D E
Educatione amp; Inftitutione
Principum :
^V A M
Cam CorolUriis .Ann-J))(tachU\elUaSt
Favente Deo Opt. Max.
SUB PRESIDIO
CUripmi Doütfmiqut Viri,
p. danielis berckringeri, l, a. m. e»
philofophiae in Alm^ Ultrajedina Profeflbris Ordinarii,
Publicè defendere cmabitur,
Catto-Caffellanus.
fAdditm iC,1gt;ecemh 2. pomeridiani.
ÜtTRAlBOTi;
ExOffiooa.iEGiDi I Roman, AcademiasTypoetapÜ,
Anno cl313 c xti.nbsp;»
amp;
V I R O
MAGNIFICO, NOBILISSIMOj
AMPLISSIMO,
D. HERMANNO VVOLPFIO,,
Sereniffimae ReginxSuecorum^Go-
thorum,aG Vandalorum 6cc. Con-
filiario lntimo,5c ad Illuftriffimum
HaffiagLandgraviuin Legato, Pa-
icnti Optime:
In JilUUs ohfer'vantU Tt»iu«'elt;«r hanc de
{nbsp;Edueatione amp; laftitHÜonc Primpum
deditat,
henricus ludovicus wolffius
Mr-
-ocr page 3-THESIS T.
Hemiftoclk Graici Graeculus Paedagogus dicere
identidem folebat ad alumnum fuiimrNihil medio-
cre futurus es , 6 Puer! Nam aut Magnum Bonunj
eris Retpublicaa, aut Magnum Malum: Pint: in A-
pophtheg: Innuens prim^ Educatione amp; Inftitu-
tione Principis Pueri felutem amp; perniciem Reipu-
blicae pendere. Sen: itu Claud-, Ctf. Quod amp; fubjicit pro-
verbium, quo dicitur, aut Regem aut FatuBm nafci oportere. Erafmi
in Adag.
IL
Quod cüm ita (it, plurimum operae fumendum in Auguftulorum,
id cft, Puerorum Principum feri^, tum Educatione, tum Inftitutionc,
quoniam ab his, reaè aut fecus habentibus ,duplex K K, boe eft, amp;
amp; To K«K6r Reipublicae.
Deutrclqueagemus feorfim amp; fuccellivè. Qnanquam enim e»
conjungi dehcant in operando, niliil impedit tamcn, quominüs diftin-
öè proponantur in demoiiftrando.
IV.
Edacatiouniversèrcfpicitjvel t3 wfWTrxSr Principis Pueri, vel
70 4i'jc,'*oi'.
TJnbsp;continet TO JidiaïT/xècjConformatlonem amp; Confir-
mationem tenellotum Membrorum: to JituTinxh, Occonomiam fe«
A »nbsp;Regi-
-ocr page 4-Regimen Vidas: TO W(r;/»I/»Sr,Oe(:6nomiam feu Regimen Cultus:
T» -wavA^tiiir, Oeconomiam feu Regimen Exercitiorum.
^nbsp;VI.
Ta' J^ctSïTixoceft ^ r? ofy-vm corporis, amp; fuo loco curat, ne luxa-
tum corporis nniMttor, quod nondum bonâ fidè coiit, vitium exin-
cariâ capiat : ne quid, verbi gratiâ, gibbofum diftortumvé in lumbis,
brachiis, cruribus furgat, ne caputturritum amp; acuminatum extet, ne
quod impedimentum in linguâteneri alumni adhsereat. Etc: t^rtn-.
7. Pof: 17, Plat: 7 de Leg, Hue faciunt fafcix, vittç, rhoraculi lami-
rei, ferperaftra, quorum meminit Orpheus Poëta^ cum enumerat Bac- -
chi crepundia, amp; Varro S. de Ling: Lat.
VII.
T«'«firtlt;7iJ/»5ypoGtumcftin Viâu Alumni, quivitse coaufpicalis
amp; nato connaturalis eft Lac. Cùm enim omnia nutriantur iifdem, ex
quibus funt, utdocetur2^/e^fK: corrupt: ahm Infans Aiiguftus
his nutrietur, qui aliam quidem ab aliis infantibus affcrt Perfonam,n;d
nonNaturam,cum quâ proximam inter vefca cognationem habet Lac.
J'iut: lib. Vie* vdiS': iyiy. Gai: hb: i.de fan : tuend. Plin: lib: 24,
cap: ç. Colttmel: lib: 7. cap: 12. Non item Vinum,cujus potu abftine-
bit novus hofpes, tum quia id hauftum nimiùm humedat amp; calefacit,
tum quia halitu caput afiicit, quod infantibus adhuc molle eft, Artfi:
7. Pol: 17. Cat: lîb: 1. de fan: tuend: Qui Vini gratiam his demupi fa-
cit anno 14, Plato i8,Paulus^gineta2i,Haliabas4. Ptccarnj Pol:
; 7. Ego temperamenti conftitutionem universe magis hîc attcnden-
dam exiftimem, quàm »tatem amp; annos.
VIII.
In dubio non dubio quacritur : Maternumnë id eiïe debeat, an nu-
tricium? Natura, Ratio , Experientia pro affirmantibus ftant. Non
enim fruftrà natura binas mammas matribus tribuit,cafque ladis copiâ
tnox k partu folicitâ providentiâ inftruxit. Et ciïm terra nativo fucco
fuo alat plantas exfe genitas ,beftiç item fuisuberibus nutriant fœtus,
cur officium nutricationis ex fe natis neget mater, praefertim cum hos
fanguine fuo in utero inantè aluerit ? Neque aliud infinuat ratio.Quia
ÇDiro tcmperamentum corporis nondum eft in infantibus in efle perfe-
äo,fed
-ocr page 5-ôo.fcdperfeaibilîjideoqiie inftar ceira mollis omniumîmprefEo-
nem capax, iplum verb nutrimentum in fubftantiam rei nutricndx
per vina plafticam converratur, pcriculum, ne ufu ladis aiieni, à nu-
trice fuppeditaci, totum temperamentum immutetur, quod Tiberio
amp; Caligulsp.Imppraccidiffeautores funt,quihorum vitas adornârunt.
Alter enim per nutricem ebriofam dicitur contraxiffe vitium ebriofi-
tatis, alter verb tyrannidem ex nutrice fuxifle. Idem quin diftat expc-
rientia. Conftat namque ladis materni beneficium tantimeriti fuiffe
apud veteres, ut imperaturae durius quippiam filiis matres, bos per lac,
quod ipfis prsbuerant, obfecrarent, ncfafque haberetur, nifi exorâl-
fent. AriH: J .Poht-y 'Agelhltbaz.c^f-i .Gal: hb: x.defanir. tuend.
Tira^tiell: denobil: cap:2o.f.%o, j^lex: Itb: gen:dier:cap-.2^.Lvdov't
de oß Chriß: Ftsm: Tholef:lib: 14gt; de Rep: cup: 4. Patrie: lib:
de Rep: lit:
IX.
^ Quamvis verb hîc dcficere videatur autoritas amp; propior expe-
rientiâ apud Principes atque Illuftres Fœminas ,qu3e officium lada-
tionis tranfcribunt matribus fecundis, ideft, fœminis mercenariis, e-
rubefcuntque Nutrices fieri, qus kamp;x funt Matres : ChrjÇoftùn pfal:
^o.hom:i: Tamen cacoëthes hoc, quantum vis adnltum,amp; ahè radi-
catum , pr3ejudicare,nec poteft, nec debet, vel Naturç, vel Rationi.
Cuinam enim mulieri dedicori cfîe poffit, utut moresobtineant in
eontrarium, ladare filium, quern ex propriis vifcenbus cduxerir, no-
remq; integris menfibus plus minafvci in penitiiTimIs abditiffimis re-
conditiffimis uteri recefEjus proprio fanguine aluerit ? Cic: pre domo
ƒlt;quot;*. Et an expedant majorem aiïedum à nutrice ftipendiariâ erga
partum,q'.iirnpatianturipfœ , cum nulla apud cmritias illas pfeudo-
fnatresfit obligatio, nifi aere redemta ? tAgeli. hb: /Ciip: 1.
Cafum infirmitatis interim akerinfvé neccflîtatis exciplo, quae non
habet legem, ut ajunt. Eâ causâ , amp; qiioniam contingit, ut dcfundâ
matre,aut uberibus arefadismitrixneceffarióadvocanda fit, cenfeo
ingenium ejus etiam arque etiam efie confidcrandum, ut mite fic,com-
pofitus animus, uni vergue conftitutio corporis îsquabilis, ac quoad
flÊertpotehr, matemae conrentanea, at mim'ma immntatio fît in fcetu
re laâe rautato corporis pariter amp; animi vires, qui corporidevindus'
.eft, debÜitentur. «-^«»•»rt»: lib'.z.de Reg-, amp; Reg :jnsl- cap-.t,
XI»
Enimverb übi ablaâationis tempus appétit, tum ver6 paulatim ad
folidiorem vidus rationem ducendus alumnus. Dico pau jtim neip-
famutatioafteratmutationem, quaeferè femper calami^ofa AtaS
Mc integro iterum cum judido verfandumeft, amp; to^ Mmri^oi ob-
fervandumMedicomm. tum ratione temperamenti amp; statis, tum ra-
tione alimenti, amp; quidem tam quoad qualitatem, quàm quoad quan-
titatem amp;molero: maximè omnium autem vitanda » ràfiAlt;r^r»p
, apud ytçie^ âr^i. ixhnbsp;Plur. m Cat.Clem- lib-. /.
dagog. Loncb: de Padagog: trmc. cap: 11.
Quemadmodum verb hoc omittendum, ita non commlttendum il-
lud , ut malignè Puero Principi jquse ad vidum pertinent, fuppedi-
tentur. Non enim debet de cibo, quod faciunt egenorum fîlii, {ed dc
rebus majoribus cogiure,aliâ omni curâ fublatâ. Marian: ltb:2 de Re
ge amp; Reg-. Infl: cap: 4
ToKHTumiMv cultum Paeri Pnncipisgnbernat, qui patrius tum
elegansmagis quàm mollis amp;deiicatus efle debet. Idemib, Ferèe-
nim fit, ut ubi cultus magna cura, ibi virtutis magua fit incuria, ut re'
dè arguit Cato Cenforinus apud u4mmian: lib: 16. Atqiie adeb,quid
nonadultusconcupifcec,quiinpurpuris repit? Qui, cum nondum
prima verba exprimit,jam coccum intelligir,jam conchylium pofdt f
Qui inIcdicis crefcit, amp; , cum terram attigerit, è manibus utrinque
fuftinentium pendet ? ^int: té: 1 Or at: Infi: sap: ^.Breviter-Quod
de Pofthumo Poeta Epigrammatographus :
Hoc mihifufpeBum efl, q»od oks beni,'Tgt;ojihume,femner'.
Tojihume non bene »Ut,f.À binè femper ö/f':Mart:lib:2.epigr, 12.
IdinPucrum Principem rité quadrat, qui debet malle, quàm bené
-ocr page 7-oiëre,nihilolcrc. fdm Uk6. Spigr^i j..
XIV.
To' yj/jireKiKor'continettotunaExerchiorum Appafatüm: Quo^
genere funt, Agitatio, Circumgeftatio, Equitatio in arundine lon-
gä, Curfus, Certamina mter «quales, Lufus Pilx, Haftiludium,Sagit-
tandi amp; laculandi ftudiunj, Pugilatoria, Defultoria, Equitatoria, Na-
tatoria,Venatoria,Saltatoria Quorum exercitiorumalia conferuntad
Robur Alumni, alia ad Agilitatem.
Agitatio domi amp; incunis peragitur:Circumgcftatio fcrè foris,ata-
in ulnis gcrulae,quam pnmüm aetatula fert talcm exfpaciationem.Cir' -
cumferendus nar^ue nunc ad parentes, nunc ad cognatos, nunc in
campos» non tantijm,qu6 in perpetuo agat motu, amp; ut hoe modo ca.
lor nativus excitetur, vitiofique humores, quibus plerunque abundat
jlla aetas, diffipentur, tum adjuvetur concodio, fed etiam ,ut aërem
duriufculum mamrè ferre confuefcat, ne corpus adultum poftmodum
facilèlsdaturkfrigore. Plaf.de Rep.
_ . . .nbsp;XVI.
Equitatio in arundine longS, Certamina inter sequales, proficiente
setate confirmatifque viribus acccdent, atque adcö per vices jamde
pernicitate pedum curfu contender, jam ludicrocertamineinjuft«
pugn^modum concurret.lua^vécertabit.Quod tamen genus exerci-
tiihaud fcio an Principi Pueroconveniat. Videtur enim nefas.quam^
vis joco ufurpatum, corpus, quod fandum haberi debet;, irreverenter'
contredare, raptare, contorquere, ad terram afflidare.nbsp;hbi z
deRegifè- RegilnB-.cap-.^,
Accedet hinc Pila lufus, five in Spsrifterio, five extra illud amp; fubgt;
Dio,genus exercitii in Puero Principe non improbandum ,quia nihiL
indecori ingeftu prabet.fed fpeciem quandam potiüs ingenuam pra-
leterre videtur. Nihil enim fidum, nihil fimolatum in fc habet, ut
pleraeque aha lufiones: tum agilitatem quandam dexteritatemque
corporis pr^at, amp; faltando ac currendo exercet j denique condimen-
elt mol^iarumA quidam quafi inftauratio ad la^repi, -
lih. de Reg:!, é Reg. f'^fi. tlt-O. Quodde pila (îatârlà, qufflex-
pafsà manu aliovè organo innoxio pulfacur.inque luforem miffa ex ad-
f erfo repulfatur, accipi vclim j non item de eâ, quœ pugno aut calce
impcllitur, ob brachifiragii aut pedifragii periculum,
^nbsp;XVIII.
Succcdent Haftiludia, Torneamenta, amp; Sagittandi ac laculandî
e^jpeirimenta privata, quibus Princeps Tirunculus viriculas fuas exer-
cendo pcriclitetur. Tatric. cit. Hb» ttt. Sed amp; globis è ferreo tubo
flammâ éludante ejaculatisfignumpropofitumpetere, inter illuftria
Sc principalia exercitia noftris moribus habetur : tJMaria». Ith. z. de
Heg. amp; Reg.Inßit, cap. j : Prifcis etiam, fundas librare,cujus tameti
ftudii veniam do noftro,ob inufum ejus Sc defuctudinem,addo etiamj
incertitudinem fummam.
Excipient proximè Gladiatura feu Pugilatorîa, Defultoria, Eqiri-
tatoria, Natatoria, artes ufu magis quàm profefRone Regiae, neceifa-
rie tamen. Pugilatoria hadenus, utruentem in fe adverfarium arte
magis quÄm viribus fuftinere, premere cedentem, cedere prementi,
deniquc fe, caput, corpus, vitam, fortunas, fi ita forsferat, in arenâ
tueriqueat; Defultoria hadenus, ut mihi artificiofocompendio Sc
proximâdexteriratenôritfaltufeinequosè terrâ praicipitare, iner-
misferroquetedus,quaresvidisinpugnâ,non gregariis militibus
tantüm,ledprincipibusetiamamp;ducibusf3epè faluti fuit: Marian:
Hb: 2 de Reg: amp; Regt Infliti cap', J: Equitaroria hadenus, ut fcitè at-
que ex arte vehatur equo. (^i enim ineptè aequo indecorè equo
infidet Princeps, primùm ab aliis irridetur.deinde inutilisin pugnâ ad
omnes bellicas adiones habetur, non ad verfarii idum fuftinere aut ca-
vere fatis poteft, non haftam fuam dirigerc, non eam cubito aut ulnl
comprefô ftringere, non equutn fledere, non ex eo jaculari, non ar-
cunatendere, aut quippiam utiliterac decorè agere, quin parvoida
œinimâque fuccuffione excutitur : Patrie: lib'. 3 de Regnx ^ Reg: Infl^
tit: 2 : Natatoria hadenus, qu6 fe praefenti periculo amp; neceffitati naiv-
do eripere, ac fuis reftituere poffit, quorum falus ipfius falute contine-
tur. Quiaeniraliujuswvercitiiufushomini, noa ut aliisanimalibus.
Wquè fatniliarîs natarfi, difciplinâ fupplere ftudebît i quod natüra ne*
gafit, neque comœittet cum Alexandra, ut aliquando neceffe habeat
kmentabiliter vociferari : O me deterrimum, qui nunquam nare di-
dicenial Idem iknit:
Comes bis in turbâ exexcitiorum ibit Venatoria, ftudium claris
Principibus gratiflîmum, amp; quafi peculiaris quaedam exercitatio.Ne-
queimmerito. Speciem enim non parvam fortitudinis prse fe fert, amp;
fimilitudinem quandam cum te bellicâ tenet. Ducem fiquidem fibi
prsficit venatio, cujus dido omnes funt audientes, hoftem excurfori-
bus provocat, exploratores in fpeculisdifponit, infidias abdit^apertuia
Martemfimulat,diYortia,quse ad fugam pertinent,obfervatv per ftltus
3e arva pedites praîmittit,loca plana amp; aperta equitum alis prœcingit»
:nbsp;cornuum ftrepitu progreffui receptuique canit,diat figna prasdae ac vi-%
aorias amp;c. Idemik nt: 6. Xeaopkitk de Fenat. Quin immb ve-
iiando Princeps difcit quorumcunque fituum naturan3,ubi montes for-
gant, vdles confidant, planities extendanmr, contrabantur aut cxplt«t
KA ^nbsp;Qû^î res dupliciter Principi prodeft,tum
quia hâc meditatione fitum fuse ditionis callct, tum quia hoc exemplo
. in aliorum fituum ac rcgionum notitiam faciliùs devenir , quse cogni-
inbsp;exercitus ducendos,ftationes eligendas amp; occnpandas plurimum
I contert. Scipio Ammir: dtfert: Pol: hh: j.difci r. Quod non item
y '^^pupio pronunciaveris, praefertim Accipitrum, quod tamen in
deliciis bodiè, olim non aequè, Tatric:eir. hktii:/. Sicut necPif-
catus,qnx duo ftudia deledatio commendat, non ufus, ad qucm utro.
que oculo refpiciendum eft in educatione Principum,
AgmenclandetSaltatoria, quâ, fi in fufTultatione amp; membrorû agita-
rione nihil aliud fpeftetur.quàm motus corporis artificiofus, amp; dilpo-
iKio altantisad numerum ac menfuramjConjunda Cum 7uiv corporis,
prœiertim u foHtaria fuerit,non magis improbaverim in monbusPueri
1 nncipis,qukm cantum harmonicum feu artificiofum, aliavé exerci-
W,quaeaaüeclaran^amanimi alacritatem adhibentur,amp;lanitatem
Bnbsp;corpo.
-ocr page 10-corporîscoofenrantVîdqaeaoilc amp;àpmtnHätuö.rcdduut. P. M^.-
Csterùm ^^'re^vnbsp;ubique,ita ctiamhk.Namquîjn hh
exercitiis modum tranfgrediuntur violenter corpus m tenerâ aîta-
ïeScenr ,în reliqaâvitâfraais viribus debihtätavalctudine parutn
Lficiunt, argumcnto, quod quiintraadolefcenti« annos Olympica
Vicerunt, vix unus amp; alter ex eonumero potüerunt confirmatastatc
fimilem in iis certaminibus palmam reportare. ^arJM: itigt;i zde- --
Heg: amp; Reg: Inü: cap: Cavenda ergb hîc intemperantia ,anmten-
dumque educatoribus, ne exercitationes teneri alumni deforment cor-
pus ^us, frangant vires, impedknt augmentadoneni, demque ^
irnmlnilatetiracbarbarieminducant .auacvma in SpartanorumP«^,
dopomiâ notât amp; perftringit ^^ift^^jles 7. ^4- ,
m«^ f ^^KÎtantum eft. Tànbsp;continet t,' , F : :
tnen Morum, amp; to' ^»Atlaäi?, Regimen ConvctfatioaS.
XXIV. \ .nbsp;,
TèÂôim .RegimenMorum ,Maauduaione ad tS. ILAKoa^y*^»
âbfpivitur,nbsp;XXV.-
ManuduaiohscvelRudiseft^vdÊxaftaamp;Examinau •
Manududio Rudis eft, qpse dueit'ad Semivirtutes. Hac tene-
ro alumno Pietatis amp; Prdbitatis prseceptiunculas inft.Ilat , inque
animulo ejus fdntillas amp; igniculos verx gloriîe excitât , procul
amotis Comcediarum ac Pidurarum turpium fpedacuhs , quibus
ad eiufdem generis imaginationes amp; cogitationes datur occa.
fio 'Vlaf? TJfXEft enim connexio inter baecorduie.vidcrerarpja,au.
qXIradiblatquelutitad^^^^^
rPtccdrnjPol'i?.'
M^ui-
-ocr page 11-Maniu'uÄ'ioEjfflv'^ärrqncExaminataeft , quae doch ad ipfas Vif-
tutcs. QtjaevelPniïiariaejVclSecundsris. •
^nbsp;XXV in.
Virtui Primaria Pueri Princtpisfpeaat vel Deüni,vcl Homines.
X XIX.
Virtus Deum -fpeaans Pietas di citur, qu» nihil aliud, qu^m redus-
de Deo renfus.amp;reftus ejufdem cultus. Coli coli fiquidem poftulat,
Sc quidem cultu diiplici,Interno amp; Externe. Illein animo amp; ex ani-
mo Deo veto preces concipit ■ laudes, grates: Ifte baec cadem per ri-
tusamp; geftusexpromit, nec malè Religio dicitur. Ltpf-.Ub: i.Ovt
Dofh cap:^. Ex his Sapientia prsecedit, Religio fequitur, quia prius
èft Deum fcirejconlèquens cohere. La^: bk 4 Inß: cap: 4, Intelligat
ergb Deum Religione, profiteatur etiam PietatCjSenfu vetö non per-
fequatur,fed adoret. Hi/^irS dt; Trim,
Virtus homines fpe(äansProbitasaadit, quae tiihilaliud jquimtc-
dam moribus Scaftione omni vita, ex honefti norma. Lipf\ ltb:-i.-
C«v:nbsp;6. Eftque vel Dtrigensjvcl Direda. DirigensPru-
dentia appellatur,qu3e äfjj^iTtxT«)» cseterarum virtutum. Ut enim ip-
fa praefcripferit, ita virtutes, amp; qui iis prsediti funt, agunt. Artft: 1,
Magn: Metah cap: 3.5.
Prudentiaeft virtus, fuggerens intelledum deledumque rerum.
Imperaturipropria'amp; unica virtus: vitift: 3 Pol: Cujus parentes Ufii«
amp; Memoria,ileex vifu vel tra(aatu,h3ec€xauditu vel ledu. Lipß
l*'gt;:t,Ciyil:'Doïl-.cap: g. Dicoextrad:atuvelled:u,quiaquiconf!-
Iia cx älienis voculis colligunt, amp; non fuopté corde led alterius verbo
reguntur, illi non animo (ed auribus cogitant: Apnlej: de Dog- Pldtt
Neque habent to t»gt; ,qüod in Principe requirif Home-
«im inducit v^a-o« xsu' BT/a-woculatifTimum: In Iliad: Id
Oculato adumbrärunt Hietxjglyptae. Pierius in Hte-
B 2nbsp;Diredi*
-ocr page 12-Direda eft Iuftitia,Fortitudo. amp; Tcmperantia.
luftitia eft virtus, jus amp;sequumin fe inque aliis firmiter fervanj.
Lipf: Ith: 2 Civil: Doü: cap: lo. Hujus proprium, cum unoquoque
fic agere, quafi ipfe alterius perfonam indueris, alter tuam. HierocUt
Apud Stob: ferm:î4. Poets lovi affiderefaciunt, aijus difcipuli Reges,
qaia quicquid à love decernitur, id juftè fadum cenferi debet : Non
item,qu«à Regibus,utadulatoriè interpretatur AnaxarchusSophi-
fta, quafi quicquid aut qualecunque fit, quod Rex faciat, id'juftum ex*
iftimari debeat, primùm ab ipfo Rege, deinde à casteris mortalibus,
quena rcdè reprehendit Arianus de Exped: Alexandri. Nec minus
redè atque eredè Antigonus alterum,qui ciim diceret,omnîaRcgibus
honefta amp; juftaeffe:Sunr,perTovem,inquit,fed Barbarorum duntaxat
Regibus ! At nobis ea duntaxat honefta funt, quae honefta funt, amp; ea
tantùmjufta, qua jufta funt. Plutjrjn y^pophtheg. Aurea fentcntia,di-
gna, quam Puer Princeps femper in memorise codicillis infcriptara
habear.
Fortitudo eft virtus, quod Prudentia elegit, tanquam honeftum ,
luftitia apprehendittanquamjuftum,fortiter executioni mandans- Et
ipfa de comitatu virtutum principalium. Quid enim tarpius Princi-
pi, quàm inter probra audire :
yos etenimjuvenesanimotgeritis muliebres,
Ilia Vtrago viri. Cic: i Off,
. Aut ilkd tralatitium : Vos i^ar Thetidum gladium quidem La -
betis, cor verb nullum : Aut Platonicumiftud : Videntes canis oculoc
h9b€s,cor verbnullû./'-»f»c: ^BcÖ-Ä^^'-MQuEcurpiut '
quàm propter metum ex eodem ore^quo judicaturus Deum invosLir^
quodfentit,nonproferrc? Platoep: i : Qui baud aliamob cajfam'
pueros equis impofitos voluit duci ad bellum, fed tempore ouotc in
Wtp coUocari, ut à tenero ,qiiod djcitur, ungui ad fortitudinem con-
doctïierm. 7 de Rep, Neqj alib /pedavit Romanohim înftîtotujt»,
quando Majorum fuorum imagines in atriis expofuerunt, ut minores
in «as intuentes fe componerent ad imitationem majorum. Scilicet,
Et pater ^eas, amp; e^vmculus excitât Heïïorw£n. 3.
XXXV
_ Tempcrantiaeftvirtus,qu^cupiditatesamp; voluptatesPueri Prin-
cipis moderatur,qu6contineat oculos .ventrem, amp; QtlE f h
funt : Citât tan^uam notum Taubmannm in Bacch-Tl2if aH- ^^^^^^
Neu inducat animum ,aliosdecere honeftè vivere,regibuquot;s immodeftè
Vivendi rel,ftamhcentiam : If aerates aà Nico/: Cumque omnia pol
fit, Ida libi Ijcere pucet laudanda : Theodahadus apud Cafßod: /il,- , o.
Faf. Memor Socratis,qui interrogatus,quam vitutemjuvenum exifti-
maret ? Reipondit : r^ «Vk. Laem m vit: ejus. Nam quid ita ?
t^iacmm optimuscupitorum modus, non quantum velis, fed quan^
tam debeas, fumere,. Flucin Qonv: Sepn Sap?
V onbsp;XXXVI.
«^ni'^J^'xnbsp;Principis funt : Vigilantia, Fides
r T ft-nbsp;Ex his Vigilantia fubordinatur Prudentie ,Fi-
oes lultitiK, dementia Fortitudini, Modeftia Tempcrantix.
XXXVII.
Vigilantia eft virtus Pueri Principis, quâ is à teneris fedulo officio
Joo obcundoadvigilat. Cùm enim.olim omnium,fomnos üJius vigi-
Jatma diender« dcbcat, omnium ocium illius labor, omnium delicias
P / Vnbsp;vacationem illius occupatio: Sen-.Conf'ad
AdeoquecumEpami«ondâ Thebanodebeat vigilare, qu6 ci-
ves hoc tutiiis dormiant : Plutarch: in Spam: Maturè animus ejus hue
componendus eft, ut ducat.
21
TWr^ ^^^^ ^^^^nbsp;Hoaes: Horn: II;
:,Laboremus,«.^Äw Spar^
tm-.
-ocr page 14-tlm\ m Sev: Identîdern in memoriam fedîens dîâi ver^ Augufti : Ini-
peratorem oportere ftantem mori. Snet: m Vtfpaßano^
Fideseft YÎrtiJs Pueri Principis, quâ id quod à fe didum ac pro-
milTum eft, promtè reprsfentat■ EfFedum , inquam, didi autpromif-
fî. L:pfi yb-.z. Civil: DoEI: cap: 14. Difcatergo ille mihi, etiam efle
fidetp, qu2e,infideli,jmm5 hofti, data fit: C'c: s Of: Viriquc boni ef-
fe, etiam non pollicitam fidem fervare : Cato : Adeoque malit fibi fuc-
ceffym deeflè, quàm fidemnbsp;moy: Quasut anima, unde
abiit,nunquam, redit: P./^^«»««frNec magis ludum patitur,quàm fama
amp; oculus:/^?«: Quorum,ficut fidei^rreparabile damnum eft.Nam fi-
dem qui perdit, nihitukrà poteft perderê. Quanquam fidem nemo
unquam perdit, nifi qui non habet : S«»«: ein toc: Et per confequens
nec Princeps, quem ferrum tuetur, fed melius fides : Sen: m OS; Cu-
jus $dem non immeritó Capitolio vidnam lovis Opt: Max: Romani
voluerunt, ut innucrent,, nullis magis convenire fidem , quam Princi-
pibus.C^flt;» Ceiiform:Qux fi exulatet in toto orbe,apud Prmcipes rt-
pcrire d^eret hofpitium. DtUum Ludovict XI, (jalltd. Regn.
'X XII»«
Ciementia eft virtus Pueri Principis, animum ejus \ pœnâ aut vin-
dida ad lenitatem cura judicio inclinans. Liphlib: 2. Civ: Doflt
cap: 12. Homini omnium virtutumconvenientiffima, quia humaniffi-
ma • Idem ibi Sed quae nullum tamen ex omnibus magis , quàm Re-
' aut Priiicipem deceat : Sen: 1. de Clem : Qui nullâ re propiùs ad
Deum accedit, quàm falute hominibus dandâ. Cic: pro Ltg. Scilicet,
PalchrumemineYeen inter iaußrtsvires^
■ Confulete Patrit, pareert aßiSlis, fera
Cade ab ftwere, tempus atque ira dare,
OrbiquietemjeCHlopacemfuo:nbsp;^
Htcfumma virtus,pttitur hâc coelum via. Sen; Oft.
Hanc èFortitudinc educimus» quia tÎ fin^f Uu7»r vArùf tuât
For*urefit^ftife i^^am.'jiai fmißmaviMit
Mania, nec virtus altins ire petefl,
Qu6 Sc ptdura vetus refpicif, quâ fceptrum fic reprslentabatur : la
fiirbmo erat ciconia^cletnenti® ij'mbolum.in imo efferaanimalHippo-
potamüs-jiitfi quando In Principe feviret ira, vel vindiâse cupiditas,
banc dementia defupercompefceret: Eùfw; Uh-. de Princ: IhB-.Qnis
fijggerit amp; infinuat, nihil g oriofius effe Principe impunè-l®fo : Sen;
1, de Clem: Neque.huic minùs turpia. multa fiipplicia, quàm medico
multa funera. Idem ibidem^ ■
. XL.quot;
Modeftiaeft virtus Pueri Principîs., quâ fibi ipfi ita temperat, ut
luxum internum expcllat j feu, rationetèmperatus, nec adione exuj-
tans de fe fuifque fenfus. LfjMt 2 Civ: DoU: cap: i $. Virtus cùm ar
liis : :c'dcanda cum curâ, tum Principi vel maxime, quem in alto pofi-
tum non .-Ita fapere difficile eft. 'Bemh: w Ep. Qui propterea, quant6
fuperioreft,tàntofegereredebetfubmilTiiis: Ciç: i off: Identidem-
quecogitare, non minùs hominem fe, qnàm hominibus praeeffç.P/'»«'
J'anegi Ufque adeb in imperils conftitutorum magnam habet excel-
len'tiam modeftia, amp; nihil fuprahominem aeere I Dtod: Sicul: lib: 2 f
BiU:Hiil:ecliunbsp;^
• -nbsp;XLI.nbsp;. .
Denique référât naihi proficiente tempore Auguftulus nofter.in
Virtute Trajanum, it^ gravitate Nervam,in cenfurâ totius vitx Anto-
nmumaliqt3em,3UtValerianum:nbsp;Q_uo de memorabilé
ad tamam, quod cùm Romç deliberatio inftitueretur, cui cenfura ur-
baria defeiri deberet,cùm pro more Praetor edixlffet : Qrid vobis vi-
C. decenibre deligendo ? Omnes omnes unâ voce ac-
clamârunt : Valcriani vira cenfura eft. Illc de omnibus judicet,
omnibus eft melior :. Ille de fenatu judicet qui nullum ha-
bet crit^ti : iHç de yitâ noftrâ fententiam ferat, cui nihil poteft
■ i'fA r ^ Pquot;™^ pueritiâ cenfor fuit: Vaîerianus in totâ
Vitä lua cenior fuit : Prudens fenator, modeftus fenator, gravis fena-
tor,aimcus bonorum, inimicus tyrannorum, hoftis criminquot;m ' hofti^
vitioroua»'
-ocr page 16-vïtiöfum. Hune cenforem omnes accîpîmus, Iiunc îmîtarî©mnes vo-
lumus : Primus generejiiobilis iànguine,emendatus vitâi doftrinâ cla-
rus, moribus Angularis, excmplum antiquitatis, Idem in Fit: ejus. Ita
îta par eft vitam inftituere : Sic
^i re6ièfaeiet,mn qm domiHatHr,erit Rex: Auf;in Mon.quot;
Quod amp; Cy ro placet apud Xenophontem, qui nulli ccnfèt couvcnire
imperium, nifi qui melior effet iis, quibus imperaret, t.Qropad.
XLU.
To ôniKiTtMv csterosPrincipis mores fingit ac pingit: qui corpus
quidem afficiunr, atque adeó perficiunt amp; ipti, f«! non eo modo,quo
exercitia, quae illud habilitant amp; difponunt tantùm extrinlècus,fine
refpeiïu ad animum, hi difponunt, amp; quidem cum relatione ad lo xg.-
KonÀyt^oi' fecundarium, quod eft t4 Tii-rtv. Décorum Latinè reddit
Ciccro.'/i^: o/-ErafmusCivilitatis nomine complexus eft ,in auréo-
le illo, amp; ad verbum edifcendo libello, quem de hâc edidit, Inde mi-
hi difcat amp; perdifcat nofter, (Eft enim Puero Principi fcriptus amp; in-
fcriptus : ) quomodo fe circa corporis compofitionem gerere debeat?
Quid decori in oculis, fuperciliis, fronte, naribus, ore, labiis, linguâ,
dentibus, capite, comâ, cervice, humeris, brachiis, pedibus, ipfi^ue
adeö jçnembris, quae honeftè nominari nequeunt ? Q^id modi in fter-
nutatione, ofcitatióne» rifu, exfpuitione, tulîl, erudatione, friaione,
fcalprione, confcffu, ftatione, genufle'xione, incfeflav geftu^^Quae ra«
tio morum in templo, conviviis, cubiculo, congreffibus.^Quid mode-
raminisinludisamp;lufibus? Quiliciti,_quiilliciti? Qii^e pars nobis,
quia dubitationem patitur,ampliùs attingenda eft. AcLuhim quidem
Chartarum feu Foliorum Luforiorum quod attinet , fi ludèndi exerci-
tium magis in eb quàm lucrum fpedetur, idque ipfum täm exiguum
fit, ut aec vidus dolear amiffum, nec viftor gaudeat acquifitum, dam-
nandushaud videtur. Hâc enim ratione nihil aliud efficitur, quàm ut
îudentes attentiorcs fmt,aiiimufque infimul exercearur. Burgerfdxcap:
20 Idei tß^o^ah f. 16. Quod de eo ludi genere ,quod Ferkeeren ap-
pellant , tütidcm quoqiie verbis dixeris, quod quoniam rton tantilm in
cafa
-ocr page 17-tartijfedetmfnîti induftrîâ confiftit, ocio Augufti donanàum . S: C®^
teris ejus recreationibus condonandum eft. Sicut amp; Ludus Schachistj
quem Calculorum, Larronum five Latrunculorum , nec non Gemma-
rium,amp; abfolutè Gemmam vocitant, dantes hoc memorix Cn: Pom-
peji, qui in tertio triumpho, qaem de Piratis, Afiâ, Ponto, Gentibut
Regibufqueegit,ralemalveumluforium tranftuiitcum calculis teffe-
rilque ex duabus gemmis, latum tres pedes,longum quatuor, calcuh-s
igt;fis diverfo inter fe colore difcretis (^anq^ enim hune prêter
Farncium hb-. j de Reg.: ^ Reg: I„B: „t:, etiam Magnus Magns
BritanniseRcxIacobusin Aapfflfuo ^as-tf^uS „/ib: ejus ope
•^boLudoTuni R egiorum expungat hoc ipfo nomine, quod videatur
pugna^ cum fane ludorum, qui eft animi relaxatio, quodque defidio-
1km ceilationem amp; plufculum ocii requirat, tamen in eo ipfis aflentiri
nequeo, cùm alias ob caufas, tum quia Delirium hoc Philofophicum.
{H-oc elogio enim ornât ludicrum hoc diftas Rext) praterquam quod
ingenium exercet, amp; judicium óbacuit, fuam quoque habet domefti-
cam recreattonem, fuum in re mihtari Metaphoricum amp; Analogicum
uium. Urea Aleamhoclibentiùs cum Patricio fado, five in precium,
quoa temper apud cordatos turpe judicatum fuit, ludatur, five non,
partira quia m cafu folo confiftit hic ludus , vi^oria autem non debet
e eaare Principem,quam folus cafus dedit, partim quia non exercet
ludentes, neque juftam habet deledationis caufaro,ctim fenfus non ca-
finceram ex ejus adione. Burger/d- cap: 2 0 Idea Mv-
hil:f ; 7« Eft etiitn op^^jj ajegtor femper anxius, femper que-
gias. iracundus, morofus,difficilis,mœftus : viftus pro damno mœret,
«quo le paOio redimât, meditatur,ultionemque affedattvidor veró
1 ânit, exultât, majorique lucro inhiat ,fe ipfum torquct, alios verb
oait, neque unquam infatiabilem aie« voraginem explet. Patrie: Itbi
Sednbsp;XLIII.
is. T??,quot;^ ■ ^^ Converfatio, cujus hîc ratio habenda cumptî-
lt; V /^rnbsp;^ converfantibus mores in utramque partem.
:gt;eHec.ifb. 3 de lra. Atque ut aromata odorem femper affricant tan-
genti:îgt;ictom «ctnodeftiaur^im äliqaam virtutis. Lipf:com: t.ep:
C
-ocr page 18-Itemm.i ut0i«ickmin eanraäis vlfîa tranflÜunt,ita antmtis mala
fHaBraximiiïfaaiEî EbriofiiseenviâoresinamoretH vini ïrahi.t,inj.
padieentœ eeettw fortem gtß lietï virutn emollifjayaritialn proximos
virus fuum tranftulit. Setter; fit', lec, jta, fi quis malorum gaudeat
commercio, rogare , qugjis ipfe fit .nihil fit opus. Nam quiique fimi-
liscft fodalitii lui. Sanp; m Phcen: Nimirum
Si lt;j»is màoruw fe aggregat Confortid,
Non qudro, quahs the, fed novi ßattm ,
^uales amict, qHeh adhtret, talis.eß. Citât Diod: Sicül: lib:
IzBiblioth: fed: 14.
Quod cùm ita fit, etiam atque etiam videndum, ne tenella ac flexani-
ma setas alumni, quse primo errorcm cum lade bibit, contagio aliquo
inficiatur. Cavebitur autem, fi adjungantur ei ftutrices, gerul3e,-ancil-
Iç, vernulae probi moris ,fi dentur comités exuniversânobilitate fele-
di, in quibus indoles virtutum eluceat, fi plerique procerum filii, qui
funtfpedatismoribns,cumeocoëducentur,more yEgyptiis Mace-
donibus amp; Gothis non infamiliari : Marian: lib: 2 de Reg:amp; Reg:In-
fiit: cap: Et quidem ex omnibus nationibus, quhm latè patet impe-
rium, ut ita Puer Princeps frequenti ufu nullo laboreomnium gen-
tium inftituta amp;linguas condifcat, dum quifq; maternâlinguâcoram
PrincipePuero Xocpixaxjdem tbide.Qao tamé loco folicitâ diligentiâ
curandiim Educatoribus, ne ad Pueri Prindpis familiaritatem admit-
tantur, qui non valent pronunciatione, aut cum Doribus habent wAet-
, vel etiam per blanditias amp; jocosbalbutiem teneri alumni ad-
ulatoriè imitantur, Unde enim rede difcet loqui, fi neminem dex-
trè amp; mafçulè pronunciantem audierit ? Piccart: lib: 7, Pol: cap: 17.
ÏS^ec minori, ne quis arte ,aut ingenii fitnilitudine, aut vitiorum com-
munione fe pras cxteris in gratiam Pueri Principis infinuet, omnium
arcanorum particeps amp; arbiter. Ab bis enim initiis fufcepta familia-
ritasjconfirmatâ accedente œtate ,'turbas excitare fblet. Idem at: Ith:
d: cap. Nominatim autem à confuetudine Augufti arcendi Lenones amp;
Adulatores, fervum pecus, quos opum vermes Anaxilaus, reyi^^tà^i-
, menfarum tonlores Pbocylidesgraffatores Peftus, tineas amp; fo-
ricw
-ocr page 19-rîcespalatîîConftantînusappellat: QuoddfPogta fubjldt»vcrfibas
aorichal co cont r non caris ;
N'tlfœdum diBu vifftve ea limina tangat,
Jntra qua puer eft : Procul hinc procul ite puetla
Lenonum, amp; eantus pernoElantis parafni.
Maxima debetur puero reverentia ,ft qutd
Tnrpe paras, nec lupuen eontemferis anms. Iuv:Sat:i4.
]Sfeutri in regno benèmoratotolerandi://'ffyoi/ór:/i^. ^: ^edum cir-
ca Principes ,quibus nunquam converfatio hominum deeft, vitiaeo-
rum aflentatione alentium. Etenim fèmper magnse fortunae comes eft
adulatio. VsU-, Par. lib: 22 cap: 102 Vtdeetiam atqueetiam Marianam
lib: 2. de Regi ^ Regi fnfl: cap: 11. Et qusritur àdhuc, (verba funt
Vopifcij) quae res malos Principes faciat ? Caligulas,lS!eroncs, Vitel-
hos, Maximinos,Heliogabalos ? lam primùm nimia licentia,deinde re-
rum copia, amici praeterea improbi, fatellites dereftandi, eunuchi ava-
nflimi, aulici vél ftulti vel dereftabiles amp;c: Ut benè didum fit à quo-
dam mimico fcurrâ, Claudii Divi temporibus, in uno annulo poffe
pcrlcnbi atque depingi. Idem Ibidem.
XLIV.
Atque hase de Edueatione dixilfe fufficiat: Inftitutio fuccedit, cui
prior i la viam parat,lap:dibus j hoc eft, impediraentis ordinatç infti-
tutionisfublatis.
Inftitutio hsec vel Piima eft, vel Secunda.
T ft .nbsp;XLVI.
inttitutio Prima eft, quœ dicitur Infantilis. Hsec nec nulla,nec ad-
modum magna elfe debet in illâaetatulâ-. Nonnulla: Quoniam prae-quot;
Itat intantes aliquid facere , quia quiefcere nequeurtt, Qjid autem
me lus tacicnr, ex quo loqui poterunt.quàm fi difcant? Quamvis enim
parum lit, qu^d djfcunt, tamen aliquid femper difcunt,amp; hsc per fin-
gulos annos prorogata in fummum proficiunt, amp; quantum in infantiâ
ftil temporis priefumtum ,adolefcentiç acquiritur , pf^fcrtim cùmli^
C 2nbsp;terarura
-ocr page 20-tcraram initia folâ rtyenwriâ couftciityqu«: non rnodb jameft in parvis,,
fed etiam eft tenacilfima. Et cùm membra horum dirigatuur loiicitè^,
ne in obliquum curventur,quàm primùm editi funt, quidni animis e-
orum per cura adhibeatur, dum adhuc molles funt, atcjue adomnem
inftitutionem fingi pçffunt ? J^wr. hk i. Or^f. Infl: c^p- ,. Atque
hue hue refpexit icilicet Chryfippus, qui licet triennium nutricibus
daret in teneri nutricii feu alumni educatione, tamen ab illis quoque
jam turn formandos quàm optimisinftitutis infantum mores cenfuit..
funit/s qmil'. Pol: 40.Neque alib oculos flexit Ariftoteles, dum nutri-
cults autor eft, ut fab;llis ac narratiuncalii parvulos detineant, accom-
modatisinftitutovit® ,quodaliquandbde liiorum confilio fequi de-
bent, non tantùm , ut fie paulatim praeparentur futuro vits generi, led
ctiam, ut inde colligi poffit indoles amp; ingenium, Nam qui cupidè amp;
ardenter audiunt fabellas, eoamp; certum eft elïenbsp;ii/^i/rifw:
ftipites amp; ftupidos contrà , qui his minùs capiuntur. 7. Poh, 7. Non
admodum magna ; Qtioniam bis perniciofum eft, tene'lam a^tatem ^
ftatim fatigari inftituendi moleftiâ, multoque difcendilaboreonerari^.
Atqui amp; aratores amp; domitores equorum equuleis fuis amp; juvcnîis par-
cere videmus, vinitores item noveliis vitibus,quasnon multùm exten»
dunt ad'vina producenda antè , quàm inftirpem folidiorem excreve-
rint, nç vis earum in ipfo femine evanefcat. Fegitis Ub\ 2. de Puer- S- -
àuc-.CAp: 2\ Difcat milii ergoaliquid Auguftulusnofter ,dumnibil a-
liud Aagufto dignumagere fotckv Patgt;u:Iil):2 d: Ret^n er Rfg.'jnjiî
««;ij:Un'versè tamen interim magis fit fpcdator eorum mox
percepturus eft,quàm autor amp; ador ; lumus qujtfi: Pol: 40 ; Neque
ultra lediuneularaamp;fcriptiunculara ,vocabula itemamp; fententidas,
T^A4|w/gt;inquam,amp;nbsp;»^quot;quot;'^usquid fapiat primo fe-
Inftitutio Secunda vel Puerllis eft vel luvenilis.
XLVIII.
Inftitutio Puerilis Objedum habet Artes. Quae vcl Orationis, vdi
Rcrum : lU» Logicae, h2e.Matbematicç.
Aîtcs
-ocr page 21-Artes Logica: funtï Grammatica, Rhctorica, amp; Loamp;ica prxcisè
fümta.nbsp;^ ?
Grammatica ei confcret fcrmonis amp; fcriptionis congruitatcm , fa-
cultatemqueioquendr Quam ut confecjuatur, plurimum opere po-
net in lermocinando esc icribendo,qu6ufu onnrlirr. ____ »-j- r -
gua Latinaipfifamüiarisnativ. ad^nftarnbsp;t^re
peditè quodvis fcnpturae genus , non clcgantis tanthm vfr.N ^
Siftort, amp; vacillantis ,ipfofque adeb litiarum ntZ'^T^lX
oognofcere difcet, ne quando opus habeat alieno prsefidio ad legend«
litcras, amp; adionum formulas,quae ex omnibus tegni partibusaffcrun-
tur,qu3e resarcanis continendisfalutariscumprimis. Af^rw«: de I?eigt;'
Rhctonca ei conferet fermonis amp; fcriptionis fea ftili clegantiam.
ftcultatemqucdiccndi. Hanc it/am autcm confequetur leg?ndisbo-
msautonbus tam Profaicis qu^m Metricis. Ncque eniLpoètis
Multüm ergö
i èen ut r quot;nbsp;'nbsp;oratiunculas, chrias, quod^x
ingcnium amp; ocium fuppetat- etiam carmina: fingiila colo amp; commate
d-ltingucre nórit: Litcras majufculas fuis lods adhibere: Etc. Nihil
^im in hdc ^tate ncgligend'im eft, quod confequentibus annis emen-
dari nou poffit. Idem tb: amp; cap: 8.
, .nbsp;Lil.
Logica ei conferet fermonis amp; fcriptionis perfpicuitatem ,faculta.
temquedifpntandf, non ut importunam loquacitatem Sophiftarum
imitetur, ckmetque amp; infaniat inter aequales, fed ut in deliberationi-
bus verum i falfo difcernere, liicem rebus obfcuris afferre, confufa mo-
do ^ ord.ne collocate, mcndacium amp; vanitatemrefdlere fententiam
''InLdPo r'f ^quot;quot;firmare , adverfarii rationes didere, denique
ZLmcLmwnbsp;fiquot;eerrore adarchiteaonicum,id k,,
uitiBaumconfdiorutnfcopumcollinearequeat. Idemihtdem.
C
ArttÉS
-ocr page 22-Artes Matbematicffi funt : Mufica, Arithmetica, Gcomctria, Aftro-
nomia.
LIV.
Mufices ftudiû Puero Principi fi non colendû inter prima,(altem nö
omninó pofthabendü videtur,non tantum ut animum à labore recreet
naturaevc veliementia leniat, fed etiam ut ex hujus modulis intelligat
•florentematq; beatumReipublicç ftatum in modeftiâ amp; aequabilitate
confiftere, Tria tamen hic vitia ei fugiendadiligenter funt. Primum,
ne dum voluptatem confedatur. animi concentü diffolvat,turpitudi-
neverborummodifvéinlafciviam amp; petulantiamfradis. Deind?,ne
tantum operae in hoe ftudio ponat, ut aliarum artium oblitus videatur,
quibus.Rempubiicam aiiquando adminiftrare debet. Demum,ut aliis
canentibus aut pulfantibus obledationem capiat potiùs,ipfe hujus verb
artis majori ufu peritiavé abftineat-. Neque enim dc nihilo eft , quod
Jupiter Summus nunquam cantare fingitur, aut chelyn pledro manuvé
pulfare. Neq; etiam prœtereundum nobilis cantoris nobile didum ad
nobilem RegcmPhilippÛ.de folertiffimâ Mu fices ratione difputätem-
Nunquä Dn,ô Rex,tibi tantû mali faciant,ut ru me canêdi arte vincasquot;
Sakem me autorenunquam inflabit tubas aut ti bias, quas,quse invenit'
Minerva,perfpedâOtis deformitate abjecilTe dicitur. Ac ne canet
quidem i pie temerè coram aliis ,, fed remotis arbitris, aut inter paucos
domefticos. Sed nec fidibus mihi ludet, amp; omninb manu pledrové
vel citharam pulfabit, aliudvé gregariuminftrumentum mûficnm trac-
tabit. Teftudinemindeexcipio, cujus ufus àPrin.ipis dignitate non a-
lienuseflquot;c videtur. ride tJHanana/» hb: 2 de Reg: ^ /„ß.^^S.
7, Tatrtc: de Regn.:amp;Reg-. Jnß: Ith: 2. ta: ; y.nbsp;£gt;■ J ' P-
SicutnecNumerandi Scientia, CArithnieticam vocanf) quse Prin.
cipi non tantùm utilis, fed etiam pernecelfaria. Quomodo enim ex'
.ercituminbellorecenfebit ? Quo ordine caftralocabic i» Aut qûà ra-
tione pro numero militum aciem inftruet. iubfidiifque firmabit? Prae
mia quomodo pro meritis dabit atque diftribuet, hujus artis cognitio-
nedeftitiitus? lamveio m pace quam rationem veftigalium habebit
is,qui
-ocr page 23-gt;s,qin rramcrandi fcientiam non callet ? tSMnrUn'. ch: Hh: eap j.Vh^
Mt crgamp; in hâc numerorum difciplinâ Principem non effe rudem, aut
dclicati faftidii : Sed paucis ut in eâ laborer hortor, amp;qn«ftoribus,ar.
gentariis, inftitoribus majorem diligentiam relinquat, Patrk : cir. Hh
fUi IJ.
LVI.
IdemdeMenfurandiScientiâ , qu^ Geomctriadfcitur, judicium,
qua: haud fcioannon magis etiam neceffaria Principi, prœfertim fi
Gœgraphia .Chorégraphia, Topographia , Architeaura comités ac-
cellermt.Ex his enimomnisdimentio amp; defcriptio regionum tcrrito
riorum locorum amp; locatorum,sedificiorum,templorum,arcium,naviüquot;
reliquarumq; rem fumitur.Q;iin miniftra amp; pedifPequa eft rei milita'
ris, Nammachinç ,balift2 ,tormenta,ad propugnandumoppugnan-
dumqueidcnea, ex hâc difciplinâ maximè proficifcuntur : Idemtui^
14: Quas in pontibusfubitariooperejungendis, vineis pluteifqueex-
truendisjdimetiendisagris,conftituendisinquinciincem arboribus,
in luaultationc ,loricatione, caslaturâ utilem operam prseftat Princi-
pi. Quanquam enim artificum opus fit, haec omnia prseftare,fi tamen
de inguhs dijudicare ipfc Frinceps poffit, ns magnum prse-fidium ad
Itatuendum, quid in rem fit, comparatum habebit. aruwMem..
VH'dde Aftronomiâ? An patiemur Principem tam pr£eclarç artis-
Çognitione deftitui ? Neque enim mediocris utilitas ex cœli coiiteitil
plationecapitur,quâ fit animuserediorac moderatior. Qui enim
rerum cœleftium amplitudinem animo luftrat,qua:cunque in terris vi-
dentur magna,contemnit, amp; qui definitos fiderum curfus attenté con-
templatur,addivin2efapientia3 admirationem afsurgit. Atque hinc
pietas cultufque fufcipitur animo religionis fandiffimsjconfirmaturqj
^ ^^^ numen , quo omnis natura conftitutafit amp; gubernetur.quot;
Ib. hroü Pnncipj cœli quoque plagje familiariter notse fint. non ter-
rât tamùm.rudimentaque hujus difciplins pèrfpeda,quorum ignora-
none turpiffime f^pè ofFenditur, ut vel unum Niciç Athenienfis ex-
cmpumhdeni facere poteft: PatncMbiz. dc Regn:amp;nbsp;6-
Sed hadenus,fcuicet cç^hm fcrutahitur , ne-plut trihuat aftris, qiiàm
ij)fis:
-ocr page 24-îpfistrîbuîtêonlmPrinceps: îd qtiod faciunt maleferiat! Aftrolôoî
amp; Genethliaci,à quorum confuetudine amp; converfatione.fi me audiet
sCbi temperabit. Atque hsecftudia tradabit altero Septennio.
LVIII.
Inllitutio Tuvenilis, quam intertium Septennium rejicimus, Obic gt;
ftumhabet Difciplinas amp; Facultates.
Difciplmarum nomine venir ^ä/A/ä Platonica, ad quam baftemis
recenfits artes, quas «fo^a/Jls/tef nomine indigetat idem, viam quafi
'fternuntjtanquamfamulae amp; miniftr», Snellm Prolea- i» Cornel-Tai-
Hyf: Infi,
TlaiJiitt bsEcftudioNaturali amp; Morali abfolyitur : Quommillud
Theoreticum, Phyfica alio nomine, hoc Pradicum, Ethica alio nomi-
na. Utrumque Alumnum noftrum quafi manu ducit ac deducit ad t«
yvàQi ojuvrir, ad Cognitionem Sui, tum Naturalem , tum Moralem.
Cujus prscepti tanta vis, tanta fententia eft, ut ea non homini cuil
piam, fed Delphico Deo tribueretur. Nam q ii fe ipfum nôrit, pri-
mùm fe habere fentiet aliquid divinum, ingeniumque in fe fuum,ficut
■timulacrum aliquod, putabit, tantoque munere Dei femper aliquid dlt;'.
gnum, amp; faciet,amp; fentiet. Cic: i, de Leg-, Praefertim Homo Princeps,
quihrapadadebetprsferrealiis,quo confilio veteres recens eledo
mag.ftratui faces ardentes pr^tulerunt ,ut ceteris virtutis amp; ^quita-
tis iplendore praelucerc ftôffet. Paradi«us in Sjwz Heroic Ea quin
Principum conditio eft, ut, quicquid faciunt. prscipere videantur-
DecUm:4 : Et redè facerecives fuos faciendo doceant r //•'
Paf. Uk 2, Quales enim in Republicâ Principes, talcs reliqui folcni
effe civcs : Cici m Scilicetnbsp;^
'Totus componitur orbis
Regis ad exemplum, nec ftc injleüere fenfus
Humanos ediüa valent,ac vita %«f»«!CIaudianhs de4,
/. . I. . rnbsp;ConfuI.'Hon-
FacUmfque, fi dicerefàs .cttare-naturäfn, qnàm ut diffimilem fui
Princeps
-ocr page 25-Princeps pofîjt formare Rempublicatn. f^erèa Regis Hieodoriei ad Se-
narnm apud Cafftodornm lih 3. Van ep:i2. Quare, fi redè laudahifi-
terque Rempublicam gerere inftituat,virtus ei cum civibus communi-
canda eft. Pkto,
Studii Moralis Partes Speciales duae: Oeconomica amp; Politica,qaa.
rum altera tradit rationem conftituend» amp; adminiftranH^ y^n^ii;^
C3E continetur I* ta tu Famdix. Qu s enim in rr^n,^ f Jveipuoii
quem videt effe inutilem vitae fuae amp; Familie ? Awbror-. Uh Tdl t
Sed altera tamen magis, quia rwrnbsp;.-„v. //
T« 7ïA«me5(i': Plm : Cat. Maj : Nullaque laudabilior Philofophiî
pars, quàm agerc negocium publicum, cognofcere, judicarcquot;. promc-
re amp; exercere juftitiam, quaeque Philofophi doceant, in ufu habere,
Ü- '' ^ lt;lifficilior. Eft enimomninö ars difficilis, Rem-
KîZf 'l^cte : l,h: 7 ad Attte : N ihilque dif!icilius,quàm
businSdr-wTnbsp;Adeö,utexceirenti.
nullumnbsp;nullum animal horaine morofius,,
malibu.fnbsp;t'-3lt;aandum: , deQen,: Omnibufque anil
mauDusiacihus,quàmhominibus,imperarc. J'wopÄ: /. Cjr^td.TSiu
anbsp;'ficequariisin equos, adeoque omnibus..
?iderL • quot;nbsp;'nbsp;'nbsp;. non abs r«
rquot;? Enimverb videre eft,greges hos omnes luben^.
nimSenbsp;magiftratibus. Pergunt c-
auäcninP-' ätqueut in locis paftura
centur O iUi loca immittunt, fic ab iis abftinent, à quibus ar-
libitu fin quot; fruétibus, qui ex eis proveniunt, uti paftores pro
res coivii^^' quot;eque unquam accepimus, ullum gregem adverfiis pafto-
rere-t • Tnbsp;patetet, vel cos uti fraftu non permit-
greges, quàm lis: qui amp;
in nullos majori cS^^ mt^nbsp;quot; 'r
J «-oeant impetu,quàm qw)s in fe regnum afFedarefen-
tiunt
-ocr page 26-tiunt, H«c chtn apud animuffinoftramexpendcretnus, ita de his ar*
bitrabamur ,ait Xenopbon, ut horaini nato faciliusexiftitnareouis ef-
fe ,qaäwfvis anitnantibusaliis, quàm horainibus, imperare. Cit: ioc,
Auget difiicultatem ipfa difciplinœ ampUtudo, quae ab univerfalibus
valdè recedit ad fmgularia. Quo fit ,ut materias ejus fint plures amp; co-
piofiores^noethodufq; difiictlior^quàm sjiara dilciplinarum. Keckjrm:
1» PW'f.QuarCjUtdifitoiltashaec Principi condimento aliqua leniatur,
in fubfidium vocanda evocanda Hiftoria,quae Politica Exempbris, ut
inde per compendium, quod imitewr, capiat, inde foetlum inccptu,
fcedum exitu, quod nta.Lh'Mk t. Hîc fiquidem fine labore repe-
riet, qux alii cum laborecollegeruat.bonorum virtutcs, improborura
yitia, vitae humanae varias HHJtationes, amp; rcrum in câ converfiones »
inundi bujus inftabilitatera, amp; imperiomm prsecipites c^os ,aiquc ,
ut Terbo compledar, maJorum facinorum pœnas, amp; bonorum
inia, quorom illa fiigict, ne in divinas juftitiae manus incïdat,hjBC am-
pleâ«ur, ut praetniis, qu« ea comitantur, potiatut, BafUiMs Jit^: ia
lib: ammnbsp;»fcripfiu
^nbsp;LXII/
Facultatura nomine venitmt, Tlicdogia ,Iurirprudentia,amp; Mcdi-
Ona.
InTheol
logiâ mihi non tantùm tenebitThefin, feu id, quod Re-
äura atque A ibum eft, fed etiam Antithcfin, feu id, quod Carvura at •
que Atrum eft in ifto ftudii genere : cum Orthodoxiâ, inquam,HetC'
rodoxiam,praefertira quoad controvcrfiasfamofiorcs, quae ferveot in
eâRepublicâjCujasiplefuturus eft caput. In Iuris Scicntiâ fuffeccrit
generalis cognitio juris ac legum, quanta caderc poteft aut debet in
Principem, ne fit Saul, quod ajunt, inter Prophetas. Medicinae fta-
dium Hippocratis amp; Galeni difsipulis remittimus.
LXIV.
Educatiooi amp; Inftitutioni fub exitura tertii feptennii coronidem
imponct Peregrinatio, conjunda cum ftudioCofmographico;E* quâ
reduxrediadConjugiumtranfibit Sc Imperium,cuinatus acdefti-
Corollaria Anti-Machiavellica.
I.
A2n7 Trinceps deheat effenbsp;.lt;» \d eß ,
dehat id operam dare, quâ ratione poßit ejje
non bonus ?
^n ZJulpis aut Leonis mores affumere , dtque ad
omnem 'ventorum fortmdt con^erfionem 'Z/erfati-
le ingenium circumferrc^ ?
^yinpra fe ferre ac prit ferre Zeligionem , fietd-
tem^ Fidem, Integritattm.^ Humanitatem ?
IV.
t^n Sludere Imperio irUifferenter ?
V.
Satiufneßt^ frincipem metuij quàm dfUgi t
Vî»
^nTrinceps ea, qua fer 'xgt;im coaBuspromipy
lonâfide poßit retra^dre, cefjame ^i^quaprim c#-
vn.
vAn idem praJiare nfitiis fuis, qmd âlius n/irt»-
t^us ?
^nrnneepialïquis^ antiquam 2ieipuhlica for-
-ocr page 28-mam imo^fdturus , alitey^ue inform^turm reBe
urnhram antiquarum legum reemede ?nbsp;'
AfRrmativam tuetur Machiavrllus in Principe fao amp;
Difcurfibus dc Rep: Nos Adverfativam.
I.
A-H Trmceps m Teregrinmone Tereg.inis S4.
crisfaba confciemia intereffe , ZitibmiStt^
ferflmofis Tiomanenfinm cohabttKre poßitmeg
An ex *P ere gr in At tone redux ducere uxorem J fbä.
ris Religionis^ nominatim Taganam aut Tapanam'f
rjeg,.
^nloco moyere AntecelJoris Sui ConCiliarios ^
MintBros,nttllo crimine frii)gt;ato autpuhlico infames
^ infamatos t 'Neg::^^^ .v^-j^ ^; . ,
^hn Majorum Barna ^ fanBiones anti^uare f
~ 'nbsp;honori
honori nobilissimi
Pnmcipum regmda ^vita nol Ui modo rviris,
Quos elfa-vor 1gt;quot;Parentium
Iura Trtncipalis his puertiot dedit duces ■
Mi^e leBos e uirorumcatihns, prudentiéC
Laude daros, eruditionis integrosgrd)gt;isy
Vngue de teneÜo ad hancce remquefa^os aff'ahrc.j^
f endet inde cunäa, na ! Salus, mne dVmm .
Commodum^ cui relmquitur locus femper fms.
Jüe primus efl ■ nec uUus exßitit Trinceps hnus.
Qui moyere Imitem 'Boni fit aufus puHici :
Triya 'Z'ifa cui '-uoluptas aut lt;-voluntas fit magis
^AeSiimanda. Tatria Tater '■vocarier cupit,
I^iliofque quot;Patria lubenter imputât fuos,
'Patrio, cuicunqueprima cura amp; antiquißima^.
E'ducationis eßefilialis aßolet
altera iUi^ ijua prioris audiat fuppar licet.
7ant a 'xgt;is eft ejus , ut '-uis infita indoli foras
Exeutper lüius fidele rohur. W O L F F I V S ,
En ! ''^etufia gent e dar us ^ fatriif^ue honorihus
Celfus
-ocr page 30-Celjus J amulufque doBis., afjue/dm cupUïnc^
Concitdtm h^ec fciendi cunBd : magno IPr^efiâc^^
Qui hontt magiBer mentis hoc opus pcregit,
Laurea donatus offert publico Spartam fuam ,
tJuper ornatam fibi : propenit^ atque protegit^
InHar dthleta honi^ nec e^uem timentisy dcriter
Irruentum dt proterentis impetum dd^erfdrium,
yABiones ferids^ ludicrds^ ^uguflulos
Jufque fafque queisft octupare jefe^ donicum
Hos ju^entafirmet annisy 'zriribufque corporis.,
Indolis greffuque mens fvigefcdt^dc facros Tgt;eos
Sttmmd curdrum^ dtquepofcdt ^Pdtrid Salusßhi,
ABRAHAMUS BOCSTADIUS,