D E C I M
Sub Presidio
ClarijTmi, Doctijftmique Viri,
In llluftri Ultrajedlina Academia Philofophiae
ProfelToris Piimatii,ac p. t. Rcóloris Magnifid.
Publicè defendere conabitut
Jgt; et RV S 'A SYNDHOVEN UtTAjïcT.
,/iddiem ij* t^^arty horis locoj^oitisn
^pud
. Natura amp; Indullria.
'Trajecti ad Rhenüm,
Pet RUM Danielis Sloot»
Ammo m« dc. x lv.
HoneBipmo Chi
PETRO ab EYNDHOVEN
Patri fuo , filiali honore
atque amore sternum
quo decet profequen-
Hajce de Mineralihus'TheJès mgr^ti
mïmï'mimm^y
Offert Scinfcribit
V, AB EYIi^DHOVEN,
-ocr page 3-DECIMA
\/{ti ufu. virguU Una meuSka pof sit inVenin ?
£na metallica eftcanalis, vas velreccptaculum.;
materia ex cjua metallum prodncitur. Tales vena:
! quandoque cafii aliquofine hominis induftrianu-
^datœcoriofeoftendant; quandoque latentes arte
^ inquirumur. Sineiiominis induftria vis aliqua di-
verlis modis venasaperit, quosfufius proponir*
Cmg. hgricola tih. i. de Veter. dr J^oyis Metaüü
$ap. tl. O-lib.z.dere Metallica, ex ipfo 'Bern. Ctßus lib.l. dt
Miner.cap.y.feEl.^,nos brevius illos enarremus.Venas igitur cute
toudat torrens;vis ventorum radicitus extrahens arbores quç fupra
venas creverunt; aut abruptiofaxi è monte, hoc abrumpit vcl
diuturnus imber vel terra motus, vel iftus fulminis, vel violenta
tlivis devolutio, vel ventus: practctca venam aperuit aliquando
aratio , etiam fylvarum incendium , etiam equus ungula dicitur
venam aperuiffo. Induftriahumanaut venae inveniantur, hicc
obfervanda monent-.Scaturigines fontium. Fragmenfavenarum,
qua: torrens ex terraeruit. Situs, qui in caufa eft; quod amp; ven®
magis aut minus terra obruantui, amp; fragmenta longe aut minus
longe ptotrudantur. Pruinas, quibus omnes herbsc candicanr^.
«xceptis iis qn« crefcunt fiipra,\cnas. Arbores, quorum folia
tempore veris fubcxrulea vcl livid« funr, rami imprimis fuperio-
rcsinfeftinigtore.aut alio colore nonnamrali, Monciumfteti-
Ktas. Aquarutii éx fnonte effliientiiun odor vel color alienus^
Montium rimae, indicantes acres metallicorum halitus.
II.
Quorundafn opinio eft, etiam virgule cujußam beneficio ve-
nas matallicas inveniri poflTe. In hujus fententix veritatem non
jaminquirimus. Ut vero quaeftio ipfa melius intelligatur, cog-
nofcaturqualis illa fit virgula, qais modus illa utendi, vifum firic
ca omnia proponcrc verbis Georg. Agrù. qui fic ait lib. x. De ^
Metallica. Qui tradationem et ufum virgula: probant, corum a-
lii prîmo furcam cultro refecant colurnam : quam pcx casteris ad
venas qucerendas idoneam efle cenfent; prafertim ficorylus fu-
pra venam aliquam creverit: alii pro vaiietatç metalli diveilis
virgulis ad venas inquircndas utuntur: etenim coryli virgulas ad-
hibent ad venas argcnti : fraxiniad aris: piceafiri ad plumbi,
maximecandidi: ex ferro velacie ferri fadas, ad auri: deinde u-
trique virgulœ cornua manibus prehendentes pugnos fadunt: ne-
cefTe autem eft ut digiti compreffi ad cœlum fpedent, utque vir-
gula erigatur ea parte,qua cornua coeunt;tum hue amp; iiiuc paffim
per locos montofos vaganturritaque dicunt fimul atque fupra ve-
nam pedem pofuerint, ftatim virgulam verfari amp; yolvi, fibiquc
prodere venam: ubi pedem retulerint, amp; ab ca difcefleiint, rur-
ium virgulam immobilem manere. Verum, utipfi allerunr,caufa
motionis virgulae eft vis venarum : eaqueinterdum tanta eft, uc
arborum, prope venas ci;efcentium,ramos, ad le fledat.
III.
Quinque porrorequiruntur ab iis qui ufum virgule probant,
utea officium fuum prüftet. Primo virgulx quantitas: quia vis
venarum baculumnimis magnum volverc nequit. Secundo fi-
gura virgulae. Tettio,vis venarum, quœ naturam volvendi ha-
bet. Quarto, virgula; tradatio, utquiillam tradat digitosleni-
ter non ftingat, nec acriter comprimât ; fi enim leniter tradctur.
inquiunt, decidet antequam vis venarum eam vertes; fi aciiter,
conftringatur, vis.mannum vi venarum refiftct eamquc fupera-
bit.
-ocr page 5-tit. Quîntoquot;, prîvatîo occnltx qualitatis; voluntenîm.aliquaiî-
dofingularcm quandam proprietatem vel qualitatem occultam
dari in eo,qui virgulam tiaä;3t,qu^ vim venarum iaipediat atq;
.Uigcr-.nbsp;^^
Nos per proprîam experientiam, quam in Pfiyficî defide-
rarc foleo, de virgula:hujus ufu judicare non poflumus,fed tan-
tum exreiatu (non tamen eorum qui ufum virgula;tentaruntj)amp;
Icibione autorum. Quantum vero fecundum rationis ufum judi-
care pollùmus.haélenus non videtur ulus ille virgulae probandus.
Agricola putat, virgulam illam ex impuris fontibus incantato-
rum in metalla derfuxiifo' Varia hic oecuirunt qua: hominum
impofturas argunnt,varia cum naturalibus corporum operationi-
busnon videntur convenire. Sufpeélum illud eftjquod càllidi tra-
élatores virgulam requirant facile fiexibilem ; amp; fie illam tene-
ant) ut facile in quovis loco verti poffit ; unde fieri poteft, quod
vena aliqua vel cafu vel aliis indiciis inventa, vel quamanteà
noverant in illo loco dati, ut aHis fidem faciant, virgulam mo-
veant. Si vero contingat ufu virgulœ non inveniri venam, mui-
la fatis effugia habent. Non tantum refpondebunt, non dari ibi
venam; fed etiam fi detur non inveniri, quia traftator digitos le-
niter ftringit, vel nimis acriter comprimit, velctiamin eoqui
experientiam fumere vult.dari qualitatem quandam occulram feu
antipathiam, quod effugium perpetuum elle poteft, Pra'terea, fi
ufu virgular, facili negotio Vsnx metallica: invenitentur, tales
homines minus fatigarentur in fofiîs agendis quam alii, con-
tra quam dc iis Agricolajudicat qui inquit, iidem mtUoßepias
perdunt operam ^ amp;HtVenas invenire pof sint, nihilominus in fof sis
agendis defitigmur, quam adVerftpartis metallid.
V,nbsp;. ^
jgt;jon videntur hxc quoq; modo agendi corporii naturaliû fatis
conlen^nea. Si enim à vi venarum motus virgulœ contingeret^
ou'-avcnistraheretur baculus reétusquam furcatus;prjeterea,tu
'nbsp;K 5nbsp;rcdla
reâaad vcnâfti trahcretur virgufa, nonvcroiii orbem volvcrei
tut; videmus enim corpora trahendi viprxdita, aliareétaadfe
aUicerc,non vero vol vcre,ira magnes adle Ferrum trahit non ve-
ro illud convolvitamp;torquet, neque ullum corpus naturale ha-
ftenus nobis innotuit, quod loco traélionisalia verfarcc amp;inor-
bem movcret. Tandem fi à vi venarum hoc contingeret, faci-
linstraheretur virga qu« verfiis terram in manibus ttatîlantis te-
aeretur, quam quae attolleretur, utpote caufa; trahcnti propin-
quior. Qijod dicunt, vim venarum aliquandotantam efleutac-
borum prope venas crcfcentium ramos ad fe fleéiat; hoc non ira
fieri videtur, ut illi volunt.led potius rami acborum contorquen-
tur ab cxhalationibus quae in iis locis dantur.
uinfyftallM fit glacies fiu aqHaVehementiore gelu concrttai
Nomine cryftalli gemmam intelligimus feulapidem pretiofum.
De hujus ortu du® celcbresadmodiimdiverfÎE occurrunt opinio-
nes. Vna äfl'erit, cryftallum effe nivcm aut aqueam glaciem dia-
turno gelu concretam amp;folidatam. Altera illi oppofita tencf,
cryftallum nec glacic nec ni ve fieri,fed puriore amp; uobiliore quo-
dam humore conftare, amp;fiinili modo in terrs vifceribus gene-
rari,quo in illis diverfi aiiipcetiofi lapides producuntur.Pofterior
nobis magis arridet. ob has rationes» Primo, fi cryftallus nihil
aliud elfet quam aqua intenfiflimo frigore eoncreta amp; conglacia-
ta, copiofifllme rcperiretur in frigidiffimis regionibus, non item
in calidis,hoc vero non ita efle ex Matthiol. in lih. j. Diefcor- cap.
116. conftat, ubi docet cryftallum reperiri etiatn in mamorum,
Aliorum lapidum, 0' metaUorum fodinis,in Hi/pania, Germania,
Scythia Cjpra, Carmania,0'in Jerone, amp; Chiti ruhri maris infulis,
quints' in !igris,uhifegt s foritur, uhi aratroßepius magnas cryîtalli
liebasfedere bubulci. Secundo, ficiyftallus nihil aliud foret quam
aqua conglaciata, calorc folis vèl aliorum corporum calefacien-
tium facile hquefceret, eomodo quo glaciem, nivem grandi-
nem liquefieriexperimur. Tertio,quoniam glacies eandem fere
♦gravitatem vellcvitatemcum aqua obtinet, eaquede caufa aquis
innatat,
-ocr page 7-innatit , quod inci7ftallo non contingit, fieri veto dcbetet, fi
cryftallus foret aqua conglaciara.
VII.
Qui oppofitam opîiiionem fequuntur, primo arguftientufq
fuffiunt ex ipfa voce: quia vox Cryftalli Graca efi, vox vero Gra:-
ca jcfuVrt»^'^ Latine vcrtitur,glacics j gelu, videlurque vox Kfb-
çtLhJ^ derivari à voce i/®' vel *f»jwof quce voces frigus, algo-
reir notant amp; ^rihku contraho, ut fit 70 xhso rS'Kfv'nf s-uAcf^sw»»
aqua qua: frigoreconcrefcit; Verum ha°c ratio non vide-
tur nobis cetto proWe; quia argumenta cx nomine deduftafe-
pe parum roboris habent. Poteft fieri, quod gemma lise no-
ir en habeat fiigore, quia primus hujus nominis inventor forte
cum aliis putavit eo modo cryftallum oriri. Poteft etiam fieri,
quod nomen hoc huicgemmœimpofitum fit, propter fimiUtudi-
ncm quam habet cum aqua conglaciata cujus tpcciem refert,licet
levera aliquid aliud fit. Quicquid fit apparet hoc argumentum
CODcertoconcUiderc,nbsp;VIII.
Secundo ad oftendendum cryftallum ex glacie fieri, hoc pro-
fertur ; quia non ahbi reperitur quam ubi hybernœ nivesrigent,
amp; ex prœaltis amp; frigidifsimis rupibus evcilirur Sc prominer-,
Refp. Ex didis ex Matthiolo conftat in locis fatis cahdis inveni-
xi: quare hoc falfum videtur. Si è montibus promineat quando-
que cryftallus hoc nonarguit exglacic illam elfe concretam ex
juttulis forte inter cadendum conglaciatis ; cum multo probabi-
iorplUus rei ratio fit videatur. quam Cardams liù^- deßtM.
csptefsit bis veibis. ^f«!lt;/inquitpromheatèfummis montium ca»
(Hminihus, mn oh idcmtivgit, qmdita genitMmßU aut quodglactes
unquamfmrh : fed quoniam tem lapides molUord imhrihus, If«-
tlsamp;nive liquefaila defluunt ^ ^faxum nudatur: quamohrem cry-
^ui inter lapides 3 ac fub terra genitus efi» qf^o'^odoctirt^uthte*
reat,pe'tdere vide turnbsp;ix.
^n unionesßmpartus concharum (xceeleßi rere nati i
Unionisnomine gemmam intelligimus , quœ aUas margarita
dicitur, aUquando margaritus. Cur harcgemina Uiiionis no-
mea
-ocr page 8-inen fortiatur, duplejt occtirrit opinio. Una J quia nunquanj
duo fimul vel plures in eadem concha reperiuntur, fed unus fo-
lum_„ Hanc etymologiam rejiciunt varii, quia experientia fxpe
docet, plures uuiones fimul in eadem concha reperiri. Hacergo
notatione rejeäa, diverfi fcriptores putant, unionem ab imo di-
ci, quia nulii duo indifcreti reperiuntur, feu plane fimiles, fed
quod femperdifferant vel magnitudine, vel'colore, vel figura, vel
alto quodam diicrimine. Qaod an verum fit, cujuflibet inquiren-
tis judicio relinquo; fi faUüm fit, poteft dici unioiies ab unoici,
quia raro indîicreti vel plane fimiles inveniuntuii^. Verum in
nomine non adeo multum fitum eft, ad rei confiderationenu,
progrediamur.nbsp;X.
Quorundam igitur opinio fuit, conchas certo anni tempore ofcita-
tione quadam fe pandentesprae luxuria, rorem coeleftem velut mari-
tum fitire, exillo concipere, gravidas fieri, partumque earum mar-
garitas efle. Quasrimns de veritate hujus fententi«. Nobis ea non
videtur approbanda. Primo, quia à viris verfatiffimis refertur, con-
chas altius mari immergi duodecim orgyis, five ulnis^ Quod ß fit, fen-
tentia ea non habet probabilitatem, quia ros vel rofcidus aer, ex quo
concha? conciperent, non pénétrât ad tantam profunditatem. Secun-
do, quia concha? quîc in profund o maris degunt, producunt margari-
tas majores, quam producunt illa? qua; in maris fuperficie inveniuntur:
hoc non fieret fi ex roreccelefti conciperent, fed contra potius majo-
res producerentur ab iis qua; degunt in maris fuperficie, Utpote quae
rori propiores eum copiofius imbibèrent. Tertio, qua filicea tefta te-
guntur procreate non folent: quod cum in aliis verum fit, amp; hic non
appareat ratio diverfitatis, non eft probabiJe, conchas , margaritas ut
partus fiios edere. ßuarto,in procreatione amp; partu certum à certo amp;
determinate producitur , non vero idem partus à fpecie diverfis edi
folet, margarita: vero feuuniones à conchis fpecie diftinéiis produ-
cuntur.nbsp;XI.
Qiiasrat aliquis, quis ergo verus fit modus quo uniones producuntur?
Refp. Non improbabilis videtur (julielmi ^ondeletii fententia, qui
lih. I. de Teftac. cap. ƒ i . ftatuit, in carne oftrei unionem gigni co mo-
do quo grando gignitur in carne fiium. Materiam unionnm ponit hu-
morem craflum, vifccfum, purum tamen,nec luto aut fordibus extcr-
nis infeótumquot;, qui vel alimenti convenientis redundantia eft vel excre-
mentorum. Interim, utslii lapides ex lapidefçenre feulapideo fucco
judjcamus generari, ita etiam matetiam unionum non putamus purum
putum humorem effe, fed talem potius cui finiiliter fuccuslapidefceng
admiftuseft,nbsp;F I N I S^