DISPUTATIO

I N A 'ü G V R
D E

CHLOROSI,

A M

SUMM O FAVENTE NUMINE
Ex aiiBoritate tMagnifici ReBorts,

D. H E R M A N N I -W I T S I I,

s. s. Theol. Dodoris , ejufdemque in Inclyta Academia Ultr^edina
ProfeiToris Ordinarii , amp; Ecclefiae ibidem Paftoris facundilfimi,

NEC NON

AmpUßimi Semttu Academici Confenßt, ^ AJma
Facultatis MED IC amp; Décréta ,
PRO GRADU.DOCTORATUS
Summifque in MEDICA Honoribus, amp; Privilegiis
ritè , amp; légitimé confequendis,

Publica Examini fubjicit
JOSEPHUS ANDERSON, Angluî.
Ad diem p. ymii j loco horifqne folitts.

Clarißimo ^ generofo
v i ko

d. allan lamont

A R M I G E R O.

. De fe ob fingularem ejus humanitatem
optime merito.

Tenues hafce ftudiomm fmrum primitias in
gramm animi indicium.

Humillime offert

JOSEPHUS ANDERSON.

'A^ïior équot; Defendm.

CHLOROSL

Prooemium.

um leges hujus Äcademicz ita Je
haheam , m unufquifque fpeci-
men aliquodfludiorum fmrumin
lucemprofene debeat, amequam
laurea do^orali coronatur. Mihi

^__^ chlorofin enodare, quantum inge-

nii mei tenuitas fert, felegi. Faxit Deus, ut ßt
in nominis fui gloriam, poximi falutem , ^
fludiorum meorum incrementum.

Abfque uUis itaque ambagibus adpropoßtumme
accingam, ^ illud quam bre^iter poßum traBa-
ho i^ fcil Chlorofeos naturam pro virili explica-
bo. ejus caufas y proximam feil, ér' remotas al-
legabo- dr ultimo curationem brevem fubjun-

gam.

THE-

, \ T H E S I S L

Er Chlorofin hic, intelligo fœdum iftum foemina-
rum (virginum dicam) colorem, variis concomi-
tantibus iymptomatis. Fœdum colorem dico, quo-
j niam in diverfis fubjeßis variat ; ( prout feil, humo-
res per fuperficiem corporis circulantes quoad mix-
turam felè habent ) in quibufdam enim pallidus eft, in aliis fub-
flavus , in aliis plumbeus, fed ut plurimum fubviridis , unde
Xf^aipoai; ( quod morbum viridem dénotât) amp; Anglice , the
Green-ßckneß',

I I.

Praecipua hujus alFedus fymptomata, funt color illefcedus,
cum partium externarum intumefcentia quadam amp; mollitie.
Motus gravis. Dyfpnasa, poft notum aliquem corporis folito
majorem ingravefcens. Appetitus dejedlus. Somnus gravis amp;
profundus. Cephalalgia. Menfes obftruuntur. Fxbricula faepe ad-
eftjinterdum adfunt Vertigines, amp; naufeain vomitum tendens.

I I I.

Horum fymptomatum caufa proxima eft fanguis nimis craffus
amp; vifcofus exiftens.

I V.

Videamus nunc, unde fanguis craffitiem -hanc amp; vifcofitatem
contraxit; feu quxnamfint morbi caufas remotse. Sedhic operae
praetium erit verbum unum aut alterum de fanguine in naturali
fuo ftatu prsfari, ut fic melius dignofcamus quE ejus ftatum
praeternaturalem inducere queant.

Sanguis itaque eft humor; non fimplex, fed valde hsteroge-
neus; particulis feil, variis amp; maxime diverfis conftans; uti li-
quet tam ex diverfitate alimentorum, quae affumimus ( quorum
fingula indefinitam particularum varietatem in fe compleduntur)
quam ex fanguine ipfo analyfi chymicae expofito. Hae tamen
particulaead fequcntia capitareduci poIfint, falinas feil.acidas, ter-
reas, aqueas, oleofas, 8d: gum mofas. Et ut fanguis rite fe ha-
beat, amp; potentem in cordefermentationem faciat : requiriturin

unaqua-

unaquaque ejus gutta jufta omnium harum particularum propor-
tio ; faiinîE feil, ad acidas infringendas; Acidce ad falinarum di-'
manationem refringendam , olcofa^ ad impediendam falinarum amp;
acidarum corrofionem; Tcrreae ut aliarum volatilitatcm refrae-
nant; Aques ut fint reliquis vehiculum; amp; denique gummofx
ut quafi amplexu fuo cxteras particulas in débita mixtura con-
fcrvent : alias enim a fe invicem facile feceffum facerent, amp; va-
ria incommoda inducerent ; ut faspe accidit dum hx particulae
deficiunt, aut in minore quantitate quam par eft, adfunt.

V I.

Ut itaque particulis Iiis juftam proportionem inter fe fervanti-
bus, adeft fanguinis, ftatus naturalis : fic quamprimum una
v. g. illarum fpecies hanc proportionem excedit, oritur ejus fta-
tus prsternaturalis, ut fi particule falinae abundant fuboritur in-
tempéries fanguinis falina, amp; multa mala illam infequentia, quje
quoniam ad propofitum minus faciunt , brevitati ftudens , hic
omitto. Si vero duas fpecies abundant, oritur intemperiesdu-
plex; uti v. g. fi particular terreae amp; gummofse reliquasfuperant
( ut impraefentiarum ) exurgit intemperies crafla amp; vifcofa.

VII.

Sed ut ad hujus intemperiei caufas inveftigandas progrediar;
illf petendae funt ex clafle rerum non-naturalium, quales funt.

1.nbsp;Aer , videmus enim corpora noftra diverfimode alterari,
prout fcil. aer lefe habet : cum itaque craffior exiftit, foeminarum
fermentationes (quae naturaliter debiles funt) facile deftruit, par-
ticularum in fanguine activarum vim infringendo. Experientia
etiam idem clamat, nam notum eft fœminas piagasfeptentrionales
(ubi aer craffior eft) habitantes, huic alFedui magis obnoxias
efle, quam qua: piagas méridionales colunt, ubi aer magis fub-
tilis eft. Praeterea quaedam Chlorofi laborantes poft varia medi-'
camenta fruftra exhibita , tandem aeris mutatione ad fanitatem
reftituuntur, (uti praftici docent) fed de hoc fatis.

2.nbsp;Alimenta crafla amp; vifiofa idempraeftant; acraflisenim ali-
mentis craflus generatur chylus, confequenter amp; fanguis. Idem
dici poteft de alimentis in nimia quantitate ingeftis, quf ideo-
que in laudabilem chylum reduci non poflunt.

A 5nbsp;3- Quies

5. Quies ad intemperiem hanc introduccndam fine dubio
multum confert ; videmus enim fœminas qus vitam magis fe-
dentariam agunt, amp; exercidismoderatisnon utuntur, huicmor-
bo muho magis abnoxaseife, quam laboriofs amp;exercidis uten-
tes, Radoni etiam confentaneum eft: nam a quiete feuminori
motu fanguis incraffefcit.

4.nbsp;Excreta eandem introducant , ut v. g. fluxus menftruus
aut lochiorum nimius , vel hsmorrhagia aliqua alia notabilis :
ab his enim haemorrhagiis multum fanguinis deperditur , ita ut
qui in vafis remanet , illa non valet diftenta fervare , fed in ex-
tremitatibus fubfidunt, hinc fanguis per has partes non libéré
circulatur, fed remoram faciens, incraflefcit (particulis ejus vo-
latilibus avolantibus) cum vero a fingulispulfibus ulterius amp; ul-
terius propellitur, tandem ad;cor iterum redit, amp;reliquum fan-
guinem inficit, illum craffiorem reddens.

5.nbsp;Denique animi pathemata, ut v.g. amor; fi enim finem
non obtinet, triftitiam infert ; hinc fermentationes languent,
amp; fanguis craffior indies evadit.

Reliquae etiam res non naturales hanc intemperiem adaugent,
ut motus nimius, amp; vigilias immodicae , unde muld fpintus
confumuntur. Somnus nimis diuturnus, qui motum fanguinis
minuit, confequenter amp; illum craffiorem reddit. Excretiones
naturales fuppreffs , ut fuppreffio menfium : plurimi funt qui
hanc unicam Chîorofeos caufam agnofcunt, quod fieri non po-
teft, nam multae puellulse hoc affedu laborant, in quibus nul-
la fufpitio eft menfium fupprelTorum ; fiquidem ad iftam aetatem
nondum pervenerint. Mihi vero potius videtur Chlorofeos tan-
tum fymptoma elfe , ab eadem caufa cum reliquis fymptomatis
procedens; non nego tamen quin morbum adaugeat, uti amp; re-
iiqus evacuationes naturales fupprelfae,

VIII.

Ex enarrata fanguinis intemperie prsdifta fymptomata jam de-
ducere conabor.

Color itaque ille fœdus oritur , ex eo quod multa vafa ca-
pillaria cutem perreptantia obftruuntur (fieri enim non poteft
quin CX craflb ifto fanguine multae obftrudiones hic amp; illic ge-

neran-

nerantur , fed praecipue in fuperficie corporis ubi vafa minora
funt, amp; a corde remota, prasterea aerisexterni injuriis expofita)
ita ut fanguis qui colorem naturalem ( una cum limphà ) cuti
conciliât, per ea in tota fua mixtura circulare non poteft.

Nec aliam caufam agnofcit partium externarum intumefcentia
mollities, quam quod humores per has partes libere circulare
non poflunt , fed hic amp; illic in motu impediti partes circumja-
centes diftendunt ; hinc intumcfcentiam illam , amp; (cum manui
tangenti facile cedunt) mollitiem inferunt.

Motus gravis originem fuam debet partim paucitati fpirituum
una cum eorum craffitie ( a fanguine enim cralTo pauci fpiritus
generantur, amp; qui generantur craflîores exifl:unt, confequenter
ad motum minus apti funt ) partim obftruftionibus in aut circa
nervos, vel in mufculorum tubulis exiftentibus; ita ut fpiritus
(unde omnis motus perficitur) aegre in illos influant.

Eandem etiam caufam agnofcit dyfpnœa partim feil, pauci-
tatem fpirituum una cum eorum craffitie , pardm obfl:rudiones
in partibus refpirationi infervientibus exiftentes. Ingravefcit poft
motum aliquem corporis folito majorem, quoniam a motu ifto
fanguinis motus augetur; unde majori impctu in pulmones ruit,
fed cum craffior exiftit, per minima eorum vafcula non libere
tranflt: hinc illa diftendit amp; cellulas aereas anguftat, underefpi-
ratio difficilior redditur; adhuc, pulmones fanguine repleti dia-
phragma deorfum premunt.

Appetitus dejicitur , quoniam fermentum laudabile in vén^
triculo non deponitur : à craflb enim amp; vifcofo fanguine qui
humores fecernuntur craffiores amp; vifcidiores etiam exiftunt (nam
qualis fanguis, tales humores ab eo feparantur) confequenter amp;
fermentum ventriculi, unde minus aptum eff ad cibos rité con-
coquendos , hinc reliquiae quœdam minus coftae in ventriculo
remanent, quae ei moleftiam inferunt , unde naufea ; quae po-
ftea ( causa audâ ) in vomitum tendit.

Somnus profundus , oritur a paucitate amp; craffitie fpirituum;
prçterea nervi fine dubio materia vifcofa infardi funt, utide fpi-
rituum in illos ingreflus non ita facilis eft.

Cephalalgia, procedit ab obftrudionibus hinc inde in cerebro

amp; me-

amp; meningibus a cralTo amp; vifcofo hoc fanguine genicis.

Menfium obftrudio originem debet partim obftruüionibus
in vafis^ capillaribus uteri exiftentibus, partim fanguini craifo amp;
vifcofo jphafibus lunas non aufcultanti.

, Febncula oritur ex eo,quod humores in pai'tibus foÜdis fta-
gnantes, circulatione fanguinis ex partibus iftis eluuntur amp; ad
cor advehuntur, qui , cum ftagnantione fua aliam naturam
induerunt, in fanguine effervefcentiam infolitam excitant, un-
de febris.

Vertigines denique proceduntapaucitateamp;craffitie fpirituum,
qui fpiritusideoque nonitaprompte poros cerebriaperirepoffunt'
hinc refîexi in circulum aguntur, amp; fîc vertiginem excitant.

IX.

Explicatis Chlorofeos fymptomatis amp; caufis ; ad prognofin
tranfeo. Eft Igitur affeäus (fi recens) non valde periculofus,
nec curatu admodum difficilis : fi vero altas egerit radices, non
tantum curatu difBcilis eft , fed etiam periculofus exiftit ; ali-
quando enim in anafarcam vel hydropem tendit, interduni fte-
rilitatem aut prolis morbofitatem inducit , imo quandoque in
uteri tumorem, fcirrhum, vel gangrœnam dégénérât, uti praßici
docent.

X.

Reftat tandem Curationem brevem fubjungere : quse perfi-
cienda eft fecundum indicationes fequentes ; crafTusfcil. amp; vifco-
fus fanguis eftincidendus amp; attenuandus, amp; obftrudiones funt
tollendse.

X I.

In hos fines, conveniunt medicamenta fale volatili aut fixo
abundantia; qualia funt Rad. acori, angelic.chins, cofti utriuf-
que,enul3e,eringii, gentian, imperat. levift. phu, rad. quinque
aper. faffaparillae fcyll.' ferpent. virgin. Core, aurant. lign. gua-
Jac. rad. cappar. tamariffi. Lign, guajac. juniperin.faffafraff Herb,
abfinth. beton ; card, bcned. centaur, min, lauri folia , menthae
fpecies, thymus. Sem.ammeos, amom. anif. cardamom, utriuf-
que, cardui, carui, fsnicul. juniperi amp; lauri baccae. Chalybs
amp;quscunqueexeopr2:parantur, utvin. chalybeat. fyrupus amp;c.
Tartarum, fal. armon. amp;fimilia.nbsp;XII.His

—nbsp;XII.

His adjungi poffunt qusdam, quae ob certam particularum fi-
guram, magis videntur convenire poris corporum fœminarum ,
fed prscipue uteri ( in quo multas fine dubio obftrudiones exi-
ftunt : uti teftatur pertinax ifta menfium obft:ru(5tio; qua, hoc
morbo corrept®, laborant) ideoque magis apta ad obftructio-
nes referandas; uterina vulgo dicuntur, amp; funt ut plurimum gra-
veolentia, ut Rad.allii, ari, ariftoloch. utriufque, bryon. Herb,
abrot. agerat. arthemlf.atripl. olid, botrios, chamsdr. chamaepyt.
didamn. cret. hylTop. marrub. matricar. meliff. nepeth. puleg.
ruta, fabin.falv.fcordium.Flor.chamasmel. crocus, matricar.fem.
nepe'th.rut.Gum.ammon.animac, affafaet.galb.opopanax, fapagen.

bdell.maftich. myrrha. Animalium partes, caftoreum, mofchus (fed
qusdam fœminas ejus odorem perferre non poffunt, iis itaque
non eft exbibendus) placenta humana amp; omnia ejus praeparata,
ut aq. fpir. fal. amp;c. Marina, ambr. gryf fuccinum amp;c.

Ex his jam variœ concinnari poffimt formulae ad fcopos praedi-
(äos tendentes; ut apozemata, vina medicat. eleduaria amp;c. v.g.

^ Cortic. Tamarifc.

Lign. faffafr. ana |iß.

Rad. Imperat. bryon. a. §j.

Herb, arthemif. matricar.
meliff. a m. j.

Bacc. lauri, junip. a.

Tart. crud. 3i'j*

Pafful. major.§ij. infundantur calideperho-
ras decern vel plures in f. q. vin. rhenan. ( vel. gal. alb. ) dein
coquantur leni igne in vafe bene claufo. Colat. ftiv. addemel. fcyl-
lit. gij-fal- arthemif. sj.fp. fal. armon. 3I5. m. f. Apozema. de quo
bibatur hauftus calidus. bis terve in die, vacuo ventriculo.

XIII.

Poftquam aegra hoc vel fimili decofto per fex vel feptem dies
Ufa fuerit, purgatio inftituidebet, ut humores praeparati è cor-
pore eliminentur ; ut

91. Maff.

91. MaiT. pilular. fxt.

coch. min. a.
Calamelan. cum f. q. fyr. de arthemis:

f. pil. vj. vel vij. vel

Çi. Maflquot;. pil. hier, cum agar.

coch. maj. a.
Crem. tart. gr. xi i. cum fyr. de ftechad.

vel arthemif. f. pil. vij.

XIV.

Poft purgarionem, redeat iterum ad ufum decodi per quin-
que vel fex dies : dein fecunda vice purgetur; poftea pergat in
ufu decodi, amp; poft diem unum autalterum fudoriferum exhi-
beatur, quod aliquoties poftea repetatur, utfic reliquis morbi
difcutiantur. Sudoriferum. tale fit.

91. Theriac. vet. 5j.
Bezoart. min.
Sal. fuccin. a. gr. xij.
Sp. fal. armon. gt. vi.
Syr. de card. ben. 3iij.
Aq. arthemif. |ij. vel iij. m. f. hauftus.
X V.

Inftante dein tempore confueto fluxus menftrui, amp; fanguine
prscedcnti modo prsparato; exhibeantur quae menfes potenter
movent : qualia funt uterina prœdiéèa : ut

çi. Trochifc. de myrrh. Bij.
Succin. pulv. 9j.
Tart. vitriolât. 3f5.

Sp. fabin. q. f. f. pil. viij. duabus vicibus fu-

mendaî. vel,

çd. Gum. ammon. 5;.

r -, ..nbsp;Caftor. fal. arthemis. a. cum dndur.

croc. f. pli. XI). tribus vicibus fumendae.
Suffumigia etiam hic valde profunt, ut amp; clyfteres ex uteriiiis
conflad.

X V T.

His tamen aliquando amp; fimilibus medicamentis fatis efficaci-

bus

bus exhibitis, segra nihilominus parum levaminis perciplt, exeo
quod ratio non habita fit rerum non naturalium, quarum pleraf-
que tanquam huius morbi caufas remotas in thefi/a. culpavi.

X V I L

Aër itaque quantum fieri poteft, fit tenuis. Alimenta fint
coftu facilia amp; non nimia quantitate ingefta. Exercitia modera-
ta hic maxime conducunt, fed caveatur a motu nimio prœfertim
a paftu ; unde alimenta e ventriculo expelluntur antequam fatis
comminuuntur, amp; in vafa laftea ( caiore, motum iftum infequen-
te, dilatata) impelluntur; hinc fanguini in corde commixta, af-
fedum hunc adaugent. A quiete nimia quantum fieri poteft,
abftinendum eft. Somnus nimius fugiatur, nec non vigiliae ni-
miae. Excreta naturaliter procédant; alvus v.g. libera fervetur.
Tranfpiratio promoveatur, ut amp; fluxus menftruus. Animi de-
nique pathemata, utmseror amp; triftitia procul abfint , amp; potius
hilaritati ftudeatur.

XVIII.

Nec certe hic omittendum eft remedium illud ad quod ple-
rsque tanquam ad ultimum refugium, fclici faepe cum fucceffu,
confugiunt : viri confuetudinem puta. Si itaque patiens poft
varia medicamenta exhibita ( debemus enim prius medicamentis
tentare ) parum aut nihil levaminis accepit ; ei nuptias perfua-
dendae funt, fi nempe innupta fit (uti utplurimum funt) amp; nuptiis
apta. Nam prœter experientiam (quod feil. paucae fint quas hac
methodo utuntur amp; brevi fpatio priftinam fanitatem non récu-
pérant) ratio pro hoe militât, fpiritus enim feminis mafculini
per poros uteri amp; vaforum tranfiens, amp; fanguine fc mifcens, ejus
fcrmentationes alterat, utiteftanturfymptomatailla, quibusfoe-
mins poft coitum faepe afEciuntur : imo poft commotiones has
fedatas videtur aliam temperiem in fanguine introducere, ut ex
obfti-uftione menfium (quae poftea fequitur) liquet. Praeterea
amor ( qui fine dubio hujus afFedus caufa faspe exiftit ) nunc
finem fuum obtinet, hinc magis hilares evadunt; amp; quantuni paf-
fiones animi in corpus operantur, unicuique fere notum eft.

Fateor quaedam fint ( uti quidam authores notant ) quae hac

methodo non tantum non melius fe habent, fed in pejus ruant,

fed

led tunc morbus abfque dubio valde inveteratus eft , amp; uterus
obftruäiionibvis ita obfitus, ut fpiritus feminis mafculini per ejus
poros in parva quantitate tranfire poteft. 'pejus vero fe habent,
quoniam a frequenti coitu magnum fit difpendium fpirituum ,
unde fanguis magis craflus evadit: fed hoc raro accidit.

COROLLARIA.

I.

C^Mne animal generatur ex ovo.

I I.

Tfatur indubitata fanguinis circulatio.

I I l.

Cum furgatio ïê vena feBio inßituenda ßnt, V.fe-
Bionem purgationiframittendam ejfe rationes ßa-
dent.

IV.

Fonticuli p fetacea in medicina parvi aut nullius

V.

(JMammiUa laBe turgent es non funt indubitatum ßg-
num amißa virginitatis.

VI.

CHola citra viri confuetudinem nunquam generatur.

N