jj^A'OGVRALIS,
O^V A M
DIVINO FAVENTE NUMiNE
Ex auBoritate CHagnißci Tgt;. ReEioris,
Tur. Utr. Dod., ejufdemque Facultatis in Illuftrihac Academia
TJItrajeftina Profeflbris Ordinarii, 'Digniflimi,
N E C N O N
Amplifßmi SemtHS Academici confenfit, équot; Nobilifßma
FacHltatis JV RID ICE Décréta,
PRO GRADU DOCTORATUS,
Et lummis in UTROC^iJE J^RE.hpnoribus amp; Pnxilegus
ritè, ac légitimé confequendis,
Eruditorum Exmini fubjicit
JOHANNES van NISPEN, Hagâ-Batavus.
M diem 6. Julii, hork locoque folitis.
Ex officina Francisci Halma, Academisc
Typographi, cb be Lxxxvu.
Nohilipmist Amphpmifque VIRISj ac
JCto, a Confiliis, ac Triumviratus Monetalis Sta-
tiiLim Foederaci Belgii Pr^fidi; Parenti fuo maximè
honorando.
JCto, Territorii Vosholenlis in HollandiaSatrapx
fupremo, Fratri fuo dileótiffimo.
Legionis Militaris, fub aufpiciis Sereniffimi Princi-
pis Auriaci, Praefeólo fecundo,
Cohortis pedeftris, fub iifdem aufpiciis, Duci ac
Capitaneo ftrenuiflimoj Fratribus fuis afïinibus fpe-
ótatifÏÏmis,
Hanc difputationem 'mauguralem, de-
votijfmo, ut far ej}, animo,
Dicat ac confecrat,
JOHANNES van NISPEN,
-ocr page 3-- _ ■ 1
DE
Ominica poteftas hoc loco jus eft, quod
dominus in perfonam amp; rem fervileni,
fecundum leges, fibi vindicat. Quid
jure Gentium, Romano, amp; noftro cir-
I' ca hanc obtineatj amp; quomodo priftina
quot; libertas recuperetur, brevi, ob hiftoriam
Juris cognofcendam , quae prae omni
legum notitiânecelfariamducimus, hoc
loco difquiremus.
I I.
In primxvo naturae humanae ftatu nulli fervi funt; quo fen-
fu, dominio allenofubijci contra naturam eife dicitur : quamvis,
fi rationes squâ lance trutinemus, nulla repugnantia fit, ho-
minem fefe perpetuis operis tradere pro alimentis, amp; aliis, quae
'nbsp;A 2nbsp;vitae
vitae neceffario commodo conducunt : fubjedio enim talis per-
pctuâ alimentorum certitudine benecompenfatur, qua faepe ca-
rent , qui operas fuas diurnas locant. Quae caufa eft, ob quam
niulti quondam fux imbecillitatis confcii voluntariam fervitutem
^lennt, ut de Germanis, poft noviftimum aleae de libertate ja-
óbum, amp; Mariandynis, qui fe Heracleotarum fervos fecerunt,
narratur.
Ita quoque naturalis ratio patitur, ut quis cx delido fervus
fiat. Prsterquam, quod, ut rede monet Ariftoteles, qui-
dam cjuafi natura duce , fervi fint, tardi nernpe, amp; ingenio
Itupidi, corpore tamen robufti, qui ut ratione polkntibus mi-
niftrent, conveniens videtur.
Gentium jure, quod olim in orbe Romano amp; multis popü-
lis vicinis obtinebat, quilibet in folenni bello captus, ubi intra
praefidia perduâus efl, fervilem induit ftatum, imô CUm fuis
poftensex matre ferva natis. Tota juris hujus ratio commo-
dum capientium fuit, qui, cum fuo lucro poffent in captivum
dominari, vel eum aliis vendere, lubenter ab interficiendis iis
abftmebant. ÏNafaturi fumma ratione eidem fato fubjedi, quia
non fuilfent in lucem protrafti, fi fuo rigore effent ufi viào-
res. Quod vero fervilis partus ventrem fequeretur , caufa
fuit contubernium , .vix certâ cuftodiâ conftriâum , ut fuffi-
cienspraefumptio, qualis in liberis legicimis, patrem non poffet
indicare.nbsp;*nbsp;^
Quin amp; aliae caufae fervilis flatus reperiuntur, in Republic!
. . Roma-
-ocr page 5-Romanâ, puta, paena atrox, qux in metallum, vel in hare-
nam damnabat : Ingratitude liberti : S.Ctum Claudianum ,
qus liberam mulierem fe fervo alieno jungentem, domino de-
nuntianti, addicebat : Sui ipfius venditio, ob pretium parti-
cipandum, in viginti annis majore : Principalis aflertio : Prin-
cipis authoritas in confugientibus ad latronum familiam ; ut ni-
hil dicamus de nexis, glebae addidis, manibus mortuis, amp; fi-
milibus, quos confuetudo in Romani orbis partes quafdam in-«
troduxit.
De Domïnorum in hos potefl:ate vetera jura variant. Sï
reâram rationem in fubfidium vocemus , vitae amp; necis jus in
cos nullum eft , nifi ex capitali delido. Quod vero antiquis
populorum legibus illud obtinuerit , magis impunitas, quam
Poteftas videtur , non diffimili ratione , quam patrum Roma-
norum reverentia , cui leges vitam filiorum crediderunt. Ju-
dex enim integerrimus prcefumitur, qui per minimum rigorem
fibi maximè noceret. Hinc Antoninus Pius, ut immoderatç
poteftati , amp; effraeni fui feculi fuperbiaï occurreret, dominos
fuorum fervorum occifores, legi Corneliae de Sicariis fubjecit :
Quin amp; ffvitiam coercuit . fi intolerabilis videretur, dominis
coaâis bonis conditionibus mancipia fua vendere. Et quid vê-
tit , quo minus hi fcrvi fuga fibi confulant , amp; in naturalem
libertatem fe recipiantl
Res omnes abfque dubio cum perfonae capts domïnorum
fiunt. Undè fervus nihil proprium habuifle dicitur ; ipfum
quoque peculium dominica Jiberalitate , vel indefefla induftria
A 5nbsp;con^
-ocr page 6-conquifitum, ini manu amp; arbitrio clomini pofitum, qui amp; ex-
traneo illud libere donabat , legabat , ut notum. Imo , ut
fciatur , quam miferima fuerit fubjedio , fervus , nec judex,
nec teftis, nec teftator , nec perfona in judicio vel contradu
elfe potuit, in omnibus beneficiis civilibus pro nullo amp; mortuo
habitus : amp; propter fummam reverentiam , qua vitam amp; om-
nia fuo hero debebat, adverfus hunc non torquendus, nifi in
majori crimine.
Verum variis modis, in favorem libertatis, hsc poteftas do-
minica foluta eft. Olim in luftro Romano , apud Cenforem
in Campo Martio , dominus fervum bene meritum , inter ci-
ves nomen fuum profiteri permifit : Quumque luftralisCenfus
in defuetudinem abiilfet, Conftantinus hoc in Ecclefiiis, velu-
ti in Chriftianorum comitiis, teftc Populo , amp; fignatoreEpi-
fcopo, fieri paffus eft. Vindida quoque, five virgula lidoris;
capiti impofita Civitas Romana à lervo acquirebatur, poftquam
dominus folennibus verbis : hunc hominem liberum elfe voie,
amp; momento turbinis, poteftatem ei daret abeundi, quo vellet,
dato ei liberali nomine. Teftamentis quoque, uti publici juris,
tantum à veteribus tributum eft , ut fervi in eo libertatc dona-
ti, aditâ hereditate, etiam civitate decorarentur.
I X.
Quin amp; inter amicos , per cpiftolam, per codicillos, acce-
dente quinque teftium numero, libertatem faepe confecutum eft
mancipium , quamvis non plenam. Idem evenit ancillse ä do-
mino proftituta:; fervo liberam ducenti cum confenfu Domini.
Ab eodem apud ada filio vocato ; ^groto per vim ejedo,
nec in alterius curam dato. Necem domini vindicanti; Falfa-
rium
-ocr page 7-rium Monetae, raptorem virginis, vel defertorem militiœ dç,
ferenti.
X.
Quumque ex caufis tam variis manumiiTorum, five libertino-
rum numerus nimium excrefceret , Auguftus contaminari Civi-
tatem Romanam dolens , eos multis difficultatibus, à juftâ li^
bertate arcuit. Hinc lex M\k Sentia , quae vetat manumittere
in fi-audem creditorum : Et domino viginti annis minori non
aliter permittit, quam juftâ causâ apud confilium approbatâ r
Hinc lex Fufia Caninia , quae modum impofuit, numero ma-
numittendorum per teftamentum definito , ut à duobus fervis
ad decern parsdimidia; à decern ad triginta, tertia; à triginta ad
centum, quarta ; à centum ad quingentos fola quinta poflet di-
mitti : Hinc quoque triplex libertinorum ordo, Civium, La-
tinorum, Dedititiorum ; Quorum ifti plena libertate gavifi, amp;
inftar ingenuorum j Uli fpem civitatis tantum conciperent, fi-
ent veteres Latini , non ante Caefarem , ad populi fulfragia ad-
milfi : Hi vero, quum plerique eflent ufti amp; torti, nunquam
Civitatis fiierunt capaces, quafi in eodem ftatu cum dedititiis,
five poft defedionem à populo Romano viftis. Juftinianus qui-
dem has difFerentias fuftulit, nimis impensè libertitibus favens,
fed an fatis prudenter, relt;ae ambigitur.
Jam vela contrahamus, felicem prœdicando hodiernum Or-
bis Chriftiani ftatum, in quo non folum nemo fervus habetur,
vel agnofcitur ; fed quifque alicubi emptus , quam diu apud
nos verfatur, publica jurisdiâione , ut ingenuus, defenditur ,
amp; quamprimum fines noftros eft ingreffus, ei in libertatem pro-
clamare licet ; fed amp; Mahumedanis , qui cmnes fuae fidei ab-
furdae
-ocr page 8-furds confortes pro fratribus habent , haec ipfa fervitus inco-
gnita, neque nifi adverfus Chriftianos exercita. Fatemur qui-
dem, Chriftianos facile potuilfe abduci, à miferorum hominum
interfecäione, per magillri fui manfuetilTimi régulas, quae nul-
lam faîvitiem tolerant : Caeteros vero , quum eandem inter fe
religionem profitentur, abfque multo dolore poffe nefas duxifle,
extra prxlium, fidei confortera occiderej uti idem mos olim à
Theifalis, Illyriis, Bulgaris , amp; Triballis obfervatus dicitur;
Verum non abfque caufa dubitamus, an non ad bella coërcenda
fàtiiis foret captos fervos facere, quam pretio dato, quod aefti-
mare in arbitrio viftoris eft, eos placidé remittere. At manum
de tabulâ.
I