iAmpltfimi Senatus Academici confenfn , Ö Subtiltjfma FacdtatU
Tgt; HI L O S O P H ICi^ decreto.
Pro Doctoratus in Philosophia Gradu amp; Artium
Lib er alium Magisterio, omnibufque pi-£erogativis
rité ac légitimé confequendis ,
Publics quorumvis Philofophantmm expmt cenfun

Olidâ fatis abfque bafi gravia , vaftoquc
fub pondéré gementia nulla vel momento
poris confifl
linem fore

deo. Parili modo amp; unumquodque sei-

•ll-Vl-lonbsp;___^nbsp;/V*

tempons confiftere pofle, animo maturum
neminem fore qui ambigat, mihi perfua-
^ -odo amp; unumquodque sedi-
ficium , quo validioribus magifquè fuffi-
cientibus innitatur fulcrisac columnis, eô
magis statem ferre aptum , atque diffici-
lius ruinam minaturum fore , videre eft.
Haud abfimili fané, quem in naturâcorporeâ habemusobvium^
potentis defectu, collabendiquc protinus pronitate, fibi fî relin-
quatur, qusevisin terris refpubl. kborat. Fundamen quippe, il-
ludqiie humanum omne longé fuperans , ne prasceps agatur,
expofcit ingens ejufmodi atque vafta tot ingenii indolifque ade6
diverße hominum , in unam focietatem religatorum , moles.
Mirum iccircô in modum ad seternitatem reipubl. prorâittentia
excogitanda fundamenta fefe excruciâre jam longis abhinc fecu-
lis t ut Se etiamnum hodiè torquent Poliiicorum filii. Hanc in

rem infinita fermé illi tradere : docent ifti, quibus principi, feu
fummo cuicunque magiftratui , ad majeftatem omniaque fua
tuenda utendum fit artibus: machinandis contra arcanis, quibus
fubjefti libertatemfuam Sc ad fe pertinentiacunftaintutolocent,
non mediocnter incumbentes ipfos videas : quam domi, reföe-
ftu Magiftratuum , opum , legum , pxnaram aliarumque plu-
rimarum reipubl. faaemeflb oporteat, nitidè delineant : quam tam
belli quam pacis, tam pangendorum, quam refcindendoram fœ-
derum rationem habere bené conftitutam deceat rempubl. anxiè
mculcant. Cunaa hsc atque hujus generis innumera aliapaflim
mnquam reipubl. i^nea circumferunt, amp; obtmdunt fundamenta.
Nec equidem faluberrima omnia atque cuivis reipub. falutifera
eflb lila nionita , qui in rebus politicis non hofpes plané eft ha-
bendus, mficias iverit ullus j verum enim vero hsc tamen omnia
fentis per Je infignia eflè viribus , ut reipubl. univerik moli fu-
ftentandiE fufliciant, haudquaquam fentio. Aliud namque hifce
omnibus longé majus, Sc à quo illa vim fuam Sc robur mutuant
omne, afllgnandum utique eft ad ftruduram tantje perferundumt
molis. Illud autem unicum Reitgionem folam. fummo iure exi-
ftimaverira ego.

Veritatem hujus meae aflertionis , non eft , quod hic in ipfo
limine multis gravium Chriftianorum auftorum confirmem tcfti-
menus, quandoquidem hanc nec ipfos latuifle gentiles , prseter
fexcentos alios, luculenter fic fatis nobis panditfcriptor, baud
g^Contra ex veteribus infimus, Plutarchns: (a)nbsp;fx» ^dT^ot

J^aSety « ^agquot;««-« zvifSsa^-. at mihi mbs citms videtm fine filo, quam refpu-
blica ßne opnione de Dtis (Deo) aut confiituiaut confiitutafirvari: unde
Sc idem Retigionem ffvvtlmoit xmiçtiç xeivmoti vefioStinw, tpamp;Qjut, :
vinculum flu coagalum omnis focktatü amp; juftitia firmamentum nuncupat.
Cum itaque Politicorum omnibus quantumvis làgacibus, quan-
tumvis induftriis ^ quantumvis callidis inventis atque commentis
^cellentior longe fît , magifque efficax nn-xRelim-, cumqueea-
oem , haud rité locata feniibilia valdè reip. infli^ vulnera, be-
né

,nè verô comp.ofita ädern ingentia érebraque importer commoda.
Religions, utpote ad civilem relativa: focietatem , prEecipua non
nulla, eaquè quantum fieri poteft pauciffimis, proingeniolimei
modulo , mentifquè imbecillitate imprxfentiarum pertradare
baud abs re plané fore credideriin,nbsp;*

Utpote tantum ad Rempubl. non ulterius, refpedum dicen-
te , de Rehgwne me verba fadurum in anteceffum hic pricmo^
nuilTe, perquam necelfe duco, triplici quandoquidem modo ip.
fa fere confiderari valet. Primo fcil. fefe contemplationi noftra
ingerere poteft Religio tanquam ab ipfo Deo ter Opt. Max. nobis
ad fui gloriam , noftraruinque per Dom. Jefum Chrifium Eeter-
nam animarum falutem revelata ; Theologifque qua talibus , fb-
lis enucleanda. Secmdo fpedandam fefe eadem quoque offert
in quantum ex fuperftitibus adhuc exilibus naturx luminis fcin-
tillis eruitur fakem eo ufque, ut revelationis deftitutos gratiâ in^
excufabiles reddat : hocque modo ipfam Philofophi, Theolonam
explanantes naturalem, intuentur. Tertio deniquiîluftrari poteft:
Religio, quatenus in focietatircivili , rebufque ad focietatem fpe
dantibus omnibus fpecialibus gaudet efFedibus, atque itàreipu'
bl. paitibus applicari poteft ddîetquè : amp; hacce ratione quoque
Philofophis , fed politicam exponentibus tantum prudentiam
pandenda eadem incumbit. Miffis vero duabus prioribus Reliaio.
nls fignificationibus folamtertiam contemplationem, hujus noftii
exercitii inaugutàhs adoptare objedum in animum induximus
noftrum. Voas Religtonü , quod fpeftat etymologiam illam
diverfi diverfam ftatuunt. Ctcero ilkm a relegendo fibi nomen
vendicalTe autumat : (b) qui, inquit, omnia^ qm ad cHÏtumDeo- fbufl,
rümpertinerent, Mtgenterjertraüarent, ^ qnaß re leger ent, fmt Mäi de natu^'.
reltgtofi a relegendo. Laxantia contra allifquè plurimis haudm-lè
meo quidem judicio, a religando fuam hanc fortitam fuifle de
nominationem, uitere placuit : hinc fert illc fcriptor- (c) dtx't M L a
mus nomen 'Religwnts a vinculo pietatis efe deduBum, cjuod hommem «M-de
ßh$ Deus religavertt, amp; pietate confirmxerit ; quia fervire nos ei utdo- ^»'^«-Di-
wim, e? obfeqm Ht patn necefe eß ^c. Verum de nomine minus

follicitüs, vocis uberiorera inquifitionem Grammaticis trado,
atque rem ipfam , ne in fubftantias cortice tantum nimis diu
ha:rerevidear, aggredi fatius multo fore mihTperfuadeo.

Ne autem, de re ignota verba fundentes, oleum amp; operam
infequentibus perdamus, paucis primo omnium, quid perRe-
hgionem intelleftum velimus, hic fefe excutiendum prxbet.
Notamus itaquè aliud nûii\ ^ti quot;R^ligionem, quam verum i5ge-
nuinum de DEO, utpotefummo Rege, (3 Domino independente,
ejufcjuecultufenfum. Involvit ergo primö omnis Religio de 1gt;eo fal-
tem fenfum, undè hic Atheos, omnefque Deitatem abnegan-
tes, fub quibus (^eheu nimis multis) Europa hodie gemit Re.
ligone exclufos efle liquet. Sed nec qualemcunque fenfum ad
■çxmi'amp;.xa%eligionis partem fundandam fufficereinnuimus fatis ^
verum atquè genuinum eum efle oportere aflerentes. Verifli- '
(d}Silius4. ßium quippè amp; certiflimum êft, quod inquit poëta (d)

Sed amp; ulterius progrefli fummum regem diximus agnofcendum
numen j quod talem. confiteri non dubitaveric fanae mentis ul-
lus, qui modo folius benigno Dei. favore amp; gratiâ unica omnes,
quotquot in terrarum orbis ambitu reperiuntur.^Reges amp; Mo-
Ce) Prov. narchx^imperii fui fceptra vibrare, perfpectum habet, (e) Per
Salom.cap. ( inquit jDm) reges regnant, (3principes judicant terram. In~
dependens quoc]ue Dominus haud minori exclamandus eft ille ju-
re , qui Regum non tantum, fed 6c mortalium omnium mo-
dcratur greflbs : qui non modo

Sed amp; cœleftiaparitercunda potent! fua manu regit atque gu-
bernat: imb verô à cujus nutu, omnia, quae creata funt pen-
dent unico. Eleeantiflîmè profedo de hoc eodem difl'erentem

Lex ^ fmpiens arbiter aqui.
Et qua motu concitat ire, ■
Siflit retrahens, ac vaga firmat..

Secundum , quod Religionem involvere afleruimus, erat
T)et Qiltus. Atque hunc ab omni Religione infeparabilem elle,
quae modo dida funt, abundè conficiunt. C^is enim morta-
Hum , cujus mentis oculi non plane excsecati funt ad fummo
fuo RégiDominoquèindependent!, cujus cun6ta fubfuntim--
perio, pcrfeftam obfervantiam, honoremquèjuftura deferen-
dum, fefe non cernât quam maximè naturâ fuâ obftriftum?
confirmationem hujus veritatis fuppeditat nobis eloquentiae pa-
ter, inquiens : (h) omnes Religione moventur, (3 Deos patrios,
quos à majorihus acceperant, colendos ßbi diligenter , ^ retinendos ar~ ^
bitrantur. Verum enim yero , quemadmodum non quofcun-
que, fed tantum D^o dignos conceptus in mente fuâ de numi-
ne fovere oportere diximus hominem, ità nec hunc cultum
religiofum elfe debere , Palladem ex hominum cerebello pro-
genitam , verum Deo ejufquè perfedionibus refpondentem
mdigitamus, illum verum Sc genuinum definientes.

Ità de Religionis naturâ non nulla pnefati , ipfas, quas de
eadem movere confueverunt Politici , prœcipuas luftremus
quffiftiones.^Priraoamp;prxcipuè, numfacrorum profeflïo utilis
Scneceffariiifit benè conftitutx reipubl. fedulo fcrutantes ipfos
videmus. Nobiliffima quandoquidem pariter amp; haud exigui
momenti fit hujus rei difcuflio, quantum fieri potèeft, diftin-
âè hac in parte procedendura puto. Metam itaque,, quam
intendimus, ut tangamus, duplidviâ hic infiftere forfan noa
paenituerit : primo ipfam focietatem civilem in abftrado amp; fe-

cundum fe, fecundo membra five principales partes, ad rem-
publ. conftituendam concurrentes diftinftius nonnihil animo
volvendo. Priori modo fi Ipeótemus rempubl. (feu Monorchia. ;
feu Pfl^i^rcÄw fuerit illa) vim, ejufdem prscipi^m, animamquè
totam fitam effe in pacto illo , inter fuprem'um magiftratum
amp; fubjedos tune temporis, quo vitales haurire primum ince-
pit ci vitas auras, innito, neminem , qui vel primis labiis po-
(i) Senec. liticam guftaverit, fugere poteft. Quandoquidem enim (i)
i.deClem. ftallum animal morofim reÜorem fer at , ejuam quod cater a domaty
(U Xe- atquehinc (1) ommbiu animalthm facilius fit, quamhominibmim-
Se tamen ob multiplicia incommoda, miferiafque pro-
pemodum infinitas , quas civilis focietatis expertem indivifim
concomitantur ftatum , maxime partis primjevas fuae liberta-
tis, quam tanti , quanti ipfam ferme vitam faciunt mortales,
jafturam pati , eamquè imperantium fubjicere arbitrio, ne-
ceffe habent omnes , fimul ac fubditi audire incipiunt: cum
que amp; ab altera parte hominibus imperare dulcefit, imperan-
tiumque hbido plerumque ullis fu£e extenfionis coërceri ne-
fciat terminis, verum p us ultra femper tendat; hincprofeéto,
utamp;obfequiiin populo promptitude, amp; imperii inimperanti-
busobtineatur amp; ftabiliatur aequitas, diligenter pafto aliquo
profpiciendum fuit : quo fubditi fefe faciles amp; ad magiftratui
juftadeferenda obfequiafemper pronos fore, magiftratuscon-
tra fefe perpetuè ex aequo bonoquè reipubl. falutem in omni-
bus fuisa6lionibusintenturos,ut6c, (quod in principatu^folo)
non vero in dominatu obtinet) nunquam in cafus à populo
fibimet refervatos, qui fub privilegiorum nomine paffim oc-
currunt, dominium affedaturos , vel quidpiam contra illos
eflTc raolituros pollicentur amp; promittunt.

Verum enim vero paftum hoc inefficax planeamp;inermeefle,
nifiquidçidem fuperaccedat, quod illud ipfum fandum 8c in-
violabile efle jubeat , depravata hominumque adulterina na-
tura clamat. Ità quippècum ingeniohumano ferè comparatum
efle, utpromiflisfuisacpadisftare ulterius nefciant homines,
r,nbsp;(modo

BOph.

Prxc.

(modocogentis vis externoe raetu noncompulfi) quam eadem
ex re fua efle animadvertunt, faepe numero comperimus. Ne
itaque ad inftar aliorum paârum illud politicum invadi facile
aut ab utraque parte expugnari poflit, valido propugnaculo,
valloque fanâo illud coronari confuevit. Jurejurando eninî
utraque pars paótum hoc folenniter confirmât ; quo tam acci-
pientes, quam deferentes imperii habenas , religiosè Deum
invocant inniti hujus pa61;i teftem , ejufque vindidam fulmi-
naquein illos imprecantur , qui temerati foederis primi com-
periantur rei. Maximoperè itaque Reipubl. pafta, Scprœfer-
tim quidem hocfpeciale, firma Scinviolabilia efle intereft (m) (m; Arift.
infirmatü enim vtolatifque paäü tollitHr inter homines commercio- Rethor.à
rum ufw. Et fané qux foret reipubl. faciès, ubi tam imperan-
tes quam parentes paftum hocflocci pendentes, quod fibi vifum
eft, nullâfui habitâ ratione officii, perpetrare non verentur?
Jam vero quoniam omnis padi faniEtitas amp; obfervantia folo atque
unico jurejurando obtineri valeat; jusjurandum autem abfque
Rehgione non nifi nomen inane Sc ridiculum fit, reipubl. apprimè
utilem tSe Religionem, quis mortalium haud fateatur ? A Reli-
gione autem jusjurandum vim fuam Sc efiîcaciam mutuare om-
nem mentis compos in dubium vocaverit nullus, (n) Fruflra fn) Puf-
quippe jurejurando quis adigitur per Deum , quem non credit adeoque
nec metmt. Talis autem omnis homoi^e//^;«»«»» refpuens cen-
fendus eft. De illo enim (quod*^e%w»e noftra patefacit défini-
tio) verè dici poteft quod nec credat, nec metu at Ec

quo pafto fodes, quis raetu iras vindiétsque entis cujufdam
imaginarii, qua propter nec ulcifcendi animo, nec puniendi
perjurii potentiâpr^diti, ad jusjurandum fanftè obfervandum
eique religiosè obtemperandum compelletur ? Nemo morta-
lium profedo, cujus juftode Deofenfu non imbutum eft per
Rehgionem peétus ! illa unica non in folo cerebello locum ha-
bens quidpiam efle Deum, fedens verè Se quidem necefl~ario
cxiftensadftruit: \Çt^Deum ïWuxn vere exiftentem res huraanas
non curare, Sein intermundiis curis omnibus circa genus hu-
manum feclufis, otiofum expatiari (quje impia ipsâqueabfur-
ditate abfurdior Epicureorum fuit quondam fententb) nequa-
quam docet, fed contra aftionum omnium human»rum tam-

immanentium quam tranfeuntium , infpeftorem omnifcium,
boni omnis remuneratorem benignum , maliquè cujufvis vin-
dicem acerrimum efle anxiè valdè amp; feriö inculcat.

Ita generatim %elîgionem in republ. optandam efle fatis vidi-
mus : jam quoquè partes focietatem civilem confiiituentes lu-
llrandae reliant. Duas efle civilis imperii, quibus potiflîmum
illud abfolvitur, partes principales, antecedentia omnia abun-
dè innunt: Principem fcil. (cujus nomine non tantum ilriélè
unam perfonam , verum latius quemvis Magiftratum , in quo
Perfonalis refidet majefl;as, denotatum volumus) amp; fubjeftos.
Principis perfonx num Sanfta Numinis veneratio conveniat,
atquè ex eadem in rempubl. aliquid redundet emolumenti,
hujus aevi acerrimè difputant Politici ? non decere bonura
Principem pietate, Religtonea^ç. verâ imbutum effe verbis di-
fertiflîmisinculcat, (Scutinamnon plures, hsecceveftigiapre-
mentes orbis Politicus hodiè videret) monftrum illud hominis
iJl^achavelltü-, cujus non nulla, quo hic recenfeam, dignaju-
(o)Cap.i8. dico. (o) Iniditat^ueprincefs acrem cur am y diligentiamejue omnem
de Princip. ^J^fj^yg^j- ^ y^g ^^ gjj^ gyg gxcidat, quod quinque illis jam nume-
ratis fartibm non fit refertum, (quae omnes ad id fblum ut Prin-
ceps fefe dextrè dirum populi fui impoftorem agat compofitae
funt) atque ita fe conjpiciendum audiendumque exhiheat, ut pietatem,
fidem y integritatem, hnmanitatem , Religionem ßtnäi colere videatur,
^tque nihil efi y quod magis pra fe ferre oporteat, quam poflremam
hanc virtutem : fere omnes hommes magis fpecie amp; colore rerum, cjuam
rebtu ipfis per moventur, Öjudicant. Nam videndi facultas omnes at-
tingit, attreÜandi vero paucos duntaxat : nemo non videt, quid pr*
te feras: at pauci funt qui quid fis ßnfu percipiant, Oimpia nimis ,
applaufum nihilominus apud quofdam Principes merentia, mo-
nita! tune , hale y Reltgionem caeterafque virtutes omnes non
verè induendas, fed tantum fimulandas Principi praecipias?
tune, N^colae, rempubU tam contagiofa pefte macules eique
îethalem adeo gangrenam infligfe? abfint h«c omnia longiiE-
înèàb omnibus illis, flui Deitatem efle credunt ullam :

Sed, millà pernicioGffimâ , ftruâ:uramquè reipubl. plané
convellente hâc fententiâ , nos omnino veras Religionis cultui
addi£tura efle oportere Princijpem , talemque fodctati civili
furamoperè prodefl'e, pronunciamus. Docet namquè nielior
KeUgio Principem fefe non fortuito cafu , fed folo divino fa-
vore amp; gratiâ , acceptura , poflidere imperium : imo ycro
ulterius, nondefpotico, fed delegate tantum, cujufque admi-
ftrationis, perado fuas vitas curriculo , rationem reddere te-
nebitur, Principem omnem gaudere regno, abundèfacrorura
adftruitprofefïio. (p) BenediBus ( inquit.S^/o?»««« Regina) fit (p) iCh*.
fehova Deus tutu , qui delegatus efi te, utcollocaret te in foltofuore-
gem pro fehova tuo ; eo, lt;]Hoà diligit Deus turn Jfraelem, ejuem fta-
tuat inftculum, ideo imposait teillis Regem, ut exercer es judicium amp;
juftitiam. Atque hinc feite non minus quam eleganter dixit ille
(q) Reges Regis Regum vafalli funt, per gladium regia, auüoritatis in- ^^^
fiontti y invefitti, ut eo gladio legem divinam tueantur, bonosprotegant, vbdicquot;^
malos perdant, non fecm ac per enfem, fcutum, vexillum vafallos à contra
domino fnperiori feudo invefiiri videmus, ea lege ut ei iifdem armis, Tyran.
^uaudocunque opus fuerit^. militent y (3 c,

Horum oiqj^um fimiliumque aliorum itaque quoniam immo-
tamamp;altam principis animo ingenerat perfuafionem Religio , quis,
amabo, feliciflimam amp; beatiflimam eflê rempubl. cuidebitxnu-
minis obfervantix deditus contingitPrinceps, exclamare neceflê
non habet? ille namque fibi confcius, fuoque animo, quemin-
finem a Deo populo prxfedus fit, fatis convidus, non poterit
non efle in adionibus fuis omnibus juftus admodum Sc circum-
fpedus , ut cunda ad fummi fui Domini nutum Sc voluntatera
componens 6c moderans, tandem pro bené adminiftrato impe-
rio praemia expeftet benigna ; Sc ne, injufta Sc a divina mentc
imperans aliéna, pœnas luat juftiflimas. In eo demumPrincipe
perfedé illud Vatis quadraret confilium :

(r) Th civem patremquegera!, tu confule cmtlü,
Non tibi nec tua te moveant, fed publica damna.
ilHus certè Reftoris (s) vigilantia omnium fumnos defendet, omnium
otium illim tabor, omnium deltcias Ulmsindufiria, omnmm vacationem
Ulms occupatio^ '

(() Seiiec.
Thyeft.

(v.)Hefiod.
Theog. ,

(x) Cicer.
S. de oflttc.

(y; TibuL

fa) I. de
aem.

• Sed quid^hic multis moror? nonne fonsunicus, fcaturigoque
omnis mafcul-« virtutis folitaria Religio falutanda ? non quibuC-
viä pteciECeris omnibus Pnncipem quoque excellere virtutibus
reipubl. falus defiderat ? omni procul dubio ! nam
(t) ——- Vbi non eß pudor ,
Nec cura juris , fanBttas, ptetas, fides,
- Jnflakde regnum efi.

amp; fane (ut una altera ve veritatem hanc confirmem infl:antiâgt;
jufl;itia nonne Principi maxime commendanda eil ? plané 1
quippe

UKa^fla/uivoii àyo'p»lt;pt jMTccTpowa, tpya 7tMuot :
Hac una, Reges olm, funt fine, creatt :
Dicere jus populü, injufiacjue tollere faBa.
Quid vero efficaciusimperantem adjufl;itiam in fubditos exercen-
dam excitare valet, quam facrorum profelSo, quâ omnis admi-
niftrat^ a fe injufl:iti^ pofteà fibi rationem fuo Regum Regi
jeddendam fore , credit omnis Princeps Religii|||is ? fidemne
quoque fervare Principi non decorum pariterquè Reipubl. per-
•quam utile efb ? maxime ! (x) nulla enim resvehementius rempubl.
continet, quam fides. Solam iterum ad hanc virtutem imperanti
infinuandam fiifficientem agnofcimus 'Rdigionem , quee dilueidè
edocet, quod

(y) ~r—— St fi prima perjuria celat,
,,nbsp;Sera tamen tacitis pana venit pedibus.

dementia quantoperè quoque redori civitatis commendanda fit,
nemo, nifi in rebus politicis hofpes planè, nefcit. Unde amp; ele-
ganter Seneca inquit , ( a ) Vrmcipt non minus twpia muka fuppli.
da, quam medico funera^ Sola rurfus atque unica %eltgio Principi
;..quam vehementiflimè pqffindet inbsp;(b) PuU

(r) Claud,
ad Honor.

(s) Senec.
conf ad
Polyb.

(b) Pulchrum ewinere efi inter iUufires i/ires :
Confiikre patrit,, par cere affitiiis , fera
Code ahftinere, temptu atque ira dare ^
Orbi quietem, faculo pacem fuo.
Hoc fummo virttu, petitttr hâc camp;btm via.
atque ità quidem non modo harum, ièd Sccseterarum omnium
virtutum, quibus bonum principem inftruftum effe decet, mc-
lior %eligi9, benigna genetrix fcatebraque inexhaufta exdamari
merito meretur.

Concludimus itaque ex hifce omnibus Principem %eligumerst
aflfeólare multum intereffe Reipubl. fed tamen nec aliîe adhuc,
quibus eadem hxc cvinci poteft Veritas , verbo hic potius tan-
gendae, quam pertraétandae, defîint rationes. Primum, ob quod
Jteltgiofos omnes imperii moderatores defideramus eft , quod (c) W Quînt^
haccmdittoPrincipHmfit, ut qutdquidfaciunt, fraciperevideantur, qua declam.4.
propter amp; certo certius

Et certè , cum virtutum matrem eflè '^Ugutnem vidimus , quis
lànse mentis 8c hoc quoquè nomine Principi Kjligioni fedulo' ope-
ram dandam inficias ibit, ut fubjefti exemplo fuo moniti ac in-
cenfi eandem arripiant, pcrque illam omni fefe virtutum generc
imbuant. Alterum, quodadhaec Principem Religionem ample«ai
jubeat, eft profperitas fortunaque benigna, qux femper ferè Re^
Itgiofos concomitari affolet Prmcipes. Jam à multis enim retro
feculis obfervatum effe iis Principibus , qui amp; quamdiu Deum
coluerunt, profpera eveniffc omnia , amp; contra Deum abnegan-
ribus amp; contemnentibus cunfta infelicia adverfaquè cecidiflè ,
unanimi confenfu, teftantur fcriptores. Atque hoc ipfum Liviut
innuere videtur cum inquit : (e) deprehendetü , invenietü omnia (c)
profpera eveniffe fequentibm Deos, (S adverfa fpernentibm. Exemplis
hujus rei multis replere paginam , quandoquidem tot, eaque il-
luftnffima, inhiftoncis fcnptoribus paffim habemus obvia^, vix
operae pretium duco. Quid ^ntiocho, qui legem Dei miflàm

(b) SeiKc.

Oâay.

facere juffit populutn , fuauique ei fubftituir. Judaeorum tem-
plumprofanat, multaque alia impietate plena commifitfaâra,.
obtigit ? Quid Alexandra Magna firaulac femetipfum fovts filium
efle jaftitavit, feque tanquam illum à fuis adorari voluit, eve-
nit? Quemvitsfuse exitum Nero, Caligula, Domittanus^\ur\-
mique ahifcelefl:i Principes expert! funt ? quamque contra Re-
ligiofi Reges plerique fubiere iortem ? omnibus fatis confl:at.

Quandbquidemjam,quidcommodiamp;utilitatisfoeietati civili
ex Religtofo procuretur Principe, fatis fuperque ofl:enfum dedi-
mus, per facile, fecundum Philbfophorum effatum , oppoßtorum
eadem eftfcientia, quibus calamitatibus, quantis miferiis, amp; quoE
incommodis imperans omnem refpuens Religionem Rempubl. af-
fliger , cuivis, vel leviter attendenti, patefcit. Luculentum ad-
modum atqueinfliar omnium hujus rei fi exoptemus exemplum
vel ad unicumnbsp;ilium impium , impium quoque delinean-

tem Principem, ejufque enarrantem oflScia-, attendamus. Ill«
enimdocet (f| prudentis principis non effe paftis ftare, fimu-
laceadem praEfl;ando fibi noxaminferrefenriat vel minimam , amp;
poftquam defiit vis illa, quae promittere coëgit : porro, juxta
illud Senecae : fanBitas,pietas , fidesfttntprivata bona, Mem , bc-
nignitatem, liberalitatem efle virtutes Principi perquam noxias
vult. Item afferit (g) generofo Principi illi incurabendum eflTe
rei, ut calleat artem pejerandi, fallendi, atque fimulandi ; nam
(inquit illeReipubl. fubverfbr, regumque pernicies) homines adeo
ßmpltcesftmt, adeo praftntihus necejfttatibus ohfequentes, utqut fallax
Ößmulationis artificio eruditusßt , flatim ßt habiturus, qui fe decu
piendum tradat, quo magts tales homines cavendi erunt, earumque ar-
ttficiumartefruftrandum:\ncn\c^ti\\emi\x^CT Principem non opor-
tere follicitum efi*e (h) quod fsevus amp; eruddis audiat, dumroo-
do obfequium extorqueaf.verum potius illudtyrannicum.Wm«,

menti infigere fuadet. Praeterea (i) ad
dum Principis imperium- (Tyrannidem potius dicat ) fubjeftos
adegeftatemredigendos, eofdemexeffati fui, divide (3 impera,
prxfcripto, animis dividendes, diflidiorumquè ferama mter ipfos

(f)nbsp;Ma-
chiavel,
com. lib.3.
cap. 4î. amp;
cap. 18. de
Principe.

(g)nbsp;Idem
comment,
lib. 2. cap.
ij- amp;18.
de Princip.

(h)nbsp;Idem
C^ i7.de
Princip.

(i)nbsp;Idem
comment,
lib. z.8c
lib. 3. cap.

fpargendaelTe, coramonet. Atque ità fexcenta iftiufmodi ge-
neris alia , quœimpiam diramque fapiunt tyrannidem, quibuf-
vis principibus ftudiosc commendat nofter Florentinus, optimè
tamen haftenus ftiis ineedens hypotefibus, utpotè Deum, at-
que hinc omnem ad quafvis virtutes obligationem,tollens.Quam
interim periculofa, caneque pejus 8c angue fugienda fit hxc fi-
xnilifque in Republ. doftrma , non ratio modo diâat , fed amp;
wiftis rerum eventus jam olim docuit, atque etiam hodiè nimis
crebro profefto docet.

Religiofum itaque in Republ. exoptamus principem : quod
tarnen ut quis reétius intelligat, fequentia haec annotaflTe , ne-
quaquam alienumefle, credo. Seil, non eo fenfu Religiofum efle
decere Principem volumus, ut fefe totum facrificiis, viétimis,
hoftiifque ferendis tradat, die nodeque iteratas preces, pia vota,
continuas fupplicationes fundat, atque id fibi negotii folum dari
credat, ut fefe in rebus divinis pertraftandis occupatum teneat :
illa namque omnia principi neutiquam convenire, verum (âcer-
dotibus potius Deique miniftris hanc demandatam efl:e pro-
vinciam , aflerimus. Hifce enim omnibus fi vacaverit impe-
rans, quo pafto, quaefo, ille cunétis in Republ. rebus curan-
dis, omnibus imperii curis amp; follicitudinibus fubeundis, regni
infinitislaboribusScmoleftiis perferundis, par erit? Pium ita-
que hoc fenfu poftulamus Principem, utnec Dei ejufque cultus
finceri negligens fit, nec quoque ob nimiam (ut ita loquar)
circa Numinis culturam , induftriam , ad imperii raoderandas
habcnas animum minus adjiciat fuum. Atque hue quoque

eil», opiirt ènbsp;cvJialeiSetv rstponxi StisO '^^»piTÎiç j^'^roXilmèv phr.Gro-

culHetct KÇ^triç-©': Qui m ma Dei contemplatione mentem defixam
habet, ei montes Ö fpelmcas habitare convenit. At qui ma cum virtme
etiam mores civiles exerçait, Ö jmxit, quique notitiam paravit re-
rum variarum : tlle vere populum regere , S3 ducere ad optima

HxcdePrindpïs Religtone diâ:a lüfficiciant : jam quoque quid
cmolumenti ex facrum cultum profitentibus civibus Reipubl.
profluat, paucis excutiendum fupereft. In genere hic omnes ,
qu£e Principem Religiofum optandum evincunt, pro fubjefto-
rum parte etiam militant rationes : oftendimus quippè %eli'
giom ad Principem, ut fuo fungatur in imperio officio , nec
illius tranfgrediatur limites , compellendum efficaciam amp; po-
tentiam flimmam. Ità equidem pari jure fiibditos quibus ( ut
loquitur Tackm) obfequii gloria relida eft , quorumque offi-
cium eft tam Principis quam Reipubl. falutem fummis viri-
bus intendere amp; promovere , ad cunfta illa , qu£e vel imperan-
tis perfonae , vel Reipubl. ftrudurze noxas amp; incommoda alla-
tura praevident , avertenda , pronos facilefque ReUgtonis profeC-
Conem reddere , quis haud cernat ? Atque hxc una genera-
lis , quia fcilicet fubditis fraenum , ne officii limites perrumpant
facile , imponit fatis mordax , ratio eft , ob quam civibus fidei
profeffionem inculcandam cenfèo, Cui tamen 8c altera haec fu-
peraccedit : quod civesin Republ. mukisornatoscernivirtutibus
non minus, quam principem, faius civitatis expofcat. Hoe ipfum
vero quo obtineatur, folam Riligtonem effe agnofcendam caufam,
virtutumque omnes fpecies eflè adinftar rivulorum ex hoe unico
deduólorum foute, qusc de Principe anteà inculcavimus, abon-
de patefaciunt. Cum autem de utrilque hifce generalibus jam
modo antea egerim rarionibus, atque ex ibidem peraftis quidamp;
hoe in cafufoitiendum fit, apertum fatis evadat, non eft, quod
me hic latius iterum difHindam. Qujeftionem attamen unicam,
quae circa prinum hanc generalem, tam Principem quam fub-
jeétos Religiofos jubentem, rationem fortaffis moveri poflet, in

Objicientem miTvi aliquem audire videor $ non requiri pras-
dsc in RepubL Religionem adtam imperantem, quam parentes

in officio continendos : quandoquidem ab una parte Princeps,
metune, fi muneris fiii tranfgrederetur limites , populum fimm
ad vindiftam fiippliciumque de fe fumendum concitaturus , at-
que ità ipfe fibimet exitium flrrudurus foret, plus fatis infrse-
nabitur : fimiliter amp; ab altera parte fubjedi , tela ac ardentia
fui Principis metuentes fulmma, facili negotio , ne quidpiam ab
officio fiïo alienum moliantur , abducentur. Sed tamen folum
œetum hic, ad utrofque intra muneris fui termines coërcendos,
fatis efiê validum , vix imo vk credimus. Exemplo rem illu-
ftremus, fumamufque Rempubl. ubi omnis exulatnbsp;in qua

primo Principes (n) {nt enimmulti miqm infideles[unt regno, fatt. (o) Attius,
a boni) fuos ubique fupplantare fubditos , iifque extremas fervi-
tutis iugum, u£ pro lubitu iifdeto dominentur , imponere ftu-
dent I Sc vicififim parentes, qui plerumque natura fuâ (o) non (o)Cicero.
dele£ln mt fapientia dncuntur ad judicandum , fed impetu (3 quadam P^f Plaat-
ettam îemeritate^ Redorera fuum omni poteiuiâ etiam juftiflimâ
privare , ad fe cunda , quse vi principatus imperanri affignata
funt, fc41icitare, obfequia vel débita negare. Se qua: alia, bonis
quam maxime incongrua civibus, pertradare moliuntur. Se-
cundo vel ubi Princeps , qui bono obfequiofoque fatis populo
prîEcft, in illum tyrannidem aifedat, omnelque, quas in impe-
rio infl:ituit adiones, ad ufum foum 6c privatum comiBodum (fè-
curis interim amp; quiefcentibus civibus) dirigere tentât. Tertio vel fi
ejufmodiconfideremus Rempubl. inquapopulus ,qui fere lèmper
/ut fcitè fatur Scriptor politicus ) (p) Agris oculis altenam felicitatem
intftetitr, Principem legirimum 6c ad Reip. falutem fic fatis atten- »-Hiior.
tum, abfque ullâ juilâ invadit causa, rerumqueexpellere cona-
turdominio. Quid in hifce tribus cafibus, quibus alios ubialter-
-' is partis metui relinquitur locus , fingi aut excogitari pcfiê
video, valeat ac poffit ? perpendamus.

Primum quod attinet cafum ] in quo nec Princeps afubjcdis,
»ec fubjedi ä fuo tuti funt Principe : iftic unicum ad utrofque'
coëi-cendos metum nulle modo fufficere, verum Êepiffimè, ubi
peniiciofum hoc femel mvaluerit contagium, idem vix nifi cum

totaîiifliufmodi Reipub. excidio Se interitu auferri jam multo-
rumretrôaélorura feculorum diétavit experientia. Necequi-
dem metuet hoc in cafu fuos fubditos Princeps , officii limites
etiamfi tranfiliat, fi modo exercitu Scarmatâ manu civiumco-
natibusScmoliminibus obviam eac. Neque minus quoque hos
ad illaprxftanda, ad quas eo nomme, quo cives audiunt, tene-
bantur.pxnarum à Principe, fi iniqua ôc indecora perpetrarint,
infligendarum, formido adiget, verum armats fui Principisma-
aiui , fefe in unum conjungentes corpus, facillime refiftent,
omnibufque quantumvis fortibusimperantisnifibusobicem po-
nent. Secundam fi penitius introfpicere lubeat hypothefin, com-
perias fecurum fetis Se ab omni in fubjedos fuos metu vacuum
abfque ulla difficultate fefe prseftare pofiTe riefarium , quemque
nulla moveti?e%w, Principem,fi modo externâ fpecie fefe bo-
Jium Se xqui cuftodem commendet, atque tum, hâcce de fe
opinione imbutis civibus nihilque mali fufpicantibus, ad fequen-
tia hsc quatuor obfervanda animum applicuerit : primo voca-
bulaantiquxlibertatis, quâdudum fruitusefl:populus, immota
fervet omnia, at interim fubftantiam reiquepotentiam totam,
nominibus illis expreflam, fibi vèndicet. Secundo, ne muta-
p'onem hanc atque fubitaneam nimis perfentifcat populus rerura
invafionem, fenfim ac gradatim illud executioni mandet atque
intereà temporis quaedam nova (inania tamen Se vix cujufdam
valons) concédât, ut ita ipfum fubjedorum libertatis invaforem
tanto minus fibi perfuadeant cives. Tertio fi, utexercitum pa-
riterSeazrariumin fuâcontineatpoteftate, curam gerat. Quar-
to denique fi in imperio potentiores , quofque fuis fefe oppofi-
turos praevidet conatibus , amplis fplendidifque honoribus vel
magnis 8e multiplicibus largitionibus ipfis (in quodcunque illos
majori ftudio fcrri perfpeétum habet) impertiendis, in partes fuas
follicitet, fibique devinciat: quos vero'corrumpinefciosnovit,
illos vel honefto Se fpeciofomulâretexilio (quod in legationibus
fubeundis ferè contingit) vel muneribus, in quibus J'plendoris
multum , at parum refidet potentis, admoveat ; vel tandem hîEc
omnia ubi obtineri minus valeant, illos vitâ privet, atque ita
quovis artificio ab eorum fefe liberet refiftentiâ. Hifce fimlibuf-
quepefiîmis ubiufus fuerit fuperumcontemptorSc xqui impa-

tiens Princeps artificiis, quopafto, fodes, folo in fubditos fuos
metu infrsnari poterit ? ille equidem omnis metus caufam ram
dudum difparere fecerit;

Tertium fi confîderemus cafum, non minus iftïc metum ad
fubditos cohibendos unicum inefficacem reperimus. Populufne,
fi viribus conjunftis unum Principem inopinantem rebellionit
que nihil expeftantem , imo etiam pr^videntem, invaderepro-
pofuerit, non aliâdecausâ, quam quiaimperantis metuitvindi-
cias amp; pa:nas, à propofito fuo abfterrebitur ? minime gentium
profefto! omnium quippe fubditorum potentia fimul, virefque
combinatç majores longe funt, quam ut à folius Principis asquen-
tur, nedum fuperentur viribus, (q) Cum enim quanquamunm ac (l)
folus Trinceps major omnibus (tibdttü effi debeat, nec major ejfepoffit,
ni omnium autplerorumqueamorefruatur, mamfeflum efi unum illum ]iticjib^
nullum eße mvalidum,. fi omnium, aut plerorumque odio fit expofitus cap. 3,
(3 fi mukitudinem fuam caper int- numerare fubjeäi. Et fiinè fi ex-
perientiam hâc in re confulere non habeatur nefas , nec illam
minus huic me^ alfertioni fufFragari comperio. Civilibus bellis
nonnè totiens quafvis in terris Refpubl. infèâias fuifle omnis jevi
tradunt hiftorici ? illane ùaque folo metu aut prascaveri aut com-
poni potuere ? contraria fané paflîm fefe offerunt ex^mpla.
Quapropter denique metum folum ad tam Imperantem quam
parentes in officio fuo continendos per fe neutiquam fufficere ,
verum folam Religionem hujus rei efFearicem efleefficaciffia
mam jure fummo concludimus.

Miffis autem hifce generahbus-, ad fpecialia magis, qux Rei-
publ. ex Religionem verè profitentibus civibus fuboriuntur
eommoda perpendenda, properare nosjubet difputationis ratio;
Primo omnium fummam exiftimationem dignamque reverentiani
fui Principis in fubjeftorum animis excitât fana Religio-, quoniam
einimillainculcat non fortefortunâ aut cjeco forfît^n Stoicorum-

fato imperii petites , fed folâ cura ßc benigna Dei difpenfatione
ad rerum fummam effe defignatos j quin imo nec qualicunque
modo ad fceptra imperii vibranda ordinatos, fed eum in finem ea-
dem docet efTe inftitutos , ut in hujufce terrx gremie ipfius fui
fummi Regis , Dei , munei'e (quod ipfum Numen olim imme-
diate executum fuiffe in ftupendâ illâ Hebr^orum^t^xM. Qteicpx'
ria nuncupatâ, in Vet. Teftamento legere eft) fungantur; qua
propter 6c omnis tanquam vice quot;Dens in terris à fubje^fuis falu-
tandus veniat Princeps : hinc profefto imperantis audoritatem
atque majeftatem, quam tantae utilitatis in Repub. jam modo an-
(r) Curt, tiqui efle noverunt , ut illam ( r ) falutts tutelam nuncupate non
lil^t 8. dubitarint, longé maximam apud populum neceflTario vigere, fo-
ie meridiano clarius liquet.

Sed quid dixi au£toritatis amp; Majeftatis tantum promotricem
efle Religionem ? imo vero parentibus omnis fubjeâionis obfe-
quiique promptitudinis potentem conciliatricem ^nofdmus.
Cum enim Deo non tantum obtemperandum in illis jnanda-
tis , ex quorum obedientiâ manifeftam ad nos manaturam fore
praevidemus utilitatem , verum in omnibus , nulla cujuldain
commodi habita ratione , amp; quidem ideo tantùm , quia ipfi ità
praecipere vifum eft , nobis obfequendum efle jubet ReUgio,
hinc manifeftiflSmum evadit, bonos Reltgiofofjue cives non mi-
nus paratos femper ac faciles eflè , ad quibufvis fui imperantis
annuendum juflîs , utilia illa ac facilia fioi privatis , an inutilia
6c molefla fint, parum curantes, dummodo in fummi Princi-
pis mandata non funt involantia, vel ad Reipubl. falutem fub-
vertendam non comparata. Nec equidem lecus fefe res habere
joteft apud illos fubditos , queis , Dei loco in regno naturae
'eu politico excipiendum eflè ftatuentibus quemvis Prindpem,
imperantis jufla fequi non tantum illius qua talis , verum eo-
dam alt;ftu quoque T)eo fe obtemperare amp; contra Principi obfe-
quia detreaare , amp; ipfi Deo eadem negate altè Sc inyiâè per-
iüafum eft. Exindenamque fieri haud aliter poteft, quin, quem-
admodum tales fuo Deo immediate promptiflîiraa Sc luben-

tiflima deferunt obfequia, eaque abnuere üs 'S^ligis ell', quo-,
que parata oppido obedientia erga imperantem fuum femper
in illorum eluceat aétionibus. Veritatem horum omnium ele-
ïantiflîmè haud minus quam efficafiffimè adftruentem aucüre
übet hic Paulum : (s) Omnu anima potefiatthm[Hpereminemi' (s) Epift.

bpis [ubjeBaefto. Non emm eß potefta4mßaDeo:(3 qf^'^fitm poteftates ad Roman.
(mtaDeoordmaU. Itaqne qmfcjms obfifiit poteftati, Dei ordinationi
ohfiftit: qm autem obfißunt ,tpß[ibi condemnationem auf er ent. Nam- j.^i,'/,'!.'
mazißratus non fmt metm bonis opertbus, fed malts : VIS autem non
metnerepoteßatem? quodbonum efi facito (5 laudem abipfa obtinebis.
Det enim minifler eft tMobono.. Quodfi-feceris quod malum eft, me-
tue- non emm fruftrà gladium gent. Nam Det minifier efi, vindex
adiramei qui, quod malum efi, fecerit. Qua propter necejfe eft fit,b.
jici non tantum propter iram , fed propter confcientiam. quot;Propter hoc
emm etiam trwuta folvitis : fiqutdem miniftrt Dei funt in hoc ipfum
incumbentes. En, quibus fignificantiamagis proferri aut exco-
gitari, à nullo mortalium valent ulla, verba! verba profedo,
quorum fenfu ß fefe imbutos prœftiterint fubjedi , nae illâ
cui taies contingunt cives, feliciorem alteram in terraruin or-
be quis expedet fruftriRempublicam.,

Et fané quantam autorftatem , obfequfique in fubditorum!
animis femper Religio , etiam falfa, pepererit facihcatem, qui;
vel mediocriter fcriptoribus nonnul lis evolvendis incubuerit
latere poteft neminem. Nonne enim ipfos Reges, uteoreve-:
rentius à populo haberentur, facerdotes efle voluit antiquitas?,'
imbquaraamp;ipfis rebus inanimantisnbsp;impofueritaudori-

tatem, taceo. En tibi Romanoruin facras Aquilas: en facra.
fitrna fimilia alia , quibus fe pro facris dimicare, ut tanto pu-
gnaret alacrius,. memor reddebatur miles ?. en ipfum quoque
Capitolium facrum eum praecipuè in finem didum , ut rebus
iftic loci pertradandis major conciliaretur audoritas ! fed nec
inobfequio extorquendo minusnbsp;Religionem , quamvis

fpuriam , inter innumera estera Drufi exemplum palam fa-
cit, (t) qui cum tumultuarentur legiones, forte fortnna luna ^^l^'^^

defedfet i cafum in frndentiam vertit^ percnlfos metu divino anu
ntos facile fedavit. Atque ipfam hanc veritatem non ignorans
is^uma Pomfiiiut, fecundus Romanorum Rex, callidè non mi-
nus , quam aftutè cottidiana cum Diis fefe habere fimulabat
(v) Flor, colloquia, omniaquè , quas populo prsecipiebat, (v) ejuafi
^^■^'^^'^'^monittt Dea Egeria accepilfe ja6titabatj quo ufus artificio, ea
denique fofulum redegit, ut quod vi Ö injuria occupaverat imperium,
Religione jufiitia gubernaret. Quin denique haud ahâ induéti
causâ Romani etiam , cura fubditis quidpiam fuit injungen-
dum , quod obtentu difficile praecognoverant , facerdotum
minifterio ufi funt, qui gratam hujus mandati executioncm
Diifque acceptam fore populo perfuadebant, amp; contra, ubi
populus invifum aliquid magiftratui perpetrate fuo agitabat
animo , infaufla trifliaque exta per eofdem annunciari cu-
rabant.

Imô amp; prêter haed omnia utilem adhuc quoque efle in Re-
publ. opinamur non immérité Religionem., quod mortales ad
heroicâ fafta, generofaque incitet facinora. Docet etenimilla
cum naturâ Dei ità comparatum efîè, ut omnia , quaj ab ho-
minibus bona, fuîeque voluntati conformia peraguntur , vi
perfeftiffima: fuae fanftitatis atque bonitatis praemiis certo cer-
tius remuneraturus fît. Cum autem imperantes pariter ac
fubditi Religiofi rem Deo gratiffimam effe fibi perfuafum ha-
beant, proPatria ejufque falute qutevis experiri , utpotè per
idem illud quoque Dei Gloriam ejufque honorem promovere
intendentes. hinc illos egregia admodumêc immania pro Rei-
publ. falute , quandocunque opus fuerit, intrepido animo
fubire inviftè fequitur. At vero neque minus fenfibilem flimu-
lum ad magna audafter arripiunda facinora eorum animis addi
neceffeeft, quibus per Religionem fides faftaeft, feldn omni-
bus fuis aótionibus, inqueis fummi fui regis gloriae promotio-
nem Principem finem fuum proponunt, ac ità à Numine prin-
cipium ducunt, felicem fuccefîionem fortunatumque exper-
turoï effe eventum. Quantum hae confimilefque cogitationes,

fi altiore^'quodammodo in hominum animis egerint radices
emolumcnti Reipubl. adferant, fando haud exprimi valet Uni-
cum tantum cafum , ex quo de hacveritate abunde fatis con-
ftare exiftimo ego, oboculos ponerelubet ;, contingit utiqué
non femel , congrediendum efle Reipubl. cum hofte majori
multô ac validiori mftrufto potentiâ, quam qua ^audet ipfa.
Quid, amabo, fpei aut confilii hic fuper efle poteft, quam in
folo Deo T. O. M. omnem fuam collocare fiduciam , illique
unico belli aleam committere totam : quid, fodes, pugnan-
tium animos magis obfirmare valet, quam hœc ipfa mentibus

caelo fortitudinem efle. Exempla hujus rei luculentiflTima inaenti Cap.^ö
copiâ fubminiftrat nobis V. Teftamentum , oftendens paifim
quoties amp; quamdiu populus Ifraëliticus Deo obediens amp; mo-
riger erat, ipfiufque favore amp; auxilionifus , toties amp; tamdiu
parva manu contra quofcunque Principes potentifllmosinprx-
lium defcendere illum non dubitaflè , iifque ferè femper fufis
viâriccs geflTifle lauros.

Patet itaque ex cunftis hadenus in medium prolatis lucu-
lenter fatis, quod (y) Religio, qtiam^Ham per fe ad conctlimdant

Bei gramm valet, habet tarnen ßos in focietate humana ejfeäm ma-
ximes. Verum enim vera, quemadmodum in ceteris rebus
bumanis nihil ferè contingit eflTe ab omni parte beatum, ità?
haud minus experts funt amp; etiamnum experiuntur hujus rei»
veritatem nonnullas Refpubl. duplici potiflTimum via à verâSc
fanâ Religione defledentes : iidem fcil. vel faedam fubftituendo
fuperftitionem, aut ejufdem parura curx gerendo , qua pro-
pter impietatem potius, quam Reltgtonem exercendo, Atque
hue quoque di^itum intendifle videtur ille, dehneans (z)

imbecillitatem qm finem am modum non habet, fed alias abripitur
in fuperflitionem ^ vanitatem , alias innegleüum rerum divinarum
Mutcontemptum. Unde Sc fatC dixit Lipfius; (a) quot;Religio tgkur

(y) Grot.

aejur. bej;
amp;pac. ]ib.
cap. I».

(a) Er-
empl: ßt
monit.
Politie.
Cap. 3,

laudabilis eft, fedfîta velnt inter duos fcofulos, fuperftitiot^m m-
pietatem, quem utrumque fuademus, 0 opus-eft vttare : O utraque
magna peftüi ßd illa crebrior hac deterior. Quas verba quoque no-
ftra facimus. Superfticionem enim fî fpeftemus, illam aliud
nihil efle agnofcimus , quam (b) opinionem turbulentam ^
qua timorem homini incutiat, eumque confternat ac déprimât, exifti-
mmtem, quidem ejfe Deos (Deum) fed eos acerbos dammfof^jue pu-
tantem. Unde nec immerito Seneca fatus eft: (c) fuperftitio er-
ror infanus eft ^ amandos timet y quos colit violât: removendam ita-
que longe ex quavis Republ. fuperftitionem,atque tamPrincipi
quam populo perquam noxiam effe haec fatis evincunt.

(b) Plut,

fc; Epift.
lij.

Principes enim omnes, Gmulac fefe fuperftitioni tradiderc
totos, triftes, melancbolicos, parvi animi, atque (ut adpau-
caredeam) Rempubl, prout decet, regere ineptos plané Se in-
utiles ftatim evafîffe conftat. Longam exemplorum hujus rei
feriem imprEefentiarum contexere, quoniam hiftoricorum fcri-
pta fatis multa depromunt, animus non eft: unum attamen 8c
quafi domefticum filentio prseterirenequeo, quidque Ludovico
undecimo Glt;i/Alt;cregi contigerit,indigitandum judico. Ille Rex
vix fub fuperftitionis fuit miflusjugo, quin intempeftivo Re-
gique indecoro rerum omnium metu perculfus , arce femet
ipfum, undique munita includit : feneftras omnefque in do-
mum fuam aditus ferreis, quofeab omnium invafionibus fcili-
cet tutum magis Se fecurum praeftaret, clatris confirmari quam
anxiè curat, medicos fecum, quibus falutis fuae curam gerere
demandât , ideoque ultra modum blanditur, fervat : viros ,
quospoterat fanftos, vocat, quibus vitas fua; finem extenden-
dum tradit: atque ita millenainfanientis hominis fafta commifit
adeo quidem, ut, (quod alibi Plutarchus inquit) nihil effet
tamparvum, autabfurdum, quod inprodigiumautomennon
verteret. Vel hic unicus itaque Ludovicm , imo vero Ludovtci
fuperftitio doceat , quantoperè eadem generofo fit vitanda
Principi

Principis examinatâ fuperftitione, nura in populo eadem
faltempermittenda autoptanda videatur, inquirendum reftat
Affirmant illud nonnulli, negant tamen plurimi : quorum pol
ileriorum caftra fequi amp; nos quoque tutius effe putamus. Po^I
lum enim illum, inter quem dominantem fuperflitionem vi-
dere licet , Principi fuo obfequiofum magis effe, multoquc
melius amp; audacius quxvis obire , falfiffimum effe afferimus.
Quemadmodum enim reges 6c Principes , quibus imperitat
fuperflitio, meticulofos 6c ad ulla laude digna gerenda invali-
des effe prasced. thefi vidimus; ita 6c eâdem neceffitatefutiles
illas ac inanes, quas vana fecum portare confuevit Religio, in
mortalium animis perfuafiones, cives molles, languidos, ti-
mides , atque ad majoris mementi res inefficaces reddere infe-
rimus. Similiter nec minus alienum à veritate puto fuperfli-
tionem populum praeftare fuo Principi officiofum. Certum uti-
que atque inconcufllim efl homines, quo magis funt fuper-
flitiofi , eo' magis venerari facerdotes facrorumque fuorum
miniflros : haud minus quoque meretur affenfum , quantum
facrificulorum venerationi6c exiftimationi hifce in cafibus ac-
cédât , tantum ferè Principis decedere. Uli namque ad Relt.
gionem fpectantia traélafle rare contenti, divina pariter cum
humanis mifcere folent. Ex quibus equidem omnibus cuivis
facile apparet, nequaquam fui Principis ejufque mandator um
reddi per fuperftitionem obfervantem admodum populum
verum potius ex facerdotum fuorum lingua 6c ore pendere
totum. Unde quoque lUiPrincipes in plurimis, quse populum
executioni mandare exeptant, facrificulorum uti necefl^e ha-
bent miniflerio , quod quam turpe fit Principi', 6c Reipubl'
jerniciofum motus crebri, rebellionefque non rarö ex unico
: loc fente in diverfifTimis enatae focietatibus, clamant.

fuggcrit nobis haud paucas. Nonnè jubet fana ratio honorera
omnem, quem objefto alicuideferimus, eidem ità appropor-
tionatum efîe oportere , ut , objefto excellentiori majorique
digno exiftimatione minus attribuentes honoris, aut iterum
ahud majori, quam ipfius expofeit excellentia , profequentes
cultu, utrohbet modo graviter peccemus ? nonnè panter ex-
indè veroScTriuno Deo tantum, utpotè foli infinito, infini-
tos competere honores, fuasque nature tantum digno cultu
illum efiecolendum, nifiNuminis iram manifeftam in fe con-
vertere non dubitent homines, invidè fequitur ? in tefl:imo-
niis hujus veritatis hic congerendis fruftra me hic quis expe-
ftetoperofum, non tantum quia Theologici hoe potius fori,
quam Philofophi duco, fed etiam quod tot tantifque hujus rei
S. hteras ubique fcateant documentis, ut illa hic tranfcribere fu-
pervacuum fore crediderim. Interim quin hxcdifta adfuper-
ftitionem profcribcndam, eamque in populo non minus quam
Pnncipe efle tolerandam, fufliciant, nullus dubito.

Ut alteram Religionis peftem , impietatem feil. confidere-
mus, fequeretur. De quâ tamen, cum antea rei iftius men-
tionem fatis injecerim, hicrurfus fusè noll difleram ; quœftio-
neni tamen, quae hac occafione non incommodé moven poflit,
cnodaturus. Videl. quandoquidem ftatum %eUgioms expertem
miferum amp; deplorabilem efle conftat, quaerere quis non immeri-
to poflet, num hinc Athei Deumque pariter cum ejufdem cul-
tu fubyerventes omnes ex republ. funditus extirpandi amp; era-
videantur? ad quam quœftionem cautè amp; fub di-
llinótione refpondendum ego cenfeo. Alio itaque fenfu tales in
republ. ferendos, alio vero quam maximè eruendosefleftatuo.
Tollerandi, non vero paenâ fenfibiliafficiendi illi funt, (fimodo
Wies dantur aut dari poflunt) in quantum deteftandam fuam
lententiam tantum in finu fuo premunt, Scfibi folis refervant,
ahos eadem opinione imbuere non molientes, nec publice illam
profitentes. Ratio hujus me^e aflertionishxc eft: qnemadmo-

dum redè diftum eft (d) nemo rex perindè animis imperare (d) Curtî
pot efi ac Unguis MX. ^ (e) mentiumrex foins Deus eft ^ ita fané nulli
magiftratui in terris illum hominem, ut fuam opinionem va-
1ère jubeat, cogéré licitum aut conceflum efîè exiftimo : nami
que fohus Deitatis, nequaquum autem humanitatis, charal
ra6ter eft in intimam hominis amp; abftrufam partem, confcien-
tiam puto , abfolutum dominium exercere. Quod révéra af-
feftaret magiftratus ipfo temporis momento, quo Atheum non
minus quam quemvis alium paznis aliilve cruciatibus ad contra-
riam opinionem arrip^ndam obligare vellet ac cogeret. Et
utinam hujus fasculi Principes , quanto , regnum Dei hac in
parte tara fcedum in modum invadentes , fefe crimine impH-
cent amp; inquinent, altius ad animum revocarent fuum ! non
equidem femet ipfos hoc agendi modotantâ aftîcerent injuriâ,
nec in miferos fuos nefandâ adeo fœvitiâ , atrocique crudeli-
tate grailarentur tara facile fubditos.

Eatenus itaque non incurrere in pœnam , à magiftratu in
fligendam , Atheum pronunciamus. Verum enim vero, quia
totius corporis civilis refert,ne.Sf/gw»z,utpotè fundamento cui
tota civilis innititur ftruétura, infidiae ftruantur , tandemquc
eadem plané conculcetur, funditus efle exftirpanda illorum
hominum portentaaflTero, quxpublicè coram omnium oculis
maie fanam fuam peftiferamque reipubl. partibus omnibus fen-
tentiam confiterinon dubitant, aliofque l^thiferâ fuse opinio-
nis lue contaminare ftudent, Imo vero non modôlicere in il-
los homines animadyertere magiftratui, fed amp; maximè eos ad
illud praeftandum efle obligatos eorum munus plus fatis docet.
Nam nonne Principem feu magiftratum eum potifllmùm itî
finem effe inftitutum jam ante vidimus, ut omnibus, qu«
promovend« reipubl. faluti inferviant, illam beet, amp; contra
non minus illa, quas in civitatis vergunt perniciem ftudiosè Sc
pro viribus avertat? Hinc etiam dubio procul omni ipfis, ne
illorum Atheorum fententia in fubjeftorum cxterorum animis
femina fpargat, atque ità denique Reipubl. furamoperè noceat,

cura incutnbit. Futile Sc ineptum foret hic objicere, Magiftra-
tum nihilominus hac occafione imperium in confcientias fibi
vendicare , quoniam illo in cafu ideö iUi nonpuniuntur, quia
occultam illam fentcntiam fecum portant, fed eo tantum, quod
publice illam profitentes Rempub . univerfani perturbent, ei-
que fummum creent detrimentum.

Hsec de Religknis utilitate in Republ. pro inflituti ratione
dicenda habuimus. Jam vero quid de ejufdem in focietate va-
rietate fentiendum fit, inquirere exercitii monetordo. Quam
rem tamen antequam rimemur, quot hodiè interrarum orbe
Religiones praecipuè dominentur , paucis hic prse notaffe haud
quaquam incongruum duco. Ad quatuor generalia capita
omnes, quas p^fitentur mortales, Religionesxt^ern non incom-
modé poffe credo. Vel enim Bthnica, vel tJM^uhamedana, vel
Judaica, vel denique Chrtfliana eft omnis , quam obviam ali-
cubi habemus, Religio, Ethnica %eligio illa eft, qu£e omni omni-
no revelationis lumine 6c gratiâ deftituitur: eaque fedem fuam
fixit hodic prxcipuam in Tartaria Borealt,, Regno Sina , Jndid
orientait y quin in non paucis e/^^e, ./^wzm'c^c, Africaine, par-
tibus. tj^uhamedana eil y quie revelationis quibufdam exiguis
fcintillisScreliquiis gaudet, at ^er Muhamedem corruptis plané
amp; adulteratis : haecque omnium latifllmè fefe diffundit, nam
maximamnbsp;6c ty^ßa , imo non exiguam quoque Europa

partem in vafit. ludaica eft, qua: revelationem habet ex Feteri
Teßamente , iJIüdque folum, N. Teßamento tanquam fuppofirC's
tio6c fpurio fpreto, agnofcit.- hanc autem profitentes ReUgio-
»ew^gentes , nullam in orbe peculiarem conftituunt rempubl..
verum manifefto quafi irx Deique malediftionis indicio per
univerfum penè terrarum orbis ambitum ingenti numero di-
iperfx ac vagabundse fub aliorum imperii gemunt jugo. Plu-
ra de hifce tribus Reügionibus in medium proferre inftituti vetat
ratio , cum tam.antecedentia omnia me haftenus de Religione
(hrißimA verba feciffe declarant quam fequentia nos de eâ-
dem etiam locuturos effe confirmabunt.,

Chriflîana itaque quae fit Religio luftremus. Eaque eft, qux cum
Vêtus, tum Novum Teftamentum tanquam verumdivinitufque
exortumadoptât, indequè omnia, qux in lis continentur libris,
utpotè indubitata, ampleftitur: locum hcec fiaum obtinet prxci-
puum xn Europâ , partibus Africa , locis quibufdam America amp;
India Oricntalis. Una eademque hujus 'Reltgtoms aliquamdiu
fuit facies. Subortâ vero Reformatione in varias ftatim abiit
illa feftas , qux tantum paulatim ducere incrementum , ut eas
omnes hic enarrare earumque dogmata explanare , vires meas
longé fuperet ; quin quoque à fcopo, quem intendo , alienum
foret. Quatuor tamen inter cxteras omnes hâc cccafione capita
fua magis exultere. Tonttpcia, à Pontifice maximo, quemEcclefiee
non minus quam politix fummum in terris conftituunt Papiftx
caput, hoc fioi fortita nomen.nbsp;à prxcep tore fuo primo

ità difta. Cahmifitca, à Doélore Calvino, quamvis Swn^
gltus proprie hujus feftx primus fit falutandus auttor, hoc nuncu-

Eata nomine. Et deniquè Soctniana , à Socino hoc infignita voca-
ulo. Quas quatuor Religionum fedas fequentibus hifce inclufas
earumque tres ultimas acriter perftriclas videre licet :nbsp;*

Adfimxtt Petrus , defiruxit teBa Luthekus
Muros Calvinus, fed fundamenta SociNUS.
Quà occafione hx Religtonum diverfitates enatx fuerint , quo in
loco , amp; quo tempore , hiftoricis ecclefiafticis cenfcribendis in-
cumbenribus expeiîdendum tradimus.

Hxc tot à fe iiwiccm abhorrentium^ Religionum difcrepantia
variis quxftionibus Politicis dedit anfam : quarum prxcipuam
unam aut alteram hic paucis enodare amp; nos quoque propofui
mus. Prima itaque amp; tanquam cxterarum omnium caput eft
haec : plures an vero unam tantum Religionem in compofitâ Sc
beneconftitutâ dommariprxftetRepubl.? quofdam illud haud
paucos hoc vehementer urgentes cernimus civilis xiodrinx per

fcrutatores. Nos tamen, rationis non minus quam experientix
du6tu , unam Religionem in Republ. maximoperè defiderandara
effe adftraimus. Rationem fi confulamus : illa etenim edocet,
unius Religionis profefiionem veram 6c fiammam in civium animis
excitare concordiam, omnefque diflidiorum femina fl;udiosè ad-
modum amovere. (^am rem Reipubl. utiliflimam imo per-
quam neceffariam eflè fani fincipitis inficias iverit nullus : con-

equidem , fi maximse concordiae caufam effe unam Religionem
oltenfum dederimus, pariter quoque in quâvis focietate_ illam
unam defiderandara oppido effe firmiter fatis nos adfl:ruxiflè cre-
dimus.

Summara populo concordiam ingenerare non potefl: non una
facrorum profeflio eorundem, qux mortaleis non modo fe invi-
cem tanquam concives in regno naturae confiderare jubet , fed ad
hsc utpote talcs in regno lUo gratx (cujus abfolutus Dominus
6c Princeps independens D. noiler Jejus Chriftus efl: , quodque
jam perfonis ecclefiafticis , tanquam fubalterno gubernandum
traditum eft magiftratui) fefe mutuo omnes fubjedos civitatis
alicujus contemplari una Religio poftulat. Accedit infuper ,
quod homines, quibus eft (f) mm Dommus, ma Fides , mum
Baptifma , omnes fiios in utroque , tum natura , tum gratig
regno focios, tanquam ipfiflîmos fratres., ex uno fanguine ac iif-
dem progenitos parentibus , qua propter amp; eo nomme perpetue
amandos, intueantur. Ex quibus omnibus plufquam manife-
ftum evadit , quod (g) [umma (3 maxima concordta caufa, de uno
Deo fenfus, exqm velut fonte procedit mfolubtlü animos inter fe vin-
ciens armcitia. Unde Sc alms quis lepidè dixit : (h) eandem de Deo
habere fententiam , mhilque vita amp; mßitutis inter fe difcrepare , pul-
cherrimam in animts hommum concordiam exdtat. Indubitatum ita-
que , femperque unam concomitans Religionem , bonum con-
cordiam eflè apparet. Nonne enim quibus in rebus ex naturas
regni oblgationeanimorum intercives confenfus obtinen nequit,
inter illos idem fatis impetrabitur vi amp; efficaciâ regm graüas,

(f)Epiil.
Paul, ad
Eplief.cap,
4.verf.j-.

(g)nbsp;Phil.

de fort

(h)Joreph.
Cont. Ap.
pion.

iû quo concordiâ 8c pace nihil magis intenditur 8c extoIHtur?
nunquid illos, quibus proximos fuos fieutifeipfos amarecom-
petit, diflenfionibus8cdifcordiisagitaricongruum eft? minime
gentium !

Sed nec minus unam tantum in una civietate Iperandam eftc
Religionem triftis omnis f$;culi experientia commonftrat-. Hor-,
rendarum quippe c«dium , cruentiffimorum bellorumcivilium^;
diffidiorum 8c contentionum çalamitofarum, perniciofilSmarumnbsp;:

8c execrandarum perduelHonum acrebeUionum, quin denique.
torarum rerumpubl. everfionum deplorabilium caufam unicam
8c fomitem crebro fuifle Religionis difparitatem , quis, nifi hi-
ftoriarum ignarus plané, nefcit? exemplis fpecialibushicdiâis
fidem facere, nec temporis , necchartae, quibus ineludimur: . i
ferunt anguftix. Veriflima tamen hxc efle omnia generatim ■ i ' ' ' ''
fatis Germania, Tolonia , Hungaria, Bohemia, Gallta, aAnglia^
Scotia,. 8c , ut uno verbo abfolvam , omnia ferè régna Se Re-
fpubl. manifeftanr. Sedquid deexteris, ôc à nobis magis remo-
us regnis verba profero? O utinam Se Patria noftra tellus harum
rerum teftis non foret nimis equidem verax! quas enim difli-
diorum accenderit faces, quas excitaverit rebelliones, quot:
hominum edideritftrages, in quam praefens ac fermé inevitabi-
le exitium patriam noftram adduxerit facra illa Hifpanorum inqui-
fitio, baud aliundè c{u^xn es.Religionii diverfitate oriunda, latet
neminem. Dignum^ertè, quo hierecenfeatur , Celebris fcrip-
toris hanc in rem locum aeftimo , quo inquit: (i) .quadragmta (pReidan.
annorum fpatio hominum militaplm quam centum (incredibile didu!) ßelg,
flammis, laque o , aquis haufla, 'variifque ob Reltgionem tormentis ex-
crticiatafunt. Eheu infehx nimium Se deploratu digna, cuihsEc
contigere patria ! quis taUafando temperet à lachrimts!

Tantum Religio potmt fuadere maloruml
Praztereo Se alios adhuc motus 8c diflenfiones, quxex fadioni-
bus 'Remonfiramtum Sc Of^raremonftramium , confimilibufque
aliis poftea prognata:, miferumin modum folum noftrum na-
tale afflixere Se defatigâre.

Concidit itaque fponte fua ex hilce notatis eorum opinio , qui
pluralitatem Religionis concordiae vinculum efle contendunt. Sed
nec alia etiam à parte Principis deefl: ratio , quae ipfum unam
t-mtxxm Rehgionem, fi fieri potefl:, in Republ. permittere jubet. Sci-
ta fimul Scflinngentia pro haccere verba OdoardtM'eßonii hic tan-
quam n'ofl:ra adoptare lubet (1) i^f^f omnes minus tutus videtur
Princeps nec fane bene fecurus, qui arbitrarias in Republ. fermittit Re-
ligiones , nam aut m alteram partem propendet, -vel in medio, amp; quafiin-
acjuiltbrio fufpenfiis confittit ; fi aliquo inclmet, àdverfaria fa^io eum
pro hofie habtbtt ; ß neutro vergat , ab omnibus pro Atheo hahebkur.
Neque proinds Prtncipis falus pati potefl contrarias cultus Rehgionis.
Straminea autem niilliufque efficaci^ funt , quae ad hujus viri
memorata verba fufFodienda regeflit Boxhomiushocmo' quot; ; (m)
verum enimvero non valtdum fatis eft iftud ejus (Westonquot; ' 'et.)
argumentum. Tertiumefi, quod hicagerepotefl Princ^J, amp; !' ^rin-
cipt exifiimamus ,nimirum omnium, qua haudnoxidi funtnbsp;. ^ Re.

Itgionum cultum, pariter omnibus eadem hbertate mdulta conctdere. Stc
enim optime fècum agi omnes exifiimabunt, neque pro impioilli ad fcribi
■poteß , qui ut fuam (3 dtverfam altis permittit, ita ßiam conßanter fer-
vat (3 tuetur Rehgionem^

Frigidè hase omnia regefta dico, quiatertium hoc nulle mo-
do procedit. Natnque omnis Princeps, qui arbitrarias permit-
tit Religiones, fuamque nihilominus fervat confl:anter, vel ma-
jori fervore, vel minus anxiâcurâ fuam profequetur.^lt;f%M«f»«?
majori fi in fua facra ille feratur zelo, prxterquam quod talis
vix, imo vix, unquam arbitrarias indulturus fit, nulla equidenv
alterius indolis profeffio fub illo Principe fibi ullam promittcre
Valet fecuritatem, veruro, utut nihil homines fufpicaces magis,
fibique invicem diffidentes reddat, quam Religionis diverfitas, ità
haud fecùs illo in cafu Principis omnes aftiones diflentientis facri
cultus populo fufpedx funt. Hinc autem certo certius contin-
git

(i)iib.j.
de Chrift.
Hom.
Offic.

(m)Inftit.
Politic, lib.
S Cap. 6.

git, ut ille populus, fimulacvel minimum fuum Principemmo-
lm imagina«tur, quo fua aliquid detnmenti forfitan caoere oof
fet profeffio , extemploillum odio profequi incipit • quod nh^
invaluent, non ram Rempubl. gravibus fatis incommodis'preï
fifle cornpertum eft. Minon vero zelo facra fua ü ampledatur
omnibufque favere fi videatur ReMus Princeps , Aihilomi-
nus tamen Atheus omm procul dubio apud populum audiet iUe
Luculentiim atque hanc rem abundè confciens exemplum fi^S
peditat nobis Lleétor Palatinus , Fredricm , diftus Sap,em \
Princeps magnificum amp; puïchrum templum exftrui curavit
ludque Concordiae Fanum ideo nuncupavit, quod Pontificios '
Reformates, Lutheranos , amp; quofcunque alios in eodem facra
fua celebrare vellet ; nec fane alium hac in re intendit f^m
quam inter illos omnes haélenus diflentientes Sc acriter conten'
dentes felicem excitare concordiam.' Sed quid laudis amp; honoris
hoc fido confecutus eft ille Princeps ? nihil profefto aliud
quan ^d fibi fplendidum Athei nomen vindicaverit Sacra

Aft verô unitatem facras profeflionis in republ. commendan
tes, haudquaquam innuimus nullibi locum habere poffeeiufdem
plurahtatem : nec etiam ubicunquè plures dominantes inveni-
mus Rehgiones, ibidemfubditosarmis, fupplidis, cxdibusaliif

caeterafque Ita per fas 8c nefas delendas eflè, contendimus. Abfit
longiüime hic dirus 8c execrabihs agendi modus ab omnibus il
lis , quibus vel minutiflima tantum fuperfunt pietatis rudimenta^

injuriofofque in Deum pariter ac genus humanum exdamando.'
omnes , quicumque in illas dominium afi^cftarenon VQvcntuv
luftravimus. Undè 8c merito cum Hornio condudimus a„nd . v
(n) tiHllkts fane m republ. fernicioftor fa error auam UU u r. ' ^ (n)'ndif-

haud tamen levem (eheu) apud Galliae regem hodiè , tefte ex-
perientiâ , applaufum mereptia ! verum utinam tantum Gallo-
rum regi, Se non pleri^ur (imo vero quidni inquam omnib^ )
Romanorum facra profitentibus Principibus facra haec ÔC im-
proba arriderent confilia ! qu« attamen 6c nunc temporis ipfo-
rum mentibus infixa hierere , mirari neutiquam finunt G. Hor.
nii verba (p) ^ hac gamp;neralk opinio fitit omnium Chrifiianorum occi~
dentis ufque ad annum Chrifti 15-17. ita quidem, ut omnes , qui di~
verfitatem %eligionum. introdmere moliehantur, fuh nominehareticorum
combufti (3 fupplicm affeBi fitejnt. Quis mortalium mente fuâ ,

Plures itaque aliquandô in Republ. tollerari poffe (imo debe-
re , fi dé fafto obtineant, neque aliter, quam ilhcitis ejufrnodi
modis erui valeant) audafter afferimus. Et praecipuè quid^
iftic plures Religiones felicius admitti autumo, ubi Reipubl. lalus
à fubiedorum dependet multitudine. Atque hmc non male nec
cum noftrce Reipubl. difpendio in patriâ noftrânbsp;Religto-

num pei-miffa eft pluralitas. Non aliâ etiam de,caufa Romam
jam olim Rempubl. hominibus abundantem Sc faecundam ro-
dere nitentes, exterorum ritus 6c ceremonias admi^ere oo^ QU-
bitarunt. Sed tamen etiamfi plures quandoque inR.epubl. tem

(o) Virgil,
lib. z.

Mneià.

(p) adln-
ftit. Box-
horn. lib.
l.cap.7.

(q)Lucret.

fr) Tacit.
iaAgr. i.

tAtera tollerandx, ßnt , ea admittenda videatur , qua ad neganàam aut ftit. PoS-
minuendam tmperanitum auEloritatem comparata efl , vel quoquè'(ut
hoe uno omnia compleftar) quaecunque ipfis Reipubl. funda-
mentis contraria eft. Pofitâ hac generali ÔC in omni benèconfti-
tutâ Republ. ftuftiosè obfervanda ïegulâ, non eft, quod iTiire-
mur Hebrsorum %eütgtonem tantopere femper Romanisquot; fuifle
mvifam. Non eft quoque hinc , quod obftupeamus multos C^-
fares tot Sc tam faevibus in Chriftianos inveftos fuifle perfecutio-
nibus : noverant quippe illi Chriftianam Religionem docere ora-
cula , anguria, fimiliaque omnia non nifi mera hominum fig-
menta , quapropter Sc floxi penJenda , imo coutemnenda efli;;
qu£e quidem prsecipua Romani Imperii fulcra erant, quibus fub-
verfis univerfae Reipubl. ruina certo fubfecuta fuiflèt. C^in
tandem hinc non eft, quod quis ftupefaftus quasritet, quani
ob caufam in hâc ipsa noftra patria ( ut citeras omnes miflquot;as
faciam Refpubl,.) Sociniana %eltgto adeo fitexofâ , multiique in
locis, in quibus viget Reformata, tam feduloarceatuf 'Äf%«9 P«.
pifltca,nbsp;- : •. . / :

Paucis attamen in rationes , ob quas geminae hujus Religionit
cxercitium minus hberèindulgetur, difquirere, esequenumjufl:»;
fatis ac validse fint ad illud ipfum prohibendum , aniîiiô volverc
lubet, Soctmana ob quam caufam juftiflfimè profcribàtur Religiè
fugere poteft neminem , cui modo , quam impia Sc pemiciola
illi homines in Theologiacudant dogmata, conftat : dogmata
profefto univerfunçi Chriftianifmum , ideoque per Chriftianifmi
everfionem Reipubl, fundamenta omnia fubvertentia plane Sc
confodientia ! indolem autem Sc naturam horum- omnium' dc^-
matum explanare Theologici, non Philofophici fori duco/Pon-
tificia Religio ob quas diligenter, ne vires induat , opprimenda fit
in Proteftantium Republ, rationes fi quis indaget, illas nume-
ro haud exiguas, nec levés valde efl^e comperturus eft. Si alla
fané ad Reformatse vel cujufvis alterius , qu,am Pontificiac ,
Religionis Reipub, interitum Sc pemiciem nata videauir Religio,
fola procul dubio Romanenfium facrorum profellio illa agno-

.. . fcendà., atque unica, jure iammo %elignntbfis ceteris omnibus
hac in parte palmam prxripere cenfenda eft. Hxc enim ipfa
quam direétiflimè generali illx regulx, in permittendis %eli.

fVowfejobfervandx, atque priced. Thef exhibitae, adverfatur.
.•quot;undamentis utiquè Reipubl. contraria , fimulque ad impe-
rantiurö. auftoritatem negandam 8c minuendam fuâ naturâ
comparata eft. Qtiam veritatem ut clarius deraonftratam de-
jnus, illorum hominum nonnullas, quas fua.^^//^«ofovereju-
bet, opiniones Sc perfuafiones perluftrare necelfe hic duco.

Fundamentalis régula, quam Romana Profeflîo omnium
Rétigioforum animis anxiè 8cfummâ curâ inculcat hsec eft:
Jj£rettcii,ßve à Pontißciä dtjfentienbm omnibm Religione, nulla efi ha-
bendaßdes._ Non hic jam ex profeffo difputare animus eft, num
hociHorom dogma, quod ifidem haereticis quidem dare per-
mittit, fervare attamen (mirabiledidu) vetat, autexS.Scri-
pturâ aut ex naturâ à fui propugnatoribus demonftrari valeat
unquam? quod fané fimu ac praeftiterint iUi Heroes, perfua-
fum mihi plane habeo, quod eo ipfo temporis momento

j^M) ^ Terra fer et fiellM', ccelujpfindetur aratroi
- n- ■ rr y-tpdii dabit fam:mas i^.dabit ignis aquas,
ftojïirinquam , me hujijs' quaeftiónis campum longius introi-
turum eflè i ^quoniam ipsâ fuâ abfurditate hœc régula fibi ipfi
manus violentas infert abundè. (x) Fides emm data publico fœ-
dere (imo.-vero etiam privato) fervari etiam debet haretico, infi-
lib i.cap.7. del} hofii r£beHi -^ ß/enim turpe eft fidem illis fervajfe, tme nequi'
i^m^ d^M ei .debvtt, ß nondebuent fervari. nos vero hic folummo-
do çmnium Rerumpubl. fundamentum tollere hoc ipfum
^(ÔsJSiî^îi' oftendiÛè contenti erimus. C^icunq-ue certè vel le-

fv) Ovid.

A. I.Trift,
îleg. 7.

viffirnâ tantum attentionebujus mese diflTertationis Thef.6. Se 7.
CY,olvere dignatus eft , perfpeftum ille fatis habet focietatis
oÊûEiis-fulçrum. ac fundamentum praecipuum eflè , ut padum
i/ly.d., jiît-et;magiftra.tusfubje6tofqueiâ:um, fit firmum Se invio-
labile aîj utraque parte ; qua propter 8c jurejurando , utpote
medio ad illius fanditatis perfuafionem contrahentibus ingene-

quandoquidem Reltgio Papiftica «ullis hïrïrquot; 'quot;' ^^^
quantumvis jurejurando alTertis fidem fervare SSv
nullum clarè doceat, amp; tamen ex illius cuiur^.v quot;quot;'
nemmjeci, padi fervatâ fide Reipubl denSo??^
mentis compos bxreticx (utcum ^s iSf '
qua publicè introducitur, vigetvè X/ILT^nbsp;'

millenas calamitates, imo extrema quxvisinfi,'!;,'quot;'^'
imminerehaudprxfagiat?nbsp;^ quot;^'^^P^mque mtentum

Ità primo, quia in Rerumpub bafimimoin ' P
facer cultus, eundem profcribendum efTp .fi i
fecundo idem quoque lierito inferendu^S nnbsp;^ed

nium aflerunt. Atque hifc qX^eund^^^^^
vis occafione jureju'rando fu2 S ftratj hquot;quot;quot; quot;quot;quot;
lùm, verùm amp; ipfi Pontificio , iSquot;'' r?
ità ab obfequi. obligatione
Deplorabilem equidem amp; miferrimum efll ïlL
ftatum, qux hac opinione imbutis abundir . l
non cernat ? iftic imperantium audorira! «^.'V'bus , quis
fola ab extero hoe vel illo exfpeftanda P.n^'^'u^ quot;quot;^j^^as
quu promptitudo unicè à Pontifias m.^;,!^^ '
lentiâ , qux quam exilis fit in hxJeSnbsp;^ benevo-

hanc m rem Scriptoris Politici Boxh • Pquot;'quot;» revera funt
etiam:ob alterius Principis auftoritatpm ïnbsp;neque W Kb.»,

folvendos fufcepermt. Notatu verc. digniflima funt, qus mox
fubjuneit verba : profcnbimus qmqtte obfeqma, qutbus JubdtU ejnJ-
modt pro fer,ptionum mtc,mjfima fulmtna adverfm Prmap^
tur, fubvertunt enimifta Ö turbant jus domtnationis. RejiCit fcil.
auftor pofterioribus hifce verbis amp; alteram Pontificiorum
Reipub. non minus nocentem fententiam , qua non tantum
débita obfequia Principi negafle contenti funt, verum cuilibec
privato fimul acPontifici hoc fado rem gratam fefe prsftitu-
rum noverit , licere , imo fi illud ipfum juflbrit Papa tenen
quemvis è medio tollere Principem fibi imaginantur , fuaqui-
àem �atone illum,qui hoc fcelus perpetraverit, magna apud
Deum prœmia efle demeritum, credentes.

Tertio denique arcendam efle Profeflionem Romanam
afferimus; quia eandem profitentes omnes cunfta, quae Re-
formati aliivèpoflident, Publica bona, immunitates, Privile-
gia See. fua amp; fibi per vim extorta efle, perfuafum fibi firmi-
?er habent : qua perfuafione infedos muitos in Republ. ha-
bere fubjeètos quam periculofum fit, nemo, nifi inlipiens
plané, non perfentiat. Ab illis fané civibus nihil aliud exfpe-
ftandum reftat, quam utvel minima occafione data, de amil-
fis rebus fibi recuperandis amp; repetundis cogitent , ejettilque
Reformatis aliifvè earum omnium dommium fibi iterum ven-
dicare ftudeant : illos namque omnes expellere, quia lua re-
peterejuftum eft, ^quum lidtumque non modo effe ducunt,
Verum enim vero quoniam multa , qu« facro ufui ab .ill.
fxco furore dida funt , ab aliis in ufum profanum impendi
comperiunt, quin qu« facris adhuc ab ns ï^nperidun ur.
non nifi fpuriis^ (ut illi autumant) amp; h«reticis add.cuntur
hinc quam maximè ad omnibus ill.s boms
obligati obftridique funt, ut h«c rurfus ver® O«' cet) amp;
unicéDeo accept« Reltgtoni admoveantur , atque ita hac m
parte fuam erga Deum offlciofam oftendant mentem. Horum

otïinium Sc fimilium exempla non eft, quod longé qu^ramus:
vel ipfa noftra patria, imoipfiflimahasc, inquadegimus, urbs
VltrajeâumteQi\iÇ\t. C^id enim anno 1672. Ludovtd XlKregis
Gallis; copiis pontificiorum adauftâ magis potentiâ, contigit,
abundè conftat.templum noftrum maximum nonnè modo tunc
temporis Reformatés extorfum, inquè illaidololatricam fuam
pub icè illos exercere cernere , volentes nolentes debuimus,.
Rehgioneml annon jam tempus efle natum omnes uno iótuGeu-
feos delendi, bona fua cunda recuperandi, illorum haereti-
corum jugum excutiendi, Sc confimilia deteftanda alia, quae
benè multa iftius, ( Eheu infelicis nimis! ) temporis enarrant
annotatores, patrandi, per plateas paflîm illorum hominum
audiebatur murmur ?

Patet itaquè luce Meridianâ clarius ex allatis hifce omnibus
PontificiamÄi?%w«fiw ad casterarum ïReligione illa abhorrentium
Rerumpubl. interitum natura fuaquafinatam efle, neque ul-
lum Papifticas profeffionis hominem utpotè genuinum Papi-
ftam, bonumcivem efle pofle. Bonus etenim civis. (a) reBo- (ajPuff.
rihus civitatis debet reverentiam, fidelitatem obfeqtÙHm. Cut con-
junBumeft m idem prafenti fla:ui adquiefcat, neque adres novas ani-
tnum adjiciat, neque alteri cuivis adhareat magis, eundemve admi- cap. 18,
retitr ^ veneretur, utque bene Ö homnfice de itfdem amp; eorum aBio-
nibus fentiat atque loquatur. Hifce equidem omnibus nihil minus
prseftat, qui pius pontificius audire velif.illum enim nec reve-
rentiam , nec fide itatem, necobfeqüium fuo Magiftratui de-
bere patefacit illa régula r haretids non efi habenda fides. Vid,
TheC^p. eundem neque prœfenti adquiefcere ftatui common-
ftrat illud, quod quivis Papifta omnes fuos intendere femper
teneatur nervos, ad imperantes fuos seque ac concives expel-
lendos bonaque eorum omnia ac privilégia, utpotè reverâ fua
diripienda. The{:4i. deniqiiè nec eundem alteri alicui minus
adhasrere, eundemque admirari Scvenerariamp;c. claret exeo,
quod Pontificem R. rerura omnium adoptat dominum, impe-
rantefque non minus quam parentes ab illo dependere ftatuitî

Thef 40. fpeciales magis rationes, quas rem perpendenti bene
raulrs occurrunt, ad peftiferam hanc amp;quorumvis malorura
'rodoftricem , Papifticam Religionem ubique profcribendam,
lie affignare nimis longum foret, verum generahbus hifce,
quas tamen ad hoc ipfum perfuadendum plus quam validas
agnofco, indigitatis potius qUam pro rei dignitateamp;exigentia
pertraftatis, huic materias colophonem addere difputationis
jubent limites.

Ità quid de Socinianis 8c Pontificiis fentiendum fit luftrato ,
verbo quoque num AnabaptiftEe in Republ. videantur ferendi dif-
quirere placet. Ut autem diftinftius nos in hujus quaeftionis
procedamus determinatione, diftinguendum hic in limine elfe in-
ter Anabaptiftas judico. Duplex enim illorum hominum genus
fefe prodit. Quidam illo infigniti nomine funt homines turbu-
lenti, feditiofi , magiftratibus jufta detreftantes obfequia , aliiC-
que malis furentes affeftibus. Alii autem iftius nominis funt
quieti magis , paci perquam dediti 8c belligerare quidem illici-
tum fibi opinantes, fed tamen , ubi rerum gerandarum nervus,
pecunia fcil. , defuerit, Hbenter fic fatis ad bella gerenda num-
mos conferentes. Ipfam quoque hant inter Anabaptiftas adhibuifie
videtur diftinftonem Hornius: (b) fer Anabaptifiicam (Religio-
nem puta) intelligimm feditiofam illam hominum colluviem, qua omnem
magiftratum amp; ordinem evertit , quales fuerunt ToM^E Munsteri
et JoANNIS A Leypen feBatores Ô hodie in Anglia qui vo-
cantur Qiiakers. Excifiuntur (inquit au£tor) Anabaftiftds , qui
funt moderatiores , iS a turbulentis illts conpliis abhorrent. Praemiffâ
hac diftinftione, quxftionem propofitamfacilinegotiofolvimus:
8c quidem prius Anabaptiftarum genus perniciofarum illorum
opinionum ergo , 8c ob modos agendi in Reipubl. involantes
falutem profcribendum , pofterius autem , quale patria noftra
paflim cernit , intrepidè admitti pofTe fentimus. Nec quidpiam
ad , turn hos , tumj illos Republ. arcendos Anabaptiftas , infe-
rendum valet quorundam objedio, qua illud ipfiim ideoconten-
dunt, quod bello nomen dare nullus illorum non tantum non velit,

(b)indif-
fcrt. cid.
Inft. Box-
horn. Po-

lit. lib.(I.

Cap. 7.

fed nec cuipiam ex %eligionü fuse praefcripto illud integrum fit.
Nullius utique momenti, amp; prxcipuè quidem in noftrâ patriâ,
hanc difficultatem dico, quia non omnes ac finguli mihtije ope-
ram dare ÔC caftra fequi cogimur , fed Reipubl. Eequè fuppe-
ditantes, quam merentes ftipendia opus funt. Cui primo quan-
doquidem illi fatis funt apti , inio vero haud raro hâc in parte
ceteris prseftant concivibus, quia plerumque fummâ induftriâ 6c
ftrenuè mercaturam exercentes, ingentem nummorum vim fibi
corradunt, neutiquam , quod Marti fefe tradere nollint, Re-
publ. ejiciendos efle concludimus.

Aft infkntem mihi aliquem audire videor. Helvetii quidem
expulêre Anabaptiftas, quia fibi grave amp; Reipubl. noxium erat
illorum hominum genus : quidni ergo ôc aliis focietatibus idem
hoc conducit , utpotè idem in illis experiuntibus ? at imperitc
profefto, nec Reip. Helveticse regiminis formas fatis gnarus haec
regerit quis, inter Helvetiorum amp; noftram aut quamcunque aliam
comparationeminftituens Rempubl. Quicunque Helveticas Rei-
publ. perfcrutatus eft regiminis formam , procul dubio invene-
lit iliara efl'e talem , ut, externo ingruente hofte , non exteris
£equè ac indigenis (uti hîc loci amp; alibi contingit) ad communis
propulfandam hoftis vim utantur militibus, verum ex propriis
femper amp; domefticis civibus exercitum inftruant : qui ut nume-
rous fatis hoftiumque viribus refiftere par fit, omnibus ac fin-
gulis fefe armorum peritiâ imbuere injungitur. Ex qua civium
exercitatorum multitudine urgente neceflitate tot , quot ad ho-
fti obiam eundum opus efle ducitur , eliguntur. Ubicunque
autem hic agendi obtinet modus, iftic amp; Anabaptiftas pernicio-
fos eflê quis neget ? domi enim fi quietè manere ibi permittatur
Anabaptiftis, non pauci quoque ex cteteris civibus multiplicium,
qu£e bellum indivifim concomitantur , mifcriarum amp; incommo-
dorum pertaefi ad,^ illorum exempla fefe componere, belloque
fefe fubducere conabuntur. (^od fi femel, iterumque 8c fa;-
pius tandem contingeret, breviflimo temporis fpatio totius pro-
cul dubio Helvetiorum Reipubl. interitus expeftandus foret.

Undè deniquè politico admodum fado Helvetios Anabapti-
ftas ejecilTe inferimus , modura attamen expulfionifque tem-
pus neutiquam approbantes.

}i^càç.ReUgio}mm in focietate difcrepantiâ : cui tamen ma-
terias antequam finem imponam faluberrima duo obfervatu-
que digniffima hoe loco prius obfervafle, nequaquam abfo-
num exiftimo. Primum eft , quod , ubicunque %eligtonum
admittitur pluralitas , una femper , quam Religionem flaws
nuncupant , inter esteras omnes caput extollat, Sc maximè
dominetur. Gum enim alia aut aliae in Republ. vigeant pro-
fefiiones ; flatus Religioni azquivalentes ferè , vix equidem mi-
nima fefe obtulerit occafio , quin (ut enim ambitiofos fua na-
tura cîEterifque dominandi cupidos comperimus mortaleis)
flatus Religioni mÇiàns Qixu'ànt., fuamque priori fuo deturbato
folio, ejus loco fubftituere moliantur aliam, quam ftatuspro-
feftionem, amplecbentes fubditi. Quod incommodum itaque
utprxcaveatur, prudentis œque ac fapientis magiftratus eft,
fummam fuam in id collocare induftriam , ne, plures in Re-
publ. concedens Religiones , à fuà abhorrentium casterarura
omnium accretiones nimium promoveat, fed ut potius, cum
vires nimis ingentes illas fumereanimadvertat, eafdem oppri-
mât , ne tandem fux nocere valeant Religioni. Alterum in
Rebuspubl. obfervandum monitum eft : quod non facilè imo
vix mutanda fit Religio flatus ; idque nonminîis ubi uniformis
facrorum cultus-, quam ubi multifarius obtinet. Quemad-
modum enim omnis mutatio fufpefta femper malique habita
(c)Box-nbsp;ominis , undè quoque politicorum natum eft monitum:

horn. Ex- C C ) nihil facile in Republ. ejfe mutandum , cjuia omne publicum
plic.Inftit. exemplum eft fœcundum, ?3flquid in unarefaäum, in ceteris exem-
r Cap.' ï'ö.nbsp;' prscipuè hujus rei veritatem in Religionis per-

mutatione confirmatam fuifle fexcenties compertum eft.
Eîlt;:empla hujus veritatis nimis multa initio reformationis ha-
buimus obvia, Quam cruentis Sc atrocibus bellis civihbus ex
hoc unico, de quo loquimur, fonte deduólis, quem admo-
dum

dum multis aliis in locis, ita nominatim in Gaamp;J dècertatum
fit tamdiu, donec famofo illo edido Nannetenß res compofita:
fuerunt, fatis fuperque orbi Europeo notum efl;. Sed miflîs
omnibus illis qu« aliquo abhinc tempore in Germania^Belgio
noftro pluribufque aliis contigêreRebuspubl, vel hodie ipfana
Angliam , Se quidem facobum fecmdum , teftem hujus rei
invocemus IccupÉetiflTimum. Ex quibus itaque omnibus infe-
rimus, nontemerèaut facilè quidpiam in -Se/?gwKemutandura
eflè. Acuta fané amp; recenferi digna funt hominis cujufdam
IvèrkReltgione remotiflimi hue aurigantia verba : (d) eos qui WMaecen.
in dmnis altquid tnnovant odio habe ^ coerce, non D eorum folum caufi^J^^^^-
(qms tamen qui contemmt, nec aliud fane quidpiam magnifecerit) fed ûumlib.3.
quia nova quamp;dam numina hi tales introducentes, muitos impellunt ad
mutationem rerum. Vnde conjurationes, feditiones , concilmbula exL
fiunt res profeclo minimeconducibtles principatui. O aurea Se magni-
facienda monita ! quae utinam , fano fenfu intelleda, Se hö-
diè ad animum vocarent faftionibus nimis acnter inter fefe
dimicantes noftri reverendi Theologi ! nae illae Ecclefiae pari-
ter Se Reipub. tandem quid mali portendunt.

fed tantum difputationem confcribendam fufcepe-

Ad alias multas nec ignobiles planè progredi exercitii hujus
mei expofceret ratio. Verum enim vero, quandoquidem non

rim meque , utpote arftiori inclufum gyro , juftas difpuca-
tionis limites Se terminos jam dudum tranfiliiflTe fenferim , fi-
nem hîc loci Inaugurali meae qualicunque DiflTertationi ira-

g. In cognofcendo vero permagnum prajadicia eße impedimentum ,
neutiquam inficior.

4. Vniverfalem autem dubitationem eße contra illa remedium ipfo mor-
bo deterius longe, pariter adflruo.

jT. Thilofophum fia Philofophemata ad S. Scripturam componere y
non vere S. Scripturam ad fua torcjuere decet Philofophemata.

б.nbsp;ZJnde amp; abfurdè haud minus quam impie, rationi noflra non mi-
norem , quam Revelationi adhibendam ejfefidem, quidam fiatuunt^

7.nbsp;Ex objeBorum diverfitate dtfciplinarum dijferitas potijfimum dedn-
cenda.

8.nbsp;T erper am nihilominus , qua eodem materiali gaudent ojeBo^ k fe
invtcem formaliter non eße difiinBas quis contenderet.

9,nbsp;Imperite hinc nonnullos, Metaphyficam cum LiOgica confunden-
tes, videos.

12. eJH'erito, quod nec prius aliquid prafupponit, nec quod per alte-
rum y tamquam termintim medium, probari valet y ut^3e quo con-
clufiones educi poffunt, principii per Je nki decoramus nomine.

Ig. Tale autem princeps falutamus : Impoflibile eft idem Gmul
efle amp; non efle.

15.nbsp;Falfitasy malitia, aut imperfeBio in genere Metaphjfico frufira
quamp;ritur.

16.nbsp;Claramamp; difiinBam praceptionem in abftraBo normam veritatis
did poße non nego.

ly. Hanc tamen m concreto, atque hinc in Philofophando y ullum ha-
bere ufumy pernego.

21.nbsp;Deum vero exiftere tanto certtui cuntT^loetice, turnDianoe'tice
conftat.

2g. Q^os tamen,fimodo darentur, Carteßaua idea convineere nequa-
quam valtda fatis funt.

24. Dei clarißimam (3 difiinHifftmam ideam non modo haud habe-
mus, Jed ne quidem habere pofumm.
Independentiam omniumdeigt;eodemonßrabiliumbaßn collocamm.

27.nbsp;Haud minorem abfurditatem incurrunt illi,, quiDeumperejfen-
tiam nullibiajferunt, quam qui eundem calis includunt^

50. Eandem poft mortem Juperftitem fore veroßmile facit ilUm im-
materialitas, indubitatum Divina fanBitas amp;jußitia.

gl, Animam immaterialem ejfe perperam quis ex eo infert, quod de
corpore dubitare poßit, non vero de anima.

27. Habitum non errandi homines fibi in hoc rerum fiatu comparare
poß,fi modo velint, periculofa pariter ac falfa thefts efi.

159, JPliutuam relationem anims. amp; corporis refteBu operationum ne.
quaquam tpfam conftcere unionem credtmm , verum illam tantum-
hujus ponimus confequens.

41,nbsp;In ommbus corporibus mam eandemque ft'atuo formam fubftan-
tialem materialem.

45-. Tempus produci poteft tn indefinitum ; aBu vero unquam infini-
tum effe nequit.

48.nbsp;Unde amp; duas turres, adperpendicuhim quamvis ereSlas, fafiigio
nihilominusa fe invicem plufquam bafidifiare poffe after0.

49.nbsp;Corporis gravitas frafirà tribmtur globulis athareis, in terram
impingentihus.

fo. t^Kinus benè particularum motus minimarnm , prima amp; unica
fiuidi decantatur caufa.

5*2. Vt nec quivis particularum ignearum motus, at vero folus ad li-
neam reBam, lumen producit.

5*8. Quare rerum imagines, qua in oculi fundo inverfk pinguntur,
mens tamen reBoi percipiat ? quare geminus oculus geminum non
reprinfentet menti ohjeBum ? cur corpus ardens in orbem aüum an-
nuli ignei referai fpeciem ? explicatu perfacile efi.

60.nbsp;Sonum acutum in inftrumentis muficis a celeri, amp; gravem k len-
tiore particularum motu derivo.

6z. Artis tJMechanica infirumenta non incommode ad gêner alia tria
capita vocari poffe credo : veBem fcil., trocleam (3 planum incli-
natum.

65,nbsp;Aftronomiam vero jucmdam pariter atque utilem aftero fiien-
tiam.nbsp;66. Cur

66. Cur qu£damfielk, ubi horinon obtinet obliquus, in uno diutius
quam in altero commorentur hemifpherio ? facili negotio détermi-
nât Afironomia.

6j. zJMinus accurate loca, vel minimum in ortum occafitm^e a fe
invicem recedentia , eodem meridiano gaudere perhibentur.

In ecclypß lunari quandoque lunam una cum file fupra horizjontem
confpeilam fuijfe, neutiquam abfurdum efi,
59. Neque lunar is, nifiplenilunio, neque folarisnifi in novilunio contin-
gere potefi eccljpfis.

70.nbsp;Stellam polarem in ipfo polo confifiere , atque tam primo quam fe-
cundo carere motu, plebeia efi opinio.

tiam impie contendit Hobbes.
7^, Pirtutem morralem in voluntate, non in appetitu fenfaivo locamus.

82.nbsp;Qumam fit optima regiminis forma in genere definiri nequit.
Frufirk funt, qui folam tJHonarchiam tyrannidi fubjeQam fia.

ftatim tyrannm eft habendus.
8 7. Fœminét, ad imperium non videntur admittenda.

An/mperatorem pugneinterefe deceat'gt; diß.
95-. An in bellis civiltbus viro bom fefe neutralem ftrvare liceat} dtft.

Um Mayors tragico clamore hmic perfonat Orbem
; Omnia dum lacrymis dumque omnia cladibus implet;

Formofus Paftor forßon, ad littgra Rheni ^
- Quâ fluit ac lambit Trajefti mœnia fluftus,
Securus refidens, Thjrßs modulantis in umbr'â
Excipiens numéros , fimiles panbufque rependensj
Impavidus Martis fpemebat bella tremenda.
Inflabat calamos Corydon modularier aptos,
Thyi-ßs 8c argutâ cantabat arundine verfus.
Incepit Corydon Inbsp;verfufque regeflSt.

Corydon. Thyrßzgt ( fub viridi quoniam confedimus umbrâ )
Tu vitulos fervans, laeti qui prata pererrant,
Dumque ego lanigeras Patris confervo bidentes,

Jungamus calatnos ambo , paiiterque canamus.
Non renuam cantus. Vobis fi carmina prjefto.
Alternis vicibus, Corydon , nunc cantet uterque :
Incipe tu verfus , quoniam maturior aetas
Te magis edocuit , nos carmina veftra fequemur.

Dkite Piérides nova carmina , dicite Mußt.
Dum Thyrßs calamoj ftimulat, verfii fque laceflat,
Et vocat ad pugnam in quâ me pr^ecedere juflit.
Dum pugnam aggredior faevam cumque hofte timcndo,
Ac pennata cohors jam cantat claffica roftris j
Dicite Tierides nova carmina , dicite Mußt,.

Qui, quos, quidve canam? rigidicertaminaMartis
Enarrem ? pavidis aut arma timenda Colonis ?
Numve ut amica Venus dulces auferre triumphos
Suevit ? peftoribus figat ilia tela Cupido ?
Hamp;ccine Piérides nova carmina ? ßccine Mufnt, ?

Non ea fi^nt Thyrfi noßris nunc cantibus afta.
Carmina rurivagx Mavortia pfallere canna:
Sunt hebetefque nimis; nec noftris auribus ifte
Cantus amatus erit ; cecinitque ha;c Maro Celebris :
Et Nafo Veneris cantavit blandus amores.
Non ea ßtnt Thyrfi nsßris nunc cantibus apta,
Cantemus J a c o b u m , magna comitante cateiTa ,
Qui Cathedrain fcandit, nunc ultima figna laboris
Ommbus hic retegens j nunc ultima praemia pofcens :
Nos. hujus laudes cantemus arundine dulci.
Sunt ea ßsnt Corydoa mßm nunc cantibus apta.
Poft vi'gilans ftudium., V r i s i , poft mille labores
Piëria' lauro cixigantur tempora veftra.
Débita nunc genio veftro eft. Tu percipe Itetè
Fruftus, quos femper te promeruiflfe juvabit.
Te vidit quondam ftupuitque caterva Studentum
Aftrophilis jundum , genio fuper ./^.thra volantem.
Te, adfpexitque oliia ftupuitque caterva, Studentum
Abdita pandentem cunftis miracula Mundi.
Te audivit nuper ftupefaóla corona Sophorum

Thyrßs.
Corydon.

Thyrßs.

Corydon.

Thyrßs.

Corydon.
Thyrßs.
Corydon.
Thyrßs.

Naturam mentis manifeftantem omine dextro
Thffu. Te nunc aufcultat ftupefafta corona Sophorum
Monftrantem quodque amp; Politiam peétore ferves
Corydon. V KI si u s cdocuit te V u i s i , tuque Maaftw'
Ingemo doali ipiras. veftigia dofti.nbsp;■

Thfrp. L u Y T s I u s inftituit te V r i s't tuque faeaci
Indole contendis fequier nunc Jacobe paffus
Corydan. Fortibus atque boms fortefque bonique creantur

Semper equis patrum fimul eft virtufque Juvencis
Thyrfa. Devius à redo nec tu nunc tramite aberras

Sed genium cunétiâ moivftras Jacobe parentis
Corydon. O! te qui genuit , te qua: peperitque beati !

Tu decus es Patris Vrisi tu gloria MatrisJ
Thyrfs. Suntque foli Patrii feb'cia limina veftri !

Et muri qui te poterunt adfcribere civeia.
CorydoK. Dum vitale mihi lumen Di cernere donant

Tibia te noftra 6c te fiftula noftra fonabit
Thj/rfu. Aëria dum. luce frù-or/ mens corpora junéta eft

Tu noftro ca-Umo noftro cantabere buxo.
Corydon. Qu,i velit J A c as o méritas perfolvere honores

Tondeat ispc«cos , vulpefque ad pafcua ducat.
Thyrfi. Nitituf 6c V r i s î dignas qui dieere laudes. quot;

Colligat à raucis redolentia mella cicadis,
Corydon. Define, jam Thyrfi, jam defere carmina Vw,
Non noftrum. Vrisî meritis perfolvere cantu.
Thyrfu. Sunt ea carminibus Corydon nimis ardua noftri's

' O raakt m' op V laat ft ^ door wetenfchap j verftandj
[En deugd j ten top der opperfte eeretrappen:

Zo werd nC op 't laatft tot fteunplaar van 't land
Endiend tot middelvoor''t verval der-wetenfchappen.

Zo volgd de Vries de Vries in^t wysheyds fpoor t
Zo treed hy na de flappen van zyn Vader :

Zo gaat hy my en al zijn makkers voor
Die hem naaroogen-, en graag volgden fchoonwat Jpader.

Vaar zo maar voord o Dtrechts pronk-Jieraad j
Wil fteeds in deugd en in geleerdheid groeyen:

Verftrek op 't laatft tot ftut voor Kerk en Staat i
Zo zal uw lof en naam nog na veel euweu bloeyen.




		1quot; '