DISPUT

I N A

ATIO JURIDICA
VGVRALl s,
D E

IN INTEGRUM

RESTITUTIONIBUS,

quot;V A My
PRyESIDE DEO OPT. MAX.
Ex Audoritate Magnifici Re£îoris,

D. M. JOANNIS LUYTS,

Philofophiae Doâoris, ejufdemque Facultatis in Inclytâ Academiâ
Ultrajedinâ Profefforis Ordinarii,
UT ET
AmpliJJimt Semm Academici unanimi confenfn , NohiliJJÎmxque
Facultatis jVRIDIC^yE Décréta ,
PRO GRADU DOCTORIS,
Summifque in UTROQJJE JURE honoribus amp; Privi-
legiis ritè, amp; légitimé confequendis,
FtibliCA difquijitioni exhibet ,

JACO'BUS HUNEKEN.

A. D. Sept, hora locoqae folllis.

Trajecti ad Rhenum,

Ex OfEcina Francisci Halma, Academiic
Typographi, cb bc Lxxxviii.

A '3-1 V .1nbsp;T lt;: T A T 'i P C-

X \ V- ^ ; ^ Vw • i.

.1 U'il D T 'M I ■ VLl

■ ' K onbsp;■ ..

.Y.i':-quot;. :rno on o.

^ A f

.lUYXXxJ ocl cb t idcpgonxT

REFERENT) ISS IMO

kA c

SERENISSIMO

Principi ac Domino

D. E R N E S T O

A u G u s T O

DEI GRATIA EPISCOPO

OSNABRUGENSI , DUCI
BRUNSWICENSI ET LU-
NEBURGENSI

DOMINO MEO CLEMENTISSIMO.

A Inbsp;FE-

FELICES LONGA SERIE ANNOS

PROSPEROS RERUM SUCCESSUS

TEMPORA PACATA

AUGUSTISSIM^ DOMUS

OMNIGENA INCREMENTA

HUMILLIME ET DEVOTISSIME

APPRECOR
MEQUE MEASQUE OPERAS

FIDE QUA POSSUM ADDICTISSIMA
COMMENDO

SERENITATIS VESTRY

Humillimus Semis . -nbsp;-

-JACOBUS HUNEKEN.

DISPUT ATIO JURIDICA
INAVCVRALIS,quot;^

DE IN INTEGRUM

RESTITUTIONIBUS.

CAPUT I.

Egibus atque inftitutis Academids fa-
tisfafturo mihi h$c in Integrum Re-
ftitutionis materia potiffimum arrifit ,
per fe fatis commendabilis , affirman-
te idem ZJlpiam l. 1. D. de in int. reß.
noQ quafi eo arrogantiae pervenerim ut
vcl novi quidpiam de ea proferrem ,
vel meliore amp; accuratiore methodo

rr nj^- rrgt; • ,nbsp;perfeéliffimum amp; abfolutiffimum

SformOM jCt. clanffimi opus fingula exfeauerer, quin po-
tms ingenue fatear onus maximum nec humeris meis ferendum
me fufcepifle , nih leßorum , ad quam unice confugio , bene-
volentiam , ingenil mei defecäum abunde fuppleturam , certo
certius mihi perfuaderem. Annitar ita que ut pro viribus meis
paucis pagellis quaedam de hac materia compleftar , fiquidem in
magnis mihi voluifle fat erit.

IL Antequam autem rem ipfam aggrediar, fciendum eft omne
jm quo mmur vel ad perfom ^ vel ad res, velada^imes teninere,

Anbsp;^.Hh,

§.»//. y. dejur. Nat. Gent, équot; fun^ ^nim perfonsquae con-
troverfias in jure feu judicio movent fuper rebus, quarum con-
fervandarum , confequendarumve gratia adiones adhibent, quae
funt remedia eum in finem conftituta , (definitur enim adiojW
prjequendt in judicio quod fibi debetur §. i. y. de aB. ) Divid: non
male haec pollunt in ordinaria vel extraordinaria , ilia certaamp;ge-
nerali lege , vel edido conftituta , hasc autem perfons aut ne-
gotio alicui fpeciatim vel contra jus commune conceffa funt, /. 16.
pr.D. demin. ita tamen ne quis ordinario auxilio tutus extraordi-
narium impetrare poffit d. /. 16. nifi hoc pinguius fit, qua de re
poftea , conf. Bach. Fol. i. Bi'p. n. Th. 14. Lit. A. Ex remedio-
rum extraordinariorum variis fpeciebus eam hic tradandam fumpfi
qusE refcindit ea qux fummo amp;mero jure civili valent, dicitur-
que Reflitutio in Integrum.

nr. Reflitutioyiis \erh\im latilTimam habet fignificationem .^or/.
Odd. p. q. I. aliquando enim ad res, aliquando ad perfonas
refertur; ad illas refertur cum dercrum reftitutioneagitur, (Vid.
tamen amp;pr.y.deaer. div.junü.^.i-j. y. eod. ibidemquedodiftî-
me diflerentem Am. Vmnium in Comment, fuo ad illum titu-
hm) fitque hoc duplici modo , vel enim ad rerum ftatum vel ad
dominium feu poffeffionem refertur ; ad ilium rurfum duplici-
ter, amp; tum vel proprie cum feil, reficere fignificat, »'.25. §.2. in
f. D. locat. vel improprieaccipitur , amp; tum verbo reßituere quafi
deßruere defignatur , deftrudionis vocabulo non vulgari fenfu
accepto fed potius ut id quod circa priorem rei alicujus ftatum
innovatum eft , tollatur, amp; per confequensin priftinam formam
reducatur, monftrante id /. i.§. i. D. deop. nov. nunt. Dedorni-
nio vel poffeffione cum dicitur reflitmio idem fere vult, videlicet
rem in priftinum ftatum deducere , aut reponere, id eft cum
omni fua integritate , acceffione , amp;c. I. 9. §. 7- I- 12. Z). quod,
met. caufa. add. l.^. D. de F S. I. 20. D.de rei vind. eftque hoc
per totum jus noftrum manifeftiffimum. De perfonis quoties
verbo reflitaere utimur, diftinguendum an cum aliqua qualitate
(qU2 tum potiffimum fpedanda venit) an vero fimpliciter dica-
îur quis rcftitui, quo cafu intégra amp; pleniffijna indigitatur refti-

tutioj

inaucîîuralis. 5

tutio , exempla habemus in /. i. C. de fint. paf. ^ refl. amp; j,
Jur. qitib. mod. jus patr. pot. foiv. d.flèntit aliquo modo Hn».
tn Comm. fuo ad §. i. ob /. 2.6. é 9- C- q^'cquid fit
non tamen ideo penitus diftindio hase improbari poteft. Deni-
que ut hoc addam invenimus in jure noftro reftitui dici tutelam

curationemquequotiesejusgeftae ratioredditur,nbsp;demm.

\ods Integrum five in Integrum acccptio itidem varia eit. uti videre
eft 1.14. ^^ prox. facr. fcrin. /. i. C. de reput, qua fiunt in jud.
f^c.I. z.C.de hon.vac. l.i.^.i.C. de fufr./. 15. §. 4. D. dere jui'

14. Infl. de rer. div. I. 19. C. de rei. vind. Optime autem
naturse ipfius Reftitutionis in Integrum convenire videtur fignifi-
catio quae eft in I. 21. §. i. D. ad SCtum Sj/llan, ibi enim adio
exftinda ut ita dicam revivifcit amp; quafi refufcitatur.

IV. Hadenus fatis de verborum Reftitutionis amp; in Integrum
fîgnificationibus nunc ulterius progrediamur, amp; quidem primof
quafi per brevem fuperiorum recapitulationem obfervandum ali-
quando amp; reftitationem ad ordinaria non autem ad extraordina-
ria remedia pertinere , quod patet ex /. 2. C. de rcfc. vend, fi
creditores laefi fint per alienationem à debitoribus in ipforum
fraudem fadam ordinariis , reftituuntur remediis, debitor cum
vendidit rem pignori vel hypothecs obligatam, in prsjudicium
creditoris cui erat obligata, competit creditor! adio ordinaria
hypothecaria ad contradum hunc refcindendum , uti hxc eX
Inßit. manifefta funt, add. tit. D. qu^ in fr. cred. faEla funt ^c.
Alia quoque eft reftitutio gratis cum quis adverfus fententiam
comdemnatoriam à folo Principe reftituitur, dequaw.Z).
C.defent. pajf. ^ reft, dividiturque in plenam amp; minus plenam ,
yid.quafup.§.^. Paulo poß med. Alia eft juftitiae reftitutioeaque
vel civilis utpote Principum conftitutionibus originem debens, qu £
per falfi accufationem inducitur, l.ii.D.dere)Hd.tit.C.ßex fal-
ftsinfirum. velteßibmjud. vel pretoria, de qua hic l. 3. D.dereß.
in Int. in caufis tamen civilibus locum habens, fit haec vel implo-

rato extra ordinem Judicis officio, quo fado dein adverfarius in
jus vocatur , arg. l.nbsp;de eviB- vel data adione ad refciffio-

nera amp; amiffs rei reftitutionem, aut id quod intereft. Non ta-

A 2nbsp;nien

admittimus duplex hic intervenire judicium refcindens amp; rc-
iciffonum , add. ym». Sel. Jur. Oh^.I.x. c. io. Struv. ad l.x.
Dig. tit. ». §. 3. five fimpliciter refcindatur quod geftum eft, /.
21. §. lt;^.D.q:4odmet.caHfa. Sive res infuper reddenda fit, / zl s'
fiveaóh'o exftinda reftituatur ^.J.deaSl.' '

V.nbsp;Hsc in integrum reftitutio varie à DD. definitur , conf
Frant^k- ad tit. .Dig. de in int. refi. Odd. p. i. q, u a. mihi adl
modum placet eaquE eft fmpp. Valeriani amp; Gallieni l.z.C.inqui.
bus ca m int. refl. nec. non efl. quod fit rediniegratioamiftcaufa. vel
imhl.t.recfent. tit.j.^. r. ubi reftitutionem in integrum redin.
tegrandaretfeucmfaarnonemwoc^U de qua Ftd. Hm^ad TVifemb
m.detn tnt.refl.n. ^. qus quam bene rei definiends conveniani
ex feqq. per fe fatis patebir. Quscumque igitur juxta hanc dé-
tinitionem alicui per Isfionem fuere ablata , ea per reftitutionem
ei redduntur , amp; regulariter quantum laefio abftulic , tantum tri-
buit reftitutio, res enim redintegratur, tit. C. de reft, qua fiunt injnd.
in int. reft, evenit tamen utaliquando minus per reftitutionem tri'
buatur qua de re Vid. /. 24. $.4. A rf, /. . ^ quot;

qmb.caufmaj. Eftque hsc reftitutio duplex, vel minorum amp;
his bmilium, velmajorum.

VI.nbsp;Originem rejiitum in iwegrum debet juri amp; squitati na-
turah , nihil enim iniquiuseft quam alterum cum alterius detri-
mento fieri locupletiorem , /. 14. D. dctond tndeb. squiffimum
vero circumventis amp; lapfis quocumque modo fubveniri, ne fee-
nbus amp; mahtiis porta apcriatur; verum quidem cft pac'la amp; con.
ventiones effe fervandas, verius autem eas fi inique amp; injuft^ fint
refcindendas effe ; de jure naturali elegantiCTime differentem Gro-
tmm r.d I. z. de J B.amp;P.C. i. 10. amp;c.nonmirum ergo H
Prœtor hancnaturalem squitatem fecutus corrigendi miris?andi-
que juris civiiis ergo , hoc remedium fummopere publicam amp;
pnvatam utihtatem fpeftans (licet illam fi ftrifte fumatur tan-
tum fecundario) introduxerit. Hinc non male generalitas hujus
beneficu mfertur, monftrante id infuper l.j.per'tot. D.de in int.
reft, hcet certae folum reftitutionis caufx edi^o infert^e fint, ete-
nim frequentiores funt, quare amp; de iis fingulis diftinftias
fuo loco agetur.nbsp;°nbsp;vil

Vn, Referenda efl: reßimio in integrum ad cam JunTdfcafonis
fpeciem quae eft de caufis civilibus , amp; nomine mi\ti imperii ve-
nir Vid. /. 5. D. de Jnrifd. conf. L 7. §. 10. Zgt;.dePatl. /. 37. § r. Z)!
deleg-i- hujus dus funt fpecies, aut enim Magiftratuspcr feco-
gnofcit , aut Jiidicem pedaneum dat, cui formulam prïfcribit,
jjibetque fententiam ferre. In quœftionibus fadi incerti prsci-
fe cogebatur Judicem pedaneum dare , uti hoc cx formulis Uli
praefcribi. folitis clare evincitur; in quïftionibus autem fadi cer-
ti arg. /. p. A dejarelur. vcl juris (id eft xqui bonique) ipfe
cum confiliocognofcebat, Lij.D.deinof.teftJ.6. D.eod. imo
amphus d.cam, quoties de ^quo amp; bono quïftio erat, licet illi
^ifceretur quaeftio fadi, tarnen Pretor ipfe cognofcebat, uti hoc
inter alia m reftitutione in integrum accidit. Hinc fponte fequi.
tur judices pedaneos non potuiffe reftituere , (neque etiam id
vult l.ult.C.uhi é- aftid cjuem cogn. refi.8ic. quippe quse de iis-
folum quibus mandata eft Jurifdidio , quofque reftituere poffe
oh d. I. omnino affirmamus , mentionem faciat ) ut nec JVlagi-
ftratus municipales /. §. i.Zgt;. admnmcip. nec arbitri compro-
roiOani veJ confenfu partium eledi, d. Lult. C. fed folummodo
Magiftratus coram tribunaîi /.p. §. i. D.deof.proconf. qualisPrç-
tor, Prsfedusurbi. amp;c. ut amp; Praefedus praetorio Lij.D.de
- - Princeps, variifque in cafibus nemo nifi Princeps reftituere

_ ^ ^ .. ^ ^ I ^____i I Inbsp;•

mm

I ,nbsp;• ----------------- i iiiiLcpb reuirucrc

poteft, veluti adverfusfententias Praefedorum praetorio, amp;Pro-
curatorum Csfaris,. /. i. C.ubi Qr afud/jiiemcogn. amp;c. Nec tan-
tum contra fuam , fed amp; contra antecefforum aliorumque Judi-
^cum fententiam reftituere Magiftratus poffunt /. 1(5. §.«/?./.4z.
■p. de min (nec tamen fponte, îfcd folum fî extra ordinem adver-
fus earn fitpemareftitutio aliter quam in interlocutoriis fenten-
tllS o\gt;nmU Vid.Li^.D.d,rejud.l. r.inßn.D.de^uafl.) Minor
autem Magiftratus contra fententiam majorum non reftituit. /. 18.
pr. D.eod.de min,

VIII. Ordo nunc poftulat ut videamus ubinam, id eft in quo
foro, fit petenda rcftitutio , variant hic maximopcre D. D. ego
cum Frantzk, ad//gt;. D. de reß. in int. N. ji. ita rem exped'io, ' efe-
nim aut reftituitur major, aut minor , fi ilk , reftitutio vcl in

A 3nbsp;îoco

loco domicilii vel rei Cits peten ia eft, prout adio qua agendum
vel in perfonam vel in rem eft ; ergo m loco domiciln petenda
tantum erit reftitutio, fi de dolo agatur; quia ad.o doli perfo-
nalis eft , in rei vero fita? loco, fi ex caufa juftaeabfentiae, amp; vis
metufve illati reftitui quis dcfideret, quia ad.ones has vel reales,
vel perfonales quidem . fed in rem fcriptas effe conltat : fi hic,
omnino reft tutio in loco domicilii eft petenda, ratio evidentiUi-
ma eft in /. 24. §. 5. D. de min. add. 1.15. §• l- i- §• i-
Quod locum contradus, fi ibi adverfarius inveniatur, attinet,
rediffime amp; ibi conveniri poffe videtur, arg. /. 14. §. 4. C. de non num.
pec. (quam quafi non obftantem fuae fententis, eam allegalTe fo-
lummodo contentus5wv. filentio prsterit) monftrante id Clar.
Foetio in Compend. fuo ad Dig. tit. de in int. refiit. praeceptore
meo omni amore amp; veneratione profequendo.nbsp;^^

men ab iis qux hadenus diöa funt 1.9.

min. amp; fi contra fententiam. amp; tum coram judice quieamtuht,
ve! ejus fuperiorem procul dubio reftitutio petenda eft. yid.Sjort.

p. I. q. 31, a. I ?. amp; p. 1. q. 69. a.7.

IX. Reftitui poflunt ii qui laefi funt juftamque reftitutionis
caufam habent, /. i. 2. amp; lt;5- D. dein int. refi. add. /.7-§. i.D. eod.
quin imo amp; eorum fucceffores didante id expreffis verbis I.6.D.
deinint.reß.l. ^.^.^.D. de min. licet ipfi minorum fucceffores ma-
jores fint, /. i8.§. ult.I. i^.D.d. t.l.i. 4. amp; 5- C. de temp, in int.
refi. amp;c. I. un. C.fiadv. dot. tam univerfales quales funt ex teftamen-
to, Scabinteftato, (imo amp; hiredes hsredum, utamp;etiamfiipfi
haeredi non poffit competere hsc reftitutio, qua tali, uti eft in
fidejuffore,nbsp;D.defolut. denique amp; cum laefio contigit

in haereditate jacente, nam adverfus illud damnum etiam reftitui-
tur hsres, maxime fi ex ignorantia Odd. p. i. q. 50. a. i. n. i ?• ^
amp;16.) quam particulates, quo pado cumipfare,nbsp;quot;

ad ejufmodi fucceffores tranfibit reftitutio arg./.z4-
ut amp; fifcus fi fuccedat Odd. p. i. q. 5o.a.4. n.44-f 45. aemque
ex /. 10. pr. D. quemadm.ferv.amit. er /.4' §• 3•atquot;
firmare aufim confortibus litis etiam competere reltitutionem m
integrum fi res vel caufa individua vel connexa fit. Ex eoquod

de fucceflforibus univerfalibus diaum eft , fequitur pupillariter
fubftitutos utpote pupillorumhsredes, quorum hsKditatem adi-
re nequeunt nifi fimul paternae pupillorum hsreditati fe immifceant,
etiam gaudere beneficio reftitutionis. Odd. p. i. q. 5°- a- i- 29.
urque adn.54.exceptocafu I. depupil.ßbßit. De vulgariter
fubftitutis fi qu^ftio fit, nihil evidentius eft quam eos non pol-
fe reftitui fi agatur de aliqua ipfius haeredis inftituti , non autem
fi de ipfius teftatoris lifione, ei enim funt hsredes Odd. fr. i.q.
50. a. z. n. 27. De fubftitutis fideicommiffariis idem dicendum
quod de vulgsribus diftindionibus tamen iifdem adhibitis quas
Odd.^.i. q-5o. a.2. n. 56. 58.amp; 59. Reftituuntur hi Isfi adver-
fus eos a quibus Isfi funt, etiam adverfus eorum, contra quos
incepit competere, hsredes, imo amp; adverfus fingulares fucceffo-
res , amp; tam in reftitutione majorum quam minorum , Odd. p. i.
q. 51, a. 15. dein adverfus procuratores adverfariorum, /. 26. §. i.
h. de min. tertios poffelfores, Vid. tamen l.i^.pr. amp; t. inf.D.
demin. p. i.q. 5i.a.i7.n.86.amp;c. depatre, domino, amp;fi-
dejuflbre funt textus in /.24. §.3. d. /.13. per totam D. demin,
Petere non folum reftitutionem poffunt ii qui laefi funt, per fe,
fed amp; per procuratoresnbsp;D.demin. quae emphatice fatis

loquitur add. D.eod.m.C.etiamperprocurat. eaufin int.Scc.
DD. tamen videtur fufficere generale mandatum cafu quo inci-
denter pentur reftitutio Trend. Difp.9.th.'2..lit.C. amp; ad eum Ba-
chov. per patrem etiam licet ipfi nolint liberi; agnatos, affines,
modo eorum interfit l.zj.D.eod. alias non, per tutores etiam
vel curatores, fyndicosuniverfitatum collegiorumve, modonoft
fint ut fimplices procuratores, fed ut curatores, in fumma per
omneS eos qui alieni patrimonii adminiftrationem habent,

X. Conceditur reftitutio praevia jufta amp; plena caufae cognitio-
ne diaanteid l.l.V.deinint.reflit. Vid. tamen Odd. p,i.q.34.
a 6 debetque caufa efle fatis gravis, nam modica hic non curat.
Pretor (quamvis alias hoc fiat, arg, §.16. J.de rer. div.) quod
licet improbatum per leges, toleratum tamen, Vid./.p./»/./»«ff.
1.10. D. de do!, mal. ergo rei minimae non fit reftitutio, fi per hoc

majori fieret praejudicium, l.^.D.deinint.reft.zdd.l. i6.§.4- P.

dt

de mm. jund. omnino 1.2.C.dereftind. vend, inquirituretiam an
jpio jure quis tutus fit, aut aliud œque pingue ipfi competat re-
medium , de quo Fid. qua fup. ad fin. §. 2. etenim fi pinguior
fit refl:itutio in integrum, jam aliud ordinarium remedium eam
nullomodo excluder, fed concurrent, l.^. i. D. quod met.
cauf. dein an non jam femel idem petierit, necobtinuerit, fiqui-
dem in una eademque caufa in integrum reftitutione petita, eâque
petitori à Judice denegata , iterum fruftra pctitur, /. i. C.fifiep.

int. retl.poft. aliter en. res in infinitum trahi poffet, nec ullus
htium daretur finis, non obftante l.-;.%.lt;.). D.de mm. cujusfolu-
tionem Vid. apud. Pere^. Prd. in /. 2. C. tit. 44. », i. fi vero ex di-
verfis caufis rurfus petatur reftitutio. jam omnimodo iterum con-
cedenda videtur,per/. 2. C./?/^;»ab ea tamen fen-
tentiâ qua reftitutio denegata eft, rede appellatur d.i. t. C in fin.

Inquiritur .amp; an non obfit conditio illius contra quem quisrefti-
tui defiderat, contra parentem enim aut patronuni procul omni
dubio denegabitur reftitutio, idque honoris amp; reverentiae paren-
tibus patrionifque debits ergo, l.i. C. qm amp; adv. quos tnint ^c.
lalJit hoe tarnen in cafu Nov. 155.C i. Hlud addendum quod non
delideretur plena caufae cognitio, fi reftitutio incidenter petatur,
modo non incidat caufa peremptorie ad totum negotium principa-
le , de quo Ftd. Odd. p. r. q. 54. ^irt. 6. n. 3 5.

XI. Inquirendum quoque venit an nonlapfum fit tempus refti-
tutioni petendoprasfinitum, quare amp; de eo quoque nonnullahicdi-
cenda funt. Tempus illud olim fuit anni utilis, (quis autem ilîe annus
utilis quis continuus dicaturnunc non indagandum, Vid. tamen l.i.
D.dediv.temp.prafer.)exceipUâhhoc fuit aéiio ex edfâo de capite
mtnutis, erat enim perpétua ,uti adhuc dum perpetua eft,/.2. §.5 C».
de cap. min.) de jureveteri Vid. omnino Frantzk.. ad tit.'
int.refl.n.^lt;,.é•^6. jure novoJuftinianieft quadrienniicontinui,
l. ult. C. de temp, in int. refi. Currit hoc quadriennii tempus mino-
ribus ftatim poft annum 25. exadum, ufque ad extremum diem
anni 29. exceptio eft in I. 5. C. de temp, in int. reft. Ecclefiae aliifque
ejufdem cum minoribus conditionis à tempore fad® laefionis,
Sfort. Odd. p. I. q. 20. a. 3. n.27. majoribus autem Reip. caufae

abfen-

IN AUGUPx.ALIS. s)

abfentibus , aut militantibus ftatim ex die miffionis vel ex quo
Reip. caufa non ampliusabfunt, nec hic ratio ignorantis vel fden-

tis habetur, eft enim hoc quadriennium continuum, dein etiam
ne obftet /. C. de prafc. long. temp. eonf. omnino Bachov. ad
Treml. V. X. Difp.ii. Thefi,. l.A.jtinEl.Ki.Tgt;.ii.Thef.i%.l.A.
amp; regulariter intra illud quadriennii tempusinchoanda amp; finienda
lis eftnbsp;in int. reß. an autem fi minori

tempore quis Isfus fit adhuc totum quadriennium petendas refti-
tutioni concedendum fit Fid. Bachov. ad Treutl. V. J. D. li.
Th. i. L.B. ego hasreo ob generalitatem Lult. C. de temp. in int.
reft. Currit hoc tempus amp; hsredibus, quod ut rede computetur
hoe modo diftinguendum eft, aut enim minor minori, aut mi-
nor majori, aut major minori, aut major majori h^res exftitit;
fi primum jam minori hasredi, kfo minori fuccedenti quadrien.
nium ad reftitutionem competet, fed demum incipiet currere ex
quo minor hasres major fadus erit /. 5. §. i. C. de temp. in int. reß.
li fecundum tempora defundi fuperftua incipient currere minori
fimulac ad legitimam pervenerit statem, d. L 5. §. 2. C. fi tertium
ftatim ab adita haereditate datur quadriennium hasredi ex defun-
di perfona d.L-^.^.Mli.C. fi quartum jam hsredi fuccedenti re-
fiduum tempus quod defundocompetierat, concedetur, fedfta-
tim incipiet currere. Impetrata intra legitimum tempus reftitutio-
ne, adio priftina reddita iterum incipit pofle exerceri , non ta-
men ea ultra durabit quam eo tempore quod ante exiftentem _re-
ftitutionis caufam fupererat, Li6. §.8. D.exqmb.canfmaj. de-
finiente id hoc pad'o Clar. Vbetio Comp, ftio ad tit. de in int.
teft.^- 5- Illud fciendum eft tempus legitimum in caufa doli e(fe
folummodo biennü, /. ftlt. C. de dolo quae non eft correda per d. L
uit. C.detemp.inint.reft. eo quod admodum famofaamp;odiofahsec
adio fit. De elTcdibus impetrataï reftitutionis cum antecedenti-
bus fubi'nde inferti fint, non ulterius didurus fum, illud folum-
. modo monendum eft poftulata in integrum reftitutione nihil in-
novandum aut executioni dandum elfe, Lun. C. in int. refi. poft.
ne cjHidnov.ß. fiquidem ea fit reftitutionis vis ut negotii |alicujus
vires fufpendat, /. 32. C. de tranfaB. Vid. amp; Sfort. Odd. p. i.

Bnbsp;q. 42.

q.41. fere per tot. nifi protinus appareat morandas tantum fola-
tionis gratia eam peti, quo nihil aequius nihil evidentius eft , ut
autem nihil innovetur curabit is ad cujus partes ea res pertinet.

XII. Caufa: reftitutionis juftas vel certs fiint, vel incert3e,hs
fub generali claufula, qus eft in 1.1. in f. D. ex quib. cmf. mal.
continentur; ïWxïmt MetHs, Dolus, Minor iy£tas. Capitis Dimi-
nutio , Reßitutio qu£ majoribus conceditur data aBione refcißoria,
Alienatio judicii mutandi caufa, ^ Juflus error de quarum fingu-
lis nunc videndum erit. ^

CAPUT II.

I. ORima reftitutionis in integrum caufa eft.^lt;f/»;, definitur-

i que quod fit inflantis vel futuri pericali caufa mentis trepida-
Ito l. i.D. quod met.cauf olim in edifto Prsetoris vocabulum vü
additum fuit, d.i. i.D.eod. 8i adhuc in Cod. exftat, ejus autem
mentio detrafta eft ideo, quiaquodcumque vi atrocifit, id me-
tu quoque fieri videatur, d.t.i.eod. non tamen dèfiit fi quis vi
compulfus aliquid fecit per hoe edidum fieri reftitutio; ut autem
fciamus quid fit vm, non male amp; ejus hic dederimvisdefinitionem,
eft itaque majorii rei impetus qui repelli non potefi t.Z. D. quod met^
cauf. Hifce praemiflïs fciendum eft metum non ponere aiSum ir-
ritum, /. 21. §.5. D.d.tit. fed id quod metu geftum eft valere,
ufque dum refcindatur, fiquidem qualis qualis confenfus adhibea-
tur, qui fufficit, licetquodammodo extortus; dein patet hoe ex
ipfis edidi verbis, qu? tempore futuro proferuntur, utpercon-
fequens contradus ab initio fubftiterit, Vid. omnino Zeef. adtit.
Dig. quod met. caufa, n.5. amp;c. facit etiam i.I. de except, hoc
ramen verum eft fi id quod geftum eft fit ftridi juris, non au-
tem fi bonae fidei, quod evidentiflimum eft ex l.iió.D.de R.J.
amp; quod magis eft haec lex cum I. \.D. quod met. caufa enndim ha-
bent audorem. Metus wexho inEdido Prastoris non intelligitur
quilibet timor, fed maj oris malitatis, uti eft in l-^D.quodmet.
cauf. nec vani timoris, fed quimerito in conftantiffimum homi-
nem cadat, afferente id expreffis verbis 1.6, D.eod, Unde Mar-
tialu.nbsp;Quid:

Ofiidß me ionfor^ cum ßriBa novacula fupra efl.
Tum Itbertaterh divitiafque roget ?

Promittam -, nec enim rogat illo tempore tonfor,
Latro rogat : res eß imperiofa timor.

Sed fuerit curva cum tut a novacula theca,
Frangam tonfori crura caputque fimul.
Talis varie incutitur, Vid./. 3.4.7. §. i./. 8. D. eo^/, amp;:c. /.7.C.

de his qudt vi met. cauf. /. 13. C. âetranfa£i. l.^.D, deexiraord, cogn.
junci. /. 9- C-de prof ^ med. amp; quae funt plura talia loca, conf.
omnino Coll. Jurid. Argent, ad tit. D.qmdmet.cauf Urnen
difcrimen faciendum inter virum amp; fœminam idque ob fexusfra-
gilitatem arg./. 3. D. exquib.caufmaj. Metus vero reverentialisnon
fufficit, is enim vim non includit, Wià.l.iz.D.derit. nupt.add.
/. Z(5.§. i.D.depignor.amp;hjpoth. modo non alia violentiae accedac
incuffio; uti nec timor potentiasdignitatifve, pifi tamen quis fua
potentia aut dignitate abufus fit, l. 6. C, de hü qua vi met. nec ac-
cufationis, /, 10. C.eod. nec minarum nifi quis eas exequi fit fo-
litus, l.-j.l. p.c. eod. nec fola mali fufpicio, L 9. D, quod met.
cauf. quod tamen limitandum aliquo modo per d. l,9,inf.pr. hue
pertinet amp; metus infamix, l.j.D.eod. privatus enim infamiam
irrogare nequit ; ad vanum metum etiam referendum id quod di-
citur in l.S.C.dehiiquavimet.amp;c, Requirituretiam ut metus in-
jure per injuriam fit incuffusj nihil autem interefl: utrum quis in
fua perfona, an in uxore, liberis, amp;c. metum palfus fit, /. 8.

I.D.nbsp;quod met, cauf. etiam utrum quis verfans in relicita, anil-
licita, Prœtor enim nihil aliud confiderat quam an metus fit illa-
tus l-7-^.i.l.j.D.eod. E venit tamen aliquando ut licet haec me-
tus requifita adfint tamen negotium metu geftum fit ipfo jure
nullum, ne fi fubfiftat favore fuo reftitutionem refcinderet, uti vi-
dere efl; apud Zoefadtit. D, quod met. cauf. n.z^. ^c. ?fr Clar. Fbet.
Compend. fuo addiH. tit. §. 6.

II.nbsp;Negotiohoc modo metu gefto , neceflquot;arium efl: ut detur
exceptio autadioilü, quimetu induflus obligavit fe, autaâio-
nem remifit, ut fcili. illâ adverfus petentesdefendatur, hac quod
geflium efl; in integrum officio Judicis reftitui petat, 1.9.^. 3.Z).

B z

qHolmct.cauf. eftque pmorianbsp;^/'itS-4-nbsp;^

hh. ad TreitL T. i. Difp. n. 5-nbsp;amp;

l i.C.de his qm vi met. perfonalis m rem fcnpta, loquituremm

ediaum indiLenter in rem, /. 9. §•

eo competit ei qui metu illato damnum paffus eft , dum kil.

q^ dTdi . promifit. aut omifit quod ipfi nocet, e,ufque he-
redibus \.x\z.inf.D.eod. non modo contra eos qm metum
Strun;?fiveunum. five plures, quamvis umus folution.

csteri liberentur l. 14. §• tilt. L 15. C^ §. i. D. qmd. met.,
tauf. fed amp; contra quofvis rei per metum amiftx pollellores, live
boniE, five mal^fideifint, /.9.§.8. D.eod.add.tmcn l.yC.h.t.^
fatis enim eft docere metum fibi effe illatum , amp; ex eo illos qui
conveniuntur etfi crimine careant lucrum pcrcep.J^^, l'^-^'p^na

tiner? debet L 16. §. dt. D. quod. met. catif. amp; eatenus h?c adio
eft perpetua, quia turn non eft pcenalis /. 19. D.eod. quantum
autem ad ha^redes pervenerit fpedandum venit tempore litis con-

teftatï- datur amp; contra hsredum hsredes heet mh.1 ad eos per-

veS, fufficit enim ad primos hxredes quid perveniffe. umd
lx /.17nbsp;evidentiffimum eft; de naturah tamen

aei n im amp; cafu non videntur haeredes „ uti nec h^ijdum

ad d. tit.'n. zt. Eft amp; hxc adio p^nalis ex contumacia.
ÏTndit in quadruplum , imo amp; ad fruftus amp; omnenj cauftm
quadruplicaiam. /. 14- §• i- 7'nbsp;cafadd. dA. »4-gt;

?4. adhibita tamen inter bonxamp; mal^fideipoffeffores diftreoua^
l^^.D.deacqtdr.rer.dom.l. 62. D.de rei vind, Competitb^^
intra annum utilem jure novo intra quadrienniurn conbsp;r

per l.ult.C.detemp.inint.refl.nbsp;h.c notandum, ^ quot;.hU ab

fu ceffare etiam hoc ediftum , quod metus
U.pT.D.qmdmet. cauf. Ceffat amp; hsc aft.o propter novum con-

icnfum ejus qui metum paffus eft, exemp a font in /. z. ^ 4. C.

Sunt amp; aha

remedia aus vim paffo dantur de quibus m. Wefimb. ad tit. D.
'q^odmt.caufa,nbsp;Coll. Argentor. dd.tit.a.n. i6.adfin.

caput III.

T O Eauitur fecunda reftitutionis fpecies ex caufa DoU Mali, ubt
Stteauam ad doli definitionem amp; rem ipfam perveniamus,
fcie^um eft dolum vel bonum effe , vel malum, illms exempla
funt in I. i.U'^.dedolmd.l. 16.§.4. demm. ut amp; Genef
27.V.21.amp; 50. V. 57. etiam eft fimulatio cum quis fimulat ie
pauperem , ne ingens lutrum hoftibus aut latronibus ad fui re-
demptionem perfolvere cogatur, fimile exemplum nobis prsbet.

Lmret. /. 4.

Vt pueromm atas improvtda ludijicetptr
Labrorum terns , interea perpotet amamm
Abfynthi laticem, deceptacjue mn capiatftr.
Dolus hic bonus in jure noftro vel probatus eft , vel toleratus.
Eftamp;dolusvelexrediaante nobis id 1.56. D. deF.O, velexpro-
pofito, in quo adell animus Isedendi, alius quoque generalisdo-

luseft, atque ita metui femper dolus ineft. l.z. §. 8. D. de vi bon.
rapt, alius fpecidlis definiturque i Lähme /. 1. §• i.D.dedoLmal.

omnis calUditas, fallacia, machimtio. ad circumventendam, fallen-
dum, decipiendHm aiterum adhibita , quam amp; ^//./^». illius legis
aucor probat. Fuerunt qui definitionem hanc tautologias mlimu-
lavere, fed meo quidem judicio fine jufto fundamento , cum
hicemphatice (atisloquatur, amp; quafi y-Xiix^tKrtJ^o? proce-
dat, calliditas enim eft cum quis fciens prudens errantem m er-
rore relinquit, nec monet, ac ea diffimulat quae tanquam vir
bonus exprimere debuiflet ; fallacr.t dicitur fi quis falfo quid af-
ferat quod non ita fe habet, machinatio denique quoties pracme-
ditato confilio plures confpirant ad aliquem decpiendum^. O-
lim dolus non vindicabatur nifi mmor 25- annis effer cir-
cumfcriptus ex lege L^tona aut_m tutela ex Leg. 12. uhb.
aut denique in bonae fidci )udiciis; fed hoc a Gdo Aqm-

Uo celeberrimo illo formularum inventore mutatura , ita ut

B 3nbsp;nune

nunc in alüs quoque judfciis doJus emendetur; ergo in con-
traiäibus ftridi juris ft dolus iis caufam dederit, vel in eos
incident. nuiJi quod faam incerpretum dubium eft quin fub-
fiftat quod geftum eft donec refcindatur, /. 36. pr. D. de K
O. /. 5. C. de inmil fiipuL Ftd. Zoef. ad tit. D. de dolo mal.
n. 11. 14. dicitur autem dolus dare caufam contradui fi
quis fraudibus ab alio inducetur ut negotium celebret, quod
cxteroquin fadurus non effet , 1. 7. pr. F. ft \n hoe ipfo D.
de dolo mal. incidere vero dolus in contradum dicitur ubi quis
nihilominus quidem erat contradurus, fed in modo contrahendi,
veluti pretio, vel aliter deceptus eft, d. l. 7. D. eod. l. ^ i
D. commod.l. ii. pr. D. de aÜ. empt. é- vend. De contradibus
vero honx fidei iatiflimè difputatur, ego fic ftatuo , nec adio-
nem nec exceptionem doli mali darifivedolus in contraftumbo-
noe fidei incidat , five ei caufam det , id enim confequens eft clau-
fulse iftiex bona fide qux talibus judiciis additur, amp;exinde pro-
batur quod five deceptus conveniatur five conveniat decipientem
competat faltem exceptio ex eodolo, qus ineft judiciis bonae
hdei, amp; continefur ipfa aftione amp; officio 'Mich l.ii.D. fokt.
matrm. l. 84. §. 5. D. de leg. i. hinc jam poteftate ipfa juris civilis
nullus eft ille contradus , non enim opus eft ut ea exceptio
impetretur ä Praetore , fed poteft fimpliciter dolus apud judi-
cemallegari, cujus ille rationem habere debet. Vid. l. 16. §. i,
D. de minor. amp;/.?.§. 3. D. pro foc. Si autem deceptus velit
-potius ftari contradui , jam non erit ipfo jure nullus, non enim
cogitur uti jure pro fe introdudo j poteft autem tum agere
cx eo contradu dupliciter, vel ut ei ftetur , vel ut refcindatur
l.iy^.z-j.D. deaä. emp. ^ vend. /. n.§. D.eod. haec autem
adio non eft tum dired3amp; vera, fed utilis, quia propter do-
ium intervenientem contradus is nullus eft. F!d. l. 5. C. de refc.
vend. Zoef. in enodanda hac quasftione admodum hallucinatur,
nec fe expedit. m eum ad tit. D. de dol. mol. Si dolus fit cau-
fatus per tertium , non vero per alterutrum contrahentium,
fuftinetur amp; dabitur aftio in eum qui dolum fecit, per /. 2,. i„
fin.D. de proxenet. l.j.D. de dol. mal. fi autem üle folvcndo non

fit,

fit, fuccurrendum crit decepto hadenus ut insequa/itas qu® in
eontradu eft dematur.

II. Nunc ad adionem quam Pra!tor de dolo malo /. i. §. r.
D.dedol.mal. pollicitus eft , deveniamus, eft hsc prstoria per-
fonalis arbitraria Li^. §• 18. D. de dol. mal. qux lex bene
confideranda eft ,nbsp;(non tamen femper in hac

adione locum habet judicis arbitrium , exemplum eft in d. l.
18. §. I.nbsp;4O competens cauia cognita , debet enim dolus

probari, l. 6. C. de dol. 1.16.D,eod. /.18. §. t.P.p-obat. ob
fionem non modicam duos ad minimum aureos excedentem I.9.
§.ult. 1.10, D. de dol. mal. rtd. omnino Coli. Argentorat. a n. 8.
ad ». 57. bfis amp; eorum hsredibus /. 13. d. eod. contra eos qui
doiumfecere, amp; hseredes eorum quatenus ad cos pervenit, /. 17.
§.».!gt;. de dol. mal. l. z6. amp; 27. D. eod. etiam adverfus pupillos
modo puberrati proximi fint, 1.15, §. 1. in ff. D. eod. non con-
tra tertios pofFeffores arg.l. 15. §.3. D. eod. ut nec contra muni-
cipes /. IJ. g. I. D. eod. fi tamen ex dolo decurionum aliquid ad
eos pervenerit, quatenus ad cos pervenit, eatenus contra eos
dabitur ha^c adio. Imo hoc generaliter aiferL poteft quod quo-
ties quis alieno nomine quid egit , is pro quo egit teneatur ad
id quodadipfum ex illius qui gelÉt dolo pervenit d. l. 15, pr.
§. I . 2. D. eod. Illud obfervandum fi quis ita de dolo non
proprio conveniatur eum non fubiturum infamise notam, quia
ex alieno delido puniri nequit /. 29. B. eod. add. l. 30. Non
etiam datur hsec adio liberis adverfus parentes, libertis adverfus
patronos, uti nec humili adverfus eum qui dignitate excellit,
nec etiam luxuriofo atque prodigo , aut alias vili, adverfus ho-
minem vkx emendatioris , fed potius in horum perfona in fa-
dum verbis temperanda adio datur , ut bonae fidei mentio fiat
afferente id iifdem verbis /. i x. D. de äoL mal. hjeredibus tamen
harum perfonarum item adverfus haeredes de dolo adio erit dan-
da, /. r j, D.eod. fi tamen proprius haeredum dolus intervenerit.
ytd. l. 4. §. 16. D. de dol. mal. ^ met. except. Et quidem competit '
haec adio intra biennium continuum. Lult. C.de dol. Add.qu£
ßtp. C. I. 11 . in ff. quo tempore etiam finienda el^ , idque à

tem-

rö DISPUTATIO JURIDICA

tempore doli commiffi , exceptio tamen efl: in /. 5. C. eod. adio
tamen in faiäum in quantum quis ex dolo confequitur perpetuo
datur contra dolofum amp; hzredes /, z8. D.dol. mal. ubi ratio ad-
ditur, Eft häEC adio famofa , amp; hinc eft quod non datur nifi
cx magna amp; evidenti calliditate /.y. §. ult. Tgt;. de dol. mal. Vid.
Coli. Argentor. ad tit. de dol. à n. 40.», 45. Eft fubfidiana, ergo
datur tantum alia déficiente, amp; ceflàbit qualifcumque demum ea
fit. /. I. §.6. l.nbsp;amp; 1. D. eod. amp; fexcenta alia loca. Si ta-

men dubitetur an alia dari poffit, nec ne, non denegabitur. l.J.
§. D. de dol. mal. cum quibus autem adionibus adio doli con«
currat, aut non concurrat. Vid. Coll. Argentor. ad tit, D. dedol.
mal. a ». 74. ad fin. Ad quid haec actio tendat, jam inter alia
vidimus. Illud addendum , dolum cum dolo hic compenfari,
quia hic tantum de privato interclfe agitur, /. 16. D. de dol. mal.
nec dabitur uni adverfus alterum aöio doli. Hoc denique icien-
dumexceptionem doli effe perpetuam 1.6. C. de except. L). %,6.
D. de dol. mal. ^ met, except.

CAPUT. IV.

I. quot;VT Une de tertia Reftitutionis Tpecieeafcil. qus ob inconful-
£M tam statisfacilitatem lapfis, veldeccptis.'ideftMinoribus,
horumque jure utcntibus conceditur , agamus, circa quam ante
omnia obfervandum non ita facile hoc in cafu folere Reftitutio-
nem fieri, ac in Metuamp;Dolo , utpote cum Praetor hoc non ita
fimpliciter fuo edifto hic promiferit, ^it tn\m qmd cum Adinore
quam 25 anniénatugeflum efe dieet un utiqm^ueres erit, animad-

vertam. i.§. i.U. de min. Minor hic dicitur is qui nondum an-
num 2$ complevit, licet ultimum ejus anni diem attigeric 5.
§. 3. B. de min. Vtd. tamen I. 5. Tgt;. qui tefl. fac. pof l- S.
mun. amp; honor, ergo fi interllt minoris ut pro minore habeatur,
tempus de momento in momentum fpeftabirur , nec poft
elapfum ultimum diem fiet majorennis, exempluni habemus
evidensin die bis (extili, fi vero contra, jamultimus dies cseptus
pro completo habebitur, imo amp;aliquando annus. Qualis autem

minor

minor fit, paterfamilias an filiusfamilias mafculus an f^emina nihil
intereft, Z.?. §.4.!). ü'fwiw.fervi tamen minores non reftituuntur,
quoniam dominicui acquirunt perfonainfpicitur d. 1.5.$. ult. hinc
minoribus, alieno, ut procuratorio, inftitorio nomine negotian-
tibus, nonfubvenitur Li^. D.eod. DeJCto minore dubium eft,
fed amp; is reftituiturfilïfus fit iniisqu^ fadi non vero fi in iis qux
juris funt. arg. 1.1- §• 43' -D- ^^ Or. Jur. Fid. Zoef. ad tit. D. de
min. n. 20, In caufs cognitione duo hic funt probanda, videlicet
minor 2tas, amp; l$fio, illius probatio ei incumbit qui fe mino-
rem alferit, amp; per confequens rcftitui poftulat, C. de in int.
reß. min. I. 9. C. de probat, fit autem haec probatio vel ex afpe-
du, I. 52. p. demin. /. 3. C.ßmin.femaj.dix. vel teftibus,
puta obftetricibus, mulieribus quae parturienti matri adfuerunt,
confanguineis, vicinis, propinquis, qui fafia confanguinei aut
vicini noffe prsfumuntur, libris etiam baptifmatis, fcripturana-
tivitatis , /. 2. §. i. D. de excuf. Parentum depofitio , propter
amp; ardiffimum illud neceflitudinis vinculum, eo tempo-
re, quo de reftitutione agitur, fada, non admittitur. Fid. 1.6.

C.nbsp;de teflib. amp;1.lt;).B. eod. Valet tamen eorum profelTio quam tem-
pore nativitatis cum nulla fraudis fubeffct fufpicio, edunt; /. 16.

D.deprobat.nbsp;Add. l.i. C. fi min.ß maj.dix. Lasfionis probatio
etiam neceffaria eft , five ea dolo adverfarii faöa fit, five non
I. 5. C. de in int. refi. min. I. 8. C.eod. fitque eaitidemab ipfo mi-
nore, qualis autem debeat efle IxCio. Fid. qua fup. C. r. §. 10.
i» pr. eritque Isfio asftimanda ex eo tempore quo minor contra-
xit, non ex eo quo petit fe reftitui, audiendus porro erit adver-
farius probare paratus minorem vel locupletiorem faflium , vel
non ita graviter Ixfum, ut illi concedi debeat reftitutio. Quan-
doque laefio fine probatione ex circumftantiis prsfumitur , arg.
1.1. amp; C.fiadv.credit, quod ut relt;äe intelligatur,fciendum,efl^e
negotiaquae fua natura damnum inferre folent, efliqux non fo-
Jent, in illis prsfumetur damnum amp; laefio adfuifle, videlicet in
fidejuffione, expromiffione, promiflione ftipulanti per mino-
rem fafta , mutui datione, donatione ; ex his autem non datur
reftitutio nifi minor kfioncm fuam manifefte probaverit tales

Cnbsp;^nbsp;funt

funt emptio venditio, locatio condudio, haereditatisaditio,
In caufs Cognitionen! etiam veniet num forte alia adio contra-
dum reddens nullum competat arg. l.^.C. de ia int. refl. mirt.
1.16. pr. ^§.5.1). demi».

II. Hifce hoe modo probatis reftituitur minor amp; quidem vel
adverfus negotia extrajudicialia , vel adverfus judicialia , de illis
primo videbimus ; reftituitur ergo minor adverfus venditionem
vel emptionem a fe fadam, imo licet fada fit à tutore vel cura-
tore, modo evidens ipfius malitia monftrari poflît. l. ult. C.fi
adv. vendit, pign. ratione evidentiffimâ ; idem dicendum de pi-
gnorePrsEtorio, vel ex caufa judicati capto, 1.1. C. deprad. min.
é'C. 1.9. /. z8. D.de minor, non tamen reftituitur minor cafu l.i.
B.eod. ratio eft in/. i-jj.D.de.R.J. in donatione etiam obtinet
ut minor adverfus eam reftituatur, Ftd. l. 2.. C.fi adv. donat, 8c
rede, cum facile minor ultra modum liberalis exiftat ; pertinet
ad hanc etiam liquidi juris remiffio , dum filia modico contenta,
in fratrum gratiam paternae haereditâti renuntiat ; non tamen
conceditur reftitutio in.cafu /. i. C.fi adv. donat. ut nec fi jufta
honoraria prsceptoribus data fint, aut munera folita par^ntibus
cognatifve pro natalium dignitate , amp; patrimonii viribus miffa,

Ii. §. 5. D. de admin, amp; peric. tut. idem dicendum fi fada fit
donatio pis caufae, hic enim adus laudabiliter cft geftus à mino-
re , Ftd. Odd. p. 1. q. 57. a. 3. Reftituitur amp; minor adverfus do-
tem fibi datam, eopraetextu , quod fi fux nobilitatis vel divitia-.
rum ratio habeatur nimis modica fit, vel exadio nimis difficilis
amp;c. Fid Sfort. Odd. p. z. q. 59-nbsp;5- utamp;mulier minor fi

omnia fua bona vel totum patrimonium fimpliciter in dotem
dédit, vel dotem promifit ipfum patrimonium excedentem» vel
res dotales minoris sftimavit, amp;c. per I.9. §. ». /-^S-,
de min, Odd. diB. loc, ^.3. tranfitque hoc jus reftitutionis in tiae-
redes l. un. C-fi adv. dot. extendenda etiam videtur relhtutio ex
hoc capite ad donationes propter nuptias amp; fponjlitias largitates
Sfort. Odd. dm. loc. a. 6. Solutionis etiam à fe fadae caufa minor
reftitutionem petere poteft , fed obfervandum imprimis , poife
ipfum minorem folvere, vel ei folvi j fi priranm, jam fi minor

errors.

more juris ex minus folenni teftamento legatum indebite folvit,
adverfus eam folutionem rede reftituetur , uti textus apertus eft
in /. 2. C,ft adv. joint. amp;c. add. /. 9. D. dejur. ignor. ubi ré-
gula amp; exceptio traduntur , funtamp;cafusin /.40. fr.amp; 27.
§. 2. amp; 5. Zgt;. de min. I.-J. C. de in int. refiit. min. csterum quid
obtineatfi minor indebitum folverit, circa cujus folutionem vam
cafus poflunt concipi, confulendusomnino^/oî-^. Odd.f. z.q. 52.
ab. a.'S,, ad fin. fi fecundum , veriffimum eft eum poffe reftitui,
fiex hac folutione laefionem fuam probare valeat, praeeunte no-
bis l.j. §. 2. D. de min. non enim fimpliciter fed ex decreto Ju-
dicis minori faciendaeft folutio, /. 25./. 27. C.^f adm.tnt, quod
quod fi non accefferit, jam fibi imputent debitores, fi minor pe-
cuniâ hac inutiliter confumpta adverfus eos reftituatur, amp; ita de
novo eos conveniat , hinc tutor fi ex adminiftratione tutels ipll
minori vel ejus curatori folverit, hoc fibi timendum habet mi-
norem aliquando reftitutum iri , /. x.C.ßadv.folut. Si autem
adhibitum fit decretum, quid eveniat Vid. 1.32. D. de min. add,
2. V. at ex contrario J. quib. al. lie. vel non. Minor fi tranfe-
gerit vel divifionem cum Domino aut cohaerede fecerit, licet tu-
tore vel curatore autore, reftituitur, ita quidem ut omnia tam
à fuâ quam abadverfarii part? in priftinum reducantur ftatum, re-
ftitutis utrique priftinis aftionibus tot. tit. C.fi adv. tranfaä.vel
divif. inint. amp;c. amp; fi perempta fit aftio acceptilatione amp;c. . utilis
adverfario praeftaturi haec autem vera funt in cohaerentibus fpe-
ciebus amp; judiciis, non feparatis, exemplum elegans eft in /. 28.
J). de min. Adverfus mutuum quoque refciffâ cautione reftituitur
minor, tit. C.fiadv. cred. ut five ipfe conveniatur , non poflit
cogi ad idutfolvat, five non conveniatur poflit ultro cautionem
condicere , ut ab obligatione liberetur , modo pecunia crédita
inutiliter confumpta fit I. 27. §.2. D. demin. unde varia colli-
guntur, non autem fi in rem ejus verfa fit; ejufqueprobatioin-
cumbit creditori non folum fi fub ufuris mutuo data fit , fed amp;
fi fimpliciter 1.1,1. §. 9' D. deadm. tut. add. I. Ii. D. de V. S. amp;
I. I.B. de probat. Dijsentit. Odd.p.i.q. ^i.a. An vero reftitua-
.tur minor fi mutuum patris accepit hd.Odd.diB. loc.a.6. amp; vi-

c znbsp;lt;letur

■

dètur negandum o^,/. i.§.4, F.fi igitur fil. D. de minor. Deufir-
cspione an contra eam minor reftituatur, breviter fic dico, cura
oiim res minoris ufucapi potuerint etiam eum reftitui potuiffe
Lan. C.fi adv. ufucap. hodie autem cum omnes temporales pras^
fcriptiones vel ufucapiones contra minores non currant, l.ult.C.
inqmb.caHf.inlnt.reß.^c. hanc difputationem efle fupervacuam,
nifi forte fint longiflîmi temporispraefcriptiones In pubere
fed pupillari. l.j. C. deprafcr. 30. vel 40. lt;î»». pluraquifcire defi-
derat, adeat Sfort. Odd p.z.q. 88. 89. amp;90. hanc materiam la-
tiffime pertradantem. Adverfus confelTionem debiti , ut amp; lici-
tationem falva quoque eft mînoribus reftitutio ; adverfus hanc,
durnaudione publica licitando vidus eft, amp;nihilominusmino-
ris interfit rem in qua vidus eft, habere, /. 35. D.demin. veluti
fi à majoribus ejus fit profeda, amp; ideo in eam cadat peculiaris
affedio , ea tamen conditione ut id quod ex licitatione acceifit,
ipfi venditor! ofFerat; de confeffione debiti eft textus in
D. de confejf. fimili modo accidit ut adverfus inficiationem de-
biti in illis fcilicet caufis in quibus inficiando lis crefcit in duplum
minor reftituatur, afierente id /. 9. §. 2. in medio D. de minor.
Denique adverfus haereditates aditas etiam minori conceditur re-
ftitutio, fi enim is damnofam paternam vel alterius extranei hae-
reditatem adivit, vel fe paternae hxreditati immifcuit, aut pro'
hsrecie fe geffit, aut bonorum polfeflîonem agnovit , rede pe-
tet reftitutionem, /. i. /. 2. C. ß min. ab har. fe abß. t. i. C.ßtut.
vel cur. interv. /. 3. §. 2. /.•/.§. 5. D. demin. quin imo add. l. 8.
§. 6. C. de bonis qu£ lib. ut autem hsc reftitutio rede fiat, omni-
no defideratur ut forma ab Imperatore Nov, 119. C. 6. propofita
fervetur, fcil. ut vocentur creditores, amp; ii quorum i'ntereft, ne
inauditiamp;negledi kdantur. Vtd. Auth.fiomnssC. fimin.abhar.
fe abßin, quod fi contigerit unum ex creditoribus non effe vo-
catum, rata quidem erit fententia, fed tamen abfque illius non
vocati prsejudicio. Reftituto ita minore adverfus adiram hïredr-
tatem refundére cogitur omnia quae ex haereditate percepit, amp;ex
quibus fadus eft locupictior, l.j. §. 5. A de min. /. uh.C. de re-
put. quafmnt in judic, amp;c. noniamen eaquse à minore antequam

contra

contra aditionem reftitueretur bona fide gefta funt. /. 0; §. r.
^ z.D.denb, auBor. jud.fojßd. vel vend. amp; eo fpeftant ll.zz. jj,
D. de min. I. 44. D. de acqair. vel om. har. Quœritur autem arr
minor, fi major factus exigat aliquid à creditoribus hœreditariis
reftitui po flit, necne, àequanbsp;Fid. omnino Odd. p. z.q.-^J,

art.âf. Eodem modo amp; adverfus omife hsreditates reftituendus
erit minor , fi videlicet ab hsreditate fibi delata fe abftinuerit,
vel repudiaverit, bonorum polfeffionem non petierit , amp;c. /. i.
^ z.C.ß ut om. bared, vel bonor. poffeff. 1.24. §. 2. /. 5. §. 7. /. 7.
§.ô.^j. D.demin. eft amp;elegans cafus in /.5. §. 8. D.eod. quin
imo fi quis contra aditionem reftitutus femel fit, non tamen rur-
fum deneganda eieft reftitutio adverfus omiffionem , diftante id
manifeftis verbis amp; fatis emphaticè 1,7. §. 9. D. de min. cui diredis
verbis obftat l.ult.^.6.C. de bon. qult;z liber, fed dicendum hunc
cafum effe fpecialem , amp; per confequens excipiendum , nec fcil.
temere filius contra patris fadum veniat. Clar. Foetim Comp, fuo
ad tit. D. de minor. §.5. Illud tamen obfervandum reftitutionem'
in integrum adverfus omiffionem hsereditatis non concedj , nifi'
réintégra, id eft rebus hsreditariis per fubftitutum autproximum
haeredem nondum diftradis, per I. 24. §. 2. D. de min. parcius
ergo hic adverfus haereditatis omiffionem reftituitur minor , nifi
tamen fit fuus haeres, tum enim ftvore fuitatis rcceptum eft ut
ficet re non integrâ adverfus hereditatis paternse omiffionem re-
ftituatur, idque hac ratione quod fit ipfo jure hires etiam poft-
quam fe abftinuit, amp; de hoc cafu accipienda funt verba Impera-
toris in l.tdt. C, de repud. haredit.àiamp;nûthkOdd.p. z,q-.6i.a.z.
An vero minor adverfus ea qus jacente haereditate per bonorum
curatorem gefta funt reftitui poffit Vid. Odd.p. i.q.6z.a. i. Il-
lud notandum minorem adverfus hxredltatis omiffionem reftitui
tum, bona qus tempore mortis patris fui habuit pcrinde fratri-
bus fuis conferre debere, ac fi ftatim cum illis paternam haeredi-
tatem adiviffet I. 2. C.ßut omif hmdit. amp;e. I. i. §. 2. Dl de
collat.

III. Nunc de negotiis Judicialibus agendum, fiquidem ad-
verfus h^ veniat reftituendus minor,, de his (uti amp; de omnibus

C 3nbsp;fere

DISPUTATIO JURIDICA

fere de quibus fuperiori §o didum) eft tit. C.fi adverfi rem jsidic
reßtt. poflul. reftituitur ergo minor contra talem fententiam qua
quidem reus in ejus favorem eftcondemnatus, fed in minus quam
squum erat, cujus exemplum habemus in l.i.C.d.t. utamp;con-
tra fententiam , de ftatus qusftione minori à patre mota, in mi-
noris praejudicium /. 2. C. eod. adverfus fententiam quoque non
inferioris folum, fed amp; fuperioris Judicis , imo amp; ipfius Princi-
pis/. I.e.eod. quamvis hoc peraro fieri foleat,i8. §. i.D.demiu,
minor autem magiftratus contra fententiam majoris non reftituet
d.i. i8. in pr. Fid. qua ßip. fub fin. §. 7. C. I. debet tamen fententiâ
effe ipfo jure valida , veluti fi minor legitime fit defenfus , l. 4.
C.eod. nec intereft utrum adverfus totam fententiam reftituatur
an adverfus partem ejus, l. zp. §. i.D.demin. modo ca-

minor

put illud fententijE ex quo minor in integrum reftitui defiderat
ceteris capitibus non cohsreat ^rg. I. 27- amp; 41- D.famil. ercifc,
reftituitur amp; minor fi in ejus causa adverfus tutorem vel curato-
rem lata fit fententiâ , idque in minoris praejudicium I. ult. C.fi
adv. rem judic. nec folum contra fententiam , fed amp; in ipfo ju-
dicio minori fuccurritur,nbsp;D.demin. ergo fi probationes
omiferit, I. 56. D. de mitt, fi appellate neglexerit litemveconteftatam
de feruerit iz.D.de min. fi adioni palam vel tacite renun-
tiaverit, I. I.e. de in int. refi. min. quod limita ex 57. D. de min. fi
quafi contumax condemnatus fit, l.S.D. de min. fiminor in judicem
compromiferit, amp; tutore audore pcenam fit ftipulatus /. I4. §, i.
D.de min. Denique reftituitur minor contra executionem rei ju-
dicata amp; capta pignora I. pr. D.de min. in genere itaque refti-
tuitur minor contra omnes adus validos amp; de jure fubfiftentes
tam judiciales quam extrajudiciales , modo minori damnum ^
praejudicium afferant, de quibus omnibus latiifime diffeijn^^'quot;
Fid. Sfort. Odd.p. z.aq. 51. adq. 80. ad quem Ledorem candidum
unicè remittimus, ut amp; Colleg. Argentor. ad tit. P- ^^
fiquidem inftituti noftri non fit ea omnia figillatim exlequi, fed
praecipua folum nobis attigiife fuffidat.

IV. Reftituitur etiam minor contra fifcum I. I. ^ X.C.fi ad-
Dcrf fififtf» i etenim hic jure communi utitur, hinc fi cum admi-

ni-

niftratore fifd contraxerit , amp; Isfus fit , fi prœcipîtanter amp; vili
nimis pretioresminoris ab eo vendit®fint, nec fubhaftationisfo-
lennitates rite obfervatas, /. 3. C. diB. tit. reftitutionis auxilio ei
fuccurritur , nifi tamen res minoris ob debitum fifcale bona fide

fintdiftrads.nbsp;.nbsp;^ ,

V.nbsp;Dubitatiir autem fi curatoris vel tutoris autoritas acceflerit,
an non hoc cafu minoribus deneganda fit reftitutio , amp; placet non
efle denegandam /. 2.3. C.fi tut. vel cur. intervener, licet perfo-
nali adione jus fuum adverfus tutorem vel curatorem poffint con-
fequi, nec refert quo pado cum illis five eorum nomine in judi-
cio vel extra judicium ante vel poft fententiam adum geftumve
fit. d.l.z.G.junEla l.j.D.de min. modo fe circumventos , vel
kpfos, vel Isfos probare polTint, C.de in int. reßit. min. /.44.
JD.de minor, non enim perfonae quae intervenerunt, fed Tola laefio
coviÇ\àtX3.Xû.Y yVià. I. I9.inpr.amp; I. äfJ.D' de minor. Quin imo non
cft deneganda minori reftitutio licet decretum Magifta'atus fit in-
terpofitum, l.ii.C.deprad.amp;d- reb. min. ^c. (excepto fi ipfi
minori ex judicis decreto folvatur , uti eft in §0. ult. Infi. quib.
alien, lie. vel non, ^ eo pertinet I. j.^.z.D.demi». Vid. qsae fip.
^o I.e.hujus t\n.) idque juftifTima ratione, decretum enim Ma-
giftratus non excludit Isllonem , fiquidem in alienandis pupilli
vel minoris bonis id folummodo inquiritur an jufta fubfit caufa
faciendx diftradbionis, quae tamen non impedit quo minus minor
in pretio circumveniri vel aliter laedi poflTet.

VI.nbsp;Non opus eft minoribus reftitutione variis in cafibus, uti
eft in /. 3, C. de in int. refiit. mm. I. 2. C.fi adv. dornt, tot. tit. C.de
pud. min. fi minor patris necem non fit ultus, non enim aufer-
tur ei hœreditas ut indigno I. i.C.inqmb.caufirefiit.é'C. nonim-
putatur adoIefcentisE tempus in id quinquenniumquod liberis da-
tum eft ad querelaminofficiofi movendam, l.z.C.eod. fi minor
debitorem fuum non interpellaverit, ut eum in mora conftitue-
ret amp; ob id ufuras confequeretur, fiquidem nihiiominuseas con-
fequatur, l.^.C. eod. fi tutor, qui pro tutelari^officio non ca-
vit, judicio experiatur, non obeft hoc minori, fiquidem ea quae
gefh funt non vakant, I. y. C. eod. exceptionon numerata; pecu-

nis

nis amp;c. minoribus non currit, l.ult.C.eod. in gcpere ergo cum
idquodgeftum eftipfo jure nullum eft ceffat reftitutio /. i6.fr. amp;
^.^.D.demin. qui autem omnes cafus fimulrecenfitos videre de-
lïderat, confitlat Colleg.^Argentor. ad tit. demin. n.6o. Denegatur
reftitutio fi minor aâibuspublicis probatus fit ut induftrius, l. i.

C.nbsp;qui adverf.qmsamp;c. quod tamen cum mica falis eft intelli-
gendum, quare Ftd- omnino Perez,, ad tit- C. qui équot; adv-quos. Add.
Odd.p. i.q. zi.aba.i.ada. 8. fi minor filius âdverfus parentes utriuf-
que fexus vel libertus minor adverfus patronum patronamve re-
ftitui velit, perfonarum reverentia omnem iis excludet reftitutio-
nem/. 2. C.eod. ubi elegansab Imperatore additur ratio- Ftd.
Oddp. \.q.i%.a. i.^z. privilegiato contra privilegiatum non da-
tur reftitutio, conf. Odd. diü:.loc.a.i\. hinc itaque infertur minori
contra minorem utroque lasfo , non fuccurri, ita tamen diftin-
guendumeftut fi unus tradret de lucro captando, alter de damno
evitando, hujus quam illius caufa fit potior, l.ii.^.ó. D.de min.
aliud etiam dicendum fi unum Privilegium altero majusamp;dignius
fit, ergo non fubvenietur filiofam: privüegio SCti Macedonian!
tuto contra minorem, modo is filiusfam: majorfuerit, d. 1.11. §. uit.

D.denbsp;min. fubvenietur quoque minori contra muüerem Vellejani
SCti opeuti volentem,per/. 11. D.demin. modo folvendo non fit
)rior debitor. Ex hifce jam diâis pater quid dicendum fit de iis qui
)eneficioamp;jureminorumutuntur,/.3.C.«/e/»»W.rf/?.l. 8.§.i. l. ir.
D.de reh.eorum quifubi^c. de quibus Sfort.Odd.p. i .q.l per tot. dene-
gatur amp; reftitutio minoribus in cafu/. 41. D. demin.junä.l.pen. C.
depacl. uti amp; adverfus curatorem qui minore abfente à cura fe
excufavit, Princeps tamen , Heet Praetoris partes hic celfent, in-
tervenir, amp; excufatum curamreciperejubet,nbsp;i.D.demin.
majori etiam vigintï, minori autem 25annisfi ad pretiumpartici-
pandum fe venundari paffiis fifreftitutio denegatur, l. 9

eod. fi modo fe vendiderit ignoranti fuam conditionem,
2. D. de liber cauf. maxime etiam non conceditur reftitutio in in-
tegrum minori fi juramentoei renuntiaverit, auferturenim mino-
ri omne beneficium fi juraverit fuper contradu à fe celebrato/. 1.
C-fi adv. vendit. amp; Auth. Sacram. puber. C. esd. qu« Authent. nullo

modo

modo trahenda ad jusjurandiim impubcris, fiquidem is nondum
poteft videri perjurium commififle, per L 16. D. de jurej. an au-
tem ea locum habeat in contradibus ipfo jure nullis, adhuc fub-
dice bis eft, ego tamen ncgativae fubfcriberem , ne fcil. mino-
rum quam majorum conditio deterior fit, Ffd. L 5. inf. C. de
leg. Ii qui vcniamœtatis impetraverunt, itidem in integrum refti-
tui non poflunt, quamvis poftea non rede res fuas geflcrint, ne
sb ipfo Principe ( quippe qui folus mafculis viginti, fceminis odo-
decim annorum hoc beneficium indulgere folet, fi probentfene-
gotia fua fedulo adminiftrare) ii qui cum illis contraxerunt de-
cepti amp; circumfcripti viderentur. Vid. L i, amp; per tot. C. de hh
qui ven. At.^ excipiuntur tamenquxdamlegitimeœtatis jura, quae
us qui veniam statis impetrarunt, nihilominus denegantur, uti
videre cft in /. 5.C. eod. Non impetrabit quoque reftitutionem
minorquidolofemajoremfedixit, l.i.C.ß min.femaj.àix.l. 5.Z«
fr. C. cod. nam fi deceptusfit, vel in computando annorum nu-
mero erratum fit, omnino erit reftituendus , /. i. /. 4. C. eod.
fin autem juraverit fuper hoc minor non reftituetur, nifi paJam
amp; evidenter ex inftrumentorum probatione, nonperteftes, mi-
norem fe efle demonftraverit, quod fi facramentum corporaliter
(videli.)tadisfacrofandisEuangcliis uti dicit Zoexj.adtit.D.min.
fit praîftitum, jam nulla amplius fupererit reftitutio, Vid. Odd.
p. 1.^.24. Non etiam ei concedetur reftitutio qui major fàâusra-
tura habuit quod minorennis geflît, tit. C. ß maj.faB. rat. hab.
Y'id.l. i.C.ßmaj.faä.a'ien.amp;c. decafibusautem/.3.§.u.
de min. jamnbsp;2.dL\im, conf Sfort. Odd-p, 1.^.25. Idem

quod de fuperioribus etiam de libertate dicendum, nam adverfus
eam femel à Praetore conceffim, aut fententiam pro ea in judicio
liberali latan» non reftituitur minor, tot. tit. C. ßadv.libert.l.^.
§.6. D. de min. Princeps tamen aliquando caufa cognita minori
fubvenit, /. rc. D. eod. fuccurritur etiam minori aliis Juris remediis,
uti videre eft md.tit.C.ßadv.libert.l.ii. D.demin.l.j.J).dedal,
mal. in cafu autem /. 11, i. D. de min. in integrum minor reftitui-
tur. Denegatur amp; reftitutio contra matrimonium aut profeftîo-
nem religionis, licet ad hanc ex falfa caufa, ad illud per menda-

Dnbsp;cium

dum aut fubreptionem indudus minor fit. Zoet. adtit. D.demin.
».32. In deliftisquoque quae contra leges dolo malo committun-
tur, veluti furto, homicidio, amp;c. nulla prorfus admittitur œta-
tis excufatio , /.p- §• 2./-17.§• D.demin.L i.C.ßadv.del. nifi
delidum non dolo , fed tantum negligentia fit perpetratum , y,
Li,amp;z.C. amp;nifiquatenus aliquandostatis miferationepœnaàju-
dice mhig:ttmd.l.l7-§.i-D- demin-l.i6.§.i,D.de pan. Sc qux
funt plura talia loca. Hsc autem res judicis arbitrio tota relin-
quenda eft, ne quid durius aut lenuis ftatuat, quam stasamp;cau-
fa exigant. Ferez.-adtit.C.fiadv. del.n.i,.^''^- Plura de his qui de-
fideratVid, Sfort-Odd p.z.q.So.^c. Si denique occafione damni
non inconfulto accidentis, fedfatofaäum fit ut minor Ixderetur,
non reftituiturnbsp;^.D.demin. ut tamencirca mortalita-

tem reftitutio fiat dum minor temere admifit resmortalitati obno-
Xias, forfitan enim majorennis omnibus melius perpenfis talem lv£.

reditatem non adiviffet. d.l- n.§. 5. uti nec videtur circumfcnptus
minor qui jure communi utitur, /. ult- C. de in int. refi. min.

VII. Reftat in hoc capite ut quidam de minorum fidejuflbribus
adjiciamus hos autem non reftitui, quamvis ipfi minores pro quibus
fidejulTerunt reftituantur, evidenseftex/. 1 ^.D.de min.tit. C. defidej.

nifi minor dolo adverfariifit circumventus, l.z.C.eod. Vid.
omnino l.j. §.i. D.deexcept, vel finedamnocreditorisfidejuffo-
ri fuccurri poflit, a^m {nnùnlz.^.i.D.deadm.amp; per tut.
^^.D.deacquir.hier. add./.51. D.deprocur. ut amp; fi minori fide-
juflbr fuccedat, tumenim reftitui poteritin integrum nonut fide-
juflbr , fed ut hsres. /. 95- §. 3« -D. defidejujf. plura Vid. apud Odd.
p. j.q. 48- depatre quid dicendum Vid. /• 3.§. 4.9. 10./. zj-^-
zy. D. «^e w/«. ex quibus hi cafus pofTuntconcipi, aut enim minor
filiusfam:contraxit inreamp;nomine patris, amp;ejus voluntate,amp;tum
nulla locum habet reftitutio non enim tum filius poteft dicieOe Isr-
fus, aut geffit proprium negotium amp; dicendum fi in peculio caftrenfi
vel quafi caftrenfi laefus fit eum reftitutum iri, amp; hoc etiam poftea pa.
tri haeredi profuturum,idem in proprietatepeculii3d ventitii,nam in
ejus ufufruâu ( fi is patri competat) ipfe non reftituitur, quia in eo
laefus non eft, non pater quia ipfi non praejudicatur, in profeâi-

tio

tio autem peculiofilaefus fit, reftitui ipfe poteft,^ fed hoc patri non
prodeft, fiquidem adione de peculio conveniri poteft, fi autem
pater conveniatur poft mortem fui fiiii, tanquam fuccelFor, jam
ceffabit haec adio, amp; gaudebit ea reftitutione quia fihus fi invi-
vis fuiffet gavifurus eifet. Reftituitur amp; pater ex fihi perfona in
cafu/.4.CJeinof. dornt.

CAPUT V.

I./^Uarta Praetoriae in integrum reftitutionis caufa eft Ophisdi-
V^»«/»««o,definiturque quod fit prions flatus fmtatio^. i.J.de
cap. dim. in I. I.D. eod. vox prioris omiiTa eft, fed hoc parum refert.
Status in hac definitione dicitur id quod à rerum natura j civitate,
genere tribuitur, I. 5. P- deinterdiB. amp; releg.add. I. ult. D. de cap.

m ft. elegantiffime hunc ftatum defcribit Ter.Eun.ui.^. Sc.j.

Principio eam dico ejfe liberam, civem Jtticam, meamfirorem.
hinc triplex capitis diminutio, maxima qua quis fimul amp; civita-
tem amp; libertatem amittit, §. i. J.de cap.dim. minor five media
cum civitas quidem amittitur , libertas vero retinetur, §. 2. J.
tod. minima denique eft cum civitas retinetur amp; libertas, fed fta-
tus hominis commutatur, §.5. J-^od. triplicem hanc capitis di-
minutionem Aujon. Edjll.ii- hoc verfu com plexu S eft.

Triplex libertas , capitifque minutio triplex.
Adverfus maximam aut mediam capitis diminutionem paflos non
conceditur adionis reftitutio, datur enim adverfus eos, ad quos
capite minutorum bona pervenerunt /. z.pr. D. de cap. min. /.y. §.2.

5. D. eod. imo licet ad fifcum bona eorum fint devoluta , /. 11.
P. dejur. fife, pertinet itaque Prxtoris, quod fub hoc titulo eft ,
edidum ad eas capitis diminutiones quae falvâ civitate contingunt,
I pr D eod amp; fiunt his qui cum fui juris fuerint caeperunt alie-
no]mi fubjeâi efle , vel contra, veluti fi filiusfam^à patre fue.
rit Lancipatus §. J-J^ cap dim ergo cum adio per hanc
capitis diminutionem creditori adverfus eam pafl^os mams reddita
fit , fi ftridum jus fpedetur, (fiquidem is qui hanc capitis di-
minutionem patiturinimaginarium fervilem ftatum deducatur.

l. i. D.de cap.min.) aequum Prastori vifum eft hoccorrigere,
amp; adverfus capiteminutos minutafve perinde ac n id fadum non
fit, judicium dare, l.z.^.x.D.eod. cum fine fafto amp; culpa cre-
ditorum hoe contigerit, fi enim per eos fadum fit quo debitor
capite minuatur, ceffat hoe ediftum, uti cafus eft in l.z.
eod, Refpicit haïc reftitutio eas folum caufas qu2 capitis diminu-
tionem prscefferunt, non autem ea quae poftea gefta funt, l. z.

z.D.eod. refpicit amp; civiles folum obligationes, non natu-
rales (quippe quae folo asquitatis naturalis vinculo fuftinentur)
LS. I. ^.D.cod. uti neceasqusin »fadomagisquam in jure confi»-
ftunt, 1. lo, D. eod. In dslidis etiam hoc Edidum locum non
habet, noxa enim caput fequitur, l.z. §. 3. D. eod. hinc fervus
licet manumiffus ex delido ante commiffo merito convenitur',
Uti eft in /.c}. C, anferv.proßiofaä. pofl manum- ten. Servus au-
tem qui manumittitur non poteft dici minui capite , nulf
lum enim jus habuit , amp; poft manumiffionem demum incipit
Hatum habere. /. 3. tilt. inf. 1.D.eod. Publica jura hac capi*
îis diminutione non pereunt, /. 5.5. 2./. Ó.D.eod. dr l.j. exce.
pto cafu legitime agnatorum tutelaî.

II. Judicium hoc perpetuum eft, amp; in hxredes amp; haeredibas
datur, l.z,^.({k.D.)j..t. amp; fupra modo hujus mentio injeda
eft. ^

CAPUT VI.

I. OEquiturquinta reftitutionis fpecies quaenbsp;conceditur

dataaSlione refcißoria, caufa autem ex qua haec conceditur
duplex eft , vel fpecialis amp; nominata qualis eft abfentia , vel ge-
neralis amp; innominata quas ex generali ilia claufula quam Praetor
cdido fuo inferuit, datur, fcil. ß qm alia mihi jiifla caufi wde^
bitur. Abfens pluribus modis quis dici poteft , de quibus Vtd.
Sfort. Odd. p. X. q. ^. a.6. ad rede autem definiendam abfentiam
in hac reftitutionis materia arbitrium judicis exigitur , qui per-
pendet an is qui fe abfentem fuiffe dicit ita abfuerit, ut negotiis
fuisfupereffe non potuerit, /. 10. /. 15, §. 3./. lz,D.exqnib.cmf.

mau

maj. amp;c. Dividitur abfentia juxta Oddnm p.i. -jf. 5. a,y. in ordi-
nariam qux ratione diverfi domicilii dicitur , amp; extraordinariam
qus ratione difcefTus, amp; abfentiae accidentalis amp; extraordinarii à
domicilioproprio; amp; fubdividitur in necelTariam amp; voluntarism,
illa eft quae non fponte , fed ad prçceptum fuperioris, cui pa-
rendum eft ; fufcipitur, eftque vei laudabilis quse prœmio amp; ho-
nore digna eft-, utlegatorum, militum, vel vituperabilisqux in
païnam à delinquentibusfufcipitur, vel indifferens qux per fenec
laude nec vituperio digna eft, in qua tamen quis nscelTitate con-
ftituitur ; voluntaria abfentia dicitur, quae penitus fponte , nec
alicujus juffu , fed vel in proprium , vel amicorum commodum
utilitatenKjue fufcipitur, quae itidem veJ laudabilis ut in ftudio-
to amp;c. vel vituperabilis ut in contumace, vel indifferens, ut in
mercatore ; De ordinaria abfentia nihil dicendum nam res clara
eft, fiquidem hi qui hoc modo abfunt, potuis adeiFe dicendi
fint, cum non folum non impediantur rerum fuarum curam ge-
î-ere , quin potuis cum domi fint negotia fua commodius admi--
niftrare polTunt , ar^./. 26. §. 7. n. ex quib cauf.mai. Quod ex-
traordmariam quae neceffaria fimul amp; laudabilis eft , fpedat ea
jufta caufa eft reftitutionis amp; quidem indiftindè licet eâ abfen-

tes procuratorem nullum domi reliquerint, hinc ergo reftituun-
tur milites eorumque duces, dum in procindu, acie, hybernis,
caftrisfunt, L ult, C.de reftit. mil Sic. /. 45. D.exquib.cauf.maj.
exceptio tamen eft in /.34. D.eod. nec intereft five in patrid , fi-
ve extra patriam communi bono militiam gerant, /.7./.55;§.4.çj-
trg- d. i, 45. Zgt;. ex quib. cauf, maj, ut amp; militum hsredes, /. r.
e. de refii, ^u. 8c arg. l. 35. §. 6. D. eod. modo non veniatrt
œntra faftum defunai i. 7. c. de reflit. milit, eorum uxores
tot. ttt, C, de uxor, mibt, j, qui mittuntur ut milites duco-
rent vel reducerent, Sic, pr. d. eod^ militum medici,
l, 53. §. ult. D. eod. Vid. amp; L §. 5. D. eod. de famulis mi'd-
îum Fid. Odd.p.i. q-ô. a. Militibus in eo etiam fimiles funt
il qui Reip. caufa abfunt , quales funt pro Procon'ul , Leea-
îus , Procurâfgt;r Principis, Prsfcftus ^gypti, /. 32, /. 55'.
§. J.2. j^ia.W. modo fine dolo malo abfint, uti id volunt

D-inbsp;verba..

verba edidi Praetorii, qui dolus colligitur fi cum revertendum
ipfis eftnon revertantur, amp;c. /.4. amp; 5. /. D. eodi abefle ta-
men Reip. caufa intelliguntur fine dolo malo fimulac ab urbepro-
fedi fint licet nondum provinciam attigerint , amp; li qui eâ ex-
cefferunt, donec in urbem revertantur, amp; ad revertendum talia
illis tempora computabuntur , quaî lex revertentibus praeftitit,
Vd.l.^i.pr.Ll'i. $.7.8.9./.38.nbsp;Si quis fspiusReip.

caufa abfuit , quid ftatuendum fit patet ex I. 28. §. 3. D. eod.
Qui Reip. caufa abfuit is etiam adverfus eum qui pariter Reip.
caufa abfuit reflitueturfi de aliquo damno jufte queritur uti eft.
in /. ult. D. eod. li qui pro civitate legationis aut alio quopiam
ob quod abelfe coguntur, munere funguntur , potius fub ge-
nerali edidi claufula contineri videntur, quamvis iis aeque ac
caeteris qui Reip. Romans caufa abfunt . fuccurratur /. 26. §.
ult.D.el. 1.1. C. ex.uib.cauf maj.reft. Juftaquoque caufa re-
ftitutionis eft fi quis a'bfit ex caufà extraordmana indifferenti, m
qua quis ( ut fupradidum ) neceffitate conftituitur, quales funt
ii qui à latronibus capti funt, aut alias in vinculis injuftedetinen-
tur, de quibus Vid. I. z.C.ex quib.cauf.maj. /. i.§. 1./. 10./. ir.
i.9./. 14./ 15. D. l.ult.C. eod. /.2.§.i. l.l. D.eod. amp; quae funt
plura talia loca. Vid. omnino Odd. p. i.q.j.ab a. I. ad lt;«.14. In
cadem caufa funt hi qui abfunt ex voluntaria caufa amp; laudabili,
quales ftudiofi ftudiorum gratia /. 28. D. eod. jmtl. /. 14. C. de
adv. diverf. judicior. idque propter publicam utilitatem-quae hic
potiffimum verfatur , Vid. omnino Odd. p. i. q. 7. a. 14. Idem
demercatoribus dicendum arg. I. 5- §•?• ^^ J^^^ immun, nec
immerito quippe qui Reip. fint utiliffimi, nec ulla fit regio ita
fertilis , omnibufque abundans, qus non amp; aliarum regionum
mercibus indigeat unde Virgil, üb. 2. Georg.

Nec vero terra ferre omnes omnia pojfunt;
amp; paulo poft:

Sola India nigrum.

Pert ehenttm, foLis efi thttrea virga Sabaù.
Conful.Odd. p. I. q.7. a. 16. De vituperabili necenaria amp; volun-
taria abfentiâ non eft quod quidpiam dicamus, cumcertiffimum

fit

fit neminem ex ea caufa refiltui, quin potius infuper punin.
arg. I. i. §. 8. Verf. quid enimß quis D.ßquis CAut. in judic.ßß,
cauf. fjrc. Vtd. Colleg. Argemor. ad tit. J). ex quib. cauf. maj, n. 13,
Haec ita fi abfens contra prifentem reftitui defideret, fi vero prae-
fens contra abfentem hoc Praetoris imploret officium , fine diftin-
aione ex quacumque causa, five jufta, five injufta abfit, prae-
fenti fubvenit , l.i.pr.l.zt.pr.amp;§.i. l.zz. pr.^r §. i.l.zi.per
tot. 1.24- 25.pr. amp; §. 1.1. 5. D. eod. Add. Colleg. Argent or.
ad tit. Dig. ex quib. cauf. maj. n. 16.18. ^'c. ad n.zz. Jure novo
exjuftiniani conftitutione pleniffimum jus fuum prsfens contra
abfentem confervat, fi adito pra;fide, vel libello ei porredo
querimoniam fuam ei detulerit, de qua re Vtd,l.z.C,de ann.ex-
cept. ^c.

II. Omnibus his qui ex neceflaria amp; laudabili vel indifferent!
caufa abfunt fuccurritur ope in integrum reftitutionis, licet nul-
lum Procuratorem domi reliquerint, l.6.§.ult. D. ex quib. cauf.
maj. I. z6. §. I. D.eod. Odd. p. i. q. 30. a. 4. idem de voluntaria
laudabili dicendum, nam ea fine infpeélo Reip. utilis eft, amp; ea-
tenus quafi neceffaria. Odd. loc. di£l. 3. amp; fic etiam teneo uno
in cafu de indilFerenti voluntaria , ob eandem rationem , exem-
plum eft in mercatura, ubi praerogativa publicae utilitatis adeft
alias omnino tenetur abfens ex hac caufa procuratorem domi re-
linquere , quem fi non reliquerit non reftituitur. Odd. diEi.hc,
Quod fi domi relidus fit procurator ex ejus geftione laefi abfen-
tes non funt reftituendi, cum ordinariam mandati adionem ha-
beant 1.39, D. eod. nifi procurator non fit folvendo , aut culpa
careat, amp; de eo cafu intelligenda verba I. z6. §. ult. D. eod. ßve
habuit procuratorem: FSd. Clar. Voet. Comp, fuo ad tit. D.ex quib.
cauf maj. Plura qui fcire defiderat confulat omnino, Odd. p. r.
q.z^.amp;^o.per.tot. _

in. Eft amp; altera )uftaeabientiaE caufa quae oritur ex perfona
Magiftratus , fi vel fui Copiam non fecit, jus non dixit, vel
longo nimis tempore diftulit quofadum eft utadioeximeretur,
de quo Magiftratu loquitur edidum in /. i. §. 3. D.eod. Add.
l- 16. §. 4. nifi tamen caufa cognita denegaverit adionem tum

enim

enim ceflat reftitutio , d. Li6. §.4. amp; potius appellandum eft.
Confer Odd.p. i. ^.13. prioribus art. 6. Quod attinet impedl-
mentum advocati, procuratoris, amp;c. de co Fid. Odd.p.i.jüB.
q. 13. it. 8. amp; 9. hoc obiter.

IV.nbsp;Explicita causâ fpeciali ex qua juxta hoc Edidum majo-
ribus 25. annis conceditur reftitutio , sequum eft ut amp; de gene-
rali claufula breviter videamus, eft hxc utilifllme cdifto inferta,
cum plurimi aliquando eveniant cafus qui non figillatim enume-
•rari polfunt , ex quibus tamen auxilium reftitutionis indulgen-
dum eft, Vid. l. 26. §. 9.1). e.xqnib. cauf. maj. l. 17. i. P. eed.
raodo id per leges, plebifcita, SCta, edicira , décréta Principum
licebit,, hoc eft .fi iis.noji fit expreffe prohibitum , 1.1. §. 4. D.
eod. reftituitur ex hac quilibet, qui propter impedimentum ne-
ceffarium rerum fuarum curam gerere non potuit , amp; propter
hoc Isfuseft /. 16. D.eod. oriuntur autem haec impedimenta vel
à perfonâ ipfius laäfi, vel à perfonâ adverfarii, vel à perfonâ ju-
diciis , vel à perfonâ alicujus tertii, aut à cafu fortuito juxta
Odd, p.i.àq.S. ad. q. 15. non tamen ex hac claufula conceditur re-
flitutio contra longam vel longiflîmam praefcriptionem , ob pri-
ftini domini ignorantiam, prohibente id L ult. in fin. C. de long,
temp, prdfcr. arg. /. 4. C. de prefer. 30. vel 40. ann. Fid. Bachov.
ad Treatl. V. i. D. ir. Th. pen. L. A. Zoefi in Comment, fuo ad
tlt. D. ex qmb. cauf. maj. ». 6. ^c. Perez,. PraleB. in l. 2. C.tit.
-54. ». 13.

V.nbsp;Reftat nunc ut adionem ipfam quas ex caufis jam enumera-
tis conceditur defcribatnus, eft haec praetoria, refcifforia, in rem.
arbitraria, competens ei cujus res vere ufucapta eft , amp; ejus h«-
redi, (nihil autem intereft utrum à praefente cum ipfe dominus
jufta de caufa abfens effet, an vero ab abfente quacumque de caufa
cum dominus ipfe praefens effet ) adverfus ufucapientem ejufque
haeredem, ad id ut refciffa ufucapione res ufucapta reftituatur cum
omni fuâcausâ Fid.^. -i.J.deaa.1.2,0.1.

D. ex quib. cauf. maj. Cqmpetit haec adio olim intra annum uti-
lem, /,35. D.deObl.^- ASi. pro quo jure novo fubftitutum eft
quadriennium continuum, per l.ult.C. de temp, in int. refiit. amp;

fupra

fupra jam monitutn. Si kfio fine ufucapione fit fada, jusagcn-
di aut aJiud quid fimile exflrindum abfenti revivifcit. /. 17. D. ex
qHib.cauf.rnaj. m. Clar. Vm. Compend. fuo ad d. Ht. D. ex quiï.
çatif, maj,

CAPUT VIL

L CExta reftitutionis fpeciesnbsp;àitxxr oh AUenationem ju-

'O dicii mutandi causa fa£iam , hac enim eis fubvenitur qui

^olo malo adverfarii hoc pado in moleftias amp; litium detriment!

incidere ; Dicitur is judkii mutatidi causa alienare qui dolo malo

rem, quam judicio timet Vindicandam, alienat, (vocabulo hoc

paulo latius accepto ita ut talis adas per quem dominium eva-

nefcit, licct id ad alterum non tranfeat , fub eo contineatur ,

exempla nobis fuppeditantur in /. 5. §. i. D. de alien, jud. mm. amp;c,

Lult.I). de litig.) amp; per gravioris adverfarii fubftitutionem judi-

cmm mutât. alterique conditionem duriorem facit, fit autem

durior conditio juxta Han. in not. adWifemb. ad tit. D. de alien.

jua.mut.^c.n.z. fere tripliciter qualitate perfonae adverfarii, de

qua Ftd.l.i.^.i.l.i. l, ^.pr. add. L -pen. D. eod. mutatâ qualitate

adionis, I. j. §. r. D. eod. amp; mutato negotii ftatu /. î. 4. D.
•eod.nbsp;°nbsp;3 Ji T

IL Ut autem quis redc poflit dici jadicii mutandi camk alie-
mtionm fecijje varia requiruntur , ut fiat alienatio rei quam ju-
dicio vindicandam quis timet, utiftatim didum ; ut ea fiat inter
vivos non ultima voluntate , /. 8. §. 5. Igt;. eod. fiquidem ab ea
omnis dolus abefle praefumitur, quo autem titulo , lucrativo an
onerofo nihil refert, /.pen. D. eod. judicii mutandi causâ uti hoc
ex rubr.ttft.D.amp;C. manifeftum eft , add. I. 4. §. i. D. eod. amp;
quidem futuri non prœfentis, Auth. litigiofa I. z. /. ult. C.
de litigiof. fraudulenter dolo malo /. i. Zgt;. eod. hinc non lenebi-
tur is qui rem alienat ne propter eam fspius litigaret, hsc enim
verecunda cogitatio ejus non eft vituperanda, uti eft in /.4.§.r.
in med. D.eod. fimilis cafus eft in d. /.4. §. 5. nec etiam is qui do-
lo malo defiit poOidere , nec tamen judicii mutandi causa id fe-

Enbsp;cis

GÏt, amp; vice verfa. Ftd. d. L 4. §. i. fr. D. eod. nec etiam is qui
bona fide redhibet rem emptam venditori, vel folvit l. 8. §. f.

1.9.1.10, B- eod. Debet Siadverfariiintereffe, /.4.§.5-.
P. eod. quid enim fi res non fiierit petitoris, aut ea fine culpa
alienantis perierit ? /,4. §, 5. quid fi alienans paratus fit utile
judicium pati, perinde ac Ii poffideret? /.j. §.»/ƒ. quiddenique
fi ador convento pofiTefTore rem ipfam aut ejus seftimationem
nafiusfit ? l.m.C.de alien, jud. fmt.cauf. faB-.jm^. 1.9^. §.9-.
J). de film, non tamen vice verfa , fiquidem polTeflbri nullo
modo profit id quod praeftitit alienans , cum nihilominus rei
vindicatione is conveniri poffit, didanîe id d.i.§.9. in f.D'.
de foltit.

III.nbsp;Concurrentibus itaque his requifitis datur aSio in fa-
ctum rei perfecutoria arbitraria l. 8. p-. D. de alien, jud. mut. ex
deliiäo, laefo ejufque hasredi, /. 4.nbsp;/. 5. lt;5. amp; J. D.de alien,
jnd. mut. cauf. faEt. olim intra annum , jure novo intra qua^
drienniumcontinuum l.ult.C.de temp, in int.refi. Vid.qua fitp.;
ad id quod intereft, I. i.D. de alien, jnd. amp;c. 1.7. §,4, l.^. §. 5.
wi. contra fiaudulentuoï alienatorem, non contra haeredem dtSi.

^.ult. D.eod. nec refert utrum res jam ufucapta fit ab eocut
alienataeft nec ne, diB. l.^. Utilis adio competit contra pupil-
lum vel adolefcentem fi tutor vel curator alienationem fecerit
L 10. §. I. D. eod. Datur quoque rei vindicatio contra novum
polfelTorem ex l.m.C.dealim. jud. mut. cauf. fail.

IV.nbsp;Haec adio an interdum in judiciis perfonalibus etiam lo-
cum habeat, valde eft controverfum ; quod ad me , ego nihil
definio, Vtd. Zoef. ^ Perexj. ad 'tit. D. ^ C. de alien, jud. r»quot;^*
sauf.faB. ». ult. amp;Han.adWefemb.dia,tit.Dig.infine.

C A PUT VIII.

I. A Gmen earum , quas fub finem Capitis primi enumeravî-,
/a fpecierumex quibus in integrum reftitutio datur, claudit
Jufiuierror, de quo eft edidum Proton's in I. i. §. 6, D. quod
falf tfit..aut.£efi. efe die, , amp; exempla fubj^inda habemus in /A

feqq.-

INAUGURALIS. 35

ftcjq. ejufdem tituli. Sfort. Oddus locis fupra §4 quarto Cap.fixti
paulo port medium aliegatis , hanc , inter eas, quae ex claufula
generali /. i. §. ult. D. ex quih. cauf. maj. conceduntur , refti-
tutionum fpecies , enumerat , qui confulendus. Hjec fuffi-
ciant.

A D J E C T A.

r.

YI'dejufor in majorem ßtmmam acceptus quam
dehet reus principalis tenetur in concur^
rentem.

I L

Filiusfamilia^ de pleno adventitio peculio non pO'

teß facere teß amentum.

I I I.

•

Inter legatarios verbis tantum conjunïios jus
accrefcendi locum habere negamus.-

• ■ ■

• .... .J

.....i r^: -quot;r'r z

J- -

lïès ■

Ä 1

.1 : I

..î

M: ■

m