é.iarto'j .!.. '.Uli rrmahoouo'j i-j laïusJl.'
oiuqoBg ,msup rrrgioijne^
een-ioi: dhio taevp oswiasf œanjjxn
-q'-'-.' 3 L'Ji ,£»gt; i.'îffrioo ijrj3oI'dif(jmoi BitfiüD JJcil'jb

DELICTIS CONTRA REMPUBLICAM ADMIS-
SIS AC PRAECIPUE DE HORUM
MALEFICIORLTM CONATU.

.81 inaqisnnï ni giiqau eidis? ob )9 asontÄ eUlsdii ad quot;'JU
ob 19 9iEj9B osrf »UeisstB«. obibifi sb ob »iaaoq aO .VI
W -O» htiamaaoB oiaibDi oiud aevp , 8î»obÎ inabjodiiip
-03ilBai3ift»ni ,inuiogstn ï»Dif3i)quot;9i6 sbsqs ni ,i«9l

ihîlsfe.-ÉîHfjqîa»» ininlt;w9j9D^ »9 minoio«»-ïüobI ad Sf

— ' quot;nbsp;■ H ■ j«-*- quot;nbsp;■ jék -v.- '

mjiioftsUm eodiop tUw^ojt anaiasï Jbnslïimmoo
-oqi »iqionUorfMT'miwT li»)lt;.i|u»9K» «ais Iw .tjrtßt

rquot;quot;

■^•aBDp .«ÜBttaifiK eiîul agsl »-nuradlsilsfa alsaoa ad
u)«a0D 9b Biqianhq bJtsd mAaaaji lOsmofl aa .nrth
•lasï «lino» »ilDifslj eb br «eîsTîaii Ist minoloilob
msioB biupoa — S )nh9«»ii«D63 «iasimbB msoiMnq
«»ingooni »n«I(j «illinnoosiul «insmoÄ euJsnoo oüoa

I. Animus hostilis, dolus. Animus laedendi, evertendi
rempublicam..............1,

» IV. De poenis ac de iudicio Maiestatis bae aetate et de
quibusdam factis, quae huic iudicio anuumerari so-
lent , in specie de delictis magorum, mafhematico-
rum similiumque noxiorum . . . .......35.

» V. De conatu delictorum ex lege lulia Maiestatis. Quae-
ritur, an Romani quaedam certa principia de conatu
delictorum vel universe vel de delictis contra rem-
publicam admissis constituerint ? — Ecquid autem
notio conatus Romanis lureconsultis plane incognita
erat ? ......................54.

» VI. De factis auctorum et ceterorum sociornm delicti
committendi. Factane eorum, quibus maleficium pa-
ratur, vel eius exaecutio (sit venia verbo) incipit, pu-

niuntiir? Ecquid autem poena in talia eorum facta
statuta est, si factor nihil omnino fecit, \el, ut re-
centiores dicunt, in conatum auctorum vel socio-

» VIII. Ecquid autem illi, qui delictum Maiestatis non de-
ferunt, eadem vel minore poena ac socii delicti ex
lege 5 Cod. ad leg. lul. Mai. afficiendi sunt? Ec-
quid autem hi verbo conscii indicantur ? . . . 108.

» XII. Breve iudicium de ratione, qua Romani delicta con-
tra rempublicam commissa puniverunt .... 137.

§ 4. Quaeritur, quibus delictis notio conatus conveniat, an de-
lictis contra rempublicam commissis repugnet, nec ne? . 340.

§ 6. De iure delicta in rempublicam commissa eorumque cona-
tum puniendi................ 298.

§ 7. Quaeritur, an conatus eadem poena ac delictum consumma-
tum , an vero minore poena sit puniendus; deinde, au ea-
dem régula de delictis contra rempublicam commissis atque
de alii» delictis valeat nec ne?........ 303.

§ 9. De coniuratione , de iure coniurationem puniendi et nomi-
natim de coniuratione delictorum contra rempublicam com-
missorum .............. . . . 349.

§ 10. De conatu auctorum et sociorum delicti et inprimis de
conatu eorum , qui alii vel aliis, ut secum delictum con-
tra rempublicam faciant, frustra persuadere student (la pro-
position non agréée — exciter directement les citoyens à
commettre les crimes ct complots seqq. art. 103 Cod. poen.
Francogall. anni 1810 cum art. 90.)....... 368.

§ 11. De bello civili, de gravissima seditionis specie nempe con-
tra ipsam rempublicam, et de levioribus eius speciebus.
Deinde quaeritur, quomodo inter eorum consummationem
et conatum sit distinguendum.......... 387.

§ 18. Quaeritur, an civis (vel ille, qui secundum iuris criminalis
principia civi aequiparandus est) delictum vel nominatim
delictum contra rempublicam commissum magistratui non
deferens ut talis delicti vel in specie delicti contra rempu-
blicam facti noxius vel tamquam delicti specialis noxius le-
gislatori puniendus sit (non révélation).......413.

praecipuorum poen. Germaniae de seditione . . 438.
» II. Breviter adumbrantur ea, quae de facto delicta ma-
gistratibus deferendi omittendo in novissimis Codi-
cibus et Speciminibus poen. Germaniae constituta

: HHîD S»|«»«C.®â9l«(ï:oIW u8
^MHéâiMi;«nbsp;ia . («Itaiäiiqnisi mhèqs m*

aùi»rtio»oa »•lt; iwJjaHsjfc »«fw^«»!®quot;!*^ hjo^œtpstiifcf-
Itoit iöiiilïi^^ SÏRtjfe.oo^^isîÂtoÀpôw.^

Perduellio non solum factis, sed vel maxime animo
a ceteris Maiestatis speciebus distinguenda est, uti ap-
paret ex definitione Ulpiani: hic autem animus hostis
externi notioni et consiho in rempublicam Romanum
similis est et ab ea repetitur, nec plane idem est,
ut vidimus, ubi perduellionis iudicium adumbrare coe-
pimus.

Peuerbachius, quem multi scriptores secuti sunt,
perduellem définit civem, qui suam civitatem delere
quot;^'ult, vel efficere studet, ut civitas, cuius civis est, alii
civitati subiiciatur :quot; deinde ex philosophis principiis
suae aetatis de pactis fundamentalibus, ut ille haec
quot;^'ocavit, (sit igitur venia barbaro verbo sc. Grund-
■^^erträge) cives perduelles dicit, qui talia pacta rei-
publicae, cuius cives sunt, tollere conantur et delic-

tum eorum caedem patriae habet 1): hanc sententiam
Zirkler et Weiske impugnarunt. Zirkler nempe con-
tendit comparationem cum hoste externe non tam stricte
esse accipiendam, neque in bello inter bestes externos
exitium alterius reipublicae semper spectari, sive de
bellis universe, sive apud antiques populos in specie
quaestionem moveas; inde ad reum perduellionis dam-
nandum sufficere censet, si probatur eum statum belli
patriae adducere voluisse, i. e. alium populum inci-
tasse, ut helium patriae inferret, vel partem civium
contra ceteros cives ad arma vocasse 2): multum sane

1) Feuerbach, philos.-iurid. Untersuchung über das Verbrechen des
Hoehverraths 1798. Erfürt p. 18, 19 »so muss der Mord, der an
dem ganzen Staat begangen wird, das grösste Staatsverbrechen seyn —
Hochverrath wäre also das Verbrechen, welches die Aufhebung der
Grnndverträge des bürgerlichen Vereins zu seinem Gegenstande hatquot;
p. 19-34 »die Absicht den Staat zu zerstörenquot; p. 35 , 36. de Bruti
filiorum consiliis »was war aber wohl der Gegenstand ihre» Ver-
brechens anders, als die Zerstörung des Staats und die Aufhebung
der bürgerlichen Grundverträgequot; quae minus vere scripta sunt, nam
Romam delere non erat eorum consilium , nec de talibus pactis co-
gitabant. Reges reducere volebant, p, 37 quaerit, qualia pacta rei-
publicae laeserint _ den Ver/assungsvertrag — den Vertrag der
Unterwerfung und den Vertrag des bürgerliehen Vereinsquot; huiusmodi
res Romanis profeeto incognitae erant. Minus recte etiam de tota
Caesarum aetate: »Die Zeiten der Kaiser geben uns hierüber keine
Aufschlüsse. Denn hier verdammt die boshafte V\rillkühr des Despo-
ten , und rechtschaffen seyn, war das einzige Verbrechen des
Hochverrathsquot; cum p. 36-41, p. 46 seqq. 63-61, 77-83.

3) Zirkler, die gemeinrechtl. lehre vom Majestätsverbr. u. s. w.
cap. III, p. 163-156. »So dürfte denn auf der andern Seite sum
Begriff der Perduellio und für die Ueberweisung der Schuldigen ge-
nügen gegen den Staat oder das Staatsoherhaiipt einen solchen
Kriegsstand hezwecht zu haben, der, wenn der Staat, oder dessen
Oberhaupt nicht nachgeben können oder wollen, die Existenz von

veri huic sententiae inest; etenim noxii gravissimorum
deHctorum contra rempublicam admissorum saepe so-
lummodo ad reipublicae conditionem mutandam, vel ad
vi reipublicae gubernatoribus et in libera republiea et
in regno obsistendum tendunt, ad omnes igitur spe-
cies perduellionis apud Romanos notio exitii reipubli-
cae non protrahenda est, nec de omnibus, qui cum
hostibus machinantur, hoc obtinet, nam cives Romani,
qui e. g. provinciae prope fines praeërant, consilia cum

beiden auf das Spiel setzt.quot; Recte tamen de Feuerbaehii doctrina
hae in re iudicium fert » der gewaltige Geist Feuerbachs auch in
•liesem Punkte der Doctrin und Gesetzgebung eine viel zu einsei-
tige Richtung gegeben hatquot; cum p. 167 seqq. cum p. 203-207 et
passim, conf. etiam Pleidooi van Mr. Simon van Middelgeest voor
Mr. Pieter de Groot ap. Schcltema, Geschied- en Letterkundig Men-
gelwerk, vol. II de iure Romano »derde discoursquot; ubi citantur loca
Cic. et L 7, § 3 ff. ad leg. lul. Mai., ex quibus probare studet lurec.
''■■olium nihil contra Maiestatem Principis Auriac. Guill. III fecisse
neque scripsisse: quaestio de iniur. in specie tractatur etiam sec.
'Or. Rom. p. 130-140 et 150-156, p. 152 de iure Belgico sec. edieta
®gitur cum vierde Discours, p. 158-160 ubi dubia accusatoris pu-
'quot;lioi (tiskaal Ruysch) refelluntur Middelgeestium non nisi singulas
partes legis 7 ff. ad leg. lul. Mai. interpretatum esse, de sententia
totius legis (sec. praec. 1. 24 ff. de legg.) non cogitasse; de dolo
specie, quae requirenda est ad delictum Mai. 1. 1 ff. ad leg.
'nl. Mai. Besluit p. 201-204, »een overleg ten minste of een voor-
nemen , een list of een oogmerk, om den Souverein te beleedigen
binnen of van buiten den Staat. — Dolus malus is zoo noodig ,
dat het driemaal in de eerste, zesmaal in de vierde en in alle de
®lf Wetten van den gcheelen titel twaalfmaal gerequireerd wordtquot;
p, 212. »Maar zijt gij in Majestatis Crimine? Zijt gij te regt
'n de Lex quisquis? Daar wordt eadem severitate voluntas quam
««■ectus gcpunieerdquot; Sent. Cur. Holl. p. 223, 224 et Bell. lurid.
®Iste decisie p, 502. Accus, accus, publ. p. 21-52 praec. art. 189-
, ap. Scheltema, vol. II.

Rege externe, vel cum barbaris inire poterant, ut eo-
rum ope regnum Romae capesserent, vel etiam diutius
eidem provinciae praeponerentur : de hac tamen spe-
cie contra Zirkleri sententiam Romanos saepe animum
rempublicam delendi intellexisse arbitrer. Eegum sal-
tem vel liberae reipubhcae temporibus usque ad bella
Punica dux exercitus, qui milites hostibus prodebat,
vel cum iis foedus contra patriam faciebat, et magis
ille, qui gratia apud multos cives florens, deinde in
Comitiis accusatus a parte civium, qui eum odio pro-
sequebantur, ad bestes transfugerat, invidia, odio in
patriam ducti Romam plane evertere, vel eam hosti-
bus subiicere volebant; exemplum Coriolani indicat
transfugas maiora quam consilium patriae laedendae
spectasse: imo vero universe de transfugis dicendum
est multos talium civium, qui patriam malo consilio
reliquerant, cogitasse de hostibus ad bellum contra
patriam et ad Romam capiendam incitandis, quod prio-
ribus temporibus liberae reipublicae etiam convenit,
quia tunc bestes saepe Romam ipsam petebant.

Ipso bello Punico secundo exitium reipublicae Ro-
manae imminuit, quum Hannibal prope Romae portas
accesserat et plures socii a Romanis defecerant, atta-
men Maiestatis notione praecipue, si eam de dignitate
et potestate, qua Romani alios populos superabant,
mtelligas et a superbia populi Romani ilHus aetatis
vel maxime post aemulam devictam alienum erat de
exitio reipublicae Romanae cogitare : priores leges Ma-
iestatis etiam Cornelia ad laesionem reipublicae vel ad
laesionem eius dignitatis magnam partem pertinebant,
verumenimvero perduellionis delictum non plane ob-

soletum erat , et in illud lulius Caesar lege Maie-
statis deinde animadvertit, transfugium et proditio igi-
tur ea lege continebantur: sed illa tempora mittamus,
quum res de iis magis dubia sit, ad Imperatorum se-
quentium saeculorum aetatem procedamus: tunc pro-
fecto populi Germaniae vel Orientis saepe fines im-
perii invaserunt, legiones saepe devictae sunt, ipsa
Italia ab iis petita et saepe pro parte occupata est,
et hac ipsa aetate Imperatores Yalentinianus et Valens
verba „patria oppugnata et prodita 1)quot; usurpant, quae
huius rei causa et quod praeter Maiestatem violatam

1) I. 3, Cod. lust. de abolitionibus (IX, tit. 43). Haue legem de
hac quaestione non citavit Ilepp, quamquam proeul dubio ei non
incognita est. Ceteroquin egregie contra Zirlclerum et Weiskium
disputavit et partim eius sententiae accedo e. g. de hostis notione.
» Die Bestimmungen des Römischen Rechts über den Hoehverrath.quot;
Archiv des Criminalrechts , Keue Folge Ao 1837, parte III, p. 35ft-
365, 371 praec. 361-364, nimis vero iis favere videtur seqq. »Al-
lein man kann immerhin der Ansieht von Zirkler und Weiske un-
beschadet der zeitherigen Doctrin beitreten, indem die letztere das
exitium patriae und das delere patriam niemals so wörtlich aufge-
fasst hat und überhaupt die Vergleichung des Ilochverräthers als in-
neren Staatsfeindes mit dem äusseren Feinde nicht zu weit getrieben
■Werden darf, sondern mehr nur bildlich — dass der Hochverräther
gleichsam mit dem bestehenden Staate oder dessen Verfassung Krieg
ÏU führen beabsichtigequot; ultimo verbo multum veri inest. In priore
opere Beiträge zur Lehre vom Hoehverrath , Bern 1833 Feuerbaehii
sententiae plane addictus erat, operibus Zirkleri et Weiskii lectis,
sententiam aliquatenus mutasse videtur. Beiträge Iste Abh. p. 1,3,
4, 4te Abhandl. p. 39, 40 »animus Zernichtung des Staats oder sei-
ner bestehenden Constitutionquot; Sechste Abhandl. p. 67, 63. Mitter-
niaier in opere Staatslexicon, vol. VIII, p. 2 verbo Hoehverrath
(Jurist) p. 301,303, 304. Zirklerum et Weiskium etiam impugnat Zacha-
•iae Göttl. über den Versuch des Verbr. des Hochverr. Archiv des
Crim. Rechts, Piene Folge 1838, parte see. p. 336, 337.

afferuntur, stricte accipienda esse mihi videntur. Belli
duces scilicet, vel illi, qui dignitatibus in Palatio or-
nati erant, non semper cum barbaris coniurationem
faciebant vel ad eos transfugiebant, vel urbes iis pro-
debant, ut ipsi Imperatores fierent, vel ut adversariis
in aula nocerent, sed odio vel invidia in patriam
ducti ipsam evertere vel hostibus subiicere studebant:
de prioribus temporibus Caesarum nobis superest
testimonium Marcelli in Dig., apud quem verba „pa-
triam delere 1)quot; quoque occurrunt et in causa, quae
Maiestatis gravissimae speciei propria est: talem iam

1) 1. 3.5 ff. de religiös, et sumptib. funer. (XI, tit. 7). De I. St,
§ 1 ff. de eaptiv. et postlim. (XLIX , tit. 15) iam ante disputavi et
probare eonatus sum Ulpianum ibi de causa speciali agere, nempe,
de iure postliminii : haec nullo modo pertinere potest ad notionem
delicti civium, qui cum hoste externo machinantur : si banc quaestio-
nem universe spectaret magis Heppio et mihi adversaretur quam
sententiam , quam proposui, confirmaret. Aliquid ad nostram causam
facit 1. 234 pr. ff. de verb, signif Winssinger Responsio ad Quaest.
ab ordine lurecons. in Acad. Lovaniensi, Brüx. 1824. » Quaeritur
quaenam sit differentia inter delicta dolosa et culposa caet. cap. V,
«eet. III, § II, p. 134-137 praec. p. 134 et 136 et not. 17 ibid.
ubi coniectura assequi studet verba perduellio et dolus sibi esse
cognata: nulla vero ratio his additur, deinde minus recte inter per-
duellionem et Maiestatem sc. leviores species distinguit dolo ct
culpa et Maiestatem culpa fieri potuisse existimat : qnamquam pro
parte concedit culpam a malis Imperatoribus punitam fuisse. Hoc
unum ei concedo a malis Imperatoribus delictum Maiestatis, si
culpa noxii commissum erat, etiam punitum fuisse, cogitat quoque
de culpa tempore liberae reipublicae, mirum tarnen est eum qui-
dem contra hanc sententiam legem Variam Maiestatis, non pro hac
sententia legem Appuleiam secundum Pigghii et Dieckii coniectu-
ram attulisse. In exemplis a Cicerone citatis Maiestatis secundum
legem Appuleiam dolus requiri videtur , in lege Cornelia et magis
in lege lulia Mai. formula ygt; dolo maloquot; saepe additur.

liostem dictum esse innuere videtur, verisimiliter, quod
iam ad hostes pervenisset, ut cum iis patriam adori-
retur: eius fragmentum non ad eius aetatem est re-
stringendum, quia de maioribus sc. proavis et de more
tales non lugendi, qui iam diu ante obtinuerat, scri-
bit; propterea historici etiam Marcum Aurelium mi-
rantur, quod caput Cassii sepeliri iussit. Oratores
Romanorum noxios gravissimorum delictorum contra
rempublicam, perduelles, parrieidas patriae vocantes,
potius indicare videntur eos exitium quam laesionem
patriae spectare. Notio delicti contra rempublicam com-
missi a republica eversa pendere nequit, quod saepe
respublica deinde non restituatur, ideoque de poena
non amplius sermo esse possit, quod omnium civium
mtersit noxios ante hoe temporis momentum puniri,
quae Romani quodammodo sensisse videntur, uti no-
bis liquet ex verbis Catonis vel Sallustii aliisque,
verumtamen Zirklero respondere liceat longe aliam
esse quaestionem, quantum noxius faciendo processe-
rit, et quo versus animus noxii tendat.

Quae de Romanorum bellis cum aliis gentibus Zir-
klerus disputavit Romanos non semper aliam civita-
tem, quacum bellum gerebant, subvertere voluisse,
partim vera sunt; in pluribus tamen bellis alias civi-
tates imperio suo subiiciebant et universe Romanorum
consilium erat orbi terrarum imperare; sociis nonnisi
Umbram libertatis relinquebant et in ipsa Italia forma
reipublicae devictae saepius mutabatur, coloni Romani
in civitates mittebantur, qui antiquis incolis praeë-
I'ant, ut sensim paulatimque talis civitas Eomana fieret:
si Italiam vel partem eius excipias, omnes regiones

sensim paulatimqno provinciae factae sunt, res igitnr
ad idem redibat et Komani paucis causis exceptis bella
gerebant et inferebant, ut liberam civitatem, liberum
populmn tollerent. Itaque animus hostilis saepe etiam
ad eundem finem spectare poterat, quod magis ap-
paret, si de eius specie normarum reipublicae sub-
vertendarum vel conditionis reipublicae plane mutan-
dae quaerimus e. g. de delicto regni aflPectati, qua-
re Weiske 1) multo magis quam Zirklerus in erro-

1) Woisko Hoehverrath , J 13 Vorn, der respubl. p. 42-45 » That-
sacho Ijleiht es, dass das Crimen Maiestatis sich 'nur auf verletzende,
nicht aber auf das Daseyn der repuhlica vernichtetide Handlungen
bezogquot; cum § 15, 16, p. 49-58 de animo hostili et de dolo § 17, 18,
p. 58-64 de dolo et de voluutate. Feuerbaeh , Lehrb. ed. Mitterm.
ed. 12, § 162, § 162a et 163 cum not. p. 151-154. Mitterm. Beur-
theil. de opere Weiskii -Archiv des Crim. Rechts , Neue Folge 1836 ,
p. III, p. 480 , 481, de opere Zirkleri Ao 1837, parte I, p. 166,
167. Luden über den Versuch des Verbr. cap. II, p. 226, 227,
» feindselige Gesinnung — welche denselben (sc. den Staat) auf eine
von den Gesetzen nicht erlaubte Weise aufzuheben oder auch nur
zu verändern sucht.quot; von Wächter, Lehrbuch des Römiseh-Teut-
seben Strafrechts, vol. II, § 228, not. 27, p. 510, 511, not. 31,
p. 514. Nimis Feuerbaehii doctrinae adhaeret Henke, Handb. des
Crim. Rechts und der Crim. Politik, vol. III, § 184, p. 409 et not.
11, 12, p. 419. Heffter, Lehrbuch des gemeinen Deutschen Crimi-
nalrechts ed. 8, § 198, p. 171 praec. § 203 et not. 3, p. 175,
§ 209, p. 179 et not. 3, 1. 11 interpretatur » obiectiv zunehmen
sind d. i. vom Susseren Zeichen des feindseligen Sinnes:quot; animum
hostilem tamen a dolo distinguit. Tittmann , Handb. der Strafrechts-
wissenschaft u. s. w. vol. II, § 215, magis ex iure communi in
Germania et ex iure constit. requirit ad consumm., ut civitas
delcatur , negat dolum requiri p. 3 , 4 cum § 222 , p. 15, 17 ubi
tamen bellum civile consummatum habet, quo primum exarsum est.
Perduellionem . ut notum est, restringit ad delicta magistratus , qui
potestate ad rcmpubl. delendam abutitur p. 229 seqq. p. 11 seqq.

rem incidit ex conditione reipnblicae ßomanae argu-
menta répétons, delicta contra normas reipublicae iis
denegans: praeterea animum bostilem dolo aequipa-
rat et Eomanos unice de animo rempublicam laedendi
cogitasse censet; nec maioris momenti est quaedam
facta lege lulia Maiestatis plecti, quibus respublica
non directe laeditur, uti Weiske animadvertit, nam
baecce ex notione Maiestatis nobis interpretanda sunt,
quia laesio saepe de dignitate reipublicae minuta, non
vero de damno intelligitur: in exemplis a Weiskio
allatis, quorum quaedam facta iam lege Coi-nelia Ma-
iestatis continebantur, vel dignitas ipsius reipublicae, vel
dignitas magistratnum, qui eius vice funguntur, laedun-
tur: differentia inter perduellionem et inter alias spe-
cies delicti Maiestatis inde magis dilucide apparet. Zir-
klerus et Weiske recte refellerunt Feuerbacbii sen-
tentiam animum patriae delendae caedis hominis instar
perduellioni universe proprium esse, sed ipsi in alium
errorem ineiderunt inprimis Weiske: huius rei causa
aliis partim argumentis, et non solum ex iure communi
in Germania vigenti, ut Heppius, eos impugnavi. De
factis lege lulia Maiestatis prohibitis, quae antea ad
perduellionis iudicium pertinuerant, probatio animi ho-
stiUs faeilis erat, si machinationes cum hostibus, pro-
ditionem urbis, provinciae, aut exercitus vel transfugium

P- 12, 13 histoiicos et oratores Roman. 1.1. inter perduellionem et
Maiestatem notione doctrinae sensu non distinxisse existimat cum
ij'223, p. 17 ubi scribit leges Romanas de del. contra respubl. so-
lummodo spectasse coniurationes contra vitam Caesarum ; cum iam
•■elellit celebr. Wächter. Cropp. de praec. iuris Rom. circa pun. co-
uatum parte sec. L. Ill, p. 11-13 cum p. 14 seqq.

spectamus, quia ipsa factorum natura tali animo con-
veniebat, dummodo noxii scirent se cum hostibus agere
in detrimentum reipublicae Romanae: sic etiarn de
iis, qui hostes armis, pecunia, iumentis adinvabant,
vel ad eos epistolas mittebant 1 ), de consilio brevi
temporis spatio constare poterat, verumtamen erant
facta magis dubiae naturae e. g. si quis bellum in-
iussu principis gererat, delectum habuerat, exercitum
vel provinciam successori non tradiderat, si quis pro
Magisti-atu ahquid gesserat, quae nonnisi exceptionis
causa perduellia habenda sunt ex solo animo, qui
saepius e:^ rebus et factis, attamen nonnunquam testi-
bus, vel codicibus et scriptis qualiscunque naturae
apud Romanos probari solebat.

Huic speciei annumerandae sunt seditiones, quae
delicti perduelhonis pars sunt, dummodo directe rem-
publicam vel Imperatorem seditiosi spectent, dummodo
seditiones excitatae sint ad Caesarem regnantem regno
pellen dum vel occidendum: si vel in Urbe vel inprimis
provinciis contra iussa unius alteriusve Magistratus
sine armis homines in forum conveniunt, iussis talis
Magistratus obsistentes iudicio de vi potius tenentur, vel
extra ordinem e. g. in provinciis a praesidibus plec-
tendi sunt vel nonnunquam leviori poena aharum spe-
cierum Maiestatis puniri possunt 2). Sic etiam seditio
militaris, quamquam maximi momenti erat pi-aecipue

1)nbsp;1. 1 , § 1 , 1. 2-4, ]. 10 ff. ad leg. liil. Mai. cum 1. 19, § 8 ff.
de captiv. et posll. cum § 4 ibidem 1. 3, § 10 et § 11, 1. 7 de re
milit.

2)nbsp;1. 1 , § 1 ff. ad leg. lul. Mai. cum 1.3, pr. et § 2 ; 1. 5 ff. ad
leg. lul. dc vi publ., 1. 3, 1. 5 ff. ad leg. lul. de vi priv. Plura

lapsu temporum, quum imperium magis ab exercitibus
pendebat, non semper perduellio habebatur, verum ani-
nms hostilis et de ea specie probandus erat, ut tam-
quam perduellio puniri posset, neque obstat quosdam
Imperatores necessitate reipublicae providendi coactos
severius militum quam aliorum civium seditiones pu-
nivisse, nam hae exceptiones a régula erant et tales
seditiones tunc saepius graves erant 1).

Primis Caesarum temporibus nihil diserte de coniu-
ratione contra Imperatores scriptum erat, quia lex lulia

infra disputabo : nunc vero de seditione scripsi animi hostilis causa.
Contra Weiske Hochv. 6 8, p. 29 , § 29, p. 102-107, § 3t}, p. 129,
130. Weiskium iam refellit Zirkler, die gemeinr. Lehre, cap. II,
1gt;. 73 seqq. cap. HI, p. 173-184, p. 196-200 , p. 219-227.

1) e. g. 1. 3 , 5 19 et § 20 If. de re milit. cum 1. 7 , § 4 ff. ad
leg. lul. Mai. Pauli Rec. Sent. L. V, tit. 29, § 1 in fine. Aelii Lam-
pridii Alexander Severus c. 12, hist. Aug. .script, vol. I, p. 897
» tamen ob iugentem vigorem animi et mirandam singularemque
constantiam contra militum iiisolentiam, Severi nomen a militibus
eidem indictum est — si quidem solus inventus sit, qui tumultuan-
tes legiones exauctoraverit — in milites autem gravissime animad-
vertitquot; c. 23, p. 916. »Causas militum contra tribunes sic audivit,
ut si aliquem reperisset Tribunorum in crimine , pro facti qualitate ,
sine indulgentiae proposito puniretquot; c. 25, p. 920, 621. »Huius
'mperium incruentum quidam Uteris tradiderunt: quod contra est.
Nam et Severus est ajipellatus a militibus ob austeritatem et in ani-
uiadversionibus asper iu quibusdam fuitquot; c. 53, p. 1008, 1009 » seve-
ritatis autcTu tantae fuit in milites, ut saepe legiones intégras exau-
ctoraveritquot; c. 53, 54, p. 1010-1016 »Tribunes eius capitali affceerit
supplicioquot; c. 59, p. 1028, c. 61, p. 1030, 1032 cum Vulcat. Gallic.
Avidio Cassio c. 4-6 , p. 450-456. Tantis poenis in milites , aetate
Alexandri, opus erat, ne rempublicam plane turbarent neque haec
sufBciebant ut nos docent causae ipsius Alexandri et Ulpiani de
quibus conf. eliam Gibbon, hist, of the declin caet. vol. I, cap.
VI, p. 186-189 cum cap. VII, p. 2l»0 , 207.

Maiestatis fous erat iuris criminum de gravioribus delictis
contra rempublicam factorum et baec ante Caesarum
regimen lata erat: verba legis luliae „cuiusve opera,
consilio (dolo) malo consilium initum erit, quo quis
Magistratus populi Eomani, quive imperium potesta-
temve babet, occidatur 1)quot; summo Iure ad Impera-
toris caedem referebant, quod bic Tribunus, Consul,
et saepe Dictator, summis Magistratibus in republica
fungeretur; ad exemplum legis socius coniurationis,,
quae ad Imperatorem regno pellendum, vel in car-
cere cobibendum tendebat, puniebatur, quae tamen
causae non saepe occurrunt, quoniam Imperatores,
quibus imperium abrogatum erat semetipsos interi-
mebant, vel a militibus necari solebant. Si quis Im-
peratoris muneribus fraude fungebatur iam in ipsam
legem luliam incidebat ex fragm. Marc, „quive pro
potestate Magistratuve quid sciens dolo malo gesserit.quot;

Haecce pro parte iterata, pro parte ad similes
causas protracta sunt Constitutione Arcadii et Ho-
norii vel, ut alii volunt, Arcadii 2): initio huius

1) 1- 1, § 1 cum 1. 3 ff. ad leg. lul. Mai. De his conf. inpr.
Zrrkler, die gemeinr. Lehre, cap. I, p. 34 , 43, p. 54, 55, cap II
p. 97 seqq. p. 107 seqq. cap. III, cap. Ill, p. 209-313 recte ani-
madvertit ad perduellionem nou semper vim pertinere , sed hoc de
lictum etiam fraude committi posse etiam ex principiis iur. Rom. de
criminibus. Cum eo convenio, quamquam ex conditione reip. Rom.
Caes. aetate non saepe talem fraudem obtinere potuisse existimo.
3) Breviter de hac notiss. Constitutione egi, quia Gothofredus,

Constitutionis de omni coniuratione contra rempubli-
cam agitur, quibus Imperator civium factionem cum

Dieck, Ahegg, alii uberrime eam illustrariml : quaedam tantum in-
dicavi, de quihus dubia moveri possent, vel quae ad meum argumen-
tum pertinent, 1. 5, Cod. pr. cum § 1-5 Cod. lust, ad leg. lul.
Maiest. cum L. 3 , Cod. Theod. ad leg. Corn, de Sicar. (IX , tit. 14)
cum perp. comment. Gothofredi ed. Ritter, vol. III, p. 54, 55.
Comment, p. 96-199 inpr. 109-110 minus recte cam de quasi per-
duellione, de illis, qui consilii Principis intersunt p. 103, 103 caet.
interpretatur : recte vero verba » qui nobis militâtquot; non de omni
milite, sed de ducibus militum caet. intelligit: summa doctrina
singulas causas tractavit cum Disc. hist. Gothofredi ad 1. quisquis
Cod. in opp. Iur. Min. ed. Trotî. Lugd. Bat. 1733, cap. Y, p. 31,
33 cum cap. VI et VII, p. 35. Dieck , Hist. Versuche § 60-§ 63,
p. 161-170 et in notis egregie celeberr. Gothofredum refellit § 61 ,
p. 163 not. 3 eum $ 163 , p. 168 de magistratibus eadem iam lege
lulia Maiestatis contineri et nihil novi Arcadium sancivisse minus
recte contendit. Primis Caesarum temporibus apud (Juinctilianum,
Tacitum, Suetonium et Senecam magistratuum Maiestatis mentionem
fieri negari non potest: tune etiam umbra quaedam Maiestatis po-
puli uti Comitiorum supererat, sed sensim paulatimque magistra-
tus a Caesare creati sunt vel plane ab eius imperio pendere coe-
perunt , ex eius maiestate et ex eius imperio munere fungebantur.
Quibusdam locis Pandect. Praetoris Maiestatis fit mentio : non ta-
men stricto sensu delictorum, potius de iure civili 1. 11 ff. de iustit.
(I-. I, tit. 1). 1) Praetor salva Maiestate imperii suiquot; 1. 9 ff. de iu-
risdict. (II, tit. 1) » quia hic et contemta Maiestas Praetoris vindi-
caturquot; se. quaestio movetur de albo Praetoris a servo corrupto et
de damno inde orto restituendo : spectat igitur ius privatum. Prae-
terea hoc loco agitur de magistratu, qui iam aderat tempore libe-
»ae reipublicae, quorum autem potestas lapsu temporum solum
cum iure civili cohaerebat : ex lege 5 sermo habetur de magistratibus
creatis Caesarum aetate, vel primis Caesaribus regnantibus. Conf.
Zirkler, die gemeinr. Lehre vom Majestätsv. cap. I, p. 54, 55 »dass
'•u Arcadius Zeiten sich die Begriffe bereits so umgekehrt hatten,
dass man eine durch das Majestätsgesetz garantirte Unverletzlichkeit
noch im Abglunze des Throns suchtequot; cum prioribus »dass diese

hostibus, vel consilium a solis civibus initum ad rem-
publicam prodendam, ad Imperatorem occidendum vel

Revolution nur allmählig von Statten ging, ist dem historisebeu
Zustande gemässquot; cum p. 49-54 egregie etiam Gothofredum impu-
gnavit et de poena disputavit cap. II, p. 97-99, 118-131 et passim.
Prae ceteris consulatur K. S. Zachariae über den Versucli des Ver-
brechens des Hocbverralhs Archiv des Criminahechts , Neue Folge ,
aquot;. 1838, parte III, p. 357-360. » Dagegen konnte eine Ausdehnung
mif die im Gesetze genannten Kaiserlichen Würdenträger für noth-
wendig erachtet werden, da sie theils nicht Magistratus po-puli
Romani waren theils kein imperium hattenquot; et not. 83, 84, 86,
87 cum p. 366 , 367. Contra Weiske Hochv. § 39 , p. 105 de Ma-
iestate magistratui tribuenda cnm § 37 , p. 96-98 cum § 38, p. 99-
101 eadem legem 1, § 1 ff. ad leg. lul. Mai. et 1. 5, Cod. contineri
et nihil novi sancitum esse , 1. 5 Cod. magis poenam spectare censet.
De hac quaest. Abegg, Reiträge zur richtigen Erklärung der 1. 5
Cod. ad leg. lul. Mai. Neues Archiv des Criminalrechts, vol. VII,
p. I, p. 141-180 praec. p. 143-149, 154, 155 et 170. Feuerbach,
über das Verbr. des Hochv. multa nova Arcadium et Honor, indn-
Xisse existimat, recte tamen etiam de Imperatore hanc legem ac-
cipit p. 30, 31, 83, 83. Cropp, comment, de Conatu sect. II,
p, 15 , SI , 33 et in not. Hepp , Reiträge zur Lehre vom Hochvcrr.
Erste Abb. p. 13. Hepp, Vers, über einzelne Lehren der Strafrechts-
wiss. Zehnte Abb, p. 303, 304. Zachariae die Lehre vom Vers,
vol. 1, p. 131, § 77 et not. 5 »indem diese blos eine Beruftmg
auf die Bcstimnningen früherer Gesetze enthaltenquot; exceptionem dein-
de agnovit, ut vidimus in alio opere »über den Versuch des Hoch-
vcrr.quot; Matthaeus dc criminibus etiam de Imper. hanc legem acci-
pit, cap. II, § 7 ad leg. lul. Mai. p. 318, 319, cap. III, § 4,
p. 343 , § 10-34 , p. 349-363. Leliêvre , Comment, cap. III, § 18 j
p. 134. De quasi - perduellione ut vulgo dicitur, egregie disputavit
etiam von Wächter, Lehrbuch des Römisch-Teutschen Strafrechts,
vol. II, § 338, not. 33, p. 514-516. Kleinschrod Gothofredi sen-
tentiae favebat in opere altes Archiv des Crim. Rechts, vol. II gt;
p. 3, p. 39 seqq. conf. de Maiestate Caesarum aetate van Heiden ,
disput, de varia Maiestatis signilicatiouc Groningae 1834, cap. H
inpr. § 1 et 3, p. 17-35 cum § 4, p. 37-31 etiam § 5 de divinitale
et § 7 de Christ. Imperat. p. 35-38 populo etiam Maiestatem tribuit:

regno pellendum désignasse videtur; nulla mentio con-
iurationis contra Imjjeratorem vel contra Imperatoris
vitam diserte fit, verbis tamen et praecipue legislato-
ris menti talis notio inest: baec Constitutie non ad
illos, qui consiliis Caesaris intersunt similesque et
propter priora verba et propter verbum etiam est re-
stringenda. De conim-ationibus contra Principem vel
rempublicam nibil novi bac lege constitutum est, sed
ceteris causis est additum cives, quorum consiliis vel
opera in republica gubernanda Caesar utitur, ipsi
aequiparari, quorum tres species enumerantur; illi,
qui consistorio intersunt, Senatores et duces exercitus
vel classis: duae priores species ad rempublicam ad-
ministrandam in conciliis vel decretis, vel Constitutio-
nibus, vel Senatusconsultis pertinent, tertia quieti in
ipso regno et defensioni contra barbares inservit, Sen-
tentiae doctissimi Zacbariae accedo aliquid novi Impe-
ratorem bac in re constituisse, quia non omnes, qui hoc

de magistratibus iii specie non agit, distinguit inter realem et per-
sonalcin (ut ab eo vocatur) Maiestatem , realis Maiestas est populi,
eam tuetur Caesar , personalis ad solam Principes personam pertinet,
factis, dictis vel scriptis laedi potest, attamen nulla talis differentia
in iure Romano invenitur et magistratus populi sensim paulatimque
evanuerunt. Henke, Ilandb. des Criminalr. vol. Ill, § 183 , p. 38-5
cum p. 387 aliquid novi 1. 5, Cod. constitutum esse negat cum not.
14, p. 401, not. 18, p. 403. Heffter, Lehrb. des gemeinen Deut-
schen Criminalr. ed. sec. § 303 , not. 3 , p. 175 ubi multa loca ve-
terum inveniuntur cum § 307, p. 177, 178, § 309, p. 179 et not. 5,
ubi varia loca Theophili cit.; nimis in 1. 5 Cod. invehitur Marezoll,
das gemeine Deutsche Criminalr. 1841, §68, p. 183, 183. De
magistris militum conf 1. 1 et 2, Cod. lust, de Praef. Praet. sive
Vrbi et magistris militum in dignit. exaequandis (XII, tit. 4).

loco enumerantur, erant magistratns stricto sensu:
ex mea sententia sensu liberae reipublicae nullus prae-
ter Caesarem ipsum Arcadii aetate erat magistratus;
lex lulia Maiestatis igitur proprie de illis, qui hac
aetate muneribus fungebantur, nihil sanciverat, at-
tamen lureconsulti Romani ad illos et a duabus cau-
sis lege lulia enumeratis ad ceteras causas interpre-
tatione hoe extendisse videntur. Senatores et multo,
minus viri illustres Patriciatus magistratus erant, ete-
nim imperium iis deërat, nee singuli mimere funge-
bantur; Magistratuum magis instar erant duces mili-
tum, vel classis, imperio saltem militari gaudebant et
summi duces Magistratus quodammodo a Constantino
facti erant; et a sequentibus Imperatoribus magistri equi-
tum et peditum quodammodo Magistratus habentur:
tempore vero legis luliae munera ducum militum et
Magistratuum de republiea administranda et de iure
dicendo non seiuneta erant : ratio eiusdem poenae in-
dieatur de una specie nempe Senatoribus „nam et
ipsi pars corporis nostri suntquot; scilicet Imperatoris vice
funguntur: animus in rempublicam, in Imperatorem
requiri videtur et in his causis, quamquam nominatim
de eo sermo non habetur, nam coniurationes alia de-
licta spectare possunt, sunt modus delicti perpetrandi
et a Romanis etiam de aliis delictis usurpantur.

Apud Romanos saltem est vera perduellio, non quasi
perduellio, perduellio obliqua, ut hanc vocant quidam
Iuris doctores: hoc autem tenendum est Imperatorem
aeque ac Paulum, qui rem exemplo perduellionis illus-
trât, perduellionem, non omnes species Maiestatis spe-
ctare. Quae in hae Constitutione de iudicio Maiestatis in-

veniuntur, magnam partem moribus antea invaluerant,
ab bis vero Imperatoribus scriptis mandata sunt; quae
de iudicio post mortem rei iustaurando constituta
sunt, partim ex Constitutionibus Marci Aurelii et Se-
veri et Antonini 1), partim ex moribus repetita sunt:
hisce fortasse iudicii fines post mortem rei protracti
sunt: de consciis mox nobis erit disputandum.

Coniurationem definire ab historica ratione iuris cri-
minum apud Romanos plane alienum erat, itaque nul-
lae certae regulae nobis praebentur; verumtamen locis
Pand. ad tit. lul. Mai. et lege 5 Cod. ad eund. tit.
inter se compai'atis, apparet, Romanos coniurationem
contra rempublicam bonis regnantibus Imperatoribus,
igitur ex Iuris principiis, intellexisse de consilio certo,
ubi iam inter socios convenit, quid faciant, uti
exemplum caedis legis 5 Cod. nos docet, iusiurandum
etiam in iure Romano non semper requiri videtur, sed
potius, ut modus coniurationis faciendae, aflTertur; ab
alia parte nos certiores facit coniuratos tunc non
solum de consilio, verum etiam de adminiculis, de
modo facinus exsequendi convenisse, eo magis necesse
erat, ut omnes socii tacerent. Verba principii huius le-
gis vel maxime duces coniurationis indicare videntui'.
Haec, ut mihi probabilia videntur, exposui, nam ali-

1) 1. 8 pr. Cod. ad leg. lul. (Marcianus) » sic et Divi Severns
et Antoninus constitneruntquot; cum § 2 ibid, «ut Severus et Antoninus
Literis ad Rationales missis rescripserunt,quot; haec ultima causa verisi-
militer pertinet ad quaestionem, quae tunc movebatur, quid ante
iudicium latum de bonis rei mortui constituendum esset. conf.
etiam L. 9 ff. ad leg. Inl. Mai. ubi Const. Severi de bonis liberto-
rum damnatorum liberis servandis.

quid certi de hac re affirmari nequit: huius causa
solummodo Zirklerus aliquatenus vituperandus esse
videtur: ceteroquin egregie et uherrime haecce iuris
Romani loca illustravit, sed eius consilium simul erat
ius commune Germaniae interpretari 1). Si quis foe-
dus fingebat, vel adulterabat, vel aliud scriptum ad
incolas imperii ad seditionem vel ad proditionem ex-
citandos animo hostilii faciehat, perduellionis teneha-
tur, attamen talia, si facta sunt, raro obtinuerunt; in
aliis autem causis scriptis sine factis perduellio non com-
mittebatur; sic etiam reus perduellionis nemo fiebat
bonorum Imperatorum regno, nisi ad populum Roma-
num, vel ad Senatum, vel ad mihtes, vel ad incolas
provinciae orationem haberet ad eos ad seditionem
contra Imperatorem vel rempublicam vel ad proditio-

, 1) Zirkler, die gemeinr. lelire vom Majestätsverhr. cap. III,
p. 199 , 300 cum p. 194 , 196, 198 ex lege 7 , § 4 ff. ad leg. lui.
Mai. cum Pauli Rec. Sent. L. V, tit. 39, § 3, ed. Blondeau, vol.11,
Monum. Iuris Anteiust. p. 318. Modestinus 1. 7 ff. § 3 de iudicio
Maiestatis universe agit, et iudicibus ut lureconsuUus regulam in-
dicat , neque etiam Paulus ut legislator generales régulas saneivit ; si
seiunctim haec Pauli verba accipiuntur ad alias causas Maiesta-
tis quam coniurationes pertinere possunt: eam tamen vel maxi-
me spectant. Partim etiam egregie de tali coniuratione disputavit
Weiske Hochv. § 26 , p. 93, § 27, p. 95, 97, § 28, p. 99, 100,
102 etiam de aliis coniurationibus, quae in rempublicam, vel in
Imperatorem non directe faefae sunt. Luden über den Versuch der
Verbr. cap. II, p. 228, 229. De verbo » factionequot; a Romanis lu-
rec. de coniuratione, et de eo, quod a Germanis dicitur » Bandequot;
usurpato conf. etiam Clariss. Birnbaum in opere Archiv des C. R.
îî- F. Ao. 1842, p. I, p. 18 not. 37 » von dem Begriffe von So-
cius in den Quellen des Römischen Strafrechtsquot; et p. 38, 39 et
not. 88-90 et p. 41, 42 et not. 103.

nem imperii impellendos, vel nisi clam unum civem
ad eadem delicta incitare conatus esset.

Statuam Imperatoris laedere vel evertere non erat gra-
vissima Maiestatis species, nempe, perduellio nisi fortasse
indicium esset coniurationis, seditionis ad Imperatorem
regno pellendum vel interficiendum, signum, quod so-
cii se daturos affirmarant; sic de militibus gravior
poena sumta esse videtur, quia apud eos seditiones
contra Imperatorem statuis Caesaris evertendis inci-
pere solebant: milites scilicet saepe Imperatores crea-
bant inde a secundo saeculo post Christum natum, vel
eos regno privabant, régula igitur ad minores species
Maiestatis laesio vel eversio statuae Imperatoris per-
tinebat 1).

De historia levioris speciei delicti Maiestatis, quod
libellis famosis et impiis dictis in Caesarem commit-
titnr, optimus nobis fons est Tacitus, si de Impera-
torum aetate quaerimus: narrat enim Augustum specie
legis luliae Maiestatis Senatui mandasse, ut in Cas-
sium Severum inquireret, quod in viros et feminas
illustres, verisimiliter in eorum mores, in scriptis in-
vectus esset 2) propter verba specie legis luliae dubia

1) Huius rei causa 1. 7 , § 4 ff. ad leg. lul. Mai. scriptum erat
» crimen Maiestatis facto vel violatis statuis vel imaginibus maxime
exacerhatur in milites. » conf. 1. 4 § 1 , 1. 5 et 1. 6 ff. ad leg. lul.
Mai.

nascuntur, an de Constitutione ab Augusto sancita,
an de cognitione Senatus extra ordinem ex lege, cui Au-
gustus praeerat, an vero de cognitione Augusto eo solo
ut magistratu habita accipienda sint: nihil certi pro-

vol. I, p. 88, c. 74, p. 91, L. IV, c. 34, vol. I, p. S86 de Cremutio
Cordo. Interprétés specie legis interpretantur »quaeri voluit ex for-
mula Legis illius, quae olim ad alium usum lata eratquot; verbum
olim saltem minus vere scriptum est, nam lex lulia paulo ante
lata erat : nec constat in prioribus formulam » qui Maiestatem publi-
cam laeseritquot; inveniri et probare conatus sum ex illa formula baec
derivari non possequot; cum L. IV, c. 31, Annal, ubi exemplum Granii
et causa Cassii vol. I, p. 375 , 376 » ut iudicio iurati Senatus Cre-
tam amoveretur effeceral.quot; Ad bunc locum nota Lipsii p. 376 ubi
varia veterum testimonia inveniuntur. Deinde verba Annal. » bonis-
que exutusquot; i. e. Tiberio regnante, itaque antea eius bona non
erant publicata. Minus recte Crevier, histoire des Empereurs Ro-
mains , Augustum auctorem poenae in dicta impia contra Imperato-
rem sancitae habet, vol. I, L. III, p. 383 , 383 de Augusto et de
causa Cassii Severi, ubi multa loca veterum occurrunt p. 383 » en y
comprenant les écrits et les discours injurieuxquot; de Aug. L. IV, de
Tiberio vol. I, p. 384-388 et L. V, p. 518-533. Suetonius cum
Taciti narratione non plane convenit. Caes. Octav. Aug. c. 55 ex
recens. Oudendorpii p. 358 » etiam sparsos de se in curia famosos
libellos nec expavit, nec magna cura redarguit. Ac, ne requisitis
quidem auctorihus, id modo censuit, cognoscendum posthac de iis,
qui libellos aut carmina ad imfamiam cuiuspiam suh aliéna nomine
edant. » Itaque in ea causa, si quis nomen libello non inscripserat,
neque ad delictum neque ad iudicium Maiestatis hoc pertineret. Atta-
men magis in specie de causa Cassii Tacitus agit, quare ei magis fides
habenda est. De Cassio Severo Suetonius quidem mentionem facit,
sed ex longe alia causa, quum ipse Nonnium veneficii accusaret
e. 56, p. 359 , 360. Wimis universe etiam Dio Cassius bist. Rom.
L. LVI, c. 39, vol. III, p. 393, 394 de scriptis in invidiam
quorundam civium compositis mentionem facit, a delicto Maiestatis
ea seiungit et rem narrat, quasi Augustus sine Senatu de eorum scri-
ptoribus iudicasset.

bari potest, quia nullum talis Constitutionis fraguien-
tum ad nos pei'venit, nec testimonium unius alteriusve
scriptoris afferri potest, attamen Tacitus Cremutium
Cordum se defendentem inducit. „Verba mea P. C.
arguuntur. — Sed neque liaec in Principem aut Prin-
cipis parentem, quos lex Maiestatis amplectitur,quot; qui-
bus innuere videbatur de eadem causa (nam verha
ibi praecipue de scriptis usurpantur), aliquid iure scripta
vetitum esse: de causa ipsa scriptorum boc magis pro-
babile fit : quod Tacitus priore loco, quem citavi, com-
memoret Tiberium Macro Praetori roganti, an iudi-
cia Maiestatis redderentur, respondisse „exercendas esse
legesquot; et quod Tacitus statim post baecce scribat
jjHunc quoque asperavere carmina, incertis auctori-
bus vulgata,quot; quare hoc capite de specie delicti Ma-
iestatis, quae libellis famosis committitur, agere vi-
detur : leges hoc loco de lege lulia et de Constitutione
Augusti essent accipiendae, cui interpretationi favet
i^erbum Taciti tractavit (de famosis libellis), et adver-
satur verbum cognitio, quod potius indicat eum vel
ipsum statim hac de re ut Magistratum cognovisse, vel
boc Senatui mandasse: ex alio vero Taciti loco apparet
Senatum de Cassio Severo iudicium habuisse et qui-
dem formula solemni nonnunquam adhibita iureiurando
Praestito „se censiturum, quod e fide sua reque pu-
blica videretur.quot; Poena levior poena legis luliae Ma-
iestatis relegationis in insulam Cretam ei imposita erat
neque eius bona erant publicata. Si Augustus Constitu-
tionem hac de re non fecit, res variis dubiis etiam
est obnoxia, an Consul Senatui praefuerit et quae-
stionem ordinaverit, an vero ad Senatum rescripse-

rit 1). Nec mirum esset eum quaestionem de libellis fa-
mosis habuisse, sed hoe a re alienum videtur eum quae-
stionem Maiestatis instituisse, nam solummodo a Tacito
memoriae proditum est Cassium viros feminasque il-
lustres diffamasse, non igitur Imperatorem vel eius
cognatos, nisi hi simul talibus verbis intelligendi sint.
Verisimiliter in lege lulia Maiestatis scripta erant
verba „eum qui Maiestatem publicam laeserit 2) teneri,quot;
attamen singula facta ad haecce illustranda deinde
addita erant, quae a scriptis vel verbis longe dista-
bant, neque ergo ex ipsa lege neque ad eius exemplum
aut scripta aut verba vindieanda erant. Facta enim,
dicta et scripta a lureconsulto Saturnino a se in-
vicem seiunguntur , facta et verba, sive dicta, sive
scripta a Cremutio Cordo in oratione apud Taciturn
sibi opponuntur 3). Itaque minus indoli insti et de-
mentis Imperatoris Augusti convenit eum Constitutio-
nem vel rescriptum hac de re non fecisse: Tiberius
eius exemplum tantum secutus est eiusque saevo in-

1)nbsp;Si tamen L. I, c. 72 eum L. IV, e. 21. Annal, cit. inter se
comparamus' et quaestionem de Constitutione lata mittimus, magis
probabile est Augustum eognitioni praefuisse, sive eam solummodo
ordinaverit, sive ipse sententiam tulerit. Senatum de Cassio iudicasse,
nam ex ultimo loco apparet Augustum non solum sententiam tulisse.

3)nbsp;1. 16 pr. ff. cum § 1 de poen. verba orationis Cremutii Cordi
Annal. L. IV, c. 34. »Verba mea P. C. arguuntur : adoo factorum
innocens sumquot; cum Tac. narratione ibidem » quod editis Annalihus
laudatoque M. Bruto C. Cassium Romanorum ultimum dixisset.quot;
Deinde exempla a Cremutio Cordo in oratione allata cum 1. 1 pr.
cum § 1 et 2 ff. de iniuriis et famosis libellis » re aut verbisquot; cum
1. 9 de atroci iniuria cum 1. 33 et 38, eod. tit.

genio magis consentaneum est eum moribus vel po-
tms arbitrio suo tales causas punivisse vel puniendas
curasse: in Tiberium eiusque matrem carmina scripta
erant, quae ad talia facta punienda eum move-
runt 1).

Cassius profecto culpa non vacabat, odio et invidia
flagrabat, neque in exsilio a maledicendo scribendoque
abstinuit, et propterea aqua et igni ei interdictum
est ac bona ei ademta sunt, vitam in saxo trivit.

Verba Cremutii Cordi nos certiores faciunt scripta
in publicum prodita esse debere (nam Annales edi-
derat) et scripta proprie Caesarem eiusque familiam
vel priores Imperatores spectare oportere 2), notio-
nem iniuriae in Principem iis inesse debere; talem
notionem suis scriptis deësse probare conatus est Cre-
mutius: loquor scilicet de iuris principiis, non vero
de arbitrio quorundam Imperatorum. Tandem egregie
Cremutius ostendit, quantum scripta et dicta per
se spectata a factis différant, si de periculo reipubli-
cae eiusve normarum, „vel Caesaris ipsius quaeritur.
Num cum armatis Cassio et Bruto, ac Pbilippenses
Campos obtinentibus, belli civilis causa, populum per
condones incendo? an illi quidem, septuagesimum ante
annum perempti, quomodo imaginibus suis noscuntur,
quas ne victor quidem abolevit, sic partem memoriae
apud scriptores retinent 3).quot;

1)nbsp;Conf. C. Suetonii Tranq. Tib. Nero Caesar e. 59 ex ree. Ouden-
dorpii p. 440 , 441.

2)nbsp;Verba Crem. Cordi ap. Tac. 11. » Sed neque haec in Principem
aut Principis Parentem, quos lex Maiestatis amplectitur.quot;

C. Lntorius Priscus carmen in Jandem Germanici
mortuum composuerat et huius rei causa a Tiberio pe-
cunia donatus erat, deinde debater eum Maiestatis ac-
cusavit, quod Germanico aegrotante hoc composuisset,
ut maioribus praemiis ornaretur, si Germanicus diem
obiisset supremum, et eius rei argumentum afFereba-
tur Lutorium hoc feminis illustribus domi P. Petro-
nii legisse; Maiestatem Tiberii laesisse dicebatur, quod
non eius causa hoc fecisset, et vel maxime, quod mor-
tem unius cognatorum Tiberii sperasset: verborum et
scriptorum delicta quodammodo in hac causa con-
iuncta erant, nam hoc coram aliis legamp;rat 1).

Consul designatus Haterius Agrippa sententiam tu-
lit in Senatu summum de reo supplicium esse su-
mendum, cui adversatus est M. Lepidus, vocem Lu-

III , 349 , 350 » i-'a-te Iv t-^ Urofix , Viv laAai nori ■jrifl rZv rS AùyoôrT^
■jTfccx^hTm n-jeriSi',xci x a1 v ccv rî ç l k cl v a ç à y s y y ix 11 xf:SH-m — i-îv

t£ Kaliriefx xtù t-bi/ AUysua-rov s^rre fùv xaxiv ohSiy oä fi/vtsgt; xn) i^rspiTCfiym-
Ex hisce apparet eum hos Annales iam ante coram Augusto reci-
tasse, quod confirmatur Suetonii Tiberii c. 61 ex rec. Oudendorpii
p. 445, ibi etiam animadversione digna sunt verbaquot; quod Rrutum
Cassiumque Ultimos Romanorum dixissctquot; cum seqq. scripta.

1) Tac. Annal, t. III, c. 49-51 cur. Oberl. vol. I, p. 33.5-337,
»aegro Druso composuisse, quod si exstinctus foret, maiore praemio
vulgaretur. Id C. Lutorius (se. carmen in laudem Germanici) in
domo P. Petronii, socra eius Vitellia coram, multisque inlustri-
bus feminis, per mniloquentiam leg eratc. 50, Oratio Lepidi
»vana a scelestis, dicta a maleficiis differunt — qui suorum ipse
flagitiorum proditor, non virorum animis sed muliercularum adrepit.quot;
Minore poena affecta est Lepida se. aquae et ignis interdictione et in
hac causa quidam minorem, quam aquae et ignis interdictionem,
poenam statui voluerant.quot; Tac. Annal. L. Ill, c. 33, vol. 1, p. 303,
cum eap. 33, p. 201, 303.

torii esse nefariam, sed vana a scelestis, dicta a
maleficiis differre, nullum periculum reipublicae af-
ferri, si Lutorius servatur, neque eius exemplo opus
esse, eum cum mulierculis haec communicasse; suf-
ficere igitur, si aqua et igni ei interdicatur ad exem-
plum legis luliae Maiestatis, quod indicavit . verbis
„quod perinde censeo ac si lege Maiestatis tenere-
tur:quot; praeter Eubellium Blandum nemo Senatorum
Lepidum secutus est, omnes ad mortem Lutorium
damnarunt. Lepidi sententia magis iuris principiis
consentanea erat, nam iactans Priscus Lutorius suum
carmen legerat, de morte Germanici non cogitarat,
nihil fecerat, cuius rei causa Maiestatis teneretur, nec
quidquam scripserat vel dixerat ad Principem iniuria
afficiendum.

Minus iniuste C. Silius postulatus est, quod, quum
eius legiones non defecissent et aliae seditiones mo-
vissent, iactasset „Tiberio imperium non mansurum,
si legionibus, quibus ipse praeërat, cupido novandi
fuisset 1):quot; etenim, si tales sermones a duce militum
coram exercitu habebantur, Maiestas Imperatoris re-
vera minuebatur, milites minore loco Caesarem ha-
bere incipiebant, et ipse dux honores illi, qui toti
reipublicae praefectus erat, non tribuebat: malum vero

1) Tac. Annal. I. IV, c. 18, 19, vol. I, p. 272, 273, legantur
®tiam » Precante reo brevem moram, dum accusator Consulatn
abiretquot; adversatus est Caesar » solitum quippe magistratibus diem
privatis dicere : nec infringendum Consulis ius; cuius vigiliis nite-
'etur, ne quod resp. detrimentum caperet.quot; Proprium id Tiberio
luit »scelera nuper reperta priscis verbis obtegerequot; cum L. IV, c. 42,
p. 295 » ob contunielias in Caesarem dictas.quot;

Iam initio regni ïiberii Marcellus sermonnm sinistro-
rnm in Tiberium accusatus erat, sed Pisonis opera Maie-
statis erat absolutus et in repetundarum indicium re-
cuperatorum vocatus erat 1). Sic Apnleia Varia Ma-
iestatis est delata, quod probrosis sermonibus D.
Augustum et Tiberium et matrem eius inlusisset. Im-
perator primum Senatum rogavit, ut sohimmodo dam-
naretur, si de Augusto inreligiose dixisset, de matre
tacuit, deinde alio die Senatum deprecatus est, ne ma-
tris causa Maiestatis teneretur, et eo snadente decre-
tum est „eam adulterii causa exemplo maiorum ultra
ducentesimum lapidem removeri 2).quot;

Versus finem regni Tiberii formae iudicii etiam non
servatae sunt, nam Considius Proculus, in Curiam raptus,
statim damnatus necatusque- est, quamquam nullum
factum poena Maiestatis dignum commiserat 3). Al-
bucilla accusata est „impietatis in Principemquot; et simul
cum ea eins adulteri, nam famosa erat multorum
amoribus, in indicium vocati sunt, haec tamen potius
^Macronis inimicitiis quam Tiberio adscribenda sunt,
quum Imperator aegrotaret, et in Commentariis ad
Senatum de Tiberio nulla mentio fieret, sed Macro-
nem iudicio praefnisse scriberetur, dubia vero propter

2)nbsp;Annal. L. II, c. 50. Tac. vol. I, p. 147 » quia probrosis ser-
monibus D. Augustum ac Tiberium et matrem eius inlusisset — si
quae de Augusto inreligioso dixisset.quot;

3)nbsp;Tac. Annal, L. V(, c. 18 cur. Oberl. vol. I, p. 357 » postulato
Maiestatis Considio Proculo : qui nullo pavore diem natalem cete-
brans raptus in Curiam pariterque damnatus interfectusque.quot;

indol(3m Tiberii saejje talia simulantis movei'i pos-
sunt 1). Formulae „impietas in Principem,quot; „inreli-
giose in Principem dicerequot; ad morem Romanorum, quo
Caesares Dei instar habebantur et colebantur, refe-
rendae sunt, inde nonnumquam Maiestatis aliquis po-
stulabatur, quod per Principem periurasset.

Haecce varia exempla iudicii Maiestatis propter
scripta vel dicta Tiberio regnante ostendunt regulam

1) Tac. Annal. L. VI, c. 47 , 48, vol. I, p. 382, 383. »Sed
testium interrogationi, tonnentls servorum Macronem praesedisse
commentarii ad Senatum- missi ferebant. nuUaeque in eos Impera-
toris litterae suspicionem dabant, invalido ac fortasse ignaro licta ,
pleraque, ob inimicitias Macronis notas in Arruntiumquot; sc. bic
dicebatur Albucillae adulter, paulo ante » defertur inpietatis in Prin-
cipemquot; c. 48. » Albucilla inrito ictu a semet vulnerata iussu Se-
natus in carcerem fertur.quot; Tacitus memoriae non prodidit eam morte
esse punitam. Haec igitur ex Suetonii Caligula c. 1.5 ex rec. Ou -
dend. p. 488 interpretari debemus ; ex quo loco mihi verisimile vi-
detur Albucillam, Domitium et Marsum a Caligula e carcere missos
fuisse. » Pari popularitate , scribit Suet. , damnatos relegatosque re-
stituit: criminumque, si qua residua ex priore tempore manebant ,
omnium gratiani fecit.quot; 11. Annal, exemplum invenitur Tribuni in-
tercedentis , ne praemium accusatori delicti Maiestatis daretur. Nimis
universe Dio Cassius hist. Rom. I. LVI, c. 27, vol. HI, p. 293, 294.

flccéiiv 'ort ßtß^isc uttsc vlt;p' vßpsi tîvùiv it-jyypâipoiro ^ijri,-/!» ayr.ïv
— luiXxiFs ri-jxç. Conf. Zirkler , die gemeinr. Lehre vom Ma-
iestätsv. cap. I, p. 36 cum p. 41. »Erst August stellte dio Pas-
quille gegen den Kaiser und die Heiclisbeamten ersten Rangs, die
nian Illustres nannte, unter das Majestätsverbrechen, und Tiberius
bestätigte diese Décrété seines Vorgangers nicht nur.quot; Quid hoc ver-
bo Décrété, cogitatne de Constitutione Augusti? cap. II, p. 140, 141.
Seneca de beneficiis L. III, c. 20 in opp. illustr. a luslo Lipsio
W. Antverp. 16.52, p. 301. Dieck, bist. Vers. Augustum defendere
ätudet, non satis tamen meminit exemploriun Tiberio regnante, ex
quot;l'iibus apparet nonnunquam reos Maiestatis verborum vel seriptorum
Causa absolutos fuisse, § 49 cum § 50, p. 122-126.

per eius regnum invaluisse ea ut delicta Maiestatis
punire, imo vero nonnunquam gravissima poena nempe
mortis tales noxios affectos fuisse: in quibusdam cau-
sis tantum vel ab omni poena eos liberates fuisse, vel
iudicio Maiestatis eos absolutes fuisse: multa saevo in-
génie Tiberii tribuenda sunt, saepe tales accusationes
praetextatus est, ut avaritiae vel odio satisfaceret,
et de his merito commémorât Seneca philosophus
„excipiebantur ebriorum sermo, simplicitas iocantium,quot;
verumtamen mos civis propter verba in iudicium Ma-
iestatis vocandi inde ab eius aetate in usum venit
atque mansit: verba Senecae de ratione, qua Tibe-
rius tali accusatione ahutebatur, intelligenda sunt.

Sic de Nerene Suetonius memoriae mandavit hunc
praecepisse, ut omne factum vel dictum lege Maie-
statis teneretur, dummodo delator esset, postquam ae-
rarium eius variis donationibus exiiaustum erat: si
haec vera sunt, Nero contra iuris principia legem
luliam Mai. interpretatus est 1).

Eodem mode verba Plinii de Traiano „Locupleta-
bant et fiscum et aerarium non tam Voceniae et
luliae leges, quam Maiestatis singulare et unicum
crimen eorum, qui crimine vacarent, huius tu metum
penitus sustulisti.quot; Verba Spartiani de Adriano „Ma-
iestatis crimina hand admisitquot; et verba Capitolini de
Pertinace „Quaestionem Maiestatis penitus tulit cum
iureiurando 2)quot; nihil de accusatione dictorum vel scrip-

1)nbsp;C. Suetonii Tranq. Nero Claudius c. 32 ex rec. Oudendorpii
p. 693, 694 »facta dictaque omnia — lege Maiestatisquot; cum cap. 37,
p. 706 , 707.

tormn causa sublata continent, neque, ut cuique ea
perlegenti et liistoria illius aetatis iinbuto liquet, stricte
accipienda sunt: solummodo indicant hos Imperatores
iudicia Maiestatis ex causis iniustis et plane a lege
lulia Maiestatis recedentibus non habuisse, accusatio-
nes per rabiem delatorum, qui delicta fingebant, ut
parte bonorum publicatorum donarentur, sustulisse: si
vero quis Principem consulto contumelia sive dictis
sive scriptis afficeret, in iudicium Maiestatis vocari
poterat: clementibus Imperatoi-ibus regnantibus hoc
non saepe fiebat.

Verba lulii Capitolini de Pertinace interpretari de-
bemus de iureiurando ab eo Imperatore praestito se
nullum Senatorem interficiendum curaturum, cuius rei
ante eum quidam Imperatores fidem fecerant. Sic
etiam de Falcone, qui verisimiliter eius vitae insidias
struxerat. Senatum precatus est, ut eum ab omni poena
liberaret neque huius bona publicata sunt: contra mul-
tos milites seditiosos unius servi testimonio occidi ius-
sit 1). Adrianus nonnunquam et inprimis versus finem

207. Aelii Spartiani vita Adriani c. 18 script, hist. Aug. vol. I,
p. 168, lulii Capitolini vita Pertinacis e. 6 , (non cap. 2 ut Dieck
citavit) eod, p, 542. conf. Dieck, Hist. Vers. § 50, 127-129, § 51,
P, 132, 135, 136 et not, 31 recte haec etiam interpretatur de cau-
l's praeter modura ad legem luliam Mai. protractis, nihil diserte
tamen de verbis in iuiuriam Principis dictis disputât, conf. de de-
latoribus c. 7 vitae Pertinacis lul. Capitolini p. 543 cum cap. 9,
p. 558 Capitolini M. Antoninus philos. c. 8 , hist. Aug. script, vol.
1, p. 320 » ut lenitatem Pii nemo desideraret, quum eos Marullus
««i temporis mimographus cavillando impune perstringeretPquot; Haec
verba ostendunt Marcum huiusmodi ioca saepe passum esse, non
vero eum nunquam iniurias in semetipsum vindicasse.

regni propter incerta facta et propter suspicionem affe-
ctatae tyrannidis vel mortis poena vel leviori cives mul-
ctavit, unde efficiendum est eos Maiestatis iudicium in
quibusdam causis nec semper gravissimis institiiisse 1).
Apud lureconsultos vero sequentium temporum, at-
tamen aurea lureconsultorum aetate diu ante Tbeodo-
sium et ante lustinianum de specie Maiestatis, quae ver-
bis committitur, ut de re , quae ante in usum venerat,
de qua non amplius ea aetate dubia movebantur, men-
tio fit, quare temporis spatio a Tiberio usque ad
Pauli et Modestini tempora banc speciem moribus in-
valuisse necesse est.

Legem 7 Dig. ad leg. lul. Mai., qua fragmentum
Modestini ex libro XII. Pandectarum continetur, qui-
dam scriptores de solis verbis, quae iniuriam in Prin-
cipem spectant, intelligunt, propter sententiam Modestini

p. 558, 559. » Insidias ei paravit Falco volens imperare : de quo
conquesfus est in Senatu , quod quidem Senatus credidit — Denique
Falco in rebus suis securus vixit et berede filio periit, quamvis
mtdti Falcottem nesciisso dixorint imperium sili parari. Alii — a
servis —falsis testimoniis appetituni — Grave praeterea militibus
visum, quod in causa Falconis mtiUos milites ad unius servi testi-
monium oceidi praeceperitquot; cum cap. 5, p. 539 ubi narratur Fal-
conem in Pcrtinacem, quum Imperator creatus esset, vehementer
invectum esse.

1) Aclii Spartiani vita Adriaui c. 15 script, bist. Aug. vol. I,
p. 146-148, c. 33, p. 303-204, 306 »quod servis reg-is eoenam mi-
sisset, quod in sedili regio iuxta lectum posito sedissetquot; caet. sc.
liuius rei causa Servianum senem nonogenarium quasi affeclatoreni
regni mori coëgit. Contra Praefecto Urbi, qui revera imperium sibi
parabat, solummodo munus est abrogatum. Recte etiam Montesqui-
vius indicat, quomodo boni Imperatores delictum Maiestatis inter
arcliores fines coliibuerint » de I'espi it des Loi-squot; ed. dp Paris, vol-

„nec lubricum linguae ad poenam facile trabendum est,quot;
propter verba „oh Principalis Maiestatis venerationemquot;
et propter necessitudinem cum lege imica Tbeodosü
in Codice „si quis Imperatori maledixerit,quot; ubi ex
eorum sententia plane similia occurrunt. Modestinus
vero de toto Maiestatis iudicio agit, nam principio et
duabus prioribus paragraphis de iis, qui exceptionis
causa in iudicio Maiestatis accusare possunt, de famo-
sis, militibus, servis et libertis, ratione dominorum et
patronorum habita, sermonezn habet, quae regulae
nullo modo ad sola dicta restringenda sunt, ut ex re
ipsa et ex aliis lureconsultorum locis apparet: deinde
hac ipsa § 3 scribit „hoe — crimenquot; i. e. hoe iudi-
cium de Maiestate universe et varias de omnibus
huius iudicii speciebus iudicibus praebet régulas, per-
sonam spectandam esse noxii, au potuerit facere, et,
an ante quid fecerit,quot; quae igitur ad facta magis
quam ad dicta pertinent, tune addit animum contra
rempublicam in hisce factis requiri et necesse esse, ut
noxius sit sanae mentis, alioquin non esse in culpa l);

I, p. 363, 364, L. XII, cap. 0. Gibbon, bist. of the fall and the
deel. of the Rom. Emp. vol. I, cap. 6, p. 183-190 et passim.

1) 1. 7 fr. ad leg. lul. Mai. § 3 cum pr. §1,3,4. Pauli Ree.
Sent. L. V, tit. 39, § 1 ap. lilondeau Instit. vol. II, lilonum. Iuris
Anteiust. p. 318. L. un Cod. »si quis Imperatori maledixerit (IX,
'it. 7). Conf. Zirkler , die gemeinr. Lehre vom Majestätsv. cap. II,
p. 133-143 inpr. p. 133-13-5, 133-139 multa etiam praecepta de iure
communi Germaniae ibi inveniuntur. Ab eo vero dissentio, quod
lege 7, § 3 verba solummodo ut iudicia conaminum punita esse
eenseat. Contra Hepp de solis dictis hac § agi existimat » über
den Hochverrathquot; Archiv des Criminalrechts , Keuc Folge aquot;. 1837 ,
P- III, p. 384, 385 verba » ante quid feceritquot; intelligit » ob er in

quae cum § 2. Pauli Rec. sent, ad leg. lul. Mai.
comparanda et inde partim explicanda sunt: vel ma-

dleser Beziehung schon vorher thätig gewesen und mit solchen
Gedanlsen länger umgegangen seyitaque de verhis, de quibus no-
lius ante cogilarat. Sed verba ipsa huic interpretationi repugnant
» fecerit et cogitaveritquot; in hac § occurrunt, factum et consi-
lium, non solum consilium, vel dicta sola iis indicantur. Weiske,
Iloehverr. § I , p. 2-4 recte opinatur verba inpia in Principem non
proprium delictum apud Romanos habitum fuisse: minus recte con-
tendit quamcuuque iniuriam in Imperatorem factam (igitur etiam
verbis) gravissimam Maiestatis delicti esse speciem et eadem poen,-»
ac ceteros Maiestatis noxios, eos, qui talia verba dicerent, punitos
fuisse Mittermaier in opere Staatslexicon von Rotteck und Welcker,
vol. VIII, p. II, p. 204 et in opere Archiv des Crim. Rechts, Neue
Folge Ao. 1836, p. III, p. 479, 480 de opere Weiskii »Rec. glaubt,
dass man nicht genug die Fälle unterscheide: es gieht unfehlbar
Schmähungeii gegen den Regenten, bei welchen die Absicht die
Regierung anzugreifen, Unruhe und Unzufriedenheit zu verbreiten
und die Schmähungen als Mittel zur Erreichung hachverrätherischer
Plane zu benutzen, unfehlbar vorliegt, und solche Fälle wurden
gewiss unter crimen Majestatis subsumirt: während in andern
Fällen Grobheit, momentane Aufregung — ohne alle Beziehung auf
den Staat, beleidigende Aeusserungen gegen den Regenten hervor-
ruft.quot; Archiv Neue Folge ao 1837, p. I, p. 166, 167 de opere
Zirkleri. Minus recte in prioribus edit. Compendii Feuerbaeh Theo-
dosium reprehenderat propter hanc Constit., deinde in seqq. ed.
haec omisit, nec Constit. ïheodosii in opusculo »Hoehverrathquot;
u. s. w. meminit. conf. Feuerbach, Lehrbuch ed. Mitterm. ed. 12,
p. 174 et not. c et d cum not. 1 et 2 Mitterm. p. 165 cum § 175,
p. 166 et not. a, h, von Wächter, Lehrbuch des Römisch-Teutschen
Strafrechts, vol. II, ^ 230 et not. 43-46, p. 627-535 ubi multo-
rum scriptorum sententiae inveniuntur e. g. Henkii in opusculo,
quod mihi comparare non potui » de vera criminis laes. Maiest. se-
cundum leges positivas indole atque poenaquot; Heimst. 1806. Carpzo-
vius iam dicta in Principem a delicto Maiestatis seinnxerat, alii
distinguunt inter iniuriam verbis Regi vel Imperatori ut magistratui
factam et inter iniuriam ut homini privato ei illatam, minus recte:

xime de factione, coniuratione liaec valent, an revera
propter numerum amicorum, sociorum, propter eius
gratiam apud plebem vel milites Ijnperatori i. e. rei-
publicae ex eo periculum timendnm sit. Sententia
Modestini „nec lubricum linguaequot; de verbis per se
spectatis scripta est et eam de verbis possumus in-
terpretari propter sequentia „ad exemplum legis:quot;
dubium tamen mibi \'idetur, num ad illa restringenda
sit, etenim Modestinus mentionem facit delicti „quod
vel eu; scrij?tura legis descendit, vel ad exemplum legis
vindicandum est.quot; Ex scriptura legis verisimiliter de
ipsa lege lulia Maiestatis accipienda sunt, nam nul-
lus scriptor historiae nullusque Iureconsultus Consti-
tutionis Tiberii de dictis meminit, et, etiamsi Tiberius
eam fecisset, quaerendum esset, an Iureconsultus his
verbis Constitutionem designare voluisset.; verba „Ex
scriptura legisquot; ad dicta per se spectata non perti-
nent. Lege lulia sine ullo dubio civis, qui alios cives
Vel milites ad seditionem, ad arma contra patriam
uiovenda oratione .publice habita excitasset, tenebatur.
Mandatores fiictm-um, quae lege lulia Mai. prohiben-

'us Romanum non eo modo distinxit, neque ea ratione distinguendum
«sse videtur. Ifenke etiam in comment, de iure crim. hanc senten-
tiam refellit. Handb. des Crimin. Rechts und der Criminalpolitik,
^'ol. Ill, § 187, p. 453-459 et in not. Pauca dedit lleffterquot;, Lehr-
•^iich des gemeinen Deutschen Criminalr. ed. sec. 1840, § 207,
P- 177 et not. 2, p. 178 cum § 303, p. 358 et praec- not. 6. Ma-
fezoll, das gemeine Deutsche Criminalr. 1844, § 61 , p. 192-195 et
quot;ipr. not. 2, p. 193 et not. 2, p. 195 minus recte facta lege lul.
Mai. enumerata exempla habet, magis vcre contendit iure Romano
quot;on distingui inter Maiestatem et Imperatoris laesam Maiestatem,
quod Vi^iichtcr alüque iam ante eum animadverterunt.

tnr, verbis „quive quid eorum quae supra scripta suut,
facere curaverlt,quot; „cuius opera dolo malo,quot;- „cuius
dolo maloquot; eadem poena plectuntur : omnes socii diserte
lege 5 Cod. ad leg. lul. Mai. eadem poena afficiuntur. De
hoe loco propter verba nimis universe scripta hoe solum
coniectura assequi possumus. Sententiam „nec lubricum
linguaequot; Modestinus profitetur verborum causa, qui-
bus deëst animus Imperatorem laedendi, (seil, animus
iniuria eum afficiendi, vel, si hunc animum latiore sensu
accipimus, animus Imperatori vel reipublicae nocendi)
tune civis in iudicium Maiestatis non vocandus est: si iac-
tans, ira commotus, vel ex animi levitate haec dixit
insani instar habendus est. Hac in re Modestini verba
cum Theodosii Constitutione cohaerent: in ceteris dif-
ferunt; etenim nec verba plane similia sunt, nec res,
quae citantur, eaedem sunt. Tandem Modestinus quarta
§ de variis factis scribit, unde efficiendum est eum
hoe fragmento non sola verba tractare voluisse.

Constitutie Theodosii lata est, ut arbitrio crude-
lium Imperatorum, de specie_delicti Maiestatis, quae
verbis admittebatur, in futurum praeverteretur; universe
huius delicti noxius ex ea Constitutione poena libe-
ratur; causa tamen ad Imperatorem deferenda est ad
inquirendum, an periculum ex talibus dictis reipubli-
cae immineat, an graviora noxius spectaverit, an
ergo dicta nonnisi indicia sint gravioris delicti: tunc
exceptionis causa Imperator Praefecto Urbis man-
dabat, ut iudicium de noxio institueret.

Tres causae huiusmodi delicti verbis commissi ab
Imperatore enumerantur: levitas, insania et iniuria:
insania et levitas de iactatore, vel de homine loquaci

intelligenda sunt et verisimiliter ex hac saltem Con-
stitutione numquam puniebantur, si animus Impera-
torem contumeliis, iniuriis afficiendi accedebat, res et
facta, ipsa dicta, persona noxii inquirebantur: banc
speciem ea aetate et per aliquod temporis spatium
ante eam ut Maiestatis delictum plecti solere ex Theo-
dosii verbis manifeste apparet. In hac Constitutione
nihil de poena huius maleficii invenitur 1).

Iureconsultus autem Paulus in liée. Sent, de ver-
bis per se spectatis uti de specie Maiestatis ipsius
aetatis diserte mentionem facit, ea tamen a factis et
a gravissimis Maiestatis speciebus seiungit, et gravis-
simas poenas Maiestatis ipsius aetatis vel maxime ad
talia facta referre videtur, quamquam addit iudicium
Çt accusationem illa aetate et de verbis exacerhari,
lt;}uae iam coniectura assequi conatus sum: consulenda
quoque est paragraphus secimda, ubi priora rcstrin-
guutur.

De poenis ac de iudicio Maiestatis hac aetate, et de
quibusdam factis, quae huic iudicio annumerari
soient, in specie de delictis magoruni, mathema-
ticorum similiumque noxiorum.

Poena Maiestatis legis luliae aquae et ignis inter-
dictionis lapsu temporum in deportationem et in gra-

il Verba Const. Tbeod. » si quis Imp. maledi.v.quot; — improbo pe-
'utantique maledicto nomine nostro crediderit lacessenda — eum

vioribus causia in mortis poenam vel in huius gra-
viorem speciem mutata erat : ab alia parte in speciebus,
quae moi-ibus vel Constitutionibus inductae erant, saepe
mitior poena adhibebatur ad exemplum liberae reipu-
blicae, quum etiam moribus mitior de noxiis poena
saepe sumta erat 1), quod exemplum Cassii Augusto
regnante primum nos docet, deinde ex fragm. Pauli
apparet, qui lureconsultus in variis causis Maiestatis
poenarum deportationis et relegationis mentionem facit.
Narrat enim Metrodorum deportatum esse, quod ho-
stem fugientem verisimihter barbarae gentis, quacum
Romanis eo tempore bellum erat, sciens eum hostem
esse domi susceperat: i. e. prohibuerat, quominus a
militibus Romanis occideretur, ipse eum domi occul-
tans; Philoctetem relegatum esse scribit, quod hostem
occultari fortasse domi ipsius sciverat, non vero ipse
hostem domum duxerat et occultarat, sed hoc fieri
tantum concesserat: haec duo facta igitur non plane
eadem fuisse videntur, factum ipsorum non magni
erat momenti, verum illis temporibus, quibus respu-
blica Romana a barbaris saepe in magnum pericu-

poenae nolvmus suHugari — Unde, integris omnibus, boo ad nostram
scientiam referatur, nt ex persons liominum dicta pe7tsemtis.quot; Conf.
Gothofredus ad leg. unieam Cod. Tbeod. si quis Imper. (IX ^ 4)
in Cod. Theod. eum perp. Comment. Gothofr. a Rittero edito vol.III,
p. 46-53.

1) e. g. Tit. tiv. Hist. L. XXV, c. 3, 4 cur. Drakenborch, vol. Ill,
p. 944 , 948 praec. L. XXVI, c. 13 cur. Drakenb. vol. Ill, p. 1055,
»bis pecunia — tertio capitis — quod ei more maiorum perniisaum
esset, scu legibus seu moribus mallet, anquireret, quoad vel- ca-
pitis vel pecuniae iudicasset privato.quot; Haec rursus citavi, qbod ad
meum argumentum hoc loco vel maxime pertineant.

lum adducebatur, si quis bostem quoquo modo adiu-
vabat, Maiestatem commisisse, fortasse cum hostibus
öiachiuari civis censebatur, saltem si ipse hostem sus-
ceperat 1).

Praeterea iudici et iu gravissimis poenis et iudiciis
»temperamentum benignitatisquot; concessum erat, vel si
cognitio „extra ordinem,quot; instituebatur, magistratus
poterat sententiam ferre vel graviorem vel leviorem,
ita tamen, ut in utroque modo rationem non ex ce-
deret 2), quae mOii de variis poenis lege iudicii pu-
blici constitutis vel moribus inductis intelligenda esse
videntur. Imperatorum temporibus, quod ad gravi-
tatem poenarum attinet, inter honestiores et humi-
liores, inter paganos et milites distinguebatur praeter
•üfferentiam, quae libera republica iam in usum vene-
i'at, inter liberos homines et servos: Platnerus hones-
tiorum et humiliorum differentiam hac in re iure mu-
tatae reipublicae conditioni adscribit.

1) 1. 40 ff. de poen. cum I. 84 ibid. cum Pauli Rec. Sent. I. V,
39, § 1 ed. ed. Blond, vol. II, p. 318 cum 1. 5, Cod. ad.^.
Mai. Zirkler, die gemeinr. Lehre vom Majestätsverhr. cap. I,
P- 47-49 , 53-64, cap. III, p. 231; 1. 40 ff. de poen. interpretatur
eo , qui delictum non defert, uti etiam Heffter, Lehrbuch, 1840,
S 316 et not. 3 , p. 184, 185.nbsp;.'ioilloi»

1. 11 pr. ff. de poen. cum 1. 13 ibid. conf. Platnerus Quaeamp;t.
''e iure criminum Romano , Q. VI, cap. II a, p. 103-105 ubi recte
'ndicat legitimam poenam nonnunquam non de ipsa lege, sed etiam
quot;Je ea quae Constit. vel Senatusconsulto inducla erat intelligendam .esse
®«gt;n cap. V , p. 177-179 cum Quaest. V, p. 81. Pauli Rec. Sent.

V, tit. 26, § 1 , ap. Blond, vol. II, p. 317 , tit. 25, § 7 , p. 316,
tit. 23, f 4, p. 314, 1. 3, § 5 ff. ad leg. Corn, de Sicar. L 1, § 13,
8 ff. de lege Corn, de fals., 1. 16, 1. 28, § 2 et § 9 ff. de poen.

Quaedam alia facta a saevis Imperatoribus ut Ma-
iestatis delicta sunt viudicata, nec tamen ex iuris
praeceptis sive legibus et Constitutionibus sive mori-
bus ad Maiestatem pertinuerunt, nisi pauca excipias,
quae inprimis ea Imperatorum aetate sancita sunt,
quum sedes imperii ad Orientem translata esset: uti
Zenonis Constitutie de magistratu in provinciis, qui
non impedit, quominus quis incolam in private car-
cere retineat: antea vero moribus ipse, qui in car-
cere private hominem includebat, Maiestate tenebatur:
magistratus in hac Constitutione ut eius socius pu-
nitur, noxius pro Principe se gerebat, nam ius ali-
quem in carcerem iniiciendi ad Caesarem et ad Ma-
gistrates solos referebatur 1).

Purpuram vendere, domi contexere, vestem purpu-
ream induere Imperator Theodosius delicto Maiestatis
assimilatus est, quia dignitas Imperatoris in vestibus
purpureis praecipue chlamyde purpurea gerenda par-
tim constare ei videbatur 2): verumtamen praefec-

1)nbsp;1. 1 cum 1. 2, Cod. de privatis carceribus inhibendis (IX, tit. 6)
»Nam post hanc saluberrimam Constitutionem, et vir spectabilis pro
tempore Praefectus Augustalis Maiestatis crimen procul dubio in-
cursurus est; qui cognito huiusmodi scelere, laesam non vindicw
verit Maiestatemquot; Zirkler, die gemeinr. Lehre vom Maieslatsv. cap. II,
p. 117, 118. Platnerus Quaest. de iure criminum Romani Quaest.
VI, cap. II, § XI, p. 302-306 egregie etiam egit de criminibus ra •
tione munerum publicorum commissis tempore Theodosii II et lusti-
tuani, quae non habebantur Maiestas. Quaest. VI, h cap. II, § XVI,
p. 324-328.

2)nbsp;1. 4 Cod. lust, de vestibus holoberis et auratis et de iniinctioue
sacri muricis {XI, tit. 8) Thcod. lun. »ad similitudinem laesae Ma-
iestatis periculum sustinebit, cum 1.1, ibid. Platnerus op. laud. p. 304-

tus urbi etiam extra centesimum milliarium, Praesides
Provinciae et fortasse per aliquod temporis spatium
Praefecti Praetorio inter poenas Maiestatis eligere
poterant: iudicium, uti in duabus prioribus speciebus
carceris privati extra ordinem fiebat.

Matbematieorum, magorum, aurolorum, aruspicum,
vatieinatorum ars lapsu temporum sub Caesarum impe-
rio proprium delictum babitum est, quamquam bi om-
nes non aeque neque ab omnibus Imperatoribus eodem
niodo probibiti erant, eorum maleficium cum lege
Cornelia de sicariis propter veneficia et caedes iis
auctoribus factas cobaerebat, inde unum eorum fac-
tum moribus ex lege Cornelia plectebatur, nempe po-
cula amatoria, deinde alterum eorum factum Senatus-
consulto poena buius legis vindicabatur, si quis in
detrimentum hominis mala sacrificia faciebat; conscii

306. Weiske , Hochv. § 35, p. 125-128. Platnerus recte ad cogni-
tionem extra ordinem et ad delictum ad similitudincm Maiestatis haec
festringit 1. 3, § 2 ff. de operibus publicis (I,. tit. 10) nulla mentio fit
•^laiestatis, ibi solum invenitur »non licetquot; 1.10 Cod. eod. lit. (VI|1,12)
Maiestas vocatur, si quidem nomen suum sine venia Principis operi
publico inscripserunt, verisimiliter, quod opera publica iussu Caesaris
fieri censebantur, 1.2 Cod. de bis qui ad eccles. confugiunt (I, tit. 2)
qua iam scripsi conf. 1. 5 , eod. Cropp. Comment, de Con. sect. Il,
I- m, tit. I, § 3 , p. 35-37 , I. 18 Cod. Tbeod. de Murilegulis et
^ynaeceiariis cum perp. Comment. Gothofredi ed. Ritter, vol. III,
p- 545. (L. X , tit. 20) de vestibus purpura coloratis scripsit hoc non
fieri » sine laesae Maiestatis criminequot; cum I. 2 et I. 3 de vestibus
oloveris et auratis. Cod. Theod. (X, 21 lit.) Lege secunda mentio
®olum fit de »non levi animadversionequot; verumtamen I. 3, de poena »ad
8'uiilitudinem laesae Maiestatis, si quis auratas vestes texitquot; ed. Ritter,
''ol. III, 547 et p. 549 cum 1. 31. Cod. Tbeod. de operibus publicis
ed. Ritter, vol. V, p. 342. » Maiestatis teucanlur obnoxii.quot;

et illi, (Uli has artes docebant, gravi poena afficieban-
tur; magi maiore poena quam mathematici et illi, qui
divinationi operam navabant. Paulus in Receptis sen-
tentiis de hisce omnibus speciebus in titnlo proprio,
non vero in tit. ad. leg. lul. Mai. agit ibique scribit
dlum, qui ariolos, aruspices, vaticinatores de salute
Principis vel de summa reipublicae consulit, cum eo
qui responderit, capite puniri,quot; de aliis eorum fac-
tis minoris poenae meminit, sed Maiestatis nullam
mentionem facit, neque in Codice lust. neque in Cod.
Theod. proprie eorum delictum ut Maiestas punitur:
Constantinus tantummodo in tit. plane seiuncto et in
Constitutione, quae magis religionis causa scripta est,
obiter affirmat „pulsant propemodum Maiestatem!' ex
quibus profecto non apparet eorum delicta ut Maiesta-
tem esse plectenda. Poena solummodo, si ad Principem
vel rempublicam ratione a Paulo iudicata eorum facta
speetant, exacerbatur, delictum tunc prope ad Maie-
statem aecedit, non est Maiestas, ut Feuerbachius,
Dieck, ostenderunt; hoc maleficium in talibus causis
cum Maiestate cohaerebat, quod duces militum, co-
gnati Imperatoris praecipue iuvenilis aetatis magos ad
consulendum de imperio adire solebant, ut Cropp et
Platner multis exemplis iam ante me probarunt; hu-
ius rei causa Imperatores saepe de vita, de imperio
timebant, quum magi spem horum iuvenum respon-
sis signisque magicis excitarent 1).

1) 1. 3 ,5 3 ff. ad leg. Corn, de Siear. eum 1. 13 ibidem. Pauli
Ree. Sent. L. V, tit. 31 de vaticin. et mathemat. § 3.eum § 1, 3,
4 ap. Blondeau Instit. vol. II. Monum. Iur. Anteiust. p. 313, 1. 7,

ludicium Maiestatis, ut iudicium publicum, ut quae-
stio perpétua, a Praetore ordinabatur et de delicto
secundum iudicii certas normas ac probationes iudices
sententiam ferebant: sie Prador Tiberium rogat, an
iudicia Maiestatis redderentur, qui locus confirmatur
oratione Tiberii de Germanico et de accusatione Pi-
sonis in Senatu habita, quae a Plattnero sola citatur

Cod. lust. de maleficis, de mathematicis et caet. simil. {IX, tit. 18)
cum 1. 3 seqq. cum 1. 6,1. 9. De his egregie disput, celeherr.
Platnerus Quaest. de iure criminum Romano. Quaest. VI, cap. II,
§, 1, p. 235 seqq. 239 , 241, 243, 244, neque obstat Tacitus in An-
nal. L. III, c. 22 cur. Oberl. vol. I, p. 201 , 242 ubi commémorât
lepidam accusatam fuisse Maiestatis, quod per Chaldaeos in domum
Caesaris quaesivissetquot; nam primum non agitur de ipsis magis pu-
niendis , deinde inprimis accusabatur , quod Tiberium veneuo interfi-
cere conata esset, uti apparet ex cap. 22 cum cap. 23, p. 203, » veue-
10 eum a Lepida petitumquot; nee tandem aliis exemplis historia duce
probari potest regulam de tali facto ut Maiestate puniendo deinde inva-
luisse, neque ex lurecons. fragm. hoc derivari potest.quot; conf. Feuerbaeh,
philos.-iurist. Unters, über das Verb, des Hochv. p. 51, 52, qui hanc sen-
lentiam professus est propter loc. land. Tac. de quo etiam leg. Comment,
'-ipsii. Magis diserte Dieck, hist. Vers, über das Crimin. Recht derRömer,
§ 54, p. 145 » licss sich ein Zauberer oder Mathematiker in der
^'She des Kaisers betreten , so war er Majestätsverbrecher und ent-
ging seiner gewissen Strafe nicht,quot; attamen de tempore iust. Constan-
tinum Cropp, Comment, de Con. sect. II, 1. III, tit. 2, p. 38-47
Pfaec. p. 45, 1. 4, 5 , Cod. Theod. (IX, 16) (de maleficis et mathe-
quot;'aticis et ceteris similibus) cum perp. Comment. Gothofr. ed. Rit-
, vol. III, p. 122 seqq. inpr. 1. 6 , p. 133, 134 ct not. 1. p. 134
Comment. Gothofredi, p. 135 ubi eorum delictum ad Maiestatem
»efert partim etiam propter loca Animiani Mareellini L. XIX, c. 13
I. XXVIIl, c. 1 , quae tamen mihi non satis dilucide banc rem
probare videntur, saltem non ex iis constat eos in iudicium Maiestatis
*»catos - fuisse cum 1. 8 et 9, p. 137, 138, 1. 9. » Haruspicinam
®ä.o quHum cum maleficiorum causis habere iudicium iudico;quot; l. 6.
««ribitur cos vulgo inaleficos dici.

alt;l probandum criminum legibus indidorum ],nblico-
rum comprehensorum reum apud Praetorem, non in
feenatu accusari et buius delictum a iudicibus, non a
Senatu mdicari: prior locus et iudidornm publicorum
indoles maioris momenti ad boc probandum esse vi-
dentur, quod Tacitus, ut Livius, orationes partim fin-
gat, vel verba ipsa Caesarum non usnrpet: praeterea
bmc orationi opponi possunt multa Taciti loca de Ti-
berio in causis Maiestatis, quibus Senatum de Ma-
iestate iudidum tulisse, reum in Senatu se defendisse
commémorât: ut alias mittamus, causas Cremutii Cordi
Marcelli Silii, et Lutorii Prisd recordari liceat 1), sed
fortasse quis mihi obiiciat illas causas lege luha Maies-

1) Tact, Annal. L. III, c. 12 ex reeens. Ernesti denuo curavit
Oberl.nns vol. I, p. 193: Id solnngt; Germanieonbsp;legcs praosti-

apnd .«i.e.., de morte eins anquiritnr.quot; Cnm t. I, Annal. eap. 72,
yol. 1, p.88, L.I, 0. 74, p. 90, 91quot; „bi Pisonis verba oeenrrnnt.
Qao, rnqu,t, loeo eensebis Caesar? si primns, habebo qnod se-
qnar: s. „mnes, vereor , ne imprudens dissentian,.quot; Deinde de
T.beno gt;yulit absolvi reum criminibus Maiestatis: de pecuniis repe-
und.s ad recupcratorcs itum est.quot; Ex his verbis apparere mihi vide-
tur Granu Marcelli causam in Senatu actam esse, quum Maie-
stat.s aceusaretur. De Silio L. IV, c. 18-20. vol. I, p. 272-274,
c. 19 »immissusque Varro Consul _ eoguntur Patres.quot; De Cre-
mut.o Cordo L. IV, c. 34, 36, p. 286-288 praec. p. 288. »Libros
per Acd,les cremandos censuere Patresquot; de Lutorio Prisco , L III
c. 49-61 , vol. I, p. 225-227. C. Suetonii Tranq. Caesar Octav. Au»,
e. 66 ex recens. Oudendorrpii p. 272, 273quot; quorum alterum res
molientem (sc. Salvidienum Ruft™ Consulem), damnandum
Senatu, tradidit »in Caligula, c. 63, p. 648quot; magnorum in Senatu
reorum accusationes defensionesque meditari. »Haec quidem exer-
c. u causa, attamen ex eo deducendum est hoc revera nonnunquam
saltem obtinuisse. Platnerus Quaestiones de iure criminum Romano

tatis ipsa nou contineri, itaque moribus vel arbitrio
saevi ïiberii legi luliae Mai. adiectas fuisse, vel, ut
in causa Granii, ad provincias referendas esse. Tibe-
rius tamen iuris formas servare solebat et ipse Au-
gustus Salvidienum Kufum propter causam Maiestatis
legis luliae, quod seditionem movisset, sive ad Au-
gustum regno pellendum, sive ad antiquum statum rei-

Marburgi 1842, Quaest. II, eap. I de cognitione Senatus p. 89.
» Sub primis Imperatoribus ob crimina , legibus iudiciorum publi-
corum compreliensa , non Senatum , sed Praetores quaestionibus per-
petuis praepositos adiri solitos fuisse, elncet e verbis Tacitiquot; (Ann-
III, 12). Ilisce refellere studet Dirksen et merito existimat do-
etissimum Dirksenium in errorem incidisse, nam régula iuris erat
Maiestatis noxios praecipue, si in ipsa lege lulia eorüm delictum
prohibitum esset, apud Praetorem accusandos esse : nimis multa
Vero exempla Senatus iudiciorum occurrunt, ut negare possemus
öb hac régula saepe recessum fuisse, si rei essent magni loei vel
propter alias rationes, conf. Dirksen, Civilistische Abhandlungen,
Berlin 1820, vol. I, Zweite Abhandlung über die Crimiual-Jurisdic-
tion des Römischen Senates, p. 1-52 seqq. de delictis contra rem-
publ. p. 191-165 ubi multi scriptores et multa loca veterum de
cognitione Senatus citantur, ad quae refero. Recte distinguit in-
ter iudicia populi, Senatus et Imperatoris, p. 170-182. Praetori»
«udicia mansisse ex variis locis acute efficit, minus audienda sunt,
quae scribit de neeessitudine inter iudicia quaestionum perpetua-
fem et Senatus p. 175. » Neben oder vielmehr über diesen stand
auch dem Senate und dem Kaiser das Strafrichteramt zu, und die
Competenz dieser Behörden scheint so rcguiirt gewesen zu sevn ,
lt;las Staatsverbrechen dem Kaiser oder Senat, die andern aber ohne
i^weifel den genannten untern Behörden zufielen , wenn nicht der
I^aiser Anlass zu haben glaubte, den concreten Fall dennoch seiner
eignen, oder des Senates Cognition zu unterwerfenquot; sc. paulo ante
de Praefecto Urbi et de Praetore egerat. Haec neque univcr,se neque
de delictis contra rempublicam admissis, de perdui-llionc et Maiestate
erant régula inris. Matthaeus de criminibus satis recte de Senatu v
nihil fere de iudic. de laesa Maiest. c. IV, p. 368, 369.

publicae Komanae restituendum, Senatui iudicandum
curavit: alia exempla sequentibus Caesaribus regnan-
tibus occurrunt, uti e. g. causa Cassü, nam omnes so-
cn coniurationis Cassii non proscripti sunt, et quidam
eorum poena deportationis sunt puniti; species quae-
dam iudicii de iis habita est, tametsi propter res et
facta omnes iudicii formae non adhiberi possent.

Quidam Imperatores iusiurandum praestiterunt e. g.
Adi-ianus, se nullum Senatorem ad mortem damnatu-
rum nisi per Senatum: si igitur sub eorum regno Se-
natores delictum Maiestatis committerent, Senatus de
ns indicium ferebat. Indicium Maiestatis igitur reo-ula
ad Praetorem et ad iudices pertinebat primis Catsa-
ribus regnantibus, neque quaestionum indoles Impe-
peratorum regno plane repugnabat: alioquin Augustus
leges lull! Caesaris de publicis iudiciis non confir-
masset, neque similes leges tulisset, neque lege iudicia-
m formas iudicii publici magis certas reddere voluis-

1) Aclu Spartiani Adrianua Caesar e. 6. Historiae Angusteae seri-
ptoreseum integris notis Casauboni, Salmasii et Gruteri, vol I
P- 53, 53, e. 7, p. 57, 58. » I„ Senatu quoque, exeusatis , quae
faeta erant,nbsp;.. nunquam Senatorem nisi e. Senatus sen-

tent^apumturum,quot; e. 8, p. 71, 72. »Equites neque sine se de Sena-
tonbus neque seeum iudieare permisit. Erat enim tune mos, ut,
quum prmeeps causas cognosoeret, - et Senatores et Equites Komanos
.n consihum vocaret et sententiam e. omnium deliberatione profer-
ret. Cap.tobni Marc. Antoninus philos, e. 8, hist. Aug vol I
p. 330. Aelii Lampridii Alexander Severus c. 4, vol I p 886
p. 15, p. 901, 904, c. 16, p, 905, c. 19, p. 908, o. 3l', p. 913!
»Alexander autem ideireo Senatores esse voluit Praefectos Praetorii,
qms non Senator de Romano Se,mtore iudiearet.quot; Xiphilini ex-
cerpta Dionis Cass. Pîerva ex Dion. hist. Rom. L. LVUl, c. 3, vol.
»V, p, 107. Traianus eod. libro e. 4, p. 109, 110.

set; verumtamen ab lioc iure coustituto magis ma-
gisque recessum est pro parte civium causa, qui
magno loco in republica habebantur, vel ordinis Se-
natorii causa, in cuius gratiam quidam Imperatores
iusiurandum praestiterunt, quod iam attuli: pro parte
etiam arbitrio maiorum Caesarum Senatui vel magi-
stratibus ab Imperatoribus creatis, vel, quorum potestas
ab Imperatoribus valde aucta est, potestas iudicandi
de gravissimis delictis mandata est: tandem Caesares
ipsi nonnumquam sive soli sive cum consilio de gra-
vissimis delictis cognoscebant et iudicium ferebant:
Imperatores, qui iustitiae et normis regni favebant,
gravissima iudicia saepe Senatui dabant.

Praefectus Urbi, qui primum de levioribus causis
cognoscebat, mox etiam de gravissimis maleficiis inqui-
rere et iudicium ferre coepit vel maxime de delictis
contra privates homines : non constat tamen eum de de-
lictis contra rempublicam iudicium ferre non potuisse:
ex exemplis Taciti, Dionis Cassii, scriptorum historiae
Augusteae aliorumque nulla certa régula de potestate
Senatus talia delicta solum iudicandi deduci potest, ut
Greib affirmare videtur 1), existimans quaestiones etPrae-

1) Quamquam in quibusdam rebus a Geib dissentio hunc acu-
tissimum et doctissimum scriptorem me de quaestionibus tam difli-
cilibus multa docuisse libenter fateor. Geib praecipue utitur I. XIV,
Annal. Tac. cap. 41 ex rec. Ern. denuo cur. Oberl. vol. II, p. 233,
ubi etiam conf. not. anim\is attendendus est ad verba » argueren-
tur et seqq. »interim specie legum mox praevaricando, ultionem
elusurusquot; et L. XII, Annal. c. 60, vol. II, p. 112, 113 » pleraque
®oncessa, quae olim a praetoribus noscebantur,quot; igitur non omnia
et hoc a Nerone factum est ; unde dubium est, num (ales normae

torum potestatem plane evanuisse de delictis contra
rempublicam et de delictis contra privates temporibus

a seqq. Caes. sint servatae. Dionis Cassii Hist. Rom. L. LH, cap.
21, vol. III, p. 102 seqq. cap. 31, 32 ibid. vol. III, p. 115-117.
Geib, Gesch. des Röm. Crim. Proc. aet. III. Einl. de Quaest. perp.
p. 393-397 » dass von keinem Schriftsteller aus dem «weiten Jahr-
hundert , die Quaestionen als wirklich praktische Einrichtung mehr
genannt werden — und doch die Briefe des jüngeren Plinius, und
iwar namentlich was die hier vorgekommenen Criminalprocesse be-
trifft , so verständlichen Bericht geben, nicht ein einziges Beispiel
eines eigentlichen Quaestionsverfahrens bemerkt wirdquot; cum not, 45
de loc. Quinctii. Inst. Orat, L. III, cap. 10. »denn obgleich
Quintilian bis in den Anfang des Zweiten Jahrhunderts gelebt
hat, so ist es doch bekannt, dass die Instit. orat. noch unter
der Regierung Domitians geschrieben worden sind,quot; sed quid hisce
de testimonio Taciti de tempore Keronis dicendnm est, nam
Quinctii. affirmat Praetorem ccrta lege sortiri solere et panlo
ante » nunc in iudiciis publicis non accidit.quot; Nullis argumentis
probatur post Domitianum a Traiano seqq. Impp. iudiciorum or-
dinem esse mntatum: res propterea, quod Plinius de quaestione
taceat, tantinn dubia est et concedo quaestiones non valde in usu
fuisse. Geib, p. 395 et not. 10. coniectura assequi studet Ca-
pitol. Anton, phil. c. 24 errasse scribentemquot; Praetorem reprehen-
deretquot; et causas addit not. 10 » als es dem Biographen offenbar
nicht darun zu thun war gerade speciell dio Behörde zu bezeich-
nen , sondern nur darum die Gewissenhaftigkeit und das Rechtsgefühl
des Kaisers überhaupt hervorzuhebenquot; est mera coniectura, scribendum
fuisse »Praefectum Urbiquot; maioris momenti est Capitol, usurpasse verba
»pro populo iudicaretquot; de Praetore, verum nunc ego quaero, an
verba Capit. tam stricte essent accipienda. Nonne Capitolinus errore
lapsus esse potest iudicia aetatis suae cum iudiciis quibusdam ae-
tatis Antonini miscens ? Nimis universe etiam de Senatu p. 398 »die
Quaestionen bildeten noch fortwährend die Regel und sowohl der
Senat als der Präfectus Urbi sollten blos ausnahmsweise über Cri-
minalsachen entscheiden. Allein schon unter Tiherius — und noch
mehr unter seinen Hachfolgcm hat sich dieses geändert. Die Staats-
verbrechen, namentlich das gerade im Anfange der Kaiserzeit so weit

Adrian!, Traiani et Antoninorum. Hog saltem dubinm
mihi videtur, nam hoc non plane liquet ex co, quod Pli-

gehende Crimen MuiesMis, wurden jetzt nur noch an dem Senat
^'erwiesen, während ursprünglich selbst in dieser Bez.ienung den
'luaestiones perpetuae eine concurrirende lurisdiction zugestanden
^u haben scheintquot; et not. 17 ubi citatur Tac. Annal. I, 73, sed
^^ hoc loco apparet quaestiones regulam constituisse , iudicium Se-
natus fuisse e.\ceptionem ; de initio saec. II, p. C. n. p. 399, » die
Staatsverbrechen waren dem Senate , die Privatverbrechen , jedenfalls
^'nn bei weitem grössten Theile, dem Praefectus ürbis zugewiesenquot;
cum J). 403-407 de iudiciis extra ordinem cap. 1, p. 413-418 de
potestate Senatus et de tempore, quo ea minuta est, de consiliis
Iniper. et Praef. Praet. et de hui. pot. p. 419-437, cum p. 431-438
fi'iam de tempore post Const. Magnum de consiliis quoque egregie
quot;G't p. 443-447 cum p. 441 ubi etiam de pot. Praef. ürbl agit inpr.
P- 446. dc verbo »iudicesquot; hac aetate »zwar kommt auch jetzt noch
•Icr Ausdruck judices vor ; allein derselbe ist gerade die technische
Bezeichnung für die Kaiserliche Magistrate und überall, wo von der
Fällung eines ürthcils die Rede ist, wird nicht mehr von Richtern
sondern , wo man sich genauer ausdrücken will, blos noch von
•-'•nera Richter gesprochen.quot; Deinde dubium haesi propter loca Dig.

Praes. prov., de iudic. publ. et de poen.; quomodo iudices
quot;ccipiendi essent. In Dig. vel maxime etiam tit. de publ. lud. 1. 13
provinciis iudices occurrunt. Marcianus tamen 1. 11 ff. de poen.
quot;on de provinciis agit ; 1. 8 et magis diserte, 1. 9 ff. de officio Praes.
vero iudice sermo fit et hic seiungitur a Legato 1. 11 contra
quae Romae varios iudices habentquot; de magistratu intelligi potest,
quot;ormis iudicandi Praef. Urbis nimis répugnât iudicia sie ordinäre
iudices dara ct tali act. quaest. iam plane ab usu recessisse vi-
'lentur , non ausim Romae saltem haec de iudicibus accipere : dubia ,
quot;t leetor bis videre potest, si erit, moveri possunt. Conf de Vicariis
P'wf. Urbi p. 447-449. cap. III, de Italia p. 461-465 de pot. civ.
Piaef. Praet. p. 466, 467 de Praef Urbi de region, suburbicariis
p. 467-471. De provinciis p. 471 seqq. de Praef. Praet. p. 475-478
cum p. 48] sgqjj Minus recte dc legatis et procuratoribus Praes.
Provine. scribit » Nur dann, wenn diese Procuratoren etwa aus-
quot;quot;hmswcise die Stelle des Statthalter selbst einnahmen (et not. 1 ,

nius de iis taceat: ecquid autem tam saepe de potestate
Senatus et Praefecti Urbi mentionem facit?

p. 472), hatten sie gleich, wie in allen übrigen Be.iehnngen, natür-
l.ch anch hinsichtlich der Criminal] ustiz dieselbe Belügnisse wie
jenen, allein abgesehen von dieser Ausnabrae - die ausübung der
Cr.m.nalgeriehtsbarkeit ihnen nichtquot; exceptio affertur »durch förm-
liche Übertragung ihnen mandirt werden könnte.quot;

De Ä praeter loca allata, I. 1, § 3 et § 4 ff- » a quibus appel-
an non licet,quot; § 3 » se a indice non provoeaturumquot; ^ 4. Interdum
Imperator ita solet iudicem dare, ne lieeret ab eo provocare _
a D.VO Marco indices datosquot; (XllX, tit. 2) 1. 3 ff. quis a quo appcl-
atur (XLIX, tit. 3) et universe tit. ff. de appellat, et relat. (XLIX .
t't. 1) mpr. 1. 16. Modest, »locum non habuit in eorum persona,
quos damnatos statim puniri pMice interest, ut sunt insignes la-
trones vel seditionum eoneitatores vel duces iactionun.quot; cum 1. 6,
M ff. de mmsto, rumpto, irrito facto testam. (XXVIII, tit. 3) »nisi
forte latro manifestos, sediUo praerupta, factioque cru4nta ..X
aha ,usta causa _ praeveniendi periculi causaquot; cum tit. 6-13 ff.
L. XLIX et de del. contra remp. notiss. lex unica Cod. » si quis
Imperator, maledixerit, De Legato Procons. 1. Il ff. de off. Procons.
et leg. (I, 16). De Senatu 1. 1 , § 2 ff. a quibus appell. non li-
cet j et praecipue Geib, qui haec de industria tractavit, Geseh. des
Rom. Criminalproc. aet. III, p. n, ^ap. 1.1, p. 675 seqq. de Se-
natu p 778 de iudic. saeris p. 679-684, de delictis quae incipiun-
tur p. 684, 685 de formis iudicii p. 686-693 praee. not. 57; quod
attmet ad potestatem Praef. IJrbi de toto imperio iudicium ferendi
de causas, in quibus damnatus eum appellabat et appellare pote-
ra^^, .hunc doct.ss. scriptorem secutus sum, nam hanc quaestionem
a.l.genter ,„qn.rere mihi non fuit otium. Legatur etiam de iudicü
formrs Woemger; eheu! perpauca de Caes. aetate et plura ap.'
Conradum inveniuntur i„ opere iam saepius cit., qui tamen scri-
ptor caute est adhibendus. A Iudicio Praefecti Praetorio solummodo
damnatus lieebat supplicationes Imperatori mittere, ut nos docet Geib,
«. e. post normas imperii a Const. Magno mutatas.nbsp;,, j

Tempore Neronis secundum ipsum Taciti testimo-
nium accusator nomen rei propter grave delictum ad

extra Urbem (intra [taliam).quot; Epistola divi Severi ad Eabium Cilo-
nem Praefectum Urbi cum § 4. Initio eiusdem Epistolao cum 1. 3
ibidem. Haec testatur Ulpianus cum 1, 1,2,3 fiquot;. de officio Prae-
'orum (I, tit. 14) cum 1. 10, 11, 12 ff. de officio Pracsidis, quibus
magis iurisdictio Praefecti Praetorio ad Italiam restringi videtur (loc.
Dermogen.) »Ex omnibus causis , de quibus vel Praefectus Urbi, ve!
Praefectus Praetorio, itemque Consules et Praetoies caeterique Ro-
mae cogno.scimt, Correclorum et Praesidum provinciarum est notioquot;
1- 9 ff. de offic. praes. »sed is (Praes.) aestimare debet, utrum ipse
cognoscat, an iudicem dare debeat,quot; 1. 1, ff. de offic. Praef. Prae-
torio Cbarisius narrat primum ab eorum sententia provocari po-
hiisse, deinde Principem boc vetuisse , quod crederet »eos non aliter
«udicaturos quam ipse foret iudicaturusquot; igitur eius vice; non ac-
curate indicat, de quibus causis iudicare solerent, exempla sunt
»uns civilis, fortasse ad disciplinam urbis servandam eius indicia
pertinebant. Conf. 1. 8 ff. de public, iudic. (XLVIII, tit. 1) »ordo
Mercendorum — in usu esse desiit: durante tamen poena Legum,
cum extra ordinem crimina probantur,quot; L. 11 pr. ff. de poen. »Plane
gt;n levioribus causis proniores ad lenitatem iudices esse debent : in
Kravioribus poenis sevcrilatem legum cum aliquo temperamcnto benig-
nitatis snbsequiquot; cum 1. 1 , § 3 ff. de poen. cum 1. 7 ff. de quaest!
(XLVIIl, tit. 18). Aelii Lampridii Alexander Severus c. 15, hist.

bogabalus ex genere hominum turpissimo provexerat.quot; Platner, Quae-
»tiones de lure Criminum Romano 1842, Q. VI, cap. 2 in quo egre-
8gt;e disputât de origine criminum extra ordinem habitorum et de
potestate et officiis Praefecti Urbi, p. 91 seqq. 96, 103,105. »E* eo
'gitur tempore quaestiones perpetuae, si non antiquatae attamen
quasi dehilitatae et fructae iucueruntquot; scribit p. 95 contra Schultin-
gium, qui opinatur Praetoies iudicia ordinaria tempore Alexandri Severi
Mercuisse, p. 103 interpretatur I. 8 ff. de publ. iud. de Praefectis
^'fbi, non de Praetoribus, ut Schultingius et existimat poenas légi-
timas non universe esse abrogatas, multum veri eius sententiae inest
®t»ani in iis, quae de iudicibus a Senatu datis disputât, Q. VI, cap. I,
P-«7, 88. conf. etiam Dirksen , Civilistische Abhandlungen j vol. I,

Praetorem referre poterat, et dubitari licet, num
causa a Tacito allata Valerii Pontini esset specialis,
num Valerius nomen i-ei ad Praetorem detulisset, ut
causa protraberetur. Capitoliniquot;testimonium alicuius
est momenti, et multo magis testimonium Quinctiliani:
quaestiones raro obtinuisse et reum multo saepius per
magistratus iudicatum fuisse libenter concedo. Sic, si
loca Dig. et Codd. Inst, et Tbeod. inter se compa-
ramus, potestas Praetoris magis magisque diminuta est
et potestas Praefecti Urbi in dies crevit, imo vero
iudicia de delictis contra rempublicam in ipsa Urbe
commissis magis a Senatu ad Praefectum Urbi transie-
runt, si iudicium de ipsis Senatoribus excipias: sie a Se-
ptimio et ab Alexandre Severo potestas bomm Pra«fe-
ctorum in regiones suburbanas usque ad centesimum
lapidem confirmata et adlatiores fines protracta esse vide-
tur: ab alia parte cum consilio, quod iis erat audiendum,
cognoscere Solebant et tum demum iudicium ferebant.
De levioribus causis regionum suburbanarum, saltem
si longe ab urbe distabant, Praefecti vel Quaestores
et deinde Consulares, tum luridici et tandem Corre-
ctores iudicabant. Praefeetus Praetorio initio de'solis
militibus praetorianis ius dicebat; deinde, Imperatorum
potestate per bella civilia labefactata, nonnumquam de

Zweite Abhandl. p. 175 cum p. 173, 174 sententiae Schultingii fa-
vet, qui scriptor Praefecti Urbi potestatem ad nimis aretos fines
restrinxit. Gibbon, the history of the decline and fall of the Ro-
man empire, London 1825, vol. I, cap. ,V, p. 1.50-152, cap. Yl't
p. 182, L. 1 Cod. Theod. de quaest. (IX, tit. 3-5) vol. Ill, p. 27
ed. Ritter, 1. 2 de bonis proscript, seu damnat. fL. IX, tit. 42^
cum 1. 4 ed. Ritter, vol. Ill, p. 357, 3-59.

gravissimis delictis etiam sine consiliis sententiam tu-
lerunt, quod tamen magis arbitrio eorum quam iuri
legibus constituto vel moribus indncto tribuendum
est; de iure civili solum secundum iuris praecepta re-
spondebat: potestas iudicandi de rebus criminalibus
iis pro parte a Septimio Severo et ab Alexandre Severo
data est: bi Qnim eos de gravissimis iudiciis consu-
lere solebant, vel talia iudicia nonnunquam iis man-
dabant: ab iis iam pro parte Imperatoris vicarii ba-
biti sunt: sic eorum vice (vice sacra) de delictis
contra rempublicam iudicium ferre quoque poterant,
et eadem iis erat potestas in Italiam atque potestas
Praefecti Urbi in regiones suburbicarias; vel maxime
in delicta magistratus Italiae ab Imperatoribus crea-
toruip animadvertebant.

Inde a reipublicae normis a Constantino Magno
niutatis quisque Praefectus Praetorio tantum quartae
imperii parti praeërat et in ea sola vice Caesaris ius
dicebat: universe nonnisi gravissima delicta et nomi-
natim delicta magistratuum regni partis, cui erant
praepositi, iudicabant: talia maleficia partim rempu-
blicam spectabant Imperatores contra saepissime a
iudiciis criminum abstinebant eorumque consilium, nunc
consistorium dictum, non amplius frequenter de re
criminali consulebatur, si delicta eorum, qui in Pa-
latio vel in imperio magnis dignitatibus erant ornati,
excipias. Vice Imperatoris Praefecti Praetorio Italiae
et Orientis magis quam duo alii Praefecti Praetorio
fungebantur et nonnunquam consistorie Caesai-is prae-
efant, quamquam etiam tum iis erat proprium consi-.
Hum: inde a Constantini Magni aetate ab iis ad Im-

peratores^ jjrovocare vel potius eum appellare non
licuit, ut Charisius recte scribit „quod non aliter iu-
dicarent atque ipse Imperator iudicassetquot; sc. quod
plane eius vice fungi censerentur. ßeetores vel Prae-
sides provinciarum régula de'^gravibugadelicti8M..ipsi
sententiam ferebant vel aliis hoe mandabant, qui in-
dices in Dig. vocantuir et ab assessoribus eorum se-
inngi solent: inter haec gravia- delicta isaepü etiam
erant delicta'contra imperium Romanum, saltem de-
licta Maiestatis ininoris momenti, quae iam ante in-
dicavi; a condition© rei nunc etiam magnam partem
pendebat, quales essent poenae, quale iudicium, qui
essent iudices. Hermogenianus, qui circiter Constan-
tini tempora vixit, affirmat eos iudicasse de omnibus
causis, de quibus Praefectus Urbi, vel Praefectus
Praetorio, vel Cïonsules, vel Praetores Romae ius diee-
bant, fortasse haec ante normas reipubhcae a Constan-
tino Magno mutatas scripta sunt; De legatis Procon-
sulum 'aliisquël'Praesidnm vicariis hoe negat Geib de
iudicio critoînum-; quod in Dig. diserte de legatis hoc
negetur'-ët propter similem necessitudinem vicariorum,
Praesidum et Gorrectorum aHarum provinciarum, con-
iectura de Iiis Vicariis etiam probabilis- est: universe
tiimen Proconsules etr Praesides provinciarum causas
quoque criminum magistratui minoris loci vel civi
fortasse mandare poterat, sed ab his ad Proconsules,
Pi-aesides et Correctores talis provinciae provocari po-
terat quibusdam causis exceptis : sic primis temporibus
accusatus Senatum appellare poterat, neque a Senatu
Imperator appellari poterat, qui mos deinde ab usu re-
cessit; per pauca temporis momenta a Praefecto lirbi

ad Imperatorem provocari non licuit: Praefectum Urbi
appellare deinde incolis totius regni concessjumrj esse
videtur et inde a Constantino Ma,gno plures tales, iu-dicés
sacri, quos appellare feebat, facti sunt, nempe Vicarius
Urbis, Comes orientisj,, Praefeetus monetalis, alii,
sed ab bisujad./Imperatorem provocare conoedebatur:
lapsu temporiâiconsilium PraefectiiPraetorio- et Quae-
storis Palatii constitutum est, quod-ivicei.Imperatoris
de appellationibus t etiam a iudicibus sacris f. i(sq, , qui
iam vice Imper. iudicabaut praeteriPi'aeamp;ctos Praeto-
rio) régula decernebat, quoijtamen oonsilio,potestas iu-
dicii appellationis Imperatori ipsi .non!,,egt ablata. In
quibusdam causis praeterea vetitum est, ne appellare-
tur ])ropter periculum civitatis, inter quas nominan-
tur ab Ulp. „seditio praerupta etjfactio cruenta,quot; itaque
gravissima delicta contra rempublicam simul cum de-
licto latronis maiufesti, et magis accurate a. Modestino
eeditionum concitatores^iet duces factvini^xn nominantur,
itaque secundum buiua sententiam illi splura, qiui auqto-
res seditionum et verisimiliter duces :ea.rum fueruni;,
vel coniurationi contra Imperatorem vel contra im-
perium praefuerunt, non omnes igitur seditionis vel
coniurationis socii; insignes latrones /quoquç indican-
tur: bisce deinde additae sunt quaedam falsae monetae
species, delictum vis et secundxun ius novissimum de-
lictum raptus.nbsp;, , -

Offieialibus a magistratu, qui iis praeërat, alium ma-
iorem magistratum vel Imperatorem ajipellare non lice-
bat; reus et accusator ambo appellare poterant, et in
gravissimis delictis, exceptis illis, quae attuli, cognati
damnati et quique incolae, sive provinciae sive partis

regiii appellaro poterant pro Magistratuum iudicandi
potestate, saltem, si poena mortis requirebatur.

Ex hisce efficiendum ©st secundum meam senten-
tiam in levioribus delictis contra rempublicam vel Im-
peratorem a magistratibus (praeter Praefectos Prae-
torio inde a Constantino Magno) damnato Caesarem
appellare licuisse, si rursus excipias quasdam delicti
falsae monetae cudejidae species et dehctum vis pu-

Quaeritur, an^^R^numV quaeclaM certa principia
natu 'delinquendi wl universe vél 'de ddictls'contra rem-

Lege lulia, 1 Maiestatis, uti ante lego Cornelia ac
prioribus degibus, quae ad delicta contra rempu-
blicam. pertinebant y nulla principia de conatu horum
delictorum puniendo sancita sunt: singula facta so-
lummodo enumerata sunt et inter ea quaedam inve-
niuntur, quae apud nos conatus remotus vel proxi-
mus dicerentur: sic variae coniurationes in rempubli-
cam ad seditionem faciendam vel ad patriam hostibus
prodendam plectuntur, sic machinationes singulorum
civium cum hostibus poena afficiuntur, et universe
facta quaedam, quibus hostibus favetur, vel,quot; quae du-
ces exercitus contra rempublicam facere censentur,
prohibentur, quae solummodo Maiestas vel perduellio
existimanda sunt, quod ad alia facta, nempe, ad bellum

fO'lli.

^ co-
'iaL
i-
«j/t

civile vel ad civitatis proditionem similiaque tendant:
eventus igitur pluribus deëst, neque omnia a noxio facta
sunt, quibus ipse a^'éna ' parte delictum perfecit, ve-
rumtamen haec ut faéta per' se spectata singula quae-
que lege indicantur-, ét'Jimllaquot; generalis regula iis
additur, itaque nequei'ad allas .causas nisi ad causas
plane similes projrteri' vërba ad; exemplmn legis hoc
extendendum est, nec ratio conatus talium factorum
habetur. Magis dubia sunt verba „quive milites sol-
Hcitaverit concitaveritve, quo seditio tumultusve ad-
versus rempublicam fiat,quot; an de seditione ex citata, an
de conamine civis aut ducis militum milites ad se-
ditionem impellendi accipienda sint.

tus est, nec totum eventum seditionis requisivit cum lege
1 ff, de extraord. crim. hunc locum et verbum sollicitare
(sollicitatores, interpellatores) conférons: Zachariae con-
tra melius contendit legem de extraordi crimin; etiam de
facto coepto sine eventu explicari possë;,' àliaquè,' si-
milia verba appellare, adsectari ad côntrariîtm senten-
tiam probandam attulit: Paulus etiam iaifRec. SeiWi
in tit. ad leg. lui. Maiestatis verbum sollicitare dubio

sensu usurpât de seditiosis; in Red S'ént. 'ét iù Di^^
cum et sine eventu verbum cöncitaré 'feplicari po-
test 1).

1) 1. 1, § 1 ff. ad leg. Illi. Mai. » consilium initum eritquot; _ ubi
ab hac formula seiungitur »quique hostibus populi Romaniquot; deinde
■vero »feceritve dolo maloquequot; 1. 3 »hostem ccucifaveritquot; 1. 4 inreiu-
rando'qius'Wactei est, quo adversus remp. faciat: contra eadem
lege »exercitus — proditus erit — hostes — commeatu, armis —

In fragmento Ulpiani I. 1 ffquot;, ad leg. lul. Mai. multa
facta, quae apud nos conatus vocarentur, inveniun-

adiiiti erunt — faetum erit, quo Rex exterae nalionis minus obtem-
peret.quot; L. 3 facta praeterea enumerantur, quibus respublica magis
indirecte petitur »qui in bellis cesserit — qui iniussu (Principis)
populi bellum gesserit, delectumve habuerit — quive cum ei in
Provincia suecessum esset exercitum successor'i non tradiditquot; I. 4
» qui confessum in iudicio reumquot; 1. 1 » obsides iniussu Prin-
cipis] populi interciderent.quot; Quoquomodo baec interpreteris 1. 1 in
fine »milites sollicitaverit concitaverit, quo seditio tumultusve ad-
versus Rempublicam fiatquot; 1. 1 ff. de extraordin. crimin. (XLVIII, tit.
11) pr. sollicitatores alienarum nuptiarom — matrimoniorum inter-
pellatoresquot; § 2 » mulierem puellamve interpellaveritquot; cum iis, quae
praecedunt » puero — persuaseritquot; cum iis, quae sequuntur » donum
praebuerit pretiumve — perfecto flagitio — imperfectequot; Pauli Ree.
Sent. L. V, tit. IV de iniur. § 4 »stuprum infertur; aut de stnpro
interpellaturquot; cum § 5 sollicitatores caet. ap. Elondeau Institutes de
lustinien, vol. I. Monum. Iuris Anteiustinianei p. 303, 1. 38, § 2 iff. ite
poenis Auctores seditionis (in quibusd. Codic. legitur actores) — populo
concitato »ex Paul. Ree. Sent. L. V, tit. 22 de seditiosis, § 1.
»Auctores seditionis et tumultus vel concitatores populi.quot; Ilaec ma-
gis incerta sunt quam verba Dig. » populo concitato.quot; Gaii Insti'tut.
l. Ill, § 198 cd. Goeschen Berolini 1834, p. 583 » servum meum
sollicitaverit — et servus ad me detulerit.quot; Servo igitur non per-
suasit; alii legunt » sollicilaretquot; ap. Blondeau, vol. II, p. 192. De
furto agitur. Conf. etiam 1. 50, § 3 fi-, de furt. cum 1. 15-, § 15-20
ff, de iniur. inpr. $ 19 »non tantum qui Comitem abduxit, verum
etiam, si quis eorum quem appellavissetquot; § 16 appellare est blanda
oratione alterius pudicitiam adtentare : ex hisce 1. 1 ff, de'extraoVd.
crimin. interpretari debemus: causa fere eadem est. Hisce aecedunt
varia loca Ciceronis Cicer. Oratio pro Cluentio c. 16, ed. Orell.
vol. II, p. I, p. 474, ed. Ernesti, vol. II, p, I, p. 614.

»Servum Diogenem Fabricius ad venenum Avlto dandum spe et
pretio sollieitare coepit.quot; Hic servus simulatus est se facmus per-
fecturnm , re vera ei non persuasit Fabricins, nam servus rem ad do-
minum detulit. Sic Cicero in Epistolis scribit »in iis amantissimum
sui, summa pietate praeditum fratrem (Ariarathem fratrem Regis

tur, et ilia coniunctio priorum verborum „quive ■— sol-
licitaverit concitaveritvequot; cum sequentibus „quo sedi-

Ariobarzanis) dicere ea, rjuae me is quoque audiente dicebat, se sol.
licitatum esse, ut regnare vellet: id vivo fratre suo accipere non po-
tuisse.quot; Itaque consilia cum coniuratoribus non iniit. Epist. L. XV,
Ep. 2 ed. Orcll. vol. Ill, pag. 1, p. 343, ed. Ernesti vol. Ill,
p. 1 , p. 453. Auct. de baruspicum responsis in Cicer. oper. ed.
Orell. vol. I, p. 641, c. 20 »post, exercitu t. Luculli sollicitato,
per nefandum seehis , fugit illinc, si revera exercitus arma contra
Lucullum cepisset, seditio orta esset, verisimiliter non ei necesse
fuisset, ut fugeret et hoe statim obtinuisse videtur.quot; Conf. Ernesti,
Vol. 1, p. 1064 in Clavi Ciceroniana. nihil de verbis concitare , sol-
licitare scriptum est. Uuhnkeuius in edit. Schelleri Lexic. sollicitare
vertit » bewegen of zoeken te bewegen — zoeken te verleiden,quot;
vol. II, p. 1434. Instit. IV, tit. IV, § 1 pudicitia attentata. Pro
eon.Uaria ^ententia afferri solet 1. 2^ Cod. de seditiosis ct de bis
•jlY'.iJ'lebcm (IX, tit. 30) »niovereutque tumultus — tumultu.i aueto-
'■'lgt;nsquot;^qua nihil probatur nisi Leonem poenam saneivisse , si revera
tumultus orti sunt. conf. etiam 1. 1 ibid. tontavcrit. Accurate rem
exponit Zachajiae über den Vçrsuçh des Verbrechens des Hoeh-
verraths, Archiv, des Criminalfechts, Neue Folge Ao. 183S, p. 3,
p. 361-365 universe cum eo conveni, de quibusdam tamen legibus
ab eo dissentio : quaedam eius argumentis adieci. Zachariae in priori
opere : Die Lehre vom Versuche, vol. II, § 201 , p. 125, 126, verba
1- 1 ff. ad leg. lul. Mai. solam exccptionem a régula habet, conf.
n. 2, p. 25 cum § 194-200, vol. II, p. 109 seqq. Contra meam
sententiam consul. Luden, über den Versuch des Verbrechens,
p. 229-231, p. 292-298 »nur das es (concitare) von der Art gewesen
sejn müsse, dass es nicht ohne allen schädlichen Eindrück geblieben
■^Xar auf die Treue der Soldaten.quot; Hoc partim etiam ex I. 1 pr. et § 2 ff.
de cxtraord. cri;n. effecit. Contra Zirkler, die Gemeinrechtl. Lehre vom
Majestätsverbr. und Hochverrath, p. 105 »zum Aufstand zu reizen suchtquot;
eum p. 103, 104 cum p. 215, 216 »so kommt es nicht darauf an ob
er Eingang und Gehör gefunden hatt,quot; dummodo de proposito constct
Cropp comment, de praecept. iur. Rom. circa pun. conat. delinq.
parte II, p. 19 scribit etiam »concitare studueritquot; varia focta, quae
a,^,.i;onsummationem lendunt, ibi enumerat. Lelièvre, Commentât, de
conaU parte prima cap. III, §18, p. 124 haec etiam de seditioue

tio — fiatquot; est formula similis aliis formulis eiusdem
fragmenti, quae plerumque in aliis de facto coepto
non perfecto scribitur: si baecce cum variis exemplis
m historia Eomana de dictis per se spectatis compa-
res , dubium saltem est, an hoc factum ad illam cau-
sam restringendnm sit, quum civis vel in specie militum
dux, milites plures ad seditionem movere conatus est,
an ad causam protrahendum sit, quum militum dux
vel civis unum militem vel civem ad seditionem in-
citare studuit. Pagani nempe propter hoc factum ad
exemplum legis puniebantur, ut ante me animad-
vertit Zachariae.

Ius de criminibus apud Eomanos quam maxime
legibus de iudiciis publicis Sullae et inprimis Cae-
saris et Augusti nitebatur: etenim nullae generales
leges de uno alterove delicto post Augustum latae sunt,
leviora facta pro delictis habita, partim, ex iure privato
repetita, nonnunquam a praefecto urbis vel a prae-
sidibus provinciarum extra ordinem i. e. praeter eorum
munera et contra régulas quaestionibus perpetuis re-
ceptas vindicabantur, si delictis legibus iudiciorum pu-
blicorum similia erant : haec primum exceptionis causa
fiebant, deinde procedente tempore, ut de Maiestate
vidimus, et de ea in specie affirmandum est, tales

non secuta accepisse videtur. Iam hoe vidit Matthaeus de crimini-
bus ad leg. lul. Mai. c. II, { 11 , p. 322-324 cura § 6, p. 318, 317.
Hunc citat Doctiss. Philipsen, ipse tamen suam sententiam exponit
dissert, de conatu delinquendi § 12 , p. 24. Quaestio de conatu in
lege lulia universe optime tractatur a Ludeno, cap. II, p. 83, 84
et praec. p. 228, 229, 231, 238, 239. Zachariae, die Lehre v
Versuche, vol. I, § 71, p. 118, 119 et passim.

causas et ea ratione iudicari moribus invaluit: multis
legibus iudiciorum publicorum et praecipue legi lu-
liae Maiestatis paucae solummodo novae causae ad-
ditae sunt: probationes, iudicii formae, poenae saepius
quam facta mutatae sunt. Constitutiones vel rescripta
Principum, Senatusconsulta, responsa lureconsulto-
rum legem luliam Maiestatis nonnisi ad singulas
causas vel ad paucas alias species protraxex-unt: lure-
consulti prae ceteris antiquum ius fundamentum iuris
aetatis ipsorum interpretati sunt, quod saepissime etiam
de Imperatoribus dicendum est jineque-igitur eorum
mens fuit nova principia nec plane eadem de omni-
bus legibus iudiciorum publicorum inducere.
-'J I Nulla generalis differentia neque au lureconsultis
neque ab Imperatoribus inter graviora et leviora de-
licta est adbibita,i ut multi Iuris Eomani interpretes
inde a medio aevo usque ad nostram aetatem con-
tenderunt ad i-egulam de conatu apud liomauos pu-
niendo constituendamj quam tiimen sententiam ante
paucos annos optimis argumentis Leüèvre, Luden et
Zachariae refellerunt.nbsp;: : nïy

Itaque Ulpianus speciem gravissimam Maiestatis
jwrdueliionem definiens „hostili animo adversus rem-
publicam vel Principem animatusjl)quot;' nullam diffesren-

jiil) 1.1 ult. (11) ff. ad leg. lul. Mai. cum utit. Institi de publ. iud.
§ 3. Simon van Leeuwen, Proces Crimineel ende regtebjke bewe-
ring over het voorval of ende hoeverre iu lijfstraffelijke zaken de wil
Voor de daad mag opgenomen ende gestraft werden, tot Leyden,
fej Ainoud «oude en Felix Lopez. 1677, p. VI, p. 161, 163 cona-
tum universe eadem poena atque delictum consummatum puniri
ec. ins Rom. et Belgii existimat per text, express. 1. 6 Cod. ad 1.

tiam in iure criminum inter conatum et delictum
consummatum indicat, neque ad delictum IMaiestatis
talem differentiam refert , ceteroquin verbum „ ani-
matusquot; universe scriptum est, et quoquo modo hoc
interpreteris, ex eo tantum apparet facta ut delictum
Maiestatis puniri, quae eventu carent^ non vero talia
facta ex iuris doctrina in Maiestate eventui opponi,
at miror de hoc Ulpiani fragmento in quaestione co-
natus apud Eomanos tractando tam saepe a viris doc-
tis disputatum fuisse, nam Uipianus inter Maiestatem
ut genus et perduellionem ut speciem non distinguit
facti natura, utrum delictum eo paretur aut coe-
ptum sit, an vero perpetretur, sed ex animo noxii,
an hostis instar adversus rempublicam vel Principem
sentiat: facta iam in ipsa lege lulia Maiestatis, in
Constitutionibus aut Rescriptis Principum et in Sena-
tusconsultis conscripta erant vel moribus erant cognita.

Titulus Institutionum de pubHcis iudiciis, ut iam
animadverti, non accurate scriptus est, nec cum
historia iuris Eomani plane convenit: verba de Ma-
iestate nimis universa sunt „qui contra Imperatorem
vel Rempublicam aliquid moliti sunt:quot; si verbum

lui. Malest, sic in causa stupri cum vi coniuncti et raptus; aftamen
Groeneweg de legib. abrog. putat minorem poenam saltem in lielgio
falsae impositam fuisse monetae conatui p. 163-166, sed eandem poe-
nam conatui delicti solum imponcndam esse, si diserte in lege
sancita est: non igitur esse generalem regulam p. 159-161 cum
p. VII, p. 169 seqq. p. 173 » daar de wet sulx uiet uytdrukkelijk
en beveelt, de wil zonder effect ende uitvoering, hoe na dat het
ook mögt gekomen sijn niet met de ordinaire, maar met eene min-
der extraordinaire straffe moet worden gestraft,quot; p. 178 seqq. et
p, VIII, p. 193 seqq.

moliri certo modo interpretari velis, hoc solummodo
indicaret facta, quae eventu carent, etiam Lege lulia
Maiestatis contineri.

Lex 5, Cod. ad leg. lul. Mai. de causis speciali-
bus gravissimae speciei Maiestatis agit et Imperator
Arcadius disertis vei'bis ad antiqua iura ut fundamen-
tum iuris suae aetatis respicit „eadem enim severitate
voluntatem sceleris qua effectum puniri iura voluerunt :quot;
iura scilicet de lege lulia Maiestatis prae ceteris in-
telligenda sunt, deinde de iis, quae lapsu temporum
legi luliae addita sunt : verumtamen neque in lege lu-
lia, neque in Constitutionibus vel Eescriptis Principum
neque in Senatusconsultis de conatu delicti Maiestatis
eadem poena ac delicto perfecto (consummate) Ma-
iestatis afficiendo regula quaedam statuta erat. Im-
perator igitur de coniuratione sermonem habens
praecepta legis luliae Maiestatis, Constitutionnm et
Senatusconsultorum secutum esse profitetur, ex qui-
bus quaedam facta, quamquam eventus deërat, eadem
poena erant prohibita, atque alia facta, quae evene-
rant: verbum voluntas non de dolo per se spectato,
sed de animo noxio ex facto manifesto accipiendum
est, nam hoc loco alioquin procul dubio cum notis-
sima lege de poenis „nemo cogitationis poenam pa-
titurquot; pugnaret, a qua nullam esse exceptionem plu-
rinii scriptores nostra aetate iure affirmant.

1) Conf. 1.18ff.de poen. cum 1.16 pr. ibid. 1.11 pr. ff. de exfraord.
Crimin. »propter voluntatem perniciosae libidinisquot; 1. 1 Cod. Theodo».
ad leg. lul. de ambitu L. IX, tit. S6 cum commeiit. lac. Gothofredi

sic lustinianuamp;rMusoiiio Praofecto Urbi de iis, quae
antiquis legibus vel moribus de iudicii forma, de bonis

ed. Ruter, vol. III, p. 223 »eum pari sorte leges scelus quam sceleris
voluntatem »eum V^onhu^quot; iniev coeptum amlitum atque ^e,-
Jectumquot; 1. 3, Cod. Theodos. ad leg. Corn, de Siear. (L. IX, tit. 14) ed.
K.tter, vol. m , p. 94 , 95 (Coust. Aread.; Gothofr. Comment, p. 96-H9,
1- 63, § 2 ff. de verb, signifie, cum 1. 225 ibid. îîovella CXXXIV.'
» Ut nulh iudicum liceat habere loci scrvatorem nisi certis ex causi,
divina concesserit iussioquot; cap. 13, »de poenarum omnium mode-
rationequot; in fine.,, Conf. Weiske, Hochvcrrath und Majestätsverbre-
Chen, qui § 17 et § 18 dolum de animo delictum universe commit-
tend., voluntatem dc animo speciale delictum committendi interpre-
tatur ex iure Romano p. 58-64, sed nulla argumenta attulit ex ipso
iure Romano, quibus talis sententia probatur. Deinde quae scrilrit
»so sagen die Quellen: voluntas, nie aber dolus spectatur in quot;
malefic,isquot; et tamen maliquid Paulus lege 7 ff. ad leg. Corn, de
Sicar. »In lege Cornelia dolus pro facto accipitur.quot; Concedit praeter
voluntatem factum requiri § 19, p. 65 contendit Romanos nunquam
1. 5 Cod. ad leg. lui. Mai. ejectum sed /actum scripsisse, si de de-
hcto Maiestatis consummato agere voluissent, quia in hoc delicto
eventu non opus est, .et quia hoc recedit a Romanorum sententia
dolnm in delictis vel maxime spectari. Unde vero efficit Romanos
dehctum contra rempublicam definivisse factum sine eventu ? hoc
non definiverunt, singula facta nihil probant, nan, iis opponi pos-
sunt alla e. g. fragm. Hermogeniani 1. 10 ff. ad leg. lui. Mai. » pro-
vincia - prodita est,quot; p. 67 opinatur lege 5 Cod. non solum de clt;h
natu mentionem fieri cum § 20-§ 22 de consumm. p. 68-78, § 28,
p. 101, 102 de coniuratione ut delicto consummato cum S 26 27
Praef. XIV,.. XV, XIX, § 32, p. 117. Recte verbum » cogitave-
r,tquot; 1. 5 pr. Cod. ad leg. lui. Mai. explicat ex sequentibus »ea-
dem en,m severitatequot; et § 4 eogüaverit de dotibus, donationibus
et ahenationibns de vi retroagente, si revera propter coniurationem
mitam et probatam noxius Maiestatis damnatus est. Verbum »cogita-
veritquot; Novell. CXVII, c. 8 et 9 de factis quae coniurationem initam
praecedunt § 23-25, p. 78-89. H. A. Zachariae, die Lehre vom Ver-
suche , vol. I, § 54, p. 91-93 cum § 55-63 ubi sententiae glossae
ant,quorum et recentiorum enumerantur p. 93-106 ostendit primnm

pub]icaiulis et de poenis constituta erant, scribit liaec
in ceteris maleficiis esse mitiganda, Maiestatis vero

Romanos ex ipsis legibus punirisse, deinde Caesarum aetale ad
exemplum legis et extra ordinem, neque tamen differentiam inter iu-
dieia publica et ea, quae extra ordinem fiebant, plane esse subla-
tam § 67, p. 110, §68, p.ll3,§ 73, p. 119, 130, § 73, p. 131, § 74 »
p. 134, cum § 75-78, p. 135-135 quae de regulis lureeonsultorum
et Imperatorum Caesarum aetate inprimis consulendae sunt p. 127
et 128, § 76 de indole rescripti et § 88, p. 158-161 sententiam Croppii et
aliorum refellit a Romanis inter graviora et leviora delicta universe
distinetum fuisse, § 99, 100, vol. I, p. 183-189 egregie probat
1. 18 ff. de poen. esse generalem regulam, igitur non ad 1. 1 ff.
»quod quisque iurisquot; et ad hoc Praetoris ediotum restringendam esse
ut Cuiacius voluit § 152, vol. II, p. 4-8, § 190-193, vol. II, p. 97-
109. Lelièvre, Comment, de conatu caet. parte I, quaestiones do
cogitatione et de gravioribus et levioribus delictis acutissime trac-
tavit parte I, cap. III, § 3 et § 3, p. 45-57, § 11 p. 87-93 ab alia
parte recte coneedit nonnunquam in hoc vel illo iudicio rationem
haberi singulorum factorum, an sint atrociora, an vero leviora, sed
non esse generalem regulam neque semper atrociora contineri pu-
blicis iudiciis, leviora privatis cum § 1, p. 37 seqq. ipsius sen-
tentia p. 41 , 43. » Conatus solum puniebatur, ubi .speciali lege vel
alio iure poena in eum constituta eratquot; p. 42 exceptiones proponun-
tur cum § 5-7, p. 61-74 , § 8 probat 1. 14 ff. ad leg. Corn, de Si-
car. verbum non pro non tantum scribi potuisse , quod talis formula
occurrat apud scriptores germanae latinitatis p. 95 sed in nullo
manuscripto haec inveniri et Adrianum verisimiliter, si ea mens
ei fuisset, hoc adiecisse 1. 14 de lege Corn, de sicar., velde male-
iicis in specie interpretatur: non diserte de maleficis hoc affumat et
distinguit inter tempora Adriani et Triboniani p. 77-78, § 9,
p. 79-81 in specie de lege L. 5 , Cod. ad leg. lul. Mai, § 18, p. 123,
124. » Constat autem, omne factum, ad Beipuhlicae eversionem ten-
dens , et eorum , qui reipublicae praesunt et per quos ea regitur, in-
teritum, eadem severitate vindicari, ac si scelus fuisset perfectumquot;
ex lege 10 ff. ad lege lul. Mai. et ex lege 5 Cod. Haec minus
recte conf. § 19, p. 125 seqq. « 20 , p. 127-134, § 23, p. 150 seqq.
Egregie Lelièvre refellit Cropp. de lege 6 Cod. de bis qui ad Eecles.

crimine conclemnatis veteres leges esse servandas, unde
apparet in iudicio Maiestatis lustiniani etiam aetate

confug. (1, 12 , tit.) § 3, p. 52, 53 Cropp haec de solo consilio in-
tellexcrat, sed coniungenda sunt » nuda cogitatione cum traclatnquot; ut
indicat particula atque, tum cum sequentihus » ausi fuerint tentarc.quot;
Cropp. Comment, de praec. iur. Rom. circa pun. con. L. II,
tit. V, p. 100 opinatur sihi opponi nudam cogitationem et illam,
quae cum acta coniuncta sit cum L. I, tit. I, p. 1, p. 19
seqq. tit. IV, p. 63-75, tit. II, p. 35 seqq. inpr. p. 45 seqq. parte
II, L. Ill, p. 3 seqq. § 2, p. 14 seqq. praec. p. 17, 19 , 23, 34;
de Tcrho cogitaverit 1. 5 Cod. quod explicat de consilio cnm facto
coniuncto § 3, p. 34, 35, 37. Luden, über den Versuch des Ver-
hrechens, cap. I, p. 10-34, praec. p. 15, 17-19 leg. Cod. Theod. in-
terpretatur de fine noxii, sed Imperator coeptum et perfectum am-
bitum sibi opponit; de perduellione in specie cap. 11, p. 225-229,
» dass ein gewisser äusserer Erfolg zu der Vollendung nicht erfor-
dert wirdquot; p. 232-234, 238, L. 3 ff. ad leg. lul. Mai. curaverit de
conatu intelligit p. 239, quae potius ad auctorem delicti pertinent,
cum p. 78 seqq. cum p. 89-119 cum p. 146 seqq. cum p. 2-58 seqq.
267-271. Zirkler, die gemeinrechtliche Lehre vom Ilochverrath und
Majestätsverbr. p. 68 seqq.; 75, 83, 85, p. 173, 194. 197, 221 et
passim.

Cornelius vau Bijnkershoek, Observ. Iur. Rom. Libri quatuor Lugd.
Batav. 1733 ap. van Kerckhem, L. III, cap. 10, vol. II, p. 256-
262 inpr. p. 269, 261. Cuiacium refellit quod attinet ad 1. 14 ff.
ad leg. Corn, de Sicar. conatum solummodo puniri, si poena de eo
in qnadam lege diserte constituta est: hoc igitur iam vidit, non
vero animadvertit, ut Zachariae et Luden , in nulla lege, in qua co-
natus poenae mentio fuit, regulam de conatu sensu doctrinae punien-
do sancitam esse, merito differentiam generalem inter graviora et
leviora delicta reiicit. De eo conf. Zachariae, die Lehre vom Ver-
suche, vol. I, S 61, p. 102, 103, § 63, p. 105. Leliévre, Com-
ment. parte I, cap. III, p. 71. Philipse de conatu delinquendi Lugd.
Batav. 1822, § 6, p. 13, 14 cum § 6, p. 15 ubi Bynkershoekio
assentitur, quamquam recte impugnat eos, qui statuunt conafnm ili
gravioribus delictis eadem ac delifctum consummatum puniendum esse
poena minus recte ex l.lff. dc cxfraord. crimin. efficit conatum Icviori

minus quam in ceteris iudiciis et delictis a iure tem-
porum Caesaris et priorum Imperatorum recessum
fuisse.

Hadriaui rescriptum in titulo Digestorum ad legem
Corneliam de sicariis „in maleficiis voluntas spectatur,
non exitusquot; et verba Pauli in Ree. Sent, ad legem
Corneliam de sicar. „consilium enim uniuscuiusque,
non factum, puniendum estquot; principium de conatu
puniendo in omnibus publicis iudiciis non constituunt,
sed, quidquid de illis verbis sentias, ad legem Cor-
neliam de sicariis sunt restringenda.

Dicat fortasse quis legem Corneliam de sicariis
transfugio et magistratuum delicto magis quam alias
publicorum iudiciorum leges, si leges de vi excipias,
cum lege lulia Maiestatis cobaerere, itaque régulas
de una lege sancitas de altera etiam valere, quibus
argumentis respondere liceat has leges in multis ta-

vel extiaordin. poena esse affieiendnm ^ 6, p. 15 , 16 , § 7-10,
p. 16-22, 1. 14 ff. ad leg. Corn, de Siear. de maleficis aeeipit p. 20,
21, 1. 5 Cod. ad leg. lul. Jlai. restringit ad perduellionem , J 12,
p. 24-26, § 13 de lege Corn, de Sicar. p. 26-31 de aliis legib. Rom.
S 14-19, p. 32-44 regulam 1. 5 Cod. ad leg. lul. Mai. defendit; con-
tra Leliêvre Comment, recte probat consultiss. Philipse sibi non con-
atiliése p. 15 et 16 , cap. Ill, p. 93-98 coniparatis 1. 3 ff. de his qui
not. infam. cum 1. 1 , j 6 ff. de postul.; differentia est inter eos, qui
infamia notantur, et inter cos, qui turpitudine notati sunt: ad banc
referenda est regula 1. 3 ff. de his qui not. inf. » nt etiam consilium
puniri debeat.quot;

Faidcr , Dissert. lurid, de lege 2 Cod. poen. seu de conatu dehnq.
Trai. ad Rhen. 1825 , cap. IV, § 3 , p. 20 cum p. 18 , § 1 merito
generalem regulam de conatu pun. irapugnat; 1. 14 ff. ad leg. Corn,
de Sicar. sine ullo dubio dc maleficis interpretatur p. 22, 23 , § 4,
VI, p. 25 cum 5 § ibidem lt;! 6 , p. 26.

mom dilFerrcifj.plura facta, ab iis prohibita diveraae
ess© I indolis: neque eundem animum noxii in iis rei-
quiri: rescriptum Hadriani rj,et sententiam Arcadii in
Constitutione non jidemjspeKJtat-fc,unam Hadrianus af-
firmat in maleficiis-'isialius ïmlüiitaAmi, non ■ voro exitus
rationemJiiibeindam ess«,! Ateadiiïsijsferibiti.faiwlem poe-^-
nam de . factis Jn quibus eventus rtteösty iure constituto
de Maiestate ia specif ,de penokelli-one sumi, atquè
de iis factis, quibus teventus adestj i verba igitur ipsius
declarant Maiestatem nonnumquam cum effectu, cum
eventu cogitari. Minus recte ,^Hepp ex Arcadii sen-
tentia efiecit Eomanos perduellionem cum quodam
eventu solummodo consummatam esse censuisse, huic
consummatae perduellioni eins conatum opposuisse, .om-
nemque conatum, quod ad poenam attinet, consum-
mationi aequiparasse: etenim, ut iam vidimus, ge-
nerales vel novas normas sancire non fuit Arcadii
consilium: liisce brevibus verbis differentiam notionis
iiitet conatuni'quot; etquot;'delictum consummatum non indica-
nec,;iquomofto Eomam lureconsulti perduellionem
vel Maiestatem consummatam intelligerent: non scribi-
tür eVëntum requiri, lioc unum ex iis verbis apparet
perduellionem vel Maiestatem apnd Eomanos nonnun-
quam cum eventu cogitari posse, quod iam Hermo-
genianus docebat factum legis luliae Maiestatis afïe-
rens „cuius bpe, consilio, dolo malo pi'omncia vei
civitas hostibus prodita es«;quot; Maiestas ^^enim est, si pro-
vincia revera in hostium pervenit potestatem, si hostes
urbem Eomanorum tenent: sic etiam, si cives armati
loca publica occupa,nt , si illi cives aggrediuntur hnlifes'
Imperatoris vel reipulilijca^ tlt;^.JApoye Caesaris, talej'jPaciJ^ijp

est seditio, species Maiestatisl ab aliaflt;pai.quot;te httinsmodi
f'aöta lege vel Constifcutiombns 'enumerata Iiexn hisce
legibus puniri possunt, quamquam deëst eventus 1);

Luden rescriptum-Hadriani 1; 14 ff, ad legj Corn,
de Sicar. acute cum Pauli verbisj;maleficia vo-
luntas et propositum! ii delibquentis distinguit,quot; cum
Ulpiani fragmentis in Dig;^ et in icollat. iLeg. Mos. et
Rom. servatis,' 'etf'Cilm 1. 1, § 3' ff,i:.adtjleg. Corn,
de Sicar. com^iRrans- existimat inter msum lato sensu
et noxii animwm distingui^'ita ut in^ delibtis' punien-
dis ratio exitm-fvoluntati ■ 'trihuendi, • non vero exitus,
qui casu accidit, sit liäbendar lege 1, § 3, ad log.
lt;3örn. de Sicar eandem vel«p^lane -simileüiocausam,
atque--iii rescripta HadriaUi-, l.gt;il4'ffj eod. tit., trac-
-mii'Koonbsp;■nbsp;.irn . f

I^Hcpp, Vfei-suche über femielne lehren dér Strafreehtswissen-
sehaft, HeideIb.Ji827, zehnte Abhandlung über das: Vollendete und
unternommene Verbreelien , § 2 , p. 375|,|.nbsp;de^j^Jege 5 Cod. ad

leg. lul. Mai. »jeder nähere und entfernte^ ja selbst der entfernteste
Versuch — Mehrere behaupten dass zum gesetziicÜen Bégriff, also'
auch zur Vollendung des Hochverraths, gaif kfeifi) äüseij-rer Érlblg ge-
höre. Vielmehr ist grade daduroh|j (gleiche StJ-afbarkeit) iadirelt;;t .^s)»
Gegen theil ausgesprochen , und direct sprecjierj^ dawider die Gegen-
sätze : effectu.s und voluntasquot; cum § 4, p. 304-305''. » bei'Hochvcrratii
wiitl' consvuAlti'irt dur^ den étfêitus. ßies's haf'itiiii Becfenkeliquot; eofaf.
1. 10 ff. ad leg, lal. Mai. cutn I4 1-4 ibid-t-noli de. toto leventu; Hepp,
Beiträge zur Ichre^j-yga) HochverrathjJ,833, cap. I, j). 8t10 » effectus,
Erfolg;quot; a sententia priori de conatu universe ex lege lulia et IIlp.
defin. ])un!endo in delicto Maiest. recessit in Arch, des Crim. Rechts
KeWé Fölge A« fS37 ,-'p. 3. Die'l Bestitorainlj^n des Röm. Rechts ,
Übflr idion HochverratJij, 6, p.j 381. eum p.-383 dc aualogia cum
p. 385} 386, ubi accessit sententiae Zaoljariae et Ludeni de factis lege
cnumeratis et merito a iure Romano alienum fuisse censet conatum

tari arbitratur; ex eius igitur sententia lex 14 non
scripta est cle delicto, quod noxius perficere (consum-
mare) voluit, cui tamen deëst eventus: sic etiam
Zachariae Göttingensis ex variis lureconsultorum Ro-
manorum locis, inprimis ex Pauli Rec. Sentent. et
historica via. Cicerone duce, .deduxit Hadrianum om-
nibus notam sententiam professum esse in delictis pu-
niendis ivfiimim noxii, non vero factim spectari: re-
scriptum ad specialem causam restringit, causam ean-
dem putat atque Ulpiani in Coll. Leg. Mos. et Rom.,
Marciani L -1, § 3 ff, ad leg. Corn, de Sicar. et
Pauli in Rec. Sent. Prima lex ex fragmento libro-
rum Pauli ad edictum, ^quod a Ludeno citatur, nullo
modo de exitu mentionem facit, ad ius privatum per-
tinet, ad quaestionem plane specialem de furtis, an
quis iniuriae causa ianuam effringens furtum commit-
tat: furti notioni animus lucrandi proprius erat, in
causa citata. liic d«ëratji sed rem protrahamus, tune
Paulus résp'oiidët iïiter varia maleficia, quum idem

factum perjpetratum esset, ammo noxii distiugui; sine
ullo,..dubio, si noxius ianuam lucri faciendi causa ef--
ft^issetViutquot;ftirquot; damnatus fuisset: sic idem factum
exquot;lege Corneri^nbsp;ex lege lulia de vi, vel

ex lege lulia Maiestatis in quibusdam causis iudicari
poterat,; prouti animo locoidendi, rempublicam lae-»
déïldi Velsine taK änimo hoc commissum esset: ex
verbis rescripti Hadriani^l, 14, non apparet ad exi-
tum, qui voluntate noxii obtinuit,, et ad exitum, qui
casu (etiam culpa) accidit, respici: voluntas et exitus
sibi opponuntur, et verhum voluntas aliis Dig. locig
et in Cod. Theodos.,^de f^to-j^voluntati noxü tribueaiT

do, cui eventus deëst, occurrit 1). Diserte probari
nequit rescripta Hadriani apud Ulpiannna et Mar-

1) L. 14 ff. ad leg. Corn, de Sicar. cum 1. 1, Jj 3 ff. eod. Marcian.
»Divus Iladr. rescripsilquot; cum 1. 7, Paulus ibid. — Pauli Rec.
Sent. L. V, tit. S3 , § 3 ap. Blondeau, Instit. vol. II, Monnra. Iur.
Anteiustin. p. 314. Mosaic, et Roman. Leg. Coll. c. VI, Tip;
»verba rescriptiquot; cum cap. VII, ap. Blondeau, vol. II, p. 409.
Zach. ct Luden 1. 1. lex 53 pr. ff. de furtis Paul. » malefieia
voluntas et propositum delinquentis distinguit.quot; Conf. etiam Plat-
nerus, Quaest. de iure criminum Romano Marburgi 1842. Quaest.
Vl a, cap. III. Zacbariae et Ludeno assentitur p. 168-170 »crimina
publica ab extraordinariis non in universum differre, quod liaec
ex eventu existimentur, illa ex conatu :quot; deinde cum iis contendit
in multis criminibus Romanos notionem , quae verbo inest, quo ma-
leficium signißcatnr, secutos esse, quae variis exemplis illustrât
lacobi Cuiacli Observ. L. XV, c. 25 in eins opp. prior, tomo 111,
Neapoli 1758 ex typograpbia Moriana p. 446 , 447 , 1. quisquis Cod.
generaliter, non vero in specie de Maiestate accipit : deinde hanc
definitionem generalem habet » de atrooionhis criminihus, qvae et
nattirali et eivili iure damnanturquot; non vero de » levioribus,quot; inter
quae ab eo citatur 1.22 ff. ad leg. Corn, de fais, et 1. eogit. de poen.
ff. Quod ad leg. 22 ff. ad leg. Corn, de fais, attinet, iam egregie
eum refellit Zachariae cum L. XIX , cap. 10, Cuiaeii Observ. tomo
111, p. 547, ubi 1. 16, 5 8 de poen. verbum y, eventusquot; de delictis
quae culpa committuntur , interpretatur et Hadriani rcscriptum 1. 14
ff. ad leg. Corn, de Sicar. generalem regulam de delictis babet. De
conatu nihil inveni L. III, Obs. c. 2, qui locus a consultiss. Philipse
citatur. Simon van Leeuwen, Proces Crimineel enz. Leydenlbij Doude
en Lopez 1677, p. VIU, p. 219 et 221, I. 14 ff. ad 1. Corn, de Sicar.
interpretatur. »Dog hetselve is te verstaan, dat een saak, die qua-
lijk uytvalt, niet moet ingesien werden, maar de wil, dat is, dat
een misdaad bij geval geschied , indien daar toe geen quaad voor-
nemen geweest is, niet strafbaar isquot; et 1. 16 et I. 18 ff. poenis.
» Ende in tegendeel dat niet de wil , maar den uitslag strafbaar
isquot; nimis universe cum seqq. de sententiis variorum lurec. et p. 202-
ai2 de 1. 1, § ult. ff. ad leg. Pomp, de panic. Conf. etiam Het
Roomsch Hollandsch Recht, beschreven door Mr. Simon van Leeu-

cianuiii eäclem'VsSe àc rëscriptum apud Callistratum,
nec casdomquot;vel plane similes esse causas, lioc tan-
tiim 'Verisimile ést, et huius rëi causa hoc ponamus:
tunc Marciani fragmentum in eodem titul. Dig. atque
fragmentum Callistrati prdpter'é!a magïs cum eo' con-
venire videtur, quam Ulpiani fragmentum in Colla-
tione legum Mosaic, et Eoman.'éetH-atum : illum, qui
hominem vuïneravit, ut occidat (i; e. otcidendi animo),
hac lége damriandum esse Hadrianus iubet, ut Mar-
cianus testatur, eique opponitur homo, qui sine oc-
éidöiidi animo hoe fècit, hic poena legis Corneliae
non tenetur. ïladrianüs factum noxii, quamquam lioii
perfectum est, quamquam laesio caedis non evenit,
ut caedem ex le^é Cornelia de Sieariis puniri scri-
bit, si animus noxii ad caedem talis hominis téteii-
derat: magna ibî animi ratio habetur, attamen inter
facta dîstinguitur, et indicatur éx le'ge Cornelia quàô-
dam facta în ' eH éhumerata (dëinde ad eius exem-
plum) , tamétsi'evéntu destituta eskent, plecti, si animus
occidendi adéi'at:' exémplum vulnerationis ostendit hoc
non ad quhlecUiiquë factuih protrahendum esse; nam
iam satis' gravis ' laèsib'órfa ei''ât: sic 'étiain Ulpianus,
uti Marcianus, quot;dé pr'óbatiöiïo huiils ' delicti quaereiis
varia admini(:ilili''Rd ^'■ulrte'tâ'iVdû'M öèüidëndttm ido-
nèa, quibüè 'üörfnbsp;''^e' 'tóm-

parat. Paluïiis 'pHS^'^-ferb'a quot;,V'^önsiliumquot;'eniitl' uuiuscu-
iusque, non factum^quot;''puiiieriduili é'st,''quot;quot;de'quot;eo, ' qui

wen met Aanteek. door Mr. Decker, Amsterdam bij van Houten
1783 , vol. II, X. IV, parte 33, p. 231-234 ct not. 1, p. 233, not. 'S,
p 233, not. 4, p. 234.

caedoiii cctsu cdiquo purpetrare. ïion polii{t, ßermoji.em
Iiabet : cx quibus pçitet eum consilium 'curqjjfocto uec
cum omni facto, CQnpnc,tungt;, Jntelligçr.e: ab alia parte
ad solum factumnbsp;hop,^^uon restringendum

est. Simili, ,mo.do .JIa^driann^„rescriptp apud .Callistra-
tum ça, quae Jf^gp, j CprAÇÛa, de Sicarii^ constituta
sunt, rationem poenae ex legislatoris,,Sullae mente
spectat, nec no.ya inducere . nec, generalem regulam
de lege Cornelia de .^icariis prpponerß yult: itaque
de factis, quae non petfecta sunt, se.d .cum animo
occidendi commissa sunt, et de factis, quibus eventus
adest, cogitavit: eins rescriptum simul de animo quot;
noxii et de diversa factorum indole agit. Valde mi-
ror, quod Ludenus 1) existimet rationem eiusdem
pqenae facti non perfect! caedis aß. caedis ipsius ani-
mo occidendi commiçsae in ex.^mplo in fragmento
Mai'ciani allatp non ex Ißge 14, tit. Dig. ad leg.
Corn, de Sicar., sed ex lege ,,7, ubi ^Pauli frag-
mentum invenitur „In lege Cornelia dolus pro facto
accipiturquot; repetendam esse. Etenim in^ lioç fraginento^
Pauh non tam diserte mentio fit^nbsp;dolus ^aepius

de solo noxii animo .sj^e factis usurpatur: culpa lata
et dolus sibi oppopuptur^i^propt^ .Ifgem^^'JjGornelia.mj
de ) Sicar,, Äp^aiQi,.nbsp;Iu,|-çcj:(|isu|fpram ad hunc

titulum et propter npt^simaw, ivff^^ Rpmani dg crimini-,
bu^ regiilam ,„ne^^q||Cogitationis, poenam patitu^quot; dkus
quoque in hoc fragmefltoi d^e^jfacto non perfecto dolo
tribuendo, factum de facto perfecto explicanda sunt,

verumtamen verba magis dubia sunt quam illa legis
14 ad b. t. Causa ipsa in lege Cornelia de Sicariis
non scripta erat, verba legis „quive hominis occi-
dendi furtive faciendi causa cum telo ambulaverit,quot;
ad baue causam diiudicandam Hadrianus adbibuisse
videtur et simul quintum caput legis Corneliae „qui
venenum necandi hominis causa fecerit, vel vendide-
rit, vel habueritquot; caet. recordatus est: haec facta mi-
noris momenti erant et noxius in ultima causa saltem
non nisi adminicula pararat; ad exemplum legis ex
mente legislatoris factum, de quo quaestio movebatur,
ex lege Cornelia puniendum esse censuit. Probabile
ergo est hoc rescriptum Hadriani non nisi legem Cor-
neliam de Sicariis spectare, nec de hac lege regulam
generalem de conatu ex iuris principiis eadem poena
ac delicto consummato puniendo statui.

Magis acute quam vere celeberrimus Bjnkershoe-
kius et deinde Lelièvre (quamquam hic scriptor multa
dubia moveri posse convenit) legem 14 propter ver-
bum maleficiis de solis maleficis in specie de arte
magica et mathematicorum acceperunt, nam probari
nequit malefieia ante Constantinum de magis similibus-
que in iure' Romano adhiberi, neque inde a Con-
stantino maleficium et veneficium plane idem esse de-
lictum, neque mathematicos, neque maleficos universe
lege Cornelia de Sicariis plecti, neque verbum male-
ficium a Triboniano aliisque lureconsultis aetatis lu-
stiniani eo sensu apud Callistratum intelligi: si autem
de causa rescripti quaerimus, haec a mathematico-
rum arte et delictis plane aliéna est, unde luriscon-
sultorum Romanorum rationi fragmenta priorum sae-

culorum interpretancli répugnât ad causas plane di-
versas ea referre. oj; quot; m '

Etiamsi Ludeni 'et Zachaxiae sententiae accedere-
mus, sententia nostraquot;}, nullum generale principium de
conatu delictorum vel graviorum puniendo iure Ro-
mano sancitum essequot; ^ confirmaretur ; etiamsi maleficia
de omnibus gravioribus delictis intelligenda essent,
mea sententia non refelleretm', quod Hadrianus ius
legibus, Constitutionibusvel Senatusconsultis consti-
tutum, vel moribus inductum de omnibnsi g buiusmodi
delictis interpretaretur, non novam generalem regulam
de conatu doctrinae sensu, ut a recentionibus definiri
solet, proponeret.nbsp;• ■ jniJt(ji-i-)so-i 00/' '

Regulam de conatu universe in delictis Maiestatis
puniendo in iure Romano Caesarum aetatenconstjtu-
tam fuisse propter eadem legum iudicioruan publico-
rum principia, propter similes legisr|Iulia6. et.Cqrne-
liae Maiestatis ex legis luliae ambitus i caus^fet verbis
legis ad legem luliam de ambitu in Godice.,Theiodo-
siano quidam efficiunt „Si quis ad illustrem Palatii
nostri ambierit dignitatem atque ad .eos lipnoresj^aspR-
dere temptaverit — neque aliud inter -eoBptum i^amp;m-
bitum atque perfectum esse arbitretur,;icuni pan sorte
leges scelus quam sceleris pimiant voiuntatenh.}t)ZahaRi,'.

■ •I-.-M-. ' •■l- O
1) 1. 1 Cod. Theod. de ambitu (IX , tit. 26) eum Commentar. quot;Go-

Montesquieu de l'esprit des Lois, L. XII, cap. 12,, voLjI, ed.
de Paris, p. 362 aliquid novi lege 5 Çqd. ad leg. lui. Mai. consti-
tutum fuisse existimat.

Loca scriptorum veterum, qui non Iureconsulti fuerunt, a Sani
one, Zacbariae et Lelièvro optime indicantur (iam anteïa Cuiacio pro

Verumtamen Caesarum aetate delicta ambitus et
Maiestatis multo minus inter se cobaerebant quam li-
bera republica, nam populi Maiestas-ad Imperatorem,
ut summum Magistratum, non ad alios, qui mune-
ribus fungebantur, proprie pertinebat, quod non am-
plius a populo ipso crearentur procedente Caesarum
regnorum tempore: machinationibus, quibus candidati
ad magistratum obeundum uti solebant, Maiestas igi-
tur populi non, uti libera repubhca, minuebatur; nec,
quia quaedam harum legum causae similes sunt, ea-
dem principia de bis legibus valent: deinde de hac
lege Theodosius etiam ius constitutum interpretatur
eodem modo atque Imperator Arcadius 1. 5, Cod.
ad leg. lul. Mai. Hic locus summi est momenti, quod
verbum voluntas ibi procul dubio de facto ad delictum
tendente noxii dolo tribuendo accipiendum sit; etenim
verbis coe^to et perfecto ambitu verba voluntas et
scelus illustrantur.

parte) Sanio citatur ap. Zachariae ad leg. Corn, de Sicar. p. 100.
Zachariae, die Lehre vom Versuche, voL I, § 89, p. 161 , 163 et
not. 2, ibi etiam multa Cieeronis loca inveniuntur. Lelièvre, Com-
ment. de conatu parte I, eap. III, (5 5, p. 63 , 64, eum § 2, eod.
p. 47 , 48, e. g. Quinctiliani »Insidiatus eivi, etiamsi non effecerit
scelus, poenas tamen legibus solve.quot; Quinct. Declam. 274 (non 271, ut
ap. Lelievre, errore typography studiis societal. Bipontinae vol IV
p. 113. Deel. 281, vol. IV, p. 135. » Si venenum paratum deprehen-
d.ssem , diceres. Non occidi.quot; Unum locum Senecae phil. e multis
bis addere lieeat, cap. VII, opere »de constantia sapientis sive,
quod in sapientem non cadit iniuria in opp. illustr. a Iusto Lipsio
fol. Antverpiae 1652, ex officina Plantiniana fol. 177. »Omnia see-
lera, etiam ante effeetum operis, quantum culpae satis est, per-
fecta suntquot; et not. 88, ibidem sunt ratiocinanti, philosophi, non
vero Iureconsulti.

Ulpianus de edicto Praetoris „quod quisque iurisquot;
respondet „haec autem verha, quod statuerit, qui iu-
risdictioni praeest, cum effectu accipimus, non verho-
tenus et ideo, si, quum vellet statuere, prohibitus sit,
nec ejfectum decretum habuit, cessât edictum. Nam
statuit verbum rem perfectam significat et consumma-
tam iniuriam non coeptam. Et ideo, si inter eos quis
dixerit ius, inter quos iurisdictionem non habuit:
quoniam pro nullo hoc habetur nec est uUa senten-
tia , cessare edictum putamus. Quid enim otFuit cona-
tus, cum iniuria nullum habuerit effectum 1).quot; Hunc
lociim satis no tum totum citavi, quia ex variis eius
partibus inter se comparatis dilucide apparet causam
plane specialem ab Ulpiano tractari, nempe edictum

1) t. 1 , § 1 , cum pr. ff, quod quisque iuris (in alterum statue-
rit ut ipse eodem iure utatur) (II, tit. 3) cum 1. 1, pr. ff, de
iniur. et famosis libellis, » Iniuria ex eo dicta est quod non iure
fiatquot; (Ulp.) quae translata sunt in tit. Inst, de iniuriis pr. Hanc
legem etiam accurate interpretatus est Hiddema Jongsma, quum de
poenitentia , ut vulgo dicitur, ageret. Disput, de quaest. An delinq.
con. poena sit affic. caet. cap. I, p. 6-8. Gron. 1838, in dissert.
Acad. Groning. Ao 1838, vol. II. Zachariae, die Lehre vom Ver-
suche vol. I, § 83, p. 143 , cum § 80 et § 81 , p. 137-143. Cuiacii
Observ. L. VIII, c. 33 , in eius oper. prior. Neapoli 1758 ex typo-
graphia Moriana tomo III, p. 307 » quae lex (lex cog. ff,. de poe-
nis), cum sit Ulpiani in Libro III ad ediclum, sicut 1. 1 et 1. 3 ff,
quod quisque iu. procul dubio de poena illius edicti intelligenda
est, cogitationis ergo poenam nemo patitur cx edicto scilicet quod
quisque iuris : nam effectum requirimus. In aliis causis non tantum
effectus punitur, sed etiam voluntas.quot; Haec verba, quamquam satis
nota sunt, citavi, quia inde apparet, quantum vir ceteroquin summi
ingenii et iudicii acuminis, hoc loco conatum cum cogitatione mi-
scuerit cogitationem effectni opponens, nec de medio temporis fac-
tor unique intervallo cogitans.

Praetoris, quo Magistratibus praeeeptum erat, ut, si
iu unum civem aliquid uovi iuris statuissent, huic
contra adversarium idem ius postulanti, tale novum
ius non denegarent; si Magistratus contra fecisset,
poena edictî tenei'etur. '^Verba edicti Uipianus de illo,
qui ius re vera dixit, inteîiigit:'''non de, eo qui, quo-
minus ins diceret, prohibitus erat, propterea quod de
talibus iurisdictionem non haberet: iniuna de causa
speciäli magistratus, qui contra ius sententiam dicere
volebat, usurpatur. Est quaejstio specialis iudiciorum
privatorum, quae ad iudicia privata universe non est
protrahenda, et a iudiciis publicis, vel abquot;iis, quae
extra ordinem instituta sunt, plane aliéna est

Contra Saturninus in generali titulo Digestorum de
poenis régulas, secundum quas iudices iudicium fer-
rent, proponens, conatus ut generis non meminit: ver-
bum comHia, cjdus exempla affert, coniurationem et
latronum conscientiam, magis dubium est, quia de
concursu plünutn ad unum delictum vel ad plura de-
licta, de quilîùs nondum conyenit, committenda accipi
possent, vel etiam de faetis non perfectis: tunc tamen
ad singula facta lege iudicata restringendum esset.

Itaquè Ludeni et Zachariae sententiae faveo Roma-
nos nullum principium geAerale de conatu puniendo
neque libera republiea neque Caesarum aetate sanci-
visse, eos conatum fton definivîsse, neque'éius gradüs
indicasse, ut Welckero aliisque vW est: Jxeeptip-
nibus, quas Lelièvre et Zirklerus 1) proposuerunt, Ro-
—__ ..-.12

1) Zirkler, Beiträge zur richtigen Beurtheilung der Fälle des Veï-
suchs je nach der Verschiedenheit der Verbrechen. Archiv des

manos in singulis legibus conaüim universe eadem
poena atque delictum consummatum punire voluisse,

Crimiiialrechts. Meoe Folge, A« 1839, p. II , p. 282 »er (Luden)
wurde doch dadurch lu dem historischen Irrthum verleitet unseren
klassischen luristen, deren Fragmente für uns gesetzlich geworden
sind, sey der Unterschied zwisschen versuchten und vollbrachten
Verbrechen eigentlich fremd gewesen , und das rönüsche Recht le-
struje den Versuch nie als solchen.quot; Hisce accedo sed p. 284, scribit.
» Die Strafbarkeit des Versuchs sehe ich daher bei wahren, besonders
bei denjenigen anerkannten Verbrechen , welche sich zugleich als na-
türliche aufdringen, als Regel an, und die Ausnahme bilden die Pri-
vatdelicte — von der gewöhnlichen Meinung, dass auch das römi-
sché Recht von dieser Regel beherscht wurde, vermag ich daher
nicht abzugehenquot; cum p, 28-5-289, magis igitur a Zachariae et
Ludeno recedit riuam Lelièvre : huius sententia cum Bynkershoekii
sententia in multis convenit. Matthaeus de criminibus ad leg. lul.
Mai. cap. II, § 4, p. 343 lege 5 Cod. regulam de conatu eadem
poena ac delictum consummatum in hoc delicto puniendo contineri
affirmat ad tit. Dig. de poenis, cap. IV, § 13, p. 879, 880 opi-
natur in gravissimis et gravioribus conatum eadem poena puniri
ex iure Romano; secundum usum communem contendit nonnisi ex
gravissimis hoc fieri. De Bosch Kemper, de indole iur. crimin., ap.
Roman, cap. 1, § 7 , p. 143-149, in errorem incidit, quod attinet
ad 1. 1, § 2 ff, de extraord. crimin. ibi agi de conatu remoto, nam
partim saltem »pectat conatum proxîmum »puero— persuaserit— mu-
lierem puellamve interpellaverit.quot; Von Wächter, Lehrbuch des rä-
misch-teutschen Strafrechts, vol, I. Stuttgart 1825, vol. I, § 85,
p. 138, not, 67, usque ad p. 140 a Romanis in criminibus ordina-
riis, ut ab eo vocantur, conatum universe puniri, exceptionis causa
in iudiciis extra ordinem et privatis censet, cum § 228, not. 34,
vol. II, p. 518-520. Bauer, Lehrbuch des Strafreehtes Ausg. Gött.
1833, § 67, not. d, p. 105, 106. »Das römische Rechts kann
sowohl hierin (de notione conatus), als bei Unterscheidung der
Strafen des Versuches, nicht als Quelle dienen, cum § 71, not. b,
p. 110. Mirum est Henkium de conatu ex iure Romano nihil dispu-
tasse praeter ea, quae de poenitentia scripsit. De conatu perduellio-
nis Henke, Handb. des Criminalr. und der Criminalpolitik § 184,

nominatim in lege Cornelia de Sicariis et in Consti-
tntione^ Arcadii de perduellione accedere nequeo: ab
alia tamen parte recedo a Ludeno et Zachariae sta-
tuentibus conatus notionem Eomanos plane latuisse.
Etenim in singulis causis Iureconsulti Eomani de in-
dustria de factis nonperfectis cogitasse, et haec factis
perfectis opposuisse mihi videntur, ita ut vel eandem
vel diversam poenam ac delicto perfecto (eventui) facto
non perfecto imponerent; ita ut leges iam latas de
singulis factis perfectis et imperfectis interpretarentur.

Huius rei causa voluntas et effectus lege 5 Cod.
lust. ad leg. lul. MaL, voluntas et scelus lege 1 Cod.
Theod. ad leg. lul. amb. et coeptas et perfectus am,
bitus sibi opponuntur: huius rei causa legitur, 1. ^-.li
Cod. Theod. „ne praeter crimen Maiestatisquot; „ita ut
iam nefandos conatus ferri at|îie'îgÀium poena com-
pescat 1),quot; quae senium verbi conatus apud Ulpia-
num ad Edictüm Praetoris „quod quisque iuris» con-

vol. III, p. 413, 4ia, negat etiam » cogitaverintquot; de mera cogita
üono esse intelligendum; p. 415. Romanoa conatum in omnibu, iu-

Criminalrechts, ed. sec.
Halle 1840, J) 76, p. 69, cum not. 3, p. 70 et not. 5, p 71

convenit de differentia inter graviora et leviora non constare iuro
Romano per se apectato solummodo regula actionem in iure privato
mstitui posse, si delictum consummatum esset (exe. 1. 30, Cod. de
furt). Marezoll das gemeine deutsche Criminalrceht. Leigzig 1841,
§31, p. 88, dubitat, an conatus delicti dolo malo commissi iure

1)1- 1, Cod. Theml. ne praeter crimen Maiest. (IX, tit. 10) ed.
Ritter, vol. III, p. 50,,nbsp;V gt;nbsp;y

firmant: verba „tentare, attentarequot; simili sensuain
Codice lustiniani et Tlieodosii nonnunquam/usurpani
tur, unde hoe solum bfficimus Eomanos lureeonsultos
nonnunquam consnltofodie conatu cogitasse 1).

Magis hoe' patèft^nex ouliis Digestorum locis : ïn tif.
scdicet de ro militari legitur „et is^ qui volens transfu-
gere adprehensus esticapite punitur,quot; et in eadem lege
eiusdem tituli paragraphe, qufte hanc antecedit, poenae
mortis gravissimae bostiarum vel fureae statmintur in

1) Kleinschrod, Systemat. Enhvickelung der Grundbegriffe und Grund-
wahrheiten des peinlichen Rechts, cd. 3, vol. I, § 35, p.
régula 1. 18 ff. de poen. nemo nogit. seqij.V'non satis diserte alià
Idea refellit J 37 ,: p. 83 de minori poena conatus § 39, de eadem
con. poena p. 85 seqq. ^ J 41, p. 91 93 coptendit loca ff.^ et
Cod. non de eadem poena conatus proximi, sed' de poena omnis
côhatus accipienda'esse »sie heben allen Unterschied zwischen vulli
endeten und angefangeneti Thaten auf.quot;! Welckér; die letzten Grüride
vom Recht, Staat.und Strafe, bist. Theil. cap.jXIU »uro Romano.d«
conatu universe et doctrinae sensu eandem poenam atque de de-
licto consummato sumi opinatur, p. 555 et not. 13 cum p. ^53.
Carmignani recte negat Romanos conatum definivisse Teoria delle leggi
della sicurezza sociale, l. II, cap. 14,' vol. II'/'p. S87. » I^giuVe^
consulti Romani aderendo al loro consueto Stile dt esser leggiquot;päfi-
lanti secondo i besogni de pratici casi e i forensi loro 'teqiiacî,
distinscro bensl col diverso modulo doiia penct i'atteMatd della'ilffki-
sumazione, ma non lo definirono.quot; Haee8de diversa poenä cdnft-
tus tarnen nimia universe affirmantur, sed conf. l. El cap. ^15, vdl.
II, p. 338, ubi magis dubitat. »I giureconsulti Romani ïe coMoß-
bero la differenza del delitto consumato e del semplicemento atten-
tatoquot; seqq. et not. 1 et 3. Perpauca in opere Iur; Crim. Eteöi.
vol. I, § 191 , p. 108 et not 1, § 304, p. III et not. 3, voUH',
671, p. 9 cum § 669 cod. cum § 373, p. 10. Chauveau et HeÜfe
Faustin 1. 14 ff. ad leg. Corn, de Sicar. existimarunt exceptionem a
régula de event« (1. 16, J 8 If. de i»en.) proponi Théorie du Code
Pénal, vol. I, p. 140, 141 , cap. X cd. de Bmx.

ilium, qui revera ad liostes confugit (transfugit): aliis
eiusdem tituli locis et in tit. ad leg. lul. Mai. capitis
poena transfugae, qui ad hostes pervenit, imponitur:
hoe igitur loco factum transfugii imperfecti transfugio
perfecto opponitur, transfugium imperfectum mortis
poena puniri affirmatur, quod vel de eadem poena
ac poena transfugii consummati accipiendum est, vel
de paulo minore poena, nam de capitis poena, non
de damnatione ad bestias vel ad furcam mentio fit:
in aliis legibus huius tit. et in legibus Dig. ad legem
lul. Mai. de transfugio consummate poena capitis
solummodo nominatur: huius rei causa quaestio dubia
est 1).

I ■

1) I. 3, § 10 ff. de re millt. (XLIX, tit. 16). »Is, qui ad hostem
confugit et rediit, torquehitur ad hestiasque vel 'm furcam dam-
nabiturquot; § 11. »Et is, qui volens transfugere adprehensus est, ca-
pite puniturquot; cum 1. 7 ibid. » plerumque capite puniuntur.quot; Loca
satis nota sunt, sed ipsa verba citavi, quia § 10 et § 11 inter se
comparatae rem illustrant, 1. 3 eura 1. 3 ff. ad leg. lul. IVIai., 1. 38,
§ 1 ff. de poen., 1. 3, § 6 ff. ad leg. Corn, de Sicar., Pauli Reo.
Sent. L. V, tit. XXIX ad leg. lul. Mai. § 1 » deseruerit Imperatoremquot;
ap. Blondeau, Monum. vol. H, p. 318, 1. 225 ff. de verb, signif.
»fugitivusquot; Celeberr. Mittermaierus existimat ùiiti'o conatum apud Ro-
manos puniri solummodo potuisse, si poena de eo in lege no-
minatim sancita erat. Nonne ex his efficiendum est eum opinari
lapsu temporum conatum magis universe esse punitum? celebcrrim.
viri sententiae accedere nequeo. Conf. Feuerbach, Lehrbuch des
peinl. Rechts ed. Mittermaierus ed. 13, Ao 1836, 5 43, not. 1. Mitterm.
p. 48 , 49. Carmignani, teoria delle leggi delle sicurezza sociale,
vol. II cd. 1831 , L. II, cap. 16, p. 354-356 et variae not. praec.
n. 7, p. 355 quo loco Bynkershoeckio assentitur, Cuiacio adversa-
tur. loannes lac. van Hasselt, Dissertât, varii argumenti Arnhemiae
ap. lohann. Appellant 1776, diss. III ad I. 18 ff. de poen. p. 37-
47 inpr. p. 38 et cap. II, p. 33-34 ubi cum Bynkershoeckio facit

Verbum volmt propter generalem n--^ulaln „nemo
c(^it. poen,quot; de faetolad delictum tendente voluntati no-
xii tribuendo nobis interpretandum'est ^'^nae fragmento
Tr7pbomniiän .Digade:!.T«rk signif,confirmantur et
magis accurate explicantuuj de facto ^J^quo noxius de-
Hctum exsequi coepit/ quod nostra aetate conatus pro-
ximus diceretur :, verbat quidem o,,qui ipso facto fugae
ioitium mente,, deduxeritquot; proprie-gt; de 'Bervo fugitivo
scripta sunt, sed alia ibi exempla afi^eruntur, et causa
buic plane similis est: transfugium enim saepe deli-
ctum contra rempublicam apud Romanos habetur.

Sic extra ordinem puniuntur illi, qui uxores alio-
rum civium frustra corrumpere student vel saltem cum
iis non coïerunt, propter faetum ad illud perficien-
dum voluntate noxii tendens, Luden hoc faetum a
Paulo delictum perfectum haberi disputât, quod con-
summatio dehcti «non ab eo .pendeat, an noxius
finem suum attigerit, an efFectus adsit nec ne, atta-
men factum, de quo quaeritur, ad adulterium tendit:
in lege lulia de adulteriis, ut nos docent leges Dig.
ad hunc tit.,, et, ut Zachariae ipse variis argumentis'quot;

regulam gewralem de.conata puniendo in delieti.-gravioribu, et
a poena hberand.. in delicti, levioribus non esse statuendam cum
«quot;P- III. 5nbsp;5nbsp;38, § 10, p. 43, ubi varia

exempla coaatns ^Isviorum delict, ' punita affert cum cap. IV, 5 3-
J 3, p. 43-4.5 ubi I. I ff. de eîxtraord. crim. cum § 4 Inst. de'puW
md. comparat et poenam graviorem 1. 1 ff. h. t. sumtam fuisse de
stupratore recte existimat, quod speciali modo comitum ope, donis
praebend.s aliisque rebus delictum perpetraret vel perpetrare co
natus esset: deinde agit de conatu remoto; legem Pomp, de parric

et lag. Corn, de Sicar. de veneno emendo, de conatu remoto inte,quot;
prptatur.nbsp;f

probavit, adulterlum non punitur nisi cum eventu,
i. e. quum adulter cum alterius uxore revera rem ha-
buerat; extra ordinem voluntatem cum facto coniunc-
tam plecti testatur Paulus. Zacbariae de facto im-
perfecte hoc loco a Paulo non agi opinatur, quia
factum a Paulo citatum iniuria habetur, non vero adul-
terium; hoc nempe ex tit. iniuriarum, qui hunc prae-
ceditin Digestis, et ex necessitudine iudiciorum, quae
extra ordinem fiebant, et factorum tit. de extraordina-
riis criminibus cum titulo iniuriarum, et ex Pauli tit.
Rec. Sent, de iniuriis, ubi eadem verba inveniuntur,
effecit.

Libenter confiteor multa delictorum facta, quae in
legibus iudiciorum publicorum non enumerabantur,
neque igitur ex iis puniri poterant, lapsu temporum
ut iniurias vel ut vim extra ordinem esse vindicata,
ad omnia tamen hoc principium non protrahendum
est, et probe est tenendum causas iudicii extra ordi-
nem instituti vel ex legibus iudiciorum publicorum
vel ex iudiciis privatis originem ducere: in fragmento
Pandect. 1. 1, de extraord. crimin. de iniuria sermo
non habetur, sed de longe alia causa seil, „si quis
fimo corrupto aliquem perfuderitquot; neque a Paulo in
tit. de iniuriis in Libris Rec. Sent, diserte affirmatur
taie factum esse iniuriam, sed ibi alia paragraphe ab
eo scribitur iniuriam in corpus esse, si cui stuprum
infertur aut quis (vel femina quaedam) de stupro in-
terpellatur, locus igitur maioris momenti est quam alia
argumenta a lurec. Zachariae allata. At hoc ipso loco
et factum perfectum et factum imperfectum nomi-
nantur, et diserte voluntas sceleris effectui sceleris in

facto adulteri opponitui-: notio igitur adulterii Pau-
lum non plane latet, si ponamus hoc loco iniuriarum
instar extra ordinem factum sine eventu plecti, causa
huius rei est, quod eventus desit, alioquin noxius lege
lulia de adulteriis teneretur.

Multo magis inter se differunt loca Pauli Eec. Sent,
in tit. de iniuriis et § 2, 1. 1 ff, de extraord. crimini-
nibus, nam res et facta, quae in Dig. enumerantur, apud
Paulum in Eec. Sent, non occurrunt, in Digestis di-
versa poena statuitur eventu sequente vel non se-
quente; in Eec. Sent, eadem capitis poena: in co-
mites in Digestis summo supplicio animadvertitur:
in Eec. Sent Paulus comitum nullam mentionem
facit.

In Digestis varia facta imperfecta sibi aequiparantur,
si quis puero stuprum persuasit vel mulieri persuadere
conatus est, donum vel pretium dedit, quae non
eodem gradu ad consummationem delicti accedunt: stu-
prum perfectum ut adulterium cum eventu intelligenda
sunt ex iure Eomanorum de criminibus: Zachariae
etiam de minore poena sine eventu convenit eandem
solummodo esse notionem contendit, si tamen pro ver-
bis ,,perfecto flagitioquot; et „imperfecto flagitioquot; ponimus ver-
ha „perfecto stuproquot; et „imperfecte stupro,quot; haec sibi
opponantur necesse est Apud Paulum in Eec. Sent
quoque scribitur „cuique stuprum inferturquot; quae pro-
cul dubio de eventu valent et haec loca aliquomodo
(quamquam non plane, ut Zachariae existimat) inter
se cohaerent Inde minus recte, tametsi acutissime.
Luden hunc locum (§ 2) de duobus delictis con-
summatis diversis, nempe, de interpellatione cum

1) 1.1 pr. cura § 3 ff. de extraordinariis criminibus (XLVII, tit. 11)
cum J 1 » fit iniuria contra bonos moresquot; seqq. cum tit. 10 eiusd.
libri ff. do iniur. et famos. libell. cura Paul. Rec. Sent. L. V, tit.
IV, de iniur. § 4 » Corpori iniuria infertur, quum quis pulsatur,
cuique stuprum infertur aut àe stupro interpellatur. Quae res extra
ordinem vindicatur, ita ut pulsatio pudoris poena capitis -vindiceturquot;
§ 5 »sollicitât — extra ordinem puniuntur.quot; Optime sententiara de
iuiuriis defendit Zacbariae Gotting, die Lehre Tora Versuche der
Verbrechen, § 85, vol. I, p. 151-153 et not. 1, p. 151 et not.
3 , p. 153 » selbst der Umstand, dass in der unmittelbar Torherge-
henden 1. ult. D. de iniur. von der extraordinairen Hestrafung der
Injurien die Rede ist, weist auf diesen Zusammenhang hin — dass
ferner, wenn er bald darauf zwisschen perfectum und imperfectum
flagitium unterscheidet, dies keineswegs der Juristische Gegensati
von Versuch und Vollendung seyn soll, weil das, was er imper-
fectum flagitium nennt, schon alle Merkmale des Begriffs der in-
iuria in sich vereinigt, und, weil der Umstand, ob der Thäter sei-
nen Zweck erreicht, einen Schaden angerichtet hat oder nicht, nur
auf die.Zumessung der Strafe von Einfluss istquot; cum § 73, voL I;
p! 131, 133 de lege lulia de adulteriis cum 5 190, vol. II, p. 97-
99, minus accurate Luden, über den Versuch des Verbrechens,
cap. I, Einl. p. 11-13. » Die Stelle handelt vielmehr von ïwei voll-
endeten Verbrechen, nähmlich von einer interpellatio cum effectu
und — sine effectu.quot; Deinde probare conatur verbura » volunta-
temquot; de dolo intelligendum esse. Conf. etiam Plainer Quaestiones
de iure crim. Romano, Q. VI, cap. III, p. 168, 169 et passim de-
licta , quae iudiciis publicis et illa, quae extra ordinem vindicantur,
non distinguenda esse ratione poenae eventus et conatus recte con-
tendit; Zachariae et Ludeni sententiae adhaerere videtur: etiara de
hac lege 1 ff. sermonem habet. Conf. Ludeni idem opus cap. II,
p. 168-170, ubi opinatur flagitium imperfectum ut vim punitum
fuisse, itaque recedit a Zachariae sententia, conf. etiam Lelièvre, Phi-
lipse , de Bosch Kemper aliique iam laudati. Instit. lust. tit. de in-
iur. § 1 et Gaii Instit. L. III, § 330 ap. Blondeau Monum. Iur. An-
teiustin. vol. II, p. 195. »Iniuria autem committitur — sive quis

Praeterea regulae a Saturnino iudicibus pi'oponun-
tur, secundum quas de quatuor generibus delictorum
ab eo indicatis iudicium ferre et noxios poena affi-
cere debent: septem modi nominantur, inter quos per-
sona, locus, tempus, quantitas et eventus non ad
dolum , sed ad res et facta facti externi referendi sunt:
verba de eventu „a clementissimo quoquo (quoque)
facta (facto, factis) aliquatenus dubia sunt, an de in-
dice, an de ipso noxio sint intelligenda: eventus et
factum sibi non opponuntur, ut iam Lelièvre proba-
vit; si de iudicibus verbum clementissimo scriptum est,
eventus ad omnia delicta, quae dolo facta sunt, aeque
ac de iis, quae culpa sunt commissa, pertinet et si-
gnificat iudices, qui clementiae et aequitati student,
rationem eventus in delictis puniendis habere, aeque
ac factorum, si haec dictis, scriptis, consiliis oppo-
nuntur: hacc interpretatie tamen nimis subtilis mihi
esse videtur et versio Basilicorum ei obstat, de
quorum scriptoribus Clarissimus Birnbaum quidem con-
iectura assequi conatus est, eos hunc locum non bene
intellexisse, attamen hac de re Clarissimus vir mihi

matrem-familias aut praeleïtatum adsectatus fuerit.quot; Lelièvre, Com-
ment. de conatu de hac lege egit praee. p. I, cap. HI, § 23, p. 156-
158. Quidam legunt 1. 1, § 2 ff. de extraord. crim. pro donnm
praebuerit » drnnum praebueritquot; quod sequatur verbum » pretiumvequot;
et quod haec eadem essent, cui sententiae favere nequeo, nam
donum accipi potest de re quadam, pretium de pecunia. Domum
praelere intelligendum esset de socio delicti, qui domi opportuni-
tatem stupri faciendi alii dat, non de factore, et hic agitur de
facture. Magis rationi lureeonsultorum Romanorum dc iure crimi-
nali »cribendi convenit -»perfecta flagitioquot; de stupro perfecto quam
de ^ersuasione perfecta intelligere.

non plane persuasit, quum scriptores illius aetatis
multo magis doctrina iuris Romani imbuti essent, quam
lioc nostra aetate ab illis temporibus tam remota, et
tot lureconsultorum Romanorum scriptis deperditis vel
corruptis fieri potest; sensus verborum tamen sumniis
difficultatibus laborat 1).

1) 1. 16, § 8 ff. de poenis »Eventus speetetur (speetatur) ut a ele-
mentissiino (dementissimo) quoquo (quoque) facta (facto, factis) cura
pr. cum § 1, cum § 3, 4, § 6 » qualitate cum factum vel atrocius
vel levius estquot; § 7 » quantitas discernit furem ab abigeo.quot; Cropp,
Comment, de praec. iur. Rom. circa pun. eon. delinq. parte I, tit.
IV, p. 53-60 ibi sententia Commentarii Moosdorfer Roosberger (vel potius
Haasii) ad 1. 16, § 8 ff. de poen. Lips. 1808 e-xponitur : banc disserf,
mihi comparare non potui. Haasius opinatur Saturninum existimare in
mensura poenae statuenda non solum eventum, sed etiam factum,
quod voluntati noxii tribuendum est, spectandura esse. Cropp eum re-
fellere conatur, quod ad factum et ad eventum sibi opposita et quod
ad îVamp;cCT attinet; Cropp facta coniectura emendare studet factis;
eventu de iis tantum delictis accipit, quae culpa committuntur.
Praecipue legendus est Leliévre Comment, de conatu parte I, cap.
III, § 13 , p. 98-106. Haasiura quoque refellit et Croppii aliorum-
que sententiam impugnat. Propter Basilic. L. LX, tit. 51 amp;c IttI
TMV àfictfrxvoiiêvm âwà twv irpkm «vöpwtrwv de ipsis noxiis et de culpa
verba Saturnini accipit. Recte tamen pr. legis et alias § cum § 8
comparat ; ex iis et ex régula ff. 1. 34, de legg. eflicit regulam ge-
neralem de habenda eventus ratione in ea lege statui, et lureconsul-
tum ad eam confirmandam usum fuisse exemplo, quod ad sola
delicta culposa pertinet. Partim etiam propter particulam iit ; Putt-
manni sententia etiam citatur, qui coniectura assecutus est ut pro
quamvis usurpari; obstant Basil. In Basilicis etiam speetatur lex Corn,
de Sicar. Cum eo partim convenit Zachariae, die Lehre vom Ver-
suche der Verbrechen § 187-189, vol. II, p. 89-97, cura § 190,
inpr. § 189 , p. 95, 96, ubi suam sententiam exponit. » Besteht nun
für die Handlung eine bestimmte Strafdrohung, eine légitima Poena,
«o muss der Richter diese aussprechen , in so fern nicht ein recht-
lich gültiger Milderungsgrund (wozu aber das nicht eintreten des

Cum Leliêvre et Zachariae coiitenclo eventum in
delictis, quae dolo aeque atque in illis, quae culpa

Beahsichtigten zum Begriffe des Verbrechens nicht gehörigen Er-
folges nicht gehört) eine Herabsetzung der gesetzlichen Strafe noth-
■wendig macht: Ist es dagegen ein extraordinarium Crimen, für
welches die Strafe immer eine arbiträre ist, so gehört zwar der even-
tus auch nicht immer zur absoluten Strafbarkeit, dagegen ist bei
der Znmessung der Strafe — die Beschaffenheit des Effectus — zu
Berücksichtigenquot; — nicht bloss Yon culposen, sondern auch von
dolosen Verbrechen.quot; — Egregie p. 97 , defendit coniecturam verbi
quoque pro quoquo »so scheint gerade in diesem quoque angedeutet
zu werden , dass nicht bloss beim dolus, sondern auch bei der culpa
der Erfolg berücksichtigt werde.quot;

Hoc unum minus recte affirmasse videtur Zachariae, in iudiciis
publicis poenam legitimam, i. e. lege sancitam Saturnini tempore
Universe sumtam fuisse; exemplum sit ipsa lex lulia Maiestatis, deinde
notissima lex Corn, de Sicar., ut de ceteris taceam. Hisce opponit
extraordinarium crimen, ad erimina igitur extraordinaria regulam iu-
dici de eventu datam restringit. Conf. Zachariae, vol. I, § 79,
p. 136. Luden , über den Versuch der Verbrechens, cap. I, p. 29,
30. J) Es ist augenscheinlich dass diese Stelle nur van culposen
Verbrechen handelt — und endlich deuten die in Parenthesen ein-
geschalteten Worte, welche von dolosen Verbrechen handeln (sc.
de lege Corn, de Sicar., non de omnibus delictis dolo eommissis)
unzweideutig darauf hin, dass hier die Rede sey von dem Gegensatze
doloser Handlungen, also von culposcn Verhrechen.quot; Mihi igitur ad-
versatur, rem non satis de industria tractavit, mirum est eum, qui
alios propter talem errorem reprehendit, nimis universe verba »quam-
quam Lexquot; caet. intelligere. Conf. not. 1 et 3. Not. 2 Leliêvre refellere
conatur, I. 24, de legg. de similibus causis scriptam esse , non vero
de diversis, ut ea quae dolo et culpa ßunt. Hoc probe tenendum est
de eventu regulam proponi, exceptionem a regula verbis quamquam
caet. Exceptio non est protrahenda. Conf. Luden, cap. I, p. 14. Clariss.
Birnbaum, über die Ansichten der Römer von dem Verbrechen der
Tödtung. Neues Archiv des Criminalrechts, vol. XIV, parte 4,
p. 518, 519, not. 71 »und glaube unter Clementissimo den Richter
ver-stehen zu mussen. — Die Verfasser der Basiliken haben sich aber

admittuntur, iudici spectandum esse, quamquam exem-
plum a delictis, quae culpa fiunt, repetitur, quod sep-
tem modi § 1 huius legis de delictis universe enu-
merentur: Zachariae ah his facta, quorum poena lege
definita est, seiungit, iniuria tamen; etenim lapsu tem-
porum poenae legum puhlicorum iudiciorum moribus
magna parte mutatae, saepe etiam auctae erant, in
hisce iudiciis publicis ea aetate maior de poenis de-
cernendis iudici data erat potestas. Una lex § 8,
1. 16 ff, de poen. excipitur, nempe lex Corneha de
Sicariis (nam sine ullo dubio propter causam cita-
tam haec lex, non vero lex duodecim tabularum intel-
ligenda est) Saturninus scribit in hac lege facta lege iu-
dicata, quibus ad delictum consummandum tenditur, ea-
dem poena ac delictum consummatum puniri; exemplum
citatur, itaque neque ad hanc causam neque etiam ad
legem de Sicar. tantummodo hoc est restringendum, sed
exceptio est a regula, quae in quibusdam causis est
adhibenda, non vero est regula, quae de omnibus iu-

wohl selbst über den Sinn der fraglichen Stelle geirrt, und die Art
wie die Glosse wider die Basiliken erklärt, ist gewiss nich mit dem
Pandektenrechte in Uebereinstimmung.quot; Clarissimus vir inde dedueit
»es dem Richter immer erlaubt blieb den Versuch wenigstens
nicht höher als mit der ursprünglichen Strafe des Cornelischen Ge-
setzes oder derjenigen zu belegen , die als die ursprüngliche Strafe
des Gesetzes angesehen wurde.quot; A Clarissimo viro reecdo prop-
ter mcam sententiam de conatu ap. Romanos , et, quod haec lex ut
exceptio a regula eventus a Saturnino proponatur, ut mihi saltem vi-
detur. Lelièvre ceteroquin Clariss. viri doctrinae valde addictus hac
in re ab eo diesentit. Welcker, die letzten Gründe vom Recht, Staat
und Strafe bist. Theil. p. 557 , 5.58 de culpa propterquot; quamquam
Lexquot; haecce interpretatur.

Mittermaierus et Ludenus 1) facta, quae apud nos
conatus dicerentur, apud Eomanos nonnisi ab eo tem-
poris momento, quo noxius sine aliis adminiculis sta-

1) Mittermaier, über den Anfangspunkt der Strafbarkeit der Ver-
suchshandlungen , Neues Archiv des Criminalrechts, vol. II, parte
IV, p. 605, 006, 610, 611, 613, 614, »dass das Römische Recht
den Versuch erst dann unter dass Strafgesetz subsumirte, wenn er
in äusseren auf die Anwendung des verlrccherischcn Mittels gerith-
teten Handlungen sich ausdrücktquot; cum p. 613 et passim in opere
Neues Archiv. Luden , über den Versuch des Verbr. cap. II, p. 90-
109 cum p. 227-329 de coniur. in rempubl. »Vielleicht Hesse sieh
aus den Worten dieser Stelle (1. 1, § 1 ff. ad leg. lul. Mai.) sogar
ableiten, dass in ihr die eingegangene Verschwörung bereits einen
Erfolg gehabt haben müssequot; eum seqq. et p. 267-271 et passim de
singulis delictis ; contra Zirkler, Beurtbejlung der Fälle des Versuchs
je nach der Verschiedenheit der Verbrechen, Archiv des Crimin. Rechts,
Neue Folge Ao 1839 , p. II, p. 289-298 dc conatu remoto vencficii,
falsi, egregie Ludenum aliosque refellit, quamquam ab eo magis recedo de
notione conatus univere adhibita; Mittermaier über den Unterschied voll-
endeter und versuchter Verbrechen, Ncnes Archiv, vol. IV, p. I, p. 16.
Recte Lelièvre neque generalem regulam de conatu remoto sancitam
fuisse, neque de solo delicto Maiestatis hunc conatum a Romanis puni-
tum fuisse existimat, de notione conatus solummodo ab eo dissentio.
Comment, de conatu parte I, eap. HI, § 13, p. 106-112. Zachariae
'die Lehre vom Versuche, vol. I, § 115, p. 218-220. contra Welcker,
die letzten Gründe vom Recht, Staat und Strafe histor. Theil p. 560.
contendit Romanos doctrinae sensu non solum inter conatum et
consummatum delictum , sed etiam inter remotum et proximum co-
natum distinxisse. Faider, diss, de lege 2 Cod. poen. seu de co-
natu delinq. Trai. ad Rhen. 1825, cap. IV, § 2, p. 19. Romanos
conatum ut actum illicitum non ut conatum punivisse, exceptis
criminibus laesae Maiestatis et perduellionis putat, quod ncgandum
est, nam in omnibus delictis coniuratio non ut conatus sensu doctri-
nae punitnr a Romanis: contra factum speciale conatus non ad solam
Maiestatem neque ad eius speciem perduellionem pertinet teste Sa-

coniuratio, excipiuntur: liaec partim Leliévre, deinde
Zachariae et Zirkler refellerunt, quamquam Zirkler
causas factorum , quae hodie conatus remotus haben-
tur, quod ad Romanos attinet, nimis auxit: egregie
legem Corneliam de Sieariis et ea, quae Senatuscon-
sultis, Constitutionibus Principum vel moribus ei ad-
dita sunt, cum Cieeronis oratione pro Cluentio et cum
Seneca Rhetore comparavit et hisce probavit „vene-
num habere, vendere, tererequot; de conatu remoto, ut
hodie vocatur, accipienda esse: sic etiam ille, qui cum
telo occidendi hominis animo ambulabat, poena legis
Corneliae de Sieariis tenebatur, tametsi nihil fecisset
vel facere incepisset, et dubium est, num de insidiis
structis solis haec interpretari debeamus; in lege luha
de vi sufficiebat, si quis cum telo in publico esset,
vel si arma domi coëgisset: variae species coniu-
l'ationum et in legibus de vi et in lege lulia Ma-
iestatis et in tit. Cod. ad hunc tit. prohibentur: con-
silium certum, de quo inter coniuratores convenit, admi-
nicula idonea requiruntur: nihil de facto coepto, de con-
ditione noxii, ut Luden inprimis eam définit, occurrit.

A Romanis igitur facta, quae delictum parant, et
in delictis contra rempublicam commissis et in aliis
delictis, nec raro puniebantur, nec tamen sensu doc-
trinae inter gradus conatus distinguebatur.

tiirnino 1. 10, pr. ff. de poen. cum 1. 1 , § 1 ff. de lege Corn, dc
fals. cum 1. 20 ibid, cum 1. 3 pr. ff. de vi » consilium inierintquot; ct
passim. Philipse de con. delinq. §3, p. 11, 13, §13, p.24, §13, p. 31.

De fiKtis auctorum et ceterorwn sociorum delicti com-
mittendi. Factane eorum, quibus maleficium paratur

vel eius exsecutioiincipit, puniuntur? Ecquid au-
quot; tem poena in talia eorum facta statuta est, si
factor nihil omnino fecit, vel, ut recentiores di-
cunt, in conatum auctorum vel aliorum so-
ciorum per se spectatum^

Nulla generalis regula in iure Romano sancita erat
de speciebus sociorum a se invicem seiungendis et
■ variis poenis adficiendis, vel de eorum conatu, sive per
se spectato, sive ex ratione, qua eorum facta cum
factoris delicto cohaerent, definiendo ac puniendo;
saepius tamen in legibus iudiciorum publicorum variis
verbis et formulis auctores nominantur eademque iis
ac factoribus imponitur poena. In lege Cornelia de
Sicariis „mandator caedisquot; vel l-atiori sensu „qui cau-
sam mortis praebetquot; proprio scribitur de caede, quae
facta est, sed ipsa lex Cornelia iubebat magistratum
teneri, qui operam dederat, ut alius innocentem accu-
saret; tunc profecto nullum damnum ortum erat.

Praeterea Ulpiani et Pauli verba de lege Cornelia
Universe valere videntur, unde auctor ex ea lege eadem
poena ac factor mulctabatur, si hic factum, quo de-
lictum parabatur, vel eius exsecutio incipiebat, com-
miserat, dummodo tale factuna lege Cornelia, Senatus-
consultis, Constitutionibus vel moribus prohibitum es-
set, vel ad eius exemplum vindicaretur; e. g. si factor

cum telo ambulabat, hominem occidendi animo vulne-
rabat, venenum habebat, faciebat.i

Haec confirmantur lege lulia Maiestatis, ubi ex for-
mulis „cuius opera dolo maló,quot; opera, consilio, dolo
maloquot; „facere curaveritquot; auctor saepe ad fiicta com-
mittenda, quae delictum parant, vel, quae initium
dehcti exsequendi speetant, factorem impellit, ut auc-
tores coniurationis, vel factorum, quae solummodo ad-
minicula sunt aliorum factorum, quibus respubhca lae-
ditur; et in hae lege universe requiritur ad poenam
auctoris, ut factor talia fecerit; exceptio tamen lege 1
ab Ulpiano proponitur de seditione militum „quive mi-
lites sollicitaverit concitaveritve, quo seditio tumul-
tusve adversus rempublicam fiat,quot; de qua iam dispu-
tavi, ubi de lege lulia Maiestatis egi, et de ea non
constat, an, uti a militibus ad paganos, ab eo, qui
plures miHtes incitare studet ad auctorem, qui unum
militera ad seditionem impellere conatur, protrahenda
sit, nec ne, praecipue, quum sollicitatores alienarum
nuptiarum et matrimoniorum interpellatores, verisimiliter
etiam ille, qui de stupro muHeri donis persuadere
studeat, iam poena affieiuntur, antequam feminae re-
vera persuaserint, et quum de auctoribus seditionis du-
bitari liceat, saltem ex verbis ipsarum Pauli Eeceptarum
Sententiarum. Quidquid sit, hae paucae sunt excep-
tiones a regula, neque in his causis Eomani sensa
doctrinae reeentiorum de conatu in conatum auctorum
per se spectatum animadverterunt.

milibusque saepe eadem poena afficiuntur atque de-
licti factores : quod non tantum de factis cum eventu,
sed etiam de Iis, quae apud nos conatus proximus
remotus dicerentur, affirmandum est: exceptiones
de auctoribus allatae ad ceteros socios non pertinent.

In stupri causa, quae ad iudicium extra ordinem
referenda erat, comités pueri (vel puellae) abducti
quot;*'el corrupti, socii igitur, quod fïicinus non prohibè-
rent, sed hoe fieri sinerent, sive hoe delictum para-
tuni, sive hoe coeptum esset, sive illud esset perfectum,
capitis poena plectuntur, quae gravior est quam poena
factoris, si fiagitium imperfectum est: causa plane spe-
cialis erat: puer vel puella erat tenerae aetatis: a co-
mitibus vel maxime pendebat, an delictum perpetra-
retur, eorum curae iuvenes ei-ant commissi: fortasse
etiam humiliorls erant conditionis 1).

1) Conf. 1. 15 ff. ad leg. Corn, de Sicar. (Ulp.) 1. 1 pr. ibid. 1. 4
ff. ad leg. lul. de vi publ. » utive id staret, homines commodaveritquot;
cum 1. 3, § 6 quum dubia est, nam valde cohaeret eum 1. 3, § 4 et
'n ea de facto perfecto, consummato mentio fit, propter alia loca
tamen videtur potius intelligenda esse de causa , quum factor posses-
sorem domo , agro suo, aut navi sua dciecisset hominibus , quos a
mandatore vel amico acceperat, 1. 1 , 1. 3 , 1. 10 (ubi coniunguntur
ope, consilio) ff. ad leg. lul. Mai. 1. 5 Cod. ad leg. lul. Mai. pr.
cum § 6, 1. 36 ff. de fnrt. » ope, consilioquot; 1. 153 ff. de regul. ^ur.
§ 1 et 3 et passim. Plura loca dedit Zachariae die Lehre vom Ver-
suche der Verbr. vol. 11, § 194-197, p. 109-115, § 198 de verbis
lt;!pe et consilio, de quibus ipsi Romani lurec. diu dubitarunt p. 116
ct in not. cum § 199-201 de iudiciis publ. unam exceptionem esse
1 ff. ad leg.; lul. Mai. concedit »cvraveritquot; rccte refert ad ea, quae
facta sunt a parte factoris, contra Luden, über den Versuch des Ver-
brcchens, cap. II, p. 339 verbum »curaveritquot; interpretatur de gene-
gt;ali clausula ad conatum punicnduni sc. factorum enumeratorum 1. 3. j

In fragmentis Pandectarum ad legem luliam Ma-
iestatis semel tantum verbum „opequot; occurrit, quam-
quam consilio alii praeter auctores quoque designari
possunt, uti apparet e. g. ex Saturnini notissimo
fragmento „quosque alios suadendo iuvisse scelei'is est
instar,quot; nam „iuvare consiliisquot; non de auctore per se
spectato accipiendum est, sed de eo, qui factori iam
quaedam facienti consilia dat. In lege 5 Cod. ad
leg. lul. Mai. socii coniurationis, qui primas partes
agunt, saci'amentum suscipiunt plurium sociorum, vel
cum hostibus communicant, quibus facta ad coniu-
rationem ad finem perducendam mandantur, aequipa-
rantur minoris momenti sociis, qui concHtione vel
necessitudine, qua gaudent, ab aliis sociis et nomi-

consul. etiam p. 239, 231 , p. 293-301 omni exceptioni a regula ad-
versatur, saepius auctore.i puniti esse videntur , sed generalis regula
neganda est, Conf. etiam scriptores citati J mea de conatu el
lege lulia Maiestatis inpr. de verbis ult. 1. 1 ff. ad leg, lul. Mai. Du
formula » qui causa mortis fueritquot; .11. F. Quinctiliani Declam. 270. in
opp. stud. soc. Bipont. vol. IV, p. 94 definitio causae mortis
p. 96, 97. Paul. Rec. Sent. L. V, tit. 23 , § 1 ap. Blond, vol. II,
p. 314 »mortisve causam pracstiterintquot; cum §11, p. 315. Coll. Leg.
Mos. et Rom. tit, I, § 4 ap. Blond, vol. II, p. 409, De bac re in
specie egit Zachariae. Clariss. Birnbaum nuper probavit notiones di-
versarum sociorum specienim Uomanis lurecons. non latuisse, von
dem Begriffe vom socius in den Quellen des Röm. Strafrechts, in
opere Archiv des C. R,, N. F. Ao 1842, p. I, praec. p. 7 , 11, 17
et not. 33 de iure Portugall. not. 34, 35 de iure Rom. p. 7-26. de
diff. inter species and. p. 21 »alicui persuadere, aliquem hortari
ad faciendum et instruere consilio. Formulam »causam mortis
pracbercquot; latins quam de mandate caedis accipiendam esse recte exis-
timat not. 47, p. 22, p. 24 et p. 37-42 Mitschuldigen universe de
sociis non dc specie Gehiilfen potius Gefährten et dc verbis so-
oietas criminis.

natim a ducibvis factionis pendent; hi „satellites, con-
scii ac ininistriquot; vocantur et sibi similes fuisse viden-
tur: sunt vero socii facti, quo caedes Imperatoris,
reipublicae proditio, bellum civile parantur.

Quid iure Romano constitutum est, si noxium poenitet,
aniequam ille delictum perfecit.

Nullam generalem regulam, si noxius a delicto fa-
ciendo, antequam illud coeptum est, sponte recedit,
neque de una neque de altera lege iudiciorum publico-
rum in iure Romano scriptam fuisse ex iis, quae de co-
natu apud Romanos disputavi, iam efficiendum est;
deinde veterum testimonia in Corpore Iuris aliisque lu-
reconsultorum scriptis hac de re nobis deficiunt: etenim
loca, quae afieruntur, solummodo de singulis causis
agunt, et plura, quae in glossis et a recentioribus
scriptoribus inprimis a Hiddema longsma citantur, ad
indicia privata pertinent, neque ad delicta horum iu-
diciorum, de quibus postea extra ordinem etiam cogno-
scebatur: merito tamen longsma Kleinsclu-odium refelht,
quod hic scriptor omnes fere causas ad iudicia privata re-
fert: praeterea Kleinschrod 1) contendit in causis enu-

1) Kleinschrod, System. Entwickel n. s. w. cd. tert. vol. I, § 42,
P- 94. »Die Frage wird von Verschiedenen geläugnet, die sich auf
einige riimischc Gesetze berufen (i. e. ad probandum conatum , si
uoxium ante consummationem delicti poenitet, non esse punien-

mcratisi-'de.factis nullius;momenti,, Tel de sola volun-
tate agiy quae veritatiquot;^irepugnaiit^ ut mox videbimus.
«rr^-r—oup-^iap bofrp„ mfi:, : jlt;r. «m '/rorr-.

dum,et in noti, ubi 6olonmiO!le!ldtjilt;(jusi8 ii^jjjjKiW, d; S -fftßBd
Senat, TurpiU,j Citg^,-.nbsp;» ft?!«!« ^^rW

Verordnungen nach, ïu schlagen, wird finden, dass sie bloss vom
Privatinteresse fpfeiif,^^ , ï'ker'H^n

deutcnden Uandlu1ilgeri;i)iaiéqgaJ klt;^,''8iseksléli(f Vél-ditmeu J''ódèr
dass in sedachten . Stellen .yp;rausgo»et2.tjnbsp;VeiksecJjcjfj,»?^

habe diesen »Villen als wirksam bewiesen.quot; lliddema longsma,
Disput,nbsp;'^MifiaWV poena sit Wttclt-Atftii ,

si delinqnejisl^»jntatoi?jcoj[»ilio,tspoB(fp jet;;gltrpnull» ratiqHe.,«jc-
trinsecus accedente coactus, a delicto eonsummando et eonficiendo

directe ad haiio °quaes1ionemquot;'}'ei-linefe, 'attam
legem citaläi,iquot;'co'f,'af^'öequot;Üffi','Äat f i??i'pter''quot;?afignim''a Uïeé'ékmo
'kllitäm »

regulam'gènè;âlcni'hôc''quot;loi'Â a Iiifcci'ns'ulto pl'ôgô'ffiquot;,'' lt;i\i'ini'''àl;riteh-
tiam îam /fefthi.

iùm de ''négâtïis'''priva'ti^' agequot;re®,^^maxirae ®negi(n(lum mitó 'vidiéliif ,

ie leges publica quot;Spécteht
1, 1 , § 3 D. (juod quisque iuris — 1. 21 , ^ 7 D, de furtis,quot;
deinde citat Senatu'sctfnsquot;'^ Turpilf.'* et 1. 19 pr. ff. de fais. — De
bis omnibus contendit » quae ' relalîori'ém hateinl ad ' publicam uii-
litatem ac securitatem!quot; ïandem p.

conatum delinquendi' (se, sen-su docXrinae)quot;ä poèn'a^'Kbéràskequot;quot;'si
noxius ante consummationem delicti sponte ab'illo committendo
recedit. Henke , Handbuch des Crirnirialrechts und dér Criminalpo-
litik , § 40, vol. I, p. 257 de poenit. »mag es immer mît derii Be-
weise , den man aus dom römischen Rechte für diesen Satz zu füh-
ren versucht hat, sehr misslich stellenquot; et not. 9, p. 380 ubi'tan-
tum cit. 1, 1 ff, quod quisque iuris , 1. 11 ff. de in ius voc.' i' 1. 3
ff. de bis qui not. infam., omisit igitur causas , quae iudiciäquot;publica
vel in specie delicta contra rempubl. speetant, I. 21 ff. de fürt, riullo

Causae privatorum iudiciorum, quae afferuntur, par-
tim hanc quaestionem non spectant: sic Ulpianus re-
spondens ad Edictum „quod quisque iurisquot; nullam
rationem voluntatis mutatae magistratus habet, sed
dicit eum iion teneri, quia contra ius (iniuria) sta-
tuere non potuit, quippe qui de talibus personis iu-
risdictionem non habuerit Ulpianus indicat ante con-
summatam iniuriam poenam de magistratu sumi non
posse, quod simili modo valet de verbis Pauli ad
Edictum „de in ius vocando,quot; ex quo duce Labeone
poenale iudicium dari negat, „si poeniteat libertum.quot;

modo hue referri potest, nam affirmatur solummodo hac lege aliquid
notioni delicti furti ex Romanorum sententia deësse. conf. Zacha-
riae die lehre vom Versuche, vol. I, § 81, p. 139-140 cum 5 269,
vol. II, p. 270 et not. 1, De mutato consilio 1. 21 ff. de furt.
mentio non fit; 1. 8, Cod. lust, de his quibus ut indignis cum pu-
blico iudicio et accusatione quodammodo cohaeret, «ed agitur de
publicatione bonorum, non de poena proprie sic dicta, et de his
quibus hereditas aufertur, minus igitur qu?ra lex ff. ad Set. Tur-
pill. causa iudicii pnbl. dicenda est. conf. etiam Zachariae, die
I.ehre vom Versuche J 270, p. 272-274 et in not., § 272, p. 276-
879 et S 273, p. 279 , 280 de 1. 3 et 1. 4, Cod. Theod. de aposta-
tis, quas recte de delictis contra religionem interpretatur et de
poenitentia sensu religionis Christianae. Exempla § 272 cit. nihil pro-
bant, nisi noxium puniri, si post delictum perpetratum (e. g. fur-
tum) eum poenitet : haec vero causa ex iure constituendo eodem
modo diiudicanda esset et ab alia {sc. si, antequam delictum ex
lege perpetratum esse censeatur, noxium poenitet) longe distat.
Feuerbaeh , Lebrb. des peinl. Rechts ed. Mittermaier ed. 12, § 42,
p. 47 cum not. 3. Mitterm. p. 49. van Hasselt, diss, iurid. varii
argum. 1776 , dissert. III, cap. V, p. 47 rem breviter tractat et
^ihil fere nisi legem 19 ff. ad leg. Corn, de liils. adhibet. Verbo
gquot; poenitentiaquot; nonnunquam usus sum ad hanc notionem indicandam
ne semper pluria verba de hac notione mihi conscribenda essent.
Hoc verbum saepe a veteribus usurpatur, non tamen hoc sensu.

Ex Praetoris mente Imic rci aequiparantur facta a
poenitentia plane aliéna „ si patronus vocatus non ve-
nerit aut (si) non invitus vocatus sit.quot;

Tres causae cum iudiciis publicis cohaerent Senatus-
consulti Ttirpilliani, legis Corneliae de felsis Digestorum
et legis 5 Cod. ad leg. lul. Mai. quarum duae a Klein-
schrodio, una ab Hiddema longsma omissae sunt.

Senatusconsultum Turpillianum scilicet Caesarum
aetate in gratiam eorum, qui accusabantur, et, ut ci-
ves ab innocentes deferendo abstinerent, factum, pri-
mum de iudiciis publicis solis sancitum est, deinde
Principum Constitutionibus ad facta iudiciorum publi-
corum, de quibus lapsu temporum extra ordinem co-
gnoscebatur, protractum est: Senatusconsultum in ac-
cusatores, qui tergiversabantur i. e. ab accusatione
iam facta desistebant, poenam pecuniariam et infa-
miam statuit: a Paulo vero quaßstio ponitur, an ille,
qui libelle Principi dato, falsum se obiecturum mina-
tus est, si non obiecisset, hoc Senatusconsulto te-
neatur, et propterea respondet eum non teneri, quod
nondum commiserit factum ad Senatusconsultum
pertinens, nam lege 1 Cod. ad hoc Senatusconsultum
Imperator Antoninus interpretatus est consilium Se-
natusconsulti de factis accusatoris, quae requirun-
tur, ut in Senatusconsultum incidat: causa criminis,
ait Caesar, debet esse ordinata, id est inscriptiones
depositae esse debent et fideiussor de exercenda lite
datus esse debet, is qui accusatur, sub custodia officii
sit, necesse est. Haecce omnia desunt in causa a
Paulo tractata, unum factum libelli Principi dandi
non sufficit, caetera accusator minatus est, non fecit:

factum, de quo eum poeiiitet (quaqua ratione), non
est delictum sensu Senatusconsulti: iam ea mitto
quae de varia indole talis delicti et delictorum, quae
ia legibus iudiciorum publicorum occurrunt, vel ad
e%i-um exemplum, vel extra ordinem vindicantur, in
medium proferxn pos§ent 1).,,,}

1) 1. 5 ff, (XLVm, lt;it. 16) ad Senatuscons. Turpillianum (Paul,
l. 8 Resp.) cum I. 1, pr. §1-3» § § 9gt; •• 3, 1. 15 pr. cum
S 1. »An ad eos, qui hodie de iudiciis publicis extra ordinem co-
gnoscunt, Senatusconsultum pertineat, quaeritur. Sed iam hoc Iure
cx Sacria Constitutionibus utimur, ut pertineat.quot; Ex L. 1, § 10 e. g.
apparet Senatusconsultum sancitum esse in eos, qui ab accusatione
instituta desisterent, magis ex I. 1, Cod. lust. (IX, tit. 45) » qui
crimen publici iudicii detulit et causa criminis ordinata (id est
inscriptionibus depositis et ßdeiussore de exercenda lite praestito)
eoqne , qui accusatur, sub custodia officii amp;cto, non impetrata abo-
litione ab exsecntione (criminis) destitit,quot; cum 1. 3, 4, 6. Egregie
de hoc Senatuscons. disputât Platnerus Quaest. de iure criminum
Romano. Q. VI, cap. III, p. 131-138, sine animo calumniandi Se-
natusconsulto teneri posse et a calumnia et a praevaricatione talem
tergiversationem esse distinguendam ostendit p. 133 seqq., p. 138
seqq. conf. etiam p. 134, not. 1. Ipsa accusatio ex Senatusconsulto
propter destitutum crimen iudicii publici non erat iudicium publi-
cum , ut p. 13t} probat. Minus fecte igitur Iliddema longsma Pauli
Verba ad SCt. interpretatur, cap. I, 21, 23 » eum, qui ab in-
choato delicto (hoc loco falsum obiicere) sponte et ultro désistât,
quot;on punirinam, ut ipse concedit Senatusconsultum latum erat
gt;'i eos, qui ab accusatione desistfibant, buius rei causa puniendus
fuisset, non verp, quod eum calumniari Yoluisset. Hoc iam yidit
celeb. Zachariae Gött. Die Lehre vom Versuche der Verbrechen , vol.
^I) p. 370, not. 3: § 269 qui glossam refellit »obgleich doch ge-
rade die Trage darin bestand, ob jener drohende wegen dieser
Sinnesänderung bestraft, also nach dem SCtum Turpill. als ein die
Anklage fallenlassender Ankläger letraclitet werden könne.quot; — Hoc
probe tenendum est falsum a Paulo non usurpari de calumnia,
sed de accusatione delicti falsi ex lege Corn.de (als., ex Seualuscous.,
'quot;oribus caet.

Longe alia est res in fragmento Pauli in tit. Dig.
de lege Cornelia de falsis, quem locum ipse Zacha-
riae summi quoque momenti censet, imo vero quae-
rit, an Paulus minus recte legem Sullae interpretatus
sit. Ad verha ipsa animum attendamua, priora „siid
totum (sc. falsam monetam) form are nolueruntquot; cum
sequentibus „suffragio iustae poenitentiaequot; coniungenda
sunt: haec ultima nos certiores faciunt, qua mente Pau-
priora sm^^nbsp;voluntas,npxiorum ad

monetam perculjiendam tendebat, falsam monetam con-,
ficere coeperant, antequam^J haec moneta perfecta es-
set, eorum'voluntäs'est ihutata, a facinore destiterunt:

voluerunt h3,i;ic Içrmre,^ hanc totam formare nolm-.
runt suifragio iustae poenitentiae i. e. voluntate mutata:
hic sensus veïbis inest; nulla argumenta afferuntur

-ri 1 -fquot;!' X3T r'; Jt / ^.inilf,. . . 7 .
Paulum errasse in , leg;e Corneha interpretanda.

-jliex CoEaelia ^euifalsis, .non?:tpta:.adqnosj pervenit;
eam solummodo ^eit- Digestorum, ex! Codieis fragmentis
et ex'Pauli Ke'é.®Seht, cognoscimus: in hisce singula

quaedai»„,|a(;t9. .pr.abibentur et tam pauca de nummis
adulterandis inveniuntur, ut vix ahquid certi ex iis
deduci'p6sëit,'quot;séd ut potius quaerendum sit, an, ut
Ludeh^et Zachariae v^^^^^ delictum falsos nummos
percutiepdi

ex sßa tantum puniatur,; si moneta est
plane peîrcnssa: praeter verba „adulter aver it — con-
fîaveritquot; apud Paulum „laverït, raserit, corruperit, vi-

tiaverit^'., inveniuntur, quae accipienda sunt de factis
minoris momenti et quibus noxius nummos non plane
adulteravit;quot;'Deinde in Digestis de lege Cornelia le-
gitur „qui in aurum quid vitii addideritquot; eum hac
lege teneri. Et de aliis falsi speciebus societas, pac-

tum ad obligationem innocentium, falsas testationes
coniieiendi, pactiones ad litem instruendam, itaque
facta, quibus delictum falsi paratur, quae apud nos
conatus remotus vocarentur, lege Cornelia de falsis
vel ad eius exemplum moribus vel Senatusconsulto
Liboniano plectuntur xinde probabile fit saltem in-
___gt;0 '^oisil'-

1) 1. 19 ff. pr. de lege Cornelia de falsis cum 1. 8,1. 9 pr. 1. 1 ,
$ I D pactusve fueril, societatem colerit ad obligationemquot; innocen-
tium , ex Senatnsconsulto {sc. liboniano) coerceturquot; I, 8, § 3 »coi-
erintquot; {poena legis Corneliae) 1. 20 eod.\ ïfolsi poena coërcentur, et
qui ad litem instruendam advocatione testibus, pecuniam accepe-
runt, obligationem, pactionem fecerunt,quot; cum 1. 6, eod. cum 1. 8,
Cod. ad leg. Corn, de fals. (IX, tit. 22). cnm Pauli Rec. Sent,
i. V , tit. 25 ad leg. Corn, testam. cum § Ä^Hcum § 5 et defin.
aisi g 3 ap. Blond. Inst. vol. II. Monum. p. 316, - Coli. Leg. Mos.
et Rom. tit. VIII, de falso testim. cap. V et VI verba Pauli »qui
ob falsum testimonium perbibendum pecuniam^ acceperit, dederitquot;
cap. VII verba Ulp. inpr. § 3 » pactusTe fuerit, ■ «ècietatem coieritquot;
et § 4 ap. Blond, vol'. Il.y p. 4a7 jo4S8. C»nf; Z^ariae(, die Lehre
vom Vers. vol. I, § 74, p. 122-124. » Ist ;ys .^»ht mögiich, dass
Paulus einen ganz falschen £ntscheidungsgrund fur die Absolution
gebraucht? oder müssen wir uns nicht vielmehr die Sache so er-
klären, dass Paulus sagen wollte: wenn atich das percudere mo-
netam schon unter der Drohung des Gesetzes begriffen seyn sollte
So federt auch das Gesetz dolus malus, und von diesem kann da
nicht die Rede mehr seyn, wo die Thäter, von der völligen Forma-
tion der Münze , von dem Verbrechen aus Reue abgestanden sind.quot;
Deinde recte animadvertit causas leg is Pauli aetate protralii: tandem
ihi opinatur, quum haec species falsi Maiestatis delictum haberetur,
regulas de Maiestate etiam de falsa moneta valuisse. Minus recte
hanc quaest. tractat. ä 269, vol. II, p. 270-273. »Sie würde voll-
kommen beweisen , was man bisher darin gefunden hat, sobald nur
erst der Beweis geführt werden wäre , dass der Versuch der Münz-
fälschung als solcher, wäre die Sinnesänderung des Thäters nicht
dazwisschen gekommen , nach den Grundsätzen des Römischen Straf-
rechts einer Bestrafung unterlegen hätte.quot; Uoc neque universe neque de

terpretationc etiam libera republica inde a lege Sul-
lae factum eius, qui monetam falsam percudere in-

liac lege probari potest, sed hoc probare conatus sum singula
quaedam facta, quibus falsa moneta coniicl incipitur, fortasse etiam
paratur, quibus ad falsum testimonium dicendum tenditur (uti
pacta, coniurationes) puniri. Luden, über den Versuch des Ver-
brechens, cap. II, p. 272-274. »Es heisst nun zwar in der Stelle,
der Fälscher solle mit Strafe verschont bleiben aus Rücksicht auf
seine Reue. Aber er blieb wohl in jedem Falle mit Strafe verschont,
wenn er den eigentlichen Act des Fälschens nicht vollendet hatte —
Es folgt dieses aus dem ganzen Charakter des Römischen Criminal-
processes. — Von jedem der den Act des Fälschens noch nicht
vollendet hatte, wurde angenommen dass er diese Absicht nicht
gehabt habe. Darin bestand die iusta poenitentia, d. h. zu rechter
Zeit — die Consummation der Münzfälschung, wie jeder Fälschung,
besteht erst darin, dass Gebrauch gemacht worden war von dem
gefälschten Gegenstande,quot; cum p. 174, 175, 183, 184 et seqq.
llisce ult. locis ad ius Romanum refert theoriam suam aliorumque; si
philosopha principia spectamus , haec theoria «tiam nimis »ubtilis est
de falso ut laesione iuris veri (Verletzung des Rechtes auf Wahrheit)
cum cap. II, p. 98-103 et passim. Welcker, die letzten Gründe
vom Recht, Staat und Strafe, bist. Theil. p. 568 et not. 1, qui
existimat Romanos poeniteutiae noxii rationem non habuisse ! ab eo
cit. 1. 65 ff. de furt. ; verumtamen hac lege Ulp. sermonem habet de
nmtato consilio, .postquam res in potestatem furis venerat, post-
quam contrectatio aderat et factum plane notioni furti oonvenie-
bat: furtum igitur iam erat consummatum. Sententia Ludeni de pro-
bationc magis vera est quam illa Welekeri dolum iure Romano nun-
quam ex re probari potuisse. Die letzten Gründe p. 572 , 573. Le-
liêvre, Comment, de conatu parte I, cap. III, J 14, regulam ge-
neralem de tali poeninentia iure Romano non sancitam esse proli-
tetur, p. U2-U4 egregie 1. 19 ff. de fais, cum 1. 2, Cod. de fais,
mon. et cum delicto Mai. (1. 5 Cod) comparai, et recte Croppiuni
refellit, quod ad causam poenitentiae attinet: minus recte ad poeni-
tentiam refert 1. II ff. de in ius vocando, çt de quibusdam aliis
legibus tacet : nimis dubitat de lege Pompei, de parricidiis (1. 1 iu
line) conf. Leliêvre p. 110, 117. Cropp, Couunent. de pracc. iur.

cipiebat, flabat, punitum fuisse: quod si haec cui-
dam propter legis verba de illis temporibus neganda
esse videantur, procedente aetate, quum legibus cau-
sae similes moribus adderentur, quum Iureconsulti
leges latiore sensu interpretarentur, facile fieii potuit,
ut faetum monetae cudendae poena legis Corneliae
mulctaretur, antequam perfectum esset: tune profecto
animadversio Ludeni et Zachariae de hac causa non
valeret poenitentiam non spectari posse, quod tale
faetum non haberetur delictum, antequam esset per-
fectum. Multo minus I^udenus audiendus est de poe-
nitentia agendum esse post monetam falsam ex omni
parte percussam, quod haec species falsi, ut ceterae
species, usu rei ad alium fallendum demum consum-
nietur, nam philosopha principia ex delicti natura re-
petita procul dubio non ad ius Eomanum, ut legibus^
Senatusconsultis, Constitutionibus et moribus constir
tutum erat, referenda sunt.

Sed scribit Zachariae: nonne Paulus potius hisce
indieavit dolum deësse, de dolo non amplius quaeri

Rom. circa puii. con. delinq. parte I, tit. V, p. 75-78 non valde
accurate , neque orones leges affert parte II, L. IV, tit. I, p. 80.
Von Wachter inprimis ex 1. 19 ff. de fals. hoo deducit, non omnes
leges lur. Rom. apud eum occurrunt, lehrhuch des Römisch-Teut-
sclien Strafrechts, vol. I, p. 143, 5 86, pauca ap. Baner, Lehr-
buch des Strafrechtes cd. 2, 1833, 5 71, p. 109 et uot. c. p. 110.
Uepp, über den gegenwärtigen Stand der Lehre von versuchten
Verbrechen, Archiv des Criminalr. Neue Folge Ao 1836 , p. II, 59,
p. 251, 252, nimis universe de Iure Romano hoc atfirmat, recte
affert I. 19 ff. de fals., minus rectc 1. 21, S 7 ff', de furtis, cuius
causa recte a lurec. Zachariae vitupcratur. Die Lehre vom Versuche,
vol. II, 5 269, p. 270, not. 1.

posse; verumtamen his respondere liceat, si factum
tnbsp;dolo malo committitur et in legem incidit, régula hoc

puniri, quamquam deinde factorem poenitet, Paulum
affirmare dolum initio noxio fuisse, quum ageret:
mutationem consilii non per se spectari, sed cum
factis cohaerere : dolus vero saepe quidem ex re, non
vero ex re sola, ut Ludeno visum est, prohahatur:
eius sententia de prohatione in iudiciis apud Roma-
nos, quamquam acutissime disputât, non plane veritati
convenit: etenim facta, quae delictum parant, nonnun-
quam in legibus poena afficiuntur, et haecce dolo malo
in delictum tendere probari oportebat, quod non sem-
per ex re fieri poterat.

In hac speciali igitur causa lureconsulti Romani
de poenitentia illius, qui factum ex lege puniendum
admiserat, neque hoc perfecerat, cogitarunt: hoc autem
non ad omnes legis Corneliae de falsis causas protra-
hendum est, sed ad eius speciem falsae monetae cuden-
dae pertinet: fortasse ad eum, qui nummos corrupit,
rasit: qnod talia facta similia minoris gravitatis sint.

Postquam a Constantino delictum falsae monetae de-
lictum Maiestatis haberi iussum erat, ideoque eius
poena erat asperata, noxii eius eodem beneficio gavisi
esse videntur, quia hoc nominatim non est abrogatum, et
quia analogia, ut recte contendit Leliévre, hîc non de
poena asperanda, at vero de poena mitiganda adhibetur.

In gravissima specie Maiestatis ex lege 5 Cod.
in coniurationibus, nempe contra Principem et rem-
publicam, venia ei, quem coniurationis ante delic-
tum perfectum poenituit, est concessa, quibus con-
firmatur sententia mea et doctissimi Leliévre de poe- .

»itentia facti falsae monetae, nam haec Maiestatis spe-
cies specie legis 5 Cod. levior est. - .^^rioo '

Zachariae et' velquot;mtóitöe oLiidëntisrhocir-esemplum
p6finitentiaer '»igt;etriJaheöèara eiser/ s®iir admiiïienlum
asse:- ad'J8ecpiiitatii'^I|OThlieifMB feavendumoexistiïntóunt,
cni ï sentenliasf •ij^ffiMi'TCrti'iiiessé •'libenter /; profiteor,
aHo(iain-/.iaitr UliosoriljtiHtnbsp;éöcüp poena fiiissent

récifcy-ipraeïnip foisseïtï ornativiveruiaieMüecfpiqtied m-
pnblime saltrti-^ïshnul 'pTospiciatui'j-.naBi/idMtiè'éod'Tim
estudmpëratoremi Arcadin«i;i:p09Hfte¥rtiam(;.®bxii rnoii
spooteisse: fe.ctum'iamquot;:aderatr,cqtiod oi ^dèlitituml ple-
ctebatur, hoe factum ad aliud nempeqad.'^aedemolïn-f
persrtoHs, iiyel eomm, quïfjduSiöèïsilió ïnfMjrerantVel
adi!^eipublica;e;s4itumijmtitahdura, «t^lilädi;rfeffl|jubiieam
hös«ibïis.prödeBidain:spadtdbat:fïv0nia ida'lurii sff-a'J'èon-
iuraltioae^r.qïös. dfeëtitifrjj sioifüöléiidof^i-^nfiïpej^tixliiB-cë
iiifest i notio; poêöiténllakeff sensü
pïoxime talifrfiiotibïHiTaeceduntyï quödi'^tidMift'SOtjtiöai
plaiïe negare noriï ausus est;n.-!Nölla'^räamp;J hfeamp;tii]',liaW
vera poenitentia I-ductus sit nösiü^/t'aA iamp;d»-]®èliorém
fen'gem redierit^f Terumitamen-rhödie ^èete'^ttl'pluï'ïbös
lareconsulti» cóncedittir • ift^ iure 'riatfeifr^^aiïSïi^ fpöenieen'.^.
tiïie' distingui itónuposse; metus poönae'jäaeipltts'fpoeni--'
tóntiaeisolet,-^sse'rcmi^^ l)Jnoo otoo-i i.r ,Bigolj;njj ■!
-iiliiiüil-i^idjnxjgiJjm xsnooq ..b oior JB ,ßbnjji;inan ijn'i.i-

6e 1; 5''Co!j. ad leg, iui!quot;i ai. i'udeH:''iii3er'ken 'Ver.such des
'^«i^Brècliens, cap. II,1p. 375.'gt;igt;» Aichybeweiset die Bedingung,
•ia^Sidé;- Gegenstand der Ervffnupg pder; Slitt|ieilung der-Behörde noch

ängeitihrten Stelle nichls ist, als einé Siciierheitsmassregel, uin desto
'«tter zur Entdeckung der Verschwörungen zu i;elangen.'' Zactia-

Imperator Arcadius conditiones poenitentiae addidit
noxium faction em prodidisse; si hoc exordio initae
factionis fecit praemio donabitur, si ipse factione usus
est, vel sero hanc detulit, veniam impetrabit: differen-
tia potest etiam intelligi de eo, qui breviter socius
fuit nec de coniuratione peragenda conventus cum
aliis habuit, iis assentitus est. Conditiones ab Impe-
ratoi-e salutis publicae causa praecipue scriptae sunt,
venia tamen partim propter poenitentiam, sit illa me-
tus poenae, conceditur: si verba stricte interpretari
velimus, „studio verae laudis accensusquot; meae senten-
tiae valde faverent: haec mitto, quia verba Impera-
toris saepe rhetorem redolent. Verisimile mihi vide-
tur saltem inde a Constitutione Arcadii, vel si haeC
non nova sunt, ante eius aetatem hanc veniam ad
noxios coniurationum contra rempublicam ex lege lu-
lia Maiestatis pertinuisse, nam gravissimae huius-
modi coniurationum species in lege 5 Codicis in-

riae die Lehre vom Versuche der Verhrechen, voL II, § 273,
p. 280-282. » Dagegen waren es wohl mehr politische Gründe, ins-
besondre die Hoffnung dadurch die Entdeckung des beabsichtig-
sten gefahrlichen Verbrechens zu befördern , welche die Kaiser Are.
u. Hon. veranlassten die bekannte 1. 5 Cod. mit der Zusicherung
zu schliessen.quot; Deinde de aliis sociis et de praemiis eorum, qui
initio coniurationis factae detulerunt. Tandem » Insofern kann man
aber hier allerdings von einer Ausnahme reden, als hier der Rich-
ter dazu ermächtigt und verpflichtet wird, denjenigen Theilnehmer
an der Verschwörung, welche die aufgesteUte Redingung erfüllt
hat von aller Strafe frey zu sprechen.quot; Deinde sequitur coniectura
ex lege 1. 3 ff. de cust. reorum (XLVIII, tit. 3). contra Weiske,
Hochverratl} und Majestätsverbrechen, §38, p. 137 et not. 10 re-
gulam non ad alia delicta universe protrahendam esse censet.

Cum lurec. Zacbariae coniectura assequi non au-
sim boc de omnibus coniurationibus cuiuscunque de-
licti valuisse.

Argumentum a contrario, ut vulgo dici solet, ex
lege 1 ff, ad legem Pomp. de parricidiis indoli iuris
ßomani valde répugnât, etenim contrariam sententiam
ex verbis legis vel ex Iureconsulti responsione sta-
tuere legibus iudiciorum publicorum et responsis lu-
reconsultorum ipsis adversatur; facta ad exemplum legis
vel interpretatione nonnunquam protrabuntur, sed tune
factis legis similia sunt, quod de exemple Zacbariae
ex Pauli Rec. Sent. quoque affirmandum est. Prae-
terea ex lege Cornelia de Sicariis sufficiebat, si no-
xius venenum emerat, eo magis in paululum graviore
delicto parricidii: etiamsi cum Ludeno propter doli
probationem alia bisce accedere deberent e. g. ali-
quem venenum cibo miscuisse, non requirebatur, ut
Venenum revera dedisset. In causa apud Paulum „qui
quum vellet occidere, id casu aliquo perpetrare non
potuerit, 1)quot; quaestio a poenitentia plane aliéna est,

1) Paul. Ree. Sent. L. V, tit. 23, § 3 ap. Blondeau, Inst, de
ïust. vol. II. Monuin. Iur. Anteiust. p. 314. Zachariae, die Lehre
Vom Vers. vol. II, § 271, p. 274-276 et alii script, ante cit. nomin.
luden et Lelièvre, Mittermaier Beurtheilung der Neuesten Crimina-
'iätischen Schriften. Neues Archiv vol. X, p. III, p. 546. » Dass
I^äsonnement des Verf. von No. 1, (Lelièvre) dass die Römer das
freiwillige Abstehen vom Versuche als strafbar erklärten , weil wir
keine Stelle haben, worin allgemeine Straflosigkeit ausgesprochen
Mt, möchte zu gewagt seyn; es liegt, wie dem Rec. scheint, so

nam, si cui deëst consilium occidendi, et culpa ali-
quem occidit, non incidit in legem Corneliam de Si-
eariis; huic nullo temporis momento, quum faceret,
animus occidendi fuit: non igitur eum, huius rei facto
coepto, attamen non perpetrato, poenitere potest.

Ecquid autem illi, qui delictum Maiestatis non deferunt,
eadem vel minore poena ac socii delicti, ex lege 5,
Cod. dd leg. lul. Mai. afficiendi sunt? Ecquid
autem hi verho conscii indicantur?

Bartoli sententiam, secundum quam Arcadius ver-
bum conscium de eo, qui coniurationem cognoverat
et nullo n\odo coniurationis socius fuerat, usurparat,
eius adversarius Baldus partim refellerat, deinde Mat-
thaeus, Cuiacius et Gothofredus nova argumenta his
addiderunt, quibus Pandectarum fragmenta et Con-
stitutiones Codicis meliïis illustrata sunt, et nostra ae-
tate Zirkler et Hepp Novella CXYII prae ceteris
ad Baldi sententiam confirmandam egregie usi sunt,

nahe nur den ernstlich bis zum letzten Momente, so weit es Toro
Handelnden abhängt, bei der Ausführung des Vorsatzes beharrenden
Versuch zu strafen, dass man die Straflosigkeit des freiwilligen Ab-
stehens eben so a priori annehmen darf, als man sie argumente a
contrario aus A. 178 CCC. oder aus Art. 2. des Code Pénal folgern
kann. Hatte freilich die lex eine bestimmte Versuchshandlung
als strafbar erklärt, so begreift man leicht die Annahme der Straf-
barkeit auch in dem Falle, wo der Verbrecher, der die verpönte
Handlung verübt hatte, nicht weiter ging.quot; Hisce respondere li-
ceat Const. Carol, ct Cod. poen. franc, generale principium de
conatu puniendo sancitum esse, hoc in iure Romano non invcniri.

sed optime, ut mild saltem videtur, historica ratione
et verbo conscio in variis legibus interpretando banc
rem probavit Königswarter 1).

1) Ant. Matthaeus de ciiininihus ad leg. lul. Mai. cap. III, de
poena et ad legem Quisquis, Cod. h. t. § S3, p. 364-207. Barloli
et Baldi argumenta ihi afferuntur. Hepp, die Bestimmungen des
Römischen Rechts über den Hochverrath in ihrem Verhältnisse zur
heutigen Doetrin und Praxis. Archiv des Criminalrechts , Heue Fol-
ge Ao 1837, p. IH, § 0, p. 390, 321. »Wie ungegründet es ist
.lenen Satz dem Römischen Rechte unterzuschieben , geht auch aus
Nov. 117 , c. 8 hervor — so muss man hier offenbar dem Römi-
schen Rechte einen Vorzug vor unserer Doetrin und Praxis einräu-
men.quot; Miror eundem scriptorem eodem anno in codera opere scrl-
psisse in commentario, in quo ceteroquin banc quaestionem ex phi-
losophis principiis egregie tractavit. » Ueber die iVichtverhinderung
•von bevorstehenden und die unterlassene Anzeige von begangenen
Verbrechen, Archiv des Crimin. Rechts, Neue Folge Ao 1837, p. 1,
p. 45. » Allein wenn die Motive sich vorerst auf die Auctorität
der neueren Legislationen berufen, welche beim Hochverrath die
Unterlassene Anzeige mit besonders schweren Strafen bedrohen , so
«wd diese Bestimmungen der neueren Deutschen Legislationen eines
Theils nur ein Ansfluss des in der Lehre vom Ifochvcrrathe kei-
neswegs musterhaften BSmisehen Rechtsquot; cura p. 47, sollte nichts
destoweniger (wie dies die Anhänglichkeit an das Römische Recht
allerdings besorgen lässt) der art. 133 des Entwurfs (Würtembergi-
schen) bestehen bleibenquot; et p. 45 citat hunc art., ex quo poena gra-
vis carceris (Arbeitshausstrafe) perduellionem non deferenti imponi-
tur, si ex delicto perduellionis aliorum civitati periculum imminet.
Hepp , Beiträge zur Lehre vom Hochverrath , Bern und Chur 1833,
zweite Abhandl. p. 21, poenam talis facti vel potius omissionis
etiam ex iure Romano dérivât, conf. de phil. princ. dritte Abhandl.
p. S6-37 et passim sec. Comm. Zirkler , die gemeinrechtliche Lehre
Vom Majestätsverbrechen und Hoehverrath, p. 231, 232 cum p. 229,
230 de eadem Novella. Königswarter, Geschiedkundig ovcrzigt der
■vvetgeving van de voornaamste Volken, omtrent het straffen der
niet-aangifte (non révélation) van staatsmisdaden in opere Nederl.
Jaarboeken voor regtsgeleerdheid cn wetgeving, verzameld en uit

Legem ex lege ipsa interpretari decetlureconsultum:
etenim § 6. Legis 5 Cod. conscii coniunguntur cum
satellitibus et ministris, ex quibus iam verisimile fit
de similibus noxiis agi, in principio autem buius le-
gis illi nominantur mprimis, qui coniurationi praesunt,
qui consilia dant, vel, qui consilia, quae primum cepe-
runt, cum aliis communicant; § 6, enumerantur socii
minoris loci, unde cum Gotbofredo conscios accipio de
iis, qui coniurationi favent, quibus nullum speciale
factum est mandatum, ex quo tamen non sequitur illos
nihil factures, quum tempus consilia peragendi adest.

Ministri, satellites contra ab iis coniuratoribus, a
quibus pendent propter conditionem vel propter alia
vincula, socii coniurationis facti sunt ad facta minoris
momenti peragenda, vol, ut facinus numero sociorum
vi et armis perpetrari possit. Cum § 6, § sequens est
conferenda, in qua de solis sociis sei'mo est et quae
inprimis cum prioribus cohaeret, si verba „ex bis,quot;
quae in quibusdam codicibus desunt, leguntur: aliquid
etiam nostrae causae prodest in eodem titulo, 1. 3,

gegeven door den Tex en van Hall, Ao 1839 , Ko. 2, § 2, hlslor.
rei expos, ante legem 5 Cod. p. 168-173, de variis legg. p. 174-
181. Jtli rari licet solummodo doctissimum virum neque in parte hist,
neque in parte philos., ubi suam sententiam de tali facto puniendo ex-
ponit, Heppii mentionem facere neque etiam Zirkleri. lac. Gotho-
fredi Discursus histor. ad legem quisquis Cod. ad L, lul. Mai.
in Gothofredi Oper. lurid. Minor, ed. Trotz, Lugd. Bat. 1733 ,
p. 10 seqq. inpr. c. IX, p. 30-32 non omnia tamen loca attulit
et praecipue boc efficit ex coniunctione cum satell. et ministr.,
ex 1. 1, § 27 If. de quaest, et cx loco Tertulliani; eadem scribit
ad leg. 3 , Cod. Theod. ad leg. Corn, de Siear. Cod. Theod, ed. Kit-
ter, vol. III, p. 105 et Comment. Gothofr. ibidem et p. 106.

Verbum conscii projiter ea, quae adduntur „cuius con-
ditio atque instinctuquot; de sociis scripta esse, quamquam
hic potius couscius est eius, qui alium calumniandi
causa Maiestatis accusat, verum illi eadem poena pu-
niuntur, si probatur eos calumniates esse ac noxios
ipsos Maiestatis et una pars legis ex alia eius parte
explicanda est 1). Tn lege Pompeia de parricidiis
conscii ab iis, qui tantum cognoverunt, seiunguntur,
nt ex varia poena Königswarter aliique ostende-
runt 2): hoc vero probe tenendum est principia legis
Pompeiae de parricidiis ad hanc legem esse restrin-
genda, non de Maiestate vel de perduellionis spe-
ciebus valere: parricidium praeterea hac aetate multo
niagis quam antea a Maiestate et a perduellione alie-
num erat. Itaque ex his legibus non probari potest
poenam quandam leviorem illis, qui delictum Maiestatis
non deferrent, esse impositam. Magis ad maleficium
Maiestatis pertinet 1. 40 fi', de poenis, quam Zirkle-
rus de eo, qui tale delictum non defert, accipere vi-
detur: Metrodorus autem non solum hostem fugien-
tern non defert, sed ilium domi suscipit ad eum oc-
cultandum: de Philoctete dubium est, an alius hostem
domum Philoctetis adduxerit et hic eum ibi occultari

1) 1. 5 Cod. ad leg. lul. Mai. § 6 cum § 7 cum pr., 1. 3 eod.
in fine. Konigswarter legit »ex hisquot; p. 174, 177.

a) 1. 2 ff. de lege Pomp, de parric. (XLVIII, tit. 9) cum
1- 6, ibid, de iis Konigswarter p. 176, Matthaeus p. 364, 366,
inde deducit tale factum extra ordinem esse puniendum: magis
accurate haec inquisivit et interpretatus est Konigswarter. Conf.
etiam Clariss. Birnbaum »von dem Begriffe vom Socius in den Quel-
len des römischen Strafrechts, in opere Arch, des C. R., N. F.,
Ao 1842, p. I, p. 18, 19 de verbo » Cousciusquot; et not. 38.

passus sit, an vero in alius domo occultetur et hoc
non a Philoctete deferatur; quidquid sit, Metrodori
factum 1) gravius est, quam omissio deferendi; si hoc
factum minore poena, atque aliae Maiestatis causae,
punitur, inde probabile fit illum, qui solummodo non
defert, non puniri: causae Metrodori et Philocte-
tis deinde sunt speciales, nec plane eaedem ac con-
iurationes machinationesque legis 5 Cod.

Ulpiani sententia, 1. 6 if, de poen. his non adver-
satur, nam affirmat noxios, qui post sententiam dam-
nationis dicunt se aliquid, quod Principis salutem
spectat, delaturos, non esse audiendos, quod poenae
eludendae causa hoc contendant, ut iam animadvertit
Matthaeus: ea, quae sequuntur sunt philosophantis
Iureconsulti „magisque esse puniendos, quod tamdiu
conticuerunt, quod pro salute Principis habere se iac-
tant? nec enim debebant tam magnam rem tamdiu
reticerequot; fortasse etiam ironice scripta sunt. Ulpia-
nus de culpa eorum loquitur, non de poena ex lege,
multo minus ex lege Maiestatis vel ex moribus.
Legem ad Senatusconsultum Silanianum cum Kö-
nigswarter propter coniunctionem cum verbo facfores
(factoris uti in aliis Codicibus scriptum est) potius de
socio interpretarer, quam cum Matthaeo de causa
speciali Senatusconsulti: hoc tamen sufficeret 2).

1) 1. 40 £F, de poenis Zirkler, die gemeinr. Lehre, p. 231. Kö-
nigswarter huius legis non meminit.

3) Königswarter, op. laud. p. 177 , quod verba conson et fautores
(faetores) coniunguntur: Ulpiani locum 1. 6 ff, de poen. non affert,
1- 1. § 21 ff, de Senatusc. Silaniano (XXIX, tit. 5). Ulp. ad ed.
»tamen, si qui conscii vol fautores (faotwes) sceleris fuerunt, hi

Alias leges Constitutionesque, uti lureconsultorum
Responsa iam mitto, quia de his plane cum Königswar-
tero convenio. Verho consciis proximum accedit conscien-
tia, qua in re maioris momenti mihi esse videtur frag-
mentum Saturnini, qua de poenis delictorum universe
agitur „consilia vt coniurationis et latronwn conscientiaquot;
quam lex ff, de iniusto rupto et inrito facto testa-
»lento, quae a Königswartero citatur. Propter verbum,
quod antecedit, consilia et propter verbum coniurationes,
luod cum conscientia coniungltur, verbum conscientia
ibi de conventu, de factione ad plura delicta eiusdem
speciei in futurum committenda, intelligendum est:
est igitur factum voluntate noxii ad delictum ten-
flens, quod a facto dehctum non deferendi, vel potius
ab hac facti omissione alienum est 1).

demum supplicio adficiuntur.quot; Matthaeusde ciiminibus, p. 365, 368,
de lege 6, de poen, ir, »supplicii eludendi causa — niagis punien-
dum , id est festinandum eius suppliciuin , cum enim rem tam ma-
gnam tamdiu reticuerit, inde praesuminus , eludendae tantum poenae
gratia talia eum iactare.quot; At hisce seqq. TJlp. verba non satis
'llustrantur; de Scto Silan., p. 366. I.uden, iibcr den Versuch der
Verbr. cap. II, p. 298-300 et not. 4, p. 198. Conscium interpreta-
tur, de eo, quocum a coniuratore omnia eius consilia communican-
tur, et, qui hisce assentitur, non deomni, qui quoquomodo delictum
cognovit ratihabitioni hoc aequiparat. Moorman , verhandelingen
over de misdaden en dertelver straffen — vervolgt en ten einde
gebragt, door II. H. van Hasselt. Arnhem Nyhoff, 1764. Iste bock,
®de hoofddeel, p. 101-103. Bartoli sententiam defendere studet e.g.
quod iusiurandum non praestiterint, quod tamen 1. 5 pr. de omni-
bus sociis poena requiratur.

1) I. 16 pr. ff. de poen. Konigswarter op. laud. p. 175, 176, 1.6,
S ' ff. de iniusto rupto et irrito facto testam. (L. XXVIII, tit. 3).
* Nam eorum, qui mori magis qnam damnari maluerint oh conscien-

Tandem ex Novella CXVII, solummodo I'usta di-
vortü causa marito conceditur, si uxor marito non
indicat coniurationem contra Imperium factam esse,
uxori vero iusta divortii causa datur, si maritus ad
magistratus talem coniurationem non defert, et nulla
poenae mentio ibi fit: verbum consciiis boc loco de eo
eave, qui delictum tantum cognoscunt, usurpatur. Ma-
trimonium facto tale delictum non deferendi per se
non dissolvitur, sed ut iusta causa divortii apud iu-
dices magistratusque alFerri potest: quum tamen de-
lictum Maiestatis hac aetate saepe poena mortis vin-
dicetur, matrimonium hac ipsa noxii morte dissolvitur,
si species delicti Maiestatis tam gravis est, ut poena
mortis noxio infligatur 1). Mirum est facta mariti co-

tiam criminis testamenta irrita Constifutiones faciunt,quot; potius so-
cii delicti esse videntur, quia non probabile est eos alioquin semet-
ipsos interficere, sed obiter res tractatur, neque lam diserte, ut a
Saturnino ; 1. 1, § 37 ff. de quaest. magis ad iudicia publica per-
tinet et verbum conscii ibi etiam de sociis delicti accipiendum
esse videfur 1. un. Cod. de raptu virg. § 3, (IX, tit. 13) »conscii
et ministriquot; 1. 1, Cod. de fals. mon. (IX , tit. 34). Alia loca magis
propter generalia principia citantur. Quamquam inter accusatorem
et iudicem (ad leg. 3 Cod. ad leg. lul. Mai.) recte disputavit Mat-
thaeus, cum Königswarter facio hac differentia non refelli coniun-
ctionem inter 1. 3 et 1. 5 Cod. ad leg. lul. Mai.; interpretation! Bar-
toli obstare ea, quae de accusatoribus, qui calumniantur, sancita
sunt. Regulae de poena calumniantis ad indice.s calumniantes etiam
valere mihi videntur Königswarter, p. 179. Matthaeus p. 366, 367.

1) Nov. CXVII, cap. 8,51. »Si contra Imperium cogitantibus
aliquibus conscia est muller aut etiam viro suo non indicetquot; cum g 2,
cap. IX, p. 1 , » si contra Imperium aut ipse cogitaverit aliquis
aut cogitantibus conscius non indicaverit imperio.quot; Inde deduci pos-
Set Imperatorem hoc loco nihil praeter causas divortii spectasse.

gitandi de hoc delicto et conscientiae coniurationis simul
enumerari, nam cogitare hoc loco procul dubio de illo,
qui revera delicti socius est, accipiendum est, illud
verbum etiam de eo, qui coniurationi praeest, qui pri-
mum delicti perpetrandi consilium cepit, interpretari
possemus, et tamen nulla poena sensu iuris crimina-
lis hoc loco de eo sancitur, unde dubia mota sunt,
an lustinianus hac Novella non solum divortii cau-
sas spectaverit, ius criminum mittens, vel legem 5
Cod. ad leg. lul. Mai. eo temporis momento non
recordans: hoc vero eum vel potius lureeonsultos il-
Jius aetatis fugisse vix probabile est, quare cum Zir-
klero cogitare intelligo de factis tam remotis et in-
certis, ut nondum probari possit coniurationem esse
factam. Hoc faetum non eiusdem esse gravitatis atque
factum legis 5 Cod. in leg. lul. Mai. apparet etiam

luod cogitare de ipsa coniuratione usurparet, sed § 5, liliis huius
®ogitantis vel conscii, si ex hoc ipso matrimonio nati sunt, servatur
dominium dotis et donationis ante nuptias, quod coniurationi legis 5
^od. ad leg. lul. Mai. répugnât. Zirkler op. laud. p. 237. Riinigswar-
ter op. laud. p. 178, 179. Weiske, Hochverr. § 2.5, p. 86-89 ver-
bum cogitare quoque de facto minoris momenti quam coniuratione
'nterpretatur. Nov. CXVH cum Nov. XXH, c. 15 recte comparat
(quae impr. consulenda est) et existimat Nov. XXIl, quae ex Constit;
Tlieodosii iuiiioris a lustiniano hausta erat, et ut iustas divortii cau-
alia graviora delicta quaedam, uti adulterium, homicidium, ve-
Deficium, seditionem, machinationes contra Imperium enumerahat,
®lt;1 gravissimam speciem delicti Maiestatis a lustiniano deinde Nov.
CXVlI restrictam fuisse cum § 24, p. 83-85 cum § 38, p. 136, 137
»Ail diserte de poena delictum non deferentis scribit, sed ex iis,
quae disputât, deducendnm esse milii videtur eum de poena eius,
qui delictum non defert, cogitare. Feuerbach, Lehrb. ed Mitterm.
cd. 12, § 170, p. 160 ct not. Mitterm. p. 161.

ex iis, quae de dote et de donatione propter nup-
tiaî hac Novella constituta sunt.

Henke 1) hanc quaestionem non accurate inquisi-
visse videtur, quia nulla dubia movens, variis locis
eos, qui Maiestatem non deferunt, iure Eomano ea-
dem poena atque socios dehcti et factores affectos
esse commémorât; minus recte quoque partim ex No-
vella CXVII HefFter nuper effecit minore poena
eos, qui hoc delictum non deferunt, ac poena delicti
sociorum esse punitos: ibi profecto de poena sermo
non habetur: deinde legem 40 ff, de poenis citat, de
qua iam disputavi.

Quid in iure Romano de adminiculorum a noxio adhi-
hendorum indole constitutum erat?
Quid de facto commisso ad efficiendam laesionem, quae
ex rei natura evenire non poteratf

Romani Iureconsulti de adminiculis idoneis non eo-
dem modo atque scriptores nostrae aetatis quaerere

1) Hen^e, Handb. des Criminalr. und der Criminalpolitik, vol.
III, § 177, p. 313 et not. 2, p. 321 cum § 184, p. 413. Helfter,
lehrbuch des gemeinen Deutschen Criminalrechts ed. sec. 1840,
§ 216, p. 184, minorem poenam ei, qui delictum Maiestatis non
defert, quam delicti socio imponendam esse censet et not. 3,
p. 185, talem poenam dérivât ex I. 40 ff. de poen., ex Nov. CXVII
et ex communi opinione, ut ab eo vocatur. Minus recte Hepp
Henkii sententiam affert, nam scribit Henkium verbum consciura
de delicti socio interpretari et minori eius poenae favere solummodo
propter communem opinionem , attamen Henke ad hoc probandum
et legem 40 ff. et Nov. CXVII citat. Fortasse Uenke in priori edit.

poterant, quod non universe doctrinae sensu differen-
tiae notionis conatus et consummationis delicti ratio-
nem haberent, unde argumenta ad probandum Eo-
manos adminicula plane vel quadam ratione idonea
requisivisse vel non requisivisse ex singulis factis va-
riis legibus prohlbitis, quae vel consummata vel ten-
tata a nostris doctorlbus haberentur, repetenda sunt.
In lege Cornelia de Sieariis factum venenum habendi
faciendi plectebatur, sed in hac lege scriptum erat ve-
nenum malum ea mente, ut id occidendo inservire pos-
set, et Gaius universe a medicamento distinguit in
generali titulo Dig. ea „ quae nocent:quot; tale factum
apud nos conatus remotus vocaretur; et Senatuscon-
sulto deinde speciali causa mulier quaedam relegata
est, quae medicamentum ad conceptionem dederat;
verumtamen causa huius exceptionis erat, quod fe-
mina, cui hoc dederat, hoc medicamento adhibito
mortua erat: erat re vera malum medicamentum?
animus occidendi, quem lex'quot; postulabat, deficiebat,
amatorla medicamenta saepe etiam erant venena, uni-
verse nocere poterant 1). Haec inprimis conferenda

aliom sententiam professus est. Ilepp , die Bestimmungen des Röm.
lieehts über den Hochverrath, Archiv des Crim. Rechts , Neue Folge
Ao 1837 , p. III, § 6 , p. 390 in fine, ap. von Wächter de hac re
nihil inveni.

1) 1. 3 pr. cum § 3 ad leg. Corn, de Sicar. et venef. cum I. 336,
ff. de verb, signif. ubi Gaius L. IV ad Leg. XII tab. » qui venenum
dicit, adiicere debet, utrum malum au bonum : nam et medicamenta
Venena sunt — apud illos (Graecos) quoque tam medicamenta,
luam quae nocent.quot; — Paul Rec. Sent. L. V , tit. 23 , § 1 » vene-
num — mortisve causamquot; § 5 »causa mortisquot; § 14, cum § 19, ap.
®londeau, Honuinenta Iur. Anteiust. vol. II, p. 314, 315. CoHat.

sunt cum alio facto legis Corneliae de Sicariis „qui-
ve — cum telo ambulaverit,quot; ubi aliud adminiculum
„telumquot; nominatur, quod ex 1. 11 ff. § 1, de vi pu-
blica nobis interpretandum est de adminiculo idoneo:
etenim ibi legimus. „Telorum autem appellatione omnia,
ex quibus singuli homines nocere possent, accipiunturquot;
quae lege 233 ff, de verb, signif. confirmantur, nam
lapide et ligno, quod telum etiam significare posse
Gaius affirmat, bomini noceri potest, imo vero homo
huiusmodi adminiculis occidi potest; magni momenti
est etiam exemplum veneficii apud Ciceronem pro
Cluentio, ubi diserte de malo veneno sermo habetur:
ab alla parte non necesse est, ut quoquo casu mors
inde sequatur, ut semper homo tali adminiculo per-
eat: si quantitate nimis pauca noxius utitur, vel eam
habet, tamen tenetur, ut Seneca nos docet 1).

Leg. Mos. et Rom. cap. VI. ülpian. ap. Blondeau, vol. II, p. 409,
» e re — si gladium instrinxit aut telo percussit, quid dubium est,
quin occidendi animo percusserit ? Si clave percussit aut cucuma
(i. e. adminiculo coquendi) quum forte rixaretur, ferro percussit,
«ed non occidendi mente.quot; Nec clavis nec cucuma proprio sunt
adminicula ad vulnerandum vel occidendum, ab adminiculis mul-
tum pendet cum 1. 1 , J l ff. ad leg. Corn, de Sicar. » qui
minis necandi causa venenum confecerit, dederit.quot;

1) L. 1 pr. ff. ad leg. Corn, de Sicar. et venef. cum § 3. Coli,
leg. Mos. et Rom. tit. I, cap. 13 ex Pauli Rec. Sent. » Tali autem
appellatione non tantum ferrum continetur, sed omne quod nocendi
causa portatum estquot; ap. Blondeau vol. II, p. 411, Pauli Rec. Sent.
L. V, tit. 23, § 7 ap. Blond. II, p. 314. Cicer. orat. pro Cluentio
cap. 16-20 cd. Orell. vol. II, p. 1 , p. 474-476 praecipue ad verba
animum attendas »venenum — in manibus Scamandri deprehendi-
— venenum esse deprebensum.quot; Ad Scamandrum defendendum
dicebatur » Scamaudro faotas insidias esse per Diogencm constitutum-

Hae causae non ad omnes iudiciorum publicorum
leges, neque ad omnia facta in iis iudicata pertinent:
in lege Cornelia de Falsis falsum legati uno lureeon-
sultorum fragmento et in una causa delictum falsi Se-
natusconsulto quasi ex lege Cornelia habetur, quam-
quam legatum ipsum est inutile; in alia causa aliquis
a poena liberatur, si servo, qui bona fide ei servit,
legatum adscribit: in priore causa a me citata testa-
mentum ipsum perfectum sit, ut in legem noxius in-
cidat, neeesse est: nulla mentio fit de facto non per-
fecto : adminicula alius sunt indolis et dolus de scriptis
faeilius probari poterat: inde lureconsulti de causis
huius legis magis dubii haesisse videntur 1).

que inter eos — ut mcclicamentum, non venenum Diogenes afferret.quot;
Deinde Cieero hoc refellit testimonio Bebrii » se praesente Scamandrum
cum veneno pecuniaque deprehensum esse.quot; ed. Ernesti vol. 11,
p. 1, p. 614-617. L. Ann. Seneca phil. » aliquis mihi venenum de-
dit , sed vim suam remixtum eibo pcrdidit : venenum iJlud dando
Seelere se obligavit, etiamsi non nocuitquot; in opere » de constan-
tia sapientis sive quod in sapientem non eadit iniuriaquot; cap. VII in
Senecae opp. illustr. a Iusto iipsio , fol. 177. Pauca ap. Carmignani
Iuris Crim. Elementa § 201 , vol. I, § 201 de conatus qualitate,
quae desumitur cx causarum natura, quae conatum impediunt. Exem-
plum Senecae ibi etiam citatur.

1) L. 6 ff. pr. de lege Cornelia de falsis cum 1. 22, § 4 ff. ibidem
cum 1. 4, Cod. ad leg. lul. de adult. (IX, tit. 9). Hanc quaest.
®gregie tractavit Zachariae Gött. die Lehre vom Versuche der Ver-
br. § 133-135, vol. I, p. 252-258 inprimis de telo et veneno,
paululum ab eo recedo, quod ad 1. 6 ff. de fais, attinet. comp.
§ 68, p. 111-114 et not. 2, p. 114 de causa Cluentii, quae valde
accurate ibi exponitur cum § 74, vol. I, p. 123, contra Luden,
über den Versuch des Verbrechens, cap. II, p. 286-288,1.3,
S 2 ff. ad leg. Corn, de Sicar. affert ad probandum in quaest. de
■^eneno Romanos punivisse propter animum ; sic etiam in causa sac-

Quaedam causae Maiestatis, uti coniuratio, caedes
Imperatoris vel Magistratus magis quam facta aliarum
legum cum lege Cornelia de Sicariis hac in re cohae-

chari, quod errore a noxio alii homini pro veneno porrigebatur :
contra poena liberahatur, « saccharo aliquem occidere volebat, quia
dolus ex re probabatur cum p. 289-S93, si quaedam nota delicti
deficit, tunc etiam Romanos punivisse censet cum p. 94-96, 106-
110, 113, 115-119. Leliêvre, Comment, de conatu parte I, cap,
in, § 15, p. 117-119 nullam generalem regulam inre Romano de
adminiculis statutam fuisse convenit neque de una neque de altera
lege: distinguit inter facta lege diserte indicata et inter regulam
eadem severitate puniri sceleris voluntatem seqq. Si talis regula
in lege adest, existimat non opus esse adminiculis idoneis, quod
hoc nominatim non adiiciatur; ex iure Rom. ilium etiam pu-
niendum esse opinatur, qui errore vinum pro veneno dedit; L 33,
§ 4 ff. de fais, esset exceptio a regula: contra, si facto cx rei
natura laesio oriri non potest, ilh,d iure Romano puniri ne-
gat § 16, p. 119-131, cit. § 8. Inst, de oblig. quae ex del.
nasc. § 18, (IV, tit. 1), 1. 38, § 6 ff. de poen. I. 6 pr. ff. ad
leg. Corn.,de fais, minus recte Cropp, Comment, de praec. iur.
Rom. circa pun. delinq. parte I, L. I, tit. II, p. 41-44 minus
recte distinguit inter graviora et leviora et delictum falsi delictum
levms habet: de imprecationibus recte hoc negat ex philosophis
iuris criminahs principiis et nostram aetatem spectans: mirum tamen
est eum de ipsis Romanis non cogitasse eum p. 37-41 neque satis
accurate quaestionem de conatu et de adminiculis inquisivit parte
II, tit. 3, p. 46 , 47 , 49, Neues Archiv des Crim. Rechts,
Mitterm. Beurth. der Neuesten Crim. Schriften, de Comment. Leliè-
veri, Heppii, Wintgensi, vol. X, p. III, p. 545, 546 hoc loco
de multis quaestionibus de conatu delinq. indicium fert nominatim
de sententia Roman, de adminiculis: »Dass die Römer auf die Taug-
lichkeit der Mittel nicht in der Art, wie bei uns darüber Contro-
versen entstehen, Rücksicht nahmen, ist zu glauben - man dürfte
wohl nicht gewagt schliessen, wenn man glaubt, dass in Fälle,
wo völlig zwecklose Mittel gelraucht wurden, dio Römer ge-
scheidt genug waren es gar nicht zur Anklage kommen zu lassen,
oder, wenn sie eintrat, das alsolvo auszusprechen.quot;

rent: propterea verisimile est Romanos ad delictum con-
iurationis contra Imperatorem vel contra illos, qui eius
consiliis intererant vel ad delicta caedis Imperatoris
vel magistratuum punienda telum, quod nocere potest,
malum venenum requisivisse, et cum his plane con-
veniunt illa, quae a Modestino scribuntur de regulis
iudicibus in iudicio Maiestatis proponendis „ an po-
tuerit facerequot; et seqq., quae partim personam noxii
spectant, partim ad numerum eius amicorum et so-
ciorum referenda sunt, attamen ad naturam etiam
delicti adminiculorum pertinent; iudicibus perspicien-
dum est, quomodo noxius haec paraverit, vel iis uti
inceperit. Deinde Modestinus ex Pauli Rec. Sent, ad
h. t. explicandus est; etenim hic quidem vel ma-
xime de coniuratione agit, sed non de hac sola Ma-
iestatis causa: universe hisce iudicibus praecipit, ut
videant, an periculum reipublicae ex noxii facto ti-
inendum sit: quod variis modis fieri potest, sive ex
eius conditione in republica, sive ex eius amicis sive
ex gratia, qua apud plebem, vel apud cives Romae
Universe, vel apud incolas in provinciis floreat, sive
ex adminiculis, quibus utitur vel uti incipit, aliaque 1).

1) I. 7, 5 3 ff. ad leg. lui. Mai. cum al. § eiu«d. leg. et cum
f- leg. cum Pauli Rec. Sent. L. V, tit. 29 ad leg. lui. Mai. e. g.
^erba » In reura Maiestatis — tanti enim criminis reusquot; cum § 1
quot;p. Blondeau, Institutes de lustin. vol. II, Monuni. Iur. Anteiust.
P- 318. Weiske, H«:hv. Vor- und Kacliwort p. XVII et XVIII,
7 vel maxime ad personam rei et ad eius iuvenilem aetatem
»■eftrt cum S 22, p. 75, 76 recte putat 1. 7 , S 3 ff. h. t. ad omnes
'pecies Maiestatis pertinere : ex hisce efficit in iudicio Maiest. non
'■equiri, ut noxii factura sit perfectum , consummatum. Zirkler, die
gemeinr. lehre vom Maiestätsv. parte III, p. 194-196 et passim:

Pauli § sec. ad Iranc tit cum § prima eod. comparanda
est; ibi non tantum de coniuratione scribitur.

Minus recte igitur Hepp verba Modestini et totum
eius fragmentum, 1. 7 ff, ad leg. lul. Mai. iniurias
Principi verbis factas solummodo spectare existimat:
banc legem vero ad iudicium Maiestatis xiniverse per-
tinere iam ante probare conatus sum, ubi speciem
Maiestatis, quae verbis admittebatur, illustravi.

Mala maiorum sacrificia in perniciem hominum, ut
carminibus magicis aliquem interficerent, facta, nam

egregie legem Pand. eum Pauli Rec. Sent, comparat; solummodo
minus recte haec loca de una perduellione intelligit. Heffter, Lehrh.
des gemeinen Deutschen Criminalr. ed. sec. § 304. de Maiestate » ein
Unternehmen, welches in seiner Vollfülimng iin Stande ist, den
ruhigen Rechtsbestand des Staats in einem wesentlichen Bestand-
theile aufzuheben oder zu gefährdenquot; p. 175, 176 et not. 3 ubi
cit. 1. 7, 5 3 ff. Hanc igitur de adminiculis interpretatur cum § 76,
p. 69 et not. 4, p. 79 ubi tamen magis ex Const. Carol, hoc dé-
rivât. Hepp, die Bestimm, des röm. Rechts über den Hochverrath ,
Archiv des Crim. Rechts, Neue Folge, Ao 1837, p. III, § 4, p. 373-375
contra Zirklerum contendit haec non de sola perduellione scripta
esse (sc. verba Mod. in Dig. et Pauli ex Rec. Sent.) quod eonce-
derem, quamquam Pauli verba praecipue (non solum) ad graviores
Maiestatis species referenda sunt; contra Weiskium §6, p. 384 »auf
blosse Drohungen gegen den Regenten (minae non semper sunt
iniuriae, quae verbis fiunt) — wie denn ülerhavpt die ganze Stelle
■wohl nur auf Schmähungen gegen den Regenten bezogen werden
kann, indem Modestinus den Richter darauf verweist, bei solchen
Anklagen die ganze Persönlichkeit des Angeschuldigten zu berücksich-
tigenquot; cum § 5, p. 378 et not. 33. Mittermaier in opere Staats-
lexicon von Rotteck und Welcker, vol. VIII, p. II, p. 304. De
coniuratione et personis inprimis 1. 7, S 3 ff. ad I. I. M. Henke
accepit, Handb. des Crim. Rechts und der Crim. Polit, vol.111,
§ 185, p. 434, p. 435. L. 8 Cod. Theod. de magis et mathem. ed.
Ritter, vol. Ill, p. 137 »sacrificia funestaquot; caet.

sic lex Pandectarum ad leg. Corn, de Sicariis ex
Pauli Ree. Sent. nobis explicanda est, a Romanis illo-
rum temporum idonea adminicula ad hominem occi-
dendum haberi solebant, quidquid de magorum et alia-
rum vaticinatorum specierum fide Tacitus dubitet, et
propterea apud Paulum statim postquam de bis sa-
crificiis egit, verba sequuntur „qui hominem immo-
laverint exve eins sanguine litaverhit,quot; noxii unius al-
teriusve facinoris bestiis obiiciuntur, et, quod magis
niirari licet, honestiores, qui hominem immolaverunt
capite, i. e. gladio puniuntur, quae levior mortis poena
de honestioribus magis non commemoratur.

Exemplum Feurbachii de illo, qui precibus ho-
minem occidere conatus erat, de Romanis non va-
let 1).

1) L. 13 ff. ad leg. Corn, de Sicar. et venef. Pauli Ree. Sent. L. V,
tit. 3.3 ad leg. Corn, de Sicar. et venef. (non vero tit. de vaticin.
et matheni. lit. 1) S 13, qui sacra impia nocturnave, ut quem olcan-
tarent,dcßgorcnt, olligareut fecerintquot; cum § 16 »qui hominem immo-
laverintquot; seqq. ap. Blondeau, vol. II, p. 315. Conf. Cropp, loc. laud,
et Platner, Quaest. de iure crim. Rom. Marh. 1843, Q, VI h de sing,
crimin. extraord. cap. II, § 1, p. 338 , 341, 343 , 346 inpr. p. 340
» Lex Cornelia haud duhie nihil sanxit de sacris magicis , et, quae
Senatusconsultis ipsi iunctis cauta sunt, ca tantummodo pertinere
■videntur ad sacrificia in perniciem hominum celehrata.quot;'' Tac. Hist.
L. I, cap. 33 ex rec. Ernesti denuo curavit Oherlinus, vol. III,
p. 37 , 38 » genus hominum sperantihus fallax.quot; IJniverse sacrificia
hoc modo interpretari possumus, quod de iis agatur in tit. ad leg.
Corn, de Sicar. — Feuerbaeh, Lehrbuch des gemeinen peinlichen
Rechts ed. Mittermaier ed. 13, § 43, not. c. Feucrb. p. 48 et not. 5.
Mitterm. p. 49. de hoc argum., ut de ceteris taceam conf.
Hepp , über den gegenwärt. Stand der Lehre von versuchten Verbr.
Archiv des Crim. Rechts, Neue Folge 1838, p. II, 5 10 , p. 350 et
not. 131.

Seditionem neque ante legem luliam Maiestatis,
neque ex ipsa liac lege, neque Caesarum aetate sem-
per ut delictum Maiestatis prohibitam fuisse iam ante
exposui: ex lege lulia Maiestatis banc quaestionem
ab animo hostili vel maxime pendere deinde indicavi:
haec autem sententia cum alia, idem factum ex va-
riis iudiciorum publicorum legibus, nonnunquam etiam
extra ordinem vel ut proprium delictum in iudicium vo-
cari potuisse apud Eomanos, valde cohaeret, quam
Hepp impugnare studuit argumentis utens in quibus-
dam legibus iudiciorum publicorum jion diversum no-
xii animum requiri, ut in lege lulia de vi, in lege
Cornelia de Falsis, et facta lege vindicata ad facta
lege nominata vel ad exemplum legis punienda re-
stringenda esse. Quod ad primum argumentum at-
tinet, ex eo nihil apparet nisi in omnibus legibus non
specialem dolum postulari, ad omnes igitur causas
iudiciorum publicorum regulam a me citatam non esse
referendam, neque eo refellitur in lege Cornelia de
Sicariis, ut noxius ea teneretur, animo occidendi opits
fuisse, in lege lulia Maiestatis animo hostili vel uni-
verse dolo in rempublicam: altero argumento mea sen-
tentia refelleretur, si facta in diversis legibus iudicio-
rum publicorum enumerata omnia diversa essent, ve-
rumtamen in lege lulia Maiestatis et in legibus luliis
de vi publica et privata multa facta inveniuntur si-
milia, multa facta, quae non tam accurate definiuntur,

ut sibl opponi possint, in lege Cornelia de Sieariis
alnsque quaedam occurrunt, quae mirum in modum
facta legis luliae Maiestatis nobis in memoriam re-
vocant: de liisce, non de omnibus liane sententiam,
cui ante paucos annos iam Zirklerus favebat, defendi:
eo magis de seditione lioc affirmandum est, quod iis-
dem vel similibus formulis ad eam designandam in
variis legibus lureconsulti Romani usi sint 1).

1) Hepp, die Bestimmungen des Römischen Rechts über den Iloch-
verrath, Archiv des Criminalrechts, Neue Folge Ao 1837, p. IU,
J 6, p. 381, p. 382 »dass vielmehr die mehrsten leges sich auf
eine hesümmte genau gefasste Zahl von einzeln Verhreehenshand-
lungen beschränkten , welche den Inhalt der Speciellen ausmachten ,
und worüber heraus nur aus einem andern Strafgesetze geklagt wer-
den könnte. Und so verhält es sich auch mit dem Crimen Maie-
statis. Es kommt noch ins besondere hinzu , dass die Möglichkeit
der Verfolgung eines Verbrechens aus verschiedenen Strafgesetzen
keineswegs auf der Verschiedenheit des animus des Thätcrs be-
ruhte.quot; Vi^eiske § 15, p. 49 et 62 cum § seqq. ubi tamen magis
negat inter perduellionem et Maiestatem animo hostili distingui quam
Universe de dolo omnium delictorum, S 29, p. 102-108, praec. 103,
103, seditionem habet proprium delictum et delictum Maiestatis pro
rebus et factis aliisque cum SS 30, p. 108, 110. Zirkler, die gemeinr.
lehre vom Maie.stätsverbr. und Uochverr. p. 194-200, 202, 204
207, 219, 221-227, p. 222 et 223 nominatim de 1. 2, Cod.'de se-
dit., do qua scribit »in einer engern Beziehuug auf eine Störung
der öffentlichen Ordnung — aber um so unzweideutiger auch jede
gegen den Staat und die Regierung contra rempublicam gerichtete
seditio einschliesstquot; et de Paul. Rec. Sent. V, tit. 22, (ap. Blondeau
vol. II, p. 313, 314) 1. 38, § 2 ff. de poen. cum p. 63-73, 83,
85, 91 et passim seditiones e coniuratione ortas solummodo cum
Maiestate eiusque specie perduellione cohaerere existimat p. 221 ,
S26 , 199 cum 1. 3 pr. ff. ad leg. lul. de vi publ. » qui turbae sedi-
'lonisve faciendae consilium inierintquot; § 2 et § 6, 1. 4, 1. 5 pr. »qui
coetu , conversu, turba, seditione incendium feceritquot; 1. 10 cod. § 1
cum 1. II, 1. 2, 1. 4 ff. de vi priv. »cum coetum aliquis et con-

Consilium certum contra rempublicam seditiosis esse
debet, ut seditio puniatur ut Maiestas, itaque po-
tissimum seditiones, quae ex coniuratione oriuntur, Ma-
iestatis species esse censendae sunt, quamquam de
omnibus talibus seditionibus boc non valet, quia ad
seditionem faciendam, quae in rempublicam non di-
recte tendit, Romani consilia iniri solebant, et buius
rei causa tale faetum nominatim lege lulia de vi
publica plectitur: bellum civile ab alia parte non-
nunquam subito exarsit, ac duces eius quidam sese
praebuerunt, qui antea non inter se de facinore con-

cursum fecisse dicitur, quo invitus quis in ins producereturquot; Pauli
Rec. Sent. L. V, tit. 2Ö de vi publ. et vi priv. ap. Blondeau, vol.
II, p. 317; initio differentia inter vim privatam et publicam non
obtinuerat ; conf. von Wächter , Revision der Lehre vom Verbrechen
der Gevvalthätigkeit, vol. XIII, p. I, § 13, p. 31 , 34 , g 13, p. 35-
47 praec. 38, 39, 43, 44, 4-5 cum eo convenio has leges non a
se differre, quod in lege lulia de vi publ. magistratus, in lege lulia
de vi priv. privati plectantur, nam multae aliae causae inveniuntur
in lege lulia de vi publ., magis tamen in ea quam in lege lui.
de vi priv. magistratnum delicta coërcentur : octo causas legis lui.
de publ. enumerat » welche sich sämmtlich auf öffentliche Verhält-
nisse beziehen,quot; coniectura eius arridet, valde accurate hanc rem
exposuit. Conf. etiam 1. 4, 1. 5, 1. 7 et passim Cod. ad leg. lul.
de vi publ. et priv. (IX, tit. 13) 1. 3 , § 4 ff. ad leg. Corn, de Si-
car. » item, qui auctor seditionis fueritquot; quem locum egregie inter-
pretatur Clariss. Birnbaum , über die Ansichten der Römer von den
Verbrechen der Tödtung in opere Neues Archiv, vol. XIV, p. 507 ,
608, not. 38 » letzteres vielleicht, insofern dabei Waffen gebraucht
wurden oder eine Tödtung vorfielquot; cum p. 496-498, 503 , 504, 509,
not. 33, 33, 513, 514, 533 et not. 83. Henke, Beiträge zur Lehre
vom Verbrechen des Aufruhrs, Neues Archiv vol. II, p. IV, p. 543,
645 , 546 , 548. Plainer egregie disputavit ex una alterave lege
iudiciorum publicorum et extra ordinem et in iudiciis privatis Quaest.
de iure crimin. Rom. Q. Via, c. III, p. 147-155.

vénérant: in talibus causis, quae procul dubio per-
paucae erant, seditio rempublicam directe spectare
potest sine coniuratione. Facti natura inde quoque
perspicienda est, res et facta in seditione magni sunt
momenti: ex bis magnam partem probatio animi ho-
stilis vel rempublicam ipsam laedendi derivatur.

Auctores seditionis a Paulo proprio titulo Eec Sent,
tractantur et a quibusdam scriptoribus ex bis deduci-
tur Pauli aetate seditionem ut proprium delictum
punitam fuisse, haec vero dubia mihi videntnr ex
hoc uno fonte, nam Paulus eodem titulo de delictis
a seditione valde alienis agit, nempe de iis, qui ter-
minos effodiunt, deinde de civibus Eomanis, qui se
circumcidi patiuntur, et in Digestis in titulo generali
de poenis, non vero in titulo de seditiosis, similia verba
occurrunt et eaedem poenae gravissimae mortis iis
imponuntur. Imperator Leo diu post in eos, qui ti-
multus moverunt, eodem modo animadvertendum esse
lubens vetustissimorum decretorum mentionem facit:
verisimiliter igitur unus aliusve Imperator Constitu-
tionem de auctoribus seditionis fecerat, si verba Leo-
nis stricte nobis interpretanda sunt, vel si latiore sensu
accipienda sunt, tanta poena moribus invaluerat ante
Pauli aetatem vel ipsius aetate: si loca Pauli, Di-
gestorum, legem primam Cod. de seditiosis cam se-
cunda et leges Codicis Theodosiani inter se -confera-
inus, probabile fit huiusmodi seditiones non contra
ipsam rempublicam esse factas, qua in re a Zirklero
dissentio: ad publicam quietem solummodo pertinere
videntur; in Codice lustinianeo, lege 1 legitur ali-
quem contra publicam disciplinam, plebem excitare co-

natum esse, quae do magistratibus potius intelligenda
sunt, et in Codice Theodosiano ipse titulus inscribitur
„contra publicam disciplinam:quot; in lege 2 Cod. lust,
de clamoribus ad quosdam cives iniuriis afiSciendos
sermo habetur 1) : auctores soli tam gravi poena plec-
tuntur, ceteri socii non, ut in delicto Maiestatis, ea-
dem poena cohibentur: similes regulae fortasse de iis
in usnm vénérant, ut Praetor adhibere solebat, quum
de damno dato in turba iudiearet 2); soeii aliquid ipsi

•1) L. 3, Cod. Inst, de seditiosis et de his qui plebem contra
rempublicam audent colligere. » In nullis locis — tumultuosis cla-
moribus cuiusquam interpellatio contumaliosa procedat neque ad so-
1am cuiusdam invidiam petulantia verba iactentur — voces emise-
rint moverintque tumultus — subdendos autem poenis iis , quas de
seditionis et tumultus auctoribus vetussima decreta sanxerunt.quot;
(IX, 30) Imp. Leo) 1. 1 Imp. Grat, et Valentin, et Theod. »et
adversus publicam disc^iplinara defendere fortasse tentaveritquot; 1. unica
Cod. Theod. De his, qui plebem audent contra puhlicam colligere
disciplinam (IX, tit. 33) cum perpetuis commentariis Gothofredi edid.
Ritter, Lipsiae 1787, vol. Ill, p. 3.59. Comment. Gothofredi p. 359,
360 haec de ducibus excit. scdit. magis quam de auctoribus seditio-
nis accipit et inprimis ad urbem Alexandriam refert.

3) Zirkler, die gemeinr. Lehre vom Majestätsv. u. s. vv. p. 335.
»Aber wie sind — die übrigen Theilnehmer — zu bestrafen — mei-
ner Meinung nach nur nach der L. 4 ff. de vi bon. rapt. et de
turba, so dass es also zunächst darauf ankommt, was jemand
einzeln verbrochen batquot; cum p. 336 culpa dolo determinata; L. 4
pr. ff. vi honor rapt, et de turba (XLVII, tit. 8) edietum Praeto-
ris »cuius dolo in turba damnum quid factum esse dicetur »ex
principiis iud. priv. damnum datum esse deberequot; — » iu duplumquot;
poena pecuniaria, quae magis et saepius ius privatum spectabat
cum §1,5,6,9 cum alio edicto 1. 3 ibidem proprie igitur seditio
non potest coërceri ex edicto Praetoris, et poena est pecuniaria; hoc
unum iudices adhibere possunt principium seditionis socium teneri,
prouti ipse aliquid fecisset nec ne. At ap. Paulum legitur Rec. Sent.

fecisse debebant, ut tenerentur, levior poena iis impo-
nebatur, si clamores movebant, quod unum factorum
erat delicti seditionis: poena alius legis puniebantur,
si in seditione factum commiserant, quod alia lege
vetabatur: sic legis Corneliae de Sieariis rei fiebant,
si aliquem occiderant vel vulnerarant occidendi animo:
pro rebus et factis socii talis coniurationis legis luliae
de vi publica vel de vi privata poenis afFecti esse et
nonnunquam in iudicium barum legum vocati esse mihi
videntur: lapsu temporum in ipsa Urbe deinde intra
centesimum milliarium Praefectus Urbi de iis coo-nos-
cebat, et, si causa levis esset, ipse poenam extra or-
dinem statuebat: in provinciis Praesides tali iudicio
praeërant, et, si causa levis erat, ipsi extra ordinem
poenam irrogabant et iudicium exercebant: bac ratione
seditio in quibusdam causis proprium delictum factum

l. V, tit. 3 , 5 1 ap. Blondeau, vol. II, p. 303. » In eos , qui per
turbain seditionemve dauinum alicui dederint dandumve cuiaverint,
quidem res pecuniaria est, aestimationo dupli sarcitur. Quodsi
ex hoc corpori alicuius, vitae memhrisve noceatur, extra ordinem
■vindieatur.quot; Ecce causa, quae lapsu temporum et iudiciis extra
ordinem verisirailiier ex edicto Praetoris originem ducens magis ad
nostram quaestionem de seditione accedit. Tamen in quibusdam
causis seditio, quae sine animo hostili facta erat, ut vis et verisi-
militer iudicio de vi vel publica vel privata punita esse mihi vi-
detur. Conf 1. 4 Cod. Theod. de his qui ad eccles. (IX, tit. 45)
ed. Bitter, vol.111, p. 393. Conf. etiam Clariss. Birnbaum »von
den Begrilfe von socius in den Quellen des Römischen Strafrechtsquot;
gt;n opere Archiv des C. R., N. F., Ao 1843, p. I de verbis xauctorquot;
et » actorquot; seditionis p. 23 et not. 48 et 49, quae iure ad illos,
qui aliis persuadent (vel persuadere student) vel alios impellunt ad
*editionem non de aliis seditiosis intelligit conf. tamen n. 49 et
P- 24.

Aliae seditionis causae ex legibus de vi etiamtum
diiudicabantur inprimis ex lege de vi publica, si turba
sive tumultus contra magistratus facti erant, verum-
tamen in multis quoque causis, quae ad privatas tan-
tum res referendae sunt, e. g. si seditio ad villam privati
hominis inpugnandam vel ad eum obsidendum vel ad
incendium faciendum mota erat: sic in lege lulia de
vi privata mentio fit seditionum ad aliquem verbe-
randum, ne quis in ius produceretur. Contra in titulis
Dig. de vi bon. rapt, et turba, de incendio, ruina
turbae ratio solummodo habetur ad damnum, quod in
ea datur ad rem restituendam vel ad mulctam in no-
xium statuendam.

Praefecto Urbi 1) potestatem extra ordinem sta-
tuendi concessam fuisse Paulus testatur de sua ae-
tate „si per turbam seditionemve — corpori alicuius
vitae membrisque noceatur;quot; seditio de qua scribit,
neque ad singula reipublicae instituta, neque ad ma-
gistratus laedendos spectasse videtur.

Eodem Paulo teste simili modo, atque Praefecti urbi
vel Praesides in provinciis in paganos statuere poterant,
Tribuni militum et Praefecti Classium alarumve de mi-
litibus poenas sumebant propter seditiones, quae contra
duces militum vel contra ipsos in specie motae erant;

1) Ex origine officiorum Praefecti Tlrbi universe et in specie ex
1. 1 pr. cum § 12 » quiea quoque popularium et disciplina specta-
culorum ad Praefecti Urbi curam pertinere — ad tuendam popu-
larium qnictemquot; cum « 14 ff. de officio Praef. Urbi {I, tit. 18) cum
1. 9 et 1. 10 ff. de off. praes. (1, 18).

haec magnam partem ex natura facti cliiudicahantur,
an atrox esset seditio nec ne, pro parte vero fortasse
quaerebatur, an contra duces mota esset, an rixa vel
turba inter ipsos milites esset, ut Modestinus indicare
videtur in fragmento in lege 3 if. de re militari ser-
vato § 16 et 17: auctor atrocis militum seditionis
capite puniebatur 1): itaque ceteris delicti sociis mi-
nor poena irrogabatur. Si contra ipsum Imperatorem
seditio excitata erat, si huius seditionis noxii muneri-
bus militaribus erant praediti, praecipue, si in ipsa
Italia vel prope Urbem seditio orta erat, noxii eius
in iudicium Maiestatis incidisse videntur.

1) L. 3 ff. de re militari (XLIX, 16) § 19 »qui seditionem atro-
cem militum concitavit, capite puniturquot; § 20 »si intra Tociferatio-
nem aut levem querelam seditio mota est, tunc gradu militiae deii-
citurquot; cum § 21 cum L 6 pr. et § 1 et S et passim, cum 1. 3 et
J. 16, S 7, 1. 15. Cod. de re milit. et aliis leg. h. t. (XII, tit. 36).
Pauli Rec. Sent. L. V, tit. 26 ad leg. lul. de vi publ. et priv. § 3,
ap. Blondeau, vol. II, p. 317. »Hac lege cxcipiuntur — Tribuni
etiam militum et Praefecti classium alarumve, ut sine aliquo impe-
dimento legis luliae per eos militare ilelictum aoerceri possit.quot; Weis-
ke, Hochverrath und Majestätsverbrechen § 4, p. IX, 13 inprimis
de delictis militum contendit ea nonnisi exceptionis causa lustiniani
aetate delictum Maiestatis habita fuisse cum § 8, p. 39, § 31,
P. 114, § 33, p. 118, praec. § 36, ubi minus recte prolmre cona-
tur delictum desertorum et transfugarum ex lege lul. Mai. ad Ma-
iestatem referendum esse, lapsu vero temporum ut militare delictum
semper esse coërcitum; neque ipse sibi constat, nam § 31, p. 114,
quae 1. 3 et 4 et 14 ff. enumeranlur, de ducibus militum accepcrat:
ipsa lex, quae ab eo citatur 1. 1 de veteran, success, ff. (XXXVIIl,
tiL 13) in fine mihi favet.

Quidam scriptores 1) contendunt iudicio Maiestatis
Caesarum aetate proprium fuisse impuue calumniari,

1) E. g. Montesquieu de l'esprit des Lois 1. XII, cap. 16. Paris
chez Pourrai 1834, vol. I, p. 373. »11 faut rendre justice aui
Ce'sars : ils n'imaginèrent pas les premiers les tristes lois qu'ils
firent; c'est Sylla , qui leur apprit, qu'il ne falloit point punir les
calomniateurs; bientôt on alla jusqu'à les récompenser.quot; Tacitus
ab eo citatur n. 3., ut multi Francici scriptores illius aetate fa-
cere solebant, nec librum nec caput adferentes. Primus locus
de delatoribus est l. I, c. 74 Annalium ex reeens. Ernesti cur.
Oberlino, vol. I, p. 90 , 91. Locus Taciti apud Montesquivium nihil
probat nisi uno alterove regno saevientis Imperatoris hoc obti-
-nuisse, conf. etiam Montesquieu de l'esprit des Lois, L. VI, cap. 8,
Tol. I, p. 167 de delatoribus » c'étoit la voie pour aller aux hon-
neurs et à la fortaue,quot; Non tam diserte haec Dieck scripsit : mi-
rum tamen est neque eum neque multos alios scriptores de poena
delatorum calumniantium mentionem facere. Conf. Dieck histor. Ver-
suche über das Criminalrecht der Römer, § 50, p. 136-138 , § 51,
p. 133, 135, 136 exempli equitum Tiberio regnante non meminit
cum (5 39 , p. 81 , § 39, p. 86, 87 de Sulla ; de quo Zirklerus mi-
ratur , eum hoc legi suae de Maiestate addidisse : Die gemeinrecht-
liche Lehre vom Majestätsverbr. und Hochverrath , p. 31 » es merk-
würdig bleibt, dass Sylla sogar in seinem milden Majestätsgeseti
die Ankläger gegen die Nachtheile einer misslungenen Anklage sicher
zu stellen , gerathen fand,quot; at ego miror eum non alio modo Ci-
ceronis testimonium de Sulla interpretari conatum esse. Conf. Tac.
Annal. L. III, c. 37 cur. Oberlinus vol. I, p. 316, 317 »quod fictis
Maiestatis criminibus Magium Caecilianum, Praetorem, petivissent,
auctore Principe ac decreto Senatus puniti.'ütrumque in laudem Drusi
trahebatur.quot; Non indicat, qualis poena eorum fuerit contra Annal.
L. IV, c. 30, vol. I, p. 383 »actum (sc. in Senatu) de praemiis ac-
cusatorum abolendis , si quis Maiestatis postulatus, ante perfectum

quod ex praemiis, quibus delatores huius delicti do-
uabautur, efficiunt: probe tamen tenendum est ipso
Tiberio regnante pkires quidem vel infimae plebis
deferentes praemiis ornatos fuisse et ad honores per-
venisse, neque Equités neque Senatores a tanta tabe
liberös fuisse, sed Equités Romanos auctore Tiberio,
decreto Senatus punitos fuisse, quod falsam accusa-
tionem Maiestatis Praetori Caeciliano intendissent:

iudicium , se ipse vita privavissetquot; ifaque in speciali causa. Caesar
» inritas leges — subverterent potius iura quam custodes eorum
amoverent.quot; Pro mea sententia pugnat, L. IV, c. 31, p. 284 »eadem
poena (sc. amovendi in insulam vel relegatio vel deportatio) in Ca-
tum Tirmium Senatorem statuitur tamquam falsis Maiestatis crimi-
nihus sororem petivissetquot; et passim. A Dieckio citantur Tac. Annal.
l. IV, c. 28 (vol. I, cur. Oberl. p. 282) index idem et testis sc.
Vibius Serenus contra patrem Vibium Serenum » ille patrem accui
sabat Maiestatisquot; attamen legantur cap. 29, p. 282. » In patrem ex
servis quaesitum et quaestio adyersa accusatori fuit, qui — cessit
Urbe.quot; Itaque eius testimonium sine aliorum testimoniis non sta-
lim credebatur, ceteroquin ex ea causa ius illius aetatis non repe-
tendum est. Conf. C. Suetonii Tranq. T. Flav. Domitianus c. 9
ex recens. Oudendorpii caet. Lugd. Bat. ap. Lucbtmans 1751, p. 917.
* Fiscales calumnias magna calumniantium poena repressitquot; contra
cap. 10 et 11, p. 919-923 et passim de aliis Caesar. lulii Capi-
tolini vita Pertinacis c. 7, bist. aug. script, vol. I, p. 543 »dela-
tores vinctos graviter puniri iussit et tamen mollius quam priores
Imperatores unicuique dignitati, si delationis crimen iucurreret, sta-
tueusquot; c. 9 , p. 558. » Eos qui calumniis appetiti per servos fue-
rant damnatis servis delatoribus liberavit.quot; Poenam talionis nonnun-
luam moribus a bonis Imperatoribus accus, calumn. esse irrogatam
Concessit nuper etiam Geib, deinde dc Icgg. quae ad iud. publ.
et extra ordinem pertinerent, sermonem babuit : nimis fortasse urget
notionem poenae talionis Gesch. des Röm, Crim. proc. aet. Ill,
P- II, eap. II, p. 577-582 etiam de magistrat, calumn. cum aet. II,
P' II, cap. II, p. 291-290 praec. de poena legis Rcmmiae.

causa huius damnatiouis Druso tribuebatur, verum de
facto constat, et ahud exemphim sub Tiberii regno
occurrit rei propter falsa Maiestatis crimina, quam-
quam hoc accusationi tantum praetendit Tiberius: inde
saltem apparet illos, qui Maiestatis alium calumniandi
causa accusabant, secundum ius illorum temporum
puniri potuisse ac debuisse: boni etiam Imperatores,
ut Traianus, Antonini, Alexander Severus aliique in
delatores poenas statuerunt; in Digestis et in Codicibus
lustiniani et Theolt;losii enumerantur quaedam delicto
Maiestatis propria, quibus illud magis exasperatur,
quam alia iudicia; nulla exceptio a régula de accusa-
toribus puniendis, si delictum non probarunt, neque
iusto errore excusati erant, proponitur: imo vero ab
Imperatore Constantino in ipso tit. Cod. ad leg. lul.
Mai. accusatores cuiuscunque dignitatis et praeter il-
los alios, qui eos ad accusationem incitarunt, torqueri
iubetur, et similis saltem poena, si non eadem poena, in
accusatores eorumque socios sancitur, si calumniati erant,
atque in ipsos Maiestatis noxios, si res probata esset,
et Imperatores Valentinianus et Valens abolitionem
accusatoribus negarunt in quibusdam gravibus delic-
tis, inter quae violaia Maiestas et patria oppugnata
vel prodüa diserte nominantur, rationes addentes iu-
dicem non minus accusatorem ad docenda, quae detulit,
quam reum ad purganda, quae negat, urgere debere 1).quot;

1) Conf. 1. 3, Cod. lust, ad leg. lul. Mai. »ut ab omnibus
commissi consciis instituta vindicta possit reparianquot; cum prior,
ead. lege eum 1, 4 ibid. 1. 3 Cod. dc abolitionibm (IX, tit. 43)
I. 10 Cod. de calumniatoribuj (IX, tit. 46) »gun calumnianteJ

ad vindietara poscat similitudo suppliciiquot; l. I, J1.3 ff. ad Senatuscons.
Turpillianura (XLVIII, tif.'ie) c'im 1. 3 iln'd. Pauli Rec. Sent. t. I,
tquot;. 5, § 3 ap. Blondeau, IKitit. de I'Einp. lust. vol. 11. Monuraenta
Iuris Anteiustinianei p. 365. Consultatio veteris Iureconsulti c. VI,
ap. Blondeau, vol. II, p. 401. Conf. Platner, Quaestiones de iure
criminum Romano Marburgi 1843. Quaest. VI, cap. III, p. 134-136
cum p. 118-133 tit. Dig. et Cod. de accus, et inscript. (Dig! XI.VIII,
l't. 3 inpr. I. 3 ubi form, et I. 7 Cod. (IX, tit. 2) 1. 6, 7, 9, 14,
16, 17J cum tit. de bis qui accus, non possunt (Cod. IX, tit. 1.)
Til. Dig. de calumniator. (III, tit. 6) maxime de privatis iudiciis agit
conf. tamen I. 1 et 1. 9. conf. de delatoribus Cod. lust. tit. de de-
latoribus (X, tit. II) 1. 4, 5, 6 cum I. 8 (Epit. ex Basilicis) praec.
§ 7, cum 1. 7 ubi Const, pars ex Basil cum tit. de iure fisei L. X, tit. 1.
Conf. etiam Platncr, quaest. de iure criminum Romano 1843, Q. VI,
cap. IV, p. 170-175 inpr. p. 173, 173, ubi multa egregie de nuncia-
t'one et causis fiscalibus exponuutur; hic scriptor meae sententiae etiam
favet, et eodem sensu 1. 6 et 8. Cod. Inst, de delat. interpretatur:
»nprimis legendum est de accusatoribus Quaest. VI, cap. HI,
P- 107-143 de tergiversatione et praevaricatione egregie quoque dis-
putavit. Iam sua aetate satis accurate rem tractavit Matthaeus
de criminibus ad tit. Dig; de aecnsat. c. VI, p. 685-691 inpr. 686,
Ubi distinguitur inter inscriptionem et subscriptionem, haec illius
est pars: inter cas distinguendum esse etiam opinatur Marezoll.
Matthaeus de delatoribus tit. XVII agit in opere de criminibus,
P- 817, 818 distinguit inter illos, qui nuntiant ex ofEc. et prae-
n»i causa. Accusatores a delatoribus, et hi ambo ab indici-
Iius seiungendi sunt. De bis conf. etiam Matthaeus ad leg. lul.
®ai. p. 367. Exceptiones a regula inscriptionis illorum, qui necem
I'berorum vel parentium persequuntur, et a Matthaeo et uberius a
I'latnero inquisitae sunt. Plainer op. laud. p. 136, 137 ibi etiam
marito in causa adulterii intra sexaginta dies et p. 138. De
Bosch Kemper, de indole iuris crimin. apud Rom. pars poster, et
Universe de iudic, et in specie de iud. maiest, c. I, § 1-3 ^ p. gg.

§ 4, p. 106-119, cap. II, § 3, p. 178-184. c. III, § I-4,
p. S07-335. Cod. Theodoa. cum perpetuiä Commenlar. lac. Gotho-

miae poena, an tantum poena literae fronti inurendae,
an cum infamia coniuncta, non plane constat: Pauli ae-
tate poena extra ordinem pro qualitate admissi accu-
satoribus irrogabatur, quae, ut recte celeberrimus Plat-
nerus coniectura adsecutus est, non solum de causis,
quae extra ordinem plecti coeperant, sed etiam de
causis puhlicorum iudiciorum intelligenda sunt, prop-
ter Pauli Kec. Sententias, si cum consultatione ve-
teris lureconsulti comparantur. Lapsu temporum ante
lustiniani aetatem similitude poenarum accusatoris ac
rei, quem accusarat, indncta esse videtur et liac ratione
Triboniani excerpta in Pandectis explicanda esse vi-
dentur.

Delatores autem, quamquam non subscribant, si
in iudicio accusationem delicti et in specie Maiesta-
tis non probabant, nec propter iustum errorem ex-
cusabantur, eodem modo atque accusatores calum-
niantes puniebantur: in causis fisci, in quibus nempe
de bonis publicandis unice agebatur, moribus sine ac-
tione vel accusatione delatoribus licebat bona viven-
tis nec damnati nunciare: lioc tamen Constitutionibus
a Constantino et a sequentibus Imperatoribus latis poe-
nis erat prohibitum: illi, qui eorum opera bona ami-
serant eos in iudicium vocare poterant: causa Maie-

fredi ed. Ritter, 1. 1. de aeeusat. et inscript. (L.IX, tit. 1), vol.III,
p. 3, L. 1 cum I. 3 ne praeter crimen Maiestatis servus dominum
vel patronum libertus seu familiaris accuset (L. IX, tit. C) vol. III,
p. 56, 57. »Cessent liberti capitalium criminum tumultu et nefariae
delationis iudiciis.quot; Luden, über den Versuch des Verbr. cap. II,
p. 100-103 cum p. 09 et in not. nimis universe de poena talionis
sc. de eadem poena accusatoris; rem vero nonnisi obiter tractat.

statis ab hac regul a excipiebatur, si boua lam pu-
blicata erant propter hoc delictum, in iudicio vero
delatoribus probandum erat reum Maiestatis in iudicio
damnatum fuisse eiusque bona fuisse publicata; alio-
qum eadem poena ac ceteri delatores calumniantes
tenebantur: haec igitur fragmenta Cod.de delatoribus
poenis eorum, si calumniandi causa crimen Maiesta-
tis alicui intenderant, non repugnant. In fragmentis
de eo, qui iam damnatus est, fortasse ad exsilium
mentio fit. lustinianus Constantini Constitutionem ali-
quatenus mutavit statuens delatorem nunciantem esse
puniendum, nisi eius nunciatio a fisci advocate con-
firmata esset.

■ Si Caesarum aetate venia calumniandi delatoribus
uon est data, sed delatores calumniantes puniti sunt,
muho minus probabile est Sullam libera republica
lege sanxisse „ut quemvis impune calumniari liceret.quot;

QUAESTIO XII.
Breve iudicium de ratione, qua Romani delicta contra
rempuhlicam commissa puniverunt.

Primis Romae temporibus poenas nimis asperas de
borum delictorum noxiis moribus in usu fuisse vel
paucis legibus esse constitutas, iam omnes conveniunt:
etenim poenae mortis saepissime et saepe poenae gra-
vioris mortis speciei noxiis irrogabantur; ab exculta
autem civitate alienum est caput civis sacrum iudi-
eare; maleficia etiam paucis illis formulis non satis
accurate definita erant; ab alia parte nonnisi gravis-
sima delicta centra rempubhcam facta esse censeban-
tur. Postquam respublica Romana gloria et potestate

adolevit, postquam plures populi eius imperio sub-
iecti sunt et plebis vis in republica gubernanda est
aucta, multo plura facta ut delicta contra rempu-
blicam sunt probibita, quorum poena vel ex condi-
tione provinciarum earumque gubernatorum, vel ex
conditione mutata reipublicae repetenda est; notio Ma-
iestatis, dignitatis populi laesae non disertis verbis
legibus est definita et de factis ipsis buius delicti non-
nunquam dubia nata sunt, attamen certa facta legibus
Maiestatis erant iudicata; Eomani non plane repre-
hendendi sunt, quod tam multa ut delicta in rempu-
blicam poena vetuerint, quod cum democratica rei-
publicae conditione hoc magnam partem cohaereret et
quod legibus ad licentiam civium prohibendam opus
esset, ut revera in tali reipublicae statu cives liber-
tate gauderent. Poenae contra mitiores factae sunt,
multo saepius exsilio quam morte et ultimis hberae
reipublicae temporibus leviori exsilii specie cives mulc-
tati sunt. In Comitiis partium studiis vel propter suspi-
ciones delictorum in cives ipsos et in eorum bona non-
nunquam saevitum erat, neque iustis probationibus popu-
lus semper ad damnandum usus erat semper. Haec Quae-
stionibus perpetuis in melius mutata sunt, quamquam
etiam in iis a partium studio iudices non liberi fuerunt.

Inter graviora autem et leviora contra rempublicam
delicta iam libera republica distinctum erat; hanc dif-
ferentiam boni Imperatores confirmarunt; poenae qui-
dem rursus asperatae sunt, sed iudicibus maior inter
eas eligendi data est potestas, itaque poenis ipsis ra-
tio graviorum et leviorum contra rempublicam de-
lictorum habita est.

Multa iniqua iudicia malis Imperatoribus (qui
eheu! plures fueruut,) regnantibus, lata sunt, haec
tamen iuri legibus et moribus constituto non om-
nia adscribenda sunt, sed metui iudicum, arbitrio
quorumdam magistratuum: contra regula „ad exem-
plum legisquot; ad similia facta restringebatur. Causae
quaedam Maiestatis moribus, Constitutionibus, Se-
natusconsultis causis. legis luliae Maiestatis additae
sunt, quae partim ex mutata reipublicae conditione
originem ducebant. Harum causarum specie, quae
dictis vel scriptis committebatur, saevi Imperatores
abusi sunt, nec notio iniuriae in Principem a notio-
ne ceterarum Maiestatis specierum distincta erat, poena
vero minor tali iniuriae imponi poterat: hoc conceden-
dum est poenas nimis ab arbitrio iudicum pependisse et
mdolem Romanorum illius aetatis magis ad servorum
quam ad liberorum hominum mores accessisse, Prin-
cipi adulandi studio plurimos imbutos fuisse.

Romanos laesionem statuae Imperatoris delictum ha-
buisse excusandum quamquam non laudandum est pro-
pterea, quod iam a priscis temporibus imagines maiorum
magno honore haberent et quod Imperatores ipsos Deo-
rum instar colerent. Iudicium post mortem, publicatie bo-
norum, conditio liberorum noxii, praemia delatoribus
saepe concessa multo magis sunt vituperanda, verum-
tamen non ad omnes Maiestatis causas duo priora pex--
tment neque aeque ab omnibus Imperatoribus sunt ad-
tibita: ex iuris principiis calumniatores puniebantur 1).

1) Conf. Weiske, Hochverrath und Majestätsverbrechen Vor- und
Kach-Wort VIHX, XI-XXI cum § 7 et § 8, p. 83, 34, 29 çt

Si quaedam facta excipias, quae ad lîomanorum
mores et reipublicae conditionem referenda sunt, si

passim, ubi Romanorum doctrina de delictis contra remp. comm-
Talde laudatur; et in Praefat. illiä opponuntur leges recent. Bernae
1832 et Cod. Austriaci g 52. Contra Hepp, die Bestimmungen des
röm. Rechts über den Hochverrath, Archiv des Criminalrechts,
Heue Folge, Ao 1837, p. III, § 5, p. 376-391. Weiskii laudatio-
nem Iuris Romani refellere studet, si excipias causam ad magistra-
tus non deferendi : contra Zirklerum in eodem opere eadem parte
disputât p. 371-375 cum 367-370', § 4. Zirkler, die gemeinrecht-
liche Lehre vom Majestätsverbrechen und Hochverrath, p. 238 , 239
cum p. 221 cum p. 194-201 et passim. Mittermaier in opere Staats-
lexicon von Rotteck und Welcker verbo Hochverrath Juristisch,
vol. VIII, p. 2, p. 203 , 204 i man thut dem Römischen Rechte
•vielleicht zu viel Ehre an, wenn man, wie in neuester Zeit Weiske
und Zirkler gethan haben, ein Streben nach Bestimmtheit und Be-
grenzung der Hochverräthsfälle im Römischen Rechte finden will :
es möchte schwierig seyn , einen bestimmten Begrilf nachzuweisen,
der den Römischen Juristen in Bezug auf das crimen Maiestatis vor-
schwebte — eine gewisse beschränkende Ansicht » an potuerit fa-
cere ,quot; animus hostilis. Deinde concedit ad exemplum legis non
nimis extendi posse neque a Iureconsultis neque a bonis Impera-
toribus esse protractum. Praeter recentiorum leges a scriptoribus qui-
busdam, ut Grolman, Henke, Feuerbach, MarezoH, contenditur co-
natum qualemcunque (ein jedes IJnternehmen) eadem poena atque
delictum consummatum in maleficiis contra rempublicam admissis
esse puniendum, conf. Feuerbach , Lehrbuch ed. Mittermaier ed. 12,
J 170 »der entfernteste Versuchquot; p. 160 cum § 168 »jede versuchtequot;
p. 157 cum § 168 a Mittermaier p. 158 von Grolman, Grundsätze
der Criminalrechtswissenschaft ed. 4, § 330, p. 347 , 348 » der erste
Ausbruch der feindseligen Absichtquot; cum seqq. Marezoll, das gemeine
Deutsche Criminalrecht, Leipzig 1841 besondr. Theil, §59, p. 187
» irgend ein äusseres Unternehmen.'* Henke, Handbuch des Crimi-
nalrechts und der Criminalpolitik, vol. Hl, § 184, p. 413 »sobald
die hochverrätherische Gesinnung sich in äusseren Handlungen of-
fenbart hatquot; p. 415 »jede Handlung — die in feindseliger Absicht
gegen den Staat unternommen wird.quot;

non de arbitrio Imperatorum, vel, ut Tiberius hoc
vocare solebat, de imperio, sed de iure , quod legibus
et moribus obtinuit, quaeras, singulis factis in lege no-
minandis et régula ad exemplum legis cautum erat,
ne facta plane aliéna, vel, quae ab eventu valde re-
mota erant, ut Maiestas plecterentur: melius saltem
ßomani hoc constituerunt, quam recentiores illi, qui
conatum factorum prohibitorum, quae ipsa laësionem
tantum parant, ut delicta contra rempublicam com-
missa punienda consent, vel horum delictorum om-
nem conatum vel remotissimum poena afficiendum esse
existimant ; animi hostilis probatio ex iuris prin-
cipiis satis accurate fiebat. Notio contra huiusmodi
delictorum non satis accurate a Eomanis erat defi-
nita, Maiestatis notio non incognita erat, quibusdam
vero dubiis erat obnoxia, inprimis, quum Imperator
reipublicae praepositus erat et haec notio vel inpri-
mis eum spectabat, nam Imperator, quamquam sum-
mus magistratus erat, multo maiore potestate et chgnitate
quam magistratus liberae reipublicae erat praeditus;
deinde eadem poena in facta eventui proxima et in
ea, quae ab eventu longe distabant, erat sancita, for-
tasse judices deinde ad poenam molliendam etiam ad
haec spectarunt. Ab alia parte lureconsulti Eo-
mani laudandi sunt, quod nullam poenam in eos, qui
delicta contra rempublicam non deferebant, statuerunt.

Ut exemplum, quod legislatores nostrae aetatis
sequi oportet, ius Eomanum de hac causa non ci-
tandum est, nostra aetate inprimis quaestiones de de-
lictis contra rempubhcam eorumque conatu puniendis
multo accuratius inquisitae ac tractatae sunt, de no-

tione delictorum contra rempublicum factorum iam
melius constat, attamen varia Romanorum tempora
inter se sunt distinguenda et ius Romanum a studio
partium, a quibusdam iudiciis buic tribuendis, a regno
quorumdam Imperatorum est seiungendum.

Hoe praecipue videat Iureconsultus Germaniae illa-
rum regionum, in quibus ius Romanum fons juris
communis usu recepti habendum est; ille quaerat,
quid ad nostra tempora sit protrahendum, quid usu
et moribus sit abrogatum; quomodo Constitutione Caro-
lina Romanorum principia interpretari vel mutare eum
oporteat; de ahis Germaniae regionibus lurisconsulti
Germaniae inter se convenire solent ius Romanum
de criminibus saepe esse consulendum.

Cuicunque, qui rem pliilosopha ratione tractare vult,
notio rei iam ab initio est adumbranda ac definienda:
itaque nobis primum est quaerendum, quaenam sit co-
natus notio, deinde, quae sit delictorum contra rem-
publicam commissorum notio, ut ex bisce notionibus
inter se comparatis appareat, an una ad alteram re-
ferri possit, nec ne.

Si de notione conatus ex rei natura agimus, haec
a notione delicti perfecti (consummati, ut vulgo di-
citur) pendet: etenim conari universe quis dicitur, si
tendit ad aliquid efficiendum, quod sub sensus cadit,
SI hunc finem factis, adminiculis parandis vel adhi-
bendis attingere studet: hoc igitur non rei ipsius, sed
alius rei causa fit, et in fine tota quaestio versatur:
bic autem finis est consummatio (sit venia verbo):
Sic in specie in doctrina de delictis conatus dici po-
test factum, vel id, quod quis facere omittit, ex volun-
tate noxii et ex natura facti ad delictum committen-

(luBi,[ dkectei;rteiKl©Bsgt;; .qnQi aoxius ope iadininiculörum
iklictiim paxat j veV wcij^it , nqnu.tflmep; ad finem,
notioni delicti inest, pervenit 1). Hunc finem cum
■buo/'. galeniiA f?--- ^l 8-X.q , I IJ , I .qes ,leo ' ■■io oimociq
!■ ■■ ■. tli: quot;»b ■ ■■ ■■■ ■ia üiJiiniYA lOliH .CSMI-Milt- .fi .ïoquot;
.[l) Ne quis putet me hoe loco., definiliqnem conatus omnibus njir-
meris absolutam ex rei natm:^, pj:opOiafre.,,u (äonatus,,.notionem tann
tummodo hiq adupibrax» . ratione habitafiill^^^ quaestipnis „ an cona/.
tu» sit notio per se spectata, (ein alwoluter Begriff), lao nero notio}{
quae ex alia notione est repeteuda (ein relativer Begriff}. Cona-^,
tum iofra magis accurate definiam, ubi de, illisquae ad eiusi
notionem fequiruntur, agam. Conatus notionem a nation? delicti,
consummati Repetendam esse iu Italia iam ante multos annos vidit
celeberT.;,,R0magn^|ij q^i l^pius rei, cai^sa vel maximeqaudiendus.
est, quamquamL in CQnatUf,lt;lefimeBdo nimis huic uni notioni, qua»,
CQpatus, ^otippi qui4em. inestaliis cQniungenda,,ef^;, tóg
bW-UriM^JiSVquot;^nbsp;genesi del diitittp peqalr

§.j.683, I, p. 89,3:jp*..Dunqne Vi4ca dell' esecuzipn^,del, delitj
tp — dcbhft cssernp )j'uni^;^.lt;;a^jttp,re,jfondameatalq„(,sc. dpl^ .J^MÏo'lft
d*H', a^teofatp.Jr,Sunj,^p^o,,|JI,,f 6?7 pHW.tS j666,, ,^,328». ^ „pijfJ,

»«n- P- 300 et passim^
l^ind^.^egregi^^jhanp rpm.^exppsuit Zachariae Gutting. (H. A). Die,
Lehrp^^venij^ Vsrsu^ der Verbrechen, Göttingen 1836, vol. I»
S.5.1-4.) S- ^f;®'leiM®^''nbsp;'st also ein relativer, er beliebt sjch

aufj^piq anderweitp Ziel^ we^^^^^^ durch die Thätigkeit des ha^ldeln-
den^durch Vorbereitung, Anschaffung, Verbindung und Benutiung
gewisser Mittel erreicht werden sollquot; cum § 18, vol. I, p. 25 cum
§ 19, p. 27 , 28 et passim. Ex rei natura notionem conatus prae
ceteris tractavit B. A, Wintgens, disputatio iurid. de conatu eiusque
puniendi ratione, Gioning. 1822, J 2, p. 13^ 14 cum^ p. 15, 16
»qnamdiu omne illud, quod sibi proposuit agj-ns e rcmediis ct
actionibus suis adhibitis profecturum, nondum evenerit, id est, us-
que dum finern vel scopum propositum plane attigerit et delictuui
igitur adsit revera, consummatumquot; cum § 1, p. 8 et 9 ubi definitie
occurrit deUcti consummati cx rei natura »si omnia illa perfecta
sint et effecta , quae delinquens perficere et efficere sibi proposuit.JJ
Haecce illustravit doctiss. Lelièvre in Commentario de conatu, gui

doctissirno Wintgens ex rei natura non eum intelligo,
quem noxius sibi ultimum proposuit, quod talis finis

praemio ornatus esÉ, cap. I, J 1, p. 1-6 in opere Annales Acad.
Lovan. anno 1824-1825. Miror Winlgeni errorem de ultimo noxü
fine doctissimum Leliévre' fugisse. De hac quaest. consulantur Mitter-
maierus über den Begriff und die merkmale des bösen Vorsatzes, Neues
Archiv des Criminalr. vol. II, p. IV, p. 527 cum p. 528. Kenke,
Handbuch des Criminalr. und der Criminalpol. 1823 , vol. I, p. I,
cap. III, § 64, p. 349 cum p. 34e , 347, ^ Beschaffenheit des
Endzweckes ist überhaupt für die Bcgriffsbestimnmng des verhreche-
fischen Vorsatzes gleichgültig.quot; Mittermaierus über den Unterschied
vollendeter und versuchter Verbrechen, Neues Archiv, vol. IV, p. I,
P- 6 cum p. 5. Beiträge zur Lehre vom Versuche der Verbrechen,
Neues Archiv , vol. I, p. II, p. 165 , 166. Escher vier Abhandlun-
gen über Gegenstände der Strafrechtwissenschaft. Zweite Abhandl.
N. IV, p. 160, 161. Cucumus über die Eintheilung der Verbrechen,
Keues Archiv vol. X, p. I, § 8, p. 66-68 cum p. II, §9, p. 206-
210, de notione conatus omnium delictorum convenit, solum negat
conatum delictorum, quae vi committuntur, puniendum esse »es
handelt sich also nicht davon, ob Versuch dieses oder jenes sich
denken lasse. Im gemeinen Sinne lässt es sich wohl bei allen den-
ken.quot; Kleinschrod, System. Entwiekel. ed. tert. Erlangen 1805,
Vol. I, cap. III, § 32 cum 5 33, p. 73-76 consummationem ab
eventu distinguit, conatum consummationi opponit, de proximo
noxii fine in consummatione mecum convenit. Scripsi de fxirto ni
lt;luaestioncm mittens de interprétât, verbi » contrectarequot; in def. furti
'-1,53 ff de furtis inter Clar. Birnbaum , Holtium et Wächterum
aliosque , quamquam mihi quoque probabile videtur hoc verbum si-
gnifieare » loco amovere.quot; Haec autem quaestio magis spectat ins
Romanum quam ius constituendum. Definitio Pauli furtum usus rei
alienae et furtum possessionis rei suae praeterea continet et fortasse
quaerendum esset legislatori, an sec. ius constituendum haecce omnia
ad notionem furti referenda essent necne. See. lurecons. Rom, de-
finitionem notio rem loco amovendi intelligi posset de amovendo
a loco ubi res posita est et tamen de permaneiido saltem uno temporis
niomento in eadem domi parle e. g. sie furtum possessionis rei suae
qiioque e.xplicari potest: ad usum rei alienae contra requiritur usus,
'taque quodammodo effectus, sed ibi omnia pendent ab usu, est

notioni omnium delictorum per se spectatae proprius
esse mihi non videatur, alioquin furtum rei (sit ve-

igitur causa specialis, neque in hac causa opus est, ut noxius gaudla
cx usu, quae sibi pijoposuit, ceperit. Ut iam ante me vidit Luden
ad consummationem furti rei non necesse esse videtur sec. iur. Rom.
princ., ut noxius rem ad locum , quo ire destinaverat, vel universe
ad alium locum tulerit, nam de graviore eius specie furto manifesto
«ufficit, ut scribunt Ulpianus et idem Paulus » si in faciendo depre-
hendatur,quot; igitur in ipso loco (1. 3 et 1. 6 ff. de furt.) et Paulus
1. 6 addit » quamvis enim saepe furtum contrectando fitquot; itaque
non semper sec. bunc locum. Ab ipso Clar. Birnbaum concedi-
tur occultare esse speeiem contrectandi » indem es natürlich mit
einem loco movere verbunden istquot; Archiv des Crim. Rechts, Neue
Folge Ao 1843, p. I. » Beiträge zur nähren Erörterung des röm.
Begriffs von furtum mit Andeutung ihrer Richtigkeit für Praxis und
Legislationquot; p. 24, not. 48 unde » loco moveoquot; de quoque looo in
eadem domo etiam accipi potest, nam in eadem domi parte noxius
rem oceultare potest, dummodo rem a loco in ea parte domi, ubi
res est posita, moveat. Paul. 1. 152 ff. de furt. » si rem intercipiendi
causa occultaverit.quot; Ceteroquin rem a loco movendi, si latius haec
intelligenda sunt, noxius re nondum fruitur. Conf. loca a Clar.
Birnbaumio allata in hoc opusc. p. 20-23 verbum apiscatur loco
adipiscatur »körperliche Handlung des Besitzergreifens 1. 67 pr. ff.
de furt. et de anim. lucr. faciendi causa p. 25-26 »die Absicht
sich die Sache zuzueignen mit gewinnsüchtige Absichtquot; cum p. 18,
L9 et p. 1, 2 ubi citatur opusc. Wächteri in Weiskes Rechtslexi-
con, B. III, L. II, p. 354 seqq. inpr. p. 358 quod opus mihi com-
parare non potui. Deinde de sententia lurec. lousse, Chauveau et
Helie Faustin. p. 5 seqq. p. 11 , 13 ct not. 21 , 23 seqq. Notum
est opusc. Clariss. Holtii de definitione furti see. iur. Rom. conf.
etiam Wächter, über Consummation des Diebstahls nach dem ge-
meinen Rechte und den neuesten Deutschen Strafgesetzgebungen in
op. Archiv des Crim. Rechts, Neue Folge, Ao 1840, p. II, N. VI,
p. 159-195 de iure Sax. Wurtemb. et Bav. p. 161 , 162, quae
leges magis favent theoriae » Besitzergreifungquot; de usu fori (^Sax. » sie
behandelte also den offenen Diebstahl stets als einen blos versuch-
ten Diebstahl freilich gegen die entschiedensten Aussprüche sowohl
des Römischen Rechts als der Carolinaquot; Luden, über den Versuch

nia formulae) e. g. solummodo perfectum esset, si
fur lucrum ex re aliena, quam iniuste sibi vindica-
rat, cepisset, vel ea re usus esset ad voluptates sibi
comparandas vel ea re in perpetuum usus esset (caet.);
et tamen notio furti rei ex rei natura etiam cum tali
facto non cohaeret, sed potius ad furtum rei requi-
i'itur, ut res aliena facto et dolo malo noxii iniuria in
ems potestatem venerit, et,- ut noxio animus talem
rem sibi vindicandi fuerit. Eem alio exemplo illu-
stremus: ultimus finis interfectoris hominis saepe est
ac cogitari potest bona occisi sibi vel secundum ius
constitutum alicuius regionis sive testamento sive ab
mtestato, vel per vim aut per fraudem acquirere: hic
vero finis a caedis notione longe alienus est, nam
caedes ex rei natura definienda est factum, quo unus
bomo alterum interfecit, et, si ius criminale specta-
mus, factum sic definitum, quod voluntati hominis
(dolo vel culpae eius) tribuendum est.

«les Verbrechens, cap. II, p. 187, 188 et not. 1 VVächterum se-
quitur: et solum sermonem habet ex iure Rom. de »Besitzergrei-
''ung der Sachequot; deinde » gewinnsüchtige Absicht.quot; Wächter, op.
laud. p. 163-167. »Es ist bei der Besitzergreifungs-Theorie aner-
•tannt, dass zur Vollendung des Diebstahls nichts weiter gehört,
als, dass der Dieb die Sache mit der Absicht sie sich zuzueignen
»u seiner Gewalt gebracht hatquot; — deinde »so kann man eben so
gut sagen: zur Vollendung des Diebstahls gehöre, dass der Dieb dio
^ache von ihrer Stelle hinweg und an sich genommen habequot; et de
■herbis iur. Rom. » loco movere , amovere, auferre , tollere p. 16-5 ,
168 deinde contra Zirklerum op. laud. p. 168 seqq. p. 179 seqq. et
verbis intercipere, contrecfare iur. Rom. p. 190-192. Intercipere
etiam vertit et interpretatur » zieh zueignen.quot; Zirklerus deinde suam
sententiam rursus defendit in op. A. d. C. U. S. F. Ao. 1840, p. IV,
P. 509—536, inpr. p. 511—519.

aoMalefièia 'sa!epe:f)quoquß li'äJ iiiœxiis perpetrantoi', ut
animi'1 motibüs ? in àulgeant ut iïae gt;) • Vindictae y 1 iinvid^
aut voluptatibus satisfaciant/ivermai facile fieri potestj;
ut noxius ex facto, quod efficereriHolnit, perfecto, irtoâ
eajcquae sibi proposuit', jgaôdiài- cuiqecunque indolis
bauserit, nec propterea affirmandum'esti haiturarapdä«
lictorum ex hisce animijnoxii m»tîbus. xepetBndam esse,
in Si .verol' finera proximnm^rnoxiio spectaîmmiûnemÇe
eum, lit jöccidat, ut rem alienamoiainria ettsanimo rem
intercipiendi sibi*ivindicefc,'iut aedem incendat, tune ali-^
(juis es reii^natura caedere^ furari vel aedem incen-
dere conatur,aquousque noxius i: ad haec tendens ho-
minem nondum interfecerit, quousque rem alienam
niôn'iniuria ceperiti quousque aedem non incenddrit:
ad horum igiturquot; delictoïûm conatum definiendumy prt»
mmnfquaestio moVendaiest, qnidisit caedes y îfurtum^
incendiam.fT''Haecf cum 'ma 'forii'et cum iTulgaai
hominum 'àennône Jsaltem apud recentiores populos
conveniunt y Jinèc propterea necesse est, ut philosopha
indole';«aa»éantpmm-'saepe^ bis multum veri inest, ac
saepe philosophe taies notiones tantum magis accurate

git^Verumtamea ».viBet^ciitissimi.ingenii,„,ïJepp, cuius.
doctrina de conatu inquiretîda magna snnt meräa,
Hanc ^sententiam tàli ratione impugnàte stüduit''J;^D^in

,)XQllten,wir 4jen 3jÇgri|f der ypUendung, m. semer ^^ab-r
soluten Bedeutung auffassen, sai-w.ürde auch-jdöjri,
siich, qua äussere Erscheinung, oder als Handlung an
und für sich betrachtet, immer eine vollendetequot;reclits-

widrige Handlung seyikc.. Mitbin gäbe ,qs. dann,,keißJip
Unterschied- mehrfewisscl^ïivollendeten -und.: versuel»^

ten,Verbrechen. Was bleibt^ nns .daher %vohI rantfei-es
übrig, als dieseu Begriffaüaufi,das/,..«esetei,zni-ückzu^
führen:? l)7i Sed.^oetóssinio,tiro:gt;résponderëMé«at'muiba
fecta etiamquot;fifc ^rerloHatoran^róodelictlschan gt;essBMgt;lia,=i
bënda, Hisi-ipMptBD a^üdßtfactum-^.qiiOTersHs tendanty
alioquin!-nxilliüs') Qrnfiiim. icitiniinalis principiis, ea esse
momenti, Titi..e.,g.- cültrmriiarripereifnvenenum miscere,
Qti: conirarationes , coHTentasj-per ise spectatos-yvigjifem
%no immitterei; -iiuic quaestioni Trosimej illa ^cedit,
quisanoxii ianimus fiiérit,hquae:flex reiisnaturarDmihi
quoque movenda videtur, ut. constare possity qualisisit
indoles mali, quo unus homo alii homini vel eius
rebusilnocere velit. --^. - ,Jii9- ^ti^toi mnbftoir m^^

Praeterea ipse doctissimus vir in? eodem opere 2)
aaeam sentiam confirmare videtur, argumentis, quibus
probat conatum omnibus , delictis dolo malo admissis
iwopriam esse quamquam ab hoc 1 principio disertis
verbis non recedit: scribit nempe delictum (i. e. perfec*
tum, consummatum) noxii esse finem, adminiculis non-
nunquam perquam variis fad hunc« finemrattingendum
-nbsp;S9noiJc:r galijJ oifqosolidq oqena

1) llepp, über das unternoinmene''und^voncnkfquot;H^erb?eciién'ïn
'lt;^ere » über einzelne tehren der StrafrecheswijseBScbUftquot;;.afeideiterg

Hepp, eode^p.897^ 898 cum 5 299, WO, »Diesp Massregeln _
«ipd das Vermittelnde zwisschen dem

ift »milHy \Bperè deinde di«èrfe- recessit,. tametsi in.: operai» über den
«^enwfirligen Sland da;fjJ,elir^

-«quot;Vquot;® llomagnosi faveat et ipse conatum delictum coeptum' habeat:
haecce vero non data opera, sed ad próbandum conatum delinquendi
nöiil-'rtil^ae tribuendum cögitarJ posse scripta simt. Tconf.. Archiv
^»■iCriminalr.. fleue Faige'dAP- 183a,ivp,.l,-S-a.^p. 30nbsp;t

noxio • opBs esse in haec adminicula mediam quandam
rem esse inter propositum delicti igt;erficiendi et inter
delicti consummationem; inter hoscedduos fines facta
cogitari posse, quae vel noxii voluntate vel rebus et
factis aliisque praeter noxii mentem quominus ad fi-
nem consummationis perveniant, cohibentur.

Hepp quidem proprie haecce de differentia notionis
conatus et delicti consummati ex iure constitute ratioci-
natus est, attamen eius argumenta de notione conatus
ex rei natura mihi etiam valere videntur propter di-
versam factorum, quae ab hominibus committuntur,
indolem, et, quod ex philosophis iuris criminalis prin-
cipiis semper ratio animi hominum habenda sit, ut
factum delictum dici possit.

Immerito igitur celeberrimus Carmignani Wintgens
vituperavit, quod inter notionem conatus ex philosophis
principiis et sensu fori distinxit, et quod notionem
conatus a notione delicti consummati pendere existi-
mavit 1), atque ipse suam sententiam partim refellit
alio loco ad naturam conatus cognoscendam requi-
rens, ut quis«finem, quoversus noxius tendat, et ad-
minicula ad hunc 'finem adsequendum bene perspiciat 2) :
nam finis saltem proximus est consummatio, admini-
cula idonea dicenda sunt ea, quibus noxius finem
attingere potest; hic autem finis nullus alius est

1)nbsp;Teoria delle legjji della sicurem sociale di Giovanni Carmignani
Pisa 1831, i fratelli Nistri tomo U, I. II, cap. XIV, p.-296, 297
» pell' abusiva ed erronea distinzione della tcorià e della pratica
et not. 1 cum cap. XV, p. 329 seqq.

2)nbsp;Carmignani eod. cap. XIV, tomo II, p. 301 »il fine a cui
illa mirt». — i meizi — idonei al conseguimeuto del finequot; cum p.307.

nisi consummatio; simili modo conatum definiens de
adminiculis idoneis ad finem consummatione adsequen-
dum sermonem habet 1); Itaque ex hac ipsa defini-
tione, ut conatus notionem cognoscamus, semper est
quaerendum, qualis sit noxii finis, qualis sit cujuscun-
que delicti consummation iif

Multo magis sensu fori, ex iure apud varios po-
pulos constituto vel apud eos constituendo, notio co-
natus a notione delicti consummati deducenda -'est :
etenim omnes fere scriptores delictum ex lege con-
summatum esse consent, si omnes notae dehcti, quae
lex ad corpus delicti quodam sensu (Thatbestand)
requirit, adsunt, vel, si ilia facta sunt, quae defini-
tioni dehcti ex lege conveniunt, vel, si omnia facta
aut effecta sunt, quae ad notionem delicti ex lege
pertinent, quae ultima definitio magis placet, ne no-
tio delicti consummati cum notione corporis delicti
(Thatbestand) quodam sensu misceatur, ut recte Za-
chariae disputavit 2).

1) Carmignani eod. tomo II, cap. XIV, p. 323 » un falto avcnte
carattere estrinseco di mezio assunto da malvagio proposito, e idoneo
a consequire il suo fine nella consumaiione di certa e determinat?
Offesa sociale.quot; Haec ultima definition! theoriae suae causa addidit.

8) Mittermaier, Beiträge zur Lehre vom Versuche der Verbrochen,
Neues Archiv des Criminalr. vol. I, p. II, § 2p. 106, » sobald
alle Merkmale, welche das Gesetz zum Thatbestande eines gewissen
Verbrechens fodert, vollständig existiren, so ist das Verbrechen
vollendetquot; cum vol. IV, Neues Archiv, parte I, p. 1 seqq. Feuer-
^ach, Lehrbuch § 42, p. 47 »wenn alle» geschehen vnd bewijkt
Worden ist, was zum Begriffe des Verbrechens gehörtquot; ed. 13 cum
öot. Mittermaicri, qui tamen nihil de hac definitione animadvertit.
Mittermaierum impugnavit Zachariae, die Lehre vom Versuche des
Verbrechens, vol, I, cap. I, $ 15-18, p. 32-23. Wintgens, disput.

Notio igittrr iidelictormn ex lege consummatidii
eorum inest; ■quae sint eorum notae, tum demum no-
Riiionbsp;- ; iloilas mantj.ici'

conatu cap. I, p. 8-12. .j^I.ud^p^^Yb^^.den Versuch des Vet^
brechens, cap. I, p. 1-3. » Die menschliclie Handlung wird zu
diesem oder jenem bestimmtennbsp;iid'iWcK, dass' sie die

Merkmale sämmtlicb in sich vereinigt ',;-«V^h« ein Geseti tum That-
bestande dieses oder jenes Verbrechens geliöiiig a^cgeien hatte.
Die Vereinigung dieser Merkmale macht das vollendete Verbrechen
ausquot; Hepp ,'\K;rsuehe über einzeß^'téhren der Strafrecbtswissen-
«chaft, zehnte Abhandl. §2, p. 370, 271 cum p. 2.56-2-59 »das
Verbrechen vollendet, wenn alles geschehen ist was zum gesetz-
lichen Begriff oder zur Juridischen Existenz- dieses Verbrechen er-
fodert wird.quot; Henke, Handb. des Crim. Rechts'und der Criminal-
politik, vol. I, p. I, hui. pars III, cap. II, §39, p. 845, 248,
»so bald alle Merkmale des gesetzlichen Begriffes desselben vor-
handen sind.quot; lelièvre, Comment, de conatu p. 2, 3. CroppJ de
praecept. iuri» Rom. circa pun. con. parte I, L. I, tit. 2, p. 35 j
3Ö. Brouwer, rlissert. dè conatu criminis pars prior, cap. I, sect, t,
§ 4 , p. 19, 52, p. 19-23 ubi distinguit inter notionem theoreti-
eam et practioam conatus , ut vulgo dicitur. Contendit in iheore-
tica semper, eventus habendam esse rationem. Tittmann , Handb. der
Strafrechtswissenschaft und der Deutschen Strafgesetzkunde, Zweite
Aufl. Halle 1833, vol. I, Allg. Theil, cap. IV, §43, p. 68. » That-
bestand die Summe der Merkmale , welche sie zu einem Verbrechen
eignetquot; S 45, § 48, p. 70, 71 cum J 38 »der Begriff Verbrechen—
erfodert an und für sich , die l'ebertretung eines positiven Strafge-
setzes keineswegsquot; p. 63. Profecto , si de iure constituendo loqui-
•iftür, haec minus probanda sunt. Marezoll, das gemeine Deutsche
Criminalrecht als Grundlage der neueren Deutschen Strafgesetige-
bung , Leipzig 1841 ,531, p. 83-86 conatum mediam rem habet
inter consummationem delictorum et id, quod ab eo vocatur » nicht
strafbare Willensäusserungen. Conf. etiam Clariss. den Tcx in opere
» Bijdragen tot Regtsgeleerdheid cn Wetgeving , uitgegeven döor den
Tex en J. van Hall, Ao 1838, vol. X , Boekbeoordeeling, p. 456-
467 inpr. 456-459 de opere Zachariae Gött. de eon;, cui magnaquot;»
partem assentitur etiam de conatus notione. De conatu Kempers
in notis ad Codicem Hollandiae anni 1808, si eius notionem ««(Kiti-

tiftijÄppwebifcp quatö sciaiowgstoQafebniQjkiJgilelictaZex
leg« i«on8UHyaflta^.bateiirt«ft, , Qi^^twgfjp?«!-^.^^^
lianc comsummatioiiein delicti efficiendam, unde eius
facta parant vel incipiunt ea, quibus notio delicti con^
S^f^' ä^^;Kl4eS'ncÄäfe:Jt1iotio^cOnatUs ex notis'

cogno^^qf^ndi^e sunt.:f,
-ii=Si !aÄt^„ex,9d«lietorum-, consununationemnotio co»
ritite 'eoitunif ö^ '-i-epertendäf^^riiagni t moment}''est ' ihi

liqiis .4e.-,i'^tiQn^„«cjvde _ .tapprig ,momento ,.,q.iübu» ex,
l«ge «onsummata sunty-obtineat^-an wro -direrso modo

Itt'!quot;quilAsdain 'deHöti«!' inquot;}egibti3 •■Va^idruHlquot;J)optiIö-
Ifm'Jtölus'eVeüW aut-Jd^rMrÄusquot;'^ consiimÄal'
liW^^QW .mum,nbsp;caedi?

perfe(^tum,wtamßtäa nullus evößta»: adßüjmtaanefeii-atnlk
h^b sit efTeeta? Hüic^'spe^iei iSlstfm jnbsp;liriiim^

WBI .philpwphiae principia »pcotannjtisftiauc« dedijl plura de dolo
rSt -culpa disputavit. Conf, tamea , Crim. Wetl,, voor het Koninkrijk
-Holland met eene Inleiding en Aanmerkingen door J. M. Kemper te
.^^terdaw bij. Allart 1809, Aanmerk, p. 36.,.87,.„ib, ..ou „i

licta refertur quam disei-te indicatur, laudanda esse
mihi videtur, dummodo non nimis universe adhihea-
tur 1), nec solum, ut multi ante me fecerunt, prop-
terea , quod civitatis igitur omnium civium intersit haec

1) De tali delictorum divisione primum, prout scio, Mittermaierus men-
tionem fecit: » Heber den Unterschied vollendeter und versuchter Ver-
brechenquot; in opere Neues Archiv des Criminalrechts, vol. IV, p. I,
p. 1-9. Praecipue etiam Hepp in Feuerbaebii doctrinam in specie
in 5 43 eius Compendii de iure criminali hac divisione usus est.
Versuche über einzelne Lehre u. s. vv. Zehnte Abhandl. p. 256-359
cum p. 373-375 , 377-279 et in opusculo » über den gegenwärtigen
Stand der Lehre von versuchten Verbrechenquot; Archiv des Criminal-
rechts, Neue Folge, Ao 1836, parte II, 5 6, p. 231. Leliévre,
Comment, de con. p. 3-6. Zachariae, die Lehre vom Versuche,
vol. I, cap. I, 5 9 et 5 10, p. 10-13, 0 13 , 5 14, p. 15-20. ubi
recte scribit » Auch bei dieser zweiten Classe von Verbrechen wer-
den wir zwar oft von einem zum Verlreclien gehörigen Erfolg oder
einer Wirkung der verbrecherischen Handlung reden können , allein
diese ist mehr eine Eigenschaft der Handlung selbst als eine mit
dem Objecto des Verlrechens vorgehende physische Veränderung.quot;
Henke , Handb. vol. I, p. I, hui. p. III, cap. II, p. 246-252 et in
not. praec. not. 9, p. 252. Tittmann Handb. vol. I, cap. IV, ä 45,
p. 70 , 71 minus accurate cum 5 96 , p. 190-192 eventum in omni-
bus delictis requirit; Wächter, Lehrb. des Römisch - Teutschen
Strafrechts, vol. I, (Stuttgart 1835) 5 84, p. 136 et not. 65 ubi
Cropp valde ab eo laudatur. Grolman, Grundsätze der Criminal-
rechtswissenschaft ed. 4. Giessen 1825, 5 19 , 20 , p. 18, 19, S 31,
p. 25 , 28 »zu Stande gekommenen Rechtsverletzungen — Unter-
nehmungen zu Bewirkung von Rechtsverletzungen.quot; Bauer, Lehrbuch
des Strafrechts ed. 2, Gött. 1833, S 67 , p. 104, 105 et not. i et e
cum not. 4, p. 105, 106. Heffter, Lehrb. des gemeinen Deutsehen
Criminalrechts ed. S. Halle 1840, j 74, p. 67, 68 et not. 1 cum
5 76, p. 69 et not. 6, p. 70, 71 conatum seiungit a facto eius,
qui delictum alicui nuntiat (das angekündigte Verbrechen) cuius
minas partem habet: quodammodo distinguit inter delicta, quae
facto praecipuo noxii consummata habentur, et inter ea, quae eventu
consummata habentur.

delicta consummata habere ac poena coiasuminationis pu-
nire facto praecipuo perfecto, qnod tale sit civitatis offi-
cium propter cautionem civibus de variis eorum bonis fa-
ctam, sed etiam, quod indoli multorum huiusmodi facto-
rum ex rei natura talis consummatie non plane repugnet;
sic e. g. incendii notio non pendet ab eo, an aedes flam-
mis corruerint, et ille, qui ignem aedibus admovet, iam
incendium committit, si aedes per unum temporis mo-
mentum flammam conceperunt et alius adveniens eam
statim oppressit, ita ut nullum inde damnum ortum
Sit: sic ille, qui falsam monetam vel falsos codicillos con-
fecit, ex rei natura quoque falsi delictum commisisse
dici potest, quamquam noxius lucrum inde sperat,
alios talibus instrumentis decipere vult, sed iam vi-
dimus ultimum noxii finem etiam ex rei natura ad
deUcta consummanda non spectandum esse, quod ma-
gis dilucide ex delicto furti apparet.

Kam furtum rei, ut iam vidimus, cum usu rei a
parte furis non cohaeret, res solummodo in potesta-
tem furis per unum temporis momentum pervenisse
debet, neque ex notione furti necesse est, ut in alium
locum hanc rem abstulerit; nullum damnum domino
rei hoe facto illatum est neque eius iura laesa sunt,
quum fur rem usucapere nequeat: potest tamen dici
aliquem eventum adesse: quod rem ceperit, quod per
Unum temporis momentum res in eius potestate fue-
rit, sed talis eventus a damno dato, a laesione eflPecta
longe distat. Ceteroquin probe est tenendum me hoe
loco de furti notione, non vero de causis quibusdam,
quae in usu fori nonnumquam obtinent, sermonem ha-
bere : hbenter autem confiteor falsum et incendium

saepe cum eventu vel cum toto eventu cogitari posse
et in sermone vulgari saepe de eventu adhiberi, ve-
rum quaestionem tantum movi, an aliquid horum de-
lictorum notioni deesset, si factum praecipuum eorum
perfectum est.

Celeberrimo Mittermaiero debeo mihi in mentem
venisse hanc delictorum divisionem non ad omnia de-
licta sine ulla exceptione esse protrahendam, quod
quaedam fraudis species ante damnum datum consum-
matae non essent habendae, neque in iure apud plures
populos constituto consummatae haberentur, quod quae-
dam delicta forma quadam perficerentur (quae vero for-
ma ex mea sententia ad factum praecipuum proximo
aecedit) verumtamen regula hisee exceptionibus non
tollitur nec Mittermaierus negavit ad plurima delicta
talem divisionem pertinere. Quae si vera sunt cuique
facile patet necessitudinem conatus delicti cum eius con-
summatione in una specie aliquatenus diversam esse
a ratione, qua conatus et consummatio delicti in al-
tera specie inter se cohaerent, si conatus notio ad
utramque speciem pertinet, de qua re videbimus, iis,
quae ad conatus notionem requiruntur, expositis ac
conatus indole accuratius definita.

Si igitur inprimis de delictis contra rempublicam
commissis disputamus, ut principia de eorum conatu
indicemus, quaestio nobis erit movenda, an huiusmodi
maleficia huic vel illi speciei annumeranda sint, an
vero propria eorum sit natura.

Prioribus saeculis ante saeculum XVIII, p. C. n.
plures lureconsulti ac Legislatores delicta contra rem-
publicam facta alia maleficia cuiuscunque generis gra-
vitate longe superare censebant: ab alia parte ver-
sus finem huius saeculi et nostra aetate quidam scrip-
tores contenderunt huiusmodi delicta non esse vera
delicta, eorum notas definiri non posse, sed hanc sen-
tentiam egregie refellerunt Guizot, Cliauveau et Mit-
termaierus 1). Media quaedam via lureconsulto ac

1) Delicta contra rempublicam commissa lune dici possent » des
délits factices.quot; Wotum est scriptores Francicos distinguere solere
wter » crimes contre la chose publiquequot; et »crimes politiquesquot; quo-
rum haec species magis directe rempublicam spectat. Conf. Chau-
■veau et Faustin, Théorie du Code pénal, cap. XVI, toI. I, p. 839
ed. Brux. et de bis quaest. universe p. 237-244 ibi etiam divisio
Wum delict, a doctissimo Lucas facta invenitur. Guizot de la peine
de mort en matière politique, Paris chez Béchet 1822, p. 96-98
104-113 (cap. VI), cap. VII, 119-122, cap. IX, p. 139-143 eum
eap. m, p. 37-47. Guizot des conspirations et de la justice poli-
tique, Paris 1821, à la librairie de L'advocat, Préface I-III ubi in-
venitur fragm. orationis lureconsulti Anglici Erskine ad defenden-
dum reum Hadfield, qui anno 1800 sclopetum in Georgium III
•■rustra exonerarat, cum cap. II, p. 5-7, 14, 15, 18, cap. m
P- 31 seqq. p. 24-30, cap. IV, p. 36-48, cap. VI, p. 69, 70

legislatori est ineuncla: minime neganclum esse vide-
tur talia delicta gravia esse, cum gravissimis delictis

cap. VIII, p. 95-105, cap. IX, p. 110-119. Mittermaier, Hochver-
rath juristisch in opere Staatslexikon von Rotteck und Welcker,
vol. VIII, parte 11, p. 213-315. Minus recte tamen in omnibus
causis bellum civile proditioni aequiparat et uno loco helium civile
proditionem vocare videtur cx principiis fidei praestitae. Hac de re ma-
gis accurate agam, quum de gravissima specie seditionis et de
bello civili disputabo. Rosshirt, über Hochverrath und über die
angrenzenden Verbrechen, Neues Archiv des Criminalr. vol. IX,
p. I, ä 1, p. 140, 141 cum « 8, p. 163-167 cum S 9, p. 167-169
cum ä «, p. 160-163. Rossi, Traité de droit pénal, Brüx. 1841,
l. II, cap. 27, p. 318-336 etiam de delictis consiliariorum Regis.
Kotum est in Francia eorum delicta contra rempublicam in normi»
reip. Franc, anni 1814 diserte esse indicata art. 56 » trahison ou
concussionquot; et in normis 1830 consulto hunc art. esse omissum,
conf. Charte de 1830, art. 46 et 47. Escher vier Abhandlungen
über Gegenstände der Strafrechtswissenschaft, Zürich 1823 bey Orell,
Dritte Abhandlung , Beiträge zur Lehre vom Staatsverralh und Auf-
ruhr, p. 231-341 ubi etiam fragmenta citantur operis Craig et ora-
tionis lurecons. Erskine in causa viri Focke ; non satis distinguit
tamen inter bellum civile et proditionem. Kleinschrod, über den
Begrifi' und die Strafbarkeit des Hochverrathes nach allgemeinen
Grundsätzen in opere Archiv des Crim. Rechts (altes) von Klein und
Kleinschrod, vol. I, p. 1, 5 1 , p. 37-39 et passim. Feuerbach,
Philosophisch-Juridische Untersuchung über des Verbr. des Hochv.
cap. I, p. 1 seqq. p. 6, 9, p. 13-20, 33, 36, cap. II, p. 42-61
delicta contra rempublicam graviora quam delicta contra privates
habet, attamen inter graviores et leviores species distinguit: nimis
cap. II ex pactis reipublicae deducit. Feuerbach, Lehrbuch ed. 13
cum not. Mitterm. S 163 et 163a, p. 151 , 153 cum 5 163, p. 153
et not. 1 et 3. Mitterm. ad h. 5 , p. 154 perduellionem ibi Mitter-
maierus etiam vocat igt; Staatsverrathquot; uti 5 168a p. c. 58 contra in
Staatslexicon, van Rotteck und Welcker, vol. VIII, p. II, p. 215
yerbo Hochv. » derselbe gehörig von dem Staatsverrathe getrennt
werdenquot; cum p. 218 ubi ad notionem perduellionis vim requirit et
hac re etiam eam a proditione civitatis (Staatsverrath) seiungit,

contra privates ea comparari posse ac singula facta saepe
accurate definiri posse, dummodo graviores species a

minus rede, nam fraude e. g. in quibusdam causis perduellio etiam
committi potest. Hoc iam docuit vir acutissimi ingenii liauer,
Lehrbucb des Strafrechtes ed. sec. Gött. 1833, S 343, p. 485 et not.
e. p. 486 cum $ 344, p. 487 cum S 341 , p. 482. Erskine, Speech
m defense of Lord George Gordon 1783 in opere Beauties of Erskine
by Howard by Davison, No. 73, Cheapside p. 43 , 44 , cum p. 61, 55
de delictis contra renip., quae scriptis typis mandatis committuntur,
in oratione pro » the dean of St. Asaph, p. 68 seqq. p. 65-67 , in
oratione pro Thomas Paine, p. 89-92, in oratione pro viro Hardyquot;
p. 118-121, 123, 124, 129. Omnia eius opera, quae ad meum ar-
gumentum pertinent, et ab Eschero citantur »The speeches of. _ Ers-
kine — on subiects connected with the liberty of the press and
against constructive treasonsquot; 1814 , 4 vol. in 8. mihi comparare non-
dum potui. Blackstone, Commentaries on the laws of England,
ed. 16, London 1825, L. IV, cap. 6, vol. IV, p. 74-76 cum seqq.
cum cap. 7, p. 94, 95 cum seqq. Rccte L. IV, cap. I, p. 5, 6.
distinguit inter publics wrongs et private, wrongs, uti inter ius cri-
minale et ius civile, ut ita dicam: itaque public wrongs non perti-
nent ad sola delicta eontra rempublicam. Foster a Report, caet. ed. 3.
London 1809, Disc. I of high treason Introd. p. 183, 184, 188,
cap. I, p. 193 seqq. pr. p. 207; de Montveran de la jurispr. An-
glaise sur les crimes politiques , Paris chez Gosselin 1829 , vol. I,
cap. 5, p. 168 seqq. p. 175, 183. Hoc opus caute est consulendum.
Kant minus recte falsae monetae cudendae vel literarnm cambia-
lium conscribendarum, furti et iniuriae delicta publica vocat »weil
das Gemeinwesen und nicht bloss eine einzelne Person dadurch
gefährdet wird.quot; Kant, Metaphysische Anfangsgründe der Rechts-
lehre — Staatsrecht vom Straf- und Begnadigungsrecht I in Im-
man. Rant's sämmtliche Werke herausg. von Rosenkranz und Schu-
bert , Leipzig 1838, vol. IX , p. 180 fraudem in specie et » Verun-
treuungquot; delicta privata habet. In specie de delictis contra remp.
p. 183, 184 mortis poenam gravis.simi« infligendam esse ibi censet.
Mittermaier, die Strafgesetzgebung in ihrer Fortbildung, Heidelberg
bei Winter 1841 , § 18, p. 159 ubi de difficultate notionis singulor.
delict, deliniendae agit: hisce de perd. disserit » wo beginnt endlich

levioribus bene distinguamus: principia contra iuris
criminalis vetant, ne ea a ceteris delictis plane se-
iungamus: itaque, ne plane diversam eorum notionem
ac diversum poenarum modum de iis constituamus.

Caedes Eegis, proditio vel totius reipublicae vel pro-
vinciae vel urbis, et bellum civile procul dubio definiri
possunt atque legislatori definienda sunt: Guizot ni-
mis universe negavit delicta, quae directe rempubli-
cam speetant, accurate definiri posse exemplis coniu-
rationum et proditionis utens, nam ex hisee exemplis
solummodo effiei potest legislatores minus recte pro-
ditionem, bellum civile, aut Regis caedem definivisse
existimantes coniuratione vel machinatione cum hosti-
bus délicti notionem omnibus numeris esse absolutam,

das, was wir Hochverrath nennen, strafbar zu werden? Der red-
lichste und treueste Freund seines Vaterlandes kann sich durch seine
üeberzeugung für berufen halten den Tadol des bestehenden , das er
für unheilsvoll erkennt, und seine Wünsche der üingeslaltung
auszusprechen und seine Ansichte zu verlreiten; diese üeberzeugung
weicht freilich von der herrschenden Absicht ab. — die Gesetzge-
bung muss lestimmt aussprechen, wie weit sie schon in einem
solchen Beginnen eine strafbare Handlung erkennen will. Ein unbe-
stimmtes Bezeichnen des ïhatbestandes des Verbrechens würde hier
die individuelle Freiheit auf das äusserste gefährden,quot; eum § 5,
p. 55, ubi causa memoria digna cit. Oratio lurec. van Gennep ap.
Kemper, Crim. Wetb. voor het Kon. Holland met eene inleiding en
aanm., Amst. bij Allart 1809, p. 134. »Ten dezen aanzien heeft
men niet gevolgd de bij een vroeger ontwerp gemaakte verdeeling
der misdaden in zulke , welke tegen den Staat of tegen bijzandere
personen bedreven werden, of welke van eenen gemengden aard zijn,
uit hoofde, dat welligt geene classificatie zoude te maken zijn, welke
deu toets van juistheid en naauwkeurigheid kan doorstaan , zonder
in de kleinste onderscheidingen te vallen.quot;

«9SÖ perfectaia. l^rtieteiîea. ooiiiuratia- et inacliiuatio
cum hostibus satis accuraie definiri possunt., quamr
quam in iis plurn. qjuam iu factis- a, me allatis. a re-
bus et factis. et a conditione- reipublicae pendent.

Deinde Guizofc, et-GhnuveauJanimadKerterunt uno
temporis, moment», idem factum delictum haberi, quod
alio tempore: vel apnd alium populum algt; omnibus laur
datur, undatdiGendumisit'^quaestionem, an. tale factum
delictum sit. oec ne, cum reipublicae normis- et cum
populi cuiusdami moribus- valde cohaerere , sed si de
gravissimis delictis contra rempublicam admissis agi-
mus, nempe de Eegis caede, da proditione et de bello
cwili, no.xius duarum: priorum specierum. hominihus
universe aeque atque noxius gravissimorum delicto-
rum contra privates poena dignus videtur, nisi illam
aetatem excipias,. quum homines religionem male in-
terprétantes veluti fiu-ore correpti Kegem occidere
eorum officium esse existimabant, veL nimis libertatis
studio indulgentes Reges esse tollendos putabanfc; at-
tamen. non constat talem sententiam universe- apud
civium partem in republica probatam fiiisse neque hodie
dli, qui partij quae liberae reipublicae fiivet, addicti
sunt, omnes de. tali., sententia inter se conveniunt,. indb
generalis regula ex huiusmodi. argumentis non est de-
rivanda; lie, qui patriam hostibus prodit,, apud omnes
fere populos- contemnitur et; revera contemtu: dignus
est, secundum ius apud plures popujos constitutum
buic facto aequiparatur factums, quo qnis populos: so-
cios. patriae prodit: a Mittermaiero autem: causa af-
fertur eius, qui Napoleonic regnante cum exercitu:
popuHv qui Napoleontis socius esset, ad eius hosfes

transiisset et tune proditor habendus fuisset; paucis
diebus post fortasse ab omnibus laudandus fuisset,
quod bene de patria meritus fuisset: talis causa ea
aetate obtinere poterat, verum erat causa plane spe-
cialis , nam populi socii Napoleontis non amplius plane
liberi erant, neque exempla, quae ex prioribus saecu-
lis citari possunt, ubi saepe ab una alterave parte
machinationes cum hostibus fiebant, magni sunt mo-
menti, nam tum civitates bellis civilibus in varias
partes distrahebantur, aut proprie non erant una ci-
vitas.

De bello civili res ' magis dubia videtur, quia no-
xius a parte civium qualicunque saepe salutem pa-
triae spectare existimare habetur, quia saepe sibi per-
suasum habet taie sibi incumbere officium, tali ratione
sibi patriae esse prospiciendum, quia non, ut noxius delicti
contra privates, probe seit, se scelus, rem turpem per
se spectatam, commissurum: itaque primo adspectu
celeberrimus Guizot de hac specie dehctorum contra
rempublicam commissorum recte ratiocinari videtur
affirmans iis saepe deësse animum delinquendi, qui vel
inprimis in delictis requiritur, attamen saepe etiam no-
xius hac via ad summos pervenire honores sperat, vel
invidiae vel odio in reipublicae gubernatorem vel gu-
bernatores indulget et, ut iam vidimus, proximus noxii
finis in delicti notione definienda, non vero ultimus
eius finis lureconsulto philosophanti ac legislatori est
spectandus: si igitur ultimi noxii finis ratio quaedam
habenda esset, talis quaestio ad poenae modum, non
ad delictorum notionem pertineret. Proximus autem
finis illius, qui bellum civile patriae infert, est ille,

ut cives alios cives eiusdem reipublicae armis ado-
riantur: sibi conscius est caedes civium inde oriri,
domum civium vastari, mercaturae magnum damnum
afferri: ecquid hoe sensu dolus ei deëst et in sino-u-

Tandem in caede ultimus noxii finis nonnunquam est,
ut ille, qui ab eo occisus est, felix evadat, si religio-
nem male interpretans eum interfecit, ut apud supe-
ros summa felicitate fruatur, et tamen non semper
probari potest talem noxium insanire aut mente cap-
tum esse: nisi insaniat vel, nisi mente captus sit,
procul dubio poena dignus est talis homo.

Delicta, quae scriptis in publicum proditis vel ora-
tionibus aut dictis publice factis contra rempublicam
fiunt, non tam facile probari ac definiri possunt, ve-
rum eadem fere dubia de huiusmodi delictis, quae
homines privates spectant, nascuntur, praeterquam quod
orationes ad alios homines ad delicta contra privates
excitanda non haberi soleant: haecce autem dubia ma-
gnam partem solvuntur, si verba et scripta facta ali-
quatenus diversae indolis, modes diverses esse, quibus
homo cogitationem ceteris hominibus ostendit, atque
alia facta proprie sic dicta existimamus et si graviores
species solummodo propter necessitudinem cum his
diversis factis, non ut facta eiusdem naturae punimus,
si leviores species ad notionem iniuriarum referimus 1).

1) Non nisi breviter has quaestiones hoc loco tractare possum.
Plura disputavi in ea operis parte, quae de delictis scriptis typis
mandatis , quae rempublicam spectant, et de oratione, verbis simili
consilio dictis agit, llanc tamen operis partem deinde typis man-

Gravissimae species delictorum contra rempublicam
a levioribvis differunt, quod illa directe rempublicam

dabo, ne fines dissertatlonis nicae niinis prolrabantur. Conf. Chassan
traité des délits et contraventions de la parole, de l'écriture et de
la presse, Paris et Colmar. 1837, vol. I, L. I, cäp. I, p. 1-9, 12-
17 et passim, X. II, cap. I, p. 177-181, sect. I, .§ 1 , p. 181-190
cum § 3, p. 190-199, § 3, p. 199-303 ubi variae species enume-
rantur. Deinde contra illos, qui cum Rege reipublicae gubernationi
«unt praeposili et contra Reipu'bl. normas. sect. II, p. Sil seqq. cap.
II, p. 330 seqq. cap. III, p. 367 seqq. Conf. inpr. p. 195 et 197 cum
L. I, cap. II, p. 33,33 cum p. 43-50, de verbo publicité; huiusmodi
iniuriae publice fieri debent, quod quidem de aliis affirmandum est,
si graviores poenas ct graviore» earum species spectamus, non vero
de levioribus poenis et de leviori specie. Conf. Code pénal de
1810, art. 375 et 376 cum art. 471, N. 11, p. 33-36. Non plane
cum Chassan convenio de iis, quibus delicta verbis aut scriptis typls
mandàtis commissa ab aliis delictis distinguit e. g. quod attinet ad
corpus delicti sensu speciali (corps de délit., non Thatbestand) nam
in iis delictis, quae facto praecipuo consummata ex lege habentur
pro parte non etiam adest corps de délit e. g. in delicto falsae
monetae, falsi testamenti : scripta etiam saepe certos homines laedunt
et in ipsis scriptis contra rempubl. Regi iniuria inferri potest. No-
lice sur les dispositions du droit Anglais relatives aux délits de la
presse par M. Birnbaum, Profess, à i'üniv. de louvain in opere
Ihcmis ou Bibliothèque du Jurisc. vol. II, p. IV, Brux. 1838,
p. 449-458 , 460 , 465 , 468 , 475 , 478 , 480 inpr. contra magistra-
tus et p. 486-493 omnia in iure Anglico habentur contra pacem
publicam; illa, quae magis rempubl. speetant, praeterea seditiosa ha-
bentur. Antique tempore quaedam erant iniuriae scriptis factae, quae
tamquam perduellio punitae erant p. 488. Multa exempla de variis spe-
ciebus a Clariss. viro citantur, uti plura opera: praecipuum opus est
viri Holt » the law of the libelquot; London 1816. Neque hoc opus
neque aliud Tomlins law-dictionnary mihi comparare potui conf.
Russell a treatise on crimes and indictable misdemeanors, London
Buttcrworth 1836, L. II, cap. 34, vol. I, p. 309-346 praec. p. 330-
235. Hic scriptor de perduellione consulto non dispufavit. Foster
a report caet. London 1809 ed. see. Disc. I of high treason , cap. I,

spectont, quod noxius coruin i-empubiicam vel eius
normas universe vel eius gubernatorem (gubernatores)
adoriatur atque delere velit: in levioribus speciebus
contra noxius in singula reipublicae instituta aut in
iussa minorum magistratuum tendit nec directe rei-
publicae minatur. Gravissimae species rursus in tres
partes dividendae sunt, prouti noxius reipublicae gu-
bernatorem, reipublicae conditionem per se spectatam,
vel ratione habita aliorum populorum adoritur, itaque

«eet. 6, p. 198-200 cum sect. 7, p. 200-202 de scriptis rede re-
quirit ad poenam, ut in publicum sint prodita. Blackstone, Comment,
on the law« of England , fol. IV, cd. 16, L. IV, cap. 6, p. 79-81
et not. 3 , p. 80. Exemplum iudicii viri Sidney in opere State-trials
hy Philipps, London 1826, vol. II, p. 88 seqq. 101-103, 107,
104 oratio accus, publ. Jefferies, qui probare studet scripta, quamquam
non in publicum prodita erant, esse an overt act of compassing caet.
sec. Stat, of Edw. Ill, p. 108, 109 haec refellit Philipps, Criminal trials
London 1832 (by David Jardine) in variis causis e. g. viri Walter
Raleigh, vol. I, p. 400 seqq. et Introductionis p. 18 de causa viri
Peacham, qui accusatus erat » for certain passages in a sermon writ-
ten by him and found in his study, but never preached or publi-
shedquot; cum p. 32, 33 et de iudicio perduellionis per varia regni An-
glorum tempora passim. Le Vicomte de Chateaubriand, Melanges po-
litiques II. De la monarchie selon la charte chap. XVII-XXI. Oeu-
vres complètes Brüx, de Mat 1827, vol. XXV, p. 32-40 ibi agit de
libertate scripta in publicum édendi et de delictis per scripta' typis
mandata commissis. Tandem norniis graves poenas nonnunquam
«criptis imponendas esse censet p. 37: »Aussi cette liberté ne peut
exister qu'en ayant derrière elle une loi forte immanis lex? qui
prévienne — les écrits séditieux par la prison, l'exil, et quelque-
fois par la mortquot; Vol. XXVII de la liberté de la presse passim et
Pfaec. praef. II-V. De la couronne Ao 1824, p. 28-38, Ao 1827.
lettre sur le projet de loi relatif à la presse , p. 64-68 et passim.
Du rétablissement de la censure p. 90-96 et oratio ad Pares habita
Ao 1827, p. 143 seqq. inpr. p. 145, 148, 149-153, 157, 16.3-176.

sermo erit de Regis caede, de bello civili et de jiro-
ditione: quarta species hisce addi solet, nempe de-
lictum contra reipublicae normas, sive quis eas delere
sive eas plane mutare velit, et legislatores aut Iurecon-
sulti propter banc divisionem non reprehendendi sunt,
verumtamen haec species proprie specie belli civilis con-
tinetur, nam tale factum tantummodo delictum esse
existimatur, si quis per vim, per arma hoc perpetrare
conatur, aut verbis vel scriptis ad arma capienda, ad
vim adhibendam alios excitare studet, haecce autem
bellum civile parant, vel iam eius sunt initia.

Nemo contra prohibetur, quominus vel factis, quae
ex reipubhcae normis ei sunt concessa, vel scriptis
aut dictis, dummodo iustum modum teneat, reipu-
blicae normas mutare studeat.

Gravissima seditio contra rempublicam facta re vera
bellum civile est censenda et a quibusdam scriptori-
ribus hoc nomine vocatur, plures vero legislatores inter
talem seditionem et inter bellum civile neque iniuria
distinxerunt, quia facile fieri potest, ut in urbe qua-
dam seditio civium in ipsam rempublicam orta sit et
tamen dubium sit, an talis seditio bellum civile dici
possit nec ne: hoc e. g. pendere potest ab urbe, in qua
seditio est facta, utrum sit metropolis, an alia urbs mino-
ris momenti, an sit urbs, in qua gubernator reipublicae
aliique, qui rempublicam administrant, non adsunt.

Iniuria vel calumnia in Eegem ad reipubhcae gu-
bernatorem quidem directe pertinet, sed Eex non tam
graviter ils laeditur, ut noxius ei exitium minari dici
possit, sicut in ceteris gravioribus horum delictorum
speciebus exitium civitati vel eius normis mina tur:

natura ergo talium factorum requirit, ut inter leviores
species enumerentur : huius rei causa legislatores Fran-
eiae anno 1832 vituperandi sunt, quod normae Co-
dicis anni 1810 de Eegis caede sancitae normam de
niiuria in Eegem facta ex lege anni 1819 repetita
adiecerunt, nam talis iniuria ad gravissimas species
delictorum contra rempublicam commissorum propter
locum, quo in Codice posita est, referenda esse vi-
deretur, quamquam mens horum legislatorum non
fuit huiusmodi iniuriam gravissimam speciem horum
delictorum habere: ahquatenus excusandi sunt, quod
novum Codicem non confecerunt. Eecte verbum iniuriae
non usurparunt, quia in Regem ut personam sacro-
sanctam ex reipublicae normis iniuria fieri non pos-
sit, ut egregie Dux de Broglie legem interpretatus
est 1); attamen haec legislator iure fingit, nam revera

1) Oratio Duels de Brogllo dans la Chambre des Pairs (Rapport)
Séance du 13 Mai 1819, Moniteur du 14 Mai, vol. lihui. anni p. 579,
Séance du 13 Mai, Moniteur du 14 Mai p. 607, 008. Séance du

14nbsp;Mai, Moniteur du 15 Mai p. 608. Benjamin Constant discours
dans la Chambre des députés séance du 14 Avril 1819. Monit. du

15nbsp;Avril, vol. II, p. 451 et p. 453. I,oi sur la répression des cri-
mes et délits commis par la voie de la presse art. 9 cum seqq. in
Codd. meis Lois sur les délits de la presse, p. LIX-LX ap. Chassan
op. cit. vol. III, p. 394 seqq. Code franç. (cum lege anni 1833,)
art. 88 quae etiam ap. Rauter et Chauveau inveniuntur. Chauveau

Hélie Faustin Théorie du Code pénal, cap. XVII, vol. I, § 3 ,
P- 387, 388 cum p. 385, 386. Chassan traité vol. I, L. Il, cap. I,
§ 2, p. 190-199. Benjamin Constant, Cours de politique constitu-
tionnelle anno 1814, à Paris chez Plancher 1818, cap. I, p. 13-20,
®ap. 2, p. 31-29 , 42. Not. A, p. 173-196. Not. C, p. 210-219. Lo
'»raverend, traité de legisl. crimin. par Duvergier, Brüx. 1839,
•^quot;P- n, p. 35-41 cum p. 73-76. le Graverend, traité de la Jegisl.

tali facto iiiivxriae notio inest, et legislatori secundum
principia, quae de iniuriis sancienda sunt, tale factum
definiendum ac puniendum est, modus poenae sit tan-
tum paulnlum gravior.

Legislatores Franciae anni 1810 graviores species
delictorum contra rempublicam factorum in ea, quae
reipublicae securitatem internum ot estei-nam, laedunt,
diviser unt, quam divisionem viri selecti speciminis
amii 1840 in patria nostra secuti sunt: talis divisio
unice modum, quo respublica in periculum vocatur,

fiaiiç. cn maticie politique ct crimin. I'aris 1824, vol. II, cap. I,
secti HI, p. 7-11, cap. H, p. 12-16, cap. XII, p. 315, 319 seqq.
Rauter traité du droit criminel ed. ISrux. § 629 , p. 368, § 657,
p. 379 et 836, 887, p. 506-508. Destriveaux essais snr le Code pé-
nal, Liège Collardin 1818, cap. I, sect. V, p. 24, 55 cum not. 1,
cum p. 26. In lege 9 Sept. 1835 in Francia talis iniuria habetur
et punitur, tamquam »attentat à la sûreté de l'état art. 2, »lors-
qu'elle a pour but d'exciter à la haine et au mépris de sa personne
ou de son autorité coustitutionelle.quot; Tttlis: legis norma propter reipu-
blicae conditionem in.Francia oxcusari, nunquam^vero proliari jmte.vtj
nam multum dlffert a. delictis in personam Regis veL ihi reipublicac
normas, quae facto stricto sensu committuntiir. Mbniteiir du 19 Août:
1835., p. 1894-1904. Chassan , . Traité! voli III , pï 481^483 et vol. I,
L. II, cap. I ,. § a, p. 191'-193. ubi sententiae virorum Laurence ,-
Dumon et Sauzet, » l'offense- politique'' cum! p. 195-199. Chauveau
ct Faustin , théorie du; Code pénal'i, cap. SVIIl, J 3 , vol; I, ed.
Brux. p. 287 , 288 et p. 284 , 385 de signilîo; veAi,nbsp;in bac

lege diversa a signifie; eiusdem veihii in- Cod. poen. anni 1810 et in
lege anni 1832, art..88-88 , 91 (ad; art. des Gode Français) ; contra
taies normas oonf. Zachariae über dèn. Versuch, des Verbrediens de»
Hochverraths, Archiv des crimiui Rechts, Séue Folge, Ao.1838,
p. m, C,.p. 350, a-Sli. »Auch wird ein Verbreeheni der. s. g: indi-
recten Aufreizung, zum IJass undi zurr Verachtung-, der • Regierung ei-'
ncr so missbräuehlichen Anwendung-ausgesetzt-: seyn, dass es das:
(irab aller ffeien; Meinungs^-acusserangen« werden; muss.quot;

vel laeditur, spectat, neque indoles factorum, neque finis
noxii ea indicantur: propterea rerum naturae magis
convenit lias species nomine magnae proditionis, per-
duellionis designare, ut in Germania et Legislatores
et lureconsulti facere solent, nam tali verbo proprie
mest notio civis, qui officia, quae ei patriae praestanda
sunt, prodit, sive contra normas in republica constitu-
tas, sive contra eius gubernatorem, sive contra reipu-
blicae libertatem cum bostibus macliinans peccet: si
vero historiam consulimus, sensu Eomanorum talis
civis hostis instar in patriam se gerit, aut sensu me-
dii aevi fidem, quam ut vasallus domino praestitit,
fallit: haec ultima saltem, quidquid Germani lure-
consulti scribant, a notionibus nostrae aetatis, si de
omnibus civibus quaerimus, aliéna sunt, ratio feu-
dorum in pluribus civitatibus feliciter evanuit: verba
ac notio perduellionis et Maiestatis, uti magnae pro-
ditionis partim etiam propter saevum modum, quo
quidam Imperatores Eomani, deinde a medio aevo
usque ad nostram aetatem reipublicae gubernatores
et legislatores iis abusi sunt, multis populis invisa sunt,
quare apud tales populos, uti Franco-Gallos, Belgas
similesque talem notionem omittere utile ducerem; et
huius rei causa viri selecti speciminis 1840 in pa-
tria nostra potius laudandi quam reprehendendi vi-
dentur: si vero, uti in pluribus Germaniae regionibus
obtinet, huiusmodi notio populo non displicet et mo-
ribus in usum venit, legislatores eam potius quam
verba contra reipublicae securitatem adhibeant 1).

la chose publiquequot; eh. I, »crimes et délits contre la sûreté de l'étatquot;
sect. I, art. 75-8.5 cum sect. II, art. 86-lOS. Ontwerp v. 1840,
t. II, tit. I, art. 1-36, N. I, p. 1-8 cum Ontwerp v. Lijfstraffelijk
Wetboek Tan 1804, L. II, cap. 11, parte I, art. 1, 2, 4, 6, 7
seqq. in opere stukken door de Commissie enz. p. 48 seqq. » Staats-
verraad.quot; Regula de animo hostili nimis restringitur art. 7 cum L. 11,
cap. II, parte sec. art. 35 cum 36, 37, art. 48, » Staatsschennis,quot;
minus recte tamen in hac specie ad ultimum noxii finem legislato-
res spectant. Crimineel Wetboek voor het Wetboek Holland, Ao

1808,nbsp;L. I, tit. IV, art. 62, n. 1 et 3 cum cap. I, art. 63-69,
cap. Il, art. 70-76 seiunctim editum, Koninklijke Staatsdrukkerij

1809,nbsp;p. 15-16 et a celeberrimo Kempero Crim. Wetb. met eene in-
leid. en aanmerkingen, te Amsterdam bij Allart 1809, vol. 1, p. 212-
229. Animadversiones etiam de his art. celeberr. vir non dedit.
Tîotio perduellionis (hoogverraad) in hoc Codice ad delicta contra
Temp, est relata : ibi inveniuntur notiones Consulariorum Regis
0. g. de divisione delictorum in delicta contra remp. et contra pri-
vates oratio viri van Gennep p. 134. Ibi de rogatione dlvidendi de-
licta in tres species, quarum tertia esset species mixta delictorum
quae pro parte contra remp. facta esse, pro parte contra privates
(semi-public ut a Benthamio voeantur) mentionem facit et eam re-
iicit. In specimine anni 1804 delicta contra remp. definita erant.
Ontw. L. II, c. I, Alg. bepal. art. 1-3. Stukken van de Commis-
sie enz. p. 43, 44, art. 2. » Onmiddellijke misdaden tegen den Staat
zijn dezulken, welke tegen den burgerstaat in het algemeen regel-
recht zijn ingericht en worden derhalve eigenlijke staatsmisdaden
genoemdquot; art. 3, »middellijke — die den staat alleen in de gevolgen
benadeelen , alzoo de zekerheid en veiligheid van den staat zelv' af-
hangt van de zekerheid en veiligheid van deszelfs leden.quot; Haec
merito omiserunt legisl. anno 1808. Ontwerp van Wetb. ep het
Strafregt van het Koninkrijk der Nederl. 1827, Brussel, Weissen-
bruch, L. II, cap. I, art. 1,2, 1-3. (123) cum art. 2 (124) p.4I,
43 tres species priori art. perduellionis annumerantur, minus recte
simul aanslag et zamenspanning nominantur et van Rappard,
Aanm. ep het Ontw. derde stukje p. 13, 18-20, 25 seqq. Ontw.
V. 1815 per selectos viros e. g. Kemperum et Philipse art. 138.

perduellionem restringit ad facta, quibus civis pote-
statem a civitate ei mandatam ad civitatem eiusve
normas delendas utitur, itaque eam de solis magi-
stratibus vel militum ducibus, qui tanta potestate
praediti sunt, ut rempublicam eiusve normas delere
possint, intelligit; caedes igitur Regis, bellum civile
vel proditio solummodo perduellio censenda essent,
si a talibus hominibus committerentur, sed philosophae

gesetzkunde ed. »eo. vol. II, cap. IX, § 214, p. 1, § 21.5, p. 3,
» die Aufhebung des Daseyns des Staates als Wirkungquot; p. 5, 6 » das
Vergehen noch eben so wenig für vollendet gehalten werden kön-
ne, so wenig Schläge zum Tode, ohne erfolgte Tödtung, für einen
vollendeten Mord angesehen werdenquot; cum § 219, p. 11, 12 »die-
jenige Handlung, durch welche ein Staatsbürger die ihm vom Staate
verliehene Gewalt zur Vernichtung des Dasexjns des Staates wider-
rechtlich anwendet oder absichtlich nicht gebrauchtquot; cum § 223,
p. 16, 17. »Die Rebellion (bellum civile) besteht in einer durch
bürgerlichen Krieg bewirkten Vernichtung des Daseyns des Staates.quot;
Deinde » der Thatbestand erfordert demnach einen bürgerlichen
Krieg — die Aufhebung des Staates zum Zwecke hatquot; et tandem
»Die Rebellion ist vollendet, sobald der Krieg wirklich zum Jus-
hruchis gekommen ist.quot; Dc eius sententia de notione perduellionis
conf. inpr. Wächter, Lehrbuch des Röinisch-Teutscheu Strafrechts,
Stuttgart 1826, vol. II, cap. XII, § 228, not. 27, p. 510,
51. De eius sententia de consummatione perduellionis compar. Hepp,
Beiträge zur Lehre vo;n Hochverrath, Abb. I, p. 7 et p. 8 et Zachariae ,
über den Versuch des Verbrechens des Hocliverr. Archiv des Crim.
Rechts, Neue Folge, Ao 1838, p. II, § 1, p. 224, not. 21 et § 3,
p. 239 et not. 49. Iam Fichte perduellionem (llochverrath) definie-
bat. » Hochverrath ist es, wenn man sich der vom Staat selbst ver-
liehenen Macht bedient um die Zwecke desselben zu stören ... des Hoch-
^'errathe3 sind nur die Theilhaber der öffentlichen Gewalt fähigquot; Grund-
lage des Naturrechts nach Princ. der Wissenschaftlehre, Jeua bei
Gabler 1797, vol. II, §20, p. 110, III aliam speciem habet »rebel-
lionquot; cum p. 109 »mittelbar.quot;

rei notioni tales nomaae mihi non propriae esse vi-
dentur; omnis civis, qui cum hostibus machinatur, vel,
qui normas reipublicae, quibus ex pactis civitatis tacite
assentiri videtur, vel magistratus aut universe rei-
publicae gubernatores, qui rempublicam secundum ta-
les normas regunt, delere studet, patriam prodere dici
potest, huiusmodi facta officiis civis adversantur, quam-
quam non propter munera illa officia praestare tenetur.

Historiae variorum populorum et sensui, quo verba
perduellio et magna proditio apud varios populos usur-
pantur, quorum Tittman nonnunquam meminit, eius
sententia multo magis répugnât, nam nullum est du-
bium, quin omnis civis apud Eomanos hoc delictum
committei-e posset; ex ratione vero feudorum vasalli
vasallorum, omnes homines liberi, dummodo qua-
dam ratione a domino penderent, proditionis noxii
censebantur, deinde iam ipso medio aevo sensim pau-
latimque ius Eomanum etiam de bis delictis induc-
tum est, et in Anglia ubi feudorum ratio diutius quam
in aliis regionibus obtinuit, in ipsis legibus et a scri-
ptoribus delictum magnae proditionis ad omnes cives
protractum est. In specie proditionis civitatis alii genti
hoc magis dilucide apparet, neque, etiamsi concederemus
illud maleficium ad eos solos, qui fidem praestiterunt,
pertinere, de magistratibus maiox-ibus et de summis mi-
litum ducibus solis mentio facienda esset.

Praeterea Eosshirt et nuper Mittermaier perduel-
lionem (Hochverrath) a proditione reipublicae (Staats-
verrath) distinguere voluerunt, quod noxius illius
speciei vitam ipsam civitatis, ut ita dicam, adoriatur,
quod noxius huius speciei non totam civitatem delere

vel in magnum periculum aclducere coneturl), notio
tamen proditionis huic speciei minus convenire vide-
tur, inprimis si illas species animo ex certo proposito
et ex certis adminiculis manifesto inter se differre con-

I) Rosshirt, über HochTerralh und über die angrenzenden Ver-
brechen, Neues Archiv des Criminalrechts, p. I, J 8, p. 163-167
cum § 6 et § 7, p. 160-163 celeroquin egregie de variis speciebus
dehetorum contra rempublicam commissorum hic lurecons. disputât.
M.ttermaier in opere Staatslexilcon von Rotteck und Welcker, vol.
VIII, p. II verbo Hoehverrath juristisch p. 215 »derselbe (Hochv.)
gehörig von dem Staatsverrathe getrennt werden — Der Hochver-
rath besteht nun in der Richtung gegen die Existenz des Staates
selbst und sein bestehendes Grundverhditniss, daher gegen die Selbst-
ständigkeit des Staates im Verhältnisse zu anderen Staaten - Der
Staatsverrath dagegen durch jede andere nicht zum Hochverrath«
gehörige Handlung charakterisirt, durch welche jemand mit Ver-
letzung seiner Unterthanen _ oder Dienstpflicht verrUtherisch ei-
nen fremden Staat zum Kriege gegen sein Vaterland auffodert,
oder ,m Kriege den Feind begünstigt durch Uebergabe von Festun-
genquot; caet. contra Bauer, Lehrbuch des Strafrechtes cd. sec. besondr.
Theil, tit. XI, § 343, p. 484-486 et nota f. »Die Landesverrätherey
bildet keinen Gegensatz des Hochverrathes sondern eine besondre
Art desselben.quot; Nec plane cum Rosshirtio et Mittermaiero convenit.
Martin, Lehrbuch des Teutschen gemeinen Criminalrechts ed. sec
S 202, p. 486, § 203, p. 488-490, § 205, p. 493-495 contra divi-
sionem in »Rebellion et Landesverräthereyquot; secundum ius commu-
ne Germaniae cum § 211, 212 »gegen die Staatsverwaltungquot; cuius
spec.es esset Maiestas p. S09, 511 cum § 313, p. 753, § 314, p. 755,
'56, de proditione in specie secund. Constit. CaroL ; Martin notio-
nem conatus ad delicta contra rempubl. pertinere negare videtur,
§ 49 , p. 108 et not. 2. » Bey Verbrechen , welche auch jetzt noch
ehne allen Erfolg vollendet sindquot; z. b. P. G. 0. art. 128 kann da-
her vom blossem Versuche schwerlich die Frage seyn,quot; art. 128 Carol
PMprienonde delictis contra rempubl. agit, sed de minis, quibus no.xii
alios cogéré volunt et de noxiorum sociis conf. Zöpfl die P. G. Hei-
•lelb. 1842, p. 238 conf. tamen Martin § 204, p. 492 et 493
p- 202, p. 486 ubi banc sententiam ex iure Romano repetit.

teiidas, ut Rosshirt opinatur: minor species tune po-
tius civitatis laesio vocaretur. Deinde Mittermaierus
ad minorem speciem refert factum eius, qui hostes
ad- bellum patriae inferendum incitât, vel qui iis sin-
gulis urbibus prodendis similibusque rebus favet, ve-
rumtamen nescio, cur factum eius, qui urbem hosti-
bus prodit, tam multum levius haberetur, quam illius,
qui provineiam hostibus tradit, notio sane delicti fere
eadem est; huiusmodi facta uni speciei annumerari
possunt et legislator inter poenae modum distinguere
potest. Sic quoque similis notio saltem cogitari po-
test de facto eius, qui secreta consiliorum guberna-
torum reipublicae hostibus nunciat, cuiuscunque na-
turae talia secreta sint, sive castella sive exercituum
itinera sive pacta cum alii populis spectent.

Ilaeece omnia tantummodo ostendunt, quantum le-
gislatoris intersit et species horum delictorum et non-
nunquam singula quaedam facta accurate definire et
iusto temporis momento ea consummata habere.

Celeberrimus Bentham mediam quandam speciem
inter delicta contra rempublicam et inter ea, quae
contra privates admittuntur, constituere voluit, quod
in tali causa privati homines, in quos noxius tende-
bat, designari non possent, nec tamen noxius contra
ipsam rempublicam consilia strueret: legislatores Fran-
ciae, si talem divisionem adhibuissent, coniuratio-
nem ad pagum vastandum coniurationi ad helium ci-
vile patriae inferendum non aequiparassent et eorum
divisioni delictorum secundum bona civium vel sin-
gulorum vel omnium, quae a noxio laeduntur, vel
in periculum vocantur talis notio convenisset, atta-

men potius poena aliquatenus asperanda est, quam
notio est distinguenda propter paucas causas, in qui-
bus buiusmodi species obtineret, quod consilium no-
xii non tam diversum sit, ut hac specie opus sit, et
quod legislatori cavendum sit, ne nimis divisionibus
rerum indulgeat, delicta igitur contra collegia urbium
vel ordinum civium in republica delictis contra cives
privates legislator in maleficiis definiendis aequiparet.

Ab undecim divisionibus dehctorum contra rem-
publicam commissorum Benthamii, quae partim a bene
constituta republica ahenae sunt, legislator abstineatl).

1) Bentham an introduetion to the principles of morals and legis-
lation, London printed for W. Pickering, Lincoln's-inn fields 1823,
cap. XVI, § 3, p. 68, § 7, p. 59, 60 »semi-public offences »cuius
duas species enumerat » offence against a neighbourhood — offence
against a particular class of persons in the communityquot; hoc dedu-
cit ex eo fonte, quod certae personae indicari non possint ,57,
» when it appears, in general, that there are persons to whom the
act in question may be detrimental, but such persons cannot be
te individually assignedquot; cum J 4 et 6, p. 58 , 59 de delicti» con-
tra ipsam rempubl. §9, p. 61, § 14, p. 70, S 16-19, p. 72-86
e.g. »offences against the national interest in generalquot;p.75 »against
population, against the national wealth, against religion, against
the national felicity!quot; Haec nimis incerta sunt vel non diserte ad
delicta contra rempubl. comm. pertinent. Pro parte ex moribus An-
glorum et ex normis reipubl. Angl. haec repetivit. Libenter
tamen concedo eum valde acute inter has species distinxisse. Conf.
etiam Traités de législation civile et pénale extraits des manuscrits
de Jérémie Bentham par Dumont Brux. Hauman 1829, vol. I. Prin-
cipes du Code pénal cap. II, p. 126, 127 cum cap. V, n. 2 et 3,
P- 130. » Le mal d'un délit demi-public ou public, qui se pro-
page, sera plus grand, que celui d'un déHt privé de même dénomi-
nationquot; cum cap. VII, VIII, XII, XIII, p. 132, 133, 139, 140 »de
1 alarme.quot; Chauveau et Hélie Faustin théorie du Code pénal, vol. I,
P- 337, cap. XVI. Paucis verbis de Benthamii sententia etiam

Delictum falsae monetae cudendae inde a Con-
stantino Magno in imperio Romano ut laesa Ma-
iestas vindicatum est, quod ius pecuniae cudendae
unius Imperatoris esset, et simili modo usque ad finem
saeculi XVIII, p. C. n. apud multos populos Europae
punitum est, postquam medio aevo ius Romanum a Re-
gibus et a clericis rursus universe adhiberi coeptum est;
deinde hoc delictum contra reipublicae quietem esse
legislatores existimarunt et aliquid veri huic senten-
tiae inest, ut levius maleficium contra rempublicam
plecti potest, attamen nostra aetate non facile fieri
potest, ut tanti conventus per satis diuturnum tempo-
ris spatium fiant, quibus quies publica falsa moneta
inter cives dividenda valde turbatur: si delictum con-
tra rempublicam habendum est, legislator hoc potius
vocet delictum contra publicam fidem vel contra pu-
bhcas divitias, sit venia verbo Bentbamio duce, qui
scripsit de delicto „against the national Wealth:quot; pro
variis huius delicti perpetrandi modis diversa poena
huiusmodi factis irrogetur 1).

mentionem facit : deinde de sententia lurecons. Lucas » offenses
personnelles réelles et mixtesquot; quae refellit ; Rossi, traité de droit
pénal, L. II, cap. I, Brux. 1841, p. 175 cum cap. VIII eiusd.
Libri p. 195, 196-311 praec. de delictis contra remp. p. 199-3f)3
»crimes contre l'existence de l'état — crimes contre le mode d'exis-
ter de l'état.quot; Has divisiones Chauveau ct Faustin impugnarunt op.
cit. vol. I, cap. XVI, p. 338. Delictum falsae monetae vernaculo
sermone dici potest » tegen publiek crediet, tegen crediet van den
Staat, tegen rijkdom van den Staaf.quot;

1) L. 3, Cod. Inst, de falsa moneta (IX, tit. 34) Code pénal,
L. Ill, cap. Ill, sect. I-III et V, art. 133 seqq. art. 153 seqq.
Chauveau Théorie du C. P. vol. II, cap. XX, p. 50-55 cum cap. XXI.

Magis ad dclicta contra rempublicam commissa per-
videntur aliae falsi species, si quis foedera cum aliis
gentibus, vel sigilla Eegis aut eius consiliariorum cor-
rumpit: sit modo levior species.

lureconsulti Franco-Galli délits politiques a delic-
tis contra rempublicam universe factis (contre la chose
publique) seiungunt, quod illa directe rempublicam
eiusve normas speetant, quam divisionem pro parte
lex 8 Oct. anni 1830, secuta est, verum inprimis de
iudicibus, qui de talibus dehctis iudicium ferrent,
haec lex egit, deinde simul enumeravit graviora et le-
viora delicta contra rempublicam e. g. ea, quae contra
securitatem reipublicae committuntur et ea, quae contra
reipublicae normas fiunt, quamquam haec ultima non
cum gravissima seditione aut cum bello civili cohae-
rent 1).

Zirkler, die gemeinr. Lehre p. 113-115, S09, 213, Code Franç. sec.
mnl. anno 1832, art. 132, 139. Habentur, ut notum est, delicta
» contre la paix publique.quot;

1) Chauveau et Ilélie Faustin, Théorie du Code pénal, vol. I,
cap. XVI, p. S39-244 egregie interpretatur legem 8 Oct. 1830,
praec. p. 243: »Au surplus nous n'entendons parler ici que dciî
crimes essentiellement politiques et qui n'ont ancun rapport avec
les crimes ordinaires, tels que les tentatives de trahison et les
complots. Les crimes complexes, c'est à dire, qui réunissent un
crime politique et un crime commun, doivent être frappés des pei-
nes ordinaires.quot; Loi du 8 Oct. 1830 sur l'application du jury aux
•iéliis de la presse et aux délits politiques ap. Chassan traité vol.
III. p. 468-470 haec lex tota invenitur. conf. praec. art. 7 » sont ré-
puté» politiques les délits prévusquot; le par les ch. I et II du titre I
du livre III du Code pénal (1« contre la sûreté extérieure et in-
férieure de l'état et contre la charte constitutionnelle (art. 75-131)

sie etiam oratio sacerdotis, qua cives ad seditionem
excitât, aeque atque oratio sacerdotis, qua gubernandi
rationem Regis publice vitupérât, indicantur, unde
nulla generalis divisio borum delictorum ex hac lege
deducenda est; recte contra nna pars civium, qui
ordinibus generalibus adscript! sunt, ad facta lege enu-
merata talem delictorum speciem restrinxerunt, nam
alioquin plurima interpretatione ad huius speciem pro-
tracta fuissent, et iuratis nimia potestas iudicandi data
fuisset.

Caedes Regis in ea lege inter delicta, quae vulgo
politiques dicuntur, enumeratur, Chauveau contra in-
nuere videtur illa, quae talibus delictis propria sunt,
cuius rei causa minus turpia habenda sunt, ad riRe-
gis caedem non pertinere „qui n'ont aucun rapport
avec les crimes ordinaires,quot; sed ab alia parte exem-
pla affert coniurationum, quarum una species ad Re-
gis caedem tendit.

Si de iure constitute aut constituendo quaerimus,
Regis caedes solummodo delictum esse contra rempu-
blicam et quidem directe centra eam (gegen ihre
Existenz, veluti centra eius vitam) commissum cen-
sendum est et nulle mode illis delictis mixtae na-
turae , quae simul delictum contra rempubhcam et de-
lictum contra homines privates continent, annumeran-
dum est: si vero ad naturam huius facti per se

cura n. 3 et 3. Guizot de la peine de mort en matière politique
cap. I, p. 7, cap. II, p. 30, cap. III, p. 37, 38 exempla afferun-
tur »complots et délits de la pressequot; p. 53-55, cap. VI, p. 104-
111 inprimis de coniurationibus disserit.nbsp;. lt;quot;1'

spectati respicimus eiusdem est indolis atque caedes
aliorum hominum, et praeterea contra rempublicam
fit, quod contra eius gubernatores committatur, quod
respublica eorum caede valde turbetur eiusque status
vacillet ; caedes autem hominum, ut iam vidimus, ad
illud delictorum genus pertinet, quod eventu secuto
demum perficitury et quidem in caede totus eventus
adsit, ut caedes consummetur, necesse est.

Ex natura igitur rei caedes Regis huic delictorum
generi accensenda est et ad eius notionem eventus
requiritur: procul dubio est una species gravissimo-
rum delictorum contra rempublicam commissorum :
itaque ex natura rei non omnes horum species ad
genus delictorum, quae facto praecipuo noxii sine
eventu consummantur, referendae sunt.

Merito Feuerbachius Kleinschrodium reprehendit,
quod perduellionem ita definiverit, ut species caedis
Regis ea contineri non posset, attamen Kleinschro-
dius revera existimavit caedem Regis perduellionis
esse speciem, ut ex aliis locis eiusdem Kleinschrodii
operis apparet, solummodo in perduellione definienda
erravit 1).

des peinl. Rechts, vol. III, § 133, p. 2-58 cum seqq. »Der Staat
aber wird angegrffen : wenn man dessen politische Existenz und
Verfassung in die nächste Gefahr bringet : Hochverrath : deinde qua-
tuor alias species enumerat, 2. contra leges et iussa magistratnum
(Rebellion, Aufruhr) 3. contra iura , quae ad solam civitatem perti-
nent (del. falsae monetae) 4. contra res civitatis 5. quae magistratus
»psi comaiittunt — § 134 ab his seiungit, quae contra personam

Sic bellum civile ex rei natura potius cum effectu
accipimus, quum iam ortum est, quum urbs aut

Regis fiunt et haec \ocat Maiestatis del. I, cum exception, si civifas
ipsa spectatur cum § 136 , p. 263 et über den Begriff und die Straf-
barkeit des Hochverraths nach allgemeinen Grundsätzen , Archiv des
Criminalr. (altes) vol. I, p. I, § 1, p. 37-39 cum § 5, p. 47 , 48.
von Grolman, Grundsätze der Criminalrechtswissenschaft ed. 4, § 330,
p. 347 et 348. Ex rei natura mecum partim convenit. » Bey den
Handlungen dagegen, welche zur Vernichtung der Person des
Oberherrn als solchen unteinommen werden, würde man zwar die
Vollführung der Absicht zum Begriffe des vollendeten Verbrechen»
erfordern kSunen, wenn man bloss darauf sehen wollte, dass hier
die Strafe durch die Consummation nicht vereitelt wird.quot; Non sa-
tis inter Regis caedem et alias perduellionis species Mittermaierus
distinxisse videtur, si naturam rei spectamus, scribens in opere Neues
Archiv des Crim. Rechts, vol. IV, p. I, »Heber den Unterschied
vollendeter und versuchter Verbrechenquot; p. 9. » Die Staatsverbrechen
müssen ganz wie die Privatverbrechcn beurtheilt werden, sie ge-
hören aber zu denjenigen , welche schon durch eine Handlung ge-
endigt werden.quot; Egregie vero Celeberr. vir hoc de iure constitu-
endo vidit. Magis accurate non tamen satis secundum rei notionem
et ius constituendum idem Iureconsultus egit de variis speciebus per-
duell. et de earum consummatione in opere Staatslexicon vonRotteck
und Welcker verbo//oc/iMrrató, Juristisch, vol. VIII, p. II, p. 216
cum p. 220, 221. »Es ist eine irrige Voraussetzung, dass man
zur Vollendung des Hochverrathes das Eintreten des beabsichtigten
Erfolges fordere, da vielmehr der Hochverrath zu denjenigen Ver-
lrechen gehört, welche schon durch eine Handlung vollendet wev
den.quot; Si de iure constituendo quaerimus, Clariss. Birnbaum recte
Feuerbachium reprehendit, quod nimis universe in Compendio de
caede egerit, et quod caedem Regis vel magistratus ab aliis speciebus
non seiunxerit. Birnbaum, über die verschiedenen Arten strafbarer
Tödtung in opere Neues Archiv des Crim. Rechts, vol. XIII, p. III,
§ 8, p. 416 seqq. praec. p. 419. Feuerbach , Lehrbuch des peinl.
Rechts ed. 12. Mitterm. § 206 seqq. p. 193 seqq. e. g. J 225, p. 210,
§ 226, p. 211, § 228, p. 213. De indole delict, contra rempubl.
coinmiss. ab aliorum delictorum natura diversa egit quoque Rotlcck

provincia reipublicae cuiusdam in potestatem illorum,
qui bellum civile commoverunt, saltem pro parte per-
venernnt, ab iis occupatae sunt; simili modo seditio-
nis notio cum quodam eventu coliaeret: haec adesse
intelligitur, si plures homines loca publica tenent sive
armati sive inermes, si magistratuum eorumve adpa-
ritorum iussis obsistunt, aut ex talibus locis discedere
nolunt: ab alia parte animadvertendum est laesionem
unius alteriusve civis vel magistratus, damnum da-
tum proprie non requiri, quamquam in bello civili
et in seditione saepe cives vel eorum res laeduntur.

Proditio magis dubiae est naturae, nam ille, qui
cum hostibus ad patriam prodendam machinatur, vel
cum civibus ad hoc facinus perpetrandum coniuratio-
nem facit, quodam sensu patriam prodere dici potest,
verum saepe notioni proditionis talia facta non pro-
pria sunt, de laesione patriae inde oritura, de facto
noxii, quo vel urbem vel provineiam hostibus tradit,
simul cogitamus: non solum animo prodendi, sed etiam
factis ad notionem proditionis definiendam opus est:
haec autem variae possunt esse indolis cum eventu
coniuncta vel sine eventu.

in opere Staatslexikon van Rotteck und Welcker verbo Hochverrath
(Politisch) vol. VIH, p. II, p. 227-S29 praec. ex diversa rerura pnbl.
conditione et ex animo noxii: deinde invehitur in legem 9 Sept.
1835 in Francia. Horum delictorum noxii in aliis regionibus profugi
gubernatoribus reipublicae, cuius sunt cives, non traduntur et p. 230.

1) Henke, Handb. des Criminalr. und der Criminalpolitik, vol.III,
p. I hui. p. II hui. p. I, cap. II, § 184, p. 414, 415 cum p. 412,
413. » Der wahre Grund des Satzes, dass es an einer OJfenharunquot;

vi8sinia.contra,irempublicam delicta, quae oinuiar pro-
ditionis notione contineri censet, qualicunque facto

der feindseUgm Gesinnung gegen den Staat in äusseren //««ƒƒ«»-„
gen genüge, ohne Rüekslclit'dn^ih diese Handlun-quot;
geu die verhrecherischb Absioirt t«r«gt;éW»c7.ï önd'wié v5el oder wie
wenig der Staat durch die«gt;lbe8„^ffcÄ^f%lt; oder bedroht worden

jede Handlung TÄtquot;, «iie' in feindseliger Absicht ge-
gen den Staat unfernommen wird.quot; Hanc sententiam iam part.m
egregie impugnaWt celeberr. Zachariar Göttin«..,, über den Versuch
des Verbrechens des Hochverraths in opere Archiv des Crim. R^hts^
Keue Folge Ao 1838, p. II, §11, P- 232-235 e. g. p. 233. » Die
irrige Voraussetzung ist nähmlich die, dass Henke annimmt, alle
Fälle des Hochverräthes enthielten einen Verrath im eigentlichen
Sinne, oder einen Treubuch durch Begünstigung und Unterstätn
zung der Feinde des Verrathenea, während dies doch nur von den-
jenigen behauptet werden kann, welche wir in der gemeinrecht-
lichen Theorie unter dem algemeinen Ausdruck einer landesverrathe-
rei zusammenzufassen pflegen - Deinde p. »34 »warumquot;, fragen
wU billig, soll gerade der Verrath die ganz singulare Eigenschaft
haben , dass es ganz einerlei sey , welche Beschaffenheit die Hand-
lung habe, durch welche der Verrath begangen werde? Kann die-
ser nicht, mehr oder weniger verletzend, nicht näher oder entfernter
von dem verbrecherischen Ziele seynquot; u. s. w. Mirum est Heppium in
opusculo »Beiträge zur Lehre vom Hochverrathquot; de sententia Henkii
nullam mentionem fecisse. Haec quaestio pro parte cohaeret cum
alia, de qua lurecomultl Germaniae valde disputarunt, an iuris Bo-
mani notio de Cisce delictis Constit.vCarolina sit abrogata nec ne,
an Coustit. Carol, art. 124 et 127 omnes species delictorum gravi»-
.footrijL, resaB,„eiH«ipiss, Qontineantur nec ne., ,de. lt;ua.,
quaest,. conf. prijet^ ^lioS. Rosshirt, über Hochverrath und über
die angrenzenden Veïbreoheo, art. , 124 Carol, latiori sensu interpre-
tatur de deliqtU contra rempubL universe, Art. 132 et 133 Bam-
bergensis dc iniuria in dominum Imperatorem in specie in opero
Heues Archiv des Crim. Rechts, vol. IX, p. I, § 4, p. 150-155 cum
§ 5, p. 156, 157 cum § 2, p. 142, 143, 145, 148. Mittermaier
recte existimat in iure Oermanorum multa e iure Romano dasumta

consummari, quod quisque civis fidem reipublicae prae-
stare teneatur, itaque eius proditio plane adsit, quum
facto eius appareat eum banc fidem fefellisse, sed
valde dubium est, num talis proditionis notio omnibus
gravissimis delictis contra rempublicam conveniat, ut
iam quaestionem de iure in Germania communi (ge-
meines Eecbt) constituto mittamus, deinde civis quidem
officia quaedam civitati praestare tenetur vel maxime
ex moralibus principiis, attamen propterea in civitate
exculta sermo baberi non potest de fide praestita quasi

esse et non nisi quasdam species at-t. 127 Carolinae Const, conti-
neri in opere Staatslexicon von Rotteck und Welcker, vol. VIIl,
p. II, pi 206 , 206 etiam de Aurea Bulla , ut' vocatur , panels agit.
Seditionem latiori sensu art. 127 intelligi, quam hodie fit, recte ani-
nOdvertit Zirkler, die gemeinrechtl. Lehre vom Majestätsverbr. und
Hochverr. cap. IV, p. 266-274 seditionem praecipue in art. 127 Ca-
rol. de gravissima seditione intelligit p. 273. » Der Deutsche Hoch-
verrath umfasst also die meisten Species der Römischen perduellioquot;
solummodo de seditione ex comuratione orta qnédammodo dubitat p. 278
de art. 132. Bambergensia, secundum quem ille, qui Imperatorem calntn-
niatur, aequiparatur ei, qui contra eum conventus Vel coniurat. ffecit; Ma-
gis quam alii scriptores, quos citavi, Zachariae G5tt. banc quaestio-
nem accurate et de industria tractavit et mecum convenit über den
Versuch des Verbr. des Hochverr. in ea parte, qua de iure crimi-
num Germaniae agit. Archiv des Crim. Rechts, Neue Folge, Ao 1838,
p. IV, p. 532 seqq. inpr. § 9 , p. 540-542 et de conatu, quem in
omnibus delictis mitiori poena afficiendum esse ex art. 178. Carol,
probat p. 543-546, art. 124 Car. interpretatur de specie perduellio-
nis sc. de proditione patriae hostibus facta. Quaestionem non nisi
obiter tractavi, quia non ad philos, partem hoc argum. pertinet.
Henke etiam p. 414 ut argumentum affert » soli anders die Strafe
desselben nicht ganzlich vereitelt werdenquot; conf. Zöpfl. Die peinl.
Gerichtsordnung Kaiser Karls V nebst der Bamberger und der Bran-
denburger Halsgerichtsordnung. Heidelberg 1842 art. 124 et 127
Garol.^ip. 838, Bamberg. 133, p, 44 et art. 133 Brandenberg.

iureiurando: ex feudoruin ratione vasallus domino
iusiurandum iurabat pro varia cum domino necessitu-
dine et talis obligatio mutua erat: ne tamen huiusmodi
notionem nimis ad nostra tempora, quibus aliae re-
rum publicarum normae obtinent, transferamus: de
magistratibus, de illis, qui rempublicam pro parte gu-
bernant, qui illi sunt praepositi, non de omnibus ci-
vibus hoc affirmari potest: talis sane iuris fictio mihi

Si autem originem huius notionis medio aevo spec-
tamus, coniurationes et machinationes nonnunquam
puniebantur, ab alia parte saepe etiam poena tantum-
modo noxiis irrogabatur, vel noxii in iudicium voca-
bantur, si cum hostibus bellum contra patriam mo-
verant vel urbem aut provinciam hosti prodiderant;
vasalli maiores non omnes plane a domino pendebant,
manifestis igitur factis ad poenam iis imponendam
saepe opus erat, facta ab eventu tam remota saepius
dubia erant. Tandem Henkius nulla argumenta attulit,
quibus probavit naturam proditionis a natura aliorum
delictorum tantum differre, ut hoc delictum qualicunque
noxii facto perfectum habendum sit: principiis iuris
criminalis, quae ipse posuit, talis sententia répugnât:
etenim, si eius sententiae faveres, nulla ratio naturae
factorum noxii habenda esset, quod ipse et plurimi
scriptores de re criminali iure negant.

Ex comparatione inter civem delictorum contra rem-
publicam noxium et inter hostem proprie sic dictum
non sequitur huiusmodi maleficia qualicunque facto
vel sine eventu perfici; ad hostis notionem facta et
saepius gravia requirimus: Maiestas neque philosopha

ratione cogitanda est, neque apud ipsos Eomanos,
quum ad omnia graviora contra rempublicam delicta'
protracta erat, usurpabatur de sola reipublicae vel
eius gubernatorum laesa dignitate, verum etiam de
reipublicae vel eins gubernatoris securitate, ut ab Ul-
piano vocatur; haec autem secnritas factis variae in-
dolis laedi censenda est, neque eventus a notione talis
laesionis aliena est: imo vero legislatori notionem
Maiestatis adhibenti inter facta, quae reipublicae se-
curitatem laedunt, et inter illa, quae contra eius
dignitatem fiunt (vel potius contra dignitatem eius
gubernatoris) distinguendum est.

Eosshirt contendit Eomanos omne delictum Maie-
statis iniuriam contra rempublicam lato iniuriae sensu
(i. e. quod contra ius reipublicae fit) habuisse et hanc
sententiam secundum eorum instituta valde probat 1).

1) Rosshirt, über Hochverr. u. s. w. Neues Archiv, vol. IX , p. I,
§ IV, p. 153 igt; denn an und für sieh haben die Römer gam con-
sequent das Crimen Majestatis für nichts anders angesehen , als für
eme iniuria in rempubl. commissa, -wo dann die Grösse des Ver-
brechens von dem Gefährlichen der Gesinnung abhängt, und wor-
naeh der hostilis animus zur Perduellio, als der höchsten Stufe
führt: wornach aber auch die absichtliche Verletzung jedes Hechts
der respublica, wenn sie nicht eine eigne Richtung hat — in das
Crimen Majestatis fällt, wie jede alsichtliche Rechtsverletzung des
Einzeln in die Injuria.quot; cum p. 151. Hanc sententiam deducere
videtur ex priore definitione Ulp. generali de iniuria, 1. 1, pr. ff.
de iniur. et fam. libell. »omne enim quod non iure fit, iniuria
fieri dicitur.quot; Huic sententiae obstare videtur definitio quaedam ab
rip. data 1. 1 , § 1 ff ad leg. lul. Mai. » adversus securitatemquot; ct pr.
verba proximum sacrilegioquot; et 1. 7, § 3 ibid ex scriptura legis vel ad
exemplum legis — et causae nominatim a variis lurecons. indicatae.
Secundum talem doetrinam omnia similia facta tanquam Maiestatis
proximum delictum ex iure Romano fuissent punienda.

Res multis dubiis mihi obnoxia videtur, inprimis si
de iuris laesionibus quaestionem moves: philosopha ratio-
ne notio nimis incerta mihi videtur : si eam ponamus,
ad facta variae naturae et ad eventum quoque pro-
trahenda est. Procul dubio notio iniuriae stricto sensu,
nempe contumeliae non ad omnes dehctorum contra
rempublicam commissorum species pertinet : personam
Regis vel magistratnum magis spectat: in eos autem,
uti in alios, vel re (i. e. factis stricto sensu) vel scriptis,
vel dictis fieri potest, et, si iniurias, quae factis com-
mittuntur, spectamus, notio sane eodem modo atque
aliorum talium iniuriarum eventu consummatur: legis-
lator iniurias re in Regem vel magistratus factas ab
eorum caede probe seiungat.

Alia via Zirklerus qualicunque facto perduellionem
consummari probare conatus est, quae vel maxime
de iure Romano, attamen hoc loco etiam de natura
huius delicti disputavit: in Feurbachium invehens, quod
hic animum reipublicae eiusve normarum delendarum
tali delicto proprium esse existimaret, animum noxii
statum belli patriae adducendi sufficere opinatur: hic
autem status ex eins sententia vel totus adest vel
non obtinet, perduellionis notio solummodo ab eo
pendet, quod civis a patria desciscit, alius finis civis
non est spectandus, sed primum ei respondere liceat
animum noxii praecipue, si patriam hostibus exter-
nis prodere vult, saepe ad exitium patriae tendere,
deinde variis factis statum belli patriae afferri posse
et laesionem patriae tali notioni non adversari, tametsi
patria non deleatur nec talis sit noxii animus: itaque Zir-
klerus similibus argumentis atque Henkius refelli potest.

Zirklerus ipse sibi nou plane constitit statuens in causa
eius, qui populum decipiens se verum regni lieredem
esse finxisset et fraude regnum occupasset, delictum
perduellionis non ante illud temporis momentum per-
fectum esse, quam noxius regnum occupasset, quam-
quam concedit totum populum non facile tali fraude
decipi: ille sane iam varia fecit, priusquam regnum
occupavit et in regno occupando adest quidam even-
tus , si ille orationem ad cives vel ad milites liabens
vel ornamentis regiis jndutus se civibus vel militibus
ostendit, facto iam probat se a republica desciscere 1).

1) Zirkler, die gemeinr. Lehre vom MajeslStsverbr. und Hochverr.
cap. ni, p. 239. »Nur in diesem Abfalle der einen oder der an-
dern Art, zeigt sich das propositum — zwar erfordert die per-
duellio nicht den geringsten Erfolg , sie tritt mit dem Momente des
'il/alls ein, ein Punkt ohne alle Dimension , und ist entweder ganz
^er gar nicht vorhanden , weshalb der bei andern Verbrechen statt
findende Unterschied des Versuchs und der Vollendung auf sie um
so weniger anwendhar ist, da man sie nicht von einem weitern
bestimmten Ziele und also auch nicht von einem denkbaren Fort-
schreiten zu denselben abhängig machen sollquot; cum p. 153-1.56
cum p. 221 cum cap. IV, p. 270, 272 in exemplo Ludov. XVI,
p. 270 allato iam quidam eventus certo sensu adest Ludovicnm
coactum esse ad normas reip. mutandas; de Smerde, cap. III, p.200-
^12, »Eben deswegen gehört hier zum Thatbestand, was zur Con-
summation eines Betrugs erforderlich ist, und hier tritt der Fall ein ,
Wo die Objectsbestimmung entscheidend ist. Erst mit der gelun-
genen Occupation der höchsten Gewalt, welche wie bei jeder Ge-
rechtigkeit und unkörpcrlichcn Sache nur durch Ausübung (gesscrit)
■uöglich, offenbart sich der zur perduellio gehörige originelle Ani-
lins hostilis , weil es erst dadurch in den Stand und in die Koth-
^vendigkeit versetzt wird gegen den rechtmässigen Kronprätendenten
Und gegen das betrogene Volk seine usurpiite Eigenschaft mit Ge-
^'alt zu behaupten.quot; Itaque ncccsse est, ut populus deceptus sit.

Ab alia parte minus recte ado notionem gravissi-
morum contra rempublicam delictorum Tittmann pos-
tulat, ut respublica vel eius normae ex lege deletae sint,
atque caedi hominum omnia talia maleficia aeqnipa-
rat; nam bellum civile et proditio non plane eiusdem
atque caedes hominum sunt indolis, nec semper in iiö
necesse est, ut totus eventus adsit: ipse Tittmann alio
loco bellum civile consummatum esse putat, quum bel-
lum inter cives inde ortum est: tunc profecto civitas
nondum deleta est neque eius normae abrogatae sunt,
nempe bellum in una reipublicae provincia obtinere
potest : et universe definitionem resti-ingit delicta con-
tra rempublicam etiam consummata esse existimans,
si talis est reipublicae conditio, ut iussa magistratuum
et vis, qua ilh uti soient ad cives cohibendos, non

Nonne hic est eyentus quodam sensu? De eius sent. Zachariae,
über den Versuch des Verbr. des Hochverr. Archiv Neue Folge,
Aol838, p. II, § 8, p. 835-839. Recte ab eo quaerit »warum
dieses Verbrechen — mit einer so ganz besondern Abnormität be-
haftet seyn soll, dass er gar nicht angefangen werden könnte, son-
dern entweder ganz oder gar nicht vorhanden seyn müsste.quot; Deinde
egregie »Jedes Verbrechen ist gewisserwassen ein maximum, und,
so lange dies nicht^jerreicht ist, ist es noch nicht vorhanden —
so setzen doch alle Verbrechen und unter ihnen auch der Hoehver-
rath ein längeres, oder kürzeres Fortschreiten der verbrecherischen
Thätigkeit voraus.quot; De specie a Zirklero citata., qua ipse se exem-
plo Smerdis aliorumque refellit, non cogitat. De sen,tentia Zirkleri de
notione conatus perduellionis delicto repugnante Mitterm. in pp.
Staatslex. nihil scripsit. Feuerbach, philo«, jurid. Unters, über d^s
Verbr. des Hochverr. p. 83 seqq. cum p,, 19, 20. ,[,Conf. § mea. pas-
tis iurid.., qua de Zirkleri, Wftiskii, Fe^eriachii et Heppii sen(tentia
d«, industria-di-sput^yi.nbsp;„b vido,A .i.-./daoi' tal ■ ' // esK

citu magistratibus opus sit: haec vero in una urbe
fieri possunt neque necesse est, ut conditio huius ur-
bis totius statui normarum bene eonstitutae reipubh-
cae contraria sit 1).

Grolman de qualicunque facto, quo perduellio per-
ficitur et eius notio definitur, etiam mentionem facit,
quod rerum conversione orta nulla poena talibus no-
xiis imponi posset, si finem, quem sibi propositum ha-
bebant, attigissent, verumtamen eius argumentum ad
notionem delictorum contra rempublicam commisso-
I'um ex rei natura non referendum est: de Eegis
caede ipse concedit eventum de eius consummatione
cogitari posse 2).

1)nbsp;Tittmann, Handb. des Strafrechtswissensch. ed. seo. vol. II,
cap. IX, vol. II, § 215, p. 3 cum § 219, p. 11, 12, § 222, p. 16,
17 et Hepp et Zachariae contra eius sentent.; Tittm. verba et loca
Heppii et Zachariae iam cit. hac ipsa § p. m.

2)nbsp;Von Grolman, Grundsätze der Criminalrechtswissenschaft ed. 4,
S 330; p. 347 , 348. »In so ferne der Hochverrath und überhaupt
das Verbrechen der Majestätsvernichtung eine Staatsumvvälzung zum
Zwecke hat, Hegt es schon in dem Geiste desselben, dass die Strafe
nicht auf den Fall der angeführten Absicht gesetzt seyn könne,
sondern dass zur Verwirkling derselben es genüge, wenn nur die
feindselige Absicht in Handlungen ausgebrochen sey.quot; Deinde de
Regis caed. et tandem » der erste Ausbruch der feindseligen Absicht
die ganze Strafequot; cum § 327-329, p. 344-347. De eius sententia
Hepp , Beiträge zur lehre vom Hochverr. Abb. I, p. 5, 6. » Grol-
man hat eines Theils nicht bedacht, dass auch beim Hochverrath
der Erlbig seine Grade haben kann; andern Theils, dass es keineswegs
ïur Vollendung verbrecherischer Handlungen überhaupt erfordert wird,
dass der beabsichtigte Erfolg seinem ganzen Umfange nach eintrete.quot;
Nimis' tiniverse de Grolmanno affirmat eum tali sententiae favere

tiüv'K allgemeinen Ptincipielip. 6. Zachariae, über den Versuch
des Verbr. des Hochverr. Archiv des Crim. Rechts, Neue Folge,

Multi scriptores Franciae, Germaniae et Italiae ante
et post Grolmannum simili ratione consummationem
perduellionis sic definiendam esse existimarunt, quod
eventus non exspectandus esset, et huius rei causa
verba iam omnibus nota orationis Catonis apud Sal-
lustium attulerunt: si civitas est deleta, si horum de-
lictorum noxius iam victor evasit, scribunt, de huius
poena non amplius agi potest.

Zachariae Göttingensis hoc argumentum ex ar-
tis politicae principiis, (sit venia verbo) , non vero
ex iuris criminalis principiis deducendum esse cen-
set, quod tamen minus veritati convenire videtur:
etenim, si concedimus ius ac officium civitatis esse
legibus ab iis, quibus ex reipublicae normis eas
perficiendi data est potestas, sancitis certa facta de-
licta habere et poenis vetare, tune reipublicae est ca-
vendum, ne tales normae poenarum sint vana ima-
go, ne ius puniendi a scelestis contemnatur; et me-
lius foret facta poenis non prohibere, quam poenam
in horum noxios statuere, quae nulli irrogari posset,
dummodo ponamus faetum commissum esse, quod ex
iuris criminalis principiis puniri posset. Huiusmodi
autem faetum in tali causa cogitari posset; scilicet
faetum dolo malo noxii sanao mentis ac liberae vo-
luntatis fieri posset, quod ceteris appareret, quo om-
nes cives in imminens periculum vocarentur (ex ho-

Ao 1838, p. II, p. S28-332. Henke, Handb. des Crini. Rechts,
■vol. III, § 184, p. 413, 414. Grolra. refellit non inde deducendum
esse remotissimum conatum eadem poena atque consummationem ho-
rum delictorum punieudam esse et conamiua in Regem aliis specie-
bus non esse aequiparanda.

rum scriptorum sententia) quo ipsa civitas in tanto
periculo esset, ut tolleretur, vel ut eins normae tol-
lerentur, si noxius ulterius progrederetur.

Secundum iuris criminalis principia profecto requi-
ritur, ut noxii factorum lege prohibitorum sciant se
poenam legibus vel alio modo secundum reipublicae
normas constitutam sine ullo dubio passuros, si legum
nissis non obtempérant 1). Sed valde errarunt doc-

I 1
gt; I' '

1) Zachariae , über den Versuch des Verbr. des Iloebv. in Archiv
des C. R. Neue Folge , Ao Folge, p. II, p. 228-230 — » dass das
Strafrecht des Staats überhaupt nur gegen die Versuche zu einem
Umsturz ausgeübt werden könnequot; — Ilisce respondet » Allein eines
Theils ist diese, jedenfalls nur eine politische Bechtfertigung ent-
haltende Behauptung an sich nicht immer wahr — andern Theils
beweist sie nicht das, was sie darthun soll, sondern nur soviel, das»
nian nicht den beabsichtigten verbrecherischen Erfolg, oder die
Wirklich faktische Vernichtung eines wesentlichen Bestandthcils des
Staats zur Vollendung des Verbrechens verlangen könne.quot; Inter
Scriptores, qui ius sie constituendum esse eensent, et negant eandem
poenam conatns et consumm. delict, contra remp. ex eorum natura
rcpetendam esse, praecipue enumerandi sunt Fenerbach — Hoch-
verr. p. 34 et not. n. Iureconsulti Franco-Galli, qui Codicem anni
1810 confecerunt e. g. Berlier » le suprême intérêt de l'Etat ne per-
Wet pas d'attendre et de ne considérer comme criminels, que ceux,
lt;iui ont déjà agi.quot; Corvetto argumentum attulit magnis exemplis
quot;pus esse ad prima horum delictorum initia prohibenda. De quibus
conf. Locré, Code pénal exposé, des motifs vol. XXIX , p. 105 cum
P' 339. Regnaud normas de coniur. et de conamine (attentat) consti-
tutas ad delicta contra reip. externam securitatem protrahere vo-
luit, sed respondit Berlier eas novas esse et civium libertati peri-
culosum fore , si nimis extenderctur. Ratio politica vel maxime eos
movisse videtur et Napoleon per lureconsultum Cambacérès (Archi-
chancelier de l'Empire) vim in aliorum animos habuisse videtur.
Romagnosi inter lureconsultos Italiae banc ob causam sententiae
de eadem poena conatui atque consumm. horum delict, im-
punenda favet. Do eo mox nominatim agemus. Conf. etiam Chan-

tissami viri existimantes nüHam «nediam viam esse
inter quodcunque faetum jj qWô aßimufe tiioxii ceteris
civibus apparet., et inter tdfcami erblittel, namiîin ii»
etiam maleficiis, quae ésirïegB ^eviefrita^^-secutö peiv.
feetà habentnr',- nonl sempeï-i'ad darum notionem »toil*»'
eventu opus est, saltèhii;-non fxJe omnibus maltificiiö
huius generis hoe affirmandumpesfe: sa'epe cértus
tus .vel pars eventus suffiéiunt:'inoalterólverofdeiiö-
torum generetnulla eventus ratio habetur, et ea'faoto
praecipuo, lt;juod delicti notioniiinest^ BonsuTUmâta'eäü^e
censentur,' verumtamen in '^tósce plura alià facta- prae-
ter primuöi-factum noxüI' quöneius animttót-manifes-
tus- esse incipifrij/'èogitari possunt fl!e!i«aeç)é fieri^eölóliifcï
cuicumque igitur delictorum generi delicta contra te^
pnblicaniocommissa adnmmeremns', sewtentiap deiiino
noxiin]feoto:iii^uä .tsotid ecruainesset dêfinita, refelli
potest.noirp oqo motßtivh iup ^esu-^od ia fiviiu^JJiiia
Deindes^lihisoeinscriptoribns noni conœdendum essô
videtur noxios i horum ■ delictorum nunquam poena af-
fici posse, . uibiiitotas! evsntns unitts alteriosyei talium
delictorum speciei adest.- '^id oiioildwq
,i !nbsp;.imnolüi ffli/ilix0iä audiJaod in« inu-UiJinmoo

\cau, Theorie du Code pénal, vol. I, cap. XVII , § 3, p. 267 ,
268. luden , über den Versuch des Verbrechens, cap. II, p. 337 ,
238. »Denn jsons:^,.würde in.;dçn meijten, Fallen KOn^ dej; ,Ee«ttaf»ng
der vollendeten pordq^llionvkeine Red^ sçy^j könnet), ..da ,e))e^»/.4icJ|?
Vollendung in c;iner Aufhebung, unAyeir»iichtU)namp; 4er ^i^sIttvige.B
fenden Gewalt be»tçheu würdfi.',.,,J'iJang|p.tii,,gt;«äenGq,jfl«^ ila iJéjfislHr
tion vol. IV, 1, .IV,. XMI,,nbsp;ssiqq. jpum, .Rqpj^min lCon*

p. 231 seqq.jjPenjamin Constant, ffaura politique,leenstilnti»»-
nelle, Paris chez Planchei;,'181^,pi»ap..,J., p. IJ-SO,nbsp;,p. .«Ij-

-Si liex nempe,.-eet weiiu», impie tôtiv civitas neque
omnes civitatis «owmenbsp;delentur, verum saepisn'

eius vicem succedere-poslsunt-, et in multis rebus pu.,
bücis in normis earum (constitutiën) »de eo, qui viceRegisS
ï«iapubiicam regere debe,t„rsinßegis heres minoris.esfe
aetatis, vel, si Rex quoqno toodo-repeiite moritur, serin
ptitm, est. ./Döoliac ^sgpeeieuGiroknannus cx rei natura^
eonveuit, raulti .jOii contra haneocnm ahi« dehctorum
eofttra rempublicam wmmissorum specieèas, miscent.
-s.Si Rex in «areere privatQiiveà. jnitUBbe.vquadam ab.
ei«3,niuGolis .-esli detentus-, qiaae-iicausaeßiiosilaraiiaßtfrte

ii9n9g nxii'ToJ.oilab miigî oupranoin.')
or Praeterea saepe fieri poteamp;t,; ut aormaetoreipublicae
pUne mutatae vel sublatae deiigt;de inrdniegràm ixew
stituantur, ut hostes, qui civitatem ope quorumdam
eius civium Foecuparunt, ea ea,jpelkntnivffet,'..nt cives
liostium socii inr potostateroiaHor.iuji'oiviTiiaj .quiJiber-
ttttena reipublicae ereddicterunt^v perveniaait:,tunc rei-
publicae ius est taies cives ,trqui statum reipublicae
Permutarunt aut hostibus auxilium tulerunt, punire 1);

, I . W , Ifinîq 8l)oO ub 9iioàdT
•a-idi;:'/ wb rioueig/ nsb isdii , n-sliuj

l^'amp;renlt;.lUmstii»-ti'déT3elbbn;jquot;(niiiier maglrchquot; blélbf' fed, wie die
^iIiieMeulehrt«. oft geäag bewirktI^^rden ist, Svoamp;urcii dan auch
^ ««»pendïrtenbsp;wJcderSiri^ihi-e 'Rechte'èii^gésötzt wird.»

^ wtrs -tamen de caede Regt« ibi cogitat. Nimis universe conti-i
«^p-., »eitrige zar lehre ?vt)ni; Hoehv.ii'Abh;' f 7 i „ j.^,,,,,
■»ai, wie Grolman mit allem-^Uwlrte-fragen: wer soIF'denri In

tametsi politica ratio saepius suadeat, ut nulla poena
iis imponatur, ut prima vicö/isaltein iilsi condonetur:
utinam Carolus II in Anglia, et Ludovieus XVIII
in 'Francia talia principia adhibuissent lmi .ir '.tiilnQ

Si de laesione efFecta, de damna) idata^ quae resar^
ciri non possunt quaestio moveturj cum Zachariae
Gött. illis scriptoribus respondeo 'eodem modo qttod^
cunque factum animot occidendirad caedem teiideus
pro caede consummata haberi posse. niHuh.' .j.i Jitsio'i
Celeberrimus vero Carmignani seribit legislatores
gravissimorum delictorum contra rempublicam consum-
mationem definire oportere quodcunque facto, quo civis
ceteris civibus ostendit gt; se animo hostili in rempublicam
animatumiiesisélt;'et contra rempublicam aliquid fecisse j
quod talis civis ab eo temporis momento, ut hostes prae-
cone facereieoleiBrt, bellum patriae nunciaverit, ius ergo
esse civitatis non amplius inquirere, quid revera agat,
quoversus faciendo procedat. Alio loco eiusdem ope-

ns animadvertit omnem vim civitatis ad se servandam
et defendendam adhibendam esse, ius igitur ei esse
li quot;11- • jit'

diesem Falle strafen.'*'- Melius in priore opere Versuche u, s. wgt;
Zehnte Abh. § 3, p. i275 »Sonst wäre unter Umständen an eine
Bestrafung des Thäters gar nicht zu denken.quot; Mimis universe etiam
Mittermaier üben den Unterschied vollendeter und versuchten Ver^
brechen, Neues Archiv des Ci K., vol. IV, p^ I, § 3, p. 9 »eben
so wenig kann man die nErreichung des Zwöcke» zum Hochverrath
fodern, weil tonst der Hochverräther auf dem Trone «asse und .yo»
Strafe nicht mehr gesprochen werden könntequot;, et Lelièvre j-Comr
ment. de conatu parte sec. c, I, J S., p. 3J3, 274 »quia .con$uma»!»te
laesione ex rei natura non amplius sermo esse potest — EvensaT«iai|igt;
populi alieuius constitutione .comn-uwt^er .de i-poeaa iu,iConv«rMlt;wi$
auctores irroganda non amplius agi potest.'^ . ..„( mî. st .r.itjdJBifl

de omni facto^ quod M delictum yetari potest, quod
vitae eius tamquamLi .civitatis minaretur, in futurum
Givendum l).'oiijjJ Jo .jsibit-

Dubitandum' tamen est, oium qualicunque facto ani-
mo hostili in patriam Jcommisso civis noxius hosti
iam aeqniparari possit/k num „bellum patriae nuncia-
verit; nam inter'C hostem «sternum et talem civem î
quod ad opes et ad virœ attinet, ^aepe magna est dif-
ferentia, huiusmodi bellum a bello externi hostis probe
est distinguendum js sed ponamus civem tanta potestate
in repnblicaîpraeditum esse, taaitas opes tantaque ad-
minicula ad rempublicam adoriendam sibi compai-asse,
tune f non unoi facto tantum reipublicae .periculum in-
stat jiequB xis cei-to ac constantenbsp;tn^«

II, cap. VI, p. 311: »La ragione di qnesfa eevéra'sentenza
nasce della natura stessa del delitto dirHtameèie politie», il quale
come guerra intimata allo stabilito governo gli da il dritto seni'
«llro, aspettare dt farla a colui, che gliel' ha gid dichiarataquot; cum
p. 121, 123 ,.«124 cum cap. XIV, p. 31ft, 312 , 31.5.0, Carmignani
»ori« criminalis Elementa L. III, tit I,EcSip..jI,-^-öl. II , (ed. 4)
p, 9, »Criminis immanitas reole saasiti,l„ut conatus veluti
perfectum crimen habeaiureademque severitate voluntas sceleris, qua
«celus ipsum, punialur,quot; cum § 669, 071gt; et tit. II, .§«73-678, vol.
'I j p. 10, It. De iure constituto in Germania vel maxime hoc
»ffirmat Mai-tin^j. Lehrbuch des Teutschen gemeinen Criminalrechts,
? 804^ p,.'492/o 493 .eonf. tamen- not. 12 et 13, (ed. 2. Ileidelb.
1889) magis ex rei natura Marezoll das gemeine Deutsche Criminal-
recht, 1841, §50, p., 187. »Dass der hochverraiherische Zweck des
^Unternehmens auch wirklich erteicht worden, gehört nicht mit zum
Thatbcslande der pcrducilion'' cum prior, et pag. 188,

noxna non jgatls; ópecbasaanTitówrï.jaïequeu jlIud nprin-,
cipinm, cui summo iure ceteroquin favet, recorda-
tus esse videtur, tam multa esse temporis_momenta_,
quibus noxius ante eventum vel, ante factum praeci-

,„,Si definitionem., quam^ivifioa^jutiissimi ingenii «Roman
gnosi de ïlelicto peri'se gpectato« dedit, consulimfts, deli-
ctum est factniù voluntati liberaequot; ët'sanae menti Îioxîî
trjbuendumj^.im^st,u]npi,et,^.l^jP.oce;^^
lailibus interpretatuamp;,îest: damnum, aït^s-vad notionem
dèlictî' ptot^nfet ,''qûarnqTïânï*'éx''eo'quot;'îustus -poenâe mo-
dus dedudi nequit.., ^^ullum factura nominum civitati

fioHW^Mitäfe ■•M'Bita°quot;(^öcialniente) facèré homini licet
)nncb. Ii é le olJilpb lab gt;0! ■ ttiomo sllsi;

re!®'sé'cuöi lt;noil1 plane Consti-'
..,1quot;, ja ok.? ,80îj9î0y? , eis j; ,i. ;o7 uv^- 0 u , i .1
tit doctissimus vir, ut ante me , lam . vidit ,^Lehèvre ,

derivanduirt eSt.OSG ,968 q .»'lö-eiS ? m..:, quot;ynftub '
'®'Ex 'hïscë~R'Magnösi principiis de'^mrö' crîmina:îî

ad notiq^ej^jjçjljpl^çjtofiyinn,, cpntra rempublicain .eommis-
sorum laesio! effects^quot; dammmi. datum etiam require-
retur','ièi;''îdefâ'quot;sfe:riptorquot; inter'notioném' constimmatiô-

..v.iu ........Idiiiiinai ei'iiv': •■oii; -- -ivuk. - »/if.. ! v-.,-. •■■..niia-ji-.' .

■ H . H:.',''...- 01 iRJiîMiiic.n iiiïup! ' .m; .ogHjuniiJttixa ot- ' i..igt;ii'jjiiuq

distinxit,i-attamen, de horura maleficiqçiina,,po^a agens
conatum I eadem poena »'ae lt;'ConBumniati(taetnai eôrun»
tïndiéanduiù ' fe^éë''arhïti-atas®''ést'; quot;qtiSd ''posï' ëVëiï-

«sioaqa saioi/ol j:- f.3ioivi;t;j lalnl . uowinJ.-iij Eluib lt;!■ u bI «Inal

exsequendorum -■essetiJïiîandata, potestate «tfcvi: snpe-
rai-etl).. Jovj^t niupo-xaJoo otis^ -amua 'ruo .nuiiijio
t^ain-jmom aiioqmsi oago «iL., .uît , Trit'/'.ir ...^gy guj

1) Romagnosi, gcnesi del diritto penale sesfa ediz. Milano per
Giovanm Silvesler 1836 parle'ferza^',' L. II c/^ , ' § 654 , voi'. ï ,'
p. 831',y » Ognl alto che in vigore de diritti fra nomo e uomo pu»
QSsere oggottodi pena umaiw,o:è un attopfalto con intelligenza e
Uhertà esecutrize J nocivo ata ingiustoquot; cum $ 567, p. 253,
§ 558, p. 253, § 575, p.-258, § 626, p. 278. »Non si puo di-
öhiararc Verunafiaiïotó'comc söcialmente malvagia, «o» a rcä/-
mente ncciva altrut^ dunqueiogui azione altrui unnocua è social-
inontenbsp;ve^rehbe^,ingi^stanente. punilaquot; cum, parte sesia

fespingeré um malo o danno derivato dai delitto!'^'jîcqne obstant ca
quae scripsit parte lerza, L. 11, cap. 6, g 627, vó!.nbsp;61,

p. 880 et 623, p. 276 ï sia o non sia nociVo.JJj Nam .piiora eonfirr
mantur § 604, p, 2^, vol, I. » Dunque ^uellp' ohp ~
puô interessare la societa nelle circonstancequot; del delitto si è il danno
ehe a lei ne pttô derivare.quot;' Ceteroqiiînquot;§nbsp;ÔèÂtum

probarent, acutissimum lurecons. et philos, nonilsempet priofüm
normarum, quas-ppsuit, meminisse. Conf. etiam prae?. jarte quarl«
I, a. 6, § 706, vol. I, p. 313, § 7f)7 et 708, § 710 et 711 ,
P- 315 2la di lui (attentate) maniera nociva di essere iion'^pu6 esser
«Itro Che la relazione ë là ctóivergenïft dfegUnf^tpfehfe lb compono
O produr dannoquot; cum § 815-818, p. 369, 360 de delictis contra
»■«mp. in specie » più forte della podestà pun^riee — ,plù forte del
potere esecutivo delle legg!quot; et 5 818, p? 36() i'dunque in questi
delitti iltentativo mérita una pena equalè'^ ilel tfelittó^consummato
et not. 1 cum L. II, cap. 5, art. 3, § 782, vol. ly p. 349 seqq.
cum parte quarta L. I, cap. 5, vol. I,, p. 306-308. Mirum est ip-
sum Beccariam gravissimis poenis delicta contra rempubl. commissa
Punienda esse existimasse, quamquam nominatim de eadem poena
lt;»natus Btqae cotisumm. hor, delict, non cogitat dei delitti e delle
PeneParigi 1786, hj, 26j ^i. 104 ï la massima pena — perché pü
d«iino8i —r ogni delitto benche privato olfende la società, non ne
tenta la immédiata distruzione.quot; Inter graviores et leviores species
♦ain'efi recte distinguât «t^'eius régula de minore poena coiiatuî
q'wni; consuDHn. imponenda f 14; p. 55 , 46 ad haecce delicta pet-

Hoc argumentum ex gesnétâll ïegula repetitum co-
natum eo asperîns esse ptiiiîènVlttwP, quo magis spes
impunitatis esset, si noxîds: delictiiiii^'ednsummasset,
simul spectat notionem horum d'elîétôruln ex iure con-
stituendo, quod magis confirmatur ^exemplo Catilinaé
et argumentis scriptoris Reuazzi a Romagnosi allatis:
itaque Romagnosi îW^MS ex rttre constituendo diflfe-
rentiam inter notionem éónatus et consummationis
horum delictorum negat: illud argumentum iam paulo
ante impugnare conatus sum.

ÎS^uncS autem'quaerendum milii videtur,^'ad' qnod de-
lifetohtmnbsp;%alèficîâ,'^quâè ■«bhtl'aO i-empublicAm

committantüt, iéx' ini-e 'constiette!lido'^'referehdä'gt; sintl
nëmpe°,öidn^'-»ad- gemis eorum, qftàè cK^entu consum-
matttquot;èM'^Sîcendaquot;6uht, ari''''Verö ad' alterum genus,
quoid fäctbquot; praecipuo noxii perfectum» habetur.

Scclt'ÄdttM riôrmàs rénim pabh'carum, quae vel a
Rege «pö^tilo ' ^bdhcessae sunt, vel ^a populo ipso factae
esse cehselitiirj^ Rex ceteris civibus potestate et con-
ditione in-'republica praecellit; nam in - una causa a

linere videtur et tandem negat poenam mortis de noxiis sumen-
dam esse §quot;tO'iquot;'p.'''«S sb(itt.''quot;ïirklRr''Scriptis Variorum lurecon-
sultorum eorumque àrgôinetrtis non motus esse videtur ad senten-
tiam suam nrutandam j''nam ânho 1839 Vcrfpsit eandem poenam con-
iurationi atque consummationi ih hi^' délic'fiî' Smponehdam esse
quod » dessen SThatbestand auf eineAi 'flècftf und Staat terüeinei-
dm Zustande beruht, und das daher auch' ohjectiv vorhanden ist,
wo sich eine zum Schutz und Trutz gegen die anerkannte höchste
Oeualt im Staat gefasste Macht gebildet hatquot; in opere Archiv dc«
Crimin. Rechts, Neue Folge, Ao 1839, p. III, p. 4-53.

dedit, ipse potesti:^i,puaÄi .inter ,,arctiores fines to-
Inbuit, in altßr^ ^ff^i^^f^m, inagistraius qx p^cAis
9Hm populonbsp;praeponitur:^in...jitracju^jV^O

citur, eum culpa^^v^re, dummpdo^EegiSpmuneribus
fungatur, fingitur , et. propt.er quae rempublicam
gubernans fecit, ille^nunquam.in judiciumj^yocari po-
test, sedfjeius. consiliarii,,,.si sigilla.^edictis^Eegis ap-^,
posuerunt, accusandi.jsunt.., Itaque,. yita, Eegis multo
maioris est momenti in republica ex ipsis eius^ nor-
mis quam vita ceterommn^ivium, imo,. vero^, status
reipublicae, eo occiso, multo magis vacillat ac .si alius
Civis occisus esset. Huius rei causa legisl^ori notio
talis caedis sine eventu est definienda,^et^ljoc deli-

Kege interfecto, respublica ipsa
semper delentur, attamen beres g Eegis,
Vice Eegis post eius mortem civitatemo|r,egit, non
semper statim turbnlentqs populi flftctUf'^ij^edjjtre pos-
sunt, extera, gens saepe tali calamitate ad bpllum rei-
publicae inferendum utitur; magnum igitur ex, eventu
caedis Eegis reipublicae imminet periculum 1).

1) üf alios populos iam oiittam, normas Fraixsao annoiuml791, 1814
ct 1830 inter se et ^emn normii, reipubl. nostrae comparare liceat.
ConsUt. frang,^ 1,4,.Sept. 1791 {Beer. 3 Sept.) chap. ,11, sect.,I, art. 3:
■»la personne,q^b Em inviolable ,.ct sacre'e,:,„son 4eul titre est
Roi des Fraps^i,quot; ^art. » U n'y. ^ point, en France d'autorité su-
^quot;^tSoAfh*. ^y.p.nbsp;que par elloquot; art..4 (serment

du.Rlt;,i) d;être„fîdèle;i,à,Jf^,nayon,ei,^ Ja lol— d'employer tout
fe,Ppu,ïQir, qm„lui deU^tié'l^Lok ^t J^ctes du^.Çiouvernement,
IV, 8ect,II, artlt; 1 et ^^df J» Régence pv 305,,^ Déclaration

lus enim et officium est civitatis semetipsam de-
fendere, quod sains et quies omnium civium reipu-

des droits de l'homme art. 1, S, 5, p. 189 ibid. art. 2 » le but
de toute association politique est la conservation des droits natu-
rels et imprescriptibles de l'homme et art. 5 »la loi n'a le droit
de défendre que les actious nvisibles à la socHté.quot; Procul dubio
taies normae dici possunt »Constitution librequot; et secundum eas Rex
est tantummodo primus magistratus reipubl., simili modo normae
1830 liberae sunt, ut apparet ex art. 12, 13, p. II cum art. 66,
66, p. IX-X, quamquam maior potestas hisce normis Régi est con-
cessaw» Contra normae regni Franc. 4JJuniii'I814 vocantur »charte
octroyéequot; ut uapparet ex prooemio illius p. m. IV. » Nous avons
volontairement riet-par le libre exercice de notre autorité royale ac-
cordé net acoordon»y' feit conbesslmt et octroi à nos sujets — de
la charte cofistitutionnellequot; cum art. 13, 14, p. VI. »Xe Roi est le
chef suprême de l'état.quot; Sic in patria nostra viri «electi «cripserunt
in Praef. îM Rapport aan den Koning, gedaan door de Commissie tot
heri. der Grondw. aan do vereenigde Nederlanden, 13 Julij 1815
p. 718. »Uwe Majesteit heeft in het afgeloopen jaar aan de aan-
lieulijkeni.te Amsterdam bijeengekomen, verklaard, dat dezelve do
Souvereiiiiteit nanvaard liad, ouder de uitdrukkelijke voorwaarde,
dat de vrijheid der personen , de zekerheid der eigendommen, alle
burgerlijke voorregten in één woord, die een waarlijk vrij volk ken-
merken, bij eene doelmatige grondwet zouden gewaarborgd wordenquot;
et p. 10. »De wet had voorts den Souverein bekleed met al het
gezag en de magtquot; et art. 12, p. 90 etiam secund. normas reip.
mutatas anno 1840, art. 76-77, p. 10, 11. Nostras normas a Rege
civibus esse concessas ex verbo Souverein, ex potestate Regi data,
ante normas sub tit. Souverein Vorst et ex art. ipsis normarum ap-
paret. Variae normae tamen, ut indicavi in hac quaestione tractanda
non differunt. Regi solummodo sunt aequiparandi illi , qui eius
vice civitatem gubernant (Regent) sive femina sit sive vir, dummodo,
uti in patria nostra, hoo feminae concessum sit, et illi qui ex proba-
bilitate regni est heres. Non igitur Regina per se spectata ut in
«pecimine anni 1840 in patria nostra, multo minus familiae Regis
participes. Legatur inpr. Clariss, Thorbecke, Aanteekening op de
Grondwet, tweede uitgave, Amsterdam bij Muller 1841, vol. I ad

blicao pactis nitataeji 4uocl(ft,respublica cum civibus de
salute, de quiet^iietffdespace reipublicae,, uti de vita.

.^genschap, naar,,het hansel,a taalgeUruik ^ veelal onsehendbaarheid ;
hetgeen verleid heeft de naauwe . opvatting:, alsof enkele-

wietfl ,Milge«loten..gt;a)it «1 echter sl«eht,
u^tu^^nMIm.nbsp;»Ige^rieen, zegt , dat het

BWt ik^n, (,^efra,quot;,jcun,rp, «O :nbi,-,cla.i8». vin, egregie interpretatur
formnW,^nbsp;»the Kin», kan acv'„o wrong.quot;

Schmitthp^u)Sr„ ,GruBdlin,„..lt;e| «llgem. „.^a«,-nbsp;„ Staatsrechte»,

»'-fihlich,, unfehlbargnnd iJPïerantworUich'fïIISesem Aährst ,oums§ 108
P- 376 5nbsp;p, 3aQ-m ,et f)^sim.n,JRnbBrt Von Mohl,'

»as Sta,f,i^ht |lies.,Könjg,rf,EWüfittwbetl5lIed««i»ij;jEnbi«gèn,,1840 ,

Verlag der iï-aMppisqben, Jiwi,hh,)»,9„yet:fcsstlt;rt^tóbhamp; Iifld,-,qreaply«,,
P. 11, « 30, IV-185^190. flt,,not„l„fii« 3,«t iwssinK.^.r390 ,1a«,P per-
duellionem ^ntr^. Regem habet, «An^rifEi,oder: V«riohwarnnfe gegen
da. Üben oder„dilt;,, Jfeibeit dg, Königs^ «b ».i«. geffemdü^^fißung
•cuier verfossungswässigen, Re6ierung8rerf,tn'Ai«éiKfeKcla»n lt;M;lt;iostatis
»eme mtUoke Beleidigung oder,,i8ons«ge Ehrverletzungv^uSchmitt-
henner i 109, omnem iniuriam. cens-^t,, e,«.Majestät.Weidigungquot;
et perdueUionem » schwerere Koipcrverfetzung »iV.Haque, mimi» paucae
c«usae,^.erd.. ,^ntra .B^g;.enu«6rant«^ Jleetd.iö Specirridanni 1840

•»« patria nostra minor poena imponier ^laxig, »» .contra alios oe^^na-
»os Regis conamen committitur. MeUas lameo dUeeiem, si hi omnes
ah« cyibus aequiparati e.sent, neque proh«e.p»ssu.« eos Reginam
»omper Reg. aequipara^e ,et„jll«w q«, ^c« R^i, ..^Uat«» gnbernat
^ojjnatfsnbsp;1«» lt;»r*.U«m, ..rfc,- 8 ,

iTPamp;ip ,8u^.c,e4er,e. po^se,,cuB5, cajgt;, II. p.- IV. art. 41-51 p. 110.. 118
■»gover.lpet ^egeuts.ehap.,;!; ubi nulla,exceptio a priore. regula inveni
Cqnf, Ontw. V.nbsp;U,.tit. 1, cap.-I, art. l^sa,)

de libertate, de patrimonio et de existimatione sin-
gulorum civium sponsionem fecerit.

Propter eadem iuris criminalis principia belli ci-
vilis et proditionis notiones legislatori sine eventu
definiendae sunt: si nempe in una regni provincia
bellum civile exarsit, saepe paulo post in aliis pro-
vinciis oritur, status reipublicae iam ab eo temporis
momento, quo certus belH civilis eventus adest, nimis
vacillat ac turbatur, normae reipublicae nimis in pe-
riculum vocantur. Sic etiam una pi-ovincia regni pro-
dita, civitatis quasi vitae permagnum instat periculum,
civium fortitude ad patriam defendendam valde la-
befit, mutua fides inter cives valde minuitur; si res-
publica vel eius normae plane sunt eversae, noxii
huius delicti quidem saejje, sed non semper puniri
possunt, neque respubhca neque eius normae semper in
integrum restituuntur, et plures cives in tali rerum
conversione magnum damnum patiuntur, omnium
quies turbatur. Itaque non tantum reipublicae tamquam
hominum conventus certis normis constituti gratia, sed
etiam omnium singulorum civium causa eventus hu-
iusmodi delictis desit necesse est.

Hepp praecipue secundum ius Komanum et secundum
ius Bernae quendam eventum ad notionem perduellionis
requirit, tametsi talis eventus non magni sit momenti:

merk, op het Ontw. Nijmegen bij Thieme. derde stukje, p. 13 et
18—25. et Cod. anni 1808, I,. I, tit. IV, cap. I, art. 63 ed.
Kemperus cum not. p. 212. Wotac Kemperi ad hos art., eheu! nobi»
deficiunt. Art. 63, etiam solummodo nominantur » Koning en Kroott-
prins.quot; Minus recte igitur omiserunt illum vel illam, qui vice
Regis civitatem gubernant.

ex rei natura vero perduellionis notionem adesse cen-
set, si noxius rempublicam eiusve normas factis re-
vera adortus est, et ad modum poenae inter maximum
et minimum solum refert diiferentiam inter eventum
et factum noxii sine eventu.

1) Zachariae, über den Versuch des Verbr. des Hochv. Archiv
des C. R. Neue Folge, Ao 1838, p.II, ä 3, p. 241 »und in sofern
können wir nicht mit Hepp übereinstimmen, wenn er glaubt,
irgend eine dem Grade nach noch so geringfügige materielle Ver-
letzung als Untcrscheidungmerksmal des vollendeten von dem ver-
suchten Hochverrathe verlangen zu müssen,quot; et not. 51, ibid.
»später schliesst sich indessen Hepp wieder an die Ansicht!Bau-
ers an.quot; Itaque Zachariae contendit Heppiura eventum quendam
ad notionem secundum iuris crim. principia requirere. Ecce iam
ipsum Heppium audiamus Beiträge zur Lehre vom Hoehverrath,
Erste Abh. p. 9 et 10, de sententia Mitterm. Kleinschrod. et Baueri.
»Allein so unverkennbare Vorzüge auch diese mittlere Theorie hat,
»o dürfte sie doch nicht mit den vom vollendeten Hochverrathe im
Römischen Rechte und im Bernischen Strafgesetz gebrauchten Merk-
Walen : effectus und Erfolg übereinstimmen.quot; Deindequot; Wenn nun
die Gesetze schlechtweg von einem Erfolge redenquot; et p. 11. »Hält
Wan sich daher mehr an die Natur der Sache als an eine strenge
Wortterminologiequot; cum p. 12. Sic quoque in priore opere vel
Waxime de iure communi in Germania constituto inpr. de lege 5,
Cod. ad leg. lul. Mai. Ab. Versuche. Zehnte Abh. 5 2 , p. 275 ,' cum
p. 276, 277. »Nichtsdestoweniger setzen sie (sc. die Gesetze) einen ge-

quot;och nicht — dass zumgesetzlichenHe^viS, also auch zur Vollendnng
des Hochverrathes, gar kein äusserer Erfolg gehöre. Vielmehr ist
gerade dadurch das Gegentheil ausgesprochen und direct sprechen
dawider die Gegensätze »effectus und voluntasquot; etiam de aurca
bulla agit, ubi ut notum est, eadem verba inveniuntur. Conf. p. 3.53 et
P- 269-301. Comp. Hepp. über den gegenwärtigen Stand der Lehre
^on versuchten Verbr. Archiv, des C. R. Neue folge Ao 1838 , p. I,
§ S , p. 53, 57.

reprehendit, quod notioni perduellionis eventum quen-
dam proprium esse contenderetirverumia lureconsultis
Zachariae et Mittermaier quaerere velim, an certus even-
tus in paucis causis ut exceptio a régula non adesse possit
in perduellione, dummodo a legislatore taies causae
nominentur. Hoc ab eo pendet, an tantum reipu-
blicae immineat periculum, ut de eventu in notione
delicti definienda nulla mentio facienda sit Si autem
factum m-bis hosti prodendae diserte ut delictum con-
tra rempublicam gravissimum prohibetur, inde tantum
periculum civitati non nascitur, modo haec urbs non
sit caput regni, quocum apud multos populos salua
reipublicae cohaeret, idemque de seditione gravissi-
mae speciei in alia urbe ac capite regni orta, quum
seditiosi urbem vel partem eius iam occuparunt, affir-
mari potest. Hoc hbenter ei concederem ius civitatis
esse propter principia a me ante allata ante eventum
ea delicta pro consummatis habere. Ab alia parte in
seditionis notione quodam eventu opus est, hic tamen
non cum damno dato misceatur, de qua re deinde
disputabo. Ex iure igitur constituendo delicta gravis-
sima contra rempublicam ad genus delictorum, quae
facto praecipuo noxii (quo a sua parte omnia fecit,
quae ad delicti notionem requiruntur) ex lege perfici
censentur , pertinere cum Kleinschrodio et Mittermaiero
existimo, neque Zachariae Göttingensis argumentis
accedere possum, quibus ille hos scriptores impugnare
conatus est, fines nempe consummationis talium delic-
torum nimis restringi et tali eorum definitione rem-
publicam in idem fere periculum adduci, atque si
eventus ad eorum notionem requii-eretur.

Etenim si noxius sclopetum in Regem globo ex-
onerare casu non potuit, si noxius omnia adminicula
omnesque opes ad bellum civile patriae inferendum
comparavit et faeimdo usque ad bellum ipsum progrès-
sus est neque tamen bellum ortum est, si noxius cum
bostium nunciis colloquia babuit ad urbem vel pro-
vinciam iis prodendam, si iam exercitus liostium ad fines
urbis vel provinciae advenit et si noxius mox portas ur-
bis vel fines provinciae iis est proditurus, respublica non-
dum in tanto versatur periculo, quies civium, status nor-
marum civitatis nondum ita sunt turbati, ut necesse sit
legislatorem statuere delictum noxii consummatum esse.

Legislatori, qui ab una parte poenas propter
civitatis vincula ac iuris principia exasperat, ab al-
tera parte videndum est, ne fines iusti ac eius,
quod necesse est, praetergrediatur. Sed recte Zacha-
riae animadvertit ex verbis noxium omnia fecisse
od delictum consummandum, quae potuit, dubia mo-
veri posse, au haec de quocunque noxii facto ad de-
licti consummationem tendente, an vero de praecipuo
noxii faeto, quo a sua parte omnia facta, quae delicti
notioni insunt, perfecerit, accipienda sint.

Kleinschrodii definitio consummationis perduellionis
inprimis erroribus non vacat et Mittermaierus hanc melius
in Commentario ad Feuerbacbii opus de re criminali,
quam in priori opusculo definivisse mihi quoque videtur;
ipse Mittermaierus Zachariae argumentis motus in opus-
culo de perduellione in opere, „Staatslexiconquot; defini-
tionem ad conamen facti praecipui noxii restrinxit 1).

Verumtamen tali clefinitionis mntatlone mihi non
opus esse videtur, dummodo perduellionem non defi-

C. R. F. F. Ao 1838, p. II, SS 3 , p. S41-343. » Und glauben nur
den Charakter dieser Handlung näher dahin bestimmen lu mfissen,
dass sie wirklich schon einen dem Rechte des Staats ■widersprechen-
den Bruch der Unterthanentreue oder wo dieser Ausdruck als
passend betrachtet werden kann einen Angriff auf einen Grund-
lestandtheil des Staates enthalte.quot; — Meint aber derselbe (Klein-
schrod) dass diejenigen Handlungen, wodurch der Hochverräiher
den IJmsturi der Verfassung bewerkstelligen wollte, ganz beendigt
seyn mussten — so wurde dadurch die Vollendung des Verbrechens
wieder zu weit hinausgeschobenquot; ct not. 54, inpr. de Mitterm. sen-
tentia in \ariis eius oper. p. 243. Kleinschrod, über den Begriff
und die Strafbarkeit des Hochverräthes, altes Archiv, vol. I, p. I,
f 12, p. 67. »Sobald die Handlung vollkommen existirt, welche
in der Absicht unternommen war, die Staatsverfassung gänzlich um-
zustürzen e. g. addendum fuisset verbis » die Staatsverfassungquot; hu-
iusmodi verba » einen wesentlichen Bestandtheil derselben.quot; Deinde
animi notionem nimis restringit et tandem, quale sit hoc factum,
non satis accurate definit. Mittermaier, über den Unterschied voll-
endeter und versuchter Verbrechen. Neues Archiv des C. R. vol.
IV, p. 1, 5 2, p. 9 , 10. »Wenn die Handlung — geendigt er-
scheint — wenn die vorbereiteten Mittel wirklich äusserlich ange-
wendet worden sind, um den beabsichtigten Zweck zu erreichen,
und der Verbrecher von seiner Seite, alles ■was von ihm abhin^
und zum Begriff der Handlung gehört, gethan hat.quot; Feuerbach,
Lehrbuch cum not. Mitterm. ed. 12, L. II, p. I, tit. I, 5 168 a
p. 158. » Sobald der Verbrecher von seiner Seite alles gethan hat,
was zu der Jlaupthandlung , durch ■welche der Staatsverrath begangen
werden soll, als Unternehmen betrachtet, gehört und eine wirklich
in das Leben getretene Ausführung den staatsvcrrätherischen Plan
begründet.quot; Zachariae eum laudat, quod de conamine (Unterneh-
mung) mentionem faciat, verumtamen Mittermaierus conatum per-
fectum potius indicarc videtur et hac in re cum eo potissimum
convenio: hac in re prior eius delinitio ct Kleinschrodii definitio
errore non plane vacabant, quod de solo Kleinschrodio animadvertit
Zachariae de onuii facto noxii quodammodo affirmari posse cum

omnia fecisse quae potuit si e. g. casu iam tune prohibitus est, quo-
minus facere pergeret. Magis diserte ad Zachariae sentenliam accedit
in opere Staatslexicon von Rotteck u. W^elcker, vol. VIII, p. II,
p. 221. »Vollendet ist dagegen der Hoehverrath, wenn der Ver-
brecher van seiner Seite alles gethan hat, was lu dem Unternehmen
der IJanpthandlung, durch welche der Hochverrath ausgeführt wer-
den soll, erforderlich ist.quot; Haec verba de conatu facti praeeipui
'ntelligere possemus; recte tamen celeberr. vir. longe alia indicare
■»oluit, ut apparet ex exemphs ah co allatis. Nonne perfectus conatus
adest in hoc exemplo » Gewalt gegen den Regenten ausgeübt um ihr
2ur Unterzeichnung der neuen Verfassung zu zwingen ?quot; Haec solum-
tnodo animadverti, ut omnes videant, quam accurate perduellio sit dc-
ßnienda. Escher, vier Abhandlungen über Gegenstände der Straf-
rechtswissenschaft. Zürich, Orell und Füssli 1822. Dritte Abhandl.
Beiträge zur Lehre von Staatsverr. p. 241-243 conatu propiore sensu
a nobis indicato talia delicta consummata habenda esse existimat.
et verba speciminis regionis Zuricensis »Unternehmen des Angriffsquot; ita
interpretatur ut conatum remotum solummodo conatum huius delicti esse
censeat cum p. 231-235, et art. specim. art. 181-183 »Angriff unter-
nimmtquot; p. 226-231. Bauer, Lehrbuch des Strafr. ed. sec. 1833,
5 341, p. 482 et not. 2, p. 483 , SS 343, p. 385. » Auf Vernichtung
eines wesentlichen Bestandtheiles des Staates gerichteter Angriffquot; et
not. c. f. p. 486, 487, Sgt; 345, p. 488, 489 »ein Wirklicher auf

ïwar meistens das blosse Beginnen des Angriffs, zuweilen aber die
^rfolgte Beendigung desselben erforderlich istquot; et not. C. p. 489,
®ot. f, p. 49 exemplum affert secreta hostibus nunciandi; senten-
tiae de conatu in bis delictis a consummatione distinguendo etiam
fevet. Wächter, Lehrbuch des Römisch-Teutschen Strafrechts in
eandem sententiam de conatu horum delict, discessit, vol. II,
bes. Theil, cap. XII, SS 228, p. 505 (Stuttgart 1826) not. 27,
P- «07, seqq. not. 30, p. 513, not. 32, p. 516 et inpr. not. 34,
P. 618-521, in specie p. 521, et ex philos. princ.quot; Auch aus allge-
'tieinen Prineipien lässt sich eine Nothwendigkeit der Gleichstellung
Versuchs mit der Vollendung heim Hoehverrath nicht herleiten,
»ondern uur dan behaupten, dass zur Consummation eine wirkliche

Si gravissimas species delictorum contra rempubli-
cam admissorum spectamus, ad eorum notionem ani-

VoUführung und Erreichung der hochverrätherischen Jlsicht— nicht
gefordert werden könne.quot; Secundum ius commune Rleinschr. defin.
negat. Heffter vel maxime de iure communi in Germ. agit. Lehrbuch
de» gemeinen Deutseben criminalr. ed. vol. 184t), 5 204, p. 175,
176. Scribit quidem » ein Unternehmen, welches in seiner Voll«
führung im Stande ist den ruhigen Rechtsbestand des Staat» in
einem wesentlichen Bestandtheile aufzuheben oder zu gefahren.quot;
et ex prioribus consumm. de conatu propriore saltem intelligenda
esset: quid vero Gefährden? deinde prae ceteris citât von Kamptz,
qui, ut notum est, conatus notionem in hisce delicti» »tatuendam
esse negat et § 215 eandem poenam ac consummationi coniurationi,
raachinationi imponendam esse sec. ius commune Germaniae et in
«pecie sec. iusi Rom. censet, p. 183 , 184 et not. 5, tantum ad cau'
sas diserte indicatas hoc restringit.

Inhacro igitura sententia lurec. Zachariae recedo, quod ad eins iudi-
cium de sententia Heffteri attinet. Jarke meae sententiae in Compendlo
etiam adversatur, ut multi scripti Germ. afiBrmant. Hoc opus mihi non com-
parare potui neqne etiam von Kampti, in den Jahrbüchern für Preu»si-
»che Gesetzgebung. Heft. XXXIl, p. 275, 388 et XVI, p. 271 seqq.

Conatum perfectum, non vero difTerentiam inter conatum et coli»,
hor. delict, negat. Weber, über das geendigte Verbrechen und desse«
angem. Bestrafung. N. Arcb. vol. IV, p. I, § 4, p. 38 , 39. Werner,
Handb. des Peinl.-recht minus recte arbitratur notionem horum delict,
semper eandem esse, quod notio eorum a dolo malo unice pendeat ;
de minore poena conatus tamen convenit quaest. 67 , § 419 , p. 269,
§ 424. p. 271. De sententia lurec. von Kampti, vid. tamen Nene»
Archiv d. C. R. vol. VI, p. 3, nr. XIV, p. 334-337, ubi Mitter-
maierus sententiam Iur. von Kamptz exposuit et multa loca hui.
op. citavit. nulla nova argumenta von Kamptz attulisse videtur
et eodem errore lapsns est atque Grolman, Henke, alii totum evenr
tum exitii reip. vel eius norm, unice spcctans et de qualicjinque
facto sermonem habens, p. 318, cum p. 329, recte ultimum finem
noxii rciicit et existimat non solum vi perduellionemnbsp;^98,

299, 341 ap. Mitterm. de singulis gt; facti», p. 349 seqq, Ct*»t etfaii»
Feuerbach, Lehrbuch § 170. p. 160, cum not. Mitterm. p, IÇl.

mils hostilis noxii-'iW rêiftfitiljlicani reqniritiir, qui et
^äe republica ipsâ^iêt- de^ ei«s • toórmis et de Kege, qiü
ei praeest, intelligendus est; Rex scilicetquod eum
sacrosanctum esse legislatores fingant, quod civitati
prae ceteris praepositus sit, ipsi reipublicae hac in re
öequiparandus est; a reipubhcae normis sive omnibus
^re quibusdam ceitis eius partibus status reipubhcae
pendet.

Minime sane distinguendum est, ut Henkio vide-
tar, inter eam causam, quum noxius tale maleficium
contra Regèm, ratïöhe ejus dignitatis habita, commiftit,

bit, nam procul dubio, si eius sententiae . faveres, cae-
dës hominis privati« iudicànââ ''ëSSelt;r et httlla huitis
ïacti cum delictis contra rempubhcam esset necessi-

tudo., , Natura autem delictorum,, çpntra ,rieçipublicani
commissorum repetita ex' fide- aboomnibuS çivibus
ßcgi praestita (propter fictióneln'^ sûlteîfî Furisut

ttiscessisse, quum recte profiteretur ultimum noxii fi-
^em non esse spectandum : hic autem finis estut

animi motibus indulgeat, quae aeque de amore pa-
triae , de studio libertatis ac religionis (qxioquo sensu)
atque de ira, odio vel invidia in Regem tamquam
privatum hominem accipi possent hoc sensu ; ut antea
iam disputavi de delictis universe, sic ultimum noxii
finem ad perduellionis notionem pertinere nego : alia
ratione respublica ut ultimus finis cum notione horum
delictorum cohaeret 1).

Ultimus noxii finis solummodo pro rebus et factis, si
amoris patriae, libertatis vel religionis maie intellectae
studia noxium moverunt, iudicibus ansam praebere
potest ad modum poenae minuendum ex minimo et
maximo a legislatoribus iis concessis vel in aliis cau-
sis a legislatoribus definitis.

Multi scriptores Germaniae animum hostilem de
sola graviore doli specie, quae proposito noxii eius
impetui opponi solet, accipiunt et libenter confiteor
plerumque huic speciei certum noxii animum et fi-
nem, quo certis adminiculis et certa ratione ad faci-

1) Henke, Handb. des Crim. Recbts, u. s. w. vol. Ill, j 184,
p. 411. »Selbst die Tödtung des Honarchen fiillt nicht nothwendig
unter den Begriff des Hochverrathes, sondern gehört eben so gut
dem eigentlichen Majestätsverbrechen an — denn dass diesem letz-
ten (Tödlung u. s. w. des Mon.) nicht nothwendig eine feindselige
Absicht gegen den Staat zum Grunde liege, bedarf kaum einer Bemer-
kungquot; et tamen deinde: » Aus welchen Quellen übrigens die feind-
selige Gesinnung gegen den Staat entsprungen ist, Gewinsucht,
Ehrgeiz oder Politischer Fanatismus den Verbrecher zur That trieb,
ändert an der Beschaffenheit des Verbrechens nichtsquot; p. 413, cum
p. 405 , 409 , 410, cum p. 183, p. 380 seqq. Ontw. v. 1840,
Ii. II, tit. I, art. I, sola verba. »Aanslag tegen het levenquot; cum
seqq. ubi minor poena iniuriis factis eommissis imponitur.

' mis procedit, rnagis quam impetui animi noxii pro-
prios esse et propter graves talium delictorum normas
legislatoribus proponendas legislatores certa adminicula
certamque faciendi rationem a parte noxii in- hisce
delictis postulare oportere persuasum habeo.

Attamen notio caedis Eegls ab impetu animi noxii non
aliéna est et huic notioni, uti notioni caedis hominis
privati, inesse potest, si homo iratus vitam Kegis ag-
greditur, dummodo de hoc facto constet. Homo e. g.
per plures boras ira incitatus esse potest et per eas de-
lictum committere potest sive Kegis caedis sive prodi-
tionis, si exceptionis causa urbs est prope fines regni
et hostis exercitus prope fines huius regni castra po-
suit, quamquam multo saepius talia proposito fiunt,
impetus animi noxii, cuius ira noxii una pars est, ad
buiusmodi facta etiam tendere potest 1).

1) Nulla definitio proditionis datur in Cod. mil. patriae nostrae
anni 181-5. Militair Wetboek der vereenigde iVederlanden, tweede
deel, 'sGravenbage bij Allart 1815, tit. III. art. 55-73 et animus
hostilis nou satis diserte ibi indieatur, e. g. art. 55, cum 57, 58,
61, praec. 63, ubi animus bostilis praesumitur »indien nogtans dui-
delijk blijkt, dat zulks zonder kwade inzigten mögt gedaan zijn ,
wl de strall'e mogen verzacht worden, ter bescheidenheid der regters:quot;
Uic art. comp, cum art. 67, ubi infer dolum et culpam distinguitur,
et propter culpam solam minor species poenae mortis sancitur. Sic
art. 70, literae cum hoste (vel illi, qui hosti subditi sunt?) morte
puniuntur, quamquam de dolo nominatim non seiino habetur, verba
tantum adduntur. »Zonder daartoe behoorlijke toestemming op last
^an hunnen superieur bekomen te hebbenquot; cum tit. IV, art. 75-77 ,
euui art. 78, ubi in quibusdam causis dolus praesumitur de specula-
•oribus, sed eorum notioni dolus vel animus hostilis magis inest.

■ rl'j'iuK »üli'i , ItiDfi^uniTtî mi;;- '
morum, aueum, temporisquot;, prouti ante consummationem a seditione

den Staat door'âé'^'liurgêrs Voorda en Valckenaer — met wederleg-
gende aanteekcningen van een Hollandsch regtsgeleerde (sc. Herman
Tollius) 1796 , p. 49: quot;''» I)at gevolgelijk in den last door Willem V,
aan den douveriieilr'van Suriname — niet alleen geen dolus malus,
geen opzettelijk boos voornemen , veel min een animus hostilis het
eigenaardig kenmeM'van hoogverraad gelegen zij.quot; Cum p. 133-139,

contra not. 1 , p. 126, not. 1, p. 128 seqq. Cum p. 131. Uberius
- , .10 girisl .1/1191,iji ail n:.
de boc opere memoria digno agere coepcram, antequam de iure
,'î,nbsp;tkUnbsp;'1nbsp;; . . ilßnrt :. i9v

patriae, uti de iure Anglico et Irancico, varus temporibus constituto
'.i'nbsp;Ä(ijo.,iul ■ ■■,.1, ellnbsp;' «À qoi'i. ,nbsp;quot;-''I

seiunctim in alio opere agere decrevissem. De notione delict, con-
oil.nbsp;. ' inbsp;I IS'quot; iOa^îJOi; tJU

tra remp. commiss. et praec. de perduell. Jenull., das Oesterreichi-
sche Criminalrecht, nach seinen Gründen und seinem Geiste darge-
stellt, ed. see'Grätz 1820, vof. It, p. ïö'-SO, nd'§ 53, Cap'.^W,

Cod. Austriaci 1803, melius dequot;racti natura et de obieclo , ut viiigo
jiiiti'I ■ ■ .it,; pi- .ao:-. »Vü . •nbsp;vs' quot;1'V.

Legislatori inpriniis de Itegis caede tunc minor
poenae modus sanciendus esset 1).

p- 20, not. f, p. 17, de normis reipublicae hoc fieri posse contra
»Grundvertragquot; et contra Landesverfassung (sc. contra normas singula-
rum partium regni e.g. privilegiën?) de ult. quaest. »DieBeantwortung
dieser Frage hängt von der Unterscheiding ab, ob der Herrscher
daran gebonden ist, oder nicht. In jenem Falle sind sie wahre,
die Staatsverfassung ergänzende Bedingungen und daher als ein
Gegenstand dieses Verbrechens zu betrachten.quot; Recte negat, p. 14.
»Einrichtungen und Bestimmungen, welche nur durch den Willen
der Regierung entstehen , sind Icein Gegenstand dieses Verbrechens ,
cum p. 15, 16. Si poenam mittimus, legisl. inprimis reprehenden-
dus est, quod »Ausspähungquot; aliis factis aeqniparaverit et prae-
ter facta enumerata eandem poenam imposuerit »oder durch was
«onst immer für eine dahin abzielende Handlung Ausspähung
Jenull interpretatur, p. 19. »Durch eine ins dunkeln schleichende
Erforschung jener Umstände und Verhältnisse von deren Verborgen-
heit die Erhaltung und die äussere Sicherheit des Staats abhängt,quot;
haec nimis a del. consummatione distant et nimis incerta sunt. Conf.
etiam JenuU, p. 6-10, ad § 51, cum § 57, 58, ubi delicta contra
internam reipubl. quietem babentur ea , quibus quis alios cives orat.
scriptis vel imaginibus indirecte contra normas reip. vel contra modum
reip. gubernandi excitare studet » Abneigung gegen die Regierungs-
formquot; vel, si quis Imperatorem calumniatur publice vel »in Gesell-
schaftquot; et ult. verbis. »Wenn sie Jemanden mitgetheilet werdenquot;
Jenuli, vol. II; p. 34-50. Gesetzbuch (iisterr.) über Verbrechen und
schwere Polizeiübertretungen 1803, Zweite Aull. Wien. 1815, cap.
VII, § 52-58 , p. 31-33.

1) Propositum requirunt Zirkler, die gemeinr. Lehre von Maiestats-
verbr. nnd Hochv. p. III, p. 145, 148, 156, 176, 177. »Innere
Bestimmung als Propositum und nicht als blosser Impetus.quot; p. 193
194, 202, 207, 221, p. 238, 239. »Piur in diesem Abfalle zeigt
sich das Propositumquot; recte tamen negat ultimum noxii finem spec-
tandum esse. Hepp probare conatur conatus notionem ad haec de-
1'cta pertinere, qnod proposito noxii tribuenda sint. Versuche über
einz. Lehren. Abh. X, p. 277, cum p. 278 »dass es doch Präme-
ditation vorausctzt.quot; Cum § 3, p. 290-298. Minus diserte Rosshirt

Ab alia parte animus occidendi, sive caedem Ke-
gis sive caedem hominis privati spectemus, noxio esse
debet; si Kegem factis solummodo laedere vult et
Kegem vulnerat, non tamen eadem poena adficien-
dus est, ac si Regem occidere voluisset : horum fa-
ctorum revera eadem est natura atque iniuriarum,
quae factis fiunt; facta igitur, quae contra personam
Kegis committuntur, cum caede Regis legislatori non
sunt miscenda; ut legislatores Franciae e. g. fecerunt,
de qua re viri selecti speciminis anno 1840 in pa-
tria nostra melius caverunt. Inter huiusmodi facta
illud etiam enumerandum est, quo noxius Regem
in carcere privato retinet, quamquam raro nostra
aetate occurrit. Exempla cogitari possunt, e. g. prae-
feetus navis, qui Regem iter in alias regiones facien-
tem, sit per aliquot boras, invitum suae potestati
subieeit.

Quidam scriptores dolum quidem definiunt 1) ani-
mum noxii leges violandi vel quandam legis partem
violandi, et noxius, qui universe leges scire dicitur,

in opere Neues Arcli. vol. IX , p. I, p. 153. Cum p. 165 (über
liochv.) » Beslimmlheit und Festigkeitquot; Carmignani Iur. Crim. Elem.
\ol. II, L. HI, parte I, cap. I, tit. I, § 609, p. 9. »Praeterea
Maiestatis crimen, teste IJlpiano, dolo malo contrabitur: ideoque
dolo ex projjosHo.quot; Cum § 673 , p. 10. Perpauea dc animo hac in
re scribit Mittermaier in opere Staatslexicon, \o). VIII, p. II, verbo
lloehv. p. 330.

1) E. g. Romagnosi genesi del diritto penale parte sesta capo terzo
art. I, § 1334, sesta edit. Milano, vol. II, p. 164 »ehe cosa é
dolo? la coscienza di contra venire liberauiente a cio che la legge
vieta o coniandaquot; ct quodammodo M.irczoll das gem. deutsche Crinr.
Recht, § 36 , p. 71. De quaestionibus de dolo infra ubcrius agaui.

Carum normas violasse dici potest , sod ipse saepius
multo nuigis ad factum, quod perficere vult, ad lae-
sionem vel ad damnum alicui inferendum animo tendit :
itaque res multo magis diserte indicatur, si et de vio-
latione legis et simul de laesione vel damno, quibus
noxius alium afficere vult, cogitamus, quod de hac
delictorum specie etiam apparet, it dummodo ad lae-
sionem vel ad damnum singulorum civium hoc non
I'estringamus.

In gravioribus autem delictorum contra rempubli-
CMu speciebus legislatori semper dolus noxii requi-
rendus est, saltern si Codex sancitur: pro rebus et
factis in unum annum factum culpae noxii tribuen-
dum, ex quo magnum reipubhcae periculum oriri
potest, speciah lege vetari potest, et quousque
idem periculum manet, haec lex quotannis rogari
potest 1). Ab alia parte levioribus horum male
----- .ijjhi.ii

1) Speclo inprimis art. 73, Cod. poen. Franc, anni 1810, ex quo
culpa noxii punitur. Conf. art. 77. Hiror legislatores Franciae anni
1832 hunc art. non abrogasse, quod iure viri selecti speciminis in
patria nostra anno 1840 rogarunt. Minus recte art. 78 Chauveau et
Faustin de dolo interpretati sunt. Théorie du Code Pénal, vol. I,
cap. XVI, § 3, p. 248, 849. Melius Rauter, Traité théorique et
pratique du droit criminel L. Ill, N. IV, § 283, p. 180, 181.
» Faut-il que le résultat nuisible ait été dans Pinteiition du pré-
venu, ou suffit-il du simple fait de la correspondance spécifiée ci-
dessus? 11 parait par la comparaison des articles 78, 77 et 76
•lu'il faut dire qu'il suffit et une correspondance entretenue sciem-
ment avec les sujets et une puissance publiquement connue comme
ennemie.quot; Recte animadvertit » s'il y avait un pareil concert le
fait constituerait le crime d'espionnage et not. 1. Carnot Comment,
sur le Code pénal, Brux. 1835, vol. I ad art. 78, p. 102 potius
f'detur de dolo interpretari » ces termes — doivent donc être enten-

ficioriim speciebus non una doli notio propria sit,
sed ex legis definitione hae leviores species in qui-
busdam causis culpae noxii tribui possunt, nec gra-
vier doli species, uti animus hostilis in gravioribus
eorum speciebus, levioribus propria sit, necesse est.

dus de manière à ne pas blesser ce principe fondamental de notre
droit, qu'il ne peut y avoir d'action punissalle , que là , lt;m il y a
ca volonté do se rendre coupallequot; seqq. tamen magis dubia sunt
» on ne peut être responsable des événemens que l'on n'a pu ni
prévoir ni empêcher.quot; Haec potius ad culpam pertinerent, sed
hac aetate » volonté de se rendre coupablequot; semper fere de dolo
usurpabatur. Conf orationes lurecons. lierenger et Cambacérès Ar-
chichanc ap. Locré, Exposé des motifs, vol. XXIX, p. 334 hic art.
specimini deerat, sed Cambacérès hunc rogavit ac defendit, verba
huius viri dubia sunt, nam primum affirmat sufficere, si reipublicae
gubernator taies literas vetuit, deinde verba ita deßnienda esse
censet, ut potius secundum voluntatem noxii quam secundum fa-
ctum iudices iudicium fecerint. Verba vero non tali ratione scripta
sunt, neque omnes de tali interpretatione convenerunt. Berengcr e. g.
haec alia ratione accipiebat. Winssinger, Kesponsio ad Quaest.
» Quaeritur, quaenam sit differentia inter delicta dolosa et culposaquot;
caet. BruxeHis de Mat 1824, cap. VI, sect. I, § 1, p. 161-164 nulla
dubia affert de dolo et procul dubio culpam puniri existimat. Egre-
gie disputât de verbis instructions nuisibles, non poenae universe
sed tam gravi poena adversatur art. 84 et 85 etiam de cvlpa ac-
cipit p. 164-171 eos comp, cum art. 76. Chauveau et Faustin haeo
facta etiam vocant »des actes imprudents et témérairesquot; cap. XVI,
§ 3, vol. I, p. 2.59 cum p. 260. » Ainsi la criminalité ne se puise
pas dans la gravité intrinsèque des faits, mais dans leur impu-
tabilité politiquequot; quibus mihi aecedendum esse videtur. Quaestio
tamen nota est de voluntate anno 1832 in Francia. Martin , Lchrb.
§ 2 et p. 491 » so wenig es daher einen Hochverrath aus hlosstf
Fahrlässigkeit giebt.quot;

fijhf;- ' ■.;• m «ili.t^orl sumfnr itu ' • .i, -loiy'
U» ..Ll^^'J^i^^ co?iai(M5 notionem requiruntur.
we9nbsp;mqoiq gndnoiv-;nbsp;.r;. .,rmo.)

Initio disputationis meae pliilosophae dequot;conatu'iii-
quisiri , Iqualis-nesset-notio -eonatüesr,.'et' inde apparuit'j
quantrmomenti-'^èsfe^t-'^^nbsp;quömodo singula

quaeque d.eücta ex rei na,tura et^ex. iure^cpnstitue^do
oonsummata essent vei eonsummata baberentur.-Om-
lies ^ro conatus ïiotae buiusntodï disputatiöntï'inöti
jatis

il tentativb' del delitto''SiLf- sia'n^amp;éêmïorfê'inföMta
(];nbsp;iTquot;*quot;quot;'quot;''-'quot;'' mriljtiijops snitog iti ^hr.ns-}

gnam, . qui hunc scriptoremi.ipro, paa-t® «e^wtusT-eet^.-et
rem magigi^ disëi^te ^'definivTt „qti'iaq'üM^etfföirffe' cóïii

Hic tamen scriptor in maiore,oper«i.,„Teoria delle leg-
giquot; ipse professus est laliquid vitii'htiitï'définitioni inesse,
quod ea de mera cogitationënbsp;v^runl

bmus rei causa definitio non solum vitjiper^nda esse mibi
videtur: nihil nempe ex ea »patetyi nfei' aliquid con-
summationi deësse, potius igifcu^ 'aïffjuid négatur,= quam

,quot;■ gt;'' T T „ . -J ■■nbsp;'quot;''II' »«nliiiü '':ir I. lil.. • ,,,1 .

affirmatur tali definitione: qua^^^a^tem ahci^ius \rei
sit Jgt;atura,tcogQoscere iion,poss«mus,wni3i simul aliquid
affirmemus. Si ex huiusmodi verbis'dedüeimus «o-
tionem conatus a notione consummationis alicuius de-
licti pendere, nobis inde non liquet, qmmodo conatus

Multi scriptores do notione conatus agentes tantum
obiter de facto mentionem faciunt eius indolem mit-
tentes, quod banc quaestionem potius ad poenam co-
natus pertinere existiment 2), sed multo magis cum

1) Romagnosi genesi del diritto penale parte quarta § 067 sesia
ediz. Tol. r, p. S06 cum § 675, 676 p. S99, 300. Carmignani Inr.
Crim. Elementa vol. I, p. 605, cap. II, tit. 3, § 187 cum § 188.
Carmignani, Teoria delle legge della sicur. soc. vol. II, L. II, cap.
XIV, p. 299 » mentre la idea di mancanza di consumazione logi-
camente anco al nudo pensiero si adattaquot; et not. 3 ibid. conf. etiam
Romagnosi op. laud, parte terza cap. V, § 634, p. 277 (vol. I) et
§ 625 cum § 568, p. 256, § 574 et 575, p. 358.

3) Hoe innuere videtur Zachariae, die Lehre vom Versuche, vol. I,
§ 32, p. 52. » Das Erforderniss einer äusserlichen Handlung voraus-
gesetzt — » Deinde de conatu puniendo scribens uberrime hanc
quaestionem tractat § 08, 99, vol. I, p. 183 seqq. Optime Wint-
gens, disput, de conatu cap. I, § 3, p. 16 cum p. 34-34 nimis ta-
men de poena disputât. Hepp, Versuche u. s. w. Abhandl. X, § 3,
II, p. 282 , 283 et passim. Carmignani, lur. Crim. Elementa vol. I,
L. I, tit. 2 de conatu § 188, p. 105, § 190-193, p. 106, 107,
5 195, 196 de conatus qnantitate i. e. de natura factorum p. 108,
109 et not. 2. Leliévre, Comment, de conatu parte I, cap. I, g 1,
p. 1 , p. 7-13 parte sec. cap. I, § 2, p. 262. Nimis breviter Brou-
wer dc conatu parte altera cap. I, sect. I, § 3 , p. 33. Pauca etiam
dedit Henke , Handb. des Crimin: u. s. w. vol. I, sect. Ill, cap. If,
S 40, p. 253. Tittmann, Handb. der Strafrechtswissenschaft vol. I,
Allg. Theil, cap. XIII, § 96, p. 190, 191. Sic quoque scriptor
Trancicus Boitard » Leçons sur les Codes pénal et d'instruction cri-
minellequot; non satis factorum rationem habuisse videtur de conatu
orationem ad discipulos habens » Leçons publiées par Gustave do
Linage ed. sec. Paris Thorel 1843 sec. leçon sur le Code pénal, p. 29,
30 cum seqq. p. 41 trois, leçon p. 42-44. Minus recte p, 29 » ce
que la loi pénale défend et punit ce n'est pas le préjudice physi-
que , le fait matériel, quelque fâcheux qu'il ait été, mais bien la

iis facio, qui et in liac parte doctrinae de conatu
factum eiusque naturam inter ea, quae ad conatus
notionem requiruntur, enumerant. Aliquo modo sane,
quum de facinore quis cogitat, illud conari dici po-
test, attamen in iure ad notionem delicti factis opus
est, haec aliis hominibus apparere debent. Sic quo-
que in vulgari sermone homines de conatu cum facto
coniuncto loqui soient, sic in variis Unguis verbum
conatus usurpatur.

Facti, quod aliis hominibus apparere potest, quod
universe spectatum ad delictum perficiendum idoneum
est, cum delicti consummatione ea sit necessitudo,
ut illam praecedat, ut notio consummati delicti ex
lege non tota in eo facto adsit, nam alioquin hoc con-
summationi opponi nequit, ut sit intervallum, spatium
quoddam medium inter cogitationem et inter delicti
consummationem, ut ab uno fine huius spatii ad al-
terum eins finem se moveat et ab ipso noxio vel
causa externa (sit venia verbo), quae vel aliis ho-
minibus vel casui tribuenda sit, prohibeatur, antequam
ex praeceptis legis scriptae certum delictum sit con-
summatum.

Itaque plura facta quam unum factum notioni con-
summationis delicti cuiusdam inesse oportet, ut de
notione conatus cogitare possimus, nam, si delictum
Uno facto statim perficitur, nullum est intervallum, nul-

'•«xisset et nisi tale factum volnntaii noxiinbsp;trihuendim- fnisset. conf.
®''iini inpr. p. 41 contra p. 34, 38.

lum est medium spatium, quo conatus inter cogitatio-
nem et consummationem delicti se movere potest,
neque quaeri potest, quo temporis momento vel qua
ratione conatus proliiberi possit.

Ab alia parte duo facta, quae aliis hominibus ap-
parere possunt, iam sufficere videntur, neque semper
multis factis opus est, ut censet celeberr. Romagno-
si 1): etenim unum ad alterum consummandum in-
servire potest, eius adminiculum haberi potest, ad
alterum tendere potest neque deficit intervallum, tan-
dem ante secundum faetum perfectum vel ab ipso
noxio vel alia causa prohiberi potest: argumentum
celeberr. viri igitur solummodo de conatus gradibus
valeret.

1) Romagnosi genesi del diritto penale vol. I, parte IV, cap. Ill
§ 068 seqq. p. 296 , § 298 et § 671 ibid. § 670 » ove intervengano
neccssuriamenU più atii fisici esterniquot; 5 674 »molti attiquot; J 675, 677,
p. 300 » la sola eSettazione o ammissione di questo ultimo atto c
quella che frappono differenza fra l'attentato ß il delitto consuma-
to — sottraendo soltanto l'ultimo atto che dà compimento al delittoquot;
cap. VI, § 695-700, vol. I, p. 300-310, cap. VI, § 710-721, p.315-
318 praec. cap. VII, § 724-742, p. 319-328 et inpr. § 727, 729,
731 , 733, 734. Conf. etiam de notione conatus Faider, Diss, de
lege 2 Cod. poen. seu de conatu delinquendi Trai. ad Rhen. 1825
in Dissert. Acad. Rheno-Traiect. 1825-1826, p. I, cap. II, p. 4-6
ubi definitiones con. affert, quae variis vitiis laborant e. g. » qui-
bus nihil deficit quam eßectusquot; de omnibus delictis sie requirit
nimis universe » ut conatus auctor finem sili propositum non atti-
geritquot; cum cap. III, ubi disputât contra conatus gradus p. 9-13
inpr. p. 10 de iis delictis, a quibus notio conatus aliéna esset, qui-
bus annumerat falsum testimonium et » omnia crimina quae ex ira
origiuem suam trahuntquot; cum p. II, p. 13 ubi de conatu sec. defin.
art. 2 Cod. poen. franc, puniendo scribit : » Delinqucns enim effecit
omnia, quae potuerat, ut crimen consummaretquot; saepe variis locis
conatum propiorem non distinguit a conatu proximo perfecto.

His tamen negare nolim in pluribus delictis, qui-
bus notio conatus propria est, saepius plura facta quam
unum factum fieri, antequam tale delictum ex lege
perfectum habetur, sed hoc loco quaestio movetur,
quot factis ad conatus notionem opus sit.

Factum de quocunque delicti facto per se spectato
est accipiendum, dummodo aliis hominibus apparere
possit (externum sit, ut vulgo dicitur): delictum nempe
■parare, incipere et perficere quodammodo unum factum
dici possunt, quod magis cuique appareat, necesse
est, si ponamus conatum ad ea delicta, quae facto
praecipuo noxii ex lege perficiuntur, pertinere: cona-
tus tunc etiam erit initium facti praecipui: si hoc po-
nendum est, de qua re mox disputabo, tale initium
pro facto speciali habendum est.

Quae celeberr. Carmignani ad distinguendum inter
diverses conatus gradus egregie docet, ad notionem
facti conatus etiam adhiberi posse mihi videntur.
Mens humana, aït Carmignani, fingere potest duo
puncta, quae spatium désignant ac conatum se mo-
ventem ad hoc spatium percurrendum : fines erunt
cogitatio et consummatie: uti cuicunque rei, cui ini-
tium et finis sunt, aliquid medii esse debet, _ sic

Recte tamen hisce addit cavendum esse, ne quis
baec nimis logice ac stricte interpretetur, nam facta,
aït, hominum pluribus ac magis diversis modis fieri
Solent, quam logicis argumentis cogitari posstint 1).

Praeterea conatus facto omittendo eommitti potest;
etenim noxius certum finem, certam alius liominis lae-
sionem omittendo spectare potest, Imnc finem con-
summatione eius, quod ab eo omittitur, attingere po-
test; varia facta saepe omittendo uti faciendo inesse
possunt, intervallum saepe cogitari potest et talia de-
licta ante eventum saepe proliiberi possunt: e. g.
mater infanti alimenta negat: multa igitur sunt tem-
poris intervalla, antequam infans inde pereat, ipsa ma-
ter ante hoc temporis momentum a tali re omittenda
recedere potest, vel alii homines alimenta infanti prae-
bere possunt: mater vero conatus caedis infantis le-
gislatori noxia habenda est, dummodo legislator prae-
cipiat, ut in iudicio probetur matrem animo occidendi
alimenta infanti non praebuisse 1).

cap. XV, p. 336-328. Carmign. Iuris Crimin. Elementa ed. 4 vol. I,
L. I, fit. 11, § 19.5, p. 108.

1) Zachariae die Lehre vom Versuche der Verbr. vol. I, § 43,
p. 66-70. Ifepp, über den gegenwärtigen Zustand der Lehre von
versuchten Verbrechen in opere Archiv des Crim. Rechts, Neue
Folge, Ao 1836, p. I, § 1 , p. 33-35. Haue quaest. non tractarat
celeberr. Mittermaier, Neues Archiv des C. R. vol. I, p. II, p. 176,
177, § 6 1, Bandlimgquot; cum § 2, p. 165, 166 nec Feuerbach, Lehr-
buch des gem. peinl. Recht ed. 13 , § 43, p. 47 ibi etiam nihil de
hac quaest. in not. llitterm. Ipse Hepp hoc praetermiserat in opere
Versuche u. s. w. zehnte Abhandl. de conatu; Lelièvre contra bac de
re agit Comment, de con. p. I, cap. I, ä I, p. 1 parte see. cap. 11,
§ 11, p. 389-393. Kleinschrod huius quaest. etiam non meninit. Ma
gis accurate Jenull das Oesterreichische Criminalrecht nach seinen
Gründen und seinem Geiste dargestellt ed. sec. 1820, Grätz bei
Franz Ferstl, vol. I, ad Cod. Austriacum 1803 Allg. Theil, § 1
» schon der Versuch einer Uebclthat üt das Vcrhrcchen'-' quae recte
reprehenderunt Zachariae et Lelièvre, contra egregie lenull inter-

Haec modo una pai-s est notionis conatus: factum
Vel id, quod a noxio omittitur, eius voluntati tribu-
enda sunt: eins animus directe ad delictum consum-
mandum tendere debet.

Magna quaestio inter Mittermaierum, Heppium et
Zachariam Göttingensem mota est, an conatus delicti,
quod culpa noxii committitur, cogitari posset nec ne.

Mittermaierus contenderat ad notionem conatus re-
quiri, ut quis certum finem sibi proposuei-it, factum
quidem culpa noxii cum eventu casu cobaerere, at-
tamen noxii voluntatem talem eventum non spectasse;
quae exemplis variarum docti-inarum vel operum, quae
a scriptoribus conatus inscribuntur et vulgari sermone
illustrare studuit 1).

pretatur verba »eine zur •wirklichen Ausübung führende Handlung
unternommen hatquot; p. 190-200 inpr. p. 194 » vor allem darf die zur
wirklichen Ausübung führende Handlung des Thäters mit seinem
Unternehmen dazu nicht verwechselt werdenquot; recte etiam inter
genera delicti distinguit, minus recte de natura adminienl. p. 196-
200. Conf. etiam Gesetzbuch über Verbrechen und schwere Polizei-
üljertretungen 1803 , zw. Aufl. Wien 1815, cap. I, J 7 et § 8,
p. 11, 12.

1) Mittermaier, Beiträge zur Lehre vom Versuche in opere Neues
Archiv, vol. I, p. II, § 2, p. 165, 166, § 8, p. 181-183 »muss
irgend einen Zweck gehabt, irgend etwas beabsichtigt habenquot; et J 6,
p. 177 »mit Vorsatzquot; Archiv (Neues) vol. IV, p. I, p. 10, 11. Neues
Archiv des Crim. Rechts, vol. X , p. III, p. 541 , S43 cum p. 543
eontra Heppium (in opere Versuche) »denn zum Begriffe des
Versuchs eines Verbrechens gehört doch eine Richtung des Wil-
lens auf etwas hervorbringendes, wo jemand nun eine Hand-
lung ohne diese Richtung vornimmt, kann man doch keine
Beziehung derselben auf einen möglichen Erfolg annehmen, an den
der handelnde gar nicht dachtequot; et Feuerbach, Lehrbuch § 42,
P- 47 cum not. c. Feuerbacbii p. 48 et not. 2, Mitterm. p. 49.
Kleinschrod, System Entwick. ed. 3, vol. I, § 36, p. 80, 81 »wenn

Hepp illa argumenta impu^vit existimans aliam
conatus notionem in iure iioritóinali esse atque litt
aliis doctrinis et in vulgarißlsermone: doctos viro^ä^
qui sive factis (e. g. chemische, pTOêvén) sive scriptis
unam alteramve doctrinarum quaestionem tractant S0
certum finem attigisse sibi persuasum habere^; ex
gari sermone nihil certi effici posse 1)jnbsp;-

man sich aber lu etwas vorbereitet oder etwas anfängt, so muss
man doch wissen, wozu dieses geschieht.quot; Minus recte tamen bis
addit »denn ist eine That an und für sich gleichgültig; ;So ist sie
nur deswegen straf bar, weil sie zur Vollbringung einer Missethat
dienen solltequot; et deinde in specie, de hac quaest. » Der Anfang
drier culpa isï^ so unbedeutend dass eine Strafe sich nicht geden-
ken JSsst.quot;.:quot; Rglolquot;^ -nbsp;-i 'nbsp;' '

1) Ilepp, Versuche über einzelne Lehren der Strafrechtswissenschftft,
zehnte Abh.^J 1 , p. 259, 265 ct in Archiv des Crim. Rechts, Meue
. p. Ï, über den gegenw. Stand der Lehre von
Vets.'Vêrbr.^^- a, «p-35-41, praec. p. 37 et 39 quae'^argument»
Zadiar,,qötlipg.;adverMntur, quamquam Hepp ejus ppus dg «onatv
nondum legere pptuit. Zachariae, die Lehre vom Versue|ie, vol.
5 23-28, p. 3'4-42 et in Archiv des C. R., Neue Folge, über den
Versuch des Verbrecheti» des Hochverraths , Ao 1838, p. K, p. 220
et inpr.-not. 32.1-Henke , Handb. des Crim. Rechts, vol. I, p. I,
Abth. III, cap. II, § 40, p. 354 , 255 ex notione iuris Uesionis
et ex fine, ad quem factum tendere debet, et quem noxius scire debet,
hoo repetit. Affert etiam von Böhmer, qui iam ante Kleinschrodum
hoc animadverteraf. Tandem de damno dato disputât vel maxime
tamen, ut poena facto culpaç, ^ipxii trihuendo imponi posset. Luden i
über den Versuch des Verbrechens cap. II, N. III, p. 266, 267 ei.
not. 2. Zirkler Benrtheilung der Fälle des Versuchs je nach der
Verschiedenheit der Vèrbrécheh, Archiv des C. R., Neue Fol^e^
Ao 1839, p. II tip. 284. Tittmann y- Handb. vol. I ed. 3. Allg. ThsB
cap. XIII, § 96, p. 190. »Denn nichts kann als Versuch betrach-
tet werden, was nicht als Mittel zur Erreichung der Absicht ge-
wählt worden ist.quot; Carmignani, Iur. Crim. Elem. vol. I, Li I, J^t.
II, § 191, p. 106, 107. Teoria delle leggi caet. vol. II, L. II gt;

Prioribus Heppii argumentis aliquid veri inest, nam
illi inprimis, qui factis physicarum doctrinarum quae-
stiones inquirunt, ex talibus conaminibus certas ré-
gulas saepe deducunt, quamquam non ex uno cona-
mine, sed ex pluribus conaminibus, attamen scriptores
de aliqua doctrinae parte se hanc partem tam accurate
tractasse, ut nullus alius nova ac meliora de ea dis-
putare posset, non putant, vel saltem verbo conatus
simulant se non tantopere modestiae nescios esse.

Vulgaris sermonis, si apud plures populos occurrit,
multo magis ratio habenda esse videtur, quod huiusmodi
formulae sanae rationi saepe conveniant, si apud plures
populos ac diversae originis simul in usum venerunt:
tune saepe philosopha quaedam indoles iis propria
est, rei naturae prope acceduntnbsp;1quot;

lus criminale autem tam arcte cum populorum mo-
ribus et institutis cohaeret, ut notiojies, quae apud po-
pulos invaluerunt, minime sint negligendae: philosophus
et legislator videant, an sanae rationi congrUant, tune
eas magis accurate definiant, alioquin eas reiiciant.

In vulgari vero sermone verbum conatus usurpa-
tur de facto, quod ex voluntate facientis directe ad
certum finem tendit : delictum ab aliis faetis non alie-
num est et plures scriptores de iure criminali nostra
aetate merito consentiunt nullum fiictum delictum esse
habendum, nisi voluntati noxii sanae ac liberae tribui
possit : si faetum faeimus ad finem attingendum, rei natu-
rae conveniens est, ut de hoc fine cogitemus, ut hie finis

cap. XIV, p. 308, 307. » L'animo négligente nn'ra ad un fine le-
cito , onde non è in questa sua mira da supporsi un' illeeito fine.quot;

ctum consummari posse,nisii^tiiim qui,^. illud inciper.epo^r
sit, conatum niliil esse nisi delicti initium,et, hoc .seg^u i^
vul gari sermone quoque, conatus j;erbum usurpari; nulla
tamen exempla,9uiusdam populi nngija.9,jattulit, quibus
suam sententiam c.Qpfirmaret nequp afferri possunt: cuif
que delicto quidem est initium, sed hoe initium, uti finis
non cogitari potest solo facto, huic profecto voluntas
noxii accedere debet, talis autem voluntas in delictis
consummatis dolus aut culpa est. Si igitur sententiam
suam, quam egregie exemplis illustravit, optima ra-
tione ^ de^ejid^re ^ volui'sset, huiusmodi argumento uti
debuis3(et 1,) in delictis, quae culpa noxii committuu-
tuiv uti ito delictis quae dolo malo noxii tribuenda

simt, raïioquot; facti etquot;'vohmtatis noxii simul habetur:
M Jjoüifa ,sisH 8quot;iüi 'il)!nbsp;iotT- u;

initio, ijl,^r^n;i,,ul4, hprum delictorum, aeque cogitari pos-
sunt exseodenït'principio ij, cm'c?mlt;7Me m', eui est finis,
etiam dehetHsse ikiÈürk'quot; quot;va. illorum, uti in hörum ini-

pius 1quot;)'® Mittérmaierum aÜosque affirmantes finem,
■^I- : .u .;„lj . idl ' ■

'eius voluntateril ët'ïiltér laesioü'ém aut damnuinquot;'adésse.
■jf-rlo ■ it. j'if- iq .')!ml ,ojor-. 'loa i^.Moi i'XjjJr^oy ƒlo^

'^iiemand hei-weifeln , dass iirt' diesew: Falleaèinéf tfersdèhte Äefö^'Tod-

einem geladenen Gewehr, welches er für ungeladen hält, ges:en
j ^ °nbsp;, a/Aiii - .uu, JY I- aoiu otfjri'eJiflio

st'gte B zur rechter Zeit einen Seitensprnog i getha«'iätte jC'jso; das»
die Kugel glHckliehei;weisp,Jn^jdie^jWand ?chl^. ^^ind^Wqr,, fragen
, nicht alle Bedingungen eines Versuchs culj)oser Tödtung , oder
«'ït andern 'Wortén^'einér

den leicht entzündlichen Stoff, welcher ohne das» ,A etwas davon
mt. 14 •nbsp;.nbsp;.qmotyjiSl» ..'j.io

Dolus et culpa sane vitio.i^Polantatis adscribendi sunt,
verumtamen non ex eodem volnntaiis vitio originem
ducunt: noxius dolo mala f. faetis i suis n laesionem effi-
cere vult, in culpa vero ipsis factis nullum laedere
vult, sed consilium eius non satis accurate factis ad
fiaem tendit, ut caveat,, ne laesioiinde oriatur: non
providet de laesione vel nimis oimprudenter eperat
laesionem ex factis suis non orituram esse.

Notio igitur culpae eum eventu valde cohaeret, si
hic nondum obtinet, nimis diffidle est necessitudinem
inter defectum voluntatis animi ad cavendum de pe-
riculo laesionis et inter' periculum ipsum vel unius
laesionis,Lvel plurium laesionum, quae inde oriri pos-
sunt,quot; factis taligoihominis sibi proponere. Iam mitto

multo säepiu^^ quot;éxemplaquot; citari posse, in quibus incer-
-sb .naoif a. eri-j,: • n-

tum ^est jj,,an. haec, an vero illa^, laesio ex initiis de-
lictorum, quae culpa noxii committuntur, oriatur, quam
èxemplà ä 'He^piö summa ingenii subtilitate allata.
''quot;^'Rectë éikcKariae I)' animadverti^'^potras de parte,

quae notioni delictorum, quae culpa noxii fiunt,
deëst, quam de eorum conatu sermonem esse haben-
dum et cum'^'döctisé.quot;'Leïiëvré f^ûio ini'tia huiusmodi

tum esse vocanda ac habenda, quod simili vinculo eorum
initia et finis atque;.initia et finis, dehctorum, quae
«lolo malo noxii committunturj^r sint coniuncta, non
tarnen eodem vinculo, e(i?quod notio conatus ad illa
«ielicta non pertineat 1). ff.)n

Ab aUa parte argumenta^ qnae doctiss. Wintgens 2)
ad sententiam de conatu dehctorum, quae culpa ad-

1) telièvre, Comment, de conatu cap. I, J I, p. 3 cum p. 13-
et not. 3, p. 14 et not. 1, p. 15. »Kam Conatus est factum ex-
ternum, quo directa ad delictum animi auctoris intentio manifesta-
'»r ; ex notione vero culpae necessario excluditur, cum culpa con-
quot;stat in deßciente animi intentione, quae ad vitandam laesionem
prohihitam fuisset dirigenda, unde dim'potest conatum et culpam
lodern modo inter se pugnare }\no dolus et culpa sibi adversantur.quot;

Definitionem tarnen conatus, quam hic scriptor p. dederat,'ne-
que ibi neque hoc loco veram esse probavit. ^^^Nonne . igitur est pe-
titio principii, ut vulgo dicitur? Conf etiam Leliévre de poen. de-
quot;ct. adaequand. ratione Diss. cap. I, p.quot;8nbsp;ïlf,

P- 104. Winssinger, Responsie ad Quaest; lurid.etQuaeriioi-quae-
nam sit differ. inter delicta dol. et culp-j,cap. »e^t. II,, p. 18
^ conatus enim iuris quasi laesio dolosa est, etnbsp;lt;1quot;®quot;

laesione culposa apto verbo careamus , 'earn tamen nomine delicti
quot;«Ipost imperfecti deUcto culposo perficto sive'^verae laesioni culpa
quot;ffectae eodem iure oppmere possumus, quo delicta dolosa in con-
^m,nata et tentata dividuntur.quot; Hae in re pro parte cum Leliévre
convenu, verum deinde cap. Ill, § 3, p. 59, 60 contendit huius-
modi facta quidem conatum delicti, non vero'^conatuin' laesionis
■'■ocari posse et formulam conatum laesionis meliorem esse quam
formulam conatum delicti. Et tandem cap. IV, S 4, p. 93-95 facta
culpae tribuenda nulla laesione elfecta puniri posse existimat, qua in
»e a Leliévre et etiaoi a Hepp recedit. Miror Heppium hunc cgre-
gtuin lureconsultum nonixonsuluisse.

quot;Wintgens, disputât, de conatu delinquendi cap. 1,5 3, p. 17-
et not. 14 »certo statui nequit, ad quodnam delictum ducunt.quot;
®rouwer, de conatu crimini Diss. Lugd. Bat. 1838 in Annal. Acad,
l-agd. Bat. 1836, p. 33 pauca dedit , ex quibus elTiciendum est eura
doluoj ad con. not, requisivisse.

mittuiitùr',' 'refellendam attulît',' ttöli'-'btniiia aeque mihi
placent : ètenîm doctiss.quot;'vil'quot;feaépfe ' ä vitio ratioci-
naudi, quod vulgo dicitur pétitio principii, non plane
ta;cat, neque exempla a Hep'pîô âllata^éi nota erant,
nèque nota esse poterant: hiscé ttèmpe facile argti-
ïiientum doctissimi Wiritgens impugnari potest: huius-
iriódi delictorum' tam exigua'quot;ësSe initia,- utquot;'poeôâ
eorum cogitari non p'oSsit : aliud ëiusquot; arguméntùiii dö
fine facti 1 noxii P^ui culpa peccät Mittermaiero de-
bebat,-et de eo iaha' écripsi?^^-nbsp;ib
'quot;Ipse'H^épp pöè'riam 'initiiaquot;talitim delictonim impo-
nëhdâiil''é^Sié'^iïegavit, uude legislatori officium talem
qüBèstïÓM'éni'lin'quirendi ' non'est impositum: lurecon-
sMrd''ttteeitót9pMlögophanti-tWendUm est, ne in hac
qü!iëè'é'(We'''S^ËtïrUd8Equot;i)'rincipium ];)efä1r, ut vulgo di-
citur, ne notionem conatus cum poena ipsius mîsceat.
noDeift'diequot;'lt;!tibiuiM'est^Snum omniä^'dolus ad conatus
nb'Sonfé«' ïi'èrfiôeât.' «ni iquot;- l)onp ÏJnomoi..
ot'Dölum'i'neirtipe ^în ddlUm d'etermiriatum et indetér-'
Hiinatum'divideré söleM^' protiti' noxius unam certam
kësionettiquot;fepé'étâ¥'eîit 'iieféquot;'rlë: in'^'hac ' specie rurstis
inter doluni wit^natiTnih''et eventualem distinsuunt.''''

olDolu s quot;Vdëaîâf'ràllieiTiatîvôs, si noxii voluntas non
ad unahl'^ lâésiéïieAf^ ^ë^aW,' sed ad unam alteramvö
laesionem vel leviorem vel graviorem efSciendam ten-
dit, e. g. si quis aut vulnerare aut occidere vult;
e,Yentualjs autem dicitur,rfn8iT.quis. fiaem. .licituin sibi
propositum' habet, sed'pfovi'det''Cèrtam'kesioîiem inde
oriri ■pôsà'é ét hanget ti am effec'ti'é vult, si evenîL quot;

^.Dolurn sic cogitari posse §t hominibus talia cp,iî-
silia nonnumquam esse doctis viris facile concederemV

sufficiunt, verum filiis tominibus apparere debet, .qjjwj),'
versus animo i^Qfij, tendat, quae res iiiy his,.doli s,per,
ciesVus valde difHcHis erit, am .es rebus et factis .^x
iildicüs per aUo?j,h9mines,, ex ip^ noxii factis ninltq

patet iioxinnijunïim. finem speçtasse quam
giterumyq finem vel .finqm .in eveatum; si ipse .iliq^i
profitetur,, .saepius non ^planejßi fides est (habenda v.el
haec iactans aut, voci%rfuiSj5^nte factum .yel ^eo teraji
poris momento, quo facere,,..incipiebat, dixit,^undß
hoc voluntati. eius sibi finem proponenti non tribuen-
dum esse videtur. Solummodo de,^aliiSjhominibusJuni-
verse locntus sum, in iudicio vero,
stituendo agimus, res pluribus dubiis qeritefll^noxia,
quamquam negare non ausim rem nunquam iudicil^iii«
probari posse.; u; juj: iuijiiioo mwioiion on
. Si j.delictuinj,consummatum , est, , ha^fijquae^tiftjiiion
magni momenti est, quod ad ius constit««i?diim attip
net: etenim si. lae^iq.! .nosxii^jifacto jiCt eiusjjanimo
oria-jest,. pIures.,j^CTiptjor|(?ß, intçjc..pa iu^rff.i .^pnyejiiunt,
noxium eam voluisse., habendum fßsse.-etqpuniendum
esse, perinde ac si^^eam directe voluisset;,j|attamen
propter doetrinam de conatu, .et, proptçiijijusum fori de
cpnatugpuniendo eam raoveyej,soJeB,t:3i^rsifiI dolum di-
vidunt 1). . fi-j xnauoi /mg [oy rnoioivof .'sv r ,

Zaohariaejldieleh« vothiVeianche § 29^1, vól'. 42-51 et in
noit. p. 43, not.i obi iluïeconsnlitum .leJiavre^reftllit cum § 26, p. 38.
leUèvre^ Comment.^p.nbsp;Pquot;^03 ab eo solum-

niodo exemplum verberandi citatur, non vero gladio caedendi vel
8clöpetutn e3tonerandi.'quot;Hoc loéo argriirtient'b''^àtituï noxiuth quot;mortem
lt;il!«i9.iiiomiiiis iu eventum' ivolenlem worie nm tieeula eatü nblitiiW

Quod si aliis hominibus perquam difficile sit varios
ixii fines cognoscere delicto consummato, hoc multo

dicendum esse. Hoc argum. nimis Subtile esse existimat Zachariae,
qui etiam Mittermaierum recte reprehendit, quod dolum indeternu-
natnm cum dolo impetui animi noxii tribucndo misceat. Mitter-
maier, Neues Archiv vol. IV, p. I, p. 18 et vol. X, parte IHf
p. 543 , 643. Hepp, Versuche über eini. Lehren der Strafrechtsvv.
Abb. X, p. 291, 392 , 337 , 398 contra Mittermaierum, ibi tamen
non distinguit infer dolum determ. et indeterm.; magis diserte deinde
in opusc. » über den gegenwärtigen Stand der Lehre vom Ver-
brechenquot; Archiv des C. R., Neue Folge, Ao 1836, p. I, § 5, p. 63,
64 cum p. 61, 63 conatum indeterminatum fieri posse opinatur
et haue quaest. ad Mitterm. refellendum coninngit cum quaest. de
dolo impetui animi noxii tribucndo. Recte talem conatum tamquam
conatum vulnerationis, non vero caedis puniendum esse opinatur.
» Denn'dass'hier die Absicht des Thäters nicht bestimmt, sondern
nur unbestimmt (event, oder altern.) auf Tödtung gerichtet war, «quot;
Wörde die Annahme eines Conats der Tödtung (Todtschlags) das Ui^
theil enthalten, dass die Absicht des Thäters leslimmt und aus-
schliesslich auf Tödtung gerichtet gewesen sey, was um so weniger
begründet ist, da überal auf dem Gebiete des Strafrechts niemals
der ungewisse höhere, sondern nur der gewisse niedere Grad def
Straßmrkeit entscheidet.quot; Haecce ultima impugnare conatus est Zacha-
riae , die Lehre vom Versuche , vol. 1, 5 30, p. 48 , 49 a quo ta-
rnen hac in re discedo. Praecipue de hisce quaest. legatur Wins-
singer, Resp. ad Quaest. » Quaer. quaenam sit differ, inter delict»
dolosa et culposa 1824, Brux. contra dolum indirectum cap- 1''
p. 22-25 recte lureó. Gömier et Netfelbladt impugnat et not. 3-
»Dolum indirectum definiunt voluntatis nisum, quo quis directe
rem licitam efficere vult, sed tamen seit aeque facile aliud quid mquot;
coutrarium cx fado suo oriri posse, vel id tamquam verisimilit«''
eventurum providetquot; recte respendet Winssinger non dici posse ah-
quem factum voluisse , si indirecte hoe voluit, sed ad causas, ut ad
nomen doli indeterminati et eventualis hoe restringendum esse cui»
p. 2-5-27 et p. 29 » sive enim aliquis tamquam finem ultimum aetio-
nis suae rem ullam volucrit sive tamquam medium ad finem adtin-
gendum , semper eam directe voluisse, nec ullo modo aliquis indf

in coaaktij oktiiBfsbits 8»ajnii iu iidefeto.;; cpneium-
quot;quot;ito xioxiusopiui2aji:;amp;cit,osj«s,ifalt;;t£ijsunt..i^ ;l%aTt

Pc«« dici-posje mi[it.,;videtu»:;! licet ad laeâioiiem o^lAW.
®ilt;alicuius actiono-oKolunfatem -vel. direole nvel indirecte contulÏMe
'««te .dicatuW-Voam fcapivIUt, neet»nbsp;71:, 73 disputât-çon^

'''*Iie(gt;j.,..,jjuj[yejjistinxantf'tianc diviiiop^m doli j(indetertn. et indiir.,)
Wlüus esse-.utilitatisillégislat. vel ; iudicibus j. quod poena miuor s^
^ligendR faetori- conatu», si rdctlusf alterii.-:'jyel -jeTentiOei, tribuendus
Definitio doli et ,x!ulpâe cap. llly .sect. Is, § 4gt; p. 6-5, 66, çt

p. 61 nbi ïeoteb inipuenat,.,scriptore» )gqBi. doluin definiunt vo^
Isntatem legem sviolajidi nulla ratione« babita voluntatis necessitudiflB
'•quot;a laesione. Tuno ia quibusdam oausiaj osset culpajo Carmign^nij

P'siÔ7. Carmignani, 'ïeoria •îflellefa leggii:dellft isic«ftB sf)iiîiaii«il- M'a
^ Ü) cap. XIV (■-P'n306«3Q7 dolum impetui aniini, «o-Jfü cftiwjiWa
»»determinato. miscere.ividetur !inteniione,.imperföttaiMiJlo«ifegi»wi)(|6T
quot;»idi eii» theoriaiflnnullas ,esse dolûgraclùs Boa,rfiisti»gttit;si!rter
•pfecies , (uoiVfrrsq tBmpo dolum sad Jyconlltus .notioBtfBjinJfcttUlvoç^iffir
detur quot;B- g.tgeuesrt delidiritto peu. . -vol., A paiteFqûartqi!ÈJclffi.lt;iapb.igt;
S 984 .cum § 666 » non ai. puo «ntare umiideTîtto« jSeûïït tivejr-
^ Prima pensQto^ajidelibeMtoa p. 894;et sas -eurt, J
^fra; l'aitentato e ,1a voluntaquot; quateiomiror ,IIeppijimiïlli»no sçr-ipt.
'liasse ad sententiam suaia denpulpa probaudam. Conf« parte sesta
®®P«tIII, art.nbsp;133lt;t, Jrol.l ll,.,pv l«4sgt;§)î336, p. il66,r,art. 3,,

§ 1»41-144, p. 168 ,,169 cmnl^iarte. sesta cap.oV.ib ar-t. 3 , ;1432|,
P' .aog, g I43e_i440., p, 306^;507Mi.'3ejiteiitia«.,Ziichariae de dolo
■»lieterm. favet etiara Clariss. den Teï.JI Bijdrage(v,io|t,. regtsgeleerd-
•'quot;d .en wetg. Ao 1836 „IlvoU X v. Boekbeoord-ipl 357 etiam quod
eulpam eiusque necessitadinem cum, jaoiioioc .conatu^ ([,itinet. Lu-
. Über den tVersucb desjVerbr. cap.bU, l)i;S65, .286 puns p. 263,
dolum ex gt;e ppobandum este.,^t sec., luPe Rom. et i?ec. jpri^c.

Crim. universe contendit.ili.In conatu dei;dolo indeterm. agi
P°»se negat p. 265. De probat. doli conf.eetiam Wintgens disp. de
^'atu. delinq. § 2, cap. I, p. 28-30 banc quaest. etiam ad con.

Henke, Handb. vol. I, p. 346-348, g 54 de notione doli
^odet. in conatu convenit conf. etiam not. 1, 3 , 4, p. 351, 353
®um § 56, p. 3ô4, .366 dolura indirectum distinguit a dolo indeter-

nifesta, res et facta eius mentem melius declarant.
Recte Zachariae doctissimum Leliévre reprehendit, quod
nimis subtiliter disputasset noxium mortem solummodo
sub conditione i. e. eventu voluisse, conditione dé-
ficiente quodammodo eam noluisse: hoc unum affir-
mari potest noxium graviorem laesionem non tam di-
recte spectasse atque illum, cui solus est occidendi
animus: ab alia parte non inde sequitur, quod Za-
chariae contendit, ex tali argumente etiam deduci
posse noxium vulnerationem noluisse. Leviorem nempe
laesionem semper efficere volebat, eius consilium erat
laedere; cogitabat solummodo de graviore laesione,
quae leviori inesse posset.

Si quis delictum parans vel incipiens tale consi-
lium alternativum cum alio homine communicat, vel
verba, quae hoc consilium indicant, vociferatur, eius
mens magis dubia aliis hominibus videri debet, quam
si eventu appareat, quid voluerit. Dolus eventualis
nullo eventu secuto magis quam dolus alternativus
notioni conatus repugnare videtur, quod tune non fa-
cile nisi de fine licito e. g. de ferae caede appareat.
Exempla, quae Zachariae affert sclopeti in hominem
exonerati et hominis ab- alio homine a rupe prae-
rupta deiecti ad dolum determinatum magis referenda

minato, quod quidem graviorem laesionem noxius providerit, non
vero eam etiam efficere voluerit cum p. 367, 368 ubi contendit re-
vera esse dolum vel culpam et negat dolum indirectum vocandum
esse cum not. 5, p. 369, 370. Bauer, Lehrbuch des Strafrechts
ed. sec. § 5, p. 91 et not. 6 , p. 93 et § 67, p. 104, 105 et nota.
Ex definitione videtur conatui doli indireeti adversari, merito ta-
rnen potius ad culpam hoc restringit.

esse videntur, nam homo qui in ahum sclopetum, quod
oueratum esse seit, exonerat, sibi conscius est cae-
'Isii liominis ex tali facto orituram et ille, qui non
casu sed volens e rupe praernpta alium deiicit, probe
®cit se verisimiliter hominem interfecturum : haec so-
lummodo indicant, quantum ad animum noxii proban-
*lum res et facta et modus delicti exsequendi va-
leant, e. g., an quis baculo, an vero sclopeto usus sit.

Quamquam homo, qui ira commotus est, non tam
quot;iirecte et dilucide aliquid efficere vult, quam homo,
lui nullis animi motibus incitatur, haec tamen eum
latere non solent.

Tandem in vulgari sermone apud plures populos
Verbum conatus potius de facto hominis, quo ad unum
^nem tendit quam de facto, quo unum alterumve
finem vel duos fines simul spectat, usurpatm-.

Huic quaestioni proxime accedit illa, an notio co-
iiatus cogitari possit, si quis delictum animi impetu
Committet, quod inprimis a Mittermaiero negatur.
Noxius, ait, qui ira incitatus est, non plane sibi est
conscius, quid facere velit, subito in alium ruit, ut
liisce animi motibus satisfaciat, et iudicium de facti
ipsius natura solummodo eo temporis momento, quo
factum pei'ficit, ferri potest: factum et consilium in
Ca animi conditione quasi in unum coalescunt.

Haec variis temporibus scripsit celeberr. Mitterma-
ierus neque plane sibi constitit, nam initio impugnarat
sententiam Feuerbachii statuentis delicta, quae im-
Petu animi noxii fiunt, magis culpae quam dolo noxii
tribuenda esse, deinde eadem sententia contra Hep-
pium usus est et magis magisque hanc doli speciem

Si quis animi impetu delictum committit, se rem
illicitam et legibus contrariam facere quidem seit, sed
voluptati motuum animi, qua malefieio perpetrate se
fructurum sperat, obsistere non facile potest, attamen
omnes animi vires tali voluptatis studio non ita eva-
nescunt, ut nullum certum consilium eapere possit:
tale igitur consilium ad certam laesionem tendere po-
test ac saepe tendit: itaque baee conatus nota huic
doli speciei non deficit. Praeterea ira similesque ani-
nji conditiones per plura temporis momenta vel non-
nunquam per plures horas hominem ad idem delic-
tum impellere possunt, unde spatium intermedium,
intervallum inter ea, quae noxius cogitat, inter ea
quae perficit, et inter eventum adesse possunt.

Tametsi coneedendum sit saepius delicta, quae im-
petu fiunt, paucis temporis momentis perpetrari, varia
facta, quibus noxius delictum parat, ineipit vel per-
ficit, ab eo eommitti possunt, praecipuum factum no-
xii cogitari potest et tamen ab alio vel easu eventus
proliiberi potest. Universe, antequam delictum con-
summatur, noxius ipse a faciendo recedere potest vel
ab alio homine vel casu impediri potest, quominus
rem peragat 1).

1) Haec praecipue contra sententiam celeberr. Mittermaieri scripta
sunt. Conf. Mittermaier, Neues Archiv des C. R. vol. IV, p. I,
(über den Unterschied vollend, und vers. Verbr.) cum vol. X , p.
eiusd. op. p. 543 » nach der Natur des Affects ist ja keine Bestimm-
te Richtung des Willens da , daher man nicht unpassend sagen kann

itioiiis causa homo ira vel aliis auiuii moti-
bus ita commotus esse potest, ut tantum universe

dass der im Affect handelnde wegen eines mehr an culpa granzcn-
lt;llt;'n Willens zu Stande s bestraft wird: in dem das Bewusstseyn trü-
benden Zustande des Aöects föllt Handlung und Entsehluss zusam-
^quot;nquot; cum Mitterm. opusc. »über den Bcgrifl' und die Merkmale
des bösen Vorsatzesquot; Keues Archiv des C. R., vol. II , p. IV , § 3 ,
r- 530 , 531 ubi citatur opus satis notum Fcuerbachii » merkwür-
'ï'ge Criminalrechtsfallequot; vol. II, p. 168, quod mihi comparare non
potui. Mitterm. ihi non tamen diserte huic sententiae favet. »Es
scheint zwar dass — bei den in Affecte verübten Verbrechen —
•ler rechtswidrige Vorsatz unmittelbar an die blosse Fahrlässigkeit
gfenze, oder sich gar — in das Gebiet derselben veriierequot; contra
P- 531 » da auch bei dem in höchstem Affecte befindlichen Menschen
das Bewusstseyn seiner Handlungsweise zwar etwas getrübt aber
doch im allgemeinen vorhanden ist.quot; Hoc opusc. praecipue etiam
consulendum est de notione doli § 2 et § 3 , p. 518-530 recte con-
tra Gönnerum aliosque contendit ad notionem doli etiam requiri
noxium scivisse tale factum lege prohibitum esse neque tamen hac
«na nota dolum definiendum esse inpr. p. 525, 526. Klein iam
quot;fidit noxium proprio non spectare legem violare. Klein , über dolus
quot;nd culpa Altes Archiv des Crim. Rechts, vol. III, p. I ,Nr. 6 p. 119
®cqq. inpr. p. 123 » ich sage nicht mit Herrn F. (sc. Feurbach) dass
dolus die Willensbestimmung zu einer Rechtsverletzung sey , damit
es nicht das Ansehn gewinne, als müsse der, welcher dolose han-
«Iclt, die Absicht haben das Gesetz zu verietzen , da er doch nur die
Absicht hat, die ihm vortheilhafte Wirkung hervorzubringen, und
■«fol wünschen möchte , dass ihm das Gesetz nicht im Wege stände.quot;
H«ec saltem restringenda sunt ad banc conditionem noxium uni-
verse scivisse factum suum lege esse prohibitum ct tamen hoc fa-
ctum commisisse. Simul cognoscere debet tale factum lato sensu
^fcl laedere privates homines vel civitatem, vel privates vel civi-
tatem in periculum vocare vel res eorum. Klein , p. 126, 127 de dolo
indeterm. Contra Mitterm. scripserunt vel maxime Zachariae, die
ï-chre vom Versuche, vol. I, § 30, 31, p. 45-51 cum § 43 , p. 70,
§ 44, p. 72. Hepp, Versuche u. s. w., X Abh. § 3 , p. 290-
297, 298. Hepp, über den gegenw. Stand der Lehre vom

laedere velit: de hoe autem animo apud alios homi-
nes constare debet, itaque non sufficit eum hoe con-
literi, sed necesse est, ut alii homines eum iratum et
delictum facientem viderint, vel, ut indiciis, rehus et
factis et modo, quo dehctum commisit haec confir-
mentur: tune aninms eius leviorem laesionem spe-
ctasse dici potest et facinus eius levioris laesionis co-
natus habendus est: in iudicio, si de iure consti-
tuendo sermonem habemus, rerum et factorum et modi
delicti exsequendi valde ratio habenda est, ne no-
xius talem animum praetendat, ut minore poena af-
ficiatur. Rei naturae magis consentaneum est noxium
sibi proposuisse iini-s erse laedere quam hanc vel illam
laesionem, si ponamus eius mentem animi motibus
tantopere esse turbatam.

Tandem persona, quae agit et homo vel res, in
quos noxius factis et animo tendit, quae vulgo dicun-
tur obiectum activum et obiectum passivum, ad no-
tionem conatus dehcti requiruntur 1).

Versuche, Archiv des C. R., Neue Folge, Ao 1836, p. I, §5,
p. 57-61. Tittmann nou tam diserte huic sententiae favet, attamen ex
iis, quae de notione conatus disputavit hoc deducciidura esse videtur.
Handb. der Strafrechtswissenschaft, vol. I, Allg. Theil, cap. XIII 96 ,
p.iaOcum cap. XII, § 02, p. 179, 180, S 94 , p. 184, § 95, p. 188,
187 cum§ 156, vol. I, p. 314, S 157, p. 316 de caede iinpetu facta
»mmerkann also der JSiUschluss in der I/itxegcfasst werden.quot; Mirum
est eum »Todtschlagquot; definiie »beschlossene Tödtungquot; sie quoque
Henke (quamquam non nominatim) notionem coiiatus definiens
hac ipsa disput. Mitterm. adversari videtur conf. Henke, Handb.
vol. I, § 40, p. 254 cum § 54, p. 349 , 3.50 et seqq. de dolo.

1) Sic recte Wintgens has notas conatus aliis addidit disput, de
conatu cap. I, § 2, p. 41-43. Carmignani, Tcoria delle legge caot.

Conatus ergo delicti definiri potest secundum ius
constituendum „factum vel id, qtiod noxiiis facere

II, L. II, cap. XIV, p. 301, 302 »subjetio attivo e siibjetto pas-
äivo deir atletato.quot; Kon satis accurate Zachariae de notione cona-
t^ïs quaerens has notas indicat, uberrinie \ero de his egit de co-
ïiatu pnniendo sermonem habens, Die Lehre vom Vers. vol. I, § 1-
§ p. 6-27, § 32, p. 51-54 cum cap. III, § 131, 132, vol. I,
P- 248-2.52 cum § 48 , p. 77 (vol. I.) De iis, quae ad eon. not. rc-
lU'reutus comp, praeterea. Bauer, Lehrb. des Strafr. ed. sec. 1833,
^ , p. 104, 105 et not. a et b; von Wächter, Lehrb. des Eömisch-
Teutschen Strafr. vol. 1, Stuttgart 1825, Allg. Theil §84, p. 136
not. 66, p. 136, 137. Heffter, Lehrb. des gemeinen Deutseben
Criminalr. ed. 2 1840, § 74, p. 67 , 68, § 76, p. 69 et not. 4,
P' '0. Marezoll, das gemeine Deutsche Criminalrecht, Leipzig 1841,
Theil, § 31, p. 84 et 85. Oersted über die Grundregeln der
^'i-afgeset zgebung § 21, p. 157-159 et passim. Chauveau et Hélie-
Fausiin Theorie du Code Penal, vol. I, cap. X, p. 143 et 152,
pauca de dolo , plura de facti natura. Rossi, traité de droit penal
1841, L. II, cap. XXVIII et XXIX, p. 326-331 cum cap. XXX,
P' 332-334 de ullima quaest. , quam tractavi, magis poenam qdara
®°tionem negat, si bae notae deficiunt cum L. II, cap. XXI-XXII,
P- 270-279 cum cap. XI, p. 228-231 de dolo indeterm. non agit.
Quaestiones de dolo in conatu non satis accurate hic scriptor etiam
*ractavit, quamquam dolum ad conatus notionem requirere videtur.
^etb. van Strafr. 1840 (quae lex tamen non in publicum prodiit neque
legis obtinuit) Spec. N. 8, L. I, tit. III, art. 1 et 2. pro parle
selecti hanc definitionem in melius mutarunt ducti animadver-
®'onibus Clariss. Den Tex, Regtsgel. Jaarb. vol. II, Ao 1840, Regts-
8«leerd bijblad over het 1ste boek van het Ontw. door Mr. C. A.

Tex, p. 24, 25, nam primum definitioni inerat )) niet dan door
'oevallige en van den wil des daders onafhankelijke omstandigheden
'' quot;verhinderd of deszelfs uitwerking heeft gemist.quot; Recte scripse-
Clariss. den Tex. » Men zegge dat die poging dan niet gestraft
maar kan niet maken, dat het geene poging is.quot; Deinde
selecti primum poging definiveruut, art. 1. »Door poging tot
quot;»«drijf worden verstaan alle uiterlijke daden, welke met het te
P^®gen misdrijf in zoodanig onmiddellijk en noodzakelijk verband

omittit, quo noxius voluntate et facto, ad consum-
mationem delicti, ut a legeconsummatum habetur,
directe tendit; quo tamen non omnia facta aut eflfecta
sunt, quae ad dehcti notionem ex lege pertinent.quot;

Si vero legislator exceptionis causa solummodo co-
natum remotum puniendum esse censet, conatum
factum, quo initium delicti exsequendi continetur, simi-
libusque definire potest, dummodo statim post addat,
quaenam facta diserte tamquam conatus remotus de-
lictorum nominatim indicatorum puniantur, attamen
logices principiis magis convenit eum primum cona-
tum universe definire, deinde statuere, quails conatus
poena afficiendus sit vel secundum regulam genera-
lem de gravioribus delictis vel exceptionis causa. Gra-
dus ipsi, ut deinde videbimus, etiam definiri possunt,
quamquam res multis difficultatibus laborat.

Quaeritur, quibus delictis notio conatus conveniat, an
delictis contra rempublicam commissis repugnet
nec ne?

Si ea, quae de notione conatus et de natura de-
lictorum utriusque generis scripsimus, inter se con-

staan, dat zij ab een begin van nittoering van betielve moeten
worden beschouwd,quot; et art. 3. »Poging tot misdrijf is strafbaar.quot;
Etiam tit. III novissimi speciei: universe illi, qui Ordin. General,
adscripti sunt (p. II, tweede Kamer) de hoe tit. perpauca animad-
verterunt , contra Clariss. Thorbecke , Nota p. 13 contra defin. et
verba »voleindigde uitvoeringquot; scribit: is nog niet altoos het vol
tooide misdrijf zelf.

ferre velis, notionem conatus ad utrumque genus de-
lictorum, ad illud nempe, quod laesione efFecta ex lege
consummatum esse censetiar, et ad illud, quod facto
praecipuo peracto pro consummate habetur, referen-
dam esse facile perspicias; etenim a cogitationë usque
ad laesionem effectam unum vel plura facta interce-
dere soient, hisce noxius ut adminiculis ad finem
attingendum utitur atque uti vult, primum ea parat,
deinde ea adliibere incipit; varia sunt temporis in-
tervalla, quum noxius haec facit: haecce omnia aeque
'le delictis, quae facto praecipuo ex lege consum-
Kiantur, cogitari possunt, quod ante tale factum per-
fectum unum vel plura facta fieri soleant, quae si-
quot;lili modo tamquam adminicula fini, qui facto prae-
cipuo inest, inserviunt: in utroque genere vis agendi
noxii procedere et prohiberi potest.

Utrique generi duae species doli ex animi impetu et
animi proposito, quae ad notionem conatus requi-
l'untur, propriae sunt.

Notio igitur conatus ad omnia delicta, quae dolo
determinate committuntur, spectat, sive facto stricto
sensu sive facto omittendo fiant, dummodo delictum
lion statim uno facto consummetur, nam tunc inter-
■^allum adesse nequit et vis agendi noxii non potest
prohiberi.

Inde exceptio a regula de iniuriis, quae verbis
committuntur, statuenda est, quod animum noxio ali-
luem iniuria afficiendi fuisse ex nullo facto eius de-
•luci possit, antequam ille verba, quae contumeliam
contment, vociferetur, hoc eo solo facto demum
^lüs hominibus apparet: adminicula igitur a fine dis-

tingïii non possunt: in iure vero criminali nullius
est momenti, quid noxius cogitet, nisi consilia ipsius
factis patefiant. Haec tamen exceptio ad iniurias, quae
verbis fiunt, restringenda est.

In iis delictis, quae facto omittendo admittuntur,
distinguendum est inter ea, quae faciendo et omit-
tendo perpetrari possunt, et inter ea, quae solummodo
omittendo committi possunt : ab bac specie notio conatus
aliéna est: buius speciei pars sunt delicta, quae fiunt
delictum alius ante consummationem non probibendo
vel non deferendo. Civibus nempe saepe lege criminali
praecipitur ut, intra certum temporis spatium tale de-
lictum probibeant aut déférant; ante illud temporis mo-
mentum nullo modo buius delicti noxii esse possunt:
itaque nullum est temporis vel facti intervallum, vis
agendi noxii neque procedere neque probiberi potest:
civis quidem antea consilium delictum non deferendi
vel non probibendi capere potest, sed factis eius non
apparet, quale eius consilium luerit 1).

1) Sic recte distinguit Hepp , über den gegenwärtigen Stand der
Lehre von versuchten Verbr. Archiv des C. R., Nene Folge,
Ao 1836, p- I, § 1, p. 33-35 » weil hier den rnterthanen eine
Pflicht zu einer positiven Thätigkeit innerhalb eines gewissen durch
die Gesetze und die Natur der gegebenen Verbältnisse bestimmten
Zeitfrist obliegt und insofern der blosse gesetzwidrige Entseliluss, so
lange es noch möglich blieb jener Verpflicht-ung zur rechten Zeit
■nachzukommen , keine Strafbarkeit begründen kannquot; contra » Tlnter-
lassungsverbrechen, die ihrer Natur nach gewisse Vorkehrungen —
erfordern — wo also zwisschen dem Gesetzwidrigen Vorsatze — und
der Vollführung desselben Zeit und Uandhmgen in der Mitte liequot;
gen.quot; Deinde exempla citat : » Wenn eine uneheliche Mutter den
Entsehluss ihr neugebornes Rind durch Entziehung aller Nahrung oder

Delicta, quae contra rempublicam committuntur, ad
genus delictorum, quae facto praecipuo ex lege con-
summata babentur, pertinere, iam probare conati su-
inus: eaedem igitur regulae de notione conatus de
iis atque de aliis buius generis maleficiis valent: eorum
autem naturam inquirentes, ostendimus ea non uno
facto universe consummari, verum in pluribus eorum
speciebus variis factis ad eorum consummationem re-
quiri. Multa scilicet adminicula ad bellum civile pa-
triae inferendum, ad Regem occidendum vel ad rem-
publicam bostibus prodendam noxiis parare solet, ac
saepe debet: saepe buiusmodi delicta per coniuratio-
nes finnt 1): coniurati vero non statim certa consilia

durch nicht Unterbindung der Nabelschnüre uras Leben lu bringen,
bereits ins Wirk zu setzen angefangen hat.quot; Zachariae, die lehre
Vom Vers. vol. I, 5 43, p. 66-70 egregie etiam hac de re agit et
«ic quoque clistinguit, quamquam Heppium nondum legere potuerat.
» Bei welchen der Eintritt eines gewissen rechtswidrigen Erfolgs ,
■«eleher durch -positive Thatigheit hätte abgewendet werden kön-
nen _ erfordert wird.quot; Contra Mittermaier, über den Huterschied

■^'ollendeter und versuchter Verbrechen, N. A. des C. R., vol. IV,
!'• I, p. 17 , 18.

1) Romagnosi, quamquam ipse contrariae sententiae est addictus,
nt ante vidimus , meam sententiam de bis delictis confirmât. Genesi
«lel diritto penale parte quarta, L. I, cap. V, 5 695 , 696, vol. I,
P- 306 , 307 : » D'ordinario tutti i grandi delitti ricercano grande ap-
parecchio di divisamenti, grandi combinazioni di trame, lunga serie,
e numero vario di atti onde essche recati a fine. E perciô inessi,
quot;^■asti, complessi e lunghi sono , i tentativi che necessariamente de-
bbono precederne la consumaiione — quanto movimento, quanti
'ipbieghi, quanti passi, quanti sudori negli attentati di un Cati-
'ina e di im Cromwel.quot; Contra parte quarta cap. VI, 5 815-818,
I, p. 359, 360. Carmignani, Teoria delle leggi della sicur.
vol, II, l, IIJ cap. XIV, p. 315. »Né delitti 0 direttamente

capere, de adminiculis et de modo facinoris exse-
quendi convenire solent, coniurationem praecedit col-

ondirettamenie politici, né quale il dannio è dalla ragione di stato
appreso in fatti il materiale dé quali ne présenta l'immediata carat-
tere, seconde la idea, che li nomini sono arbitrati a formarsene,
la nozione delV attentate, o no7t vi ha htogo deve essere fattizia
corne è Vindole di taie delittiquot; cum p. 311 et not. 1. Hepp,
Versuche, lOte Abh. p. 297, 298 cum p. 276,- 277. Beiträge zur
lehre vom Hochv. Abh. I, p. 6, 7, 10, über den gegenwärt. Stand
der lehre vom Vers. Verbr. Archiv des C. U., S. F., Ao 1836,
p. I, p. 58 , 57. Zachariae , die Lehre vom Versuche , vol. I, cap.
II, 5 46, p. 73-75. Zachariae , über den Versuch des Verbr. des
Hochv. Archiv des C. R., N. F. Ao 1838, p. II ^ J 2, p. 225-239.
Mittermaier, über den Unterschied vollendeter und vers. Verbr.
Neues Archiv des C. R., vol. IV, p. I, § 1 , p. 2, 5 2, p. 4, 9 ,
s! 4, p. 17-20 in opere Staatslexikon von Rotteck und Welcker,
vol. VIII, p. II, p. 219-221. Den Tex, Bijdragen tot reglsgel. en
wetensch. Ao 1836, vol. X, Boekbeoord. p. 458 de conatu horum de-
lict. cum lurec. Zachariae convenit. Conf. etiam alii script. } 2 philos.
mea cit. Minus recte legislat. Francogall. anno 1832 verba » Vexécu-
tion ou la tentative constitueront seules l'attentatquot; art. 88 du Code
Français usurparunt ap. Chauveau et Faustin, Théorie du Code
pénal, vol. II. Modifie, aux Codes Criminels, p. 17 Chauveau, vol.
I, cap. XVII, S 3 , p. 276 , 277 ubi recte refellit sententiam eorum,
qui putant exécution de conatu propiore intelligenda esse, deinde

consommation n'est pas le succès — l'exécution n'est que l'ensem-
ble de ces actes.quot; Verum verbum »exécutionquot; potius désignât ef-
fectum quendam saltem, Iureconsulti Francici atque legisl. eorum
ab hac notione , si delicta contra remp. spectamus , valde alieni fue-
runt, melius igitur a tali verbo abstinuissent. Sic quoque legisla-
tores nostri Ao 1840, minus recte negarunt L. II, tit. I, art. 35
van Ontw. No. I, p. 8. » De aanslag — wordt geacht te beslaan ,
wanneer de daad, waartoe dezelve strekte, is volbragt, en zelfs
zoodra eene strafbare poging tot die daad aanwezig is, overeenkom-
stig de bepalingen van art. 1 en 2 van den derden titel van het
1ste bock van het Wetboek.quot; Ultima melius addita sunt: quid

Joquium inter unum et alterum civ^em, quo unus alte-
rum ad coniurationem faciendam incitât, praeter coniu-
rationem aliis factis ante factum praecipuum perfectum
opus est, coniurati arma, satellites vel duces coniura-
tionis sibi comparare vel duces eligere debent; deinde
bi duces ante initium facinoris exsequendi, a.nte factum
praecipuum, quod delicti notioni inest vel coeptum vel

^ero est? » volbrengenquot; hoe verbum saltem dubium est. Addendum
fuisset ï nullo eventu seeutoquot; tune de facto praecipuo noxii intelli-
gendum fuisset. De lege Francica conf. Rauter, Traité du droit
verba legis p. 637 et not. 3 et 3 et J 390, p. 184. Chau-
^«^au. Code pénal progressif, Paris 1833 ad art. 44 legis p. 309,
cum p. 311, 318 expose' du garde des sceaux et Rapport de
®umon et du Comte Bertrand cum p. 818-330. Ceteroquin recte
quot;aUentatquot; inter arctiores fines restrinxerunt legislat. Minus recte in
Borussia aequiparantur » Angrifi'quot; et coniuratio et haec delicta in
U'faque causa consummata habentur. Entwurf des Strafgesetzbuchs
''nr die Preussischen Staaten, Rerlin bei Veit 1843, parte sec. tit. I,
S 143 no. a et i 38, 39 deinde 0 144. »Unternehmung des verab-
•■edeten Angriffsquot; exceptio tantum de sociis minoris momenti statui-
'ur ante conatum coeptum. Multo melius in Criminalgesetzbuch für
das Herzogthum Braunschweig, Braunschweig 1840, L, II, tit. I,
§81 »Gewaltsamer Angriff,quot; et deinde minor poena in fine huius art.,
conatus imperfectus adest cum art. 83 , 83 de coniur. et de factis,
luae hoc delictum parant p. 51 , 63. Motive und Bemerkungen ad
art. p. 334 cum p. 336 , 339 et 340 nimis severe tamen iudi-
®atum est. Distinguitur inter notionem conatus propioris et inter
®oasummationem non vero inter poenam. » Criminalgesetzbuch für das
Königreich Sachsen mit Anm. von Dr. Gross. Dresden 1838, p. I[,
81-84, p. 30, 31 » Gewaltsaner Angriffquot; ad consumm.; coniu-
ratio et facta delict, parantia ab hae causa distinguitur et Anm.
P- 131 , 133. ßas Strafgesetzbuch für das Königreich Würtemberquot;
quot;quot;it Bemerk, von Hufnagel, Stuttgart 1839 , besondr. Theil , cap^. I,
quot;ft. 140-143, p. 36, 37 »Angriffquot; et »Verschwörungquot; simul nomi-
nantur, nulla definitio datur, sed minor poena irrogatur.

perfectum arma inter socios dividere deLent; in pu-
blicum locum ad facinus perpetrandum conveniant,
sive domo, quo coniurati concilia babent, sive quis-
que domo sua necesse est: tunc demum factum prae-
cipuum facere incipiunt, si seiunctim ad loca publica
procedunt.

Ad bellum civile semper socii vel satillites in specie
requiruntur, ac saepius ad urbem aut ad provinciam
prodendam: ille, qui Regem occidere vult, boc solus
committere potest, sed non quoquo temporis momento,
arma antea ei comparanda sunt, nisi miles sit aut
casu ea clam secum gerat, saepius ad locum, quo
Rex erit, vel ad loca quae Rex adire solet, ille, qui
Regem occidere vult, sese moveat, necesse est: si ex iure
constituendo eventum mittas, aliae regulae de caede
liominis ac de Regis caede tamen valent et ad caedem
hominis plura facta quam unum factum pertinere iam
omnes sciunt.

In proditione noxius, ante factum praecipuum per-
fectum, colloquia cum hoste habeat vel nuncios vel
literas ad eos mittat, necesse est, deinde ad portas
urbis e. g. iis prodendas varia parare debet et ipse
ad portas procedere vel alii hoc mandare debet.

Gravissimae seditiones saepius ex coniurationibus
oriuntur, et, quamquam subito motae sunt, variis fac-
tis consummantur: primum cives magis magisque m
unum locum conveniunt, deinde hunc locum tenent,
tum magistratibus eorumque adparitoribus advenienti-
bus et discedere iubentibus, obsistunt, clamores eorum
audiuntur, nonnulli cives minas vociferantur.

Si de animo noxii quaerimus, species doli bis de-
lictis propriae sunt, quibus solis conatus notio conti-
netur; culpa ab horum delictorum notione, si graviora
spectamus, et a conatus notione aliéna est; imo vero
graviora huiusmodi delicta saepius proposito fiunt et
propositum multo magis quam ad animi impetum
temporis intervalle et vi agendi procedente opus est.

Animadvertendum tamen est, quod ad dolum in
Rempublicam attinet, voluntatem noxii non tam directe
laesionem singulorum civium neque ad damnum
Rei unius civis afferendum tendere, ac si dolum no-
qui delictum contra privates committit, spectamus,
neque semper laesionem reipublicae tam directe ut
laesionem contra pinvatos cogitari posse, e. g. contra
ems normas, verumtamen in iis delictis, quae magis
dubiae naturae sunt, sive facta esse contra reipublicae
pacem existimentur, sive tamquam delicta contra pri-
^'atos definiantur, ut maleficium falsae monetae, no-
Sius cives quidem universe, non vero unum alterumve
civium nominatim fraude decipere ac laedere vult;

caedis Eegis noxius illum, qui reipublicae propo-
situs est, directe laedere vult. Kex solummodo iuris
Actione ipsi reipublicae aequiparatur, noxius proditionis
partem reipublicae vel totam rempublicam tollere vulf;
delictum contra normas reipublicae universe bello
'^i'vili aut gravissima seditione committitur, quibus pars
civitatis ab altera parte avellitur: animus igitur ta-
lium noxiorum spectat laesionem omnium civium per
Civjtatem vel stricto sensu vel laesionem vinculo-

Eodem modo atque in aliis delictis iniuriae verbis
in Regem vel in eos, cui cum Rege rempublicam
gubernant, factae tantum consummatae cogitari pos-
sunt , ab alia parte bis iniuriis sive scriptis sive fac-
tis commissis notio conatus convenit, attamen iniuriae,
quae scriptis fiunt, non sunt puniendae, antequam
scripta in publicum sint prodita, sive typis manda-
tae sint, et deinde editae, sive inter cives huiusmodi
libelli, quamquam manu scripti, sint divisi: sic
etiam factum delictum alius civis contra rempublicam
non deferoiidi j,yel non prohibendi, si puniendum est,
si delictum vel contra rempublicam-vel proprium ha-
bendum est;quot;a notione conatus ahenum est 1).

Ja iu)iiioi'lt;o 'IIquot;. j.ï' ~ ,\;.si
■ i i .. t—m-ji.-iiquot;, .1'- 91. i' -nbsp;- ] ' . ......■ 7ïf-'ï

1) Hepp, Veirs.iJ über einz. Lehren der Sirafwi.'s». Abti. lt;X , § ® »
p. 897. Beitrage lur Lehre ,voni Hoehv. Iste Abh. p. 6, 7, 10 »
über den gegenwärt. Stand der Lehre vom ver». Verbr. Archiv de«
Crim. Rechts, Neue Folge, Ao 1836, p. 1, 5 5, p. 55-57 cum 66-
68 de notione verbi » Ehrenkränkungenquot; et de minis ad faciendum
in lege iam pro iniuriis consummatis habitis. Zachariae, die Lehre
vom Vers. vol. I, § 46 , p. 73 , 74 cum § 47 , p. 75 , 76 » man
könnte hier daher nur vom einem inneren Conat reden.quot; Sic quoquot;
que Romagnosi hac de re egregie disputât genesi del diritto pen.
vol. I, parte quarta I, capo III, § 668 cum § 669, 670, p. 296,
297 » che in quei delitti — non abbià veramente luogo una lar-
ghciza assar maggiore di atti fisici — l'urto dato dall' anima i«'
nervi interni la propagazione del loro moto fino a' muscoli e«c-
outori delle funzioni esterne e voluntarie della machina ~ essend o
sfuggevoli e non soggetti alla vista e al potere degli altri oonanl.
Zachariae, über den Versuch des Verbr. des Hochverr. Archiv, des
C. R. Neue Folge, Ao 1838, p.H, J 2, p. 227 » Injurien, Blasphemie
und Majestätsbeleidigungen durch das blosse Wort begangen teerden

Ad illa leviora delicta contra rempublicam admissa,
quae culpae noxii tribuenda sunt ex legis definitione,
conatus notio non est referenda.

Quidam scriptores Iuris Criminalis poenam per se
spectatam sine ulla necessitudine cum fine instam

^/mcnquot; cum not. 35 ibid. recte ad hanc speciem hoc restringit, si
'iiinas ad faciendum iis addas. Mittermaier, über den Unterschied
vollendeter und versuchter Verbr. in opere Neue Archiv des C. R. ,
^ol. IV, p. I, p. 19. Wächter, Lehrbuch des Römisch-Teutschen
Strafrechts bes. Theil, vol. II, § 230, p. 537 et not. 43 ibid. inpr.
quot;Ol. 45 ubi sententia Henkii in dissert, egregie exponitur et refel-
litur sententia eorum, qui de laesa vencratione mentionem faciunt
'quot;pr. p. 533 laudanda sunt. »Nicht unwichtig dürften auch bei
diesem Verbrechen die Grundsätze des Röm. 'Rechts über Realinjurien
®eynquot; cum § 153, vol. II, p. 89-97. Nihil nominatim dequot; earum
conatu neque de bac quaest. Bauer scripsit Lehrbuch des Strafrech-
'es ed. 2 convenit de eadem eorum atque aliarum iniur. natura § 349,
P. 494-496 minus recte distinguit bann iniuriam a laesa venera-
^'one, ut vulgo dicitur; Heffter, Lehrb. des gemeinen Deut-
®ehen Criminalr. § 205-208, p. 176-178 plures species enumerat,
Maiestatis delictum in specie hoc habet et de aliis praeter illum,
Iii rempublicam gubernat, hoc recte negat; etiam de iniuriis factis
commissis mentionem facit. Martin tales iuiurias speciem delicti
» Staatsverwaltungquot; habet; minus recte , ut mihi videtur. Lehrbuch
des Teutsehen gemeinen Criminalrechts, S 214, p. 516-518 eventum
quot;on requiri ad earum consumm. contendit cum § 212, 313, p. 511-
®16 com § 315, p. 519 seqq. Henke, Handb. vol. III, § 187, p. 453-
Regtsgeleerd Advis in de zaak van deu gewezen Stadhouder
enz. door de Burgers B. Voorda en J. Valckenaer, met wederleg-
gende aanteekeningen van een Hollandsch rechtsgeleerden (Herm.
Tollius) 1796, p. 33-35, p. 193, p. 316, p. 336-230.

esse contendunt, quod homo peccaverit, in culpa sit.
Sic celeberrrimus Kantius hanc sententiam defendit,
quod homo nunquam tanquam adminiculum ad con-
silia aliorum perficienda hahendus sit, neque cum iure
in res miscendus sit, quod homo poena dignus esse
debeat, et quod lex poenalis a mente hominum per
se spectata requiratur. Tale principium poenae om-
nibus aequale secundum culpam noxiorum statuen-
dum est secundum Kantii sententiam, ut idem patian-
tur noxii, quod in alios fecerunt, quod tamen non
stricto sensu sed morali sensu accipiendum est, ut
vel maxime apparet ex eius argumento hac via iustam
esse necessitudinem inter poenam et inter voluntatem
malam noxii eiusque quantitatem: et propterea Kan-
tius non potest dici principio talionis iuridicae ad-
dictus fuisse, de qua re dubitari posset, propter
ratiocinandi modum Kantii de causa, cur furtum
hominis puniendum esset, nempe noxium res aliorum
universe furto in periculum vocantem semetipsum
omnibus rebus, quarum est dominus, privare.

Mirum est eum de iure puniendi in sola civitate ser-
monem habere: argumentum fiirti iam refellit Henke,
quod iniustum sit propter furtum unius rei vel minimi
momenti aliquem omni iure in re privare: praeterea
tali ratione secundum Kantii argumentum gravissima
carceris poena cum operarum poena coniuncta sem-
per adhibenda esset, et tandem, si alia delicta spe-
ctamus, in multis exemplis a Kantio allatis prae-
cipua poena a facto noxii et a laesione data mul-
tum differt, neque natura poenae facto et laesioni
similis est. Tandem Kantius principium iuris pu-

1) Kant, Metaphysische Anfangsgründe der Rechtsiehro, Das Staats-
recht E. Tom Straf- und Begnadigungsrecht in Kants sämmtlicho
Werke \on Rojenkranz und Schubert, Leipzig ap. Voss 1838 , vol.
^^ gt; p. 180-185. »Kann niemals bloss als Mittel — sondern weil
er verbrochen hat — Er muss vorher strafbar befunden seyn , ehe
quot;och daran gedacht wird, aus dieser Strafe einigen Kuizen für ihn
«elbst oder seine Mitbürger zu ziehen. Das Strafgesetz ist ein kathe-
gorischer Imperativquot; et tamen de civitate agit, ut apparet et ex eius
argumentis, et, quod ius criminale partem iuris public! habeat. Conf.
'quot;pr. p. 181. » Welche Art aber und welcher Grad der Bestrafung
'st es, welche die öffentliche Gerechtigkeit sich zum Princip \md
Rechtmaasse macht ? Kein anderes als das Princip der Gleichheit,
(ini Stande des Züngleins an der Waage der Gerechtigkeit) sich
quot;lebt mehr auf die eine als auf die andere Seite hinzuneigen. Also
■'Tas für unverschuldetes Uebel Du einem andern vom Volke zufügst, das
Ihnst Du Dir selbst ah »cum seqq.quot; Nur das Wiedervergeltungsrecht
(ius talionis) aber wohl zu verstehen vor deu Sehranke» des Gerichts
(quot;icht in Deinem Privaturtheile).quot; Haec igitur ad civitatem et ad iudi-
e'a in civitate sunt referenda et quodammodo talio restringitur nec
tamen satis accurate res indicatur, ut rede vidit Ilenke cum p. 183
Kantii » Diese Gleichheit der Strafen — nach dem strengen Wieder-
^ergeltungsrechte — offenbaret sich daran, dass dadurch allein
Pfoportionirlich mit der inneren Bösartigkeit der Verbrecherquot; cum
Verbis ihid »damit jedermann das wiederfahre, was seine Tbatei»
■^^■erth sind und die Blutschuld nicht auf dem Volke hafte, das auf
diese Bestrafung nicht gedrungen hat.quot; Hoc loco principia iuris
ethices miscentur et hisce confirmatur Kantium do talione morali
de iustitia absoluta, ut vulgo dicitur, cogitasse. Revera sibi finem
proposuit talionem moralem quodam sensu Henke, Handb. des Cri-
minalr. u. s. w. vol. I, § 24, p. 115-118 ubi Kantii doctrina expo-
litur cum p. 119-lSl ubi iudicium de Kantii doctr. cum § 25,
P- 122-128 de talione iuridica Zachariae Heidelb., Friesi aliorum-
et Henkii ipsius doctrina § 1-4, vol. I, p. 1-11 et in notis:
* ßer Begriff des Menschen ist nicht der Begriff des einzeln sondern
•^er Gattung — ist der Mensch als Einzelwesen undenkbarquot; cmn

Henke et Abegg nlagnam partem liane Kantii doe-
trinam seenti sunt et eam defenderunt, pro parte
eam mutarunt et quisque suam viam inierunt.

eo con-vcnio hominem vinculo civitatis magis excoli et sensim paula-
timque ad civitatem tendere cum 5 S, p. 6 et § 3 ibidem » so ist
das Strafrecht mit dem Staate als einer rechtlichen Ordnung unier-
trennlieh verbundenquot; J 4, p. 9. »Der Verbrecher, wenn seine Sinn-
lichkeit auch die Strafe als einen Schmerz flieht, ist als ein Ver-
nunftwesen durch eine unhezwingliche Stimme im Innern, welche
die Vergeltung jeglicher bösen That durch Strafe fordert, sie selbst
auf sich herabzurufen genöthigt, als das einzige Mittel der Aussöh-
nung mit seinem Schutzgeist und der Wiedererlangung des inneren
Friedens.quot; Haec mystica ratione plena sunt et a ratiocinandi modo sec.
iuris princ. aliena : melius agit de homine tamquam cive, qui poenam
non iniustam habere potest. Multa egregie disputavit, sed nimis my-
sticismo indulget et moralia principia ad ius nimis adhibet cum
§ 73, vol. I, p. 491 seqq. inpr. 494, 496, 498 »formale Gleich-
tcit — innere Identität — so wie das Verbrechen eine Verletzung
ist, so ist es ! auch die Strafe. Dem Wesen nach sind beide gleich ,
wenn jauch far die qualitative Beschaffenheit der Strafe noch em
andrer Bestimmungsgrund aufgesucht werden mussquot; cum § 63,
vol. I, p. 407 , § 63. » Die Strafe muss im allgemeinen ein Leiden
enthalten , um als Vergeltung für ein Thun betrachtet werden zu
könnenquot; cum J 40, p. 3.56, vol. I; ab alia parte Kant in op. cit. egre-
gie disputât p. 185 et 186 (vol. IX sämmtl. Werken) de consensu et
de voluntate noxii poenam patiendi » sagen ich vdll gestraft wer-
den , wenn ich Jemanden ermorde, heisst nichts mehr als : ich un-
terwerfe mich sammt allen übrigen den Gesetzen — Wenn ich also
ein Strafgesetz gegen mich als einen Verbrecher abfasse , so ist es
zu mir die reinei rechtlichgesetzgebende Vernunft , die mich als ei-
nen des Verbrechens fähigen — sammt allen übrigen zu einem Bür-
gerverein dem Strafgesetze unterwirft.quot; Haec magis seqq. illustrât.
» wenn der Befugniss zu strafen ein Versprechen des Missethaters
zum Grunde liegen müsste, so müsste es diesem auch überlassen wer-
den sich strafl'ällig zu finden und der Verbrecher würde «ein
eigner Richter seyn.quot; Re omnes scriptores citem, in Kautium et
magis in Henkium invectus est Escher, Vier Abhandl. über Gegen-

Henke opinatur Kantium non satis modum remunera-
tionls moralis iudicasse et magis lioc principium cum
civitate cohaerere: imo vero notionem hominis non esse
notionem unius liominis sed generis hominis affirmat.
Hominem, quod mente (Vernunftwesen) praeditus sit,
quod civis sit civitatis, poenam poscere censet et
Civitatem ac singulos cives animo aegrotare putat,
nisi noxius puniatur contra sententiam Kantii, qui
I'ecte priora negahat. Iam primum contra Henkium
'toimadvertendum est hominem solum in statu na-

slände der Strafrechtswiss. 1822, Isfe Abli. p. 44-60 et not. 1,
P- 60, eorum doctinam \alde similem habet, Kantium physicae talio-
lavere opinatur non satis indicat ea, quae Henkius recte dispn-
Melius modum iusti et aequi in iudicio de hisce faciendo
tenet Oersted, liber die Grundregeln des Strafgesetzgebung, § 4,
P- 13-27 de Kantio; § 5, p. 27-38 et § 6 , p. 38-43 agunt de priore
ïeukii opere » Lehrbuch der Strafrechtswissenschaftquot; anni 1815 cum
®ersted. 5 2, p. 3-8 de necessitudine inter ethice» principia et
Iuris principia egregie scripsit. Bauer , Lehrbuch des Strafrechts ed.
'ee, 1833, ä 25, p. 47, 48 nimis in eas theorias invehitur SS 20,
a. »unter dem blindenden Namen einer Theorie der absoluten
•Gerecht igkeit — die eben so unsitliche als rechtswidrige Idee der
Vergeltung des Bösen mit Bösen verbirgt, die Ruclie-Theorie nen-
quot;en ;quot; nam ^ vindicta iam Kant et magis Henke poenam distinxe-
quot;■unt. Prae ceteris Bauer, die Vfarnungs-Theorie , Göttingen 1830 ,
P- cap. II, § 53-55, p. 270-300. Kantium quoque dc phys. tal.
■^quot;gitasse opinatur p. 275 cum p. 280 ubi probat Kantium et Hen-
''•um ambos finem spectare remunerationis, Kantium praeterea, ut ci-
^itas secura fiat, et Henke, ut no.xio pax interna reddatur cum p. 289,
^3 omni facta contra ethices principia vel omnes iuris laesiones se-
cundum Henkii et Kantii doctrinam puniendas fore censet. Wächter,
ï-ehrbuch des Römisch-Teutschen Strafrechts , vol. 1, 1825 , cap. I,
5 23-28, p. 42-52 cum p. 38-42; contra has theorias etiam disserit
Richte, Grundlage des Naturrechts nach Prineipien der AVissenschafts
lehre 1797, parte sec. vol. II, p. 127-129.

turae cogitari posse, neque verum est Iiomiuem a
cive nou posse seiungi, ut Henke paulo post ratio-
cinatur; tum Ilenke secum ipse non plane constitit
absolutae iustitiae favens et hanc iustitiam inter fines
civitatis coarctans. Civitas nempe (respublica) est con-
ditio hominum quaedam ex rebus et factis, ex mo-
ribus unius alteriusve populi varia, prouti animi ho-
minum moralibus praeceptis, doctrinis et artibus
exculti sunt Si perfectam hominum civitatem cogi-
tare velis, hominem tamen in quodam statu, non per
se spectatum cogites necesse est: perfecta autem ci-
vitas imnquam obtinere potest: civitas igitur ipsa nun-
quam absolute iusta esse potest.

lustum per se spectatum ab indole hominis, quippe
qui mixtae naturae sit, alienum est et ad unum
summum optimum Deum pertinet, neque amphus me-
rum iustum erit, si, ut Ahegg hanc theoriam inter-
pretatur, homines, quantum possunt, ad iustum per
se spectatum tendunt.

Mandatum Dei hodie iam plurimi philosophi ne-
gant, et ex mente hominum per se spectata hoc ef-
fici nequit, quia de eo, quod iustum est, in omnibus
causis non aeque apud omnes constat, quia ea quae-
stio ad homines in civitate solummodo pertinet.

Homini in conditione naturae nullum ius puniendi
in alium hominem est, natura ipsa homines inter se
aequales sunt, quod ad iura attinet; ad ius puniendi
requiritur, ut quidam homines ahis sint praepositi:
quaedam iura quidem in tali conditione cogitari possunt,
e. g. ius in res, quas homo operis sibi comparavit, ius
se servandi et contra adorientem se defendendi: haec

autom a iure puniendi valde differunt, nam defensie
tantum fieri debet eo temporis momento, quo quis
alium adoritur et tune statim perficitur, neque ad om-
nes eausas potest protrabi: ut ius puniendi adsit, iu-
dieio, iudiee, lege poenali opus est: ipso impetus
noxii temporis momento ille, qui laeditur, vi poenae
pbysica non defenditur, sed vi psycbologiea legis quo-
dammodo ante faetum et vi physiea poenae post fac-
tum. De lege poenali quodam scriptores dubitant, num
^d ius puniendi requiratur, attamen boe pro parte
ex sententia nullum ius bomini in hominem esse,
per se speetantur, apparet, deinde in ipsa civitate
^loe patet ex principiis libertatem hominis non esse
Restringendam praeter illa vincula, quibus ad civita-
tem constituendam opus est, cavendum esse, ne ma-
gistratnum potestas praeter iustos fines extendatur,
de indole iniusta factorum, quae in civitate tamquam
delicta probibentur, non omnes civitatis incolas aeque
®ibi esse conscios.

In statu vero naturae nullus est iudex, iudicia ac
^®ges plane deficiunt, neque adsunt magistratus, qui
poenas exsequi possunt; inde in illa civitate a cele-
berrimo Romagnosi ficta, ubi homines iuribns inter
®e aequales sunt, de iure puniendi proprie sermo ha-
beri nequit, quod magistratus desint: in civitate enim
■^el Uberrima magistratibus ad comitia populi gerenda,
^d cives suffragia sive de legibus sive in iudiciis ro-
g^ndum opus est; iussa populi tales magistratus ex-
®equantur, necesse est: aliquomodo igitur aliis civibus
®^nt praepositi. Moralis talio, ut vocatur, plane ob-
tinere nequit, quia omnes noxii et in omnibus cau-

sis poenam iustani esse non censeant, multo minus, ut
Henke voluit, eam postulent, et quod poena sit malum,
quod plerumque corpori et semper sensibus infertur,
quod ex tali sententia mera cogitatio etiam punienda
foret, quod tamen omnes recentiores scriptores ne-
gant, quamquam non omnes optima argumenta ad hoc
probandum afferunt e. g. Henke existimat non cer-
tum hominis esse propositum, quousque de delicto
cogitat, verum potius dicendum est taie propositum
ceteris hominibus non apparere; itaque cogitatio ad
facta, ad sensus refertur ab hominibus, non per se
spectari potest in delictis diiudicandis.

Si ille, qui dehctum committit, propter noxam
(Schuld) solummodo puniendus esset, facta vel levis-
sima, quae dolo malo noxii tribuenda essent, semper
gravius punienda forent quam gravissimae laesiones
culpae noxii tribuendae: sic etiam dolus in causa
speciali maior esse potest in leviori delicto quam in
graviori delicto, et secundum tale argumentum ulti-
mus noxii finis spectandus esset, quod Henke aliique
iure negarunt.

Henke nonnunquam de voluntate malo factis appa-
rente sermonem habet: Abegg contra semper inter-
pretatur formulam omnibus notam, qua principia
huiusmodi theoriarum (absolute) nidicantur „punien-
dum esse, quia peccatum est:quot; „poenam noxio impo-
nendam esse, quia aliquid mali fecitquot; et deinde ad
periculum facti et voluntatis culpam noxii refert.

Revera igitur ad civitatem et ad periculum vel ad
laesionem singulis civibus vel pluribus civibus vel
toti civitati illatas respicere cogitur, eo magis, qiwgt;d

delictum tamquam-' violationem legis promulgatae per
se iniustum habeat- rpLex scilicet in sola civitate ferri
ac perferri potest jo vaiiae leges in variis civitatibus
sanciuntur, inde. notiooiussi per se spectati a notione
legis est aHenagl)uitnoooi 8'jnmlt; .
quot;B ut9inn;L;quot; ßmii-fo p,; rimo : i

fj^^l) Abegg ^ die ^ verschjedenen Strafrechls-Theorien in ihrem Ver-
hältnisse zu einander und zu dem positiven Rechte und dessen Ge-
«cHichte, Neustadt 183S, § 3, p. 5 seqq. § 4 et § 6, praec. p. 10-
18 de doctrina Barthi, qui poenam habet rem iniustam necessariam,
lt;le doctr. Hermanniexistimantis ius puniendi pertinere ab publ. discipl.
P' 11, not. 9 not. 19 et not. 17 cum p. 13. » Es soll hier nicht die
Ableitung des Strafr. aus s. g. göttlichen Auftrage vertheidigt wer-
den — was übrigens auch wohl einer richtigen Bedeutung fähig
da ja die Vernunft etc. auch göttlich und von Gott jsf ' et not_
lä et 13 cum S 8-10, p. 20-33 e. g. p. 33. »aber als von dem

'quot;quot;^gerechte Vergeltung der Uebclthatquot; ctim p;'SS'tótó'i§
d»'das Princip der Strafe ist also im Staate-HrvfteörechtigbeitOrttl dass
That selbst, wie^sie in dem Willen des jUrh^bfits. ihr Daseyn
«nd ihren Grund hat, auch das fflaass der Beurtheilung gewährequot;
cum p. 32 » verübte Missethat als etwas vergangenesquot; etiam quae-
quot;Jom de talione cum § 13, 14, p. 36 seqq. cam § 19, p. 54,
§ 30, § 21, p. 63 cum § 33, p. 64, 65 » dass jeder für seine
That und was er verdient habe leiden sollequot; cum § 30, p. 57 et
§ 33, p, 69 , 70 de legis seientia » nunmehr eine Pflicht das Straf-
gesetz bekannt zu machen — Dass aber das Gesetz öffentlich be-
''annt gemacht werde , sind die Glieder des Staats zu fordern berech-
^'gt und der Gesetzgeber ist dazu verpflichtet.quot; Conf. Ilenke,
Wandb. vol. I, § 37 , p. 143 , 144 et passim. Abegg multo minus
quam Henke mysticisme favet et magis ad relativas theorias, ut
'''ulgo dicuntur, aecedit, eo minus secum constat iustitiam per se
®pectalt;an» defendens. Conf. Hegel, über die wissenschaftliche Be-
•»and^ungsarten des Naturrechts in Hegel sänimtliche Werke mit
einer Einleitung von Michelet, Berlin 1832 Verlag von Duncker,
I, p. 323 seqq. praec. p. 361 seqq. 367, 371 ubi legimus.
ßies z, B. auf die (S^ja/e angewandt, so ist in ihr allein dia Wie-

Ex historia plurimorum populorum Abegg dedu-
cere studet notionem iusti singuhs hominibus et lapsu
temporum variis populis iam civitatum initio cogni-
tam fuisse, quod ex talione et ex muleta famihae

dervergeltuiig vernünftig — so ist die Strafe Wiederherstellung der
Freiheit {se. moralis) und der Verbrecher sowohl ist freigellielen ,
oder vielmehr freigeinaclit, als der strafende vernünftig und frei
gehandelt hat — in dieser ihrer Bestimmung ist also die Strafe et-
was an sich , wahrhaftig , unendlich und etwas absolutes, das hier-
mit seine Achtung und Furcht an sich selbst hatquot; cum Hegels
Phänomenologie des Geistes D der Geist C Rechtszustand p. 348-3S3
ad moralem igitur libertatem ad muralem remnnerationem poenaro
refert et optimam hominis conditionem sine civitate habet : hic scri-
ptor vel maxime absol. theoriae addictus esse dici potest.

Hcffter ante paucos annos theoriam iusti per se spectat! et
culpae tanquam solius causae poenae defendit. Lehrbuch des gemei-
nen Deutschen Criminalrechts ed. sec. 1840, § 4-7, p. 5-10 et in
not. » Strafen heist die Vernichtung der Schuld — Die Befügniss
des Staates zu strafen gründet sich auf die Verpflichtung , die Ge-
rechtigkeit in seiner Sphäre zu fordern und zu handhabenquot; ius
puniendi ad civitatem tamen restrinxit. Mittermaier initio theoriae
iusti per se spectati favebat. Mittermaier, Beiträge zur Lehre vom
Versuche der Verbr. Neues Archiv des C. R., vol. I, p. II, § 3,
p. 167-169 plura principia simul memoravit anno 1839 in opere
Staatslexikon verbo Hoehverrath, vol. VIII, p. S, p. 231 »die Forde-
rungen des Schutzes bürgerlichen Sicherheit und Ordnung — oder
auch die Forderungen der Gerechtigkeit dass nur nach der Grösse
der Verschuldung Strafe angewendet werdequot; in Neues Archiv vol. X,
p. III, p. 541 magis theoriae damni intellectualis et periculi civita-
tis et omnium civium (Gemeingefährlichkeit) accedit. De ficta ci-
vitate conf. Romagnosi, genes, del diritto penale , vol. I, parte sec.
p. 95 introïtus cum cap. I-VI, § 186 seqq. p. 96 seqq. cum cap.
VIII, § 231 seqq. cum cap. IX, § 326, p. 109, cap. XII, § 242
seqq. p. 115, § 250, p. 116 cum parte prima cap. I-III, vol. Ii
p. 13-37 ; contra Leliêvre Comment, parte sec. cap. I, § I, p. 257 et
not. 1 contra Romagnosi, disputât, et Carmignani, Iur. Crim. Ele-
menta J 373, 273, vol. I, p. 143 , 144 cum § 72, vol. I, p. 45.

laesi hominis vel ex tribute civitati ad talionem redi-
niendam efficit, verumtamen ea non aeque de gravis-
simis vel de omnibus gravissimis delictis apud omnes
populos ab eo citâtes obtinuerunt et ipse Ahegg
concessit talem vindictam iniustam fuisse, neque plane
■^era sunt, quae disputât de sensu iusti, quo cognati
hominis laesi imbuti erant, et de noxio sibi conscio
se iniustum fecisse: etenim sensus iusti ^uidem of-
ficio vindictae, quod in quibusdam regionibus familiae
laesi moribus impositum erat, quodammodo inerat et
ipse noxius nonnunquam sciebat se iniuriam fecisse
0- e. contra ius, contra id, quod facere licet sec. mo-
Ralia praec.) sed vel maxime illi scelerum ultores ani-
mi motibus indulgere solebant et noxii, ne laederen-
tur, talionem redimebant: quidquid sit, ipse Ahegg
Rem ita exponit, ut tali hominum conditione nondum
plane adsit ius, ut iustitia per se spectata multo minus
quam in civitate exculta vigeat 1).

1) Ahegg, die verschiedenen Slrafrechls-Theorien iJ 8-10, p. 20-32
§ 25 , 26 , p. 78 seqq. § 31 seqq. p. 118 seqq. contra 5 mea
'ct. iuris Romani criminalis partis literariae-iuridicae d et de iure
'»ermanieo lex Bavariorum tit. II de ducibus et eorum causis cap. I
'quot;pr. § 3 in Codice Legum Antiq. ex Biblioth. Frederici Lindenbrog ,
francofurti 1613, vol. I, p. 404 cum Lege Ripuarariorum, tit. 69,
I, p. 466 lege Saxonum tit. III, p. 475 cum Lege Longobard.
^eg'8 Rothari tit. 1, cap. I et c. 5, vol. I, p. 515; optime bas le-
ges edidit Feuerbach, hisce exemplis apparet in graviss. deleetis
®»ntra rempubl. Germaniae populos mortis poenam noxiis irrogasse;
eontra muleta solvebatur de caede procerum , grafionum et sagibaro-
quot;quot;m Lex Salica tit. 56. Cod. Leg. Antiq. vol. I, p. 339, § 2
cum 5 3 et § 4 et tit. 53 Legis Ripuar. de caede coniitis p. 459
etiam Taeitus de mor. Germ. c. 13 cur. Obcrl. vol. III, p. 363 ^

Tales mulctae sane non dici possunt vera expiatio
sceleris sensu morali neque etiam secundum iuris cri-
minalis principia, si de expiatione in iure criminali
sermo habendus esset.

Multae theoriae, quae ex civitate principia iuris pu-
niendi deducunt, unum finem spectant, ut civitas et
cives omnes securi sint, ut delicta antevertantur, ut
mali cives a dehctis faciendis deten-eantur, quamquam
diversis modis hunc finem consequi conantur: hoc vel
illo nomine igitur vocari possunt (Sicherungs- Prae-
ventions- Abschreckungs-Theoriën).

cap. 7, p. 357 cum cap. 21, p. 373 et cap. 13, p. 364. De hisce
legatur etiam Comment. Panckoukii.

1) Henke, Handb. vol. I, J 19, p. 54 cum seqq. et prior et not. 2,
p. 63. Hepp, Versuche u. s. w. X, Abh. p. 287, 2S8 dubitat, num
vera deterrendi theoria fuerit. Hanc theoriam Kleinium mutasse
censet. »Dieser gründet nähmlich die Rechtmässigkeit der Ab-
schreckungsstrafe auf dem Recht, den durch das Verbrechen in an-
deren entstandenen Reiz zu TTebertretungen , mittelst der Vollziehung
der Strafe am Thäter aufzuhebenquot; de qua re etiam Henke, Handb.
5 22, vol. I, p. 97-100. Bauer, Lehrbuch der Strafe, § 26 Klei-
nium non enumerat inter eos, qui Theoriae deterr. favent, sed magis
in specie partem indicat eius doctrinae, qua stimulum motuum animi
malo exemplo aliorum incitatum delere vult p. 49 et not. d. cum
§ 28, p. 52 cum 5 30, p. 55 et not. /. p. 56. Miror eum Rleinium
non citasse inter eos, qui mixtae theoriae addicti sunt in priore
opere, in quo magis diserte de variis theoriis agit, quodammodo
tamen hanc theoriam mixtam vocat. Bauer, die Warnungs-Theorie
p. II, cap, II, § 56, p. 303 et not. d. cum §66, p. 370-374 ubi
Kleinii non meminit, sed solum Gmelin. Recte ibi scribit p. 371
»Verwechslung des Zwecks der Bestrafung, mit den möglichen Fol-
gen derselbenquot; cum p. 373. Escher vier Abhandl. über Gegenstände
der Strafrechtswissenschaft 1823, p. 43 , 44 cum p. 54 duo Kleinii
principia eliam indicat cum p. S7, 58, 60.

nos populos iam diu obtinuerat, magnam partem se-
luentes doloribus corporis, qui poenae noxii inerant,
omnes cives, sive hoc videant, sive fama poenae
ad eos perveniat, deterrere voluit: hac ratione omnes
poenae vel levissimorum delictorum valde asperae
constituendae essent, in gravissimis dehctis mortis poe-
nae cruciatus addendi essent, inde talis theoria iuris
principiis adversatur et saevitiae favet: saepe etiam
m republica, quae multis civibus constat, non omnes
Cives taie supplicium cognoscerent, et in aliis civita-
tibus cives eorum nimis frequenter adspicientes dolo-
l'es corporis, quos noxius per tales poenas patitur,
non amplius idem poenae metus teneret.

1) Grolman, Grundsätze der Crim. Rechlwiss. ed. 4. Giessen 1825 ,
® 1-9, p. 4-10 »Aufhebung der Gefahr — Der reehlliehe Zweck des
1'räventionszwanges ist durch Aufhebung seines Grundes den Zustand
der Gefahrlosigkeit herzustellen absolute Sicherungsmittel (zur Prä-
■''ention) ct »durch Abschreckungquot; et not. a, p. 9 de lege cum § 12,
13, p. 12, 13 »aus dieser Darstellung des positiven Strafgesetzes
ist übrigens klar, dass durch dasselbe die Aussülung des Strafrechts
quot;n allgemeinen nicht bedingt seyquot; cum § 14, »so bleibt denn auch
tei der Strafgewalt des Staats das Strafrecht, Präventionsrecht und
der Zweck der Strafe Abschreckung des zu strafenden oder unmö-
elich machen künftiger Illegalitätenquot; cum § 16, 17, p. 7. Henke,
ïandb. vol. I, ^ 19 .5, p. 54-58 ubi haec theoria egregie exponi-
'ur ex ed. tert. Grolm. conf. not. 3 Henkii p. 62, 63 ubi probat
hanc theoriam non plane novam esse cum § 20, p. 64-66 de difie-
'entia inter poenam et inter adminicula adhibita, ut civitas secura fiat,
» Sicherungsmittelquot; deiide de vi physica et psychologica, ut vocan-
tiir cum p. 71 , 77, 78. »Befriedigender scheint dagegen diejeni.
fie Theorie, welche die abschreckende Wirkung der Strafe auf
dem zum Verbrecher geworden beschränkt. — Möchte aber nur eine

posterum faciendo metu retiueri vult et lioc modo
delicta antevertere studet: poena universe in ani-

Grenzlinie angegeben seyn , wo die blosse Abschreckung als unzu-
länglich anzusehen ist, und nothwendig absolute Sicherungsmittel
ergriffen werden müssen.quot; Deinde animadvertit tunc non sufficere,
si iam idem maleficium quis commiserat, adminiculum deterrendi.
Bauer, lebrb. §31, p. 56, 57 et not. e, p. 58. Recte existimat
Grollmannum theoriam praev. cum Feuerbachi theoria pro parte con-
iunxisse in ed. seqq. operis maiorem vim legi poen. tribuens. Bauer
die Warnungstheorie $ 64, P- quot;. cap. II, p. 348-953 et alia opera
Grolm. ibi cit., ut etiam sent. Kleinschrodi et Stübel cum animadvers.
Baueri p. 352-359 contra priorem Grolmanni sententiam. Recte vidit
»Die Strafzufügung soll — in dem bestraften diejenige rechtliche
Willenstimmung erzeugen, welche bei allen als Bedingung der
Rechtsordnung erforderlich ist. — Nun hat aber der Staat kein
Recht, zu fordern, dass jeder sich das Rechtsgesetz zur Richtschnur
seines Wollens mache, indem das Recht blos äussere Handlungen
zum Gegenstand hat — Der Strafrichter wurde sich also in das Ge-
biet der Moral verwirren.quot; Contra de sua Theoria » Theils — nur
eine negative rechtliche Willensbestimmung — Theils — nicht durch
äusseren Zwang — sondern nur durch die warnende Stimme des
Gesetzgebers.quot; Deinde non certum esse, an noxius rursus delictum
committat, cum § 70, p. 395, 396. Escher, Abhandl. p. 55 , 56,
68 cum p. 67, cum sententia Oersted. über die Grundregeln der
Strafgesetzgebung § 3, p. 5-9 cum § 3 de sententia Rraigi Scoti
et de lege ad poenam requisita p. 9-13 cum § 6 , p. 38 seqq. § 7 gt;
p. 43-45 cum § 9, p. 51-57 ubi theoriam Feuerbacbii cum theoria
Grolmannae conciliare studet et § 10, p. 57-60 ubi ostendit theo-
riam Feuerbacbii non plane novam esse cum § 13, p. 73-83 inpr-
p. 74, 79, 80 dubia movit sec. praevent. tbcor. per se spect., an pu-
niendi essent » blosser lasterhafter Lebenswandel, welcher mehr als
manches Verbrechen eine gefährliche Gesinnung beurkunden kannquot;
et an poena a iudicis arbitrio potius quam a lege penderet. Ahegg.
die versch. Strafrechts-Theorien § 11 , p- 33-34 eum § 10, p. 2»
cum lt;5 12, p. 35, S 14, p. 41, S 16 , p. 46 et not. 39, 5 17, p. 48
seqq. $ 22, p. 65, 66 et inpr. p. 67 nimis ius criminale ad usum
fori restringit. Kleinschrod, System. Entwickel. ed. 3, vol. III, 5 13'i

Qium noxii vim habere debet atque stimuhs motuum
anuni, qui ex sensibus oriuntur, ut malum, quod sen-
®ibus percipi potest, opponenda est: exceptionis causa,
tales poenae propter periculum de noxio timendum
non sufficiunt, civitas experientia duce per poenam
de corpore noxii plane secura fieri debet: hae poe-
nae igitur sunt vel carcer perpetuus vel mortis
poena. Haecce Grolman ex notione conditionis iuris
(Rechtlicher Zustand) deducit, quae adesse nequit, nisi
®nnul iuris laesiones et periculum ex eo oriens pu-
niantur: ut poenas quis exsequi posset, maiori vi
®pns est, haec sola civitate constituitur et praeterea
V ad unum iudicium de iure vis per poenam civitas
i'equiritur, in qua sola iudices adesse possunt.

Initio Grolmannus leges esse ferendas, ut poena alicui
nnponi posset, plane negavit, deinde tamen ius puniendi
•^erto sensu ius poenam civibus minandi dixit, quod
civibus de iure puniendi lege poenali magis persua-
sit, tametsi hoe ad facta, de quibus noxitis du-
bitare posset, an delicta essent nec ne (mala pro-
hibita, quae opponuntur malis in se) restringit, sic
®tiam sequentibus temporibus convenit alios cives
poena de noxio exacta deterrendos esse.

Sententia Grolmanni laudanda esse videtur poenam
^on universe ad exemplum aliorum vi corpori noxii il-
lata noxio esse infligendam, neque universe poenis car-
ceris perpetui vel mortis opus esse: fines, quos tantis
poenis imposuit, tamen nimis incerti sunt : si poena mor-

P' sss-ass cum 5 13S, p. 355-257 melius disputât ibi de »Criminal-
Politik;quot; et alia loca Kleinschrodi a me cilata.

tis in noxinm statuenda est, in gravissimis delictis
contra privates scilicet in caede, quae proposito noxii
committitur consummata, in delicto incendii ex propo-
sito noxii consummato et in gravissimis delictis contra
rempublicam consummatis, semper ex lege, non ex iu-
dicis arbitrio, neque ex hominum indole experientia
duce saucienda est, ab aha parte, ut iam ahi ante
me viderunt, civitas nunquam probe scire potest, an
noxius in posterum delictum facturus sit, nec ne;
an civitati ex tali homine periculum timendum sit
nec ne, unde semper gravissimae poenae vel carceris
vel mortis de quocunque noxio sumendae essent.

Hac in re potissimum Klein et Grolman errarunt,
quod ad solam poenam, non vero ad legem poena-
lem respexerunt, quum de delictis antevertendis ser-
monem haberent: poena nempe nunquam alicui ir-
roganda est tantummodo, ne quid faciat, vel, ne alu
faciant, hi fines simul spectari possunt, sed primum
requiritur, ut aliquis factum fecerit, cuius causa te-
neri posset: recte igitur huius causa Hencke aliique
hos lureeonsultos reprehenderunt, minus recte factum
ad solam culpam (Schuld) retulerunt, nam non suf-,
ficit, ut noxius aliquid fecerit, quod eius culpae tribui
possit, verum requiritur, ut hoe facto alius civis lae-
sus sit, damnum passus sit, vel eius persona aut res m
periculum vocatae sint, vel respublica ipsa, nempe vin-
culum inter cives laesa sit aut in periculum sit adducta-
Poena pro adminieulo, ut civitas, ut cives secrriri
fiant, haberi potest, postquam lex poenalis factum ante
poena vetuit, et, quum cives legem poenalem universe
scire quodammodo dici possunt, et ab aliis adminicubs

a discipliiia publica ad reipublicae securitatem adhi-
titis seiuiigi potest, nunquam vero sine lege poenali
hoc solo nomine vocanda est, neque eins notio cogi-
tanda est neque lege lata propter hanc solam causam
alicui imponenda est.

Civitati et singulis civibus hi Iureconsulti non satis
prospexerunt vis legis poenalis nullam fere rationem
habentes, quod magis de Grolmanno (in prior, edit.
Comp.) mirari licet, quod hic inprimis delicta ante-
vertere voluerit: lege poenali omnibus cognita multo
melius universe delicta antevertuntur; etenim legis
minae prohibere conantur, quominus delictum com-
mittatur; poena noxio infligitur, si delictum iam com-
missum est, ne aliud delictum fiat.

Praeterea libertas civium in magnum periculum addu-
citur, si facta, quibus alii cives vel eorum res vel civitas
ipsa in pericuhnn voeantur, sine lege puniri possunt.

Tandem Grolman ^-ituperandus esse videtur, quod
quot;ie conditione iuris, de vi iuridica (Eechtszustand,
Üechtszwang) sine civitate inter singulos hojnines in
statu naturae cogitarit.

Hisce pro parte Feuerbachius motus esse videtur
ad theoriam constituendam de metu animis civium
lege poenali inferendo, quamquam partim etiam hanc
•ieducebat ex vi physica (sit venia verbo) ante vel
post factum noxii non suffi«iente.

Itaque multum veri huic sententiae inest, attamen
öiinus recte solum puniendum esse existimat, ut vis
niinarum legis in republica revera efficiatur, et ius poe-
nae exigendae ex solis minis legis poenalis defendit.

cives per legem poenalem a delictis faciendis deterre-
antur et Grolmannum impugnat de tali fine in ipsum
noxium, quod noxius propter pericuhim in futurum eo-
rum, quae nondum fecit, secundum iuris principia puniri
nequeat. Haec ultima sane vera sunt, quatenus nemo
propter periculum in futurum puniri possit, sed tan-
tum propter periculum ortum ex eius factis, quod
vel civibus vel eorum rebus vel reipublicae ipsi im-
minet, dummodo noxii voluntati tribuendum sit 1)-

1) Feuerbach , Lehrbuch des gemeinen PeinL Rechts ed. 13 cum
not. Mitterm. L. 1, 5 8 » sein Zweck ist die Errichtung des rechtli-
chen Zustandesquot; § 10, 11 de vi physica non suJBciente p. 34 , 25.
»Physischer Zwang reicht aber nicht hin zur Verhinderung der
Rechtsverletzungen überhaupt. Denn der zuvorkommende Zwang ist
nur möglich unter Voraussetzung von Thatsaclien, aus denen der
Staat entweder die Gewissheit oder doch (wie bei dem zwange zur
Sicherheitsleistung) ihre Wahrscheinlichkeit erkennt: nachfolgender
Zwang nur unter Voraussetzung solcher Rechtsverletzungen, deren
Gegenstand ein ersetzliches gut istquot; cum § 13, 13 de vi psycholo-
gica. »Alle Uebertretungen haben ihren psychologischen Entste-
hungsgrund in der Sinnlichkeit — das Begehrungsvermögen des
Menschenquot; cum § 14, p. 36 de lege poenali et de poena cum § 16,
17 de fine et de principio poenae et legis poenalis. »Der Zweck
der Zufügung derselben (der Strafe) ist die Begründung der Wirk-
samheit der gesetzlichen Drohung in wiefern ohne sie diese Drohung
leer (unwirksam) seyn würde — der mittelbare Zweck der Zufügung
ebenfalls blosse Abschreckung der Bürger durch das Gesetz,
p. 37. naee perlegenda sunt, nam hac in re Bauer potissimum ab
eo recedit cum § 17. Rechtsgrund der Zufügung est die vorhergegan-
gene Drohung des Gesetzesquot; cum 5 16, not. 6 , p. 37 et 5 18, p. 2«
dc aliis theoriis inpr. contra Stübel et Grolman et contra Zachariae,
Fries et Bergk. Animadvertit theoriam remunerationis iuridicae

(rechtliche Widervergelt.) maxime ad remuner. moralem accedere; con-
tra Mitterm. not. 6 reprehendit Feuerbachium, quod talionis moral,
vel iurid. theorias cum theoria meri iusti misceat: verumtamen Cm»

Al) alia parte aliis poenae exigendae finibus hic fi-
1ÜS addi potest, et ipse Feuerbachius postea inter fines

theoriae iusti per se spectati semper est remuneratio moralis vel iuri-
lt;iica cum § 7 a, Mittermaier in hoc opere p. 18-31 et in not. et
® 80 a, p. 29, 30. Mitterm. contra Feiierhachii theoriam vocat
Nutïtheorie el eam impuguat, quod omnia cx sensilus deducat Feu-
erbachius et ex poenae minis, quod mensura poenae ex stimulo
®ensuum noxii non effici possit. Henke, Handb. vol. I, § 19 C,
p. 58-61 et de mixta theoria Kleinschrodi et Oerstedti § 19 ,
P- 61, 63 cum s 30, p. 66-80 inpr. p. 68, 73. »Drohungen eines
Rebels für den Fall der Verwirklichung einer Rechtsverletzung Imnnen
nun zwar allerdings in einzeln Fällen ein Bestimmungsgrund zur
^Unterlassung von Verbrechen seyn : allein sie sind es nicht noth-
quot;Wendig,quot; argumento utitur vim sensuum ad voluptate mox fruendum
delicto niaiorem saepe esse, quam stimulum metus poenae in sensus ,
quod malum (poenae) magis remotum est. Deinde de principio
'quot;fis ex solis minis poenae propter periculum civitati a noxio timen-
dum contendit tantum ius esse ad solas minas statuendas. Cives
luum poena tam saepe exigenda est, scribit Henke , sibi potius per-
«uasum habebunt minas et poenam ipsam ad cives deterrendos non
«ufficere. Si poena ad alios a delicto deterrendos de noxio sunii-
ille tantum propter alios punitur. Minus recte Henke de li-
^»tate mentis humanae disputât, p. 74. » Denn der Mensch ist
•quot;■aft seiner übersinnlichen Natur , auf eine Hobe gestellt, wo er von
Herrschaft des Instinktes befreit, sich mit Freiheit für das
■ßöse wie für das Gute entscheidet, und von dieser Höhe ihn hin-
abzustürzen und ihn der Herrschaft des Schreckens und der Furcht
^nterthan machen zu wollen würde ein Verrath an der gesammten
îlenschheit seyn.quot; Deinde agit de hominibus et de civibus excolendis.
Äaec tamen non sufficiunt et Henke hoc loco hominem cum cive
•niscet. Tandem regnum iuris delicto non turbari existimat Henke
quot;isi appareret noxium non puniri, sed iam statim id, quod contra
'quot;s est dcIicto factum est (iniuria lato sensu) iuris status «tatim
'gitur delicto turbatur. Abegg, die versch. Strafrechtstheorien § 11,
lä, p. 32-36, § 17, p. 48 , 50, § 20, p. 56, § 22, p. 67, 68,
» keine bessere Bestimmungsgründe — als die Fürcht vor Strafe. —
'Allein, wenn man gleich diesen Erfahrungssatz dem andern gegenüber

stellen darf, dass das wirklich verübte Verbrechen den Beweis der
Vergeilichkeit der Drohung, der TJnzuverlässigkeit der hierauf ge-
gründeten Berechnung liefere, so ist es doch für sich nicht geeignet,
die Strafe, die nicht bloss gedroht sondern auch vollstreckt wird,
rechtfertigen. — Es wurde kein Recht geben, durch Androhung
einer Strafe zu warnen oder abzuschrecken — wenn nicht schon
die Strafe an sich seiht als rechtlich und nothwendig nachgewiesen
wäre.quot; Bauer, Lebrb. § 38, p. 5S, 53. Echer, vier Abb. p. 54- ^^
in multis cum Fcuerbachio convenit c. g. finem eius coniungit cu®
Grolmanni fine p. 63, 64. Henkium refellit de hominis libertate,
recte tamen Feuerbaehium reprehendit, quod censuit noxium con-
sentire poenam pati, nam saepe de lege non cogitat ipso tempor^'^
momento, quo delictum committit vel se poenam non passuruni
esse sperat. Escher principiis puniendi Fichtii magis est addictu»
p. 61-63. Feuerbachius ipse lapsu temporum magis ad Grolmanni
theoriam accedit i 133 , p. 138 finem magis remotum esse profitent
»unmittelbare Abschreckung durch den Anblick der Zufügung ^^
Sicherung des Staats vor dem bestraften Verbrecher, ut iam alii an^®
me animadverterunt. Bauer, die Warnungs-Theorie p. I, cap. J
§ 34, p. 163, 165 de iis, quibus theoria Feuerb. et Baueri inter
convininnt § 35-39, p. 165-185 de iis, quae ad Feuerb. d'quot;'quot;'-
minatim pertinent. I. Iuris laesiones tantum poena dignae su^^^
contra Bauer opinatur non omnes iuris laesiones punicndas esse
que ad hanc notionem delictorum notionem esse restringen a^^quot;
II. Minis legis poenalis et poena stimuhim sensuum ad delictum
dcntem deleri. Hoc primum Bauer impugnat exemplis
quae culpa committuntur, in quibus igitur stimulis sensuum n»«^^^

brecher aus Lust an dem Verbrechen gehandelt habequot; § 36 , p- ^
170 deinde p. 171-173 hominem esse habendum etiam quot;
nünftiges Wesenquot; et ius noxio imputandi factum non deducen
esse ex stimulo sensuum vel voluptatis vel metus solo.
cat Feuerbachium specialem finem poenae et speciale
iuris poenae constituisse, quae negat et tandem recte § 37 e ^^^
reprehendit de mensura poenarum sec. eins theoriam Conf etiam

Ne fines poenae nimis protraherentur, Feurhachius
Ills puniendi iuris laesionis notione et lege poenali
ï'estrinxit, et principia sua deterrendi vi psychologica
ïam mitiora quam aha huiusmodi principia vis phy-
sicae, ut vulgo dicuntur, politica ratione in civitate
legislatoribus adhibenda mitiganda esse censuit, Èed
liaec eius doctrinae de malo poenae maiore quam
stnnulis motuum animi, quibus ad delictum faciendum
noxius impellitur, non plane congruunt, secundum
inam doctrinam saepe ad leviora delicta gravissimae
poenae requirerentur, quod et in bis stimuli motuum
animi magnam vim in homines habere possunt. Haec
autem doctrina erroribus non vacat, non omnes no-
stimulis animi ex sensibus originem ducentibus,
ad voluptatibus sensibus percipiendis fruendum mo-
Ventur, uti e. g. illi, qui maie intellectis religionis
quot;^el libertatis studiis ad delicta committenda impellun-
tnr, et perpaucae poenae variis stimulis animi mo-
tuum opponi possunt: tandem delictorum gravissimorum
stimuli animi vel causae minimi esse possunt.

Omnis theoria noxios deterrendi ad nimis asperas
noxio delicti poenas imponendas tendit, nomen ac no-
tio merito nostra aetate hominibus displicent: itaque
pi'opter has duas causas a tali theoria lureconsulto et
legislatori recedendum est.

Inde Bauerus theoria Feurbachii tamquam fonte
^tens notionem deterrendi in notionem monendi aut
cavendi, ius puniendi a iuris laesionibus ad illa, quae

quot;^'ipt. a Hcnkio, Bauero ct Mitterm. laudatis e. g. Richter, Hepp,
euins alia opera de (heoriis mihi comparare non potui.

iuris ordinem, statum laedunt vel in periculum vocant,
transtulit, quibus effecit, ut non solum sensuum sti-
mulis lex poenalis opponeretur, sed etiam moralia prin-
cipia et notiones officiorum simul cum scientia facto-
rum, quae ex lege delicta essent, in memoriam om-
nium civium revocarentur.

Henke contra Feuerbaebii theoriam disputarat nul-
lam officiorum et moralium principiorum rationem
haberi, legislatorem vero vel gubernatorem reipublicae
omnia, quibus opportunitas ad delicta facienda datur,
prohibere oportere, et cives doctrinis, artibus et reh-
gionis studiis esse excolendos; tum démuni ad poe-
nam noxiis imponendam procedendum esse: huius rei
causa de ordine iuris et de aliis monitionis finibuS
praeter metum legis poenalis partim saltem Bauerus
sermonem habere videtur et praecipit, ut educatio
populi magis excolatur, ut disciplina publica omnem
curam adhibeat, ut gubernatores reipublicae haec duo
adminicula ad salutem reipubhcae simul cum leg®
poenali adliibeant: quum haec non plane sufficiant»
necesse est, ut post civium monitionem, illi cives,
qui hanc monitionem contemnunt et facta lege vetita
committunt, puniantur. Monitio legis poenalis iusta
est, quod requiratur ad statum iuris in republica ser-
vandum, quod ius et officium sit civitatis uti diversis
adminiculis educationis, disciphnae pubUcae et moni-
tionis legis poenalis, ut (ordo) status iuris perma-
neat.

lus poenae irrogandae ex monitione, quae praece-
dit et ex lege violata deducendum est, est meruni
factum iustitiae sine fine, quod a monitione dif-

ex ipso fine, qui monitioni inest et cuius causa
®ionitio non factum meri iusti dici potest.

Hac ratione Bauerus theoriam suam cum theoriis
^bsolutis conciliare studuit. A Feuerhachii sententia de
'le poenae recte discedit, non solum puniendum esse
cives in futurum deterrendos vel ex theoria Baueri
quot;^onendos, sed non plane eius sententiae accedo, qua-
tenus hunc finem aliis addendum esse negat.

I'oena secundum ipsius theoriam nunquam factum
iusti esse potest, quia ius poenae irrogandae ex
ge poenali derivatur, itaque ab alia re, quae ipsa
^Pud varies populos varia est, pendet: ius autem legis
poenalis ferendae esse ex vinculo civitatis, ex neces-
sitate ordinis iuris in conditione hominum, quae vo-
®atur civitas, Bauerus ipse antea probarat.
^ ïus Igitur est civitatis praeter adminicula educatio-
et disciplinae pubUcae adminicula et legis poena-
et poenae irrogandae adhibere.
Quum lex poenalis maleficos a delictis non retineat,
qiium graviore adminiculo opus sit, poena civitati
®oxiis etiam infiigenda est: hac in re Feuerbachius
®t Bauerus errarunt, quod ex solis minis legis poenalis
poenae noxiis imponendae deducerent 1).

Theoria Feuerhaeihi et Baueri ab aliis theoriis, (fiiae finem ei-
^''atis spectant, recte a Bauero ahisque seiunguntur verbis » Andro-
quot;quot;gstheorien, Verhlitungstheorienquot; quarum tamen solum una spe-
sunt. Aliae vocantur Vergütungstheorien, Strafsufügungstheorien,
^»er, lehrb. § 26, 27, p. 49-52, § 30, p. 64, 55. Bauer, die
^'■nimgstheorie parte sec. cap. I, § 52, p. 266-269. Recte de ci-
S 2, p. 4 cum p. 5, 6, II et III. »1st es gleich richtig,
's die Vernunft den Staat, der Uee nach, als einen der Natur
Bestimmung des Menschen allein entsprechenden für die sittliche

Tametsi de pactis nominatim inter homines factis,
qnum in civitatem convenerunt, ad se coniungendum gt;

liehe Entwickelung des Menschen durchaus nothwendigen Zustand
darstellt, und die Menschen zum Eintritt in den Staat verpflichtet,
so ist es doch eben so gewiss, dass der Staat nicht als der «»^
sprvngliche Zustand des Menschen angesehen werden kann —
dazu vielmehr einer Verbindung zur rerwirkliehung jener Yernunß-
vorstellung vom Staate bedarf cum p. 83. Hisce accedo dummodquot;
his addas homines sine civitate cogitari posse et tantum ad homine»
excolendos, et, ut de iuribus ac bonis securi fiant, civitate opus esse.
Merito p. 5 ct 6 » Wenn sich auch nicht geschichtlich nachweisen
lässt, dass irgend ein Staat ursprünglich durch Vertrag errichtet
werden sey, so muss doch ein jeder Staat, wenn er als eine recht-
liche Einrichtung, und als Quelle der wichtigsten Rechtsverhält-
nisse angesehen werden soll, nothwendig als auf Vertrag beruhend
gedacht werden — stillschweigende TJebereinkunft der Theilnehmer-
Heinde recte de civitate eius finem esse statum iuris § 3, 4, p. 8-1®'
non vero proximum finem summum finem homines excolere atque
ethices principiis imbuere inpr. p. 11, 13, 15 primum de libertate

metus tenet cives, quod ad religionem et ethices principia attme^
ne libertas religionis et cogitandi et scribendi tolleretur § 5 recte re-
fellit theorias rcsarciendi damnum intellectuale, ut vocatur, vel la®
siones statui iuris hoc neque semper fieri posse neque definitionem
civitatis convenire »Zustand des freien gesicherten zusammen be-
stehenquot; p. 17, 18 »vielmehr muss die Staatsgewalt überhaupt »1
len möglichen Störern, und allen zu besorgenden Angriffen auf di®
Rechtsordnung zu begegnen suchen, zwar ist dieser Zweck niema''
in voller Maasse zu erreichen. Allein dies darf die Staatsgewalt
nicht abhalten , sich denselben zum Ziel ihres Strebens zu machen.
Haec enim contra reuerbachium Henke aliique animadverteran'-
Qua de re vid. Bauer Warnungstheorie cum § 12, p. 33. »
Mittel hört jedoch nicht auf zweckmässig zu seyn, wenn dure
dessen Gebrauch der Zweck nicht stets, und nicht in voller Ma«^^
se erreicht wird.quot; De adminiculis, quibus civitati utendum est, §
»Volkserziehungquot; p. 20-22 , § 8 » Polizei-Anstaltenquot; p. 23-25, § P'
37 cum § 10 , p. 28-32 de necessitudine inter haec admin. Omnia a

niagistratibus subiiciendum et ad civitatem secundum
'Bertas normas constituendam cogitare nolim, ac multo

'benda sunt, et intra fines iuris. Theoria monendi et legis moni-
non solum spectat stimulus sensuum, sed etiam »moralische Triig-
Schwäche des sittlichen Gefühlsquot; § 12, p. 34, 35 cum p. 36-40
psychologica nimis ad sensus refertur , monita legis non proprio
^is contra libertatem moralem civium: tali monitione sensus
'quot;^quot;ralis hominum exoitatur. Si de culpa quaerimus tali legis monitio-
'fdicatur huiusmodi facta alios in periculum vocare et in civi-
'quot;■•e poena digna esse, (Gefährlichkeit, bürgerliclie Strafwürdigkeit)
§ 13, 14 ilji necessitas et iustitia monitionis inpr. p. 44, 45
^ die Warnung enthält an sich keinen Zwang, und bezweckt ja
die Unterlassung erlaubter Handlungenquot; et recte contra Trümmer
'osque qui contendunt » der Staat missche sich — unhefügt in
■^quot;gelegenheiten des inneren Menschenquot; legem poenalem Bon nisi
externa, quibus status iuris in civitate in periculum vocatur,
«Pectare cum j 15 , p. 47 seqq. cum § 19, p. 60 seqq. inpr. p. 64
quot;gu't inter finem minarum legis et poenae exactionis, legis et
®n'entiae iudicum cum p. 65, § 20 prohibere laesionem status iu-
finis ult. ieg_ poen.; finis proximus monere cives minis poenae
f ■ ®® seqq. cum § 21, p. 69 seqq. inpr. p. 70, 74, 75 distinguit
quot; Stratjustiz-, Pflege und Richter. »Das einzelne Strafurthcil
vom Richter nicht um eines Zweckes willen gefällt, sondern
nur die rechtlich nothwendige Tolge des vorausgehenden Straf-
Sesetzes, u^j jg^ geschehenen Uebertretung desselben , mithin ein
^quot;or ^ict. der Gerechtigkeit.quot; Sed hoc loco miscet ius puniendi
ba^-'quot;!quot;*nbsp;probandum, cum officio iudicis, neque ante pro-

tj j. e^ltatis ad cives poena atficiendos. Nunquam iudicis sen-
la est factum iusti per se spectati, sed talis sententia iusta est,
* antea lex poenalis est lata (relative Gerechtigkeit). Hac ipsa re
quot;aG'« theoriis absolutis accedit et hoc magis diserte affirmat in opere
ed. sec. 1833, 5 18, p. 35 et not. a ct 4, cum } 17, p. 33
S 8-14, p. 24-30. Conf. Bauer, die Warnungstheorie, p. 22,
r'' ®l-85 nihil de iustitia per se spectata. » Der Rechtsgrund der Be-
^ ung — besteht in der vorausgegangenen rechtsgültigen Verkun-
S^ng der Strafe mittelst des Gesetzes und in der geschehenen üeber-
quot;ng des Gesetzes. — Denn ist das Gesetz im allgemeinen recht-

minus pacto ficto expiationis celeberrimi philosophi
Fichtii assentiri possim, quia tale pactum naturae ci-
vitatis non valde convenit, pactum tacitum inter eos,
qui in civitates coïrent, saepe factum esse propter
ea, quae vulgo de civitatum initiis in historia var
riorum populorum narrantur, probabile esse existimo
et philosopho hoc semper fingendum esse arbitror.

Tale pactum inter cives eo constat, ut secun-
dum certas normas et sub imperio legum et magistra-
tuum vivant, libertatem natura ipsa iis concessam re-
stringentes, ut securi fiant de iuribus vel de bonis, quae
in statu naturae iis erant, ut alia certa iura acqm-
rant: civitati tamquam vinculo inter cives inde est
officium ac ius civibus de iuribus vel de bonis cavere,
uti de ipso vinculo civitatis: hoc naturae civitatis
proprium est, hic est finis omnis civitatis: si igitur

gültig, so muss auch dessen richtige Anwendung auf den einieln
Fall rechtlich begründet seyn.quot; Conf. loca Henkii et inpr. Aheggquot;»
qnae contra Feuerbachium citavi cum Bauer Warnungstheorie, p- Igt;
cap. IV, § 40-44, p. 186 seqq. cap. V, 5 45, § 46, p. 204 seqq-
et praec. 5 47, p. 224-236. ibi etiam animadv. contra Bauerum «gt;
variis scriptis inveniuntur; cons. inpr. p. 232, 234. Bauer se defendi'»
» Man vergisst, dass die Bestrafung ja mit in der Drohung begriffe»
anzusehen ist. Denn die Straf Drohung enthält, ja die Erklärung
des Gesetzgebers, dass dem Tebertreter ein gewisses Uebel durch
die hierzu bestimmte Gerichte, in den gesetzlichen Formen solle
zuerkannt und wider ihn vollstreckt werden.quot; Itaque magis cum
Zacharia Gotting, de hac ult. quaest, convenio. Die Lehre vom
Versuche, vol. I, § 49 et not. 1-3, p. 79 cum p. 80, 81. ConL
etiam Bauer, Versuch einer Berichtigung der Theorie des psychi-
schen Zwangs, Neues Archiv des Crim. Rechts, vol. IX, p- '
p. 429 seqq. inpr. § 3 seqq. p. 445 seqq. « 6, p. 469 seqq- § '
p. 467-472.

»dornen pacti taciti vel eius notio displicet, de natura
Civitatis sermo liabendus est et ex eo fonte res est
probanda. Potest sane dici sponsio a civitate civibus
® luribus facta, dummodo talis sponsio tacite non
diserte praestita esse intelligatur.

Iura singulorum bominum etiam bona vocari pos-
et minime negandum est, in quibusdam causis,
S- falsi dubium esse, quale bominum ius spectetur,
attamen universe notio iuris cuiusdam notioni talis pa-
cti Vel sponsionis bene convenit: legislator solummodo
Actione iuris laesionis, quippe quae sit nimis sub-
tpis, abstineat et multo magis a notione, quam Mar-
tin 1) proposuit laesionis officii, coactus (Zwangspflicht):
officii enim et coactus notiones sibi plane repugnant.

lus poenae infligendae, uti ius poenam lege poenali
^ninandi ad civitatem pertinere paulo ante vidimus,
®ed lex poenalis poenae irrogationem praecedere de-

' quia civitas non statim graviore adminiculo uti
debet; quia civitas, quantum potest fieri, prohibere
debet, ne cives, vel vinculum inter cives, ipsa civitas,
^aedantur; quia officium est civitatis cum omnibus ci-
quot;^ibus communicare, qualia facta in tali civitate puni-
^•iitur, ut omnium libertati prospiciatur, ut arbitrio
®orum, qui rempubheam gubernant, certae normae
®eilicet legum opponantur.

Itaque ius puniendi libertati singulorum hominum
'^on adversatur, nam bonis vel iuribus, quiete et vin-
^iilo civitatis gaudentes mala, quae ex ipsorum factis

1) Martin, Lohrhuch des Teulselioii gem. CriminalrechU ed. sec.
^ P- 57 et not. 7.

contra iura vel contra bona aliorum vel contra ipsani
civitatem oriuntur, iure patiuntur, quod probe sciimt
in tali civitate huiusmodi facta puniri, quod lege poe-
nali iis indicatur, quaenam facta puniantur.

Ipsi intali civitate manentes et haec sdentes tacite ei
legi poenali et poenae irrogationi assentiuntur, tametsi
hoc non ex variis pactis civitatis, de quibus conven-
tum esset, quum civitas conderetur, efficienda sit

Facta igitur civium lege poenali prohibenda sunt
et punienda sunt, quibus singuli cives vel eorum res
laeduntur vel in periculum vocantur, vel ipsa civitas,
qua ad (ordinem) statum iuris servandum opus est,
in periculum adducitur vel laeditur.

Haec 1 quidem omnia ordinem iuris turbare dici pos-
sunt, «non .vero, ut quidam scriptores volunt, haec
omnia êirede rempublicam in periculum vocare cen-
senda sunt, sed vel directe rempublicam speetant, et
tunc indirecte in singulos cives tendere dici possunt,
vel directe singulos cives, privates homines speetant,
et tunc indirecte in rempublicam tendunt.

Ut singuli cives puniantur, necesse est factum eo-
rum voluntati, sive dolo sive culpae tribui posse et
ex modo, quo voluntas noxii ad delictum perficien-
dum tendit, magis i-etiam civitati vel singuhs civibus
periculum imminet?' praeterea ius puniendi ex iure et ex
officio civitatis tamquam civium vinculo in omnes ci-
ves derivatur, iustus igitur poenae modus civitati ser-
vandus est, unde non solum ex facti natura, sed
etiam ex voluntate noxii modus poenae sive laesionis
sive diversarum laesionum statuendus est, qua in ve
Kleinschrodus valde erravit.

Illo officio civitatis bene ab officio in homines (nio-
fahsche Pflichten) distinguendo cum Bauero a Feur-
bacliio recede.

Status iuris non solum laesione perfecta, sed etiam
factis, quae iura vel bona singulorum civium vel ipsam
civitatem in periculum vocant, vacillare incipit, quies ci-
vitatis et singulorum civium iam talibus factis turbatur,
cives de vinculo, quo coniuncti sunt, de effectu pacti
sponsionis tacitae, de adminiculis civitatis dubi-
tare incipiunt et vel inprimis de vi legis poenalis vi-
dentes unum alterum ve civium eius iussa contemnere:
Itaque conatus, qui talibus factis continetur et volun-
tati noxii tribuendus est, puniendus est ex vinculo
Civitatis et ex iure adminiculo poenae, ut adminiculo
poenahs, utendi, non tamen ob eam solam cau-
quod civitati ex conatu periculum immineat,
quot;^erum, quod vel tota civitas vel singuli eius cives in
periculum vocentur.

1) Varia civitatum pacta Feuerbachius e. jj, enumerat in opusc
PIlil. jurid. ünfers. über das Verbrechen des Foehverraths cap. II,
P- 43-50 , 57 et passim species perduellionis indicat, prouti contra
vel illud civitatis pactum fiant. » Gesellschafts- oder Vereini-
eungsvertrag, Tntervverfungsvertrag und Verfassungsvertragquot; et Hufe-
^«ndum citat. Henke, Handb. vol. I, §21, p. 81-93 nominatim
® hac specie theoriarum agit et multos scriptores afiert. not. 1,
P' 84. Ius ex pactis non oriri posse contendit, ct, an talibus institu-
opus sit, ab arbitrio gubernantium pendere. Si quis pactum civitatis
parte laedit, omni iure privandus esset et e civitate esset eiici-
®ödH8, sed non opus est, ut semper eüciatur ; aliae poenae igitur
multis causis ei imponendae sunt, quod solummodo per pactum
®®nium cum omnibus fieri potest, quibus quisque alteri spondet se
e«lpam expiaturos poeni», ne e civitate eiiciantur. Poena est ad-
quot;quot;'niculum securitatis omnium civium (publicae) et poenae cxa-

Welcker aliique ius puniendi ex damno mente in-
telligendo toti civitati illato (damnum intellectual® »

clione noxius cnlpam expiât, alii cives a delictis faciendis deterren.-
tur : poena inservit ad civem, qui peccavit, nieliorem reddendum et
ad alios exemple noxii (exemplarische Strafe) a delictis retineuduw-quot;
Fichtii doctrina igitur procul dubio ad civitatem est referenda (re-
lative Theorie) et est mixta. Conf. Tichte, Grundlage des Naturrecht»
nach Prineipien der Wissenschaftslehre, Jena und Leipzig bei Gabler
1797 , vol. II, § 20, p. 95-103. »Es hat jemand zufolge des
Kechtsbegriffes überhaupt, Rechte lediglich unter der Bedingung gt;
dass er in einer Gemeinschaft vernunftiger Wesen passe — Alle po-
sitiven Rechte, die der Bürger hat, hat er nur unter der Bedin-
gung , dass die Rechte aller übrigen Bürger vor ihm sieher seyen.quot;
De pacto in specie 97 , 98 eius finis » die olfentliche Sicherheit.quot;
Henke contra Fichtium recte disputât ex pacto civit. quacunque lae-
sione civem non omnibus civis iuribus privandum esse et nola5
delictorum, quae aliis poenis et poena noxium civitati tollendi digna
essent, non accurate indicari, omnia delicta posse expiari. Deinde
quaerit, nonne potius omnibus noxiis concedendum est, ut e civitate
çxeant, quod iis minus displiceret quam poenas pati, et rede iquot;
Fichtium invehitur de iure belli in noxium, postquam e civitate eiectiM
est. Recte quoque putat Fichtium notionem iuris belli Roussavio
deberé, quamquam melius saltem Fichte haue notionem ad unam
causam restrinxit. Tandem Fichte sibi répugnât aliis delictis prae-
ter caedem iubens noxium eorum e civitate eiicere, si non ad melio-
rem frugem redüt. Pactum Fichtii, si historiam populorum specta-
mus , multo minus quam alia pacta probabile videtur, neque ut res
probabilis cogitari potest. Ab aliis et nominatim a Feuerbachio
differt, quod contendat noxio prodesse se de tali pacto antea conve-
nisse ne e civitate eiiciatur. Escher, vier Abhandl. über Gegenst.
der Strafrechtswiss. p. 60-63 proxime ad Fichtium accedit et ius ci-
vem e civitate pellendi propter laesionem » des Rechtsgesetzesquot; de-
fendit , de iure belli tamen sermonem non habet et de expiation®
tacet; fines uSicherstellung gegen den Verlrecher selbst et Abschrec-
kung andererquot; a principio iuris seiungit. Oersted , über die Grund-
reg. der Strafgesetzg. pro parte etiam Fichtio favet § II, p. 62 et
not. ibid. de principio »Rechtlosigkeitquot; contra S 11 , p. 67-73 et
p. 63-67 inprimis eum vitupérât, quod modus poenae non ab ex-

sociale, ut vulgo dicitur) probare conantur, quamquam
quot;Welcker alios etiam fines enumerat.

Hisce Lelievre aliique moti esse videntur ad damnum
'diente accipiendum ut solum fontem iuris conatum pu-
niendi adhibendum, et libenter confiteor conatum pro-
pter banc causam vis legis in cives minutae, quietis sin-
gulorum civium et civitatis turbatae vel maxime esse
puniendum et magis tale principium ad conatum quam
''id consummationem delicti esse referendum, tametsi
consummatione omnium delictorum et praecipue
®orum, quae facto praecipuo ex lege consummata esse

P'a'ione pendere possit, ct quod distinxerit inter causas, quae noxium
® delicta facienda moverunt, (Eigennützigkeit, Schadenfreude et
causae). Si rursus noxius leve delictum committit, semper eii-
®'endus foret, contra noxins gravissimi delicti contra rempublicam
*ollendus foret e civitate, si prima vice haec committebat. Tandem
Henkio facio hominem qualicunqne laesione pacti civitatis sal-
non iurilus hominis privandum esse, ut voluit Fichte. Bauer,
'e Warnungstbeorie § 22, p. 83-8-5 ibi etiam de Feuerbacbii doctr.
opuäc. über Strafe als Sicherungsmittel p. 92 et Bauer passim.

Eehrb. des Strafr. ed. sec. §31, p. 56 et not. c, p. 57.
f'chtii theoriam ex quatuor theoriis repetendam esse , qnas inter se
'e philos, miscuit, existimat. Kleinschrod , system. Entwickel. ed.
'efl. vol. II, cap. II, 5 9 iam cogitat de pacto initio civitatis et
negat consensum patiendi banc illamve poenam p. 22, 23 mi-
recte opinatur poenam semper esse debere minus malum quam
quot;'quot;'•ctum, quod prohibere vult, p. 24, 25 nam tunc magis interesse
®'*gt;tatis delictum fieri et § 10 ct § 11, p. 26 seqq. inpr. p. 30-33
uiensura poenae, quam minus recte ex solo periculo gravitatis
■■epetit cum 5 1-5, p. 3-15 (cap. I, vol. II). De pactis tacitis civi-
quoque convenit celeberr. scriptor iuris publici. Klüber, öffentl.
^ent des Teutschen Bundes und der Bundesstaaten ed. quarta 1840 ,
I, § 1 , p. 1 et not. A-f, p. 2, 3 ubi multa exempla occurrunt
§ »-4, p. 4-7.

habentur, unum sit principiorum, cur puniendum sit,
verumtamen secundum pi-incipia iuris puniendi civitas
omnibus civibus poena, uti lege poenali, providere
debet, ne singuli laedantur , damnum patiantur, ne
ipsi vel eorum bona in periculum vocentur.

Itaque in conatu puniendo non solum legis violatae,
quietis turbatae omnium civium et ipsius reipublicae ra-
tio habenda est, sed etiam illius civis, cuius iura vel
bona in periculum vocata sunt; poena inde etiam ob
hanc causam conatui imponenda est, ne unus alterve
civis laedatur, damnum patiatur. In quibusdam de-
lictis contra ipsam rempublicam hoc solummodo ne-
gandum est.

Multo minus probanda est sententia lureeonsulto-
rum Mittermaieri, Lelièvre et Wintgens, statuentium
initia delictorum tacite vetita esse, simul atque eorum
consummatio lege est prohibita, conatum igitur delic-
torum sine lege iure puniri posse, quod noxii probe
sciant facta lege prohibita ineipere non lieitum esse.

1) Haec theoria vocatur »Erstattungstheoriequot; (des intellect. Scha-
dens). Welcker, die letzten Gründe vom Recht, Staat und Strafe,
Philos. Theil, L. II, cap. II, p. 250-266 cum p. 263 , 265-267
notum est, plures fines enumerat, inter quos maiime displicet fi»'®
famae laeso civi restituendae. Efficere vult, ut tanquam civi»
et tanquam homo ad meliorem frugem redeat, quae procul
dubio etiam poena efficienda sunt, non vero prosimus fini»?
multo minus principium iuris puniendi sunt. Lelièvre, Comment,
de conatu parte sec. cap. I, § I, p. 256-261. Disputât qnidem
de sponsione publica et privata (garantie publique et individuelle)
attamen hominem puniendum esse censet » nonnisi civitatis respe-
ctu — ut per poenam reparetur damnum illud formale, quod eï
delicto in rempublicam redundare videturquot; contra Henke, Handb.
des Crim. Rechts, vol. I, §22, p. 95-106.

Legis scientia vero Aôn cnique civi in civitate ae-
l'ie facile acquiritur et tarnen, quod omnes legem
lt;=ognoscere possnrit,'tfdis seientia in civitate iure prae-
®t«nitur, nisi pröbetur civem legem scire non potuisse:
Itaque régula stricte-est accipienda, omnes notae de-
^cti cuique civi'ffa-cilëquot;appàrere debent, delicta accu-
^quot;^te sunf'definienda '-et, si quid deest eorum defini-
nunquam civis punièndus est: notiOni conatus,
^^ vidimus, semper aliquid deëst notionis delicti, ut
consummationi opponi possit, sine lege igitur
Donatus non puniendus est.

Secundum etbices principia civis dici potest sibi
conscius buiusmodi delictorum initia quae co-
natus vocantur, tacite vetita esse, simul ac lexlpoe-
nalis in delictorum consummationem sanoitaueât, sed
iuris criminalis principia talig. sententia.-est
^■feucienda neque etiam secundum iiurisJßxäsiminalis
principia affirmandum estnbsp;mrmtu^B^^amp;imohtam^,

■^^i'^nulla poena diserte lege in cotaatUfti «ft.statuta.
Mittermaierus et Wintgens 1), nempe, ius puniendi

^ ) Mittermaier, Beiträge zur Lehre vom Versuche der Verbrechen,
J»es Archiv des C. R., vol. I, p. II, § 3: p. 167-169 et not. 4,
P- 169, 170 »dass nur deswegen der Versuch bestraft werden
^ onne , weil das YcrUt des Gesetzes gewisse verbrecherische Hand-
elingen nicht zu begehen auch das blosse Unternehmen dieser Hand-
^^quot;gen umfasst.quot; Wintgens, disput, de cOnatu cap. H, § 3, p. 78^
^ cum p. 74 seqq. Leliévre , Comment, de conatu parte sec. cap.

'S3, p. 271J 272, Recte tamen » Wunqnam tamen puniri quis
Potest ex legumlatoris praesumta voluntate.quot; Deinde sec. sua princ,
^ raeterea ne ratio quidem foret praesumendi legumlatoris volun-
quia, ut infra docendum est, ratio Iuris Criminalis diversam

et ius conatum puniencli deducunt ex principio legis
violatae, attamen nullum generale principium de lege
violata statui potest, quia apud varios populos valde
diversae leges perferuntur et quia lex tanquam notio
per se spectata eo sensu, quo a iureconsultis usurpari
solet, cogitari non potest; notae igitur, quibus appa-
reret noxii facto legem esse violatam, sine lege ante
lata indicari non possunt et boc vel maxime de conatu
valet, quod ex eo nemo laesns sit, quod nullum dam-
num sit datum, nisi eam speciem excipias, quae co-
natus qualificatus vulgo dicitur, quae non saepe
obtinet et mixtae est naturae. Facta autem, quae
tantum singulorum civium vel totius civitatis iura i»
periculum vocant, illicita esse non tam facile cuique
patet, ac si laesio hominis effecta sit vel damnum
datum sit: multo magis igitur legis monitione ante

et conatus et consummati criminis punitionem postulat.quot; DeiniJe
p. 277 , § 3 , dubia movet contra notiones laesionis iuris et violatio'
nis legis. Conf. etiam lelièvre specimen de poen. delictis adae-
quand. ratione cap. I, p. 8-13, p. 27 et 29, p. 103-107 iidem theo-
riae atque in alio opere favet » legumlator itaque in conatus poena
computanda non aliam mensuram adhibere potest, quam magnitu-
dinem damni commissi in rempuhlicam redundantis.quot; Sed nonne
quoque mensura poenae pendere potest a quantitate periculi lae-
sionis singulorum civium ? Conf. tamen cap. II, p. 48 , 47 ubi iquot;'
puniendi vocatquot; ius defensionis communis et intellectualis.quot; Senten-
tiae Mitterm. et Wintgens, de principio legis violatae accedit ï'quot;'
den, über den Versuch des Verbr. cap. I, p. 1-6 inpr. p. 4 et 8
cum cap. II, N. Ill, p. 282 ; contra egregie Zachariae, die lehre
vom Versuche der Verbrechen, vol. I, § 50, p. 82-84 et not. I'®
iam antea contra Mitterm. sententiam disputarat. Hepp, Vers. Xt®
Abb. p. 283, 284 propter notas déficientes et Grammat, et logic-
terpret. Conf. tamen Mittermaier ad Feuerb. conf. § 42, p. 48, not. 1-

Eodem modo vero vel magis de gradibus conatus
de conatu illorum delictorum, quae facto praeei-
PUo ex lege consummata esse censentur, hoc affir-
mandum est. Exempla, quae a doctissimo Wintgens
Citantur, unam speciem gravissimam conatus, quae
Donatus perfectus dicitur, speetant, et solummodo iis
probari potest huiusmodi facta legislatori poena esse
prohibenda. Si quis venenum poculo immiscuit et
bibendum dedit, liic vero poculum non hausit et
tarnen ex lege constituta veneficium non nisi eventu
®ecuto punitur, deëst nota, quae ad poenam requiri-
_ ' et idem de illo affirmandum est, qui iueendium

^ ex jussit ad iueendium puniendum vel parte even-
® Vel toto eventu opus esse, sed errat legislator, si
solummodo veneficio vel incendio consummato poenam

lureconsulti philosophantes, qui theoriae talionis mo-
l'alis favent, vel, qui hanc theoriam cum theoria meri
coniungunt, de iure conatum puniendi conve-
^^ant, necesse est, voluntatem noxii puniendam esse
®*istimantes, quum haee factis ceteris hominibus ap-
P^ret, uti Henke pluribus saltem locis contendit, et
l^'^le omnis conatus puniendus foret, dummodo de vo-
^^tate noxii constaret, quare idem Henke sententiam
restrinxit ad faetum animo iura smgulorum civium
reipublicae laedendi commissum 1).

Abegg contra magis de malo facto commisso, de poena
facto digna irroganda sermonem habet, ex quibus verbis
efficiendum esset eum solummodo ius delicti consummati
puniendi spectare, verumtamen plures doctrinas inter se
conciliare studens aliis locis palam profitetur volun-
tatis et facti simul rationem esse habendam secun-
dum pericula, quae ex voluntate et ex facto oriuntur;
praeterea metum legis poenalis et poenae, monitioneni
legis, damimm intellectuale ac plures alios fines tan-
quam fines minoris momenti cum fine meri iusti et
talionis coniungit, unde nullum est dubium, quin
ius conatus puniendi esse concédât 1).

§ 33, p. 183, 185, 189 miuus recte tamen causas affert. »Vi«
widerrechtliche Gesinnung nämlich kann nie für sich allein zquot;'
Strafe auffordern — weil ohne die Aufregung und den Widerstreit
des Bösen sich die siegende Kraft des Guten nicht entfalten könnte
und der Mensch mithin den innersten Grund seines Wesens frevent-
lich antasten würde, wenn er gegen die widerrecJitUche Gesinnung
allein, die den Sieg des Gute?!, oder des Bosen immer noch unent-
schieden lässt, Strafen kehren wollte.quot; Sed homo de delicto fa-
ciendo certum propositum habere potest et nihil tamen fecisse pquot;quot;
test: solummodo verum est hoc aliis hominibus non apparere § 34,
p. 190, 191. delicta iuris laesiones habet et p. 40 cit. conatum pquot;'
nire vult, quod ad inris laesionem tendat, quod ex animo noxii ap-
parere debet cum § 14, p. 9, 10 et 11 ubi etiam convenit de ß«®
» die rechtliche Ordnung im Staate aufrecht erhaltenquot; cum S 73,
vol. I, p. 494. »Wie die Verschuldung der Rechtsgrund der Strafe
istquot; cura p. 497 »das Gesetz der Wiedervergeltung nur die änSquot;
serste Grenze des Staatsrechts bezeichnet. — Nun ist aber unter
den übrigen Bestimmungsgründen keiner von grösserer Wichtigkeit,
als der Charakter von Gemeinschädlichkeit und Gemeingefälirlichkeit.

1) Abegg, die verschiedenen Strafrechtstheorien 1835, SS 9, p. 26;
5 10 , p. S9 » auf die Schuld des Individuumsquot; p. 31 et not. 26
cum p. 32, S 13 cum § 14 » Die Rechtsverletzung und die gefähr-
liche Handlungquot; p, 36-42 , fi 19 , p. 55 »als durch die That beknn-

Talio ipsius non solum iusta, sed etiam moralis di-
cenda est, quod de culpa expianda et de mero iusto
placando mentionem faciat.

Zachariae Heidelbergensis, qui magis directe quam
Kantius theoriae talionis iuris addictus est omnia
•ielicta laesionem libertatis aliorum civium habet et
eius doctrina igitur solummodo laesiones effe-
ctae puniendae forent: libertas hominum vel civium
iinum tantum ius eorum est, a quo alia eorum iura
Vel bona probe sunt distinguenda, et nescio, quomodo
ad hominum famam et ad ius in res notio iuris liber-
tatis referri possit; iam mitto mensuram poenae et
®Pecies poenae ab hoc scriptore non bene indicari.
I^x Kantii principiis non satis liquet, au conatus pu-
iiiendus sit nec ne: exempla, quae ab eo afferun-
tur ad delicta consummata pertinent 1).

quot;le'e Schuldquot; cum ä 20 , p. 57 » nach dem Maasse und Grade seiner
Schuld, wie er verdient habe — die begangene Uebelthatquot; cum §22,
P' 64, 65 etiam contra ahas theorias. De iure conatum puniendi
etiam Faider, Diss, de lege 2 Cod. poenalis seu de con. de-
''quot;I' p. 1, cap. III, § 1, 2 , p. 7-9 nimis favet civitatis utilitati soli
^rai- ad Rhen. 1825 in Dissert. Acad. Trai. cum p. III, cap. I,
P. 66-73.

Ij § 25, p. 122-128 etiam de Wagnero, Frieso aliisque. Kant,
Metaphys. Anfangsgründe der Rcchtslehre: das Staatsrecht E. vom
®'raf- u^j Begnadigungs-recht in Kants sämmtliche Werke von Ro-
senkranz nnd Schubert, vol. IX, Leipzig Voss 1838, p. 181, 182
«le iniuria et de factis consummatis p. 183 » was seine Thaten Werth
^'ndquot; eoutra eodem »allein proportionirlich mit der innern Bosar
t'Skeitquot; de bello civili, in Scotia orto p. 185 » weil er eine straf-
quot;■■e Handlung gewollt hat.quot; De iure conatum puniendi ct de se*i-
vaiiarum theoriarum conf. inpr. Zachariacj die Lehre vom Vers.

Tlieoriae homines vel cives poena emendandi iuri
conatus puniendi aeque favent, quia lege poenali

der Verbr. \oI. I, § 49, SO, p. 78-84 cum § 53 , p. 88 » aus dem
Reehtägrunde der bürgerlicben Strafe, weleher in der tou der Ver-
nunft anerkannten Nohtwendigkeit der Erhaltimg der Rechtsordnung
besteht — so können nur Gemeingefährliche Handlungen als straf-
würdig betracht werden. Gemeingefährlich sind aber nicht blos die-
jenigen Handlungen , welche eine wirkliche Rechtsverletzung bewirkt
haben , sondern auch die auf Störung der öffentlichen Sicherheit
absichtlich gerichteten Handlungenquot; cum p. 89 contra Lelièvre $ 51,
p. 84-86 de theoriis remunerationis moralis, secundum quas existi-
mat omnem conatum eadem poena atque consummat. puniendum
esse : de theoria remunerationis iuridicae » um dadurch den Angriff
in die rechtliche Freiheit des Hebenmenschen auszugleichen, so
liegt nur in der wirkliehen Verletzung ein Eingrilf, und der Ver-
such kann daher in der Regel gar nicht gestraft werden.quot; De
Theoria iustit. per se spectatae » ist in sich selbst zu sehwankend
und unbestimmt als das daraus mit Sicherheit ein Schluss auf die
Strafwürdigkeit dieser oder jener Handlung gemacht werden könnte.quot;
Recte deinde » Meistens gehen aber die sogenannten Gerechtigkeits-
theorien , wenn es sich um diese Fragen handelt, in die Nützungs-
theorie überquot; et ibi recte affert exemplum lurec. Rossi, qui inter
franc, script, vel maxime de iur. poen. et de iure con. poen. legen-
dum est. Rossi, Traité de droit pénal, Brux. 1841 , t. I, cap. 1'
VII, p. 69-103 cum cap. XHI, p. 157-167 » violation de nos de-
voirs envers les tiersquot; contra iustitiam per se spectatam »Le but de la
iustice humaine est extérieur et bornéquot; inpr. p. 63 cum p. 164 » est
de savoir, si un acte immoral étant reconnu, la sociéti a hesoi»
que cet acte devienne un sujet de punition humaine et immédiatequot;
cum L. II, cap. 35, p. 301.

Hepp, Versuche über einz. Lehren der Strafrechtswiss. p. 388,
289 opinatur theoriam » der materiellen AVidervergeltungquot; ad facta
et ad eventum solum spectare, itaque de poena conatus sec. eam non
agi posse : contra sec. theoriam mor. remun. omnem conatum siquot;®
lege poenali poena esse affic. Theoriam securitatis rcip. ipse IlepP
exponit p. 384 , 385 ius et officium esse civitatis. »Denn die öf-
fentliche Sicherheit würde darunter leiden, wenn nur die vollen-

violanda et factis in lioinines vel in eorum res vel in
ipsam civitatem, quae malae hominis vel civis vo-
luntati tribuenda sunt, noxius iam ostendit emenda-
tionem ipsius per poenam requiri. Erroribus ambae
bae tlieoriae laborant, quod secundum earum prin-
cipia poena vel maxime in gratiam noxii civis de eo
esset sumenda et huius rei causa emendatio hominis,
ut solum principium iuris puniendi, multo magis vi-
tuperanda est: deinde poena secundum eos propter
solum finem in futurum noxio imponenda est, quam
sententiam iam impugnavimus.

Theoriae, quae ad finem civitatis diversis modis re-
spiciunt et inde ius puniendi probare student delicta
antevertendo, cives a dehctis deterrendo, vel, ut civi-
tas et cives omnes securi fiant, secundum hos fines
aeque de iure conatus puniendi convenire debent:
Oßinibus enim idem est principium delicta sive lege
poenali, sive, ut alii volunt, poena ipsa prohibendi,
luantum fieri potest: conatu scilicet puniendo, quan-
tum fieri potest, cavetur, ne delicta consummentui-.

dete verbrecherische That strafbar wUrequot; nam casui tribuendum
tale factum eventu esse destitutum. »Der Anfang zum Ver-
'^fechen bahnt ja auch den Weg zur Rechtsverletzung selbst. Der
®laat übt also nur das Recht der Prävention und Nothwehr aus,
^^enn er den Versuch straft.quot; Quid vero »Nothwehrquot; de laesione
futurum. Hepp , über den gegenwärtigen Stand der Lehre vom
^quot;quot;•suchten Verbrechen. Archiv des C. R., Neue Folge, Ao 1836,
see. p. 243 , 246 » nach dem auf dem Gebiete des Strafrechts
Entscheidenden Princip der Gemeingefdhrlichkeit, wodurch der TJm-
Und die Gränze der Strafgewalt des Staats rücksichtlich der zu
strafenden Handlungen bestimmt sind.quot;

Sic Grolmannus delictum définit omne factum, quo
apparet voluntatem ad id tendere, cuius causa iure
poena sancienda est, attamen paulo post ad facta, quae
ad iuris laesiones tendunt, hanc notionem restrinxit.
Secundum principia deterrendi Feuerbacbii idem di-
cendum foret, sed iis addidit finem civitatis esse,
ne iuris laesiones fiant, et conatus régula iura homi-
num vel civium potius in periculum vocat, quam ea
laedit: itaque sibi non plane constitit deinde cona-
tum puniendum esse affirmans.

Martin aliique, qui iuri defensionis addicti sunt et
banc a defensione singulorum hominum vel civium
non accurate distinguunt, conatum a poena eximere
debent secundum talia principia et sic Martin co-
natui tantummodo poenam disciplinae publicae irro-
gandam esse arbitratur, partim etiam, ut mihi vide-
tur, quod ad notionem delicti laesione effecta officii
coactus opus esse scribat: mirum vero est eum ab
alia parte contendere ex omni delicto civitati pericu-
lum imminere et de periculo civitatis per vim leguni
poenalium in animos civium minutam sermonem ha-
bere , quae profecto conatus notionem aeque atque
notionem delicti consnmmati spectant.

Moralis defensio quaedam, cui addictus est cele-
berrimus Eomagnosi, proprie etiam de iure conatus
puniendi convenire debet, verumtamen ipse eam damni
notione nimis restrinxit et, uti recte Lelièvre animad-
vertit, sibi non plane constitit argumentis, quibus ius
puniendi conatus probare studet: talis defensio magis
ad unam legem poenalem pertinet, nam poena irro-
ganda tamquam malum sensibus percipiendum noxio

infertur et idem de poena conatus atque de poena
consummationis dicendum est; potius vocanda esset
indirecta defensio civitatis, quod illis verbis finis legis
poenalis et poenae irrogationis simul continerentur,
dummodo bene a iure defendendi singulorum homi-
num et civium in civitate seiungeretur : tunc esset ius
defendendi vel servandi ordinem iuris, statum iuris
in civitate 1).

1) Martin, Lehrbuch des Teutschen gemeinen Criminalrechts ed.
sec. Heidelberg 18S9, 5 11, IS, p. 23-38. »Da alle Menschen
•lurch das Sittengesetz ? verpflichtet sind, in einer solcher Verbin-
mit andern zu leben , welche man einen Staat nennt, so
'quot;s-'t sich das Recht der Staaten zu existiren nicht bezweifeln —
Segen widerrechtliche Angriffe anderer — sich als moralische Per-
son zu schützen — Gefahr für die juristischen Person des Staatsquot;
not. 14, p. 25 »Gefahr der inneren Zerrüttung — wirkliche
eahrquot; quod peric. interpretatur »jedes Verbrechen nothwendig ei-
quot;en wenigstens mittelbaren Angriff auf dasjenige Gesetz — Gefahr
l^nr das Ansehen der Gesetzen — Strafe ist also ein zweckmässiges
'^''ttel, das Ansehen verletzter Gesetze zu sichern.quot; Itaque non plane
eadem defensio atque defensio singul. hom., simul ad abs. et rel. theor., ut
^oeanfur, accedit »Verletzung einer vollkommenen oder Zwangspflichtquot;
e' omnia tamen e civitate repetit. Romagnosi, genesi de! diritto
penale, -vol. I, sesta ediz. parte sec. cap. VIII, § 221, p. 107 et
P- 108. » Dumque contro 1'aggressore inguisto militano due diritti,
quot;luello di tutela dell' assalito, 2° quello che compete allä societä in
fevore dei suoi individiui e di sè medesimaquot; cum $ 222, p. 108 et
» che questo diritto proprio della societä — è fanto diverse
quello — competere ad alcuni sclvaggi che accorono alia dife-
di un assalito ingiustamente quanto è diversa la societä dalla
»nsociabililkquot; cum parte I, cap. VI et VII, § 69-§ 80, vol. I,
P- 40-43. Hisce addere licet etiam differre a defensione ipsius laesi,
®«'Us non -satis meminit acutiss. lurecons. Contra Carmignani,
crim. Elem. vol. I, parte sec. tit. II, § 3, 5 272, 273 , p. 143,

»Ur.

144

Klein, Sclmeider et Welcker ius puniendi ex damno
mente accipiendo resarciendo deducunt, quamquam

vulg. defeus L. I, cap. VIII, p. 103-109 cum cap. IX »de Ia defense
indirectequot;p. 109-133 nimis coniungit haue theoriam theoria cum prohi-
hendi, et eam reprehendit, quod futurum spectat et quod praecipuam
causam puniendi non habeat » debt moralquot; deinde cum ea miscet
theoriam de vi psycbologiea. Contra moralem defensionem lelièvre anim-
advertit poenam ipsam saepius malum corporis noxio afferre. Lelièvre,
Comment, de conatu parte sec. cap. I, § 1, p. 357 seqq. Saltem
est adminiculum vis physicae , quod tamen non eodem modo et sta-
tim adhibetur atque in defensione singulorum: sic antea iudicii
inquisitione et sententia iudicum opus est: potest etiam absolvi.
Henke, Handb. des Crim. Rechts, vol. I, SS 33, p. 106-114 et not. 1,
p. 114, 115 contra Martin. In prioribus agit de scriptis Schuhii et
IJnterholzneri, Schulze theoriam defensionis coniungit cum theoria pro-
hibendi (Praeventionstheorie) et remunerationis. Contra defensionem
directam recte animadvertit Henke, p. 107 » der Begriff des Notli-
zustandes und der Tfothwehr kann allgemein nur auf den ausser-
gesellschaftlichen Zustand, im Staate aber nur auf einzelne und
auch auf diese nur under ausserordentlichen rmständen, nicht aber
auf den Staat seihst, im Verhältniss zu einzelnen seiner Bürger,
sondern nur im Verhältniss zu andern Staaten bezogen werden.quot;
Recte, ei defensionem stricte accipias. Bauer, Lehrbuch des Straf-
rechts, § 30, p. 54, 55 et not. c. cum not. ti, e, p. 56. Has theo-
rias, quas omnes laiumerat, habet » Strafzufügungstheorien. Theoriam
Martini vocat » reine Theorie der Nothwehr.quot; Iudicium de Theoria
Romagnosi latum est etiam in opere Krit. Zeitsch. vol. III. (Mitterm.
und Zachar.) Bauer, die Warnungstheorie parte sec. cap. II, § 64
et § 65, § 64 de Grolmanno in specie disputât. Recte contra
Martin aliosque civitatem, si delictum perduell. excipias, non esse »im
Nothzustandequot; quod profecto de perduellione saepe etiam non va-
let, deinde indicat eam cum theoria prohibendi et damni intellec-
tualis , ut vocatur , cohaerere, unde sit mixta theoria et non vera
theoria per se spect. p. 363 , 364 uti etiam theoria Martini mixta
est cum vi psychol. et damno intell. p. 367 , 368. Recte etiam àe
periculo civitatis et de notione periculi, quam minus recte Martin
intelligit » besteht diese Gefahr nicht sowohl in der Minderung des

non plane eadem ratione : ad stimulum imitandi apud
alios cives prohibendum poena opus esse contendunt
Klein et Schneider; hic vero ius secnritatis reipu-
blicae simul laesum esse ex stimulo imitandi apud
ahos excitato et omnes cives a delictis faciendis esse
retinendos statuit, quibus apparet eorum theoriam
prope ad Feuerbachii theoriam accedere, verum eodem
^'itio laborare poenam solummodo alicui imponendam
®sse, ut alii a delicto abstineant: primo adspectu
Schneider tamen de iure puniendi disserit etiam,
luod noxius ipse ius civitatis laeserit, sed causa deinde
additur, ne stimulus imitandi excitetur, talis causa igi-
tur futurum spectat. Deinde non in omni causa pro-
bari potest alios factum noxii imitaturos vel sola
poena a facto et a stimulis excitatis recessuros, et
quot;iubium est, quomodo poena exsecutionis, ut a Klei-
nio vocatur, cum hac poena sit coniungenda, vel ab
bac poena sit distinguenda.

Homines saepius quoque sensuum voluptatibus in-
dulgentes vel animi motibus incitati quam exemplum
aliorum sequentes ad delicta facienda impelluiitur.

Ansehens der Gesetze, als -vielmehr in der Störung der Rechlsord-
, welche den Staatszweck ausmacht: andern Theils wird
durch Rechtsverletzungen noch nicht der Fortbestand des Staates
Selbst geführt, sondern nur die möglichst vollständige Erreichung
meines Zwecks gehindert.quot; Tum contra eum, si legis vis laesa est,
damnum intell. iam est resarciendum, non amplius de periculo ser-
esse potest. Neque Schulze neque Martin satis ad vinculum
quot;quot;'tatis per singulos homines effectum et ad eius originem spe-

resarcietidum puniendum esse existimat, quod dam-
num revera datum (ut vulgo dicitur damnum materia-

philos. Theil, I. II, cap. X , p. 2.50-266 cum p. 263 seqq. contra
theoriam Rleinii, Schneideri et Welckeri. Henke, Handb. des Crim.
Rechts, vol. I, § 23, p. 95-108 universe de his theor. » die Bedeu-
tung, welche sie (die Strafe) für diesen (der Verbrecher) als Ver-
nunftwesen hat, dabei ganzlich übersehen wird.quot; Contra Rleiuium
alios noxii esse stimulo^, non vero imitandi : noxium puniri propter
alios. Schneider, secund. eius sent, stimules Feuerbaehii eum sti-
mulo imitandi ut causas delicti coniungit septem fines poenae
quot;Welckeri diserte impugnat p. 101-103 pro parte recte e. g. de
sensu irae, de minore fide, quam alii cives noxio habent, Omnes
eins errores tamen non vidit. Bauer, Lehrb. des Strafr. § 36, p. 49
et not. c, î et Si 70 , p. 108, 109 de princ. iur. con. pun. » äussere
Handlungen, die Rechtsordnung gefährden (sc. vermöge der _ Rich-
tung — und als Anfang der Ausführung) legem poenalem ad con.
poen. non requirendam esse putat. Bauer, die quot;Warnungstbeorie
parte sec. cap. II, ä 56 omnes species huius theoriae ibi enumeran-
tur e. g. »Herstellung der verletzten Freiheit oder Gleichheitquot; cui
Cropp , Schröter , Schmidt addicti sunt : » Aufrechtshaltung des Be-
leidigten Unrechts der Menschheit gegen dessen Beleidigerquot; cui favet
Stöckhardt, p. 300-307 e. g. p. 305 contra quot;Wclekerum recte » Stö-
rung des princips des rechtlichen quot;Willens (wohl richtiger und
deutlicher in der Störung der Rechtsordnungquot; cum § 67, p. 307-
334. De poenae irrogatione tantum agunt et tamen finem puniendi
ad futurum adhibent. Officia civitatis eiusque gubernatorum non
recte intelligunt hoc restringentes ad statum iuris restituendum,
tale damnum semper non plane reparari potest e. g. in perduellione
p, 310. Non potest probari damnum intellcctuale ut certum aliquid
p. 311, 313 non est proximus finis, sed »nützliche Folgequot; vel
finis minoris momenti p. 314 de quot;Welckeri theoria p. 315 seqq. est
mixta theoria ; contra Welcker ipse in iurist.-polit. Encyclop. ap.
Bauer, p. 316, not. e. proprie periculum non damnum intell, spe-
ctat finis Welckeri. »Nichtachtung des Rechts, Unverbesserlichkeitquot;
p. 318 nullum damnum status iuris infertur quod fama laesi civis
delicto noxii laedatur et huius voluntas contra ius tendat p. 319 et
320 emendatio politica vel moralis noxii ad theorias prohibendi (Vcr-

le) ad ius civile solum pertineat, verumtamen notionem
feparationis damni, uti in iure civili praestanda est,

hütungstheorien) potius quam damnum resarciendum pertinet. Poena
damnum intellect, datum esset restringenda et mensura poenae
®eque ex eo neque ex septem finibus tale damnum spectantibus
®ffici potest p. 322-324. Bauer lurec. Carmign. et Leliévre non
Meminit. Oersted, über die Grundregeln der Strafgesetzg. § 13,
P- 82-97, inpr. p. 89. »Diese Theorie hält gewissermassen die
Mitte zwiêschen den absoluten und relativen Strafprincipien.quot; Deinde
»ndicat Welcklerum vel maxime a theoria deterrendi cives a delictis
'■ecessisse, quod metum poenae naturae hominis minus convenientem
®olum finem existimaret. Egregie suam sententiam Oersted exponit
P- 90 cum § 2, p. 6-9, p. 91. »Was derselbe intellectuellen Scha-
den nennt muss allerdings auf die Strafbestimmung Einfluss ba-
et p. 91. »Warum aber soll man deshalb dabei stehen blei-
ben den intellectuellen Schaden wieder herzustellen? Ist es nicht
besser sowohl diesem als dem materiellen Schaden, Avelchen ein
'Verbrechen veranlasst, vorzubeugenquot; et p. 92 » das höchste würde
®eyn, dass wiederholte Verbrechen dessen , der einmal das Gesetz
übertreten hätte, verhindert und die Reize zu neuen Uebertretungen —
^ei andern — wieder ausgetilgt würdenquot; et p. 95 contra iniuriam
famae laesi illatam : nimis tamen hanc rem urget » es ist nur eine
Täuschung, wenn es scheint als läge ihm {dem Verletzen) die Be-
strafung des Verbrechers am nächsten.quot; Hic tamquam civis in peri-
culum adductus vel laesus est: hic civis civitatem de eo curam
habere inprimis videat, tametsi omnes cives sibi hoc persuasum habeant
■^ecesêe sit. Celeberr. Carmignani ius puniendi in opere Iur. Crim.
ïlem: ed. quarta parte sec. de poenis § 274, vol. I, p. 144 habet
® lUs politicac necessitatisquot; et not. 3. Haec propter alia loca vel
'naxime de iure pun. in sola civitate intelligenda sunt. Kimis ta-
'quot;en ex sola civitate per se spectata. Elementa L. I, tit. 2, § 63 ,
I, p. 41 , 42 — »crimen ipsum tandidem in iure nostro aesti-
quot;»andum imputandumque esse quanti societatis interest ne patre-
— quantitas damni, quod ex crimine in societatem reciditquot; cum
§ 68, 70, p. 43 , 44, jj 72, p. 45 cum §5, p. 6, 7 cum § 103-
p. 58-65 et in opere Teoria delle legge della sicur. soc. vol.
I'. II, cap. III, p. 42, 43 » la sorvcrsione della societä ravvisata

cum notione ipsius damni dati miscuit: reparatie hu-
ius damni pecunia solvenda vel alia simili ratione a

in qnesto riguardo, è quella de' dritti della natura umana dive-
nuta scopo di protezione per la società e grundi il danno sociale,
è dunque il primo, e più essenziale carattere elle agli oechi del
principio politico dee presentare un' azione umana , onde meritare il
nome di offezaquot; et p. 44 »il solo principio politicoquot; cum p. 46 et 51,
cap. V, p. 98, cap. VI, p. 101, 113 , 143 et 144, ubi tamen distinguit
inter damnum sociale et privatum : hoc vocat politico-civile, verumta-
men potius damnum intellectuale singulorum civium spectare videtur.
Ex hoc fonte procul dubio optime facta civium, quae publice contra
religionem vel contra bonos mores fiunt, anteverti possunt et culpae
noxii non dolo tribuenda sunt: haec statum iuris quoque turbant.
Conf. Leliêvre, Specimen de poen. delict, adaequand. ratione 1826.
Lovanii cap. IV, p. 120-132 et de iure poen. cap. III, p. 89-93,
est igitur eius ratio habenda. Contra Romagnosi de solo damno
sensu vulg. (materieller Schaden) scribit genesi del diritto pen. et
minus recte contendit conatum per se spectatum damnum efficere
posse parte quarta. L. I, cap. VI, § 708, p. 313, 314 »1'atten-
tato ha un valore assoluto attivo, onde produrro di sc solo un ef-
fetto o buono, o nocivo, o indifferentequot; cum § 710-713, p. 315,
ygt;il damno finale — e perciö la di lui maniêra nociva di essere, non
puô esser altro che la relazione è la convergenza degli atti che
lo compongono a produr damno.quot; Cum § 654, L. II, c. I, parte
terra, voL I, p. 251, cum cap. II, § 575, p. 358. Contra recte
pro parte Leliêvre, Comment, de conatu parte sec. cap. I, 0 2,
p. 368, 369, cum p. 266, 267. Wintgens disput, de con. cap. II,
§ 1, p. 73 , cum p. 71, 73, cum cap. II, sect. I, § 1 , p. 63-68,
nimis refert ius pun. ad ius defens. cum p. 75 ubi a vindicta
bom. priv. hoc bene seiungit. Cropp. Comment, dc praeo. iur. Ron),
circa pun. con. Sect. I, L. I, p. 9-16, inter damni species non
satis distinguit et minus recte disputât de existimatione civis laesi
a noxio imminuta. Brouwer, de conatu criminum parte sec. Sect.
I, S 1, p. 18, 19, sect. Ill, p. 30-32. Philipse de con. delinq.
Exordium p. 1-3, cum p. 5. Verbum » peccarequot; ibi minime placet,
quod nimis a iuris principiis alienum sit; quae de iuribus civitati
imperantis scribit, nimis libertati, singulorum civium adversantur

iure criminali aliena est, civis vero propter civitatis
'vinculum, eiusque finem puniendus est, sive, quod ci-

minus rede ex locis Senecae repetit finem iur. crim. es»e cives
cmenrlare. Iliddema Jongsma, disput. » an delintjuens conatus poena
S't affieiendus , si delinquens mutato consilioquot; caet. Grou. 1828,
P- 1, 2, ius pun. const, esse docet » ne turbetur tranquillus pla-
cidusque iurium ususquot; Winssinger responsio ad Quaest. » Quaeritur
luaenam sit differ, inter delicta dolosa et culposa.quot; Cap. IV, Sect. I,
quot;13 pun. repetit ex natura civitatis, p. 83-86, hominem sine consortio
hominum esse non posse contendit cum sect. II, p. 88-89 el inpr.
P- 89, de conatu pun. propter damnum intrinsecum {ut ab eo voc.) ex
laesione legis et ex opinione civium de vi leg. minuta. Beccaria dei
•lelitti e delle pene Parigi 1786. Caziu 5 XXIV, p. 98. »Abbiamo
''eduto qual. sia la vera misura del delitti cioè il danno della
societàquot; cum p. 99, 100 »I'idea della utilita comune che è la
base della giustizia umana.quot; Huius rei causa a multis recte repre-
henditur, e. g. a Carmignani, iur. Crim. Elem. L. I, Ç 111,
quot;ct- 3, vol. I, p. 63: nam propter solam utilitatem reipublicae
poena non iusta est; cum Beccaria op. cit. J 14, p. 55 » I'importan-
^a di prevenire un attentato, autorrizza una pena.quot; Werner, Handb.
■^es peinl. Rechts, Hadamar 1830, No. XXX, § 189, p. 116 »Strafe
folgt nur auf Handlungen, die durch wirklich — schädliche fVir-
^vngen das Rechtsgebiet andrer benachtheiligen.quot; Itaque contra
poenam conatus vid. tamen § 163-173, p. 107-110: de theoria pro-
^»hendi (Präventionstheorie) et Pfo. XXXV, § 337, p. 144, SS 333,
P- 146 de perduellione p. 170 , 171. Bentham , de iure con. poen.
eonvenit, nam quatuor fines indicat, quorum finem prohilendi delicta
(prevent.) praecipuum habet. Bentham an introduction to the prin-
e*ples of morals and legislation, London Pickering 1823, vol. II,
®ap. XIV, nr. 1-6 praec. nr. 3 , p. 14 et magis nominatim in Prin-
'^ipes du Code penal sec. parte in Oeuvres de Bentham par Dumont
I, p. 143, cap. I. Remèdes suppressifs — à faire cesser un
^élit commence — mais non consommé et par conséquent à préve-
le mal dumoins en partiequot; cum p: 170, 171. Rauter, traité
droit Crim. Imtroduct. p. V-XII defendit theoriam defens. soc.

Chauveau et Hél. Faustin, Théorie du Code pénal, vol. I,
X, p. 139, 140 »péril social.... il est de son intérêt de prévenir

vem vel civitatem laeserit, sive, quod civem vel civi-
tatem in periculum adduxerit.

In uno genere delictorum laesio, damnum datum
requirenda sunt ad delicti consummationem; itaque
Imius damni procul dubio ratio habenda est: in al-
tero genere delictum ante damnum datum consum-
matum esse censendum est vel maxime, quod singuü
cives vel quod ipsa civitas nimis in periculum vocarentur
aut laederentur, si consummatio horum delictorum cum
damno vel cum laesione coniuncta definiretur; legislator
tunc etiam ad damnum quod inde eveniret, spe-
ctare debet. Hoe facile doctissimo viro concederem
ad ins puniendi damnum mente datum simul cum
damno revera dato referendum esse, minus tamen m

les erinies (se. reipnbl. interest) cap. IV, p. S7-30 »la fin de fou-
te pénalité est le maintien de l'ordre dans la société, la protection
du droit.quot; Chau-veau, Code pénal progressif, Paris 1833, Introd.
p. I-IV ex natura civitatis hominis indoli plane convenientis ; tum
cum Rossi opinatur hoc restringendum est ad » un devoir violé,
le Graverend, traité de législ. crimin. par Duvergier, Brux. 1839,
vol. I, cap. II, p. 106, 107 » les actes extérieurs troublent senls
la société.quot; Le Graverend des lacunes et des besoins de la législ.
franç. en mat. pol. et crim. Paris 1834, vol. I, p. 333, 333, not.
1-3 » la société a été troublée par cette manifestation extérieure et
le trouble qu'elle a éprouvé doit être réprimé.quot; Rosshirt, î«'ei
crimin. Abhandl. Heidelb. 1836, Abh. II, I. A et B , p. 93-96 cum
p. 106 cum p. 118-125 inpr. p. 131 de poena etiam propter singula
cives in noxios constituenda Tittman, Handb. der Strafrechtswiss.
Allg. Theil, § 98, p. 193-195 cum cap. I, S 18-36, p. 37-40, «»P-
II, § 37-33, p. 41-55. Mareioll, das gem. Deutsche Crim. Rech* )
§ 31, p. 83 cum § 3, p. 4 seqq. inpr. p. 8, 9 poenam iustam esse
ad statum iuris in civit. servandum recte existimat : deinde de peri-
culo civitatis ex omni delicto quodam sensu.

delictis consummandis puniendis, quam iu eorum co-
Uatu poena vetando et minus in delictis, quae con-
summata esse cum laesione effecta intelligenda sunt,
quam in iis, quae facto praecipuo a noxio perfecta
pro consummatis habenda sunt

Deinde damnum mente datum interpretans memi-
nit quidem recte opinionis, in quam cives discedunt,
de statu iuris in civitate delicto commisso labefacto,
de vi legum ad cives a delictis committendis reti-
nendos lege violata minuta, attamen minus recte
Cüm his coniungit noxium ipsum ab aliis civibus con-
temni et omni gravi delicto illi, qui laesus est, in-
iuriam inferri, quod tali facto iuris defensione non
dignus habeatur, existimationem civium eiusdem civi-
tatis noxio et civi ab eo laeso poena reddendam esse.
Haec neque cum tali damno plane cohaerent, neque
plane vera sunt, neque poena semper effici possunt.
Noxius contra ius ahus civis aliquid fecit, sine iure
alium agit, sed eum iniuria non affecit neque lae-
delicto facto deinde contemnetur: civitatem civi
laeso, nisi ipse delicto sublatus sit, ostendere oportet
^leminem eum impune laesisse vel in periculum ad-

Xistimatio ipsi noxio saepe poena non potest restitui,
®aepe noxius, postquam poenam passus est, ab aliis
civibus contemnitur. Civitas quidem genere poenae
®t adminiculis, quibus uti potest, conari debet, (quan-
^lia fieri potest), noxium tamquam civem et tamquam
Neminem emendare, verum hoc nunquam iuris pu-
quot;^lendi principium esse potest.

ad statum iuris in civitate et ad singulos cives eo-
rumque iura, quod hi cives vinciüi civitatis sint par-
ticipes , a lureconsulto referatur.

Tandem nullum est dubium, quin secundum princi-
pium damni intellectualis conatus puniendus sit, nam
conatu tale damnum iam datur, et, si hoe principium
unice consulis, lex poenalis ad conatus poenam non
requirenda est.

Si principia iuris puniendi vinculo civitatis homi-
num et tacito pacto vel tacita sponsione vel fine omni
civitati proprio nituntur; si in sola civitate de iure
puniendi sermo esse potest, facta sane, quae hoc ci-
vitatis vinculum in periculum vocant vel hoc laedunt,
punienda sunt. Lege poenali igitur et poena semet-
ipsam civitas indirecte defendat necesse est, quod om-
nium civium intersit, ne civitas turbetur, vel ne laeda-
tur. Per hoc scilicet vinculum cives universe quiete ac
pace, iuribus vel bonis fruuntur: civitate sublata de
his omnibus non amplius securi sunt, civitate laesa
vel in periculum vocata de statu iuris, de iuribus
vel bonis metuere incipiunt: damnum mente intelli-
gendum vel maxime civibus universe infertur, si ci-
vitas ipsa m periculum est adducta vel est laesa:
periculum damni revera dati non plane deëst, quia
in caede Eegis laesio hominis vel civis spectatur, in
bello civih, in gravissima seditione et in proditione lae-
siones singulorum civium simul fieri solent : hoc unum

dicendum est magis directe in delictis contra rem-
publicam in statum iuris tendi et damnum mente
Recipiendum dari, in delictis contra privates magis
directe laesiones singulorum civium, damnum rerum
eorum spectari, quamquam in quibusdam horum spe-
ciebus status iuris etiam valde turbatur et quamquam
genus delictorum, ad quod quaedam privata delicta
luoque pertinent, ante laesionem efFectam ut con-
summatum puniendum est.

Laesiones vero bonorum vel iurium non solum
secundum iuris criminalis principia punienda sunt,
sed etiam facta, quae singulorum vel omnium civium
iura vel bona in periculum vocant: sic etiam ea, quae
statum iuris in periculum adducunt: hoc autem in-
primis de delictis contra rempublicam commissis valet
et propterea conatus eorum etiam puniendus est; dam-
iium nempe mente intelligendum eorum conatu iam
datur, quies omnium civium hoc turbatur et vis le-
gis poenalis in animos civium minuitur.

De notione horum delictorum disputantes gravissi-
^as species doli gravissimis eorum speciebus proprias
esse et eorum notionem notioni conatus convenire
quot;^'idimus, itaque haecce facta, quae civitatem in pe-
riculum vocant, voluntati noxii et quidem dolo tri-
buenda sunt, unde eorum poena non est iniusta: le-
quot;^iora magnam partem etiam dolo malo committuntur.
I'ericulum ex voluntatis nisu, uti ex facto ipso civi
^ati imminet.

lustus tamen modus in his delictis puniendis, uti
ilhs definiendis, servetur: neque in mensura poenae
statuenda a normis in aliis delictis adhibendis rece-

datur: si poena mortis nostra aetate noxiis infiigenda
est, profecto ad deHcta, quae gravissimam laesionem
continent et ad laesionem effectam restringenda est:
sic mortis poena, si a legislatore in gravissima de-
licta contra privates statuta est, in gravissimis delic-
torum contra rempublicam admissorum speciebus a
me enumeratis consummatis solummodo sancienda est,
hac in re igitur ea inter delicta contra privates et
inter delicta contra rempublicam erit differentia, ut in
in genere delictorum, quae facto praecipuo consum-
mata esse habentur, poena mortis in noxios nunquam
statuatur; dummodo excipias incendium proposito no-
xii consummatum, si hoc delictum sine ullo eventu
consummatum habendum sit, et ut in gravissimis de-
lictis contra rempublicam commissis tanta poena ante
eventum sumenda sit.

Ille tamen, qui reipublicae praepositus est, pro re-
bus et factis saepe iure veniae ad poenae modum mi-
nuendum utatur, nisi talia facinora nimis iterentur.

Iureconsulti, qui ex pactis reipublicae vel ex statu
iuris reipublicae ius puniendi deducunt vel omnia de-
licta civitati periculum inferre consent, iuri delicta
contra rempublicam eorumque conatum puniendi valde
favent; sic Grolmannus et Feuerbachius de quoquo
facto animi hostUi in rempublicam commisse puniendo
et de conatu a consummatione in his delictis non
distinguendo sermonem habent, quod valde convenit
eorum sententiae de principio iuris puniendi, tametsi
minus notioni eorum de iuris laesione vel maxime Feuer-
bacbii; sed magis mirari licet Henkium et quosdam
alios, qui absolutae theoriae, ut vulgo dicitur, addicti

sunt, gravissimis poenis facta in rempublicam, quae
eam in periculum vocant vel laedunt et voluntati noxii
tribuenda sunt, prohibenda esse existimasse: culpa enim
moralis, ut ita dicam, in hisce saepe minor est
quam in gravissimis delictis contra privates, noxius
sibi nonnunquam persuasum habet tale facinus civi-
tati et omnibus civibus profuturum, sibi esse officium
hoc faciendi.

Si igitur homo propter culpam solam puniendus esset,
minore poena in hisce delictis quam in delictis contra
privates afficiendus esset et in hisce delictis prae ce-
teris inter conatum et consummationem distinguen-
dum esset, sed iam ante vidimus acutissimum virum
non plane secum constitisse.

Sic Fichte ab alia parte secum pugnat contendens
civem propter omnia delicta, quae omnia laesiones
pactorum civitatis habet, iuribus, quibus tamquam homo
et tamquam civis gaudet, privandum esse et deinde ad
Unam hominis caedem hoc restringens; de delictis contra
rempublicam, quibus revera pacta civitatis m.ulto ma-
gis laeduntur, si gravissimas eorum species specta-
mus, hoc renuens. Recte Henke in eum invectus
est, quod de iure belli in talem hominem, qui sae-
pissime in carcere detinetur vel vi civitatis obsistere
nequit, disputavit: secundum principia Fichtii tantum-
modo e civitate eiiciendus esset 1).

1) Fichte, Grundi. des Naturrechts nach Princip. der Wissenschafts-
'ehre, Jena und Leipzig 1797, vol. [I, §20, p. 119, 120. »Das
einzige Verbrechen, bei welchen selbst die Bemühung den Ver-
ti-echer lu bessern nicht Statt findet — ist absichtlicher vorbedach-

Quaeritur, an conatus eadem poena ac delictum consum-
matum, an vero minore poena sit puniendus; déinde,
aa eadem regula de delictis contra rempublicam
comtnissis aeque de aliis delictis valeat nec ne?

Si propter homines civitatis vinculo coniunctos vel
singulos vel plures et propter civitatis vinculum pu-

ter Mordquot; cum p. 121, 123, 124 cum p. 108-113 civem e civi-
tate esse lollendum propter delicta contra rempublquot;. » mittelbar oder
unmittelbarquot; sc. contra personam singul. civium vel contra ipsas
reip. normas: deinde concedit alterum pactum expiationis fieri
posse cum p. 114, 115 de fine cives emendandi, ad solam civita-
tem restring. (Politische Besserung). Henke, Handb. des Crim. Rechts,
vol. I, S 21, p. 90. »Der Grund, aus welchem Fichte den Mord
allein als sogleich völlige Rechtlosigkeit nach sich ziehend darstellt,
lässt sich ja eben so gut, wie auf den Mörder, auch auf den Staats-
verbrecher anwenden. Denn wie könnte dem Staat zugemuthct
werden , mit denjenigen einen Versuch der Besserung anzustellen ,
von welchen zu befürchten ist, dass er nach Wiedererlangung der
Freiheit die Existenz des Staats abermals gefährden werdequot; conf.
p. 91 , ubi probat in singulis causis multorum delictorum causa noxium
e civitate tollendum esse sec. Fichtii theoriam (in concreten Fällen)
Feuerbach , phil. iurid. Unters, über das Verbr. des Hochverr. cap. Igt;
p. 14. » Denn der Staat ist eine nothwendige Bedingung des recht-
lichen Zustandes und des Schutzes aller Rechten der gesammten
Bürger. Die Rechte des gesammten Staats durch welchen die Aus-
übung der Rechte aller einzelnen möglich wird, sind daher viel
heiliger und ihre Verletzung viel strafbarer.quot; Specialem senten-
tiam defendit Cucumus, Neues Archiv des C. R., vol. X, p. I »
§ 7, p. 60-65. »Ohne den Staat würde die vernunftmässe Coexi-
stenz der Menschen nach den Vorschriften des Rechtgesetzes nicht

niendum est, natura factorum, quae vel in unum
Civem vel in plures cives vel in ipsam civitatem com-

bewirken seyn — weil solche Angriffe uud Verletzungen mittel-
bar nothwendig die Gerechtigkeit selbst treffen, welche mittelst
des Staats Verwirklichung finden soll.quot; Paulo ante contenderat haec
dehcta praeter iniuriam Maiestatis non contra personas fieri S 4 et
§ 5, p. 53-57. Quid vero de eaede Regis dicendum est ? § 8, p. 69,
'0 negat poenam mortis in haec delicta statuendam esse. »Der
Grund der Verpönungen ist die Gefahr welche — dem Staate in
seinem Daseyn oder Wirken bereitet wird. Das Princip der Strafen
'St hier also Sicherung sowohl durch die Androhuug als den Voll-
ung- Iiier findet sich kein Rechtsfertigungsgrund der Todesstrafe,
■^veil der Zweck der Sicherung gegen einen Feind vom Staate auch
''urch andere Mittel vollkommen erreicht werden kann.quot; Escher,
■*''er Abhandl. über Gegenst derStrafrechtswiss. III, Abh. p. 233-241
cum p. 335, inpr. p. 333 de iure poen. del. contra remp. Egregie
Henke, Beiträge zur Lehre vom Verbr. des Aufruhrs, Neues Archiv
•äes Crim. Rechts, vol. II, p. IV, p. 641-547 et seqq. et Henke,
Bandb. des Cr. R., § 75, p. 508 seqq. eum p. 515 cum § 73,
P-497 censet a conditione reip. pendere, an delictum magis minusve
puniendum sit, quod periculum inde civitati oriatur et sie in specie
de delictis contra remp. Mittermaier, in opere Staatslexikon von Rotteck
Und Welcker, vol. VIII, p. II verbo Hochverrath iuristisch , p.313-
^IS inpr. p. 314. » Daraus folgt, dass der Gesetzgeber berechtigt
wt auch die schwersten Strafen für die höchste Fälle des Hoehver-
fathes zu drohen, dass aber auch verschiedene Abstufungen bei dem
Verbrechen gemacht und solche Strafen gedrohet werden müssen,
durch welche der Richter in den Stand gesetz wird, dem Grade
•ler Verschuldung im einzelnen Fälle die Strafe anzupassenquot; cum
P- 219-221. Rotteck ibidem verbo Hochverrath (Politisch) p. 222,
eua p. 225 , 226. v Der Hochverräther — tritt als Feind desselben
Semeinen Wesens auf, welchem er durch heilige Pflicht zur Treue
Verbunden ist, bricht auf frevelhafte Weise den Staatsvertrag oder
•iäs Unterthansband, will an die Stelle des Rechts und Gesetzes,
''eren Herrschaft die eigentliche Seele oder das Wesén des Staats
quot;quot;smacht, die physische Gewalt, die Herrschaft der Leidenschaf-
ten setzen.quot; Deinde delicti notio restringitur p. 226, 2S3-S30,

mittuiitur, inprimis spectanda est in mensura poenae
statuenda: Iiaec autem singulos cives, eorum res vel
totam civitatem in periculum vocant aut laedunt.
Conatu vero cives, eorum res vel civitas solummodo in
periculum vocantur, consummatione laeduntur, vel in
eo genere delictorum, quae facto praecipuo perfecto
ex lege consummata habentur, plura facta noxius
fecit, quum delictum tali ratione consummavit, quam
quum hoe solum conatus est; quae ratio ad minorem
poenam eonatui quam consummationi imponendam de
omnibus delictis, quibus conatus proprius est, affe-
renda est: hoe enim in memoriam revocare liceat

S41. Zirkler recte refellit sententiam de delictis, quae indirecte
contra remp. fiunt et tarnen a quibusdam vocantur »Staatsver-
brecben. » Die gemeinr. lehre vom Majestätsverbr. und Hochverr.
p. 60-62. De variis reipubl. pactis » Eigenthumsvertrag, Schutz-
vertrag und Vereinigungsvertragquot; conf. Fichte, Gründl, des Natur-
rechts, vol. II, Staatsrechtslehre § 17 J. p. 1-6, ubi probare stu-
det civitatis pactum naturae pacti plane convenire, nimis ex iure in
res hoc repetit cum .S, p. 6 seqq. e. g. p. 7. » Die geringste Ver-
letzung desselben hebt den ganzen Vertrag aufquot; p. 13 , 22 de vin-
culo civitatis universe cum p. 23-26 et p. 19 recte contra Roussavii
sentent. hominem a cive seiungit, neque tamen hac in re secum
constat in iis, quae de iure crim. disputavit. Minus recte et accu-
rate statum iuris in civitate definit Hegel, Phänomenologie des
Geistes D der Geist C. Rechtszustand in Hegels sämmtliche Werke,
Berlin 1832 Verlag von Duncker, vol. 11, p. 348-353. » Die all-
gemeine Einheit, in welche die lebendige unmittelbare Einheit der
Individualität in der Substanz zurückgeht, ist das geistlose Gemein-
wesen das aufgehört hat die selbstbewusste Substanz der Individuen
zu seynquot; cum p. 349. » Die Persönlichkeit ist also hier aus dem
leben der sittlichen Substanz herausgetreten, sie ist die wirkliche
geltende Selbständigkeit des Bewustseyns.quot; Haec ultima melius
qi^am priora scripta sunt, nec tamen indieavit, qualis sit status iuris.

plura facta quam unum factum ad delictum consum-
niandum requiri, ut conatus eius cogitari possit.

Si haec delicta magnam partem ante laesionem
effectam ex lege consummata censentur, quod civitas
et singuli cives nimium damnum paterentur, si laesio
facta esset, multo minus periculum iis imminet fac-
tis, quae talem consummationem praecedunt, eadem
Igitur poena non opus est: praeterea haec facta ab ipsa
laesione multo magis remota sunt quam talis consum-
niatio et in hoc genere delictorum laesionis , quae
inde oriri posset, legislator non plane immemor esse
debet.

In eo autem genere delictorum, quae laesione secuta
ex lege Consummata sunt, laesione déficiente poena
öiollienda est, quia neque singuli cives neque civitas
laesi sunt, et legislator in bis dehctis definiendis ad
damnum datum ad laesionem iure respexit.

Nullum autem factura alicui civiim putandum est, nisi
ems sanae ac liberae voluntati tribui possit, quippe
eivis tanquam homo animo et corpore constet,
quippe civitati hbertati omnium civium, quantum
fieri potest, prospiciendum sit, et in noxium civem
poena ei non sit statuenda, nisi civis aliquid fecerit et
nisi aliquid facere voluerit (sc. diversis modis dolo vel
eulpa). Huius rei causa, et, quod voluntas hominis
(civis) factis apparens singulos cives vel civitatem in
niaius periculum adducat, prouti directe vel indirecte,
proposito vel impetu ad delictum perficiendum tendit,
m mensura poenae indicanda voluntatis noxii diver-
se modis aliis hominibus apparentis ratio etiam ha-
benda est.

Voluntas autem ad delictum perficiendum multo
minus conatu quam consummatione vel unius vel
alterius generis delictorum aliis hominibus apparet:
saepe voluntas non tam certa ac tenax propositi est,
quum noxius delictum aggreditur , quam , quum quis
delictum perficit, de adminiculis et de modo exsequendi
noxius secum nondum tam accurate convenit vel de
his non cogitat, sed ei nonnunquam idem atque aeque
certum propositum esse potest; attamen semper te-
nendum est noxium tale propositum non tam multis
factis cum tam variis rebus et factis aliis ostendisse
et voluntatem in iure criminali tantummodo esse spe-
ctandam, quatenus factis appareat.

Ad consummationem praeterea multo maioribus ani-
mi viribus opus est, nam adminicula parare, iis uti
incipere debet, et haec secum reputet, necesse est,
antequam factum praecipuum vel laesionem perficiat

In conatu ex noxii voluntate minus periculum ci-
vitati vel singulis civibus imminet, quam in con-
summatione 1).

1) De hac quaest. pro parte convenio cum celeberr. Zachariae
Gött. , ab eo recedo de damno mente dato. Die Lehre vom Vers, der
Verbr. vol. II, § 172-175 , p. 53-64 cum § 171 , p. 51 , 52. Leliè-
vre , Comment, de con. delinq , parte sec. cap. II, § 1-3, p. 290-
321. Lelièvre, specimen de poen. del. adaeq. ratione cap. HI gt;
p. 102-108. Hepp, Vers, über einz. Lehre der Strafrechtsvv. Abh.
X, § 2, II, p. 285. »Freilich ist das versuchte Verbrechen unter
allen Umständen Gefahr drohend: aber es bat doch seine Graden.
Deshalb darf es nicht durchgehends mit gleicher Strafe belegt wer-
den, so wenig wie das angedrohete Uebel der Strafe des vollendeten
Verbrechens gleich kommen darf.quot; Himis hoc ex uno fönte pericuU

Ilenke 1) recte refellens sententiam Kleinsclirodi
inensuram poenae ex damno civitati dato mente in-
telHgendo repetendam esse, et eum secum non plane
constitisse ostendens ipse secundum suam theoriam
in alium errorem incidit voluntatem noxii facto ma-

civitatis dedueit, ut multi alii scriptores. Mittermaier, Neues Archiv
des C. R., vol, I, p. I, § 4 et § 5, p. 170-176 praec. de facto,
'^eues Archiv, vol. III, p. 547 , 648. Filangieri, science de la lé-
gislation , Paris chez Dufart, vol. IV, L. IV, cap. 13, p. 156, 171-
176 contra egregie Beniamin Constant, Comment, sur l'ouvrage de
Filangieri, Paris 1823, parte III, cap. XI, p. 223 , 234. Boitard ,
leçons sur les Codes pénal et d'instruction criminelle publiées par
Gustave de Linage ed. sec. Paris 1843, Code pénal sec. Leçon, ad
art. 3 et 3, p. 35, 36 contra eandem poenam conatus remoti et
consumm. p. 39-41 contra eandem poenam conatus proprioris et
consummationis : solam rationem affert contra Cod. poen., (juod no-
''Wm ante comsummationem poenitere possit, verum tunc poena li-
heratur sec. ipsum Cod. deinde melius » uu coupable, qui de son
cote n'a pas encore épuisé foutes les nuances, parcouru tous les
degrés du crime.quot; De con. perfccto hoc negat.

1) Henke, Handb. des Crim. Rechts, vol. I, § 73, p. 491-496
eum p. 497, Ü 74, p. 500 seqq. cum § 40, vol. I, p. 354. Klein-
schrod, System. Entwickel. vol. II, § 11 et 0 13, p. 28-35. De
'ure puniendi conf. etiam Scbmitthenner, Grundlinien der Geschichte
der Staatswissenschaften caet. (alio tit. zwölf Biicher vom Staate) ed.
«ee. 1839, vol. I, L. IV, cap. II £, § 163 et 5 164, p. 353-368
'US Universe repetit ex conventu, ex civitate, quae ex hominis natura
quot;riginem ducit p. 353 et p. 354 et not. 1 ibid. cum p. 357 de iure
puniendi extra civitatem de vindicta et muleta solis sermonem ha-
^et. De iure puniendi » die Nothwendigkeit für den Staat an die
Stelle der Privatrache und Privatbusse die Strafe zu setzen ergibt
quot;eh einfach aus dem Begriffe desselben im System der Gerechtig-
^eit oder der ohjectiven Rechtvergelttmg zu seyn, was er nur da-
durch seyn kann , dass er jeden seiner Mitglieder durch moralischen
Zwang innerhalb der ihm zugewiesene Rechtsphäre hält.quot;

nifestam maioris momenti esse quam factum ipsum
in mensura poenae indicanda, quod quis puniri non
possit, nisi factum eius voluntati tribui possit, sed
eodem ac maiore iure ei respondere liceat nunquam
propter solam voluntatem puniendum esse, quod ipse
concedit, nunquam factum voluntati civis tribuendum
puniendum esse, nisi civitatem vel singulos cives
laedere aut in periculum vocare possit.

Exemplum, quod ab eo affertur, caedis hominis vel
culpa vel dolo commissae alio exemplo furti et caedis
aeque dolo malo perpetratae facile impugnari potest, si
mensura poenae ex dolo solo deducenda esset; imo vero
in speciali causa furis voluntas peior quam hominis
occisoris cogitari potest: hoc unum verum est men-
suram poenae ex facta et ex voluntatis noxii qnan-
titate in singulos cives et in civitatem repetendam
esse, et ipsi Henkio deinde concedendum est praeter
voluntatem periculum civitatis vel maxime inservire
posse ad mensuram poenae statuendam; omisit ta-
men periculum vel laesionem singulorum civium, et
nescio, quomodo in hac doctrinae parte etiam sen-
tentiam suam de ultimo fine noxii, ad quem legis-
latori non spectandum sit, cum hisce argumentis de
voluntate summa poenae mensura conciliet.

1) luden, über den Versuch des Verbrechens, cap. V, p. 613:
» Denn der Dolus ist lei dem Versuche und bei der Vollendung durch-
aus derselbe und es läast sich nicht einmal behaupten dass er
hei dem Versuche in geringerer Intensität vorhanden ist als bei der
Vollendung'quot; cum p. 531, 633. » Denn der Versuch wird gestraft,

taentis dolum eundem ac tam grarem esse in cona-
tu atque in consummatione et conatum puniendum
esse, quod noxius delictum consummare voluisse pi-ae-
sumatur, peraeque igitur esse, an noxius delictum fa-
cere perrexerit nec ne, et eandem conatui atque con-
summationi poenam imponendam esse, nam facta in
iure criminali adesse ac probari, non vero praesumi
debent et animi constantia ad delictum consumman-
dum ante delicti consummationem ceteris non ap-
Paret.

Damnum mente intelligendum civitati, vel civibus
Universe, vel singulis civibus datum, non tam grave
est, si conatus delicti committitur, quam si idem de-
bctum consummatum est, nam de iuribus vel bonis
cives non aeque timent, ac si quis civis laesus est,
vel facto praecipuo noxii in magis imminens periculum
est vocatus, vel civitas ipsa in tantum periculum
est adducta; quies civitatis et omnium civium, status
iuris civitatis non aeque sunt turbati 1).

■'Veil aus der Handlung angenommen wird, der Verbrecher habe den
festen Willen gehabt das Verbrechen zu vollendenquot; cum cap. I,
!gt;• 49 et not. 3 » wenn einmal der Anfangspunkt überschritten ist —
o» und für sich alle Handlungen auf dem gleichen Grade der Straf-
'^rdigheitquot; cum cap. II, p. 367 seqq. p. 279 seqq. praec. p. 384,
achariae Gött. iam partim Ludenum refellit, toI. II, cap. VI, § 173.
P- 55, 57 non tamen satis rationem habuit omnium Ludeni locorum,
?Uae citavi neque omnes eius errores vidit.

1) leliêvre, specimen de poen. del. adaeq. ratione cap. III, p. 105.
quot; tegumlator itaque in conatus poena conputanda nott aliam men-
^''ra?n adhibere potest quam magnitudinem damni conatu commisso
quot;■empublicäm redundantisquot; cum p. 103, 104 Comment, de conatu
pafte sec. cap. II, § 1, p. 291-394 cum p. 297-303 ibi egregie

Itaque propter principium imis puniendi, propter
pactum taciturn vel propter sponsionem tacitam, vel,

contra Filangieri et Cropp. Pro parte cum eo facere -videtur eeleb.
Mitterm. JVeues Archiv des C. R., vol. X, p. III, p. 548 cum p. 541
» dass durch einen blossen Versuch die bürgerliche Gesellschaft noch
nicht so beunruhigt wird und jenen geistlielien Schaden leidet, der
bei vollendeten Verbrechen eintritt.quot; Recte addit » dass man häufig
gar keinen sicheren Schluss machen kann , dass der, welcher das
Verbrechen anfing, dasselbe auch weiter fortgesetzt oder vollendet
haben würdequot; non satis diserte vero ostendit dolum nondum fam
gravem aliis hominihus apparere. Bene Brouwerum reprehendit, quod
minorem poenam conatus ex eo solo fonte deducat quasdam notas
delicti notioni deesse Brouwer disput, phil.-iur. de conatu criminis
parte alt. sect. III, § 3, p. 35 , 36 » conatus igitur propior quidem
delicti partein continet, verum non omnes partes. Pro ratione au-
tem facta legem violant, imputanda puniendaque sunt.quot; Melius ex
dolo et ex periculo damni simul Wintgens, Disput, de eon. deling,
cap. II, Sect. Il, § a , p. 97-100 cum § 1 , p. 90-96. Recte de eo
scribit Mittermaier in opere N. A. des C. R., vol. X , p. HI, p. 548
cum p. 528 »mit Klarheit, Scharfsinn und Originalität geschriebene
Abhandlung.quot; Beccaria dei delitti e delle pene Si XXIV, p. 98-100.
Feuerbach, Lehrb. cum not. Mitterm. ed. 12, § III et not. a et b ,
p. 115, 116, Marézoll, das gem. Deutsche Crim. Recht, §44,
p. 133 et not. 2. Tittmann, Handb. vol. I, cap. XIII, § 98 , p. 153
» keine Gewissheit — ob der Thäter nicht freiwillig von der Aus-
führung seines Vorsatzes abgestanden seyn würde. £s Iiann ihm
daher nur das zugerechnet werden, was er wirldich gethan hat.quot;
Rosshirt, zwei criminal Abh. zweite Abh. über den gegenw. Zustand
des Crim. Rechts, p. 129, 130, contra Zirkler, Beurtheilung der
Fälle des Versuchs je nach der Verschiedenheit der Verbr. Archiv des
C, R., N. F., Ao 1839, p. III, p. 439 nimis de voluntate sola
p. 435 cum p. 437 et in hisce opusc. et maiore opere iidem poenae
conatus atque consumm. favere videtur. Cropp , Comment, de
praec. iur. Rom. circa pun. con. delinq. etiam de iure constit. sect.
I, L. I, tit. IV, p. 51-66 cum tit. I, p. 18 et passim. Rossi,
traité de droit pénal L. II, cap. XXXI, p. 336-341. Chauveau et
Hélie-Faustin, Théorie du Code pénal, cap. X ed. Brux. vol. I gt;

si magis placet, propter finem civitatis universe spec-
tatae et propter elementa mensurae poenarum, nempe
quantitatem facti, quantitatem voluntatis noxii, damni
mente accipiendi et danmi revera dati, quod in co-
natu (si mixtam speciem conatus qualificati, ut vulgo

P- 144, 145. Le Graverend, traité de législ. crimin. ed. Duvergier,
■'■ol- I, cap. II, 106, 107. Le Graverend, des lacunes et des be-
soins de Ia législation française vol. 1, (Paris) p. 233, 333 et not. 1.
l'auter, traité théorique et prat. de droit criminel J 105, p. 91
cum S 107-109, p. 92 iidem conatus alque consumm. poenae favet
'quot;pr. post mutationes legis anni 1833 » ni iniuste ni impolitiquequot;
quod noxius revera rempuhlicam adortus sit. Contra Destriveaux,
ïssais sur le Code pénal, cap. I, sect. II, p. 3-7.

K-leinschrod, System. Entwickel. vol. I, ed. tert. J 37, p. 81-
cum § 39, p. 84 seqq. e. g. p. 86 de minore poena »die Straf-
l^arkeit eines Verbrechens wird zwar nicht zunächst, aber doch auf
»nittelbare Art durch der Schaden bestimmt, den eine Handlung
anrichtet — so ist die Handlung nicht das , welches das Gesetz mit
quot;ler vollen Strafe belegt.quot; Wächter, Lehrb. des Röm.-Teutschen
S'rafr., vol. I, § 84, p. 136 et not. c, p. 138, $ 86, p. 140-143.
Heffter, Lehrb. des gem. Deutschen Crim. Rechts, § 76, p. 69 et
quot;ot- S, p. 70, 71 cum S 99, p. 86. Bauer, Lehrb. des Strafr.
§ 85, p. 139-131 et not. a et i, minori poenae conatus universe
etiam favet von Grolman , Grundsätze der Crim. Rechtswiss. cd. 4,
^835, 5 89, 90, p. 86, 87. Carnot, Commentaire sur le Code pé-
»al, Brnx. 1835, vol. I ad art. 3, Cod. poen. p. 6-13 praec. p. 7.
quot; Des Magistrats très-versés dans les matières crimin. et surtout un
grand nombre de présidons de cours d'assises auraient désiré que le
^®de eût autorisé les tribunaux, d'après les circonstances, à ne
Prononcer en eas de simple tentative que la peine immédiatement
'quot;férieure à celles que la loi déclare applicables, lorsque le crime
® été consommé et le temps , qui est un grand maître, apprendra
^'es-assurément que ce serait le moyen le plus efficace d'atteindre
'quot;quot;■s les accusés de simple tentative.quot; Itaque ex hoc solo fonte
''egulam de minore poena repetit et tantum sermonem habet de
poena » immédiatement inférieure.quot;

dicitur, mittas) nullum adest, sed cuius in mensura
poenae statuenda in duobus delictorum generibus plus
minusve ratio babenda est, eo modo, quem ante in-
dicavi, conatus delictorum minore poena, quam con-
summatio delictorum puniendus est.

Propter iuris criminalis principia etiam legislatoris
munus est delicta, quantum fieri potest, probibere,
unde efficiendum est ei quoque incumbere officium
eorum consummationem praevertere, quantum fieri
potest, et hunc finem solum attingere potest, si mi-
norem poenam conatui quam consummationi delicto-
rum minatur atque imponit.

Propter vinculum civitatis et propter omnes cives,
quorum noxius unus est, non statim legislatori gra-
viore adminiculo utendum est; primum ergo lex poe-
nalis sancienda est atque hac lege dehcta, quantum
fieri potest, prohibenda sunt, deinde minor poena in
delictorum initia statuenda est, tum gravier poena
dehctorum consummationi est irroganda.

Politica ratio, ut vulgo dicitur, simul suadet, ut
conatus minore poena quam consummatio delicto-
rum afficiatur; etenim magis hoc modo de vinculo ci-
vitatis cavetur; legislator, quantum est hominis, im-
pedit, quominus delicta fiant et perpetrentur, ne ci-
vitas ac status iuris civitatis delictis turbentur, ne
singuli cives eorumque iura vel bona laedantur; gra-
vier poena scilicet consummationis multos sane cives
a delicto perficiendo retinebit, in quos mitiora admi-
nicula non satis magnam vim habent, qui ethices
principiis non satis sunt imbuti, quorum tamen animi
motus non tam fortes sunt et animi propositum non

tam constans est atque animi vires tam magnae sunt,
ut metum maioris poenae superent.

Fortasse quis obiiciat rationem politicam a me al-
latam solummodo de ea specie conatus valere, in qua
noxius sponte a delicto consummando desistit, non
quot;v^ero de alia, in qua sive per alium hominem sive
per casum fortuitum (quoquo modo hunc accipias)
noxius prohibetur, quominus delictum perficiat, sed
noxius saepe secum non potest reputare, an delictum
eonsummare velit nec ne, nempe in iis causis, ubi
subito eius factum prohibetur: tune fieri potest, ut
facinus ceteris hominibus appareat et ut per temporis
spatium in certum sit, quis hoe fecerit: si eadem poena
noxium manet et conatu et consummatione factis, rem
aho tempore vel alio loco perficere volet, ut animi
sensibus magis indulgeat, vel ne res per testes pro-
betur, unus homo scihcet, quem noxius laedere voluit
^'el qui eius delictum cohibuit, sed eum capere non
potuit vel noluit, contra eum exstare potest testis et
alias probationes testimonio suo confirmare potest.
Talem igitur testem e medio tollere conabitur, si
eadem poena noxio conatus delicti atque noxio eius-
dem delicti consummati imponitur. Minus vere cele-
berr. Zachariae Gotting, contendit maiorem vim in
ainmos hominum esse metum maioris poenae quam
spem remissionis omnis poenae, si sponte a delicto
eonsummando recedunt, nam multo magis stimulus
remissionis omnis poenae eos movebit.

Hoe concedendum est probationem noxio imponen-
dam (ne omnes fere conatus delicti accusati a poena
liberi evaderent), se sponte a delicti consummatione

destitisse, saepe perquam esse difficilem et propterea
vel maxime a nimis magno intervallo inter gravem
poenam consummationis et remissionem omnis poenae
legislatori propter iustam poenae mensuram abstinen-
duni esse.

Civitatis et singulorum civium magis interest, ut
poenae certae sint, ut de noxiis sumantur, si deli-
ctum commiserunt, quam ut valde asperae sint; uti
non omne delictum eadem poena puniendum est, sic
conatus quoque minore poena plectendus est.

Si haec iuris criminalis principia ad delicta contra
rempublicam commissa eorumque conatum referimus,
ad ea eadem ratione pertinent atque ad illud genus
delictorum, quod facto praecipuo noxii consummatum
esse legislatori habendum est, nam cum iis plane
conveniunt, notio conatus eorum a notione consum-
mationis eorum praeter paucas exceptiones a me enu-
meratas distingui potest, et periculum civitatis aut ci-
vium universe non tantum est, ut graviori poena
consummationis iam opus sit 1): noxius nondum tam

1) Conf. § mea phil.-iurid. S et serJptores ibi citati. Jenull tamen
prineipia Cod. Austr. 1803 defendere ausus est ad § 53, cap. III.
Das Oesterr. Crim. Recht nach seinen Gründen und seinem Geiste
dargestellt ed. sec. 1820, p. 21, 22 »hei Verbrechen, die so grosse
Gefahr verbreiten, dass, wenn sie gelingen, auf Abstrafung selten
oder gar nicht gedacht werden kann, weil die dadurch herbey-
geführte Lage der Dingen dieselbe vereitelt; bey solchen Verbrechen
ist es vorzüglich der Versuch, gegen welchen die Strafgesetzgebung
ihre Kraft richten muss — wird aus eigenen Willen von der Aus-
führung der That abgestanden, oder trifft der Fall des § 66 ein, so
ist von der Strafe ohnehin keine Rede,quot; sed non destinguitur inter
gradus con. vel inter varia conatus facta et § 66 ille poena libera-

fortis evasit, ut vires, quibus civitas in eum uti po-
test, iam superet: hisce accedit pohtica ratio, quae

qui tale delictum defert conf. etiam § 54, 65 quarum causa
contra sententiam Oerstedti dubia moveri possunt. Conf. (Oesterr.)
Gesetzbuch über Verbr. und Schw. Polizei Uebertret. cd. sec. Wien
, p. 31 , 33. Prao ceteris conf. Zachariae Gött. über den Vers.
des Verbr. des Hoehv. Archiv des C. R., N. F., Ao 1838, p. II,
§ 1, p. 333-334 cum § 3, p. 338-333 cum p. 338 cum § 3, p. 344.
»epp, Beiträge zur Lehre vom Hochv. Iste Abb. p. 3, 4, 7-10.
®'»ermaier, Neues Archiv des C. R., vol. IV, p. I, § 3, p. 9 in
opere Staatslexikon von Rotteck und Welcker, vol. VIII, p. II,
P- 330 , 331. Weiske, Hochverr. S 20 , p. 68-70 cum § 31, p. 73,
'3,019, p. 64 cum Praef. XIX, XX contra Rosshirt, über Hoch-
■'err. Neues Archiv, vol. IX, p. I, § 9, p. 168, 169. Zirkler,
•i'e gemeinr. Lehre vom Hochv. p. 239 et Beurtheil. der Fälle des
Vers. Archiv des C. R., N. F., Ao 1839, p. II, p. 278-280. Luden,
über den Versuch des Verbr. cap. II, p. 227 , 228. Feuerbach, über
den Verbr. des Hochv. cap. I, p. 14 cum p. 34. Lehrb. § 163,
P- 153, § 168«. Mitterm. p. 151, Ontwerp van een Wetboek van
Strafregt in patria nostra anno 1840, L. II, tit. I, art. 4, 5. No. I,
P- 3 cum art. 9 et 10 cum art. 39 minori poenae conatus bor. de-
pict. recte favet; sie etiam Das Strafgesetzbuch für das Königreich
Würtcmberg , Stuttgart 1839. Metzlersche Buchhandlung bes. Theil .

I , art. 140 cum art. 143 , p. 36 , 37 , art. 145 cum art. 147 ,
P- 37-39. Criminalgesetzbuch für das Königreich Sachsen , 30 März.
1838 mit Anm. von Gross, Dresden bei von Meinhold 1838, art. 83
®'84, p. 31 coniuratio punitur poenaquot; acht — bei zwölfjähriger
Zuchthausstrafequot; sc. in auct. coni. in alios socios »drei bis zehn jähri-
gerquot; minus recte tamen additur » Bei lesondrer Gejährlichkcit der
Verbrecher kann auf lelmsläugliclie Zuchthausstrafe desselben Gra-
des erkennt werden.quot; Minus pun. art. 84 factum remotum sine con-
quot;'r. ])as Criminalgesetzbuch für das Herzogthum Braunschweig,
ßraunschw. 1840, Verlag von Vieweg L. II, tit. I, § 81, p. 51 cum
j p. 63 » lebenslängliche Kettenstrafequot; coniur. contra vitam re-
6's •■ in aliis speciebus » zeitlicher Kettenstrafequot; art. 83 nimis uni-
'^'erse mit Zuchthaus de factis, quae haec deUeta parant vel in unum
®nnum poenae » Zwangsarbelt.quot; Inter talia facta minus recte enume-
ratur » wenn an die Verbreitung von Grundóaticn, durch welche die

ultimo argumento a me allato etiam inest: civitati
enim prae ceteris cavendum est, ne ipsum vinculum)
quo totum ius et omnis potestas puniendi et civibus
ea ratione prospiciendi tollatur, unde politica ratio, ut
vocatur, ad liaecce delicta punienda atque ad men-
suram poenae eorum statuendam vel maxime adlii-
benda est, dummodo legislator iustum modum servet

Civitati ad statum iuris ipsum, ad vinculum civita-
tis tuendum plura sunt adminicula quam ad laesioni-
bus singulorum civium antevertendum : de bisce de-
lictis prae ceteris cavendum est, ne cives universe
poenam eorum nimis asperam esse existiment; ne
igitur vis legis poenalis ac poenae ipsius in eorum
animos minuatur.

Carmignani ipse conatus notionem ac poenam mi-
norem quam poenam consummationis a delictis contra
rempublicam directe commissis aliénas esse conten-
dens argumentis, quibus probare studet conatum in
aliis delictis minore poena quam consummationem pu-
niendum esse refelli potest.

Existenz des Staates gefährdet wird, mit Anderen verabredet.quot; Mo-
tiven der landesregierung und Erlaüterungen aus den ständischen
Verhandlungenquot; p. S36 etiam de mortis poena » der Hoehverrather
ist Feind des Staates: er befindet sich gegen denselben in einef
wirkliohen Kriegszustande und so lange die Idee des ewigen Frie-
dens nicht verwirklicht ist, wird es unmöglich seyn, die Todesstrafe
bei Hochverrath in seiner schlimmsten Gestalt aus den Criminalge-
setzbüchern zu verbannenquot; cum p. 237 ubi haue regulam restringit
cum p. 239, 240 de conatu. Animadversio p. 236 conatum consum-
matione in specie contra Regem aequiparari ad conatum propiorem
restringenda est. Entwurf des Strafgesetzbuchs für die Preussischen
Staaten, Berlin 1843, parte sec. tit. I, § 144, 146, 147, p. 39 mi-
nore» poena» statuit sed nimis graves.

Voluntas noxii solummodo ex factis apparere potest;
m conatu non tam multa facta adsunt, quam in con-
summatione; si ergo conatum poena consummationis
afficis, facta, quae nondum exstant, praesumas, ne-
cesse est, quod iuris principiis adversatur; si eandem
poenam in conatum atque in consummationem statuis,
cogitatio partim punitur; damnum civitati illatum mi-
'îMs est in conatu, quam in consummatione: securitas
civium et civitatis conatu in periculum adducitur,
lt;^onsummatione tollitur (violatur, ut ipse scribit) 1).

1) Carmignani, Teoria delle leggi della Sieurezza sociale, vol. II,
II, cap. XVI, p. 354 «eqq. inpr. p. 358-360 » la giustizia umana
Ion puô partire da altro dato per risalire alia segreta intenzione
quot;^ell' agente, e scorgerci un consummata delitto, che nel fatto si
^erißoa. Il principio medesimo non permette che ahbiano imputa-
îione eguale due disequali danni soeiali l'uno minore nell' atten-
tato, l'altro maggiore nel consumato delitto — dargli un interesse
a desistere — egli ha tutto l'interesse a giungere alla consumazionequot;
cum cap. XV, vol. II, p. 333. » Nel delitto la consummazione
^lola la Sicurezza: l'attentato la pone fn pericoloquot; cum cap. XIV,
P- 311, 312, 315. Carmignani, Iur. Crim. Elem. ed. 4, L. III,
P' I, sect. I, cap. I, tit. I, g 671, vol. II, p. 9. Cropp, de praec.

Rom. circa pun. con. sect. II, L. Ill, § 3, p. 14, 15, 17 » at-
lue in tanto reipublicae discrimine melius sane sit occurrere in
tempore quam post exitium vindicare.quot; Itaque iidem poenae con.
'quot;'r. del. atque eorum cons, favet. Rossi, traité de droit pénal,
II, cap. XXXI, p. 342-345 egregie initio disputât de facto per-
lecto proditionis, quo talia delicta consumm. habenda sunt : deinde
^ero nimis dubitat p. 343 et 344. » Toutefois nous n'oserions pas
affirmer, que l'exception doive être absolemnent refutée. L'utilité
politique la réclame et la loi morale ne nous semble pas la re-
pousser. De quoi s'agit-il en effet? De crimes tels que leur com-
P'ètc exécution désarme la société, rend la justice pénale impuis-
sante et peut même en faire un instrument de violence et d'oppres-

Propter politicam rationem ex celeberrimi viri sen-
tentia etiam minor poena conatui quam consumma-
tioni imponenda est, quod magis noxio prosit deli-
ctum perficere.

Haecce omnia, quae optime in medium protulit
Carmignani de aliis delictis, uti illa argumenta, qui-
bus Baconis sententiam impugnavit, delictis contra
rempublicam admissis plane conveniunt: ut iam alia
mittamus, quod de iis ante egimus, coniuratione in
his delictis eadem poena atque consummatione pro-
hibita , praeter ipsam coniurationem facta „ arma,
socios comparandi, domo, ubi coniuratores colloquia
habent, in forum prorumpendi, insidias Regi struendi,
venenum miscendi ac ßegi porrigendi, arma in Regis
pectus dirigendi, portas urbis hosti prodendi vel exer-
citum ei adducendi aliaque similia legislatori praesu-
menda essent.

Si vero cum acutissimo Romagnosi affirmas no-
xium delictum conantem civitatem ac singulos cives
conatu adoriri, eum securitati civitatis ac singulorum
civium malum alferre, ex his deducendnm est noxium
multo magis hunc finem consummatione quam conatu
attingere et minorem poenam in conatum delictorum
universe et in conatum delictorum contra rempubli-

sion dans l'intérêt du malfaiteur.quot; Hoc unum laudandum est.
Kossi talem sententiam de solo conatu propiore (tentative), non
vero de conatu remoto intellexisse. Merlin , Répertoire universel et
raisonné de jurisprudence verbo lèie-majesté, vol; VII, p. 375 seqq-
Perrière dictionn. de droit et de pratique. Paris 1762 verbo lèze-
raajcsté , vol. II, p. 200, Code du Roy Henry III par Charondas le
Caron, Paris 1604, l. VIII, tit. V, § 1, fol. 180, 181, 201.

cam commissorum in specie legislatori sanciendam esse
propter auream regulam a lureconsulto Eomagnosi
alusque propositam nullam poenam iustam esse, nisi
sit necessaria, scilicet, ubi alia adminicula ad civitati
et snigulis civibus prospiciendum reipublicae guber-
natoribus deficiunt 1).

Si ex solis stimulis, qui noxium ad delictum per-
ficiendum movent, cum hoc lureconsulto mensuram

1) Romagnosi, genesi del diritto penale ed. sesta, parte quarta
n, cap. I, § 744, vol. I, p. 339 cum § 745, p. 339, 330 » ora
J'attentoto reca un male ingiuto turlando il godimenfo della sicii.-
che la societä e gli individui di ler sono in diritto di go-
dere _ come recaute timore ingiustamente incusso — se 1'attentato
e un' aggressiom; se il fine di questa aggressione si deve rcspin-
5«e, se cio non si puo ottenere fuorchè arrestandola col timor
ella pena; sara dunque necessario, e giundi giusto di sottoporre
attentato a pena per la ragione stessa che vi si sottopono il delittoquot;
cum cap. II, § 746 seqq. p. 330 seqq. cap. V, J 770, p. 343 ,
® '75, p. 345, art. IV, § 789 seqq. p. 351: lt;5 799, p. 353, 5 803,
P- 353 cum cap. VI, S 815-818, p. 359, 360 cum parte sec. cap.
VlII, S 231, 233, vol. I, p. 107, 108 cum parte quarta I. 11,
cap. IX, S 865-879, p. 376-381 inpr. §866. »Questo interesse scel-
lerato cresce — deve dunque del pari crescere la pena a propor-
^lone che I'attentato si fa piu prossimo alia consumazione: e sarebbe
quot;igmsto il violare questa legge di gradazione cum 877 » tutta questa
teoria rignarda ogni manim-a di attentati di gualunque specie di
dolitti.quot; Ecquid haec plane conveniunt cum J 816, 817, p. 359,
Conf. pars sexta cap. II, art. I, § 1279, vol. II, p. 138,
1383, p. 139, § 1286, p. 140, art. 3, praec. J 1289, 1290'
p- 143, 143, 5 1294 seqq. p. 149, 5 1303 seqq. p. 150 inpr. § 1309
••e delictis contra remp. cap. Ill, J 1333, p. 163, § 1341, cap. IV
p. 177. Prae ceteris displicet cap. IV, J 1369, p. 179 „j^j
®egat mensuram poenae ex damno, ex dolo et ex stimulis noxii simul
definiri posse cap. V, S 1386 seqq. de stimulo noxii c. g. 5 1417
P- 108 , J 1433 seqq. p. S05.nbsp;'

poenae répétas ot cnm eo neges dolum vel damnum
mensuram poenae indicare posse, hi stimuli procul
dubio multo graviores svmt in consummatione quam
in conatu, quamquam sunt eiusdem naturae; ad iis
igitur poena obsistendum maiore poena in consum-
matione quam in conatu opus est; vel, si cum eo fa-
cias conatum puniendum esse, ne delictum consum-
metur, propterea etiam minori poena conatus affi-
ciendus est, quod alioquin noxius delictum potius
perficiet, ut animi motibus indulgeat.

Haecce aeque ad delicta contra rempublicam commissa
atque ad delicta contra homines privates pertinent et ta-
men, ut antea vidimus, Romagnosi de bis delictis con-
trariae sententiae favet argumento utens noxios talibus
dehctis consummatis reipublicae gubernatores viribus
superare, quod argumentum iam ante impugnavimus.

Verba, quibus ipse Romagnosi Iureconsulti Filangieri
sententiam de eadem poena in conatum atque in con-
summationem delictorum universe statuenda refellit in
quaestione de conatu delictorum contra rempublicam
admissorum puniendo etiam pro parte afferri pos-
sunt „quasi che le fattizie umane istituzioni possano
far cangiare a loro capriccio la natura reale degli
atti umani, ed i rapporti immutabih del diritto 1).quot;

1) Romagnosi op. cit. vol. I, parte quarta L. II, cap II, § 761,
p. 333, not. 1 et § 818, not. I, p. 360 (vol. I) reprehendit lurec. Filan-
gieri, quod dc regula eiusdem poenae con.et consumm. horum delict,
nullam mentionem fecerit. Chauveau et Hélie-Faustin , Théorie dn
Code pénal, vol. I, cap. XVII, p. 383-364, 268, 274, 376, 277.
Rauter, traité du droit criminel, L. Ill, tit. I, sect. 3, § 390,

•tv iff (ïîasoq- 07X!' '
^e conatus gradibus. Ecquid autem omnes hi gradus
ad delicta contra renifuhlicam commissa pertineiit?

Iam multi ante me animadverterunt multa facta
ïnter se diversa multosque conatus delictorum gradus
cogitari posse, neque tamen hos omnes conatus gra-

P- 183, 184 minus rcete de Regis caede » entre autres qu'il semble
promettre l'impunité en cas de réussitequot; et not. 5. IVam universe
quot;oxms Regem non tam clam occidere potest quam alios homines,
ad eum capiendum varia adminicula adhiberi solent. Pauca
®P- Carnot, Comment, sur le Code pénal, vol. I ad art. 88-89,
P- 170-176, recte tamen movit quaestionem de eo, quem poenitet ante
^el. consummationem, multo melius quam Rossi, qui contendit cona-
u propiore facto saepissime noxium hor. del. non puniri posse. Rossi,
traité de droit pénal L. II, cap. XXXI, p. 344, 345. Brouwer,
lt;= his delictis dubitat, eandem poenam non plane iustam habet,
attamen minus recte addit » fortasse recte utilitatem publicam hano
flagitare legis dispositionem.quot; Disp. de conatu parte ult. sect. II,
S 1, p. 25 cum § 3, p. 37. Lelièvre diserte suam sententiam non
e^iponit : videtur tamen minori poenae favere, dummodo eorum con-
summatio bene definiatur. Comment, de con. parte prima cap. Ill,
S 18, § 19, p. 133-127 cum parte sec. cap. I, § 3, p. 373, 374.
«ntgens nihil de del. contra remp. scripsit : non salis accurate de
'Versorum delictorum consummatione et de conatu egit : de minore
P«ena con. propioris convenit p. 97 cum p. 83, 85. Philipse, ut
quot;quot;Ulti alii, Romanis principium tribuit conatum remotiorem eadem
poena atque consummationem in delictis contra remp. puniendum
: et hanc sententiam defendit » si cogitamus hoc crimine per-
focto gravissimum semper periculum toti civitati niinari.quot; Ecquid
huius rei eausa conatvs remotus eadem poena atque consumm. hor.

puniendus est? Egregie Werner, Handb. des peinl. Rechts de
poena melius quam de notione hor. del. et eorum con. quaestio 67
S 408-436 praec. () 4'9j ^20 et 424, p. 268-272.

Conatus notioni ex rei natura congruit facta co-
natus dividere in illa, quibus quis consummationem de-
licti parat, et in illa, quibus quis facinus exsequi coe-
pit, proiiti noxius adminicula ad delictum consum-
mandum sibi comparat, ea ad consummationem parat,
vel iis uti incipit et factum ipsum, quo ununi alte-
rumve delictum consummari solet, aggreditur, ut vo-
luit Lelièvre, attamen notioni conatus delictorum non
répugnât distinguere inter conatum perfectum et im-
perfectum: etenim magna est differentia inter illum,
qui delictum parat vel exsequi coepit, et inter illum,
qui factum praecipuum non amplius facere coepit,
sed perfecit, adminiculum ad delictum consumman-
dum non amplius parat vel eo uti incipit, sed iam
eo usus est, quamquam eventus deëst 1).

1) Lelièvre, Comment, de eon. cap. I, § a, p. 15, 16 cum J 3,
p. 16-31 quae inpr. contra Schroterum scripta sunt. Contra Zacha-
riae Gotting, die Lehre vom Vers, der Verbr. vol. Il, S 150 , p. 1-3
cum § 151, p. 3, 4 cum § 166, p. 37-40, quae praec. legenda
sunt ; quod ibi refellere conatur sententiam eorum, qui conatum
distinguunt in conatum pro-ximum et remotum : ille vero existimat
nullos alios gradus conatus statuendos esse praeter conatum pro-
piorem et remotiorem et de altero delictorum genere differentiam
inter conatum perfectum et imperfectum valere (beendigter Versuch,
nicht beendigter Versuch). Kuper etiam Clariss. Thorbecke in Anim-
adversionibus ad L. I noviss. spec. Cod. poen. patriae nostrae mi-
nori poenae conatus perfecti in quibusdam causis favit. Kota sd
L. I in specie ad tit. III (de con.) p. m. 13. » Moet voleindigde
uitvoering, al is het beoogde kwaad geheel of ten deele gestuit,
steeds met dezelfde straf, als het voltooide misdrijf zelf, worden

Ab alia parte talis conatus a delicto consunimato
m plurimis delictis ex rei natura seiungi potest, ut
vidimus de delictorum notione disputantes, et in uno
delictorum genere, quod multa profecto delicta con-
tniet, legislatori in delictorum consummatione defi-
nienda eventus ratio liabenda est secundum iuris cri-
mnialis principia et secundum id, quod reipublicae ac
civium universe interest.

Belictum vero ex lege consummatum dicitur, si
omnes notae adsunt, quae ad delicti notionem ex lege
pertinent : si autem eventus a legislatore in multis ;de-
lictis ac iure requiritur, eventu déficiente delictum
tentatum non vero consummatum dicendum est: taie
factum consummationi opponi potest, dolo malo cete-
ris hominibus ex factis noxii apparenti tribui potest
et ad delictum consummandum tendit: omnes igitur
notae, quae conatus notioni propriae sunt, ei insunt

geboet ? Men zal dit niet willen aannemen voor de gevallen , waar-
'n de schuldige zelf het kwaad, uit zijne handeling geboren, nog
tijdig

tegenwerkte. Eet ware evenmin altoos regt in die, waarin
het beoogde kwaad, bij voorbeeld de dood, zonder zijn toedoen wierd
gekeerd. Of men moest stellen, dat het werkelijk geleurde o{
leden kwaad lij de straflepaling niet in aanmerking komt.quot; Haec
quaestio, ut vidimus, pendet a diversa delictorum indole et a ratione,
lt;lua legislator eorum consummationem detinivit. Minus convenio cum
quot;s, quae paulo ante disputât de poena eorum, qui ante delicti con-
summationem a delicto faciendo recedunt. » Ja zij kan soms straf-
feloos zijn. Maar het schijnt niet juist, poging in alle gevallen,
'quot;'aar zij door den eigen wil der daders werd afgebroken, straffeloos
'e verklaren.quot; Mon est huius loei accurate de hac quaestione agere.
'-onf. etiam de poenis sententia Clarissimi viri p. 11, 13 et aliorum
e'Tium ordinibus General, (p. II) adscriptorum p. 4 ct 6 inpr. ad
U (Voorloopig verslag Ko. 11).

ac nescio, cur, ut quidam scriptores et quodammodo
etiam Weber opinantur, conatus perfectus res media
inter conatum et consummationem esset.

Qxiod si dicas bunc conatus gradum legislatori non
ad omnia malefieia referendum esse, hisce respondere
hceat conatum, remotum etiam secundum Mitter-
maieri, Lelièvre aliorumque, qui contra banc cona-
tus divisionem scripserunt, sententiam non nisi ex-
ceptionis causa adhibendum ac puniendum esse et
conatus notionem ipsam ad delicta solummodo perti-
nere, si delicta certa ratione voluntati noxii se. doh
ipsius tribuenda sunt, quamquam plurima dehcta etiam
culpa committi possunt.

Quum scriptores quidam conatum perfectum minus
recte dehctum perfectum vocantes consummationi de-
licti aequiparent, vel eum propius ad delictum con-
summatum quam ad conatum accedere existiment,
iudices facile errore labi possent talem conatum de-
lictum consummatum habentes et eandem poenam ei
irrogantes: legislator modo nominatim indicet hunc
conatum ad delicta, quae eventu secuto ex lege con-
summata habentur, restringi.

In delictis autem puniendis et vel maxime in men-
sura poenarum statuenda legislatori plus minusve ad
laesionem et ad damnum spectandum est, ut ante
vidimus: huius rei causa igitur minor poena conatui
perfecto quam consummationi imponenda est, inpri-
mis, quod natura factorum, uti ceteris hominibus
apparent, in iure criminali magni sit momenti.

Legislator ad eventum respiciens hunc non definit,
antequam obtineat, ut Oersted opinatur, sed, ut recte

Zacliariae Göttingensis animadvertit, eventum, qui
in lioe vel in illo delicto obtinere solet, indicat, verum
obiiciunt casui fortuito in iure criminali nihil ad
poenam augendam vel minuendam tribuendum esse,
quae tamen argumentis a lureconsultis Zachariae
Göttingensi, Mittermaiero, Webero et Heppio allatis
facüe refelh possunt casus notionem e iure criminali
tolh non posse. Hoc nempe vel maxime apparet ex
factis a legislatore prohibitis, quae culpae noxii tri-
buenda sunt, nam in hisce nulla poena vel satis
gravis poena statuitur, prouti eventus deficit vel adest,
lu hisce vel maxime ad eventum eiusque qnantitatem
respicitur ac respiciendum est 1).

1) Zachariae Gött. die Lehre vom Vers. vol. II, § 1S3, 163,
P- 85-31 cum S 164, § 165, p. 31-34 cum seqq. et in notis cum
® 171-176, p. 61-64 de minore poena in con. perf. statuenda § 176-
§ 180, p. 65-79. Lelièvre secundum principia iuris puniendi pro-
pter damnum mente accipiendum (intell., soc.) minori poenae cona-
tus perfeeti tantum favet rationis politicae crim. causa (Criminalpo-
't't) Comment, de con. parte sec. cap. II, (5 8, p. 351-369 inpr.
P- 358, 360, 361 , 366 cum parte sec. cap. I, § 2, p. 261 seqq.
® 4, p. 285 seqq. Be hac quaest. legatur prae ceteris Weber » über
geendigte Verbrechen und dessen angemessene Bestrafungquot; in
»Pere Neues Archiv des C. R., vol. IV, p: I, p. 24-56 inpr. § 3,
P- 34 cum S 4, p. 38-41 et de casu in re criminali S5 6. Mitter-
■quot;a'er, über den Unterschied vollendeter und versuchter Verbrechen
quot;nd über die Grade des Versuchs, Neues Archiv des C. R., vol. IV,
P- I j § 1 , p. 2, 4, § 4, p. 12, 13 ubi legislatori suadet, ut nullos
Donatus gradus statuat, sed maiorem vel minorem poenam arbitrio
'Udicis relinquat, a qua sententia recedo cum 5 6, p. 20-23. Hanc
'visionem non necessariam habet, quamquam de minore poena agit in
^quot;Pere Neues Archiv des C. R., vol. X, p. III, p. S55, p. 656,
'«ntentiae, quam defendi, plane adversatur Oersted, ut notum est

Attamen in illis factis, quae dolo malo noxii ti'i-
buenda sunt et a legislatoribus delicta baberi solent,

»über die Grundregeln der Strafgesetzgebung, Kopenh. 1818, J 23,
p. 163 , 164 cum § 157-159. Praeeipuum eins argumentum est. » In-
dessen kan das Gesetz doch nicht darauf ausgehen, die Haturwir-
kungen der menschlichen Handlungen zu bestimmen :quot; inde conten-
dit casum (fortuitum) in iure criminali ad mensuram poenae indi-
candam nullius esse momenti. Henke, Handb. des Crim. Rechts,
Tol. 1, § 41 , p. 261-264 negat legislatori distinguendum esse inter
conatum perfectum et imperfectum , de minore poena talis con. ta-
men convenit, quamquam secundum eius princ. noxius eadem poena
alque cons. dignus est, quod secundum principia moralia, non
vero secundum iuris principia affirmandum est, nam ibi a factis eo-
rumque natura eorumque necessitudine cum laesione et damno men-
sura quoque pendet, non ex voluntate, prouti factis apparet, sola
von Grolman, Grundsätze der Criminalrechtswiss. ed. 4, 1825, S 31,
p. 27, 28 et not. Ä. ubi distinguit inter delictum perfectum, in-
choatum et attentatum vel conatum perfectum, proximum et remo-
tum. Digna etiam sunt, quae legantur, ea, quae Kleinschrod de hac
re scripsit System. Entwickelung der Grundb. und Grundwahrh. des
peinl. Rechts, ed. 3, vol. I, § 37-41, p. 81-93 inpr. § 40, 41 quod
ille iam ea aetate doctrinam eorum, qui eandem poenam conatui
perfecto et consumm. del. imponendam esse ceiisebant, impugnaverit.
Nimis tamen sec. ius Rom. et Germ, et propter rationem politicam.
Deinde nimis disputât de damno, quod vulgo dicitur materiale (ap-
Rom. damnum datum) 0 40, p. 89 et minus accurate scribit p. 86,
S 39. » Denken wir uns aber eine unvollendete Missethat, so ist
die Handlung nicht die, welche das Gesetz mit der vollen Strafe
belegtquot; potius dicendum foret et de two genere delictorum , non de
omnibus delictis, aliquid notioni delicti deësse vel non adesse factum
cum eventu, quem eventum lex ad delicti notionem requisivit.
Factum et quidem praeeipuum sec. not. delicti conatu perfecto
commisso iam adest. Quae S 40, p. 89 disserit noxium conatum
remofi etiam omnia fecisse, quae facere potuit facile , refelli possent
noxium nondum fecisse omnia , quae ad certi delicti notionem per-
tinent et eventum solum notioni delicti deësse, quod de conatu
remoto non est dicendum : inter factum praeeipuum ad delicti not.

ab eventu multa pendent, si de mensura poenae
quaerimus, uti e. g. minor poena a pluribus legisla-

factum, quo delictum paratur, etiam distinguendum est. Feuer-
l'acli, Lehrbuch ed. 13 cum not. Mitterm. lt;5 43, p. 49, 50 et not. 1.
Mittermaier ibi celeberr. lurecons. notionem delicti perfecti impu-
g'iat et notioni conatus perfecti praefert notionem conatus proximi.
Mepp, Vers, über einzelne Lehren der Strafrechtswiss. Zehnte Ab-
handl. II, p. S83, 385, 301, § 5, p. 334 , 345 ubi de minore poe-
na et de notione conatus perfecti convenit. Hepp, über den ge-
genwärt. Stand der Lehre vom Vers. Verbr. Archiv des C. R., N. F.,
Ao 1836, p. II, SS 6, p. 330, 331 conatum perfectum restringit
ad delicta » zu deren Conisummation ein bestimmter ausschliesslicher
Erfolg erfordert wirdquot; (materielle Verbrechen), uti etiam Zachariae ,
im post Weberum optime iuris principia ad minorem poenam con.
Perf. irrogandam exposuit. Bauer, Lehrbuch des Strafr. ed. 3 1833
negat inter conatus gradus alio modo quam inter conatum perf. et
»Mperf. distinguendos esse : concedit tamen eon. perf. de uno genere
delictum solummodo valere SS 68, p. 106 et not. a et h. Helfter,
lehrh. des gem. Deutschen Crim. Rechts ed. see. quatuor gradus
affert, quos tamen non de omnibus delictis intelligit et inter eos
quot; der geendigte aber erfolglose Versuchquot; ä 75, p. 68 et not. 1,3,
4 cum 0 99, p. 86 et not. 3, p. 86, 87 philos. et histor. senten-
tiae lurec. Rossi favet » der Mangel des Erfolgs das Gefühl der Ver-
lust und der Verletzung bedeutend mindert.quot; Deinde minus rede
»dass wenigstens in sehr viel Fällen nach der Wahl der Mittel nicht
anzunehmen seyn wird, der Verlrecher hahe durchaus und um jeden
Preis jenen Effect gewollt;' nam idem de laesione eöecta saepe affir-
■nari potest, sed eventus deëst. Tittmann , Handb. der Strafrechts-
■^^'ss. ed. sec. 1833, vol. I, SS 97, p. 193 tres gradus con. enume-
quot;'a', conatum perfectum vocat conatum proximum et not. l et de
®adem poena SS 98, p. 193 cum p. 194 et not m, von Wächter,
^ehrb. des Römisch-Teutschen Strafr. Stuttgart 1835, vol. I, SS 85 ,
P- 138 seqq. et not. 69, p. 141-143 ubi existimat conatum perfe-
■^'um a conatu proximo (propiore) seiungendum esse cum SS 108
P- 191. Romani lurecons., ut notum est atque ante vidimus , inter
eonatus gradus non distinxerunt, multo minus de conatu perfecto
quot;lentionem fecerunt. Kleinschrod aliique , qui ex sec. ius Rom. de

toribus iniposita est atque imponenda est illi, qui
animo occidendi alium vulneravit, quam illi, qui re-

hao re disputant, frustra inde quaest. de iure Rom. moTerunt. Wer-
ner , Handb. des peinl. Recbts, recte notionem delicti jjerfecti re-
prehendit , ut Bauer, Weber aliique et ad conatum tale factum re-
fert ; minus recte de duobus conatus gradibus sermonem habet, de
conatu proximo et remoto. Handb. des peinl. Rechts, 5 227 cum
§ 228 , 229 , p. 144, 145 cum § 232 , 233 , p. 146 , 147. Marezoll,
das gem. Deutsche Criminalrecht 1841 , § 31 , p. 86 et not. 2
cum p. 83 , 84 delicto perfecto post tot controversias contra hanc
not. motas etiamtum mentionem facit, cum §44. p. 133 et not. 2,
ubi phil. et histor. minori poenae conatus perfecti favet. Inter
scriptores Francicos vel maxime minori poenae con. perf quam
cons, adversantur Chauveau et Hélie Faustin, Théorie du Code pénal
ed. Brüx. vol. I. Cap. X, p. 146-1491, quod dolus vel noxa uni-
verse (schuld) eadem sit et existimat in usu fori bann divisionem
nullius esse momenti. Rossi traité de droit pénal. Brüx. 1841.
L. II, cap. XXXIII, p. 350-353, negat casum alicuius esse mo-
menti ad mensuram poenae indicandam : favet tamen minori poenae
huius con. propter sententiam vulgi de consumm. ct de con. perf.
Hi duo scriptores talem couatum vocant, »délit manqué.quot; Contra
Rauler verba » délit manqué potius intelligit de causa , ubi res vel
persona, in quos fines noxii tendit, non adsunt. Rauter, traité de
droit criminel § 76 , p. 85 et conatum perfectum vocat » une sorte
de délit manqué sensu latoquot; § 104, p. 90. Nullus franc, scripto-
rum vidit nomen delicti perfecti minus huic facto convenire et po-
tius ad conatum quam ad consumm. hoc esse referendum. Car-
mignani , teoria delle legge dcHa sieur, soc. vol. II, L. II, cap.
XV , p. 335, 336 , 338 , 340-345 cum cap. XVI, p, 356 , 358-360
mensuram poenae universe non definiri posse, sed eam ab indole
diversorum delictorum pendere contendit; semper minori poenae co-
natus favet, dummodo conatus alicuius delicti sec. eins sententiam
cogitari possit. Conf. etiam lur. Crim. Elementa vol. I, § 205 et
206, p. 112, 113 curn § 195, 196, p. 108, 109. Romagnosi genesi
del diritto penale, vol. I, parte quarta 1. I, cap. III, § 666 seqq-
p. 296 seqq. cum cap. IV, § 679-694, p. 301-306 praec. § 680.
Distinguit inter delitto frustrato et tentative; si sclopetum impedi-

vera alium occidit: cum viribus unius alteriusve ho-
minis saepe gravior vel levior laesio cohaeret et casu
ad graviorem vel leviorem laesionem efficiendam talis
uoxius saepe movetur.

Ratio politica etiam de hoc conatus gradu si-
Kiili modo atque de conatu universe suadet, ut le-
gislator minorem poenam in eum quam in consum-
mationem sanciat: saepe enim dubium est, quis sit
iioxius ante delicti consummationem vel hoc alios
plane latet: si noxius seit eandem poenam sibi irro-
gari, sive delictum eonsummet, sive non amplius ad
delieti consummationem tendat, ut maiore voluptate
animi niotuum vel sensuum fruatur, delictum alio
loco ac tempore consummabit et in multis causis il-
lud perfieiet, ne testis in eum adsit.

Saepius sponte a delicto perfieiendo recedere non
amplius potest, haec igitur causa in conatu perfecto
diiudieando non universe afferenda est; possunt ta-
men causae quaedam huius conatus gradus cogitari,
m quibus noxius etiamtum ante delicti consumma-
tionem sponte a proposito desistere potest, e. g. si

®ento externo vel intcrno non exoneravit, est conatus: si sclopetum
fi^stra exoneravit est delitto frusfrato, délit manqué, et hoc semper
quot;consumm. aequiparat cum L. II, cap. V, § 770 seqq. p. 343 ,
IX , § 8S5 seqq. p. 376 Beccaria dei delitti e delle pene § 14 ,
P- 5.5. Wintgens variis argum. sententiam , cui addictus sum, im-
pugnat disput, de eou. delinq. cap. I, § 3, p. 52, 53, cap. II,
®ect. II j § 3 j p. 1Ü2-110. Pliilipse divisionem con. in gradus re-
•^^quot;ere conatur § 12 , p. 93 , 94 cum 5 2 , p. 10. Brouwer de co-
natu criminis sect. III , § 2, p. 32-35 eandem poenam conatui perf.
®''l'ie consumm. irnpoii. esse censet.

quis alii poculum potione veiieno mixta plenum ad
bibendum porrigit, vel si sclopetum casu a noxio exo-
nerari non potest; in causa priori Hepp minus recte
de conatu proximo (melius propiori) sermonem babet,
nam non probat noxium alia facta praeter factum
tale poculum porrigendi facere potuisse, solummodo
ex eius ratiocinandi modo apparet varias causas
atque varia temporis momenta in conatu perfecto
cogitari posse.

Tandem plane facio cum scriptore Rossi, qui anim-
advertit animos civium non tantopere turbari, sclo-
peto in hominem enoxerato vel veneuo homini dato
eventu deficiente atque homine per sclopetum vel
venenum a noxio occiso : eadem igitur poena in co-
natum perfectum atque in consummationem non opus
esse, neque cives universe eandem poenam huic co-
natui atque consummationi impositam iustam du-
cere.

Zachariae sententiae plane accedo in hoc conatus
gradu minimum, non vero maximum gradum poenae
statuendum esse, ne nimiae difficultates legislatori in
mensura poenae de variis conatus gradibus indicanda
oriantur: ab alia parte hoc probe tenendum esse iu-
dici semper minorem poenam de huius conatus no-
xio quam de noxio delicti consummati sumendam
esse.

A quibusdam delictis natura rei hic conatus gradus
ahenus est, inter quae vel maxime furtum nominan-
dum est: fur nempe rem alienam malo animo talem
rem sibi habendi manu tenens furtum consummat et
nullus gradus medius inter initium rei capiendae (id

si manus ad rem capiendam tendit et similia
facta) et inter rem ab eo uno temporis momento
nianu captam, vel, quae in eins possessione per unum
temporis momentum mansit, secundum furti notionem
cogitari potest; animus lucrandi, qui a quibusdam
scriptoribus ad furti notionem requiritur, quidquid
®entias, a facto lucrandi longe distat et eventus
sensu proprio notioni furti répugnât, ut ante dispu-
tavimus.

Longe alia res est in delictis, quae directe contra
Rempublicam committuntur: ex rei natura caedi Ee-
gis vel regni beredis ex probabilitate vel eius, qui
^ice Eegis propter banc illamve causam civitatem
^quot;cgit, eventus proprius est: semper igitur in hac
specie talium dehctorum conatus perfectus adhiben-
dus esset, si rei naturam spectamus: proditio, bellum
Civile vel gravissima seditionis species cum vel sine
eventu accipi possunt; itaque neque ab his talium
delictorum speciebus conatus perfectus ex rei natura
^lienus esset, verumtamen propter rationes ante a
''^c in medium prolatas, hae omnes species talium
delictorum legislatori, facto praecipuo a noxio per-
fecto, consummatae habendae sunt, unde legislatori
Cavendum est, ne hunc conatus gradum ad delicta
Contra rempublicam facta referat, et legislator prae-
tcrea secum manifeste pugnaret consummationem eo-
Rum sie definiens et de conatu perfecto eorum meii-
^^onem faciens.

^linus recto ergo Hepp in opere „Versuchequot; caet.
conatu perfecto perduellionis scribit: deinde vero
cite ab hac sententia reeessisse videtur, modo, quo

De conatu proximo (vel, ut alii melius scribunt,
propiore) graviorum delictorum puniendo generalis ré-
gula legislatori sancienda est, quod facta noxii ac
mens ipsius aliis civibus iam satis dilucide appareant,
et ad delictum tendant: quod magnum reipublicae
aut singulis civibus periculum ex noxii facto et ex
eius voluntate iam immineat.

Legislator tamen, quaenam graviora delicta ex lege
sint, accurate indicet iustumque modum in tali divi-

1) Hepp , Versuche iiher einzelne Lehren der Strafrechtwissenschaft
Zehnte Abhandl. § 5, p. 335, 336 de perduellione affirmat ad eius
consumm. eventum,pro parte pertinere. »Desgleichen gehört hieher
der Hochverrath, wenn also z. b. der Thäter zum Behuf der Lebens-
beraubung oder Entthronung, oder der Unterwerfung einer Stadt,
Provinz oder Festung unter einem auswärtigen, oder zum Zweck
der IJcbergabe des Heers an dem Feind alle Handlungen verübt hat,
die den beah»ichtigten Erfolg unmittelbar hervorbringen sollten, ohne
dass dieser jedoch eingetreten ist, so haben wir damit das deUctum
perfectum perduellionisquot; cum p. 336 de furto » einige, welche den
Begriff des del. perf. schlechhin ausschliesscn — Dahin gehört z. B-
der Diebstahl, welcher durch die physische Besitzergreifung con-
summirt wird. Fehlt es daran, so ist die Handlung nur conatus
proximus. Zwisscheu diesem und dem del. cons, furti kann denk-
barer Weise nichts in der Mitten liegen.quot; Hepp, über den gegen-
wärt. Stand der Lehre vom vers. Verbr. Archiv des C. R., N. F.,
Ao 1836, p. II, § 6, p. 231 notionem huius conatus gradus negat
de delictis , quae consummantur » durch die blosse Form der Hand-
lungquot; et inter ea enumerat » verschiedene Staatsverbrechenquot; igitquot;'
non omnia Hepp , Beiträge zur Lehre vom Hochverrath , Erste Abh.
p. 8-10 cum p. 11-12. Zachariae, die Lehre vom Vers. 5 163)
vol. II, p. S7-31 ct not. 1, p. 37 ubi opinatur incendii et quarun-
dam fraudis specierum conatum perfectum cogitari posse.

sione servet: tum diserte definiat, quid sit ex eius
mente initium delicti exsequendi neque huius partem
liabeat conditionem noxii, qua statim adminiculis uti
potest vel factum praecipuum ineipere potest, nondum
vero adminiculis uti coepit vel factum praecipuum
facere ineipit: e. g. si quis locum adit, ubi delictum
admittere vult, vel in eo loco alii homini, quem oc-
cidere vult, insidias struit, vel si quis venenum eibo
aut potioni immiscet et talem potionem vel talem ci-
bum nondum ad locum, quo alius homo ea uti po-
test, pertulit: in hisee enim omnibus causis faetum
praecipuum, quo tale delictum re universe spectata
consummari potest, plane deëst: noxius arma, poculum
vel pateram eibo plenam nondum directe ad alii no-
cendum adhibet.

Itaque duobus modis conatus propior cogitandus
®st, vel initium adminieuli adhibendi in alium homi-
nem, vel initium facti praecipui, quo re universe spec-
tata dehctorum genus, ad quod eventus requiritur,
eventu obtinente, ex lege consummatum habetur: ne
Himis hic conatus gradus restringatur, in delicto ve-
nefieii, conatum propiorem adesse existimet legisla-
tor, si noxius alium hominem, quem veneno occi-
dere vult, poculo, cui venenum immixtum est, adit,
dummodo ad eum locum, ubi talis homo est, no-
nius pervenerit (ut rursus hoe exemplo utar).

Magnae controversiae inter lureeonsultos motae sunt
de illa quaestione, an conatus remotus etiam gene-
rali regula legislatori sancienda puniendus esset nec
lureconsulti, qui priori sententiae addicti sunt,
argumenta afferre soient „periculum civitati ac sin-

gulis civibus vel eorum rebus tali conatu iam im-
minere, dolum noxii eo conatu aliis bominibus iam
apparere: dolum vero in conatu diiudicando facto
praevalere.quot; Scriptores, qui theoriae delicta prohi-
bendi fa vent, prae ceteris talem sententiam defen-
dunt, deinde multis absolutis theoriis, ut viilgo dici-
tur, haec sententia convenit, quod ius puniendi vel
maxime ex noxii culpa deducant, quamquam culpae
(schuld) notionem non omnes huiusmodi scriptores
iuris criminalis eodem modo intelligunt neque omnes
banc sententiam profitentur. Si autem ius puniendi
ex tacito pacto vel ex fine omnis civitatis repetitur et
repetendum est, ea ratione, quam ante indicavimus,
civitas ac cives conatu remoto universe non in tan-
tum periculum voeantur, ut generali regula de hoe
conatu puniendo opus sit: saepius hoe periculum
nimis remotum est, ut poena tali facto infligenda
sit: hoc factum ipsum saepe hcitum est neque di-
recte ad delictum perficiendum tendit, saepe de vo-
luntate noxii nondum satis constare potest, neque in
iudicio probari potest, quodnam delictum noxius tab
conatu committere velit 1).

1) Celeberr. Mittermaierus prae ceteris poenae conatus remoti ad-
versatur et non nisi paucas exceptiones a regula faciendas esse
concedit ut coniurationes graviss. del. contra remp. Eius arg. sunt,
quod lex poen. nondum violata sit: deinde, quod baec facta
plerumque licita sint, quod nullius momenti sit, an fiant nec ne.
Mittermaier, über den Anfangspunkt der Strafbarkeit der Versuchs-
Handlungen, Neues Archiv, vol. II, p. IV, p. 602, 603 cum 606-
609 cnm p. 610-612. Aliud eius est argumentum non posse accu-
rate indicari cuiusnam delicti sint conatus. Conf Mitterm. über

Sic saepissime dubium est, cui fini facta hominis
arma vel venenum emendi aut vendendi aut habendi

den XJnterschied Tollend, und vers. Verbr. Neues Archiv des C. R.,
^ol- IV, p. I, § 4, p. ia-15, 17, 19, § 5, p. 20-23. Mittermaier,
«euribeil. der neuesten Crim. Schriften in opere Neues Archiv vol. X,
P- III, p. 548-S.50 pluribus exceptionibus a régula quam antea
avere videtur, sed tune ut propria delicta ea vindicare vult »Ree.
stimmt gern bei dass bei gewissen Verbrechen z. b. Staatsverbrechen,
»uch Handlungen, die nur Vorbereitung sind, mit Strafe belegt
■»werden sollen , und dass der Gesetzgeber manche sogenannte Vor-
hereitungshandlung als gefährlich überhaupt mit Strafe bedrohen
«ollquot; recte deinde contra gener. regulam: nimis universe »einen
S'eheren Gränzpunkt, wo der entfernte Versuch (der noch keinen
Anfang der Ausführung enthält) strafbar zu werden anfängt, hat man
gar nicht.quot; Luden etiam negavit gradus con. statuendos esse et
conatum remotum esse puniendum. Luden, über den Versuch des
^ erbr. cap. 1, p. 44-50 et in not. cum cap. V, p. 510 et 514 no-
|onem conatus propioris , ut Mittermaierus, nimis protraxit. Senten-
t'ae de con. remoto non pun. régula gener. favet quoque Wintgens
'sp. de con. delinq. cap. II, sect. II, S 2, p. 97 cum cap. I,
S 2, p. 24-28. Ab alia parte Hepp Mittermaieri sententiam refellit
® notione quorundam delictorum alienum esse ea parari, itaque de
'11's not. con. rem. non valere et de quibusdam factis con. rem. ge-
neralem regulam poenae statuendam esse. Vers, über einz. Lehren
lt;ler Strafrechtsw. Zehnte Abb. § 5, p. 345-349 cum § 6, p. 349-
360 et Hepp, über den gegenw. Stand der Lehie vom vers. Verbr.
Archiv des C. R., N. F., Ao 1838, p. II, § 6, p. 232-236, § 7,
P- 237 , § 8 , p. 240-251 ubi citatur opus Mitterm. » Neuester lu-
«'and der Criminalgesetzgebungquot; p. 175 quod mihi comparare non
potui et contra Bauerum, qui arg. afiTert » abgesehen von der rechts-
widrigen Absicht des handelnden an sieh erlaubte oder wenigstens
'quot;differente Handlungen.quot; Hepp scribit » Denn eben die Beziehung
er Handlung auf die rechtswidrige Absicht macht dieselbe strafbar.quot;
'quot;er, Lehrbuch des Strafrechts ed. sec. Göttingen 1833, J 67
P' 104, 105 et not. b et c, a Heppio citatur § 571, Anm. C Baueri!
^artim accedo sententiae doctiss. Lelièvre, qui egregie Mittermaierum
fefelht de factis Ileitis et de legis violatione et tamen sec. suam theo-

inserviaiit; hi fines aeque liciti atque ilhciti esse pos-
sunt ac propterea legislator illa fiicta tamquam co-

riam generalem regulam de con. rem. poena sane, esse negat Com-
ment. de conatu parte sec. cap. I, § 3, p. 274-385 praec. p. 277-
279, 383, 384 contra eius sententiam quaedam facta nominatim et
accurate iudicata, pro parte, uti coniurat. , definita, conatus remoti
punienda esse universe vel saltem non iniuria puniri existimo.
Zachariae Gött. Die Lehre vom Vers. vol. I, § lt)6 , p. 199-102 et
not. 1, p. 100, 5 109-5 114, p. 205-218 regulam poenae de con.
rem. negat, quod plura eius facta sint licita, quod status iuris in
civitate iis nondum in periculum vocetur, sed refellit sententiam eo-
rum , qui putent inter facta conatus remoti et proximi non distin-
gui posse : plures exceptiones quam Mitterm. et Rossi enumerat.
De con. auctoris caed. caet. ab eo recedo. Conf. etiam J 107, 108,
p. 202-205. Rossi, traité de droit pénal L. II, cap. XXVII, p.306-
326 praec. 338 cum p. 341-346 tres species enumerat » les moyens
occasionnels du crim.e, port de certains armes, vagabondagequot; —
La seconde classe comprend les faits, qui sans être proprement des
actes d'exécution, sont toutefois généralement regardés comme des
moyens préparatoires pour certains crimes e. g. alterer, fabriquer la
fausse monnaiequot; cum p. 347 tertia species est delictorum contra
remp. conmiss. p. 349 seqq. Chauveau et Hélie-Faustin, Théorie du
Code pénal, vol. I, cap. X , p. 143 negat talia facta tanquam con.
remotum punienda esse » les actes peuvent toujours s'expliquer de
diverses manières — On ne peut les rattacher à un délit déter-
miné , qu'à l'aide de présomptions hasardées, de fragiles conicctu-
res — cependant la société peut assurément incriminer certains
actes préparatoires, lorsqu'il menacent sa sûreté : mains ces actes ne
peuvent alors être punis que comme délits particuliers d'après leur
valeur intrinsèque et alstraction faite des crimes qu'ils avaient
pour lut de préparerquot; cum cap. XVII, § 2 ; p. 268-270 , vol. ' gt;
cum p. 271, 272 quae non plane cum prioribus conveniunt, si no-
tas coniurat. contra remp. a Chauveau indicatas spectamus Cucu-
mus existimat nullos conatus gradus statuendos esse neque cona-
tum propiorem omnium graviorum delictorum , sed solum delictorum
unius generis puniendum esse , et quidem de delict, contra remp-
hoc negat Neues .Archiv des C. R., vol. X, p. 70, 71, parte H gt;

natura unius alteriusve delicti non coliibeat, sed pliar-
niacopolas iubeat, ne imprudenter venenum vendant,
et si bis iussis non obtempérant, poenam disciplinae
publicae, quae poena carceris vel mulctae pro iudi-
cum arbitrio statuenda est, in tales pharmacopeias
sanciat, deinde legislator lege poenali ac poena ve-
tet, ne quis civium (vel eorum, qui iis aequiparan-
tur) arma (praecipue graviores armorum species)
gerat, vel armorum copiam domi habeat : haec
fiicta ut propria delicta, non vero ut conatus gra-
vioris delicti sive contra rempublicam sive contra
privates commissi levi carceris vel mulctae poena
coërceantur.

S 9, p. 207, 108, 210, 5 10, p. 211-214. Contra Lndennm pro
pane scripsit Zirkler, Beiträge zur richtigen Beurtheilung des Ver-
suchs caet. Archiv des C. R., Keue Folge, Ao 1839, p. I( et
P- 'II, p. 276 seqq. plures exceptiones quam alii script, con. rem.
enumerat e. g. p. 280, 884, 292-298 de quibusdam ab eius sen-
tentia recedo e. g. venenum habere , emere ; conatum propiorem (sed
sensu magis lato quam ego eum accipio) in delictis, quae vi manifesta
fieri solent, solum puniendum esse concedit. Hanc delict, divisionem
'» ea, quae clam et quae vi ap. fiunt, pro parte saltem Cucumo
«iebuisse videtur. Clariss. den Tex recte etiam negat regulam gene-
quot;■alem de conatu remoto vel graviorum delictorum puniendi san-
ciendam esse in op. Bijdragen tot regtsgeleerdheid en wetgeving,
1836, vol. X, Boekbeoord. p. 463, 464 ubi iudicium tulit de
quot;Pei-e Zachariae Gött. de conatu. Argumentum affert : » Het is zoo,
tunnen op die wijze eenige daden straffeloos moeten blijven,
vvelke men het zal betreuren niet te kunnen straffen: doch de on-
quot;^korheid en vdllekeur, voor welke de deur wordt opengezet, bij
'quot;et aannemen van een tegenovergesteld beginsel, zou een nog veel
Sfooter kwaad wezen. Ook laat de schrijver eenige uitzonderingen

Aliquo modo quidem affirmari potest facta conatus
proximi aut conatus perfecti aeque atque facta cona-
tus remoti licita vel illicita esse vel nullius momenti
esse cogitari posse, e. g. si quis arma in scopum
dirigit vel exonerat, dubium nonnunquam videri po-
test, an quis leporem, an vero bominem spectaverit,
in quem sclopetum direxerit, verumtamen probatio in
multis causis in hisce conatus gradibus multo facilior
erit quam in illa: dolus noxii ex rebus et factis, ex
testium testimoniis aliisque probationibus, uti factum
noxii, multo facilius apparebit.

Ab alia parte minime negandum est quaedam certa
facta tamquam conatum remotum unius alteriusve
delicti nominatim legislatori poena prohibenda esse;
quod magis quam cetera conatus remoti facta ad de-
lictum tendant; quod secundum iuris criminalis prin-
cipia non aeque licita atque illicita sint, et quod de
voluntate noxii ad delictum perficiendum tendente iaffl
constare possit.

Sic saepius ex rebus et factis apparere potest, quem
finem spectans homo venenum cibo vel potioni im-
miscuerit et probe tenendum est hoc non in omiu
causa murium ergo fieri posse: quaerendum etiaW
est, an talibus cibis vel potionibus homines, an vero
animalia ex eorum vivendi ratione uti soleant.

Simili modo ex rebus et factis et ex variis pro-
bationibus saepe facile patere potest, utrum qui®
venandi causa armis munitus in sylva vel in aho
loco leporem exspectet, an vero homini insidiaS
struat.

rata ad delicti consummationem accedunt et ex plu-
ribus factis animus noxii saepe cognosci potest.

Hisce factis conatus remoti adnumerandae sunt con-
iurationes , tametsi a delicti consummatione magis quam
baecce facta sint remotae: si enim duo pluresve ho-
mines de certo maleficio committendo inter se con-
veniunt, si de modo illud perficiendi, de adminicu-
bs, quibus uti volunt, de factis, quae cuique coniu-
ratorum perpetranda sunt, vel quibus uni auxilium
alteri praestandum est, inter coniuratos constat, et, si
baec in iudicio probata sunt, non amplius de consi-
lio eorum certum delictum committendi dubitari po-
test, et factum iam ahis civibus apparere potest, cuius
natura non aeque licita atque illicita est, sed etiam,
nti animus noxii, certum dehctum spectat: noxius non
amplius voluntatem animo fovet, verum cum aliis
bominibus propositum suum communicat, alios adhi-
bet, ut melius finem suum attingere jwssit.

Civitas, omnes cives vel singuli cives (unus pluresve)
tali facto et animo noxii in periculum adducuntur,
prouti variae laesiones vel damna coniuratione parantur.

Huiusmodi autem coniurationes non solum delictis
eontra rempublicam admissis ex rei natura propriae
eensendae sunt, sed ad multa maleficia, uti ad caedem,
ad veneficium in specie, ad incendium, ad rapinam,
ad furtum et ad multas falsi species pertinent, et, si
de iure constituendo quaerimus, coniurationes gravis-
simorum delictorum contra homines privates simili
®iodo atque coniurationes delictorum contra ipsam rem-
Pubhcam commissorum puniri possunt, dummodo bene
definiatur, quid verbo coniuratione legislator intelligat,

et dummodo iustum poeiiae modum, qui a delicti con-
summationis poenae modo pendeat, servet.

Hoc unum concedendum est non tam saepe con-
iurationes delictorum contra privates atque delictorum
contra rempublicam factorum fieri solere et huius
rei causa legislatorem non plane esse reprehenden-
dum, si de coniuratione horum delictorum punienda
nullam mentionem facit.

Ab alia parte plures legislatores coniurationem mo-
netae adulterandae poena prohibuerunt et tamen nos
omnes hoc delictum ad gravissima delicta contra rem-
publicam commissa vel universe ad talia delicta re-
tulerunt: hoc scilicet delictum caedi proposito com-
missae, veneficio vel incendio proposito facto minus
grave est : saepius quidem quam in hisce delictis
coniuratione ad illud perficiendum opus est, verum-
tamen veneficium vel incendium saepe quoque fit per
plures homines propter varia adminicula noxio com-
paranda et per pacta, de quibus inter eos convenit.
Taies legislatores igitur non plane secum conveniunt.

Ex hisce, quae disputavi, iam pro parte apparet
conatum remotum delictis directe contra rempublicam
commissis convenire, quae sententia de hoc conatus
gradu et de conatu propiore (proximo, ut ab aliis vo-
catur) confirmatur iis, quae ante scripsi de indole
horum delictorum secundum ius constituendum generi
delictorum, quod facto praecipuo noxii lege consum-
matum esse habetur, aequiparandi.

Iictis inter conatum propiorem et remotum distingui
posse et distinguendum esse , sed ex modo, quo

verr. Archiv des C. R., N. F., Ao 1838, p. II, J 2, p. 227 , 228,
3, p. 244 , 245 ubi varia facta conatus remoti perduell. indicantur
* das hocbverrätheriscbe Complott — die Anschaffung von Waffen-
ïorrâthen, das Werben der zur Ausführung erforderliehen Mann-
schaft — die verrätherische Correspondenz mit dem Feinde, so lange
noch bei blossen Unterhandlungen geblieben — Dagegen ist es
freilich einerlei, wie wenig oder wie viel geschah und ob z. b.
schon die versuchte Ueberwältigung eines Postens missglückt, oder
es zur wirkUchen Uebergabe der Festung gekommen ist.quot; Tum
quaest. movit de Regis consilariis » ob die Contrasignatur und Erlas-
«Ung einer Verordnung von Seiten eines Ministers in constit. Staa-
-- ein versuchtes oder vollendetes Verbrechen des Hochverrathes
egrunde.quot; Exemplum citat consiliarii, qui post nomen tale edicto
subscriptum sponte ab hoc facto recessit et propter art. 178 Const,
ar. ab omni poena liberatus est, sed tunc erat laesio normarum
minoris momenti. Alia res est secund. Zachar. sententiam, si
e icto Regis normae civit. (constit.) universe tolluntur, tunc perduel-
'o consumm. habenda est, quod eventus non requiratur, neque, ut
noxius finem attigerit » bei diesem gefährlichsten aller Frevel gegen
^'e Verfassung, bei welchem den Thäter meistens eine überwiegende
acht zur Seite steht — die Verfassung unmittelbar einem unver-
meidlichen Untergänge preis giebt.quot; Hac in re cum eo convenio,
liia talis Regis consil. omnia facta et etiam factum praecipuum
oommisit, quo opera ipsius normae civitatis tolli possent. Conf.
^fchiv Neue Folge, Ao 1838, p. III C, p. 346-354 et nomin. p. 348
I recte quaedam facta enumerantur, quae ab omni poena libe-
'anda sunt. Zirkler ad quaest. illustr. exemplis virorum Alibau
® Fieschi utitur. Beitr. zur richtigen Beurtheilung des Vers, je nach
Versch. der Verbr. Arch, des C. R., K. F., Ao 1839, p. II,
P- 278-280. » Wäre z. b. die von Fieschi bereitete Höllenmachine
Tage vor dem Feste von der Polizei geladen gefunden und der
ater seiner Absieht überführt worden , so möchte es doch sophis-
klingen und gewiss auch den Römern sophistisch geklungen
, an einem strafbaren Attentate zu zweifeln; denn die Ilaupt-
«ehwierigkeiten waren schon überwunden.quot; Si tale factum puniendum

haec dehcta consummata esse censet, initium ea ex-
sequendi cum eorum consummatione saepissime mi-
sceretur, quod ipse partim profitetur: si vero mecum
facias, in omnibus fere causis, in quibus conatus de-
hctorum contra rempubhcam commissorum puniendus
est, régula generalis de conatu proximo legislatori
sancienda ad delicta contra rempublicam facta adhi-
benda est, dummodo legislator notionem et consum-
mationem eorum bene definiverit.

Ut iam ante animadverti, Zachariae et multi alii
scriptores iuris criminalis de caede Eegis vel eorum,
qui propter rationes politicas ei hac in re aequipa-
randi sunt, non satis cogitarunt de talibus caedibus ;
eaedem regulae atque de conatu propiori caedis alio-
rum hominum a legislatore indicatae et ei indicandae
valent, si ius constituendum spectantes eventum et
conatum perfectum mittimus: iudex igitur secundum
has régulas de conatu propiori et remoto caedis Re-
gis eiusque heredis ex probabilitate et eius, qui vice
Eegis civitatem regit, iudicium ferat.

est, et in illud poena lege sancienda est, procul dubio conatu
remotus est habendum: est causa plane specialis, quae non saep®
occurrit. Si factum remotum sine coniur. est puniendum , hoc pf'
fecto restringendum est ad factum directe ad finem tendens et de
animo noxii eodem modo constare debet: hoc lex diserte iubeat.
Factum viri Alibau tam remotum est et tam dubium est, ut procul
dubio puniri nequeat. »Der bekannte Alibau hatte sich einige
Tage vor dem Attentate den Kopf scheeren lassen und bekannte
sich vorgestellt habe, man werde, wenn er .seinen Pistolenschuss
abgefeuert habe, über ihn herfallen und ihn an dem Haaren fassen-

gravissima seditionis specie differentia inter conatum
propiorem et remotum obtinere potest; sic in prodi-
tione initium facti praecipui, facinus exsequendi adest,
si quis cum exercitu ad bostes transire coepit, et
nondum cum iis exercitum suum coniunxit, neque ad
eorum castra pervenit; si quis urbem hostibus pro-
dere volens, iam nuncios vel literas ad eos misit,
nt certiores fiant de proposito suo, quibusdam urbis
embus vel quibusdam militibus persuasit, ut secum
faciant ad hoc consilium peragendum, et, si ipse cum
his ad portam, quam hostibus prodere vult, jorocedit
et hostibus eum exspectantibus, hanc portam aperire
coepit, quamquam nullus hostis in urbem pervenit,
quamquam porta non in hostium potestatem venit:
Priora facta proditionis urbis, quae enumeravi, sunt
conatus remotus et plus minusve puniri possunt,
dummodo diserte indicentur.

Magis difficile videtur conatum propiorem belli
Civilis et seditionis a conatu remoto eorum universe
Seiungere, quia ad eorum consumationem ex lege
Hon requiritur, ut portam, urbis partem, loca publica
eorum noxii ceperint et inde milites vel aHos cives
depulerint.

Si coniurati belli civilis vel gravissimae seditionis
causa simul e loco in urbe, ubi conventus habent,
Armati prorumpunt per urbis vias , talis seditio vel
Vellum civile iam consummatae habendae sunt, et,
'iHousque de tempore, de loco et de ratione ad-
®^iniculorum adhibendorum inter se disserunt vel
ctiam conveniunt, conatus remotus solus adest :
^Hum tamen est temporis momentum, quod Eos-

si 1) recte de proditione indicavit, quod vero de
bello civili et de seditione ex coniuratione orta et-
iam valet, quo tales coniuratos initium seditionem
vel bellum civili exsequendi fecisse lureconsulto est
existimandum , nempe, quum de omnibus adminiculis
adhibendis, de partibus gerendis et de factis perpe-
trandis ac de ratione, qua perficienda sint, inter
coniuratos constat, quum omnes coniurationis socn
ad ultimum conventum ante delicti consummationem
confluxerunt, quum iam duces iis sunt praepositi ac
hi duces orationibus vel clamoribus ad seditionem vel
ad bellum civile statim faciendas ceteros movent, et
arma inter eos dividunt, quum coniurati hisce duci-
bus assentiuntnr.

Si vero coniurati clam arma secum gerentes se-
iunctim in unum alterumve locum publicum se con-
ferunt , ut saepe fieri solet, antequam ad talem

1) Rossi, traité de droit pénal Brux. Hauman 1841, 1. II,
XXVII, p. 307. » L'exe'cution du crime de trahison commence, lors-
que , le jour de l'explosion étant arrivé , le conspirateur rassemble
ses forces , distribue les armes , répand les proclamations , expliqquot;®
ses projets, désigne les points d'attaque. Il est sorti de sa sphère

flagrante. On ne prépare plus le crime, on l'exécute.quot; Haec minu»
recte tamen iam del. consumm. habet et verbum proditionis nim'S
incerto sensu usurpât cum p. 308. » H faut aussi ne pas confondre
le résultat qu'on attend du crime avec l'exécution du crime-
Animadversio pro parte vera est, verumtamen ad delictum exsequeOquot;
dum ex rei natura pars saltem eventus pertinet, quae pars cum tquot;*quot;
eventu non est miseenda. Conf. cap. XXXI, p. 343, 343 ubi bae«
habet del. consumm. vel »délit manquéquot; etiam de veneficio Re-
gis.

locum perveniant, conatus propior solus adest, vel
etiam, si talia loca sine vi occupant, quod neque
nnlites neque magistratuum adparitores ibi sunt, se-
ditio vel bellum civile eorum nondum consummatae
habendae sunt usque ad illud temporis momentum,
luo magistratibus et eorum adparitoribus solis vel si-
ninl cum militibus advenientibus , eos discedere iu-
hentibus, ratione deinde a me indicanda, obsistunt.
Uti in delictis, quae contra homines privates fiunt,
in delictis contra rempublicam commissis facta co-
öatus remoti nominatim vetanda sunt; coniuratio ad
®öines graviores horum delictorum species referatur
'^t accurate definiatur (de qua re mox agam); a
coniuratione distinguatur factum arma domum confe-
rendi vel domum habendi ab illo, qui iam coniura-
tioms initae socius est factus, perpetratum; deinde fa-
ctum socios minoris vel maioris momenti coniurationi
comparandi: tum in proditione machinatio unius ho-
a coniuratione seiungatur: quodammodo coniu-
^atio dici posset, quod unus homo cum altero homine
talibus machinationibus conventum de certo ma-
leficio habeat, sed unus eorum non est civis, neque
^^vi m iuri criminali aequiparandus est; factum unius
^on est delictum sensu iuris criminalis.

-A-liquatenus minor poena tali machinationi quam
Coniurationi legislatori imponenda erat, si noxius non
alterius faciendo processif, quia factum a consum-
öiatione magis est remotum ; dolus non tam dilucide
Ceteris hominam apparet et respublica nondum in
tantum periculum est adducta atque coniuratione.
ï'oena aliquatenus gravior contra in facta a ine enu-

merata coniurationi accedentia statuenda est, sed sem-
per haec poena minor sit quam poena conatus proximi.

Minus recte legislatores Francogalli anni 1810 in
delictis contra reipublicae securitatem externam, ut ab
iis vocatur, de coniuratione et de factis illam sequen-
tibus nullam mentionem fecerunt, et legislatores Fran-
cogalli anni 1832 talem errorem non in melius mu-
tarunt, neque etiam poenae modum, de hisce delictis
in Codice poenali anni 1810 tam asperum, satis mitem
de delictis contra reipublicae securitatem externam
constituerunt : magis laudandi sunt viri selecti, qui
anno 1840 in patria nestra Specimen Codicis poena-
lis confecerunt, coniurationem et unum saltem factura
armorum domum conferendi coniurationem sequens ad
omnes borum delictorum species adhibentes et diver-
sum in varia facta poenae modum constituentes.

Hi omnes tamen uno errore lapsi sunt, non diserte
scribentes talia facta, conatum delictorum contra rem-
puhlicam admissorum habenda esse; nam si verba de
conatu universe in bis legibus scripta cum verbis de
hisce factis scriptis inter se conferimus, inde effici
posset conatum conatus horum delictorum, etiara
ex ea generali régula de poena conatus ante propo-
sita puniendum esse, quod menti horum legislatorura
et sanae menti hominum universe procul dubio ré-
pugnât 1).

1) Ontwerp Tan een Wetboek van Strafregt Ao 1840, l. II, tit. h
No. 1, art. 4, 5,9, 10 cum art. 1-3 cum art. 36, 36, No. I,
p. 8 cum 1. I, tit. III, art. 1. » Door poging tot misdrijf worden
verstaan alle uiterlijke daden — dat zij als een begin van uitvoe-
ring van hetzelve moeten worden beschouwd.quot; Ontw. No. lH,

Haec solummodo animadverti, ut magis magisque
appareat, quam caute legislatori lex poenalis sit con-
scribenda.

Ratione puniendi conatum eiusque varios gradus
delictorum contra rempublicam a me iudicata dubia
scriptorum et in specie ea, quae de bis delictis ce-
leberr. Guizot 1) movit, magnam partem solvisse mihi

P- 1. TJt notum est verbum »misdrijfquot; de toto genere gravissimo de-
'ct. accipiendum est simili modo atque in Codice Franc, verbum cri-
We. Nonne buiusmodi coniur. est tale delictum ? Code pe'nal, I. III,
I, cap. I, art. 75-85 et de lege anno 1832 Chauveau, Code pénal
progressif ad art. 40 et 41 legis p. 196-202 vel maxime quasdam
poenas mutarunt novam speciem poenae carceris (détention) e. g.
«n. 40 legis (art. 78 Cod.) tali facto imponentes et bonorum publi-
eationem tollentes. Scriptores de hac lege Franciae et Germaniae
non animadverterunt hos errores. Mittermaier, Das Franz. Gesetz
^on 28 April 1832 in opere Neues Archiv des Cr. Rechts, vol. XIII,
P- III, p. 331-336. La Garmitte, über das Französ. Gesetz von
833 in Kritische Zeitschrift für Rechtwissensch, und Gesetzgebung
•Jos Ausl. von Mitterm. und Zachariae, vol. IV, p. III, No. 19, § 1,
P- 431-435 qui recte lurec. reprehendit, quod nimis leviter varias
qiwest. iur. crim. tractarint. Pauca de Cod. poen. plura de Cod.
^fim. inveniuntur ap. Golberg in opere Kritische Zeitschrift caet.

V, p. 213-237. Rapport du Comte Bastard à Ia chambre des
»ép. Paris, Moniteur du 13 Mars 1832, No. 73, p. 723 seance de la
^hambre des députés, 6 Dec. 1831, Moniteur du 7 Dec. 1831,
»• 341, p. 2320 cum séance du 5 Dec. Moniteur du 6 Déc.
»•340, p. 2311. Minus recte Destriveaux, Essais sur le Code pé-
Liège 1818, cap. I, sect. I, p. 2, de delictis contra reipubl.
*ecur. secundum Cod. poen. anno 1810 laudat » la partie du Code
penal qui traite des crimes contre la sureté extérieure de l'état, ne
présente guère de défauts.quot;

1) Guizot de la peine de mort en matière politique , Paris chez
fiéehet 1822. Préf. p. V, VII, X, XII, XVI, cap. I, p. 7 ipse ni-
quot;quot;s sententiam suam de poena mortis de his del. abrog. restringit
* Je n'ai rien non plus à démêler avec les lois. Elles prononcent

videor, neque hac ratione dehcta contra rempubhcam,
sive de notione, sive de poena eorum agamus, ab ahis
dehctis tantummodo difFerunt, nec conatus remotus
eorum exceptionis causa contra regulam in aliis de-
lictis servatam punitur, quod tam invisum Heppio vi-
detur et cuius rei causa conatum remotum universe
plectendum esse existimat 1).

Praeterea minimum et maximum de eodem poenae
genere legislatori constituendiam est, ut pro rebus et
factis in hisce delictis tam variis index maiorem mi-
noremve poenam noxio vel conatus proprioris vel co-
natus remoti infligat, et aurea regula, quam Iurecon-
sultus Eomagnosi et hodie plures egregii Germaniae

la peine de mort contre certains crimes politiques. Je repète que
je ne les blâme point, que je ne provoque point leur abolition.
Dût-on l'obtenir, peut-être bésiterais-je à la conseiller. Je suis
convaincu que les réformes sollicitées par les idées ou les moeurs
doivent passer dans la conduite du gouvernement, dans la pratique
des affaires avant de s'introduire dans la législation.quot; Eius animad-
versio per se spectata vera est cum cap. II, p. 10, 11, 17, 10
ubi exempla coniur. soluci afiirmatur : cap. Ill, p. 37 seqq. cap.
VI, p. 96 seqq. e. g. p. 101 cum p. 103-10Ö, 110 de periculo reip.
et de volunt. noxii. Guizot des conspirations et de la justice politi-
que , Paris 1831 , Eibr. de l'advocat cap. I, p. 3, 4, cap. II, p. 7,
0 , 13, 14 , cap. III, p. 21, 37 , 38 des » rebellions , des complots
cum p. 29 seqq. cap. IV, p. 37 cum p. 43, cap. VIII, p. 91, 92,
cap. VIII, p. 95 seqq. inpr. p. 99 et 101, 102.

1) Hepp, über den Gegenwärt. Stand der Lebre vom Vers. Verbr.
Arch, des C. R. N. F. Ao 1836, p. II, p. 249 , 350. » Abgesehen
nähmlich davon , dass in Ausnahmegesetzen, immer etwas gehässi-
ges liegt, so beruht die zwischen der Regel und der Ausnahme ge-
zogene Grenzlinie in verschiedenen Fällen auf einer reinen Willkür
und führt daher in ihrer Anwendung zu den auffallendsten Resul-
taten.quot; Deinde citantur varia exempla , cum S 6 , p. 332-335, S ' '
p. 237, 5 8, p. 340, e. g. de veneno emendo.

lureconsulti cle conatus poena profitentur de omnibus
delictis, etiam de delictis contra rempublicam com-
missis valeat, eo magis conatum delicti esse , punien-
dum, quo magis noxius agendo ad consummationem
accédât: quo plura ac maiora impedimenta supei-a-
verit, quo magis dolus noxii factis ipsius appareat.

Ecce! iam in specie de coniuratione, de conatu
auctorum delicti, de bello civili ac de gravissima se-
ditionis specie agamus.

-öe coniuratione, de iure coniurationem puniendi et
nominatim de coniuratione delictorum contra rem-
puhlicam commissorum.

Mittermaierus in variis eius opusculis etiam ante
paucos annos contendit consilium solum noxii, volun-
tatem eius laedendi, aut verba eius sine facto, quod
aliis hominibus appai-ere potest, puniri, si poena in
coniurationem, uti a legislatoribus Francogallis anni
1810 definita est, sancitur: simili modo Destriveaux
et Guizot notionem cogitationis et consilii urgent, et
praecipue Destriveaux opinatur coniuratos consumma-
tionem sibi ut somnia proponere, ut ahquid, quod
diu postea fortasse exsequerentur.

Melius saltem Guizot deinde de conditionibus, quae
^d coniuratos poena afficiendum requiruntur, men-
tionem facit. Rossi quidem non plane negat coniu-
rationem factum esse, sed coniuratos definiens hos
cum eo, qui partem in republica sibi comparare stu-
det et plebi adulatur, magnam partem miscet; deinde

tam saepe de aliis factis delictum parantibus, quao
coniurationi accedere debent, disputât, ut coniuratio-
nis faetum plerumque lieitum vel dubium esse exis-
timare videatur; tandem seribit: „ou n' aura, à peu
prës, comme pour la proposition non agréée, que des
paroles rapportées, commentées par des complices ou
par des traîtres.quot; Secundum talem igitur sententiam
sola verba punirentur 1).

1) Mittermaier das französische Gesetz von 88 April 183a. Neues
Archiv des C. R. vol. XIII, p. 337, 338. »Das blosse Complot --
das blosse Wort und der EntscUluss von zwei Schwärmern zieht
schon Todesstrafe nach sich.quot; Diversam poenam in coniur. atque m
consumm. perduell. statuendam esse recte opinatur idem lurecons.
in opere Staatslexikon von Rotteck und W^elcker, vol. VIII, p. H gt;
p. 308, deinde vero minus recte addit. »Mit Verletzung aller Rechts-
grundsätze ist daher schon die blosse Absicht, wie die Vollendung
bestraftquot; cum prioribus »jedes unter zwei Personen, nur verabre-
dete , durch keine Handlung noch manifestlrte Complott.quot; Haec igitur
de coniuratione intelligenda sunt. Destriveaux Essais sur le Coda
pénal, cap. I, Sect. II, p. 3, cum p. S-8. » Résolution d'agir,
c'est-à-dire, de faire un acte, propre à parvenir à exécuter. —
Il ne reste plus qu'à punir le rêve de Faction — celui, qui a ré-
solu d'agir est encore bien éloigné de l'action — l'image du crime
était si lointaine, qu'elle se présentait à leur regard comme une
simple illusion i. e. coniurati hoc cogitabant — elle franchit toutes
les distances qui séparent la pensée du crime d'avec le crime même.
Rossi traité de droit pénal, L. II, cap. XXVI, p. 303-306, cap-
XXVIII, p. 306 , 307 melius distinguit inter » actes -internes et actes
externesquot; et coniurationem enumerat inter »actes externes.quot; Minus
recte tamen, p. 306 (cap. XXVIl). »le conspirateur, qui fait des
amas d'armes et de munitions (haec proprie ad coni. notionem non
pertinent) qui prépare dans son cabinet des proclamations, qquot;^
par des prodigalités tâche de captiver la faveur populaire — qquot;'
réunit souvent autour de liy des amis, des hommes influents po^r
leur inspirer le dégoût de l'ordre de chose établi et le vif desir
d'un changement prochain: ce conspirateur, dis-je, n'a pas encore

Hisce vero respondere liceat, ut pro parte Cliau-
quot;^eau et Hélie Faustin iam refelleruöt Rossi et Destri-

commencé 1'acte de trahison qu'il médite; il le prépare.quot; Talia
facta, nisi aliae res et facta accédant, sunt licita. Verba, quae citavi
quot;iveniuntur, cap. XXVII, p. 321; cum p. 318, 319; cum p. 322.
Eadem pag, 321, scribit. » Le complot est un fait plus positif
plus matériel, ayant des caractères moins indéterminés, que la
S'mple proposition. 11 faut une proposition, pins un cmceH entra
plusieurs personnes, une résolution arrêtée entre elles.quot; Deinde
•loc restringit verbis a me citatis et hisce. » Mais qu'on le remarque,
quot; on imagine une loi, qui décrit une espèce particulière de complot
en fait un crime special, on est hors de la question.quot; Recte
P- 322, régulas quasdam de definitione coni. legisl. servandas indi-
quot;at. Coniuratio sec. ius franc, non est delictum speciale, sed factura
spéciale, i. e. diserte indicatum ct definitum ad perduellionem ten-
dens. Guizot des conspirations et de la iustice politique. Paris
, cap. VIII, p. 9,5-109 , de differentia inter » indifférence, ini-
■quot;itié et complot, praec. p. 101-103, de ducibus e. g. partis guber-
nator. reip. adversae , cum p. 104. » Cependant qui oserait dire que
'nimitié conduit nécessairement au complot et qu'à tout ennemi il
quot;e faut que l'occasion pour devenir un conspirateur ? Les hommes
surtout de nos jours, ne hasardent pas si aisément leur sûreté et
leur viequot; eum p. 105 et 106, defin. Cod. anni 1810. »Certes la
est sevère , car elle trouve le complot, avant qu'aucun acte cagt;-
*^rieur ou matériel, aucun commencement d'e.\écution, aucun at-
tentat vienne le lui révéler. Elle le saisit dans la pensée, dons la
^olunté des conspirateurs: c'est un fait qu'elle découvre et in-
^fimme avant qu'il ait revêtu un corps, quand il n'a encore,
pour ainsi dire, qu'une réalité intellectuelle:' Hisce ult. verbis
'qmd veri inest. Deinde ceteroquin egregie hanc Cod. defin. in-
'«quot;■pretatur, p. 106-108; cum cap. H, p. 13, 14, 18 et cap. Ill,
P- 22, S4-30; cap. IV, p. 34-45, 47; cum cap. V, p. 53 seqq. e.g.
®*emplum Millardi p. 56, 57 et viri Blaignan p. 59, cap. VU,
P' 80 sqq. et iudicium contra »agens provocateursquot; p. 120-132. Contra
Chauveau et Hél. Faustin, Théorie du Code pénal, vol. I, cap.

S 3, p. 268, 369. »Le pacte d'association formé pour
arriver à cet attentat, voilà l'objet des sollicitudes du léo-islateurquot;
^'•auveau, Code pénal, progressif ad art. 45 legis anni 1833,

veaux, coniurationem factum externum esse proprio sensu,
quemque coniuratorum per se spectatum, si de sola

p. 211218, ubi Rapport de Dumon et Expose du Garde des sceaux
anno 1832 facta inveniuntur Animadvers. lurec. Chauveau , p. 218-

pacte d'association pour un attentat, voilà l'objet de son animad-
version.quot; Zachariae, über den Versuch des Verbr. des Ilocbverr.
Archiv des C. R. N. F. Ao 1838, p. III, 5 4, a et b, p. 552-354,
»einen bestimmten Zwack und Gegenstand haben — animus hostilis,
d. h. die Absicht den erstrebten Zweck auf widerrechtlichem nicht
verfassungsmässigen Wege in 's Werk zu setzen — klar und unzwei-
deutig vorliegen.quot; Recte Leliévre sententiae lurec. Destriveaux iam
adversatus est et coniurationem revera esse factum contendit. Com-
ment. de conatu, cap. 1, 5 1 , p. 13 coniurationem quodam sensu
vocat conatum verbalem, 5 8, p. 32; cum p. 31. Mittermaier, die
Strafgesetzgebung in ihrer Fortbildung. Heidelberg 1841 , ad Cod.
Sax. 1838 , 5 4, p. 42, 43 , definit. coniur. et causam affert iudicii,
ubi de hac defin. dubia mota sunt : coniur. solummodo adesse affirmat.
» wenn bereits die Verabredung der Ausführung des hochverräth.
Angriffs , nach bestimmter Zeit und Modalität erfolgt ist.quot; Cum 5 7,
de Cod. Braunschweig., p. 91 ; quem vitupérât tali ratione » so dürfte
die entehrende Strafe bei Verschwörung, selbst bei Vorbereitung lU
Hochverrath (da auch die Zwangarbeit schwere Folgen hat) nicht zu
rechtfertigen seyn : auch bei der Majestätsbeleidigung sollte diese
Strafe nicht absolut gedroht seyn (man denke nur an die leichten
Fälle, die hier vorkommen können.quot; Boitard , Leçons sur le Code
pénal et d'instruction criminelle publ. par Gust, de Linage, Pari»
1842. Lee. sec. sur le Code pénal etiam sermonem habet de
notione. » Concert.quot; p. 31 , 32, 36, 37 et de Codice anni 1810, in
Francia. » On ne peut guère imaginer une législation, qui soit à
la fois et plus immorale et plus profondement impolitique.quot; Deinde
de lege anni 1832 agit et quaerit : nonne fortasse poena facti, quod
delictum parat, si cum coniuratione coniungitur, nimis aspera est?
Faider dissert, de lege sec. Cod. poenalis seu de conatu delinquendi.
Trai. ad Rhen. 1825, p. II, cap. II, sect. II, 5 1, p. 45-47; minus
recte etiam coniurationis defin. Cod. Kap. interpretatur de sola vo-
luntate ct citat locum Montesquivii ; cum cap. l, § 4, p, 39-42;
de conatu sociorum sec. art. 60; von Kamptz, Bemerkungen über

coniuratione sine aliis factis, quae delictum parant,
agimus, nihil ad delictum perpetrandum fecisse, sed
ipso pacto de certo delicto eonsummando inter eos
facto, conventu vel conventibus, quibus coniurati in-
ter se de ratione delictum consequendi, de adminicu-
lis et de sociis sibi comparandis disserunt atque eonve-
iimnt, factum externum , ut vulgo dicitur, quod aliis
hominibus apparere potest, adesse; haec non amphus
sunt consilia, quae quis animo fovet, sed cum aliis
haee communicat, nee sunt verba per se spectata, sed
ad finem tendunt; hisce verbis de consilio et de facto
exsequendo inter se conveniunt et tali ratione pro-
cul dubio verba facta dicenda sunt, quamquam non
plane eodem sensu atque alia facta; non necesse est,
ut talia verba impetu, animi motibus quis vocifere-

•len Thatbestand und den Versuch des liochverrathes. Jahrbücher
für die Preuss. Gcsetïgelrang, u. s. w. XXXII , vol. p. 349, seqq.
C'lm p. 384; eum p. 380; cum p. 384; ut citatur a Mittermaiero
quot;I opere Neues Arch, des Cr. Rechts, vol. VI, p. II, p. 337;
coniurationem et factionem habet delictum perduellionis consumma-
tum; negat iusiurandnm ad eius notionem requiri et pro parte
conventus et coniurationis notionem misccre videtur, nam conven-
tus animo proditorio adesse potest, et tamen potest üeri, ut eins
socii nondum de adminiculis, de fine, de modo delicti exsequendi
ct de facto speciali ipso inter se convenirunt: etiam de verbis et
scriptis ad perduellionem tendentibus egisse videtur. A Mitterm.
quot;iprimis affertur, p. 308; »Theorien zur Umstürzung der Verfas-
sung ubi minus recte scribit » Wer aber von solchen die Staats-
verfassung untergrabenden Theorien dergestalt sich ergreifen und
liinreisscn lässt, dass er versucht sie mittelbar und versteckter Weise
einzuführen, und gleichsam einzuschwärzen, der handelt offenbar
•inimo hostili gegen den Staat und macht sich daher eines mindestens
■Versteckten Hochverrathes schuldig.quot; Si con\Gntiis habet proprium do-
^'ctuni, eorum socü non ut perduclles puiiientli sunt.

tur; saepius alii coniurati iis respondebunt, dubia mo-
vebunt vel in pluribus conventibus de eadem i-e con-
iurati inter se disserent : hoc ex rebus et factis, ex
aliorum testimoniis et saepe aliis probationibus appa-
rere potest ac debet, et hoc solum inde efficiendum
est in iudicio probandum esse huiusmodi -pactum inter
homines, qui in iudicium vocati sunt, non vero uni-
verse in civitate inter alios homines exstitisse, deinde
probandum est hoc pactum ad hoc illudve delictum
committendum et nominatim in delictis contra rem-
publicam ad hanc illamve eorum speciem faciendam
certo modo et certis adminiculis tetendisse.

Huius rei causa Destriveau, Guizot et Eossi vitia
iudiciorum et accusationum coniurationis egregie re-
prehenderunt, inprimis Guizot varios errores indicavit
et exemplis illustravit. (faits généraux de la conspira-
tion e. g.)

Eossi vel maxime de probationibus dubitat, quod
culpa noxii saepius probaretur per testimonia ahorum
sociorum coniurationis, qui coniurationem detulerunt
vel alium socium prodiderunt se tali ratione poena
liberos evasuros sperantes; verumtamen ab hac re iu-
dices abstineant et caute varia testimonia inter se et
cum iudiciis aliisque probationibus comparent: régula
alios cives non plane latet coniurationem fieri, si plu-
res conventus, ut saepius fit, ad certum delictum
perpetrandum habentur: hi cives tune etiam audiendi
sunt, et fieri potest, ut tales cives plus minusve de
hisce colloquiis, de consiliis coniuratorum ct de eorum
orationibus sciant. Praeterea socius coniurationis, qui
cam defert, magistratum ad locum coniurationis, sive

solum, sive cum aliis paucis liominibus saepe ducere
potest et sic magistratus ipse vel alii cives testimo-
niis suis probare possunt coniurationis socios.

Iam mitto probationem per scripta, quae solummodo
nonnunquam obtinet in coniurationibus, quia coniu-
rati subtilis ingenii, ne de tali consilio scribant, ca-
vere soient, et, quia ipse Rossi huiusmodi scripta ad-
osse posse concedit.

In multis causis et praecipue, si coniuratio iam
eo provecta est, ut ad initium facinoris exsequendi
coniurati prope accédant, pluribus sociis quam duo-
bus opus est saltem minoris loci: omnes enim partes
duo viri gerere non possunt, si coniurationem contra
rempublicam factam spectamus, nec vires eorum ad.
adminicula, quibus respubhca uti potest, superanda
sufficiunt ; si potestate aut acumine ingenii aut con-
ditione aut divitiis in republiea eminent; si igitur ma-
gna civium caterva ab iis pendet, consilia cum qui-
busdam sane eorum communicent, neeesse est, ante-
quam ad delictum exsequendum procédant, civitas
ergo in civitate oritur civitati ipso fine contraria, quae
Vitae reipublicae, ut ita dicam, vel eins normis vel
eius gubernatoribus minatur: itaque ius et officium
est civitatis propter omnis civitatis finem vel taci-
turn pactum poenam satis gravem, quamquam multo
leviorem quam consummationis, in tales coniurationes
statuere.

Coniuratio in vitam Regis vel eorum, qui propter
rationes politieas ei aequiparandi sunt, inter duos ho-
quot;nines fieri potest; et delictum tali conventu exsequi
possunt, sed multo saepius haec coniuratio inter plu-

res homines fit, quod ad Eegem non semper facile
aditus pateat; quod opportunitates delictum faciendi
per plures aditus facilius oriri possint; et quod no-
xius magistratuum potestati magno coniuratorum nu-
mero facilius eripi possit: inde poena aliquatenus di-
versa in tales coniurationes mihi statuenda esse vi-
detur, prouti duo vel plures coniurati eam inierunt.

Hisce alia ratio coniurationum delictorum gravisso-
morum universe puniendi accedere videtur: scilicet
ah eo temporis momento, quo coniuratio facta est,
alter alterum ad faciendum et ad delictum consum-
mandum impellere solet; voluntas singulorum non
amplius plane libera est, et varia impedimenta ac pe-
ricula prohibere soient, ne socius coniurationis a pro-
posito et a parte in facto parando vel exsequendo ei
mandata recedat : ut Germani lureconsulti scribere
soient „Es ist ein Gemeinwille dem Staate zu scha-
den — ihn anzugreifen.quot; PIoc modo ad singulos ci-
ves laedendum protrahendum est.

1) Rossi, traité de droit pénal, L. II, cap. XXVII, p. 321-322.
Zirkler, die gemeinr, lehre vom Majestätsv. und Hochv. p. 192,
196, 198, 218, 219, 239, 341 , inpr. 251, 255, 280 cum p. 108,
109. Henke, Handb. des Crim. Rechts, vol. III, § 185, p. 434,
425, coniurationem accurate esse definiendam et tum eam poena
dignam esse censet, eheu ! iidem poenae atque cons. favet, cum
§ 184, p. 104 seqq. cum S 186, p. 438-440. Pauca dedit. Escher
vier Ahhandh über Gegenstände der Strafrechtswiss. Abh. III, p.
234, 236 et ihi oratio Straffordi, p. 237-240, contra delicta in
Anglia dicta »constructive treasons,quot; ubi nullum factum speciale
alicui imputari poterat: eheu.' talia facta saepe in Anglia et medio
aevo et usque ad regnum Guil. III, p„nita sunt, ut notum est.
Specimen Cod. Zuric de bis del. art. 181, 182, ap. Escher, p. 226, 227.

tra rempublicam commissis tamquam delictum proipTiiijm
pmiiendum esse censet; etenim boc coniurationis na-

öe coniuratione tamquam paeto egit iam Rleinsclirod, System. Ent-
quot;^^ick. vol. I, 5 178, 179, p. 32.5 329, cum S 180, 181, p. 329-332,
g. p. 326. » Jede Verschwörung setzt einen Vertrag voraus — der
Vertrag muss die nothwendige Ursache des Verbrechens in sich
enthaltenquot; nimis universe tamen. » Die Verbindung geht dahin,
dass sie an der Haupthandlung der Missethat alle vorzüglichen An-
theil haben wollen — dass jeder Verschworne einen Hauptantheil
«« der Vollziehung nahm.quot; Nam saepe duces coniurationis non
'Psi faciunf, neque semper adsunt consumm. delicti. Keque etiam verba
quot;der blosse Vertrag nicht hinlänglich um einen Verschwornen als
Verbrecher zu betrachten, sondern es muss auch die That ausge-
führt seyn.quot; Ilaec verba igitur improbanda sunt, mens vero Klein-
schrodii est coniuratos non eadem poena puniendos esse atque so-
e»03 consumm., ut apparet ex ä 179, p. 327, 328. Kleinschrod,
ober den Begriff und die Strafbarkeit des Hochv. (altesj Archiv des'

R. von Klein und Kleinschr. vol. I, p. I, § 2, p. 40, 41.
Weiske Hochverratb und Majestätsverbr. S 26-28, p. 89-102, rectc
»■equirit propositum certum , de quo coniuratores inter se convene-
quot;■quot;nt, deinde, ut coniuratores directe rempubl. spectent: minus recte
quot;dem poenae coniur. favere videtur et nulla facta inter coni. et
eventum fieri posse iudicare videtur, cum S 20, p. 71 , 72 et 69,
Coniur. delictum consumm. habet et factum, cum p. XIX ; cum
P- XXV, XXVI; cum p. VIII seqq. in Praef. nonnunquam minori
poenae cou. favere videtur. Heffter, Lehrb. des gem. Deutschen
^run. Rechts, ed. sec. besondrer Theil, L. I, tit. I, g 215, p. 183,
184; cum S! 208, p. 178. Martin, Lehrb. des Teutschen gemeinen
Rechts, ed. sec. 1829, S 204, p. 491, 492 de animo hostili
Olm § 206, p. 495, 496. Feuerbach , Lehrb. des Peinl. Rechts,
S 168 et not. 3. Mitterm. p. 158, § 168 a Mittermaieri p. 158;
^en Wächter, Lehrb. des Teutschen Strafr. vol. II (ed. 1826) § 228,
27, p. 511, not. 34, p. 518 seqq. Bauer, Lehrb. des Strafr.
sec. § 343, p. 485: cum § 344, p. 487. Filangieri science de
'a législation, vol. IV, 1. IV, cap. XIII, p. 173, eandem poenam
ooniurationi atque consummationi delict, contra renip. commiss.
Imponendam esse arbitratur: ab alia parte requirit, ut iusiurandum
'n'er coniur. socios sit fiictum , ut arma iam inter coniuratos sint

tiirae répugnât; coniuratio est conatus delicti indole
sua, est factum, quod ad aliud factum tendit, est ad-
miniculum ad finem, nempe, proximmn noxii consum-
matione attingendum : legislator hoc proprium deli-
ctum habere potest et sic iudici coniuratio habenda
est, si legislator hoc iussit, sed legislatori non tali
ratione statuendum est, coniuratio accurate definiri
potest et definienda est, atque legislatori nominatim
indicandum est, ad qualia delicta et ad quales eorum
species coniuratio pertineat, et tamen tamquam co-
natus huius illiusve delicti et huius illiusve eius speciei
puniri potest ac punienda est coniuratio, formula de-
lictis, quorum conatus remotus a legislatore punitur,
.addita, talia facta tanquam conatum certi delicti
plecti.

Definitio coniurationis in Codice Francogallorum
anni 1810 consilium certum ad species delictorum
contra rempublicam commissorum ante a legislatoribus
indicatas recte requirit : deinde secundum eam defi-
nitionem necesse est, ut coniurati de tali consilio
disseruerint, et, ut omnes coniurati de tali consilio
convenerint, ut recte Guizot et Chauveau hanc de-

divisa. Contra Beniamin Constant, Commentaire sur l'ouvrage de
Filangieri parte tert. cap. XI, p. 331, 333 ; contra poenam mortis
delict, contra remp. commiss. disputât, inprimis, si illa seiuncta
sunt a delictis » de l'homicide et de l'attaque à main arméequot; et
tamen de reip. conversione sermonem habet, quae fere numquani
sine armis fît. Egregie in poenam mortis coniurat. invehitur, quod vis
talis poenae sit incerta et inutilis, cum p. 333; inutilis quod, s*
cives universe sibi persuasum haberent statum civitatis eiusque nor-
mas in melius esse mutandos ct si huius rei causa coniuratio fit, rei-
publ. conversio non nisi in tempus protrahi possit.

firntionem interpretati sunt, attamen talis definitio du-
alis et erroribus non vacat, nam non diserte additum
®st coniuratos inter se convenisse oportere de admi-
niculis ad consummationem idoneis, et de modo fa-
cinus exsequendi, uti de partibus a variis coninratis
gerendis : verba „ la résolution d'agir est concertée et
o-rrêteequot; sic possunt accipi, verumtamen aeque alio modo
mtelligi possunt et legislatores anni 1810 legem in-
terprétantes , uti deinde alii francici lurisconsulti nul-
lam mentionem de tali definitionis sensu faciunt.

Viri selecti, qui in patria nostra Specimen legis
poenalis anno 1840 confecerunt, magnam partem hanc
legislatorum Francicorum definitionem sequentes verba
quaedam eius omiserunt, ex quibus saltem probabile
^idebatur in definitione requiri, ut de rebus et factis con-
iurationis et de fine coniurationis nempe consummatione
Coniurati colloquia habuissent; scilicet deëst verbum
» concertje-quot; et ex definitione Virorum selectorum po-
'^nis sufficere videtur, si duo vel plures coniurati con-
silium ceperunt; imo vero ex verbo conamen (onder-
Heming) effici posset eos tantum consilium initii
facinus exsequendi, facinus aggrediendi cepisse opor-
tere, quod menti horum virorum repugnare videtur.

Sic quoque recedendum est a sententia celeberr.
Mittermaieri 1) scribentis coniurationem adesse et no-

1) Mittermaier, in opere Staatslexikon von Rotteck und Welcker.
■ VllI, p. II, verbo Hochverrath iurist. p. 281. »Dagegen ist
efschwörung vorhanden, wenn auch die Verschwornen noch nicht
die Mittel der Ausführung, über das Detail des Planes ei-
^^S sind, sobald sie nur so weit einverstanden sind, dass durch
S^^'altsame Mittel Hochverrath verübt werden soll: denn hier ist

tioneni eius ex lege definiendam esse, antequam de
adminiculis ad delictum consummandum et de rebus

wenigstens ein vnlestimmter Dolus vorhanden. Der Umstand, d.ult;s
der Plan noch nicht vollständig verabredet ist, hat zwar auf die
Strafausmessung, nicht aber auf den Begriff der Verschwörung
einen Einfluss.quot; Kotionem sie cogitari posse concedo, sed numquam
de poena quadam mentio facienda esset; praeterea nondum satis de
animo noxii constat. Ontwerp van een Wetb, van Strafregt, Ao
1840, L. II, tit. I, art. 36, N. 1, p. 8. »De zamenspanning in
dezen titel bedoeld, wordt geacht te bestaan, zoodra twee of meer
personen onderling tot de onderneming hebben besloten.quot; Viri se-
lecti speciminis cod. poen. in patria nostra anno 1837 , coniuratio-
nem non definiverunt et nimis conamen et coniurationem coniun-
xerunt, inde error scripturae natus est. Ontw. van een Wetb. op
het Strafr. voor het Koninkryk der Nederl. ap. Weissenbrucb , Brus-
sel 1837. l. II. cap. 1, art. 1 (133) W. 3. »Aanslag of zamen-
spanningquot; et N, 3, p. 41; cum cap. II, art. 1 (135) p. 43. »Die
zich schuldig maken aan ecnige der misdaden, bij art. 1, uitge-
drukt (133) zullen met den dood gestraft wordenquot; itaque nosii co-
naminis et coninr. contra reip, normas et cum reip. hostibus. Ne-
scio cur art. 133 nulla ratio coniur. contra vitam Regis sit ha-
bita. Conf. tamen art. (138) 6, » Die in de zamenspanning mogten
hebben deel genomen zonder ecnige verdere daden te hebben ge-
pleegd , waardoor dezelve is begunstigd geworden, zullen worden
gestraft met eerloosverklaring en gevangenis van ten minste zes
jaren.quot; Caet, mens igitur legis erat diversam poenam in coni. sta-
tuere van Rappard. Aanm. op het Ontw. derde stukje, 'p. 13,
18-30, 33, 34, 35; ubi recte hic scriptor lurec. patriae nostrae
laudat, quod quaedam in melius mutarint, et quosdam errores eoruni
indicat, non vero omnes. lureconsulti patriae nostrae magnam pa'quot;
tem secuti sunt Codicem patria nostrae 1808. Crimin.

voor het Koninkrijk Holland, L. I, tit. IV, cap. I, art, 63; cum
art. 65, ubi etiam nulla definitio coniur. invenitur et poena carceris
iudicum arbitrio relinquitur; ter Staatsdrukkerij Ao 1808, p, 1®'
16 ed. Kemperus, p, 313, 313, Sed ihi distinguitur inter »hoog-
verraad van de eerste en tvfèede soort.quot; De coniuratione nominatim
non egerunt lureconsulti anni 1804 in patria nostra, sed universe

et factis modi, quo dolictum exsequi voluut coniu-
rati, inter eos constet; legislator ex eius sententia

de con. gradibus Ontw. van Lijfstraff. Wctb. 1. II, cap. II, art.
24. in opere. Stukken door de commissie ontw. p. 48, proditionis
civitatis (Staats-verraad) conatus proximus eadem poena atque cons,
■vindicatur, minor poena in alios eius giadus statuitur. Defin. con.
prox. L. I, cap. II, art. 59, p. 10. De coniur. contra Regem men-
tio fieri non poterat, sed miror selectos viros de aliis coniur. non
cogitasse. Varias coninrat. definitiones inveni ap. Germaniae script,
e. g. ap. Feuerbach Lehrb. } 47, p. 54, ap. Grolman, Grundsätze,
5 34, p. 30, quae nimis universe scripta est: melius Bauer, Lehrb.
der Strafr. § 77,'p. 118. Conf. etiam Marezoll, das gem. Deutsche
Ciim. Recht 1841, § 33, p. 95. Tittmann, Handb. der Strafrechts-
'wiss. vol. I. Allg. Theil, § 103, p. 303-307, de minore poena
sociorum coniur. convenit, si consumm. del. non adfuerunt; cum
^ol. II, § 215, p. 3-6, § 316, p. 7, 5 320, p. 13, § 323, p. 17.
Do iure Anglico conf. Blackstone , Commentaries of the law of En-
gland , 16e edit. London 1825, L. IV, cap. VI, vol. IV, p. 78,
79. Edictum Regis Eduardi III, vel maxime interpretatur et illu-
Btrat iis, quae deinde in usuia venerunt vel sancita sunt: secundum
Clus sententiam sufficit »there is no question also but to that ta-
liing any measures to render such treasonable purposes effectual,
as assembling and consulting on the means to kill the king is
a sufficient act of high treasonquot; ad verba Ed. »compassing or ima-
gming the kings Death.quot; Contra ad verba et ad speciem perduell.
do levry war »haecce memoria digna addit a bare conspiracy —
•ioes not amount to this species of treason, but (»/ particularly
Vointed at the person of the king or his governement) it falls
^vithin the first of compassing or imagining the kings death p. 81,
S3. Conf. tamen not. 6, p. 82, de edicto Georgii III, et de ma-
oliinat. cum hostibus p. 82, 83. Conf Staat. (Edictum) 36, c. VII,
•George III, cum Ed. 57 C. 6, quo ult. prius Ed. (Statute) perpe-
tuum factum est: etiam de specie » levy warquot; »such compassing
Of intentions shall express by publlsliiiij^ (^^^y 'pointing or vritin^
quot;gt;• by any other overt act.quot; Itaque de factis etiam valde remotis
ct de coniuratione hoc intelligi potest. Coleridge in hac nota ani-
madvertit talia fortasse antea etiam facta (overt acts) externa ha-

minorem tantum poenam tali coniurationi quam priori
a me indicatae imponat. Hoc ep magis. de egregio

beri, sed magis accurate inj,hoc Edicto esse indicsla. Fesler a
report of some proceedings of the, commission for the trial of the
rebels 1746, ed. tert, Londoi? 1809,. Discourse I , of high treason,
cap. I, Sect. II, p. 195 existimat uon, requiri, ut coniurati de ad-
miniculis inter se convenerin^ »if conspirators meet and consult,
how lo kill the King, though they do not then fall upon any scheme
for that purpose, this, is an overt act of ccnnpassing his death.quot;
Est igitur multo magis remotus conatus, nam nihil certum est
praeter consilium Regem ogcid., de modo facinus exseq. et de ad-
miniq. nondum constat. Hoc magis extenditur seqq. »every thing
wilfully and deliberately done or attempted, where by his life
(of the King) may be endangered.quot; Cum eap. II, sect. VI, p. 213?
cum Blackstone de quaest. belli civilis facit: Eliz. et Carolo 11
regnantibus edicta ab iis lata poenam coniurationi et scriptis, et
signis typis mandatis imposuerunt: haec vero solum, quousque vi-
xerunt, yim legis habuerunt. Russel a treatise on crimes and indic-
table , misdemeanors, London 1828, vol. II, L. V, cap. H,
p.1553-566,1 non de perduell. coniur. agit, sed muUas alias con-
iurat. minoria momenti enumerat »the conspiring to obstruct,
pervert or defeat the course of public iustice, to injure the
health — to effect any public misschief caet. The statute of crimi-
nal Law of England,,, by James John Londale, London Steven and
Nortonp. 8, eum p. 9;,jubi novissima ed. inveniuntur. Stephen
Summary of the Criminal Law London, Saunders 1834, cap., VI,
p. 33, 34 et Ed. Georgii III,, p. 36, 37. Das CriminalgesetibucU
für Braun.schweig 1840. L. II, tit. I, eap. I,. § 82, p. 52, def.
» wenn zwei oder mehrere Personen die Jrt und Zeit der Ausfüh-
rung eines hochverräth. Unternehmens verabredeten.quot; Bene, sed
non satis diserte de adminiculis et Animadv. p. 239 , 240. Ex
hisce apparet coniurationem etiam antea minore poena ex § 81,
p. 51, tamquam »nicht beendigtes Versuchquot; universe puniri posse,
quod vituperandum videtur Crim. Ge«etzb. für Sachsen 1838, mi'
Anm. von Gross. Dresden parte sec. art. 83, p. 31, nulla mentio
fit de adm., de modo exseq. et de temp, exs. et additur maior poena
» bei besondrer Gefährlichkeit,quot; ut iam vidimus. Das Stratgesfjtzh-

viro mirari licet, quod ipse tantopere legislatores
francicos etiam propter definitionem coniurationis vitu-

«t Württemberg 1839, bes. thei). tit. cap. 1, art. 140, in fine,
cum art. 141, p. 36; etiam nimis universe coniur. dcfinitur Entw.
das Strafgesetzb. für die Pfeuss. Staateö. Berlin 1843, parte sec,
coniur. non «ominatur § 143 et § 144; sed indicatur ratione ba-
tila conaminis » der Angriff mit einer oder mehrerer Personen be-
reits verabredet worden, p. 38, 39, de graviore mortis poenae
specie de caede Regis et de eius con. proximo (propiore) mentio
ffl, poenae nimis graves sunt : etiam de bonis nimis legisl. ius Rom.
«ccuti sunt, quamquam non plane S 150, 151, p. 40. Carnot,
Comment, sur le Code pe'nal ad art. 89, Cod. poen. 1810, vol. I,
P- 175, 176, ubi oratio lurec. Berville anni 1819 invenitur et
Ranter, Traité du droit crim. S 291 , p. ,184, 185. »II n'est pas

d'i-e que l'acte de se concerter est réputé acte estérieur.quot; cum
§97, p. 85, 86, ratio poenae » lesquels — rendraient, sh7s n'étaient
arrêtés'da7is leur naissance, foute punition impossible.'«quot;^De differ,
«nier coniur. , factionem et Conventum illióitum conf:Weiské, Hochv.
'•quot;1. h. § et Zirkler, Hochv. 1. 1. h. § Zi'kler, Beurtheil. der Fälle
«les Versuchs, je nach der Versch. der VerbH Atch. des C. R. JV. F.
Aö^1839, p. III, p. 449-4.52, cum p. 443 et 448. Zirkler das As-
soeiationsrecht der Staatsbürger, leipl. 1834, praec. cap. 1, IV
et V, p. 11 , 15 , 17 , 23, 37 seqq;. 96 seqq. et de hoc op. Mitter-
•aaier Arch, des C. R. W. F. Ao 1836, p. f, p. 167-170. Reiding,
«lisput. de iure Summi Imper. in societ. occult. Gron. 1828, in
Annal. Ac. Gron. h. a. cap. 1, cum § 2, p. 10, 11, 18, 19,
«ap- II, § 2 et 3, p. 35-48. Chauveau ef Faustin, Théorie du
Code pénal, vol. m, p. î,»cap. XUI, p. 35-49. Cucnmus,über
«en Unterschied zwisschen Complott und Bande. Neues Arch, des
C- R. tol. XIV, p. I, NPn. »Das Cbmplbtt an sich nur ein ver-
tragmâssig gebildetes Subject dés Vertrecherischen Vorsatzes ist —
ûgt;e Baude — beruht auf ■ einer'föf^lichen tössagung und Absonde-
'Ung aus der bürgerlichen-Gesellschaft auf einer Kriegserklärung
Segen diese,quot; p. 20, 21, cum p. 27, 29, 31',®33, 38. Cum alio
''Pnsc. Eiuth. der Verbr. Neues Archiv des C. R. vol X p I
60-65, 69, 70 p. II, p. 206-211, coniur. except, causa punien!

peravei'it. Legislatores Francici anni 1832 eheu! nulla
ratione definitionem coniurationis Codicis anni 1810
mutarunt, tametsi recte poenam mitiorem statuerint,
et propter reipublicae eorum conditionem eo anno et
univei-se propter recentem reipublicae conversionem
hoe minus vitio iis vertendum est nec non propter
consiHum legis poenalis anni 1832.

Iureiurando contra vel scriptis a coniuratis sub-
signatis ad notionem coniurationis definiendam non
opus est : haec solum probationi coniurationis inser-
vire possunt, et ex iis saepe apparet coniurationem in
ipsam rempublicam vel in eius gubernatorem tende-
re: iudices ex iis, si alia accedunt, de proposito certo
et de pacto certiores fieri possunt.

Iureiurando solo, quamquam certo duci vel certis
ducibus est praestitum, et quamquam conditio addita
est illos, qui hoc fecerunt, ducibus, quidquid iube-
ant , oh temperatures, coniurationem nondum adesse
existimandum est, nam tali iureiurando nondum ap-
paret tales homines certum dehctum contra rempu-
blicam vel pactum ad hoe faciendum spectare : ma-
gni sane momenti ad prohationem coniurationis esse

dam esse contendit, et nimis coni. del. contra remp. ab aliis con-
iur. distinguit. C^armignani lur. Crim. Elem. vol. II, L. Ill, § 6761
177, p. la, eum $ 673 , 674 , 681, p. 11, 14. Teoria delle leggi-
della sic. soc. vol. II, L. II, cap. VI, p, 122, cum cap. XlV,
p. 312 et not. 1. »Come delitti separatiquot; et de hac re orationes
lurec. van Hall, Gefken ct Appeltere et theologi Scholten ot iudic-
de iis Clarissimi den Tex, in opere Bijdragen tot regtsgel. Ao 1836,
vol. X. Boekbeoord. p. 429-456. Oeuvres de Bentham par Dumont.
Traité do legislation civile ct pénale. Principes du Code pénal cap-
XXI ,513. vol. I, p. 237-239.

potest et fortasse propter periculum civitatis ut pro-
pruim delictum levi poena puniendum esset, nunquam
Yero ut coniuratio.

Saepe coniurationi duces praepositi sunt, sed talis
nota notioni conim-ationis non inest, nec necesse est,
nt coniurati de die aut de loco, quibus facinus ex-
sequi volunt, inter se convenerint.

Coniurationem impetu, uti e. g. ira hominum
inorundam in gubernatores reipublicae initam esse
cogitari quidem potest, sed semper proposito opus est
ad conveniendum de adminiculis et de modo dehctum
®xsequendi et propositum (préméditation) legislatori ad
quot;otionem coniurationis requirendum est, quod in fa-
^to a consummatione tam remoto voluntas noxii con-
sulte ad consummationem tendere debeat, et sibi
'inc finem diserte et accurate proponere debeat, ut
noxius rempublicam vel eius gubernatorem facto et
Voluntate directe petei-e dici possit: vel si de gravis-
siniis delictis contra privates quaerimus, ut noxii vo-
Inntas et factum directe ad ea tendere dici possit,
coniuratio in talibus delictis a legislatore punitur.
Itaque minus recte celeberr. Mittermaierus de dolo
indeterminate, qui praeterea ex mea sententia in co-
îiatu probari nequit, de notione coniurationis defini-
®nda sei-monem habet; contra notio et poena coniu-
^ationis non unice fere ab animo hostili pendent', ut
®nkio, Eosshirtio et Zirklero visum est, sed revera
®tiam ex rebus et factis et ex fine inde apparente pa-
coniurationis; colloquia profecto de adminiculis
de modo dehctum exsequendi non sunt voluntas
5 sed factum ipsius.

■oGoniiiratio I'a factione (bandes vel associations de
malfaiteurs) fine, quoversus tendunt,'distinguenda est:
coniurationis nempe socii certu-m^ dèlictum vel etiam
certain eius speciem spectant, facfâonis vero participes
de certo genere delictorum in futurum faciendo vel
de quibusdam delictis inter sei diversis in futurum
committendis inter se conveniunt.
81 Factioni semper du^es.^ suiit praepositi, et eius so-
cöqarana, gerere soientflato saltem sensu, quae con-
ditiones notioni'Boninrationisll'non insunt, quamquam
©oninratii gâôpe clten- armis muniti sunt, inprimis
qnoi^ magis fconiura^iö ad delicti consummationem ac-
eédafc^ si ipso dieyOquo'i'delictum exsequiquot; couiurati
inter se'constituerunt, arma a quibusdam eorum in-'
ter alios dividunturj ut statim ad delictum consum-
mandum procédant, non amplius est coniuratio, sed
iam adest initium delicti exsequendi.
quot; FaOtió'''tali i'atione magis quam coniuratio civitaS
in republica buie reipublicae contraria propter arma
et 4uôes dici potest et facile deinde in rempnblicant
tendere potesf^' non tam saepe tamen socii factionis
volmtate^'fet fmitis quam^in coniuratione rempubbcam
ipsam spectant, nam magis de caede , de rapina et
de furto committendis eorum socii cogitare soient, ut
lucrum inde sibi comparent.

Collegia illicita a coniuratione seiungenda sunt,
quod non directe contra ipsam rempublicam sint fa-
cta; quod eorum finis proprie non sit contra rempu-
blicam aliquid facere ; quod vel maxime sibi non pro-
ponant aliquid efficere facto, quod legibus delictum,
aut in specie delictum contra rempublicam commis-

suni lege habetur; possunt quidenii.eoruni socii collo-
quia inter se häberamp;, dei-reipublicae normis mutandis,
de meliere reipublicae.,jcondîtione vel de alio Rege
ereando, sed^ nondum ,de adminiculis vel deimodo
Jllud exsequendi.perifaçti^,.quae « legisiatpribus de-
bota habentur,. inter eos-, coiistat2gt;,ex tahbus coUegiiS;

conventibus coniuratio oriri potest et nonnunquam
oritur, non vero adest. iPactum;notioni coniuratiohis
et collegiorum illicitorum inest,„.sed non ..idem/ipa-
ctum, nam pactum collegiorum non directe ad de-
lictum tendit. Ab alia parte certae leges in tahbus

«nus vel plures eorum ceteris sociis^praeponi soient:
tandem maior sociorum numerus, quam,in coniuratione
requiri solet ad lèvera iis poenam imponendam,j le.
aislator tamen caveat, ut antequam,sociis haue.,poe,
Jiam potissimum mulctae irroget,- eo^,.discedere iu-
«eatj^.pt gubernatores reipublicaeoveniamjconveniendi
collegiis semper concédant , nisi appareat .periculumi;
inde reipublicae imminere.,,,Si„,pos.t^mulctam irroga.'
tarn rursus socii„tahs coUegii coweniunt^^efc veniam
^«reipublicae gubernatore petere „^oluiit-i levi ,,ctirce-

Db conatu auctorum et universe sociorum delicti, ut ho-
die saltem vocari soient, et inprimis de conatu eorum,

qui alii vel aliis, ut secum delictum contra rem-
publicam faciant, frustra persuadere student (la
proposition non agréée — exciter directement
les citoyens à commettre les crimes et com-
plots. seqq, art. 102 Cod. franc, poen.
anni 1810. cum art. 80.^

Nuper in Germania quaestio mota est, an facta
auctoris delicti (Anstifter, vel, ut alii minus recte scri-
bunt, intellectueller Urheber) ad consummationem vel
ad conatum delicti factoris (Thäter, vel, ut ahi minns
recte physischer Urheber) sint referenda, et ex iis
sint iudicanda, an vero tamquam delicta per se spe-
ctata sint punienda.

Luden negavit conatum delicti auctoris per se spe-
ctati fieri posse, sed recte Zachariae et Hepp distin-
xerunt inter conatum auctoris per se spectati et ra-
tione conatus ac consummationis delicti factoris ha-
bita.

Etenim, si quis alium adit et ei mandat vel ei
consilium dat (ut alias auctoris species mittam) ut
certum delictum committat, neque ei hac de re persua-
dere potest, hic homo per se spectatus est auctor co-
natus , quod voluntas eius ad delictum committendum
tendat et quod ille factum delicti consummationem spe-
ctans eius voluntati tribuendum iam fecerit.

Si auctor alium ad delictum faciendum impellit»
SI ambo de delicto committendo inter se conveniunt,

S-uctor per se spectatus diceudus est auctor consum-
uiatioiiis dcHcti. Verum factori persuadere vel per-
suadere conari potest aut de consummatione certi de-
licti, aut de conatu proximo vel remoto huius de-
licti, quorum duorum finis quidem erit consuminatio,
sed quam statim perficiendam esse nondum auctor et
factor inter se constituerunt: hae causae igitur difl^e-
iquot;unt, sive auctorem, sive factorem spectemus 1).

1) Luden, über den Versueh des Verbrechens, cap. V. p. 443-
■^50, inpr. 446 , 447, conatum auctoris per se spectati puniendum
esse negat, quod dolus tantum adsit, si adminicula ad delictum
•consummandum adhibentur; quod factor (auct. phys., ut vulgo di-
oj'ur) sit adminiculum auctoris intellect., ut vulgo dieitur). De
divisione conatus auctoris (intell. ürh.) couf. praecipue Zachariae
Die Lehre vom Versuche der Verbr. vol. I, § 35, p. 56,
Ö7 cum § 36. 37, p. 57-61, cum S 34, p. 54, 55, pra parte
e'iam facia cum iis, quae scripsit vol. II, § 184, p. 85, 86 de
Censura poenae hac in re et in con. perf. et in con. imperf. a
'ào'i natura et a quantitate faetoris deducenda. Non satis disert«
'•ia looia de notione conatns auctoris sine ullo 6cto factoris (sc.
quot;ne consumm., con. propiore, remoto, vel perfecto) egit. Ilepp, über
den gegenwärtigen Stand der Lehre vom versuchten Verbr, Arch.
«Je« C. R. N. F. Ao 1836, p. I, 5 4, p. 44-55, non satis diserte'
refellit Feuerbachium de del. auctoris culpa facto. Necessitudinem
factorum auctoris cum divcrais factis factoris non satis indicat.
Jandem p. 55. »Noch sicherer dürfte «an aber gehen, wenn man
en seither (und auch hier) befolgten Weg der analogen Anwendung
vom physischen Urheher geltenden Grundsätze verliesse und die
'Stiftung nach seihständigen Prineipien beurtheilte,quot; a qua sen-
tentia valde recedo. Haec quaestio in multis cohaeret cum quaest.
^e poenae reroissione , si noxius sponte ante cons, a del. fac. rece-
Hepp antea negarat gradus con. auct. statui posse in opere
Versuche u. s. w. Abh. X, § 3, p. 368 , 269, quam sentent, op.

183a, mutasse videtur. Iam quaedam de hac con. divisione
quot;i^eniuntur ap. Mittermaierum Beiträge zur Lehre vom Vers, der

Haec divisie conatus auctoris mihi valde placet, si
de notione talis conatus quaerimus, quod indoles fa-

Verbr. Neues Arch, des C. R., yoI. I, p. II, § 6, p. 177, 178;
hio egregius vir iam satis hene distinxerat, Zirkler, Beurtheilung
der fälle des Versuchs je nach Verschied, der Verbr. Archiv
des C. R. N. F. Ao 1839, p. Ill, p. 439-448, pro parte Ludeno
assentitur; distinguit inter » blossen Rathquot; et »instruetiven Rath.quot;
p. 440 : deinde inter » Verleitung zur Eingehung eines Complottesquot;
et »Verleitung zum Beitritte zu einem schon bestehenden Complottequot;
cum p. 443 , 443. — »Ich glaube daher dass Ludens Regel stehen
bleiben kann und nur dann eine Ausnahme leidet, wenn die zur
Anstiftung ausersehene Perso/i von der Beschaffenheit ist, dass sich
der Anstifter der Bereitwilligkeit zur Vollziehung des ihm angeson-
nenen Verlrechens versehen musste, mag nun der Grund der Be-
reitwilligkeit in dem notorischen Hange zu dem Verbrechen, wie
bei einen gewirhmässigen Banditen oder Ranflolde — oder in einem
untergeordneten Verhältnisse — wie bei Kindern, Dienstboten,
Amtsuntergebenen, liegenquot; haec seiungit a iussis recte cum p. 448,
ubi requirit consilium speciale. Minus recte Wintgens existimat
meram esse cogitationem, si quis consilium delinquendi cum aliis
communicat, ut illos facti participes habeat Disput, de con. delinq.
cap. I, SS 3, p. 31 et 33, et propterea eura iam reprehe''ndit Le-
lièvre Comment de con. cap. I, SS 1, p. 33 et 33, scribit nempe :
»Si quis sibi socios quaerit, iam sibi adminiculum parare videtur,
quo delicti consummatio saltem praeparetur, quare factum commit-
tit , quo ad propositum delictum exsequendum tenditur.quot; Ceteroquin.
neque Lelièvre, neque Wintgens, neque Brouwer, neque Philipse
bane quaest. de iure constit. tractarunt. Pauca occurrunt ap. Henke,
Handb. des Crim. Rechts, vol. I, § 43, p. 363 seqq. inpr. p. 369,
370. Oersted, über die Grundregeln der Strafgesetzgebung, J 30 gt;
p. 187, 188; conatum auctorum secund. praec; general, iur. crim-
de conatu iudieandum atque puniendum esse censere videtur. Conf.
tamen opus magis reeens (a Heppio cit. über den gegenwärt. Stand
der Lehre Arch. d. C. R. N. F. Ao 1836, p. 1, § 4, p. 48 et
37). Oersted, Neuer Beitrag, p. 119, seqq. quod mihi comparare
non potui. Heffter, Lehrb. des gem. deutsch. Crim. Rechts, ed.
see. 5 83 , p. 75; auctorem cum faetore habet » Hauptheilnehmerquot;
cum not. 4 et 5, existimat factorem non antea delictum facere apud

Ctorum, quae ad delicta pertinent, auctoris et facto-
ris in specie inde delucide appareant; et, quod ea,

se constituisse debere ut alter auelor delicti habendus sit § 85,
p- 77, convenit de conatu remoto et proximo sociorum »wenn
^ch nur sehr allgemeinquot; cum not. 3, p. 73. »Dass ein Conat der
^'hulfe denkbar und nach den Grundsätzen vom verbr. Versuch
«rafbar sey, ist doch wohl kaum zu bestreiten. - Nur der Versuch
emer intellectuellen Beihülfe möchte sich schwer annehmen, oder
^»r Gewissheit bringen lassen.quot; Hoc restringendum est ad socios mino-
momenti § 84, b p. 76, non ad auetores, nam hos vocat »Haupt-
he.lnehmerquot; cons. inpr. J 87, p. 79; »insofern aber schon die
osse intellectuelle Instigation eines andern zu einem Verhrechen,
wie die Verabredung mehrerer eines zu begehen, ohne dass dar-
auf irgend etwas erfolgt ist, für einen strafbaren Versuch zu hal-
sey, hängt theils von der Beschaffenheii der Verbrechen, theils
^on der Anwendbarkeit der den Versuch betreffenden Grundsätze iu
lt;^ncreto ab.quot; Cum not. 2, p. 79, 80 auctoris con. per se spect.
pnniendum CTO in delictis, ubi punitur » Aeusserung gewisser Ge-
«^«nungen'^'jîontrajleiis, in quibus ea, quae delictum parant, a poena
j'nbsp;hoc^negat e. g. de iniuriis. Tum distinguit, ob der

'ustigirende die ernste Absicht hatte, durch den andern oder doch
seiner Hilfe das Verbrechen auszuführen oder ob er nur
«fst Rath mit ihm pflegen wolltequot;, in priore causa tale factum
®sse p„n. censet et contra Wachterum conatum habet, si manda-
'arius simulât se mandatum exsecuturum. Bauer, Lehrbuch des
^'^afr., ed. 2, i 71, not. 6, p. HQ, j 76, p. 117 et not. c, d,
^«etorem eum définit, qui revera alium ad faciendum impulit et
Jsconatu auctoris solum mentionem facit, si factor sine consilio
^^^ctoris factum perfecisset : tunc minor poena auctoris imponi po-
non tamen propterea eius factum est conatus. Recte dolum
^^îuirit nota ibid. Von Wächter, Lehrb. des röm.-teutschen Strafr.
I, Stuttgart 1825, ^7, p. 144 et not. 75 et J 89, p. 148
not. 79, p. 148, 149. »Bei Verbrechen, bei welchen kein
^^^afbarer Conat begangen werden kann, kann man intellectueller
eber nur dadurch werden, dass man den, der nicht schon
^O^icr zur That entschlossen war, dazu bewegtquot; et leg. notae
^ 'eiî: ff, de ini. 1. 11, SS 6; auctorem habet Miturheber (des conats)

quibus auctor et factor sibi similes sunt et ea, qui-
bus a se invicem distinguendi sunt, tali ratione op-
time indicentur.

Zachariae tamen minus recte contendit universe
auctorem, qui alii de dehcto faciendo persuasit, om-
nia ad delictum consummandum fecisse , quae ad suam
agendi rationem pertinent, nam haec quaestio ab eo
pendet, an de conatu remoto vel proximo, an vero
de consummatione delicti alii persuaserit, in priore
causa de adminiculis adhibendis, de modo delicti ex-
sequendi, vel etiam de temporis momento, quo factor
dehctum perficiet, cum eo colloquia habere potest,
eum ad faciendum impellere potest vel consiliis suis
ei, ne facinus perpetret, ei dissuadere potest: alia facta
etiamtum facere potest, cum casu fortuito solo non
omnia cohaerent, uti saepius in conatu perfecto fa-
ctoris, sed auctorem facti ante consummationem poe-
nitere potest, et haec mutatio consilii auctoris in factum
et voluntatem factoris vim habere potest, itaque pro-
pior solummodo conatus auctoris dicendus est, si fa-
ctor nihil praeter conatum remotum vel propiorem
commisit.

» dasa mann einen schon lum Verhrechen entschlossenen dazu
determiniren suchtquot; affirmat igitur conatum auct. fieri posse contra
sent, de coaut gener. Bauer 1. I. contra Martin, Lehrb. des teut-
«ehen gem. Crim. Rechts, ed. 2, 1829, § 80, p. 175 et not. 3»
Ô, 6 § 81, p. 179 et § 83, p. 183: negat conatum esse sociorum
et not. 17, 18. Dubium est, num hoc de auctoribus nominatim
sit intelligendum Grolman Grundsätze § 33, 33, p. 28 , 30; CUi»
§ 37 , p. 33, 34 divisionem sociorum in concursum proximum
remotum ad usum fori nulius habet momenti.

ctatum legislatori liabeudus est, ut Hepp voluit, nisi
conatus auctoris per se spectati nulla ratione conatus
vel consummationis delicti factoris habita puniendus
esset : tunc legislatori diserte addendum esset se co-
natum auctoris certi delicti, ad quod pertineret, poena
prohibere.

Heppii sententia propterea non probanda videtur,
quod secundum iuris criminalis principia ius puniencU
ex periculo, et ex damno, quae vel inferuntur vel im-
^ment singulis civibus, vel ipsi reipublicae, vel statui
iuris universe, deducendum sit, quod tale periculum
et damnum cuiuscunque naturae vel maxime cum fa-
ctis factoris cohaereant, unde facta auctoris, ne facta
a parte factoris fiant, vel ne haec facta perficiantur,
prohibenda sunt: deinde ad laesiones variae indolis
m iure criminali plus minusve spectandum. est,

Notio autem conatus auctoris per se spectati de
omnibus delictis, quibus notio conatus propria est,
cogitari potest, tale vero faetum a consummatione
delicti nimis remotum est, ut universe puniendum
Sit, et quod tanta temporis sint intervalla inter hoc
factum et inter consummationem hoc faetum et voluntas
»oxii vix directe ad dehetum perficiendum tendere
dl« possunt. Probatio talis conatus saepe perquam
est difficiKs, si dam fit, et jmblice homines alios qui-
dem ad delicta statim consummanda, non vero ad
Coniurationes faciendas vel ad initium delietum exse-
qnendi orationibus movere soient. Consilium sane po-
test esse speciale, ut vocari solet, certum dehctum
cum omnibus rebus et fiictis ab auctore ahi indicari
possunt; de adminiculis certis et aptis et de modo

dclietum exsequendi auctor mentionem facere potest,
verumtamen de iis non constare potest, nisi altera
vice auctor frustra alteri homini de delicto faciendo
per coniurationem persuadere velit, vel nisi ipse haecce
omnia professus vel de ea re alii scripserit.

Quamquam igitur llossialiique nimis universe de certo
consilio talis noxii dubitant, recte tamen tale factum
poena liberandum esse existimarunt, atque idem de de-
lictis in rempublicam eommissis gravissimis affirmandum
est: conditio scilicet, noxium secunda vice eundem
Vel alium hominem ad coniurationem faciendam , quae
ad certum delictum tenderet, impulisse, legibus poe-
nalibus non addi solet neque ab ea conditione sola
poena pendere potest: raro ipsi noxii delicta profiten-
tur et a scriptis in tam periculosa conditione, ubi
de animo alius hominis nondum certiores facti sunt^^
abstinere solent.nbsp;i ■ ■ nomo

pubhcam eommissis tali modo conatus conatusi,) remoti
laesionis puniendus foret, quod a iuris criminalis prin-
cipiis valde alienum est, etenim, ut iam vidit Leliêvre,
in conatu et eius gradibus poena afficiendis semper
quaerendum est, quantum a laesione effecta distent.

Periculum singulis civibus vel civitati datum mente
inteUigendum valde remotum est: huius rei causa
poena nondum opus est; eo magis periculum laesionis
parvi momenti est, propterea Ghauveau ad speciem
perduelhonis, quaé caede Regis vél aliorum, qui pro-
pter politicas rationes ei aequiparantur, huius cona-
tus poenam restringere vult, quod in hac specie
statim ad delictum consummandum noxii procedere

possunt, non vero in specie belli civilis, ad quod fa-
ciendum plura adminicula, socii ac temporis inter-
valla requiruntur

_ Rossi, traité de droit pénal. Brux. 1. II, cap. XXVII, p. 3S0,
• » Quant à la simple proposition, à la proposition non agréée,
e^t-a neeessaire de démontrer que cet aete ne devrait jamais se
^ouver mserit au catalogue des crimes? De simples paroles, des
rapportées par ceux-là mêrnes, auxquels elles devraient
«te confiées, si réellement elles eussent été dites, des paroles qu'il
^ « fade de mésentendre, de mal interpreter, de dénaturer à
'^quot;se,», enfin uu acte qui de sa nature n'admet guère de témoig-
»quot;é-e zmpartial, comment oser le qualifier crime? Comment s'as-
fwque la proposition était Meuse, qu'elle exprimait une ré-
criminelle plutôt qu'un désir blâmablequot; contra Chauveau et
Hebe Faustin, Théorie du Code pénal, vol. I, ed. Brux. cap. XVII,
,p. 265-267. »Mais de là que suit-il? Qne cette incrimina-
«»idoit être contenue dans de sages limites, définie avec pré-
'«■on, soumise à des conditions rigoureuses: il faut en un mot
P™Pquot;sition était F expression d'un projet
frété. Cela posé, les preuves d'une pareille proposition sont elles
'quot;«.sissables dans tous les cas? Ne peut-il pas arriver que la
proposition ait été faite à plusieurs personnes et à différentes re-
prises-. que son auteur ait communiqué ses plans, développé ses
projets, révélé ses moyens d'exécution.- que sa proposition ait même
'sse des traces matérielles, qui en constatent l'existence et le
^ructère?- en général la simple proposition de former un com-
P ot n'offre point, do^.pés^l sérieux à^l'état - H nous parait du
oms que la loi aurait dû distinguer le but de la proposition,
ne Fincriminer qu'au seul cas, ou elle aurait pour objet un
^jnplot contre la vie du Roi et les membres de la famille ro-
- quot;equot; sententia lurec. de la commiss. de la Chambre des députés ;

hac sententia conven. contra Gaillard de Kerbertin. » Peut-on
® regarder comme un homme beaucoup moins criminel que celui
llrdnbsp;d'attenter à la vie du Roiquot; » Proposition de M. Gail-

ard de Kerbertin séance de la Chambre des députés du 5 Dec
31. Moniteur du 6 Dec. 1831 W. 340, p. 2311; iK eliam de'

Facile doctissimo viro concederem maius esse pe-
riciilmn laesionis, si quis alii de coniuratione ad Ke-

Terbis recte de Podenas : » la proposition sera — punie.quot; Haec
inutanda esse in »celui qui aura fait une telle proposition sera puniquot;
Rapport deDuraon à la Chambre des dép. séance du 11 Nov. 1831. Honit.
du la Nov. No. 316, p. 3108. Chauveau, Code pénal progressif. Paria
1833 ad art 45 leg. 1833 in fine (nam art. 89 et 90 Cod. in un. art;
mutati sunt) p. 311-318 et Animadv. p. 318-330 reete poena carceri»
sine iufamia duabus speciebus imponitur et non , ut antea, poena
exsilii gravioris auetori co». coniur. Magis diserte Chauveau hoc
loco. » Nous pensons que la révision du Code pénal aurait dû effa-
cer ce paragraphe de l'article auquel on l'a liéquot; conf. art. 46 legi»
(art. 90 Cod. post mut.) de facto, quod taie delictum parat, unius
noxii ap. Chauveau, p. 330-333. Oratio lurec. Bcrlier » le danger
et l'alarme n'ont pas été portes au même point que si le complot
çût réellement existé.quot; Exposé des motifs ap. Locré vol. XXIX,
p. 370, 371, 374, 377 au Conseil d'Etat et au corps législatif,
p. 397, 398 et Treilhard ibid. p. 33, 33. Zachariae, über den
Vers, des Verbr. des Hochverr. Archiv des C. R., N. F., Ao 1838,
p. m c, p. 348-351 de iure puniendi. » Denn in beiden Fällen ha-
ben wir schon eine auf Ilervorlringung des Verlreeliens gerichtete
äussere Handlung der Anstiftung, deren Wirkung der Thäter nicht
mehr aufzuhalten vermag und deren Gefährlichkeit es gewis»
rechtfertigt, denjenigen, welcher auf diese Weise schon eine
bestimmte feindselige Gesinnung unverkeunlar an den Tag gelegt
liat, einer Strafe zu unterwerfen. Die Einwendungen — beziehen
sich blos auf die Schwierigkeit und das trügerisehe dcamp; Reweises
(abgesehen vom Geständniss) in Fällen , wo die Aufforderung nicht
öffentlich geschah — Allein dies ist kein Grund, um die wirk'
lieh strafbaren Fälle der verdienten Ahndung zu entziehen i
deinde de consilio directo et spociali » dass mit jener

Aufforde-
rung eine Mittheilung eines bestimmten Planes und der Mit'
tel zur Ausführung verbunden gewesen sey.quot; Rauter, traité d«
droit crim. § 391, p. 185, et inpr. de iure poen. J 97, p-
» l'extrême danger des actesquot; — la tentative dans le sens le pin»
étendu — acte extérieur , puisqu'il feut que le projet ait ét«
communiqué à une autre personne dans la vue de l'y engager Ca'

gem occidendum facienda, quam si quis alii de con-
iiratione ad bellum civile patriae inferendum persua^
dere vult ; hoc tamen periculum mihi non tantum esse
videtur sive damni mente dati sive ipsius laesionis,
lit tale facium sit puniendum.

ßecte egregius vir animadvertit cives Ordinibus
generalibus Franciae alterius partis adscriptos. Cham-
bre des députés, anno 1832 differentiam inter duo
liaec facta a me enumçrata non intellexisse, argu-
®iento ad eandem poenam his factis imponendam
latentes eandem fere culpam noxiorum esse in bis
düobus factis. Melius Berber in consilio Imperato-
ris ]Squot;apoleonte regnante minorem poenam in talem
conatum belh civilis faciendi statuendam esse indi-
^vit, quod periculum civitatis non tantum esset,
^lod quies civium non eodem modo hoc facto esset

quot;O') Comment, sur le Code pén. ad art. 90, toI. I, p. 176, I77,
P' IV, VII, VIU »précise, formelle, directequot; et de non deferendo
digna. De hac quaest. Mittermaierus quidem mentionem facit,
«ed diserte suam sententiam non exponit in opere Staatslex. von Rot-
und Welcker, vol. VIII, p. Il, verbo Hochv. p. 331 secundum
sententiam tali conatui poena imponi posset, si auctor alii di-
^octe persuadere vellet de coniur. et ei certum consilium et adminic.

• exseq. indicaret. Zirkler, de omnibus del. eandem regulam valere
o^isimat vid. in opusc. Beurth. der Fälle der Vers; je nach der Veisch.

Verbr. Archiv des C. R., W. F., Ao 1839 , p. III, p. 441-448.
quot;nf- tamen quae de coni. et de coni. perd, in specie disputât
f' 449 »manu sollte diesen Begriff (Complott) niemals da anwenden,
° die intellect, uni phys. Urheder getrennt erscheinenquot; cum p. 451,
■ de coni. pro cons, in delicto perd, habenda conf. etiam Clariss.
quot;■nbaum, von dem Begriffe von socius in den Quellen des Röm.
'•^frechts in Archiv des C. R., N. F., Ao 1843, p. I, p. 1
P- 51-60.nbsp;' • )

turbata, quamquam hi legislatores anni 1810 propter
nimis gravem poenam valde sunt reprehendendi.

Si poena de tali conatu belli ci\'ilis sumenda esset,
ins et officium legislatoris esset eadem poena hu-
iusmodi auctoris conatum proditionis afficere, quod pro-
ditio magis horrendum sit delictum quam bellum ci-
vile. Verumtamen non in tantum periculum tam re-
motus eius conatus rempublicam vocat atque idem
conatus gradus caedis Eegis.

Viri igitur selecti, qui in patria nostra Specimen
Codicis poenalis anno 1840 confijcerunt, laudandi
sunt, quod nullam poenam in hunc gradum conatus
auctorum delictorum contra rempubhcam commisso-
rum sanciverint.

Longe alia est quaestio, si quis pubhce aUos cives
ad certum delictum faciendum movere studet, in qua
quaestione multa a verbo publice pendent, quod ver-
bum lato sensu saepe Francici Iureconsulti interpre-
tantur: inter varias autem causas probe est distin-
guendum.

Si homo in foro vel in aliis locis stricto sensu
publicis ad coronam civium, qui illuc propter qua-
lemcunque causam confluxerunt, orationem habet et ©a
oratione diserte ahos cives ad delictum committendum
excitare conatur, tum nullum est dubium, quin auctor
sit conatus talis delicti, aliis civibus delictum facer®
recusantibus vel ad illud faciendum nondum permotiSj
nam eos impelht ad statim facinus aggrediendum a''
perficiendum, aliis hominibus statim tamquam admiquot;
nicuhs uti vult ad finem consummatione delicti at-
tingendum et in caterva hominum alius alium ^^

ßtcinora propellere solet: quies ac status iuris valde
turtantur, si cives audiunt huiusmodi orationes ad
®quot;iltitudinem haberi, civitas in permagnum peri-
^nbim adduceretur, si multitude tali oratione mota
esset; levi ergo poena carceris cavendum est, ne
lioc fiat.

_ Dolus malus noxii directe ad rempublicam vel ad
®ingulos cives laedendos tendit et huius rei causa
adieci oratorem directe verbis et mente orationis certum
delictum spectare oportere, quare legislatores anni
1819, 1822 et 1835 Francogallorum valde vitu-
Perandi sunt, quod a notione orationis directe certum
^lictum spectantis a legislatoribus Codicis poenalis anni
^quot;10 definita recesserint. De delictis gravissimis con-
privatos et de dehctis gravissimis contra rempu-
leani hanc quaestionem tractans mentionem feci et
iiotio hisce omnibus mihi inesse videtur.

Sed dubia moveri possunt, num orationes ad alios
'^ovendum ad gravissima delicta contra privatos com-
'^ittenda pubhce haberi soleant.

Homines enim alios ad caedem vel ad furtum pu-
'^Itce incitare non audent, quod haec facinora ho-
'^nibus invisa et horrenda sint, si paucas exceptiones
^iittamus, attamen, quum respublica in varias partes
divisa, quum variis civitas rerum conversionis flucti-
Is est turbata, ad domum civis aliis civibus invisi vas-
t^dam et ad ignem tah domo immittendam factio-
duces coronam civium saepe impellere student,
Vel revera de hac re iis persuadent et nonnunquam
ahis temporibus fit, ut exemplum viri von Haber
^ Germania nuper ostendit, ad talia igitur delicta

Ut iam ante scripsi, hic conatus auctoris ad cer-
tum delictum statim per alios consummandum tendere
solet: de conatu proximo (propiore) illius, quem au-
ctor excitare vult, cogitari posset, sed auctor potius
finem proximum consummatione statim attingere vult,
etiam hanc oh causam, quod eius consilium multitu-
dini iam notum non diu reipublicae gubernatorem
latere possit: sic adminicula per ipsam multitudinern
ad dehctum perficiendum ei adsunt.

Legislatoi'i ergo ad conatum auctoris per orationem,
qua directe ad certi delicti consummationem ope alio-
rum bominum tendit, notio et poena erunt restringendae.

Tabs vero conatus auctoris non solum a priori
conatu auctoris (la proposition non agréée) dilFert,
quod hic clam fit et ille publice committitur , sed
etiam, quod hic ad conatum remotum factoris effi-
ciendum tendat, ille vero directe consummationem de-
hcti per alios spectet.

Huius rei causa reprehendendi sunt legislatores
Francogalli Codicis poenalis anni 1810 talem co-
natum auctoris ad coniurationes ad caedem Eegis vel
ad bellum civile faciendum protrahentes; quod neque
legislatores anni 1819, neque legislatores anni 1822gt;
neque legislatores anni 1835 in Francia in melius
mutarunt 1).

1) Chassan, traité des délits et conIraTentions de la parole, de
l'écriture et de la presse, Paris et Colraar 1837, vol. I, l. 'I'
sect. I, î 1, p. 181 seqq. inprimis de auctore, qui publ. incitât et

Alia est species conatus auctoris, quae scriptis in
publicum editis vel inter cives divisis admittitur; cum

•îe lege 9 Sept. 1835 praec. p. 186 hoc factum distinguit a facto
qui unum rei plures seiunctim et clam ad tale del. impellere stu-
«îet cum p. 185 de art. 102, Cod. poen. et de art. 1 et 3 legis anni
1819; legem anni 1835 comparat cum lege 9 Nov. 1815 in Francia
®t cum iure Anglico. Mirum est eum non citare art. 90, Cod. Nap.
(89 Cod. post annum 1832) verum solum art. 60, Cod. poen. Napol.

legibus conf. Chassan, vol. Ill, p. 376-380 de lege 9 Nov. 1815
quot;le lege 17 Maii 1819, art. 1, 2, 4, 5, 9, vol. Ill, p. 390, 392,
394 de lege 25 Martii 1822, art. 2, p. 435 , 436 et art. 10, p. 440
•le lege 9 Sept. 1835, vol. Ill, p. 481-483, art. 1. »Toute provo-
cation par l'un des moyens énoncés en l'art, de la loi du 17 Mai
1819, aux crimes prévus par les art. 86 et 87 du Code pénal, soit
qu'elle ait été oui ou non suivie d'effet, est u:î attentat à la sureté
de l'état — si elle n'a pas été suivie d'effet, elle sera punie de la
detention et d'une amende de dix raille â cinquante mille francs
—• elle pourra être déférée à la Chambre des Pairsquot; art. 2 l'offense
Boi, commise par les mêmes moyens, lorsqu'elle a pour but
^exciter à la haine et au mépris de sa personne ou de son auto-
^'»■té constitutionnelle est un attentat à la sureté de l'état. Celui
qui s'en rendra coupable sera jugé et puni conformément aux deux
derniers paragr. de l'art, précédentquot; cura art. 3-5, 7 legis anni 1819
quae invenitur in Moniteur Univ. du 23 Mars 1819, vol. I, p. 341-344.
Amendement de Benjamin Constant, Moniteur du 16 Avril 1819,
II, p. 453, Am. de Jacquemot de Pampelune séance du 14 Avril.
Moniteur du 15 Avril p. 452. De Serres Motifs de la loi pénale
séance de la Ch. des dép. 22 Mars 1819. Moniteur du 23 Mars,
I, p. 341 seqq. non nova delicta induci contendit; contra Cour-
^oisier commiss. des députés (rapport) exemplo iniuriarum usus est Mo-
niteur du 11 Avril, vol. H, p. 431, 432. De Serres 11. de »pro-
vocation indirectequot; legem interpretatur » Certes si on ne punissait
jamais la provocation, que dans les cas, oii le provocateur dit posi-
tivement.- commettez tel ou tel crime, on ne la punirait presque
jamais. On doit la punir encore, quand le discours ou l'écrit étaient
'quot;quot;ntahlement de nature d exciter au crime et au délit et que l'in-
tention de l'auteur a été de produire cet effet. Ces qualifications

priore convenit, quod ambae publice fiant, verum-
tamen ab ea difiert, quod eius noxius saepe con-

directe on indirecte ne peuvent qu'induire h (en ?) erreur. Il y a ou.
il n'y a pas de provocation: elle n'existe ou n'existe pas: c'est un fait
que proclame la déclaration du jury.quot; Ab ultimis procul dubio dis-
cedo : Interpret. lurec. Courvoisin cum interpret. Iur. de Serres non
plane convenit, quod pro parte iam vidit Benj. Constant séance
du 15 Avril Mon. du 17 Avril, vol. II, p. 459; nibil de bac quaest.
ap. Capeßgue bist, de la réstauration (de Cazes) qui nimis laudat legem
et nimis vitupérât Beni. Constant et Manuel, quamquam concedo De
Serres banc legem egregie défendisse ao multa laude digna huic legi
inesse (Capeßgue) hist, de la Restaur, par un homme d'état, vol. VI,
p. 128-134, Rapport de Sauzet de lege 9 Sept, séance du 18 Août
1835,-Moniteur du 19 Août, p. 1894-1904 et de ipsa lége. Zacha-
riae Gött. requirit »bestimmte hochverrätherische Absichtquot; et »deutliche
und directe Aufforderungquot; deinde meminit solius exempli orationis
publice habita, non vero scriptorum » über den Versuch des Verbr.
des Hochverr.quot; Arch, des C. R., N. F., Ao 1838, p. III, p. 349 et
p. 351 » ein Verbrechen der indirecten Aufreizung zum Hass und
zur Verachtung der Regierung, einer so missbräuchlichen Anwen-
dung ausgesetzt seyn ; dass es das Grab aUer freien Meinungsäus-
«erungen werden muss.quot; Destriveaux, Essais sur le Code pénal,
liège 1818, cap. I, sect. V, p. 24, 25 distinguendum esse inter
scripta et dicta existimat ; de ratione disting. non plane cum eo fa-
cio. » L'action d'exciter par paroles est, ce me semble, moins cri-
minelle et moins dangerous» que l'excitation par écrit. — Les écrits
sont le résultat de la réflexion, leur effet est permanent. Leur effet
se dissipe promptement ; il seroit peut-être juste de ne les punir
que de la plus forte peine correctionnelle , quand elles n'ont été
suivies d'aucun attentat.quot; Sed hoc temp, moment, magis nocere
possunt quam scripta. Maiori poenae scriptorum typis mandat, favet
etiam Chassan , Traité Vol. I, p. 8, 9 ubi ius Angl, et Rom. lau-
datur. » L'écriture et la presse étant des moyens de propagation plu»
prompts que la parole — la parole ne s'adresse guère qu'aux indi-
vidus, l'écriture et la presse s'adressent aux massesquot; cum p. 9-1Ö
de indole huiusmodi del. ab aliis diversa, qua in re non plane cum eo
convenio : argumentum corp. delicti non summi mouienti esse videtur.

lurationes vel initium delicti exsequendi excitare stu-
deat et revera excitet, quod magis sensim paulatim-
que et in futurum vim in animos hominum habere
^'eht, quod saltem non statim ad consummationem
perficiendam tendat, quod non necesse sit, ut in priori
specie, ut hos vel illos homines noxius ad delictum
faciendum movere velifa

Ab alia parte scripta per plura temporis intervalla
homines movere solent et maior civium pars iis ad dehcta
facienda in specie contra rempublicam incitari potest
In hac causa conatus auctoris per se spectati con-
iuratione non secuta levi poena carceris sine nota
famae puniendus est, dummodo legislator addat scrip-
torem diserte verbis et mente scripti sui cives uni-
verse vel eorum partem vel factionem ad certum
dehctum contra rempublicam faciendum excitaxe opor-
tere: hoc delictum habeatur conatus speciali modo et
'^ocetur „ délit de la presse.quot;nbsp;' quot;

Simili ratione, sed maiore poena carceris sine nota
famae afficiatur talis scriptor, si coniuratio revera orta

^ecialem senfenliam minus probandam tueiur Carnot, Comment,
«îr le Code pénal, Brux.l835ad art. 90 Cod. Nap. vol. 1, p. 177, n. V
ttaiorem poenam imponendam esse feeto » la proposition non agrééequot;
^sulte de ce qu'une provocation pui/ique peut être plus facilement
^ Jouée, qu'une proposition faite dans le secret, qui peut demeurer
^»ngtemps inconnue à l'autorité; et même échapper à sa connais-
jusqu'à l'instant de l'exécution du complot.quot; At noxius statim
faciendum cives impellit or. publ. hab. cum Carnot ad art: lOS
p. 190, 191 „bi invehitur in provocat. indir. legls anni 1819
aller, traité de droit crim. 5 S89, p. 183 , 5 300, p. 190, î 413 '
P- 844 et not. 1 cum § 414, p. 243.nbsp;'

est per eius scripta i tiequfe tameri appaïet-eörä' VOJt-'^
iurationis esse socmw, eutó'tymrt ■aK{s?'lt;Wniura^
quia habuisse, ad eosquot;talt jnénie 'öéripsissé': si autèitt'
in iudicio- probaturquot;ëum«'h©s'f'hofflihei^''nOHiiaatdin'alt;i
coniurationeffli facienHani erxbitare völüissè' ■êfiftdrtÉSsey ■
maior ei imponatur' poenk cum faHaie-'flotaffeoniunctaJi''

ItaqUe iegislätoreöi'annr gt;181^ i' iin Franoia'i vahte
vituperandi essent aiictorera öonatns pér se spectati •
et i conatus aliorum hominum punientesy i quamquam^
h»ic auctoriquot;nonjs'fc^w'««fe cum' delidti socïis -örsit»; ne-»'
cessitudo jdai' modo dilFerentiam meioindicatam adquot;-
bibuissentj et, m omiie» iureconsulti i ac ■ iadioe^ dater^
pretatiopem' lupêgonsulti,de Serres -secutii■essentia qoifcd
etiam idsJiegislatoribus 'aiwii 1822. qt -ISiSiii'affiiJiiiara'.'
noiï'^ausimvtr«} ni il'vjl :--, i-inbsp;• , ); ^ i mgt;ibti9U§niW

-'Eraeterei 'proeuii idubio nimis magrtaiiipoeiMuöleg®!
anniii l83ö (98 Bepfe) -ift gt; Erancia taiibiisi oBOHÜSisestil
imposita, .éfcranice propter reipublicae conditionemiiBiiäh-
ciaegt; illa oiaetatev« propter multas coniurationes eti i sfe-^''
ditiones ini rempublicam, quae tum fiebant, JiofficeifQn'n'
sandum, non rero laudandum est: huiusmodi .,saae
leges non nisi in unum annum rogandae simt-et; tunc
pro rebus et' factis quoquo anno connrmandae: vel.
abrogandae sunt.

Mirari contra; licet viros seieKitos., qui anno 1840
Specimen Codicis poenalis-'patriäe nostrae confecerunt,
non nominatim,de tali j.auc-toirum,.conatu- delictoruja
gravissimorum cmtra • renipublieaiDa'.'CemBaisaoarum egisf^ ■
se , sed aJKor JocO'universe-poenaini^ iii 'kuiugmodi au.-
ctores conatus omnium delictoruin gravissimi genens.»
(misdadem,. crimes)^ saneivisse et deinde non nisi

leviores species delictorum contra rempnblicam eommis-
sorum enumerassegravissimas species horum delictorum
Hiittentes: melius ducerem, si in ea parte, qua dehcta
gravissima contra rempublicam commissa tractarnnt,
Hiodum poenae magis definivissent, ne nimis ab ar-
bitrio iudicum poena penderet, et, si inter gravissi-
'Has et inter leviores species in poena statuenda in hac
causa etiam distinxissent (nam de lemssimis specie-
bus hae in re sermo esse nequit). Sic delicta leviora
contra privates, quae tamen ad gravissimum genus
pertinent, in poena statuenda gravissimis delictis con-
tra rempublicam in hac causa non aequipararentur.

Ex mea sententia inter scripta in publicum prodita
®t inter orationes publice habitas hac in re etiam di-
®tniguendum esset, quod viri selecti in patria nostra
Praetermiserunt, verisimiliter legislatores Francogal-
los annorum 1^10, 1819, 1822 et 1335 sequÄ
Clamores vel minae, nisi aliae res et facta iis ac-
cédant, non tam diserte mentem noxii declarant:
^nnquam igitur per se spectati tamquam conatus gra-
vissimorum delictorum contra rempublicam eommis-
sorum, sed tamquam propria delicta levi carceris
poena pro rebus et factis singulorum noxiorum et
Conditionis reipublicae vetandi sunt.

Conatus sociorum universe, uti auctorum in specie,
omnibus delictis, ad quae conatus notio pertinet,
cogitai-i potest, itaque etiam ad plurima dehcta con-
tra rempublicam commissa hic conatus referendus et
quot;^aria poena plectendus est, prouti soeii conatum de-
^cti factoris remotum, vel proximum, vel consumma-
tionem delicti factoris plus minusve adiuvarunt vel

post delictum perpetratuin factori auxilium tulerunt,
uti etiam in varias species dividuntur ac dividendi
sunt, ratione habita,jdiverspr-Hw .temporis* intervalloruin,
quo socii delicti fnpr^nt j^i m^ap^rjUn^, .vel a delicto
sponte recesserunt. .^K^asoac^a

Notio et poen% elt;Qtr«ra,inde magBani partem deducea\-
dae sunt: tum Qa,,^q»a^(|eeernnt,.,i5pectanda sunt, quare
auctor ut causa delicti, si ad eadem temporis Intervall»
atque intervalläi-'öonftMSOfactorisi .tespicimus, grs^iori
poena q^am-Alii'JèooK'{tléétettdus eöt, dummodo pri-
mus alium hominem ad delictum parandum, incipien-
dum vel perficiendum mo verit: alia est quaestio si
alius ,homo iam delictum faeere/tapud se constituit et
facto lioc'iaïn paravitV'ud de aliis factis loquar: tltnC

eadem poena m auctorem atque m graviores socios
d^icti aöima4vertatur. Gravissima species auctoris est»
si simul ducem seditioni vel factioni se praebet

P) Ontw.« v; Strafwetb. Vi'1840, I. II, tit. 33, N. 33, p.'1. »quot;Al
wie hetzij.' door redevtoeringen , aanspraken ,' gesprekken, kreeten
gezangen in het openhaar ten aanhoore van eene verzameling van
persmen gehoudin (haec dao optime coniunguntur) hetzij door plak-
schriften , hetzij door gedwiktó of óngednikte én verkochte of vcf^
spreide geschriften (haee procul' dubió-nbsp;adésse debent) tot het

begaan van eene of meerdere misdade» quot;zal ^hebben opgeruid, zonder
dat de opruijing eenig gevolg heeft gehad, tal met correct, gevan-
genisstraf van ten minste drie maanden en ten langste vijfjaren
met eene geldboete van ten minste v^ftig ett ten hoogste fwéed«'^-
zend gulden, te isamen ^ afzottdwl^k (haee optime) gestraft voor-
denquot; cum art. 3^ 3 oom art.' 4 praeC. *al wie op gelijke wijze als
in art. 1 is uitgedraki, zal hebben OjOferwsii, tot mgehoorzaamheii
aan de grondwet, aan eeriige mt of aan eenig leslnit of verorde-
ning verbindende kracht hebbendé, zal met dezelfde straf als

■loJ'ii^t ^ijnijriieq-iaq niijJoil'.i: m
•intrrribivih aoi-y):'- ißhn- . ' iif;::'!.

^^^e-lqmrnm^^-émMé'kme'hiimiM tmimtnatimem
• Inrra -^i-'-eUmirdm^rkmfß^indüMPi^^ - un- 9ßb

Do notione ; clelictpr«^ , eonfe^n, jreinpubiicam p^m-
««ssorum disiJuto^ aiiimj^veRfi iinuIt(«ll€gid^res,.non

«J-'. I h bedreigd, worden gestraftquot; p. 3 ittttn'aW.'8 d^ isighis fet
^Wr. publ. p. 3 cumL. «, tit.

hoofden of aanvoerders op de been gebragt.quot; Minor solnm poena
J^eo, qui seditiosos ad loeum pnbL voe^'^it, ^LWln^'Yd,
«peciebu. L. I, tit. IV, W. IV, p. l-arnbi'fi-Usti^iilé'^aïi-akr.
quaesivi. Minus recte eadem poena impc.nitwf,a,(,fo^f-:coB.
comur. atque socio ipsius coniur. secund. Specimen anno 1837 in patria
«ostra I. II, cap. II, art. 8 (130) p. 43 qnod merita.iara reprehea-
orat doctiss. J. van Eappard, Aanm. Ill stukje, p. 36 » vecl min-
•Jer 8tr.aftyaardig — dc daad minder gevaatlijk, voer «ten. Staat-fl Poe-
nam aimis gr^ivem tamen indicat. » bannisse^jentquot;,^neo satis de iure
ranc. egit; recte verba art. 7 (138) nimis dubia Iwbet in Codioe anni
08, nihil de hoc, amp;cto invenio solummodo ;de proditione L, I
IV, cap. II, art. 71 j. (ot desertie, muiter.j of verraad verleiden
aanzettcaquot; poena morfa ^ al nare het, dat de gepleegde misdaad
bedoelde uitrnemng te« nadceie van het Eijk niet mogte gehad
gt;eU)enquot;ap. Kempernm p. 315, SU6 ct ter Staatsdrukkerij p. 170 po^
saltem tali modo awipijf, ninii«,:universe in Strafgesetib. für W'iirt-
tcmberg 1839, bes., th.nbsp;«rt. .142 cum art. 140, p. 38, 37

quot;^'^oreilung des im art. 14Ü bezeichaetea Verbr. (Hochv.) anzusehen
^ f soll mit Arbeitshaus bestraft werden: Dahin gehört; wer die
'''•ircitm/g von Grundsälsen, -dureh welche das daseyn des Staates
^quot;f'^hrdet ^^ird, mitnbsp;rovkfdct, (q'iod^aequiparalur eheu .0

plane iaiufiat'jjbiellumo caTaDeii-«lt; gravi^imaqiEeditionis
specia f gt; nempeiBcontratipisaniu rempubKbani' distinxifisa
-^'i ,Jxn-jv juiKfj Iii goluqoq aorißv huqji ojinp ,yiioil

auffordert, andaren hoctverr!
mnbsp;JU 'iijifmiiol [sy TUJiu^ma ' sru; ■ i 9J30i; -JJ(i

schweig 1840, E. I, fit. I, g 83, p. 52 maiorem poenam imponit
Ännbsp;di^ïh^mlle odernbsp;faili'd-

iehnjähriger bis lebenswieriger Zuchthausstrafequot; et hoe restringit ad
conatum coniur.; minor poena sed nimis gravis de aliis factis perd.
parantibus § 147, p. 39 talia autem facta non diserle indieantïïr,
nimis igitur iud. arbitrio relinquitur. Blaekstone, Comment. L. IV,
-IW^V ,ll»oLiilS!is»ip.iiWu gt;80f,«;w.eflt;ik.c-Ti'n(ri...rtd»4iji(e,TW .»atl traasoit-
jjiflbjenbsp;d«Sigii8t)gt;|eft,,ingt; ajfiitatipm^A non. ad perditopel-tinent ;

ffeoïid«)! iv^apfin«! ojrlIiainniRnitiQnüfoE ♦!«; por-
. ipoae ioHjkidingiÜ«! M,ingquot; ehp^ySQ,, i».]»,;i»rW«mIs'.ofladsije9eoriper-
ü«uaw«« andjall oonsuJiationS ftrf thootradtoTOns- purposea,befope men-

-tioned are^icertainlj[l»vBft-)act«IofJtraaseiia'iiiaFigt;8tttt;a. Report. cwÄ-

iJlisa Isi!Sê«l.BVlt;H,«djotbrti„$i. aOBi ,ciiB» pi. 283 exempjum nosiriCro-
aMä^ntaiqui-dijeratk,» idwjll ,kaj.,..the K-tjjgv.ofsEBgland} if I kan iome
J,»^ iim, et, ii»iiAflgh'a»vy«nilt;,,l)iit»sotpibica««aTpe!:(amp;ieU. damnatus Bst

a95,,^?.30ßj\»bi,4cita8tmr, ll|i»ßtoiin,tJ'let8.gt;et, Brittott » pnrparler
ai^el^jtiorf, .«itt, tiül treason,StephRntSuniHi, ofritha Clt;timi law^^^ Loird-
AS34,tc«p,„yi,;,p. ^ii».vwitiBg.,iiBoiting peraws to kill, thè KJnggt;-
I5vards,iper»tt4ding)aQjfci4l, th8ïShigquot;.qinBBr .|gt;.overtnaetsquot;i«jTOi». «ontra

.«nerely 4pecaJaéiKo.and not
,nyjj}i ■»tp«pifi8,dasig»quot;ijDg)»s3ftpiGe9j.gei,HJ,)no»ii.v7 dei sedit. »eioite
•m ii}^a«io«I, ßfKLcfhßiHae^pressqtifiierqorfittal/are stechf inmiüB/ia^^i'J

et hoc iiipriials coaicedencMitt, essfishvideturyjisi notto-
Hem belli ciîàlisgt;fjjquaiitumf,.fieri;jpotestjex • eiua.ROQ-
tioiie, qucae apud varios populos in usum venit, re-
petimus; e. g. Eex edictum fecit, quo normae rei-

gentes ^-ira ,3jjicdtantur eti statim t^irmjrti isive armis
,^ri6to^quot;'setetfquot;siVe «làto seristf''' Ee^îs palatium^ ôîi--

abrogandum; magistratibusul'advenieiitibus discedei-fe
nölüÄf; ■'■■Vel eos'quot; cum''Mî)ârîfônb'us e foro pellunt-

jdiWis^vpro. , nojjdum j-utunturj Eegem. jcapçregj.^x^l
^«gno eKpelletr« nolunt,jgravisaima seditio tan© iam
^onsürtimatä-i0St,™et- fieri potest/'ut pèr semihoram 'ë: ».

« JiSDiiisai 00,= Jo 3linje8u«iij,i0.-,s to^u^i-,.,,rid logiKfiitiiila?
■^^eitocl elilB ei) eifeir. -pùii b-a inaoq i,;niui j.ioinoo mulsnoo
lulnBoibfii iJiwib non Btoi* r,i-.:irB ,iifr,} 68 .qnbsp;g audiJnM-.uq

'J I .JnsaimoJ , snoJf.uiwi^nihi oiiiidi« ,bui iirjijji suuin
ïorstet Disc. lUj tJiere ore no aocessaties'in higli »reason,;lall.drfc ppin-
*'palBquot; .nota regula inr. AngUip. 341 soqtf, 34a-bdc nejpt, sldfru-
stra qaia.jBlium ad sigills Regia adultwanda ifteitaïei'Shidttif wollo
ftcto .seauteÇ) hocs restringît ad graviores cans«« ^rd; ; hota 'est di-
quot;Mio jsocvdin »qeoessaries before!) the feet;-afc!-the lact et- after the
^»cf. oum p. 359ietlBlaGkstone. L-JlV^sesp. Ill jn vol.! IVj/ip. 33-88
fationem addit » as ho-îone can adnse and! abet, sueh/^a crime'wmtrnf
^■■intentiow ttinbsp;there can be nb accessories-ifeefote

■ tte foot: .ginfce theqverytadvisetand abetmeat. amount to principal
' t«^a8on. But ■ms'm»Unnçm}ugt;ld^ on- the- inflt;rrior - species of high
quot;^BOsaji-, nvhioh do not StmontiUHo thKi legal idem of eompassing the
^OBihi of■ tiia King,r^Quem fitquot; finncn'h tin etiiiR de »petty treasonquot;
quot;«mis beeviter Stephen'nap. iïlj' p. a^lHsedJ Bdiett.fteWgiiIVpat. 9, c.31
quot;ooli, caedis yo]..

noxii trib. an(8'^eö)tsom(nat*oiiem morte'stint puniendi
~'®onf.c etiam Chriss. Birnbittnrquot;de -not«:.sei(Si''c£ auotv iniioperg jli.ch.
C. R., N. F., Ao 1843, p. I,gt;'p. 1-60 iniWi=fpX4, 1» seqq. vom
ßegriffe von soeius in den Quellen des Rôm. Strafrechts.

milites iioudum advienßriut;„tupc dubjuiu videri po-
test, num bellum qivila adsit

Yerumtamen.,legislator liaec ,dubia: magnam pai-tem
saltem tollere potestsio-iapQUr^Qabeyiini civile défi-
nit eîj. rationa , ut fgravissiii}a,i«editiojij .contra rempuf
bücain illa definitione coniineatur-u , .
}..Hoc njagis quam legisJatoresFrancogalli Cod. poen.
anni 1810 Viri selecti- SpeciminisilSéO Cod. poen.
patriae nostrae conati sunt, quamquam notionem ex
hoc Codice repetiverunt: talis vero definitio ad meum
finem non sufficit, sed potius bellum civile dicendum
éètj*quot;si viginti vel plures feivès armis pro parte (e g.
quinqup) gravioribus^ muniti loca publica in urbe vel
loca rure universe teuent ad vi-et armis reipublicae
noi-mas^. quibus respublica ipsa nititur, mutandas, ad
Kegem^'TCgiio expellendum vel vi et armis ad aliquid

■'f.'^i^f?quot;!®. Qpiittßndum cogeudum, etsi iussis magi-
stratuum-. vel.»ducum militum ad seiunctim disceden*
dUÄ'-^dbsistUnt.' . quot;

,Speciminis anni 1840
d^ta, et e Codice.,francico amii 1810 repetenda non
satis diserte indicatur tteles noxios bello civili ipsam

facti natura et ex animo .noxii simul apparere debent;
hac in re potissimum gravissima seditio et bellum ci-
Adle inter 'se'^rcdnveniuö'S , »^ét quot;quot;ßfopterea tali ratiöiie

Quahs ^t, .taU3!id,efeti|.Ä0»sut»matio,..jqualia sint grar
dûs Coriatamp;stahquot;3isodit}ènJs,'^lï,''(t{ttóli5r'«ït vïSquot; seditionis
aähibendi co^ntra mägistratiisquot;VeI nnlîium duces defhcle

Legislatores igitur Francogalii Códicis poenalis ahiii
1810 varias seditionis species non quot;ssitis ' äccftrrate in-
dicasse et bellum^teivile'^ftictó Vakle diverso pagos A^a-
standi vel incölidiunl'ïï^JiftfbreHdi vel quosdam èorffti
incolas oCöïdeudioiIteqtïipïirtesë quot;huilii videntur'5 dreinde
nimis universe vario#'factionum fiiites, qui rióh ómnês
directe rempubliiCam spectant, simul nominarnrtt- et
ad gravissima delictal eonträ' retnpiiblicam fti^a i-e^tü-
lerunt 1).nbsp;■ . ■ ii- rro-i .^friJgoff ani-iti^q

quot;ii'jd gniton fihi'lui i-jfi visnft
1) Ontwerp van een Wetb. van Straft,.1840j,,X. II, tU. I, art. .33
wie eenen burgeroorlog zal hebben verwekt, door de bnrjjers
ingezetenen opzettelijk tegen elkander in de wapenen te bréngen^'
I, p. 6 eum art. 3, Kquot;. I ,bp. 1 »de getveîddadige 'àMslag'iôt-
'^«fnietiging of verandering van de grondwettige regering gp vw de
Ïffj«? van troonopvolgingquot; art. 24. » die tegen de
Menden in dienst hebben genomenquot; art. 25. ».41 wie befi'bort tot
S'empende menigte van twintig of meei' perSónèn, fëii dcW^iéMen-
^«'vom zich door middelen van geweld of dSuxtnghtè ver
de uitvoering der Grondwet, der wetten of lefhdtett d(. Jç^'ijiUrj^
^quot;»nissenquot; No, I, p. 6 cum art. 28 » gewapend vijf personen z'gt-
l'aar van wapenen zijn voorzienquot;^ p. 7 cum art. 32.^ » Indien c eze
quot;quot;ehigte zich nog niet aan «ene-dèf iriisdfi^ert' irtquot; 8r4. 25 bcdoeléfb
quot;f aan straflare pc^t«^ daartoe heeft scUuWigfigemaakt, zal ^hij,,
die dezelve heeft op dc been gebragt, gestraft worden met .epljelç
'quot;chthuisstraf ten minste zeven en ten langste vijftien jarenquot; cum
■'efbis ait. 25 » wannéér die fViënigte'^iich'dan mómé',^pÜh%ring,
^quot;datichting of verwoesting ■ bf'^tl ism strafbare pogingän dàartbe
'^eeft schuldig gemaaktquot; cnm aj-t. 29 » ip hot geheel geene strëf
^Vörden uitgesproken, indien zij zich vtSótjOf op de eerste aanma?iïng
def burgerlijke of militaire maglquot;, (k wel' inàien eene zoodanige aan-
maning niet heeft plaatsl'^^ijV^ïlIf^'tóor'amp;r Et^di van
-«Pfoer hebben,vcrwïjlt;ilt;frji,quot;nbsp;ILifaUt, l4l1i^,iVo. 2^

P: 1-3 de levioie seditione. Ced. poeii. I{ap..art. 91. , j i'a^mia« mude
Com 7nbsp;^jJT'. 'l;.;-'»!!! ''Mli^v

M agis accurate Viri selecti Speciininis Coclicis poe-
iialis anni 1840 patriae nostrae finem seditiosornm

quod factum aequiparatur illi » soit de porter la dévastation, le
massacre et le pillage dans une ou plusieurs communesquot; quae Chau-
veau aliique iam merito reprehenderunt cum art. 87 verba » détrui-
re ou changer le gouvernement ou l'ordre de successibilité au
trône — soit d'exciter les citoyens ou habitans à s'armer contra
l'autorité royalequot; cum art. 93 cum art. 96 ubi aequiparantur »pour
envahir des domaines, propriétés ou deniers publics — piller ou par-
tager des propriétés publiques ou nationales ou celles d'une généralité
de citoyensquot; cqm » places, villes, forteresses — arsenaux, ports
vaisseaux ou batimens appartenant à l'Etatquot; cum art. 97, 98, 100
nulla poena de sociis minoris momenti, si cedunt iussis magistr. velnbsp;!

p. 183 et not. 3, § 394, p. 18.5, 186, § 379-388, p. 334-239. Chau-
veau, Théorie de leviore sed. specie cap. XXX, vol. II, p. 333-246,nbsp;^
cap. XXXI, p. 247 seqq. Mittermaier in opere Staatslexiken von
Rotteck und Welcker, vol. VIII, p. II, Hochverr. p. 217, 218 »wo
der Aufruhr angestiftet wird, um dadurch den Regenten von der
Regierung lu entfernen , oder um den Staat oder einen Theil des Ge-
bietes desselben einem fremden Staate einzuverleiben oder um die
Staatsverfassung zu ändern, ist Hochverrath begründet, und der Auf-
ruhr ist danu nur das Mittelquot; contra » die Vollziehung eines Geset-
zes oder einer Verordnung zu bindern — denn hier wird der Staat
in seinem Bestehen nicht angegriflen — ihr Verbrechen ist nur auf
eine einzelne Regierungshandlung gerichtet.quot; Notas sed. perd, speciei
indicat »grössere Volksmenge, 2quot; sie muss zusammengerottet seyn;
3quot; diese Zusammenrottung muss öffentlich sein , weil nur unter die-
ser Voraussetzung die öffentliche Ruhe bedrohet ist; 4« es muss die
Zusammenrottung so beharrlich und unter solchen Umständen gesche-
hen, dass zur Wiederherstellung der Ordnung und Ruhe die ordent-
lichen Zwangskräße der Obrigkeit nicht zureichend gewesen sind,
wo daher die Aufrührer schon die Absicht an den Tag legen der

tendere, nempe si seditiosi vi impediunt, quominus
«magistratus iussa secundum normas reipublicae vel

quot;^ïibJjfiaièsoy^I sflUoflpetriQ, Jegiamp;y„Hggt;l„o#eijiteniiaöio iudi-,.

Hae difficultates maguam partem tollentur, si gra-
vissimam seditionem belli civilis notione cor.tineri
statuamus.

Poena seditionis augenda est, ac gravior eius spe-
cies est censenda, si noxii cives quosdam occidunt,
eorum aedes incendio vel rapina vastant, vel horum
delictorum conatum propiorem praeter seditionem com-
mittunt, hisce vero factis noxii nondum directe ipsam
rempubhcam vel eius gubernatorem petunt.

Si gravissima seditio definitione belli civilis ex lege
ad hanc speciem delictorum contra rempublicam com-
missorum pertinet, gravior seditionis species, cuius
duas species indicavi, a leviori specie est seiungenda.

Haec levior species fit in magistratus maiores vel
minores, quibus a Rege vel ab aliis magistratibus iussa
eorum exsequendi potestas est mandata, vel in eorum
adparitores. Dolus in hac specie requiritur, non ta-
men dolus in ipsam rempublicam; seditiosis ab alia
parte directe magistratus vel eorum adparitores spe-
ctandi sunt, neque minae vis, quas seditiosi, magistra-
tibus vel eorum adparitoribus absentibus, vociferan-
tur, sufficiunt. Seditiosos armis esse munitos notioni
huius seditionis speciei non inest, neque poena ab iis
pendet; maior tantum poena talibus seditiosis armatis
infiigatur.

In gravissima specie saltem seditionis et in bello
civili ex mea sententia ad notam armorum gravior
species armorum de quibusdam seditiosis requirenda
est, quod ex bacuhs e. g. vel gravioribus non satis
diserte haec nota tam gravis dehcti speciei effici pos-
sit, inprimis si haec seditio subito oritur.

In liac gravissima specie etiam numerus viginti homi-
'quot;im tamquam minimum lege indicetur, quod tantum fi-
'lem pauci quidem sibi proponere possint, verumtamen
quot;onnisi insani renqmblicam ipsam cum tam paucis so-
cns adoriantur: probe scio viginti homines, nisi alii
invent, hunc finem non attingere posse, sed mi-
nimum legislatori est statuendum, ne nimis arbitrio
ludicum relinquatur. Tunc noxii sperare possunt fore,
cum hac multitudine alii cives se coniungant et
tandem est una nota dehcti. Sic in levissima specie
önnnnum decem hominum statui potest et eodem
^odo una delicti nota habenda est neque magni mo-
»lenti esse videtur argumentum, quo varii lureconsulti
iiic delicti notae adversantur: contendunt nempe in
«gris saepe fieri posse, ut quinque vel sex cives ma-
gistratibus vi obsistere possint; nam tale delictum
»^quam vis contra magistratus prohiberi potest, ac
Pi'ohibendus est, uti factum singulorum.
_ Legislator posset etiam numerum decem vel quinque
indicare, prouti talis seditio in urbe vel in agris, in
Pagis similibusque locis oritur.

Grravissima seditio a ceteris eins speciebus non uni-
verse eo differt, quod semper originem e coniura-
tione duxit; etenim pars civium vel plures cives Re-
edicto vel facto reipublicae normis contrario
^Ibito tam irati esse possunt, ut statim talem se-
^'tionem moveant, ut armati e domo prorumpant et
cgis palatium circumdent, vel, ut in provinciis ar-
in agris vel in urbe quadam conveniant, et
^rbem vel provinciae partem capere studeant.

quae cum vivendi ratione civium cohaeret, esse potest,
et fieri potest, ut subito ab uno cive ahis nuncietur
Eegem edictum normis reipubhcae contrarium fecisse, ut
ipse hoc edictum ceteris recitet, tunc fieri potest ut eos
ad seditionem contra Eegem faciendam incitet, et, ut
statim seditio oriatur, et in palatium Eegis seditiosi se
convertant; qiiare Zirklerus 1) nimis universe tali

1) Zirkler , die gemeinr. Lehre vom Majestätsverbr. und Hoehverr.
parte tertia p. 194-200 cum p. 203-207 ubi animus hostilis ad omnes
perduell. species requiritur , et, qualis sit, indicatur cum p. 219-227
de sed. variis speciebus inpr. p. 228. » Desto entschiedener liegt der
Bannfluch gegen jede vorhcdachte Empörung. Und in der That kann
eine Revolution jedenfalls nur dan rechtmässig oder durch den Er'
folg gerechtfertigt seyn, wenn sie ohne absichtliche Vorbereitung
solcher Hetzer, w ie sie sich in Deutschland vor kurzem hören Hessen,
durch eine unwillkürliche Explosion, welche keinem bestimmton Ur-
heber zuzurechnen ist, ton selbst entstehtquot; — Die Anstifter von
Revolutionen , gleichviel Seyen sie Schwärmer oder herzlose Egoisten gt;
sind immer die schwersten Verbrecher, weil ihre Vermessenheit auf
ein Ereigniss los arbeitet, dem sich bei der reinsten Absicht kein
Ziel abstecken lässtquot; cum p. 239 cum parte quarta d. 280, 281'
» Der Hochverrath setzt ein propositum voraus — Der Aufruhr ent-
steht dagegen impetu, er wird gewöhnlich durch einen blindeö
Lärm oder eine epidemisch gewordene gemeine Meinung über eine
drohende gemeine Gefahr, oder über einen eingetretenen Kothzustand
veranlasst.quot; Deinde de auct. et sociis sed. cum Zirklero conveni»
illos, qui seditionem graviss. excitare student, ubi populus ip«®
ne quidem cogitat de vi iniuste gubernanti opponenda poena diguos
esse, sed sensim paulalimque tyrannus normas reip. evertere et mag'®
magisque contra iuris principia regnare ineipere potest: sensus taU'
conditionis reipublicae populo ipsi adesse potest et tamen quidaquot;quot;
cives iuris publici magis periti vel libertatis studio magis imbuti iquot;quot;
ler se convenire possunt ad adminicula contra huiusmodi iniuriquot;®
rcgnantis adhibenda; si omnia quae sec. reipublicae normas civibu'
ct (inpr. iis, qui Ordin. gener. adsciipti sunt.) facere licet, hi ci*quot;^quot;

nota inter varias seditionis species distinxisse mihi vi-
detur. Hoc facile ei concedo hanc seditionis speciem

frustra expert! sunt : propositum tali ratione iustum esse potest,
aeque atque impetus, dummodo populi menii universe conveniat:
propositum etiam per unum diem iam adesse potest. Bauer, lehrb.
des Strafr. ed. sec. $ 341 et § 342 cum § 343, p. 482-487 praec.
P- 485 et not. c, § 362-364, p. 510-512 de leviore sed. specie »voll-
endet ist das Verbrechen, so bald die zusammengerottete Menge
'hre Absicht, sey es durch wirkliche Erklärungen oder durch schlüs-
quot;^ge Handlungen , lestimmt zu erkennen gegeben hatquot; et not. cad.
S 362 et § 363 leviorem speciem sed. a gravissima distinguit » durch
Gegenstand und Zweck.quot; De seditione et inprimis de leviore specie
eonf. inpr. Wächter, Begriff und Thatbestand des Aufruhrs nach ge-
»einem Rechte. Archiv des C. R., U. F., Ao 1835, p, IV, p. 489
seqq. et in specie de iis, quae ad sed. notionem requiruntur p. 478
cum p. 483-486 nimis tamen (si de inre constituendo agimus) ur-
gere videtur notam vis in absentes magistratus, nam ut mea fert sen-
tentia magistratus eorumque ministri vel militum duces revera de-
'^ïut ad coetum seditiosorum venisse: libenter vero concedo vim
Ompulsivam, ut vulgo dicitur, de seditione etiam cogitari posse.
Senke, Beiträge zur Lehre vom Verbr. des Aufruhrs, Neues Archiv
'les C. R., ïol. II, p. IV, p. 542-548 , 554-556 , 5.59. Henke,
Handb. des Cr. Rechts, vol. III, p. II, § 171 , p. 216-225 inpr.
P- 219 » es lässt sich allerdings auch ein Aufruhr gegen den Regen-
ten selbst denken , der weil nur eine einzelne Regenten Handlung
dadurch verhindert oder ertrotzt werden sollte , nicht Aufkündigung
^es Gehorsams überhaupt und also nicht Hoehverrath ist, sondern
quot;ur Aufruhr allein , oder höchstens , wofür ihn einige neuere Straf-
gesetzgebung en erklären, Majestätsverbrechenquot; et p. 221, 222 et not. 1
3, p. 232, 233 et not. 8, p. 234 ab hisce ult. plane recedo:
editio levior perduell. esse potest, si contra edictum Regis lit quam-
luam gravis seditio est habenda: si vero seditiosi Regem ad aliquid fa-
eiendum, ad edictum ferendum vel abrogandum vi cogere volunt, est per-
duellio : nunquam erit delictum Maiestatis in specie. Tandem seditio
levior ex coniuratione etiam oriri potest e. g. contra edictum Or-
dmum regionis (Staten van eene provincie) si coniurati ante sciuntOr-
dines tale edictum laturos esse. Henke, Ilandb. vol. III, § 184,

saepius per caiiiurationem quam subito fieri: minores
contra species et inprimis levissimam eius speciem
multo saepius sine coniuratione oriri.

p. 409, 410, 5 185, p. 4S5, 431-433 contra Feuerbaeh, Lehrb. von
cum not. MUterm, SS 201-205 et not. 1 et 2. Mitterm. ad § 201 ubi
reele Feuerbachium interpretatur et quaedam vitia eius comp, hac
in re indicat: e. g, praeter seditionem perduell. speciem varii sed.
gradus distinguendi sunt, et ille, qui solus magistratui obsistit, a no-
tione seditionis alienus esse dicendus est, p. 187-192. Tittmann,
Handb. der Strafrechtsviissensebaft u. s. vv. ed. 2, vol. II, bes. Theil,
§ 2.55-260, p. 67-76. »Die Rebellion nähmlich ist auf Cmstursung
des Staates oder seiner Verfassung gerichtet und geschieht durch
Bürgerkriegquot; nimis stricte, nam ad mutationem normarum tendere quo-
que potest et not. h, p. 69 ubi Roehmer ab eo reprehenditur, cum
§ 222, voL II, p. 18, 17. »Die liebellion ist vollendet, sobald der
Krieg wirklich zum Ausbruch gekommen ist.quot; Luden , über den
Versuch des Verbr. cap. II, p. 226 , 229-231, cap. V, p. 491, 492
»ein wirklicher Aufstand — statt gefunden hattequot; cum cap. II,
p.[ 158, 159 de iure communi in Germ. sec. quod iudieat socios mi-
nores seditionis levioris ex rebus et factis saepe ut noxios iniuriae
puniéndos esse. Gravissima seditio ex eius sententia consummata est,
si coniuratio ad eam faciendam inita est. Weiske, Hochverr. und Majes-
tätsverbr. ö 29, 30, Jp. 102-111 inpr. p. 106, 108, 109 ubi etiam
de clamoribus agit: de minore poena soc. quam auct. convenit: con-
tra $ 30, p. 108, 109 de cons. »Liegt dem Verbrechen ein Complott
zum Grunde, so ergiebt es sich schon aus dem früheren, dass es
dann des Jiislruehes der Seditio zur Vollendung des Verhreehoiis
gar nicht bedarf.quot; Sic etiam ibidem de aucloie sed. »wenn es
auch nicht zum Ausbruche der Seditio kamquot; contra p. 110 »so i»t
es ganz folgerichtig, wenn man es dann wenigstens durch die näch-
ste , von dem Vorhaben des Verbrechens deutliche Beweise liefernde
Handlung für begangen erklärt, obscbon der beabsichtigle Erfolg
noch lange nicht erreicht istquot; cum p. III. Haec inpr. de iure Ro-
mano. Hepp, Beiträge zur Lehre vom Hoehverrath, sechste Abb.
p. 62-64 et in not. praec. not. 8 ,.-6, 8. Escher, vier Abh. Comnt.
III, p. 226, 227, art. 181, 182 cum p. 242-244. Rossi, traité de

Quibusdam igitur notis diversaei seditionis. species
inter se differunt, attamen una nota maximi momenti
quot;s omnibus propria est, scilicet vis publicae, cuius
gravissima species est quasi culmen. Multitude vi aut
»quot;nis vis in omnibus speciebus tendit ad illos, qui
toti reipublicae vel eius parti praepositi sunt, vel, qui
inssa eorum exsequi debent, cogendum, ut aliquid
faciant, omittant vel patiantur.

Si de notione conatus diversarum seditionis specie-
^um quaerimus, hae inter se non valde differunt;
conatus remotus gravioris et levioris seditionis adesty

jijoit penal L. 11, cap. XXVII, p. 307 , cap. XXXI, p. 342. M'Sch-
^r» über das crimen vis Neues Arcb. des C. R., vol. XI, p. IV,
P- 635 seqq. inpr. p. 637, 639 , 640, 644 seqq. Revision dor Lehre
Verbr. des Gewalthät. vol. XII, p. Ill, § i, p. 343-350 cum
^^^^ gt; p. 351 seqq. Wächter, Lehrb. des Röm.-Teutschen Rechts,
■ 11, § 149, p. 64 seqq. praec. not. 63, p. 66-73. Heffter, Lehrb.
gem. Deutsch. Criminalr. ed. sec. 1840, bes. Theil, S 200, p. 173,
^ 203, p. 174, 175 et not. 1 et 3, tit. II, j 218 cum § 220,'
P- 188, 187 et not. 2 ad g 230 de cons, levioris sed. » Das Ver-
rechen ist vollendet, sobald eine dem Zweck einigermassen ent-
sprechende Meiige von Individuen vereinigt und offen Jür den Zweck
^rsrcnd eine Art von TMtigkeit gesetzt ist,quot; haec nimis universe ;
^^Iman, Grunds, der Cr. Rechtwiss. ed. 4, S 327, 328, p. 344,
^ cum § 355, 356 ubi minus recte destinguit inter sgt; Aufstandquot; et
scnbsp;differentia inter perd. et leviorem seditionem

v^n^quot; quot; quot;quot;'®rscheidet sich in dem Gegenstande und in dem Zweck
dem Verbrechen des Hochverraths, indem bei diesem die Grund-
^ngungen für die Existenz des Staats, oder seines Oberhauptes
^^^f^yi^nstand sind und Vernichtung derselbe als Zweck erscheint
quot;ciendum foret, si noxius normas plane mutare vellet), bei jenem
^^ nur der Staat in Ansehung einzelner Jlandlungen der Gegert-
^quot;»rf und nur die Erzeugung oder Verhinderung dieser JlandluHeen
®r Zweck ist.quot;nbsp;Vi

quum seditiosi seiunctim in locum publicum conve-
niunt et ibi coniuncti manent ad finem suum attin-
gendum , conatus propioiquot; est, quum magisti'atus cum
adparitoribus adveniunt et seditiosi tamen coniuncti
manent; et delictum eorum consummatur, si magistra-
tus eos seiunctim abire iubent et illi liisce iussis non
obtempérant et vi obsistunt conatibus magistratuum
et adparitorum eorum multitudinem seiungendi; non
vero requiritur, ut magistratus vel adparitores eorum
ab uno alterove seditiosornm vulnerentur aut occi-
dantur, et sufficit, si seditiosi minis aut clamoribus
se vim magistratibus illaturos ad recedendum e tali
loco publico cogunt. Ab alia parte seditio qualicun-
que facto, quo seditiosi animum suum declarant,
nondum est consummata.

Gravissimae seditionis speciei, ad quam nota armo-
rum et pro parte gravioris armorum speciei requiren-
da est, ut vidimus, consummatio, si ex coniuratione
orta est, variis modis obtinet, prouti e domo coniu-
rationis simul armati in vias prorumpunt, vel dam ar-
ma secum gerentes in loca publica se conferunt in va-
rias partes divisi vel singuli, prouti se convertant
in loca publica, quae a militibus vel magistratuum
adparitoribus occupantur, vel in alia loca.

Si arma domo coniurationis egredientes non ostendunt,
neque magna caterva per vias procedunt, consummatio
et varii conatus gradus seditionis eorum multo magis
ad consummationem et ad conatus gradus minorum spe-
cierum accedit, ac si statim arma publice proférant,
quod tunc gravissima seditio iam consummata haben-
da sit. In priore causa seditio est perfecta,- an-

tequam magistratnum iussis non obtemperent et vi
öiagistratus vel eorum aclparitores discedere cogant,
^uod eos propellendo vi multitudinis vel clamoribus
minis, nunquam vBro^erberibus, vel armis utendo
«d eos vulnerandum vel occidendum fieri debet, nam
laec non pertinent ad seditionis consummationem: poena
solummodo augeri potest in eum, qui magistratum
eius adparitorem vulneravit vel occidit.

Eo magis tali ratione gravissima seditio consum-
quot;lata dicenda est, si subito orta est. tijj .

Magistratibus ins cum militibus adveniendi si ad-
Paritores eorum ad seditionem sedandam non siifficiunt,
lt;=oncedendum est, attamen militibus contra seditiosos
«on utendum est, priusqnam eos monuerint, ut se-
»inctim discedant, neque statim magistratibus milites
adhibendi sunt ad tales cives vulnerandos vel occi-
endos, sed primum milites conari debent vi e loco
Publicoseditiosos pellere: si seditiosi vi obsistunt,
^•iiic demum sclopeta in eos exoneranda sunt: in
^^itc tamen re multa a rebus et factis et a conditione
reipublicae pendent.

Iuris principiis et sanae politicae rationi, ut vulgo
^eitur, convenire videtur magistratus legis partem,
^«a poena in seditiosos cives sancita est, ipsis sedi-
tiosis recitare, ut in Anglia fieri solet, vel, si lex
'^'ariis partibus constat, et non brevi temporis spatio
recitari potest, maiorem vim in seditiosos babebit, si
«Magistratus brevem formulam solemnem in ipso se-
ditionis loco récitât: bac ratione optime cives sedi-
tiosi (vel illi, qui civibus in republica in delictis di-
quot;^dicandis aequiparantur) monentur, ut placide dis^

cédant, et ut legibu,s atque magistratibus obtempèrent
EIoc ad omnes seditionis species adbiberi potest et
inprimis ad gravissimam seditionis speciem adhiben-
dum estnbsp;iti

Auctores et duces seditionis, sive conatum sive con-
summationem eius spectemus, maiore poena quam ce-
teri socii seditionis afficiendi sunt et aliquatenus
maiore, si noxii simul auctores et duces seditionis
sunt: de bisce vero omnibus regula valeat eos a
poena plane liberari, si a proposito ante consummatio-
nem seditionis sponte desistunt: haec autem régula
non ad socios minoris momenti restringatur ; auctores
vel duces seditionis modo alios socios ad seiunctii»
abeundum et a proposito recedendum monuerint, ut
omnis poena iis remittatur, si seditio tamen per alios
socios consummata est, alioquin poena quaedam levior ns
infiigatur, duces vel auctores seditionis praecipue ef-
ficere possunt, ut finis seditioni imponatur.

Politica ratio suadet, ut Eex socios minoris momenti»
qui nüiil fecermit, neque alia delicta commiserunt, a
poena pro parte saltem liberet, si permagnns eorum est
numerus, et si civitas vel cives nullum damnum ind^
passi sunt, quamquam seditio erat consummata: civitatis
conditio, nisi hoc fieret, nimis turbaretur, si tam mu'^'
eius cives punirentur.

Quaedam autem causae exceptionis causa cogitan
possunt, in quibus seditionem movere liceat contra
gubernatores ipsos reipublicae, sive unus civitati sit
praepositus, sive plures quam unus sint, scilicet, si
Eex normas reipubhcae factis vel iussis vel edictis
suis manifeste evertere conatur et sine ulla lege ci-

■^ibus imperare vult, dummodo iiormae reipublicae
^-ntea siut eonstitutae et Rex iusiurandum praestiterit
lias normas servaturum atque secundum eas ci-
■vitatem gubernaturum; necesse tamen est ut does
quae secundum reipublicae not^nas iis concessa
^^nt, antea frustra experti sint.

Sic primum Regis consüiai-ii (ministers) in iudicium
quot;^ocandi sunt et, ut, gravissima seditio iusta sit, Regi
Trinis tale iudicium est proliibendum, vel armis ei
cavendum est, ne sententiam iudicum de Regis con-
®iliariis magistratus exsequantur 1).

praec. p. 489, 490 cum a et 4 convenio, minus cum c: b »sie
Menge) einen Beamten durch Drohungen zu einer Handlung oder
n'erlassung genöthigt hat.quot; C. » wenn die Menge die Obrigkeit di-
bedroht und in ihrer Widersetzung gegen die ihr nun zuge-
quot;quot;quot;nenen Befehlen der Obrigkeit beharrt — denn dadurch ist die
''rigkeit schon zu einem Dulden gezwungen worden, wenn es gleich
■■ nachher noch gelingen soHte, die Menge zu zerstreuen.quot; Haec
quot;'tioia non semper vera sunt, nam magistratus adparitores rubere
possunt coetum e. g. viginti vel triginfa hominum seiungere et tunc
^ ' potest, ut cives, quamtjuam ante minabantur, revera discedant. Hen-
® sd cons. levioris sed. requirit » Misshandlangen oder weulfstens
Se'ahrliche Bcdiohungen.quot; Ilenke, Handb. des Cr. Rechts, vol. III,

Praeterea, si' cives, qui ab aliis civibus creari so-
ient ad : rempublicam in multis câusis simul cum Kege

p. II, cap. I, p. 323-231 et not. 31, p. 236 cum § 172, p. 237-
340. Carmignani, Iur. Crim. Elem. vol. II, L. III, tit, II, § 674,
p. 11 cum § 679, 683, p. 13, 13 leviorem seditionem habet »po-
pulärem tumultum , qui ex aceidente aliquo exoritur.quot; Teoria delle
leggi della sie. soc. L, II, .cap. VI, voh II, p. 133, 123, 125, 126,
128, 137, 138 et not. 2. Martin, Lehrb. des Teutschen gem. Crim.
Rechts ed. sec. § 203 et § 204, p. 489, 491, 492 et not. 9 et p.495
cum § 237-240, p. 577-686 inpr. § 238, p. 580 de differ, inter perd.
et levior. sed. » man muss! nur um den Hochv. mit diesem Verbre-
chen nicht zu vermisschen den Fall ausschliessen , wenn der Zwcch
eine Veränderung der Staatsverfassung zu bewirken , diese zum
wahren Gegenstande des Verbrechens , hingegen die Obrigheit, wel-
cher man sich wiedersetzt, zum blossen Mittel jener ZwecTiverfol'
gung macht,quot; Haec non satis accurate, quamquam causae cogitari
possunt, ubi in normas reip. tenditur et magistratus adveniunt ad
coetus solvendos, » Obrigkeitquot; posset etiam de Rege intelligi et tuno
veritati repugnaret. Werner, Handb. des peinl. Rechts § 445-460, p. 285-
292 praec. § 447, § 454, § 457 et § 459 ubi de consumm. et de auct. sed.;
consummatio sec. eius sent, adest, si multitudo magistratibus tanta vi
obsistit, ut adminiculis extra ordinem magistratibus opus sit. Haec
nimis universe scripta sunt. De sententia Werneri, Henkii et aliorum
conf. Wächter , Lehrb. 11. Pauca ap. Mittermaierum in opere Staats-
lexikon von Rotteck und Welcker, vol. VIII, p. II, p. 321 »sobald
daher der Aufruhr ausgebrochen istquot; dnbium est, quomodo haec
verba intell. sint. — Klüber, öffentliches Recht des Teutschen Bun-
des und der Bundesstaaten ed. tertia, Frankfurt 1831, p. II, cap. h
§ 25-5, p. 332, 333 » vermöge des Lnterwerfungsver^rags behält
das Volk, der Inbegriff der Staatsbürger, ausserhalb des Staatszweckes,
seine Selbständigkeit: und der Regent hat die Oberherrschaft, nur
unter der Bedingung pflichtmässiger Wähl der Mittel zur Erreichung
jenes Zweckes — das tiRecht zu der Oberherrschaft kann ohne g®'
hörige Anwendung der Mittel zu dem Staatszweck nicht bestehen,
so oft das regierende Subject anders als dem Staatszweck gema.'»«
denkt oder handelt j so oft es Willkührherrschaft sich erlaubt, thut
es solches als Mensch nicht als Regent, und es steht ihm der l'quot;'

gubeniandam (staten generaal, chambres), a Eege
®ublati sunt, neque Eex concedit, ut ahi creentur,

^erwerßingsvcrirag mtgegcn , welcher heiden Theilen Zwangsflichten
auflegtquot; conf. tamen ea, quae deinde disputât inpr. » selbst im
»•echtmassigen Fall, ist Reformation einer Revolvtion vor zu ziehenquot;
cum not. a.g, p. 333-336 inpr. d et c ubi varia exempla talium se-
d'tionum afferuntur, uti etiam exempla normarum reipublicae, quibus
potestas Regis vel gubernatoris universe restringitur: inter quae memo-
■■'a digna sunt normae Aragoniae saec. IX , p. C. n. et anni 1287 ,
^quot;griae et Poloniae. Argumentum ab eo citatur satis notum sccun-
dum principium »le Roi est inviolable, les ministres sont responsa-
^'osquot; et miror eum non magis boc^ loco de industria hanc quaestio-
»quot;m tractare conf. cap. II, § 257 , p. 336, 337 cum § 279 , § 280
p. 362 seqq, cum parte sec. cap. Vll, S 342, p. 487 , 4S8 et
'quot; not. ubi Regem sacrosanctum habet, sed de hac quaestione non
^^Sit cum lt;5 283 , p. 374 (cap. HI). Conf. etiam Proeve over de zelf-
«tandigheid en onafhankelijkheid der regterlijke magt door Mr. H.
^an Sonsbeck, Zwolle bij Doijer. vol. II, p. 3.5-41. Doctiss. vir de
^oc iure plane convenit, sed usu fori (e. g. per reipublicae normas)
00 restringendum esse existimat. Multi scriptores ab eo afferuntur
K- Rnsscl. Schmitthenner, Grundlinien des allgemeinen oder
«dealen Staatsrechtes. Giessen 1845, (vol. III, oper. hui. script,
^^^ölf Bücher vom Staat) p. II, cap. III, § 109, p. 376-378 meae
®ententiae adversatur, quamquam convenit de facto » Weigerung des
Gehorsams, passiver Widerstandquot; et in republica sine normis distin-
g'^'t mter iussa propter finem, qui rempublicam spectat, et inter
alios fines (Privatzwecke). Tandem scribit »Mag übrigens unsitt-
oher Gebrauch der Staatsgewalt und auf bloss materielle Gewalt
gestützte Hebung des Unrechts durch den Regenten die Verpflichtung
ünterthanen su Gehorsam und Treue nicht außiehen, und mag ,
^^0 der Regent die Gewalt nicht vom Volke hat, für diesen auch
C'n Absetzungsrecht (ius dethronizandi) da seyn.quot; Quomodo vero
^orba »Gewalt vom Volke hatquot; intelligenda sunt.i* exempla lac. II et
X inter alia citantur. Compar. etiam not. 1, p. 378 ubi multi
®oriptores, qui de industria hoc argumentum tractarunt e. g. Ganilh,
Strombeek et Murhard afferuntur. Conf. etiam Robert von Mohl,

civibus Ulliverse llegi vi obsistere licet: alioquiu ta-
libus civibus selectis solis mandatum est, ut de iu-
ribus civium universe et de normis reipublicae cu-
rent et ut omnia adminicula ad iura civium et ad
normas civitatis defendendas secundum reipublicae nor-
mas adbibeant: si baec omnia frustra tentarunt, bisce
civibus alios cives ad arma vocare licet.

1840. Laupp'sche Buclih., vol. I das Verfassiingsrecht L. I, cap. Hi
J 29 6, p, 181-183 et not. 3 et 4, p. 184, p. 185 propter iusiuran-
dum de reip. normis servandis a Rege praestitum hoc ius populo con-
cedit, sed hoc restringit iure »-wenn — objeetiv , die Verfassung in
ihrem Wesen und nicht blos in Nehenpunhten verletit ist, und an-
drerseits, «ubjectiv, auf den irregeleiteten Fürsten die gewöhnlichen
gelinderen von dem Grundgesetze selbst angegebenen Mittel jede
Würkung verfehlen.quot; Deinde plures causas enumerat et hoc xdll-
mmn pop. adminieulum ivre habet cum § 118, p. 692-694 de iuri-
, qui Ord. gener. adscript! sunt in tali reip. condit. extra
ordineta eoncedendia et not. 2 et Mohl, Die Verantwortlichkeit der
Minister in Einherrschaften mit Volksvertretung, Tübingen 1837 j
Einl. 5 1, p. 18, 19, 23 et not. 10, lt;5 4, p. 74-78 etiam de causa
Caroli X in Francia et de quaest., an Rex semper per id, quod voca-
ri solet jgt; la responsabilité de» ministresquot; defendendus sit ac rei-
publicae Sit servandus cum L. II, cap. II, p. 702-713 nimis leviter
argumentum ad Polignac aliosque defendendum adhibitum Regem non
sacrosanctum esse habitum, sed regno privatum esse, eius consiliario'
igitur non teneri vocat » Trugschlussquot; p. 708 nam de ea quaest. sal-
tem disserendum est. Post tam egregium opus de his quaest. noquot;
ausus sum de industria de illis in mea diss, agere: praeterea line'
operis raei nimis tali ratione protracti fuissent. Prae ceteris consul-
Clariss. Thorbecke, Aanteekening op de Grondwet ed. sec. Kratiet-
dam bij Muller 1841 adjicap. VI, p- 110-112 ubi ius populi vi Reg'
^^obsistendi concedit, si » zijn {sc. Regis) bestendig gedrag haar logen-
straftequot; »c. ostondit Regem normas reip. tollere velle: tunc ei regnuquot;'
abrogari potest oum animadv. ad art. 75 seqq. vol. I, p. 188-204.

i'ogare possunt et ante seditionem rogare debent, üt
consilia et facta mutet, si vero nimis magno numero
ac nimis eum adeunt atque ab eo petunt, ut hoc
faciat, delicti seditiosae rogationis, ut in Anglia
Vocatur et vetatur, teneantur: hoc delictum nomina-
tim poena prohibeatur.

Tale ius civibus universe et talibus civibus sele-
ctis esse et conditionem reipublicae hoc ultimum liber-
tatis adminiculum postulare posse multi lureconsulti
et iure hodie profitentur et iuin saeculo XVIII qui-
'lam doctores iuris publici de hoc iure convenerant
quot;eque hoc ex rerum conversione in Anglia lacobo II
i'egnante unice repetendum est, ut lureconsulto Black-
stone visum est, neque hoc restringendum est ad Re-
Sem regno privandum, si sponte e regno exiit; nam
eodem iure cives gaudent, si Rex etiamtum partem
^egrii cum mihtibus occupât, quod magis tali iure in
'lac causa opus esse videatur, tametsi Rex nunquam
in iudicium vocari posset, sed selectis civibus ab ahis
Civibus ad leges cum Eege ferendas et ad tributa
Clin eo decernenda creatis statuendum est talem
Negern propter facta ipsius contra normas reipubhcae
i'egno privatum esse.

Verumtamen civibus tali iuri caute et non nisi sum-
^a necessitate urgente (ein Nothzustand) est uten-
^löi, nunquam sperandum est civibus ad libertatem
suam tuendam tanto adminiculo^ opus esse ; quod
Status inris in civitate rerum conversione semper valde
tirbatur, sive normas ipsius civitatis sive iura vel
'^ona singulorum civium spectemus-, est igitur exceptio
'Regula, quae cum omnibus civibus minoris loci In-

reconsultis non est cominunicanda, ne talem excep-
tionem regulam habeant, et ne leges ac normas reipu-
blicae, uti etiam eius gubernatorem, nempe ipsum
Eegem, non amplius vereantur, ne plebs vi civitati
imperet, et, ne iura subvertantur.

Quamquam Cliassan egregie inter talem seditio-
nem et alias eius species distinxit, plane tamen fa-
cio cum lureconsulto Henke, scribente: „So heil-
sam dieses Eecht aber auch in der Geschichte
Englands, durch Beförderung der Verfassung und
durch festere Begründung gesetzlicher Freiheit sich
bewährt haben mag; so ist dennoch nur die aus-
drückliche anerkennung, niemals aber die wirk-
liche Ausübung desselben selbst von den eifrigsten
Freunden der verfassungsmässigen Freiheit zu wün-
schen. Denn abgesehen davon dass gerade ungeübt
seine Wirksamkeit am grüssten seyn dürfte, müssen auch
die nicht zu berechnenden Folgen eines Aufstandes,
die Gefahren der Pöbelherrschaft und die quot;Wirkun-
gen des aufgehobenen Vertrauens erwogen werden,
die im Fall des Unterliegens der sich auflehnenden
nur im verstärkten Drucke des Volkes sich äussern. 1)quot;

1) Henke, Beiträge zur lehre vom Verbreehen des Aufruhrs, IVeue«
Archiv des C. R., vol, II, p. IV, p. 558-589 et not. 20-26 ouD)
p. 541, 543 , 544 , 545. Chassan, traité des délits et contraventions
de la parole caet. vol. I, 1. II, cap. I, sect. I, § 4, p. 205-210 nor»
satis accurate sententiam lurec. Blackstone cxponit, monet tamequot;
de periculo huius rei. Recte inter gravissimam seditionem universquot;
et tale factum {la résistance nationale, ut ab eo recte vocatur) di-
stinguit hisce verbis : » la résistance est un ifait légiiime , provoqd^
par un acte de violence imminent ou accompH, destructif de la io^

Si nullae normae in republica constitutae sunt, vel
«ulla iura edictis Regis civibus concessa sunt, po-

f^damentah du pays — L'une est la défense d'un peuple attaqué
ses droits ; l'autre n'est ordinairement qu'une aggression Iru-
contre un pouvoir coupable peut-être, mais qui n'a point fran-
chi ses limites constituUonnellesquot; exempla ibi citantur cum sect. LI,
P- S13-2S0. Blackstone, Comment, on the Laws of England ed. 16
y Coleridge cum not. London 183.5, vol. I, L. L„ cap. VII, p. 343-
245. ïAndsolï.r, as this precedent, leads and no farther, we may
quot;ow be allowed to lay down thfe law of redress against public opi
Pi^ssion (i. e. secund. rerum convers. et conventum in Anglia anjio
88) cum seqq. »the convention declared an abdication — and
Should withdraw himself out of the Kingdom - it becomes us to
e silent too , leaving to future generations whenever necessity and
^»»e sanety of the whole shall require it, the exertion of those in-
jrent (though latent)nbsp;of society , which no climate , . no tif

no constitution, no contract, can ever destroy or diminishquot;
«quot;m p. 245 , 346 et cap.' VI, vol. I, p. 333-335 ubi citantnr Bracton
»ortescne cam L. IV, cap. VI, voL IV, p. 81, 83 et not. 6,
^ «either dees the constitution justify any private or particular
®'«tance for private or particular grievances) thongh in cases of nn-
'^onal oppression the nation has very justifiably risen as one man,
^ vindicate the original contract subsisting between the King and
« peoplequot; distinguit ab alia sedit. » the universality of the d^:sign
^^aking it a rehellion against the State, an. usurpation of the powers
^^ governmentquot; exemplum cit. » to pull down all inclosuresquot; contra
minorem speciem »to pull down a partie, housequot; cum iis,
^quot;ao de coniur. iam cilavi cum L. IV, cap. XI, off. ag. publ. peace
141 seqqa riotous assemhlinf? oura elt;i. Ei VLy^ Bar., George I,
«'8 disturbance of the peacequot; nUno.habetuT felony vtithout bene-
^ of clergyquot; si iussis magistratumn non oednntcum p. 146 ubi riouts,
^outs distingunntur. Rout » unlawflil act. upon a common quarrel.quot;
unlawful act. of violence with ar wiUiont a common cause
cum p. 147 » tmuultious petitioniagquot; St. 13, Car. Ii:,
licet viginti nomina ht. suppl. apponere » for any alteration
^^ matter established by law in church or statequot; nisi quot;a magist,-
' «^dam tales lib. sint confirma«, et libello, non pluribus q,ram

tius est quac'stio facti quam inm publici ,'j quae ab^eiI
quaestione pendet j quanta ocives '^iKege auctore pasai

decern hominibus Regi Vel Pärliaraento tiflerre JliecÉ: poena nsijoe ad
100 1. et carc. 3 mens, cum not. 11. Rottecfc ,iiift opere Staatsle.vi-
kon von Rotteck und Welcker verbo Hochverrath (Politisch) vol.
VIII, p. II, p. S35 , 2S8 sedit. spec. perd. etiam gravissimam del.
habet. Contra requirit: ut Rex vel magistratus sec. reip. normas
agant; si bellum civile iam plane exarsit, potius de Iure belli quam
de iure pun. sermonem esse contendit et cxempla affert Hispaniae et
Angliae medio aevo: sie magis dubitat » wo ein aufrichtiger Glaube,
oder auch nur ein entsclmldbarer Irrthum über die Rechtmässigkeit
eines solchen Unternehmens vorliegt —politische Verbrecher — oft-
mals nur diejenigen — welchen ein Unfernehmen misslang und
tceil es ihnen misslangquot; p. 228 cum p. 232 » darf der ïïnterthan
nicht nur, sondern er soll — nach der Rechtmässigkeit desjenigen
fragen , der sich als Inhaber derselben darsteltquot; e. g. illius qui sibi
iura Principis arrogat. De iure sing, civium ad vi obsistendum ad
defens. hoc restringit et distinguit inter rempubl. certis normis-eonst^
et rempubl. sine normis p. 234 cum p. 235 seqq. sie etiam distin^
guit inter tales civitates et gubernandi rationem p. 239-244 » gesetï-
liehe Mittel der Abhülfe, Volksvertretung und Pressfreiheiti— die
entfesselte Volksstimme oder öffentliche Meinung — nur der physi-
schen Widerstandskraft möglichquot; cum seqq.T »In so verhängnis-
vollen lagen allerdings- entscheidet für das strenge an'si positiTB
Recht gebundene Gericht der Erfolg über Schuldlosigkeit (vielleicht
gar Verdienstlichkeit) oder Strafbarkeit — Dem Rechtsgefühl thut
solche Erscheinung Wehequot; pendet sec. ei. sent. » ob die Mehrheit
der Nation den Zweck des Unternehmens ngebitligt oder missbilligt
habe.quot; Convenit tamen de fali noxio »hat das äussere Recht verletzt
und ist strafbar, ein zur Erhaltung der Staatsordnung nothwendi-
ges ist.quot; Distingnit inter sed. et bellum civile, ius pun. tunc magis
dubium esse censet p. 240 cum p. 243 , 244 ubi nimis urget notio-
nem »Rurgersardenquot;iO;ad sedifi. comprimendam et p. 245 contr»
Kant Metaphys. Anfangsgründe der Rechtslehre , p. II des off. Recht
hui. pars prima »das Staatsrecht'-' § 40, Anm. in Kant sämmtl-
Werke Tom RosenkVanvi nndf Schnberti'ii leipï.'lS38 j vol. IX, p. 185
»darf der Unterthan dieser Uirgereehtigkeit zwar beschwerdcn, »bef

Slut:; tuncf' etlaml j causae cogitari j pèssuut,.,, in quibus
neeessa-K-esÉ^ »tgjtives/jconfepa.nninii?, iniquam Eegis

I: (!

{ fit

^etnen W^jrf'f-^'cntä^ßnfjegenaetzfinfä.iationes addit »Denn der, wel-
cher die -Staatsgewalt einschränken soll, muss doch mehr oder we-
»'gstens gleiche Macht haben, als derjenige, welcher eingeschränkt
^^rdquot; cum p. 160-169. » Wider ,,das gesetsgebeude Oberhaupt des
Staates giebt es also keinen rechtmässigen Widerstand des Volks;
quot;^enn nur 'durch Unterwerfung unter seinen allgemein gesetzgeben-
den WilleiiXist ein rechtlicher Zustand möglich: also kein Recht des
•^«fstandes — am allerwenigstens gegen ihn als einzelne Person —
■öer geringste Versuch hierzu ist Hochverräth — und der Verräther
dieser Art kann als einer, der sein Vaterland umzubringen versuchtl,
(parric.) nicht minder als mit dem Tode bestraft werden.quot; ~ Denn
quot;Ol demselben befügt zu seyn, müsste ein öffentliches Ge.setz
»orhanden seyn, welches diesen Widerstand des Volks erlaubte'faet
«ot. » wenigstens den Vorwand des Ifothrechtsquot; et p. 169 conc. » ne-
ßstiver Widerstand.quot; Haec non plane conveniunt cum § 46 et 47,
P'-158^,160, leiT »eines allgemeiner Oberhaupts, der nachj.Itrei-
»rtsgesetzen betrachtet, kein, anderer als das vereinigte Volk. seÜMt
•«yn-jfeana^? eum §i49, p. 162 ubi Regem distinguit a »Souveraiu.,
^lerrscheri des Volksquot; et verba ibidem. »Jenes { . pop.) kau die-
®®nlaueh, seine Gewalt nehmen, ihn absetzen, oder seine Verwais
reformiren , aber ihn nicht strafen.quot; Fichte Gründl, de« Ma-
*n»lt;lt;.aenan,1797., parte seo. cap. III, § 21,i„vol. II, p. 135 cum
^ '140 deirad. pop.f de niagistr. et dc rationibus universe pop. redh
''ondis sermonem habet. Haljain lt;hs Constitutional history of Eug-
'«ndrfsd. quinta Paris Baudryo;1841, vol. III, cap. XIV, p. 63-66
quot;S rerum conversionis in Anglia anno 1688 defenditnet tamen con-
, H cannot bqadefended without rejecting the slavish
P'-indples of absolute obodimee -or even that pretended modification
^'fJihem, wich, imagines some, extreme case of intolerable tyranny,
'quot;iBe 3s jt, -yy^re, lunaaf of despotisni, as,t,t]ie only plea and pallia^
of Tesistanico^ Doubtless the adsiinistralion of James U vvas n(tt
tfeis maturequot;! scum p.r 63 in ßoe aura p»,,§9 et 70 et 7it-73 de
S^'-potestate et de sententia of fh?ii commons Jac. normas reip.r siib-
'^»fere voluis.ie et-,.solvi3so » the, original co«trin^!t,^betwen King^and
Foster a rcpopfoioaet. sßisc. J„efl,

gubernandi rationem se defendant, et haec defensie
quodammodo im-e natnrah hominum niti dici potest.

cap. II, sect. I, p. 308 seqq. notam armorum stricto sensu non re-
quirit, contra quaerit de animo noxii conf. p. 309 cum p. 310, 311
sect. II, III, IV cum sect. VII, p. S13-316 de facto Damoree et
Purchase, » destroying the meeting houses of protestant dissentersquot;
quae sed. habita est perd, et facta sect. VIII, p. 316 seqq. sect. IX
» an assembly armed and arranged in a warlilte manner for any
treasonable purpose is bellum levatumquot; p. 318 cum sect. XI, p. 319
» holding a castle or fort against the King or his forcesquot; cum cond.,
»if actual force he used in ordre to keep possessionquot; Stephen summ,
of the Crim. Law 1834, cap. VI, p. 34-35 etiam perd, »under
pretence to reform religion or the laws or remove evil counsellors
or other grievances either real or pretendedquot; sed requiretur » general
designquot; cum cap. IX, p. 78, 79 cum p. 81, 83 et 83 , 83 de facto
»tumultuous petitioningquot; etiam St. 57, George III, ubi aequip.
cone, illic. et libelli suppl.; numerus indie. 50 hominum, exceptio-
nes deinde conceduntur de convent, in Irl. et de iureiurando » for sedi-
tious purposes or to disturb the public peace 50 George III, c. 103
ap. Kussel a treatise on crimes caet. vol. I, cap. XII, p. 133 cum
cap. XXV, p. 347 seqq. inpr. p. 349 puniri potest ; si notio vis adest,
propositum requiritur quodammodo : alioquin » Sudden affrayquot; cum
p. 355 cum p. 363 et de facto tumult, petit, p. 365 , 366 et not. b.
except, sel. civium Pari, partie, per tempus quo ad leges ferendas caet-
convocati sunt. De exceptione dicta » re'sistance nationalequot; non sa-
tis cogitasse videtur celeb. Mittermaierus in opere Staatslex. vol. VIII,
p. II, p. 313 verbo Hochv. quamquam ceteroquin multa egregie ibi
scripta sunt. De hac quaest. etiam von der Becke, über den Krieg
und seine Beziehungen auf das Cr. R., mit Bemerk, von Mitterni.
K. Arch, des C. R. , vol. I, p. III, p. 399 seqq. praec. p. 538 , 430,
431 et iam Matthaeus de crimin. ad L. XLVllI ff. tit. II, cap. II;
Wo. 6, p. 314-318; et, q;uae de potestate Regis et eius consiliar. iquot;
republ. sec. normas constit. disputât de Chateaubriand de la mo-
narchie selon la charte, Mel. Pol. Oeuvres compl. vol. XXV, Brüx.
1837, cap. IV, p. 6 cum cap. V, p. 8, cap. VI, p. 9, cap. XXIX,
XXX, p. 55-58, cap. XXXVII-XXXIX, p. 73-79 eum cap. XII inpr.
p. 33, 23. De nota seditionis, quae hominum numerum specta'

Legislatori vero iuris criminalis nunquam talis se-
ditionis ratio habenda est, sed semper seditionem
luiustam esse atque eam tamquam delictum poena
Prohibendam esse ei est existimandum: haec provi-
dere nequit, de tah seditione ei non est cogitandum,
ultimus noxii finis ei non est spectandus: in priore
causa potius est quaestio iuris publici.

Rex solummodo huius rei causa poenam noxiorum
Qunuere potest, si apparet noxios sibi plane de iure
seditionem movendi persuasum habuisse.

Quaeritur, an civis vel ille, qui secundum iuris crimi-
nalis principia civi aequiparandus est, delictum vel no-
minatim delictum contra rempublicam commissum
magistratui non deferens ut talis delicti vel in spe-
cie delicti contra rempublicam facti noxius vel
tamquam delicti specialis noxius legislatori
puniendus sit nec ne {non révélation)?

Si civis, vel ille, qui secundum iuris criminalis
principia, civi aequiparandus est, pro certo seit unum
Vel plures delictum speciale commissures esse, coHo-
luia noxiorum audiens, scripta eorum legens vel ex
«arratione socii coniurationis vel noxii delicti universe
'ie delicto certo persuasum habens (vel alio modo),

^''egg, Beifräg zur Erörterung eines Merkmals hei dem Thafheslande
^«Aufruhrs. Arehiv des C. R., N. F., Ao 1837, p. IV, ßig.
contra numerum viginti hominum.

ne^tieltantóli alii'î^rel aliis fideni facit ss ei vel iis
ätlkiliMtupäiü fatótörilafoilsen3ü)1^1ïelofeö delictum eorura
ïifOfl' dfela^ui'Um'V talis lioihöin Heqm' delicti socius, ut
hodiei'dici i'solet/i neque 'idélietï.'l(fautoi') susceptor di-
cendus est, quamquam hoè delictum non ad magi-
stratus detulit, neque proliibuit, quoftiinus perficeretur.
^^'ÏNullo modo eniraquod aliquis facere
ómisit 'ëV-'holuntéte èimul delictum eonantibus opein
férre vel iis favère censendus est, ad notionem autem
omnium specierum sociorum dolus requirendus est et
tel maxime in conatu eorum; hic dolus in eo, quod
aliquis facere omittit'et a me enumeratum est, plane
deficit, nisi adsint duae conditiones, de quibus men-
tionem -feci: si una alterave in iudicio probantur, tam-
quam socius stricto sensu, sed minoris momenti, vel
tamquam fautor plectendus est; notio scüicet favendt
a factis, quae delicti consummationem paranti,- vel
quibus noxius delictum exsequi coepit, mihi non aliéna
esse videtur. r -nbsp;.-io ojji

Omissio, quam dixi^(sit vënia verbo) non directe- ad
laesionem'vél aicl Mesiönis periculum singnloram civium-
vel civitatis neque ad damnum -^ineiitë ïntelligendiim
civitati et civibus-universe inferendum -«endit: é^-sola
omissione haec effici netjüeni-rt.-GJUt! jiecte- animadver-
tit'Oersted, nunquam bwijusas^delicti ha;beHdns est, ta-
mëtsi 'éius9 argumentum 'deliefum commissum fuisige,

p^SSèt^i^socn'delicti' stricto seiïsn, ut hodie vocari sö-'
lent, saepe non primaHae -Causae, eur delictUmScoift^

injttatur et coneunjnietur,: existimandi sunt et no»;
^mper de ipsis auctoribus delicti hoc Valet. Faßtor
dehcti saepe socio utitur, ut facihus dehctum perpetr«t,

Conatum deIicti.;cuIpae,ihominis tribuendi fieri non
posse atque multo o^magis a poena esse liberandum
ïam vidimus, deinde, probare conati sumus factum
hominis culpae eius tribuendum, saepissime no% nisi
laesione secuta poena esse prohibendum: haec igitur
deficiunt in facto delictum non deferendi;, id,, quod
ahquis fiicere omittit,, praeterea non tam universe,
atque factum ipsum est puniendum^,hac iu re saepe
diifert a facto arma domum conferendi.

Sed Oersted, Henké et nuper Königswarter il-
ium, qui factum delictum deferendi omittit, tanquam
ûoximn delicti speciahs poena afficiendum es«e cen-
^at, quod officia civis universe laesit, ad quae officia
Return deferendi pertineret.nbsp;_

JiiOersted prae ceteris ex pacto defensionis .civitatis,
^Ho cives vinculo civitatis tenentur, et ex ficae civi-
tatis lt;Ie iure eivium quam maxime cavendi vim . co-
Seudi. cives per legepi-poenalem, ac ; poenam ad de-
li«ta, deferenda pepetit.m . , : n ;

Taha vero pacta diserte probari nequeunt, et, num
^nlta huiusmodi pacta inter se , diversa fingenda sint,
dubium videri potest: jus,,; quidem puniendi ex fine
Civitatis deducendum est,i,s,ed ab aha parte, ut quis
delictum commisisse dici ,pq$sit,,dq|!elt;) quaerendura.,est,
au factum eins ei imputari, possit],/et,r a5i-factwi, vel
^d, facere civisi^tmittife singulis;,çivihus,,Yel ciyj-

Huius rei causa in iure criminali, ut multi Iure-
consulti profitentur, nemo ad faciendum cogitur, sed
lege existimatur omnibus civibus omittenda esse facta;,
ex quibus singuli cives vel tota respublica laedi vel
periculum vocari possunt, nisi propter speciale munus
factum delictum deferendi civi diserte, vel ex natura
muneris, quo fungitur, sit mandatum sic e. g. ducem
militum, ^qui per aliquot temporis momenta Ês^Jfbiis
ante Eegis palatium est praepositus, Eegem vel mar,
gistratus-mphere oportet de coniuratione contra Ee-
gem vel contra reipublicae normas, quam fieri cognoscit;
et simili modo magistratus disciplinae publicae (po-
litie) vel Eegis consiliarii (ministers) tali officio obstrin-
gendi sunt, liac tamen difi'erentia, quod de tali mi-
litum duce et de Eegis consiliariis hoe officium iuris
ad delicta directe contra rempublicam commissa/re-
stringendum est, et de magisti-atibus disciplinaet pj^-i
blicae propter munus eorum universe cavettdijad^
quiete, prohibendi maleficia et noxios malöfieieyq^
capiendi ad omnia dehcta hoe protrahendum .^lesti^non

Ad omnes magistratus propter iusiurandum ab}
praestitum hoe referre nolina.nbsp;on,quot; ■ '

Aliis civibus ium multis . causis est quidem offioiuro
dehcta deferendi secundum moraiia praecepta, lU©»
vero secundum iuris principia, tametsi iussa cuiqu®
civi mandata alium civem, qui in eo est, ut pereaï»
servandi multo magis a iuris principiis recederent,
nam tale factum civis saepe cum periculo vitae ip-
sius cohaeret, et potius est officium hominis in homi-
nem; hoe tamen exemplum ab Heppio citatur.

ad statum iuris civitatis, quantum fieri possit, factis
suis defendendum: hic ätatus iuris praeterea magis
directe delictis contra rempublicam commissis, quam
ahis delictis turbatur: secundum talem igitur senten-
tiam hoe officium iuris ad dehcta contra rempublicam
directe commissa restringendum esset, quod tamen
Oersted et Königswarter negarunt.

Aliud argumentum ab Oerstedio et Königswartero
affertur, quod magis speciem veri prae se fert, nempe
legislatores testes ad testimonia de delictis commissis
dicenda vi et poena cogéré solere, si sponte hoc dic-
turos esse negant, et sie legislatoribus esse statuen-
dum: maius autem civitatis et status iuris esse pe-
riculum magistratibus nihil de delicto cognoscentibus;
hanc sententiam Königswarter uberius exposuit.

Attamen primum dubia m.overi possunt, num ille,
qm testimonium dicere recusaret, delietum commi-
sisse dicendus esset et poena iuris criminalis esset
lt;îoërcendus: deinde testimonium aeque favére atque
«oeere potest, et in hac causa civis non cogitur, uti
^ facto delietum deferendi, alium civem dehcti ac-
lt;^iisare, non cogitur requirere quodammodo, ut poena
de tali cive sumatur. Testimonium tantum inservit
^d probandum in iudicio id, qnod verum est 1).

l) Prae ceteris consul. Hepp, Beiträge zur Lehre vom Hoehver-
zweite Abh. p. 13-25 inpr. 16 et 18-21, Dritte Abb. p. 36-
- übt egregie de difficultate probationis cum Hepp, über die nicht
^«'hmderung von bevorstehenden und die unterlassene Anzeige von
''gangenen Verbrechen, Archiv des C. R., N. F., Ao 183?quot; p. I,
P- 30-58 praec. p. 33, 3.5-37 ct not. 10, p. 36. .Iliror doctissin..'

.loHaB 3Ê .pp98 Büg .(J , 08 g Ja t-OS .q iau3
- '.Iff ^cil fiiul .ishBTreg-nSX liga rtiuiJssJ .Jeocup äb Ötäv eüil

Wane r^näestibier l^äctaveritV'ab éfus Wütteutlä discedo, sëd din du-
bitavi de levi 'p'oteil6 éius, qui tale factum omiserat: procul dubio
tunc noxius del. specialis babendüs esset. Konigswarter, geschied-
kundig överzigt der -Wetgeving Tan de''Toornaamste Tolken, omtrent
hét straffen dei- niet aanèSiffe''(non' révélatioii) van staatsmisdaden in
Néderl. Jaarb';^ tooV régtsgeleerdheid ea wetg. uitgegeven door den
Tex en Tan Hall, Ao 1839, toI. I, No. 2, $ 10, p. 213-217 recte
Feuerbachium et Stübelum refellit de notione socii negativi, ut
Tulgo dicitur conf. tamen § 215 argum. »Be Wetgevei', die den'
Staat verfe-geriwoordigt, en door wien de algemcene wll wordt ken-
baar gemaakt, mag dus aan eiken ingezeten dm pligt opleggen i
zoo veël' mogelijk mede te werken tot het hoofddoel des Staats. --
Indiei ïiü'ai quot;Wetgever het regt heeft den burger te dwingen tot
aflegging^Viri- pdigenf^'omii^ent eene misdaad, welke der'^vAh««?
reeds iek^d'fï ■^aar dus het stilzwygen veel minder géviè,^
mcdebre^lt;^'Wiiiquot;'het géval, wanneer de orcrtrfrf, of den W'
dreigden fersom'-kaf bekend is , waarom zoude hij dan 'niet
a/orko#'iil''k«''iaatste 'geval bet regt bebben' deii'ingëzéten^-
médèdeëling^'-Tai/ figt^èÖ' tbt-^ijnë kènriiS is geifomen-Jo'te'^lï^«^
gen r--^veel tóWéP'-tómiadellijke ZMc/oêd op de VegisnekèrUÜquot;-^
Jlaar zegt mén ijiissifieri, de weigering om getuigenis af te legS®''

^Jlraff' 'fems'-i^ï éhü8a'quot;pefia?
maiorem dé ion d'eferehdo deliéïóm''qukï^cüSqÜê''proi)b'ail lätti'Öérstfe3i
über dié Grundtepn'dèV Stra'fgiifefegèijrihg«'^ SfllV'^p. 2'(j2,quot;h'ob-fi»-^

mittel dazu angehalten werdén können über die Handlungen v''quot;quot;
durch die öffentliche Sicherheit gestört ist, Zeugniss und Av-ßTärmg
zu gehenquot; ex princ. securit. reip. et civium; hoc etiam habet ofEciquot;®
civis p. 203 exceptio, si periculum defer, tenendum esset et p. 201 gt;
contra soc. nég;- »nië als Ursache des Verbr. betrachtet vVeVaeöquot;

- M pÖ(ïaa • quaedam; illi', qm deliqtui?! j.po^.jjdèfe^^
•^ponenda esset, ad gravissima delicta ,contra reinpa-

p. 204 et § 30, p. 205 seqq. dé äeHct. cöiïsunlm. defer. Ube-
»■ïüs verö dè quaest. testiunU egit Königswarter. Iure Franc. Nap.
multa solummodo. irrogari poterat et noxius carcere retinebalurniii^
®alt;n non solvebat. Code d'instr. cum art. 80 et 8fi. çum .ejçt. 304
''ÇOiUrainte par corpsquot; procul dubio non est poena carceris,
Graverend, Traite' de législ. Crimin. par Dujrergier ed. BrHX. 1839,
ï, cap. VI, p. Nr. 97, 98, p. 188-191, art. 304 de omn. gra-
dibus inquir. in iud. intelligit. contra Wetboek van Strafvoi;fi.,jOffiç..

'sHage 1837, Landsdrukkcrij,, tit, V, art. 177, prima vice
muleta, sed art. 180 poena carceris, si testim. negare pergit usque ad
®pat. unius anni p. 43, 42 miror acutiss. lurecons. de Bosch Kemper
nihil de hac mutât, animadvertisse Wetb, van Strafvord. naar deszelfs
''Cginselen, Amsterd. 1840, vol. II, § 8, ad h. a. p. 437-439. Feuefj

12,,§ 49, p. 55 »negativer Gehülfe,
quot;quot;quot;^quot;l^cffi'chtwidrige Unterlassung, die That des ajidcrn befördert
-nbsp;nähmlich durch unterlassene Anzeige ,^des hevp^^steh.en-

^quot;i^î^çrhrejÇhens: vorausgesetzt das Gesetz oiex .iße^p^me-iifi^^^mt^-^
Anzeige oder Hinderung zur^^^Çflifiht ^nbsp;^i^q,

'Î^S^: iîrspçûn^lich ist dçr Bifrger zu diesen Handlungenj^njçht
^»Ukomnien verpflichtetquot; et Not. Mit^rm..

Rechts, vol. I, p. IIIj, cap. II, 5 43,. p. 280-^83 negat esse fauto-
Sdem, ante fecerat se delictum npn . delatnrum » indem da-
quot;l^rch die Hervorbringung des Verbrechens^gUtindesteiis erleichtert
^ird,quot; cui sententiae adversor, nam socii debent aliquid fecisse, lato
'eilsu ergo cum aliis convenisse in locum , ubi committitur delictum
excubias facere cum p. 28t de non deferendo universe » so er-
®ehemen sie freilich als verbrecherisch,, allein nicht in sofern sie
®Uf das nichtverhinderte Verbrechen allein bezogen werden, sondern
m Sofern sie als Verletzung besondrer Verbindlichkeiten oAei allge-
.Säjg-cr/j^jcfeCTS. sieh darstellen,quot; De non prohibendo p. 281,
See. variam reip. condit. e. g. ap. antiq. et recentiores populos
not, 3, p. 383 contra Oersted cum not. 7 ibid. ygt; Staatsdiencr
feiler ji^rt, wegen des im Diensteide ganz allgemein geleisteten Ver-
sprechens , des Staates wohl zu fordern, und dessen Schaden zu

blicam ex raea ^ejitentja .haec norma restringend»
esset, et nunquam id, quod talis civis focere.omiserat,

wenden, begehen allerdings ein (besonderes Amts-) Verbrechen durch
richianiéigé verbrfeeh^iscHer'^piäne, von welcfien sfe die Kunde er-
langt ihaben'îf cum ft«i )8 ihitf.iW perdnell:0lt;}um vol.l IH ,,,Sgt;184,
p. 413 cninnbsp;das Französischeifi^et«

338 » dass sie selbst nicht wohl beobachtet werden können, weil
in iéfm^fi'Âûi^aer' Wmiüd 'itir^Kenntniss sôlche? Projecte ge-
langt nndßibiH die Anzeigie ebenso wenig zugemuthet werden kann,
als einem andern, dcf die game Rache der Verbrecher und ihrer
Vertrauten fürchten muss, wenn er die Anzeige macht.quot; Tittmann,
Kandb. des Strafrechtswiss. ed. 3, vol. I, allg. Theil, § III, p. 333-
334 »negative Begünstigungquot; § 113, p. 334, 33.5 »zuweilen sogar
iu Theilnahme ausarten.quot;- de perd. vol. II, bes. Th. § 233, p. 18 et
régulas de sociis et conseils perd. jE(tqRa
de soc. et consc. aliorum del. valere. Zirkler, die gemeinr. lehre
torn Itfâjesiîi'sïèrbr. %äp.L III, p. 231-336 sec. princ. iur. p'uÄ'.l%ai«
factpn»{]i!UBÎti;,pqssegt; putat, sed de iure const, melius scribit7 »i nnUä

Wurtemb. Ap 181(),^p, ji^
in°perdueli. delicto tale factum punitur cum p. 236-338 et art. 9-1^
Cod. Hvuïtemb. âpPzir1iî!^p. 317 , p. 335 cum Hepp convenit
de ea quaest. tale factum non esse perd., tametsi minus recte affirmet!
» Denn,sçhef.ioh gleich den Beruf eines jeden Staatsbürgers, den

Staat vor heimlichen inneren und äusseren Feinden zu warnen
„■aß.jn-nbsp;9'u;, . ionbsp;. . • .ujjh^ ;

tedwA'» Contra legem'igiâ April I83Ï Ifimc: ikiidatV iJuöd taleiil poenaö
legislatores abrogarint »weil der Gesetzgeber gewöhnlich nur zwisschen
zwei Hebeln das kleinste wählen und sich also die Fragen vorliegen
njussi die harten Anwendungen, lin welche unverständige Bicb-
ter sieh hier t,so häufig verwren, uicht viel schreiender sind,
^er Niitsçfi, den ein solche? Strafgesetz dem Staate gewährtquot; cum p.
» Das Würtemb. Gesetz von 5 Marz 1810 art. 9 und Art. 10 enthält
über diesen Punkt musterhafte Andeutungen, son denen man mf
gends abgehçn sollte.quot; Hoc laudandum est in hac lege, quod dis-
tinxerunt; inter animum » damit die Ausführung des Verbrechens
nicht verhindert werdequot; art. 9 et art. 10 » nicht um böser Absicht ,

delictum contra rempublicam icommissum babendum
®®set, sed levissimum delictum speciale.

Valde autem dubitarem, num talis norma civitati
Prodesset, num bomines tam levi poena ad delictum
deferendum movereito^^nbsp;Königswarter con-

cedit graviorem poenam nonnunquam buiusmodi no-
^is irrogatam et in quibusdam legibus iuris poenalis
Sancitam iniustam esse.

Deinde propter varia adminicula, quibus magistra-
cies disciplinae publicae praepositi eorumque adparito-
uti possunt, tali poena non opus esse videtur :
officia buiusmodi magistratus ad omnes cives quodam-
«Modo transferrentur.

Hepp ante paucos annos contendit iudicia in con-
iurationes contra rempublicam factas tali legis norma
augeri, in hisce iudiciis saepius culpam noxio-
probari non posse, quae ipse in causis Bernae
^^uirendis expertus erat. Attamen delatores magi-
S^^tus disciplinae pubhcae in locum, ubi coniuratores
^»silia habent, saepe adducere possunt et per testi-
«'Onia unius vel plurium magistratnum eorumque ad-
de tah coniuratione constare potest, ut ante
a^iin^adverti. Magistratus vestigia coniurationis et

®quot;ndern aus Einfalt, Schüchternheit, unrichtiger Beurtheilung, oder
quot;'jssverstandener Pflichtquot; si poena de tali facto sumenda esset. Conf.

Jenuli. das Oesterr. Crim. Hecht nach seinen Gründen und
deinem Geiste, Grätz 1812 ad § 54 , 55 Cod. Aust. vol. II, p. as
mpr. p. 31 j 33 minus recte hisce defendit Cod.: » der muss aul
^f'heile rechnen, welche nur eine ganze llrastaltung der Dinge ge-
währen kannquot; ds impunitate socii del., qui tale del. defert et de
quaest.

cotnittratorumi sequi possunt ^ ut inderdelietum eorum
adpareat.;ii; Si: historiam consulimusjoicontrao Heppii.
sententiam affirmare ausim coniurationes saepe finem
(xwnsummationis.,delicti non attigissey -quod umis altetve
coniurationis sociorumî.èam defërjretïfihanC'UKero^.ob
catisam Hepp poenam eius,ïlt;jui delietum nomdefferfe,
non necessariaraf'duóit^tBed maioris-« momenti esse ri-»
detur.animadyersio'Heppii testimonia, quibus delictüm
noxiorum eoni.ujrätioiusbpix)bariilposset jo saepöl iudicior
auferriy.si Miam- tum'laocasantur^ velvdubia moyentur,
ana sociinooniurationisfofuerint,-ti:hieequot;.ne^javerum ma-
gistratus pro rebus, etitamp;etis ahaa probationesn-exspe-
ctare possunt, antequam noxios coniurationis capïant
et videre possunt, an revera coniurationem fecerint,
am taleilfactumaifLiiudtcioj-äpparere possit ^ p ,1111
■ü CeleberrigMittermaierus , nimis ■ univèraeimexisiniHiat
ceaiuratioèeimnbsp;(nbialios medoa; delictaujcemtant^

töttd^i mititäm'Hs)aregulagt;irsolumJja.b.x amico- aäümaraief?'
BarràrirfiimHibnnîf'tentom:..cuflmâamicœfCoràiliarlIc
nicaar©} ®tieiH.Hin eoriiuiatiaasaèpe: ifita aa-ftarté.^cjvjnm'j
a faötione ,yeltia !Ärüs fadiionibus, i-quaetj/vat'ioaiffines
sibir proiponunt;»itarnen ommesbitaJis O0'muirationiamp;: sdeü

amicitiae r^Mjiculor; iOióiYiSunl I icoiiiiim crt^
ajfguBOiehtO' adf seiitefitiaim:ide peen» illi,iquiudçlictuio
non deamp;rt, lirroganda irefeUèaidum uti licet.,L. quod om-
nes fooniamtii^I qjaamquamia amicitiae. ipneulö abstrißti

sunt, ad dehctumiodaferenduma clt;i)!gamfur;io quod jhdc
sententiasir iHmiimnmtittîiifeerae.'aimejfitaiit'epngiiiîet. 9I/3t
ëoiHuius^a ßententiaeT quae'dàm sane iratioiiiiiK deKctós
puniendis habenda est, et iff ex il hae sententia'omnes.,
qui vel gravissimornm delictorçim noxios. produjît,

unnibti3 fiuitivxyjaeoüavM glHitîSopoenaoaigitttir'lîiubcSfe
I noxios oprofleren rationi ipolitiea© niHiusiiCOKvé-i
'^iti-'ët iiiris; prmeipia/ihoc noajçostalantju mr.ijiiotiio3
eetî iqikôs^c^^gdûçijlHer;ojquir)iMicteM:^ mtend«
'^suwiftatiiaiï!éni:Jiiafö£«i:^ tegislaib®r«iiab^ emfliJJ-paiènw

Hcta deferfenda legislatori excitaridi sunt inee «si' noit
quot;^'Becoaria huic (Sententiae adyersatus erafc. existimafns
Rempublicam cives tali i lege ^.d'jproditienem impellere
fidem inter cives''talïbiusso' turbarij attameni pro
parte leum • iam '' refellit. ïDiderot-icivitatianonu caven*'
dum essev'ut scelesti.fideraoiiiterJ se'servent.

autem sententiam magis. dilucide illustrare et
quot;iuaedam illi addere : liceat. 'ot hb jhiufigoq oisbi - Ja
Illi, qui delictumfcommittunt^Juniverse maliocives^
quodammodo i saltem malii' homines i legisktori-j ha-
l'^indir'suntfoinprimis,- si graviora delicta dotoi admissa
®P®otamufe:: siodeiquot; régulaietf»noiinde'fesceptiôhei (jftae^
iUi dpsip qui idelicta contraiirtempnblioamïiiftt'ceK
î'Onti/ jnaBicivesJ srant pics etiateinôives re^lia gravisquot;,
^iiaantoigeditionem (et'iibamp;Hïini tcivite wrae, svmdictae
^öl-'quot; elato^ti'anàmo indulgentes coaimittere«'indpiuntï
ôïsîgis. igitur legislator® i 'tenia i vieivifejis iat. .civitatiifuni»»
^ftfS5Kl|)tfospjciehduHai£®s^, 'ijuam.iillistiöïalis; civifemsj-j^Oi.
''ïiflcjtfiffrfCQjîveritài! civitatisfïtet civium' -TinivôBsè kutem
ilitereet, illospjqutiittivBSfiR-el cLyjitateaap, lasdenei.volunt,
^^quot;feotxiin comsSia,^ facta cogtifiscLiinJ' ilab
Taie

igitur adminiculum ■ladMsfcatum ÎOTis servandum
adhibere ipotest acisièbefcp Tandem cives ad blios
delicti causaojdieferendios lt;hac ratione inon fco^unr
iSadjltanJum-^pe mpwàitatis éieitantumuv^ bjv

Delatores praemiis nunquam ornentnr, et magistra-
tus inquirant, an delictum adsit nec ne: si ille,
qui delictum detulit, calumniatus est, calumniae poena
coërceatur, sed distinguendum est, an hoc calumniae
causa fecerit, an vero dehctum culpa eius non satis
dilucide probare possit.

Si poena exsilii de eo universe sumeretur, nemo
fere civium delictum deferre vellet.

Itaque legislatores Prancogalli anni 1832, et Viri
selecti speciminis anni 1840 in patria nostra lau-
dandi sunt, normam legis de poena in eum, qui gra-
vissima delicta contra rempublicam ad magistratus non
defert, Codice anni 1810 Francogallorum statutum
abrogantes et ad talia delicta deferenda cives spe
impunitatis impellentes 1). Miror tamen, quod anno

1) Code Pen. Nap. art. 103-106 eum 107, 108. lex anni 1833,
art. 48 leg.» et Chauveau, Code progr. p. 335-337. Rapport du
comte de Bastard à la Chamhre des Pairs Moniteur du 3 Mars 1833,
N. 73 , p. 733. » Votre commission n'hésite pas à dire qu'elle re-
garde la révélation d'un crime d'état comme un des devoirs les plus
rigoureux que /a morale publique impose aux citoyens: mais elle
ne s'est pas dissimulé que c'était là un des devoirs que le législa-
teur est impuissant à preserire (Nonne haec ad theoriam Iur. Rossi
del. »la violation d'un devoirquot; quam ipse luree. deinde restringit ?]-
En effet, Mess., la loi ne pouvait précéder le moment, où ce devoir
se révèle d'une manière tellement évidente à la conscience d'un
homme de bien qu'il serait coupalle de ne pas l'accomplir - on ne
saurait cependant incriminer cette répugnance légitime à se faire
le déhteur de pensées coupables.quot; Haee ultima minus vere dicta sunt.
Rapport de Bumon à la Ch. des dép. séance du 39 Nov. 1831 , Mon.
Iîo.334, p. 3363 seqq. Ontvv. van Strafwetboek 1840, 1. II, art. 34,
îfo- 1, p. 8. Beccaria dei delitti e delle pene 5 14, p. 56 et 67.
»Ma in vano tormento me stesso per distruggere il remorso che

sd-lriidimikto'eamp; àîla ifiési-
quot;■quot;'azione.quot; Verba phiI.t.I}fderotgt;4nT^mMntlt;jrr.;?P( Cfiaure«ù éti Héli«quot;

quot;iü et sententia lurec. Chauveau de minore jjoena e. g. » une
peine inférieure ét niéme légère' prómise au délateur ^entretiendrait
mêmes défiances parmi les complices et pradidrait Us mèlties
quot; qua de re valde dubito; Benjamin Constant cum Filangieri
®quot;nvenit poenam illis, qui del. non deferunt, non imponendam esse
quot;6que delatores praemio ornandos esse, ab eo discedit de îure ci-
^'quot;atis singulos cives ad deferendum impunitatis spe excit. Comment.

l'ouvr. de Filangieri, Paris chez Dufart 1823, p. Ill, cap. Ill,
P- 173-180. Rossi, traité de droit pénal, L. II, cap. XII, Ko. 9,
P- 383 »le concours négatif ne peut être un élément de partici-
pation au délit — on ne peut pas dire que l'inaction et le silen-
iju provoquent la pérpé(ràtioh'quot;du'i/iitSe;' dö p'euHquot; encore
'%Ü'^p8ser^cfae'iS;Iut, qù^ ne^-H^^Ä» 'jiSi'^oif - qui^'s^aÈstienV
miieP, quot;ioiFaUlmé dà -ié^'

è'âsSîèife en quelque sortë ati-pfôjièt'-iï^iin'iiicl ffinàèlio^ à¥
''peieveM Mnikr' d'ilYienbsp;n'imis unîJ

scripta sunt, naito próïéul dubio',''si quis fidem®fecit''sê'''de-'
non^-pl-ohibiturum vei'non'aelaturum , etquot;'vî quot;non coactuquot;
fevet'-delicto. Miror lurec. Destriveaux legisl. 1810 Franciae

céSSùttt éft âffinàasfe » ll nôiis esfiiiiif(0sibfe®dfe ' n'e''paVcroire 'qïïe fà

Vlà 161 qui ordonne dans ptUsieurs états sous peine de la
dfe'révéler les conspirations^, aux quelles même on n'a pas
'«quot;ipé ,®Vi'est guère moins dure — Elle n'y doit être appliquée

dans touto »a «évérilé qu'en crime de lèze-majesté au premier chefquot;
Eauter, traité § 110 seqq. p. 93, § 113, p. 95, 96 igt; son action
est immorale, mais ce n'est pas un acte de complicitéquot; cum § 307,
îfo. 1 et 3, p. 196. Carnet, Comm. sur le Code pén. vol. I, ad
art. 103, nr. 14-35, p. 195-199. Le Graverend, traité de législ. cri-
min. par Duvergier, Brux. 1839, L. I, cap. III, sect. II, p. 131,
133; egregie Carmignani universe negat tale factum pertinere ad no-
tionem socii. Teoria delle leggi della sic. soc. vol. II, L. II, cap.
XXI, p. 406-411. »L'agente e restate nella inazione: ciô tanto puô
essere avvenuto per una monentanea dimenticanza, per negligenza,

incontra la resistenza invineibile delle cose, volendo forzarla altro
non fa che svelare la propria tiranniaquot; et p. 408, not. 3 » vi sarà in-
frazione di dovere, ma non vi sarà nè violenza nè machinazione di
delittoquot; cum p. 410, 411 .si aggiunge nn oilligo particolare di uf-
fizio il non soccorrere, il non proibire , o il non revelare , possano
assumere carattere di complieità — vera eonplieità il non fare urte-
rebbe il senso eomune e sorvertirebbe tutte le regole della giusti-
zia.quot; Haec nimis universe scripta sunt. Conf. tamen Carmign lur.
Crim. Elem. vol. I, L. I, § 235, p. 136, 127 ubi de dolo in facti
omissione m quibusdam causis convenit et L. III, p. I, 5 671,
vol. II, p. 9 et 10. »lYuda criminis scientia ac' denuntiationis
omissio tanquam a fidelitate deflexio extra ordinem punienda ali-
quibus visa est extra tamen Maiestatis notam.quot; Bauer, Lehrb. des
Strafr. «d. sec. J 347, p. 492 et not. 6. inter ea, quae del. perd,
propria sunt, enumerat eum, qui tale del. consumm. non defert, so-
eium haberi, et eum qui talis del. con. rem. vel prop, non defert
socium negativum existimari. Martin, Lehrb. des Teutschen geni.
Crim. Rechts ed. 2, § 77, p. 168-170 et not. 5, p. 169, not. 11 et
12, p. 170 propter eius princ. »Zwangspflichtenquot; sec. ius. consti-
tutum affirmat poenam de tali facto sumendam esse in causis lege
nominatim indicatis, sive committantur contra remp. sive contra priva-
tes : de del. contra remp. in speeic hoc iubet propter iusiurandum
a civibus Regi praestitum § 204, p. 492. Heffter, Lehrb. des gem-
Deutsch. Crim. Rechts, ed. 2, § 81, p. 74 et not. 3 universe negat
eum, qui hoc omisit, esse socium: exceptionem a régula pro-
ponit, si huius rei fidem fecit cum § 84, p. 77 et not. 7 cum
§ 316, p. 184, 185 et not. 2-4 de perd, hoc afiirmat vel ma.xime
sec. ius in Germ, const.; von Wächter eos habet fautores Lehrb. des

Röm.-Teulsch. Strafr. vol. I, § 91, p. 153 ct not. 88 , 89 cum
§ sa9, vol. II, p. 523 et not. 40, p. 623 , 524. Marezoll, das gem.
deutsche Cr. Recht ed. sec. § 34, All. Th. p. 96, 97 universe hoc
quot;cgat, sed de quibusdam malef. hoc affirmat, uti de quibusdam ma-
gistratibus. Grolman, Grunds, der Crim. Rechtswiss. § 35, p. 32
''les, qui delictum deferre omittunt, vocat fautores et eorum delictum
genus Poliseiverhrechen pertinere existimat, conf. tamen de per-
«'quot;ell. § 333^ 333^ p. 350. Kleinschrod, System. Entwick. vol. I,
^ 201 , p. 364 et 36-5 de delictis universe negat aliquem socium de-
''oti tali facto fieri, attamen de delictis, quae directe rempublicam
®P«ctant, hoc concedit.

Haecce meae Dissert, adiicienda esse existimo, quod
notae meae nimis protractae essent, nisi haecce se-
iunctim citassem.

BBEVIS EXPOSITIO NOKMARUM CODICUM ET SPECI-
MINUMi PEAECIPUOEXBI POEN. GERMAlSnAE DE
SEDITIONE.

Das Strafgesetzb. für das Königr. Würtemberg,
Stuttgart 1839, de gravissima sed. perd. specie pauca
sancivit; bes. theil, tit. I, art. 140, n. 3, p. 36.
„Durch Angriff oder Verschwörung gegen die Staats-
verfassung, sofern durch eine solche Unternehmung
die gewaltsame Abänderung der Verfassung des König-
reiches, namentlich die Entfernung oder Ausschliessung
des Eegenten von der Regierung, Verdrängung der
regierenden Familie, Veränderung der gesetzhchen
Thronfolge, oder Aufhebung des Landstände bezweckt
wirdquot; cum art. 142, nihil igitur nominatim de no-
tione seditionis, sed ea continetur factis quibusdam
saltem huius n. 3, cap. III, art. 175, seditio enu-
meratur p. 43, inter facta „gegen das obrigkeitliche
Ansehen.quot; Inter notas indicantur numerus decem homi-
num, ad quem constituendum verisimiliter animadver-

sione Abeggii moti esse videntur; aba nota est boc.
publice fieri „ öffentbcb zusammenrotten :quot; deinde cau-
sae tres occurrunt „um eine Verfügung oder Untei--
lassung oder Zurücknahme einer solchen zu erzwin-
§®u, oder um eine bereitsgetrofi'ene Verfügung zu
'Vereiteln, oder um wegen einer Amtshandlung Ka-
rl's an der Obrigkeit zu nehmen.quot; Eecte additur
»gegen die Obrigkeit,quot; nam hoc ad notas seditionis
pertinet; quum plures causae cogitari possent, fortasse
«lelius legisl. ab his causis nominandis abstinuis-
sent. Art. 176 socü minores sedit. ab omni poena
liberantur, si statim iussis magistr. vel eorum adpa-
^itorum obtempérantes seiunctim discedunt: auctores
duces levi carceris poena tunc plectuntur (Kreisge-
föngniss art. 20, 22, p. 6, 7, a spatio temp, quatuor
liebdomadum usque ad spatium duorum annorum et
causa usque ad spatium sex ann.): sie quoque ilh,
q^i excitarunt ad seditionem, quae nondum consumm.

(nicht zum Ausbruche gekommen ist); est igitur
®pecies auctorum vel maxime intellect., sed non per-
tinet ad factum „propos, non agrééequot; Franc, art. 177;
«laior poena imponitur seditiosis, si clamoribus, voci-
feratione vel minis magistratibus obstiterunt „jedoch
die Ruhe wieder hergestellt worden istquot; p. 46, et
îquot;ecte distinguitur inter „1° Anstifter (et Anführer)
bewaffnete Theilnemer et S» übrige Theilnemer,quot; quod
ad notionem et quod ad poenam attinet, modus poe-
narum satis iustus mihi esse videtur: art. 178, socii
«laiore poena puniuntur, qui caedem, incendium, vulne-
rationes, rapinam commiserunt pro delictorum gra-
vitate p. 46 et art. 179, p. 47, auctores et duces

maiore poena puninntur, quam auctores conatus magis
remoti seditionis, si alii socii facinora art. 178, indic.
commiserunt: varii factorum gradus igitur recte dis-
tinguuntur, attamen consummationem sedititionis defi-
nire legislatores omiserunt, et non satis rationem ha-
buisse videntur quaestionis, quid sit statuendum de
auctoribus, si eos ante eventum et ante sed. consumm.
poenitet: quid constituendum sit, si ipsi alios de se-
ditione dissuadere frustra conati sunt.

Melius quam Viri selecti Spec. 1840 in patria no-
stra propter facinora caedis incendii (vel eius conatus
propioris) seditionem non habent gravissimam.

Das crim. Gesetzbuch für das Herzogthum Brauns-
schweig nebst den Motiven der Herzoglichen Landesre-
gierung und Erläuterungen aus den ständischen Verhand-
lungen. Braunschweig, Verlag von Friedr. Vieweg 1840,
L. H, tit. I, cap. I, p. 51, § 81, H 1 et 3, pau-
cis de sed. perd. specie „ gewaltsamen Angrifi:' macht,
1 gegen das Eegierungsrecht des Staatsoberhauptes,
3 gegen die Landesverfassung um dieselbe ganz oder

Cum seqq. „Ist bei einem hochverrätherischen An-
griffe (Nr. II, 1-4) eine vorsätzliche Tödtung, ein
Raub oder eine Brandstiftung verübt, so können die
Gerichte von der ihnen, § 62 ertheilten, Ermächti-
gung nich Gebrauch machenquot; cum § 62, p. 41,
Milderungsgründequot; ad poenam etiam mortis minuendam-
Tale del. igitur consumm. est conatu propiori et
reg. § 82 et 83 etiam de tali seditione valent.

Animadvertendum est talem seditionem contra omnes
normas reipublicae vel contra partem, quae cum earum

uidole plane cohaeret, semper tendere debere: itaque
notio magis restricta est, quam in Specimine 1840 Hol-
landiae. Nam diserte de eo agitur, qui legi vel edicto Ee-
gis vi obsistit, cap. HI, § 96-98, p. 56, 57 tres gra-
vius seditionis nominantur, 1° si iam facinora caedis,
î'apinae vel incendii commissa sunt: 2quot; si non statim
mssis mag. vel adp. obtempérant, attamen ante talia
fecmora quies publ. civitati est reddita et 3° si statim
lUssis magistratuum vel adpar. obtempérant.

In gravissima causa auctores, duces et socii armati,
poenam spectamus, sibi aequiparantur: et inter gra-
vissima a me enumerata maleficia et minora distinguitur:
poena satis iusta esse videtur: numerus seditiosorum non
clefinitur, sed hoc iudicum inbitrio relinquitur: melius
ducerem minimum definm: eaedem causae atque in
Cod. Wurtemb. indicantur, verum additur „oder zu
®inem anderen ähnhchen rechtswidrigen Zwecke.quot;
^lehus , ut mihi videtur, haec scripta sunt quam in
Codice Wurtembergensi. De causa, si auctores vel
duces poenitet ante consumm. et de consumm. sedit.
Universe nihil iuveni § 100, p. 57, seiunctim poena
imponitur ei, qui scriptis vel dictis alium ad seditionem
®xcitat, requiritur, ut alius excitatus sit, nec tamen
°Piis est, ut seditio plane orta sit „ohne dass dieselbe
^mi Ausbruche gekommen ist.quot;

Seiunctim definiuntur Auflauf § 101 „zusammenge-
laufene Menge der Obrigkeit oder ihrer Diener,
°der der bewaffneten Macht, bei Ausübung des Dien-
stes Ungehorsam oder Geringschätzung bezeigt, so tritt
Crefdngnisstrafe bis von einem Jahre ein.quot; Poena
igitur minor est, nimis aspera vero, quod additum

sit „ Geringscliätzuiigquot; et quod hoc protrahendum sit
ad adparitorem: § 102 öffentliche Gewalt, § 103,
öffenth Drohungen, p. 58; cap. IV, § 107, § 108.
Verbr. gegen die öffentl. Ordnung et eius species
Widersetzlicbk. und Thädlichkeiten gegen die Obrig-
keit, p. 59, 60 cum § 116, p, 62. Beleidigung öfV
fentlicher Behörden und Beamten. Motive und Ba-^
merkungen e. g. de art. de Milderangsgrüinden ad
§ 81, p. 237, 238. Nihil ibi de gravissimae sedi-
tionis notione neque etiam ad § 96-100, p. 243, 244
neque de consumm. facinoris seditionis, verumtamen
memoria digna sunt de numero sedit „-In dem
gegenwärtigen Gesetze ist indess auch hier der
Grundsatz festgehalten, die Beurtheilung thatsftclg
lieber Umstände dem vernünftigen Ermessen rg de»
Richters zu überlassen und ihn nicht durch Htiwre),
rein formelle und eigentlich ganz ivillkürliche Bestimr
mungen. sum Nachtheile einer gerechten Würdigimg.iider
Verhältrnsse die Hände zu binden.quot; Animadvertcjidui»
vero est hunc numerum non nisi unam es-se notionis
seditionis notawi et nimirum libertati civium ac civitautas
inservire nec plane convenio cum iis,i quae seqtnmtur
„junge Ijeute zwisschen 14 und 16 Jahren feind sehr ge
fahriiche Theilnehmer, bei Vorgängen dieser Art: man
denke nur an die Zöglinge der Pariser Polyteclmi-
schen Schule,quot; nam except, causa periculum civitati
inminere potest, si homines tam iuvenihs aetaiis
seditioni adsunt vel praesunt: hac in re cum seledife
viris convenio non diserte statuendum esse pueros taHs
aetatis ab omni poena esse liberos, sed principia de
poenis talis aetatis sancita ad banc causam etiam re-

ferenda esse. Seditionem seiungunt recte ab alia vi in
Magistratus (quot;Widersetzlichkeit) „dass er nur von einer
Menschenmenge verübt werden kann dadurch, dass
diese Menge sich öffentlich zusammengerottet haben
niuss.quot; Deinde recte negant notam leviori sedi-
tioni propriam esse „ dass die gewöhnlichen der
Obrigkeit zu Gebote stehenden JVIittel zur quot;Widerher-
stellung der Euhe nicht ausgereicht habenquot; et ad-
dunt rationem „weil auf diese quot;Weise der Thatbestand
des Verbrechens von äusseren zufälligen und höchst
quot;Verschiedenen Umständen abhängig gemacht würde
lud diese Erforderniss zwar wolil den Grad der ge-
^hrlichkeit des Vei'breehens, nicht aber dessen Be-
griff bildetquot; ad eonsunim. hoc etiam non requiritur,
®altem seditio antea consummari potest, si seditioä
Magistratus vel eorum adparitores vi (door opdringen)
® foro discedere coegerunt. Poena tali oonditione
quot;'ßip. augeri potest. Ceteroquin non plane facio cum
quae de rebus et faetis externis facti dispjitat;
'lam haec ad notionem delicti definiendam saepe magni
momenti. Tandem recte de armis ad poenae
liodum augendum „da gerade durch das Bewaffnen
die Qefahr bedeutend gesteigert wird, und wer erst so
^eit gekommen ist, mit Waffen an einem Exeosse
■dieser Art Theil zu nehmen, meist weiter fortge-
rissen wird, als er selbst zu gehen beabsichtigtequot;
P- 244; attamen multa pendent, quomodo arma intel-
%antur, an quis ante casu vel see. eonsuetudinem hsr-
®ilum gerat, an vero arma quaedam inter seditiosos
8int divisa, vel an sint graviora, vel, an consulto armis
®^nitus civis ad locum seditionis, ut socium sese

praebeat, accedat; §101, p. 244, distinguitur a sa^
^iioneJ-Auflauf durcli-iaeiiKJo-3lt;;ra?ei!^' yxHï der Wé-
dersetzUMeit durch dieselben Kritöirien, iiraei der'Aufii
rulu-j?j§ 102, p. J45,feiötFeaathß(Bewskr{^VaH.AufirHKy
und Auflauf iwird diesfö rMerbitedóenr.ididur'cfc lunteiy
schieden, dass, eff.dBioht • gégéh akiifej OfcrigkeièJ^ieJp
tet ist.quot; :f;i]ai2iifn ijjp ''lanjjriDgjjS „ iirjlnoqmi ra^b
Criminalgesetzbuch ifiiB.das Biönigreicir.SiachsBn vaü
30 März 1888ij[ijaiit,lt;iABiro- '»imgt;g'{jtBssia\Egt;ii?esdBn.,Yim
Verl.voni MeincJd, p.wïJUi'icap. uï, (arfcibM^l tuslBf^
p. 31j\gegen dieieStaajaserfaosung gm) dßiPvNiAfesicM,
dieselbe ganz odervvtheilweise umzustürzen yp einen
gewaltsamen Angriff; iuiter«immiij; ist -olpiiHochwer-.'

räther mit dem Tode, aa :JbaïtrafW;, ,^¥erbmn ,;ithtffiii8«
weise'', non satis acoai-ate,,r«apiiiIII-^ art.!
tria facta vis contra magistratus omfcitoaeqiBpaiantur
„;wei- sich der Vollziehmg dmv von emer i^enUichmiSH
hänlä in .ihren Wirkungskreise ausgegangeijemjitdMÓrrfM
nuv^ i. g^iVxdthäUg. niidmetzh^ idle^y.: daatt nteauftra^eii'
mi%A-3MtMchJaeUen,tbedrQlA 'odsTy^skhrmtiiikum
wirkliek ^?ey«i(^|/i;inihaec.mïnua,rectéHsimiil. innminantovj
et,ieadem. poena in ilaniboi^actftjfsaneitfljuest, ujuia -ini'
naei non taa». graves suatuqufcm; inlö^iae'ilktaei.'
poena satis iusta . esVj^Otecamp;eiiW'oiïhfiïiibiè .zaièiHem'
Jahrequot; et, si noxius armis U9U8(;esilij,/dure gmviiepM
„bis zu zwei Jahr«n, Auflaiuf et; AufrüOilirquot;
tra, inaie8teAemf,habentUCRSpeciéS!jly^KQa.,AuflehiiAingèn'
gegen die öflfeHtUcèieajiBphjtodejtsüïuièiyiöni iFriffideBS-'-
Störungenquot; siariij Ajvjflauf.Jndicatrar. o^iWennffoei'
einem ölfentMeitens^Atiflauf deiil.ObrigbeitutjQder ihren
Dienern hei Ausübung ihres Amtes i!C/^lt;7eÄomtm-odea'

^inyschätsimg bezeigt wirdi, so - silid fdie AnstitW
Anführer mit Gefängniss von vier Wochen
Iiis/zu einem ,Jährest'die. übrigen Theihiehmer mit
^fängniss Von achte Tagen bis, zu zwei Monaten zu
'^strafeai^iubHaoi diö'.iie liam antea animadverti: mi-
nus rectSi deindé.' utLin God. Braunschw./ poena quae-
dam imponitur „Zuschauerquot; qui magistrat. iubenti-
^«s :nonodiBceduïrt 5t'art.«i.i3i, ipjiS? «editio definitur.
wiWena «ïd^rer«'Pefsonen (itaqu0i numerum iudicare
Voluit legislator) ,tu gewaléiimef Auflehnung gegen
^^•jiQi^igkeit. (vis §oanfera - magv)Ssich öffentlich ijh
Pibl. quodam :selt;nsa) zusmnmembttmquot; i!LQmAQ certi fines
ödeniJatque in alüsiGoddüia,' lÉöicitatis indicantur:
additur vero ÄMs, „ sie (Magistr.gt; in der Ausübung
iloJèrrpeffignisse 2ii.ihindernquot;opoena auctorum j ducum
et-.soffliornm auctorum eadem est „vier- bigfiiehn-
■1^'gesr ZuchtlmuBstrafe ersten Gradesquot; —- alii socii
P^Bduiituar ipojenagq-zweiiJ'bis- vierjähriger Zuchthaus-
®t®afe ittweitö!n iGiädes''iJsi nulli booü alia delicta simul
^•imtnlTOruntaaTti lM^'nbsp;mom-, omm

Poeuac! lüjEuaiitnry asi) staliav fdicesserunts^ auf A-efforde-
'quot;«njr ^ jtówjtï/meiiïïlarto4}fFefltlichör Behörden!' oder
•^oiïeniilijej^'bjiiaeiijcanditioöéif^,ohne aiochJ wirkhch
^^alt aji PèrsoaeH» l^fler-iSaêhen vferübt zu habea'''' -i^'
«^netifter- etnAnlfiliiMP^^ tune» puniuntur „mit Ge-
^^ögnisstrafe ' nku'.iviejJaM^oatafn bis zu» einem Jahre
®dj5r.iATbaitsJuauss«raf(S?ii3 j^indöisali factum magis
äccedenis' idesignajtuivftti! üfitsKis^' novis Godic.
^«i-m.-alZ/'me ciliattiö.ifli „lefcftei/ie quot;^IchéuAufforderung
Allein diöiim/i^t'dorch das Ein-
der^^Behördei/ mt -Vernhmfji inrklicher Oe-

walt V0n Seiten der Aufirührer wieder hergestellt wor-
den.quot; Haö in re hoe faetam a faöto in Cod. Braunsch.
etfiWuMeinb. difFert, quodUn God* Saxon. requiritur,
uinbsp;ipsi- quleteöl réstituërinÈ, qttod eos sensu

iuris facti-poenrtueriti'fet 'hoöliaho faeto ostenderint.
Omissüni est, quod invemtur in Cod. BraunsehW. „Auf
Befehl'^^f'der'feewafïheten-Macht,quot; quod Tituperan-
dum estfißi inteflifas magistratus statim cum mihti-
bus adtëfiiissd?lt;!quod Won plane repi-ehendendum est, si
hBeö-'a£cipias-'iiiagistratus iafti ^frustra cum adparito-
ribus seditiosos mönuisse, ut discederent, deinde rursus
in loca publ. advenisse tum militibus. Poena in hoe
Cod. statuiturI contra auct. et duces sed. „Arbeits-
hause von zwei bei sechs Jahren, gegen die bewaff-
neten Theilnehmer Arbeitsh. bis zu drei Jahren
imd gegen die iinbewaSheten Theilnehmer Gefäligji
nissstrafe^ibis zu einem Jahre.quot; Miror, quod hi iegisLi
noni isut alii a me citati nominatim de ea causa
statuerint, ■ quum socii quidam sedit. iam alia fa/-
cinora admiserunt? si art. 113 consulimus, legislator
tunc solos factores graTioris delicti sola talis de-
licti poena punire voluisse videtur; art. 115 ,
p. 38 auctores seditionis nondum plane ortae (wel^
eher nicht zum Ausbruch gekommen ist) plectun-
tur „mit Gefängnisstrafe von vier Monaten bis zu
einem Jahre oder Arbeitshaus bis zu zwei Jahren,quot;
quae poena nimis gravis öst, si, leviorem seditionem
spectamus lèt iiiifliiK arbitrioniiiudieiim est relicia.
Factum orationis pubL:^ habitae et scriptorum inter
Cfives divisorum sibi aequipai-antm'; art. 116, ser^
md habetuïodfe ^cü? coniur. talis, levioris sedit. Ita.-

-que legisl. Saxoniae existimarunt talem seditionem
^on semper subito oriri, sed etiam per coniur. fieri
posse, quod iam ex art. 115, dubium erat et Ani-
öiadvers. lurec. Gross ad art. 105, p. 133, 134,
g. de armis, quae illi, qui Ordin. Gener. adscricti
®unt, interpretati sunt „alle Werkzeuge mit wel-
chen nach ihrer gewöhnlichen Wirkung eine lebensge-
fahrliche Verletzung zugefügt werden kann; haec sensu
strictiori quam in Cod. Nap. poen. art. 101 et in
Spec. Holland, anni 1840. Ad art. 113, p. 135, de
•iefinitione seditionis rationes afferuntur, cur numerus
®editios. non sit definitus „da bei einem Aufruhr
''■'rnrner vorauszusetzen ist, dass die erwähnten ver-
trech. Handlungen von einer solchen Anzahl Personen
v«rübt werden, welche im Stande ist, den der Obrig-
keit für das Augenblick zu Gebote stehenden Mit-
teln zu Aufrechthaltung der öffenthchen Euhe Wider-
stand zu leisten.quot; Haec conditio autem definitioni
®edit. non addita est. „Deinde pergit.quot; Die Anzahl
Welche die Möglichkeit dazu gewährt, ist so sehr nach
den verschiedenartigen Umständen, Verhältnissen und
^^''tlichkeiten zu beurtheilen, dass die bestimmte Regel
^^eraber sich nicht aufsUllen lässt, ohne den Begriff
Aufi^uhrs von einer im manchen jFällen ungenü-
gender Bestimmung abhängig zu machen.quot;

Haecce et similia in aliis Codd. a me iam citatis
^®gens magis magisque mihi persuasum habeo opus-
culum Abeggii de una nota sed. in Arch, a me
allatum magnam vim in hoamp; legislatores habuisse.
^ross nonnisi pauca animadvertit de perduellionis
•^^elicto p. 131, 132 cum parte prima Cod. cap.-VI,

c^fg^^^i^iisa ^^a ijnfMit? ^iffaj«« «A Ijaz^Q. fgt;oe-
Wft- tWpeWnbsp;agitura file^ ij$ef

rfn«»ui3r;sa€,piBs. f fpoeaa^l^mtsdeisjrs gsri
D^Jst.wt' t^.^wareiigewriamp;'^feftit

elj^H^ii'iaWs'ffiSisiiflra^ee ^^oarftiQ ^est coiimwiraata.
CftiAfiiJM^J^lnbsp;.-minoTO moawiiti

dajnïiïô^i^ ^(^^^^l^yjogeiW^i'n^èehki hfekiéi siUitnî^ H^
«ï re ' igiiöi, ^V«nbsp;vâlttë' Ätf«« i^Rutiamp;^hdï}quot;

seditioiieii^iijfeq^èi nôfisiié^ée -Vifeiitüï'? '^smtâaim»
qttidetn'iiïllït' ö'è-filïötefg?! ^fefö l^/^eMMafflgi-faA^grii

ei;;, in-^pecjitiiiiex
^■ngrifF''^* déâantîT itaqAie^ssfeciiödüiK'^fecV'amp;p^ïiö^èt m

zuïjfeffèBthchén ■ BéfeaBTrtfeachting-angvisêHk^ëtt
VJstatdttuwgiöft, JBefeMè'der^ OfepJgkëft' Ja:/^^e^éStólMt

'erzwingenoder' äii'^erselbV'^tJäiiW oHët Gewalt zù
vferübèn,quot; fines ergo' «editîonurtiquot;quot;'iiimtoatim indican-
tur et initari licet scrifti Vi^èbjrerë'-'Pèrsôiïenquot; non
„ëinè Menge voù Fërsbnen.quot; ' Sie eStóm Vel quatuor
hótóinès liabey^possehV ,;üieHrere''^^fers'öriefi'f' Tècle
additur „mit Vëfeiiiîté^' Géwâlt dëi' Aüèftihrun^

§ 204' èbîi diicè^'et ^uteres sèd. puniuntur, sï àtite
facinora'tiöiriörisfe'ä spöritö vel magistratibus iübentibiis
seditiosi disöëdtiiit, p;'5'6'. Si nón obtempérant seditiosi
iussis ma^ktratdütn vel ducis milittim „ 1° Anstifter et
Rftdelsfilbrer et Anführer (hi Ultimi igitur inter se diversi
sunt) mit Strafarbëii^vbn 2wei bis fünf fahren J îquot;
diejenigenquot; Theilnehmer, welche mit ScJmssihäßer(''-vlt;st-
seheii' quot;waren, mi'e Strafbarkeit von einem quot;Wâ^'tîrfei
Jähren;'3« die -Ûbrigèn Theilnehmer' nrit-GéfiiiîgÀife
nitiht TiifïérI drei Monaten oder Sttafbark'éïfe' bis^^b
zwei Jahi't^n,quot;nbsp;Poenae grüdus häMü

placiérit, nèqüë 'poëna Tiimis^'''yperâ ■vidètffi'f''-§ '206
fecïè' alius'■'sfe'ditioiiè' gradus indicattii^ si tis'^hciniHi^-
büs velnbsp;^nagisttirtibÄ^ vél^^

inata^estribi 'iééaih'^div^t^ti poéïtà' 'stättfitüi* îii a«*-
ctores et duces'éëÜitiöhisXaliU'^^eéfe 'Iïadelsffih'rer mibi
non opus esse vîd'éfef) Mi^l^'kö^'fo^ ermàtos ét ïiier-
mè's'^V: ' 5'6, 57. ^ Poenâ^'^'atifetoWià' est '^StTaförb^^
oder Zuchthausstrafe von fünf bis zu zwanzig Jalrf^
praeter ^Hsiücnbsp;îriiposâtae

iudicibus regtllae praebiefttuFtó' gffeviamp;m ■â'èdlticrdî^^fc''
dicandUiii, quot;qtiaè ''in äliis CÔdEU'ïiyn iirt^eniilntur

»^rOtting mit l-^öetiacÄ^i;, geschehen, odej pM^ich
entstanden istj,. ,, pldpg.proho), ferner , ^n^.^die

f^ÜM-lichen^, Wirkzeugen versehen jgWar^çn, .^cgit.quot;
Hae notae valde plaçpnt, sed idem,hi|icSp^f:iipinio?.4^
alüs Codicibus est error legisla^wes seditiongfp dg^ie^-
tes non satisceius consummation jç xatiqnem Jjabuißse-, n^ç-
lüe. talem definitionenj cum ,gra4ibos sedjtioipa dç^pde
indicatis plane convenire; §nbsp;auqtor^^pp-

«atus per se spectati seditionis po,(?na/iniims gravi
'^^citur „^trafarl^it bis zu .zwei Jahren;.'.'.,mâ^^^sem
^jfior^ ,lgt;oenam et, carceris tantum sancii-i .p^aex^-
qiioi talis,,seditio levissima,' essef, pos^t,; ^gis
quam ii?,f.alüs. Codlt;L legimus. ' «-jïjî^^^ fji^p
Aufforderung das. Verbreghen des Aufr^jl^rs nicht/zu
î'olg,É},rhâtte/^ nam de%itionem, ,f»uUa^^^ditioi]is
.fac^^un.tH;qupd.,.,ni^is,,dubi^nbsp;epriptum

gegen die obrigkeitlichen Beamten, so geht der Tu-
mult in das Verbrechen des Aufruhrs über.quot; Verum-
tamen § 203, tales fines quidem seditiosis tribuuntur,
ad seditionis vero notionem nóu reqtiiritur, ut vi factis
illata magistratibus vel militibus seditiosi obstiterint:
hac in re secum non plane constiterunt selecti viri.

Neque probo ea, quae de „Zuschauerquot; seditionis
in hoc specim. et in aliis Codd. sancita sunt.

Conf. § 213, cum § 212, de culpa, quae praesu-
mitur, si quis in seditiosorum coetu versatur.

§ 214, de eo, qui facit „mit Lärm verbundenen
Unfugquot; p. 59 et § 216, ibid. minus etiam laudanda
„wer bei Volksversammlungen oder Volksfesten, es
mögen diese erlaubte seyn oder nicht öffentliche Re-
den hält, welche auf Veränderungen in der Verfassung
des Preussischen Staats — ist mit Gefangniss bis zu
sechs Monaten, und wer in dergleichen Volksver-
sammlungen Adressen oder Beschlüssen solchen In-
halts , in Vorschlag bringt und durch Unterschrift
oder mündliche Beistimmung genehmigen lässt, mit Ge-
fangniss nicht unter einem Monate zu bestrafen.quot;
Nam omnia pendent ab iis, quae orator dicit et ab
eius fine: si placida via normas civitatis mutare vult
et civibus tantum persuadere vult de necessitate norma-
rum reip. mutandarum non est puniendus: hae normae
ex conditione reip. Boruss. repetendae sunt et propterea
excusandae, non laudandae sunt. Sic quoque in quaest.
libellorum supplicum ex rebus et factis efficiendum est,
an sit tumultuous petitioning: hoc vero non diserte
§ 216 indicatur. Notae huius delicti sunt e. g. nu-
merus eorum, qui subscribunt, modus, quo hunc U-

bellum cum Rege, vel cum iis, qui Orel. Gen. adscripti
communicare volunt, et finis libelli, ac ratio, qua
liic finis exponitux.

Baden, Entwurf ne.lpst Commissionsbericlit 1840,
§ 533, p. 325 „Gewalt oder Di-ojmngen gegen Gross-
lierzog ' aequiparantur; facta contra eum enumerantur
»Angriffe unterninnnt um denselben (Grossb.) von
Regierung zu entfernen ^oder Um die Ausükung
^^ Regierung unmöglich zu, .machen oder um ihn zur
-Abtretung eines Theils des .Grossherzogthums zu
zwingen oder zur Abändermg der Sißatsverfasaung zu
*^thigeriquot; perduellio et poena wortis § 534 ; ab hisce
fectis seiungitur conamen in vitam Principis.

§ 536, p. 326 agitur de seditione perd. specie, qiiae
»lomhiatur (Hochverrätherischer Aufruhr) poena mortis
®»us noxio imponitur: requiritur animus in ipsam rem-
PubL, (Hochverrätherischer) minus recte poeija mortis
^'îïml afficiuntm- auebor talis sed.. et socii seditionis
^^ coniur. ortae, si seditio revera orta est, haec poe-
^ de omnibus sociis nimis aspera videtur. Miror
^mrniss. uihil hac de re animadvertisse. Nihil de
^nsummatione, sed § 537, p. 226 poena carceris gra-
quot;^'loris in perpetuum vel in tempus, si nondum alia de-
hcta facta sunt et si quies civitati restituitur Sel. Viri
(Commission) rogarunt, ut socii seditionis, qui non
^üerant socii coniurationis, punirentur poena carceris
ë^avipris, cuius minimum esset spatium 6 annorum.

§ 541, p. 327 ille, qui oratione vel scriptis publicis
^vet ad facta perdueU. consumm. § 533-536 et 538
'» ohne dass die Auffoderung eines solchen ünterneh-
ïïiens oder eine daraiif gerichtete Verschwörung

wirklich zu Folge hatte, mit Kreisgefängniss nicht
unter drei Monate oder Arbeitshaus bis zu drei Jah-
renquot; minus recte facta diversa auctoris, quae conatum
factoris vel consummationem delicta .factoris parte spe-
ctant, sibi aequiparantur cum §571, p. 334 sediditio
seiungitur a WidersetsUcltJceit § 563 et a Gewalthätigkeit
gegen dieObrigkeit(567) „eine Mehrheit vonPersonen in
solcher Anzahl und unter solchen Umständen zusann-
mengerottet, zur Wiederherstellung der öffentlichen
Ruhe und Ordnung idie\ ordentlichen Zwangshräfte nicht
zureichend gewesen wären.quot; Itaque plane differt. a
Codice Braunschw., uti magis apparet ex animadver-
sionibus illi Cod. additis: lines iidem sunt atque vis
et vis in magistratus: speciali ratione inter gradus se-
ditionis in hoc spec, distinguitur, an finem seditioni«
attigerint-necne, et inter auctores et duces sed. et
aliosoisoeiosi: poena satis levis imponitur, quamquam
finem attigerunt in auct. et duces „Kreisgefängniss
nicht unter vier Monaten oder Arbeitshausquot; in'alios
soc. sed. Gefängniss oder Arbeitshaus bis zu zwei
Jahren,quot; sed requiritur, ut nulla alia facinora com-
missa sint; Abn-omni poena liberantur socii min.
mom. § 172, p. 334^ 335 si sponte vel iussis ma-
gistr. obtemperantes anted vim a magistr. contra eos
adhibitam discedunt: auctores et duces tunc puniun-
tur „mit Kreisgefängnissquae non magna esse po-
test; Viri, selectio his;, addiderunt. „Auch die Anstifter
und Anführer bleiben p steaflos, o wenn sie selbst so
viel an ihnemlag ,i;zur Rückkehr der Aufrührer zuf
Ordnung beigetragen haben'? et haec mutarunt adscr.
Ord. Gener. Bavariae „so gelt dies als Straönilde-

rungsgrund und kann nach Umständen selbst Straf-
losigkeit zur Folge haben.quot; De tam i-levi sed. roga-
tio selectorum virorum (Commission) mihi magis pla-
et hanc normam cum mutatione Ordinum ad
gravissimam sedit. referre vellem.

§ 627 a p. 337 regulae iudic. praeb. de quantit.
„ob in welchem Masse derselbe nach seinem
^ecJce, so wie nach der Anzahl und dem Benehmen
Aufrührer sich als gemeingefährlich darstelltquot;
haec non vituperanda esse videntur et universe mul-
ta egregie in hac specie, uti in Codice Brauschw.,
seditione scripta sunt.
»Entwurf eines Strafgesetzbuchs für das Grossherzog-
thtim Hessen nach deuAnträgen der zu dessen Begutach-
tüng gewählten Ausschüss der ersten und zweiten Kam-
'aerquot;Ao 1839, tit.XII, art. 120, No. 3, p. 33 facta enu-
Oierantur contra normam reip. ad reip. gubernationem
öiutandam, ad Eegem regno privandum et ad Eegis
^amiliam regno pellendam; tit. XVI, art. 142, p. 41
Seditionis definitio a parte Eegis (Eegierung) roga-
„ wenn eine zusammengerotte Menschenmenge
auf irgend einer Weise zu erkennen giebt, dass sie
Absicht habe, gesetzwidrige Gewaltliätigkeiten ge-
gen Personen oder Eigenthum zu verüben — ohrig-
Verordnung, Befehle — zu verhinderen oder
quot;^he bereits ausgeftilu'ten wieder zu vereitelnquot; secun-
'^Um talem notionem seditio biam consummata esset
quoquo facto extemo ad fines enumerates tendente,
quod vituperandum est, deinde facta contra privates ho-
'^'Ues et contra magistratus miscentur: recte contra de
'^^tudine hominum mentio fit. „ Ausschüsse der ersten

Kammerquot; haec pro parte in mehug mutare voluit,
nempe, si finem spectamus „dass sie die Absieht habe
sich gegen die Obrigkeit gewaltsam auf zu lehnenquot;
p. 41 haec magis ad notionem^ sedit. pertinent.

Et Aussch.[der Zw. Kammer „ hat sich eine Mehr-
heit von Personen zu gewaltsamer Auflehnung gegen
die Obrigkeit in solcher Anzahl und unter solchen
Umständen zusammengerottet^ dass zur-Wi^dearh^E-
stellung der Euhe imd Ordnung die ordentlichen
Zwangs-Kräfte.Ider .Obri^eh.inicht zureichend gewe-
sen sind yquot;; notio sed.-hisce magis restringitur: est gra-
vior species seditionis,, sed quaerendum est, num hoc
ad eiusjnotionem requiratur.

Art. 143 socii minores, si sponte vel magistaf. iub.
discedunt, ab omni poena liberantnr: auct. et duces
poena „ Correctionsstraf bis zu zwei Jahren, mit be-
sonderen Straflinderenden Umständen mit Gefengniss.quot;
Ordänibus-öener. adscripti rogarunt minorem spo eh am
(Gèfângniss.),'Si sponte discedunt, antequam magistratus
adveniunt p. 41.

Deinde maior poena sociis universe imponitur, si
magistratibus'c^amortèw« aliisque factis obsistere perguwf-
art. 145, Correctionsstrafe auct. et duc. 1-5 ann-j
sociorum armatorum bis zu zwei Jahren, aliorum
soc. ' Gefcingniss oder Correctionshaus bis zu secliß
Monate,quot; ei nondum alia faciiiora commiserunt et art-
145a p. 42 cum art, 146r,':;poena asperatur, si lat»
alia facinora ïcommissa.'r.Bunt ,, mter gravitatem delic-
torum (caedem, rapinain, amcendium) et ab alia partó
vim corpori hominis illatam distinguitur. Si respu-
bhca in tantum periculumi est adducta, ut opus at

standreclitliclies Verfahrenquot; noxii a curia mihtari
'«dicantur art. 147, p. cit., et ait. 149, ut aucto-
dehcti puniuntur illi, qui scriptis vel oratione
publice habita „ hestimmt und'ideutlichquot; excitarunt ad
®edit., si revera non ortar. est, piS43: haec videntur
accipienda esse normas juniverse, de auctoribus unius
alteriusve delicti sancitas de iis)f valere. Ipsum Co-
dicem Hessiae, qui deindiB est perlatus, mihi compa-
^■are non potui.nbsp;-,1

Huic quaestioni proxime accedunt illae quaestiones,
quae egregie a Zachariae Gött. nuper tractatae sunt,
de vi in magistratus im opusculo ,, über die Straf-
l^arkeit des Widersetzlichkeit gegen öffentliche Be-
^-nite (mit Rücksieht auf den Aufsatz des Hrn. v. Ja-
gemann in op. Arch, des C. R. N. F. Ao 1842,
22) hoc opusc. invenitur in op. Arch, des C. R.
F. Ao 1843, p. III, p. 344 seqq. e. g. p:,ö045,
de notione et 348-354 de facto „passiver phy»-
ziselier Widerstand,quot; quod delictum proprie sie dictuln
'^on habet, cum inpr. p. 353, de vincuhs inter vim
seditionem de ea quaest. „dann müsste couse-
luenter Weise auch das Verhrechen des Aufruhrs (zvel-
ja nur das von einer Menschenmenge verühte Ver-
^'^«chen der Widersetzlichkeit ist) vorliegen, wenn die
'Versammelte Menge, anstatt dem Befehle auseinan-
der zu gehen zu gehorsamen, stehen bliebe, oder
Sich niederwürfe, oder Sachen, die sie ausliefern soll
B- Gewehre^ verweigert und es zur Anwendung
Wmen lässt, cum not^DlS et ,p. 353. U,Dies lässt
aber durchaus noch, nicht als Aufruhr betrach-
Weil es an dem Merkmale der gegen die Obrig-

keit gerichteten GeivaÜ noch gänzhch fehlt.quot; Deinda
agit de quaestione. „Ist die Widersetzlichkeit auch
dann strafbar, wen sie gegen widersetzliche Hand-
lungen öffentlicher Beamten gerichtet ist.quot; Senten-
tiam Codd. Saxon. Würtemb. Braunschw. et Spec.
Bad. affert p. 355, 360 et ius Eom. p. 363-368,
cum interprett. iur. Eom. et Germ.; sententiam suam
exponit. p. 361, 862 eam p. 369-376.

P. 361, distinguit inter vim civium legibus et in-
ter vim civium iniustis magistratnum iussis oppositam
ad se defendendum: secundum principia defensionis,
ut in Cod. Hannov. et Wurtemb. sancitum est, banc
quaestionem tractandam esse censet. Ut se defendere
civi liceat conti-a magistratus, factum magistratus de-
bet esse ,, ideTTechtlichhcii objeetiv et subjectiv culpa
lata vel dolo et de re, quae civi restitui non potest
(unersetzhches Gut), p. 374 et 375. Tres causas dis-
tinguit 1° absolutes Unrecht, sive re ipsa, sive legibus,
2o si formae, quae lege requiruntur, omissae sunt et si
ius magistratnum pendet a tali forma: de poena
sermo esse nequit in his causis. Dubia tantum moveri
possent, si magistratus fecit „ ein materielles formel-
les Unrecht, indem sie (die Vollziehungsmassregel)
entweder in Concreto ohne die gesetzhchen noth-
wendigen Voraussetzungen vorgenommen wurde ,
oder die handelnde Behörde dabei über die Gränzen
ihrer Wirkungskreises oder ihrer Competenz hinaus-
ging.quot; Haec ultima tamen non habet criteria a
lege indicanda ut in specim. Badensi aliisque factum
est.

lt;i«B3ets:liclikei4 'g0^ert'.idie öfFentlïöh®'i''Gewaltvlpraktisch
QïlautertjiiAïfehrJdamp;s'quot;Cr/i'EgcIits, MoiP-irAo 91842,

io .mloanijß'iS .drasJïüY/ .noy.i;8 .blioÜ niuii
.q .IXIOÎI aui ia 098 .ÔgÇ .q tolü .hßa
löJiüg aiahasiaos ;,nii9T) Ja .raoS .lui .iJo-rq-iDirti xiiuo
.9T8-ec)fi .q rai:9 £98 ,188 .q .linoqza
gt;rgt; «Jïdij^sl rauivio raiv igJni JragniJfeih ,IOK .quot;-l
''lüiifioijqu feidüulnbsp;silsüini nixjivia mi? laJ

« ®inoiin-j'l9h jiiqioniïq muhnxioea : muLiigJindi^h sa hß
^Uiiil muJioirxig .ctmal'iirY/ ie .Yoirrrjäll .hoO ni lu
®t9hxiuioh OU j'J Juè'.noo oase xnxihxrxslojï'xt xnöaoiïaacup
«iiJxiiiiïigxsia ixiuioxïl , riü ïi-.7.i/^igx;m xïijiioD jxi9oiI ivio
•jjbsy'iMa ie «waa^iSo S'saAAa'siJAjatt'jb?ïï „ esse ieJ
xioxi xüJitgoi ivio oxjixp j9t ah l9 oioh lar udui

l9 Inna axsasiiiio ,anlxixx'xixjpoi 9yo[ aisup ,9Jïimdl is
■^naoq abnbsp;xi lahnaq laujjißiialgßm axxi

xriDlxißl jsidxjCI .aiaixx.o aiil xii liixpgxr aaao oxni9-i
quot;Jaftnol aalfoi-iolßui xxio „ liosl ajjlßilaigüin ia , Ixioaaoq

^'quot;i^OïaafiniagnxixtgisIIoY 9ib) 9X8 ni9biii ,iifoouiiU' eol
-dïoxi nsdoilslgaag 9ib orixlo oloionoD xxx i9b9Y/ln9
f amp;I)'xix-«- xi9mxncxx9:s4iov n9;2rrixsl9a8ixß'xoT rx9j:gt;ibn9-fr
flösfxihx) öib 'ladxx igdxib 9b'ióxf9il abxxlabnßd gib ï9ho
quot;■äWßxxhl snalaqrnoD ïo'xxlx 'lebo aeaieiihgiwil'iiY/ leid'
^ iii'i9liïo ladßxl noxi ii9xiißl ßxnilln 09ßH quot;-Siiig
uiixloßl gxxpaiilß iaxigbßil jniooqa jx iir ßi)iixi9ibxix agaf

BREVITER ADUMBEAOTUR EA, QUAE DE FACTO DE-
LICTA MAGISTRATIBUS DEFEREXDI OMITTEiSiDO
IN NOVISSIMIS CODICIBUS ET SPECIMINIBUS
POEN. GERMANIAE CONSTITUTA SUNT.

Iam ab initio refero ad opuscul. saepius cit. lurec.
Königswarter „Geschiedkundig overzigt der Wetge-
ving van de voornaamste Volken omtrent het straffen
der niet aangifte (non-révélation) van Staatsmisdaden.quot;
Ut tit. nos docet, doctissimus scriptor potissimum de
legibus de hoe dehcto (si delictum dicendum est)
latis agit et valde accurate varias leges inquisivit, ibi
igitur inveniuntur Codicis Austriae loseph II. Ao 1787
§ 47 et § 51 Cod. Austr. Ao. 1803, § 54, 55.
Codicis Boruss. § 193, § 97, § 104, 105; cum § 98;
Cod. Bav. 1813, art. 78, 79, cum Spec. Kleinschr.;
Specimen Bav. anni 1822: in hoe Specimine cives omnia
delicta magistratibus deferre jubentur, sed socii non ha-
bentur, quam ultimam regulam Königswarter mei-ito lau-
dat § 5, p. 193; opusc. occurrit in opei'e Nederl. Jaarb.
voor regtsgeleerdh. en wetg. uitgeg. door den Tex
en J. van Hall 1839, N. 2. Muller Amst. a Königs^v.
citatur etiam Animadv. Oerstedtii et hanc refellere

conatur; cum § 5, p. 188-193, et de aliis Specim. p.
194-198, § 5; inpr. de Specimine Hannoviae 1834 et
^835, ubi memoria digna sunt, quae de clericorum
officio inveniuntur. Notum est Zacbariam Gotting, orati-
ones eorum, qui Ord. adscripti sunt, et animadv. eorum
boc Spec, dedisse in Arcliiv des C. R. jST. F.;
deinde Specim. Wurtemb., Bad. et Cod. Saxon. 1838
afferuntur; Spec. Hessiae citatur anni 1836, sec.
quod officium omnia delicta deferendi civibus non
^-inplius imponitur; de Spec, et Codd. Italiae et Grae-
ciae conf. § 6, p. 199 seqq. De Russiae et Norve-
S'ae Codd. § 7, p. 202 seqq. § 8; de iure patrio
^nte Cod. poen. Nap. p. 205; inpr. p. 206, 207 et
de iure feudorum § 3, p. 181-186 memoria digna
«guntur: non erat poena stricto sensu, feudo solum-
'nodo privabatur noxius. De Specimine Wurtember-
g'ae anni 1835 consulatur Hepp, Ueber die Nicht-
'^'srbind. von bevorstehenden und die unterlassene
Anzeige von begangenen Verbrechen nach dem neuen
I^ntwurfe eines Strafgesetzb. für das Königreich Wür-
temberg, vom Jahre 1835 — mit besondrer Rück-
sicht auf den Hochverrath in opere Archiv des Cr.

N. F. Ao 1837, p. I, p. 30 seqq. inpr. p. 34,
p. 37-45, ad. art. 86-88, cum art. 202; art. 87
^^dicantur adminicula „ Warnung des Bedroheten oder
Anzeige bei der Obrigkeitquot; inter qnos eligere potest;
^^inus recte p. 39, 40 legisl. reprehendit, quod hoc
^ibentes nullam poenam imposuerint ei, qui non
sei'vat hominem, cuius vita in maximum periculum est
^dducta: recte eos laudat, quod exceptionis causa
delicta consummata defercnda esse consent, et recte

potius tamen hoc ahrogandum esse putat, et huius rei
causa legisL Franco-gallos Ai 1832 laudat. p. 35 et
42. Eecte eos vitupérât propter normam de perd.
sancitam art. 133 et propter poenam nimis gravem et
•propter poenam universe, p. 45, 46; cum p. 47-54,
pr. p. 45 „hängen zugleich mit der (auch noch jetzt
von manchen Schriftstellern vertheidigten) irrigen An-
sicht zusammen, dass der Hochverrath ein ganz apar-
tes oder so zu sagen ein Ausnahmeverbrechen in sich
selbst sey, welcher z. h. keinen Unterschied zwisschen
Vollendung und Versuch, zwisschen Urhehei-n und
Gehülfen u. s. w. zulasse.quot; Bernisches Strafcresetz
1 JuH 1832, über Aufruhr und Hochverrath, § 6,
ap. Hepp Beiträge zur Lehre von Hochverr. Bern
1833, ubi de ealege iudicium fertur Abh. H; p. 23-25,
ubi indicat hoc esse „ Pohzeiverbrechenquot; sie hanc le-
gem et nimiam poenam vitupérât et not. 43-45, p. 25,
etiam de specie Bavariae 1831, cum Abh. HI,
p. 27-32 et p. 36, ubi existimat probari posse „dass
das Unternehmen der unterlassenen Anzeige unge-
achtet keine nachtheiligen Folgen hätte haben kön-
nenquot; uti legitur § 6 legis Bernae, sed probationem
esse difficilem, quod libenter concedo. Lex ipsa in
hoc opusculo invenitur p. 83 seqq., § 6, p. 85 mihi
inprimis vituperanda esse videtur regula „nicht so-
gleich einem obern Vollziehungsbeamten mittheilt,quot; quod
magis asperum est quam in art. 103, Cod. Nap.;
deinde poena „ein- bis zweijährige Einsperrung oder
Wegweisung aus dem Kanton quot; sc. eiusd. temp-
spatii; si poena sancienda esset, haec mihi nimis
gravis videtur.

Haec lex etiam invenitur in oijere Neues Arch,
des C. R. vol. XIV, p. I, p. 124, 125, cum § 1-3
§ 4, de perduell. et eius poen. p. 124, nimis
Universe scripta sunt „ Herbeifïihrung einer Gefahr
fiir den Staat von dem Auslandequot; et animus noxii
ibi non satis indicatur cum § 9-14, de auctoribus
®ed. et de aliis sociis.

Das Strafgesetzb. für Württemberg Ao 1839, bes.
Theü, tit. I, art, 143, de perd, spatium designatur
24 horarum, sed conditio additur „wofern nicht drin-
gende Gefahr eine schleunige Anzeige nothwendig
niacht,quot; quae cond. vituperanda est; poena nimis gra-
tis sancitur „Kreisgefängniss von einem Jahre bis
sechs Jahrenquot; et minor poena, si conamen civi-
tatis securitatem non in periculum adduxit p. 37, a
poena liberantur cognati, uxor caet., verum conditio ad-
lecta est „wenn sie alle sonst in ihrer Macht ste-
hende Mittel angewendet haben.quot; Eecte tamen hoc
delictum restringitur verbis „ nach erlangter glaubhafter
^tntniss.quot; art. 144 socii coniurationis recte a poena
hberantur, si hoc delictum magistr. deferunt „vor
dem wirkhchen Ausbruche und ehe die Staatsgewalt
Eingeschritten istquot; p. 37, cum art. 93, de del. uni-
■^erse non prohibendis cum art. 94, de delict, univ.
iien deferendis § 23, ubi eaedem fere regulae, atque
i^iae Spec, anni 1835, servatae sunt, frustra igitur
has régulas reprehendit Hepp. Ad sola delicta, quae
iiiagistratui inquirenda sunt (von Amtswegen) hoc
^nssuni restringitur, uti in Specimine: poena imponi-
t'^ir vel carceris vel mulctae de del. prohib., ille, qui
'ion defert delictum, except, causa punitur, sed si

noxius seit innocentem in iudicium vocatum esse, de-
ferre tenetur poena eai-ceris vel mulctae; a poena
liberantnr quidam cognati et sacerdos, cui noxius cid-
pam confessus est; sic relig. catlwl. Rom. sacer dotes in
tali causa praecipue a poena liberi sunt.

Das Crim. Gesetzbuch für das Herzogthum Braun-
schweig, nebst den Motiven der herzoglichen Landes-
regierung und Erläuterungen aus den ständischen Ver-
handlungen. Braunschweig Verlag von Vieweg 1840;
L. II nihil de perduell. delicto non delate invenitur
sed. L. I, § 48, p. 35, 36, multa delicta enumeran-
tur, quae cives vel incolae deferre iubentur, et
inter ea perduellionis mentio fit, poena est carceris
inde a spatio unius anni, si delicta ipsa Cod. poena
mortis vel carceris perpetui puniuntur: alioquin poena
est carceris universe: temporis spatium ad deferen-
dum non indicatur „schleunige der Obrigkeit oder
dem gefährdeten gegebene Nachrichtquot; et conditio
additur „ so weit dies ohne Gefahr für ihn und seine
angehörigen geschehen kann,quot; cum § 49 et 51, de
auctoribus et de sociis delictum ante initium facinus
exsequendi alio modo atque deferendo prohibentibus;
minor poena tunc in eos sancita est p. 36, 37 et
Animadvers. ad § 48, p. 209, 210 de iure hoc pu-
niendi. „Rechtfertigen lässt es sich hidess allerdings;
denn wer ohne Gefahr ein Verbrechen verhindern
kann, und dies unterlässt, oder wer zugiebt, da?s
ein unschuldiger wegen eines Verbrechens, dessen
Thäter er kennt, venirtheilt wird, ladet einen Theil
der Schuld auf mh. Die Verpflichtung znr Verhin-
derung von Verbrechen ist ijidess auf schwcre, na-

'»entlieh aufigeführte Verbrechen beschriinkt.quot; Minus
lecte deinde „Man kann nähmlich nicht verkennen
lt;ass die Nichtverhinderung solcher uiworsätzlichen
^erbrechen mindestens eben so strafbar ist, als die
der vorsätzlichen. Denn der Erfolg beider ist ganz
gleich, und bei Verbrechen aus Fahrlässigkeit be-
geht der dasselbe nicht verhindernde nicht nur ein
Anrecht gegen den Verletzten, sondern auch gegen
den Thäter, der von einer Eechtsverletzung nicht zu-
i'ückgehalten wird, die er gar nicht beabsichtigt und
die ihn oft für das ganze Leben unglücklich macht.quot;

Gubernatores huius reipublicae hac animadversione
®Üuces principia cum iuris principüs miscere viden-
ex eventu non omnia deducenda sunt in iure
^«nnnali: dolus iuris criminalis non pertinet ad ea,
1«ae deinde disputant. „Strafbarquot; profecto intelli-
gendum est „ Civllstrafbar.quot;

Si poena de eo, qui dehctum non prohibet,
sumenda esset, hoc restringendum esset ad gravis-
S'ma dehcta perfecta, quae dolo eorum noxii tri-
buenda essent.

Conf. etiam Animadv. eorum, qui Ordin. Gener.
quot;^^ürtternb. adscripti sunt p. 209 et 210, ubi „Schwere
^erbrechenquot; interpretantur „gemeingefährliche und
®ebr sclwerequot; et de dehctis iam factis et perfectis
^oc restringunt ad causam, si innocens in Indicium
^ecatus est vel iam damnatus est.

Criminalgesetzbuch für das Königreich Sachsen vom
März 1838, mit Anmerkungen von Dr. Gross,
iquot;esden Hofbuchdruckerey von Meinhold, vol. I,
II) cap. I, art. 86, p. 31, 32 nominatim omnes

regno subditi iubentur conamen rel coniurationem per-
duellionis deferre.nbsp;gt;is
Conditio tamen recte additur „ glaubwürdige Nach-
richt;quot; ab alia parte nimis asperum esse videtur re-
quiri „ mit der möglichsten Beschleunigungquot; nam tunc
spatium multo brevius quam 24 horarum requiri pos-
set: poena etiam nimis gravis esse videtur carceris
inde a spatio trium mensium usque ad tempus duo-
rum annorum.

Nullae Animadvers. de hoc Art. a Jurec. Gross
dantur. Conf. etiam art. 41, p. 17 et 18, ubi uxor,
vel maritus, cognati caet. a poena liberantur, nisi per
munera deferre teneantur.

Cum art. 39, p. 17, ubi tale factum habetur „Be-
günstigungquot; in quibusdam gravissimis dehctis, inter
quae enumerantur „llochverrath, Staatsverrath im
Kriege, und Aufruhr.quot; In aliis delictis notio favendi
solummodo ad tale factum refertur, si lucri ipsius
non deferentis fit, vel, si ille propter munera deferi'e
tenetur. Minus recte hoc Art. scriptum est „von
dem Vorhaben eines Hochverrathsquot; est tamen vitium
scripturae, quod Art. 81, 83, 84 et 86 emendandum
est. Gross nihil de hisce Art. animadvertit.

Entwurf des Strafgesetzbuchs fiir die Preussischen
Staate!! nach den Beschlüssen des Eönighchen Staats-
raths, Berlin bei Veit, 1843. Jftasquot;'quot;

Tit. de pérdöelliww-JJBèfertHïï^'JplsII/itit. I, § 152,
p,' 40, 41 ad'%egul'aamp; -geiié¥«lei».jdenbsp;non der

ferendis vel non'^prèlttb^ndi^?:i85^ègök:2solummodo':éaT-
ceris poena impoiiitur indcäüS'a' § 73, si quis delicW)

in quibusdam causis honoribus, dignitate (Ehrenrecbte)
«oxius privari potest. Hoc etiam valet de proditione
lö specie (Landesverratb) tit. H, § 160, p. 43.

§ 72, p. I, tit. I, cap. V, p. 20 socius vel fan-
tor delicti habetur^ qui seit delictum fieri et partem
lucri delicti capit vel eius factoribus favet: muleta
poena carceris vel cuiusdam speciei operarum
(Strafarbelt) ei imponi potest; ab hoc seiungitur § 73^
P- 20 et p. 21 ille, qui misericordia ductus noxio fa-
'^et, poena est muleta: „bis zu fünfhundert Thalernquot;
quot;^'el poena levis carceris usque ad spatium seS men-
sium. A poena liberantur parentes, liberi, uxor caet.,
misericordia ducti tale delictum deferre Omiserunt,
%itur in causa § 73, conf. § 74, p. 21.

Attamen si dolo malo delictum universe non pro^
bibuerunt, quamquam nullum periculum inde iis im-
^linebat, tamquam socii delicti parentes, tutores, pae-
dagogi caet. sec. § 71 puniendi sunt et tamquam
^Micti fautor es sèc. regulam § 72, si culpa hoc omi-
serunt. Eegula restringitur ad causam „ wenn sie
^ie Ausführung des verbrecherischen Vorhabens ohne
■Anzeige bèi dér Obrigkeit zu vérhindern vermoch-
ten,quot; ultima recte addita sunt;- si poena imponenda
hae poenae tamen mihi nimis graves viderentur,-
régula procul dtfbio ad gravissima delicta dolo'
Commissa restringenda esset: idem Valet § 76, ubi
^itur de non deferendô, quamquam poena ibi mi-
Uuitur et quamquam hoc non ad omiiia dehcta pro-
trahitur, non satis diserte tamen delicta indicantur
■^'erbis „von einem verbrecherischen Vorhaben!! durch
Welches der Staat oder eine Privatperson mit einem

erholiliclien Schaden bedroht wirdquot; - p. 22, si hoc dolo
malo tribuendum est et nidhira periculum deferenti
imminet, poena est eadem ac fautoris § 72: itaque
potest imponi poena operarum quinque annorum, tam-
etsi hae operae leviores sint operis iuris Gallofran-
corum: si hoc culpae tribuendum est, muleta vel poe-
na levis carceris usque ad spatium trium mensium
noxio irroganda est.

Duo in hac paragrapho laudanda sunt, quod uni-
verse scriptum sit „zeitige Anzeige,quot; non vero „schleu-
nigste et quod notionem fautoris legislatores non ad
factum deferendi omittendum retulerint. In iudiciis
contra difficiUimum erit distinguere, an quis culpa,
an vero misericordia ductus delictum^ non prohibuerit.

Nuperrime aceepi Specimen novissimum Badense
„Entwurf eines Strafgesetzbuchs für das Grossher-
zogthum Baden nach den Beschlüssen der zweiten
Kammer vom Jahr 1840 und nach den Beschlüssen
der ersten Kammer vom Jahr 1844.quot;

Nihil in hoc Specimine de delicto perdueUionis vel
proditionis in specie deferendo continetur, neque ibi ad
generalem deferendi regulam refertur, attamen p. I,
tit. lY, § 128, p. 172 tamquam proprium delictum puni-
tur, si quis dehctum, cui poena mortis vel carceris per-
petui imposita est, non prohibuit et inter modos de-
hctum .prohibendi enumeratur „zeitige Anzeige bei
der Obrigkeit,quot; ahi modi sunt „Warnung der gefähr-
deten oder durch andere in seine Macht stehende
Mittel,quot; recte additur „in soweit es olme Gefahr für
ihm selbst oder einen seiner angehörigen geschehen

konntequot; (hi indicantur § 127): haec ultima melius quam
alns Codd. vel Specim. scripta sunt et melius pro-
prium delictum habetur, quam species socii vel fau-
toris; iudicibus in levioribus causis? datur potestas
eügendi inter mulctam vel poenam carceris levissimi,
leviores causae verisimiliter sunt carceris perpetui;
'lunus recte in gravioribus causis poena gravioris car-
^'eris (Arbeitshaus) usque ad spatium duorum anno-
•^i-ina imponenda est noxio talis facti omittendi.

Quum vero multa gravissima delicta contra rem-
publicam commissa tit. XLIII et tit XLIV poena
'öortis vel carceris perpetui prohibeantur, haec regula
generalis pertinet ad § 533-536, § 538, § 542, tit.
XLIII et ad § 544, § 547, si patria noxii in peri-
'cuhim adducta est vel civitati patriae sociae grave
damnum illatum est cum § 547.

§ 129 a poena liberantur maritus, uxor, cognati
caet., deinde additur „ oder wenn er die Kenntniss
Unter dem Siegel der Beichte erlangt hat, in so Aveit
die Anzeige oder Warnung eine Veidetzung des
^Beichtgeheimnisses enthalten Aviirde,quot; de qua re valde
disputatur inter doctos viros.

Kegulam prohibendi Ordinum Generalium priori
Parti adscripti (erste Kammer) asperarunt ad deli-
e'^a, quibus poena carceris in tempus irrogatur, hoc
Protrahentes p. 172, dummodo talis poena non mi-
^^er esset quam carceris deeem annorum, sed illi, qui
'^Iteri parti Ord. Gener. adscripti sunt, talem roga-
^lonem non acceperunt. Conf. Commissions-Bericht
über den Entw. des Strafgesetzbuches erstattet von
dem abgeordneten Trefurt p. 251 ad § 128.

■jAIuIta egregie scripta sunt in lioc Specimine de
delicto perduellionis et de eiu3 conatu; varia facta
multa melius quam in aliis Codd. et Specim. ibi dis-
tinguuntur a se invicem et magis diserte indicantur,
ut paucis ostendere conabor.

Sic distinguuntur facta conaminis contra personam
Ducis ad eum a reipublicae gubernatione retinendum
vel ad eum cogendum ad partem civitatis vel ad to-
tam civitatem alii cedendam vgl ad normas reipublicae
mutandas vel tollendas, et haec seiunguntur a factis,
quae viüim Ducis speetant, a factis macUnationis cum
hostibus ad patriam hosti prodendam vel ad Ducem
regno pellendum, a seditione per.duelli animo mota et
a facto magistratus vel militum ducis, qui animo hos-
tili ad fines primum a me enumerates tali potestate
publice ei mandata abutitur conf. tit. XLIII, § 533,
536 cum § 538, p. 288 et 289; minus recte ilH, qui priori
parti Ord. Gener. adscripti sunt, hanc § 538 abrogare vo-
luerunt et hoe ftictum § 533 enumerare voluerunt, ubi
universe de conaminibus in Ducem praeter ea, quae in
eins vitam fiunt, agitur, nam notio mihi distinguenda esse
videtur: melius § 534 mutarunt. Ambo legislatores vero
in enndem errorem mcidisse mihi videntm- § 533 vim
et minas aequiparantes secundum principia de vi ab
iis constituta § 253, p. 210: hoe principium quidem
ibi restringitur ad causam „mit dep Gefahr vorzüg-
licher und unabwendbarer VenvMdichung verbundene
Drohungen,quot; haec tamen clausula magis vdet de vi
in homines privates ..quam in reipubhcae gubernato-
rem, et hae min.^ a facto perfieiendo et exsequendo
nimis remotae sunt, ut iis poena mortis imponi possit.

Conatum propiorem minus recte perduellionis coir-
®nmmationem habent ; eo magis vis et minae non ea-
dem poena essent prohibendae, § 535 requiritur, ut
bostis revera exercitum in patriam noxü miserit: quo-
dam igitur eventu certo sensu opus est, ut noxius
®iorte plectatur.

Animus hostilis ad certes fines § 535 indicatos
tendens ad seditionem perduellionis speciem recte re-
quiritur et diserte, non obiter, ut in pluribus aliis
Codd. et Specim. Germaniae novissimis, huius mentio
fit, nullus eventus requiritur „ Aufruhr angestiftet hat,quot;
quibus verbis simul auctores talis seditionis spectare
'^dentur: auctori aequiparatur socius seditionis motae,
qui antea socius coniurationis seditionis faerat, § 537,
exceptio statim additur § 537, si seditio sedata
antequam caedes vel aliud grave delictum com-
iUissum est. Minus recte igitur ad gradus factorum
Seditionis ipsius legislatores mentem non attenderunt,
Uam uti in levioribus seditionis speciebus, etiam in
hac gravissima specie horum graduum legislatori ratio
habenda est.

Verumtamen recte minorem poenam imponunt illi,
qui coniurationis ad sedititionem faciendam socius non
^uerat, vel eam non excitarat: hic punitur poena gi-a-
carceris, cuius minimum est sex annorum: poena
tamen asperatur, nescio quo iure in causa § 537,
§ 537 a.

I^oena § 537 est „ lebensliinghches oder zeithches
Zuchthaus nicht unter zehn Jahren.quot;

§ 532, variae species coniurationum perduellionis
^tiam seditionis perduell. speciei emimerantur, defi-

nitio vero non datur, p. 289 et 290; poena sociorum
est „Arbeitshaus nicht unter zwei Jahren oder mit
Zuchthaus bis zu acht Jalu-enquot; et auctorum vel du-
cum „Zuchthaus bis zu zwölf Jarenquot; poena hi causa
seditionis minuitur, § 540, p. 290, si de adminicu-
lis ad seditionem excitandam vel de modo seditionem
exsequendi inter coniuratos nondum convenit, poena
est „Arbeitshaus;quot; in tali causa coniuratio iuridico
sensu mihi nondum adesse videtur: verisimiliter scripta
celeberr. Mittermaieri hac in re, uti in differentia
inter proditionem et perduellionem tit. XLIV, § 544,
§ 546, § 549, p. 291-291, quae a me non plane
probatur, magnam vim in hos legislatores habuit.

Conf. de coniur. p. I, tit. IV, § 110-113, p. 167,
ubi multa de poenis sociorum coniurationis universe
inveniuntur, attamen ibi coniuratio non definitur, ot
nullo alio loco talem definitionem legi.

Minus recte orationes et scripta publice divisa ad
excitandum ad facinora hoe tit. XLIII enumerata
sibi aequiparantur: poena sine eventu satis levis est,
quamquam coniuratio et conamen minus recte tab
eventu simul intelliguntur: poena est „ Kreisgefäng'
niss unter drei Monaten oder Arbeitshaus bis zü
drei Jalnrenquot; § 541, p. 290.

Minus recte a parte priori Ord. Genei*. hisce facta
delictum perduellionis parantia adduntur, quaa mhüniß
cum hisce factis coniungenda sunt, p. 290.
inBecte §^.542 simile delictum contra foedus Ger-
maniae atque perduellio perduelho non vocatur, vi-
tuperandum vero esse videtur eandem poeuam talein
noxium manere.

Uli, qui Ord. Gen. alteri parti adscripti sunt, recte
»legant tollendam esse § 538. Commissionsbericlit,
P- 291, de multis aliis mutatlonibus cum altera parte
conveniunt p. 291, 292.

Landesverrath animo et fectis a perduellione se-
lüngitnr, attamen facta enumerantur, quae probe ac-
cedunt factis perduellionis e. g. § 544, si quis ma-
cliinatione cum liostibus bellum eorum contra patriam
excitât et § 546, § 549, haec mihi videntur notione
perduellionis contineri posse : de minore poena § 548,
551 libenter convenio, sed tunc notio, ut ante
iiidicavl, potius habenda esset laesio reipublicae.
I^iserte § 545, p. 291 de conatu proditionis men-
tionem faciunt et hunc habent conim-ationes et ma-
chinationes antequam bellum ortum est: plura vero
^^cta, antequam bellum exarsum est, quam coniura-
tiones fieri posse mihi videntur, et miror legislatores
Conatum perduellionis non diserte iudicasse: hic co-
^atus tamen coniurationi perduellionis et facto eins,
ad conamlna perduellionis excitât, § 539 et § 541
uti etiam quodammodo § 537 de seditione.
oena conatus proditionis est „Arbeltshaus nicht
hinter z^ei Jahren oder Zuchthaus bis zu zwölf

Ab hisce selunguntur iniuriae Msiiestatls tit. XLV
rursus dlstingiiuntur in iniuriam facti et verborum
»Gewaltthätigkeit oder thätliche Misshandlung,quot; cuius
poena nimis aspera esse videtur, § 554, p. 294, nam
carceris

ét, si Dux proposito noxii graviter laesus est, est
poena mörtis.i-nbsp;innbsp;lunoo ; un

II verbis vel scriptis typis mandatis poena gravior
est, si coram Duce fit velitypis mandata est: in hac
causa tempns carceris cum operis coniffiactij arbitrio
iudicum relinquitur:' minus recte hoc ad Ducis uxo-
rem protrahitar, § 558. Iß

Tit. XLVI Widersetzlichkeit, öffentliche Gewalt-
thätigkeit et Aufruhr, sc. levior eius species,- a se in-
vicem distinguuntur : prinia species a secunda seiun-
gitur, quod noxius revera vi ufatur ad cogendum
magistratum ad edictum vel factum, quod ad eius
nnraera pertinet, faciendum vel renuendum, ubi iam
factum est: iiî prima causa contra noxius obsistit le-
gibus vel iussis magistratus vel eorum adparitorum
vi velquot; minis, ne talia iussa exsequantur conf. § 568
cum § 567. Seditio vero ad haec delicta tendit peC
ihultitudinem (cuius numerus in hoc ßpettmon-iest
definitus „Mehrheit van Personen in solcher AnzabF)
et' per res et facta, in quibus vis Magistratuum, qua
uti soleöt, revera non sufficit, velj si apparet vim raa^
gistratus seditiosos ndn icohibuisse, si adhibita fuisset
j, unter solchen Umständen dass zur Wiederherstel-
lung der öffentlichen 'Eulie und Ordnung die ordeiiif-
lichen Zwangskräfte der Obrigkeit nicht znreichead
gewesen sind, oder beiuihrer Anwendung offenbar
(voraussichtlich I. K.) nicht zureidiend gewesen wä-
renquot; variae poenae imponnntur, prouti seditiosi fioerti
attigerunt nec ne, et prouti auctores et duces fue-
runt vel socii minoris momenti, quae laudandaquot;esi^
mihi videntur, quamquam aliquid incerti verbis inest?

quamquam notio et poena nimis miscentur, uti
consummatio et conatus; ad consummationem legisla-
tores tamen recte quendam eventum requirere viden-
tur: consummationem-.melius definire potuissent conf.

Deinde mentio fit seditionis;casu ortae § 576, p. 299.
ßecte socios seditionis ab omni ^06uaifiiberaaat,r si
®ponte ante eventum qualemcunqueYvel. m.agistratibus
^ubentibus discedunt: minus recte auctores .etf-duces
poena „Kreisgefängnissquot; in tali causa puniuntur, in-
Pi'imis si conditio, quae a legislatox-ibus proponitur,
®dest „so viel an ihnen lag, zur Rückkehr der Auf-
i'ührer zur Ordnung beigetragenquot; legislatores partis
^'terius Ord. Gener. adsci-ipt. aliquatenus dubitabant,
gilt c[iess als Strafmilderungsgrund und kann nach
^■niständen selbst Straflosigkeit derselben zu Folge ha-
ben.* Immerito haec ultima sustulerunt legisl. partis
Prioris Ord. Gener. adscriptorum cojif. §.572,.;p. 297
298.nbsp;\r..

Merito poena augetur § 574 et § 576 a p. 298, sqq.
alia delicta commissa sunt neque vituperanda est
i^^gula de poenae mensura iudici quaerendum esse ,
quantum periculum reipublicae per . seditionem ex eius
fi'^e, ex . numero seditioßorum et ex modo se gerendi
seditiosoram immineat j'f nimis tamen iudicum arbitrio
i'elictum .esse videtur: .tunc -maximum . eX minimum
iudioanda essent. Ele^uqui ad viyObsistendum, ad vim
PUfblicam ' vel ad seditiionemifie:»itat,,,nullo .eventu se-
- poonai Je\ds carceris o^Çrefângniss) affieiendus est
poena nimis .iMceuta- esseiividetur factçi, melius
''^strict» lerant rogatiwael i: alterius opartis,, Qrd. Gener.

(Zweite Kammer) quam nUper rogatione prioris par-
tis Orel. Gener. (Erste Kammer) p. 390: poena mi-
nuitur § 578 si magistratus contra leges legem ex-
sequitur Tel edictum fert legibus contrarium et § 578 b
noxms ab omni poena liberatur, si damnum, quod
reparari non potest, noxio a magistratu illatum est, et
si non ulterius vi egit, quam necesse esset ad huic
damno antevertendum p. 300: hanc § immerito sus-
tuht prior pars Ord. Gener. Opusculum lurec. Za-
chariae de Iure vi magistratibus obsistendi in alteram
Ord. Gener. partem magnam vim iure habuisse vi-
detur: hoc opusculum citavi versus finem Append. I.
Utinam legislatores nostri hac rerum conditione ad
notionem et ad varias poenas seditionis pro diversi's
eius gradibus animum attendant et utinam exemplum
huius Speciminis Badensis et aliorum Speeiminum et
Codicum Germaniae sequentes a regulis Codicis Gallo-

Minus recte in Spec. Bad. conatus non de indus-
tria definitur, § 94 et § 93«, sed poena et notio eius
quodammodo miscentur, neque hoc a« 1844 a parte
priori Ord. Gen. plane in melius mutatum est conf.
tit. IV, p. I, p. 162, 163.

Eecte conatus perfectus minore poena quam con-
summatum dehctum punitur, tametsi notio et poena
hums speciei conatus etiam simul nominentur, conf.
§ 93a, § 94 et § 102, p. 162-164.

Minus recte poena conatus imperiecti imponitur
noxio, qui adminiculis non aptis usus est § 98 et

haec i-egula § 98«, solummodo restringitur causa „Mit-
tel, welche dazu unter keinerlei Umständen tauglich
sein könnenquot; p. 163.

Mhms recte Ord. Gener. altera pars adsensit nu-
ïgt;er Ord. Gen. parti priori de § 572. Commissions-
Bericht, p. 295, ubi etiam defenditur hoc loco rogatio
Prioris partis Ord. Gener. de illis, qui seditionem
^dspiciunt (Zuschauer) pmiiendis p. 295, Commis-
sionsbericlit ad § 577.

Sic poena eorum defenditur, qui reipublicae guber-
®antes calumniantur falsa publice narrantes vel scri-
pts tjpis mandatis scribentes p. 296, 297, § 578«:
recte tamen Ord. Gener. pars altera animadvertit haec
iniuriae notione contineri. Quaedam dubia solum-
lûodo moveri possunt, quod animus non plane sit
toum alterumve hominem iniuria afficiendi, sed gu-
hernationem reip. universe (die Gesammtregierung).
Ab alia parte gubernatores reipublicae tali norma
poenarum facile abuti possunt: huius rei causa res
®iihi saltem dubia videtur. Poena multo levior est
luam in lure Francico novissimo: est poena carceris
iisque ad spatium sex mensium.

Diu, postquam hoe opus scripseram , opera quae-
dam, vel nondum édita, vel, quae antea mihi com-
parare non potui, aceepi.

Inter haecce laudanda sunt Walter Geschichte des
Römischen Rechts bis auf lustinian, Zweite ganz
umgearbeitete Auflage, Erste Lieferung, Bonn bei
Eduard Weber, 1844.

L. I. cap. II, p. 10 et 11. de tribus populis Ro-
mulo regnante convenit, inter quos enumerat Etrus-
cos , quamquam eos non iisdem iuribus gavisos esse
censet. Conf. etiam not. 4, p. 11.

'De Latinis nullam mentionem facit, sed de Sacra-
nis Oscicae stirpis : Romam coloniam habet.

p. 12. incolas devictos partim plebem habet, atta-
men eorum conditionem non plane eandem esse at-
que plebis seqq. tempp. existimat.

Clientes p. 12 et 13 partim cum victoribus Ro-
mam venisse, partim ex ahis advenis et ex libertinis
originem ducere opinatur: deinde plebeios quosdam
Patriciis in clientelam sese dedisse putat, verumtamen
addit eos post hanc fidem datam et acceptam non am-
phus plebeios habitos fuisse. conf. not. 11 ad p. 12-
p. 13. clientes eodem modo atque perduelles sacros
dictos fuisse censet.

Cap. III. p. 17, 18. cle pote.state lîegis agens nc-
S'lt ab iis ad Comitia provocari potuisse, liisce tamen
''ddit p. 18: „übrigens hatte aber die Könighche Ge-
nichts willkûhrhches , sie ging nur auf Schutz
nnd Erhaltung und war auch äusserlich durch die
'Verfassungsmässigen Eeclite des Senates und der Bür-
gerschaft wesentlich gemildertquot; et not. 9 ibidem p. 21
inaestores aerarii distinguit ; a quaestoribus parricidii :
^is mandat mmiera „Verfolgung der Vei-breclienquot; et
^nrsus duumviros perduellionis ab hisce diverses fuis-
se affirmât : ab his ultimis provocationem obtinuisse
concedit. conf. inpr. not. 28 et 29, not. 29 „ üire
Verschiedenheit ergiebt sich aus dem ganzen inneren
^nsammenhang. Sie (die duumviri) kommen noch
euimal àm Ende der Eepublik A^or, wo das Amt der
Quaestores Parricidii längst an andere Behörden über-
gegangen war.quot; Hisce respondere liceat inter varias
bistoriae Eomanae et eius iuris aetates disting-uendum
: ipse concessi eos iam ante legem XII tabb.
^versos fuisse; p. 18 de Senatu; p. 21 , 22 de Co-
nntiis Cui-iatis : Eeges leges et magistratus .semper
primum rogasse, Comitia haec pertulisse vel abro-
gasse brevi formula contendit.

I^e Comitiis Centuriatis, quorum participes habet
plebeios, non vero clientes p. 37-39 , cap. IV.

Horum iura et SCto et Comitiorum Curiatorum
^ecreto restricta esse existimat e. g. bis verbis p. 39.
'gt;tgt;ie Comitien der Curien aber behaupteten in der
neuen Verfassung ihre alte Stelle darin, dass sie die
Beschlüsse der Centuriatcomitien über Gesetze und
^^ahlen nach eingeholten Auspiciën auf den Anticag

(les Senats zu genehmigen und den erwählten mit
dem Imperium zu investiren hatten.quot;

De nova plehe pro parte inter gentes divisa , pi'quot;
parte in Senatum recepta usque ad Serv. Tull. cap-
IV, p. 27-30, magna pars tamen seiuncta a Patriciis
eorumque gentibus , sacris et Comitiis mansit.

Quodammodo plebeii inde a Servio Tullio per tribus et
Centurias cum Patriciis cohaerent p. 31-33 cum p. 33-
36 de aliis Servii Tullii institutis p. 19 et 20, cap-
III de Tribuno Celerum et de Custode Urbis lapsU
temporum Praefecto Urbi dicto, qui tunc erat pri-
mus Senator et a Eege creabatvir.

Haec de Eegum aetate iam sufBciant: doctissimus
vir acute disputavit et in hac altera editione multoS
recentiores, qui his ipsis diebus de hac re scripse-
runt, consuluit: miror eum Göttlingium nullo fere
loco citasse, quod ad Regum aetatem attinet.nbsp;,

Cap. VI conditionem reipublicae Tarquinio expulso
paululum tantum mutatam fuisse censet et talem rei-
publicae status mutationem iam Servium spectasse
affirmat p. 46. Deinde magnam vim tribuit legibus
Poblicolae: minus recte provocationem hitelligit de
provocatione ad Curias p. 47 et ibi iudicium de rebus
capitalibus Curiis fuisse existimat cum not. 7 et 9.

De conditione plebis hac aetate et imprimis de
causis talis conditioiäs non plane cum eo conveiuö
p. 47 , 48 , p. 48'j 49 de secessione, de qua recte
scribit: „ Nach der Lage der Sachen hätten die Pl*^'
bejer Antheil an der vollen Gewalt fordern düifen

P- 49 „Auf diese Bedingung wurde der Frieden
durch die Fetialen geschlossenquot; nimis breviter de
sacrata et universe de legibus sacris disputât,
^ecte, ut mibi videtur';quot;Tribunis munus tribuit de
inter plebeios iudicandi et huius rei causa
^iebührium reprehendit p. 49 et not. 20.

Inde a Tribunis vel maxime repetit Comitia tri-
Wa et provoeationem a magistratibus ad Comitia
tributa et iudicium~ de Patriciis in Comitiis tributis,
qnod iis per legem concessum esset p. 50, haec est
tarnen mera coniectura de bis temporibus conf. not. 26,
ii'^i Niebübrio de Coriolani iudicio assentitur. De
ïcge Xn tabul. indicat priorem eius rogationem non
diserte iuris aequabilitatem spectasse, sed eo teten-
disse, ut leges seriberentur, ut controversiae plebeio-
i'nm in iudiciis non a magistratibus iudicarentur,
iit iura plebeiorum accurate enumerarentur cap. VII
P- 55 et not. 3.; secundum hanc legem res capitales
in Comitiis centuriatis iudicatas esse existimat cap.
VII

p. 57 et provoeationem inde ab hoc temporis
inoniento ad haec Comitia factam esse concedit ead.
pag.

P- 57 et 58 existimat Decemviratum magis invisum
factum esse, quod plebeii animadverterent Patricios
variis modis decipere atque eorum potestatem
ininuere eos cum clientibus miscendo et Tribunatum
^^ provoeationem abrogando, quam quod vis in
^irginiam a Decemviro esset adhibita.

treinde p. 58 agit de legibus Consulum Valerii et
Iloratii et de plebiscite Duilii.

maiorum tribuit Comitiis curiatis et not. 30 Ibidem affert
exemplum Manlii hac in re Niebuhrium plane sequens.
De legibus agrariis Cassii et Licinii et de possessione
agrorum cap. IX p. 66-68. Legem Cassii intelligit
de agris publicis quibusdam inter pTebem dividendis
et de aliis tributo solvendo^j'' quód sld reipublicaö
commodum adhiberetur; legem Cassii ' accipit de agns
publicis conf. etiam not. 25 et 26.

De his temporibus concedit nullam fere potestatem
de rebus publicis Comitiis curiatis mansisse.

Cap. XV, p. 120 de verbo maiestas; p. 122-130
de Comitiis centuriatis et tributis ultima liberae reipüquot;
blicae aetate in pér. p. 125, ubi censet hac ult. aetata
Comitia centuriata de rebus capitalibus iudica^e^»
Comitia tributa solummodo mulctam dixisse',''i3e qü»
re valde dubito.nbsp;-üiui'

De colbiiiis Cap. Gracchi cap; XXV, p. 257: ^^^
VI, cap. XXXI, de potestate Imperatorttm in^^®
a tempore regni Augusti, p. 326 seqq. iiipr.''827
et 328, ubi iis adscribit „das Recht über Leben unlt;i
Tod selbst innerhalb der Stadt und sogar gégeü'Se-
natoren und Ritter beigelegt.''-'I ■ - ■

Except, causa de Senatoribus hoc' nfegat not.
per iusiurandum' quWUndam Principum'de mr®
quaerimus,iinitio hoc itis Quaestione Maiestatis
Senatus iudiciis restrictum esse videtur, cum 'ß.
de vi constitutionum in iure, cum. p. 333, de Gkkt^

tüs, de quibus iure affirmat iudicia de criminibus ab
WS Octaviano regnante non obtinuisse: dignus est, qui
legatur de ceteris Comitiorum muneribus hac aetate
et de variis Imperatorum muneribus, p. 335-337.

Minus recte Senatui tribuit imice iudicia de deh-
etis contra rempubhcam vel contra Imperatorem cap.
xxxn, p. 339 et nimis breviter de quaest. perp.
®eribit, cap. XXXIII, p. 346, nihil tamen in hisce
®intatum esse affirmat et verisimiliter magis diserte'
'le his disputât, ubi de iudicii formis in alia parte
operis scribit; non satis accurate de Praefecto Urbi
et de Praefecto Praetorio, quod .ad munera eorum
^e -Criminibus iudicandi attinetcap. ^ XXXIII,
Pt 350-352, eo magis igitu,r hac de re laudandum
opus Geibii; conf. etiam de Praef. Praetorio inde
^ Constantino, cap. XLI, p. 434-436, et de con-
■^jlio Principis, cap. XXXI, p,„ 337 ,:j,338 „dessen
CfUtachten er bei den RegierungsgeschS.ft^ insbeson-
,4ejr^^auch bei seinen rechtlichen Entscheidungen . ein-
holte. Er besetzte dasselbe aus den angesehensten
•ler Senatoren, und Ritter und einigen der höheren
^gistrate.quot;

Haec satis accurate: scripta sunt?; Geib rem magis
^e industria inquisivi;^ jidi i

Nuper in lucem prodiit opus lureconsulti Eord
I^rougham, Political philpsophj III vol. London Char-
lîïs Knight 1844. ..ii-io-.r --

Jn hoc opere: partp sec. cap. X-XIII, vol. II,
P- 98-173, disputatur de j;iormis reipubhcae Roma-
et variae animadversiones de hisce normis cap.
^Hl, adduntur.nbsp;^-nr „ j

Nostra aetate multi lurec. vel pliilosophi excla-
mare solent historiam Eomanorum et varias reipubli-
cae Eomanae conditiones non magni esse momenti,
si de iure publico quaerimus, memoria igitur dignuin
est hunc lurec. Angl., qui tam saepe rempublicam
Anglorum gubernavit, qui usus fori, quod ad ius
publicum attinet, tam peritus est, contrariam senten-
tiam profiteri, p. II, vol. II, cap. X, p. 98.

„The constitution of ancient Eome at the different
periods of its history forms a subject of such curious
inquiry of such usefull contemplation to the political
student.....

De primis Eomae temporibus et de fide Livii ni-
mis dubitare videtur, contra recte magnam fidem
Polybio et Ciceronis Eeipublicae habet p. 98-101.

Contra eum confer. Baehr, Gesch. der Eöm. Lit-
ter saepe a me citatus et Wachsmuth die ältere Ge-
sch. des Eöm. Staates, p. 30-55, de Livio praec. p. 43-

Brougham Niebührium, Wachsmuthium, Göttlin-
gium et von Savigny consuluisse videtur: in Nie-
bührii scribendi rationem nimis invehi videtur, p. 101.

Eomuli et Numae nomina ficta esse, raptum
virginum Sabinarum fabulam esse existimat p. 102,
103, sed, si secessio a Eomulo ab Alba Longa facta
est, raptus probabihtate saltem non caret. Mini^®
recte de Eege scribit, p. 104 „he was also the
chief Priest;quot; clientes magnam partem Etruscos fuiss®
censet, p. 105.

Satis recte de plebe disputât contendens eam s®quot;'
sim paulatimque ortam fuisse, p. 105-107.

lu Comitia Curiata omnes patres familias gentium
convenisse, non vero ex iis quosdam esse selectos
(a representative body) putat; minus recte Equités
iam ea aetate babet ordinem equestrem p. 110 Cen-
turiata Comitia de nulla re decernere posse, nisi Eex
ea sententiam rogasset, contendit p. 113, 114.

Et postquam ea instituta erant, magnam tamen vim
Comitiis Curiatis tribuit p. 113, p. 115 et passim;
lùstoriam Lucretiae et Bruti filiorum fabulas esse
existimat p. 107, contra baecce tamen conf. Wacbs-
«luth die ältere Gescb. des Röm. Staates p. 247 ,
248 de iudicio Bruti filiorum; si Brutus initio regni
Tarquinii iuvenis fuit, versus finem eiusdem regni,
quod per satis diuturnum temporis spatium obtinuit,
tibi ei esse poterant iuvenilis aetatis eos autem iu-
''^enes fuisse affirmant Livius, Dionysius et Plu-
tarehus.

Nimis breviter et non satis accurate de iudiciis et
de iudicibus Eegum aetate agit e. g. p. 108.

„ They had two criminal judges, from whose de-
•^isions, however, there lay an appeal to the comitia
assembly of the curiae p. 110 et p. 115.
I)e clientibus satis accurate scribit cap. XI p. 119-122
®t recte in not. ad p. 122 animadvertit errorem scrip-
torum, qui clientes et plebem inter se miscent; legem
sacram in patronum Eegum temporibus adscribit p. 120
®t not. ibidem vel maxime tamen propter Servii loeum
®t propter Morulae conjecturam : de Dionysii notis-
®iiuo loco nullam mentionem facit, nec satis diserte de
^ac lege disputât: immerito poenam civi, qui sacer
dictus erat, a Pontifice infligi censet.

is-Minus recte „it was one of the many consequen-
ces of it, that the Comitia 'Centuriata were not often
held while the power of tlie 'Senate was at its
liipight. quot;j;m-r . . -I Eii(...ii .moJI .qiot .dil ■
-oiDe «nlegibus -i agrariis nCassii, j Licinii ejet ; Gracchi
p..xjl33, 134.- ;»Y(njîIIi orud isq iioibuf zsi v^m
--ifiDe Cassiof iudicium fert „ was $ut to death upon
thej.pretextiithat he had formed a conspiracy to res-
tore the monarchyquot; Leges agrarias de agris publicis»
quos Patricii decumas non solventes possidebant,
intelligit. ,,, •nbsp;-.-im-l - quot;t.i

ßl: Comitia Tributa ante primamj; secessionemv-habita
fuisse-probare ,studet : minus recte tamenoprovoca-
tionem iseoundum legem Valeriam de provoc. ad Co-
mitia .tribv; accipiti p. 135 et not. 1. «Ülß ob ,i-ix5oii-
n9i^esoio^ ;quo iure coniectura assequi studeafciplebe-
i^^ilsecediéntes) Kegem sibi proponere voluisse p.-,
de Comitiis ■ Centur., Tribut, et Cur. et Sen, hac aetate
P,r\il3ê-138,jjnquot;' .UIquot;- ; a If ifrjqoq m -■
ggnlnsiudiciis non osatis/ magnam^potastatem Comitiis
Tributis tribuere videtur, nam dei delictis contra Tri-
bunos etjjcontrajjplebem, quamquam gravissima erant,
jiudicassetjvidentur üla, iverumnscribit p. 138 de coiö-
trib.gt;;.^, trying for minor offencesquot; contrat recte adnU'
niculai' Senatusi etbConsnlum ad potestatem Cohu-
tictrujuji et Tribunorum i minuendam indicat cap. XII
p. 142 rursusoiufi erroreto incidit plebeios ad Comitia
Tributa I proivocasse et minus recte affimat Patricios
adi Comi Curialta. 3^el ad Comitia . Centuriata provocare

potuisse; de magna Comitiorum potestate sequentibus
saec. lib. reip. p. 147, 148.

Gracchos iudicia ad Equites plane transtulisse censet
P-150; quaesitores parricidii ad singulas causas caedis et
aliorum gravium delictorum iudicandas creatos fuisse
omnibus saec. lib. reip. Kom. minus recte affirmat p. 151;
de duumviris perd. tacet; nimis universe contendit no-
■^as normas iudicii per hanc illamve legem de causa
speciali inductas fuisse: hoc solummodo exceptionis
causa obtinuit p. 152 et p. 143 „ each trial being
directed by a particular order of the Senate or the
comitia. quot;

Regula etiam in iure Romano de criminibus illa aetate
non invenitur ante quaest. perpetuas, ut vocantur, delicta
contra rempubl., nempe, proditionem, seditionem, pe-
culatum , cuius species esset concussio, a Comitiis iu-
dicari, de aliis delictis a iudicibus vel a quaesito-
nbus iudicium ferri p. 153 hisce addit populum tamen
saepissime cognitione extraordinaria de aliis delictis
indicium tulisse, verumtamen cognitio extraordinaria
potissimum a populo vel a Senatu Senatori vel ma-
gistratui mandabatur, et ex hoc more quaestiones
perpetuae vel maxime originem duxisse videntur: ex
hoc more vis Comitiorum sensim paulatimque minuta
si iudicia spectamus. Recte vero animadvertit
^itia, quae nascerentur ex populi iudiciis et ex po-
testate leges ferendi inprimis de iudicii formis et
simul iudicandi p. 154 iudicia capitalia Comitiis Tri-
butis negat : unam causam Coriolani excipit.

Senatum hac ultima aetate nonnunquam leges vlo-
We concedit, p. 154 cum cap. XIII, p. 172, 173.

„it was certainly done by the consul and the Senate
in breach of the formes of constitution.quot;

In hoc ultimo cap. XIII de rep. Eom. scriptor
egregie imaginem reipublicae Romanae variis tempo-
ribus et secundum varias normas adumbravit et in-
dicavit, quomodo libera respublica servari atque in
optimo statu manere potuisset, si Patricii iusto tem-
poris momento Plebeiorum rogationibus cessissent :
indolem horum Plebeiorum recte exponit, atque egre-
gie Plebeiis ultimorum liberae reipubl. temporum op-
ponit, conf. p. 155-158 cum p. 164-168, nimis ta-
men in hanc plebem invehitur et non satis hoc loco
saltem conditionis plebis illa aetate rationem habet:
sic Gracchorum consihorum non diserte meminit et
de ordine equestri hac aetate non satis cogitat.

Recte convenit de iudiciis a Sulla ordinatis p. 159»
not. 1 „ settling the administration of justice upon a
a regular plan, touching the age and qualification
of the judges as well as the whole course of judicial
proceedings taken.quot; Verumtamen miror eum non ma-
gis de normis reipublicae a Sulla mutatis et de varus
eius legibus de iure de criminibus disputasse.

Satis accurate de SCtis et de legibus de ambitu
agit p. 159-162 , vol. II et ambitum unam causam
habet interitus liberae reip. Romanae; alias causas
huius interitus satis accurate enumerat e. g. indolem
bellicosam et sang, populi Romani, catervas arma-
tas libertinorum , infimae plebis et servorum, quibus
duces factionum constipati esse solebant, nimias divi-
tias magistratuum in provinciis, et, quod nullum cei-
tum Stipendium acciperent.

De sociis eorumque vinculis cum Urbe Roma et
de Oriente, unde mollities, luxuries et libidines Ro-
niam pervenerunt nullam mentionem facit.

Si iudicium de bocce opere, quod ad bistoriam
conditionis reipublicae Eomanae attinet, nobis est fe-
ïendum, satis accurate et acutissime praec. boc ult.
cap. banc bistoriam et universe reip. Rom. normas
celeberr. vir inquisivisse milii videtur; quaedam nova
apud eum inveniuntur: quosdam saltem recentiores
scriptores Germaniae satis accurate consuluit et os-
tendit eorum sententias eum non latere: quosdam so-
lummodo errores in bocce opere, uti mibi saltem
videntur, indicavi.

Post opus Hookii optimas notiones de reipublicae
Romanae normis et de Romanorum indole apud Broug-
Jiam inveni, si de Anglis quaerimus.

Brougham vero alias quasdam notiones de Eoma-
norum institutis melius percipere potuit, quippe qui
lureconsultos et philologos recentiores Germaniae
Perlegere potuerit.

Inter philosophas quaestiones iuris publici tres quae-
stiones maximi momenti inprimis ab eo tractantur, de
quibus quaedam animadvertere mibi liceat.

Primum contra doctrinam Lockii de contractu
inter homines, ex quo civitates originem duxerunt,
disputât vol. I, cap. I, p. 33-39 (original contract.)
recte contra eum contendit prima civitatum initia di-
vide probari non posse: minus recte tamen e vi
fraude ducum belli populorum contra alios popu-
los eorum potestatem atque civitatum originem uni-
quot;^'erse deducit et tandem nimis universe negat talem

contractum fieri potuisse, quod homines ilHs tempo-
ribus nullo modo essent exculti, quod notio maioris
partis (majorité), qua omnes cives tenentur, notio
magistratus et concilii vel Senatus creandi, notio ré-
gulas sanciendi de repubhca gubernanda nimis sub-
tilis esset, quam ut ingenium huiusmodi hominum
eas intelligere posset.

Si quaerimus de contractu nominatim inter homi-
nes facto atque de certis regulis de variis reipublicae
gubernandi modis factis atque de tota necessitudine
atque officiis inter reipubhcae gubernatores et inter
alios cives cum acutissimo lurec. Anglico Brougham
plane facio, attamen probe tenendum est pactum inter
homines ad civitatem condendam non plane contra-
ctui iuris civihs aequiparandum esse, neque ita cogi-
tandum esse, ut de omnibus reipublicae normis ho-
mines diserte inter se convenerint vel ut tales homines
diserte has normas, haecce officia plane cognoverint.
Ducem vel gubernatores eligere potuerunt, ut de vita,
de libertate et de rebus suis magis securi essent.
Hae enim notiones facile etiam ab hominibus non plane
excultis intelligi possunt.

Ubi ducem eHgebant, conditionem ei imponere po-
terant, ut eos de rebus magni momenti consuleret,
ut nullas huiusmodi res perageret, nisi illi consenti-
rent sententias rogati, vel ad totum populum hoc
protrahi poterat. Sensim paulatimqne tales reipubh-
cae normae magis excultae esse possunt.

Exempla antiquissimarum civitatum non plane de-
sunt, primis enim Romae temporibus praeter Regem
aderat Senatus, et populus in Comitiis leges perfe-

i-ebat et itidicabatcoiïn. , Etruria simul cum Eege pro-
peres reipublicae erant [praepositi et in Germania tem-
pore Taciti et sequentibus saeculis Eeges vel cum
Proceribns veLacum proceribus et cum toto populo
^es reipublicae, pea-agebant. ,,Sii igitur probabilia hi-
storia duce speciamiusiabaec potius indicant conditio-
nem reipublicae, ubi homines plus nainusvß inter
convenerant vel tacite.cojisensgrant,.quam conditionem,
'ihi omnes imperio unius , vi vel^, frajide, subiecti sunt.

Sed haec iam mitto, quod de temporibus, quae
banc reipubhcae conditionem, praecedunt, nihil certi
affirmari possit, et quo4lalia-ß-TempIa.tPo g. .Orientis
Contra aiFerri possint, lureconsultus philosophans haec
cogitare potest et semper lureconsulto,^ qui d^iure
publico stricto sensu agit taie pactum ,esti.fiigt;gß;adum
■fel: civitas est dicenda vinculum iuris, 3d statum iuris
per, civitatem inter homines constituendam^ggijj gorn n
■îwe Jârougham concedit etiam, qtto4, adgj^um-j^fori
^■ttijveti, multa praecepta,. ex haCj.tJieiQriajjdedwît^j^^^w;
^l^nda esse et theoriam iuris divini Edijieri jaagno ci*
■^ibus esse detrimento p. ,38 eti,3ft;gt;9noitonn;' • 9jî ^
)jln truth the consequences of^.the doet^ijje of ori-
ginal contract are notrjfo^b^bft most,part ^niscbievous r—
the inferencesnbsp;^Jregjfçr^the.-fnogt part^far .from

l^^ng, incorrect. Tie opppsite theory leads to every
kwd of mischief,ƒ bßnbsp;gr-vroj

Solummodo -animadvjeajtitcives existimarecontractu]»
si Eex «fiScia;nbsp;igitux

^nilis, olBciis in Eege®,iiienj^i,; ^^dijt, idem ^^pa^te
palere, si cives, offifais jn. epm a^^ funguni^jv ,
-atGftm hac quaestione alia quaestio, quae a

Brougham tractatur, valde cohaeret. Principiutn
nempe, cur civitas permaneat, hahet utilitatem publi-
cam, id est, populi totius (general expediency or
utility) quod omnium intersit res publicas certo mo-
do gubernari cap. I, p. 43-45 et seqq. inde regulaio
habet etiam tyrannis obtemperare cum cap. I, p. 50,
51 ubi recte utilitatem publicam interpretatur „the
people must thus be the great object in view vmene-
ver w^e inquire as to the rights of the ruler and the
duty of the subject. For the benefit of the people

The theorists of the seventeenth and early part of
eighteenth century, and the Legislation at the Eevo-
lution, who derived every thing from a supposed con-
tract, came by that erroneous mode of reasoning to
the same practical conclusion , to wich the plain and
obvious doctrine of Utility or Expediency leads us —
that all government is a trust for the people — that
Kings have no rights in themselves, and for their
own sake as rulers, and beyond those enjoyed by
the community at largequot; cum p. 63, 64 ubi banc
notionem magis urget „but the people ought also to
be as well governed as it is possible, and at the
cheapest possible ratequot; caet.

Si de utilitate sola sermo habendus esset, bic
Iureconsultus recte eam intelligeret de utilitate populi»
non vero de utilitate eorum, qui rempublicam gubei'-
nant, quae eos solos spectaret, contraria ratione atque

consiliarii Napoleontis alFerre solebant „ la raiso»
supreme de I'Etatsic etiam popuh utilitatem contra
theoriam Roussavii aliorumque de contractu civitatis»

Hon de pluribus civibus, sed de omnibus civibus acci-
peret. Verumtamen notio utilitatis populi totius, nisi
cnm aliis notionibus conjungatur, nimis incerta est:
tali autem notione etiam in plane libera republica
constituenda quidam homines abuti possunt et non
satis hac notione cavetur de libertate singulorum ho-
ßiinum iis nunquam auferenda, sed inter iustos ac
certos fines , quos civitatis indoles requirit, cohibenda.
Multo melius hoc indicatur statu iuris inter homines
(ein Rechtszustand).

Tali enim notione diserte afSrniatm' ius inter om-
iies, ut cives et ut homines, vigere oportere, iuribus,
quae natura dantur, vel per operas vel per civitatem
Requiruntur, simul prospicitur, neque tamen commoda
vinculi iuris, nempe civitatis, negliguntur, itaque notio
iuris et vel maxime conditionis vel status iuris cum
i^otione utilitatis populi est coniungenda.

Iureconsultus Brougham ex principio utilitatis totius
populi regulam officii reipublicae gubernatoribus ob-
temperandi deducit et hanc protrahit ad pessimam
tyrannidem vol. I cap. I p. 44, 45.

„ But even in the worst despotisms and where all
improvement is out of question, there is a duty to
^^ey^ deinde rationes addit, qnod pauci talem rerum
conversionem frustra conarentur et perirent, quod
omnibus tale certamen magis noceret quam prodesset,
quamquam plures his paucis auxiliabantur, nisi valde
probabile esset eos tjrannum superaturos. Malajinde,
quae ab utraque parte oriri possunt, enumeranda esse
censet, quorum primum et certissimum habet bellum
civile civil Avar is an evil of the very worst de-

scriptloii: it is indeed the greatest of national cala-
mities. Therefore, in considering whether or not it
is prudent and iustifiable to resist an estahhshed
government, the great probability of vast misschieving
being at all events in the first instance, occasioned,
must always be taken in the account. In truth it is
nearly the certain consequence of resistancequot; p. 45
Tum aifert mala cladis civium vi obsistentium et
peioris tyrannidis. Duas igitur conditiones ad ius ci-
vium vi obsistendi requirit, I ut cives mala tyran-
nidis nullo modo pati possint (almost unbearable), II
ut multo magis probabile sit cives vi obsistentes ty-
rannum superaturos esse quam ab eo vinei.

Causae, in quibus civibus reipublicae gubernatoribus
obsistere licet, deinde enumerantur cap. I, p. 51, 52.

II.nbsp;Si legibus temporibus valde remotis latis rei-
publicae gubernatores ad ius tollendum abutuntuiquot;
(have become a source of misery und iniustice.)

III.nbsp;Si leges valde horrendae sunt et reipublicae
gubernatores eas in melius mutare nolunt.

Ius vi obsistendi tamen restringit etiam in his causiS
„and even in such circumstances as these the doc-
trine does not justify resistance, unless the breaches
of the law by the rulers are so grievous or the de-
fects in the constitution are se hurtful to pubUc hap-
piness, that it becomes far better for the people tquot;
encounter the evils of civil struggle than to continuo
suffering under the existing order of things.quot;

Post haecce affertur testimonium memoria dignum
rec. Paley, qui de iure et de officio civium reipublicae

gubernatoribus vi obsistendi sermonem babet et boc
utilitate publica deducit : bic lurec. bas causas
non satis restrinxisse videtur, nam ex eius sententia
puisque civis bac de re iudicium ferre potest, et ex
naea sententia cives universe bac de re sibi persua-
sum habere debent, debet adesse „ une opinion
publiquequot; melius pro parte fines et conditiones talis
'^'is civium in reipublicae gubernatores a lureconsulto
Brougham indicantur, attamen pauci cives iure inter
se convenire possunt ad vi tyranno obsistendum con-
tra sententiam Broughami p. 45, dummodo ante in-
luirant, an talis sententia cum populi sententia universe
conveniat, et dummodo certiores facti sint magnam
populi partem iis auxilium laturoSi

In optimis rerum conversionibus res saepe a pau-
cis originem ducit, ducibus ad rerum conversionem
faciendam opus est, sed hoc requirendum est, ut
revera sententia populi de conversionis necessitate
®t de tyrannide adsit. lurec. Brougham praeterea non
satis distinxit inter civitatem, ubi reipublicae normae
adsunt, et inter regnum , ubi Eex vel Imperator ,
Ut ei libet, civitatem gubernat. Huius rei causa non
satis diserte cum hoc principio aliud principium com-
parât Eegem esse sacrosanctum, eius consiliarios te-
Ueri, quo principio alterum principium restringitur.
Sic secunda et tertia causa vis civibus adhibendae in
civitate proprie sic dicenda non facile obtinent.

Regnum a civitate etiam non satis seiungit cap. II,
P- 73 et 74 cum p. 70-72 ubi de variis reipublicae
formis agit et recte animadvertit variis populis et va-
riis eorum temporibus varùis reipublicae formas con-

Tcnire, de qua re cum eo facio, attamen nunquam
conventus hominum civitas dicenda est, antequam
certae normae reipubhcae a civibus sint constitutae :
hoc autem variis modis fieri potest sive sit mixta
respubhca (constitutioneele monarchie) sive sit reipu-
bhcae aristocratica vel democratica forma, sive hae for-
mae inter se mixtae sint. Ins longi temporis prae-
scriptionis, quod saepe a reipublicae gubernatoribus
afferri solet, recte negat Lord Brougham , si per se
spectatur et ex populi utilitate hoc deducit cap. I,
p. 47 , 48. „ There is thus a manifest convenience ,
and indeed a real advantage, in keeping up the
fundamental system, in preserving the groundwork
upon wich so much has been built and in not rashly
changing or destroying what, if destroyed, must
pull down with it much that we have had the labour
of making, and naturally desire to preserve.quot;

Cap. II, vol. I, p. 67-70 de tribus partibus rei-
publicae gubernationis scribit, nempe de potestate le-
ges ferendi, legum iussa exsequendi et iudicium de
civibus ferendi.

p. 67, has tres partes potestate leges ferendi pro-
prio contineri contendit, quod huic potestati cavenduDi
est, ut alii leges bene exsequantur et iudicium iuste
ferant, attamen iudices in bene constituta republica
nullo modo a legislatoribus pendent, nisi simul sint sum-
mi iudices ; magistratus multa exsequuntur , quae leges
non directe spectant; in mixta republica legislatores par-
tim non seiunguntur a potestate leges caet. exsequendi.

Utilitatis causa divisionem in tres partes potestatis
in republica non plane negat.

P- 69 Existimat divisionem restringi posse ad po-
testatem leges ïerendi et leges eaet. exsequendi, qua

Cap. II, p. 81-83 vol. I, egregie disputât de po-
Puli educatione per disciplinas politicas, ut vulgo di-
cuntur, uti etiam in Praefatione (Preliminary Dis-
Bourse) p. 16-24, ubi varia dubia de utilitate talis
Scientiae solvit et recte indicat, quomodo et quam
caute hae disciplinae docendae suit : quamquam cum
eo magnam partem facio, res tamen multis difficulta-
tibus laborat e. g. si disciplinam Oeconomiae politicae
spectamus, quae non facile ab infima plebe vel et-
iam ab opificibus simihbusqne civibus intelligi potest.

Albert du Bois Histoire du droit criminel des peu-
ples anciens depuis la formation des sociétés jusqu'à
l'étabhssement du Christianisme, Paris Joubert 1845.

De popuhs Orientis et de Graecis de industria dis-
putât , sed haec iam mitto , quod haec nondum ac-
curate inquisiverim : de jure criminum Eomanorum
qiiaedam indicare et animadvertere mihi liceat inpri-
de iis, quae delicta contra rempublicam com-
missa speetant.

Minus recte cum historico Michelet Etruscos prae-
cipuam populi Eomani partem habet tempore, quo
^rbs condita est, et Latinos vocat plebejos cap. VIII,
P- 240 et cap. IX, p. 248, quamquam bene vincu-
la inter rempublicam, inter religionem et inter ius
criminale interpretatur cap. IX, p. 249-262 , ubi exi-
stimat vestigia quaedam talionis remansisse contra
I'latnerum, quod minus recte ex exemplo incolarum

Laiirentii efficit, J nam hi nuntii non erant Romani,
hoc exemplum potius spectat jus gentium (inter gen-'
tes): exempla non desunt in lege XII tabb.; consu-
lantur inprimis p. 250, 251 de caerimoniis caput ob-
nubendi et bona Cereri sacrandi (publicandi).

p. 249 delicta contra rempublicam et parrieidium
lato sensu a Patriciis in Curiis praeside Rege iudiquot;
cari 1 censet et minus recte addit in hisce omnibus
causis formulam sacrationis capitis adhiberi „Mais
toute punition doit être précédée des terribles formu-
les:! de dévoûment, de consécration, de malédiction;
le sanglant anathème, qui retranche le coupable de la
cité, est prononcé par la sentence même de juges ciquot;
vils „sacer esto lovi Capitolinoquot; ou „sacer esto Diti.quot;

Haec ad iudicium perduellionis et parricidii non
pertinent, hoc iudicium non satis seiungit a legibus
sacris. Minus recte crimes d'Etat vocat perdueUioM»
p. 249, nam sic dicuntur noxii et quidem in Codic©
Theodosiano, priscis temporibus potius usurpabatuJ?
verbum perduellis.nbsp;gt;m

Perduellionem a proditione sensu doctrinae secun-
dum lus Romanum distinguit p. 252 „conspiration
contre la constitution de l'Etat,quot; quae notio valde in-
certa est et iUis temporibus non plane convenit. Si
perduellio sic a proditione distinguenda esset, quod
negavi, duce Köstlin aliisque lureconsultis Germania®
res magis accurate fuisset definienda. Praeterea scri-
ptor plano secum pugnat- óap. XIV,' pi 865 et 366
interpretans jOï-OfZï^OMeîîïrc'j^'Ja -traliison intérieure, oi^
les ^conspirations contre l'Etatquot; et interpretans
diiellimes- », Ia ttrahison extérieure ou intelligence
- R

avec l'ennemi sententiam de iudicio Curiarum (p. 249)
restringit p. 253 causa perduellionis i. e. secundum
eius sententiam lege sacra perduellionem spectante:
tune opinatur noxium sine ullis iudicii formis occidi
potuisse, dummodo interfector eins probaret talem
hominem noxium delicti perduellionis secundum legem
sacram esse. Nulla huius rei argumenta affert neque
antiques scriptores satis accurate consuluit. Miror
eum nullam mentionem legis sacrae ßomuli de pro-
ditione facere.

Non plane veritati convenit Valerium Poblicolam
hanc? legem sacram itérasse et solummodo ad regni
occupandi delictum protraxisse : hic enim novam le-
gem sacram, sed eiusdem indohs, atque leges sacras
Üomuh et Numae, fecit vid. cap. IX, p. 253 cum
P-254, ubi minus recte his aequiparat leges sacratas:
not. 1, ibidem Festum non bene intellexisse videtur
eontendens hunc scriptorem affii-masse omnes leges
sacras monte sacro latas fuisse: verbum uno loco so-
himmodo per montem sacrum interpretatur.

Causam Horatii sic interpretatur, Platnerum (quem
hoc loco non citat) magnam partem sequens „Créés
pour juger la trahison, les Duumvirs furent, par
quot;Voie de conséquence, appelés encore à connaître de
l'assassinat. Voici comment; celui qui ôtait la vie à
nn autre citoyen qui n'était ni jugé, ni maudit s'em-
Parait accidentellement des droits et des prérogatives
des juges, des Patriciens, des Pontifes, il usm-pait l'em-
Pire, il violait la constitution de la cité: on assimi-
lait donc son crime à la haute trahison — perduel-
lioni (Animadvertendum est lurec. Du Boys hoc loco

perduellionem universe de delictis contra rempublicam
usurpare) cap. IX, p. 257, 258.

Adiiciendum fuisset hoc fieri in causa speciali, quod
coram populo et coram Rege hoc fecisset: nescio,
cur Pontificum mentio fiat, nam hi non erant iudices
talium causarum.

Indicium duumvirorum procul dubio adscribit
Tullo Hostilio , quem iniuria Etruscum habet, p. 257,
cap. IX et cap. XI, p. 281, ubi Tullum Hostilium
habet ,j^L'ex-Lucumon Etrusque Mastarna et not. 3,
ibidem aff'ert tabulas Claudianas; scriptor verisimiliter
spectat tabulas aeneas Lugduni erutas a° 1529, quae
Claudii Imp. orationem continent super civitate Gal-
lis danda: hae autem nullam mentionem faciunt de
Tullo Hostilio, et Etruscorum narrationes citant de
Servio Tullio, cui Tusca lingua esset nomen Mastarna,
locum in opere meo attuli.

Simili modo scriptor Du Boys non plane sectim
convenit ius occidendi unicuique civi concessum
perduellem restringi iudicio duumvirorum p. 259 e*
p. 249, contendens Quirites per totam Regum aeta-
tem de perduellione et de parricidio iudicium ferre
cap. XI, p. 281, breviter de transfugio agit et ni-
mis universe, uti aliis locis, ius militare plane legibus
a sacris pendere affirmat.

In causa Metti Fuffetii (non Suffetii, ut ille scri-
bit) nimis Dionysium Halicarn. sequitur, non cogitât
de vinculo Romanorum et Albanorum per ij/ffioviccff
neque de militari imperio, neque indicat Metti Fuf-
fetii causam plane specialem esse etiam propterea,
quod non esset civis Komanus: de sociis Metti Fuf-

fetii tacet et tandem minus recte ex hoe exemplo
ex aliis causis principium deducit:
„Voici Ie principe qui semble dominer Eome tout
entière, non seulement à son berceau, mais même dans
ses développemens successifs de la Répubhque : „ tout
fait qui portera dommage à la cité sera passible des pu-
mtions les plus sévères. De là l'extension que reçoit le
erime d'Etat perduellio non moins grande que celle don-
ïiee plus tard au crime de lèze-maiestéquot; cap. XI, p. 282.

Haec veritati repugnare mihi videntur, ut in Dis-
sert. probare conatus sum. Hoc unum hoc loco
animadvertatur formulas brevibus verbis conscriptas
esse lege sacra Romuli et legibus Numae vel sal-
tern sequentium Regum de perduellione: has formu-
las ad plures causas quidem protrahi, non vero ad
Cöinia facta, quibus Urbi damnum afferretur, et se-
lientibus saeculis multa facta conti'a rempublicam
^en tamquam perduellionem punita fuisse : notio Maie-
statis multo latius patebat et initio a perduellionis
Notione in multis diiFerebat.

Scriptor hac in re etiam secum pugnat tres spe-
cies perduellionis secundum ius antiquissimum, ius
XII

tabb. et legem Gabiniam afferens proditionem,
perduellionem et coetus nocturnos in Urbe et ad-
dens „Toutes ces lois, en effet, renouvelées par le
Code décemviral, et plus tard par la loi Gabinia,
^'^primaient des crimes qui furent compris dans la
loi de Majesté, mais elles n'avaient pas un sens
^iissi étendu et si nous osons le dire aussi élastique.
Leur précision même les rendait insuffisantes.quot;

Prout scimus, lege XII tabb. duo facta contra
rempublicam, quae hostes spectaut, et coetus noctur-
ni prohibiti erant, non vero in specie dehcta contra
reipublicae statum e. g. delictum regnum affectandi:
coetus noctumi soli, et non omnia perduellionis facta,
lege Gabinia puniebantur. Du Boys de lege Xll
tabb. diserte scribens nihil fere de delictis contra
rempublicam factis disputât cap. XI, p. 287 seqq.; nn'
nus recte tamen contendit p. 289 „ Les conspira-
tions contre l'Etat ou les délits contre la religion
sont seuls qualifiés crimes sociaux. D'ailleurs comme
le meurtrier peut se racheter par une composition
pécuniaire, tout se résout pour lui, comme pour ^
débiteur, en une question dJargent.quot; Nam publice multa
gravissima delicta lege XII tabb. vindicantur, huins
causa quaestores parricidii hac lege confirmantur.

Minus recte etiam legem XII tabb. de coetibuS
nocturnis habet „ une loi conservatoire surtout sous
le point de vue réligieuxquot; p. 294, quae non plane
congrimnt p. 366, ubi hoc factum partem perduellio-
nis esse censet iam primis Romae temporibus.

Sic legem „Patronus, si clienti fraudem fecerit,
sacer estoquot; non bene intelligit scribens „Voici mai»'
tenant les lois de garantie, les lois réactionnaires ob-
tenues par les plebeïens contre les patriciens.quot; Eté'
nim clientes lege XII tabb. quidem in tribus plebe-
iorum descripti erant, plebeii vero liberi non fuerant
clientes inde a Eegum tempore. Nimis universe de
cautione in re criminali legem XII tabb. de vindi'
ciis secundum libertatem accipere videtur p. 293.
ÖV Ex mea sententia ad solas causas pertinet, in

tus quaestio movebatur, au quis homo liber esset,
au vero servus. Ceteroquin multa recte de lege
Xll tabb. in hoc opere scripta sunt. De iure cre-
ditorum in debitores refero ad opusculum celeberr.
Von Savigny et ad van Heusden, Dissert, de lege
Poetilia Papiria.

ludicium Spurii Cassii nullo modo dubitans iniuria
patri eius adscribit cap. VHI, p. 243.nbsp;q

Notionem Maiestatis incertam fuisse et iam libera
republica omne delictum, quod nulla lege punitum
erat, ea contineri potuisse minus recte existimat
cap. XIV, § 1, p. 365, ubi diversa Cieeronis loca
non inter se comparat Sigonium nimis sequens, for-
tasse ipsum Ciceronem non legens. „ 11 y avait même
tin certain vague dans la définition de ce crime, qui
laissait une grande latitude à l'arbitraire pour y rat-
tacher tout délit non prévu par la loi, et cela était
tout à fait dans la constitution de Rome.quot; Deinde
Valde breviter de legibus Appuleia et Varia Maiesta-
tis agit p. 366 minus recte etiam contendit iam lege
Appuleia quaestionem Maiestatis perpetuam factam
esse. De lege Maiestatis Sullae nihil praeter verba
ipsa legis affert et quidem secundum solum Sigonium
p. 366, 367.

Sullam hac lege calumniatoribus favisse diserte af-
firmat p. 367 de alia legis et Cieeronis verborum in
Epist. interpretatione ne quidem cogitans.

Legem Plautiam de vi legem de vi publica vocat
■verisimiliter nesciens Celeberr. W^ächteram probasse
lureconsultos Romanos illa aetate nondum diserte in-
ter vim publicam et privatam distinxisse p. 397, 698.

Inter facta legis Plautiae minus urecte enumerat fa-
ctum eius „qui conjurait contre la république,quot; nam
coniuratio, quae directe rempublicam spectabat, lege
Maiestatis Sullae vel iudicio perduellionis puniebatur.
Plane dissentio etiam de iis, quae de lege lulia
(Caesaris) de vi scribit p. 398. „Jules César pendant
sa Dictature renouvela la loi Plautia.quot; Duas leges de
vi ibi Augusto alteram de vi publica, alteram de vi
privata adscribit et satis accurate formas iudicii de
vi hac aetate iudicio Sextii illustrât cap. XVII, p. 485-
525 inpr. p. 493 et p. 495, unde apparet vim inter
partes quidem factam fuisse, sed non contra ipsam
rempublicam. Sextius defendebatur, quod se defen-
disset, quod miustam vim vi repulisset cum p. 503-
505. Huius iudicii formas non ita accurate inquisi-
vi , ut de hac operis parte sententiam meam uberius
exponere possem.

De industria et satis accurate de delicto ambitus
et de sodalitiis agit cap. XIV, p. 378-394 inpr. p. 390,
391. Minus recte de lege lulia Maiestatis Augusti
sermonem habet et addit „ le crime de lèze-majeste
reçut une immense extension par la loi Julia Augusti
que rendit le premier empereur Octavequot; cap. XlX,
p. 569. Legem non ad certa facta vel ad facta oÂ
exemplum legis, ut deinde obtinuit, restringit, sed
omnia deducit ex notione incerta Maiestatis p. 569
cum p. 568 et p. 570, . ubi in Ulpiani definitionem
valde invehitur et de perduellione tamquam gravissi-
ma specie nullam mentionem facit: tandem de Ker-
va minus recte commémorât p. 575 : „ Nerva fit
cesser par un édit toute poursuite relative au délit

de majesté,quot; nam iudicium Mai. eo regnante et regnis
sequentium Imperatorum solummodo inter iustos fi-
nes est cohibitum. Cap. XII, p. 309, uti aliis locis,
non satis mùverse de provocatione ad populum Re-
gum temporibus convenit et provocationem ante XII
tabulas ad Curias solummodo factam fuisse minus
recte existimat exemplum Sp. Cassii et argumenta
Niebûhrii afferens, quamquam hoc loco eum non ci-
tat; sententiam affert lurec. Laboulaye „Essai sur les
lois criminelles des Romains concernant la responsa-
hUité des magistrats, Paris 1844, Joubert,quot; perdu-
ehionem tamen Centuriatis Comitiis iudicatam fuisse,
cui sententiae non plane adversari videtur.

p. 312 Exempla affert causarum capitalium et per-
duellionis Comitiis Tributis iudicatarum, verumtamen
haec habet exceptiones a regula p. 312 et p. 313.
Recte animadvertit Comitia post quaestiones perpé-
tuas non plane ab usu recessisse p. 316, attamen
mmus recte Comatia Curiata inde a tempore Decem-

Consules consules saepe exsecuti sint. Recte ori
ginem quaestionum perpetuarum deducit ex quaestio
mhus de singuhs causis a Senatu vel a populo vel
ab ns simul magistratibus vel Senatoribus mandatis

De omnibus iudicii formis, de quibus Du Boys libera
republica et Caesaribus regnantibus disputât, iudicium
ferre non ausim, ne fines harum animadversionum
nimis protrahantur, partim etiam, quod haec omnia
nondum plane de industria inquirere potuerim. Multa
bene inqirisivit, attamen omnes antiques scriptores ne-
que satis consuluit, neque satis inter se comparavit.

Quosdam Germaniae scriptores legit et ad argu-
mentum suum adhibuit, quamquam multi ei etiamtum
incogniti sunt: acumen ingenii et doctrina ei non
desunt, sed non tam plane Eomanorum indole at-
que institutis imbutus est atque muhi scriptores Ger-
maniae nostra aetate.

Tandem nimis universe de Caesarum temporibus
scribit cap. XX, p. 594: „ tout crime put devenir
au gré de l'accusateur et des juges, crime de ma-
jestéquot; et p. 599: „ Que l'empereur voulut perdre un
accusé, qui d'abord avait comparu sous la préven-
tion du crime ou du délit le plus léger, on ajou-
tait à l'accusation primitive celle de majesté;quot; deinde
verba Taciti affert, quae de uno Tiberio intelligenda sunt,
arbitrium quorundam Imperatorum cum iure leo'ibus,

Delatores saepe legibus puniri, principium causas
inquirendi per magistratus agnosci, régulas iuris mi-
tiores proponi magnam partem Christianae religioni
adscribit cap. XX, p, 602-606 cum cap. XXIV,
p. 683-689, sed multae huiusmodi regulae aurea
lïu-is Eomani aetate invaluerant et lureconsulti pro-
fecto illa aetate religioni Christianae non erant addicti,
quae de Septimio Severo et de Alexandre Severo

Si delicta contra rempublicam speetantur, leges et
facta Antonini philosophi, Constantini et Arcadii in-
ter se comparentur: quamquam gladii poena mitior
est quam ignis vel bestiarum, honestiores antea de-
Portatione puniebantur et in quibusdam levioribus
causis unicuique civi huius delicti noxio poena rele-
gationis imponi poterat.

Précis de l'administration de la Justice criminelle
cliez les Romams par Lebastard-Dehsle, Procureur
du Roi à Valognes, Paris Chamerot, Libraire 1841.
Valde breviter de hoe opusculo iudicium feram, quod
ipse scriptor in Praef. conveniat se potius ex Com-
u^entariis Polleti, Rosini aliorumque quam ex antiquis
scriptoribus hausisse, p. IX-XI et quod Germaniae

I'erduellionem habet notionem generalem dehctorum
reipublicae securitatem et TuUum Hostilium
^Uctorem esse iudicii duumvirorum et provocationis
^^ populum nullo modo dubitans minus recte affir-
'Uat cap. I, p. 4. Consules ante legem Valeriam
de provocatione summa potestate in republica sine
Provocatione praeditos fuisse contendere videtur p. 5
^Um p. ubi vim provocationis in Romanos recte
®xpouit.

Minus recte quaestores parricidii ex lege Valeria
î^'epetit et miscet cum quaestoribus, qui singuhs cau-
sas inquirendis deinde praepositi sunt, nam quaesto-

Neque accedo eius interpretationi verbi parricidii
p. 7 : „ Le mot parricide signifiait, dans le Adens La-
tin ou langue Osque, tout crime commis volontaire-
ment.quot; Scribendum fuisset „ tout homicide seqq.

Minus recte etiam putat Senatusconsultum et legem
fieri, quibus iuberetur delictum inquirere in omnibus
causis, etenim hoc in specialibus quibusdam causis
exceptionis gratia factum est p. 9.

Sic non facio cum iis, quae de iudice quaestionis
scribit, quamquam libenter confiteor hanc quaestionem
variis dubiis esse obnoxiam, cap. I, p. 18. „II était
simple assesseur, en matière criminelle, du préteur
ou questeur — Tantôt il siégait en présence, tantôt
en présence du préteur: dans le premier cas il l'as-
sistait.quot; Cum doctissimo Geib potius existimo tali
iudici quaestionis specialem quaestionem obvenisse.

De poenis satis accurate disputât e. g. de carcero
et de exsilio, tit. II, p. 38 et 40.

Eccte perduellionem secundum legem luliam Ma-
iestatis gravissimam partem Maiestatis habet et aniiöquot;
hostUi a levioribus speciebus distinguit, attamen fa^^^quot;'
eius non satis accurate indicavit et minus recte
sam maiestatem proprie sic dictam interpretatur „ s'e^^quot;
tendant des attaques outrageantes ou des usurpation®
de pouvoir envers le souverain, mais sans un

possession d'une prison privée, tit. H, cap. II, p. 47
et 48, tempora igitur lulii Caesaris et Constautini
plane miscet et universe de perduellione scribens nul-
lam historiae Eomanae rationem habet.

Simih ratione tit. III, cap. III, p. 123 et p. 124 ,
facta et iudicia enumerat, quae ad iudicium Maie-
statis et ad leges Maiestatis non pertinent „s'il a
altéré le respect dû aux choses sacrées — a maudit
le peuple Eomain et not. 1, p. 124, e. g. Opimius,
Metellus, Cicero.

Cum sect. III, p. 131-133, de iudicio Comitior
rum, quorum praecipua habet iudicia Comitiorum Cen-
turiatorum et contendit semel tantum in causa Ho-
rath Comitia Curiata iudicium tulisse, p. 133, not. 1,
cum p. 29; cum p. 123 et p. 126, ubi iudicium de
delictis capitalibus, ut ab eo vocantur, adscribit Co-
mitiis Curiatis et Centuriatis, indicium de delictis non
capitalibus Comitiis Tributis.. Talis divisio tam uni-
verse non obtinuit, neque universe sic inter iudicia
Comitiorum distinguendum est. Manlium recte Comitii s
Centuriatis iudicatum esse existimat, p. 126.

Breviter et nimis summatim de provocatione, de
mtercessione et de appellatione agit, tit. III, cap. III,
P- 114-121, qua in re cum Geibii et Wönigeri
doctissimis disputationibus conferendus est.

Probationem in iudiciis de criminibus per indicia
libera republiea minus recte negare videtur, tit. III,
eap. III, sect. HI, p. 92 seqq. conf. tamen p.^quot; 98,
ubi quandam vim iudiciis tribuere videtur.

De hoc opusculo iam valde breve iudicium tulit
celeberr. Mittei-maier in opere Archiv des Crim.
Eechts. Neue Folge Ao. 1843, p. II, p. 286, ubi
eum reprehendit, quod quaestoribus parricidii munus
publice inquirendi maleficia mandaverit, attamen hoc
non plane affirmat et secundum meam sententiam
non plane reprehendendus esset, dummodo adderet hoc
lapsu temporum inde a liberae republicae initiis ob-
tinuisse, sed secum non constat Bastard-Delisle
primum eos vocans „ commissairesquot; sc. de speciali
causa et ead. p. 9, scribens „cette magistrature.quot;

Interdictum de precario reddebatur propter vitio-
sam possessionem, non erat contractus.

Possessio civilis, quae a Iiu-econsultis Eomanis pos-
sessloni naturali opponitur, de possessione ad usuca-
pionem et ad Inixrdicta accipienda est.

Ordo iudicii Interdictorum non universe summatim
exercebatur, inprimis ante Diocletiani tempora.

Verba legis I, § 10 D. de vi et vi armata „ po-
tent Interdicto utiquot; de marito, non vero de eius
uxore intelligenda esse cum [thibautio contra SA-
viGNiUM aliosque contendo. Thibaüt , Archiv für
die civilistische Prodiis, vol. XVIII, p. 355-364; vol.
XXIII, p. 175-188.

Fides habenda est iUis Iureconsultis aureae aetatis
luris Romani privati, qui affirmant Interdictum de
precario illo tempore reddi posse in heredem eius, qui
precario possedit, dummodo ipse heres hanc rem pos-
sidere sciens pergat, et domino roganti eam restitue-j
re nolit. n-nbsp;m

Recte legislatores nostri obligationes ab [iis, qui in
tutela sunt, sine tutore contractas ipso iure nullas
esse sanciverunt recedentes a norma Codice civili
Napol. constituta ,„ qua actio ad ob%ationem solven-
dam aetate minoribus solummodo concedebatur.

Cum Clarissimo de Greve contra Amplissimum
Diephuis contendo secundum ius patriae novissimum
uxorem non recedere posse a communione lucri et
damni, uti a communione bonorum lege . constituta.

■^Testator talerii «nbfetitutionenï constituere voluisse
solummodo habendus-Vît',' si exquot; eius'^testamento ap-
paret testatorem hoc voluisse.

Notio perduellionis sensu doctrinae a foedere civi-
tatum Germaniae {der Deutsche Bund) aliena esse
videtur, neque de delicto contra hoc foedus plane
dubüs caret notio perduellionis contra ipsam civitatem,
cuius noxius delicti contra tale foedus est particeps ,
nisi diserte in normis huius civitatis sit sancitum nor-
mas foederis civitatum Germaniae partem esse nor-
marum huius civitatis , et, nisi tale factum delictum
perduellionis habitum sit Codice poeharum huius ci-

Ratio politica vero suadet (Die Criminal-politik
et universe die Politik) nt^''delictum contra foedus
civitatum Germaniae habeatur delictum proprium no-
minatim indicatum, et, ut paululum minore poena
qiiam perduellio afficiatur.

quam ille inprimis de iure^^communi Germaniae con-
stituto intelligit, centrai Zirklerum ad ius constituen-
dum protrahendam esse contendimus.

Sic furtum consummatum esse habendum est, non
yero eius conatus solus adest, si fur rem alienam in
domo domini rei-'celat, postquam banc rem loco,
ubi res posita eratqj'moveratifanimot^ hanc rem sibi
habendi eamqua eist 'eo loco, atque''ea domo0auferendiî

r.R'X'jd'il jni'ioq •■•m;: du
-I Si consumnmtio dehcti incendii i secundum periculum
ignis a noxio incendii domo'ivel ralii rei immobili ad-
moti definienda est, talelign«''periculum alia ratione,
atque Iureconsultus von Woringen haec principia
exemplis illustravit, cogitandum est.

Ipse autem von Woringen non semper secum con-
stitit, neque eitis principia, neque eius exempla lure-
consultis Eomanis plane tribuenda sunt.

f Verba Gaii de incendio culpa cuiusdam hominis orto
„ noxiam sarcire iubetur, aut, si minus idoneus sit,
levins castigaturquot; L. 9 ff', de incendio, ruina, et verba
Pauli „ aut fustibus castigat eos, qui negligentius
ignem habuerunt, aut severa interlocutione commina-
tus , fustium castigationem remittitquot; L. 3, § 1 ff. de
Off. Praef. Vigil, solummodo de levi culpa, non vero
de lata culpa noxii huius delicti accipienda sunt.
Attamen Caesarum : aetate sensim paulatimque minor

poena de eo, qui culpa lata iueendium fecerat, quam
de eo, qui dolo malo hoc delictum commiserat sumta
esse videtur.

Ad conatus notionem et tad diversorum delictorum
notionem legislatori adminicula universejapta ad de-
lictum ,i quoversus tendant, consummandum requiren-
da sunt.

Noxius adhibens adminicula, quihus nullo modo
delictum consummari potest, ab omni poena liberan-
dus est; minor poena imponenda est illi, qui admi-
niculis per se aptis perperam utitur vel uti coepit,
quam illi, qui ea bene adhibet.

Haec autem principia vel maxime ad delicta con-
tra rempublicam commissa legislatori referenda sunt.

Noxius, qui sponte a delicto eonsummando, uti
hoc illudve dehctum lege definitum est, ante delicti
consummationem recedit propter qualemcunque causam,
ab omni poena liberandus est, sed legislatori san-
ciendum est midationem consilii noxii ex factis appa-
rentem in iudicio prohandam esse; ab alia parte mi-
nor poena quam poena consummationis in conatum
cast« prohibitum legislatori semper statuenda est.

delicti abigeatus non ex m «oia solum repetendam
esse, quod noxius huius delicti victum ex hoc faci-
nore quaerere soUret.

Minus recte Destriveaux de Codice poenarum Gai-
lofraneorum anni 1810 scribit: „Toutefois la partie
du Code pénal, qui traite des crimes contre la sû-
reté extérieure de l'état, ne présente guère de défauts.''

Itaque legislatores Francogalli anni 1832'reprehen-
dendi sunt, quod tam pauca in melius mutarint, si
hanc Cod. poen. partem spectamus.

-IbO mwifinsoq ôwboD sb Xüß9vnJesgt;a stoai «u/iiM
öiitßq ßl gioli-tnoT,, itidhoB Ol81 innj) mmoomihl
-uz stJ«yr) eimÎTO «aB eJißxt ix/p , lün^jg oLoD ab
quot;.etoßiöb ab siaag 9bî9aquot;iq en ,iaih1 ab s-vmsMs^a

■S .q .Jo9a ,iIo Ißnöq oboD el tm eia^aSt
-nedoiqsi S88I ixiiiß illegoona-il Ra^oJjjIaiggl anpflil
iä f SsvnijSMsn «wjiss« mnbsp;fooMj , jnrie ibaeb