REBUS CREDITIS
amp; F OE N O R E.
Q^V A M
DIVINO NUMINIS AUSPICIO
Ex auBoritate CMagnifici Tgt;. ReBoris,
r.U.D. J ejufdemque Facultatis in Illuftri hac Academia
Ultrajeàina Profelforis Ordinarii, Digniffimi ,
nec NON
AmpUffimi Senattis Academici confenftt, amp; Nobilißim^t
Facultatis JXJRIDIC^ Décrété,
PRO GRADU DOCTORATUS,
Et fummis in UTROQUE JURE honoribus amp; Privilegiis
ritè, ac legitimè confequendis.
Publice ventilandam fufcipit
DAVID BECKER, Amftelo-Batav.
Ad diem lySeptembris horis locoque folitis.
TRAJECTI ad RHENUM,
Ex Officina Francisci Halma, Academia:
Typographi, cb bc Lxxxvu.
V I R I s
AmpUjJimis ac Re-verendis , tu-
tor thus fuis fideliffimisy
HENRICO BECKER,
Urbis Amftelaedamenfis Ex-
fcabino amp; Senatori, Societa-
tis Indise Orientalis modera-
tori vigilantiffimo, Patruo.
DAVIDI vanBAERLE,
avunculo , amp; hofpiti jucun-
diffimo.
HENRICO VAN BAERLE,
avunculo.
thefes has inaugurales in objervamia
femper debita fignum
5 E C K E R.
Auct. et Resp.
D. D. D.
I D B
D A V
, Vm receptum ßt, juris facris ini-
^ tandos fpectmen aliquod ßudiorum
^ fuorum proferre , ßatim poß exa-
■ men in Senatu Jcademico , pra-
\ ftreptamihi fuerant à nobiliffima
f facultate juridica quatuor mate-
' ri£\deSolutionibM,deRebusCre-
---ditis, de ufuris amp; deTublicis Ju-
diciis,unde quam luberet eligerem ad compoßtionemTDif
putationis inauguralis.Earum omnium elegantia me am
fufpenfum tenuit ad quam potiffimum animum appelle-
rem Tandem iuBuanti mihipra cateris placuere duo
Tituli Tgt;E REBVS CRETHTIS ^ Tgt;E FOENO-
RE feu dsv ris,propter aßvitaremcon/ungendt. Eß
enim uterque non minus in Scholis utiUs quam frequens
in foro ; prafertim hifce temporibus , cum languente
mercatura , fere quivis cogitur pecunias fuas elocare
fub ufuris. Igitur rem ita proponam ,ut principio agam
de Rebus Creditis ^ contraaumM\.\x\ßriBedi£io, qua-
tenus duntaxat fortem refpicit ; exinde paucis addam
de Fœnore ^ acceffione ufurarum. Bac pradmffe
fufficiat , amice LeBor , VJLE.
A X
. /
-ocr page 4-DISPUTATIO JURIDICA
J N J'ü G V R A L I S,
D E
Re eft priufquam ad verborum în-
terpretationem perveniamus pauca
de fignificatione ipfius tituli refer-
re, dicit Ulpian. in initio l.\. ff.de
Reb. Cred. ordior. ergo, prœlucen-
te Jurisc. ab infcriptione, feu, ru-
brica. Eft autem DE REBUS
CREDITIS SI CERTUM
PETETUR ET DE CONDICTIONE. Edift'
verba quidem intercidere, fed conjicere licet ea fic fuiff
conccpta. SI C ER TU M PETATUR RERUgt;
CREDITARUM NOMINE CONDICTIC
-ocr page 5-N E M DABO. Certe, condiBionem certi, ab ini-
tialibus Edicti verbis denominatam effe, communis D. D
fententia fuit. Argumento fit ipfe Titulus in Codice SI
CERTUM PETETUR. Diciturnbsp;peti, ut
diftinguatur ab incerti condiBione. Quintil. infl. Or at.
lib.j^c.%. fatis efi , zit. dixife, certam pcumam cre-
dit am feto ex ftipulatione. Cic. pro Rofc.Comm./r^?^-
ea enim quemadmodum pecuniam certam petere poßt
non reperio. Condiftionis incerti exempla funt in l. 8.
d. aB. emt. l. . comm. divid. l. ix. z. d. cond.furt. /. y.
^i6.d.praf.verb. illa locum habebat, quoties faftum
in obligationem veniret §.fin.inft.dVO. vel res gene-
raliter erat promiffa /. 75-nbsp;fquot; ?, ^ quot;quot;iverftm
cum interefle petitoris incertum eft l.6)S. l.7%.eoa. A13.
infin.jf.d.ReJudic. ejusmodi generc aftionum liberatio
condici folebat. Ita Julian, in l. ff. d- cond.ßn.cauf
qui Jme caufa obligantur incerti condiBione confequi
poffunt ut liberentur. Etiam his condi(^lionibus ut fer-
vitutes imponerentur agebatur Paul, in /. i. d. ufvf leg. fed
incerti condiBio erit cum berede, ut legatario quam-
diu -uixerit eundi, agendi, ducendifacultatemprieftet
Omiffa quoque cautio incerti condicebatur l.^.l-i.ff
jfj.ufufr.ear.rer.
Generali voce, Rerum creditarum voluit uti Frxtor
quoniam de varii's fpeciebus contraftuum fub hoc Titu-
lo diflerit ; ut in l. 4. i. h. f.de pignore, /. 9. i tiU. 110.
eod. dedepofito, /.x 4. de ftipulatione, /. ix. de obliga-
tione furiofi , l. 14. de folutione filiifam. contra Seaa-
tufc. amp; aliis AI9.X3.30.3X./:'.?. quas vide.
C A-
-ocr page 6-jy/T Anifeftum fit igitur ex àiâis condicftionem ccrti non
-■-hoc loco fignificare duntaxat eam actionem quae da-
tur ex mutuo, fed quae competit ex alia quavis obliga-
tione cujus vi certum debetur. Hoc tantum defideratur;
ut fit vere debitum /. 9. §. i. ^feqq. h. x fit certum , fc dé
quo conltet quid, quale, quantum fit. /. 6. /. h. conf.
l.y^ffd.V.O. 3. Sit praefens obligatio, non in dieni
collata, non fub condiftione contracta, l. ^.pr.ff. h. nos
^tem omiffis caeteris qux ftriftim traçant Jurifce. fub hoc
Titulo, confiderabimus eum quatenus agit prœcipue de
condimone mutui, quae figillatim appellatur , conditio
§. 6. infl. d. oblig. qua quaf.exconîr. l.j.Q.mand. inter-
dum, calendarii l. 3 9.nbsp;d. adm. ^peric. tut.
^ cur. ea pofterior appellatio vehementer in fcopum no-
ftrum quadrat, nempe, mutuum cum ufuris conneften-
di. Soient enim hodieque mercatores debitorum nomi-
na in libeUum inducem leàigçtQ, quo fciant quarum ufu-
rarum dies venerit amp; quid in hoc aut illo menfe oeti
poiiit.nbsp;^
AT Utuum definitur, ContraBus mminatus, Juris
■y^Gentium, firiäijuris, quo res fungibilis alteri
datur, ea lege, ut alia ejufdemgeneris ac bonitatis re-
fl ttuatur. Perluftremus fingula. \y\ÖLmmutuuni axxTiXi.
Tgt;e meo tmm l. %.§. x.ff.h.pr. infl. quib. mod rlcontr.
oolig. quoniam qualem rem alteri mutuo trado talem in
eodem
-ocr page 7-INAUGURALIS. 7
eodem genere redpio, ut five mea, five tua dicatur eo-
dem fere recidat. Hinc Qxc.ltb.'^.d.Orat. Mutuationes
fiunt cum quod non habes aliunde fumis.
CAPUT IV.
Jximus eflè contraElum, id eft, conventionem ta-
lem quae producit obligationem ex jufta caufa legi-
bus probata. Textus manifefti funt in l-1. §. %.ff.d. O.
amp; A. Trinc. Inft. quib. mod- re contr. obl. non tamen obli-
gat ultro citroque civilitct, quamvis alii diverfum fen-
tiant. Jam Gentium, arg. I.y. ff. d.paB.^ l-^-Jf- de
contr. emt. amp; quis dubitet cum tantopere conducat ad
occurrendum neceflitatibus humanis ? certe complura
cernuntur hujus contrarius veftigia in fcriptis veterum
ac praîfertim facris, uti videbimus cum de ufuris fumus
diéluri. Nominatus, nam propter frequentiam facile
nomen proprium invenit.
Dî
StriÈli Juris, quod artiflîmam habet regulam qua fe-
cundum proportionem arithmeticam tantundem repetitur
ac datum eft /. 3.1, ii. iff. h. quod haftenus verum cre-
dimus ut certi condiftione ex mutuo non poffit amplius
cxigi l. 6. C.ß- cert. pet. nihil vero rationi juris adverfa-
tur, jus illud poft certum tempus reddendi pecuniam vel
vinum, aeftimare, ac novatione fada (forte poft moram;
in ftipulationem deducere , ad repenfandum damnum
quod fecit qui tam diu fuo caruit vid- d. l. 6. in pr. fed
hoc praeter hujus contradus naturam propriam accedit.
C A-
-ocr page 8-CAPUT V.
quot;PJ Tcitur porro :nbsp;id eft, resinquan-
■'--'titate confiftens. Haec ex 1.§. i.ff.h. 1.1. d. Trit.
cond. /. 3. z. Jeq.ff. d. contr. Tut. a£î. fie defcnbi po-
terit, quod fit, pecunia pondéré, numero, menfura
conflans, ut una alterius vicemingenere fuo quafi per •
mutando jubeat. In genere compleditur pecunia res
omnes quge funt in patrimonio, five mobiles, five foli
l.^.l.^l.l.\j%.l.-L-L-L.ff.d-V.S. Pecunia, nempe, no-
men accepit à pecudis nota qua primum aes fignatum
fuit, uti teftatur VWn.lib-13. nat.hiß. haud dubium eft
quin propterea nummis eam figuram impreflêrint vete-
res, quod ante metallorum ufum, primi mortal es peco-
ribus praecipue commercia confueverant exercere, amp; in
iis fortunarum fuarum fummam collocare. Quoniam
igitur pecunia fucceflit in pecudum vicem, quicquid olim
pemnia àicehditm, quia/ifc-w^/eacftimabatur, illud hodie
quoque pecunia vocabitur quia fignato nummo poteft
feftimari. Hinc Cic. in Oratt. pro Cecin. pro Rofc pro
7)omo, y^z^impecuniofumhominem, dicit eum qui va-
riis divitiarumfacultatibusinftruâusamp;locupleseft. Idem
Cic. alibi définit hereditärem, pecuniam defunäi Cui
refpondet l.U- ff. de V.S. Sed ampla hxc fignificatio
limitatur ac reftringitur per verba, pondéré, ''numéro
amp; menfura conßans. Id eft qusin genere fuo fundionem
recipit per folutionem, quam fpecie : funt verba Pauli
in /. X. §. I. ff. h- ubi quid per funBionem defignetur , do-
cer nos Ulpianus in l-s-^-ff d.legat.i. fic enim loqui-
tuf ; Sed ß certos nummos, veluti quos in arcahabet,
aut
-ocr page 9-aut certam lancem legavit, non numerata pecunia, feà
ipfa corpora nummorum, vel res legatee c ont ment ur,
nequepermutationem recipiunt amp; exemplo cujufque cor-
poris aflimandaßint. His verbis liquet aliud quid efle pe-
caniam mmeratam. ^liud , ^ corpora mmmcrmn.
Hsecinfpecieseftimari, illam fua quantitate seltimari; amp;
folutione permutan non fpeciemcum fpecie, aut genus
cum generediverfsrei, fed ejufdem generis quantitatem
cum quantitate in eodem genere.Sic itaque d. PauliLocum
in /.X. fas eft interpretari in genere fuo funBionem, id efl,
permutationem recipiunt per foluiionem , magis quam
fpecie Breviter, res fungibiles in abufu potilTimum profunt.
amp; ut Boëtius inquit in lib.^.confol.fhilos.pros.s. effunden^
do magis , quam coacervando melius nttent animad-
vertendunn has res emphatice dici conftare, pondéré , nu-
mero , menfura , id eft , exiftunt , fubfißunt, diftm-
guuntur ; non folum xftimantur quantitate. Sic effla-
eitant multa juris loca. I. i. d trit. condlnftit. d. emt.
vend inpr v. qua flne fcriptura conßitunt.§. mter pre-
tium. eod. I. r.ff. Tgt;. V. O. difFert harum rerum quantitas
àcaeterarum rerum quantitate , quoniam fmgulx in iuo
genere fua quantitate cenfentur, ahx computantur aliéna,
QEquiturnunc, alteri datur. Hoc fieri oportet utcon-
^traftus confummetur. 'Dare, quid fit colligitur ex i.
d aB./c. dominium transferre. Id non fit niûtra-
ditiombus amp; ufucapionibus, I. zo.nbsp;deducimus
hinc igitur conditiones quatuor, ut vere fit ^»tuum
-ocr page 10-I. traditio fafta fit, x. ab eo qui dominium poteft alteri
concedere. 3. ei qui jure poteft accipere, 4. deneque ,
qui vera menris intentione non per errorem accipit. Sin-
gula perfcrutabimur ordine.
»^Raditionem quod requirit, contraftus hic , fortitur
hoc commune cum caeteris qui re ineuntur, commo-
date, depofito, pignore. Ergoprocul omni dubio, nul-
lus hic obligatur ante traditionem. Diferte dicit/. ^o'fjr, h.
^lifecunïamcredïtamaccepturus , fpopondït er edit o-
ri fut uro, in poteftate habet ne accipiendofe ei obftrin-
gat. Stipulatio fc. hic tantum acceffionis vice fungitur,
amp; mutuum, cujus ea caufa fit interpofita , demum perfi-
citur fiproficiatur pecunia. 1.1.§. ^.inf.ff. h. csterum
vel fifta traditio fufficit quam vulgo, braevismanus, apel-
lant, quod compendiofit. Illa contingit cum res ex alia
caufa data , ex diverfa caufa retinetur tanquam tradita.
Mentionerrtfacitejus Ulpian. in/.43. §.i- ff dcjur.dot.
/. 3. 1 x.ff. d. donat. iut. vir. ^ ux- ubi maritus debi-
torem fuum delegaverat uxori: quxrit JCt an Liberatio
contingat. Refp. debitorcm liberatum efle amp; ita pergit:
eum rei ordinem futurum ut fi pecunia ad te ä debi-
tore tuo, deinde a te ad multerem perveniret: nam
celeritate conjungendarum inter fe aBionum unam
aBionem occultari. Non liuic diffimilc quod idem Ul-
pianus tradit in /. i^.ff h.vid.^ l.u, eod. nec obftant
I. i^.ff. d.praf.verb. I. ■^^.ff. mand.
Aquo traditio peragatur non éft perinde. Requiri
tur ut ille qui contraauminit fit rei dominus é'c admi-
niftret libere. Seu tradat ipfe, feu procurator, nil inter-
eft- arg. l. 4. C h. 1.1. C.fer quasperf.cuiq acq. quod ad-
eo verum eft, ut quamvis verus dominus fe procurato-
rem funulet alterius , ignoranti quoque condiélionem
adquirat. /. x.f. 4. ^ 9- 8.//: h. imo cujus nomme res
tradita non eft, condiftionem certi ex mutuo arrogate
fibi non poteft, quantumvis dominus agat, amp; fur de-
derit. Lï^.pr.ff.h.ïêl-z.C.eol non emm unde ongi-
nem pectinia qua mutuo datur, habeat, requiritur,
fed qui contraxit ß ut propriam numeravit. Verba
funt Impp. in /. 7. C- h t. magis boe tamen apices juris
declarat, quam dominum jure fuo privat, cui conceditur
aliis modis experiri, uti, cellis aftionibus, adcoque con-
didione certi utili. U- C-h-t.junB- l.i- CdO.^t^.
vel poteft rem vindicate ; fi non extet, fed mala tide
confumtafit, ad exhibendum agere; fi fine dolo malo
debitoris, generaliter condicere. l.ii-^.ult-ffh-t- prse-
tereadefideravimusutadminiftret, ideft, rerum fuarum
fit moderator amp; arbiter. Ita mutuo dare nequit pupillus
fine tutoris autoritate. /.19. l-i-ff-h-t. §,z. hft.qmb.
alien-lie- nec furiofus /. ix.ffeod. nec, generaliter, ciU
bonis interdiöum eft- Habetur tamen pro mutuo fi
pecunia fit confumta bona fide. I-ix-l-§.j-ff.h-§'
X. inß' alien- lie*
Bznbsp;CA-
-ocr page 12-A Liquatido tamen obtingit ut ipfe dominus prohibea-
-^tur fœnus aut mutuum exercere. Ita principalibus
conftitutionibus cavetur, ne hi qui provinciam regunt,
quive circa eos funt negotientur, mutuamve pecuniam
dent l.-i^i- ff.h't. LyC' eod- l-i-C d- contr.jud. id ita
veteribus placuit ob metum concuffionis amp; oppreffionis
provincialiijm , ne forte fub ufuris majoribus pecuniam
accipere cogerentur, praefertim, cum in jus vocare non
licebat neque confulem, neque praefeflum, neque prx-
torem, nec reliquos magiftratus qui imperium haberent.
l.x.ff.d. in jus voc: quare nec nuptias cum ptovinciaii
muliere rede contrahunt l-i.C.ß Reöt.prov. nec in Pa-
latini venditionibus licitantur t.t. C. d.Talat.fac. larg.
Hb. iz. praeterea periculum erat ne fraus fieret Legi Cin-
cix, ac fub praetextu fœnoris amp; negotiationis plus xenio-
rum corraderent. wW-1.6. in f. ff. d.offic. Troc, nec le-
vior caulä videtur, ne privatis cutis à publicse rei folici-
tudine avocarentur- Non minore jure profefto quam
id nfiilitibus interdiftum eft. 1.1. C. negot. nemilit. 1.15.
pr. ff. d. Re milit. l.-^i.'^ult.C- d. loc at- conduB. Su me-
re vero mutuani pecuniam non prohibentur Praefides.
l.^^.ff.'h. f. ne inopiae illorum fiat injuria. Non tamen
hoc permiffum fi judicet , ne ßaus fiat legi. /. 16. C.ß
cert. pet. Officiales, id eft, executores amp; miniftri fœ-
nebrem pecuniam exercere poflunt, quia perpctuifunt.
d, I. 34.
Ii
CAPUT X.
SAtis jam diftum fit de iis qui mutuo dare poffuns^
Videndum etiam quibus liceat äcapere Nulhs id
permiffum eft nifi quibus poteftatem femet obhgandiju-
ra dederunt. Patet hinc facile quid de pupillo, prodigo,
minore, furiofo, ftatuendum fit. Filiusfam. qui^quot;]
ris de caufîs obligatnr feu paterfamilias./. 39. ff. ä- O.^
yi. fed fpeciatim placuit ex mutuo non obftringi. t. t.ff.
amp; C. d. Se. Maced. ^l.i.ff. de Toïïtcit. lib.^o. ut ne qm-
dem poffit huic beneficio renunciare , nec teneatur m
quantum locupletior faftus eft, nifi probari poflit in rem
partis ejus verfam eflb pecuniam, vel pater etiam tacite
confenferit. l. \6. l.iy.ff.ad. SC. Maced- ut videatur tu-
tius credi pofl'e pupillo, prodigove.^rj?./. /• i-ff-corn-
mod. adverfus i los enim ad exhibendumaaio datur. vid.
Boekelm. Comm. f. d. 'quot;PaB.nu.x-j. ïêadSC.Macedon.
ubi fufe materiam hanc tradat. Civitati rede datur cum
poflît contrahere amp; privato cuilibet ^quiparetut in /.15.
ff.ad se. Maced. quod obtinet fi communi voto Sena-
tus aftorem illi negotio prsfecerit, vel acceperit ipfe. Si
veto quis adminiftratorum, vel confules forte mutuum
fumant ipfi qui contraxerunt, non civitastenebitur ni-
fi qua res in utilitatem ejus verfa fit- Sic inteUigenda
L zj.fßh.f.
CAPUT XI.
REftat requifitum quartum, de voluntatecontraheff-
tium. Ea debet effe libera, non coafta, fic ut in aliis
B
contraftibus, nec id quisquam negat, Sed fi confenfus
deficiat amp; error interveniat, hac in re putamus veteres Ju-
risconfultos intet fe diiTenfifTe. Pro régula traditur a Ja-
voleno in /. ')^.ff'.d. O^ A. in omnibus rebus qua do-
minium transferunt , concurrat oportet afeBtis ex
utraque parte contrahentium. Si non conveniat igitur
inter contrahentesde corpore, conrraftus nullus eft./. 9.
l.x^.ff.d.contr. emt. probat'hoc Julianus in 1.^6. f.d.
acquir.rer.dorn, fic enim dicit: Cum in corpus quidem
quod traditur confentiarnus, in caußs autem dtßentia-
mus, non animadverto cur inefficax ßt traditio, nam
ßpecuniam numeratam tibi tradam donandi gratia,
tu eam quaß credit am accipias, confiât proprietatem
ad te tranßre : nec impedimenta effe quod circa cau-
fam dandi, atque accipiendi, dijfenferimus. Ulpianus
eundem cafum proponit in/. \%.ff.h.t. amp; Laudat auto-
rem eundem Julianum, nempe, donationem non effe.
Porro fic infit .• fed an mutuaßt videndum , @ puto
nec mutuam effe, magifque nummos accipientis non fie-
ri cum alla opinione acceperit. Denique decifionem
addit : ^are ß eos confumferit, licet condiäione te-
neatur , tamen doli exceptione uti poterit, quia fecun-
dum volunt at em dantis nummißint confumti. Indu-
cit hic Jurifconf confumtionem ut modum dominii nan-
cifcendi ; ante confumtionem nummos accipientis non
fieri, amp; ideo extantes vindicari pofte. vid. Boekelm. traB.
d.aäion. amp; Reinhard. Bacch. in fuisnotisad Wefembec.
h.t.No.1%. diflentit ipfe Wefenbecius /öf. quiconatur
hos textus conciliare. Sed videtur magis rationem pro-
ponere qux Julianum compulit ad ita pronunciandum,
quam Ulpiani mentem exprimere, Sed eadem /. iS. do-
cet
cet in fin. fi quis quafi mutuam pecuniam dederit, alter
quafi commodatam, oftendendi gratia accepit, neque
commodotum, nec mutuum elle, fed condiftioni locum
fore, fine doli exceptione-
CAPUT XII.
POrro finalia verba definitionis funt : ea lege ut alia
ejufdem generis ^ bonitatis reftituatur. Animad-
vertendum eft, his verbis naturam contraiftus noftri fum-
marie defcribi ; fc. ut inielligamus debitorem creditori de-
vinftum efle, non hunc viciffim illi propter impenfas aut
onera ftc ut in bonae fidei judiciis obtinet. Creditor enim
fimul ac rem tradit periculum transfert cum dominio.
Ncc ullum veftigium extat in jure noftro de certi con-
ditione contraria. Qui plura defiderat argumenta videat
Boekelmann-Tr^^.d.aB-caf ^.part. lyNo.4.
Quod autem requiritur ut res alia reddatur , magis
ad optionem debitoris, quam proprium contraftus, re-
ferendum eft- Ut hic fit fenfus : ilium qui mutuo fum-
fit non teneri res eafdem in fpecie rependere , fed fuf-
ficere fi generis ejufdem aeque bonas reddat. Licere
tamen idem reftituere non eft dubium , modo diterius
non fit. Sic fane non habet quod quaeratur creditor arg.
/.a. §. I'ff- h. t. V. magis quam fpecie. Initium enim con-
traftus infpiciendum eft. Quam ob rem a principio con-
venire non pofle netranfeat abutendi facultas, Scutprx-
cife reddatur illa fpecies, concedimus. Ita commodatum
ficret amp; obligationis forma mutaretur.
CAPUT XIII.
JAm , res ejufdem generù ^ bonitatis refundi debet,
nec aliud pro alio poteft invito creditori Solvi /. x. /.
13.ff h. 1.1. i.ff d.rer.perm. l-ôZ.ff D. R. V. quod fi
non fit integrum debitori rem ejufdem generis reftitue-
re , vel creditor ipfe confentiat, utique poteft xftimatio
praeftari. Cxterum citra cafum neceffitatis ne judicis of-
ficio quidem potefteffid ut aliud folvatur, abfurdumeft
enim condemnationem petitioni non refpondere. /. uit.
C. defideic. /. \'è.ff. comm. divid. Oritur hinc gravior con-
troverfia , fi res xftimanda fit necelTarió , cujus tem-
poris pundum fpedandum fit , an contractus, an rei
gt;etit2, an condemnationis, an mors. Julianus définit
lanc rem in /. 21. ff. h. fi dies didus eft , quanti tum
fuit : fi non ; quanti cum petitur. Spedatur ergo tem-
pus morae quam debitor committit cum creditor eum in-
terpellât, vel diélus dies pro creditore. Quod fic intelli-
gendum, utfi res ab illo tempore ad fentientiam fiat ma-
joris pretii, profit hoc creditori, fin diminuatur interim,
nonnoceat. l.xx.^.i.ff.deaB.emt. I. ■^.d.trit. condi^f.
/.1X.§ ï.ff.fquiscaut. Sic obtinet in xftimatione vera
judicis officio facienda, fine difcrimine bonx fidei vel ftri-
di juris judicii. Aliud dicendum eft fi definienda fit aefti-
matio per jusjurandum in litem- Tum tempus fententix
attenditur in bonse fidei judiciis , in ftridi juris vero, litis
conteftats.nbsp;ff commod. fi non mora prsceffit
l^.ff.d.inlit.jur. /. pen. d. cond. trit. quo cafu nçn
prxcife litis conteftatae tempus requiritur, fed mors. Nam
quae funt ab initio, ftridi juris per contumaciam adverfarii
fiunt arbitraria, maxime fi resperiit interim, vel deterior
fafta eft. Vid. /. ^.ff. d. in lit.jur- in f. animadvertendum
infuperurrumaeftimatio veniat officio judicis , an ipfius
aftionisjure velutifieain fpeciepromifla fit, vel fi fide-
juflor pro reo principali folvit. Tum enim tempus con-
trains infpicitur. Prius exemplum clariflime continetuc
ml.x%.ff.d-novat. alterum demonftratur I. ij.ff.man-
dat. ® -L-L.ff Tgt;.0'^ A' diverfu m ab hac interpretatio-
nefentiuntvarii, inter quos eft Arumseus ii.ad'D-
Th.s
A Lteram exceptionem ab hac régula DD. admittunt in
■^pecunia numerata, qu2e ufum dominiumque non tam
ex fubftantia praebet, quam ex quantitate. A I'jj. de contr.
emt. Ideo non obligatur debitor exatftè idem pecuniae genus
reddere, puta pro Philippicis Philippicos- Sed alia monet«
fpecie folvendo defungitur, modo nil creditoris interfit.
l.ij^.ff. d-folut' Eam diftinftionem ufu probatam efl^ refe-
runt Bartolusad M.f.ff.d.aur.arg.leg. Sc Fachinsus-
Quando vero creditoris interfit, confiftit in fafto, ac officio
judicis committendum eft. Molinseus notât in Gallia ne-
minem cogi recipere minutam pecuniam in debitis majoris
fortis. amp; Conft. Monit. Imp. anno 15-5-9. diferte cautum
eft ne cui debitori liceat plus z j. florenis in minuta pecunia
creditoribus invitis obtrudere.
Verum pofl~etindagari hoc loco, fi quis non fignatam
quantitatem , veluti maflâs argenti mutuo dederit, an fig-
natam compellatur recipere. Affirmandum eft id omnino
fi nummi fignati fint ejufdem bonitatis amp; pondens ac fuere
maflx. Illud controverfum , an argentum xte contami-
natum pro puro credorem oporteat recipere ; quod Ca-
ftrenfi placuït. Secus Alexandre vifum fuit. Alciatus,
in Comment, ad l.x.^.mtitiiuff.h. refle refpondet, fi
creditoris nil inerfit, id eft, fi tanto amplius deturquanto
inaequalitas refarciri, amp; fumtus feparandi sris, ac pericu-
la m igne confumendi argenti repenfari poflît, priorem fen-
tentiam admitti debere. arg. d. l. lt;)lt;^.ff. d.filut.
CiEterum fluit ex ante diftis amp; facile determinari poteft
illa multum vexata controverfia ; ßfohendafit quan-
titas in eadem fpecie, qu£ deterior interim faBa eß,
cujusnam temporis habenda ratio fit , folutionis , an
contra[im. Nospofteriusdefendimus, amp;id, flvepuri-
tas aut pondus materis, fivebonitas externa, vel jeftima-
tio, mutatafit. arg./- T^.ff.h.infl.j. ff. d. aiir. amp; arg.
leg. I. 41. $. -^.ff.d. légat. 3. proinde fi valor pecuniae cre-
fcatautminuatur, quia ftatim poft traditionem dominio
cedit ipfius debitoris, l.ï.l.i^.fp.h. procul omni dubio de-
bet ejufdem efle peticulo , cum res periat fuo Domino.,
iEquitasenimfuadet ut qui fentit emolumentum penes
eum fit amp; onusac incommodum. Jam debitor commodo
pecuniae fruitur amp; ante moram. Par eft igitur ut quoque
damnum fubeat. Nam nummi funftionem recipiunt in
fuo genere, utantediftumeft. Ita quidem ut ftipulatio,
quantumvis ftrifti juris , non vitietur fi quis ftipulanti
denarios, ejufdem quantitatis aureosfpondeat. 1-6^.§.1, v.
namßipulanti.ffd.V'0. hinc manifeftx liquet, fi quis
ejufdem generis monetam , fedminorisaeftimationis refti-
tuat, eum non ft are promiflis- Si diverfum ftatu am us,
dici oporteret aeftimacionem pecuniae non eflè certam ,
contra
-ocr page 19-contra l-^-ff-d-inUt.jur'an.confer-/. i.condiB. trit. Sc
lianc confuetudinem ferme ubique terrarum vigere teftan-
; V)2.it'inl-\.ff' d- aur. amp; arg. leg. Menoch. lib. i.
tur
conf. 49. no. 19. Molin. inTraB. commer. No. yo%. Boër.
decif. 3 %7. nifi convenerit aliter. Plane fi alteruter in mora
fuerit, puta, debitor folvendi , vel creditor accipiendi,
quin tum fua cuique tergiverfatio noceat, controverti non
poteft. /• l. XX-ff- h. l. 3. d. condiB- Trit.
na fatis diftum putamus de mutuo amp; iis qux eo per-
çaient, certe pro inftituto noftro. Reliquum eft ut
pauca fubjungamus de divifione. Ex mente quorundam
D. D. mutuum erit vel ßmplex vel mixtum. Illud rur-
fum vel naturale, quod fit numeratione ipfius credito-
ris ; vel Civile, quod confiftit in literarum contradu.
Mixtum item duplex: cum alius meo nominenumerat
pecuniam; amp; cum ante vel poftnumerationem interce-
dit ftipulatio. Sed membrum pofterius nullo pado po-
teft admitti. Nam quum alius tradit meo nomine ipfe
intelligor tradidifle. arg. l.i^. ff.h. nec adeo conftituit
fpeciem diverfam. Cum vero, pecunia mutuo data,
poftea ftipulor, obligatio numeratione non nafcitur, quia
id agitur ut fola ftipulatio feneat. 1.6. §.i. têlfeq.ff.d.
novat.
Redius ergo diftribuitur mutuum in verum Sc pr£-
ßirntum. De priori diximus. Praefu m tu m appellatur,
literarum contrarius, quo debitor qui nil accepit, fe
tamen accepifle chirographo confeiTus eft. Nam fi ve-
rum fateri volumus, proprie literarum obligatio non da-
C inbsp;tur
-ocr page 20-tue quse diverfa fit à mutuo. -Jurifconfuki tres tantum
caufascontradluumagnofcunt, {c.rem, verba, confen-
fum. 1.1.^.ff.d.paä. 1.1. L I. ff.d. O. ïê A. Obligatio-
nis enim haec efl: natura uti poflto fundamento probato-
que, fequatur condemnatia fecundum aftionem propo-
fitam. Jam talis obligatio in jure cognita non efl:, qua
quis obflringitur fola fcriptura. Patebit hoc è colloca-
tione tit. Cod- de non num.pecun. cum Tit. Inß. d.litt.
oblig. 1.5-. C eod. dicit. requiritur an jußa caufa debiti
pracefferit. Nec ulla formula prodita fuit unquam : j^jo
te mihi dare oportere quia fcripßßi te daturum. Et
reus non exceptione quod non fcripferit, folum, fed pras-
cipuè, non numerata pecunia , repellit aftorem /. 7. C.
eod. concludimus hinc magis eflè flandum à partibus
eorum qui fentiunt hanc efl!e mentem Juftiniani in /.14.
C. d. n. num. pec. Cum faepe contingat ut egens debitor
cautionem det, fperans numerarionem fubfecuturam,
fcriptum iftud vim probandi contra fcribentem amittere,
nifi legitime yjoflit creditor aliter oftendere fe dedifîe, vel
bicmiium effluxcrit à quo inftrumentum confedum eft ,
flc onus probandi recidere ad debitorem. Praefumit enim
lex, ob confeflionem inftrumento comprehenfam,, la-
pfum temporis, amp; focordiam debitoris, eum revera re-
cepiflè pecuniam. arg. l.io.ffd.V.0. l.i^. C. d. contr.
ßipul Quod fl per apertiflima rerum argumenta fcriptis
inierta probare velit fe nil accepifle, vel chirographum
neget, poteft hoc facere. zrg.l.i^.C-h.t. auth. Contra
qui C' eod. etinim fevere fatis coërcetur, fi vidus fuerit,
folutione dupli. ead. auth. ac nequidem poft biennium
creditori juramentum deferre licet. /. 14.i. 3. C. h.
XTEgat hoc fere nova D.D. fchola. His rationibus:
I Debitor poft biennium folvere debet /. 8. C. h.
quamvis pupillus fit- Non eft autem debitor, qui mu-
nitus eft exceptione perpetua- l 66. /• iix.ff.ä. R. J.
z. Poftl^iennium evanefcit exceptio. l-io.C.eod. 3.Non
poteft jusjurandum deferri creditori poft biennium. /• 14.
§. 3. d. t. 4. Nec chirographum poteft condici. /. ult. C,
d.cond.ex leg'^c. nift reus propter caufas fpecialiter le-
gibus expreflas reftituatur in integrum. l.i^ fr.Q.h. fe-
cus imputet fibi quod non vigilaverit, amp; intra biennium
proteftando perpetuam fecerit exceptionem d.l-
beneficio legum indignus eft qui eas contemnit. Placuit
hanc exceptionem tarn arde concludendam effe , quo
magis litium fit finis. Quod eo juftius eft, quia fi juftas
caufas excufationis allegare poterat debitor, adjuvabatur
etiam elapfo tempore. d.l.M^pr. Utramque fententiam
fatis probabilibus nitentem fundamentis defendendam
fufcipimus. Exceptio vero talis non habet locum , in
inftrumento depofitionis , in fecuritatibus publicarum
funftionum, feu tributorum. d. 1.14. f. i. 2,. In cautions
argentario fada. Kov-i^e. c.3.In chirographo cu-
jus fidem debitor agnovit folutione- l 4- C-ä. nifi pars
tantum foluta fit. I.-l.C.eod. 4.Ceffat in tutorequi fi-
bi creditam pecuniam fcripfit- arg. /. 9. §.y.ff.d.adm.^
prtnc. tutor- Tandem fi renunciavit ipfe debitor poft eau--
tionem confeftam , fic enim recepiffe videtur. arg./.4.
C.h
quot;N^Afcitur ex mutuo condiBio certi. Qu£E defcribitun
■^^ââio flridi juris, competens creditori adverfus de'
bitorem fugientem, ad reftituendum totum debitum in
eodem genere amp; bonitate quo mutuo datum eft, amp; ad
rcfarciendum omne detrimentum mora rei illatum
Omnia fere mànifefta funt ex ante diftis. Si plures de-
derint, fmgulis pro fua parte competit aftio, nifi fint
. correi ftipulandi. 1.9. C. fi cert.f et. idem dicendum ft
communes nummi dati fmt. /. 13. §.ult.ff.de Reb-cred.
ad reddendum totum debitum. Partem accipere non
compellitur creditor nifi prastexatur jufta caufa. l-zi.ff.
eod. fed étfî non idoneum pignus accepit, non amittit
exadionem ejus debits quantitatis. l.x^.ff.h. de privile-
giis creditorum non eft hic dicendi locus amp; fatis prolixa
fuit noftra diflertatio.
DErluftranda tandem natura ftipulationis qux pie-
rumque pecuniae creditae folet accedere , amp; fi exa-
ae loqui vo umus, mutui contradum fere mutat , amp;
/^^ÄöJ-appellatur, cujus, ufura, merces eft. Ut à vo-
cis origine proficifcatur oratio : Fœnus\ fcetu deducunt
Varro, Gellius, Nonius- Quafi fœtura quasdam pecunia.
Ita Grsci, tÓkov dicunt^ tS tIktw. Dodiffimus Salma-
fius trad. d. Ufur. Cap. 4. didum putat fanus à Gxx-
CO
-ocr page 23-CO 'XÜV©' , id idem valet quod -nwV probabilis illa vide-
tur opinio- Quamvis enim •^oirà proprie fœnam figni-
fi eet, etiam non raro pro mercede , pretio , ponitur.
Uti viciffim t/^uJ», amp; pretium fumitur pronbsp;Terent.
in And. ego pretium ob ßulmiamfero, id eft, pœnam.
Neque per fœnus denotantur ufurae tantum , fed pecu-
nia crédita fub ufuris, aes alienum fub ufura contraÄum,
cPoiveiov ïv^y.cv. Tacitus in de morib-Germ- Fœnus agita-
re (0 in ufiiras extendere ignotum, ideoque magis aver-
fantur quam ßvetitum effet. Idem lib- 6- Annal- ut de-
bitores duas partes fœnoris ßlverent dixit. Eam fen-
tentiam Suetonius ita refert ; aris alieni duas partes.
Plura poflent ad hanc rem proferri, fed ad fin^m fe-
ftino.
CAPUT XX.
COntraftu fic in genere confiderato, excutiamus quid
fit VJura. Latiffima fignificatione dénotât ufum rei.
fic ipfe Tullius lib- i- Tufcul- inquit, natura dedit ußi-
ram vita, tanquam pecunia , nulla praßituta die..
Plaut- in Trinum. nec ideo hafce emi mihi, nec ufura
mea y id eft, ad ufum meum- Ita creditoriple dat ufu-
ram rei, nec mutuum ullum fine ufuraefl~epoteft- Sed
magis Juridice dicitur ufura merces quaprou/upecunia
datur- Ita veäuram vocamus quse pro veftione datur:
IjUturam, quam bajulus accipit, amp; magis in plurativo
numero veteres autores ufurparunt ufuras quae ob fœ-
nebrem pecuniam debentur. eic.Verr. 4. ^is enim hoc
fecit unquam ut cum Senatus publicanos ujurafape
juviffet magiftratus à publicanis pecuniam pro ufuris
audeat auf erre. Ufura eft, ufurae -r®quot;«/. Casterum,
ufurarum appellatione non tantum continetur ilia quanti-
tas quae pro ufu fœnebris pecunise, verum etiam quse ex alia
caula, feu conventione, feu mora debetur. Itaque fic
eas definimus : ufura funt accefßo qua pro ufii for-
tis prater fortem debit am creditori a debitore fbhi
folet.
CAPUT XXI.
T TT ordine pertraftemus hanc materiam, inquiremus
^inprimis , an juftae fint ufurae. Deinde , quo pado
conftituantur , quantas accipere fit licitum , ac tandem
quot modis deberi definant.
Sortis vocabulum in definitione, fatis indicat nos de
quantitate loqui, quae conftat numero pondéré , menfu-
ra. Ejus enim datione pofi^umus in creditumire. 1.%.§.1.
jf.Reb.cred. non autem de corpore vel fpecie. Patet hoc
ex/.3. §.ßn.jf.h. ibi Papinianus confultus, auro vel ar-
gentofafto per fideicommifiixm ad ufum cotidianum re-
Mo , fi fîduciarius in mora fuerit an ufurarum seftima-
tio facienda fit. Refpondet : ^odß forte ideo reliquit
ut iis vaßs mere tur , non fme rubor e deßderabuntur
ufura.
^ Ravis hic fe difcutiendam prsbet controverfia : qua-
^^tenus ufurae fint probatae vel rejeftae juredivino ac na-
turali. Ut ftatus quaeftionis magis patefcat, fciendum eft,
DD.acceflTionem iftam diftribuere in compenfatoriam,
qua venit id quodabeft ratione lucri ceflantis, velemer-
gentisdamni. /. lyf.Rem.rat. hab. k convenit cum eo
quod intereft; in punit oriam, quae debetur ob moram non
foiventium vel non agentium uti convenit. /. 17.
pillo.ff' h. amp; lucrativam , qux complectitur mxrum
lucrum caufa débitas quantitatis principaliter exadum.
Priorem fpeciem neque canones improbant. Cum nemo
teneatur alteri prodeffe cum fuo difpendio , nec officio
contrarium fit indemnitati fuae profpicere. Altera fpe-
cies , fi fit adjefta corpori debito , vel fafto licito mi-
nime damnatur, ex ratione/. 10. C.^./-^^. nec rejicitur
ecclefiaftico jure, quo pirmittitur conditio privationisju-
ris emphyteutici fi biennio pofieffor caftonem folvere
différât- Suftinet amp; compromiffi paenam. C.per tuas.
X. de arbit. fi vero debito quantitatis accedat ea ftipu-
latio pœns, vel ufurarum, jure civili quidem receptum
eft eas peti quoad non excedunt modum legitimum. /.
15. C. h. l. Julianus, ly i-j.ff. d. a6t. emt. Canones non
ita fecuram cenfent hanc pxnam, propter metum traudis,
ac labis ufurariae , ut ajunt- arg. C 10. X h. t. pofterio-
rem fpeciem enim quae tendic ad maerum compendium
dantis omnino répudiant, tot- tit. de ufur. ob Textus,
Uti putant, claros tam veteris quam novi fxderis. Sal-
vator enim praecepit ita : mutuum date, ml inde fperan-
fes. Bc Lex eft hebrsis a Deo data, quae vetat hebrxos he-
br£ßis pecuniam dare faenori. Lev. Cap. c. 36. Tieuter.
Cap'T^T,-äliis niaxime moralibus annumeratur
fpfalm.i^. namp;c non Ezech. cap. i'è. qux'wmen id prohi-
bent- Verum rem propius intuenti facile patet non quaf
vis ufuras cocrceri, verum eas tantum quae proximum
gravant quafi mordent. Id enim proprie fignificat
verbum quo funt ufi fcriptores facti, pro fenore. Deinde
Sacrae Scripturx loca qux quidem infpexi, loquuntur fere
de pecunia data pauperi, cui fatis onerofum eil: vel fimplex
pretium reftituere, quod expendit in vidum amp; amidum
fuum. Apud Ifraëlitas enim non adeo frequens erat mer-
catura; quippe quorum patrimonium conftabat pecori-
bus amp; agris. Idcirco non vetuit Deus ab exteris fxnerari.
Illi enim quamvis locupletes nummis vel aliis rebus indi-
gebantadnegotiationesfuasexercendas, amp; emolumenta
fperabant ex advedis amp; permutatis mercibus.
CAPUT XXIII.
QUod ad verba Salvatoris attinet, ea referenda funt
ad opera charitatis- Nam compendium modicum
ab argentariis, id eft, Mercatoribus fu mere nec ipfe dam-
nat.nbsp;amp;fi na-
turam confulamus , quid iniquitatis habet fi pro repen-
fando damno quod facit qui pecuniam dat mutuam, eo
quod pecunia fua caret, exiguum redhoftimentum fti-
puletur ab illo qui lucrum fentit ex aliéna re. Demofte-
nes oratione in Paiitxnetum; eum qui quod honefta ope-
ra quefivit, fub modico lucello elocat, partim ut fuum
fervet, partim ut gratiam faciat alteri, negat fœnerato-
rum odio prxgravandum. Natura enim aequalitatcm ini-
perat, amp; ita quidem, ut ex inaequalitate jus oriatur mi-
nus habenti. Quid autem habet pro beneficio fuo qui
gratis mutuo dat ? ne gratias quidem , fi repetat. Ele-
ganter dicit hac de re fapiensilleSyrach.inEcclefiaf cap..
19. Tgt;ùlt;-
-ocr page 27-Donee accipiant ofculantur manus, ubi autem red-
dendum quod aceeperunt, loquuntur verba tad'n, con-
•viciijque amp; malediEîïs oner ant creditorem. Plaut, ia
Trinum. Aft. 4.
Si quis mutuum quid dederit, fit pro proprio
perditum,
Cum jam répétas, inimicum animum pro bene-
ficio invents tuo.
Si magis exigere cupias, duarum rerum exori-
tur opt to,
Vel illud quod crediderisperdas, veUllum ami-
cum amifieris.
Propter nimiam reverentiam tamen ergajus Pontificium
in Gallia vel Germania non admittitur illa conventio de
ufuris folvendis, ab initio obligationis; fecus fipetantur
à debitore ceflante , pro eo quod crcditoris intereft. Mor-
nac. obferv-1. ad /. -L'ff. de Reb. cred. GdW.lib- z. obferv.
j.iSTiï.ió.^ 17. in fœderatis provinciis haec fubtilitas ca-
noniftarum merito reprobata eft. Bufius in prafat- Tit.
d' Ufur. No- 9. pulchrè Grotius hoc defendir. Introd. jur.
Belg.lib. 3, fe5i. 10. idem Grot, d.jur. Bell. ^ -Vac. lib. x.
cap.11.§.XX.^ y^^f adde om nino Nov.Imp er at. Leon.'è 3.
CAPUT XXIV.
DEfenfa fic juftitia obligationis ufurarum, fuccedunt
obfervandx caufae quibus conftituuntur. Illae du^
funt, conventio amp; mora. Prioris fit mentio in I. ixr.
jf. d. V' S' de mora textus eft in /. 3X. ^ /• 17. 4
D ^nbsp;h. t.
-ocr page 28-h. t. conventio, vel eft, nuda, vel, ßipulatio, hic ea
régula obfervanda : paBum nudum in continenti adje-
Bum judiciis bona fidei iis inejfe cenfetur, amp; adeo va-
let /. 7. §■ ff. d-paB' ftc in depofito ca de caufa praï-
ftandas ufuras elTe traditur l. 24. in f. ff depofiti ; in em-
tione, venditione l. i^.C' d.paB-int.emt. ^ vend, ut amp;
in locatione condudione. l.i'j.§.exhcato j^-ffbj. pa-
da vero quae poftea fada quid adjiciunt non creduntur
ineiïè, fic ergo nec ufurae peti poterunt.
emt. in ftridi juris judiciis regulariter non debentur ufu-
XX ex nudo pafto, nifi in ftipulationem fint dedudas.
Diferte docèt hoc Africanus in 24. med. ff d. pr afverb.
110. ^.ff mand. add. /• 11. ff-d- Reb. cred. fi ta-
men folutae fint non poffunt repeti. l.i.C.b-t- Dantur
autem cafus varii quibus ufuras debentur in ftridi juris
contradibus ex pado nudo, favore vel perfonae vel cau-
fae. Sic ft civitati promiffae fmt. /. 30. ff. b. argentariis
etiam abfque fcripto vel ftipulatione talespraebenturqua-
les ipfos perdperc lex permittit, amp; ex praefumtione ita
celebratur exadio ac fi beffes ufurje nominatae fuiffent.
Nov-\^6-cap.^.^padum nudum videtur amp; efficax
effe in quantitatibus ac frudibus mutuo datis. Textus
eft in /.ii.Ç^/.X3.CÄ. id ratione^pretii incerti eorum,
ut exinde damnum creditori facile contingere poftit. Sed
fpinofae fubtilitates iftae Juris Civilis, hodie nullius fere
funt ufus. Nam datur omnibus adio tam ex pado nu-
do deliberato quam ftipulatione, nec diftinguitur an e
veftigio , vel ex intervallo fit adjedum. vid. Grot. in-
trod- Jur.Belg. lib-^ .feB-ï. inf- Scotan. in exam, adh-1.
amp; paffm..
C A^
-ocr page 29-COftalius ad 1^%-ff. h.t. agnofcic amp; litis contefta-
tionem ut generalem ufurarum conftituendarum
modum. Eum non admittimus, nifi quatenus referre
poflit ad moram amp; ita non conftituit fingularcm fpeciem.
Nec locum poteft habere in contradibus ftrifti juris, qui
non vel ex nudo pado prseftant agendi poteftatem ad
ufuras, nedum recipiant eas exdilationefolutionis. Prae-
ter/. 3. C^. liquet IOC ex I. y C.inquib.caufininteg.
reftit.nec. non eft. Ubi nec minor poteft ob moram ufu-
ras exigere, fi non in bonae fidei judiciis ac fimilibus,
quantumvis alias ejus caufa fit favorabilis. Necadverfatur
noftro fententia I.^l-is-ff-h-t. rationes prxtereo
ne fim txdiofe prolixus. Non adeo videtur improban-
dus quantus modus ufurarum ex mente DD. fc. immé-
moriale tempus , quod merito conftituti loco habetur,
arg. 3. f. 4. # d. aq. cotïd. aftiv. ut ex adverfo, qui
femifles ufuras, promifit, amp; per multos, id eft, tres
annos minores praeftitit, exceptionem remifiTifionis objicit
creditori. Textusin/.i3 j^^^.^.fedamp;hxccaufa dici poteft
praefumta ac tacita conventio.
CAPUT XXVL
MOra eft, debiti velfolvendivelaccipiendifruftra-
toria dilatio. Colligitur haec definitio ex l.-^j-ff
tnand- vel contra. Mora frequentius ac praecipue com-
mittitur a reo feu debitore , qui praetermittit praedido»
tempore dare vel facere, quod debet- l.r^t.ffh.L'i.ff.
dM.credJ.%i.ffd.V.O' ^ ex hac fpecie proprie de-
bentur ufurae. Creditor in mora eft, quando injuria dif-
fert idoneè oblatum debitum accipere. /,/x- ff. d. folut.
quo cafu fi confignatam fortem debitor deponat in publi-
co, fiftiturcurfusufurarum. /■ 19-C.ä.^. pupillus ex culpa
fua moram facere non dicitur, nifi tutore autore, aut folus
tutor interpelletur. l-i^f.ff'.d V.O. pro abfentibus enim
habentur infantes, uti furiofi, qui carent intelledu, quos
quia non defendunrur affici damno iniquum eft. vid.
l. Z7 .pr.nbsp;ex quib. cauf. maf mora committitur
vel ex ipfa re, vel ex perfona. re fieri dicitur quando
lex eam introducit ex fola tardatione circa folutionem ci-
tra faiflum hominis, ka receptum eft, 1. in eo qui pu-
pillo vel minori debet. I yC.inquib.cauf.reft.ininteg.
necef. x. in debitore qui non extat ut conveniatur. I. xj.
I. ff. h. ita debet fieri coram judice poteftatio de vo-
luntate petendi, vel interpellendi, quo conftet ex quo
tempore mora computanda fit- Eo pertinere videntur
verba d.^. mor am effe dec er ni folet. acfi decreto fit opus.
3. Si debitor poffideat mala fide /• xo. §-XT.ff. d. petit,
'hered. àc tanto magis fi dejecerit verum dominum de
polTeftione vel aliter deliquerit. vid. /. i. ^ ^à^- ff de vi ^
vi arm. 1.8. ^.pen. amp; I fin.ff. d. condiB.furt. 4. Is quo-
que qui fideicommiiïariam libértatem dare damnatus eft,
ex quo peti libertas potuit, cenfetur in mora fuifl~e./.x6'
i. ff defideic. libert. 5-. Qui dotem promifit obligatur,
poft biennium a matrimonio, ad ufuras ex tertia parte
centefimae, nec tamen liberatur a forte, l. fin. §. pra-
tereaC'd.jur.dot. 7. Emtor cui res tradita eft, pretio
non foluto. 15-. C ® /. 13 • î- zo.ffj. aB. emt. 8. Idem
dicendum , ubi dies adjeftus eft vel pafto vel lege, qui
fie dicitur interpellate pro homine, exemplafuntin/.ix.
C. d. contr.ßip. l. x. in med. C d.pir. emph. 1.pr.ff. h.
l.d.V.O. 9.Eodem privilégie gandet fifcus-Uj,
^.ff. h. t. 10. Ecclefis debitum. Vid» §. 19. v. item mix-
ta, inß. d-aÛ. his adjungi potefl: ultimo caufa civitatum.
arg. 1.4.. C.d. in integ- reß- maj. tê 1.3. C. d.jur.ReipM. 11.
tit.'i.^- prseferiim cum debeantur ipfis ufutîB ex nudo pa-
^o, uti probatum fupra ex /.30.Ä.
CAPUT XXVII.
E' X perfona committitur mora per interpellationem fa-
quot;'cT:am oportunoloco amp; tempore, vel in judicio per li-
tiscontefl:ationem' l.i.l.z.O d- ufur. rei jud. vel extra
judicium per denunciationem privatam. L '^^.ffh- ac fe-
mel adverfari um certioraflè fufficit. ztg. l.'^.^.l.ff.quod
vi aut clam. U 87. i.ffd. leg. t. l. ixx ^. 'feya. ff. d. V.
O.add.l.%^.^. i.ffd'V.S. tutius tamen eft; denuncia-
tionem fieri teftato, arg. d.i. ixx. §.3. d. V. O. modo
deinde cum debitor fui copiam facit non omittatur omnis
ulterior inftantia d.i. ■^■L.^.i.ffh. fie obtinet in creditore.
Quod fi debitor creditorem velit in mora conftituere,
non fatis eft interpellafle, fed fi res mobilis fit eam debet
coram offerte, fignacula imponereamp; fecundum leges re-
condere Nov.()\.Cap.x. fi n im mobilis, defungitur debi-
tor profitendo fe paratum adfatisfaciendum arg- /• ^.fffo-
lut. matrim. add. l. ij.jf. d.peric. ^ comm.rei vend, nec
juvat obtuliflquot;e partemnbsp;d.aB. emt. manife-
ftumfitexdiâis moram non intelligi nifi reus oportuno
loco ifit interpellatus amp; fruftrandi animo moras neéi:ar.
Hoc enim ad cognitionem judicis referendum eft l.^x.pr,
h. folvendi difficultas , impedimento juftœ caufse, debi-
îoreni
-ocr page 32-torem exculat. l.zv zr-xy èLzjff.h. non enim protinus
in officio deiinquit fi non e veftigio res fuas diftrahat ad pe-
cuniam redigendam. pr- ff.neg. d. ^■g^ft. caulâs
alias excufandi pete ex \z.ff- d. R. h amp; L x^.pr.ff,
mand. mora perpetuat obligationem amp; ad heredes tranfmit-
tit. /.91. §.7,-jf-a f^. O. l. %7-ff. h. ac transfert omne peri-
culum ad mora tore m. L\%.inf.ff.T)epof.l. 24. 'èz.ff.
d. F. O. ita fatis diximus de modis ufuras conftituendi,
CAPUT XXVIII.
^Equitur ut videamus quantas accipere fit licitum, ac
tandem qua ratione deberi definant. Modum ufurarum
Juftinianus praefcripfir. L 26. l-i.Q.h. Gravifijmae funt
ufurje centejîma, ita dids quod centefimo menfe fortem
aequant, amp;faciunt duodecim pro centum in anno, a Se-
neca lib' 7. d. Benef. cap' 10. vocantur Sanguinolent a.
Habent illae locum in trajeditiis contraftibus. Nec ea-
rum quantitatem licet excedere , quamvis veteribus 11. hoc
erat concefiTum. ä:i.z6.§'i. fed moribus, veterum earum
legum indulgentiam in ufum revocatamefte, notât Gro-
tius lib. 3. introd.feB. 11. quia diverfitas periculorum quse
creditor fubit poteft efi^e magna. Ufurae centefims recep-
tx funt etiam in re judicata poft inducias quadrimeftris,
ex mora , citra conventionem. Ita docet /• 3. C. d- ufur.
rei jud. in tutela quoque cum tutor pecuniam pupillarem
clam convertit in fuos ufus I'-^^.jf-d. neg.geß' in med. his
proximo funt beffes ufurae, quae centefimo quinquagefi-
mo menfe fortem jequant amp; efficiunt ofto ex centum in
anno, quae mercatoribus conceduntur. d. 1.26. alix fe-
miffes, quse conftituunt dimidiam partem centefimx, amp;
caeteris
-ocr page 33-INAUGURALIS. 33
ceteris hominibus praeter negotiatores amp; nobiles permffîe
funt. Alia trientes , vel tertia pars centefima , id eft .
quatuor de centum. Quales tantum, fas eft exigere per-
fonas illuftres. Sunt amp; ^incmces sqmnque pro-
centum. Earum fit mentio in l.xj.ff.m.s-C.h.t.^o-
dum ufurarum ità conftitutum transgredi nemo poteft.
five pacifcendo, five ftipulando- Sed creditor de fuper-
fluo nullam habet adionem ; amp; fi acceperit, in fortem
hoc imputare compellitur. Ita definitum eft l. x6. fr.
ff. d. cond. indeb. d. i. x6. verßß quis autem. non
impeditur tamen creditor, illo cafu, conceflampœnam
pofcere. /.i^- C.h. ne vitictur utile per inutile.
CAPUT XXIX.
OBlieatione principali fublata k ufuras finirî necefle
eft. Sive folutio fit fada , five acceptilatio , vel
novatio , compenfatio , confignatio amp; depofitio ; Qui
modus tollendarum ufurarum generalis eft m Futuris.
l.Ag.inf.ff.d.a^.emt. /• i6. pr.G h, l. 4. C. depoj. m
commiflis, id eft , antea debitis difcernendum eft inter
ufuras acceflbrias ex mora, amp; fingulari ftipulatione pro-
miflas uti diverfam conftituant obligationem a forte.
Priores, ofEcio judicis lite fopita, vel aliterfotoaforte
extinguuntur. dd. U. pofteriores adhuc peti poflunt^
I. C. de judic. Ratio videtur eflè, quod creditor cenfea-
tur debitori morx gratiam feciflè, non petendo. Si ve-
to debeantur ufurx ex contradu fpeciali, partem debiti
tantum deduxit in judicium , ut petitionem fibi relique-
rit Liberam ejus quod reliquum eft.
-ocr page 34-OfFerendo debitum quoque liberatur ab ufuris debi-
tor fi reprefentet ac deponat, fic enim cefTat caufa fc.
ufus pecunix.vid./.6o-^r^/'rö focio. Nec diftinguimus
inter ufuras ex mora débitas in bonae fidei judiciis , amp; per
ftipulationem promiflas ; ut in his depofitio requiratur,
in illis offerendo fimpliciter debitor moram purget. Ad-
verfatur id enim pluribus juris textubus : uti l. 6. l. i^,
C. h. 3. C. d. luit. pig. I. fin. C. d.paä.pig. qui fi-
ne difcriminc cundi depofitionem amp; obfignationem po-
ftulant. add. Donell. in /. ixz.nbsp;d. v. O. Barb,
comm. ad l. ç). ff. folut. matr.p. 1. No. 79. Specialis
ufuras tollendi cauû cognita fuit jure civili, fc. exaequa-
tio fortis amp; ufurarum. Non earum tantum quse folven-
dae funt , juxta l. 10. h zy. §. i.C. h. fed amp; qu£e per
diverfa tempora funt folutae fi cum forte fimul pertin-
gant ufque ad duplum. Conftituitid-JuftinianusNov.ixr.
cap.-L.^ nov. 138. quoediftovoluit Imperator compel-
lere creditores ad repofcendum creditum antequam ad
eum cumulum fuccrefceret , ne nimia mole sris alieni
pre mere ntur debitores. Si fpeftenius jus Codicis, illud
quidem faluberrimum debitori fuit, ut qui tanto tem-
)ore non fufFecit exfolvendis ufuris amp; adverfa fortuna
aboravit, hac faltem ratione fublevetur ; fed rurfus one-
rabat creditorem qui fuo tam diu caruifTet , nec forte
maturius a maligno debitori potuit confequi. Jus no-
vum verb nec debitore neque creditori valde videtur ex-
pedite. PrîEcipue fi mercaturs gratia pecunia crédita
fit , ac fatis lucretur debitor amp; fit idoneus. Ideoque
vel ftatuta Frifiœ (quae fequuntur in multis alias jus
civile) nemini neceflîtatem injungunt mutandi nomina,
fed id cujufque relinquunt arbitrio. Vid. Sande- Dçcif
lib. I.Tit. 14. defin. 5-. in fin.nbsp;CAP.
Emittuntur ufurae tacite , vel exprejfe- tacite vel
pro parte, vel in totum. fic fi, qui majores ufuras
erat ftipulatus', per muitos annos minores accepit, po-
ftea repellitur exceptione doli vel padi /.13. ff. h. amp; l.
5. C. eod. tempus huic remiflioni DD. defiderant vul-
go triennium arg. U i. C. d. fideicom. in liberationem
enim leges promtiores funt. Aliud obtinet in tacita re-
nunciatione omnium ufurarum, ad quam l.v].^.\.ff.h.
requirit longi temporis intervallum , quod ad mini-
mum videtur decennium , interpretandum : quia fic
nullum faftum creditoris concurrit, Ut in priori fpecie.
Nec donatio tam facile prasfumitur.
Expreffe , gratiamquis facere poteft ufurarum prius
in ftipulationem dedudlarum, fi per acceptilationem eas
diflblvat. Tit. inß. quib. mod- tolUt. ob lig. §: i. plura
non addam quae videntur ad fœnorisôc ufurarum difpu-
tationem pertinere, veluti, defruftibus, acceffionibus,
amp; caufis : faenere nautico, trapezitico. Quae fi figilla-
tim omnia pertraftanda forent, pofitionis alicujus inau-
guralis modum excederent , amp; Leftori fortaflTe tœdium
R
parerent-
C
E z
-ocr page 36-TiRmceps etiam quihufdamlegihm civi-
lihm ohnox'mefl. Nec fubditos h^-
reticos cohere poteß ad renunciandum
Çuis opinionihm.
Indehitum errore juris folitum repeti non
poteß.
Inquilinm ^ orto incendio intrinfecus , 'vi-
cinis tenetur ad refarciendum dam--
num i ^ ^^ locato tocatori ob ^deü exu-
ßas, quamnjis nec hi, nec iüe quicquam
prohaverint,
Sociorum altero pecuniam, altero operam
conferente, firs communis fieri potefl fi-
nita ficietate.
Tot Meeßer in beide de Rechten.
Wanneer hy de Zaken der
Vertrouwde Goederen en JVoeker-gelden
verhandelde,
Oo 't Griekfchc Athene 't hooft verhief
uit puin en affchen.
De woede dwinglandy en Slaverny ont-
waflen,
En zag het Stichtfe Atheen, haar Suffer,
op de trap
Van eer foo hoog geplaatff, door Lof van Wetenfchap,
En waereldwijsheit; met wat blijdfchap en verlangen
Zou d'eerffe Konff-heldin haar med-genoote ontfangen?
Gewis zy vlocht terffont een onverwelkb're krans
Van 9eder en Laurier, en 9ierde met dien glans
't Eerwaardig hooft; terwijl haar fchrand're Leerelingen,
Doorgronden met hungeefl: het diep geheim der dingen'.
Dit
-ocr page 39-Dit toont Heer BEKKER, dïe met onvermoeide vlijr.
Zich braaf in 't worftel-perk der Rechtsgeleerdheit quijt.
Als Themis Voefter-zoon; gereed zijn voet te zetten
In haren Tempel, als een Priefter van de Wetten.
De Woeker die zich felf en and'ren ftrikken vlecht.
Den Burger plondert, word hier ingetoomt door't recht.
Dat is met Hercules, waar van de Dichters zingen.
En braven Helden-aard de helfche Monfters dwingen.
Wie d'onderdruktc Deugd voor onrecht-en geweld
Verdedigt, met zijn tong en pen, is grooter Held,
Dan die door 't bloedig zwaard zijn Vyand heeft ver-
flagen.
Dat is met beter recht den Laucr weg gedragen.
Vaar voort Aftreaas Zoon, die 't recht van 't onrechl
fcheidt.
Ga heen, ontfang den prijs, uw Kennis toebereid.
-ocr page 40-S- ^ '
t.
ft • K
. Jl^^ w tJ
i^fîîi:
ni, ri::::
./-TlV.nbsp;v,, / ' ^ ; -biïolc]nbsp;hiCi
1
i!
. V- quot; , ^ ■ - . -nbsp;, J .feî-
.nbsp;sUtaaHn-^^h:-quot;! .éO'
S.
A