JNA'OGVRALI s,
Q_V A M
ADSPIR.ANTE S U M M O NUMINE
Ex auBoritate LMagnifici T). ReBoris,
Tur. Utr. Doâ:,, ejufdemque Facultatis in Illuftri hac Academia
Ultrajeâina Profeflbris Ordinarii, DigniûGmi
NEC NON
Amplijjîmi Senatm Academici confenß* , amp; Alm^
Facultatis MEDICty^ Decreto,
/y
pro GRADU DOCTORATUS,
Summifque in MEDICINA honoribus, amp; Privilegiis
ritè, ac legitimè confequendis.
EruMtorum Examini fubjicit
CORNELIUS van SCHAGEN, Amflel-Batav.
Ad diemA:. ytilii hora locoque folitis.
Ex Officina Francisci Halma, Academia:
Typographi, cb bc Lxxxvu.
VIRIS CONSVLTISSIMIS t^MTLISSIMIS,
M.D. Urbis Delphenfis Senatori nuperjudici, Anatomes amp; Chirurgiae
Prœleâori , Praélico expertiffimo feliciffimo amp;c. Patruo meo aetatem
colendo.
D. ABRAHAMO van CLEEF , J.U.D.
olim apud Schidamensis Prätori vigilantiffimo ftrenuiffi-
mo hoe tempore Senatori graviffimo amp;c. avuncuJo meo ufque vene-
rando.
in Civitate Delphasfi Senato riprudentiffimo , jam Confuli ampliffimo
celeberrimo amp;c.
Ecclefiae Reformatae qus apud Delphenfes colligitur Presbytero piiffimo,
Notario fideliffimo accuratiffimo amp;c.
Curêjorihm meis de me qmm optime meritis.
Societads Indics Orientalis aliquando negotiatori in Regno Bengalenfi,
nunc Procuratorum Sacrarum sedium apud Amftelodamxos College, ut
amp; mercaturç, qus in mari mediterraneo exercetur, direäori vigilantiffi-
mo amp;c. Cognato meo conjunéliffimo, amantiffimo.
in celeberrima hac Ultrajeftina Academia prax. amp;Inftitut.Med. Profeflbri
Ordinario , Praftico exercitatiffimo verfatiffimo amp;c. Prsceptori ac Pro-
motori, dum Spiritus hos regit artus, fufpiciendo.
Thefes haße
Offert amp; dedicat
CORNELIUS van SCHAGEN.
Auüor.
-ocr page 3-LECTORI
^hïm omnino dudnm haß , quamnam fotim
materiam doBoratus gradus obtinendi caujfa
ventilandam confiriberem, quum tot ^ Sermo-
monis eleg^ni'iu, CS? ßimma area artem CMedi-
cam cognitione nitentes CAUTiVDATOS omnia
fer è mor borum genera amp; publice privatimVi-
ris doäis exhibuife confficerem ; praterquam quod etiam in-
numerabilem fere numerum gravi(fmorum auEiorum omni ge-^
nere literarum inßrumßmorum in omnium mambus verjari
fcirem , qui olim fraxin Medicam exercuerunt fublicifque
momimentis conßgnarunt, atque jam quoque exflent plurimi,
qui praxin artis nobilißm£ excolentes , obfervationes fuas
typis dederint : adeo ut animo fere defpondeam , quodnam
potijßmum fubjeBum mihi eligerem explanandum , nam certif-
fmum efi , amp; jam ad miraculum ufque , ^ mor borum Theo-
reiam Therapeiam tam accurate effe traditam , ut nil in-
fuper à tyrone , prafertim ruditer tantum in hifce exercitato
adjici poffit, quod uUam mereatur laudem , adeo ut omnia
qua propofuero forfitan ex aliis haufia amp; mutuata 'videri
poffint : quot;jerum enim vero quum /jcct, j um t'4gt;mxu mearum con-
ditio fit, nuUam me utilius arripere poffe materiam duxi,
quam qua in Traxi frequenter occurrat , dtfficilicrifque quo-
dammodo effet curationis , ut aliquando ad eam me accingens
fubfidariis militibus ad terribilem hunc hoflem profligandum
e(fem inßruStus. Itaque mihi fumß Hœmoptoen , morbum
hifce in oris fatis frequent em euratu per quam difficilem,
in qua examinanda ß quid laude dignumpr aft iter o, bene erit,
Jin minus adfcribat hac aquus le flor ingenw meo parum fub-
aüo ^ exculto , cetera aqui bonique confulat. VALE.
A 2nbsp;EXER-
(i
E X E R c I T A T I O N I s MEDICE
INAVGVRALlSy
D E
«Çj^ ^moptoên itaque aggredior , cujus vocabulum
iatè quidem fumptum , omnem fanguinis à qua-
cunque corporis parte procedentis per os excre-
tionem dénotât, five ille à faucibus, five à capite,
five à ventriculo aut fîmilibus ori cohaerentibus
panibus proveniat : proprie tamen loquendo eje~
^ionem fanguinis per os, orti à fulmone, am parti-
% bus faltem therace contentis , indigitat , Ut docet
^GaJ. l.i.deCrifibus Cap.v.
Licet vero hic varias fputi fanguinei differentias recenfère pollem , tum
ratione variarum cauffarum , tum ratione ipfius fpuiti fcil. quod fit magis
minus acre, tenue, parcum, copiofum, grumofum , fincerum vel a iis
humoribus admixtum, tum quod, quandoque certo tempore amp; interpo-
latis vicibus , quandoque alio modo effufum fit amp; fic porro : attamen
paucas tantum , fed maximè notabiles proponam , ceteras ad diagnoftica
figna ablegans, ne in pofterum eafdem repetere opus habeam ; differentirg
autem imprimis hic notandae funt, i. è quibm vaßs, amp; quomodo Ußs,fan~
gm efundatur. z. Quibm in locis colligatur. 3. Quotuplicihw modis fev
OS excernendu4 ad illnd feratur.
I I I.
Sed antequam me ad hujus morbi explanationem accingam, requiri
videtur, ut quidem quam pauciffimis potero verbis pulmonis texturam ob
oculos ponam : verum enim vci o, ne in nimiam molem excrcfcat hxc
difputatio, potius duxi leßori oculatiffimum Malpigium, omnium fem-
)er fermone celebrancJura, indigitare, ex quo facile fibi ad intelligendaia
lujus morbi naturam fufScientia hauferit. Sicco igitur pede tenuilfim.ara
lanc pulmonis conftruâionem tranfîens, priufquam ulterius provehar,
eruendi funt modi, quibus apertio vafis excitarifoleat: ftatuuntur vulgo ab
au(5toribus tres fjjccies : quarum primanbsp;audit : i. e. ubi fan-
guis per aperta nimis vaforum orificia effluit, quam tamen fine vafis ru-
ptione confiderant aufliores. Altera eft ^TiiJ'rxni, cum fanguis fub for-
ma fuanguinis per tunicas vaforum dilatatas cfläuit : qui tamen modus mi-
hi vix videtur concedendus propter varias amp; copiofiflimas vaforum tuni-
cas fibi invicem incumbentes : nam fêrè incredibile eft poros hos isa
convenire, ut fanguis tanquam languis per hos eliminetur : licet fa;pe fu-
dor aut fanguine ichorofo leviter tindus , aut a cojore veftis aut indufii
coloratus fpecie tranfudati fanguinis nobis imponat : tertia eft J)âiptcniy
quae eft apertio vafis in medio, five ea fiat per fH^iv, ruptionem, five
JidS^unv : i. e. crofionem. Eo lubentius hos vaforum apertionis modoj.
adjunxi ,. quia in explicandis cauffis maximè ufui funt futuri, amp; ne ali-
quoties de iifdem rnsntioncm injiccrc d./gai«
Dixi commate ii. attendendum primo disye quibm vaßs^'quomodo Ußs,
fanguis effundatur-.qiimtum igitur ad vafa, putem in hsmoptoë potilTimum
ex arteriis thorace contentis fanguinem effundi, tum quia velociffimo in
iis motu fertur fanguis, tum quia arteriîE omnes à latiore initio incipien-
tes, in e.xtremitates tenerrimas amp; anguftiflimas terminantur; undem. f. ve-
hementi cordis adione propulfa , conftringentibus etiam fefe mufculofis
arteriarum tunicis, rapidiffimo motu ad anguftias horum vaforum fertur,
quas fi minus aptas repererit, quae huic motui refiftant,. variis modis l35gt;-
A 5nbsp;dese
-ocr page 6-dere poteft ; non autem tam facile afficl polfe venas patet, amp; ex eorum
conformatione, amp; ex fanguine tarduis in iis moto : nam venœ omnes ex
anguftiffimis principiis originem fuam ducentes, atque in capaciorem al-
veum protenfs, nullam fanguini prsebent refiftentiam, eumque placidif-
fimo lapfu ad vitoe fontem redire finunt: neque languis tam celeriter ,
( ut mea quidem fert fententia ) in venis protruditur atque in arteriis,
quoniam per varias ambages vafculorum amp; tubulorum carnis aflius, varia
in iifdem reperire poteft ofFendicuIa j quibus ejus motus aliquomodo in-
hibeatur : praeterquam quod ctiam multas particulas motum fuum facili-
tantes huic vel illi parti fuo in tranfitu fuppeditaverit, turn quam pluri-
mos fpiritus fanguinem in motu fuo Sc debita crafi confervam-es perdide-
rit, atque etiam tandem magnam partem vehiculi fui, feri viz infenfilc
tranfpiramentum conftituentis, foras amandarit. Nollem tamen is effe,
qui neget unquam ita Isdi venas, ut etiam fanguinem fuum non effun-
dant amp; ita Haemoptoën efficiant, quum ab altera opinione contra hanc
fententiam ftent amp; ratio, amp; experientia : Ne jam de ratione dicam, quo-
ties teftantur Pradici Celeberrimi fanguinis fputum obortum fuiffe à cafu,
vuinere, contufione. aut aliquaalia vi externa, folutionem continui pro-
ducente, amp; fanguinem ex receptaculis fuis excludente? utique ille iftus
aut cafus eadem facilitate amp; venara amp; arteriam iaedere poteft.
V.
Paucula hïc de quibm vafis ajfeÜU fuffecerint : nunc examinandum ve-
nit qmmodo vafcula Udantur : fed hase ultro in confpedum venient, dum-
modo affedus hujus cauffam proximam inveftigem, qut efl apertio vafis
fanguinei five vena, five arteria, cujus apertionis varios modos videre eft
§. iii. Remotiores five procatardicae cauffe funt, qnicquid apertienem va-
fis fanguinei producere valu, funtque vel -zs^cKfacre/ç, vel aclt;pop/uaj : illse
locum habent in conftitutione corporis, vel quantum pertinet ad fangui-
nem, vel quantum pertinet ad partes folidas : hae in rebus N. N. vulgo
didis : quantum ad fanguinem. ille peccare poteft. vel qualitate, vel
quantitate : ad quaiitatem fanguinis vitiatam referendum eft fputum fan-
guineum, quod originem habet à fanguine minus acri , falfo, tenui,
ut patet in fcorbuticis, phthificis, biliofo , vehementius amp; inordina-
tius » five à cauffa externa five interna moto, quo etiam referenda eft
juvenilisstas, teftedivino Sene Aph.xxix. S.iiï. etenim fanguis tenuior
âcriorque exiftens vafculorum ofcula referat exedit, aut alio quovis mo-
do
do vafis rupturam excitât : videtur è contra etiam fieri pofle à fanguine
nimis craflb amp; ad coagulandum prasdifpofito, fcilicet ubi non fatis com-
mode propter fui crafTitiem à venis recipi poteft, facile in angufliiis hfret,
ibique moras neftens acrior fit, eroditque vafcula tenerrima,. vel ab in-
fequente fanguine à tergo impulfus ruptionem efBcit, atque ita extravafatus
per OS excernitur.
Ratione fanguinis quantitatepeccantis, himoptoen oriri pofle (licet vis
putem à foJa plethora vas aliquod rumpi) afBrmare quotidiana experientia
videtur, qua conftat in plethoricis quibufdam, vel fceminis, quibus ob
conceptum menfes non expurgantur, vel ab aliis cauflîs fifl:untur, malum
hoc produci, amp; quidem circa ullam aliam noxam infequentem, fi ofculs
modo fponte fefe recolligatit amp; occludantur; quod etiam inflantibus men-
fibus fequiori fexui cvenire quandoque tefl:atur expertiffimus Platerus pag.
625. Tom. 3. Eadem quoque ratio obtinere videtur in iis, quibus fup-
prefla eft evacuatio feri, fudoris aut cujufvis humoris, in quibus frequens
admodum hoc malum eft. Statuunt nonnulli Audores graviffimi faepe
Haemoptoen originem fuam debere Pleuritidi fuppuratae, Empyemati,
aut aliis vaforumin peâore laefionibus amp; referationibus, ubi materia quae-
dam in thoracis cavitate collefta, à pulmone imbibitur, amp; fic per os ex-
cernitur j quod fieri poteft, dummodo illud verum fit quod tradit accu-
ratiflSmus Walaeus, fe invenilTc pulmonis poros ita patulos, ut pifum vi-
ridem admitterent.
Vnbsp;i 1.
Dixi fuperius §. v. etiam -mfoc^ûntç ad partes folidas pertinere, in qur~
bus notanda eft pulmonis indifpofitio, five haereditaria, five tempore ac-
quifita, quam adverto fecundum vafcula copiofiflima, amp; vix aliis mem-
branis aut involucris, quibus ab extcrnis injuriis defendantur,. tedra, ni-
mis tcnera amp; gracilia, vel laxa nimis amp; humida , quo fit ut eorum ofcu-
la dehifcant, amp; fanguinis circuitum interrumpant, vel denique frigorc
nimis corrugata amp; conftrida, unde cruorem minus expedite tranfmittunt,-
qui tunc ftagnans vafcula diftendit, quse amplius cedere nefcia aperiuntur,,
atque ex eorum ofculis erumpit. Rede etiam notât Clarifl'. WillifiusHe-
moptocn ex ofculis glandularum , quibus unduofus humor ad tyjchcs fu*
perfid
-ocr page 8-perficiem internam lubricandam expellitur, nimium relaxatis origtnem du-
cere pofle, videlicet pofl: catarrhum acriorem, aquo haec vafcula partim
eroduntur, partim magis laxantur, adeo ut facile fanguis, licet copia mi-
nori, finonpurus, faltem fputo admixtus, fubfequatur. In genere por-
ro priE aliis partibus ad hunc morbum fufcipiendum praedifpofitus eft pul-
mo, quia eft corpus admodum membraneum, veficulofum amp; tenerum,
adeoque facile irritabile, tum ab externis, tum à fanguine nimis acri,
aut vifcido nimis ebulliente, amp; veficulofam hanc fubftantiam vellicante,
quo vi quafi in pulmonem irruit, fputumque fanguineura cauflatur.
Atque ita praecipuis amp; maxime obviis cauffis, quae ad'!8)SS(fi«W? fpe-
iftant, enarratis, converto me adnbsp;quf in immoderatione amp;
abufu rerum N.N. quxrendae : ita ad ambientia referendus eft aër, vel
calidior, quo fanguis valde effervefcit amp; vim infert pulmonis vafculis, vel
frigidior. quo fupprimitur feri evacuatio, quod acre fadum erodit, ni-
mia copia retentum, rumpit vafcula: quod diligentiffima Hippocratica ob-
fervatio docet, quse notât hyeme fiante Borea frequenter accidere Hae-
moptyfes, V-idedehis §. vi. Animadvertitquoquecolendusmeuspraeceptor
D. Jacobus Vallan Haemoptoën ortam fuifle, ex diuturna manfione fub
aquis : idem etiam obtinet in iis qui admodum frequenter Thermarum
ufui indulgent : ad cibum amp; potum pertinent alimenta piperata, aut aliis
calidioribus aromatibus tum aceto, falecondita, vina generofa, fp. vini,
aquœ ardentes, aflumta venenaetf quxm.f. in furorem agunt: ad motum
amp; quietem exercitia nimia, immodica, vociferationes, faltationes, tufles,
vomicus, fufflationes, ut es:, quas tubicines edunt, fpiritus violenta re-
tentio, fummus dejiciendi, pariendi, mingendi conatus : facile etiam hoc
malum iis accidit, qui operam fuam collócant in volvendis, tollendis,
aut alio modo loco fuo dimovendis oneribus, ut refert Platerus 627. b.
Tom. m. ubi etiam Phthifeos cauflàm in lapicidis non deducit, ut viri
quidam Celeberrimi faciunt, à pulverelapidum fcifforum in pulmone col-
leóto, verum ab extravafatione fanguinis in organa fpiritalia, dum quan-
doque magna faxa locis fuis removent. Deplorandum hunc affeftum non
raro producunt vigilis amp; lucubrationes in multam nodem protrads,
quibus m. f. fpiritibus fuis exutus acrior amp; craflïor fit, vafculaque aperit :
ad excreta amp; retenta ablegantnr folitas evacuationes fuppreflx, uti men-
fium, hsmorrhoidum, hœmorragiaî narium amp;c. cgterum haudinfimum
locum
-ocr page 9-INAUGURALIS.nbsp;5r
locum occupant animi pathemata; quas quandoque horrendos in oecono-
mia animali ederc efFedus confuevcrunt, atque adeo conturbare m f ut
fanguis qua data porta effluat : id quod frequenter à lœfis pulmonum vaf
cuhs fieri per vulnus, cafum. lapfum ab alto, compertumeft : hunc de-
nique m modum crediderim me fatis oftendiife quomodo amp; k qmbm
caußs, vafa Udamnr. Plura qui defiderat adeat nunquam nonlaudandum
Rivcnum amp; Wilhhum, qui fatis accurate de hifce fcripfere.
I X.
Nunc paucis mihi incumbit exhibere, quibus in locis potilTimum fanguis
effufm colligatur : qus loca maximam partem elfe putem afperam arteriam
ejufque ramos per univerfam pulmonis fubftantiam difFufos : nam in hanc
tanquam fentinam vapores amp; phiegmata deponuntur, ut fimul cum aëre
per exfpirationem expellendo foras projiciantur : potefl: quoque fanguis
deponi intra veficulas pulmonis orbiculares, ex quibus vix , nifi maximo
cum conatu, educi poteft; vel intra laringis cavitatem, vel paulo inferius
circa mtermedios duâus tracheales : verum horum omnium figna mox .
videbimus.
X.
Tandem perveni ad tertiam meam confiderationem §. ii. propofitam,
ntmpe quotuplicibm modü fanguü fer os excernendus ad illud feratur : quae
propofitio quum nil in fe contineat, nifi diverfarum cruoris per os ex-
«etionum fpecies, quarum exada cognitio magna curationis in hoe affe-
lt;au pars eft non abs re alicnum fore putem, fi earum diagnoftica fiena
proxime hifce fubjiciam.nbsp;®
Itaque fi à capite defluxerit fanguis, ferè abfque tuffi ( licet quando-
que tulTim leviorem moveat, ubi aliqua ejus portio in afperam arteriam
incident) cum phlegmate amp; pituita mixtus, non floridus nec fpumofus,
ac major illius portio fcreatu excernitur, defluxus amp; titillatio levis perci-
pitur in palato, ut fere à catarrho fieri amatj oris palatum fordidum ap-
paret amp; fanguine commaculatum : certiores magis hac de re reddimur, fi
eodem tempore manet fanguis è naribus, nam fcre femper prscelfit narium
)nbsp;Bnbsp;hœmor-
hemorrhagia. A faucibus fi prodeat fanguis, fcreatu abfque tuffi amp; ali-
quantulum nigricans exfpuitur. Ex fummis afperx artcriae proveniens
cruor, poft levem in gutture titillationem, aliquemque caloris fenfum,
parva tuflïcula abfque fcreatu, facile amp; fere infenfibiliter in os afcendit :
neque fanguis hic tam floridus, nectam copiofus, quam fi à pulmone fit:
fin vero hujufmodi fanguinis extravafatio dormientibus eveniat, illis evi-
gilantibus fere abfque uila moleftia ore effluit. C^i vomitu expellitur,
excretionis modo cognofcitur, eftque copiofus nigricans, grumofus, quod
ferè fadum eft à fermento quodam in véntriculo latitante, fanguinem ibi-
dem corrumpente. Qiii ab Empyemate. Pleuritide fuppurata aut fimi-
libus malis eft, aliquantulum grumofus exiftit : licet autem hoc cognitu
nonnunquam difficile fit, tamen conjectura poterimus afiequi , ubi vi-
delicet prxfens eft Empyema, vel Pleuritis, vel Peripneumonia aut fimi-
liamala, nullo alio pedoris vitio prxcedente, quod ex fignis Isfarum
partium cognofci poteft. Si profluat fanguis ex gingivis, ut in fcorbuti-
cis obtinet, oculis fere patet, eftque tenuis, falfus, amp; fudione vel cibo-
rum contritione elicitur : verum proveniens ex vafe majori circa medios
pulmones dehifcente aut rupto, amp; ilico in bronchia erumpens, mox tuf-
fi concitata per os cum impetu amp; maxima copia fpumofus expellitur, ut
eft in aph. xiii. f.v. adeo ut afflidi magis vomitu fanguinem ejicere,
quam fpiritu exceinere videantur : fin vero cruor in veficulofam pulmonis
fubftantiam effundatur , hinc paulatim , quantitate minori per tuffim pro-
fundam ffpiufque repetitam prolicitur amp; exfpuitur. Csterum cauflarum
figna ex fuperius didis facile hauriri poflunt. Vidcnda nunc erit pro-
gnofis.
X I I.
In genere itaque Hïmoptoëscuratio valdè fufpedahabetur, femperque
curatu difficilem effe quotidianadocet experientia, quse etiam ratione con-
firmatur, quum nempe pulmonis adio in perpetuo motu confiftat, nec
quicquam magis obfit conjundioni partium disjundarum quam motus
( nam ad illam quies amp; fedatio requiritur) hinc facile curandi difficultatem
colligere poffumus ; quam mirum in modum auget ipfa pulmonis tex-
tura, quï, ut Veteres putabant, non eft aliquod parenchyma, fed innu-
merabilium vafculorum amp; membranularum congeries. cujus continuitas
foluta, non tam facile confolidatur, ut quidem in aliis corporis partibus
fieri folet : praeterquam quod amp; vix credibile fit, vaforum disjundiones
ita
-ocr page 11-ita accurate rurfus fibi invicem annafci, ut non aliquo modo ibidem fifta-
tur fanguis, unde facile pundiones, dolores, vel alia incommoda oriri
polfe concipio. Difficultatem curationis etiam aggravat, quod medica-
menta haud integris viribus ad partem afFedam pertingere queant, quod
fi poffent longe fecilior faepe foret curatio. Neque negligenda hic eft ma-
la curandi methodus dulcibus inftituta, quE partim tonum ventriculi pro-
fternunt , partim fanguinis acrimoniam augent, in quo maxiine culpan-
dum eft faccharum, quod in fc continet acidum corrofivum à cake fas«
)ius, qua purificatur,oriundum. Hifce ita perpenfis, non immeritoTral-
ian. dixiffe : puto hand mvi, inquit, an aliud itque periculofum fit WS©- ^ut
fanguinis excrttio : non enim folum ipfum per fe, dum immoderatam adfert
tvacuationem, enecare fiqlet, fed plerumque origo ac caujfa efi filet diutur~
norum ac calamitofiorum morborum. Prçcipue, vomicae, phthifeos, fputi pu-
rulenti etf. vid. Aph. xxv. S, iv. xv. S.vii. nihilominus curationis felici-
ter peragends fpes afFuIget, quando fanguis minore quantitate amp; bona qua-
litate prsditus expellitur, nec aliqua ipfius pars in corpore pulmonari re-
manet, quod ipfum inflammare, arrodere, aut ulcus in eo excitare va-
leat. Hsc evacuatio abfque ulla graviore noxa aliquando fit, natura fan-
guinem fuperfluum per hasc loca amandante, ut notatum eft in nunnullis
mulieribus menfium fuppreffione laborantibus, amp; quibufdam in pulmonc
vulneratis, certis periodis fanguinem ex pulmone prorupilfe. vid. Aph. z.
S. 1. fi vero hoe frequenter contingat, augeaturque fanguinus excreti
quantitas, lethalis non raro eft obmagnam inopinatamque cruorisevacua-
tionem faepeinfequentem, ita ut nullo modo cohiberi poffit. Minus pe-
riculi minitaturiin hominibus robuftis amp; fanis, maju^ in phthificis, fcor-
buticis etf. qui, ut fupra in cauffis innui, maximè ad hoe malum conci-
piendum funt praedifpofiti. Major falutis fpes apparet in illis qui leviter vul-
neratifunt, quam quibus fanguis vitio fa quadam labe, amp; natura inimica
qualitate obrutus eft.
Miffis ergo Theoreticis ad agenda accedo : quantum itaque ad ha:-
moptoes curationem. Sciendum aliam effe curam in, aliam extra paro-
xyfmum : In paroxyfmo has indicationes curativae potiffimum fe oamp;
ferunt : i. Ut fanguinis affluxus ad partem affedam mitigetur ; fecun-
do apertio vafis claudatur. Extra paroxyfmum primo cruor qualitate
B znbsp;peccans
-ocr page 12-EXERCITATIO MEDICA
lî-
peccans eft corrigendus , ut amp; aliae ad hunc affedum praedifpofitiones :
fecundo procurandum ne graviora fequantur mala.
X I V.
Ut prims indication! in paroxyfmo fatisfiat, mox (omnis enim mora
hic noxia ) dum fanguis adhuc in motu eft, ad V. S. eft confugicndum :
fed quamnam inftitues, inquies, an evacuatoriam , an revulforiam , an
averforiam , an derivatoriam ? quas fpecies amp; diftinótiones licet multi ri-
deant; amp; tanquam futiles ex Medicina profcribant, tamen teftibus quam-
plurimis graviffimis Praâicis ita experientia confirmantur, Ut, velint no-
lint ; hïc IV. V. S. genera illis adverfarii alTentiri cogantur : fàteor qui-
dem omnem V. S. elfe evacuatoriam , fed ubi refpicimus ad varies mit-
tendi fanguinus fcopos, etiam hanc admittere debemus, quum hxc tan-
tum copix fanguinis imminuends gratia in quavis vena inftituatur : reli-
qua: autem tres fpecies certam amp; determinatam partem, in qua vena aperia-
tur, poftulent : fed qui plura de his cognofcere velit adeat auciores. Hoc
ergo in cafu locum habebit V. Sedio, qux quandoque revulforia, quan-
doque averforia dicenda, partim ut fanguinis fervor cohibeatur , partim ut
alio dedudus aut quafi interceptus haud tanto impetu in partem Ixfam ir-
ruat ; utramque banc V.S. fpeciem diverfo refpeâu brachium exhibere
poteft , unde malim fecari venam in brachio illius lateris in quo pundio
vel gravitas aliqua percipitur , amp; quidem per intervalla parca manu , nifi
in corpore admodum plethorico quod non tam facilè debilitatur , quam
in pede , aut alia parte , quia dido in loco commodius fieri poteft oh
vafa majora vulgo, tum quia frequennffimè ex trunco delcendente fan-
guis effluere putatur , quse etiam conducit , etfi affedus obortus fit
à follta quadam evacuatione fupprefla , veluti menfium , ubi haemor-
rhoides funt occlufae , quae in confuetis aperiantur. Laudant etiam
Audores fridiones amp; ligaturas partium remotiffimarum , tîim cucurbi-
tulas fcarificatas fcapulis aut dorfo , vel ventofas unguinibus amp; hypochon-
driis applicatas : amp;c. terram figulinam cum aceto , oxycratum refrige-
rantia fcroto admota fubitam animi commotionem per terrorem excita-
tam , quam tamen , cùm abfque periculo Ôc incerto eventu fieri non po-
teft , vix conciliare debemus.
XV. Ne-
-ocr page 13-Necefle aliquando eft , ut bis terve aperiatur vena , quod tarnen cautè
fiat habito femper refpeftu efFufi vel abundantis fanguinis amp; virium œgri :
fi enim aeger debilis fit , nullo modo ea iteranda , uti nec in conftitutio-
ne admodum acri amp; fcorbutica, fed tum potius, utamp;poft venam feßam
res agenda eft cardiacis fecundi generis dilt;äis, pertinacibus, teftaceis, ad-
dendo ea qus leviter adftringunt amp; traumatica funt. (de quibus fequenti
Th. videbimus) Nam Clariflimus Willifius obfervat in juvene fcorbutica
cachexia laborante, à vens fedione audum fuiffe fanguinis fputum , ni-
miruni ab humoribus acrioribus amp; magis ebullientibus : nam quum fan-
guis frsnum bilis fit, juxta Hippoer. hinc illo evacuato, bilis magis ener-
geiam fuam exercuit, totamque M. S. in furorcm quafi concitavit, qui
fedari non potuit, nifi adhibitis circa brachia amp; crura ligaturis. In ipfo
quoque paroxyftno utiliter alvus clyftere ducitur , quod longe majori
cum frudu fit, quam fi purgans aliquod exhibeatur.
Ut igitur vafis apertio occludatur , amp; cruoris sftus fimul cohibeatur,
fiant mixturs ex aq, Portulac. Papav. Rhead. Prophylaft. Corail. Sang,
drac. in gutt. Terra iigillat. Lemnia. bol. Armena. lap. Haematit. Ocul.
Cancror. Antimon, diaph. Tinâur. Anodyna. Laudan. Opiat. amp; fimili-
bus hypnoticis moderatis, quae maximo cum fruäu exhiberi folent, ad-
ditis fimul iis medicamentis, quae leniter fudores amp; urinasmovent, quod
ultimum tamen tutiffimum elfe puto, nec auderem cum Celebri Hartman-
no ad vehemens aliquod fudoriftrum confugere, metuerem enim nimiam
humorum commotionem, qui hic omnino fedandi amp; confopiendi funt :
in quem finem etiam laudatur fequens mixtura à D. Deckersprœfcripta qux
Çi. aq. Plantag. |ij.
Cinamom, 5ij.
Confed. Hiacynth.
Acet. ftillatit. §fi.
Corallor. rubr. pp.
Flor Balauft.
Sang. Dracon. a 9iî.
Laud. Opiat, gr. iij.
-ocr page 14-Mifcc amp; aflumatur fucceffive ex cochlear. Quam optime addidit ex-
pertiffimus Vir Acetum ftiliatit : nam notandum eft, multo melius operari
lap. Haematit, fang, dracon. ubi hoc, vel fpir. vitriol, in parva quantitate
ipfi fuerit afFufus. In eundem fcopum commendantur Julapia, decoifta,
cmulfiones, fucculentae herbarum expreflîones , quorum formulae iropio-
fiffimè apud Audores cxftant. Sic in paroxyfmo agendorum ratione ha-
bita, accedo ad recidivam pejoraque mala praecavenda, fanitatemque magis
magifque confirmandam.
Hoc ut cum frudu fiat, infpiciendis erit §. viii. in quo inter varia
notata, ipfa M. S. excellit, cujus qualitas intra débitas naturae facultates
femper eft confervanda, eique jufta quantitas procuranda, ne quandoque
in nimias effervefcentias abeat, vafifque vim inférât. Praeftat etenim per
V. S. prsevenire Hämoptoen , quam ubi illa jam adeft , fanguinis copia
laborare. Utrique commode profpicitur, fi V.S. amp; blanda purgatio in-
terdum inftituatur, quibus amp; materiae peccantis pars evacuatur , amp; faecu-
léntis fanguinis, qus nonnunquam ftupendas in humoribus turbas exci-
tant , feliciter expelluntur : fieri hoc optime potelFPtifana laxante Rive-
rii , cujus in Tamarindis dofis erit imminuenda , fi fanguis acidior eft,
amp; xger tuffi vexetur , aut Rhabarb. in fubftant', adjeâis ocul. cancror.
fale prunell. amp;c. quod fummis laudibusextollitur, nam fciendum eft for-
tiora purgantia hic nullo modo convenire , quia vires asgri jam proftratas
adhuic magis profternerent aliaque mala augerent. Valde proficuum inte-
rim erit fingulis diebus manè amp; vefperi alfumere pulverem, qui
/
çi. Antim. diaph.
Ocul. Cancror. a 3jv.
Succin. pratparat.
Maftich. eleft. a 3).
Myrrh, rubr.
Sal. Prunell. a Bij.
Lap. Haematit. 3jgt;
Tartar, vitriolât. 9ij.
Kant Pulvercs no. xvj. äquales : quibus optime fanguinis qualitas naturç
-ocr page 15-inimica corrigetur, Se ftrvor fi adfit contemperabitur. Poffunt etiam ex his fi-
milibufq; pertinacibus in eundem finem formari mixturœ cum aq.'R.ofar.PIan'
tag. MeliflT. Tiniäur. Corail, additis anodynis ex diafcord. Laudan. Óp,quot;atquot;
Tindur. Opn.Caphur. Syp.Papav. utriufque additis fiabacidis amp;c. utantcà
monui, ex quibus non leves fiiccefTus fe obfervaffe teftantur Pradici. Hoc
m cafu amp; valde commendantur decod. cx lignis, lac afininum, potus aci-
du arum, limaces in lade decode , fed ad hoc validus admodum ventri-
culus requiritur, nam ejus tonum valdè profl:ernunt limaces , quod item
de herbarum fuccis expreffis notari velim. Optime decoquitur fymphi-
tum ex lade : commendatur apozema Cydoniorum malorum cum melle,
tum Polygani maris, fêminum amp; florum urtics,quod acresferofitates val-
de temperat ; quidem cfFertur in Cœlum laudibus Balfam. Sulph. cum ol.
Hyperici, vel Balfam. Peruviano prasparatus , qui fi nimis calidus fir, fale
Prunells temperari poteft: conveniens admodum eft fem. fiaxini cum ocul.
Cancr. maftiche fiiccino amp;c. item fyr. de fymphydo Ferneiii, Myrtinus,
Portulacs, tum mucilaginofa amp; glutinofa , albumem amp; vitellus ovorum,
gum. Tragacant Arabie. Trochis de Carabe amp;c. ut autem impuritates
amp; acres humores à pulmonibus deriventur commendat Celeber. Willifius
Fontanellas excitationem , quod hanc optimè prsftare putat : ut tandem
uno verbo dicam , eadem cura hic necelfaria eft , qua: Phthifi dicata eft:
incipienti.
_ Ne vero graviorafequantur mala, fedulo curandum, ne poft ceffantem
jam paroxyfmum aliqua fanguinis portio in pulmone remaneat, quje acrior
fada pulmonem erodere, Vel alio quopiam modo afficere queat; quare
nimis fubitanea conftridio eft vitanda , refque potius agenda erit Conferv
Rof. Rub. ficcat. Rad. Glycyrriz. Trochif. Bechicis nigr. fucco liquirit'.
fimplici, compofito. Terra Japonica frequenter amp; diu in ore retentis'
ut ita medicamenti vis immediate cum aëre ad partem affedam devehatur!
Reliqua fere hue fpedantia §. fequenti recenfebo.
Sed omnia h$c fruftra erunt, nifi vita prudentcr amp; frugaliter inftitua-
tur. Itaque in aëre perflato amp; puro vivat, non acuto, non nimis ra-
düs
-ocr page 16-diis folaribus illuflrato, aut odoribus imbuto, ne nares irritans fternuta-
tionem provocet : vitet cibos calidiores aromatibus, fale, aceto conditos,
craflos , qui tarnen in feroraamp; falina cacochymia conveniunt, fed è contra
comedat paree, prsefertim in cïna, extremitates ovmm vel vitulorum ad
mollitiem codas, jufcula confummata, cafeum recentem paree falitum,
orvzam, alicam cum paffulis, quas fsepe quidam non ferunt, hordeata,
frudus adftringentes, Cydonia mala, pruna fylveftria, réfrigérantes her-
bas etf. qu3E partim vafa rupta occludunt, partim malam fanguinis dia-
thefin'corrigunt. Abfliineat afflidus à nimio vini potu, prœcipue gene-
rofi, aquis ardentibus, fed bibat vinum rubrum modica m quantitate amp;
potum dilutum : caveat fibi à nimia corporis exercitatione, vociferatio-
nibus, fufpiriis imo de pedore dudis, retentione aëris longiore, a vio-
lenta rhedarum vedioneetf. animum fuum praeterea bene regat, efferaque
ejus pathemata compefcat, nec fe facile à cupiditatibus fuis auferri finat.
Atque ita cum bono Deo cautè obfervatis circumitantiis homini laboran-
ti priflinam valetudinem feliciter reddi poffe putem, tamen
]Vo» efi m medico femper relevetar m ager
Interdum doäa plus valet arte malum.
S.
Juveni praßanüßmo
Cum in Doétoratus gradu ei ab illu-
ftriflima facultate Medica rite oblato
fummos honores confequeretur.
^alis ubifeftis refinat clamoribus ather
bereut it aurata fila canora lyr^e:
Ad -vitreasThœbtis gradiens Aganippidos nudas.
Cum ßia virgineos ducit in arva cboros.
Talis egojußojam nunc incenfiis amore
i_Adflringo numeris gaudiajußa meis.
Sunt numeri fateor, ßd non quibm alt a mer ent ur
Ingenii, atque animi robora celßi cani.
VJLLANNVS mihi teßis erit, quamfedulus arti
Obtuleris largâ thura Sabaa rnanu.
Sive erat exanimum ßiuallens fatore cadaver
Luflrati propriis vifcera qua que locis :
^a nitida difpoßa manu mirât a juventus
SußuUt, invidiafaBa fremente cano.
Sive fero oppreßi languerent membra calore
ubi CMedicam multus anhelat opem^
^rofpiciens, quo diva falus remearet in artus
Tramite, Trefidium Une querentis eras.
O quoties vigiles abreptœ noBibus hora
Taîlade noBurnas difcutiente moras !
O quoties puri tibi leâa volumina Celß,
Et quicquid Grajo Cous in orbe docet.
^iod ß forte dies letè celebranda veniret
Ce 'jfit ab annofo cura fugata mero :
C
-ocr page 18-Tunc dukes inter permixtos fape fidales
Nos jocus ^ caßi detinuere ßzles.
tyibßrufaßfue inter calices invmimus herbas
qua pjfent fummi ßßere fata rogi.
Hac ego dum memori, SCHAGENI, mente voluto,
Serta tibi impediunt fronde vir ente caput-.,
Sed quo Traje^li nunc dulcia mania gaudent,
^ffiht ^ ßreperis Lecca fonorus aquis,
CHox tota ingenium Germania cernet, Çg iram
Belli oblita brevi tempore rite colet!
Dum tu Tréicio fumantia rura cruore
Terfpicis ^ captos vincula ferre Getas-.
Ca far eis ubi ßgna nit ent praclara triumphis
ViEiricique audis pralia gefla manu.
Toßea perdomitis ablata tropaa Gelonis
tJHiratus gravidos meffe videbis agros.
Et pridem populata novo nunc mania cultu
Florere Außriaca confpicienda domns.
T)anubitm , ^ Rhenum ^ lati nominus Albim y
^afque alias placidus faltus obumbret aquas,
^id vel ferpetîios medicato flumine fontes
' ^iieis patet occult is abdita terra viis-^
Vel memorem faturas fer roque, auroque latebras ^
Et quacunque tegit munera dives humus.
Inter tant arum poßtus miracula rerum,
Non potes antiqui non memor effe Laris.
Forfitan @ dnlci veto revolutus in or as
Lußrabis patria rura beata tua.
Falicem quem fata fimmt prelußria mundi
Cernere amp; in patrio confenmffe folo !
Sic ego te reducem T)oBum volitare per or a
Trofpicio, votts forte favente meis.
J. T A R G I E R, M. D.