p. 644, 646.
l'rumann, Geschichte Roms iu seinem Uebergange von der Republ.
îur Monarchischen Verfassung ex verbis Phil. I, c. 9 hoc efHcit »sie
(die Provoc.) war also bisher untersagt und nach dem Zusammen-
liange offenbar durch Caesar,quot; vol. III, p. 622, contra Göttling,
§ 153, p. 475 et inpr. § 1S9, p. 497 etiam contra V^^ächterum in
eius dissert, in Neues Archiv de delicto vis. Zirkler , die gemeinr.
Lehre vom Majest. verbr. und Hochverrath p. 14 cum Grünebusch
contendit Ciceronem indirecte Verri perduellionis iudicium mina-
tum fuisse, quum ei populi iudicium minarctur. Dieck histor. Versuche
über das Criminalrecht der Römer, § 24, p. 58, 59 et passim.

Iiibus iiunquam verbum perduellis de illis, qui deli-
cta contra rempublicam committerent, usurpasse, sed
semper eos hostes, parriddas vocasse, quae non plane
vera sunt, quia et apud Ciceronem et apud Livium
nonnunquam perduellio, perduellis sensu nondum ob-
solete occurrunt, et praeterea nibil hoc argumente
probatur, nisi verbum hostis frequentius quam per-
duellis adhiberi. Cicero saepe verbo hostis vel hostis
et parridda animum civis, qui bostis instar in patriam
se gerit, indicat, delictum et iudicium respicit , ab
hoste externo talem seiungit. Sic nonnunquam baec
notio ad Senatusconsultum, quo civis hostis dice-
batur , refertur, qua de re iam ante uberius dis
putavi 1).

1) C.cer. oraL pro Milone, c. 14 ed. Orelliua vol. II, p.2, p. 382,
cd. Ernest, vol. II, p. 2, p. 1359. »Diem mihi, eredo, di..crat. mnll
tam rrrogarat: actionem porduollionis intenderat. Haec a Cicerone
.ron.ce dicuntur de causa accusationis, nempe propter coniur. Catilin.,
quot;on vero de actione perduellionis, loquitur de perduellione ut delicto,
CUU.S causa civis ea aetate in iudicium vocabatur. Magis apparct ex ver-
bis seqq., quoversus eins ironia spectet. »Et mihi videlicet in
aut mala aut mea, non et praeclarissima et vestra indicium t.men-
dum uu alioquin verisimiliter addidisset: »et qnale mdicium,
ae.hcet perduell.onis.quot; Conf. Dieck, Hist. Vers. J 17. p. 42-44
prnnnm animadvertit perduellionem intelligi posse de qnalicumqu:
gravr dehcto, haec comparat cum verhis Cicer. in ' orat. pro C. Ka-

b.no,nbsp;sed Cieeronis iudicium de aliqua rc in varüs orationilius vel
el.am m alns operibus non semper idem est. Contra Zirkler, die ge-
mernrechtl. Lehre vomMajestätsverbr. u. s. w. p. 14 et passim. Kost-
en, d,e Perduellio unter den römischen Königen. Tübingen 1841,
P. 120 , 121, „ot. 40. »Dass Cicero uud gleichzeinge Schriftsteller
das Wort Perduellio absichtlich vermeiden, ist theils unricmg cit.

c.nbsp;14, or. p,.o Mil. theils anders zu erklären.quot; Paulo ante de Var-
ronc. »Dass Varro die Perduell,o erklärt, beweist nicht dass sie

Sed vel maxime ex causa Eabirii et ex oratione a
Cicerone pro eo habita, iudicium perduellionis ab usu
reeessisse Dieck deducere conatus est, quae iam par-
tim egregie Zirklerus aliique refellerunt; hisce tamen
pauca adiieere mihi lieeat, quae ex mea sententia ab
iis sunt praetermissa.

Cicero in hac oratione prae ceteris iudicio perdu-
ellionis adversatur, quod civis Romanus a duumviris
ad mortem, et quidem ad gravissimam mortis poenae
speciem cum fustium poena coniunetam sit damnatus;
et mihi verba eius iterum iterumque perlegenti per-
suasum est Ciceronem iudicium perduellionis sublatum
fuisse revera non existimasse : ut causarum patronus
vero animos civium in Comitiis odio in perduellionis
iudieium ineitare studet, inde de iudicio loquitur
quasi nonnisi duumviris, mortis poenae variis cruci-
atibus constaret, quasi in ea carnifice semper opus
esset : in hisce omnibus eum oratoris partes egisse,
eiusque igitur testimonium in hac oratione non magni

antiquirt war; demi, wenn alles als antiquirt zu betraehten wäre,
quot;Was Varro erklärt, so bekäme die römiscbe Gescbicbte ein wunder-
liches Ansehenquot; M, Terentii Varronis de lingua Latina L. IV, cap,
in Cornucopiis Perotti p. 1067. Dieek § 9 , p. 21, 22. de hisce
Unum locum Livii (1, 26) affert, sed ab eo multis aliis locis et de
temporibus, quae multo magis ad ipsius tempora accederent, verbum
Perduellis usurpatur e. g. L. XLII, c. 20, cnr. Drakenborch, vol.V,
634, interitum Perduellimn XLV, c. 16, vol. V, p. 842, Pcrduel-
les superati, cum L. XXV et XXVI, loc. iam saepe cit. XXXVIII,
e. 50, vol. V, p. 265. »Perduellibus devictisquot; et § mea. Conf. etiam
Cicer. de offie. L. III, c. 29, »Perduellium numeroquot; ed. Orell. IV,
P' II, p. 433 , cum L. I, c. 12, p. 324, qui non plane meae sen-
tentiae adversatur.

verumtamen ultimis saeculis liberae reipublicae Ro-
manae non erat habitum, prouti scimus; ab alia
parte exempla iudiciorum perduellionis a Comitiis iu-
dicatae apud scriptores inveniuntur et in legibus Cas-
sia et Coelia de talibus iudiciis agitur.

Poenam suspendii cum fustium poena coniunctam Re-
gum tempore perduellioni propriam fuisse a Livio qui-
dem commemoratur, sed eandem poenam libera republiea
de perduellibus régula sumtam fuisse neque ex legibus
neque ex historia Romana apparet. De Cassio Dionysius
Halic. narrat eumrupe Tarpeia deiectum fuisse et hanc
speciem mortis poenae a Romanis ea aetate civibus
ad mortem damnatis imponi solitam fuisse affirmat; quae
nimis universe dicta sunt et aliquomodo incerta sunt,
quod a Graeco conscripta sint, de sociis autem Cassii,
de Tribunis vel Patriciis, sive iidem sint, sive ab iis

1) Ciceronis orat. pro Caio Rabirio , cap. 3, ed. Orell. vol. II, p. 1,
p. S75, (in hac edit, etiam fragm. a Niebiihrio édita inveniuntur,
ed. Ern. vol. II, p. 1 , p. 73.5. »Nam de perduellionis iudicio, quod
a me sublatum esse, criminari soles, meum crimen est, non Rabirii.
Quod utinam , Quirites , ego id aut primus aut solus ex hac republiea
sustulissem — quam me in consulatu meo carnificem de foro, cru-
cem de campo sustulisse — qui expulsis regibus nullum in libero
populo vestigium crudelitatis regiae retinueruntquot; cap. 4, »hie popu-
laris a duumviris, iniussu vestro, non iudieari de eive Romano, sed

obnubito, arborii infelici suspendito;quot; cum argumento »sorte a praetore
datosquot; (sc. duumviros. ap. Ern. vol. II, p. I, p. 731, cum Sue-
tonii Tranq. Julius Caesar, cap. 13, ex rec. Oudendorpii, p. 30, 21.

seiungendi sint, plures scriptores commémorant eos
igni vivos cremates fuisse ; et plebeii decemviris poe-
nam ignis minantur.

Manlius sine ullo dubio perduellionis reus, ut Livius
ac plures alii scriptores testantur, a rupe Tarpeia est
deiectus, ut Cornelius Nepos scribit, verberando est
necatus: a nullo in eius iuditio suspendii poenae men-
tio fit. Bruti filiorum exemplum iam mitto, quum
sine populi iudicio iussu Consulis, et verisimiliter con-
sensu Senatus ultimo supplicio sint affecti. De sequen-
tibus temporibus Livius de capitis accusatione et de
die capitali universe solummodo sermonem habet.

In legibus antem duodecim tabularum legimus cum,
„ qui hostem concitaverit, capite punirf et nihil de gra-
viore poenae mortis specie additur. Quum in aliis ha-
rum legum fragmentis de aliis delictis poena diserte
nominetur, nempe „eum, qui frugem aratro quaesitam
nocta pavisset, suspensum Cereri necari,quot; vel „eum, qui
falsum testimonium disisset, e saxo Tarpeio deiiciquot; vel
„ eum , qui aedes acervum frumenti iuxta domum
positum combussisset igni cremari,quot; verisimile est
legislatores duodecim tabularum banc poenam ca-
pitis de sola mortis poena ac magis vulgari specie
gladü vel securis intellixisse 1); neque a probabilitate re-

1) De Legibus Regiis Liv. bist. L. VI, cap. I, ed. Drakenb. vol.
11, p. 257, 258 cur. Drakcnborch »foedera ac legcs (erant autem eae
duodecim tabulae et quaedam regiao leges) conquiri: alia ex iis
édita etiam in vulgus. Contra suppressa sunt, quae ad sacra pertine-
bant,quot; cum L. II initio , inde constat a legibus regum non plane reccssum
fuisse. De Cassio Liv. Hist. L. II, c. 41 cur. Drakenb. vol. I p. 422 seqq.
Dion. Halic. Antiq: Rom. L. VIII, c, 78, p. 545 , 546 ed. Sylburg

cedit eos saepius liane speciem in delictis contra i^m-
publicam gravioribus lapsu temporis inde a libera re-

p. 350,: »Triljuiji de sajio Taïpeio deiecerunt.quot;. ^nJi Gellii iVQpt..AtÜp.
l. XVII, c. 21 ed. Gronovii p. 795 ibi testim. Varronis et Nepotis.
Dio Cassins et Zonaras etiam de poena rnpis Tarpeii mentionem fa-
einnt. eonf. JJ mea 4 Aetatis III. leg. XII, tab. IX fragm. 5 (1. 3,
ff. ad leg.^j lui. Mai,J^ fab. IX,.pr. 2 » quarum altera de capit« elvi»
rogari nisi maximo, com|tiatu vetat.quot; (Cic. de legg. L. III, capI lO
ed. Orell. vol. IV, p, 1, p. 669) tab. VIII, fr. I, »capite,quot;s^xissenf;'
Cic. de republ. ed. Moser et Creuzer, p. 436, tab. VIU,quot; 'fr,
1. 9 ff. de ine. ruina, naufragio (XLVII, tit. 9) tab. VIII f^ 9
» capitale erat , suspensumque Cereri necari iubebant gravius q4ra
m homieidio convictumquot; (ap. Plinium Hist. Nat. L. XVIII, çap..3
ex recens. loannis Harduini Bipont 1783, vol. III, p. 226. tab. VIII,
fr. 14 (GelL^XI, c. 18) VIII, fr. 23. conf. Dirksen Zwölf-Tafel-
fragmente p. 656-669 , 644-660 , 607-616 , 645-657 , 577-581. Blon-
deau Instit. de Inst. vol. II., Monum. Iuris Anteiustin p. 71,,, 73,,
74. Niebühr, röm. Gesch. zweite Ausg. vol. ^I, p.' 194 not.quot;372
» Stäupung,^ und Enthauptung _ist die Hinrichtung more maiorum für
Staatsverbrechen : so apokryphiscb ist ,jeder jürnstand in ..Dionysius
Erzählung ^ dass __er, Cassius jvom Felsen hinabstürzen lässt^ welche»
nur fur die ^ tribunicischen VeruHheilnng.en gehört;^ cum ^^ypl. j 11^
p.^ 687 not. 1341 ^ de^ NepotU testim, j de Manlio die Strafe für de.,,'
Perduellis, wenn er auf der DuumWi; Anklage » raore'^aioruro
hingerichtet ward cum vol. II, p. 465 » die^^.Strafe des Hoch-
verrathsquot; de novcm Tribunis, qui igni cremati' sunt (vel Patriei'isV
cum p. 417 et not. 814 » der Feuertod ist der eigentliche fürquot; die
Hochverräther.quot; Diodorus Sic. ed. Wesseling, Amstelod. 1746, t, XII,
c. 25, p. 493, 464, ij ToSn ^^nbsp;'Nie-

III, c. 65, » tergo ap capite punireturquot;cur. Drakenb. yçl. I ,p. 776, quod
tali» poena non ad Tribunorum et plebis iudicia pertineret rapu-
tissime celeberr. vir hoc scripsit, sed probari nequit talem poenam ad
Comitia centuriata unice referendam esse, nec diserte apparet hnius-

publica adhibuisse: si haec sententia ahcui displicet,
coniectura assequi liceat populum in Comitiis speciem
poenae mortis ex arbitrio statuisse : praecipue, qmim
iudicium perduellionis frequentius in Comitiis institu-
eretur , nam ex exemplis a me alktis apparet nunc
hanc, nunc illam speciem poenae mortis noxiis impo-
sitam fuisse. Niebühr existimat poenam ignis delictis

niodi causam (qui plebem sine Tribunis rcliquisset, quique magis-
fratum sine provocatione creasset) a Comitiis tributis iudicatam fuisse :
81*^Livii locus emendandus est, potius existimarem e priore lege,
qnae partem huius continel, haec de lege sacrata accipienda esse.
Rosshirt das röm. Recht als Quelle u. s. w. Neues Archiv XI,
p. 1, p. 21, » Vfcnn auch Sigonius schon, wie oben angeführt ist,
nicht Unrecht hat, dass er das aufhangen, als die gewöhnliche
Strafart des alten ludicium perduellionis bezeichnetquot; cum p. 17.
Göttling, Gesch. der röm. Staatsverf. §75, p. 159. »Tod am Galgen
oder Kreuz. Statt beider Todesarten ward später das Beil einge-
führt , obgleich more maiorum die alte Strafe zinücltgefülirt werdlt;;n
konnte.quot;' Clarissimi Holtii Hist. Iuris Lineamenta § 238, p. 68 cum
§ 340-242, p. 6Ö. Hugo, Lehrbuch der Gesch. des röm. Rechts,
Vol. I, p. 359 ed. XI, 1832 poenam mortis iam ca aetate minus
asperam fuisse censet, quod tum ctlam in exsiliuin sponte abIre
jp6ssent. De Bosch Remper, diss. laud. 17-19 poeuam capitis cx lege
diiod. tab.''dè delictis contra rempubl. cum p. II, cap, 2, J 2, p. 180-
183. Carmignani Iur. Crim. Elementa ed. 4, L. III, p. 1 , tit. IV ,
§ 684, vol. II, p. 15. » Antique iure Romano perduellionis rei'vir-
gis ad necem caedebantur, vel iiifelici arbore reste suspend!, vel
furcae intenta cervieequot; ab eo, ut ab alii.^, citatur Sigonius de iudio,
L. II, c. 29 in opp. Mediolani 1736, vol. V, p. 802, 803.

Carmignani has poenas permansisse usque ad Sulllae legem cxlsti-
mare videtur. Chauveau et Ilelie-Faustin, Thc'orie du Code pén.
cap. 16, § 2, vol. I, Brüx. p. 248, not. 7 de una poena bestiarum
mentionem fecerunt, neque inter tempora distinxernnt. Comment. lur.
Germ, iam mitto, ne nimis din in hac quaest. tract, versarer. Loca
Cic., Dion., Auct. pro Douio de exsil. ap. Clariss. Holtium, Hugonem
atiosqiie inveniuntur.

contra rempublicam universe propriam fuisse et alio
loco verbera et gladnim hue pertinere; aliquem e ru-
pe Tarpeia deiicere solummodo lieitum fuisse opi-
natur, .si a Tribunis accusatus esset, sed celeberr. vir
sibi non plane constitit, neque ex exemplo Manlii, cu-
ius delictum proprie Tribunicias accusationes non spe-
ctabat, reguJa statui potest: praeterea, nec poena ignis,
nee poena rupis. Tarpeiae, nec poena suspendii de-
lictis contra rempublicam commissis, propriae esse dici
possunt, quod et de aliis delictis sancitae erant.

Hisee negari non ausim libera republiea primis sal-
tem temporibus poena suspendii et verberum nunquam
m noxios perduellionis animadversum fuisse , verumta-
men contra Ciceronem contendo neque hanc poenam
neque carnificem, qui civem eruci ad verberandum
alhgaret, cum perduellionis iudicio plane coniungen-

Cicero deinde leges de provocatione, legem Porci-
am et Caii Gracchi aflTert ad invidiam in duumviros,
qui Eabirium ad mortem damnarant, augendam, non
vero ut quibusdam visum est, ad poenam mortis ex
legibus Porcia et Gracchi impugnandam , nam de
Poreia lege dicit „libertatem civium lictorieripuitquot;, quae
accipienda sunt de lictore Consulis vel Praetoris ap-
paritore, qui eins iussis civem in foro verberabat
vel securi pereutiebat. De Graccho autem diserte
profitetui- eum legem tulisse „ ne de capite civium
Romanorum iniussu populi in Comitiis iudicaretur
quae cum prioribus comparanda sunt, itaque ambae
leges ad magistratus, qui shie populi iudicio cives

corporis vel mortis poena afficiunt, spectant, si liane
orationem consulimus : Cicero non in poenam mortis
invehitur, sed in poenam mortis a magistratibus sine
provocatione ad populum irrogatam gt; quae i^ilio a Ci-
ceronis opere, in quo non ut orator j verum ut .'iure-
consultus a partium studiis alienus, loquitm- magis
confirmantur, scilicet in Libris de Eepublica testatur
leges Porcias legibus Valeriis nihil novi praeter san-
ctionem attulisse.

Quidquid Platnerus et Göttlingius scribant, Livius
haec potius explicare quam iis adversari mihi videtur,
nam priora eius verba „ quod gravi poena, si quis
verberasset necassetve civem ßomanum, sanxitquot; (sc.
lex Porcia) indicant eam legem de magistratibus, non
vero de populi iudicio valere, inprimis si cum sequen-
tibus conféras : ubi aeque, atque apud Ciceronem, legis
Valeriae mentio fit ex hac lege tale delictum „ ini-
prohe factumquot; haberi, cui opponitur sanctio gravis poenae-,
legis Porciae. Verba „ verberasset necassetquot; nobis inter-
pretanda sunt de eo, qui mandat, ut quis verberetur,
necetur; si magistratus hoc ex sententiis Comitiorum
iuberet, Comitia eum in iudicium vocare vel damnare
non possunt : exempla a Graccho in fragmento ora-
tionis a Gellio nobis servato et in II Actione in Ver-
rem a Cicerone allata mihi magis magisque persua-
dent legem (leges) Porciam ad provocationem solam
referendam esse , quae tamen provocatio non ad Ur-
bem Romam restringenda est, sed etiam ad provincias
pertinet, ut nos docent Cicero in Verrem et Caius
Gracchus in oratione , quibus magis fides habenda
est quam nunnnis quibusdam gentis Porciae, unde

Gôttlîng a legeiîl PöiHikm ' iiittgistrates In' ' viriciîs' et
pi'övöcätioiifeni''ab' Ss mdîdïiïè' spëcïasse' dedœcit l)'.
nuio-^^m-n iitOTod-iOY ßfiooq einbsp;quot;

cod. cap. »cripla sunt. »Poccia lex virgas ab omnium eiviura Roma-
iföÄfi. riitliorenbsp;contra

lïgimtîPôrciàWA-eïKeWlis îà'àï/»ecatM ^pluri diccnda Sunt,quot; ed. Orell.
roWdl-,lt;=4. Er», vol. U, p. I.rp- 735, Cum Ciceronm

L'. X^; c.?p.TrcAr brakenb. vol. III, p. 37, priora. »Porc.a tamen^
fata ^äeiür'' 'ex seqq. interpretari debemiià;-^
prçpt^ «en»mn:'tqüiiï, loci et propter verbum »quodquot; et iii notf,

der röm. Staatsverf. § 139, p. 427-429^
»Hauptsächlich m Gunsten der römischen Bürger in den Provinzen.— ^
Di'd ïö'dêssÏrdtó''a{;ér'^von 'em® quot;m'römisehen Volksgerichte über einem
Rômer':iù . erluJniieti, haf die lex Porcia nicht aufgehobenquot; fi 143,
p. 436, de lege Cai. Graceh. »Ferner war darin für römische Bürger
überhaupt djg Todesstrafe aufgehoben.quot; Plainer, quaest. de iure
C'r5m.quot;Ro'raaAo,quot;Quaest. V, p. 75-80 ét 81 de Imp. act.; de lege
Porcia, prief. pPîOi Î'î? »Attamen, si aliis locis fides habendà est,
lex forcin, etiamet provooatim tion esset,, virgas ab omnium eivium
Romanprum_[Porpoie antogt;^t.jquot; Birksi^ ,-favil. Abhaqd^. Berlin 1^20,
vol. I, p. 153. Verrem aecusfui potuisse e)( lege Porci» .propter.^

{Iliod mîhîl taineM legibus PorÈii3^'ines's'lt;^''ViaetyH'''
m»ßi^, .diserte, [{i lege .iÇftii,iftraootó,ilioBOsctiptum erat. ß'A'ult GeU»
Noct. Attic. L.^X,, jj.ef.Gr/movünbsp;,-ubi duo fragnj.,

oratUnum C^ Gracchi,' quaedam ex Act. in Verrem Ciceronis et fragm.
orriibnis Caliórii^' aSerUh't'tii'j' 'ap. Cai; Gracchum de mumci'pi!3\''ap.^
Ciceronem de gt;rorincia agitur. Actio »eö. in Verrem. Ciéer. T',''
c. 54, ed. Orell. vol. II, p. 1 , p. 367 , ed. Ern. vol. II, p. 1,,,
p. 494, c. 62, 63, inpr. initio, c. 63. »0 nomen dulce libertatis !
o ids eximium nostrae civitatis! o lex Porcia, legesque Sempi'oniaéf
o graviter desiderata et aliquando reddita plebi Romähae tribimicîà
potestas — ut civis Romanus in provincia populi Romani fin oppidö

vol. II, p. 1, p. 373, 374 ed. Ern. p. 501 ;''50SSquot;Prioi-aquot;i?onfirmsirtf
mcam sententiam legem Pompeiam de tribun. cUlh ïudiïSii8''populi et

Ym-l^i?,, luliijjCaesaris,»
tiacjinagis. obstare, , yideatw^r.,! quia
videtur Porciam legem, ne poena verberum-irrogetttr-
uuiyerse vetuis8e.,b9,,.Sed-, peBidDeós .iianrQrtalesi:^ (Ait
Caesar, quam ob rem in géïitéiitiaii''Aoii'Ma!di^t®'''M«

lex Porcia,„„yc;tat?ii, atnij^lifl^- ..Jieggß „jteJÄ-jvCoaiieTanatis;
civibus anima;«i non • eripi'|» 's#ä'' ifepnbsp;pieritiitti

gern timere , .cum . Jeam im maiore l negléxeiisi«»» Post^^
qXiam^ respiiblicäquot;adolevit et Tiraltitud4ii'é^''é^viiitó ^eïiÖ-''

quot;inoi quot;^^ii^fire circumvenire mnocentes_^.^ali^
fie«i eoepere: tum lex Porcia aliaeque paratae, .quibus:
legibus exsilium'! damnatis permissumi''-'«^ »B^l »b s»»quot;'»' -q
Haec Caesar Marianus' apiidquot;' Salfüstium lilari^numquot;

vqclferatüs est jn j,causa,, sp.ecj,alï, nempe cpniura,topmii
Catilinae .sociorum,, quum poena iis a Senatu inipofte--'
re-tür hic locus- igitur gt; dubiäe fideiquot;

.So/
»n

'^Jip. .gt;inodo.,„{itqu,^,qop^i;ai»tiun^fij fac^io,oini¥!rpretabatuiv.
^^^des Caesar .additwea .'lege- 'aliisque rlègibus'-'öiv'ibttó
damnatis cóhcelsüiH'''Mss'é' ili^exMliuni aéire , 'quot;läe^dua'quot;'

babile. est. apud/Livium oformulani legis Porciae;.in-3
-U_jjL_Jl_Juy .ma .bsnbsp;.q , I .q ,11 .lov .lloiO .bo , i-6 .ü

cum ptiovocatione cohaerere H «cqq- agitur de virgarum poena chio
Romano ipnbsp;«.qro9gi»lr«tun,irregata.j; Gellin« haeo oitevi^.o

lugd. BafftVj,,ap. (Haokios. .1669i tyol. I,'p. 449«ij.» BBlbiia gt;t
Cwnelitta MaifljmCtnsglj, sedflaceus^tu«, «tque de;TJj(r« virgarvm ih. t
^quot;m W)iifi(}n\ ,ii}|iqonsU(um , jni«sas,;[, luciaquioq uiufjai uiBiJuaina« iiifjui

veniri, uncle venia exsilii ea lege Porcia saltem
mihi magis dubia videtur. Itaque locus Sallustii et
quidem ex oratione, quam scriptores magnam partem
fingere et ornare solent, non tanti momenti videtur,
ut ad Platneri sententiam accedam legem Porciam ,
ne poena verberum de cive Romano sumeretiir, uni-
verse prohibuisse: at ponamus eius sententiam veritati
convenire, tunc inde non apparet poenam mortis plane
obsoletam vel abrogatam fuisse : mihi vero mirari li-
ceat Platnerum ex Caesaris oratione non de mortis
poena lege Porcia abrogata cogitasse, cui rei Cicero
et Livius variis locis adversantur 1). Hoc etiam te-
nendum est lulium Caesarem apud Ciceronem de poena
mortis iniussu populi irrogata, de lege Sempronia ser-
monem habere.

Lex Caii Gracchi sine ullo dubio ad provocationem
ad populum et ad magistratum, qui ei obstiterat et
contra eam poenam capitis de cive sumserat, pertine-
bat, ea ergo lege poena mortis in Comitiis non erat
antiquata : uti lex duodecim tabularum et variae pro-
vocationis leges, haec lex C. Gracchi etiam magis con-
traria erat iudicio duumvirorum, verumtamen ipse le-
gislator contra eam occisus erat, et haec Gracchi lex
ab optimatium parte non semper agnoscebatur 2).

45. l)e lege Porcia etiam Clarissimi Holtii Lineamenta § 213, p. 61.
Creuzer Abriss der röm. Antirj. S 136 , p. 184. De Bosch Kemper ,
de indole iuris crim. ap. Romanos p, 30 cum p. 49 , ubi contendit
populum semper per Quaestores in Comitiis iudicasse excepto per-
duellionis iudicio, a qua sententia reccdo.

3) Cicer. orat. IV in Catilinam c. 5 ed. Orell. \ol. II, p. 3, p. 43.
Ern. vol. II, p. 1 , p. 793.

Ultimis liberae reipublicae saeculis exsilii saepius
quam mortis poena statuebatur, vel in exsilium sponte
abire reis vel a magistratibus damnatis licebat, quod
vero neque huic aetati proprium est, quia multa ex-
empla exsilii spoute facti hi prioribus saeculis occurrunt,
neque exsilii poena a perduellione plane aliéna erat ;
nam exemplum Censorum Claudii et Tiberii Gracchi
occurrit apud Livium, de quibus ut perduellionis ac-
cusatis nonnisi poena exsilii rogabatur : exempla con-
tra Postumii Pyrgensis et Fulvii a Zirklero allata
poenam mortis de perduellionis noxiis statui confir-
mant , quia ea aetate verba „ capitalis , caputquot; de
ultimo supplicio potius quam de exsilii graviore specie
intelligenda sunt, ac Livii narratio et decretum Tri-
bunorum plebis tali interpretationi magis conveniunt.
I^ostumio aqua et igni interdictum est, quum die dicta
lion adesset, sic etiam de Fulvio plebs scivit „ iustum
«sse eius exsiliumquot; 1).

1) T. ViTÜ Hist. L. XXV, c. 3, »res capitalis diem Postumio di-
*efunt.quot; Cur. Brakenb. vol. III, p. 948, additur » ul vades daret,
Pfebeudi a viatore atque in carcerem duci iusseruntquot; quae compar.
®um causa Kaesonis ap. Livium L. III, c. 11-13 cur. Drakenb.
P- 582-594 qui primus vades dederat et cui mortis poenam mina-
bantur. conf. § mea 6. Aet. II — » videri eum in exsilio essequot; de
quot;ociis » cuius rei periculum vitantes in exsilium abierunt.quot; Maius igi
tur erat periculum quam exsilii L. XXVI, c. 3. »Capite anquiren-
■lum quot; Cum »more maiorumquot; et »perduellionis.quot; cur. Drakenb. vol. III,
P- 1055, 10.56, XLIII , c. 16. cur. Drakenb. vol. V, p. 722. 723
PerdueHionem se iudicare — perduellionis dicta dies.quot; Cum Zirklero
Mistimo inpr. propter Gracchi verba. »Si collega damnatus esset co-
quot;litem eius exsilii futurum.quot; Zirkler, die geineinr. Lehre vom Maies-
tätsverbr. und Hochverrath, p. 17, 18. Tresviri vel Triumviri ca-
P'tales dicebantur capitales hac aetate, quod noxios , qui ad mortem

Ciceronem ad orationem ornandam atque ad animos
•civinm commovendos multa in hac causa historiae Ro-

damnati erant, ultimo supplicio afficcrent, Sallustii Bellum Catilina-
rium , c. 55, (ap. Creuzer. inveni c. 64) p. m. 49. » Triumviros, quae
supplicium postulabat, parare inbet.quot; De aliis eorum muneribus
§ 159, p. 228, ab eo cit. Cic. de tegg. III, c. 3, ubi tamen nibil
in specie de iis inveni. Göttling, Gescb. der röm. Staatsverf. § 129,
p. 377 , 378. »Sacramenta bei Capitalstrafen eiuzuzieben — Körper-
liebe Strafen, Gefängniss und Tod an den dazu verurtbeilten vollziehen
zu lassenquot; iam taeeo de iudic. potestate 1. 2, 1. 28 ff. de poenis de
Imp. aetate.

Woeniger, propter locum Festi, qui citât leges, quibus civem
verberare magistratibus concessum est, et propter Livii et Ciceronis
magis quam propter Sallustii narrationem legem Porciam interpretatur
de poena verbernm sublata et existimat eam latam esse contra ver-
bera licita et illicita a magistratibus civibus irrogata. Woeniger,
das Provocationsverfahren, p. II, eap. II, §11, p. 226-302, imo
vero p. 300 legem Graccbi iussa huius legis itérasse contendit,
quae sententia verbis legis Gracchi ab eo citatis plane adversatur.
Deinde p. 302 putat in quaque lege Porcia aliquod diversum sta-
tutum fuisse, quod Cieeronis testimonio in Republ. répugnât : sic
ex Sallustii verbis citât, efficit una lege Porcia civi ad mortem
damnato in exsilium sponte abire licuisse, quod ex nullis aliis
scriptoribus confirmatur, et hunc locum interpretari possumus Cae-
sarem iudicare voluisse legem Porciam per provoeationem indirecte
hanc veniam civibus dedisse. Etenim iudicium populi non statim
iudicium magistratnum sequebatur : verisimile est propter verba
» P. Laecaquot; sc. Porcium Laecam (scilicet a Woenigero aliisque M. Por-
cius Laeca Tribunus legis Porciae de verberum poena tollenda auctor
habetur) numisma de provocatione ad hanc legem esse referendam,
quamquam non omnia ex hoc numismate efficienda sunt. Conf.
Woeniger, p. 302. » Indessen so wenig der Zusammenhang zwis-
ächen dieser Münze und diesen Gesetz erweislich feststeht — eben
so wenig können wir solche Ansicht selbst als blosse Conjectur
gelten lassen.quot; Tum p. 297 de Cieeronis loco in Republ. scribit
Ciceronem leges Porcias ad provoeationem referre videri » mit schein-
barer Beziehung auf die provocatioquot; et not. 4, ibidem » ein merk-

manorum contraria linxisse ex his quoque verbis ap-
paret.quot; Namque haec tua, quae te hominem dementem
popularemque delectant „I Hctor, colliga manusquot; nou
modo huius libertatis mansuetudinisque non sunt, sed
ne Eomuli quidem aut Numae Pompilii : Tarquinii
superbissimi atque crudelissimi Eegis ista sunt crucia-
tus carminal),quot; sdlicet Cicero probe sciebat iudicium

würdiger Zufall log eine parallele zwisschen den Porcischen und Vale-
rischen Gesetzen; dort, wie hier, drei Gesetze von drei Gesetzgehern
aus derselben Familie.quot; Locus vero Ciccronis, si varia buius cap.
inter se compares, diserte de provocatione et de variis legibus de ea
latis agere videtur cum p. 300, 301 ubi opinatur Ciceronem de
legibus Poreiis tune scripsisse , quod, uti lex XII tabularum » de
capite civis nonnisi maximo comitiatu rogari posseindirecte tah
ratione ad provoeationem spectarunt.

Geib contra legem Porciam legem provocationis habet. Gescb. des
Röm. Criminalproeesses aet. 1, p. II, cap. III, p. 159, »allein
dessen ungeachtet .scheinen auch selbst die späteren, sowohl Vale-
rischen, als Porcischen Gesetze, weil sie in der That nur eine wi-
derholte Auffrisschung jener ersten Lex sein sollten , die fragliche
Bestimmung immer gleichfalls mitenthalten, und daher nicht bloss
hinsichtlich der körperlichen Züchtigung, sondern ausserdem hin-
sichtlich der Todesstrafe die Provocationsbefügniss ausgesprochen zu
haben. Ja es scheint sogar , dass sie sich hierauf noch schlechthin
beschränkten, und eine ausdriichlische Erw'dhntmg des Promcations-
rccht gegen Geldstrafen in ihnen eben so wenig als in den ersten
Valerischen Gesetzen vorkam ,quot; cum iis, quae praecedunt. Woeniger
11. recte contra putat lege Porcia poenam mortis civium Rom. non
esse abrogatam.

1) Cic. orat. pro Caio Rabirio, c. 4, ed. Orell. vol. II, p. 1,
p. 576, ed. Ern. vol. II, p. 1 , p. 737, cum p. 736, cap. 5, eod.
» An vero, si actio ista popularis esset, et si ullam partem aequitatis
haberet aut iuris, C. Gracchus eam reliquisset? — Sed moreretur
prius acerbissima morte millies Gracchus, quam in eius concione
carnifcx consisteret — non ex memoria vestra ae patrum vestrorum,
»ed ex anualium monumentis atque ex regum commentariis conqui-

perduellionis asperas illas poenas brevesque iudicii
formas a prioribus Eegibus, non vero a Tarquinio Su-

»ierit.quot; Köstlin, die PerdueHio unter den römischen Königen, p. 125.—
»Sondern an den Tarquinius Superbus, welcher sicherhch ohne Pro-
vocation richtete. — Cicero meint daher mit der regia actio nicht
das Verfahren , wie es unter Tullus Hostilius vorkommt, sondern das
reg-e^mäMz^ePerduellionsgericht, wie es vom König oder seinem Stell-
vertreter gehalten wurdequot; cum p. 122, 123; cum p. 119, 120. »Nir-
gends eifert Cicero gegen dm Liiumvirai-process als solchen, vielmehr
nur gegen die missbräuchliche Anwendung des alteren Königlich-Con-
snlarischen- Perduellions-processes, das hier gerade so constituirt
werden sollte, wie es zur Zeit der Königen als Ausnahmsverfahren
vorkam, nähmlich mit Duumvirn »not. 40, p. 119-121, recte contra
Dieck »Vielmehr bestand der Begriff der Perduellio als förmliches Recht
fort bis zur Lex Juliaquot; et contra Dieck , qui opinatur factum Rabirii
nihil esse nisi caedem civis (perduellionem) sensu, quo ab eo hoc
delictum caedi hominis aequiparatur, cum Köstlin § 3, p. 10. Son-
dern eines durch leges sacratae geschützten Volkstribunen.quot; Etiam
tria exempla perduellionis citat, in quibus noxiis poena exsilii irrogata
esset, p. 17, Cic. orat. pro C. Rabirio, c. 4, 1.1. »a duumviris,
iniussu vestro, non iudicari de cive Romano, sed indicta causa,
civem Romanorum capitis condemnari eoegilquot; et argum. Orat. ap.
Ernesti, vol. II, p. I, p. 731, 732. Auctore pro domo, c. 13, ed.
Orell. in Cic. opp. vol, I, p. 594, praec. c. 18, p. 597.quot; Nam,
quum tam moderata iudicia populi sint a maioribus constituta —
demde, ne, nisi prodicta die, quis accusetur.quot; Ed. Ern. vol. II,
p. 2, p. 994 et 1000. Zirkler, die gemeinr. Lehre, u. s. w. p. 15',
16, 19, 20.quot; Aber merkwürdig bleibt es doch immer, dass unge-
achtet wahrscheinlich schon eine eigene Quaestio Maiest. bestand,
der mit der Quaestio de Sicariis bekleidete Praetor, dem Caesar be-
kanntlich als Richter beigegeben war, kein Bedenken trug die An-
klage anzunehmen — während Cicero die Unregelmässigkeit, dass
diese Bestellung iniussu populi geschehen, nur ganz im vorbeigehen
rügt.quot; Göttling, Gesch. der röm. Staatsverf. § 146, p. 457. »Obsolet
aber nicht abgeschafftquot; cum § 142, p. 436. »Dann scheint sich aus
den Worten Ciceros zu ergeben, dass sie (lex Cai. Gracchi) das prae-
iudicium der duumvirn aufhob.quot; Citatur c. 4, or. pro C. Rab.,

perbo institutas fuisse , at nomine huius Regis etiam-
tum inviso invidiam civium in iudicium, in hanc actio-

cum p. 454, de iudiciis populi iam ante legem lui. Caes. de Mal.
obsoleti». Mittermaier in opere Staatslexicon von Rotteclc und AVelckcr
ferbo Hochverrath iurist. vol. VIII, p. 2, p. 202. »Das ludicium Per-
duellionis verlor seine alte Bedeutung, aber nicht in dem Sinne, dass das
Crimen Perduellionis überhaupt unanwendbar geworden wäre, sondern
nur , so dass manche harte Formen in diesem iudicio ausser üehung
harnen, während die Geschichte lehrt, dass noch später als schon
das Crimen Majestatis vorkam, noch ludicia Perduellionis statt fanden.quot;
Zirkleri sententiae Mittermaierus assentitur in opere Archiv des Criminalr.
Neue Folge Ao 1837, p. 1, p. 165, 167 ubi iudic. de Opp. Zirkleri,
Weiskü et Dieckii. Huic sententiae pro parte etiam favet Rosshirt,
über das röm. Recht als Quelle u. s. w. Neues Archiv, vol. XI,
p. 1 , p. 21, contra Dieck, hist. Versuche, § 15, p. 34-39 , cum
§ 4, p. 9, inpr. p. 38. » Nimmt man nun noch hierzu dass Rabirius
nur im vTeiterm Sinne des Wortes verdient haben würde , Perduellis
genannt zu werden — wie Rabirius eines Todtschlags schuldig ge-
macht gewöhnlich als Perduellis angeklagt.quot; K. S. Zachariae Heidelb.
Sulla parte II, p. 146 , 147 cum p. 130 , » gegen Gesetz und Her-
kommenquot; de iudicio perduellionis ; nomen perduellionis fortasse man-
sisse opinatur in una causa , si quis vi reipublicae normas evertere
censeretur : inde a lege Cornelia praeter causam Rabirii talia de-
licta una quaestione Maiestatis iudicata esse existimat. Henke, Handb.
des Criminalrechts und der Criminalpolitik , vol. III. § 183, p. 383
» veraltete auch allmählig der Begriff der Perduellion , und an die
Stelle derselben trat das Majestätsverbrechenquot; p. 385 de lege Cornelia
Mai. ea potissimum talia facta puniri, quae ante notione perduel-
lionis continebantur. p. 389 negat lege lulia perduellionem rursus
in usum revocatam esse. Hepp. die Restimmungen des Römischen
Rechts über den Hochverrath, Archiv des Criminalr. Neue Folge
a® 1837, p. 3 , p. 367-371 praec. 373, »Zumal, da es schon strei-
tig ist, ob die Perduellio und das ludicium Perduellionis nicht viel
früher untergegangen seyen als Zirkler annimmt.quot; Luden meae
sententiae adversari videtur p. 84 at p. 226 , 227 recte Maiestatem
tempore Caesarum ut gcnus, perduellionem, ut eius gravissi-
mam speciem proponit. Cropp. Comment, de praec. lur. Rom. circa

pun. con. del. parte II, p. 4-8, 9-14 dilFerentiam libera republiea
et Caesarum aetate inter perduellionem et Maiestatem fuisse, quam-
quam alia ratione existimat. Weiske, Hochverrath und Majestäts-
verbr. § 1 , p. 13, cum § 5, p. 14, 15 perduellionem Romanis
valde invisam factam esse effecit ex Cic. or. pro Rabirio, etiamsi
Ciceronis ut oratoris verba non stricte accipienda essent. Deinde
facta perduellionis omnia iudicio Maiestatis ante legem luliam
vindicari posse censet. Feuerbaeh, Hochverrath p. 6-10, 63-76.
Marezoll das gemeine Deutsche Criminalrecht, § 58, p. 181 während
des Freistaats, von einem Verbrechen (Maj.) — vvelehes die Per-
duellio mit in sich aufnahm, absorbirt worden et not. 1 cum p. 183.
»Unter diesen Fällen war entweder gleich Anfangs ausgezeichnet, oder
wurde wenigstens späterhin besonders hervorgehoben, als die
schlimste Straß,arste Art, die eigentl. Perduellioquot; nimis tamen du-
bitat. Dieekio assentiri videtur celeberr. Wächter, Lehrbuch des
Römisch-teutschen Strafrechts, vol. II, § 338, not. 30 p. 513 vid.
etiam eius animadvers. dignae quae legantur § 338, not. 37, p. 508-510.

Geib, Geschichte des Römischen Criminalprocesses Leipzig 1843,
aet. parte I, cap. V, p. 63 , 63 existimat caedem Saturnini, si a
Rabirio facta esset, non fuisse perduellionem: hisce argumentis in-
ter alia utitur: » AVar jemand einmal als Feind des Staats erklärt,
80 konnte ihn natürlich die Heiligkeit seines Amts nicht länger
schützen — so wenig die That des Scipio Nasica oder die des Opi-
mius als Hochverrath betrachtet würde, eben so wenig darf die
Handlung des Rabirius mit diesem Namen belegt werden.quot; Deinde
disputât de venia Saturnino et sociis data, quam negat. Exempla
Scipionis et Opimii nihil probant - nam haec pars in republiea tum
vicit et praeterea potestate et amicis in republiea nimis praevale-
bant, ut in indicium perduellionis vocari potuissent. Quaestio de tali
Senatus decreto inter duas reipublicae partes hac aetate agohatur :
Tribunus proprie saerosanctus manebat: et si tamquam sacer occidi
potuisset uno tantum momento, quo armati Capitolium ab armatis de-
fensnm cives capiebant, hoc fieri potuisset, non vero postquam Tribu-
nus captus erat et in potestatem Senatus et Consulis vencrat.

Homines populäres Romanorum Scipioni Nasicae, Opimio et Rabirio
vitio vertebant eos Tribunum sacrosanctum occidisse et, si Asconiuin
consulimus , huius rei causa Rabirius perduellionis accusatus est.

auctorem fuisse, Romulo vel Tullo Hostilio sine ullo dubio
hoc iudicium adscribendum est. Itaque Köstlin minus
recte ex hoc Ciceronis loco efPecit eum iudicium per-
duellionis , uti régula fieri solebat, Regibus regnanti-
bus, tali iudicio post legem Valeriam de provocatione
latam opponere voluisse ; etenim si de regulis ius di-
cendi, inquirendi, et poenas statuendi in iudiciis regibus
regnantibus quaerimus, Ciceroni nunquam exemplum
Tarquinii citandum fuisset, deinde non est oratoris,
causarum patroni, multo minus Cieeronis in hac causa
de tam remotis temporibus tales quaestiones plane ac-
curate iuquirere et iudicare.

Rabirius ira partium in iudicium erat vocatus, duum-
viri non a populo, sed a Praetore sorte erant lecti,
.unus civium erat Iulius Caesar Rabirii inimicus, illi cau-
sa indicta i. e. de piano Rabirium ad mortem damnarant,
quum hac aetate in causis gravioribus dies prodici sole-
bat; Cicero in duumvirorum iudicium praecipue propter
hoc partium studium , propter has iudicii formas ad-
hibitas invehitur, nec tamen solum ob hanc causam ,
ut Köstlinio visum est, sed universe in tale prae-
iudicium.

Dieck miratur Rabirium perduellionis, Cornelium
Maiestatis accusatos fuisse, quod eorum delicta revera
eadem fuerint, nempe contra potestatem dignitatemque
Tribunorum sacrosanctorum; imo vero Rabirii malefi-
cium nonnisi indirecte hanc spectare affirmat, verum-
tamen delictum Rabirii multo gravius erat, accusator
dicebat eum sacrosanctum Tribunum occidisse, itaque
directe gravissimum delictum contra magistratum
maximi momenti in republica commisisse, haecce contra

rempublicam ipsam fecisse ; Cornelius collegae inter-
cessionem praeconi interponenti non obtemperarat, sed
ipse Codicem legis recitarat ; animus hostilis huic deë-
rat et huiusmodi facta iam ante leges Maiestatis
nonnunquam a perduellione seiungebantur ac Maiestatis
iudicio moribus ante leges Maiestatis latas contineban-
tur , deinde vel maxime a lege Appuleia vetita erant.
In fragmentis legis Corneliae Maiestatis apud veteres
nobis servatis factum caedis Tribuni non nominatur:
itaque dubia moveri possent, an Kabirius ex hac lege
plecti posset; ab alia parte notioni Maiestatis Rabirii fa-
ctum valde convenit et Cicero in Libro Orator ad hanc
notionem respexit scribens „lus omne retinendae Maie-
statis Rabirii causa continebatur.quot; Etenim regula Maiestas
populi Romani magistratu Romano iniuria afficiendo ,
obsistendo, vnlnerando, vel occidendo laedebatur, sed in
causa Rabirii Cicero probarat hunc magistratum sc.
Saturninum contra populum ipsum fecisse, eius Ma-
iestatem (sc. potestatem ac dignitatem) adortum esse,
hostem fuisse dictum, populum contra eum arma
cepisse, revera non amplius fuisse magistratus,
quae oratione Tiberii Gracchi inprimis mihi illu-
stranda esse videntur : notio illa ab omnibus erat
cognita, verbum erat usitatum, illis ergo utitur Ci-
cero rhetor: nullam mentionem de iudicio facit, et in
oratione pro C. Rabirio habita nec verbi Maiestatis
meminit.

Itaque causa Rabirii moribus verisimiliter iudicio
Maiestatis iudicari potuisset, fortasse ex lege Corne-
lia, quum nonnisi fragmenta eius supersint, sed Ci-
cero nullibi diserte nos docet causam Rabirii ad Ma-

iestatis quaestionem pertinuisse, neque aliud certum
argumentum in medium proferri potest. 1)

Ciceroni ipsi dies perduellionis a Clodio dicta erat,
quod socios coniurationis Catilinariae sine populi iu-
dicio mortis poena afFecisset, quae minus recte iro-
Qice dicta esse de perduellionis iudicio Dieckio viden-
tur , ut paulo ante probare conatus sum; non unus
igitur Kabirius in hoe iudicium vocatus est. 2)

Hisce variis argumentis perduellionem perduellio-
uisque iudicium illis temporibus neque abrogatum, neque
plane obsoletum fuisse probare studui: ah alia parte
libenter confiteor quaestionem Maiestatis saepius quam
iudicium perduellionis habitam fuisse et universe Quae-
stiones de gravissimis delictis saepius quam iudicia po-
puli institutas fuisse : etenim numerus civium in Comitiis
libertinis et populis Italicis nimis auctus erat, partium
studia et factiones in diem crescebant, unde iudicia in
Comitiis non tam frequenter quam antea fiebant: sae-
pius muleta vel exsilium in Comitiis tributis irroga-
bantur ; scilicet hisce praeërant Tribuni plebi cari :
centuriatis vero magistratus maiores plebi saepe invisi.
In ambabus orationibus pro C. Rabirio et pro Cor-

1)nbsp;Cicero Orator c. 29 ed. Orell. vol. I, p. 470 ed. Ern. p. 618,
de Vera eloquentia disserit, variis exemplis causarum, in quibus ipse
reos défendit, rem illustrât, conf. Dieck , § 15 , p. 37. » Hieraus gebt
k'ar hervor, dass er den Rabiriscben Process aus dem Gesichtspunkte
''es Majestätsverbrechens betrachtete.quot; Köstlin p. 119, » womit er
Andeutet, dass die ganze Sache auch mit der Suhsumtion unter

2)nbsp;Cic. orat. pro T. Annio Milone c. 14. 11. Orell. et Ern. conf.
quot;ot. mea 1 ad p. 174.

nelio de iis , quae in iure criminali de facti natura
requirebantur, memoria digna mveniuntur. Cicero pro
Rabirio de caede Saturnini sic ratiocinatur. „ Confi-
teor interficiendi Saturnini causa C. Rabirium arma
cepisse. Quid est Labiene ? quam a me graviorem
confessionem aut quod in bunc maius crimen exspe-
ctas ? Nisi vero interesse aliquod putas inter eum, qui
hominem occidit et eum, qui cum telo occidendi ho-
minis causa fuit. Si interfici Saturninum nefas sit,
arma sumta esse contra Saturninum sine scelere
non possunt.quot; 1) Ex Ciceronis sententia facto arma
capiendi ad hominem occidendum eodem modo ci-
vis in hoc iudicium incidit ac facto occidendi eiusque
deHctum idem est ; alterum autem factum apud nos
conatus remotus vocaretur , alterum delictum (con-
summatum) perfectum: hac in re sacrosanctus Tribu-
nus alii civi aequiparatur et mira est coniunctio cum
legis Corneliae de Sicariis verbis, uti nobis a Marcia-
no servata sunt „ quive hominis occidendi causa cum
telo ambulaveritquot; unde probabile fit Ciceronem ad ea
in hac oratione respexisse.

Sic etiam in fragmento orationis Ciceronis pro Cor-
nelio haec verba leguntur „ neque enim maius est
legere Codicem, quum intercedatur, quam sitellam ipsam
cum ipso intercessore deferre, nec gravius incipere
ferre quam perferre, nec vehementius ostendere se la-
turum invito collega, quam ipsi collegae magistratum

1) Cicer. oraf. pro C. Rabirio, c. 6, ed. Orell. vol. II, p. 1, p. 578,
ed. Ern. vol, II, p. 1, p. 739, cum 7-ia , ap. Orell, inpr. p. 578-583,
nam ibi fragm. a Niebübrio edita inven. sc. c. 13.

suhrogare nec criminosins Tribna^ ad legem accipien-
dam quam ad collegam reddendum privatum, Intro
vocare: quae vir fortis Imius collega Aulus Gablnlus
in re optima fecit omnia,quot; 1).

1) Fragm, orat. Cic. pro Corn, fragm. orat. I, ed. Orell. vol. IV,
p. a, p. 449, ed. Ern. vol. IV, p. 2, p. 1046 et argum. Asconii ap.
Orell. vol. IV, p. 2, p. 446, 447 ap. Ern. vol. IV, p. 2, p. 1042-1044.
»Et quum ille (Consul) Piso eos, qui sibi intentabant manus, prendi
a lictore iussisset, fracti dus fasces cuncti lapidesque etiam ex ultima
concione in Consulem iaeti. Quo tumuUii Cornelius perturbatus con-
cilium dimisit, dixeruiit in eum (Corn.) infesti testimonia Principes
civitatis, Dixerunt autem hoc vidisse se : qxmm Cornelius in trihunatu
Codicem pro rostris ipse recitaret : quod ante Cornelium nemo fe-
cisse existimaretur. Volebant videri, se iudicare eam rem magno
opere ad crimen imminutae Maiestatis trihuniciae pertinere. Etenim
prope tollebatur intercessio, si id tribunis permitteretur, Cicero, quia
uon poterat negare id faetum esse, eo confugit, ut diceret, non
ideo, quod lectus sit Codex a Tribuno, imminutam esse tribuniciam
potestatemquot; fragm. orat. II, ap. Orell. p. 4.52, 453 »testes dare volu-
nius. — Ego vobis edam duo. Reliqui sunt de consularibus inimici
tribuniciae potestatisquot; deinde de tab. Cornel, quam cum aliis oom-
parat. M. Fabii Quinctiliani Inst. Orat. L. X, cap. 5, stud, societ,
Bipontinae 1784, vol. II, p. 250. »Nam quid interest, Cornelius
tribunus plebis, quod Codicem legCrit, reus sit, an quaeramus,
Violeturne Maiestas, si magistratus rogationem suam populo ipse re-
citaverit.quot; Ruperti, Handb. der röm. Alterthümer, vol. II, Ver-
fass. IV, p. 267, 268. Pompeii amicitiae cum Cicerone vel ma-
xime adscribendum esse putat Cornelium esse absolulum. Cornelius
concilium dimiserat, quum vis in Pisonem facta esset, dubium est, an
hnius vis auctor habendus esset nec proprie huius rei causa accu-
satus est. Piso statim, postquam Cornelius codiccm ipse recitarat,
eum vehementer vituperarat, quod Tribuni intercess. tolleret. Rogatio
Cornelii, ut Asconius putat, prisco iuri conveniebat : non huius rei
causa reprehendendus esse videtur, ut Ruperti opinatur; deinde ab
hac rogatione destitit et legem tulit ac pertulit » ue quis in Senatu
legibus solveretur, nisi CC. (Senatores) affuisseut, neve quis quum
solutus esset, intercederet, quum de ea re ad populum ferretur.quot; conf.

Cornelius nempe Tribunus legem rogarat „ ne quis
nisi per populum legibus solveretur:quot; optimates,
quibus haec rogatio invisa erat, P. Servilium Glo-
bulum ad intercedendum üicitarnnt ac permoverunt,
qui, quum praeco subiiciente scriba legem recitaret,
vetuit, ne hoc officium perageretur; tunc Cornelius ipse
legem recitavit: revera igitur intercessioni perfectae
obstiterat, ex lege Cornelia Maiestatis hoc delictum
perpetrarat, tunc vero Cicero affirmat idem esse de-
lictum eodemque iudicio Cornelium teneri, sive tale
factum perfecisset, sive hoc incepisset, sive aliquid
fecisset, quo ostenderet se intercessioni non obtempe-
raturum ; quo ultimo facto noxius hoc delictum modo
pararet.

Tandem mirari licet Ciceronem hoc loco laudasse
factum Tribuni, quo alii sacrosancto Tribuno magistra-
tum abrogarat.

Quamquam probationes per testes et per codices
magis quam antea in quaestionibus fiebant, ac certae
regulae de causa inquirenda et de iudicii formis a Prae-
toribus proponebantur, et quamquam Cicero testibus et
argumentis ad reum Cornelium defendendum usus erat

Ascon. ap. Orell. Cie. opp. yoI. IV, p. S, p. 440 etiam de ceteris
legibus, ut Praetores ex edictis suis perpetuis ius dicerent. Rem
non bene intellexisse videtur Rüper«, nam consilium Cornelii erat, ut
magistratus potestas imminueretur, non ut ea augeretur, ut praeter Se-
natusconsultum suffragiis populi opus esset, ut quis legibus solveretur
i. e. ne magistratus legibus teneretur, ut recte haee interpretatur
Ern. in Clavi Ciceron. p. 747 » solvi legibus opponitur teneri legi-
bus » et Scheller in verbis lex et sohens. Göttling, Gesch. der röm.
Staatsverf; § 1Ö4, p. 478 a Caio Graccho hoc etiam constitutum
esse existimat.

Cicero tamen inprimis probare conatus est Cornelium
■praeterea nihil vita sua fecisse, quod magnopere impro-
bari poaset 1): qui mos ex priscis temporibus originem

1) Ascon. argum. or. Cic. pro Corn. ap. Orell. vol. IV, p. 3 j
p. 447. De Comitiis huius aetatis conf. Göttling, Gesch. der röm.
Staatsverf. § 130 seqq., p. 380-399 cum § 145, p. 451-4-54. Sa-
vigny Verbindung der Centurien mit den Tribus in opere , civilisti-
sches Magazin von Prof. Ritter Hugo , Berlin 1839 ed. 3 vol. III,
p. 307-317 recte ibi » der Gegensatz der beiden Arten von Comitien
nicht mehr so sehr in der ^Composition der Comitien als in ihrer Di-
rectionquot; sc. ut etiam Göttling et Zachariae Heidelb. animadverterunt
magistratus maior centuriatis, Tribunus tributis praeërat: in illis
sententia solura rogabatur, in bis orationes habebantur ab utraque
parte. Sulla parte sec. p. 57-80, inpr. p. 65, 77 et p. 80. Excursus
ad L. II, c. 33, Cic. de rep. p. 516-537 ed. Moser et Creuzer et
verba ipsius Cic. p. 374-380. Escher de testium ratione, quae Ro-
mae Cieeronis aetate obtinuit. Dissert. Turici 1843, inpr. cap. VIII,
p. 139-159 et inter alia varia exempla p. 140, 141 cum cap. VII,
p. 133-137 quo probat testimonia ante leges Pompeias post oratio-
nes accus, et defendentis dicta fuisse. except, p. 137-139 ex legg.
Pomp, in omnibus iudiciis ante horum orationes p. 130-136.

Conf. praecipue, Geib, Gesch. des röm. Criminalprocesses, act. II,
p. II, cap. II, p. 391-398, de ealumnia et de probat, p. 337-348.
»Jede Art von Beweistheorie im Sinne unseres heutigen Rechts, noch
schlechthin unbekannt war — Weit entfernt auch nur an die Mö-
glichkeit einer sogenannten objeotiven Gewissheit zu denken, kam
vielmehr alles blos daranf an die innere IJeberzeugung, gleich viel
durch welche Mittel, zu bewirkenquot; p. 337. Per testes vel maxime rem
probari existimat, p. 333, ubi etiam ostendit duos testes requiri.
Multa ab eorum conditione in republica pendebant, p. 334, cum
p. 335, ubi ostendit fidem tantum testi haberi de iis, quae ipse
sensibus perceperat, quamquam alia testimonia etiam audiebantur.
Tametsi testimonia manifesta essent, reus non semper damnabatur,
et minor fides habebatur testimoniis scriptis mandatis et iu iis
signatoribus ad ea confirmanda opus erat p. 343, de prob, per
scripta, p. 353-355, et per scripta publica et per codices (tabulas
accept! et capiendi Hausbücher) tandem de prob, per indicia p. 353-

ducebat, quum reus merita sua in patriam et in sin-
gulos cives ad factum excusandum populo in memo-
riam revocare solebat, nunc causarum patronus pro
reo simile argumentum attulit.

Praeter leges Maiestatis lex Plotia de vi, deinde
lex Pompeia de vi latae erant, quae plura facta con-
tinebant ad Maiestatis minutae factis prope acceden-
tia e. g. homines in armis habere, cum telo in publico
esse, vim contra magistratus adbibere, seditionem ex-
citare , loca publica vel aedes publicas vi Occupare:
lex Plotia praecipue eo consilio rogata erat, ut cives
gratia apud plebem vel optimates florentes , qui gla-
diatoribus vel servis armatis constipati esse solebant,

360 , ubi varia exempla afFert contra Abeggium qui talem probatio-
nem de hac aet. negat p. 357, 358, -et varia indicia sc. antecedeutia,
coniuncta et sequenlia, necessaria, et non necessaria vel probabilia
p. 358, 359. Ei etiam assentitur celeberr. Mittermaierus in opere
Arch, des Cr. R.W. R. Ao 1843, p. III, p. 431 , de prob, per indicia.
Recte tamen animadvertit. » Es ist îu glauben, dass , wenn auch
îurZeit der Quaestiones noch keine juristische lieweistheorie bestand,
doch schon durch den Gelrauch eine gewisse Rechtsansicht ttler dio
Beurtheilung der Zeugenaussagen sich auslildcte und Hegeln le-
lolgt wurden, eben so wie in England in dem Law of Evidence ein
gewisser alter Gebrauch Regeln heiligt.quot; Egregie Geib, de laudatio-
iiibus disputât. 1. 1.

prohiberentur, quominus inter se rixas facerent, pug-
narent vel Comitia perturbarent, quibus factis res-
publica saepe in periculum vocabatur: 1), sed, si facta
inter se non multum differebant, liaec delicta a se in-
vicem animo noxii distinguebantur: etenim in Maies-
tatis iudicio requirebatur, ut noxius rempublicam ip-
sam spectasset, eius potestatem , vel dignitatem i. e.

1) Conf. prae eeleris opusc. omnibus fere nota celeberr. von Wäch-
ter in opere Neues Archiv das crimen vis vol. XI, p. 4, p. 63S-
647, vol. XIII, p. 1, p. 17-19, 22, 26, 30. Revision der Lehre
von dem Verbrechen der Gewalthätigkeit p. 5 , 6. »Bei Gevvalthä-
tigkeiten solcher Aristocraten — wird oft der Staat selbst in seinen
Grondvesten erschüttert und kann leicht einer völligen Umwälzung
nahe geführt werden , ohne das gerade die Unruhestifter die Absicht
haben, diese Folge herbeizuführen, ohne dass sie also Majestäts-
vcrhrecher werden wollen.quot; Sic Florentiae et Romae medio aevo,
deinde in Scotia et Gallia variae partes publice secum pugnarunt.
Valde probabile est, ut Wächter opinatur, ante leges lulias non dis-
tinctum esse inter vim publ. et priv. Göttling de lege Pompeia de
vi § 155 , p. 482, 483 , § 158 , p. 495. Zirkler die gemeinr. Lehre
vom Majestätsverbr. und Hochv. p. 29 , 30 , » weil es auf eine auf
die Existenz oder nur auf die Würde des Staats gerichtete Absicht
gar nicht ankamquot; p. 63, 64, 85 et not. ibidem 207. Weiske,
Hochverrath u. s. w. p. 29-31 et not. 2 cum § 29, p. 206. Dieck,
Hist. Versuche § 28 , p. 66-69. Recte Grünebusch et Winter refel-
lit , qui contenderunt facta, quae antea iudicio perdueUionis contine-
bantur, lapsu temporum iudicio vis iudicata esse. L. 7 If. ad leg.
lul. de vi publ. propterea non magni est momenti, quod legem de
vi Caesaris spectet, non vero priores: deinde constat similia hac
lege et lege lulia Maiestatis prohibita fuisse. conf. Clariss. Holtii
Iuris Lineamenta § 546 , 547, p. 164. Index legum Orellii et Bai-
teri, vol. VIII, p. 233-243 et 246-250 ap. Ern. vol. ult. p. 33, 34,
cum 1. 5 , 8, 10 ff. ad leg. lul. de vi publ. Pauli Rec. Sext. L. V,
tit. 26 ap. Blondeau vol. II, p. 317. Wächter de hac aetate ei
minorem fidem habet quam tit. Digest, h. 1.

Maiestatem laedere voluisset, quae ab animo bostili
ab alia parte seiungenda sunt; nulla ratio animi rei-
publicae dignitatis laedendae in iudicio vis babebatur;
minus l'ecte Göttling contendit Maiestatem et vim iu-
diciorum forma differre, Maiestatem a populo, vim a
iudicibus iudicari: nam, ut ante vidimus, de Maiestate
ante legem luliam vel a populo vel a iudicibus de-
cerAebatur: nec provocatio, ut alii voluut, in bis cau-
sis ante legem Caesaris erat sublata.

Ex loco Cieeronis in oratoriis partitionibus quidam
scriptores efficiunt delicta Maiestatis et vis eadem fuisse
„ Maiestas, ait, est in imperii atque in nominis po-
puli Romani dignitate, quam minuit is , qui -per vim
multitudinis rem ad seditionem vocavif 1), quo loco so-
tummodo probari potest seditionem in quibusdam cau-
sis et quidem cum vi coniunetam ad Maiestatis noti-
onem delictumque pertinere, itaque facta nonnunquam
eadem esse Maiestatis et vis: sie eodem modo de
factis, ex quibus reipublicae periculum imminet, verba
Cieeronis in oratione pro Coelio interpretari debemus
„ de vi quaeritis, quae lex ad imperium , ad statum
patriae, ad salutem omnium pertinet,quot; 2) et ipse sum-
■ I

1)nbsp;Cicer. oratoriae partitiones c. 30 ed. Orell. vol. I, p. 548 ed.
Ern. vol. I, p. 717. Nuper celeberr. Zachariae Gott, quaestionem
de vi ratione habita eius speciei contra magistratus secundum
ius^ commune et etiam sec. ius. Romanum egregie tractavit. conf.
Zachariae über die Strafbarkeit der Widersetzlichkeit gegen öffentl.
Beamt. in opere Archiv des crim. Rechts Neue Folge, a» 1843, p. III,
p. 345-347 cum p. 363-366.

2)nbsp;Cieeronis orat. pro Coelio, cap. 29, ed. Orell. vol. II, p. II,
p. 293, ed. Ern. vol. II, p. II, p. 1237.

mus orator pro Milone sententiam suam explicare
videtur „ quia nuUa vis unquam est in libera civitate
suscepta inter cives noii contra rempublicam 1).

Verba in oratione de baruspicum responsis „ lege
de vi quae est in eos, qui universam rempublicam op-
pugnassentquot; incerti sunt auctoris ideoque minoris sunt
momenti.

Quaedam etiam facta in hac lege occurrunt, quae
saepius privates spectant et fieri solent, ut quis irae
vel invidiae in inimicam indulgeat, uti e. g. aedes pri-
vatorum deiicere.

Neque in hoc iudicio poscebatur, ut quis revera vim
contra rempublicam fecisset, sufficiebat^ si conventus
habuisset, homines armasset, loca occupasset, vim mi-
natus esset; poena quoque minor in iudicio vis con-
stituta fuisse videtur.

Dubitari licet, num lex Lutatia de vi sit lata; lex
Pompeia potius de iudicii formis ac de poena gravi-
ori propter caedem Clodii et pugnam inter Clodianos
et Milonianos sancita est , nam ipse Cicero dicit Se-
natum decrevisse „ut veteribus lecjibus extra ordinem

1) Cicer. Orat. pro T. Annio Milone, c. 5, 6 et 11, praec. locus
est cap. 5, ed. Orell. -vol. II, p. 3, p. 374, cum p. 373 et 379,
etiam Wächter, Revision der Lehre, u. s. vv. Neues Archiv, vol. XIII et
not. 37; neque hoc elBciendura est ex verbis Cicer. in Epist. ad Quintum
fratrem L. II, c. 3 ed. Orell. vol. Ill, p. 1 , P- 403. Auctor de
haruspicum responsis cap. 8 ed. Orell. vol. 1, p. 633 verisimi-
liter sunt incerti auctoris, non ipsius Ciceronis, attamen Senatus-
consulta ibi allata non spuria esse mihi videntur »decrevit idem
Senatus frequentissimus, qui meam dmnum. violassetquot; contra rempu-
blicam esse facturum , cap. I, orat. Cic. pro Coelio Orell. vol. II,
p. 3 , p. 371.

quaereretur.quot; Consul Cn. Pompeius in Milonem quae-
stionem de vi , deinde de ambitu consulatus instituit:
hic autem ambitus cum vi erat coniunctus, nam Clo-
diani et Miloniani, quominus Consules crearentur, per
plures dies vi prohibuerant: Cicero dubitabat, an Ap-
pius Pulcher Maiestatis , an vero ambitus causa in
iudicium vocaretur, et in oratione ad Pisonem 3) ea-
dem facta lege Cornelia Maiestatis et lege lulia re-
petundarum plecti affirmat, ex quibus apparet has
omnes leges plus minusve inter se cohaesisse.

In multis earum legum facta, quae nostra aetate
conatus remotus vel proximus vocarentur, prohibita
fuisse, ac Ciceronem in variis orationibus nullam esse
differentiam inter factum, quo noxius delictum parat,
vel incipit, et factum perfectum vel eventum, de sin-
gulis quibusdam factis professum esse iam vidimus, unde
probabile videtur Eomanos legislatores hoc consulto

1) Cicer. Epist. ad familiares L. Ill, Ep. II, a». 704. ed. Orell,
vol. III, p. I, p. 838 ed. Ern. vol. Ill, p. I, p. 756. Cicer. orat.
in Pisonem c. 21 ed. Orell. vol. II, p. II, p. 351 ed. Ernesti vol.
U, p. 8, p. 1320. Cicer. Act. sec. in Verrem L. IV, c. 41 ed.
Orell. vol. II, p. 1, p. 305: »Est pecuniarum captarnm, quod
signum a sociis pecuniae magnae sustulit: est peculatus, quod
publicum populi Romani signum de praeda hostium captum po-
situm imperatoris nostri nomine non dubitavit auferre: est Maiesta-
tis, quod imperii nostri gloriae rerumque gestarum monumenta
evertere atque asportare ausus est.quot; Ed. Ern. vol. II, p. I, p. 411,

statuisse, lurecousultos consulte haec attulisse in sin-
o-ulis causis utile existimantes ante eventum vel iam,

quum delictum pararetur, eandem poenam de noxio
sumi, ac si eventus adesset, quamquam nullum gene-
rale principium neque in una neque in altera lege a
legislatorihus erat constitutum 1).

Inter exempla ex Cicerone et ex legibus a me ci-
tata multa, quae ad delicta contra rempublicam com-
missa pertinent, occurrunt; cum^ hisce igitur compa-
randus est locus Sallustii, quo plures scriptores uti
soient, ad probandum in delictis contra rempublicam
factis conatum remotum eadem poena ac delictum con-
summatum apud Romanos punitum fuisse atque pu-
niendum esse. „Nam cetera , ait Cato apud Sallus-
tium , tum persequare, ubi facta sunt : hoc nisi pro-

1) Cum Zachariae Gött. plane convenio nullam generalem regulam ne-
que de una neque de altera lege sancitam fuisse: hac in re ab eo discedo,
quod existimet Romanos huius aetatis non cogitasse de differentia
inter factum perfectum et coeptum e. g. » Die Lehre vom Versuche
der Verbrechen,quot; vol. I, § 73, p. 120, »welche wir Versuch der
Gewalthätigkeit nennen würden, die aber die Römer nicht aus
diesem Gesichtspunkte auffassen, sondern bloss deshalb strafen,
weil sie das Gesetz als strafbar bezeichnet hatquot; cum § 68-71 ,
p. 111-119, § 73-75, p. 131-135. Orat. Cic. pro T. Annio Milone,
c. 7 ed. Orell. vol. II, p. 3, p. 376 cum p. 375 ed. Ern. vol. II,
p. 2, 1353 cum p. 13-52 locus notissimus » nisi vero, quia perfecta
res non est, non fuit punienda, perinde quasi exitus rerum, non
hominum consilia legibus viudieanturquot; non de conatu universe nec
de conatu in lege Corn, de Sicar., sed de facto servi, qui iussu
Clodii Pompeii vitae insidias struxerat, cum sica collocatus erat ad
Pompeium interficiendum interpretari debemus: hoc erat cum telo,
hominis occid. causa ambulare. Cicero affirmat consulte tale factum
iam lege Cornelia puniri.

vlderis, ut accidat: ubi evenit, fruBtra iudicia implores,
capta urhe , nibil fit reliqui victis.quot; 1)

Haec autem sententia, quae verisimiliter potius Sal-
lustio quam Catoni debetur, cum iis, quae ex aliis
legibus attuli, quae rempublicam non directe spectant,
non plane convenit, sunt oratoris, fictae orationis sunt
pars : faetum quidem spectant, quod hodie co-
natus remotus diceretur, nempe coniurationem, sed
ab alia parte de toto eventu de capta urbe Cato ser-
monem habet, quo temporis momento saepius de poena
noxii non amplius cogitari potest, inter coniurationem
vero et totum eventum multa sunt temporis facto-
rum que intervalla, ut in parte philosopha videbimus ;
partim igitur solummodo recte scriptores hunc locum
adhibent.

Tandem ultimis liberae reipublicae saeculis varia
Senatuseonsulta facta erant in collegia, quibus Se-
natus' coëundi veniam non dederat, imo vero leges
Aelia et Fufia, deinde lex Licinia latae erant prae-
cipue in earum speciem sodalitia (sodalitates), quae
ambitum spectabat : Senatus tamen vel maxime in
ea universe et in banc speciem inquirebat, quod coe-
tus, coniurationes in iis fierent, quod vi Comitia pertur-
barent vel quod contra magistratus plebi vel factioni

1) Caii Crispi Sallustii bellum Catilinarium c. 53, ubi oratio Ca-
tonis p. m. 45. e. g. Rossi, traité de droit pe'nal Rrux. 1841. L. II,
cap. 37, p. 318 , 319. » Cependant la pensée de Caton était juste.
On doit même la prendre dans un sens large : non seulement la
tentative, mais les actes préparatoires de certains crimes, en par-
ticulier des crimes de trahison , ont cela de particulier, que, si
l'on attend l'éxecution , il est souvent trop tard pour sauver l'ctat.quot;

cuidam invisos fierent, quod sodalitia saepe ad omnia
facinora tenderent: huius rei causa Cicero etiam ui
Clodium invehitur, qui ea non solum restituit, sed auxit:
huius rei causa Senatusconsultum factum est, ut Cicero
testatur, ut sodalitates discederent; ac propterea poena
de vi sancita est de iis, qui iussis discedendi non ob-
tempérassent scilicet, ex talibus oonventibus vis in
republica oriebatur et simul magistratus pecunia, non
liberis suffragiis creabantur. Opificum collegium contra
iam inde a primis Eomae temporibus viguerat , reli-
gionis causa coire concessum erat: rationes, cur Bac-
chanalia vetita essent, iam ante exposui, exceptio-
nemque a regula Senatusconsulto constitutam fuisse
iam tum animadverti. 1).

1) Cicero de tegibus , L. II, c. 14 et 15, ed. Ern. vol. IV, p. 2,
p. 781 et 783, ed. Orell. toI. IV, p. I, p. 535, 536, de nocturnis
sacris et de Bacchanalibus Oratio Cic. pro Sextio, c. 15, ed. Orell.
\ol. II, p. 3, p. 304 »ut lex Aelia, Fufia ne valeret — lisdem Con-
sulibus inspeetautibus, servorum delectus babebatur pro tribunali
Aurelio, nomine collegiorum, quum vicatim bomines conscriberentur,
decuriarentur, ad vim, ad manus, ad cacdem , ad direptionem in-
citarentur.quot; Epist. Cic. ad Quintuin Fratrem, 1. 11, Ep. 3, ed.^ Orell.
vol. III, p. I, p. 403, in causa Clodii et Milonis, ex qua necessitudo
inter vim et collegia prohibita vel maxime apparet. ed. Ern. vol. III,
p. 3, p. 1081. Orat. pro Plancio inpr. c. 15, ed. Orell. vol. II,
p. 3, p. 168, 169, ed. Ern. vol. II, p. 3, p. 1093, 1093 et in
argum. ap. Ern. p. 1075 , 1076 » lege Hcinia de sodaliüis, i. e. co-
itionibus ad corrnmpenda populi suffragia factisquot; ibi cit. pro Coelio,

Pisonem, c. 4, de Clodii rogat. ad collegia restituenda et nova indu-
cenda vol. II, p. 3, p. 337. »Collegia non ea solum, quae Senatus
sustulcrat, restituta, sed innumerabilia quaedam nova, ex omni
faece urbis ac servitio coucitataquot; ed. Ern. vol. II, p. 3, p. 1303.
De lege prae ceteris legendus est Wunder, Prolegomena ad Plan-

Ecqnid autem Romani in delictis contra rempublicam
factis puniendis, de reipuhlicae normis cogitabant^
;f,.

Weiske in opere de Maiestate Romanos non existima-
visse delicta contra rempublicam commissa, facta esse
contra singulas reipublicae normas (constitutie) vel contra
singula reipublicae instituta, sed contra totum populum
Romanorum universe spectatum opinatur, ac pro parte
eius sententiae celeberrimus Mittermaierus accessit. 1)

cianarn 1» III, o. 3, quae etiam inveniuntur in Indice legum Orellii
et Baiteri, in Cicer. opp. vol. VIII, p. 200-310, praec. § 2, de
crimine sodaliciorum, p. 202-205 recte indicat sodalitia speciem
esse ambitus, qui per vim fiebat, quum praeterea ambitus etiam
sola largitione sine vi fieret cum p. 199 , 200 ubi alia loca ab
Orellio citantur de lege Aelia et Fufia, vol. VIII, p. 128-131, ubi
Ernesti et ipsius sententia exponuntur. Ernesti, vol. ult. Index legum
p. 28, clav. Cicer. verbo collegium, p. 391 , verbo sodalitium p. 744.
Giittling, Gesch. der röm. Slaatsverf. § 131 , p. 396, 398, 399 etiam
de prioribus legibus cum § 154, lex Tullia de ambitu , lex Clodia,
p. 478-480. Contra Zirkler, das Associationsrecht der Staatsbürger
Leipzig 1834, p. 65-69, 71-76. Die gemeinr. Lehre vom Majestät»-
verbr. und. Ilochv. p. 81, 82 , 89. 1. 1, § 1 ff, de colleg. et corp.,
cum 1. 2 et 4, ibid. 1. 1 , pr. cum § 1 ff, quod cuiusque univers.
(Ill, tit. 4) 1. 4 ff, de vi priv. Etiam Asconius ad c. 4, or. Cio.
in Pis. ap. Orell. vol. V, p. 2, p. 7 , 8. Dirksen, civilist. Abhandl,
vol. II. Abhandl. I, Hist. Bemerk, über den Zustand, iurist. Perso-
nen nach röm. Recht, p. 4, cum p. 36-38.

1) Weiske, Hochverrathund Maiestätsverbrechen, § 11, p. 38, 39.
»Von einem Meinungskampfe für und gegen gewisse Staatsformen
wusste jene Römerwelt gewiss nur sehr wenig. — Die Römer be-
zeichneten mit ihrer rcspublica wenigstens ohne besondern Zusatz,
keine bestimmte Stuatsverfassungs/orm , wie hätte denn auch dieser
Ausdruck unter der ganz vciänderten Zeit der Kaiser beibehalten

Verumtamen haec nimis universe a Weiskio scripta
esse mihi videntur, tametsi facile ei concederem non tam
subtiliter apud Romanos quam hodie de yaria reipublicae
conditione ac de singulis institutis disputatum fuisse.

Etenim iam ab initio liberae reipublicae usque ad
Caesaris tempora regni affectandi delictum inter gra-
vissima maleficia contra rempublicam enumerabatur
et puniebatur: illi, qui regni occupandi accusabantur,
__ -i

werden können — wer daher etwas contm rempnblicara unternahm,
war nicht deshalb Majestätsverbrecher, weil er eine bestimmte
Staatsverfassungsform , in eine der jetzigen entgegengesetzte, feind-
lich der Theorie nach gegenüberstehende umzuwandeln beabsichtigte,
sondern weil er dem Gemeinwesen , dem gegenwürtigen Zustande,
der Ruhe und Sicherheit des ganzen Gefahr drohte — die Römer
selbst in Ihrer Integrität, das Römische Voik als ein Games —quot;jä'
man kan sagen, an dem Staat als eine Form, als e\mT Einrichtung
an sich betrachtet, wurde nach der Vorstellung der Romer kein Ver-
brechen begangen.quot; contra haec ultima inprimis disputavi. Mitter-
maier in opere Staatslexicon von Rotteck und Welcker verbo Hoch-
verrath , vol. VIII, p. 3, p. 303 » der Grundgedanke bei dem Crimen
Majestätis war, dass dieses Verbrechen alle feindselige Handlungen
gegen die Respublica umfasste , worunter man sich nicht die Staats-
verfassung oder Staatsform, sondern das römische Volk als Ganzes ,
den Staat in seiner Majestät dachte.quot; Magis vere tamen , quia no--I
tio Maiestatis proprie non a reipublicae normis pendet, attamen
initio notio Maiestatis cum notione liberae reipublicae cohaerebat,
regni notioni repugnabat.

Mittermaier, Archiv, des Criminalr. Neue Folge ao 1836, p. 3 ^
p. 480 , 481. contra Köstlin die Perduellio unter den römischen Ko-
nigen , p. 131 , not. 40 , »zwar erwähnt die Le* lulia nicht die At-
tentate gegen die gesammte Staatsverfassung; aber offenbar nur
deshalb, weil die hierauf bezüglichen Stellen im corp. iur. ausgelas-
sen und interpolirt sind. Gleichwohl erwähnt sie wenigstens coe-
tus , conventiones, seditiones.quot; Hoc ei affirmandum est, quod per-
duellionem habeat delictum contra reipublicae normas § 7, p. 33,
34, p. 37, 38 et passim.

rempublicam delere, alii geuti prodere non censeban-
tur, sed in iudicium vocabantur, quod antiquam con-
ditionem reipublicae nempe regnum restituere vel-
lent : buius rei causa et propter leges agrarias dice-
bantur nonnunquam „novas res moliri,quot; quae formula
profecto ad reipublicae normas pertinet : sic Cicero in
oratione in Catilinam Sp. Maelium novis rebus studen-
tem vocat propter suspicionem regni. Tiberium Grac-
cbum statum reipuhlicae mediocriter labefactare affirmat :
status vero reipublicae eins normas et instituta spe-
ctat , uti etiam ex omnibus Graccborum factis et
consiliis apparet: nam iudicia, Comitia mutare, agros
alio modo inter cives dividere ac cum pluribus civi-
um iura communicare volebant, quare etiam Velleius
Paterculus de Tiberio commémorât „ descivit a bonis,
pollieitusque toti Italiae civitatem, simul etiam pro-
mulgatis agrariis legibus, omnibus statum concupiseen-
tibus , summa imis miscuit et in praeruptum atque
anceps periculum adduxit rempublicam.quot; De Caio
Gracebo „ nihil immotum, nihil tranquillum, nihil
quietum, denique in eodem statu relinquebat.quot; Et
Valerius Maximus de iis scribit „quia statum ci-
vitatis conati erant convellere, insepulta cadavera ia-
cuerunt,quot; quae variis locis Ciceronis ex opere de Ee-
publica confirmantur, ubi de statu reipublicae mentio-
nem facit, tanquam de conditione reipublicae cum certis
normis, institutis coniuncta, praeterea in eodem opere
de variis reipublicae normis, nempe de regno, aristo-
cratica, democratica et mixta reipublicae forma agit. 1)

Bruti quoque filii magis ad mortem damiiati suiit,
quod regnum restituere conati essent, quam quod pa-
trem occidere voluissent, de qua re non constat :
eorum autém consilium non erat patriam evertere :
sic seditiones, conventus contra patriae statum fiebant.

Eni. -vol. II, p. I, p. 748. Velleii Paterculi hist. Rom. L. II, c. 3
ed. Clause p. 68, 69, L. II, c. 6, p. 8U-83 neque obstat, quod Scipio
Africanus ibi de Tiberii Graechi caede dicat »si is oceupandai ' rH~
puhlicae unùntim habuisset, iure caesumquot; L. II, c. 4, p. 75 etenim
haec dc animo regnandi intelligenda sunt. conf. Ciccro de republ.
de Cassio » de occupando regno molientemquot; ed. Moser et Creuzer,
L. Il, c. 35, p. 313, cum L. Il, c. 37, p. 393 »regnum occupare
voluisse dicti suntquot; de reipubl. statu L. II. c. 36, p. 390, c. 33,
p. 305 »tcnuit ergo hoc iu statu Senatus rempublicam — ut in po-
pulo libero pauca per populum, pleraque Senatus auctoritate ac more
gererenturquot; c. 33 , p. 309. »Non posse hunc incommutabilem reipu-
blicae conservari statumquot; c. 37, p. 318, 319 »in hoc statu reipublicae,
quem dixi iam sacpe non posse esse diuturnum, guod nan esset in omnes
ordines civitatis ucquahilisquot; cum cap. 38, ]). 323 de optimo statu
cum 1. I, c. 33-35, 39, 40 statum igitur dc conditione reipubli-
cae, e.g. ante et post secessiones a plebe factas, ante et post leges
XII tabul. latas Cicero acciplt. Valerii Maximi l. VI, c. 3 , § 1, ed.
Torrenius p. 551. ' Sic Tacitus in Annalibus causas exponens, cur
non tanta memoriae digna , ut veteres rerum Romanarum scriptores,
conscribcre posset, liberam rempublicam et regnum sibi opponit
verbis »converso statuquot; L. H. Annal, c. 33 , cur. Oberl. vol. l,
p. 385. Caii Crispi Sallustii bist, fragm. L. I, p. I, m. 124 »dum
pauci potentes — sub bonesto patrum aut plebis nomine, domina-
tiones adfectabant.quot; t. Annaei Flori Epit. rer. Rom. L. III, c. 13,
p. 74 et c. 13 , p. 75. Cicero in oraf. IV, in Catil. Lentulum et
Gabinium regni accusat. ed. Ern. vol. Il, p. 1, p. 704, c. 6. »Cum
vero mihi proposui rcgnantem Lentulum , sicut ipse se ex fatis spe-
rasse confessus est, purpuratum esse hunc Gabiniumquot; cum cap. 1,
p. 789, ed. Orell. vol. Il, p. 3, p. 43, cum p. 39. Nonne Catilma
ipse regnum spectavit?

delictum patriae hostibus prodendae potissimum plecti ;
coetus contra magis ad reipublicae conditionem refe-
renda sunt et, ut liistoria Romanorum nos docet, in
iudicio perduellionis plura moribus quam lege conti-
nebantur.

Tandem in omnibus fere legibus Maiestatis poena
statuitur in seditiones, quae partim saltem ad re-
rum conversionem efficiendam excitabantur : in lege
Cornelia Maiestatis plura facta praesidum provincia-
rum vel ducum militum propter regni metum vetita
erant.

Hisce negare nolim Romanos saepe de patria pro-
dita , oppugnata 1) cogitasse , formulis usos esse „ ut
respublica salva sit, ne quid respublica detrimenti capiat,
vocare ad patriae salutem ac libertatem, desciscere a re-
publica 2), contra rempublicam factum esse,quot; attamen
pro parte hodie similia usurpantur et ab ipsis Roma-
nis nonnunquam oratores vel factionis duces talia verba
ad orationem omandam vel ad amorem patriae par-
tium studiis praetendendum abhibent ; 2) neque iis mea
sententia refellitur Romanos in delictis contra rempu-
blicam definiendis ac iudicandis notionem reipublicae
normarum vel conditionis non plane latuisse: si quot;Weiske
ad Caesarum aetatem suam sententiam restrinxisset,
magis cum eo facerem, quamquam deinde de hac

1) L. 3, Cod. de abolit. (IX, tit. 43), ubi tamen ab his seiungitur
Maiestas ,1. 10, § 4 ff, de captiv. et postl., quae tamen de causa
speciali agit, nempe do transfugis.

3) Cicer. orat. pro C. Rabirio, c. 7, ed. Orell. vol. II, p. 1,
p. S78. 579, ed. Ern. p. 740 » ut imperium populi Romani Maies
tasque conservaretur. — Rempublicam salyam esse.quot;

Iam tempus instabat, quo varia elementa de gra-
vioribus delictis in rempublicam factis in unum redi-
gerentur, quo antiqua instituta cum novis coalescerent:
hoc perfecit vir summi ingenii, qui varias imperii
Komani partes ac reipublicae normas inter se coniun-
gere voluit lulius Caesar: generalem 1) nempe Ma-

1) Ne quis existimet me his verbis -a generalem Maiestatis legemquot;
quasi codicem indieare velle : haec solummodo scripsi ad differen-
tiam inter legem Maiestatis lulii Caesaris et inter priores Maiesta-
tis leges illustrandam. Suetonius narrat Caesarem ius civile magis
certum reddere voluisse et eins principia in paucis libris consti-
tuere voluisse, quod non perfecit et ad ius civile restringendum
est. conf. Suetonii C. lul. Caesar c. 44 ex recens. Fr. Oudendorpii
p. 72. Göttling, Gesch. der röm. Staatsverf. § 159 , p. 497 de co-
dice de omni iure mentionem facit sec. Suetonium : opus simile
fuisset, ut probabile est, Gaii Instit. ; seqq. inprimis contra Bieck et
Weiske scripta sunt. Bieck, Hist. Vers, über das Criminalrecht
der Römer, § 46 , p. 109-114 cum § 44, 145, p. 104-109 cum § 9-
17, p. 21-44, etiam de variis capit. legis cum § 43, p. 100-104.
Recte doctiss. auctor tauten probat, banc legem a lulio Caesare , non
vero ab Augusto latam fuisse § 40-42, inpr. § 41 , p. 90-99. Lo-
cus Tac. I, c. 72. Annal, afi'ertur sed nihil ex eo apparet, nisi Augustum

iestatis legem tulit, qua facta legibus A2)puleia, Varia
et Cornelia Maiestatis prohibita sinml cum iis, quae

specie eius legis libellos famosos punivisse : contra Cicero disertis
verbis legem Maiestatis Caesari adscribit. Phil. I, c. 9 et distin-
guit inter Maiestatem et vim, si locus accurate perlegitur, Augus-
tus acta Caesaris non rescidit neque hoc perfecit Antonius. Si lex
lulia Mai. in Dig. Augusto adscribenda esset, ut ipsa legis pars,
factum libellorum fam. enumeraretur neque hoc de ipsa lege Paulus
affirmat in Rec. Sent. Suetonius contra in Augusto c. 34 ex rec.
Oudendorpii p. 218. leges Augusti indicans de lege Maiestatis tacet,
neque probabile est, ut alii volunt, propter verbum ut cum legem
tanti momenti omisisse. Huic Dieckii sententiae etiam favet Zirkler
die Gemeinr. Lehre vom Majestätsverbr. p. 32-39 inprimis p. 33 et
not. ibid, praecipuum argum. habet, loc. Cic. in Phil. I , c. 9 ,
etiam Cropp. Comment, p. 11, L. IU, 1 , p. 7 et not. 9, p. 8,
cum § 2, p. 14-31, § 3, p. 32-37. Weiske Hoehverrath, § 8,
p. 25 , 26, § 12, 40, 41, § 13, 43. »Die Lex lulia Maiestatis,
das Hauptgesetz für dieses Verbrechen geblieben ist.quot; Varias par-
les huius legis Zirklerus tam egregie illustravit, ut lectoiem, si
erit, ad eum referam , quamquam hoc tenendum est cum etiam ius
comnmne Germaniae spectare. Die gemeinr. Lehre, cap. II, p. S7,
118 , passim etiam de seqq. tempor, agit.

Varia elementa legis tantum indicavi et cum quaestione de Perduel-
lione nempe Maiestatis gravissima specie coniunxi. Wächter, quamquam
legem de vi publ. Pand. Augusto adscribit, Dieckio de lege lulia
Maiestatis assentitur. Lehrbuch des römisch-teutschen Strafrechts, Stutt-
gart 1826, vol. II, § 228, not. 26, p. 507. Hoc etiam innuere vide-
tur Henke, tametsi hoc non diserte scribat, quod Dieckium et Crop-
pium de hac quaest. citet. Handb. des Crimin. Rechts und der Cri-
minalpolitik, vol. HI, § 183, p. 385, ubi eam translatitiam ex lege
Cornelia habet et minus recte existimat locum Pauli Rec. Sent, to-
tum ad legem luliam pertinere, e. g. do impiis dietis , cum not. 8 ,
p. 400, et iu aliis not. Contra Köningswarter, Geschiedk. Overzigt.
van de voorn. Volken omtrent het straffen der nietaangifte van
Staatsmisdaden. Nederl. Jaarb. van Regtsgcl. en Wetgeving, Ao 1839,
N. 2, p. 171 et not. 4 dubitat, quis huius legis auctor fuerit. Dru-
mann , Geschichte Roms in seinem Uebergange von der Republ. zur
Monarch. Verfass. Königsberg 1837, vol. III, p. 623 et not. 11, 12

antea perduellionis iudicio vindicabantur, continebantur
et una Maiestatis quaestione iudicabantur.

Haec non , ut antiqui interprétés, officio ex variis
capitibus legis luliae , quae saltern duo , si non plura
fuerunt, sed ex ipsius legis verbis factisque , quae a

inpr. 13 qua Dieckium refellere conatur. »Das Julische (Gesetz), von
welchem in den Pandekten und bei Paulus die Rede ist, kann in
dieser Gestalt nur Augustus , nicht Caesar angehören.quot; Dig. titulus
a Paulo longe differt: verba » conlra Imperatoremquot; a lureconsultis
Caesarum aetatis legi luliae additae sunt. Pauli verba »arma contra
Imper. mota suntquot; interpretari debemus ex tit. Dig. 1. 1. » Quove
quis contra Rempublicam arma feratquot; dubitat, an lex lulia sit lex
translatitia, ut vocatur, a lege Corn. Mai. Feuerbaeh, Phil. Iur.
Unters, über das Verbr. des Hochv. cap. III, p. 76, 77. contendit
lulium Caesarem potius nova de iudicio Mai. quam de factis
a lege Mai. prohibendis sancivisse, alteram legem Mai. Augustuni
tulisse cum p. 80, ubi saevis Imperat. difierentiam inter per-
duell. et Maies, in specie adscribit. Hell'ter Lehrbuch des ge-
meinen Deutschen Criminalrechts ed. sec. Halle 1840, g 198 et
not. 1, p. 171 not. 3, p. 173, § 300, p. 173, § 303 p. 175,
§ 306, p. 177, § 309, p. 179 et not. 1 cum not. 3 et 5.
distinguit inter Perd, et Mai. ut graviss. speciem et genus. Mare-
loll das gemeine Deutsche Criminalr. Leipzig 1841 , § 58, p. 181
ct not. 2 cum p. 183, cum § 59 , p. 1841, 185 dubitat de auctore
legis lui. Feuerbach, Lehrbuch ed. 12, § 162 et § 162a Mitterni.
p. 151, 152. Pauca de hac lege ap. Orellium et Baiterum in Indice
legum Cic. opp. vol. VIII, p. 194, 195. Heineccii Antiq. Roman.
Syntagma ed. Haubold ad tit. Inst, de publ. iud. § 49, p. 778,
779 duas leges Mai. alteram Caesaris, alteram Aug. fuisse commémorât
nihil Haubold in not., Sigonius de ind. L. II, c. 29 in eius opp.
Mediolani 1736 in aed. Palat. vol. V , p. 805, 806 de duabus legg.
lul. Mai. agit, legem Pand. Aug. adscribit. Blackstone, Comment,
on the Law of England ed. 16. Loud. 1825 , L. IV, c. 6, vol. IV,
p. 76, stat. 25 , Ed. III comparat cum lege lul. Mai. » comprehen-
ded all the ancient laws, that had before been exacted to punish
transgressors against the state.quot; Legem Augusto adscribit. Gött-
ling , röni. Staatsverf. § 159, p. 497.

lulio Caesare plectebantur. Etenim verisimile non est
ipsum Caesarem principia in bac lege constituere vo-
luisse , quibus indicaret, quid esset perduellio , quid
vero Maiestas, neque verisimile est eum uno capite
de Maiestate et alio capite de perduellione egisse,
magis probabile est ex ipsa lege , ex legum ferenda-
rum apud Eomanos ratione eum iudicibus munus inter
perduellionem et Maiestatem moribus , qui antea ob-
tinuerant, ex fticto et animo rei distinguendi reliquisse:
una quaestione bas maleficiorum contra rempublicam
commissorum species coniungens iudicium populi sibi
invisum sustulit et praeterea Cicero disertis verbis testa-
tur eum provoeationem de Maiestate et de vi abrogasse.

Eem ipsam ex optimis fontibus legis luliae, qui
nobis supersunt, scilicet ex fragmentis lureconsultorum
in tit. Dig. ad leg. lul. Mai. et ex Eeceptis sententiis
Iureconsulti Pauli probare nobis liceat.

Iam Ulpianus Libro VII de officio Proconsulis
multa enumerat, quae usque ad Caesaris tempora ad
perduellionis delictum pertinebant „ cuiusve opera ,
consilio, (dolo) malo consilium initum erit, quo quis
Magistratus populi Romani, quive imperium potestatemve
habet, occidatur.quot; Haec sunt verisimiliter ipsa legis
verba, nam tempora liberae reipublicae , non vero
Caesarum spectant : alioquin adiectum fuisset ver-
bum Imperator-. Imperator a populo potestatem et
imperium accepisse videbatur, Maiestas populi ad hunc
potissimum referebatur. Denique haec legis luliae
Mai. pars nobis in memoriam revocat causam C. Ea-
birii, qui Caesaris tempore propter idem faetum per-
duellionis reus erat factus.

Deinde apud eundem Ulpianum facta inveniuntur,
quae ad macliinationes cum hostibus pertinent atque
haec praecipue in lege scripta nempe duodecim ta-
bularum ut delictum contra rempublicam commissum,
ut perduellio puniebantur : in lege lulia Maiestatis so-
lummodo singula facta variaeque machinandi rationes
accuratius indicantur „ quique hostibus populi Eomani
nuncium literasve miserit signumve dederit feceritve
dolo malo, quo hostes populi Eomani consilio iuben-
tur adversus rempublicam.quot; Initio fragmenti primi
huius tit. Ulpianus Maiestatem sie interpretatur. „Ma-
iestatis axitem crimen illud est, quod adversus populum
Eomanum vel adversus securitatem eius committi-
tur 1).quot;

Zirklerus Ulpianum hac definitione ad differentiam
inter perduelKonem et Maiestatem proprie sic dictam
respexisse existimat eiusque coniectura a probabilitate
non recedere mihi videtur, quod ex mea sententia
haec Ulpiani verba cum alio eius fragmento ex Libro
octavo Disput, conferenda sint, ubi diserte inter per-
duellionem et Maiestatem distinxit, ut mox vide-
bimus. 2)

De transfagio vel civis vel militum ducis haec apud
Ulpianum in fragm. ad leg. lul. Mai. leguntur „ qui
exercitum deseruit vel privatus ad hostes perfugitquot; et
apud Marcianum L. XIV Institut. „ quive imperium

1)nbsp;1. 1 ff. § 1 ad leg. lul. Mai. Zirkler, Hochverralh p. 189, 190
cum p. 157, 158.

exercitumve populi Romani deseruerit.quot; 1) Hoc autem
maleficium primum legibus sacris et lapsu temporam
iudicio perduellionis vindicabatur.

Dieck 2) in docta disquisitione de iure criminum
apud Romanos inter alia argumenta, quibus probare
studet perduellionem lege lulia Maiestatis non con-
tineri, etiam hoc in medium profert Marcianum nul-
lam mentionem perduellionis fecisse, quamquam hic
verba ex lege duodecim tabularum afïerens rem hi-
storica ratione tractabat. Verumtamen ipsa huius lu-
reconsulti verba eum de coniunctione inter vetera et
magis nova iura cogitasse declarant et solum ex eo
loco apparet Caesarem verbum laesa Maiestas non
vero perduellio usurpasse, quod facile explicari potest,
si animadvertimus Caesarem leges priores Maiestatis
inprimis legem Corneliam ut exempla secutum esse
ea mente, ut eas compleret atque iis adderet, quae per-
duellionis, iudicio vel praeter illud moribus ut delicta
contra rempublicam facta, antea puniebantur. Prae-
terea Marcianus hisce indicare videtur nonnisi paucas
causas lege XH tabularum enumerari et Caesarem
pro temporum ratione eas auxisse, vel, quae moribns
invaluerant, lege sanxisse.

2)nbsp;Dieck, Hist. vers. §47, p. 114-120, praec. p. 115 »eben so
erwähnt Marcian — wo er historisch zu Werke geht, davon (de
perdueil.) kein wort, ob er gleich mit dem Ausdrucke hostis auf den
perduellis der Zwolf-Tafeln hindeutetquot; 1. 3 ff. ad leg. lul. Mai.

populi Romani deseruerit : si legenda sunt „ arcem
non tenueritquot; pro „ arcem tenuerif 1), haecce perduel-
lioni potius quam Maiestati accensenda sunt : de hac
causa exemplum Cn. Fulvii heüi ducis propter fugam
in pugna ab eo ortam perduellionis accusati in me-
moriam revocare liceat.

Sic Scaevola Libro IV Regularum multa facta ad
legem luliam Maiestatis refert, quae pro perduellionis
delicto iam a primis Romae temporibus habebantur:

„ Cuiusque dolo malo iureiurando quis adactus est,
quo adversus rempublicam faciat (quae scihcet de
coniuratione contra Romanorum rempublicam eiusque
normas intelligenda sunt) : cuiusve dolo malo exerci-
tus populi Romani in insidias ductus hostibusve pro-
ditus erit : factumve dolo malo cuius dicitur, quo

à.

1) 1. 3 sqq. ad leg. lul. Mai. Conf. Cropp. comment, de con. sect.
II, L. III, § 2, p. 18 not. 15 coniect. assequi studet »arcem do-
serueritquot; cum Basil. EX, c. 4, verba tamen Dig. nimis buic coni.
repugnant Zirkler, die Gemeinr. Lehre vom Majestüisverbr. p. 76,
legit »in bellis cesserit aut arcem non tenuerit.quot; Weiske, Hoch-
verr. und Maiestätsverbr. §31, p. 114, not. 3 ubi etiam variae
lectiones inveniuntur. »tenueritquot; hac ratione defendit. »Tenuerit lässt
sich jedoch dadurch erklären, dass er den festen Platz gegen den
Befehl besetzt hält: ihn nicht übergeben will.quot; Iure coniecturae
» deserueritquot; adversatur , bene rem illustrât, et verbum non semper
est coniectura, quae propter coniunctionem cum illis, quae praecedunt
et cum illis, quae sequuntur, verisimilis est. In bellis cesserit —
castra coucesserit. » Si hoc factum magis cohaereret cum seqq. in-
iussu Principis, bellum gesseritquot; nulla dubia de vulgari lectione
movenda essent, nam ibi proponuntur facta ducis militaris in pro-
vinciis , qui iussu populi Romani Senatusque minus obtempérât ;
hac legis parte facta nominantur ducis, qui virtute bellica vacat,
vel hostibus favet.

minus hostes in potestate popuh Eomani veniant,
cuiusve opera dolo malo hostes populi Eomani com-
meatu, armis, telis, eqnis, pecunia aliave qua re adiuti
erunt utve ex amicis hostes populi Eomani fiant —
quo magis obsides, pecunia iumenta hostibus populi
Eomani dentur adversus rempublicamquot; et tandem
Hermogenianus scribit „ cuiusve ope , consilio , dolo
malo, provincia vel civitas hostibus prodita est.quot; 1)

Cum bis in multis Iureconsultus Paulus in libro
Eecept. Sentent, convenit, tametsi non omnia facta ab
eo nominentur et tametsi saepius quam alii Iureconsulti
Imperatorem spectet : sie apud eum pro parte facta,
quae antea ad perduellionem pertinebant, inveniuntur
„ cuius ope consilio adversus (Imperatorem vel) rem-
publicam arma mota sunt exercitusve eius in in-
sidias deductus est — exercitum comparaverit, solli-
citaverit, deseruerit Imperatorem.quot; Paulum vel maxi-
me ad gravissimas Maiestatis species respicere appa-
ret etiam ex sequentibus eius verbis § 2. „ In reum
Maiestatis inquiri prius convenit, quibus opibus , qua
factione , quibus hoc auctoribus feceritquot; 2), quae de
coniuratione contra rempubhcam (vel Imperatorem)
praecipue accipienda esse videntur.

Ab alia parte, ut iam dixi , consilium Caesaris
erat priorum legum Maiestatis ac praecipue legis Cor-
neliae facta sua lege prohibere : itaque apud Ulpi-

2)nbsp;Pauli Ree. Sent. L. V, Tit. 29 ad leg, lul. Mai. § 1 init. cum
§ 2 ap. Blondeau Inst, de lust. vol. II. Monum. Iur. Anteiustin.
p. 318. Hoc Pauli tit. eliam optime usus est Zirkler , Hochverrath ,
p. 35, 36, 108, cap. III, p. 161, 196 cum p. 194, 195.

anum legimus „ quo armati homines cum telis lapidi-
busve in Urhe sint, conveniantur adversus rempubli-
nam ; locave occupentur vel templa : quove coetus
conventusve fiat hominesve ad seditionem convocen-

seditio tumultusve adversus rempublicam fiat.quot; 1) A
Marciano verba legis luliae citantur eadem fere atque
ea, quae in lege Cornelia occurrunt „ qui iniussu
Principis (pop. Rom.) bellum gesserit delectumve ba-

exercitum successori non tradiditquot; 2) caet.; sic Paulus
quoque in Recept. Sentent. legis Corneliae factorum
meminit de lege lulia Maiestatis agens „ quive in-
iussu Imperatoris (pop. Rom.) bellum gesserit dele-
ctumve habuerit.quot; 3)-

Ut Sulla ac magis quam ille post tot reipublicae
Romanae discrimina Caesar videbat, quid vir prae-
stantis ingenii, regni cupidus in una alterave provin-
cia contra Urbem moliri et ad finem perducere pos-
set , quomodo homo popularis 4) plebi imperare et
seditiones excitare studeret: huius rei causa adminicula
ad seditiones in rempublicam parandas aeque atque

3)nbsp;Paul. Ree. Sent. L. V, tit. 29, § 1 ap. Blondeau, -vol. 11,
p. 318. Zirkler, Hochv. p. 33 et not. cum p. 35, legem luliam
Mai. facta legis Corn. ïlai. auxisse reete opinatur; contra Dieck,
hist. Versuche, § 43, p. 100-104 inpr. in not. 2-19.

4)nbsp;Hoc verbum a Cicerone in orationibus in Catilinam et pro
C. Rabirio saepe usurpatur de eo, qui plebis parti favet, plebis po-
testatem in republica augere studet; sie e. g. hoc de C. Graccho
scribit.

ipsas seditiones prohibuit; potestatem Proconsulum vel
praesidum provinciarum minuere, tempus , quo mxi-
nere fungebantur, restringere , nimias cum Eegibus
externis amicitias vetare, vim ducum militum in
horum animos cohibere voluit, et ex moribus facta
factis legis Corneliae Maiestatis similia lege sua pu-
nivit e. g. „quive privatus pro potestate magistratuve
quid sciens dolo malo gesserit.quot;

His quaedam nova addidit „ quive sciens falsum
conscripsit, vel recitaverit in tabulis publicis,quot; 1) quae
ab ipso Caesare lata sunt, nam Uipianus scribit hoc
capite primo legis Maiestatis (sc. luliae, quia Uipianus
Commentarios ad legem luliam composuit vel saltem
eins aetate lex Maiestatis habebatur lex lulia) conti-
neri. Praeterea „ qui confessum in iudicio reum et
propter hoc in vinculis coniectum emiserit.quot; 2)

Haec, prouti scimus, lex lulia Maiestatis Caesaris
statuebîit, nam lex ipsa nobis periit et fragmenta eius
ab hoc illove lureconsulto sequentium tempoi'um ser-
vata sunt , quorum opera a lustinianeis lureconsultis
rursus excerpta ad nos pervenernnt, attamen haec lex
lulii Caesaris praecipuus iuris fons de delicto Maie-
statis Caesarum aetate mansit et singula quaedam Con-
stitutionibus vel Eescriptis Principum vel moribus ei
sunt adiecta, quae magnam partem poenas et iudicii
formas speetant, dummodo quosdam Imperatores in
quoseumque saevientes exeipias.

1) 1. 2 if. ad lege lui. Mai. in fine ; haec verba Zirklerus recte
interpretatur p. 113, 114 de falsis seriptorum , quae rem publicam
speetant ; et eum lege Corn, de falsis haec comparat.
3) 1. 4 pr. verb. ult. ff. ad leg. lui. Mai.

lulius Caesar a sequentibus reipublicae Eomanae
gubernatoribus et verisimiliter etiam a Sulla clistin-
guendus est , quod nonnisi in facta proprie sic dicta
poenam statuerit, nunquam vero in scripta vel dicta
animadverterit, nam Modestinus legem luliam ratione
ipsius aetatis babita interpretatur, apud eum in fra-
gmente fF. -ahrvh Principalis Maiestatis meniio fit, iudi-
cibus suae aetatis, quomodo iudicium ferendum sit, indi-
cat. Deinde Paulus in Eeceptis Sententiis ipsam legem
luliam, et ea, quae moribus inducta erant, seiungere
videtur, inprimis de gravioribus factis agit, tum varias
poenas Maiestatis Caesaris temporibus et sua aetate
enumerat et tandem addit „ crimen (Maiestatis) non
solum facto, sed et verbis impiis ac maledictis maxi-
me exacerbaturquot; quae ad ipsius quoque aetatem re-
stringere videtur. Verbum crimen consulto usurpasse
videtur loco „ Legis luliae Maiestatisquot; quae in priori-
bus inveniuntur. 1) Ultima verba Pauli ex fragm. Mod.
1. 7. § 4. ff. ad leg. Tul. Mai. explicanda esse viden-
tur, seil, delictum Maiestatis universe et vel maxime
eius species moribus inductas gravius puniri, si a
milite quam si ab alio cive committuntur.

Modestinus enim scribit „ crimen Maiestatis facto
vel violatis statuis vel imaginibus, maxime exacerbatur
in milites,quot; nisi de poena universe graviore eius aeta-

1) 1. 7 ff. ad leg. lul. Mai. § 3 cum §1, 2 ct 4. Paul. Rec.
Sent. L. V, tit. 29, § 1 priora cum seqq. verbis conferantnr. ap.
Blond, vol, II, p. 318. Taciti Annal. 1. I, c: 73 de rec. Ern. cur,
Oberl. vol. I, p. 88. Zirkler, die gemeinr, Lehre vom Majesläts-
Verbr. p. 36 , cum p. 122-124, 133 , 140, Dieck , hist. Vers. § 43,
P. 104 cum § 49 , p. 132-124.

tis intelligas; de lulio Caesare Tacitus in Annalibus,
quod ad dicta et scripta attinet, est audiendus.

Quaeritur ßn iudicio Alaiestatis Caesarum aetate iudicata
sirii, et an ut Maiestas punita sint ?

Ulpianum lege prima ad leg. lul. Mai. 1) tF. de
seditione ac de coniuratione ad seditionem faciendam

1) I, 1, § 1 ff. ad leg. lul. Mai. Zirkler, die gemeinr. Lehre vom
Maiestätsverbr. cap. II, p. 83 cum p. 84, 85 et 83 et not. p. 85.
Weiske, Hochverr. und Majestätsverhr. §36, p. 91 collegia caet.
propria dclicta habet, deinde p. 93 collegia coniurationibus aequi-
parat et p. 94 1. 3 ff. de colleg. et corp. de omnibus collegiis
intelligit. Contrariae tamen sententiae favet § 39, p. 107 »eben
so auch ein nicht contra rcinpuhlicam vel Imperatorem gerichteter
cöetvs conventusve nur als collegium illicitum bestraft wird, und
der, welcher ohne majestälsverbrecherische Absicht mit bewaffneter
Mannschaft gewisse Plätze oder tempel einnimmt, auch nicht als
Majestätsverbrecher giltquot; et not. 11 ubi 1. 3 ff. de coli, citatur. Za-
chariae über den Versuch des Verbrechen des Ilochverraths Archiv
Neue Folge ao 1838, parte III, p. 369, 370 »die coetus überhaupt —
und also auch die mit politischen Tendensen.quot; Recte tamen existimat
notionem non eandem esse ac poenam arbitrariam esse. Schmitt-
henner nuper existimavit lul. Caesarem ope Clodii primum sodali-
tiis veniam coeundi dedisse, deinde collegia sustulisse. Grundlinien
des allgem. oder idealen Staatsrechts. Giessen 1845, p. I, cap. II,
hui. p. IV, § 36, praec. p. 91, 93 de legg. Maiest. et vi solummodo
indicat Caesarem horum delictorum poenam magis asperam reddi-
disse, quod sanciverit bona noxiorum eorum publicari not^ 5, De
consiliis Caes. »So scheint er doch an eine tiefere Reorganisation des
verfallenen römischen Staatslebens nicht gedacht zu haben, seine
neuste Gezetze gehen nur auf die äussere Ordnung, sind also poli-
zeilicher Natur.

scripsisse ex verbis ipsius apparet et a nullo scriptore
hoc in dubium vocatum est, dummodo haec verba non
de qualicunque seditione accipias, sed Zirkler, Weiske,
Zachariae, et ante eos quidam veteres interpretes verba
„ quove coetus conventusve fiatquot; ad collegia iUicita
referunt, imo vero Zirkler contendit tali interpretati-
one opus esse propter verba, quae sequuntur „hominesve
ad seditionem convocentur'' et propter ea, quae praece-
duht „ quo armati homices cum telis lapidibusve in
TJrbe sint conveniantve adversus rempublicam locave
occupentur,quot; nam alioquin Ulpianus (vel legislator lul.
Caesar) diversis verbis bis idem scripsisset, quod de
tanto lureconsulto negandum videtur.

Haec sententia confirmari videtur fragmento eius-
dem Ulpiani de officio Proconsulis , quod in tit. ff.
de colleg. et corpor. nobis est servatum „ quisquis il-
licitum collegium usurpaverit, ea poena tenetur, qua
tenentur, qui hominibus armatis loca publica vel tem-
pla occupasse iudicati sunt.quot; 1)

His autem respondere liceat ab Ulpiano verbis
,, quo armati homines cum tehs lapidibusve in Urbe
sint, conveniantve adversus rempublicamquot; seqq. longe
aliam rem spectari, nempe ipsam seditionem eiusve
initia, postquam consilium inter seditionis socios iam
captum est, et verbis, quae sequuntur post „ coetus
conventusvequot; lureconsultum aeque designare posse
eos, qui alios cives ad seditionem incitant, atque ipsos
coetus, verisimiliter etiam illos, qui ad seditionem impel-

1) L. a ff, de colleg. et corpor. cum 1. 5, pr, et § 1 , cum 1. 1 ,
pr. et 5 1, eod.

lere student, postquam de seditione facienda conventum
est : non igitur necesse est, ut Uipianus idem diversis
verbis scripserit, nisi de collegiis haecce interpreteris :
praeterea, quaenam sit diiferentia in iure inter coetum
et conventum, mihi non liquet et tamen Uipianus his-
ce duobus verbis usus est : coetus conventusve ab
alia parte collegiis non semper similes sunt, ut appa-
ret ex iis, quae in tit. ff. de colleg. occurrunt :
coetus ab Ulpiano enumerati ad tit. leg. lul. Mai.
seditionem et quidem graviorem eius speciem speetant.

1) Zirklet, die gemeinr. I.ehre vom Majestälsv. cap. III, p. 217,
cum p. 218 »In Cicero's Zeiten wurdcii sie unter die Uges de vi
gestellt , Julius Caesar aber bat sie nach ülpian in L. 1 h. den
Majestätsverbrechen zugesellt. Dass aber von dieser Strenge abge-
gangen , das wäre, wenn wir auch in den Pandekten keine be-
stimmte Beweisen dafür hätten, dadurch offenbar, dass sogar die
Zusammenkünfte ketzerischer Secten — nicht nach dieser Strenge
bebandelt werdenquot; cum p. 24.5 , 248 » zu einem dem Majestäts-
verbrechen zwar verwandten, aber doch ausserordentlichen Ver-
brechen gestellt habenquot; recte univer.se indicat differentiam inter
coniur. et corpora illicita, cum p. 89, 90 » nur das Extrem einer
unerlaubten Gesellschaft von ihr berührt wirdquot; quae tamen non plane
conveniunt cum p. 80 seqq. et nimirum cum alio Zirkleri opere
das Assoeiationsrecht der Staatsbürger. Leipzig 1834, cap. III, p. 68,
69, ubi poena vis vel Maiestatis inde a lul. Caesare de omnibus col-
legiis, qui veniam coëundi non impetrarant, intelligit. Conf. etiam
not. ibidem cum p. 72 , 73. ubi hoc restringit ad collegiorum con-
ventus. Sed quid est collegium sine conventibus? p. 79 et 80
recte animadvertit non quemque Maiestatis noxium Perduellionis no-
xium haberi, eum p. 82, ubi 1. 13 if, de poen. affert, cum p. 85,
86 Contra scriptorem Wassenaer: »dass letzterer zu allgemein annimmt,
dass erst in Folge Aer polizeilichen Auflösung, bei beharrlichem Unge-
horsame ein strafrechtliches Verfahren gegen die Mitglieder einträte,
cum p. 88, verb.quot; Die Nachricht des Cicero, aufweiche sich Was-
senaer beruft, passt nicht hierher. Denn da handelt es sich von

ad lulium Caesarem collegia lege de vi (Plotia) pu-
nita fuisse, ab ipso vero Caesare in lege lulia Maie-
statis probibita fuisse, qua de re Ulpiani verbis
ad leo-, lul. Mai. non plane constaret , etiamsi
cum Zirkleri interpretatione facerem ; multo minus
autem ex Ulpiani verbis, quae inveniuntur in tit.
ff. de colleg. boc apparet: etenim bic Iureconsultus
ibi legis luliae sermonem non babet sed poenae facti,
quod ex multorum sententia lege lulia Maiestatis iam
ante Ulpiani aetatem continebatur : itaque ad exem-
plum legis luliae Mai. socios talis collegii eadem
poena afficiendos esse affirmat Ulpianus, nec de omni
tempore, sed de ipsius aetate, si revera legem luliam
Maiestatis spectat, qua de re mox videbimus.

Hac in re, uti in multis aliis, bistoria Eomanorum
consulenda est: libera republica magistratus et nipri-
mis Senatus collegia religionis causa vel plebeiorum,
quae saepius concilia vel conventus dicebantur, quam-
quam veniam non impetrarant, convenire saepe sinebant,
dummodo nullum reipublicae ex iis periculum instaret;
si boc metuendum erat, ut discederent, Senatus prae
ceteris praecipiebat, et verisimilit€r a magistratibus hoc
collegii sociis nunciabatur. De Bacchanalibus alia ratio
propter reipublicae inminens periculum et propter
horrenda sociorum facinora obtinuit. Cicero in Epi-
stolis ad Quintum fratrem nobis praebuit exemplum
rei de sodalitatibus iam a nobis citatum : in ea causa

jenen Conventikeln der Plebejer, welche die Staatsgewalt, wie ein
Gewohnheitsrecht, bisher geduldet hatte und diese mussten begreif-
1'eh erst untersagt werdenquot; cum p. 70, 71 de lib. rep.

primum Senatusconsultum factum est, ut sodalitates dis-
cederent, deinde eodem Senatusconsulto constitutum
est legem esse ferendam ad eos, qui non discederent,
poena delicti vis afficiendos. 1) Zirkler ad specialem
causam sodalitiorum et ad collegia, quae moribus in-
ducta erant, quae Senatus vel magistratus fieri iam diu
sinebant, haec Cieeronis verba et Senatusconsultum
restringenda esse existimat. Sodahtia iam diu invaluisse
ante temporis momentum, quo hae literae a Cicerone
scriptae sunt, atque hanc speciem collegiorum a ceteris
eorum speciebus probe distinguendam esse Zirklero li-
benter concedere velim: ex hac vero specie, quae cum
ambitu cohaerebat, magnum reipublicae periculum im-
minebat, nam tales conventus fidem faciebant civibus, qui
cum illis donis, pecunia vel promissis paciscebantur, se il-
los magistratus etiam maiores creatures, ne alii talibus
muneribus ornarentur, prohibituros; neque adhocper-
petrandum eorum socii in Comitiis a vi abstinebant;
ea aetate verbum Sodalitates, Sodalitia de iis praeci-
pue usurpabatur, verumtamen gravis pars collegiorum
erant, de iis lex a Licinio Crasso erat lata, sed in
Senatusconsulto poena ante est iudicata, quae de

1) Cic. Epist. ad Quint. Fratrem L. II, Epist. 3, ed. Orell. vol. Ill,
p. I, p. 400-403. »Operae Clodianae clamorem sustulerunt — Faetua
est a nostris impetus , fuga operarum. Itaque se comparat (Pomp.)
homines ex agris arcessit. Operas autem suas Clodius confirmât. Ma-
nus ad Quirinalia paratur. — Sed magna manus ex Piceno et Gallia
exspectatur — eodem die Senatusconsultum factum estquot; ed. Ern.
vol. Ill, p. II, p. 1081. Nonne erant duae partes et prope duo exer-
citus in repuhlica eo temporis momento iquot; Nonne prope ad proelia
processum erat.!quot;

collegiis non nova erat, sed potius ante in usu fuisse
videtur, si iussis Senatus non obtemperabant.

Verisimiliter iam a tempore duodecim tabularum
saepe de aliis speciebus collegiorum verbum sodalitia
adbibebatur, nam Gaius in libro IV ad leg. XII ta-
bul. sodales interpretatur de sociis eiusdem collegii ,
itaque tempora liberae reipublicae spectat, quamquam
de pactionibus probibitis magis quam de collegiis pro-
bibitis agit, ut ante vidimus. Hoc verbum tam lato
sensu Imperatorum aetate scribi Gaius loco cit. et
Marcianus in fragmento in eod. tit. Dig. 1) nos do-
cent, unde magis probabile fit poenam vis Caesarum
aetate de collegiis sumtam fuisse.

Magis quam locus Ulpiani in Dig. (quisquis illici-
tum collegium seqq.) Suetonii testimonium Zirkleri
doctrinae adversatur „Caesarem lege lulia Maiestatis
in collegia illicita animadvertisse:quot; etenim de Caesare
memoriae mandavit eum collegia, praeter antiquitus
constituta dissolvisse : 2) nulla ergo poena socii borum
collegiorum affecti sunt et collegia erant nova; quo ar-
gumentum Zirkleri refellitur Ciceronis verba de an-

il L. 4 ff, init. de colleg. et corpor. ubi Gaius L. IV, ad Leg. XII,
tabul. »Sodales sunt qui eiusdem collegii suntquot; et exempla deinde
allata, cum 1. 1, pr. Marc. »Mandatis Principalibus praecipitur Prae-
sidibus provinciarum, ne patiantur esse (collegia) sodalitia, neve mi-
lites collegia in castris babeantquot; cum § 1. »Sed religionis causa
coire non prohibentur : dum tamen per hoc non fiat contra Senatus-
consultum , quo illicita collegia arcerentur.quot; Itaque in specie talia
collegia indicata erant.

2) C. Suetonii Tranquilli C. Iulius Caesar, c. 43 , ex rec. Fr. Ou-
dendorpii, p. 70. »Cnncta collegia, praeter antiquitus constituta,
distraxit.quot;nbsp;gt;

tiquis collegiis intelligenda esse : sic etiam de Augusto
narrat eum factiones dissolvisse, quae specie novi col-
legii conveniebant, clementiamque Augusti magis mi-
rari licet propter verba, quae Suetonius his addit fa-
ctiones ad nullius non facinoris societatem coiisse 1);
factio autem saepe de coniuratione in rempublicam ad
seditionem exsitandam vel ad gravissima delicta contra
rempubhcam committenda usurpatur, tametsi ad scele-
storum ad delicta universe perpetranda conventus aut
pacta etiam a Eomanis lureconsultis referatur.

Plinius 2) in Epistolis scribit ipsius aetate collegia fa-
brorum apud Nicomedienses vetita fuisse propter factio-
nes: ad quietem ergo, ad statum reipublicae pertinebant
et tamen legimus ea solummodo dissoluta fuisse; quae
res, postquam de delicto illicitorum collegiorum iu-
dicium extra orchnem constitutum fuit, in multis
causis obtinuisse videtur, nisi socii iussis Principis, Se-
natusconsultis non obtemperarent, 3) ut nos docent

2)nbsp;C. Plinii See. Epist. I. X. Episf. 43 , studiis societ. Bipontinae
Biponti 1789, toI. 11, p. 98. »Tibi quidem secundum exemplum com-
plurium in mentem yenit, posse collegium fabrorum apud Nieome-
dienses constitui. Sed meminerimus provineiam istam et praeeipue
eas civitates eiusmodi factionihus esse vexatas.quot;

3)1.nbsp;1. pr. £f, quod cuiuscunque universit. nomine (III, tit. 4),
ubi Gai. L. Ill, ad Ed. provinc. — » neque collegium — omnibus
habere eonceditur : nam et Legibus et Senatusconsultis et Principa-
libus Constitutionibus ea res coërcetur.quot; Haec de poenis interpretari
possumus ,■ neque inde sequitur collegia universe prohibita fuisse: in-
primis agitur de iuribus, quae tali eollegio aequiruntur, ut patet ex
«eqq. verbis pr. et J 1, § 3, quae sententia confirmatur L. 5,
§ 12 ff, de iure immunitatis (L. L. tit. 6). »Quibusdam collegiis vel
corporibus, quibus ius coeundi lege permissum est, immunitas tri-

fragm. Dig., unde sententia doctissimi Wassenaer col-
legia primum dissolvenda esse et eorum sociis tantum
poenam uTOgari , si nou discederent, vel, si rursus
convenirent, pro parte veritati convenit 1)..

At Ulpianus 11. statim de poena illiciti collegii ser-
monem habet, verumtamen haecce Iureconsulti ver-
ba de collegiis, quae in specie probibita erant, propter
Marciani fragmenta in hocce titulo de collegiis acci-
pienda sunt: tunc socii iam sciebant propter reipu-
blicae periculum eorum conventum vetitum esse :
species designari videtur, quae reipublicae minatur.

buiturquot; sc. ut ex 1. 1, pr. eod. lit. apparet socii talis collegii a
muneribus civilibus liberi sunt. si sunt artifices. 1. 2 de extra-
ordin. criminibus (XLVII, tit. 11) verba »coehis iUicitosquot; dubia
sunt, semper quaeri potest, an accipienda sint de collegiis, quae
veniam non impetrarunt, an vero de iis, quae in specie vetita sunt:
inde apparet collegia extra ordinem punita esse ea aetate. Animad-
versione etiam digna sunt verbaquot; sub praefextu religionis vel
sub specie solvendi voti »cum 1. 1 , § 14 ff. de offlc. praef. Urbi
(l , 12). » Divus Severus rescripsit eos etiam, qui illiciium colle-
gium coïisse dicuntur , apud Praefectum Urbi accusandosquot; cum 1. 1,
pr. ff. eod. tit.; L. 15 Cod. de Episcop. et Clericis caet. (I. 3) ad
conventicula religionis causa contra religionis Christ, illius aetati»
normas restringenda sunt, ut iam ante me vidit Zirklerus: aliae leges,
quae afferri solent, multo minus ad baue quaestionem pertinent sc.
1. 59 ff. pro socio (XVII, tit. 1) 1. 22 ff. de fideiuss. (XLVI, tit. 1)
L 31, § 1 ff. de furtis.

1) lo. Bar. de Wassenaer, Diss, ad tit. D. de collegiis et corpo-
ribus Lugd. Bat. 1740 in opere lurispr. antiqua cur. Dan. Fellen-
herg, tomo I, Bernae 1760 apud Wagner, Wo. VII, p. 443 hoc de-
lictum primum refert ad vim , deinde lapsu temporum ad Maiestatem
propter loca Dig. cum p. 444, 445 »primum quidem Senatusconsulto —
discedere et segregare se iuberentur — qui autem contumaces se
gerebant, edicto — parere detrectabant, in eos demum animadver-
tere poenamque legibus statutam severe exsequi, aut etiam aliam,
quam vellent, aliam sententiam — ferre solebant Praesides.quot;

quamquam non eam evertere, vel plane mutare vult:
talibus factionibus facile a republica in Urbe et magis
in provinciis desciscitur, regno alius civis faveri potest.

Verba Ulpiani maxime cum eiusdem lureconsulti
fragmento ad legem luliam Maiestatis conveniunt, un-
de plures lureconsulti nullum esse dubium, quin Ul-
pianus de poena legis luliae Maiestatis scriberet, ef-
fecerunt, attamen Paulus in Ree. Sent, inter facta
legis luliae de vi privata enumerat „ quive — templa,
portas aliudve quid publicum armatü obsederit, vin-
xerit, clauserit, occupaveritquot; 1), quae Ulpiani loco valde
similia sunt et aliis verbis in titulis Pand. de vi publ.
et priv. eadem res designatur „ qui turbae sediti-
onisve faciendae consilium inierint servosque aut libe-
ros homines in armis habuerint 2) —- convoca-
ta seditione — nec minus hi qui convocati sunt
eadem lege tenenturquot; 3) (scilicet, ut vim facerent,
nec tamen in tali causa ulla vis erat facta), quae si
conferantur cum illis, quae de liistoria Romanorum
exposui, multa profecto dubia moveri posse mihi vi-
dentur, an collegia quaedam poena vis, an poena
Maiestatis Ulpiani aetate punienda essent: historia

1) Pauli Rec. Sent. L. V, tit. 86. Ad leg. lul. de vi publ. et priv.
§ 3 ap. Blondeau vol. 11. Monum. lur. Anteiust. p. 317.

a) 1. 3 pr. ff. ad leg. lul. de vi publ. eum J 8, eum 1. 10 , § 1.
Wassenaer libro laud. p. 400 . cap. I de variis signif. verborum eol-
legii et corporis agit. conf. etiam cap. VI, p. 439 seqq. ubi de-
licta quae extra ordinem coercentur magis ad iudicia publica
accedere existimat, p. 444 etiam interpretatur 1. 3, pr. ff de colleg.
et corp. de illis, qui magistratum administrate se morigeros prae-
bebant, verumtamen imperata intra praestitutum tempus faciebant.quot;
3) L. 3, § 1, cum 1. 8, 1. 4. et 1, 6 ff, ad leg. Jul. de vi priv.

Romana duce magis probabile est poena vis ea
coërcita fuisse: pro certo affirmari hoc non potest
propter verba ab Ulpiano citata.

1) Plalnerus, Quaest. de iure Crim. Romano 1842. Q. Vl, eap. II,
§ 10, p. 300-302. Legem 2 ff. de colleg. etcorp. de Maiestate interpretatur
p. 302 ubi legimus. »Discrimen quoddam intercessisse videtur inter col-
legia singulatimproMbita, ita ut, qui in ea coirent, in certum quoddam
vetitum peccarent, et inter ea, quae consilio suo licet iusto rerum
ordini et reipublicae non adversentur, tamen ideo dissolvuntur, quo-
niam non ex auctoritate Senatus vel Caesaris inita suntquot; et p. 301.
»Quod L'Ipianus banc poenam commémorât, eo non probatur, socios
collegii illieiti ex lege lulia Maiestatis accusari potuisse. Vix pro-
babile est, crimen collegii illieiti in iudiciis publicis tractatum
esse , in bis enim separatim de singulis sententia ferebatur, attamen
culpa eins, qui collegii cuiusdam particeps fuerit, non recte censeri
et puniri potest, nisi una et simul de ceteris sociis cognoseatur.quot;
Conf. Dirksen, civilistiscbe Abhandl. Berlin 1820, vol. IL Erste
Abhandl. Histor. Bemerkungen, über den Zustand der juristischen
Personen nach römischen Recht, p. 36-47. Egregie refellit senten-
tiam eorum, qui existimant conventus opificum vetita esse legibus
Senatusconsultis, quae in Collegia facta sunt et haecce refert ad
collegia , quae adversus rempubl. esse videbantur, ad factiones inpr.
P. 38, 39 ; p. 38 coniectura assequi studet verba collegia, ct so-
dalitia praecipue de collegiis, cui venia coëundi non data erat, usur-
pata fuisse, cum p. 4 et not. 6 , ubi collegia, sodalitia, sodalitates
eandem rem significasse tempore XII tabul. et ea aetate cum col-
legiis sacerdotum valde cohaesisse opinatur, non satis cum ambitu ea
coniungit Cic. aetate. Mittermaier de opere Zirkleri, die gemeinr.
ï«hre. Archiv, des crimin. Rechts. Neue folge Ao 1837, p. I, p. 166.
Zirklerum de collegiis nimis severum iudicium tulisse scribit. »Mit
den Associationen geht er streng um, und macht dass, was allerdings
in aufgeregten Zeiten bei feindlich sich gegenüberstehenden Par-
teien passt, zur allgemeinen Regelquot; de altero Zirkleri opere »das
Associationsrecht.quot; Archiv, des Criminalrechts. Neue Folge Ao 1836,
P- I, p. 167-169. Carmignani teoria delle leggi della sicurezza so-
ciale. Pisa 1831, L. II, c. 14, voL II, p.312 et not. 1, cum p. 311.

ani fragmento de poena Maiestatis (ex eins sententia),
non vero de iudicio Maiestatis mentionem fieri et reos
collegii illiciti in proprium iudicium vocatos fuisse
censet ; minus tamen argumento , quo hoc probare
conatur, accedere possum in iudiciis publicis separatim
de singulis sententiam latam fuisse, de sociis collegii
simul indicatum fuisse, nam ab eo quaerere velim, quo-
modo socii coniurationis contra rempublicam, igitur
speciei delicti Maiestatis iudicarentur ; Eomanos sci-
licet hos etiam simul m iudicium vocare solitos fuisse
verisimile mihi videtur : universe de iudiciis publicis
cum eo facerem.

Hanc ob causam sociis collegiorum proprium iudi-
cium constituebatur, quod iudicium extra ordinem de
collegiis illicitis inductum erat.

Perduellionem inde a tempore lulii Caesaris speciem
delicti Maiestatis fuisse prohatur.

In lege ipsa Maiestatis lulii Caesaris diserte nul-
lam differentiam inter Maiestatem ut genus et perdu-

1)11 dritto Romano non aveva difficolta — di porre il collegio illecito
tra i delitti di Maëstaquot; ab eo cit, 1. 3 ff, de coll. et corp. Ex iure
constituendo tamen negat delictum collegii illiciti esse dcliclmn Ma-
iestatis, nisi gravius aliud delictum ei aecedat. Mattbaeus nos docet
iam diu ante nostra tempora inter Duarenum et Aceursium disputa-
tum esse an collegia ex lege lulia de vi, an vero ex lege lulia Ma-
iest. punienda essent. ad tit. ff, de colleg. in opere de criminibus
p. 365-369.

ellionem ut gravissiniam eius speciem constitutam fuis-
se paulo ante vidimus: aurea vero lureconsultorum
Romanorum aetate Ulpianus prae ceteris Imperatoris
Alexandri Severi amicus, quem Imperator de omni re
consulere solebat, ideoque magis quam alii interpretes
Iuris illius aetatis audiendus, Libro VIII earum dis-
putationum, in quibus saepe de Maiestate sermonem
habet, sic distinguit inter-Maiestatem et perduellionem:
„ Is , qui in reatu decedit, integri status decedit : ex-
tin o-uitur enim crimen mortalitate, nisi forte quis

Maiestatis reus fuit, nam hoe crimine, nisi a succes-
soribus purgetur , hereditas fisco vindicatur.

Plane non quisquis legis luliae Maiestatis reus est,
in eadem conditione est: sqA. perduellionis reus est,
hostili animo adversus rempublicam vel Principem ani-
matus : caeterum, si quis ex alia causa legis luliae
Maiestatis reus fit, morte crimine liberatur.quot; 1)

1) 1. 11 (uit.) ff. ad leg. lul. Mai. TJlp. L. VIII disput, cum I. 3
ibidem , quae etiam fragmentum continet, Tip. L. VIII disput. » nam
et hoe capite primo lege Maiestatis enumeratur.quot; Tit. -vero inscri-
bitur ad leg. lul. Mai. Contrariam sententiam defenderunt Dicck,
bist. Vers. über das Criminalr. der Römer, § 47 , p. 114-130 cum
§ 46 et passim. Cum Ulp. lege comparat 1. 7 ubi Pauli fragm. et
1. 8, ubi Marc, fragm. Cod. ad leg. lul. Mai. praecipue, quod haec
fragm. sint ex opere de publ. iud. , ubi de industria banc quaest.
tractarunt. V^^eiske , Hochverrath § 2-§ 6, p. 4-21. Contra eos egre-
gie disputavit Zirkler, die gemeinr. Lehre vom Majestätsverbr.
P, 33 seqq. 39, 50 inpr. parte III, p. 144 seqq. 147, 151 , 157-
160 , 163, 164, 167 , 172 et passim. Cropp. Comment, parte sec.
1. III, tit. I, p. 10-13. »Verba hostili animo seqq. non delini-
Unt, quis sit perduellis, sed descrihmt tantum : et omnino nullam
aliam vim iis tribuerim , nisi ut Illpianus ea adiecerit, antiquam per-
duellionis vocem explicaturus,quot; deinde negat differentiam inter perd. et

Weiske, Dieck, Hepp. alii Ulpianum hoc loco le-
gein luliam Maiestatis ipsam non consnlnisse, vel

Mai. repetendam esse c.\ hostis notione, sed opinatur eam deducendam
esse ex animo rempublicam laedendi : exemplum affertur eius, ijui in
bellis cesserit. Hepp, die Bestimm, des Riim-. Rechts über den Hoch-
verratb. Archiv des Crim. Rechts, Neue Folge Ao. 1837, p. III,
p. 357-3.59 , 361 initio cum Zirkler facere videtur sc. p. 363 , 364.
» Neuerlich haben freilich Manche , wie z. B. Cropp und jetzt auch
Weiske behauptet, dass der animus hostilis nach Röm. Rechte nur
soviel wie dolus überhaupt bezeichne, allein Zirkler hat dagegen
mit überzeugenden Gründen dargethan, dass der animus hostilis vsifk-
lich ein teehniseher Ausdruck im Römischen Rechte sey und die perj-
duellio charakterisire.quot; conf. tamen p. 373 »endlich auch dass die
Römischen Juristen selbst die Fälle der perduellio vom dem jetzt' so
genannten crimen Majestatis in specie nicht genau unterschieden,
und dass nur gelegentlich Ulpian eine Begriffsbestimmung von der
perduellio giebt, von welcher es obendrein zweifelhaft ist, ob sie
als eine algemeine Begriffsbestimmung anzusehen sey, und die
nicht einmal das , was Zirkler für das charakterisirende der perdu-
ellio ausgicbt, im entferntesten ausdruckt.quot; Inprimis refellere studet,
quae Zirklerus scripsit de proposito, quod in noxio perd, requiritur,
fortasse Zirklerus hoc etiam nimis urget. Feuerbach, Hochverrath ,
p. 3 et not. 3 , p. 7 nimis stricto sensu notionem hostis intelligit
p. 9, 31-33, p. 80. Paul, aetati different inter perd, et Mai. ad-
scribit. Luden , über den Versuch des Verbrechens, cap. II, p. SS-ST-

237 minus historice , sed de diffierentia notionis convenit et not.^
p. 325. Mittermaier in opere Staatslexicon von Rotteck und Welcker^
vol. VIII, p. 2 , p. 202 , 204 recte animadvertit de causis, quae
deinde moribus lege luliae Mai. adiectae sunt, minorem poenam
sumtam fuisse; haec Weiskü interpret, plane adversantur; hoc saltem
lapsu temporum de imaginibus, de scriptis et de dictis obtinuit, dum-
modo saevos Imper. excipias. Mitterm. Archiv, des Crim. Rechts,
Neue Folge, Ao 1836, p. 3, p. 480 , 481, anno 1837, p. 1, p. 165,
167. Rosshirt magis veram sententiam hac de re proposuit in
opusc. über Hochverratb und über die angrenzenden Verbrechen,
Neues Archiv des Crim. Rechts, vol. IX, p. I, 142, 143, 147,
148, 152 nimis tamen ibi Maiestatem ad iniuriae notionem refert.
157, 168 perduellionem speciem Mai. habet, quam in alio opusc.

obiter de hac rescripsisse, nec pordnellioneni delinivisse
contendunt, vel alio sensu hoc fragmentum accipiunt,
vel ad Ulpiani tempora differentiam inter perduellio-
nem et Maiestatem restringunt nulla vestigia perduel-
lionis inde a lulio Caesare usque ad Alexandri Severi
tempora mansisse contendentes.

Hos scriptores magna parte iam optimis' argumentis
Zirklerus et deinde Mittermaierus refellerunt, quodam-
modo etiam Rosshirt et Luden: quaedam tamen ab
iis omissa, vel obiter tractata uberius exponere cona-
bor, quod ab hac quaestione in iure in Germania
communi usu recepto tanta pendeant.

Das Köm. Recht als Quelle des Deutschen Criminalr. vol. SI,
p. 3, p. 396 , 397 praec. p. 413-419, § 14 ubi negat Ülpianum de
industria et doctrinao sensu verbum perduellionem usurpasse et per-
duellionem TJlp. aetate in usum rcvoeatam fuisse opinatur. Dieckio
assentitur Henke, Handb. des Crim. Rechts und der Crimiualpol.
vol. III, § 183, p. 389 et not. 28, p. 403, contra von Wächter,
Lehrbuch des Römlsch-Teutschcn Strafrechts , vol. II, § 338 , p. 505
et not. 27, p. 507 seqq. not. 29, p. 512. Hcffter, Lehrbuch des
gmeinen Deutsch. Criminalr. § 198, p. 171 cum § 209, p. 179 ct
noi. 1-3^^ Miirezoll, dis'gem. Deutsche Crim. Recht, § 58 , p. 180-
182. Carmignani, iur. Crlmquot;elem. vol. II, L.III, tit. I, §663, p. 6, 7,
2, § 673-675, p. 10, 11, tit. 2, § 678-681, p. 13-14, tit. 3,
§'quot;'683, 683, p. 15. Tittmann, Handb. der S trafrech twissenscbaft ed.
sec. vol. II, § 333, p. 17 cum § 319, p. 11-17 plane contra ius
Äoni. eiusque histor., quare eum merito reprehendit Wächter. Si'gon.
et Heinecc. iam citavi. De Ulp. conf. Aelii Lampridii Alex. Severus,
Vol. I, script, hist. Aug. cum not. Casaub. aliorumque c. 15, p. 904.
»Negotia et causas prius a scriniorum principibus et doctissimis
Iuris peritis et sibi fidelibus, quorum primus tunc Ulpianus fuit
tractari — praecepitquot; c. 37 , p. 035 eum c. 31 , p. 935, 936 —
» neque unquam solum qucmciuam , nisi praefectum suum vidit et
luidem Ulpianum ex assessore semper suo , causa iustitiaé singularis.
Quum autem alterum adbibuit et Ulpianum rogari lussiSf.quot;'

Si de lureeonsultorum testimoniis hae in re quae-
rimus, ea parte Gaii Commentariorum, qua de iudieiis
publieis hic lureconsultus agit, deperdita, temporaUlpiani
nobis sunt spectanda, et lureeonsultorum scripta profecto
de quaestionibus Iuris multo meliores nobis sunt fontes
quam historicorum narrationes ; scilicet hi saepe Iuris
imperiti sunt et saepius nonnisi obiter de iure men-
tionem faciunt, iuris formulas, verba iuri propria saepe
non adhibent : argumentum igitur Dieckii non magni
est momenti historicos illius Caesarum aetatis delicta
contra rempublicam Maiestatem, non vero perduellionem
vocasse, et, quod Zirklerus recte de locis Digestorum
in medium profert lureeonsultos saepius nomen ge-
neris quam speciei usurpasse, multo magis de histo-
ricis valet. Mirum est ipsum Dieckium locum Capi-
tolini in vita Adriani citasse, quo verbum perduellio
occurrere existimat, quod tamen neque hoc capite ne-
que in tota Adriani vita a Capitolino conscripta inveni.

Praeterea ex re ip^a, ex factis delictorum contra
rempublicam eommissorum, quae historici huius aeta-
tàs afferunt, si vitae saevoi'um et clementium Caesa-
rtxm inter se comparantur, Dieckii argumentum in-
firmari posse mihi videtur. 1)

Tacitus in loco celeberrrimo Annalium scribit de Ti-
berio „ legem Maiestatis reduxerat, cui nomen apud
veteres idem, sed alia in iudicium veniebant,quot; quibus

1) Dieck, Hist. Versuche caet. § 46, p. 110-113 cum § 61 , p. 130-
138, inpr. p. 133 not. 16. a Dieckio cit. c. 5 Spartiani Hadriani;
contra Zirkler die gemeinr. lehre Tom Majest., cap. Ill , p. 169-
166 cum p. 146-148.

verbis hic scriptor vel maxime leges Maiestatis ob ocu-
los habuit, uti ex sequentibus verbis „ Maiestatem po-
puli Romani minuissetquot; patet, itaque dei perduellionis
lege scribere non poterat, nisi ad tempora legis duo-
decim tabularum recederet, quod eius consilio minus
conveniebat 1). Pluribus ahis locis de iudicio Maiesta-
tis vel de accusatione in quaestione Maiestatis agit
variis formulis e. g. „ Maiestatis postulavit — praeten-
tata crimina, crimini dabatur — absolvi reum crimi-
nibus Maiestatis —• neve asperare crimina — ne Maie-
statis crimina tractarentur — Maiestatis crimina sub-
debantur (accusationes) vinclum et necessitas silendi —
cuncta quaestione Maiestatis exercita — postulato
Maiestatis Considio Proculo — Maiestatis delatus est.
Quaestio, iudicium autem erant Maiestatis, non vero
perduellionis, nam iudicium perduellionis Caesar sus-
tulerat.

Sic Praetor Pompeius Macer apud Tacitum Tibe-
rium rosat „ an iudicia Maiestatis redderentur ?quot; et

hic respondet „ exercendas leges essequot; quae Suetonii
verbis confirmantur „ an iudicia Maiestatis cogi iuberet.quot;

1) Tao. Annal. L. I, c. 73, cur. Oberlin. vol. I, p. 88, cum
c. 73, 74, p. 88-91, L. II, c. 37-31, p. 134-138, praec. c. 39,
c. 50 , p. 147 , L. III, o. 33, p. 301, 203 , UI, c. 60 , p. 242 ,
cum c. 67, p. 343, IV, c. 19, p. 373, c. 30, p. 283, c. 34,
p. 286. L. VI, c. 18, p. 357, c. 47, p. 383. L. XIV, c. 48,
vol. II, p. 339. In multis locis etiam Tacitus de lege Maiestatis
mentionem facit, itaque loco verbi Maiestatis perduellio usurpari
uequit. Suetonii Tib. Nero Caesar c. 58 ex rec. Oudendorpii p. 438,
cum c. 59-62 , p, 439-437.

Tatiitus lioc verbo utitur, quibus verbumnbsp;et notio
oiniî'î ,j.085ini iunJocoa oo. , , ,

Berii iâaiéstatèm'— öranïüm Pisonem încusasse (i. e.
ood ovjY, onnn .nbsp;. ,nbsp;,, jr- , ,

bitiquot; 2) quae nuÛum ' aptum sensum' praeberent, si
00 S'A /nasßlt;) liUrA j-if' „ . ;
verbum perduellio scriptum misset.

'^^'ÄeliüV Spgrtia^s eadem mente de Adriano com-
crimina non admisitquot;3), et quam-
lt;inam apud^Pliiimm in Panegyrico verbum crimen po-
tiüs'^de del^to quam de iudicio vel accusatione intel-
ligendum esse videtur propter verbum, quod additur:

„ eorum',' qu!^ crimine vacarentquot; 4), ille tamen vel ma-
Ji-^ac-nbsp;r. ■ .nbsp;. .■

Caesarum ^Constitutiones, quibus servus in dominum
testari,'quot;vel inquot; dominum torqueri iubebatur.
^Hagis ^^iiucide ex Spartiani narratione de Adriano
apparet, quid praecipue ab Imperatoribus, qui secun-
dum iüns principia ius dielquot; volebant, üt Maiestas

1)nbsp;Tac. Annal. L. III, c. 24, cur. Obcrl. toI. I, p. 203. »Nijni
culpam inter viros ac feminas vulgatam gravi nomine lacsarum re-
ligionumquot; ac »violatao Maiestatisquot; adpellando, clemenliam maiorum;
«uasque ipse leges egrediebatur.quot; ^

2)nbsp;Tac. Annal. L. Ill, c. 24, vol. I, p. 203, c. 68, p. 243, t IV,
o. 21, p. 275 , cur Oberl.

3)nbsp;Aelii Spartiani Adrianus Caesar, c. 18, vol. I, bist. August,
cum not. Casaub. p. 168. . ,, i,nbsp;„,

Spartianus nempe memoriae PfO^idltAdrianuin mul-
tos insecutum esae propter suspicionem affedqtae tyran-
nidh, iu Tatianum ut çonsdumjyfa^i^^^
passum fuisse et proscribi
ctatorem imperii movi ab «o. eojictu^^^
ante idem scriptor affirmarat Ad^num^ omne^ .fer^
amicos dein^nbsp;loco

exemplis Tatiani et Serviani illustr?^. 1) ^^^^^^
Capitolinus narrat maleficium Ä^udü

constare „guoci Imperatorem se «J»?g '^■îufçtf^
et vlilcatius Gallicanus in vita Cassii scribit''
onem tyrannidis^ Cassii, patre ipsius ^^^ßtore^ Ai^om-
num Pium latuissequot; ibique Marcus AureHus Im^pratoj
Aelio Vero, qui eum monuerat, ^^ de^^Çf jfj^J^fl
ret, sic rescribit „ Misera conditio Imperatoris,^ quibûs
de affectata tyrannide nisi occisis non potest crediquot;
Vulcatius Cassii socios vocat conscios tyrannidis yt
Marcus Aurelius orationis ad Senatum sic finem fecit:
„Detisque hoe meis temporibus, ut in causa tyranm-
dis, qui in tumultu cecidit, probetur occisus.quot;°_^Alüs

locis inveniuntur verba „rehellare, defectio.
fa]nbsp;.. , ;it;,-:üioYnbsp;_ - ^ , iin inul»

1) Aellï Spaf'i»quot;' AdrTdnus c. 15, Hist. Aug. vol. I, p. 146-Ï48.
Cum cap. Ö. p. 49, c. 7, p. 57, c. 23 , p. 201 , 203, 204. 1

a) lulii Capitolini M. Antoninus philosophus, c. 34, in opere
hist. Aug. script, vol. I, p. 385, c. 25, p. 387. Vulcatii Gallicani
Avidius Èassius,®'Hist.''Aug. script. Vol. I, p. 442, c. 1, p. 445,
446. c. 6 et 7 , p. 456 , 487. Epistola Faustinae ad Marciira' cT 9 ',
p. 461, c. 11,^2, p. 464, 465. Tae. Histor. L, I, c. 5, Cur. Ober-
lino, vol. Ill, p. H »pronus ad novas res. — Imperium sibi mo-
lientis.quot;

moriam revocat illam gravem perduellionis speciem,
quae per omnia fere liberae reipublicae Eomanae
tempora plecti solebat, nempe delictum regni affectati.

Verisimiliter verbum tyi'annis a Graecis repeteba-
tur, et ab iis in iuris Eomani formulas transiit.

Hoc verbum de reipublicae normis mutandis non
amplius frequenter adbiberi poterat, neque in bisce
locis illud spectatur, sed bac aetate magis quaestio
erat de alio Imperatore creando vel maxime militibus
iubentibus loco Imperatoris , quem Senatus elegerat;
alia ratione idem noxii consilium erat nempe Eomae
regnandi.

Piso in ipso Tiberii regno Maiestatis accusatus est, 1)
quod bellum civile movisset, castella occupasset, ad
seditionem excitasset, imo vero militibus persuasisset,
ut suae parti faverent.

Sentius apud Tacitum ad eum scribit „ se rempu-
blicam armis petere „ et a Tiberio in Senatu comme-
moratur Pisonem accusari, quod provinciam armis oc-
cupasset , praeterea ipse Tacitus ei crimini vertit,
quod bellum provinciae intulisset: in hac ergo causa

1) Tac. Annal. I. II c. 79-81 ed. Oberl. vol. I, p. 175 173 I-. Ill,
c. 10-17 vol. I, p. 190-196 e. g. oratio Tiberii in Senatu c. 12, p.
192 » siraulque illud reputate, turbide et seditiose traclaverit exerci-
tus Piso : quaesita sunt per ambitionem studia militum; armis repetita
provinciaquot; et paulo ante »an scelere exstinxissetquot; cum c. 13, p. 197.
Vitellii testimonium » rerum novarum studio , Pisonem vulgus mili-
tum — eousque corrupisse, nt parens legzonum a deterrimis adpel-
laretur, postremo ipsum (Germ.) devotionibus et veneno peremisse;
sacra hinc et immolationes nefandas ipsius —. petitam armis rempu-
blicam.quot;

et in aliis a me allatis multa facta puniebantur, quae
magis ad perduellionem quam ad Maiestatem universe
pertinebant, unde probabile videtur notionem perdu-
ellionis hac aetate non evanuisse. Suspicio veneficii in
Germanicum commissi et impia dicta in Principem
Pisoni quidem nocebant, nec tamen praecipua eius
iudicii causa erant.

Göttling perduellionem a Maiestate seiunctam fuisse
etiam Caesarum aetate et pauca eius vestigia mansisse
ex loco ïaciti repetit, ubi hic scriptor verbis utitur
„more prisco;quot; 1) attamen celeberrimus historicus hoc
loco sermonem non habet de perduellione, sed de ma-
thematicis et magis, qui Senatusconsultis ex Italia pulsi
erant, et meminit variarum eorum poenarum verbis
„ more prisco :quot; etenim unus eorum saxo i. e. rupe Tar-
peia deiectus est, alter iussu Consulum a lictoribus se-
curi est percussus, quum classicum canere coeptum es-
set extra portam Esquilinam: hae autem poenae priscis
temporibus de noxiis sumi solebant, sed tunc magis
ab usu recesserant. Consules ut magistratus mandata
Senatus exsequebantur, mathematici et magi scüicet
Senatusconsulto tenebantur.

1) Tac. Annal. L. II, c. 32 cur. Oberl. vol. I. p. 128, 129 Göttling
Gesch. der Röm. Staatsverf. § 146, p. 457. eum § 153, p. 474, 475,
» Facta et do mathematicis magisque Italia pellendis Senatusconsulta.quot;
Deinde seqq. verb.i, de quibus controversia orta est. Locus ülp. de ta-
libus Senatusc. in Coll. Leg. Mos. et Rom. tit. XIV (XV) cap. II, ap.
Blondeau vol. II Monum. lur. Anteiust. p. 443 , 444. Platner Quaest.
de lurc crim. Rom. Q. VI, ? 1 . P- 335-240.

rone regnante „adimendam reo Praeturam necandiimqxie
more maiorumquot; 1), nam Antistius Maiestatis erat postn-
latus , nisi haec verba saepe de mortis poena universe
intelligenda essent.

Propterea etiam Paetns Thrasea haec refellere co-
natur apud Tacitum „ carnificem , ait, et laqueum
pridem abolita et esse poenas legibus constitutas, qui-
bus sine iudicum saevitia et temporum infamia suppli-
cia decernörentur. Quin in insula publicatis bonis, qui
longius sontem vitam traxisset, eo privatins miseriorem
et publicae clementiae maximum exemplum futurum.quot;

Hisce Thrasea leges Maiestatis poenamque exsilii
indicare videtur, et invehitur in ultimum supplicium,
quod legi luliae Maiestatis contrarium esse censet.

Antistius autem accusabatur, quod probrosa adver-
sus Principem carmina factitasset vulgassetque celebri
convivio,quot; quae accusatio magis ad minores delicti Ma-
iestatis species quam ad perduellionem referenda est.

Ab Ulpiano 2) citantur verba Neratii Iureconsulti,
qui circa tempora Traiani vixerat, et hic verbum per-
duellio usurpât: ante Marcum Aurelinm igitur hoc
verbum non plane obsoletum erat, nisi nos fefellerit

2)nbsp;L. 11 , § 3 ff, de his qui not. infam. »Non solent autem In-
ger! , ut Neratius ait, hostes vel Perduellionis damnatiquot; cum Aelii
Spart. Adriano , c. 18, hist. Aug. ■vol. I, p. 165, 166. »Quum iudica-
ret in consilio, non amicos suos, aut Comités solum, sed iurisconsultos
et praecipue lulium Celsum , Salvium lulianum , Neratixmi Priscum,
quos tamen Senatus omnis probasset.quot; Conf. Zirkler, die gemeinr.
Lehre vom Ilochv. p. 43 . 44 et in not. Dieck , Hist. Versuche §4,6,
p. 113 et not. 15 et 16, cum § 47 , p. 114 seqq, inpr. 116, cum
p. 117. Conf. § 3,|mea de hac historiae Romanae aetate parte d initio

Ulpianus , quod de tanto lureconsulto, qui scripta
Neratii procul dubio legerat et verisimiliter domi pos-
sidebat, non credendum est .• de hac autem Maiestatis
specie mos non lugendi illos, qui huius delicti dam-
nati erant , invaluerat , et hic mos a priscis tempori-
bus repetendus esse videtur propter verba § 2: „more
maiorumquot; et propter ea, quae mox de temporibus libe-
rae reipubhcae afferam; nec negligenda est coniunctio
hostes et perduellionis damnati quasi res similes: verbum
hostis de iis civibus, qui hostes dicti erant lapsu tem-
porum ex Senatusconsultis, intelligendum est.

Dieck legem ult. ff. ad leg. lul. Mai. refellere stu-
det, quod neque in tit Dig., neque in tit. Cod. lustin.
ad legem lul. Maiest., neque in Cod. Theodos., neque
in Pauli Rec. Sent., neque in Instit. verbum pertZwé/Zzo
ceteroquin occurrat, quod alii lureconsulti in tit. Dig.
ad leg. lul. Mai. differentiae inter perduellionem et
Maiestatem nullam mentionem faciant ; sed primum
animadvertendum est nonnisi pauca fragmenta horum
lureconsultorum ad nos pervenisse , deinde eos saepe
nonnisi facta neque semper omnia, quae hac lege ple-
cterentur, enumerasse : Marcianum et Papinianmn aliis
locis de perduellione idem affirmasse, quod lege ult.
ad leo-. lul. Mai. ab Ulpiano commemoratur, et tunc
verbum perduellio usurpasse : Paulum tandem quae-
dam solummodo facta indicasse, et ex ordine, quo
facta conscriberet, apparere eum perduellionem prae-
cipuam Maiestatis delicti partem habuisse. 1)

1) Conf. 1. 3 if. ad leg. lul. Mai. cum I. 4, 1. 7,5 3, 1. 10,
cum 1. 1, ibid. cum 1. 86 , § 1 ff, de adquir. vel omittenda bered.
(XXIX , tit. 2) ubi fragm. Papiniani »rei Perduellionisquot; cum 1. 76,

Praeterea in titulo Codicis lustinianei, 1) ut iam
ante dispiitavi, praecipue de iudicio agitur , vel, si
causae Maiestatis nominantur, Imperatores sermonem
habent de iis causis, quae ab improbis Imperatoribus ce-
teris additae erant et ad Maiestatis leviores species per-
tinebant vel causa citatur, qua unice perduellio com-
missa est, neque igitur in tali causa de differentia inter
perduellionem et Maiestatem quaeri potest : multi ante
me docuerunt in Institutionibus saepe non accurate
distingui, si Digesta, Codicem lustinianeum et Novellas
cum iis compares et historiam Iuris consulas; hoc au-
tem vel maxime ex titulo Institutorum de publicis iu-
diciis apparet.

Ipse Ulpianus sua tempora hac definitione non solum
spectasse, sed legem luliam ipsam et sequentia tempora
ex eo efficiendum est, quod in eodem Libro octavo
Disputationum de capite primo Legis Maiestatis (se. lui.
Caes.) mentionem faciat 2) nec meae sententiae ob-

§ 9, de legatis II (XXXI). »Crimen Perduellionis illatum estquot; et
idem Papin. 1. 31 , § 4 ff, de donation. (XXXIX, tit. 5) »post cri-
men perduellionis contractumquot; haec omnia in eodem opere Respons.
Libro 6, 7 et 12. Marcianus L. V. lustit. 1. 4 ff. de iure patronatus
(XXXVII, tit. 14) »Perduellionis damnatus.quot;

1) L. 1, 2, 3, cum 1. 5 et 7, (ubi Pauli et Marc, fragm. occur-
runt.) Cod. lust. ad leg. lul. Mai. 1. 3 Cod. Theod. ad leg. Corn,
de Sicar. ed. Ritter cum perpet. comment. Gothofredi, toI. III, p. 94,
95. Comment, p. 96-119, 1. 3, invenitur L. IX, tit. 14. Instit. tit.
de publ. iudic. § 3, ibi de omnibus Maiest. noxiis affirmatur »me-
moria rei etiam post mortem damnaturquot; cum § 5. Instit. de Heredit.
ab intest. »Veluti si post mortem suam pater iudicatus fuerit Per-
duellionis reus.quot; Sc. tunc fiUus non fit eius beres, tametsi sit in
familia defuncti mortis tempore.
.. 2) L. 2 ff, ad leg. lul. Mai. in fine.

staut verba eiusdem Iureconsulti „ cuius opera dolo
malo , cuiusve opera, consilio (dolo) maloquot; 1), nam
ibi antiquam formulam, fortasse formulam legis luliae
Maiestatis, citat, quae in multis legibus iudiciorum
publicorum invenitur : hac scilicet formula indicatur
in talibus iudiciis dolum malum requiri.

Tandem idem TJlpianus Libro VI ad edictum Prae-
toris in alio scilicet eius opere verbo perduellione uti-
tur, 2) unde patet eum hoc consulto scripsisse in Li-
bro VIII Disput.

Attamen Weiskius opinatur Ulpianum lege ult ad
leg. lul. Mai. non inter perduellionem et Maiestatem,
sed inter reos Maiestatis et reos legis luliae Maiestatis
distinguere voluisse, propterea quod multa facta, quae
leo-e lulia Maiestatis vindicabantur , lapsu temporum
aliis leo-ibus vel Constitutionibus Principum Ulpiani

aetate punirentur, quod poenae Maiestatis graviores
factae essent, itaque iniustum fuisset, si in causis,
quae non directe ad rempublicam vel Imperatorem
pertinebant , mortis poena, imo vero gravissimis eius
speciebus animadverteretur. Ex Ulpiani sententia, ait
Weiske, accusatio post mortem rei instaurabatur solum-
modo de iis factis, quae Ulpiani aetate lege Maiesta-
tis continebantur. 3)

3) Weiske, Hochverrath und Maiestätsverhr. § 2 , p. 4-7 et not. 1,
p. 5. »Es unterscheidet also obige Stelle nicht, wie man gewöhn-
lich annimmt, den Perduellis und Maiestatis reus, sondern diesen,
der jenem gleich steht, von dem, der nur legis luliae Maiestatis
reus istquot; p. 6, cum p. 7. »Bei der er (TJlp.) das Wort Perduellio

In tali quaestione verba profecto legis accurate per-
legencla sunt, in illis vero reus Maiestatis et reus legis
luliae Maiestatis sibi non opponuntur, verum in utraque
causa lex lulia Maiestatis nominatur procul dubio,
quod et Caesarum aetate praecipuus iuris fons man-
serit, quare et in Digestis et in Codice lustinianeo
hi tituli inscribuntur „ ad legem luliam Maiestatis.quot;
Causae legis luliae Maiestatis, quae ad perduellionem

nur deshalb wählte, weil Maiestas gleich vorherging, oder weil er
eines für stärker und daher für bezeichnender geltenden Wortes
sich bedienen wollte , cum § 3-6 , p. 7-Sl , cum § 15-18, p. 49-64
in quibus hostilem animum dolo aequiparandum esse censet. Huius
rei causa non satis eum vitupérasse mihi videtur celeberr. Mitter-
maierus, Archiv, des Crim. Rechts. Neue folge Ao 1836, p. 3,
p. 480, in opere Staatslexicon, vol. VIII, p. 2, p. 204 magis di-
serte ab eo discedit. Egregie eum refellit Zirklerus, minus tamen ex
ipsa lege 11 II', ad leg. Inl. Mai. Die gemeinr. Lehre, cap. III,
p. 146-152, 154 seqq. et passim cap. I, et cap. II. Hepp, die
Bestimm, des röm. Rechts, über den Uochverr. Archiv, des Crim.
Rechts. Neue Folge Ao 1837, p. III, § 5, p. 377, 378, §6,
p. 381-383. recte Weiskii sententiae assentitur notionem Perduel-
lionis generalem non eo sensu ab Ulpiano definiri, ut causae legibus
Pand. ad leg. lul. Mai. allatae exempla habendae essent, quae ad
alias causas latius quam ad exemplum legis essent protrahendae. Huic
sententiae Zirkler , Luden et Zachariae etiam faveat, sed miror Hep-
pium de alia ratione, qua Weiskius 1. 11, interpretatur, nullam men-
tionem facere , quum de industria de perduellione secundum ius Ro-
manum scriberet.

Weiskii sententia a Dieckü et Croppii sententiis probe distinguen-
da est, nam quisque eorum suo modo differentiam inter perduellionem
ct maiestatem 1.11. hostili animo indicari negat. Dieckius vero non uni-
verse hoc negat, sed tantum de ipsa lege lulia et de temporibus ante
Ulp. aetatem. Sigonius de iudiciis L. II, tit. 29, de legg. Mai. con-
tendit etiam Ulpianum perduellionem definivisse gravissimam speciem
Mai. in opp. vol. V. p. 806.

referendae sunt, ab aliis causis eiusdem legis seiun-
gendae sunt, bae autem inprimis animo hostili inter se
difFernnt; valde acute baec disputavit doctissimus vir,
non tamen cum eo facere possum. Uipianus ut lure-
consultus rem accurate definire solebat, nec probabile
est tantum lureconsultum verbum perduellionem pro
Maiestate casu adbibuisse. lureconsulti aetatis lusti-
niani Ulpiannm perduellionem definiviase existimasso
videntur, quum eius fragmentum in fine Imius tituli
ponerent ; tandem verisimile est definitionem Ma-
iestatis Ulpiani „ quod adversus populum Eomanum
vel adversus securitatem eius committiturquot; cum leo-e
ult. h. t. conferendam esse.

h Weiskii sententia de factis Caesarum aetate aliis
legibus prohibitis impugnatur.

Weiske nullum argumentum attulit ad probandum
delicta, quae ex lege lulia Maiestatis punirentur, con-
tra Maiestatem populi Eomani non esse facta, 1) et-

1) Conf. Weiske , Hochverr. und Maiestätsverbr. § 3 et § 2 p. 7-
13. » Somit wäre es wohl möglich , dass auch die Lex lulia Maiest.
über andere Verbrechen , als die welche man unter dem crimen Maiamp;-
statis begreift, Bestimmungen enthalten habequot; § 8, p. 2-5-27, 29, 30
ubi recte animadvertit formula » publice interestquot; non semper delictum
iVIaiestatis designare, attamen p. 26quot; offenbar sind in der späteren
Zeit mehrere früher als Fälle des crimen Maiestatis behandelte Verbre-
chen in blosse lUilitairverbrechen übergegangen.quot; Hoc verum est deinde
leges et Constit. de talibus factis , ut .delictis militum , magis quam
antea sancitas fuisse, sed inde non sequitur ea non etiam ut Maiestatis
delicta pro rebus et factis nonnunquam vindicata fuisse. Conf. § 36

enim sunt quidem variae indolis, verumtamen omnia ad
magnitudinem, gloriam, dignitatem et potestatem po-
puli Romani eiusque magistratnum referri possunt, et
notio Maiestatis apud Romanos latius patebat quam
bodie apud nos notio delictorum contra rempublicam
commissorum. Falsi species, ut recte eam interpretatus
est Zirklerus, de falsis edictis, Senatusconsultis vel in-
primis foederibus, pactis cum aliis populis intelligenda
est; faetum eius „qui confessum in iudicio reum et
propter boc in vincula coniectum emiseritquot; ad digni-
tatem magistratus, igitur etiam ad Maiestatem populi
pertinet, neque baecce ab Imperatoribus ante Ulpiani
aetatem abrogata sunt, nee maioris momenti est simüia
facta aliis legibus publicorum iudiciorum et Constitu-
tionibus Caesarum vetari, vel in titulo Digestorum de
re militari multa buiusmodi facta enumerari, nam Ci-
cero in orationibus et epistolis nos docet civem eius-
dem facti ex variis legibus accusari posse et in legi-
bus eiusdem Caesaris similia facta bac vel illa lege
probibentur.

37 p. 129-134 ubi inpr. de transfugio et de faUis agitur. Zirkler, die
gemeinr. Lebre , eap. II, p. 113, 114, cap. III, p. 209, 210- cum p.
171-178. 1. 2, If. ad leg. lui. Mai. L. 5, ff. de remilit. 1. 8, §2,1.38,
§ 7, ff. de poen. 1. 3, § 6, ad leg. Corn, de Sicar., L. 1, § 4, ff. ad
leg. Corn, de falsis 1. 25 ibid et 1. 27 § 3 , 1. 10. God. de div. Offic.
aliaeque a Weiskio cit. De delictis militar. Caesarum aetate conf.
etiam Platnerus (Juaest. de iure crim. Romano Quaest. VI, b. c. II,
§ 17 , p. 379-382 ubi definitio desertoris occurrit et paucis verbis de
1. 40, ff. de poena agitur. Multas quaest. de iure militari non tracta-
vit nec hoc eius erat consilium. L. 1, 10, 16. Cod. Tbeod. de re mi-
litari L. VII tit. 1, cum perp. Comment. Gothofredi ed. Ritter, vol. II,
p. 265 , 275 , 284.

Transfugium non solum ut delictum Maiestatis ipsa
lege lulia punitur , sed ab Ulpiano et Marciano ma-
leficium Maiestatis esse existimatur et a Iureconsultis
lustinianeis in titulo Dig. ad Leg. lul. Mai. borum
fragmenta posita sunt ad Tnstitututiones, Codicem et
Novellas illustrandas.

Fortasse aliquis mihi obiiciat perquam difficile fuisse
mdicium transfugae, qui prope fines imperii Eoma-
ni, vel in terra hostium captus esset, ad illud tempo-
ris momentum protrahere, in quo Eomam perve-
nisset, attamen eadem quaestio de Caesaris aetate
moveri potest, quia fines imperii Eomani tunc fere
tam late patebant, quam postea, paucis provinciis ex-
ceptis : verisimile ergo est milites moribus , iure mi-
litari Caesaris temporibus saepe etiam punitos fuisse ,
si transfugissent vel transfugere conati essent , cives ,
qui aliqua dignitate erant praediti, duces exercitus ,
Senatores in iudicium Maiestatis vocatos fuisse, atque
eandem hocce delictum inquirendi rationem sequentibus
temporibus obtinuisse. Praeterea Caesaribus regnan-
tibus Praesides provinciarum saltem de incolis pro-
vinciarum, quibus praepositi erant, iudicium Maiestatis
habere poterant. Tandem haec species delicti Maies-
tatis non inter leviores enumeranda est, quare de ea
argumentum Weiskii ex variis poenis Maiestatis repe-
titum non valeat.

De falsis similia facta, non vero eadem atque in lege
lulia Maiestatis a Weiskio afferuntur praeter unam
legem „ qui nomine Praetoris litteras falsas reddidisse
ediciumvc falsum proposuisse dicitur,quot; sed Ulpianus scri-
bit eum legis Corneliae de falsis reum esse, non poena

leqiB Corneliae vel Senatusconsulto vel Constitutione
Principis, de quibus omnibus Caesarum solum aetate
saepius sermo habetur 1); factum, quod ab eo enume-
ratur aeque libera republica atque Imperatorum tem-
poribus obtinere poterat: verisimiliter igitur iam Cor-
nelius Sulla hoc lege de falsis sanxerat, unde minime
patet hoc factum ab Imperatoribus ex lege lulia Ma-
iestatis ad legem Corneliam de falsis translatum fuisse;
Ulpianus autem animadvertit ipsius aetate actionem
poenalem in factum institui posse et huius rei causa
haec conscripsit.

Imperatores falsum a Maiestate vel eorum iudicia
plane seiungere noluisse ex Constitutione Constantini
Magni apparet, qua factum falsae monetae, falsae pe-
cuniae cudendae delictum Maiestatis haberi iubetur 2).

1)nbsp;L. s ff. de lege Corn, de fais. (TJlp. L. VII, ad Ed). 1. 1, § 4.
Lege Cornelia de falsis »(Mare) attamen scribitquot; de Imper. Severe et
paulo ante »perinde ex bis causis atque si erant falsariiquot; quae tamen
nibil probant nisi tale factum quasi ex lege Corn, etiam puniri posse.
In lege Corn, de fais, et in lege Cornelia de sicar. saepe fornmla
invenitur »poena legisquot; vel Senatuscons. nominantur 1. 33 £f, de
fais. Modestinus ipsius legis Corn, quoque mentionem facit, et
causam affert eius, qui falsis Constitutionibus utitur, quae de Impe-
rat. aetate valet, si in ipsa lege de actis populi vel Senatus potius
sermo habebatur. Lege lulia Mai. 1. 3 ff, ad h. t. magis spectat
Romam Comitiaque. Marc. 1. 1, § 4, de lege Corn, de fais, exem-
plum citat. Praef. Aeg.

2)nbsp;L. 2, Cod. lust, de falsa moneta (IX, tit. 24) cum 1. 9, Cod.
Theod. de falsa moneta (L. IX, tit. 21). cum perpet. comment.
Gothofredi ed. Ritter, vol. Ill, p. 200, ubi Impp. Valentinianus,
Theodosius et Arcadius inbent tales noxios Maiestatis crimine teneri;
contra aliis legibus, inter quas multae sunt Constantini , solummodo
de capitali poena mentio fit. e. g. 1.3, p. 193 , ibidem.

republiea lege lulia Maiestatis, vel de vi privata, vel
lege Cornelia de sicariis pleetebantur, magnam par-
tem ex animo rei eiusque probatione in iudieiis.

In tit. Dig. ad leg. lul. Mai. plura facta proliiberi,
quam lulius Caesar in lege lulia Maiestatis sancive-
rat, ante vidimus, et euique hunc titulum perlegenti
liquet : ex mutata reipublicae conditione moribus, vel
Constitutionibus Principum verba impia, libelli in Im-
peratores scripti, factum statuae Imperatoris violandae
similiaque erant vetita , erant tamen leviores species,
unde Weiskii sententia bis potius refellitur quam con-
firmatur , nam non probabile est Ulpiannm inter spe-
cies Maiestatis, inter facta ita distinguere voluisse, ut
de scriptis, de libellis , de statuis violatis iudicium
post mortem rei instaurari intelligeret, de transfugis ,
de iis, qui milites ad proditionem vel ad seditionem ex-
citarent, qui foedera cum aliis populis vel Constituti-
ones Caesarum adulterarent, crimen post mortem rei
exstingui contenderet; de aliis factis legis luliae Maie-
statis iam taceo, nam plura eorum graviora esse quam
illa a Caesaribus prohibita quisque facile perspieiat.

c. Sententia mea prohatuT ex modo, quo verba Alaiestas
et perduellio a lureconsultis et ab Imperatoribus in
variis locis Digestorum et Codicis usurpantur.

Nunc singulas leges a Weiskio 1) citatas, quibus
probare studet indicium post mortem aeque de Ma-

iestate ac de perduellione eius specie instaurari, eo-
demque modo potestatem alienandi reo Maiestatis ac
perduellionis eins speciei ablatam fuisse videamus.

Primum ab eo affertur 1. 20, ff. de accus., cuius
titulus Weiskio adversatur, nam inscribitur „de aceu-
sationibus et inscriptionibus , itaque iudicium et accu-
sationes vel maxime spectat, et in eo regulae, secun-
dum quas accusatori reus in iudicium vocandus est ,
constituuntur : in ipsa lege verba occurrunt excepto
repetundarum et Maiestatis iudicioquot; ideo haec duo
iudicia sibi hac in re aequiparantui'.

Sic in tit. Dig. ad leg. lul. Maiest. verba Modesti-
ni in fragmento ex Libro XII Pandectarum „ crimen
Maiestatis — maxime exacerbatur in militesquot; de iu-
dicio accipienda sunt, propter ea, quae paulo ante in
eodem fragmento scripserat: „ Hoe tamen crimen
a iudicibus non in occasionem ob Principales Maie-
statis venerationem habendum est sed in veritate,quot; ete-
nim „ iudicium haberequot; erat formula, qua Romani
Iureconsulti uti solebant et eodem sensu crimen habe-
ri usurpatur: totum hoc fragmentum de iudicio agit: 2)
magis diserte hoc Hermogenianus Libro V Iuris Epi-
tomarum memoriae mandavit „ qui Maiestatis crimi-

1. 20 ff, de accus. et insoript. (XLVIII, tit. 2) cura 1. 7, ibidem, pr.
»si cui crimen obiiciatur, praecedere debet (in) crimen abscriptio,
cum § 2 et 3 »iisdem criminibusquot; — »ab alio crimine postuleturquot;
et passim. Instit. Inst. L. IV, tit. 18, § 3. Zirkler, Hochverrath ,
cap. I, p. 39, 40, cap. Ill, p. 159-187, deinde alia eius argum.
exponuntur, p. 167-171.

2) L. 7 ff, ad. leg. lul. Mai. inpr. § 3, cum § 4, ubi bis verbum
crimen occurrit, deinde pr. jj 1 et 2, de iudicio quaeritur.

ne damnati suntquot; et Libro VI eiusdem operis „ Ma-
iestatis crimine accusari potest.quot; 1) Papinianus de
quaestionibm laesae Maiestatis mentionem facit. 2) Lege
5 eiusdem tit. quidem Maiestas et crimen de delicto
usurpantur, sed ibi de speciebus agitur, quae moribus
lapsu temporum post legem luliam hoc iudicio ple-
ctebantur , 3) et universe tenendum est, quod Zirkle-
rus recte animadvertit, nomen generis saepius quam
speciei adhiberi, quod eo magis verum est, si non-
nisi exceptionis causa verbum Maiestas de dehcto con-
tra rempublicam commissum scriptum est, et tune
vel maxime leviores Maiestatis species spectat, ut e.
g- a Modestino ad tit. Pand. de poen. „ eorum, qui
relegati, vel deportati sunt, ex causa Maiestatis statuas
detrahendas scire debemusquot; 4); poenae scilicet deporta-
tionis vel inprimis relegationis nos certiores faciunt
hoc loco de levioribus Maiestatis causis sermonem
haberi.

Formula, qua Marcianus utitur in fragm. in tit. ff
ad leg. lui. Mai. nobis servato „ contra Maiestatem
fieri,quot;5) non alio modo scribi poterat, nam bis verbis
non possumus alia substituere „ contra perduellionem
fieri.quot;

1) L. 9, cum I. 10 ff, ad leg. lul. Mai. ubi Hermogeniauus.
8) 1. 8 ff. ad leg. lul. Mai.

3)nbsp;1. 5 pr. ff. ad leg. lul. Mai. » Non contrahit crimen Maiexta-
tis, (jui statuas Caesaris vetustate eorruplas reficit.quot;

lege invenimus.quot; Etiam ex aliis causis Maiestatis cri-
mina (accusationes , iudicia) cessant meo saeculo.quot;

Haec Alexander Severus Paulino rescripserat, causae
scilicet erant saevientium Imperatorum, qui cives pro-
pter qualecunque factum in iudicium Maiestatis vo-
carant. Lege vero secunda verba „ quasi crimen Ma-
iestatis sustineres, si servo iratus (esse) non perse-
veres , quod semper te facturum inconsulte iura-
verasquot; de causa plane speciali agunt, nempe de ea,
quum civis iusiurandum per Imperatorem ut per Deum
praestiterat: dignitatem Imperatoris laesisse, contra
numen eins peccasse tunc censebatur.

Hae igitur causae abrogatae non ex lege lulia
Maiestatis , verum ex Imperatorum Constitutionibus
vel iussis repetundae sunt 1), ut ex variis Taciti locis
de Tiberii regno iam ante vidimus.quot;

Quod ad vex-ba crimen Maiestatis sustinere 2) attinet,
haec formula erat de accusationibus, quae in iure in
usum venerat idemque de simili formula lege tertia
dicendum est „Si quis alicui Maiestatis crimen inten-
derit.quot; Sic Paulus de iudicio Maiestatis 1. 7 , „ in
crimen instaurariquot; et Marcianus 1. 8, „ut etiam post
mortem nocentium hoc crimen inchoari possitquot; scri-
bunt.

Hisce tamen negare non ausim et in Codice Ma-
iestatem nonnunquam de delicto usurpari: etenim in
eodem tit. Imperat. Valentinianus, Valens et Gra-

2)nbsp;1. 2. Cod. ad leg. lul. Mai. ibi inveniuntur verba » quasi crimen
Maiestatis sustineres.

tîaiius scribunt „excepta tantum Maiestatis causai Ar-
cadius et Honorius „utpote Maiestatis reus,quot; „atta-
men lureconsulti magis accurate quaml) Imperato-
tores rem tractasse videntur : saepius in boc titulo
formulam adhibent „ contra Maiestatem Imperatoris —
quod ad laesam Maiestatem Imperatoris pertinet.quot; lu-
reconsultus Marcianus praecipue Constitutionem Divi

1) 1. 4 cum 1. 5. Cod. ad leg. lul. Mai. ï utpote Maiestatis reusquot;
1. 7. Paulus pr. » contra Maiestatem Imperatoris commissumquot; et § 1,
1. 6 ex libro 6 Basil, pr. Maiestatis rei. — hoc crimen moveri cum
§ 1 »qui vero incidii in hoc crimcn,quot; 1. 8 »hoe crimen inchoari
possit — tale crimen eontraxitquot; cum § 1 »propter causam Maiesta-
tisquot; § S »in causa Maiestatis.quot; Libenter confiteor me argumento uti,
quod ex acuta Clarissimi Birnbaumii disputatione de significatione
vcrbi criminis originem ducit, solummodo haec ad meam causam
protraxi. Hodie plures Clariss. Birnbaumii sententiae favent, quam-
quam de quibusdam locis ab eo dissentiunt e. g. Platnerus Quaest.
de iure criminum Romano Prooemium p. 6 et not. 1, p. 6 et 7 et
de iudiciis extra ordinem inductis. Q. VI, cap. II, p. 91 seqq.
•ieib, Gesch. des Röm. Criminalprocesses, aet. III, p. 403 , 404
et not. 28. de iud. publ. et extra ord. et nominatim not. 28 de
«ent. Birnb. »allein freilich nimmt derselbe auch in sehr vielen Fällen
jene Bedeutung an wo die Bedeutung von Verbrechen ungleich natur-
licher ist.quot; Clarissim. Birnbaum iu opere Neues Archiv des Crimi-
nalrechts , vol. VIII, p. IV, p. 643 seqq. ex except. Tribon. ad
tit. Turpil. cum Pauli Rec. Sext. praec. § 7, p. 661-664 de lege 3 ,
§ 8, Cod. de vetere iure enucl. et de hac lege lingua Graeca
^yjt^ijftÄTOv cum § 8, p. 672 de vers. Basil. lyxMiTim et § 10,
p. 688-697 de formulis »crimen committere, admittere, contra-
'ïere, inehoare »quae Clariss. vir interpretaturquot; in eine Unter-
suchung verfallen — eine Untersuchung beginnenquot; res probabilis
est, sed plane dubiis non vacat, ubi etiam ea, quae disserit § 8 ,
inprimis de iud. extraordinar. § 8 inpr. 673, vol. IX, p. III, § 13 et
14, p. 339 seqq. p. 371 seqq. a Geibio quoque citantur Ed. dc Ha-
gen. »Qiiale sit discrimen inter del. publ. tam ordin. quam extra-
ordiaria et privata.quot; Gött. 1832 et Clariss. Birnbaum in opere Archiv
N. 4 Ao. 1835. p. 326, 327 , 329;

Marei spectat et tandem ad argumentum Zirkleri iam
allatum refero. Imperatores de gravissima Maiestatis
specie, nempe, de coniuratione contra Principem et
ad Imius exemplum de coniuratione contra Principis
consiliarios solum de perduellione agunt.

Imperatores Arcadius et Honorius de haereticis et
manichaeis rescribunt. „In mortem quoque inquisitio
extendatur, nam si in criminibus Maiestatis licet memo-
riam accusare defuncti, non immerito et bic debet subire
tale iudiciumquot; 1), quae propter ultima verba et propter
coniunctionem cum verbo „accusarequot; qua formula de-
signatur „aliquem in iudicio accusarequot; de iudicio inter-
pretari debemus et praeterea res ibi obiter tractatur.

L. 10, Cod. de bonis proscriptorum sen damnatorum
Imperatores Tbeodosius et Valentinianus bis verbis
utuntur „excepta sola Maiestatis quaestione, quam si
quis sacrilego animo adsumpserit, inste poenam ad suos
etiam posteros transmittet,quot; ubi nominatim scribitur
quaestio Maiestatis et pro Maiestatem adsumere non pos-
sumus substituere „Perduellionem adsumere;quot; deinde
liaec lex legibus 11 et 12 eiusdem tituli explicanda
est, in quibus verbum „Perduellioquot; usurpatur et uno
saltem loco de delicto, non vero de iudicio intelli-
gendum est, 1. 11, „quicumque babent vel detinent
bona damnati Perduellionis,quot; magis dubia est lex 12
„Si quis Perduellionis crimine convictus publicationeni
bonorum sustineat:quot; potest tamen accipi de noxjo,
qui convictus est se delictum Perduellionis commi-

sissel).quot; In Digestis de perduellione legitur „Perduellio-
nis damnati, rei Perduellionis, post crimen Perduellionis
eontractumquot; xihi dubium est, an de delicto Perduellionis,
an vero de iudicio Perduellionis verbum crimen inter-
pretandum sit. Uno tantum loco Papinianus scribit, si
crimen Perduellionis illatum est,quot; quae de iudicio ex-
plicanda sunt propter verbum inferre 2). Sic etiam
in Institutionibus verba occurrunt „Perduellionis reus.quot;
De tit. Inst. de publ. iudic. iam disputavi. Ipsum ver-
bum non saepius in Iuris Komani fontibus inveni-
tur, sed Iureconsulti nonnumquam aliis formulis no-
tionem Perduellionis spectasse videntur; sic Marcellus
mentionem facit de eo „ qui ad patriam delendam et
parentes et liberos interficiendos veneritquot; et Paulus
„ qui ab bis, quorum sub Imperio sunt, desistunt
et in bostium numerum se conferunt : sed et hi
quos Senatus hostes iudicavitquot; et Imperatores Va-
lentinianus et Valens in Codice lustinianeo violatam

1)nbsp;L. 10, Cod. de bonis proscriptorum sen damnatorum (IX, tit. 49).
cum I. 11 , ainxfdTiif Graeca Constit.; 1. 12 eiusdem Const. Epit.
integrier.

2)nbsp;L. 1 , § 3 ff, de suis et legitimis heredibus (XXXVlll, tit. 16).
»Puta si Perduellionis fuerit damnatus pater post mortem suamquot;
1. 3 , § 4 ff, de donat. (XXXIX , tit. 6) »post crimen Perduellionis
eontractumquot; 1. 86 , § 11 ff, de adquirenda vel omittenda hereditatc
(XXIX, tit. 2). Rei Perduellionis 1.4 ff, de iure patronatus (XXXVII,
tit. 14) I. 11, § 3 ff, de his qui not. infam. »Perduellionis dam-
nati 1. 76, § 9 ff, de leg. et fideicomm. II, (XXXI) »modo si a le-
gatis solutis crimen Perduellionis illatum estquot; I. 2, Cod. de bonis
eorum qui mortem sibi consciverunt (IX, tit. 50). Instit. L. Ill,
tit. 1 , § 5.

Quaestio de formula »crimen Perduellionis contractumquot; pendet ab
eo, an Clariss. Birnbaumii interpretationi faveas nec ne.

Ex Iiis igiturrilocis citatis minime efficiendum est
Iureconsultos d'vel Imperatores ad omnes species Ma-
iestatis illas Jgraves ^exceptiones a regulis in aliis iu-
diciis obtinentibtts' protraxisse, nam Maiestas saepius
de iudiciis«ielgt;'-de accusatione, perduellio de delicto
usurpatnr, i'Völa in eodem titulo una lex ex altera expli-
canda est^dlvel) deüMaiestate magis obiter sermonem
habent, unde'! loca non tanti momenti sunt ac lex
ult. ff. ad'deg.vlnlj^ Mai., vel de gravissimis Maiesta-i
tis causis t e. de'perduellione has exceptiones a ré-
gula in iudiciis commemorant.

De tempore post Ulpianum minus dubitari licet,
etenim lureconsulti lustinianei verbum perduellio va-
riis locis adhibuerunt, definitionem Ulpiani ultimo loco
tit. ff. ad leg. lul. Mai. ad alias leges huius tituli ea
explicandas posuisse videntur, verbum perduelliones in
Codice Theodosiano legitur 2) et Theodosius legem
Arcadii in titulum de sieariis transferens magnam ne-
cessitudinem inter hanc legem et legem Maiestatis ip-^
sius aetate obtinere profiteri videtur: talis autem coh-'
iunctio in eo constabat, quod noxius caedem fecisset,
vel - perpetrare conatus esset, sed caedes magistratus
erat factum , quod perduellione iam antiquis tempo-

1) t. 35 ff, de religiosis et sumptibus funerura (XI, tit. 7) 1. 5,
§ 1 ff, de capite minutis (IV, tit. 5), 1. 3, Cod. de abolit. (IX,
tit. 43).

3) t. 7, Cod. Theod. do reparationibus appellationum (XI, lit. 31)
cum perpet. Comment. lac. Gothofredi, ed. Ritter, vol. IV, p. 397
et in notis »depulsis Perduellionibus.quot;

ribus continebatur ; summus scilicet magistratus erat
Imperator: lex igitur de sicariis et lex Maiestatis quam
maxime cum perduellione cobaerebant.

Praeterea Ammianus Marcelliuus verbo perduellione
utitur de Constantio non de Iidicu»io.i\-^ut Dieckio et
Zirklero visum est. „ Addebatur ^ ait.llmiserorum ae-
rumnis, qui rei Maiestatis imminutae, vel laesae àamp;îevQ'
bantur , acerbitas eius et iracundaen suspiciones y in
huiusmodi cmicta distentae. — Ille (Gallienus). per-
duellionum crebris verisque appetitus insidüs — mor-
tem factura crimina aliquoties lenius vindicabat : bic
(Constantius) etiam facta vel dubia adigebat videri
certissima vi nimia tormentorum.quot;

Hunc locum de industria attuli , quia perduellionis
delictum satis accurate a scriptore ibi adumbratur,
scribit nempe de veris perdiiellionum insidüs, quibus
Imperator petitus erat, quae de coniurationibus in
eius vitam intelligenda sunt, hae autem coniurationes
inprimis Caesarum aetate ad perduellionem pertine-
bant : inter imminutam et laesam Maiestatem etiam dis-
tinxisse videtur et nonnunquam apud eum occuiTunt
verba affectata dominatio 1).

1) Aramiani Marcellini Rerum Gestaruni L. XVIII, qui supersunt
studiis societatis Bipontinae Biponti 1786, L. XXI, c. 16, vol. I,
p. 281 ibi etiam verba » affectatae dominationisquot; occurrunt cum
p. 283 eod. cap. inde magis apparet Constantium, non vero lulianum
bisce verbis designari. » Cbristianam religionem absolutam et sim-
plicem anili superstitione confundcnsquot; deinde imaginem Imperato-
lis adumbrare solet, postquam eius mortem narravit : panlo ante
hoe caput de morte Constantii scripserat : de lullano demum libris
sequentibus de industria agit e. g.^L. XXV , c. 3 ubi oratio luliaui

Verumtamen Weiske contendit verbis Ulpiani „ho-
stili animoquot; nullam differentiam inter Maiestatem et
eius speciem Perduellionem ab Ulpiano spectari, quum
eadem verba in €odice lust. in tit. de raptu virginum
legantur, sed primum non adiiciuntur sequentia verba
„adversus Rempublicam vel Principem animatusquot; dein-
de , quod maximi momenti est, ibi occurrunt alia ver-
ba, non eadem „hostili morequot; quae longe aliud signi-
ficant, scilicet ibi noxius virginem rapere dicatur, ut
hostes facere soient, quum terras Romanorum inva-
dunt: illorum moribus conveniebat homines vel femi-
nas sine ulio discrimine secum ferre ut obsides vel

monbmidi affertur, vol. II, p. 41, 43, c. 4, p. 46 , 47 iudicium
de eius indole fert, » studiosus cognitionum omnium et indeclina-
hilis aliquoties iudesc — tum autem quod minabatur ferro potius
quam utebatur. Postremo, ut multa praeteream, constat eum in
apertos aliquos inimioos, insidialores suos ita tonsurrexisse mi-
tissime ut poenarum asperitatem genuina lenitudine castigaret, vê-
tus illa iustitia — illo imperante rediisse rursus ad arbitrium agens,
interdum ostenderet »se dissimilem suiquot; L. XXI, c. 13, p. 371 inve-
niuntur solummodo verba » laesae crimina Maiestatisquot; L. XIV , c. S
»imminuta vel laesa amplitudo imperii.quot; Zirkler die gemeinr. Lehre
von Hochverr. cap. Ill, p. 1.59. » Auch bei nicht juristischen Schrift-
stellern finden sich Spuren jenes ihnen freilieh nur dunkel vor-
schwebendes Unterschieds. So erzählt Amm. Marc, (ab eo citatur
c. 13, L. XXI non vero c. 16) von Kaiser Julian, dass er trotz
seiner sonst sehr milden Regierungsgrundsätze gegen Majestäti-
verbreeher eine auffallende Schärfe bewiesenquot; Dieck, Hist. Vers.
§ 54, p. 148 et not. 9-11. »Obgleich Julian — so war er doch
ein Caligula oder Commodus , wenn jemand des Majesfätsverbrechen«
beschuldigt wurde,quot; Ammianum haee de Constantie et non de lu-
liano narrasse etiam alieuius momenti est ad Dieckii sententiam re-
fellendam omne» fere Imper. han aetate iudicio Maiestatis abusos
fuisse.nbsp;quot;1

Deinde ad hanc sententiam tuendam Weiske verba
Codicis citat „excepta sola Maiestatis quaestione, quam
(Maiestatem) si quis sacrilege animo adsumpserit 2).quot;

1) L. un. Cod. § 1 de raptu virginum seu viduarum neque non
»anetimonialium (IX. tit. 13). » Neque sit faeultas raptae virgin! —
raptorem suum sibi maritum exposeere — quoniam nullo modo
nulloque tempore datur a Nostra Serenitate lieentia els consentire,
qui hostili more in nostra republica matrimonia student sib! con-
iungerequot; cum pr. eiusdem legis »et maxime, si Deo fuerint virgi-
nes vel viduae dedicatae : quod non solum ad iniuriam hominum,
sed etiam ad ipsius mnnipotentis Dei irreverentiam committetur.quot;
Haec praecipua huius Const, causa fuisse mihi videtur. Conf. Weiske,
Hochverrath, § 15, p. 53, 53 cum p. 49 seqq. citat verba »qui
hostili animo matrinioniumquot; caet.

3) 1. 10 Cod. De bonis proscriptorum «eu damnatorum 1. IX, tit.
49 cum 1. 11 et 13, cum 1. 1, pr. ff. ad leg. lul. Mai. UIp. d Pro-
ximum sacrilegio crimen est quod Maiestatis dicitur.quot; Weiske, Hoch-
verr. § 16, p. 54 , 55. Rosshirt, über das Röm. Recht als Quelle
de» Deutschen Criminalrechts , Neues Archiv, vol. XI, p. 8, 9 cum
p. 39 , 30. » Man könnte daher wohl dieses ursprüngliches Verhält-
niss in dem Criminalrechtc der Römer dadurch bezeichnen, dass
man sagte es sey hier das Verbrechen aus dem allgemeinen Begriffe des
sacrilegii betrachtet worden, wenn man dieses Wort nicht als spä-
teren Ursprungs und zum Theil eine andere Bedeutung mit »ich
führend erkennen müsste.quot; Hisce spectat speciem Sacrilegii, quae
apud Romanos saepe occurrit nempe rei sacrae furtum Matthaeus de
criminibus ad leg lul. Mai. cap. II, p. 311, 313, 1. 1, pr. ff. ad
leg. lul. Mai. de Caesare sacrosancte ut Tribuno aliisque muneribus
ornato interpretatur. Magis universe et plane alia ratione Weiskium
refellit Zirkler die gemeinr. Lehre, cap. III, p. 165 seqq. Cropp.
comment, de con. sect. II, L. III, tit. 1, § 1 , p. 10, Il et sect. I.
L. II, tit. 5, p. 98, 99 legem 3. Cod. lust, de his qui ad eccle-
siam confugiunt caet. interpretatur vel de Maiestate divina, vel de
famillaritatc Imperatorum cum numinc divino et not. 3. est causa

De his verbis.f.iatttriaiiioiadv-ertii legem cum.i duabus
aliis legibus eiusdemotituli «oufereudam esse; praeter-
ea noiU-de iudustriai/dei .Maiostate in hoe titulo agitur,
sed d^nbonisriproscriptorumj ac multo minus de diffe-
rentia; inter perduellionem ut speciem et Maiestatem
ut genus: solümmodojbis verbis affirmatur delictum
Maiestatia ^cum reljgioine et cum delictis contra reli-
gionem cofiimissis. cohaerere et eodem sensu ab Ul-
piano j scribitur in, titulo ad leg. lul. Mal. „proximum
sacrileglo„crimen est, quod Maiestatis dicitur.'quot; Uti
priscis Romae temporibus ita Caesarum aetate delicta
contra Rempublicam, nunc praecipue eorum species
contra Imperatorem sünili, non tamen eadem ratione
cum religione cohaerebant, quod Imperatores pagani
(ut saepe hac aetate dicebantur) Deorum instar cole-
rentur, quod Imperatores Christiani omnia fere ex
hac religione repetentes sese duces hominum a Christo
populis praefectos haberent; qui igitur eos laedebat,
prope sacrilegium fecisse dicebatur: ex variis scilicet
f9|atibu^j^Ulpianus et Imperator Theodosius haurientes
eadem, profitentur: Theodosius magis rhetorem redolet.
jeoj)ieck existimat delictum perduellionis* a mails Im-
peratoribus post Traianum in usum revocatum fuisse,
quamquam ex eius sententia etiam eo tempore noxii sae-
pius Maiestatis accusabantur, cuius sententiae Weiske

specialis tempore Theodosii lunioris : verisimiliter extra ordinem ad simi-
litudinem iudicii Maiestatis vindicabatur, si^his disertis Imper. iussis
quis non obtemperasset. cum 1. S ibidem est coniungenda, inde
patet ad aliquem ex ecclesia trabendum saepe seditiones facias
esse quietem .imperii Romani huius rei, causa es8«;,tucbataBi, nou iude
sequitur alias causas sacrilegii Maiestatem habitas fuisse. Jf. :

quoque meminit, sed merito eam improbatïJ a Dieckict
tamen quaerere velim, cui Imperatori hoc tribuendum
sitl): rei naturae convenit, si Marcus Aurelius i de
memoria damnati, de iudicio post morteminstaurando,^
de tempore, quo alienationeg,iimanumissionesinullae
fierent, aliquid novi statuit, quod »'exnlbcis Marciani
et Pauli in Codice lustinianeo Weiske Jet oDieck effi-
ciunt, ut hunc Imperatorem auctorem delicti perdu-
ellionis in usum revocati habeamu8,rrveln-sibdefinitio-
nem perdtiellionis Ulpiani ad ipsius temporao restrin-i
gimus, ut Alexandrum Severum n'de ^ perduelliona
primmn post tot temporum intervalla iudicia haberi
iussisse affirmemus, quae sententiae valde repugnant
narrationi scriptorum historiae Augusteae lulii Ca-
pitolini, Aelii Lampridii et Vulcatii Gallicani littamp;-
risque atque orationibus Imperatorum ab iis citatis ; ne-
que ipse Dieckius haec existimare ausus est, attamen ex
modo, quo ratiocinatur, deducendum est. Zirklerus
________- in^i:quot; oqcquot;q

1) Dieck, Hist. Vers. u. s. w. § 47, p. 115-Ï30 cum fSlJ^pîïSa-
138. Weiske Hochv. § 3 , p. 9 cum § 4, p. IS ubi Wteindit Mai*.
cum Aurelium in iudicio Maiestatis induxisse accusatioftem v ^ost
mortem rei instaurari cum § 5, p. 16. »Es scheint als
®uch den in der Sprache wie verloren gegangenen Ausdruck perdu-
ellio hervorgesucht, um schwere Arten des Crimen Majestatis ab-
wechselnd damit ïu beieichnen , ohne aber deshalb die perduellio
selbstständiges, nicht zum Crimen Majestatis gehöriges, Ver-
•»■echen zu bezeichnen.quot; Libenter concedo, et hoc iam ante me
^ifklerus professus est, perduellionem hac aetate a Maiestate non
difersum delictum fuisse, sed gravissima species Maiestatis facta erat,
animo a ceteris speciebus (uti etiam indole factorum in multis
causis) dilferebat. Zirkler, die gemeinr. Lehre vom Maiestätsverbr.

I, p. 40 , 43-49, cap. Hf, p. 158, 167-1711 190-190, 194,
839-331.nbsp;■■ luJuJi-'jiiiK iiü3ln:)iif ciMJt . nilii i:jiiiipae

ijjpitaß pirninß mudiaui ; ' 40i'
nidieii formic, sensim paulapimqtie ohtinere
coeperant in delictis contra rempuhli^œm. commissis.

quot;quot;'quot;^ïnSe aS initio' liberae ^ reipublicae in 'eós , qtiï' re-
gnum quot;a'ffectamit ^itaquequot; gi^^énl'^ijécî^tti d^ièîoriiSi
œntr^'rempùbiicâm^fâctorïïm commîtterënt, quot;éàëvîtùin
^ss™ Livîus, Diónj^ius Halicarnamp;settèî^'ét VâïériûS
Maxirnus' testâiitûr : bona eorum scilicet publicaban-
tur^/et aedesquot; solo adaequabaritur; de Manlio deceme-
batur „ne quis patricius in arce aut Capitolio habi-
taret,quot; ab ipsius gente „ ne quis deinde M. Manlius
yocaretur.quot; De liberis Cassü quaestio mota est, an
propter patris delictum punirentur. Pogtquam Sp. Mae-
lius a magistro equitum occisus erat, Dictator iussit

bona eius ptiblicari, quaestoribusque mandavit, ut ea
Oi ■•gt;nbsp;swa«. , _ 'II- qnbsp;.nbsp;. m

1) T. Livii Hist. L. II, c. 41 cur. Drakenborch, vol. ï, p. 425,
486 » dirutas publicë aedes : ea est area ante Tellufis aedem.quot; De

Plura exempla affert Valerius Maximus, inter quae
animadversione digna sunt nomina L. Saturnini et
M. Flacci, unde apparet hunc morem usque ad ultima
liberae reipublicae tempora remansisse, huiusque rei
causam addit idem auctor „quo iusti supplicii notitia
ad posteros perveniret — quantum ergo odii adver-
sus hostes libertatis insitum animis antiqui haberent,
parietum ac tectorum, in quibus versati fuerunf^, rui-
nis testabantur 1).quot;nbsp;' ■

Qui hostes reipublicae dicti t?rant eo^temppris
momento, quo Senatusconsultum in eos factum era^
civitatem amittebant, ut nos docent Cicero in wa-
tionibus in Catilinam et Iureconsultu§ Paulus eorum
igitur testamenta , donationes , bonorum ^lienationßfi
nullae erant ab hoc temporis momento et regul^
horum bona publicabantur. 2) - ,nbsp;^^^ ^^
______ ___ .. 'n-'d eui-qî d.^ quot;(ia-ri:

Cassio, de Manlio conf. l. IV, c. 15, i6, vol. I, p. 918,'01».
» îfeque satis esse sangnine eins expialum^j- nisi teeia pariele^e ,
quae iantum amentialt;e conceptum essetlt;, dissipareatur l/oruifue
contacta prctiis regni mercandi publicarentur, iuberç i^a^ue .quaes-
tores vendere ea bona atque in publicum redigere.quot; ' l. VI, e. 20,
de Manlio, vol. II, p. 350. Dion. Halic. L. VIII, e. 78^80 edPlgylb.
p. 545-547. C. Plinii Htót. Natur. L. XXXIV , fc. 4 cum notis Sal-
masii aliorumque, vol. III, p. 498..

1)nbsp;Volerii Maximi fact, dictorumque mcmor. L. VI, c. 3, § 1,
p. 549-551 »interempto domum superieeit, ut penartum quoque «trage
punireturquot; éonlra t. V, c. 8 , p. 507, 508. De hisce loci« et- de
Plinii testimanio igm disputa»!, ubi de Cassii iudicio acripsi.

2)nbsp;1. 6, § 1 ff- de capite minutis (IV, tit. 5) est fragm. Pauli
L- XI ad edictum, 1. 2 pr. cum § 1 ff. de poenis cum 1. 28 pr. cnm
S 1 eod. tit., 1. 11, § 3 de bis qui not. inf. SaHustii bell. CatiKn.
C. fil p. m. 51. Cicer. Orat. in Catilinam l. IV, c. 5 ed. Ernesti,
vol. II, p. I, p. 793 ed. OreH. vol. II, p. II, p. 42. De hac quaest.

Ipsa formula, ipso decreto „ aqua et igni alicui
interdiciquot; civis Romanus civitatem universe^ amisisse

aci Vitam snstentandum opus erat, tali homini prae-
,1119 'gt;uii.q(0u , bihiyvii to ,nbsp;.;fr. ^

conf. praecipue Zirklerus die gemeinr. lehre vom MajestäUy«rhr.
cap. I, p.^^-47, cap. Ill, p. 167-171.

1) Egregie de hac quaestione disputavit ccleberr. Platnerus Quaes-
tiones de iuïè criminum Romano 1843, Q. V. p. '79.8I auctor
pro Domo o. 30, ed, Ern. vol. II, p, 11, p. 1013 cum cap. 30,,
p. 1003^^1003. Platnerus Niebührium refellit existimant^m sp
temporis momento talem hominem impune occidi potuisse. ' '

Göttling, eesch'.'^ der Röm. Staatsverf. § 69 p.'^tïif^'iiuuni
haec poena alicüi InaponeWjtur, (nam ab eo semper exiilium habétur)
regula bona^liuius nexii ppblicata fuisse opinatur,,. deinde,-Iimc

poenam mitiore exsilii specif versus finem liberae reipublicae evanuisse
y muiu rfiioi ilt; / , • . ; 9«ao atmouft -iii it.r (-lt;1
et Imperatorum aetate demum m usum revocalam fuisse opinatü?

Hist. quot;Versuche n. s'. quot;w. § 11, p. 23-36 nê^gat eisillüm poenam fiill

silium iustum esse,^nisi Eomam intra certes temporis
, . : imonbsp;. jfi'jißifR . . ; iß

fines rediret, aqua et igni ei interdici, bonaque eins
itr. ivyoonbsp;mill ? ■ mou: , tosgrt muiil'^v o-fr.:

publice vendi ab eo die decretum est : formula, qua
^T»oi9z9 ß'wn 81-10 ß-ipn ifj HO; ; liO'XDuJ) pwqinyT j?
saepe exsilii poena, indicabatur ,, aqua et .igni inter-
mWr aiaßßo ftrf-noiYXiig m mßn]3ntrt[non (T : teigtoq
diciquot; a Livio usurpatur et conmngitur cum publicati-

one bonorum : ab initio vero eius exsilium non erat
péfeilâquot;''®!®quot;quot;nbsp;-nbsp;-'quot;fa eimliiiS auqiosB-iq -Inoa

In legibus sacris formula occurrit apud^Invidiù',,quot;itó-
s- »0*^0' ■nbsp;nr •'noR nigt; »igotj:; y.

milia ad Aedem Cereris liberi liberaeque venum iretquot;
quae cum alio loco Livii, cum Dionysio et cum Festo
comparanda est, et propter baec variâ*testimonia'
Omnibus bonis eius, qui sacer dictus erat, intelligenda
est;. :!) liaecquot;) scilicet beim aerarii fiebant a temporis
moméöïot qüö' a'quot;Curiis, deinde a Centuriis decretum
erai''aliquem Tacrura esse : ab boç temporis momento

■verbum famiUaj^i de SSr.v^ aeeipinnt, sed de omnibus bonis ilUid
intelligendum estjjjçuro L, II., ,q. ia,jSol,,}„,,p.. 268. Dion. Hal, Ant.
Rom. L. II, c. 19 ed. Sylb. pk.184 , L. 11, c. 74, p. 12.3, 134 ed»
Sylb. Festus de verb, signif. illustr. Dacieriu« verbo Sacer. p. 467.

quot;;8ic Sullaijin piquot;oscriptione bona eius, cuius noraen
albo iuscripserati ßb boo temporis momento publicata
esse et'isub rhasta véndi posse statuit addiditque libe-
rosi;tioxi«rumT honoribus privari, imo vero eos onera
patrumgt;,)i'jki;Senatores fuerant, sustentare iussit, ut
fVelleins Paterculus^memoriae mandavit: Marsico bel-
lo liberi»! noxiorum similia imposita fuisse scribit Di-
onysius v sed'reiusiverba sunt nimis brevia. 1)
fi« Sullae proscriptione saltem liberi saepe egeni fiebant
,et de iiis dici poterat „mortem iis esse solatium,quot; Cicero
-ill «ratione pro JSexto Amerino ipsa verba legis Sul-
lae affert „ eorum bona veneant, qui proscripti stmt
vel c^i^miadversariorum praesidiis occisi suntquot; unde
^ constat Sullam bona adversariorum etiam post eorum
mortemopublicasse.

Praeterea praemiorum fidem fecerat iis, qui pro-
scriptos occiderent, mortis poena vetarat, ne quis,

11,1) Zachnriae, Sulla p. I, vol. I, p. 143, 144 et not. 103 ibidem
..'jteiOie jede einselne Proscription warquot; »a bill of attainderquot; sie batte
ni» the corruption of bloodquot; zur Folge Vockestaert, Diss, de Sulla
Ifigiel.; parte :po»terj cap. II, p. 99-105. Velleii Patere. Hist. Roman.
hxl- IIJ Ol 88 ed.,-Krause , p. 171. » Adiectum etiam, ut bona pto-
j-.«criptorura venirent exclusique paternis opibus liberi etiam petendo-
rum bonorum jiuraOprobiberentur simulque quod indignissimum est
Senatorum filii et onera ordinis sustinerent et iura perderent.quot; De
his ultimis raultum inter viros doctos disputatur. Dion. Halic. Antiq-
Roman, i. VIU, c. 80 ed. Sylb. p. 547. Plutarchi vita Sullae c. 30
etSl, vol. IV, p. 21.5-217. Appiani bell.,civil. I. 1, c. 95, 96.
vol. Ill, (I bell, civ.) p. 85 , 86. Göttl. Gesch. der Röm. Staatsverf.
5 149, p. 460-462. Cicer. Oratio pro Sexto Roscio Amerino c. 43-
45 ed., Orell. toI. II, parte p. 66,. 57, de Offlc.. L. 11, o. 8 ed.
Orell. vol. IV, p. 2, p. 373.,. 374. Valer. JIaxim. L.,fVI, c, 9 ed.
Torrenius p. 610, L. VII , c. 6, fki;678. | 1„ f.Sgt;^i lol

quamquam filius, pater vel frater proscripti erat,.liunc
tecto exciperet ac celaretv quae jnobis verba legis d
Cod. in memoriam revocant.ib At fortasse quis mihi
obiiciat Sullam crudeliter adversariosilvexasgevo itaque
eius exemplum nullius esse moaieiiti ^s^tjuibusn tarnen
respondere liceat multa eius in-stitutk multasquedeius
leges mansisse et a lulio Caesare publicationemi bo-
norum pro dimidia parte ad omnia graviora jdelicta
esse protractam 1), deinde quaestionem nen- moveri; an
talia iusta fuerint, sed an moribus anteaoöbtinuérint;
quod multo magis de Caesarum aetate est affirman-
dum.nbsp;-• mmoü „ iiöiiß sxil

Tiberio regnante de Libone iudicium habitum est,
quamquam ipse gladio sibi mortem consciyierat, et bona
ipsius inter accusatores divisa sunt 2)i Hoc exem-

protülerunt, ättameii Diëcïius ita Gundlingum refeilere
-B'tgu Jxflt;iC0 flsyuiwA onai^ü'. i-'-wnnbsp;•■'i«

conmus est, ut hoc tyranmcae mertti iiberii tribueret,
.naitsiißnbsp;myrei'-i, iri'i- 1. . »i-

et iuris rationi illius aetatis ädversari existimaret, nam
uiDnbsp;gutioRT to , fims iiu! ..

novi sanciverit, iacile concederem iiberium multa
. ,;;;itoJojf8 tu , tj.T«bnßni 9ehom9i • aulttisriBn ms;
iniuste et crudeliter praecipue de Maiestate consti-
(I .suHohT iinaw.-; umsoi t m^iio : rr.axißo on^Jit
tuisse,^quae non omnia in usum venerunt, verumta-
men quaedam iudicii Maiestatis formae, quaedam faxrtarf
ut Maiestatis delicta regnante Tiberio punita, mori-

recoiisultos;» de li^egnäntibus temporibus harutii iudicii
fbrHiä'rüm li'èT'horum factorum ut rerum usu receptä-

rum mentiOj nt.^ bic apud Paulum legimus eum, qui
impia verba^umaledicta in Principem dixerit,a Maie-
statisquot;iiidiciO vtenferi'et Tacitus exemplum civis Maie-
statis ijudicib daiAiiati propter' idem factum ex Tib.e)-ii

regno 5 affert 1), i-TPÄ »T/a5lC[X ^6T (vi UtTÜÄ »TVÄiCjtvi 'fÊl -
quot;Seiïat6reg^etaruntf^-,ne imagtf'Libonis exäequias po-

eius familiae)., cognomen Drusi adsu.-»
meret.quot;quot;gt;Ijiboni scilicet Drusi'^erat cognomen. Haecce
legënte^ ^dëcïeta gentis'Manliae de Capitolii servatore'

Marcellinus „ quod, sta tua Marçelli altius quam Lae-
• » i!t) 8iji;-!'!'.u( ; nornütlß j^jutj'.ij.'om ■
sarum sita esset, quod statuae Augmti caput ampu-
r^ HI i:oiniip/r/tnbsp;jiu ^loo

^ _ .^ri ■: f?Biißi9ß i[i. ntoiTia gnm
ambo Maiestatis absoluti.sunt, ut Tacitus narrat, cui
ri- - Jinp aih^i.inij oon ujaui: ' oyn

magis fides habenda est quam S^etonio, quod de ma-
°nbsp;i-K ni:nbsp;a-ifjv o ^ in :

Iis Imperatoribus non omnia, quae de iis post earum
^nbsp;i[ !!■ -yD;-.nbsp;OiiaiiL. çjrio-^foru;^. J/uii

:-gt;0 - i:rgt;Mj.i'._J -S/ 0Iiq[3'j;riq ilt;gt;hi9«up JO ö;ajJxni
hanc causam etiam uberius exnosuit Tacitus. 1)

1) Tac. Annal, t. I, c. 73, de Talanio, •vol. I, p. 88-90, ç. 74,
de Marcello p. »0 91. Dieck, hist. vers.nbsp;183, ISé'/jjVl28V

§'51». p. 130, 131 nullam mentionem facit de-hacLBccnsationB Tî-;
berip regnante, recte a lege lulia hoc factuDa^aieiui^^iÇ.
Tranquilli Tiberius Nero Caesar, e. 68, e;^^ rec^^is. . Oudendorpii
p/'438 i'^ijüinnbsp;»Statuae quidem August« capiit'^llemsSit^'ut^

alteriùs impdneret. Acta re» in SeAatn 'eti ijUi*;Iaml«geba'tui',- J)ë^
tqr^entB qoaesita e^ Zgt;«WHalt;Of,refl,-paulatita

eo nroeessit — et not, 4. Jlionis, Cassii Histor. Romanaiium L..X-
quot;•'■T^ï , .nbsp;ms- . Tnbsp;man:;) 0i0];.ni ßÜJira

X'i'p'amp;cixi M^i, rtiv àm^isvir^v ïâfro merito Lipsius Dionem vitupérât
mquot;,' ■nbsp;Btn, a;- . tviiîtrrnoo rainfv^a

quod narret Tibermm primum sententiam rogalum esse ; nam ex Ta-
cito apparet enm ad Oonstjiês rêscrîpsiss») iWîcio'«èliio* iii't!é^^^lis8é f^
Lipsiusn ;tameu non, addiditffrDibnem ; csuat^^Taltaii lt;;i(ra'\(ir«ni»£

sermonem in Tiberium affert »statuam Marcelli altius^^quam ^Cae-
sarum »itam ; et alia in statua, amputate capite Auguâti, elBgiem
Tiberii inditamquot; de hac causa eadem fere de Tiberio Tacitus com-
mémorât atque Dio de altera causa, conf. nota Lipsii ad L. I, c. 73.
Annal, cur. Oberl. vol. I, p. 89. Minus recte Sigonius factum sta-
tuas violandi ad leg. lui. ipsam Mai. refert. de iudic. t. II,'c. 29.
Quem secutus est Montesquivius de l'Espril des ibis, 'L?XII,

Itaque , si Tacitum sequimur, illi, qui statuas Im-
peratoris coutemtu habebantynou semper plectebautur,
tametsi in multis causis poena afficerentur et in iudi-
cium Maiestatis vocarentur, quod Suetonii testimonio
confirmatur ',i,Paullatim hoc genus calumniae eo pro-
cessit, ut :haec quoque capitalia essent, circa Au-
gusti simulacrum servum occidisse, vestimenta mu-
tassequot; quidquid de ipsis factis allatis sentias. olquot;

In titulo Tero Digestorum ad leg. lui. Mai. factum
statuas Imperatoris laedendi ad Maiestatis indicium
pertinere lureconsulti in fragm. ad hunc titulum nos
docent et rem ut omnibus notam tractant: exceptio-
nes a régula indicant, quae Senatusconsulto vel re-
scriptis Imperatorum concessae erant. Senatusconsulto
decretum erat eum, qui statuas Imperatoris reproba-
tas conflaverit iudicio Maiestatis non teneri: damnari
igitur poterat, qui statuas nondum reprobatas Impe-
ratoris conflaverat.

Severus et Antoninus rescripserunt illum, qui la-
pide statuam Imperatoris fortuito attigisset, delictum
Maiestatis non commisisse, nec contra Maiestatem fieri,
si quis statuas Imperatoris nondum consecratas ven^
diderat. Si igitur civis Komamis lapidem consulto con-
tra statuam imperatoris iaciebat, vel eius statuam iam

vol. I, p. 369, 379. Hoo repetunt cx fragm. Venuleil Saturnini
de publ. iud. 1. 6 ff. ad leg-. lui. Mai. ubi scribit »qui statua» aut
imagines Imperatoris iam consecratas conflaverint. — Lcgv luliu
Maiestatis tenentur,quot; sed ius ipsius aetatis de hoc delicto interpre-
tatur et obstat testimonium Taciti Annal. L. I, c. 72; praeterea
Satarninus scribit de statuis Imperatorisquod ad Caesarem perti-
nere non potest.

coriseoratain tendebat, Maiestatis i reus ; fiebatgt;lt;et,rhaec
exceptio ap régula dementiae hornm Imperatorum i tri-
buenda est, Terisimiiiter 'antea Iiaec HiOimunquam
nita rief aut:' idiemquê'Ojie «ausisj Mquas-itMar!ciBftiuSn«t
Saturniims Iureconsulti :commemo!rant,,*^idiceu!ium'est,
nempe eos exceptiones»; a régula indicarej!l)jn , Jï.^smd
ifDe bonis patrisonosii huiu3ilib6ris' adimöndiamp;. quae^
dam de regno Tiberii fapud Taciturn-.öcOiirarünitjj nempe
in causa G. Silii, -^ui arcessitus .Maiestatis Isemetilpse
interfeceräi;i;nanilpost eks öiorteHii.bonaqeiUs cpuWir
fe!rta:suntj.do»a;,': iquae Augustus ei [dedera.t^ .a fisc«. ,aunt
repetita ac pars/'eorum ad delatores ut praenxiuiBi per-
veuit2): incertum est, an omnia bona ipsius -sint pu-
blicata, an vero aliquid eins liberis sit relictum, -Asi-
nius Gallius opinatus erat „ipartem' bonorum publi-
candam, pars ut liberis relinquereturquot;i et jM. Lepidus
„quartam accusatoribus secundum neeessitudimm Ugis,
cetera liberis esse relinquendamquot; censueraty quae- in
8cnatu peracta esse'|T?identur,nattamenijpse--TacLtus
.i!i-i .msBn.itte oJiuJiol ei'ioteiaqnil msiiiinia

2) Tac, Annal. L. IV, o. 18-20 cv. Oberl. vol. I, p. 272-275.et
-m'. gt;t!iJc;ifoo msj-. 'Bl Binij?mo/i /w iir'^f JüT^nio

notae Ern. praec. ad 0. 20 ubi recte verba lacrli »ut stipendia-
rîii' pelt;^riiae''^rêtîderentur,quot;%tWpretafti|lquot;lt;fé'I-' GàlHs ^utÄ -iSilin«-,
quum Galliae praeësset, exbauserat buius rei causa Tacitus etiam
scribit c. 19 » nec dnbie repetundarum criminibus haerebantquot; et
not. lipsii ad ' Verba c. 20 » secundum necessitudinem legisquot; ubi
«Itam affertWr locuii'i Dionys. Histor. L. XLVI, c.' 49 alii haec de
leg^ Papi» accipitint, quae etiam minus vera esse mihi videntur,
c'utti his compttr. lt;luat! deiM.i'Antonio philosophe scripserunt 'luiiiis
Capitolinus In imitaic-.f 24 hist. 'Aug. script, vol. 1, p. 391 392
et Vuleatiifs fiallicdnüs-in AvidioV Cassio 9-12 script. histV-Aug,
vol. I, p. 459-465.nbsp;'«quot;»'quot;T quot;quot;quot;

■scribit saevüum esse in l^ona et buius rei exemphim
atfert clouis Augusti Silii liberos esse privates, quam-
quam nullus Gallorum, quorum provinciae praefuerat
quosque avaritia .exbauserat, eum accusabant, itaque
magis probabile videtur omnia eius bona esse publi-
cata. Lepidus de necessitudine legis, ex qua accusa-
tores quartam bonorum damnati partem acquirebant,
sermonem habet, quae Lipsius de lege lulia Maie-
statis vel de lege lulia repetundarum interpretatur,

verumtamen de lege lulia Maiestatis neque apud hi-
storicos, neque apud lureconsultos in Pand. fragm. simile
quid legimus ■ et mirum est Tacitum memoriae non
mandasse „legem Inham Maiestatis,quot; quare vel de
Constitutione, vel rescripto Tiberii, vel de more ab eo
inducto haec intelligenda esse verisimile est: hoc pro-
fecto ex eo loca patet morem bona noxii publicandi
et delatores parte eorum ut praemio donandi Tiberio
regnante invaluisse nec Taciti overba ad hanc causam
esse restringenda. • ■inüiscio )3 ni .

Deinde in Senatu quaestioYmota e^t^ de'quot;praèmiis^
accusatorum abolendis, si quis Maiestatis postulatuamp;
ante perfectum iudicium se ipsef!vita privavisset, sei-'
licet, ne pars bonorum mortui publicaretur, quae ex-
ceptio a régula ipsam regulam confirmât, sed hoc
abnuit Tiberius „ subverterent potius iura quam cu-
stodes eorum amoverent 1).quot;

In causa Libonis Tiberius, quia vetere Senatuscon-
sulto vel moribus prohibitum erat, quominus servi in
caput domini torquerentur et interrogarentur, novum

morem singulos servos aetori publico mäncipandi in-
duxisse fertur, qui tamen mos ä Dione -GassioAugu-
sto tribuitur: servi interrogati ' Stint éf liaél'in cansa
saevus Imperator speciem iuris' pirae sequot;tulit 2);: o;.

Sequentibus autem temporibus hic inós''invaluisse
videtur; etenim Plinius in Panegyrico ut singulare

ai Tac. Annal. L. II, c. 30 cur. Oberl. vol. I, p. ,127.[ »Megante
reo, agnoscentes servos per tormenta interrrogari placuit. Et quia
vrtere Senatusconsulto quaestio in caput domini prohibebatur, calli-
dus et novi iuris repertor, Tiberius, mancipa'ri singulos àctori
publico iubet ; ut in Libonem ex servis, salvo Senatusconsulto,
quaereretnrquot; Dionis Cassii bist. Rom. I. iV, c. 5 , vol. III, p. 228,
229 haec Augusto adscribit, sed potius audiendus est Tacitus, atta-
men , quod ad SCtum attinet, ei adversatur Cicero in Oratione pro
Milone c. 22 ed. Orell. vol. II, p. II, p. 388. »De servis nulla lege
quaestio est in dominos nisi de incestu — sed tamen maiores nostri
in dominum de servo quaeri nolueruntquot; et magis diserte in oratione
pro Rege Deiotaro, c. I ed. Orell. vol. II, p. II, p. 430 »quum
more maiorum de servo in dominum ne tormenti» quirlem qiiaeri
liceat.quot; Quaestio dubia est. conf. nota Lipsii ad L. II, c. 20. Annal.
Tac. in ed. Oberlini vol. I, p. 126, L. 7 , § 2 ff. ad leg. lul. Mai.
» Servi quoque deferentes audiuntur et (juidam dominos siios et liberti
patronosquot;''cu^ 1. 3', I. 4, 1. 7 , § 1, 1. 8 , § l, Cod. ad leg. luL
MaiJ cum hl 1, pr., § 1 , § 4, § 5, § 18, § 23 ff. de quaest. «um
Lß,äl. 4, eod, cum.I.nbsp;1 ibidem, ubi exceptio a régula ab ArcR-

quod ad personas I'rincipum attinet, si ad testimonium provocentur ,
âH^ rÀ'^ixigii'^ îbri^uentnt.quot; Itaque non sempefv' sc'd 'pro^i-èliüs
et 'factisr, nti patet exv'lege 8, § 1 Cod. de Quaest.'^IXj tit. 41):
» Oportet autem iudiees. nec in bis criminibus, quaa puhlicwum

(L.

beneficium et magnam clementiam Traiani afïert hunc
Caesarem testimonia et tormenta servorum in domi-
nos sustulisse. vyOmneis accusatore domestico Hberasti
unoque salutis ji publicae signo illud, ut sic dixerim,
servile bellum sustulisti. — Non vis interea laudari
nec fortasse laudanda sint, grata tamen sunt recor-
dantibus Principem illum in capita dominorum servos
subornantem monstrantemque crimina, quae tamquam
delicta puniret;quot; haec procul dubio de Domitiane
scripta sunt et vel maxime hunc Imperatorem vitu-
pérât , quod ■ eo more abxisus fuerit : similia de Do-
mitiane memoriae prodidit Suetonius 1). In Digestis
vero et in Codice tit. ad leg. lul. Mai. de quaestio-
nibus norma sancita est, de servis in caput domini
torquendis, de servis dominos deferentibus audiendis:
paucae solummodo exceptiones a régula conceduntur.

Hisce probasse mihi videor multa, quae a Tiberio
de delicto et de iudicio Maiestatis constituta erant,
vel sub eius regno obtinuerant, deinde lapsu tempo-
rum usu recepta fuisse et de iis lureconsultos Dige-
storum ut de Iure constitute mentionem facere.

Suetonius praeterea narrat Tiberio auctore multos
cives cum liberis et uxoribus damnatos fuisse et de
coniuratione Pisonis Nerone regnante scribit „damna-
torum liberi urbe pulsi enectique veneno aut fame.

1) C. Plinii Sec. Panegyricus c. 43 cum annot. liaudii p. 204-305.
Suetonii vita T. Flavii Domitiani, c. 11 ex rec. Oudend. p. 933:
» Arretinum Clementem cousularem — capitis damnaturus , in eadem
vel etiam in maiore gratia habuit, quoad novissime simul gestanti
conspecto delators eius. »Vis, inquit, bunc nequissinum servura
eras audiamusquot; cum p. 933 et cap. 10, p. 917-921.

Constat quosclara .cum paedagogis „et capsariis uno
prandio pariter neCatos , alios diurnnm rictumj prohi-''
bitos quaerere 1),quot; nimias profecto poenas ;Nero de?iis
sumsit, a moribus tamen non plane a;lienum^ratpali-
quatenus in eos animadvertere. ilnJena mxrllad alivie

. Ilia jibrißbjjBl oeaxitidl oari
g gi.tidli msqioniil auJitob
r;jtaR-iJanorft ratf nnrnodwa

Cod. Inst, ad leg. lul. Mai. inter se comparantär'^^
et scriptor haec inter se conciliare studet. ^^

Avidius Cassius, vir severi et asperi ingenii,9pris»t
cis Romanorum moribus plane imbutus, cui luxu-
ria ac mollities militum ipsius aetatis invisae erant,
optimus belli dux, a Marco Aurelio ad antiquam Ro-
manis militibus disciplinam restituendam in Orientem
missus erat.

Iam iuvenili aetate Antoninum Pium regno pellere
tentasse dicebatur, et Aelius Verus in Epistola Mar-
cum monuerat, ut de eo caveret, quod avidus esset
imperii, opes pararet, Imperatoris iussis non obtem-
peraret, et a militibus amaretur, sed Imperator re-
sponsa dederat: „ si ei divinitus debetur imperium,
non poterimus interficere, etiamsi velimus. Scis enim

1) Suetonii Tiberius c. 61 ex rec. Oudend. p. 444. Kero c. 36,
p. 706 de coniur. Pison. conf. Tac. Annal. I,. W , c. 48-74/ vol.
II, p. 301-336 cuiv Oberl.

proavi. tui tlictuinquot; snccessovem suum nuliris oèciclit:quot;
sin minus ipsö spônte sine nOjfl*a crudelitate fata-
les laqueos inciderit. Adde, quod non possumus
renin facerequem^ ^ nöllns accusat et, ut ipse dicis,
milites ömant-J-^ sibi ergo habeat suos mores, ma-
xime, quum bonus dux sit et séveruà' et fortis et rei-
publicae'J îié(îesfearius.'gt;iquot;Nquot;am, quod dicis liberis meis
cavendum^K'esse'J'morte ïllius , plane liberi mei per-
eant'jo si : magis''amari'merebitur Avidius quam illi,
et si reipublicae expediet Cassium vivere quam libe-
ros Marcinbsp;ou-- .nbsp;,

Cassius, ab amicis Catilina dictus P iactare solèbat^
se iSergium futurum , si dialogistam occidisset, quo
cognomine Marcum spectabat „hic philosôphatur
Cassius addebat, nec sentit de repiiblica.quot;

Mox Imperator a militibus salutatur, omamenta
Imperatoria induit, magistratus créât, filium Prae-
;on:itLnbsp;Ol: ■ orquot; -rri^ 'joiiui;

1) Conf. inpr. Vulcatii Gallicani Avidius Cassius in qua inveuiun-
tnr Epîstrt Ven' eP'Marei c.'î -Öf^f«^. »'.^Scnpt;! hlstï^ Ang. voilai,
p. 439-446 verba ipsa) dedi, cqnia? optime Cpssii -et Marci iodcftemquot;
açlijinbçi^),^nbsp;bis rnoribus, f se. Cassius^ u^ nojniuoi^

cap;'13 p. 469-471 tubi epîst. Cassii invenitur » ego vero istis praé^quot;
sidibus~ provinciarum : an ego proconsules , an ego praesides putem jt
qui ob hoc sibi a Senatu et ab Antonino provincias datas creduut,,
xit iuxurientur, ut divites fiant.quot; Vulcatius de eo iudicium fert
» qni -si obtinuisset imperium, fuisset non modo elemms^^cA horliis\
sed utilis et optimus Imperator.quot; Quae cum prioribus non - plane
conveniuqt et de dementia: eius est, quod dubitemus alià, quae de eo
narrantur ab eodem Vulcatio, perlegen tes. lulii Capitolini M. An-

fectiim Praetoi-il facit : Armenia, Ai;abia, Aegyptus
pro parte a Marco-deficiunt, fama ruit per Urbem
Marcum diem obiisse supremum. -nbsp;■ gt;:)!

Tune Senatusj invito. vel.jsalteiUifflpn iubente Mar-
co Aurelio, decrevit .Cassium reipublicae^ hostem esse
eiusque g bona publicavit.nbsp;; annod mnu jl^

Marcus ipse bellum Sarmaticum jet fM^jrcomanni-
cum dimittens contra Cassium profectusgiest^: n€c ta-
men constat eum Cassium occidere i-volui^e: .ceperat
sane consilium seditionem sedandi ac pEOVincias, quae
a se defecerant, rursus imperio suo subiiciendi for-
tasse tamen-, si Cassius in proelio, vel proditione exer-
citus eius captus fuisset, vivo pepercisset. Antequam
vero in Orientem pervenerat, Cassius et filius eius
Metianus, quem praefectum praetorii f Alexandriae
praeposuerat, a militibus suis interfecti erant.

At ponamus consilium Cassii ad mgrtem^ dêiinnandi
Marco fuisse, tune optimo iure ultimo supplicio eum
aifecisset, vel, quod magis verisimile est7 iudicium
de eo Senatui niandasset. ,nbsp;• , - ,,

^.Senatus iamjiudicarat eum rempublicam .adgr.essuimj
esse et imminens periculum ab eo reipublicae instàre y

perduellionem commiserat, nec tantum coniurationem
contra rempublicam fecerat, sed milites ab eo ad sedi-
tionem contra Imperatorem incitati erant, et a Marco
defecerant, quaedam provinciae eorum exemplum se-
cutae erant: Cassius bellum patriae intulerat, orna-
mentis, magistratibus creandis Imperatorem se gesse-
rat: de eius igitur culpa nulla dubia moveri poterant'quot;'

terat ad delictum per]^)etrandum: et factum praeci-
puum delict! ipsius iam perfectum erat 1).

Caput eius ad Marcum missum est, qui tamen
illud humari iussit ac dixisse fertur opportuuitatem
clementiae sibi esse ereptam, ut eum vivum benefi-
ciis obrueret ac vinceret. Uxor Aurelii Faustina for-
tasse, quia ipsa facinoris conscia erat, vel saltem
conscia habebatur, eum monuerat „ut rebelliones
prosequeretur, ut Avidio et consciis non parceret,
'qui'''nec sibi pepercerant, nec uxori nec filiis parce-
rent, si vicissent,quot; verumtamen ille rescripserat „Ego
°vero et eius liberis parcam et generi et uxori et ad

1) lul. Capitolini M. Anton, philos. 24, hist. Aug. script, vol. I,
p. 385 » rebcllasset — qui Imperatorem se appellavit — ahi di-
ount, ementita morte Antonini Cassium Inqieratorem se appellasse.
Et Antoninus quidem non est satis motus defectione Cassii, nec in
eins affectus saevit, sed per Senatum hostis est iudicatus, to«nque eins
proscripta per aerarium pullicumquot; c. 25, p. 387 » contra Cassium
profectus est. Rmiae turbae etiam fuerunt, quasi Cassius absente
Antonino adventaret : caput eius allatum est ad Antoninum, Marcus
tamen non exultavit interfectione Cassii eaputque eius humari ius-
sit. Maecianum etiam filium Cassii, cui Alexandria erat commissa ,
e.xercitus occiditquot; c. 26, p. 390. »Doluit denique Cassium exstinctum
dicens voluisse se sine Senatorio sanguine imperium fransigerequot;
cum c. 8, Vulcatii Gallicani Avidii Cassii, uhi fere eadem occur-
runt p. 457, 4-58 cnm cap. 6 , p. 456, 457 » amatus est ah omni-
bus Orientalibus et speciatim ab Antiochensibus, qui etiam imperio
dus consenserunt — imperatorem se in Oriente appellavit — quo
diceret Marcum diem suum obiisse — imperatorio nomine quum
processisset, eum , quae sibi adaptaverat, ornamenta regia , statim
praefectum praetorii fecit, qui et ipse occisus est, Antonino invito,
ab exercitu — Senatus illum hostem appellavit bonaque eius pro-
scripsit, quae Antoninus in privatum aerarium congeri noluit : qua-
re , Senatu praecipiente, in aerarium publicum sunt relata.quot;

Senatum scribam, ne aut prosçriptio, gravier sit aut
poena crudelior. Nec enim quicquam est, quod Im-
peratorem Romanum melius commende.t; jgpnt^)us
quam dementia. — Dçniqne, .çi ei2ç,mea,.^ententia de
bello indicatum esset, nec Avidius .ess^| Qfiçjisus 1).quot;

Marcus Senatum depreqituä ^e^jgrfi^is poena in
conscios defeçtionis . statueretur, ,nenbsp;tempori-

bus suis capitali supp^cio plepteretuf, ^ P;^tres conscri-
ptos sie allocutus est, ut Vuleatius,j^Ga],liçajius testa-
tur:quot; Nunc, quod ad defectiongm Ça^sianam pertinet,
vos oro atque obsecro, P. C-,. ut censura vestra de-
posita, meam pietatem clementiam que. servetis,^.imo
vestram: neque quemquam ullum Senatus occidat.
Nemo Senatorum puniatur, nullius fundatur viri no-
bilis sanguis: deportati redeant, proscriptiijbona reci-
piant. Utinam possem multaquot;'etiamquot;''äb'inferis exci-

tare. — Quare nlns Avian Cassn et genero ^ (sc.
Drunciano) et uxori veniam dabitis. jEt quid dico
veniam? quum illi niliil fecerint. Vivant igitur securi
scientes sub MarcU'së vivere. Vivant in pätrinionio

l) Vulcatü Ga^licRni . A^idiu^j Caisius c. 9-11
yol. 1, p. 461-463. Fau^tinam insontem fuisse pufat propter episto-
las ab illa scriptas, quod mihi tamen magis dubium videtur, nam
poterat odium in Cassium simulare , ut semetipsam defcnderet : non
amplius Marcum amabat, fama ruebat per Urbem eam cum gladiatori-
bus rem habere., gladiator, cuius amore flagrabat, iussis Marci Au-
relii interfectus erat : Marcus ipse aegrotabat, quod mulierculis mi-
nus gratnm esse solet : magis de ea dubitat Julius Capitolinus in
vita Antonini philos, c. 24, vol. I script, bist. Aug. p. 38-5 » ut
quidam dicunt, Faustina volente, quae de mariti valetudine despe-
raretquot; c. 26,. p. 389, 390 cum cap. 19, p. 361, 362 » solutum qui-
dem amoremquot; sc. Faustinae erga Marcum.

pjimitum pro parte donate : aiiro, argento, vestibus
frnantur, sint divites^ sint secnri, sint vagi ct liberi. —
Ego vero a ypb^s peto, ut conscios senatorii ordinis
^^..^eguestriq^,^ Cfe^de, a proscriptione, a timore, ab
infamia, ab invidia et postremo ab omni vindicetis in-
iuria: detisque boc meis temporibus, ut in causa ty-
tumultu cecidit, probetur occisus 1).quot;
1. e.. iure pccisum fuisse nec bonorum publicandoruin
causa accusatum fuisse. Haecce a lulio Capitolino
confirmantur et magis illustrantnr, nam ille memoriae
mandavit Heliodorum filium Cassii deportatum fuisse
et alios liberos in exsibum missos fuisse i. e. leviore
exsilii specie punitos fuisse, partem bonorum Cassii
et quidem dimidiam partem Marco auctore iis resti-
tutam fuisse, eos auro et argento fuisse adiutos veri-
similiter ab ipso Marco, filiam Cassii et Druncianum
eins generum quibusdam orientis incolis commendatos
fuisse ac omnes Cassii liberos praeter Heliodorum

1) Vulc. Gallic. Avidius Cassius c. 13, p. 464, 465 cum cap. 8,
p. 459. »Ipse autem Antoninus a Senatu petiit j ne graviter in con-
scios defectionis animadverteretur — denique paucissimis dcQiirioni-
bus punitis, deportatos revoeari iussitquot; c. 9 ead. pag. » Antiochiensi-
bus, qui Avidio Cassio consenserant, sed et aliis civitatibus, quae ilium
iuverant, ignovit.quot; Nibil de couiur. Cassii invenitur in opere Aure-
lii Victoris (vel alius scriptoris) de Caesaribus cap. 16, p. 354 seqq.
pauca in Aur. Vict. Epitome de vita et moribus Imperat. Roman,
cap. 16 ed. Arntzenius 1737, p. 535 » Ca.ssius tyrannidem arripiens
exstinctus est,quot; de fide borum operum Arntzenius in Praef. p. vl'
prius opus Aurelio adscribit, de altero hoc negat ; sic etiam Baehr',
Gesch. der röm. Literatur ed. sec. Carlsruhe 1833, § 331, p. 467,
568, et not. 7 et 8, p. 468 et Vossius existimat alterius operis
scriptorem alium Aurelium Victorem fuisse. de histor. Latinis L. 11^
cap. 8, p. 196, (^Lugd. Bat. 1651.)

'Hl ■ ■ 'njj
1) lulü Capitolini M. Antoninus philosoplins c. 24, p. 385, vol.
I, hisf. Aug. »neque in eius affeCtus saeviitquot; c. 26, p. 391, 392.
» Depórtafus est Heliodorus filius Cassii et alii liberum exsilium ac-*
cupjirunt cum bonorttm parte. Filii autem Oassiii et ampüns vtedia
parte aoceperunt paterid patrimonii ct auro atque qrgciito adiiitii
mulieres autem etiam ornamentis, ita ut Alexandria filia et Drun-
cianuè genet' liberam vagandi potestatem haberent' cömméndattfè
amitae mariti.quot; Exstat Epistola Cassii ad generum smmi i. e. Uruii-
«ianutm Vulc. Gallic. Avidius Cassius c. 13 , p. 469 » et ad honores
ndmissi sunt. Commodus vero cos vivos exuri iussit quasi in fa-
ctione deprehensos.quot; Gibbon, history of the decline and fall of the
Roman empire, vol. 1, cap. Ill, p. 93, 94 eum p. 72 , 80 , 81, 77-
79. Fortasse quis mihi obiiciat me ante lureconsultos historicis
praetulisse, sed bis respondere liceat, ibi de formulis iuris agi,
non vero de facto historiae iuris : de differentia scilicet inter Maies-
tatem et perduellionem historicos memoria obiter egisse: de Con-
iuratione vero Cassiana historicos de industria et Iureconsultos non
nisi obiter scribere; Capitolinus quidem vixit initio saeculi IV ct eo-
dem fere tempore Viilcatius Gallicanus, sed, ut indicavi, ex aliis histo-
rJcis hauserunt et ex Actis Caesarum. De hac ultima quaestione
conf. Dirksen , Vermischte Schriften , Berlin 1841 cd. Besser, Sechste
Abhandl. Die reden der Rom. Kaiser u. s. w. vol. I, p. 120-143
inpr. p. 120 ct not. 1. »Wir räumen gern ein, dass die Relationen
der script, hist. Aug. über diesen Gegenstand die Benutzung amt-
licher Quellen, 'namentlich der Acta Senatus Hoynani nicht ver-
kennen lassenquot; deinde seqq. alia exempla ex iis hausta: tum sie
pergit. » Allein nicht alle unter diesen haben den Inhalt ihrer
Quellen treu und vollständig wiedergegeben, vielmehr eine ent-
schiedene Freiheit in der Handhabung der Form sich erlaubt.quot; Inde
deduci potest eum existimare hos scriptores sententiam quam Im-
peratores in Senatu professi sunt, accumto memoriae niandasse; a
Dirksenio etiam citantur Brissonius, von Böckelen et Dodwell.
Ulrici Characteristik der antiken Historiographie Berlin ed. Reimer

et iudicium de Cassio ac sociis ipsius habitum expo-
sui, uti res a Vulcatio Gallicano et lulio Capitolino

1833, II, e. p. 156-159 eos Suetonii historiam conscribendi ratio-
nem secutos esse opinatur : hunc vero maximae lidei historicum ha-
bet , iis fidem non plane negat, eos magis propter talem historiam
conscribendi rationem reprehendit, paucos eorum fabulas, uti Grae-
cos historicos narrasse affirmat. conf. etiam not. 1 et 3, p. 157
et not. 1 , p. 158 cum p. 381 , 382. Himis iniquum de iis tulit
iudicium Weytingh Historia Graecorum et Romanorum literaria
Delphi Batav. 1835, parte II, sect. III, J9, p. 173. Vopiscum
caeteris praefert. conf. cap. 9. Avidii Cassii Vulcatii Gallicani p. 460,
ubi Vulcatius diserte de Marco Maximo mentionem facit. » Si quis
autem omninm haue historiam scire desiderat, legat Marii Maximi
secundum Librum de vita Marei, in quo ille ea dicit, quae solum
Marcus, mortuo iam Vero, egit.quot; Deinde eod. cap. apparet Vul-
catium res satis accurate inquisivisse et de rebus, quas narrabat,
iudicium tuHsse; de Faustina scilicet Marium refellere studet. Casau-
honns Marium Maximum e Dione Cassio hausisse arbitrator in not. ad
c. 9 vitae Avidis Cassii ad verbum GalKo p. 461, sed non constat
hunc scriptorem post Dionem vixisse, nonnisi perpauca ab ipso Dione
conscripta de hac aetate ad nos pervenernnt : pleraque sunt excerpta
a Xiphilino nobis servata: tandem in multis hi scriptores a se
differre videntur e. g. Dio Cassium Syrum habet : Gallic, et Capi-
tolinus verisimiliter Marium sequentes eum Romanum et quidem
Senatorem fuisse narrant et propter varias res et facta iis magis
hac in re fides habenda est. Dionis Cassii bist. Rom. L. LXXI,
c. 32-31, vol. IV, p. 181-188. IJlrici Charakteristik , p. 741 seqq.
p. 343-345. Magnas Dioni laudes tribuit celeberr. Niebühr in opere
Röm. Gesch. De fide horum seriptorum conf. etiam Vossius de
historicis Latinis Lugd. Bat. 1651, L. II, cap. 5, p. 185-187 de
Spartiano et Gallicano, ubi etiam quaestio a Salmasio mota tiacta-
tur, an Spartianus Avidii Cassii vitae auctor fuerit et affertur testi-
monium ürasmi de script, bist. Aug. » In bis vix est, quod pro-
bes praeter historiae fidemquot; in Ciceronianis et Vossius L. II, c. 7,
p. 191-193 de Capitolino et Lampridio et de Marco Maximo L. II,
cap. 3, p. 178 ubi testimonia Vopisci et Ammiani Marcellani de
eo scripta inveniuntur, quae eius fidi non plane favent; attamen

nobis narratur: hi autem scriptores quidem diu postea
vixerumt, verumtamen ex aliis historicis magis aequali-
bus, ut e. g. ex Mario Maximo hauserunt, et Actis Se-
natus , in quibus orationes Caesarum ad Senatum con-
scriptae erant, et Epistolis Imperatoris aliisque hu-
iusmodi testibus vel ipsi usi sunt, vel a Mario Ma-
ximo similibusque hae orationes et epistolae scriptis
iam mandatae erant: fortasse verha Imperatorum
ornarunt, sed factis, quae de demente Imperatore af-
ferunt, multum veri inesse videtur: fragmenta igi-
tur lureconsultorum in Codice lustin. ex historico-
rum scriptis explicanda esse videntur, quia historici
rem de industria tractarunt, Iureconsulti vero solum-
modo obiter exemplum ex historia Eomana repetitum
citant, et, ut vidimus, in coniuratione Catilinae de
Papiniano, non semper accurate historiam inquirunt.

Paulus enim scribit in libro de publicis iudiciis
„Meminisse oportebit, si quid contra Maiestatem Im-
peratoris commissum dicatur, etiam post rei mortem
in crimen instaurari solere, postea quam Divus Mar-
cus „Drunciani, utpote Senatoris, qui Cassiani furo-
ris socius fuerat, bona post mortem fisco vindicari
iussit.quot; Si historicis fides habenda est, Druncianus neque
in provinciis, neque Romae seditioni praefuit, neque

■vid. ibidem testimonium Capitolini Baehr, Gesch. der Röm. Li-
teratur ed. sec. Carlsruhe 1832, § 228239, p. 469-466 cum
§ 225, p, 458 , 459 inpr. § 226, p. 460 e. g. »Sondern aus den
früheren Geschichtschreibern, welche diese Quellen selbst einge-
sehen und, wie namenilich bei vielen Actenstücken aus den Ar-
chiven der Fall war, oft wörtlich eingerückt hatten, mitbin aus
Zweiter Quelle benützt.quot;

nt Cassius ot Metianus ; a militibu^ occisus eVt^'nè^îie
sententia Senatus,'-vel' alioi-um iudicum ultimo sup-
plièîô^^t ''affectitó'i l^ïnfes 'socii coniufationis sedititi-
ïiisquë ''à 'Sènatu ëi-ànf ptóscripti' eorümqu^ ' bö'nil • 'erhnt
publicata, sed' Impèrator Eomam redieü'k poena 'pro
parte '^el quot;tota cos quot;libèravit bonaque pro parte iis
restituit'; qüdè Paulus de Drunciano commémorât, de
Oassiö èt^'fefius filio sunt intelligenda.

Boiia''publicata a temporis momento, quo a Senatu
decretuiri erat aliquem bostem esse reipublicae, qüo
civis proscripfus erat, statim aerario acquiri secundum
mores illius aetatis, (qui igitur per aliquod temporis
spatium iam obtinuerant), Vulcatius Gallicanus affir-
mat, narrans Antoninum pbilosopbum (M. Aur.) Ve-
tuisse, ne fisco private ea vindicarentur et statim in
aerarium publicum ea esse relata. Propter verba autem
eiusdem historici „filios Cassii pro parte bona patris
accepisse „et propter verba Marei Aurelii,quot; Marcum
eos bonis patris partim donassequot; magis probabile fit
Imperatorem clementia ductum a iure, quod moribus
iam invaluerat, reeessisse, et mitius, quam antea faetum
erat, de re statuisse. Poena mortis hac aetate de no-
xiis gravioris Maiestatis speciei scihcet perduellionis,
quae in hac causa occurrit, saepe etiam de sociis su-
mebatur. Marcus contra nonnisi unum fihum Cassii
verisimiliter, quod magis quam ceteri coniurationis et
seditionis particeps fuisset, deportari iussit, mitiorem
exsilii poenam aliis et genero imposuit: coniuratio-
nem Cassii et Eomae tam late patuisse videtur, ut
necesse esset filios Cassii Eoma arcere: praeter quos-
dam centuriones, quos mortis poena punivitj ceteris

condonavit, Alexandriae et Antiochiae post aliquod
temporis spatium iguovit, quamquam praecipuao se-
ditionis sedes fuerant, itaque haec convenire videntur
iis , quae de Marco Capitolinus memoriae mandavit
eum noxios minore poena quam, illa,i qnae ajlegibus
constituta esset, punivisse, et solummodo manifestis et
gravioris criminis reis nonnunquam veniam denegasse.

Tandem testimonia historicorum et Pauli fragmentum
nohis interpretanda atqvxe illustranda sunt Marçiani
fragmento, quod magis in specie ad iudicii Maiestatis
historiam pertinet 1) : „ Post D. Marei Constitutionem.,

1) 1. 8 pr. Cod. ad Icg. lul. Mai. (Marcianus L. I de publicis iu-
diciis ad legen» luliam Maiestatis). Zirklerus, die gemeinr. Lehre
vom Maiestätsverbr. cap. I, p. 42, 43 iam quaedam recte de hac
quaestione, sed breviter et obiter disputavit » sic lassen sich aber
so vereinigen , dass zwar das Vermögen des Cassius, welches Aurel,
dem Aerar überliess, eingezogen, den Söhnen und Töchtern des-
selben aber, deren eine Druncianus geheyrathet, bloss der Pflicht-
heil geschenkt wurde, wie es lei andern die Confiscation nach-
ziehenden Verbrechen die Regel war. cit. 1. 7 ff. de bonis damna-
torum (XLVIIl, tit. 20) pr. cum § 2 » quo propter poenam parentis
aufert bona damnatio, rationem haberi liberorum — quod cum ali-
qua moderatione definiri placuit, ut, qui ad universitatem veuturi
erant, iure successionis ex ea portiones concessas haberentquot; eum
1. 1, § 1 et 2 cum 1. 3 eod. Huic coniecturae multum veri inest,
sed ea Paulum scribentem iudicium de Drunciano post eius mor-
tum institutum fuisse refellere non possumus. Res vel maxime ex-
plicanda esse mihi videtur ex verbis Marciani. » Post D. Marci
Constitutionemquot; unde efiicimus rem antea moribus obtinuisse ct
saepe praeter modum in noxios eorumque bona saevitum fuisse ; con-
feratur Zirkler eod. op. cap. III, p. 167-171. Weiske, Hochver-
rath, § 3, p. 9, 10 a Marco Aurelio damnationem post mortem
nistitutum fuisse censet. Dieck, Hist. Versuche § 31, p. 134 et not.
18 et not. '17'tibi'nihil tamén'rfe'quot;iddicio post' iiH)rt«quot;m'scriiitl^coÄTa
§ 47 , p. IWyiMT.- ftialtt et aimeiano tptoe fi^èm 6»6ervJäb quot;aß*

sfcribit Marcianus, lioc iure uti coepimus, ut etiam post
mortem nocentium lioc crimen inclioari possitquot; caet.
ex liisce scilicet illius Iureconsulti verbis constat Marcum
Aurelium Comtiiutionem de iudicio noxii Maiestatis post
mortem instaurando fecisse et lureconsultos atque iudices
buius Constitutionis normas usque ad Marciani tempora
secutos esse. Marcus Aurelius opportunitate coniura-
tionis Cassii motus .esse videtur ad bas iudicii formas,

coniurationis Cassii, Marcianus Constitutionis Marci
,, ■ • 7 • v'Ano lt;umii„
memmerunt: verba Marciani „hoe iure un coepimus

Ecquid autem notio reipublicae normarum mutandarum
de delictis contra rempublicam factis Caesarum aetate-y
■ plane emnuit?nbsp;sj;.

Cassius secundum quorundam sententiam ex familia
Cassiorum, quorum unus Caesarem interfecerat, ori-
ginem ducebat. Yulcatio Gallicano teste principatus
ac regnum ei invisa erant et dicere solebat „nibil
gravius esse nomine imperii, quod non posset e re-
publica tolli, nisi per alterum Imperatoremquot; et ex-
stat eius Epistola, in qua haec verba inveniuntur:

parte § 61, p. 16-5, not. 7 exceptionem a regula habet exemplum
filiorum Cassii , cum bona patris partim concessa erant.

»Ubi L. Cassius, cuius nos frustra tenet nomen? Ubi
^larcus ille Cato Censorius? Ubi omnis disciplina ma-
lorum? Vides multis opus esse gladiis, multis elogiis,
m antiquum stahim publica forma reddatur. Tan-
tum Dii faveant bonis partibus. lleddant Cassiani
J'ejpublicae principatum 1).quot; Itaque de libéra repu-
^'ica restituenda cogitasse videtur, vel cum amicis ser-
quot;lonem de ea reipublicae conditione habens, vel Ko-
quot;lam m Uteris, quas ad Senatores aliosve misit, bac
re scribens boc simulasse videtur: eius aspero in-
genio prisca Romanorum tempora desideranti taie con-
silium convenit, nec plane obstat eum a militibus,
ab Orientis incolis Imperatorem salutatum fuisse, nam
ab Oriente et cum militibus consiliorum peragendo-
ï'um initium facere eum oportebat; res dubia est,
taha vero dixisse vel scripsisse videtur, quod Romae
«altem quidam antiquum statum reipublicae recorda-
J'entur: eum conditionem reipublicae quodammodo mu-
^aturum maioremque potestatem Senatui, fortasse etiam
Comitiis concessurum prae se tulisse verisimile est, si
®ius epistolam et eius vitae narrationem consulas:
^larcus tamen revera magnam Senatui dederat potesta-
te®. Romanos nonnunquam liberae reipublica ratio-
l^em habuisse, quosdam priscis moribus quodammodo
quot;nbutos liberam rempublicam desiderasse exemplum
Cremutii Cordii nos docet: hic a Seiani clientibus Ma-
iestatis est accusatus, quod in Annahbus Brutum lau-
^lasset, Cassium Romanorum ultimum dixisset, et hu-

l) Vulcatii Gallicani Avidius Cassius c. 13 , p. 469-471 , vol. I
quot;'»t. Aug. script, cum c. I, p. 440-443 , cap. 3 , p. 447 ^ 448.

ius rei causa eius orationem in Senatu truci vultu Ti-
berius audivit: Cremutius autem magis ad probandum
se iniuste accusari quam ad vitam tuendam attulit
exempla Asinii Pollionis, Livii, Messalae Corvini, qui
vel scripserant, vel dixerant Cassium et Brutum egre-
gios viros fuisse et Augusti, qui Caesaris interfecto-
rum ne quidem imagines tollendas curarat 1).

Sic Cassius Longinus Iureconsultus luminibus or-
batus est, quod in vetere gentili stemmate C. Cassii
percussoris Caesaris imagines retinuisset, et a Nerone
mori coactus est. Interprétés nempe legendum esse
„retinuissetquot; non „resiituissetquot; existimant, quod alioquin
tale factum Longino merito crimini verti potuisset,
quod reus Maiestatis utpote res novas moliens fieri po-
tuisset 2). Si de animo bostili vel rempublicam lae-
dendi ex aliis factis non magis constitisset, talis ac-
cusatio semper iniusta fuisset: boc loco tantum de

1)nbsp;Taciti Annalium L. IV, c. 34, 35 cur. Oberlino, vol. I,
p. 386-288. Suetonii Tiberius Caesar ex rec. Oudendorpii c. 61,
p. 445 minus accurate » quod Brutum Cassiumque Ultimos Roma-
norumnbsp;deinde addit » animadversum est statim in aucto-
res , scriptaque abolita, quamvis prolarentiir ante aliquot annos,
etiam Augusto andiente , ree-itata.quot;

2)nbsp;Suetonii Nero Claudius Caesar c. 37 ex rec. Oudendorpii p. 706,
707 et in notis praec. Graevii, Gronovii. Port mortem Caligulae
Senatus de libertate Romae restituenda cogitavit, Caesarum memo-
riam abolendam esse censuit. Cives ad libertatem sibi vindican-
dam ad Capitolium vocavit, et, si dux talis conaminis praeclari in-
genii Senatoribus fuisset, per aliquod saltem temporis spatium li-
bera respublica fuisset. conf. Suetonii Caligula c. 6t) ex rec. Oudend.
p. 557 cum Tiberio Claudio c. 10, p. 676, 677 et Gibbon, the
history of the decline and fall of the Roman empire, vol. I, cap-
III, p. 86 , 87.

causa accusationis quaerimus, formula igitur res novas
moliri nec Caesarum aetate plane obsoleta erat.

In coniuratione Pisoniana proprie non de libera
republica restituenda g,gebatur, attamen una buius
causa esse videtur Neronem Senatum saepe in con-
temtu babuisse, itaque eum instituta. et rationem gu-
bernandi Caesarum imperio propriam mutasse, nempe
Senatum de republica non consuluisse, nec saepe per
Senatusconsulta egisse; nec negligenda sunt verbg,
Epicbareos libertae „provisum, quonam modo poenas
eversae reipublicae daret.quot; Quae vel de libera repu-
blica, vel de normis regni Caesarum intelligenda sunt.
Tacitus ipse scribit Pisonem vitavisse acre Ingenium
Vestini Consulis, ne ad libertatem movereturquot; Nonne
bic Consul de libera republica cogitabat 1)? Haecce

1) Taciti Annalium L: XV, c. 51 cur. Oberl. -vol. II, p. 304,
c. 53, p. 305. Suetonii Nero Claudius Cae,sar c. 37 ex rec. Ouden-
dorpii p. 708, 7Ü9. » Multasque neque dubias significationes saepe
iecit, ne rcliquis quidem se parsurum Senatoribus: cumque ordinem
sullulurum quandoque e Repitll. ac proviucias et exercitus equiti
Romano ac libertis pemiissnrum — et in auspicando opere Istbmii
magna frequentia claro. Ut sibi ac populo Romano bene res verte-
ret optavit dissimilata Senatus mentione.quot; Neque tamen desunt
exempla Senatum Caesari adulandi causa reos damnasse , vel ei adu-
latum esse, postquam patrem Britannicum et matrem sine iudicio
interfecerat. conf. de causa Antistii L. XIV, Annal. Tac. c. 48, 49
cur. Oberl. vol. II, p. 338-340 de adulatione Senatus post mortem
Agrippinae, 1. XIV, c. 13, p. 303, c. 18, p. 310., c. 43-45,
p. 334-337, c. 46, p. 337. Tarquinius Priscus a Senatu repetunda-
rum damnatur. » Novas res moliri saepe de alio Imperatore creando
etiam usurpatur bac aetate e. g. ap. Tacitum L. II, Annal. c. 37
de Lib(Mie Druso , vol. I, p. 134, L. XV, c. 51 , vol. II, p. 303,
» ceteris spec, cx novis reltis petebaturquot; Suetonii Nero Claudius c. 35
» Antoniani Claudii liliam — quasi moUtricem novarum rerum in-

pauca ad Weiskii sententiam refellendam, quod ad
Caesarum aetatem attinet, sufficere mihi videntur:
libenter ei concederem illis temporibus saepius Im-
peratorem quam rempublicam, saepius imperium Eo-
manum universe quam eius normas spectatum fuisse
in delictis contra rempublicam eommissis, sed excep-
tiones a regula dedi.

teremilquot; p. 703. Adrianus Aelii Spartiani c. 5 »quamvis Crassum
postea procurator egressum insula, quasi res novas mo/iretur, in-
iussu eius occideritquot; Script, hist. Aug. cum not. Casauhoni caet.
Tol. I, p. 49. Weiske Hochv. § 11, p. 38, 39.