Ojp A M,
DIVINA FAVENTE GRATIA,
Ex auBoritate CHamifici Î). Resorts, __
Philofophis Dodoris , ejufdemque Facultatis in Inclytâ Academiâ
TJItrajeainâ Profelforis Ordinarii ,
NEC NON
Amplißm SenatHs Academici confenftt , JVabilifm^que
Facultatis MEDICI Décréta,
PRO GRADU DOCTORATUS,
Summifque in MEDICINA honoribus amp; Pnvilegus
rité confequendis,
Tubltco Examini faljich
JOHANNES BENGEN AURICA, FrifiusOrient.
Ad diem 14. Deccmh. horis locoque folitis.
Ex Officina Francisci Halma, Academiic
Typographi, cb loc LXXXYIH.
■O.
SERENISSIMO CELSISSIMOQVE
FRIlSfClFI ac Domino
FRISI^ ORIENT ALIS PRINCI-
PI, DOMINO ESEN^, STEDES-
DORPHII ET WITWUND^E, LI-
B ER T ATIS SALUTISCIUE
PUBLICA CLAVUM TENEN-
TI GENEROSISSIMO , DO-
MINO MEO CLEMENTISSI-
MO.
SERENISSIME PRINCEPS
DOMINE CLEMENTISSIME
Picilegium hoc frugale TE falutans non A-
nimi ex munere exili , fed muneris ex A-
^nimo TUI CELSITUDINEM fufpiciente
e^ iazftimiumavet. Virtutum TUARUM fin-
gulare glomus, quod noftris ingenii viribus enodari ne-
queat, etiam quodparca pagella, maxime fmgularisTUA
obicemponat modeftia, uti, qui in omnibus laudandus
nihil minus tamen quam laudari admittas, avarè inquam
extricat j non eundo infidas , difficile effe breve effe fimui
dc planum, utibrevitate fed doda, amp;c verbis minime trivi-
alibus omnium maxime in exponendis Heroum meritis.
Pietate, Doótrina amp; quibufvis Excellentiorum hujus cevi
Principumdotibusfuffultusprima CELSITUDINI
TU^ fi non concedantur, faltem debentur loca. Longè
eiiimeffulfit Magnificum Tuum Peólub illud, quoexo-
ticas hujus orbis Heroum provincias ex animo vififti feli-
citerque falutafti. Omnia laudanda peregifti, quibus fïi-
mam CelfifTimi TUI Nominis ad pr^fèns non tantum
feculum ( en fatidicum ) fed ad omne fubfequuturum
transfundis. Cui ergo majori jure Medicam hanc de
SCORBUTO Differtatiunculam, rude amp; incultum o-
pus tamen tenuis ingenii mei rudimentum, facram ßice-
rem, quam TIBI, PRINCEPS CELSISS1MEamp; DO-
A znbsp;MINE
-ocr page 4-MINE CIEMENTISSIME, quifolidiffimam virtumm
catenam velut h^reditariam generofe vindicafti, amp; ad in-
columitatem FRISI^ Orientalis, TUO Nomini facro
gradu tripudiantis divinitufve TU^ cur:£ concrediti po-
puli porro per dies afferis, lubens ignoravi. Id alias per-
pendendum effet, peffimè me audire debere, fi nullum
débita: gratitudinis fignum curarem extare j folum inquam
fignum, nam gratum meunquam futurum animus am-
bigit. Non tamen fum animi dubius, Diiciplina ApoUinis
Mufarum pr^fidis, cui DelpMca tellus, amp; Claros amp; Tenedos
Pataraaquereghfervity inconfpedu CELSITUDINIS
TU^ comparere magnum quam fît ; enimvero adeft mi-
hi fiduciaj quippe SERENISSIMA CELSITUDINE
TUA in Majeflarem Principatus FRISI^ h^reditario
fuccedente, ultrb TIBI IPSI perfuafiflij Heroum Filioîy
non prius ad Marth caßra quam Anis aßra pertigerinty eße
dimittendos. Atque adeo ftudiorum amp; cxperientiarum a-
mœnitates PRINCEPS CLEMENTISSIME IPSE-
MET prono affedu amplexus es, uti otia negotia amp;
vit^ commoda ad noflram utilitatem conferres. Palam
meherculè efl, TUAM induflriam nonadmirari, clien-
tis improbi effe, ingrati benignitatem negligere, inhuma-
ni diligentiam ignorare. Aditum liberalibus artibus fal-
vum fieri debere comprobafti, IPSE bono exemple pr^j.
vifli, ut qu£E laboriofafuerantjuventutinegotia, tan-
dem aliquando evaderent jucunda feneduti otia. Tan-
tumnepreffifti PRINCEPS CELSISSIMEJufliti^pol-
licem, ut habeas proprium, non tam TIBI, quam aliis
prodeffe.
-ocr page 5-prodefTe, redo animi fenfu ferri, ut pravis obicem pone-
re potis fis, amp; bonis; fub venire quam piurimis? Ita-
ne tandem commovit Patrice charitas, ut amp; SOCIAM
PRINCIPEM ad SEMEN DEO qua^rendum Malac.
2.IZ. Auguftam accires amp; fociali foedere jüngeres ? Pene
TE folo FRISIORUM animo, vidente ktamur, amp;
TUtE CONJUGIS fulgentiffima religione exultamus amp;:
amp; gaudemus. Dari etiam optamus, ut optima hac feU-
citate, noflraPatria diutiffimè ktetur amp; trrumphet.
ComPrecor ex animo ^ Voti fic contraho fummam.
HVNC Tgt;EVS JLME . TVO JVRE TVERE
TfüCEM.
In hujus voti mei fidum facramentum CELSITUDINI
TU^ hoe levemunus utique olFerre decrevi tantifper,
donec DEI munere meliora prseftare poflim. Undell
DEUM T. O. M. TUAM CELSITUDlNEM, amp;
PROPINQVOS fpedaverim, animo meo ilicet allube-
fcet vota cordis ingeminare, ut ILLE adion es omnes
TIBI fecundet, confiliis eventus reddat pares, TEQUE
communi noftro folo diu commodet, amp; perada longa
duraque peregrinatione , fofpitem exterioribus ab oris
inPatriam Nobis Civibufque reftituat, quo
Sähe amor ! amp; FRISIo^yE falve tutela deciifque
Jcclamet reduci Tatria tota TIBI.
SEREmSSIMv^ CELSlTVDimS rvtA.
Hnmillimm GLIENS
JOHANNES BEN GEN,
-ocr page 6-I N AV G V R A L I Sy
}
Orpusfinum, Hofpes e(i mma, éigmnt
Ergajiulmw. Quid fapientius hac Fé-
rnlamiignome Attgm, fcieutA.6.c.i. ^
f dixit! aut quid verius , etiamfi non
dixk? Quapropt^r pro Ergaftuîo la-
tum horpitium animae precurare pro
modulo îïoîlraEm'cdiocritatis acltutiiin
anime allubuit. Sed ut tclam à per-
verfo ordine incepifle, moxpraapofte-
rè ne videar texere, etiam quod ordo vera rerum fit anima,
non inconfultum fore duxi, fi methodiam pro naturae fu«
-«KHtflte génuiham ad benè elfe hujus moliminis -, ut indè
omnium paragraphorum inter fe convenientia reâè ritequ^
»^poffîtjudidari, obfèrviavero. amp;adhibuero-. 'Tdrir'cè ex-orani-
bUs ebrpws noftrum prxcipuè eo modo afRçientibus Endemi-
cum amp; familiariffimum noftras cEConomix Hoftem Scorbu-
tum public32 difqUifitioni Tubjicefe aniiîius fuit : Utpote è
quo tanquam è. Pandore pixide morborum Ilias derivatur,
ut 7rogt;^uytm, ^ mo^.l'Tt'KiyM haud injuria dicas, unde diverfî
fcriptores, in refpedu ad infigncm ejus accidentium amp; fym-
ptomatum, quibus malitiam fuam oftendere geftit) diverlîta-
tem, noraina differentia prudenter indiderint, varia varié va-
riabo.
A 5
Magnum Medicina Parentem, venerandas antiquitatis fe-
nem iÜum Hippocratem morbum hunc duobus in locis, ubj
de magnilienis nomine amp; vol vuloHsmatiteagit, exaftè defcri-
pfiffe, ut vix alium aliquem inveniamus morbum cui majori
cum convenientia verba ejus accommodari pofluit, ubificait.
Nonnullis praecipuè veteribus hic morbus dicitur Stomaca^
ce ab oris vitio, quod gingiva: ä dentibus diflbcientur, quo
qui laborant, peffimèfoetentes halitus ore amp; naribus efflant.
Scelotjde a cnicista crurum vocatur, quia in multis crura quafi
exanguia videntur, ut homo vix incedere poffit. Foreßouomi-
I^e Giwikitcciivcnit, cum amp; bracchia interdum afficiat; Ab
aliis autem exprimitur Gingipedmm , quod gingivas amp; pedes
conficiat. Q:_SerenM Empiricum Mmelkm fecutus Ofiedi-
ntm appellat:nbsp;, v
Htnc OfiedofuQit, cedmt qmqtte VHlmU UngM.
Alemanniae populis placuit arguere titulo ^cgojbucfi aUS
oche»rhmck* quia Scorbuticorum ventres flatibus ufque adeo
diftendi folent, ut plane penèque convelli videantur, amp; ex
hoe vocabulo derivatum mihi videtur Latinum Scorbutus,
nec ullam aliam vel Grscorum vel Latinorum convenientio-
rem adinvenire valeo notationem : Hsc itaque de diverfis
morbi noftri nominibus amp; Etymologia fufEdant.
Prout vita nollra in proportionaticalorls fuccique chylofi-
nutritii diftributione confiftit, amp; ä fanguine potiffimiim de-
oendet; fic tinm Air, cui innatamus, ad nos amp; intra nos
Lr infpirationem admiffus fanguinem variè afficit, fermen-
tationem vitalem confervando amp; nimiam humorum tur-
turgefcentiam tempeJando, idque beneficio partjcularum ni-
trolrum, quibus fcatet: Natrum enim hahtuofum obvoU-
tans in aëre, per materiam fubtilem attenuatum.^ per fulphu-
ra dulcificatum, blandiori motu amp; acie benigna mm red-
-nbsp;dere
dere folet fanguinis amp; humorum mixturam, unde quo majo-
rem copiam bené modificaù falini nitrofi aëris admittimus,
eo rarlor noftra redditur textura, eo amp; major tranfpiratio per
infpirationem. Quoties autem acido-falino-muriaticis amp;aquo-
fis inftrudusparticulis, amp; id genus aliis inquinamemis gravis,
infpirando admiffus fanguinique admiftus, toties ad Scorbuti
generationem facit aër : Ratione- enim materias fubtilis nil
aliud agit, nifi premere amp; rarefacere maflam noftri corporis
fluidam, verum fi illa rarefaftio major, quam fufficiat capfu-
lis terreftribus illse difrumpuntur amp; iuftar exuviarum depofi-
tarum mixturam reddunt inaequalem, coagulant amp; incraflant,
fi vero preffio gravior fit, iners amp; ponderofa redditur mix-
tura. Sic aër iftis abundans heterogeneis particulis multarum
obftruftionum, ftagnationumque humorum in machina no-
ftra caufa effe poteft, conftringendo etenim fpiracula cutis in-
confpicua, impedit, quo minus materia craflîor cum fubtilio.
re poffit evolare, tranfpirante autem lymphâ fubtiliore , re-
linquitur materia crafla, pituitofa, qus per vafa lymphatica
introrfum repulfa , fanguinfque admixta totam maflam fan-
guinis inquinare folet. Ex quibus eft, ut hifce in locis bo-
realibus, paludofis, maritimis uliginofis amp; planisScorbutus
maximè familiaris fit, imo amp; faepè endemius exiftat, ut vix
aliquis inveniatur, qui non ab incunabilis inevitabili hoc ve-
xetur affeftu: Ex quibus fuboritur eas partes falinas nobis efTe
maximè inimicas, quas funt maximè graves, rigidae, acutas,
varias humorum fecretiones amp; concretiones producere valen-
tes, quas in borealibus regionibus experiri debent incolae ma-
ri viciniores, quoniam falia ab eiHuviis telluris, maris, alio-
rumque corporum ad illosdeferuntur muriatica, marina, nul-
lo modo immutata, nec terreftribus particulis obdufta, nec
fatis attenuata, ut nitrofae indolis fpirituofam acquirant figu,
ram amp; motum, unde fanguinemcraffiorem amp; fixiorem amp; ad
pneumatofim egregiam inhabilem reddunt, uti videre eft in
fpiritu falis, amp; fanguine mixtis, unde denfior, amp; craffior,
ope fpiculorum rigidiorum falinorum illic admiftorum reddi-
tur
tur confiftentia, quas segrè funum deinceps peragit circuitum,
amp; miafma Scorbuticum fibi- facile contrahit.
Aërem fequuntur Cibuj amp; Pouu , qui prsmiffa diaetâ bo-
na fanitati provident, amp; amilfas vires reftaurant, ita ut mens
mens (ïc fana in corpore fano : Econtrà fi in modo fumendi
exorbitemus, magis depafcunt, eruditates augent , amp; bre-
vem reddunt vitam j Siquidem fanguis, affiumptorum fequi-
tur mixtionem , nam qualis cibus , talis chylus, qualis
chyius. talis fanguis, qualis fanguis talis corporum difpo-
litio , vid, Celebernmi Wedeln Theoremata Medica. Obfer-
vamus quotidiè, eos prs aliis maxime Scorbuto affiigi, qui
alimentis fale ac fumo induratis , craffis, vifcidis , terreftri-
bus, amp; id genus aliis, quae difficilioris funt concoftionis,
utuntur } quoniam cibi ifti crudiores nullam ferè imminu-
tionem amp; exaltationem fuarum partium admittunt in ven-
triculo , ob duritiem amp; cohaefionem omnem fermentationis
potentiam refpuunt , amp; ventricuium gravant obftruâionesiSi
adftriciiones inducunt varias, ita ut vafa fubfequentia officia
fua rité praïftare non poffint, unde afliones poftea depravatas
dependereneceffe eft ; Sicamp;ii, qui geniofuo acidorum, fac-
charatorum amp; fimil : nimio indulgent ufu , languenti malè
confulunt ftomacho , quoniam ipfs partes alimentofs fiunt
acres, pofteaque in chylum mutatas, fanguinique commixtse
irregulärem reddunt mixturam per praecipitationes, vel exal-
tationes nimias , amp; falfo-acidis fuis particulis fomentum huic
morbo praebent fufficiens, Uc amp; à potu infalubri , ut funt
cereviafia recens, non rité fermentata-, vetuflate acefcens, ni-
miCis fpiritus vini ufus, imprimis matutino tempore affum-
ptus, vina acida , turbida , fubauftera , compotationes ni-
mis , Sc'poculocum certamina, nee non potiones falutifersj
( P^tius mortis) Die gcfunbfjci't^-trnncïïc non minus etiam potus
ferotini, bic^cftlaff-truncfee quiliquorem gaftricum enervant,
eumque nimium diluunt, ita ut laudabilis illa fanguinis, fuc-
cique nutritii eucrafia, unde fanitas, amp; vires fuftentantur,
quot; quot;nbsp;Bnbsp;metu-
\
mutetur in utriufque dyfcrafiam. O quàm malè fuaeconfu-
lunt fanitati ifti Gulofi amp; Lurcones , quibus fumma: felicita-
tis loco eft, varia, nonexplendae, fed excitandas fiti, potu-
lentorum genera quaerere , quos tandem tremor, dolores erra-
tidy Arthritis vaga Scorbut ten, Pada^a, Convnlfiones, Atto-
phiaScc.divexmt, exturbantque eos cruciabiliter è/^w, quo-
rum voluptuantium ufque amp; ufque deploranda occurrunt
exempla ! Suum quoque addunt aqux nimirum corruptae,
cralfae, fœculentae, graves, fubfalfae, utenim Atbanaf. Krch.
àQPefle 1.1, c.p. reâè rnonct î Aqua pernecelfarium inter
„ omniaelementum, non minimaScorbuticaufa, tamratione
„ exhalarionumex ea , amp; aè'rem incraffantium, quàm ratione
„ potus, undenon miremur, cur totius feptentrionalis plagae,
„ amp; locorum maritimorum incolis Scorbutus fit morbus cn-
3, demius.
V I T.
Hxc excipiunt Mains amp; S^ies. Ubi fi motus nimius eft
variis morbis foribus aperiri neceiTumeft., nam fanguinis mo-
tus , qui mere eft propulfivus, eodem fere modo , ut una
gutta aquae aliam per anguftiores canales protrudere folet »
valdè turbatur , nob/'Hffimae amp; fubtiliffimae fanguinis particu-
l32 dilapidantur; Motus nimius turbando corpora juxtaCeum
„feil. 4. aph. 14. amp; abfumendo humores laudabi'es, nil nifi
5, vappidas, vel falfas, fixiores amp; terreftriores derelinquit par-
3, ticulas. Idem, fiintempeftivè amp; mox apaftu inftituatur,ef-
ficit, ut nullus laudabilis generetur chylus , fed rapido ifto
motu fanguini admifceatur eumquefuis particulis heterogeneis
inquinet , unde obftrufliones, amp;fimil. Quae Storbuto obe-
diunt, oriuntur. Kmc GMe»us deSanitat. titend.c. i- gt;. Non
„ debet, inquit, cum adminiftratur exercitium, c-udi inco-
j, ótiquè cibi , aut fucci multitudo , vel in ventriculo , vel
„ in vafis contineri, unde periculum fit, ne priùs quam per
5, maturam codionem utilis fit, in omnes animalis partes rapia-
,5 tur. Quiete vero nimiâ circulatio fanguinis plus folito im-
peditur ob fpiritus falinos compreffosdivifionem aliàs prasftan-
tes.
-ocr page 11-tes, hinc fanguis I fua fpirituafcentia, motu amp; vc^atilifatione
decedit, infenfibilis humorum tranfpiratio lufflaminatur , qui
in extremis partibus fubfiftunt, amp; varias ftagnationes amp; incar-
cerationes humorum amp; fpirituum, qui Scorbuto anfam dant,
pariunt: Hinc delicatuli, ut Fceminae, literati ftudiisnimium
inyigilantes, aut vit^E fedentaris multiim indulgentes, magis
huic malo funt obnoxii, quam qui vitamdegunt laboriofam.
Similiter Somnas amp; VtgilU corpus reficiunt, amp; fanumcon-
fervant, fi autem immoderatiiis iis indulgeamus, fanguis fa-
libus fuis volatilibus deftituetur, amp; intcmperies crafla fanguini
conciliabitur, hinc débilitas pulfus, virium, amp; laffitudo to-
tius corporis, ex hifce eadem ferè incommoda , quaeScorbu-
tum minitantur, ut ex motu amp; quiete liquide emergunt.
Excreta Si. Ret enta, fi in exceflu, vel defcdu peccent, affe-
ctum ritè hunc producere queunt ; Prout enim fermenta exi-
ftunt priora , ita amp; fermentata difponuntur ad majorem vel
minorem fecretionem fuorum falium, terrs , Sc aquae , unde
ftimali excretionis vel majores, vel minores redduntur : Si
vero ea ob nimiam acredinem amp; continuam vifcerum rofio-
nem excernantur, quse retineri debebant, ut menfium nimius
fluxus, dyfentena , hoemorrhoides, amp; fimil fuccum nutri-
tium profundunt, ut fenfim h. m. praEcipitatï parteschylofae
ad nutritioneminidoneaeévadant, unde fanguis particulis fuis
balfamicis depauperatur, vires infringuntur , amp; falia fui juris
jam exiftentia agere-incipiunt, quae fenfim ipfum fanguinem
acriorcm reddunt, amp; fluxus immodicos cum Torminibus
horrendis ad Scorbuti generationem plurimum facientes pro-
diicunt. Ut amp; Veneris nimius ufus, vid. Glijfon. matom. he-
pat.c.^-). Ubi inquit, Venus réfrigérât corpus, vitiat cocftio-
igt; nes, articulos débilitât amp; exténuât, robuftiffimum ventri-
„ culum redditimbecillimum, amp; exiguum feminis difpendium
„ plus damniinfertfpiritibus, quamfivigefies tantum fangui-
„ nis detraauin fuerit,
~ quot;nbsp;B anbsp;Eva-
-ocr page 12-Eyacuationes confuetae , fi fupprimantur , halitus è ftag-
nantibus particuiis producunt maièfiguratos, qui ulterius per-
geniesipium fanguinem amp; lympham tardiorem amp;:ad motum
ineptum reddunt, ut amp; caput gravant, amp; fpiritus animales
à motu perturbant, uti inretentioneexpurgationumconfueta-
rum quotidiè oblêrvatur.
Ultimo confideranda veniunt An'mi Pathemata, qu$ non
minorem labem machinae noftrae . quam reiiqua , inferunt,
fic videmus in ira, ubi mixtio fanguinis valdè turbatur , amp;
contrariis velut motibus agitatur , unde fpiritus producuntur
'nbsp;fiimmo motu conftitutas patticulas ignis
amp; fulphuns inftar flagrantes ad cerebrum amp; mentis praecipuam
fedem veliunt , hinc variarum idearum confufiones oriuntur,
amp; mutationes generantur. Contrarium videmus in mœrore'
amp; tnftitiâ , Iibi nempè Tanguis lento nimis motu Cordis pe-
netralia pertranfit , ejufque orificia quafi conftringit , hinc
Çintus concentrantur amp;paulatim defiaunt. unde torpida red-
clitur machina corporea, amp;ad aftiones prœcipuas inepta, imo
amp; ipfe fanguis vigorem fuum fenfim amintt, amp; ventriculo
debitum fermentum denegat, à quo chylificatio poftea non rite
peragitur, unde aperta porta Scorbuto amp; fimilibus.
XI.
Quales caiTes œconomix animalià rebus fex nonnaturalibus
fatistemerè Medicis ita diétis ftruantur , in prsecedentibus lu-
ilravimusamp;explicuimus ? Jam videndum,quomododiarhe(7s
Scorbutica à vifcerum contrahatur culpa. Vifcerum officia
funt dependentia, unde errante amp; vitiosè agente uno , reli-
qua fua incommoda patiuntur. Primo nobis occurrit ventri-
cuJus, pancreas, ac vafa ladeaamp;fanguinea, nccnonglandulae
mefenteni : Ventriculus enim fucco fermentabili perpetuo in-
ftructus, iifdem ferè vitiis obnoxius , ut omnia fermentantia
in rerum natura, qusmotum inteftinum fortiorem ineundo ,
falia è ceJlulis fuis nimis in apncum producunt, unde fluor
vel aciditas oritur , quœ , fi in noftro fermento confpician-
tur.
-ocr page 13-tur , famem caninamamp; rudlus accidos excitant ; hinc ventri-
culus omnia , quœ in totius alimoniam extepit, in crudum
ferofum , amp; acidum fspius chylum permutât, unde irvftar
fannsE acido fermenta inftru✠gravia amp; ponderofa reddun-
tur aflumpta , imo amp; falia volatilia, quae in alimentis delite-
fcebant, h. m. prscipitata amp; in muriam verfa balfamicas par-
tes deturbant oleoias, eodem modo, utin fpiritu nitriamp;oleo
caryoph. invicem mixtis fit, unde folidior confiftentia olef
flui'di redditur.
Similiter in glandulis amp; reliquis vafis hoc accidit, ubi nem-
pè fucci nutritii propter pororum amp; meatuum obftrudionem
ûagnare, amp; acidam naturam in magnum machins noftraedetri-
mentum alTumere coguntur. Ob quam vaforum afFedio-
nem, ut malum fcmel vires cœpit, vix radicitus eveili poteft :
Semina enim quaedam relinquuntur, quœ Scorbutum fingulis
annis aut pluribus interlabentibus propraviviflus ratione, aut
mali magnitudine , in vifceribus reli(5ta, rénovant- vid. Bruc.
p. m, 60.
AfFeéèus nofler nonnunquam vîtîô Kcpatîs oritur , quo-
niam hepar ob copiofififimos fuos acinos glandulofos obftru-
aionibus facilè obnoxium eft , hinc negato fermento falino
volatili reliquae partes lymphaticas amp; fanguineae fubfident, amp;
retardantur in fua aiSivitate, unde falia fixa, muriatica fucco
aufirero prïdita fenfim in fanguine praedominium obtinent,
vitiofumque fanguinem Scorbuti genitoren; producunt.
Hinc non immcritôeruditi ftatuunt Iderum inde pofle product.
Nec Lien hujus morbi produdioni raro contribuit, quo-
niam, fi ipfius ftruduram infpiciemus, ilium ex innumeris
vaforum fîlamentis conflatum deprehendemus, fortè nullum
alium ob ufum , quam ut foeculentias atrabllarias , quae fale
fixo amp; terra conftant, excipiant, amp;fecernant, adeouthumo-
rum mixtion! accuratiori inferviant ; Si quando à liene ob-
ftrufto vel debilitate fœculentiae iftae atrabilarias non rité fe-
queftrantur , fed in illius cellulis ftagnarc coguntur , plurimi
ipde fiunt halitus, qui majus loci fpatium cxpetentes, vafa
B 5nbsp;pro-
-ocr page 14-propriadiftendunt, in quse tandem fucci copiämajori delapsâ
Se congregatâ duritiem manifelbm efficiunt , quae fua excen-
fione vicina loca premens diffizilem fanguinis tardions circula-
tionem reddit, liinc totius corporis laditudo à fpirituum ve-
geto motu interccpto vel fixato , qui produflioni aiïedionis
hypochondriacae , magnam cum Scorbuto affinitatem haben-
tis anfam dant. Non autem illis, qui Scorbutum Temper amp;
omnino à Liene malè aflFefto ftatuunt , aflentimur.
Scorbutus interdum haereditariô contrahitur , ita ut inftar
Luis venerea à Parentibus in natos derivats abfque a!iis cau-
fis, five externis five internis, fi-uâus morbidos, affeârionis
ScorbuticsE indolem referentes producat. Ita novi, inqult Cl.
Wtilißus ftirpe valetudinariaoriundos, doloribusartuum vagis,
macularumeruptione, gingivarum amp;dentiumerofione,amp;carie
afFeâos fuifle j Infuper obfcrvare eft , parentum Lue venerea
taftorum natos, Tymptomatibus gravioribus afFecSionis Scor-
butic® ïmulis , obnoxios degiflc. HujuTmodi afFeduum
cauTa in hoc confiftere mihi vJdctur ; Quèd cum femine amp;
fanguine Parentum difpofitio figurae amp; materia morbificas cum
fœtu fit communicata , cujus particulae in mcmbranacearum ,
nervofarumque partium porishaerentes, tandem in fermentum
abierunt, quod certo anni tempore cum aethaereis corpufculis
per aëra fluitantibus porofque corporis ingredientibusfermen-
tationem concipientes , humores transfluentes in Tui naturam
tranTmutant , qui obflruendo amp; condenfando miafma Scorbu-
ticum producunt. Hinc Mantuams
Qui viret in foliis, venit ab radicibm humor
Et patrum in natos abeunt cum femine morbi.
Eodem ferè modo amp; ratione horribile hoc malum contagio-
fum transfertur in fanos, ut fc. à viro in mulierem , aut ab
hac in illum, per taftum, (in coitu) fpermaticum, à nutrice
adinfantem, adde quod non rarô.ofcula infultantiafâlivam mu-
tuam permiTceant, quae delabens in ventriculum. poftmodum
ulterius amp;venenofi fementi inftar reliquas fluidas vicinaspar-
tes imeptutn poftea in folidas faâuras ad nutum fuum difpo-
nit. Semert. dtScorbntoLi.c.i. obfervavit, quod pofl:mor-
tem quoque ex extinäorum cadaveribus toxicorum ad infta.t
aliis venenum communicari polTit. Proptefea reftè inter eos
morbos refertus, qui ahHppocrate propriè cvJ'nf^my kvL indi-
gent amp; populäres vocantur, amp; exputredine contagii aliquid
adipifcitur, quoinficit alios fuo ha itu amp; aflBlatu oris feu con-
taâu amp; fimil*
Hifce ritè confideratis amp; enucleatls, inquirendum reflat ;
quae afFedus noftri caufa proxima amp; continens fit; illam fan-
guinis dyfcrafiam pariter ac vini duplicem, nempè fulphureo-
lalinam , ac falino-fulphuream pro caufâ debere agnofci cum
Cl. Willifio , amp; nonnullis fanioribus ftatuimus. Hjec ut fa-
cilius intelligantur feq. funt perpendenda : Machinam noftram
corpoream conftare particulis folidis amp; fluidis, h e. vafis amp;
humoribus, quamdiu débita eft nnixtura fluidi prefla à materia
fubtili per folida Organa bené conformata, h. e. qustenus vafn
in fua forma amp; figura falva permanent, humores à fpirituafcen-
tia, amp; fluiditate fua , qualitateamp; quantitate, non déclinant,
fed falia humido fufficienti diluta in cellulis corporum terre-
ftrium ritè difpofitorum fecundum poros, amp; fuperficieculas
blanda amp; amica unione continentur , eatenus corpus noftram
audit bené conftitutum, imo balfamicam amp; vitalem indolem
obtinet : Inde colligimus, omnes morbos à partibusfimdüjri'
■morio , fecundario a partibus folidis dependere.
Hifce prsfuppofitis palàm eft , omnium corporum acSivi-
tatem, motum amp; fluiditatem primaria a fpiritu , materia fub-
tili (jr'fale , fecundario ab aqua , tanquam vehiculo omnium
corporum ut amp; ^ terra , quatenus auxilio praecedentium par-
ticularum in motum inimicum reduci poteft. Sub nomine
fpiritus comprehendimus omnia flmdiffima, quas materiae fub-
tilis motum velociffimum fequuntur. Materiam fubtilem corpo-
ra diverfa moventem hic illic fefe intricantem, primum liiunda-
notum
-ocr page 16-norum corporum propulforem amp; motorem agnofcimus. Sa-
11a per fe confiderata conftituunt particulas oblongas, rigidas,
fcrratas, ab omni parte fcindentes, pungentes. amp; uno verbo
funt reclorcs amp; balfama hujus univerfi , quae omnia unius
ejufdemque generis exiftunt , nifi ratione mixturaï partium
aquofarum, amp; intricationis ratione partium terreftrium figu-
ras amp; virium mutationem alias acquifiverint , funtqneob hanc
caufam duplicia fluida, vel folida. Fluida funt particule me-
diante materia fubtili amp; plurima aqu'E copia inftar giadiorum
fcindentium in fluorern redaftae , quae ob fpicula ferè undi-
què ab ipfoaquas confortio circumfepta debiliora exiftunt, amp;
nomen utplurimum apud chymicos mutant , fic fpiritus vi-
trioli ah oleo ratione phlegmatis difFerens multo minorem
adivitatis gradum obtinet, ut e.g. fpiritus vitrioli nunquam
attingic corpora ramofa ob inteftitium phlegma, oleum verô
vitrioli ftatim. Acetum deftillatum per fe multo debiliusexiftit
accto efurino Veneris obeafdem rationes. Solida falia nunquam
validiorem impetum exercent in corpora terreftria, nifi percir-
cumrotationem ignis illis communicatam,qus i. ratione materig
fubtilisdiverfimodè in tubulis exceptas modificationem variam
obtinent. z. Diverfitatem amp; modum agendi aboccurfu amp; nexu
partium terreftrium mutuo, quibus intricantur , fortiuntur,
fic alio modo agit fal commune, alio nitrum, alio armonia-
cum , e.g. totaliter deftruitur fal commune per terreftria al»,
calina, exaltatur econtrà fal armoniacum pereadem, fpiritus fa-
lis armoniaci précipitât martern , non verô venerem , fic amp;
falia acida, omni corpore ramofo denudata, inimica funt om-
nibus corporibus in rerum natura, quatenus per excellentiam
omnes fuas exercent aftiones ope punétorum ubivis in pluri-
ma ferle difpofitorum : fed junda ramofis, fulphureis vola-
tilibus, natura acidi invertitur , amp; tanra mutua fit fixatio,
volatilifatio amp; exaltatio, ut vix ullo modo divortium denuo
patiantur, fic oleum fulphuris acidiffimum infipidum reddi-
tur, ut amp; oleum vitrioli in oleo thereb. vel convenienti alio,
idem contingit in perfeda unione fp, vini redificati amp; fpint.
nîtr.fpir.falisarmon.amp;fp.nitr.amp; hinc tam perfeâia fit combi.
natio fulphm-is tenuiflimi in fpiritu viniexiftentis rigidi fpiritus
nitri amp; falis poros replentis ejiifque puncèa ftupida reddentis,
ut mixturainde refultcttemperata, dulcis in fcholis Medicis di-
öa: utimihiprsterinfinita alia experimenta curiofiorain col-
legio PhyficoChemico Clariffimi Domini le Mort Prazceptoris
amp; Evergets mei aetemùm venerandi videre licuit. Haec de fa-
Jium origine amp; operandi modo, licet plura effent dicenda, ne
prolixus videar, amp; à fcopo aberrate, fufficiant.
Ex prœmiffis patet, falia per feconfiderata caufam effe mor-
bificam, nec in corpore noftro poffe fubfiftere extricata h. e.
vinculis fuis terreftribus denudata, quin in terreftria involucra
feroci impetu agere incipiant, amp; cellulis terreftribus difruptis
è lacera conflitutione corporis terreftris undique emergendo
pleraque obvia de loco turbent amp; pellant, ita ut color amp;con-
fiftentia ftatim mutetur corporis folidi amp; fluidi, ut manifeftè
in fermentationibus amp; efFervefcentiis patet liquorum, hinc
depofitio amp; feceflus particularum, motus perturbarus humo-
rum , totiiifque deftruCtio. amp; nil nifi morbi amp; mortis acu-
Jeos, fpiculaque exhibere folent, quatenus nempè fulphureara
blandam fuam naturam deferunt, magffque alcalinae, vel aci-
dae, vel muriaticx, îvel alius naturae fiunt, utiin praefenti
affedione videmus.
XVI.
His itaexamuffitatis, facilior nobis ad abftrufiffimam hujus
niorbi effentiam inquirendamadituspatebit ,fi eam à fanguinis
dyfcrafia dependere ftatuemus, quatenus nimirum fanguis ramo-
fo-falinus liquor fero innatans mixturam magis vel minus flui-
dam recipit, amp; ab externis vel interniscaufisdiverfimodèadio-
nes ftatui naturali répugnantes exerit, eatenus ratione particu-
larum diverfimodè in fanguine peccantium, duplicem Scorbu-
ti caufam afferîmus, calidam nempè amp; frigidam. Per calidam
intelligimus, ubi tenuia fpirituofa falia levioribus ramofis af-
fociata praedominium obtinenC, quae inftar .igtiis totum cor-
pus fuaacie amp; nimio motu fcindunt, amp; pungunt, utamp;mo-
tum obviis liquoribus velociflîmum imprimunt, unde celer-
rimä mediante agitatione materiae fubtilis nimiâ, motus fer-
nientativus, amp; ebullitiones falium cum fero acidiori excitan-
tur, quae quo magis ad fummum exaltationis gradum perve-
neré, multo ferô dotata, eô magis ad acidumacre inclinant,
amp; fanguinis mixturam raram nimisamp;extenfam fpumofamred-
dunt, amp; quafi adurunt , è qua poftmodum effluvia falina
ulterius communicata difruptione mediante involucrorum ter-
reflrium feceffiim procurant falis , terrae amp; feri pauciffimis il-
lasfis perftantibus balfamicis particulis, tum fanguis fale in fluo-
rem redaclo infigniter inquinatus ratione ipfius majorisvelmi-
noris aduftionis, varii generis fymptomara producit. Prout
ctiam in omnibus mutuô concurrentibus falibus obfervatur,
aliqua inflammatio, motus, calor, amp; fimilia, quae diftenfio-
nes partium, dolores, pruritus, palati, dcntiumque corru-
ptionem, rodendo amp; excavando partes fibi obvias, praecipi-
tando humores circumfluos ulcera cacoëthica amp; fimilia exci-
tant incommoda, fic varios obtinent gradus, amp; non femper
ad unum eundemque malignitatis gradum perveniunt, quo-
niam falia , quamvis unius fint nature, ratione d'lutionis,quot;
repletionis amp; intricationis diverfimodè fuas exercent adiones,
fic etiam falia Scorbutica diverfimodè agitata, dephlegmata,
fluidiora, vel rigidiora toto cœlo differentia fymptomata amp;
phoenomena in iifdem corporibus producunt , amp; vix p!ura
fulphurum, faliumquegenera in Hermeticorum ofïicinis, quàm
in fanguine Scorbuticorum invenire eft : Hincnon miremur,
quod Scorbutus , quatenus totum corpus tanquam f^uidum
pénétrât, amp; corrofiva falfedine humoresnoftros inflruit, sgmen
malorum fecum trahat, amp; lue venera pejora faepius fympto-
mata producatj Neque id praeter rationem. quatenus una ea-
demque utriufque generationis ratio eft. amp; ita ad amuffim
utrique morbo quaedam fymptomata ram funtcommunia, ut
nonnunquam vel expertiffimis Medicis perdifFicile fit alterum
ab altero diftinguere, multifquc morbis fefe aliéna teâus lar-
va
vâ conjungit, ita ut non rarô noftri temporis Media's impo-
sât, amp;Proteo mutabiliorem efle juraveris. Hinc corruptela:
de uno loco in alium tranfeunt, imprimis frigidam fi penfite-
mus Scorbuti caufam, in qua fanguis terreftribus, auftero-
acidis amp; aquofis fcatetparticulis, quas motum materias fubti-
Jis difRcilîUs fequuntur, amp; ob copiam aquae amp; falis tanquam
graviorum corporum impetum innoftros humores facientium,
fanguini motum debilem amp; tardum inducunt, vafaque con-
trahunt, unde noftra falia volatilia in falia armoniaca conver-
fa, fixiora amp; rigidiora evadunt muriatica fucco auftero prx-
dita, acidum toti mafTae communicant, ut amp; aër falfus per
infpirationem admiffus ipfius acredinem muriaticam augere, amp;
falivam tanquam fpecificum ventriculi fermentum, uti è prse-
cedentibus liquet, inquinare folet, hinc i. minor exaltatio,
vitiata digeftio, diftrubutio liquorum, omnia fermenta delaf-
fâta, amp; loco fpirituum vividorum, rofcidorumque crafli totiim-
que corpus gravantes generantur, iiumores acidi fpiritus fuf-
focantes cum laflîtudine totius prodiinintur. 2. Ob defèdlum
/pirituum bairamicorum in vappam rediguntur partes lympha-
tics fale acidiori, auftero plurima terra amp; aqua impraegnatae,
quae in partes folidas impetum facientes varias ibidem lœfiones'
abfceffus , mortifieationes amp; fimilia producere folent ; Imô
obfervârunt Praâici ferum adeô corrofivum ex naribus' Scor-
buticorum effluxiffe , ut linteamina intinfta eroferit, quale
etiam exemplum Clariflîmum Dom. le Mort in Matrona ob-
fervafle recordor, qus poft ulcus circa gens inferioris partem
in variis locis aperturas obtinuit, quibus omnibus ferè curatis
reftitit unum foraminulum, quod nunquam obducerepotue-
runf, ex quo pofteaacerrima materia profluebat, qui humor
œque cum alcali amp; acido effervefcebat; De nimia hujus fucci
aciditate plura eflènt dicenda , fed quis omnia recenfebit ?
5. Particulae illse falins, corrofivE fi lege circulationis adam-
bitum corporis exteriorem delate, in glandulis fubcutaneis amp;
poris ibidem malè figuratis ftagnantes in feri amp; fanguinis par-
ticulas ramofo-fulphureas agant, rofiones, dolores, inflam-
C znbsp;matio-
-ocr page 20-mationes, amp; praecipitationes in extremitatibus cutis efficiunt,
falia pro modificationis modulo varias producunt variationes
macularum Scorbuticarum, ut albarum flavarum, rubrarum,
lividarnm , nigrarum amp;c. Eodem ferè modo , ut videmiK
mercurii folutionem pr^cipitari à fale communi in pulverem
album, à fale tartari in flavum vel luteum , cum fale volat:
oleofo amp; fpiritu falis armoniaci amp; lixivio fapon. in nigrum.
Ex hifce omnibus colligimus, Scorbutum fingulatim à fale
communi muriatico in nimiâ quantitate admiflb polTe produ-
ci, quod amp; diu navigantes, quibus alimenta fale amp; fumo
indurata, amp; id genus alia, diutino in ufu funt, fatis fuper-
que demonftrant, ideoque incolae remotiffimi Septentrionales,
in Gronlandia amp; fimilibus oris optimè agunt; qui à falfamen-
tis abftinent, amp; oleo , pinguedineque quacunque ufque ad
prodigalitatem utuntur , quoniam integram pintam olei bale-
narum unico hauftu ebibere queunt, hinc etiam illoî regiones
peflimè Scorbuto affliguntur, ubi fal commune nimio m ufu
verfatur.
Hifce praslibatis, ut effentiam hujus morbi paucis comple-
damur verbis, talis ejus videtur dari pofle defcriptio , quod
fit morbus endemius amp; maximè familiaris in hifce oris feprten.
trionalibusjortaexcacochymia falfà muriatica univerfaliomni-
um ferè humorum, jam celerrimo, jam tardo pede procedens,
jam obftrudiones amp; condenfationes, nunc verô poft ftagna-
tionem amp; confequentem refolutionem continui, febres fubt-
taneas, colliquationesmembrorum, humorespurulentos, de-
fcedationes cutis varias amp; fimilia producens nequiora fympto-
mata.
Habito ad diverfam caufarum indolem refpedu, difFerentia
exiftunt figna, quorum alia in his, alia verô in aliis obfervan-
tur. In genere autem morbo noftro incipjente fentitur, in-
quit Wierm toto corpore gravitas, amp; laffitudo fpontanea cir-
ca praeeordia auguftia, cxtecam , quiafignis, qux in cru-
ribus efflorefcunt, lippis amp; tonforibus hodiè hic morbus no-
tus eft, nolodiucius hisimmorari, gingivae pruriunt, dolent,
fi leviter contreftantur fanguinem ftillant , amp; colorem à na-
turali rubedine mutant ob communicationem falis aërei fixio-
ns muriatici, qui ibidem hœrens cum faliva corrofionem eflamp;cit,
unde putredo fenfim ex mafticatis in interftitiis dentium has-
rentibus cibis producitur, qui halitus foetidi per infpirationem
ulterius ferpentes fanguini communicantur , amp; venenofi fer-
menti inftar omnes humores ad nutum fuum difponunt, un-
de varii generis in commoda amp; fymptomata producun-
tur peffima , fcilicet, fi nervofum genus amp; funftiones animas
ifthoc malo infeftentur, oriuntur Melancholia peffima amp; de-
liria , ob fuppreflbs ante nunc acriores faótos fpiritus animales
horridas ideas anims offerentes, Vertigines, Cephalalgia , Co-
ma fomnolentum aut Vigilis immoderatae, Paraly fis nunc unam
partem, nunc plures occupât, prout nempe humores ratione
fubjeélorum varie fe applicant, varias fedes amp; vias fibi exca-
vando praeparant, modo enim ratione materiae fubtilis vel rc-
mifTiores, vel ferociores funt, Sc modö frigidos effeâuspro-
ducunt , prout nimirum fua acredine falina membranacea amp;
tendioofa cerebri latera vellicant amp; pungunt. Acerbus ilieho-
ßis, quando imperium fibi circa thoracem rapit, fequentia e-
mergunt incommoda, refpiratio difficilis, fed quia omnibus
thoracis afFeftibus hoe accidens commune eft, diligenti diftin-.
flione opus eft, quo refpirationis difficultatem, Scorbuti co-
mitem, abeâ, qu$ thoracis morbos fequitur, difcernamus,
vid. Eugalen. cordis palpitatio, tuffis , difpofitio ad Phthifin,
haempotyfis , lipothymia amp;c. Appetitus cibi in aliquibus
languet, in nonnullis manet, inflatio ventriculi imprimis poft:
cibum, adeft quóque fubinde naufea, prout humor vitiofus
eft, amp; putredineaffeftus, qui in ftomachoeruélat, amp;nitro-
fa qualitate eum imbuit; fi acidus femper appetitum quafi ré-
novât, fed aflumpta non exaltat, idcóque vomitum conjun-
aum obtinet. Levern fentiunt aegri pundionem in hypo-
chondriis. Quandóquead inteftina, hinc dolores ferè into-
lerabiles.
-ocr page 22-lerabiles, ut peritonaeum difrumpi videatur, quod difruptum
Dolaeus annotat. Interdum umbilicus ob mefenterii amp; intefti-
norum convulfioncm introrfum retrahatur, amp; faepè hincco-
lica Scorbutica oriatur, cui frequenter infignis ftranguria con-
junéia eft, vid. Charl. Dolores hi Scotbutici aliquando etiam
funtfixi, amp; artus infeftant, ur Arthritidem fimulent, amp;non-
quam infenfilfimi amp; pertinaciffimi, ut doloribus venereis fint
fimillimi, fed amp; lub nodem alios gravius, uti in gallico mor-
bo, alios fub horas matutinas excruciari audimus, fic etiam
varis defœdationes cutis , ut maculs initio exiguae , ac pu-
licum morfus imitantes, mox amplioresamp;fparfae, plurnbeac,
lividae, rubrE, flavae, nigraï, non tantum in cruribuS, fed
amp; in collo, dorfo, lumbis amp; bracchiis efflorefcunt, fed pro-
be notandum, quod non raro morbus hic priùs occidat, quam
didis illis in gingivis, ac cruribus efflorefcentibus fignis, fe
prodat amp; oftendat. Nigra aliquando macula cum vel fine pu-
flula fe offert, qu£ erofa cute amp; carne in ulcus fœtidum dé-
générât, segrè cicatricem ducens, malignum amp; gangrsnofum:
adeôutfenfu abolito, quorundamficlaborantium crura,Ferrum
immiffum nonfentiant. vid.Eugalen.obfervat. Accedunt dein-
de multa alia etiam figna pro ratione vifcerum affedorum, amp; tem-
porum, amp; variant fymptomataj Multis crura marcefcunt, quî-
bufdam intumefcunt. livor crurum quandóque in totas infe-
riores tibias ad pedes ufquè fe diffundit, ut in Elephantiafiamp;
cachexia. Aliis rurfus crura fic attenuantur, ut offa videantur
fola cute tegi, accedente Atrophia. Alvus aliis ficceffit, aliis
fluit. Urinae eorum hoc morbo laborantium funt vari®, in
principio morbi fjepè funt tenues amp; citrin®, quandóque craf-
fae amp; albae, quales in omni cruditate reddi folent, aliquando
in iis inftar pinguedinisapparet fupernatans tartarus, qui char-
ts immiifae folet adhaerere , crefcente vero morbo nonnun-
quam tenues amp; rubrae intenfae rubçdinis, fed ad fufcum décli-
nant, apparent, fimiles iis, nifi quod obfcurè livefcant, quaa
in ardentibus fcbribus redduntur, frequenter craffae urinae ap-
parent amp; rubrs : Ex quibus tanken nihil certi de hoc morbo
confti-
-ocr page 23-INAUGUR.LIS. 23
conftitui poteft , nifi humorum quoad falia diverfimodam
conftitutionem in melius aut pejus ruentium. Pulfus ut plu-
rimiitn eft inordinatus , faepè debilis, inaequalis, pro morbi
tempore amp; virium ratione, fxpèetiam magnus amp; durus, fse,
)è ob malum inveteratum amp; radicatum fanorum fimilis depre-
lenditur, inde nec ex eo infallibilia figna fperanda , nificolla-
tione plurium fignorum externorum amp; internorum de ipfa
morbi conftitutioneprudentiorevadat circumfpeftus Medicus.
X I X.
Signisritèperfpeâis de eventu morbi futuro divinare licet ^
iis tamen non temerè credendum , ne Medicus per incertam
praediftionem malè fuse confulat, famae ; In genere Scorbu-
tus maximus eft in hyeme, minor in aeftate. Senibus gravior
eft amp; adultis, quippe eorum stas languida amp; fpiritibus ani-
malibusindigens. PueiisStomacacecrebriiis, Scelotyrbe rariùs
accidit. Mulieres citiiis corripiuntur hoc morbo quam viri,
ob vitam otiofam amp; delicatulam. Scorbutus , qui hsredita-
rius eft, amp; propagatur à parentibus , «Jifficulter admodum ,
vel nunquam nifi perita Medicorum manu curatur, fed levid
fima de caufa repullulat. In principio malum hoc fi cognofca-
tur, curatu facileeft , at ubi jam augefcente indies pravitate,
inveterafcere incipit, frequentiflîmè in atrophiam amp; Tabem,
quandoque in cachexiam, Melancholiam , aut Hydropem, in-
terdum inDyfenteriam dégénérât. Scorbutum aliquando amp;
antecedunt amp; confequuntur febrcs, quandoque antecedunt
ardentes, malignae , duplices tertians amp; quartanas. Confe-
quuntur febres quartans , ficut amp; febres quartanas terminen-
tur in Scorbutum , amp; viciffim Scorbuto fuperveniant aut
complicentur febres, ut obfervavit Brun, p. m. 15. In hifce
oris Septentrionalibus adeô Scorbutus familiaris eft, ut nullus
ferè reperiatur morbus, cui non aliquid Scorbuti fubfit,
quare etiam nonnulli sftiment, omnibus medicamentis , hi-
fce videlicet in regionibus antifcorbutica efle admifcenda amp; fe-
liciùs faciliufque hac ratione curari aegros, vid. Deck. Macu-
la ubi apparent livid» fignutn prsebent futuri raorbi amp;deje-
âionesvirium, finon citüis fuccurratur. Ubi pars aliquaaât-
citur amp; induratur cum livore pelTimum eft fignum , quoniam
mortificationem illius partis minitatur, quod praecipuè in ore
infantum eft obfervandum, ubi dentesnigri fiunt, amp;gingiv32
intumefcunt lividiores fad^ , fed ubigena ipfah.m. afficitur,
metus eft, ne tota facies iilo humoreerodatur amp;pereat fxpius
fpatiojo, veLjohorarum, uti obfervavit CI. le Mort, Livor
faucium in Scorbuto fignum Lethale à Cl. Brunero dicitur,
Morientibus ex hoc malo macule conduntur amp; evanefcunt.
nonnullis verô à morte rurfus erumpunt, ut idem annotavit,
quod optimè tempore peftis obfervandum. Lividae ubi appa-
rent urinae in Scorbuto peffimum , ubijaquôfae falium fpicu-
lis minimis refertas diuturnitatis amp; pertinaciae fignum pronun-
ciant, ubi,ulcéra , Sorbus, rânula, amp; fimilia produda jam
exiftant , amp; tenue fœtidum pus fundant, rarius fine internis
medicamentis medelam admittunt, quod in omnibus ulceribus
eft obfervandum. Ubi Scorbuticis vifcera jam dura , inque
Scirrhum vergentia amp; tumoribus obfeffa funt, vel pulmones
exulcerati. ubi fpes abiit omnis, dicimus cum Meàkorum
Tr'tKcipe Romanorum Celfo, qaaftipra hominem funt, Deo com-
mitte c^ tm confule fama.
Hifce fuperatis, reliquum eft, ut redâ curàînos accinga-
mus , qu3E refpedu humorum incorpore abnndantium varias
agnofcit indicationes, quae tamen vulgari methodo ad hsc
tria capita referri poifunt, nempè ut fint Curatoriae, quae
morbum ipfum amp; ejus fymptomata refpiciunt, amp; tollunt.
2. Prjefervatoriae in caufarum antecedentium ablatione , amp;
diaeta confiftunt. 5. Vitales partes corporis omnes amp; patien-
tis vires confervant amp; reftaurant. Hifce indicationibus uc
fatisfaciamus, ex triplici fonte chirurgico, pharmaceutico, amp;
diaetetico convenientiflima amp; morbo amp; ^gto remédia hau-
rienda funt.
Ex fonte chirurgico primo loco fe offert Ven» Sedîo •
-ocr page 25-Optime in omni morbo melancholico , inquit Craan , infti-
■tuitur V.Seöio , fic igitur in Scorbuto , qui ad Melancho-
liam, ut diximus, accedit,aliquandoutilisea eft, amp; fanguinis
fixi, craflique evacuata parte fenfim ille laudabllis reftituatur,
ut medicamenta fanguinem poftea pervadant amp; regant. Licet
autem apud plurimos Encomiis infinitis celebretur hoc reme-
dium , amp; tempeftivè adhibitum in aliquibus egregiè prodeffe
poffit, nihilominus tamen non indifcriminatim hoc in afFeftu
adhiberi debet, fed praeftat, nifi plethora , vel febris, vel
alii quicunque motus fanguinis inordinati eamurgeant, ab ea
abftinere.
x X I L
Ex Pharmacia majus nobis fperandum eft folatium , quae
fuppeditat i. Alterantiafeu pr^parantia funt minora purgan-
tia, qu3E fuccum fermentabilem reddendo fale muriatico levi-
ter acri inftruendo magis tenues amp; lubricosfolent redderehu^
mores. 2. Evacuantia, vel «ar«, ut funt lenientiaamp;purgan-
tia, vel «vu, ut cmetica , diaphoretica amp; diuretica : Quaî
■ omnia refpeâu humorum in corpore abundantium , quos
tantum duos in hoc affedu ftätuimus , calidos nempè amp; fri-
gidos , variare debent. In genere ubi pallor , laßitudo , amp;
totius corporis habitus ad adiones celeres obeundas ineptitu-
do , figna defeftus falis fulphurei praebent, ibi digeftiva amp;
antifcorbutica, quae fale volatili ubertim funt imprasgnata ,
conveniunt : ut rad. armoracis, tamarifci, raph. vulg. ruft. amp;
Hifpan. capp. helen, acor.galang. 5. aperient. amp;c. amp; impri-
mis cort. Winter, faffafr.beccab.cochl. fumar. fcord. Ex qui-
bus varia compofita folent praeparari, ex compofitis digefti-
vismeritocenfenturaqua antifcorb. Mynf. Dorner. tinft. Will,
fpirit. antifc. Le Mort, item Deck. elix. antifcorb. Rolfinc.
tart. crem, cryftall. fal. tait, vitriolât, chalybeat. pilul. tartar.
Quercet, pulv. ftomach. ejufdem. eled. antifcorb. Schrod.
elix. p.p. fal. volat.oleof.quocunque modo parat. Sunt, qui
vino rhenano, in quo raphanus in orbiculos concifus aut
contufus fuerit raaceratus, ufi, multum fe levari fentiant
Brun. p.m. 67.nbsp;Dnbsp;Ubi
Ubl caufa morbific, in calida fanguinis dyfcrafia confiftit,
digeftiva feu alterantia temperantiora in ufum quaï fanguinis
intemperiem corrigant, funt revocanda : ut rad. cichor. pe-
trofel. chin. gram. eryng. herb, endiv. fumar. tarax. fcolo-
pendr, fcabios. Flor. genift. fambuc. lupul. Frax. uvas paf.
corinth. mala citr. limon, aurant. junip. amp; fimil. Col-
dam lac omniàque ladicinia rejiciunt quidam vero experientiâ
amp; ratione freti laudant, lac enim ajunt, acrimoniam temperat
amp; humeftat, optiméque aflumitur duabus horis ante cibum,
inftillatis nimirum fpiritus cujufdam fpecifici guttis aliquot e.
g. cochlear, chelidon. armorac. falis armoniac. amp;c. vid. Deck,
ut amp; eugalen. obfervavit in febribus .Scorbuticis sgros fi-e-
quentes à morbo furrexiffe, qui la6te amp; ladiciniis ufifaerant,
quàm qui ex Medicorum vixiflent praefcriptis. Idem huic
lacti thym, incoquatur amp; poft coâ. croci paululum huic mi-
fceatur cum modico mclle vel fachar.
Inter Evacuantia primo vomitorilt;î fefiftunt, quas, uti in
variis graviffimis morbis generofiffima funt remedia, ita in hoc
afFedunon carent ufu, imprimis fi humores illi vitiofi in pri-
mis viis h. e. in ventriculo ejufque confiniis colledi, vix com-
modiorem reperire poteris viam , per quàm foras eliminari
queant, quàm fi ope emetici per gulam rejiciantur, modo vi-
res non fint nimiijm proftrat®. Ufitatiora omnium funt mî-
neralia , amp; quidem illa, quae ex antimonio parantur , infus :
vitr. croc, metall. tart, emet. Mynficht. fulph.antimon. Glaub,
aq.bened. Rul oxyfacch. emet. Ang. fal. amp; fimilia , qui vero
tenuioris funt conft/tutionis, illis propinari poteft aut vinum
fcyllit. vel ferum ladis, vel jufculi copia vel pennà guttur
ftimuletur.
Pro humorum diverfitate modo laxantia , modo purgantîa
in ufum revocari debent, fic etiam in noftro affeâu calidovi-
tentur fortiora purgantia , ut elater. Helleb. eful. Colocynth.
amp; fimil. exhibeantur potiùs temperatiora, quï fanguinemamp;
humores non exagitant, ut fen. rhab. gialapp. agaric, extr. agar,
rhab. panchym. Crol. cathol. mercur.dulc.pulp. tamar. pilui.
ftomach. Ciuercet.antifcorbut. Timaei eled.diapr.Sylv. pilul.
hier. fimpl. de hiera cum agarie. alephangin. de fumar. ac diafen.
quas Wierus laudat, esquè vel fimpl. vel mixtas pro varia cor-
porum conftitutione amp; diverforum humorum purgandorum
mixtura funt propinandas.
in hoeaffedufintdiaphoreticaantifcorbuticavolatilia, oleo-
fa amp; fpirituofa , humores pituitofos, vifcidos, blandè inci-
dentia , acidiorefque vel aufteriores corrigentia amp; alterantia,
bilemve^acriorem , craffioremve , vel falivam falfiorem con-
tinuo deglutitam temperantia e.g.ut terrafigillat turcica,fuc-
cin. fulph. lap. bezoard. orient. amp; occid. unicornu C.C. effent,
fumar. card. ben. viperar.fpir. fal. armon.tinft. bezoard. diafc.
fracaft. theriac.cœleft.antim.diaph. bezoard. mineral, fyrup. è
fucc. card, bened. fl. papav. errat. fol.Scord.
Serum falfum, quod in Scorbuto non parum peccat , op.
timè per diuretica expellitur j pr»terea diuretica fint plerum-
que fpirituofa , incidentia , aperientia volat. qus omnia in
Scorbuto omnibus palmam prsripiunt : Eminent inter haec
fpir. baccar. junip. fambuc. thereb. frag. fal. nitri. tart, fal. armon.
tind. aperit. Mœb. balf fulph. fimpl. anifat amp; juniperin.] lap.
prun. aq. diuret. Schrod. nephrit. Zwelf. Quae omnia pro varia
fc. ipfius Scorbuti origine , progreffu amp; caufa funt exhi-
benda,
De omnibus Scorbuti morbis amp; affedibus, quia uni verfall
methodo docemur , nihil neceffe eft , diutius hîc immorari,
quae apud Autores rediîis amp; melius leguntur ; Quâ vero
ratione amp; quibus medicamentis dira illa Scorbuti fymptomata,
à quibus nempè sgri falus in extremum deducitur difcrimen,
mitigari amp; ad medium ftatum reduci polTunt, modo expo-
nemus.
In Cephalalgia Scorbutica, cephalica Scorbuticis mixta funt
fimul exhibenda.
In refpiratione diÖicili fpirit. fal.armon.cum tinfl. croc. amp;
aq. coch , fpecificè prodeft , fpir. C. C. tinfl:. antim. vel fulph.
cartor. pro fubita dyfpn.merè fpafmodicx, fi quando gravif-
fimè urgeat, fedatione; nullum praefentius remedium exper-
tus eft Willif. quam laudan. opiat. tinâ;.ad gut.x. vel xij. in
liquore convcnienti exhibitam
Gingivae ubi fiunt laxae amp; putridx; adftringendo amp; mun-
dificando illis occurres, v.g. fi pars aliqua circa gingivas, vel
dentes erofa amp; fœtido purulento humore repleta obfervetur
cum plumaceolo oleo vitrioli fortiffimo imbuto pars afFeda
illiniatur,jidquè repetatur ter vel quater donec partes malè figu-
ratse planèfublats fuerint, dein fiat feq. collutioR. cort.gra-
nat. nuc. gall. an. gß. fl. balauft. gij. fl. rof. rubr. mj. herb. (alv.
rut. an. mß. alum, crud.^iij. coq. fim. in f. q. aq.c. colat.gxij.
add. mell. rofat. f i?. F. collut. qua partes affearas diligenter eluan-
tur, fi vero altius malum haereat ad |iv. tantiim redaSum
praeced. decoft. poft. colat. recipiat. vitriol, cypr. 3iv. mere,
dulc. MF. collut. fort, quâ Sc ulcéra maligna citiffime
mundificari poflunt. Wierus commendatfeq. aq.iji.arfen.fu-
blim.sij. alum. uft. giiß. pulverifentur amp; in aq. plantag. tb; bul-
liant ad horam in vafe duplici , poftea fpongiola madefaâaad
gingivas, apponatur, cautè autem hac aqua eftutendum pro-
ter arfenic.
In dolore crurum , manuum , pedum amp; fimilium femper eft
annitendum , ut humores temperentur amp; nimius iftorum hu-
morum motus compefcatur ut deniquè partium tonus afFe-
(Sarum reftituatur, ibi feq.commend, çt. fl. fambuc. cham.
fol.nafturt.aquat.an.mj.bacc.junip.miß.concifaamp;crafle con-
tufa coque vaf opt. claufis in f. q. feri ladis pro fot. f. catapl.
calidè apponend. convenir amp; pediluvium Myns. ut amp; foment.
Brun. Ad maculas Scorbuticas Riverius habet lotionem pe-
dum feq. ^.abfynth.rorifmar. fabin.naftui-t.an.miß. falis com-
mun.
tnun.mij.coqu-in aq. c.q. f. pro lotione pedum, eaque fo-
veantur loca maculis infeda. Huic addi poflunt nitri amp; ful-
phuris an. ^W] vel ut tanto melius penetret.
In doloribus ventris atrociffimis, prs aliis conducit feq.
'clyfl:.Ri.foI.cochl.hyofci3m.fl.chamom. roman, fambuc. an.
mJi.fummit. abfinth.mj. rad. enul, camp.fij.bacc junip.laur.
gv.coq. f.a. in f.q. ladisvafis opt. claufis colat. iji.f viij. vel
x.add.elea.de bacc. laur.gv-vitell. ovor. No. i.MS. çi.cly-
ft'er. Interné prodeft fpirit. falis armoniac. fuper cort. aurant.
infufus, cum fpirit. bacc. junip. vel fem- anif. mixtus atque
exhibitus, effent, abfinth. cort. aurant. enul. fi cerevifia: in-
ftillentur.
In tenfionibus hypochondriorum feq. linimentum calidè
hypochondriis inundum prodeft ; ol. lumbric. terreflx,
chamom. Roman, cochlear, per infuf. an. flt;0.MS.
In doloribus arthriticis conducit effent. piniamp; fpirit. lumbr.
terr.comp. D. Mollenbroccy. Externè feq. linimenr. ol.
petr. terrae fapon. Venet. camph. an. gj. fpir. fal. armon. fpir. vini
per praecip. reäif.an. 91). M. F. agit, linimenr. Pro delicatulis
autem fufBcit ol.terr. camphorat. cuialiquid lign. Rod. fuerit
permixt.
In Paralyfi Scorbutica ufui effe poteft feq. liniment. Çi. ol.
fucc. gij. ol. antipodag. D. le Mort f jj, fapon. venet.
cochl. gij. fpirit. falis armon. 5). fpirit. vini redificat. 3iij. MS.
F. agit, liniment.
In Hydrope Scorbutica probè attendendum eft, ne in cu-
ratione prius impingamus amp; falus sgrotantis nobis elabatur,
quam morbus cognitus fuerit, quoniam communia hydropis
remedia, vulgaréraque curationis modum hydropi competen-
tem, adeo hoc malum refpuat amp; contemnat, ut non ab eadera
intra Medicorum manus praeter expedationem ita affedi ex-
pirarint. vid. Engaleni obferv. Inter fpecifica melioris notaere-
cenfentur pilul. liydrotic. àZwelf.io pharm. Aug.p.m.215.
dcfcript.e!ed,hydrag Sylv. tind.alli effent abfinth. lixlv.diu-
ret. decod.fudorif. Quercet. aq. hydrot. ^enneit.
Ubi falia acriora fibi vias patefecerint erodendo amp; ulcera
maligna producendo , nunquam curari poterunt , nili per de-
coda lignorum amp; antivenerea, fed non infimœfortis eft feq.
decod. vilioris pretii: çi. rafur. lign, querc. gviij. raf. lign.
junip. fiv. fol.malv. hed. terreftr. an. Miij. liquirit. raf. gv.
falis tart. aq. c. 68. x. coq. firn. poft macerat. trium horar.
dein decod. ad tert. part, confumpto F. colat. pro potu ordi-
när, exhib. ubicunque ^alia biliofa adfuntamp; color rubicundus,
fulph. prsfent. arguit, ibi temper, fubacida medicamenta in
ufum trahenda, neutiquam mera volat. vel oleofa , unde
fpirit. nitr. dulc. amp; omnia, quae ex nitr. praeparat. in hoc cafu
conveniunt. Ubi praecipitationes lividas amp; laffitudines con-
fpiciuntur, nunquam nifi falia volat. in ufum funt trahenda,
p.iEcipucin quibus camph etiam diffolutaeft , qushic inftar
panaceae exiftit, tam interné , quàm externe , /«^»sr ex ore
Cl.le Aiort ; Ubi vero per excellent, peccat humor Scorbuti-
cus, amp; jam ruinam corporis minitetur, falivatione opuscau-
tius adhibita, in qua notandum , non opus efle etfi centum
adeflènt ulcera, ut aliquid iis applicetur, quoniam per fecoa-
lefcunt, imô optimum eft m ulceribus Schorbuticis fumum
cinabaris adhibuilfe nativ® vel faditiae fuper ligata lamella tenui
ex œqual. part, mercur. fatum. amp; regul. antimon. conflata
feliciter internis benè medicamentis adhibitis , amp; quod prx-
cipuum eft bona abftinentiâ à pipere. Zingiber e, acidis, falfis
amp; fermentatis liquoribus, curabitur œger.
ExaBiJßma dUta medicamentis, m(\mt Cl. Barbette, praßat, ■
pneqm morbi fmnt incnrabtles. EÔ itaque annitendum , ut in
adminiftrandis fex rebus non naturalibus mediocritatis Jeges
obferventur : Sit ergo aër benè difpofitus, Cibi, fi in corpo-
re fano mentem fanam habere velimus, fint eupepti amp; euchy_
mi, ut panis fecalinus praefertur triticeo , carnes juniorum
animalium , ova forbilia , ex pifcibus concedi polTunt, fa!_
mones funduli, percsamp;c. imprimis vero autifcorbutica cum
cibis parata conducunt, ut endiv. nafturt. acetos: cochhpor-
tulac. becab. fpinach. rad. petrofel. raph. ruftic. fcorzon. afpa-
rag.amp; id genus aliacoâa, quibus enumerandis hoe loco bre-
yitatis gratia fuperfedemus. Potus fit cerevifia opt. defoccata,
amp; lupulo modicè condita ex antifcorbuticis alterata , com-
mendatur etiam vinum abfinthites, amp;c.chamœdrites, adhsc
non contemnendam palmam conferre comperti fint Animos
hominum delibutos reddentes potus ifti medicamentofi, viz..
infufio lign. lâfiàfr., herb. Thée , CofFée. Neque fumus
Nicotianf in aflfuetisexcitabit, juxta illud Confuetudo non facit
fajfionem. Motus amp; Qüies moderatè fe habeant. Somnus
amp;quot;'Vigilia2 jufta amp; débita proportione inter fe alternent. Al-
vus amp; Vefica officii fint memores. Animi pathemata cane amp;
angue pejus funtvitanda, gaudio atque hilaritatis ftudeat aeger.
I MEDICIS Linguae tot fint, quot Dedala tcllus
ilSubmittit flores, 84quot poma educat annus ,
1 Aut centum ex folidis fi fint conflàta metallis «
NOra, fluantquales infana per aequora fludus;
Morborum fpecies, non, dicere nominapoflint.
Continuo divs ( crudelia Numina ! ) P A R. C iE
Dives opus texunt non enarrabile noftri
Supplicium, totidem STER.OPES BRONTESve;
PYRACMON
Haud vinci pofTunt , aut in contraria ferri.
Natura vitae infidias meditantur amp; optsnt
Sternere , mortali vitiato in corpore fucco.
Ah PARCiE ! genus omnehominum, genus oranc feraruni'
Per vosconficitur, per vos a luminis oris
Digreditur !nbsp;a • f • gt;
Quidfacitis? Querimur.nbsp;vosDivum ira tatigat ?
Obfecro , ne meditata animis alTuefcitc fila
Corripere, amp; rabidos nobis proferre dolores
MYRMIDONUM DOLOPUMve lues, ut lethiferhiceft
SCORBUTUS , carnis confternans caede PENATES,
Corporis hea peftes quot fert ? non major arenae
Eft LYßlC^E numerus; quoniam omni efttaberefertus:
Quo fuper imperium attoniti proferre nequibant
Antiqui MEDICI; fed adhuc fub Judice lis eft.
Longé aliter res ipfa quidem : nam falfa ftriatis.
Corpora , ferratisve plicis pugnantia nobis
Non novêre, quibus noftra haec funt ARCTIC A membr»
Indupedita prope: Atque hinc noftra periculacautos
Nos faciunt tolluntvefimul nunc ad rationem,
Ingenii vires omnes adhibere repofcunt :nbsp;, tvtcc
Quâ ratione Tuam GNOMEN dulciffime JANNES
B E N G E N apponis longè gravioribus
O-multis venerande mihi digniffime D ^ ç ^ y R ^
Nominibus 1' fimile haud certè eft (ut dicitur) aque
Lac hà\, non unda unds , »S^'^us ignis,
Atque Tibi virtus, quare Te femper amabo.
Amice deproperavit
NIGOLAUS APATI, P. D,
J