DISPUTATIO PHILOSOPHICA

I N A V G quot;O R A L I S y . /

relig'IONE,

QJJ A M,
ANNUENTE SUMMO NUMINE,
^_yiuSioritate CHagnißci Tgt;. ReBoris,

JOANNIS GEORGII GRAEVII,

Politices , Eloquentiae amp; Hiftoriarum Profeflb-
ris Ordinarii.

NEC NON

eAmpliJfimi Senatm Academici confenfu , amp; Stebtilifßma Facultatis
PHILOSOPH ICc^ decreto,
Pro Doctoratus in Philosophia Gradu Sc Artium
Liberalium Magisterio,omnibufque prserogativis
rité ac legitimè confequendis,
PublicA qmrtimvii Philofofhantmm expenit cenfkra

JACOBUS de VRIES, Ultraject.

Ad diem 5. J u N11, hora loco que folitis.

' • • *nbsp;w

Trajecti ad Rhenum,

Ex Officina Francisci Halma, Academia:
Typographi , do loc xc.

PHILOSOPHISE

. i 1 V

L mu

AMATORIBUS

OMNIBUS.

Thefes hafce faas inaugurates
facr^ 'vult

, JACOBUS DE VRIES

- -

DISPUTATIO PHILOSOPHIÇA
IN AV G V R A LI S ,

DE'

RELIGIONE

T H E s I s L

Olidâ fatis abfque bafi gravia , vaftoquc
fub pondere gementia nulla vel momento
tempons confiftere poflê, animo maturum
nemmem fore qui ambigat, mihi perfua-
deo. Panli modo amp; unumquodque sedi-
ficium , quo validioribus magifquè fuffi-
cientibus innitatur fulcrisac columnis, eô
_ inagis EEtatem ferre aptum , atque diffid-

tT J -rr- ^ Ims rumam mmaturum fore , videre eft.
Haud abhmih fane, quem m naturacorporeâ habemuspbvium
potentiae defeclu, collabendiquc protinus pronitate, fibi firelin-
quatur, quasvis in terris refpubl. laborat. Fundamen quippe il-
ludque humanum omne longé fuperans , ne priEceps a^ur
expofat ingens ejufmodi atque vafta tot ingenii indolifquè ade^
diverf^ hommum , m unam focietatum religatorum , moles
Mirum icarcô m modum ad seternitatem reipubl. promittentia
excogitanda fundamenta fefe excruciâre jam longis abhinc fecu-
ut ßc etiamnum hodiè torquent Politicorum filii. Hanc in

A 2nbsp;rein

rem infinita fermé illi tradere : docent ifti, quibus principi, feu
fummo cuicunque magiftratui , ad majeftatem omniaque fua
tuenda utendum fit artibus: machinandis contra arcanis, quibus
fubjefti libertatem fuam 8c ad fe peitinentiacunftaintutolocent,
non mediocriter incumbentes ipfos videas : quam domi, refpe-
ftu Magiftratuum , opum , legura , paenarum aliarumque plu-
rimarum reipubl. faciem efle oporteat, nitidè delineant : quam tam
belli quam pacis, tam pangendorum, quam refcindendorum fœ-
derum rationem habere bené conftitutam deceat rempubl. anxiè
inculcant. Cunfta Kaec atque hujus generis innumera alia paflim
tanquam reipubl. aenea circumferunt, 8c obtrudunt fundamenta.
Nec equidem faluberrima omnia atque. cuivis reipub. falutifera
effe illa monita , qui in rebus politicis non hofpes plané eft ha-
bendus, inficias iverit ullusj verum enim vero hsec tamen omnia
tantis per Je infignia effe viribus, ut reipubl. umverfse molr fu-
ftentandae fufticiant, haudquaquam lentio. Aliud namque hifce
omnibus longé majus, Sc à quo illa vim fuam Sc robur mutuant
omne, aflignandum utique eft ad ftruâuram tantse perferundum
molis. Illud autem unicum Religionem folam fummo jure ext-
ftimaverira ego.

I I.

Veritatem hujus meae aflertionis , non eft , quod hic in ipfo
limine multis gravium Chriftianomm auftorum confirmem tefti-
raoniis, quandoquidem hanc nec ipfos latuiflè gentiles, praeter
fexcentos alios , luculenter fic fatis nobis pandit fcriptor, haud
(a) Contra ex veteribus infimus, Plntarchus(a) «M« »v jjtoi cfox« //aMor
Colot. icfdipisi x'^P'i gt; »-sfoA/Tft« ©ecoV cPe^n; ävetipf^eicue üktoVäsj Qält;^itm»
^ctCéiv Ä' XctCüfct T»p5)ff-£tj: at mihi nrbs citius videtur fine filo, quam refiiu.
blica fine ofinione de Diis (D e o) aut conflitui aut confiitutafervari unde
amp; idem Religionem evvtliKoy clmim; Hetmtttg ^ ro[jioSriata.i fpaQuA :
vinculum feu coagulum omnis focietatis amp; jußitia firmamentum nuncupat.
Cum itäque Politicorum omnibus quantumvis fägacibus, quan-
tumvis induftriis, quantumvis callidis inventis atque commentis
excellentior longe fit , magifque efficax una Religio; cumque ea-
dem , haud rité locata fenfibilia valdé reip. infliget vulnera, be-
né

nè vero compofîta iidem ingentiacrebraque importer commoda,
Reltgionis, utpotè ad civilem relativae focietatem, pr^ecipua non
nulla, eaquè quantum fieri poteft pauciflîmis, pro ingenioli mei
modulo , mentifquè imbecillitate imprxfentiarum peitradare ,
haud abs re plane fore crediderim.

I I L

Utpote tantum ad Rempubl. non ulterius, refpeftum dicen-
te , de Religione me verba fafturum in anteceftum hic prxmo-
nuifle, perquam necefl'e duco, triplici quandoquidem modo ip-
fâ fere confiderari valet. Vrimo fcil. fefe contemplationi noflne
ingerere poteft %eltgio tanquam ab ipfo Deo ter Oft. Max. nobis
ad fui gloriam , noftraruinque per Dom. J-efum Chriftum aeter-
nam animarum fâlutem revelata ; Theologifque qua talibus , fb-
lis enucleanda. Secundo fpectandam lêfe eadem quoque offert,
in quantum ex fuperftitibus adhuc exilibus naturae luminis fcin-
tillis eruitur faltem eo ufque, ut revelationis deftitutos gratiâ in-
excufabiles reddat : hocque modo ipfam Philofophi, Theologtam
explanantes naturalem, intuentur. Tertio deniqui luftrari poteft
Religio, quatenus in focietati civili , rebufque ad focietatem fpe-
(Stantibus omnibus fpecialibus gaudet efFeétibus, atque ità reipu-
bl. partibus applicari poteft debetquè : 6c hacce ratione quoque
Philofophis , fed politicam exponentibus tantum prudentiam ,
pandenda eadem incumbit. Miflis vero duabus prioribus Religio-
niî fignificationibus folam tertiam contemplationem, hujus noftri
exercitii inaugutalis adoptare objeétum in animum induximus
noftrum. Vocis Reltgionis , quod fpeftat etymologiam , illam
diverfî diverfam ftatuunt. Cicero illam a relegendo fibi nomen
vendicafle autumat : (b) qui, inquit, omnia, qm ad cultumDeo- (b)lib.i.
rum fertinerent, diligenter fertraüarent, amp; quaß relegerent, funt diBi ^
religioß a relegendo. LaBantio contra aliifquè plurimis, haud malè
meo quidem judicio, a reli^ndo fuam hanc foititatn fuilîe de-
nominationem, urgere plaeuit : hinc fert ille fcriptor : (c) dixi- (c) Laû.
mus nomen %eligionp5 a vinculo pietatis eß deduBum, quod hominem
ßbi Deus religaverit, amp; pietate conftrinxerit : quia fervire nosei ut do-
mino^ (S obfequi ut patri necejfe efl Veruiu de nomine minus iS.quot;

A 3nbsp;fol-

follicitus, vocis uberiorem inquifitionem Graratnaticis trade,
atque rem ipfam , ne in fubftantiae cortice tantum nimis diu
hjerere videar, aggredi fatius multo fore mihi perfuadeo.

I V.

Ne autem, de reignota verba fundentes, oleum amp;operam
infequentibus perdamus, paucis primo omnium, quid peri2lt;r-
ligiomm intclleftum velimus, hic fefe excutiendum prxbet.
Notamus itaquè aliudnbsp;%eltgionem, quam verum (3ge.

tiuimm de DEO, mpote fummo Rege, (5 Domino independente,
ejufque cultufenfum. Involvit ergo primo omnis ^Ugio de 2)lt;ro fal-
tem fenfum, undè hic Atheos, omnefque Deitatem abnegan-
tes, fub quibus feheu nimis multis) Europa hodie gemit Re.
Itgone exclufos eflè liquet. Sed nec qualemcunque fenfum ad
■fv\m^va%eligionü partera fundandam fufficereinnuimus fatis,
verum atquè genuinum eum eflè oportere afl^èrentes. Verifli-
mum quippè Sc certiflimum eft, quod inquit poëta (d)

Prima fcelerum mortalibus ngris
Naturam nefcire Deum. (Det)

Sed amp; ulferius progrelTi fummum regem dixiinus agnofcendum
numeni quod talem confiteri non dubitaverit fanx mentis ul-
lus, qui modo folius benigno Dei favore amp; gratia unica omnes ,
quotquot in terrarum orbis ambitu reperiuntur, Reges amp; Mo-
narchy imperii fui fceptravibrare, perfpeclum habet, (e) Per
me (inquit Dm) reges regnant, (3principes judicant terram. In-
dependens(\woajüe.Dominm haud minori exclamandus eft ille ju-
re , qui Regum non tantum, fed amp; mortalium omnium mo-
deratur greft'us: qui non modo

(f) Terr am inertem, qui mare temperat.
Fentofum, (3 urbes , regnaque tnftia,

Sed amp; coeleftia pariter cunftapotenti fuämanu regit atque gu-
bernat: imb vero a cujus nutu, omnia, qu^creata funt pen-
dent unico. ElegantiflTimè profefto de hoc eodem difterentem
cernimus Boetium: (g)

Sed

h

Sed, (f interea conditor dm,
%erumqueregens fleBit hahenaSy
%ex Ö dominus, fins origo ,
Lex(^ fequens arbiter nqui^
Et qm motu concitat ire,
Sifiit retrahens, ac vaga ßrmat.

V.

Secundum , quod Religionem involvere afleruimus, erat
Det Cultus. Atque hunc ab omni Religione infeparabilem effe,
qua: modo dicta funt, abundè conficmnt. C^is enim morta-
lium , cujus mentis oculi non plane excaecati funt ad fummo
fuo RegiDominoquèindependenti, cujus cuniSta fubfuntim-
perio, pcrfeftam obfervantiam, honoremquèjuftum deferen-
dum, fefe non cernât quam maximè natura fuâ obftriftum ?
confirmationem hujus veritatis fuppeditat nobis eloquentise pa-
ter, inquiens : ( h ) omnes Religione moventur, Deos patries, ^^^
quos à majortbus acceperant, colendos ßbi diltgenter, retinendos ar-
bitrantur. Verum enim vero , quemadmodum non quofcun-
que, fed tantum dignosconceptus in mente fuâ de numi-
ne fovere oportere diximus hominem, ità nec hunc cultum
religiofum effe debere , Palladem ex hominum cerebello pro-
genitam , verum Deo ejufquè perfe£tionibus refpondentem »
indigitamus, illum verum Se genuinum definientes.

V I.

Itàde Religionis naturâ non nulla prsefati, ipfas, quas dç
eadem movere confueverunt Politici , praecipuas luftremus
quEeftiones. Primo amp; prxcipuè, num facrorum profeffio utilis
amp; neceffario fit benè conftitutae reipubl. fedulo fermantes ipfos
videmus. Nobiliflima quandoquidem pariter amp; haud exiguik
momenti fit hujus rei difcuflio» quantum fieri potèeft, diftm-
ôè hac in parte procedendum puto. Metam itaque, quan»
intendimus, ut tangamus, duphci via hic infiftere forfan non
pacnituerit ; primo ipfam focietatem ciyilem in abftrafto amp; fe-

cunduitt

cundum fe, fecundo membra five principales partes, ad rem-
publ. conftituendam concurrentes diftrnftms nonnihil ammo
volvendo Priori modo fi fpeftemus rempubl. (Cca Monarchia ;
feu Z'ffW.V» fuerit ilia) vim ejufdem praecipuam, ammamque
totam fitam effe in pafto illo , inter fupremum magiftratum
6c fubiedos tunc temporis, quo vitales haunre primum mce-
pit civitas auras, innito. neminem , qui vel pnmis labus po-

(i)Senec. liticam guftaverit, fugere poteft. Quan^^oqquot;!^^quot;quot;
i.deClem.nbsp;mimd morofm reHorem ferat , qmm qmd utera domat,

(i; Xe- atque hinc (1) ommhm animdthm factüm fit, quam homtmbmim-
«oph. I. pe;itate-, Sctamen ob multiplicia incommoda, mifenafque pro-
pemodum infinitas , quae civilis focietatis expertem indivihm
concomitantur ftatum , maxima partis primaevas fuse liberta-
tis, quam tanti , quanti ipfam ferme vitam facmnt mortales,
iafturam pati , eamquè imperantium fubjicere arbitno, ne-
cefle habent omnes , fimul ac fubditi audire incipmnt : cum
que amp; ab altera parte hominibus imperare duke fit, imperan-
tiumque libido plerumque ullis fuse extenfionis coercen ne-
fciat terminis, verum plus ultrà femper tendat i hinc proteéto,
utScobfequiiin populo promptitude, ßcimpern mimperanti-
bus obtineatur amp; ftabiliatur asquitas, ddigenter pafto Jquo
profpiciendum fuit : quo fubditi fefe faciles 8c ad magiftratui
•mftadeferenda obfequiafemper pronos fore, magiftratuscon-
irà fefe perpetuè ex ^quo bonoque reipubl. falutem m omtii-
bus fuisaaionibusimenturos,ut6c, (quod m pnnapatu, fo o
non vero in dominatu obtinet) nunquam m cafus a populo
fibimet refervatos, qui fub pnvilegiorum nomme paftim oc-
currunt , dominium alTedaturos , vel quidpiam contra illos
effc molituros pollicentur amp;. promittunt.

V I I.

Verum enim vero paaum hoc inefficax planeamp;inerme efle,
nifi quid iidem fuperaccedat, quod illud .pfum fandum amp; m-

vioile efl-ejubeat, depravata hommumque adultenna na-
Tura clamat. Itàquippècumingeniohumanofere comparatum
efle utpromiflisfuisacpaaisftare ulterius nefaant hommes,
* ' ,nbsp;(modo

(modo cogentis vis externEC metu noncorapulfi) quam eadetn
ex re fua effe animadvertunt, f^pe numero comperimus. Ne
itaque ad inftar aliorum paftum illud politicum invadi facilè
aut ab utraque parte expugnari poffit, valido propugnaculo,
valloque fando illud coronari confuevit. Jurejurando enim
utraque pars pa6tum hoc folenniter confirmât; quo tamacci-
pientes, quam deferentes imperii habenas , religiosè Deum
invocant inniti hujus pa6ti teftem , ejufque vindidam fulmi-
naque in illos imprecantur , qui temerati foederis primi com-
periantur rei. Maximoperè itaque Reipubl. pafta, ôcprsfer-
tim quidem hocfpeciale, firma Se inviolabilia efle intereft (m)
infirmaîis enim vtolatifque {mBü tollitur inter homines commercio-
rum ufw. Et fané quae foret reipubl. facies, ubi tam implan-
tes quam parentes paftum hoc flocci pendentes, quod fibi vifum
efl:, nulla fui habita ratione officii, perpetrare non verentur?
Jam vero quoniam omnis pafti fanftitas amp; obfervantia folo atque
unico jurejurando obtineri valeat; jusjurandum autem abfque
Religione non nifi nomen inane amp; ridiculum fit, reipubl. apprimè
utilem Religionem, quis mortalium haud fateatur ? A Reli-
gione autem jusjurandum vim fuam 8c efficaciam mutuare om-
nem mentis compos in dubium vocaverit nullus, (n) Frufira
çjHippe jurejurando quis adtgitur per Deum , quem non credit adeoque
nec metmt. Talis autem omnis homo Religionem refpuens ceii-
fendus eft. De illo enim (quod Religione noftra patefacit defini-
tio) verè dici poteft quod neccredat, nec ratmzt Deum. Et
qUo pafto fodes, quis metu iras vindi£tseque entis cujufdain
imaginarii, qua propter nec ulcifcendi animo, nec puniendi
perjurii potentiâ prsediti, ad jusjurandum fanftè obfervandum
eique religiosè obtemperandum compelletur ?quot;Nemo morta-
lium profedo, cujus juftode Deofenfu non imbutum eft per
Religionem peftus ! illa unica non in folo cerebello locum ha-
bens quidpiam effe Deum, fedens verè amp; quidem neceffario
cxiftens adftruit ; \^zDeum illum vere exiftentem res humanas
non curare. Sein intermundiis curis omnibus circa genus hu-
manum feclufis, otiofum expatiari (quae impia ipsâqueabfur-
ditate abfurdior Epieureorum fuit quondam fententia) nequa-
quam docet, fed contra aftionum omnium humanorum tam-

imma-

immanentium quam tranfeuntium , infpeftorem omnifciura»
boni omnis remuneratorem benignum , maliquè cujufvis vin-
dicem acerrimum efle anxiè valdè 6c ferio inculcat.

VUL

Ita generatim %eligionem in republ. optandam effe fatis vidi-
mus •• jam quoquè partes focietatem civilem conftituentes lu-
ftrandae reftant. Duas effe civilis imperii, quibus potiflimum
illud abfolvitur, partes principales, antecedentia omnia abon-
dé innunt : Principem {cil. (cujus nomine non tantum ftriftè
unam perfonam , verum latius quemvis Magiftratum , in quo
Perfonalis refidet majeftas, denotatum volumus) 6c fubjeftos.
Principis perfonse num Sanfta Numinis veneratio conveniat,
atque ex eadem in rempubl, aliquid redundet emolumenti,.
hujus svr acerrimè difputant Pohtici ? non decere bonura
Principem pietate,nbsp;vera imbutum effe verbis di-

fertiffimis inculcat, (6c utinam non plures, haecce veftigia pre-
mentes orbis Politicus hodiè videret) monftrum illud hominis
dMiach'tdveMi^ cujus non nulla, quo hic recenfeara, dignaju-
fo)Capj 8. dico. (o) Iniâitdcjuefrincep acrem cmam, diligentiamque omnem
dcPrincip. ^dhibeaty ne quid ex ejm ore excidat,, quod quinque Ulis jam nume-
ratis partibus non fit refertum, (quae omnes ad id falum ut Prin-
ceps fefe dextrè dirum populi fui impoftorem agat compofitas
funt) atque ita fe conjpiciendum audiendumque exhibeat, ut pietatem^
fidem, imegritatem, humanitatem, Religionem fan^e colere videatur.
•^tque nihil efi y quod magis pr£ fe ferre oporteat, quam pofiremam
hanc virtutem : fere omnes homines magis fpecie amp; colore rerum, quam
vebus ipfis per moventur, judicant^ Nam videndi facultas omnes at-
tingit, attreSlandi vero paucos duntaxaf. nemo non -videt, quidpnt
te feras: at pauci fitnt qui quid fis finfu percipiant. Oimpia nimis ,,
applaufum nihilominus apud quofdam Principes merentia, mo-
nita ! tune , Itale , Religionem caeterafque virtutes omnes non
verè induendas , fed tantum fimulandas Principi prEecipias ?
tune, K(icolae y rempubl. tarn contagbfa pefte macules eique
îethalem adeo gangrenam infliges? abfint haec omnialongiflî.
saèab omniï^is iUis gt; qui Deitatem effe credunt ullam :

INAUGURALIS,
I X.

Sed, millà perniciofiflimâ , ftrufturamquè reipubl. plané
convellente hâc fèntentiâ , nos omnino verae Reltgionis cultui
addiiäuin elTe oportere Pnncipem , talemque fbcietati civili
fummoperè prodefle, pronunciamus. Docet namquè melior
Religio Principem fefe non fortuito cafu , fed folo divino fa-
vore ôc gratiâ , acceptuin , poffidere imperium : imo vero
ulterius, non defpotico, fed delegato tantum, cujufque admi-
ftrationis, perado fuae vitas curriculo , rationem reddere te-
nebitur, Principem omnem gaudere regno, abundèfacrorum
adftruit profeffio. (p) BenedtÜus ( inquitnbsp;Regina) ßt (p) iCîir.

fehova Deus tuns , qui deleRatus efl te, ut collocaret te m folto fuo re- ^^P-
gem pro fehovutuo-, eo , quoà diügit Dem mus Ifraélem, lt;jMem fla- '
tuat infimlum, ideoimpofnit teillis Regem, m exercer es judicium

jufttttam. Atque hinc feitènon minus quam eleganter dixit ille
(q) Reges Regis Regum vafallt funt, per gladium regia auäoritatis in- ^^^
ßgnitit inveflitt, ut eo gladio legem divinam tueantur, bonosprotegant, vbdic quot;
malos perdant, non fecus ac per enfim, fcutum, vexillum vafallos à contra
domino fuperiori feudo invefltri videmus, ea lege utei iifdemarmis, Tyran.
^uandocunque opm fuerit,\ militent, amp;c.

X.

Horum omriium fimiliumque ahorum itaque quoniam immo-
tamamp;altam pnncipis animo ii^enerat perfuafionem Religio , quis,
amabo, feliciffimam amp; beatiflimam elTe rempubl. cui debitaenu-
minis obfervantiae deditus contingit Princeps, exclamare necefle
non habet? ille namque fibi confcius, fuoque animo, quemin-
finem a Deo populo prxfeótus fît, fatis conviftus, non poterit
non eflè in aftionibus fuis omnibus jufl:us admodum amp; circum-
fpeélus , ut cun6ta ad fummi llii Domini nutum Sc voluntatem
componens amp; moderans , tandem pro bené adminifl:rato impe-
rio pr^emia expeftet benigna ; amp; ne, injufl:a amp; a divina mente
imperans aliena, pœnas luat juflrifllmas. In eo demum Principe
perfedé illud Varis quadraret confilium :

B znbsp;(r) Tk

( r ) Tu civem fatremque géras , tu confuk cmüis ,
Non tibi nec tua te moveant, fid publtca damna.
illius certè Reftoris (s) vigilantia omnium fumnos defendet, omnium
otium illius labor, omnium deltciai illiusindufiria, omnium vacationem
illius occupatio.,

X ï.

Sed quîd hic multis moror? nonne fonsunicus, fcaturigoque
omnis mafculae virtutis folitaria Religio falutanda ? non quibuC-
vis praecseteris omnibus Pnncipem quoque excellere virtutibus
reipubl. falus defiderat ? omni procul dubio ! nam
^t) ■nbsp;ubi non efi pudor ,

JVec cura jmis, fan Bit as, piet as, fides ^
Infiabile regnum efi.
Se fane (ut unâ altera ve veritatem hanc confirmem inftantiâgt;
juftitia nonne Principi maximè commendanda eit ? plané l
quippe

(v) tStix-a. yàp ßxaiT^mi ix^tppovtç, vnua. f^ocoTç

'BXa.'jflo/A.ivon à^o'pmpi [MTarfOTTct epy» TtXtvai:
Hac una, Reges olim, funt fine, creati :
Dicere jus populss, injufiaque tollere faila.
Quid vero efficaeiusimperantem adjuftitiam in fubditos exercenquot;-
dam excitare valet, quam facromm profeflio, quâ omnis admi-
niftratae a fe injuftitix pofteà fibi rationem fiio Regum Régi
reddendam fore , credit omnis Princeps Religiofus ? fidemne
quoque fervare Principi non decorum pariterquè Reipubl. per-
quam utile eft ? maxime! (x) nulla cmm res vehementius rempubL
continet, quam fides. Solam. iterum ad hanc virtutem imperanti
infinuandam fufficientem agnofcimus %digionem , quae dilucidè
cdocet, quod

(y^ — Et fi quis prima perjuria celât..
Sera tamen tacitis pma venit pedibus.
dementia quantoperè quoque reétori civitatis commendanda fit,
nemo, nifi. in rebus politicis holpes plané, nefcit. Unde amp; ele-
ganter Seneca inquit, (a) Frincipi non minus turpia multa fuppU..
cia, quam medico funera.. Sola ruriùs atque unica %eligio Principi
quam, vehementiflimè pedliadet :.nbsp;(b) Pul-

(b) Pulchmm ermnere. efl inter ilbiflres viros :nbsp;^^ gç^ç^^

Confulere patria, parcere afßiäis , feranbsp;Odav. quot;

Cade abflinere, tempus atque ira, dare,
Orbi quietem ftculo pacem fuo.
Hdc fumma virtus, petitur hac cdum via.
atque ità quidem non modo harum, fed 8c cseterarum omnium
virtutum, quibus bonum pnncipem inilriétum effe debet, me-
lier Religio , benigne genetrix fcatebraque inexhaufta exclamari
merito meretur.

X I L

Concludimus itaque ex hifce omnibus Principem Religioner»
affeftare multum interelTe reipubl. fed tamen nec aliae adhuc,
quibus eadem hîec evinci poteft Veritas , verbo hic potius tan-
gendse, quam pertraftandse, defunt rationes. Primum, ob quod
■R^ligiofos omnes imperii modfratores defideramus, eft, quod (c) (c) Oamt;
h£c conditio Trinsipumßt, ut qmdquidfacmnt ,pracipere vtdeantur, qua Deckm. 4.
propter 8c certo certiusnbsp;(d) Claud,

(d) -- Componttur orbi^nbsp;-

quot;R^gis ad exemplum.
Et certè, cum virtutum matrem eflè Religionem vidimus, quis
fanae mentis 8c hoc quoquè nomine Principi Religioni kà\i\o o^t-
ram dandam inficias ibit, ut fubjedi exemple fuo moniti ac in-
Gcnfi eandem arripiant, perque rllam omni ièfe virtutum genere
imbuant. Alterum , quod adhîec Principem Reltgtonem ample61:i
jwbeat , efl profperitas fortunaque bcnigna, qn^ fémper ferc Re-
ligio fos concomitari aflokt Principes.. Jam a multis enim retrô
feculis obfervatum eflè iis Principibus ,. qui ôc quamdiu Deum
celuerunt, profpera eveniflè omnia, 8c contra 'Deum abnegan-
tibus 8c contemnentibus cunfta infèlicia adverfaquè cecidiflè,
unanimi confenfu,, teftantur fcriptores. Atque hoc ipfum
innuere videtur cum inquit i ( e ) deprehendetis , invemetis omnia («) üb j.
profpera eventße fequentibus Deos y amp; adver fa (permentjbm.. Exemplis
hujus rei multis replere paginam , quandoquidem tot, eaque il-
luftriflima, in hiftoricis fcriptoribus paflim habemus obvia, yix:
©perse pretium duco. Qiiid Antiocho , qui legem Dei miflàm

B ^nbsp;fàcere

facere juffit populum , fuamque ei fubftituit, Judeorum tem-
plum profanat , multaque alia impietate plena commifit fa£ba,
obtigit ? Quid Alexandra Magno fimulac femetipfum Jovis filium
efle jaftitavit , feque tanquam ilium à fuis adorari voluit,
evenit ? Quem vit^ fu^ exitum Caligula, Domitianus'pln-
rimique alii fcelefl:i Principes experti funt? quamque contra Re«
ligiofi Reges plerique fubiere fortem? omnibus fatis conftat.

XIII.

Quandoquidem jam , quid commodiamp;utilitatis focietati civili
ex K^Ugiofo procuremr Piincipe , fatis fiiperque oftenfum dedi-
mus, per facile , fecundum Philofophorum effktum, oppoßtorum
eadem eß fcientia , quibus calamitatibus, quantis miferiis, Scquot
incommodis imperans omnem refpuens Religionem rempubl. aflli-
get, cuivis , vel leviter attendenti, patefcit. Luculentum ad-
modum atque inftar omnium hujus reifi exoptemus exemplum
vel ad unicum ItaUtm ilium impium , impium quoque delinean-
tem Principem, ejufque enarrantem officia , attendamus. Ille
enim docet (f) prudentis principis non efle paftis ftare , fimu-
lac eadem praeftando fibi noxam inferre fentiat vel minimam, Sc
poftquam defnt vis ilia , qu£e promittere coegit : porro , juxta
illud Senecse : fanßitas pietM, fides funt privata bona , fidem , be-
nignitatem , liberalitatem efle virtutes Principi perquam noxios
vult. Item aflTerit (g) generofo Principi illi incumbendum eflTe
rei , ut calleat artem pejerandi, fallendi, atque fimulandi, nam
(inquit ille Reipubl. fubverfor, regumque pemicies) hommes adeo
fimpltces funt, adeo pr^fintibm neceßitatibm objequentes , ut qui fallax
Ö fimulationis artificio eruditus fit , fiatim fit habiturus , qui fe deci-
piendum tradat, quo magis tales homines cavendi erunt, eorumque ar-
tificium arte fruftrandum : inculcat ille infuper Principem non opor-
tere follicitura efle (h) quod faevus Sc crudelis audiat, dummo-
do obfequium extorqucat : verum potius illud tyrannicum, oderint,
dum metuant, menti infigere fuadet. Praeterea (i) ad eonfirman-
dum Principis imperium ( Tyrannidem potius dicat ) fubjeftos
ad egeftatem redigendos, eofdem ex effati fui, divide amp; impera,
prsefcripto , animis dividaidos, diflidiorumquè femina inter ipfos

fpar-

fpargenda efle, commonet. Atque ità fexcenta iftiufmodi ge-
neris alia, quae impiam diramquefapiunt tyrannidem, quibuf.
vis principibus ftudiosè commendat nofter Florentinus, optimè
tamen haótenus fuis incedens hypotefibus, utpotè Deum, at-
que hinc omnem ad quafvis virtutes obligationem, tollentem,
quam interim periculofa, caneque pejus amp; angue fugienda fit
h£BC fimilifque in republ. doótrina, non ratio modo diótat, fed
amp; triftis rerum eventus jam olim doeuit, atque etiam hodic ni-
mis crebro profeótb docet,

X I V.

Religiofum itaque in republ. exoptamus principem : quod
tamen ut quis reftius intelligat, fequentia hsec annotafle, ne-
quaquam alienum efle, credo. Seil, non eo fenfu Religiofum efle ^
decere Principem volumus, ut fefe totum facrificiis, viftimis,
hofl:iifque ferendis tradat, die nofteque iteratas preces, pia vota,
continuas fupplicationes fundat, atque id fibi negotii folum dari
credat, ut fefe in rebus divinis pertraftandis oceupatum te-
neat: illa namque omnia principineuriquamconvenire, verum
facerdotibus potius Deique miniftris hanc demandatam efle pro-
vinciam, aflTerimus. Hifce enim omnibus fi vacaverit impe-
rans , quo pa£fco, quaefo, ille cunftis in republ. rebus curan-
dis, omnibus imperii curis 8c follicitudinibus fubeundis, regnt
infinitislaboribus ÔC molefl:iisperferundis, par erit? Piumita-
que hoc fenfu poftulamuspri'ncipem ut nec Dei ejufque cultus
finceri negligens fit, nec quoque obnimiam (ut ita loquar)
eirca Numrnis culturam, induftriam, ad imperii moderandas
habenas animum minus adjiciat fuum. Atque hue quoque
hœc retulerim fequentia. (n) tûfiópfufonxovri rvhv th rJ) S-eoi' S'éw- Cn) Nice-
elt;V, cpiaty^eaTxKa^oiiàt^eûeiCmp itfo^iii 05-/Ç ^ f/^ dpir»ç ^^vaXpixot phr.Gro-
tl(szY\etv , -Ttéf^cv/ ej^s tsfx.Ty.dirm,nbsp;Aaw öcTnyelv\ç ra BêÂT/gra , S®quot;

fuUfitt «e^tT/r©* •■nbsp;® ^^ contempktione mentem defixam ha-

bet , ei montes ^Jpelmcas habitare convenit. zAt qui una cum virtute
etiam mores civiles exercuit, amp; junxit, quique notitiamparavit re-
rum variarum : ille -vere populum vegere , 0 ducers ad optima.

^■quot;^•f'fi-nbsp;XV. H^.

X V.

Hsecde Principis %eligione diéta fufficiant: jam quoque quid
cmolumenti ex facrum culcutn profitentibus Reipubl. profluet
civibus , paucis exciitiendum fupereft. In genere hic omnes,
quae Principem Religiofum optandum evincunt, pro fubje-
je£torum parte etiam militant rationes : oftendimus quippè
%eligtonis ad Principem , ut fuo fungatur in imperio officio,
nec iUius tranigrediatur limites , compellendum efficaciam amp;
potentiatn fummam. Ità equidem pari jure fubditos quibus
(ut loquitur Tadtpis) obfequii gloria relicta eft, quorumque
officium eft tam Principis, quam reipubl. falutem fummis vi-
ribus intendere 6c promovere, ad cunfta illa, qus vel impe-
rantis perfonas, ve reipubl. ftruélura; noxas amp; incommoda al-
laturapraevident, avertenda, pronos facilelque Religionis pro-
feffionem reddere, quis haud cernat? Atque haec una gene-
ralis, quia fcil. fubditisfraenum, ne officii limites perrumpant
facile, imponit fatis mordax, ratio eft, ob quam civibus fidei
profeffionem inculcandam cenfeo. Cui tamen Sc altera hasc fu-
per accediti quodcives in republ.multisornatos cerni virtuti-
bus non minus, quam principem, falus civitatis expofcat. Hoe
ipfum vero quo obtineatur, folam-R^/^/Wf»» eflTe agnofcendam
caufam , virtutumque omnes fpeeies efleadinftarrivulorum ex
hoe unico dedu6torum fonte , quas de Principe anteà incul-
cavimus, abunde patefaciunt. Cum autem de utrifque hifce
generalibus jam modo antea egerim rationibus, atque ex ibi-
dem peraftis quid amp; hoc in cafu fentiendum fit, apertum fatis
evadit, non eft, quod me hic latius iterum diffundam. Quae-
ftionem attamen unicam , quae circa primam hanc generalem ,
tam Principem quam fubjeftos Rehgiofos jubentem, rationem
fortaffis moveri poflet, in tranfitu decidendam elk exiftimo.

XVI.

Objicientem mihi aliquem audire videor.- non requiri pré-
cisé in republ. Rehgionem ad tam imperantem, quam paren-
tes in

tes in officio continendos : quandoquidem ab unâ parte Princeps,
metii ne , fi muneris fui tranfgrederetur limites, populum fuum
ad vindiftam fuppliciumque de fe fumendum, concitaturus, at-
que ità ipfe (îbimet exitium flrudurus foret , plus fatis infraç-
nabitur : fimiliterScab altera parte, fubjefti, tela ac aredentia
fuiPrincipis metuentes fulmina , facili negotio, ne quidpiam ab
officio fuo alienum moliantur , abducentur. Sed tamen folum
metumhic, ad utrofque intrà muneris fui terminos coërcendos,
fatis elTe validum , vix imo vix credimus. Exemplo rem illu-
ftremus, fumamufque rempubl. ubi omnis exulat %eligio, in qua
primo Principes (n) {ut emmmnlti mujm infideles fmt regno,pa». W Attiu«.
et boni ) fuos ubique fupplantare fubditos , iifque extremae fervi-
tutis jugum , ut pro libitu iifdem dominentur , imponere ftu-
dent ; amp; viciflim parentes , qui plerumque naturâ fuâ ( o ) non ip) Cicero,
deleSltt aut fapientia ducuntur ad jftdtcandum , fed impern amp; quadam P™^^^quot;'*
etiam temeritate , Reótorem fiium omni potentiâ etiam juftiffimâ
private , ad fe cundta , quse vi principatus imperanti affignata
funt, follicitare, obfequia vel débita negate, Scquae alia, bonis
quam maxime incongrua civibus , pertraftare moliuntur. Se-
cundo vel ubi Princeps , qui bono obièquiofoque làtis populo
prseeft , in illum tyrannidem afFeftat , omnefque quas in impe-
rio inftituit adiones ad ufum fuum amp; privatum commodum (iê-
curis interim amp; quiefcentibus civibus) dirigere tentât. Tertio vel fi
ejufmodi confideremus rempubl. inquapopulus qui fere femper
(ut leite fatur Scriptor politicus) (p) Agris oculis dtenam felicitatem (p) Tadt.
intttetur, Principem legitimum amp; ad Reip. falutemfic làtis atten-
tum, abfque ullâ juftâ invadct caufâ , rerumque expellere co-
natur dominio. (^id in hifce tribus cafibus, quibus alios, ubi
alterutrius partis metui relinquitur locus , fingi aut excogitari
pofl'e non video, valeat ac poflit? perpendamus.

XVII.

Primum quod attinet cafum, in quo nec Princeps à fubjeâiis,
nec fubjeéti à fuo tuti funt Principe : ifl:ic unicum ad utrofque
coërcendos metuin nullo modo fufficere, verum faepiflîmè, ubi
perniciofum hoc ièmel invaluerit contagium, idem vix nifi cum

Cnbsp;totali

totali iftiufmodi Reipubl. excidio amp; interim auferri jam multo-
rum retro auftorum feculorum diétavit expenentia. Nec equi-
dem metuet hoe in cafu fijos fubditos Princeps , officii limites
etiamfi tranfiliat, fi modo exercitu 6c armatâ manu civium co-
natibus 8c moliminibus obviam eat. Neque minus quoque hos
ad illa praefl:anda , ad qu£e eo nomine, quo cives audiunt, tene-
bantur, pxnarum à Principe, fi iniqua 8c indecora perpetrarint,
infiigendarum, formido adiget, verum armatui fui Principis ma-
nui , fefè in unum conjungentes corpus , facillime refiftent ,
omnibufque quantumvis fortibus imperantis nifibus obicem po-
nent. Secundam fi penitius introfpicere lubeat hypothefin, com-
perias fêcurum fatis 6c ab omni in fubjeftos fiios metu vacuum
abfque ulla difficultate fefe pi-£eftare pofle nefarium , quemque
nulla movet Religio Principem , fi modo externa fpecie fefe bo-
num amp;: sequi cuftodem commendet, atque tum , hacce de fe
opinione imbutis civibus nihilque mali fufpicantibus, ad fequen-
tia hsec quatuor obfervanda animum applicuerit : primo voca-
bula antiquae libertatis, qua dudum fruitus efl: populus, immota
fervet oinnia , at interim fubfl;antiam reique potentiam totam
nominibus illis exprefl'am , fibi vindicet. Secundo , ne muta-
tionem hanc atque fubitaneam nimis perfentifcat populus rerum
invafionem , fenfim ac gradatim illud executioni mandet atque
intereà temporis qu£edam nova ( inania tamen 6c vix cujufdam
valoris ) concédât , ut ita fe fiibjeftorum libertatis invaforem
tanto minus fibi perfuadeant cives. Tertio fi, utexercitumpa-
riter 6c aerarium in fua contineat poteftate, curam gerat. Quar-
to denique fi in imperio potentiores, quofque fuis fefe oppofi-
turos praevidet conatibus , amplis fplendidifque honoribus vel
magnis 8c multiplicibus largitionibus ipfis ( in quodcunque illos
majori fl:udio fern''^fpeftum habet) impertiendis , in partes fiias
follicitet, fibique devinciat : quos vero coiTumpi nefcios novit,
illos velhonefl:o amp;: fpeciofo mulftet cxilio (quod in legationibus
fubeundis ferè contingit) vel muneribus, in quibus fplendoris
muhum, at parum refidet potentiae, admoveat; vel tandem haec
omnia ubi obtineri minus valeant, illos vitâ privet, atque ita
quovis artificio ab eorum fefe liberet refiflentiâ hifce fimilibuC-
que peflimis ubi ufus fuerit fuperum contemptor 6c aequi impa-
tiens

tiens Princeps artificiis, quo pado , fbdcs, folo in fubditos fuos
metu infirsnari poterit ? ille equidem omnis metus caufam jam
dudum defparere fecerit.

XVIII.

Tertium fi confideremus cafum , non minus metum ad fub-
ditos cohibendos unicum in efficacem reperimus. Populuamp;e, fi
viribus conjundis unum Principem, inopinentem rebellionifque
nihil expeftantem , imo etiamfi praevidentem, invadere propo-
fuent, non aliâ de caufâ , quam quia imperantis metuit vindi-
cm Sc pxnas a propofito fuo abten-ebitur ? minime gentium pro-
tedo ! omnium quippe fubditorum potentia fimul , virefque
combinat£E majores longe funt, quam ut a folius Principis sequen-
tur, nedum fuperentur viribus, (q) Cum emm qnanquam hhhs ac m Box-
folm Princeps major omnibus Jkbditis eJfe debeat , nec major eße poßit, horn, in
ni omnium aut plerorumque amore fruatur, manifeftum eft unum tllnm fPf^^'^'F^'
nullum efeä invaluium,ß omnium, aut plerorumque odio ßt expoßtits cJ.'j.''quot;''
amp; fn multitudinem fuam caperint numerare ßbjeBi. Etfanèfiex-
perientiam hâc in re confulere non habeatur nefas , nec illam
minus huic meae afiertioni fufFragari comperio. Civilibus bellis
nonnè totiens quafvis in terris refpubl. infeftas fuiflc omnis £evi
tradunt hiftorici ? illane itaque folo metu aut prsecaveriautcom-
poni potuere ? contraria paffim fefe afîèrunt exempla. Qua-
propter denique metum folum ac tam Imperantem quam paren-
tes m officio fuo continendos per fe neutiquam fufficere, verum
folam Rehgionem hujus rei effearicem efle efficaciflimam iure
fummo concludimus.

XIX.

Miflis autem hifce generalibus, ad fpecialia magis, qu^Rei-
publ. ex Rehgionem verè profitentibus civibus fuboriuntur »
commoda perpendenda , properare nos jubet difputarionis ratio.
Primo omnium fummam exifl:imationem dignamque reverentiam
IUI Principis in fubjedorum animis excitâtfäna Religio: quoniam
^iim illa inculcat non fr»rfp fnrt-nnô Oll«- forfitan Stoicorum

eiim illa inculcat non forte fortunâ aut casco

G a

fato imperii potitos , fed fola curâ amp; benignâ Dei difpenfatione
ad remm fummam effe defignatos ; quin imo nec qualicunque
modo ad fceptra imperii vibranda ordinatos, fed eum infinem ea-
dem docet eflè infl:itutos, ut in hujufce terrae gremio ipfius fui
fümmi Regis, '-Zgt;« munere (quod ipfum Numen olim imme-
diate executum fuiflè in fl:upendâ illâ Hebreomm'Kc'^uhX. etaupcc
tl» nuncupatâ, in Vet. Teftamento legere eft) fungaiitur; qua
propter amp; omnis tanquam vice jDw^ interris à fubjeftis fuis fà-
lutandus venit Princeps : hinc profe£lo imperantis auftoritatem
atque majeftatem, quam tantae utilitatis in Repub. jam modo an-
tiqui efl'e noverunt , ut illam ( f ) fihtü tutelam nuncupare non
dubitarint, longè maximam apud populum neceilàriô vigere ,
fole meridiano clarius liquet.

X X.

Sed quid dixi audoritatis amp; Majeftatis tantum promotncem^
Religionem? imo rero parentibus omnis fubjeftionis obfe-
quiique promptitudinis potentem conciliatricem agnofcimus.
Cum enim Deo non tantum obtemperandum in illis mandatis ,
ex'quorum obedientia manifeftam, ad nos manaturam fore
praevidemus utilitatem , verum in omnibus, nulla cujufdam
commodi habita ratione, 6c quidem ideo tantùm , quia ipfi ità
gt;r£ecipere vifum eft , nobis obfèquendum eflè jubet Religio ^
lincmanifeftiflamum evadit, bonos Religéofo/que eives non mi-
nus paratos femper ac faciles efllè, ad quibufvis fui imperanti»
annuendum juffis, utiliailla ac facilia fibi privatis, an inutilia
amp; molefta fint, parum curantes, dummodo in fummi Princi-
pis mandata non funt involantia, vel ad Reipubl. falutem fub-
vertendam noncomparata. Nec equidem fecus fefe res habere
poteft apud illos fubditos, queis, Dei loco in regno naturae
feu politico excipiendum eflè ftatuentibus quemvis Princi-
pem, imperantis juflTa fequi non tantum illius qua talis, verum
eodem aftu quoque 1gt;ei fe obtemperare 6c contra Principi ob-
lèbuia detreftare , 8c ipfa Deo eadem negare altè 6c inviftè
perfuafum eft. Exinde namque fieri haud aliter poteft, quin,
^uemadmodum tales fuoD^c immediatè promptiffima 8c luben-
lt; (nbsp;tiflima

tinima deferunt obfequia, eaque abnuere iis %eligio eft, quo-
que parata oppido obedientia erga imperantem fuum femper
in illorum eluceat adtionibus. Veritateni horum omnium ele-
gt;antiflîmè haud minus quam efficafiflimè adftruentem audire
übet hic Paulum : (s) Omnis anima potefianbus fnpereinmenti' (s) Epift.
bus pibjeciaefio. Nonentmeß potefioinißaDeo: ^ qmfuntpotefiates ^ Roman.
[mtaDeoordmau. Itaque qmfjms obßßit potefiati, Dei ordinationi yeri: Jfi,
ohßßit: quiatitem obßßunt , tpßßbt condemnationem auferent. Nam 3,4, f'6.'
magifiratus non funt metui bonis operibus, fed malis : vis autem non
metuerepoteßatem ? quod bonum efi facito (5 laudem ab ipfa obtinebis.
Det enim minifier efl tuo bono. Quodfifeceris quod malum efi, me-
tue\ nm enim frufira glaSum gent. Nam Dei minifier efi, vindex
ad ir am ei qui, quod malum efi, fecerit.. ^a propter necejfe efi fub-
fici non tantum propter iram, fid propter confcientiam.. Tropter hoc
enim etiam tributa folvitis : ßquidem minifirt Dei funt in hoc ipfkm
incumbentes. En, quibus fignificantia magis proferri aut exco-
gitari, à nullo mortahum valent ulla, verba! verbaprofeétó,
quorum fenfu fi fefe imbutos prxftiterint fubjefti, nx illà
cui taies contingunt cives, feliciorem alteram in terrarum or-
be quis expeftet fruftràRempublicam.

X X I.

Et fané quantam autoritärem , obfequiique in fubditorum-
animis femper Religio , etiam fallâ, pepererit facilitatem, qui
vel mediocriter fcriptoribus nonnullis evolvendis incubuerit,
latere poteft: neminem. Nonne enim iplbs R-eges, uteoreve-
rentius à populo haberentur, facerdotes eflevoluit antiquitas?
imo quam amp; ipfis rebus inanimantis %eligio impofuerit auétori-
tatem, taceo. En tibi Romanorum facras Aquilas: en facra
figna limilia alia, quibus fe pro facris dimicare, ut tanto pu-
gnaret alacrius, memor reddebatur miles ? en ipfum quoque
Capitolium facrum eum prxcipuè in finem diétum, ut rebus
iftic loci pertraftandis major conciliaretur auÄoritas ! fed nec
in obfequio extorquendo minus valuifle Religionem , quamvis
fpuriam , inter innumera csetera Drufi exemplum palam fa-nbsp;^

cit, (t) qui cum tumultuarentur legiones, Atque forte for tuna luna^:^^quot;^ ^

c 3nbsp;de-

defeàjfet, caßm in prudentiam ver tit, perculfos metu divino am~
mos facile fedavit. Atque ipfam hanc veritatem non ignorans
^^maPompilius, fecundus Romanorum Rex, calhdè non mi-
nus , quam aftutè cottidiana cum Diis fefe habere fimulabat
(v) Flor, colloquia, omniaque, quse populo praecipiebat, (v) quafi
lib.i.cap.x.nbsp;Dg^ Egerix. accepiffe jaólitabat i quo ufus artificio, eo

denique populum redegit, ut quod vi amp; injuria occupaverat imperium,
Religione juftitia gubernaret. Quin deniquc haud aliâ indu6ti
causâ Romani etiam , cum fubditis quidpiam fuit injungen-
dum , quod obtentu difficile praecognoverant , facerdotum
minifterio ufi funt, qui gratam hujus mandati executionem
Diifque acceptam fore populo perfuadebant, ôc contra , ubi
populus invifum aliquid magiftratui perpetrare fuo agitabat
animo , infaufta triftiaque exta per cofdem annunciari cu-
rabant.

X X I L

Imô amp; praeter haec omnia utilem adhuc quoque efle in Re-
publ. opinamur non immérité Religionem ^ quod mortales ad
heroicâ faâa, generofaque incitet facinora. Docet etenim illa
cum natura Dei ità comparatura efle, ut omnia, qu^abho-
minibus bona, fuaeque voluntati conformia peraguntur , vi
perfeftiffima: fiias fanditatis atque bonitatis praemiis certo cer-
tius remuneraturus fit. Cum autem imperantes pariter ac
fiibditi Religiofi rem Deo gratiffimam efle fibi perfuafum ha-
beant, proPatria ejufque falute qusevis experiri, utpotè per
idem illud quoque Dei Gloriam ejufque honorem promovere
intendentes. hinc illos egregia admodum amp; immania pro Rei-
publ. falute , quandocunque opus fuerit , intrepido animo
fubire inviâè fequitur. At vero neque minus fenfibilem ftimu-
lum ad magna audafter arripiunda facinora eorum animis addi
neceflTe eft, quibus per Religionem fides fafta eft, fed in omni-
bus fuis aâionibus, inqueisfummi fui regis glorias promotio-
nem Principem finem fuum proponunt, ac ità à Numine prin-
cipium ducunt, felicem fucceflionem fortunatumque exper-
turos efl'e eventum. Quantum hîe confimilefque cogitationes,

fi al-

tiumanimos magis obfimareVder '''quot;f' Pquot;«quot;'quot;quot;
infixa perfuaGo Ix) nn^T. Î J ' 'nbsp;'P*® œœtibus

«lo fonitü „eL eirquot;nbsp;'quot;■yiaori^quot;'. ^ de W = c.,,

parva manu contra quofcunquePrinnnP,nbsp;tamdm

XXIII.

xJs. Verum ImT^Z^

humanis nihil ferè coiinsit ^^rab om quot;quot;quot;

haud mmus expert. Ä etrntre^^pPn^ntu?^^^^ îl^

yentatem nonnullj Refpubl duphci potifl^mumTâf^^^^^^

lana^.%.«. defteftentes : ndem fcl. vel f^dam fubftituendo
fuperftitionera, aut ejufdem parum curx gerendo qua nr^
5ter «mpietatem potms, quam ReUgtonem exercendo AtmiP
hue qiaoque dig.tum intendiflb v,detur ille , delineans (quot;)
totgumylw aSnveatv epar «xnbsp;aTis. è^tpiftyS^l^ c-Tt^ßp «j eP«

Hfimmam

tmbecdttatem c]hamp; finem am modum non habet, fed alias ahripitur
'»ßperßitionemÖ vanitatent , alm innegleSHm remm divinamm
^mcontemptum. Unde amp; fcitC dixit LipGus: (a) %el,gio Igitur

lau-

laudabilis efi, fedßta velut inter duos fiopulos, faperflitionem (3 im~
pietatem, querrt utrumque fuademm, ^ opus efi vttare: O »traque
magna peßü! fed ilia crebrior h^c deterior. Quae verba quoque 110-
ftra facimus. Superftitionem enim fi fpedemus, illam almd
nihil effe agnofcimus , quam (b) opinionem turbulentam ,
quA ttmorem homini mcutiat, eumque covflernat ac déprimât, exiflt-
mantem, quidem effeDeos (Deum) fed eosacerbos damnofofque pu-
tantem. Unde nec immerito Seneca fatus eft: (c) fuperßitto er-
ror inßnus efi, amandostimet, quos colit violât: removendam ita-
que longe ex quavis Republ. fuperftitionem,atque tamPnncipi
quam populo perquam noxiam effe haec fatis evincunt.

XXIV.

Principes enim omnes, fimulac fefe fuperftitioni tradidere
totos, triftes, melancholicos, parvi animi, atque (ut adpau-
caredeam) Rempubl. prout decet, regere ineptos plané amp;m-
utiles ftatim evafiffe conftat. Longam exeraplorum hujus rei
feriem imprœfentiarum contexere, quoniam hiftoncorum fcri-
pta fatis multa depromunt, animus non eft: unum attamen amp;
quafi domefticum fiientiopraeterirenequeo, quidque Ludovico
undecimo Glt;i//wregicontigerit,indigitandum judico. lUe Rex
vixfub fuperftitionis fuit miflusjugo, quinintempeftivo Re-
gique indecoro rerum omnium metu perculfus , arce femet
ipfum, undique munita includit : feneftras omnefque in do-
mum fuam aditus ferreis, quofeab omnium invafionibus fcili-
cet tutum magis Scfecurum praeftaret, clatris confirmari quam
anxiè curat, medicos fecum, quibusfalutis fuas curam gerere
demandât , ideoque ultra modum blanditur, fervat: viros,
quospoterat fandos, vocat, quibus vit£e fuae finem extenden-
dumtradit: atque ita millena infanientis hominis faóta commifit
adeo quidem, ut, (quod alibi Plutarchus inquit) nihil effet
tam parvum, aut abfurdum, quod in prodigmm aut omen non
vetteret. Vel hic unicus itaque Ludovkus, imo vero Ludovm
fuperftitio doceac , quantoperè eadem generofo fit VJtanda
Principi.

XXV. Prin-

INAUGURALIS,
XXV.

Principis examinatâ fuperftitionc, num in populo eadem
faltempermittenda aut optandavideatur, inquirendumreftat.
Affirmant illud nonnulli, negant tamen plurimi: quorum po-
fteriorum caftra fequi amp; nos quoque tutius efle putamus. Popu-
lum enim ilium , inter quem dominantem fuperftitionem yi-
dere licet, Principi fuo obfequiofum magis efle , multoquc
melius amp; audacius quxvis obire, falfiffimum efle aflerimus.
Quemadmodum enim reges amp; Principes , quibus imperitat
fuperflitio, meticulofos amp;ad ulla laude digna gerenda invali-
des efle priced, thef vidimus; itaSc eâdem neceffitate futiles
lilas ac manes, quas vana fecum portare confuevit Religio, in
mortalium animis perfuafiones, cives molles , languidos, ti-
rnidos, atque ad majoris momenti res inefficaces reddere infe-
rimus. Similiter nec minus alienum à veritate puto fuperfl:i-
tionem populum praefliare fuo Principi officiofum. Certum uti-
que atque inconcuflum efl;, homines, quo magis funt fuper-
fl:itiofi, eo magis , venerari facerdotes facrorumque fuorum
miniftros haud minus quoque meretur aflenfum, quantum
facrificulorum venerationi amp; exiftimationi hifce in cafibus ac-
cedat, tantum ferè Principis decedere. Illi namque , ad Reli-
gionem fpeftantia tradafle raro content!, divina pariter cum
humanis mifcere folent. Ex quibus equidem omnibus cuivis
facilè apparet, nequaquam, fui Principis ejufque mandatorum
reddi per fuperftitionem obfervantem admodum populum,
verum potius ex facerdotum fuorum lingua amp; ore penderc
totum. Unde quoque illi Principes in plurimis, quae populum
executioni mandate exoptant, facrificulorum uti neceflTe ha-
bent minifterio, quod quam turpe fit Principi, amp; Reipubl.
jerniciofum motus crebri, rebellionefque non raro ex unico
IOC fonte in diverfiflimis enatœ focietatibus, clamant.

XXIV

Silco Sc alias rationes, quas tum ipfa ratio , tum S. Pagina

Dnbsp;fugge-

fuggerit nobis haud paucas. Nonnè jubet fana ratio honorem
omnem, quem objefto ahcui deferimus, iidcm ità appropor-
tionatum efle oportere , ut, objeélo excellentiori majorique
digno exiftimatione , minus attribuentes honoris , aut iterum
ahudmajori, quam ipfius expofcit excellentia, profequentes
cultu, utrohbet modo graviter peccemus? nonnè pariter ex-
indè vero amp; Triuno Deo tantum , utpotc foh infinito, infini-
tos competere honores fuseque naturx tantum digno cultu
illum efle colendum , nifiNuminis iram manifeftam infecon-
vertere non dubitent homines, invidè fequitur ? intefl:imo-
niis hujus veritatis hic congerendis fruftra me hic quis ex pe-
6tet operofum , non tantum quia Theologici hoe potius fori
quam Philofophi duco, fed etiam quod tot tantifque hujus rei
S. literïe ubique fcateant documentis, ut illa hic tranfcribere fii-
pervacuum fore crediderim. Interim quinhïEc dióla ad fuper-
fliitionem profcribendam, eamque in populo non minus quam
Principe efle tolerendam, fufficiant, nullus dubito.

XXVII.

Ut alteram Religionis pefliem , impietatem fcil. confidere-
mus, fequeretur. De quâ tamen, cum antea rei ifl;ius men-
tionem fatis injecimus, hic rurfus fusè non difleram ; qu£efl:io-
nemtarnen, quxhacoccafione non incommodémoveripoflSt,
enodaturus. Videl quandoquidem fl:atum Religionis expertem
mifcrum amp; deplorabi em eflè confl:at, querere quis non immeri-
topolTet, num hinc AtheiDeumquè pariter cum ejufdemcul-
ni fubverventes omnes ex republ. funditus extirpandi amp; era-
dicandi non videantur ? ad quam qu£efl:ionem cautè Sc fub di-
ftin«5tione rdpondendum ego cenfeo. Alio itaque fenfu tales
in reljjondendum ego cenfeo. Alio itaque fenfu tales in republ.
fercndos, alio vero quam maximè eruendosefleftatuo. Tolle-
randi, non vero psna iènfibili aflïciendi illifunt, (fi modo ta-
les dantur aut dari poflTunt) in quantum detefl:andam fuam fen-
tentiam tantum in finu fuo premunt, 8c fibi folis refervant,
alios eadem opinione imbuere non mohentes, nec publice illam
profitentcs. Ratio hujus meseaflertionishaec efl:: quemadmo-
dum

dum reaè diftum eft (d) nemo rex perind'e mimis imperare fd) CurtJ
foteß ac Iwgms (e) mentmmrex folmDetaefi ^ ifafancnulli
magiftratui in terris ilium hominem, ut ftiam opinionem va
1ère jubeat, cogéré licitum autconceftum efle exiftimo: nami
que folius Deitatis, nequaquum autem humanitatis, chara-
raùter eft m intimam hominis amp; abftrufam partem, confcien-
tiam puto , abfolutum dominium exercere. Quod revera af
tCLtaret magiftratus ipfo temporis momento, quo Atheum non
minus quam quemvis ahum psnis aliifve cruciatibus ad contra-
nam opmionem arnpendam obligate vellet ac cogeret. Et
utinara hujus f^culi Principes. quanto , regnum Dei hac in
parte tam tcedum in modum invadentes, fefe crimine impli-
cent K mquinent , altius ad animum revocarent fuum ' non
equidem femet ipfos hoc agendi modotantâ afEcerent injuria
nec m miferos fuos nefandâ adeo fievitiâ , atrocique crudeli'
täte graflarentur,tam facilè fubditos.

XXVIII.

Eatenus itaque non incurrere in pxnam , à magiftratu in
ttigendam , Atheum pronunciamus. Verum enim vero, quia
tonus corporis civilis refert, ne ^f/g««^ utpotè fundamento cui
tota civilis mnititur ftruftura, infidix ftruantur , tandemquc
eadem plané conculcetur, funditus efle exftirpanda illorum
hominum portent a afl^ero, quxpubhcè coram omnium oculis
male fanam fuam peftiferamque reipubl. partibus omnibus fen-
tentiam confiterinon dubitant, aliofque Isethiferâ fux opinio-
nis lue contammare ftudent. Imo vero non modo licere in il-
los homines animadvertere magiftratui, fedamp;maximè eos ad
flludprsftandumefle obiigatos eorum munus plus fatis docet
Nam nonne Principem feu magiftratum eum potiflimum in
fanera effe mftitutum jam ante vidimus, ut omnibus, qusc
promovendae reipubl. faluti inferviant, illam beet, amp; contra
non minus illa, quae m civitatis vergunt perniciemftudiosèamp;
pro vinbus avertat? Hmc etiam dubio procul omni ipfis, ne
illorum Atheorum fententia in fubjeftorum cxterorum animis
lemma fpargat, atque ità denique Reipubl. fummoperè noceat,

D anbsp;cura

cura incumbit. Futile amp;cineptum foret hic objicere, Magiftra-
tum nihilominus hac occafione imperium in confcientias fibi
vendicare , quoniam illo in cafu ideó iUi non puniuntur, quia
occultam illam fententiam fecum portant, fed eo tantum, quod
publice illamprofitentesRempubl, univerfam perturbent, ei-
que fummum creent detrimentum.

XXIX.

Haec de Religionis utilitate in Republ. pro inftituti ratione
dicenda habuimus. Jam vero quid de ejufdem in focietate va-
rietate fentiendum fit, inquirere exercitii monetordo. Quam
rem tamen antequam rimemur, quot hodiè interrarum orbe
Religiones praecipuè dominentur , paucis hic prx notaffe haud
quaquam incongruum duco. Ad quatuor generalia capita
omnes, quaspofitentur mortales, Reltgionesrticrn non\ncora-
modè poffe credo. Vel emm Ethnica, vel^yKuhamedam, vel
IttdaicA, vel denique Chrifliana eft omnis , quam obviam ali-
cubi habemus. Religio. Ethnica %eligio illa eft, quae omni omni-
nó revelationis lumine amp; gratia deftituitur : eaque fedem fuam
fixit hodiè praecipuam in Tartaria Borealt, Regno Sina , India,
onentali, quin in non paucis ^Aßé^, America, AfrtcAqne, par-
tibus. d^tthamedana e^, qu£e revelationis quibufdam exiguis
fcintillis 6c reliquiis gaudet, at per Muhamedem corruptis planè
Sc adulteratis : hxcque omnium latiftimè fefe diffundit, nam
maximam lt;^ßic£ 6c tAßa , imo non exiguam quoque EmopA
partem in vafit. ludaicacik, qua: revelationem habet ex Feteri
Teßamento , illudque folum, N. Tefiamento tanquam fuppofi-
tio 6c fpurio fpreto , agnofcit : hanc autem profitentes Rehgio-
nemnbsp;nullam in orbe peculiarem conftituunt rempubl.
verum manifefto quafi irae Deique malediftionis indicio per
univerfum penè terrarura orbis ambitum ingenti numero di-
fperf« ac vagabundae fub aliorum imperii gemunt jugo. Plu-
ra de hifce tribus Religionibm in medium proferre inftituti vetat
ratio , cum tam antecedentia omnia me haftenus de Religions
(hrtftmnà verba feciffe declarant , quam fequentia nos de eâ-
dem etiam locuturos effe confirmabunt.

XXX.

Chriftiam itaque-quse fit Religio luflremus. Eaque eft, quae
cum J^etm tum Novum Teftamentum tanquam verum divinituf-
que exortum adoptat, indequè omnia , quae in iis continentur
libris , utpotè indubitata ampleftitur : locum haec fiium obti-
net prsecipuum in Europa , partibus Afrks, locis quibufdam A-
mencA amp; Indig. Orientalis. Una eademque hujus Religionis ali-
quamdiu fuit facies. Subortâ vero Reformatione in varias ftatim
abiit illa feftas, quas tantum paulatim ducere incrementum , ut
eas omnes hic enarrare earumque dogmata explanare, vires meas
longé fiiperet ; quin quoque à fcopo, quem intendo, alienum fo-
ret. Quatuor tamen inter caereras omnes hac occafione capita
fua magis extulere. Pontificia, à Pontifice maximo, quem Ecclefiae
non minus quam politise fummum in terris conftituunt Papiftse
caput, hoc fibi fortita nomen. Lmerana , à praeceptore fuo pri-
mo Luthero ità difta. Çalvmiftka , à Doftore Calvtno, quamvis
Swinglm proprie hujus feftse'primus fit falutandus auctor, hoe
nuncupata nomine. Et deniqu'è Socimana, àSocino hocinfignita
vocabulo. Quas quatuor Religionum fëftas fequentibus hifce
inclufos, earumque tres ultimas acriter perftriftos viderct licet :
(tAdftruxtt Petrus, deftruxit teEia Luthe rus,
iJHuros Calvinus , fed fundamenta SociNUS.
Qua occafione hse Religionum diverfitates enat«.fuerit, quo in
loco , amp; quo tempore , hiftoricis ecclefiafticis :eQn(cribendis in-
cumbentibus expendendum tradimus.nbsp;^ -

XXXI.

Hïec tot à fe invicem abhorrentium Religionum difcrepantia
variarum quasftionem Politicis dedit anfam : quarum pra:cipuam
unam aut alteram hic paucis enodare amp; nos quoque propoiüi-
mus. Prima itaque amp; tanquam caeterarum omnium caput efl;
hsc : plures an vero unam tantum %eltgmnem incompofitâ8c
bené conftitutadominaripraeftet Republ.? quofdam illud, haud
paucos hoe vehementer urgentes ccmimus civilis do£h-inae per

D 3nbsp;fcTu-

fcrutatores. Nos tamen , rationis non minis quam experientia:
duftu, unam T^ehgtonem in Republ. maximoperè defiderandam
elTe adftruimus. Rationem fi confulamus : illa etenim edocet ,
unius Religionis profeffionem veram amp; fummam in civium animis
cxcitare concordiam , omnefque diffidiorum femina ftudiosè ad-
modum amovere. Quam rem Reipubl. utiliffimam imo per-
quam neceffiu'iam efle fani fincipitis inficias iverit nullus: concor.
diâ enim res farvéi crefcunt , dtfcordiâ maxima dtlabmtur. Unde
equidem , fi maximse concordiae caufam eflTe unam Religionem
oftenfum dederimus , pariter quoque in quavis focietate illam
unam defiderandam oppido efle firmiter fktis nos adftruxifli;
credimus.

XXXII.

Summam populo concordiam ingenerare non poteft non una
ßicrorum profeflTio eorundem, quae mortaleis non modo fe invi-
cem tanquam concives in regno naturae confiderare jubet, fed ad
haec utpote tales in regno illo gratise (cujus abfolutvis Dominus
Sc Pi'inceps independens D. nofter lejks Chnfius eft , quodque
jam perfonis ecclefiafticis , tanquam fubalterno gubernandum
traditum eft magiftratui) fefe mutuo omnes fubjedos civitatis
alicujus contemplari una Religio pofl:ulat. Accedit infuper,
quod homines , quibus efl; ( f ) unus Dominus , una Fides , unum
Baptifma , omnes fuos in utroque , tum naturse, tum gratiîe ,
regno focios,'tanquam ipfiflimos fratres, ex uno fanguine ac iif-
dem progenitos parentibus , qua propter Sc eo nomine perpetue
amandos, intuentur. Ex quibus omnibus plufquam manife-
ftum evadit, quod (g) fumma amp; maxima concordat caufa , de uno
'Deo fenfm , exqm velm fonte procedit infolubilis animos inter fe vin-
ciens amicitia. Unde 8c alius quis lepidè dixit : (h) eandem de Deo
habere fententiam , nihilcjue vita injlitutis inter/e dtfirepare , puL
cherrimam m animis hommum concordiam excitât. Indubitatum ita-
que , fempcrque unam concomitans Religionem , bonum con-
cordiam efle apparet. Nonne enim quibus in rebus ex naturae
regni obligatione animorum inter cives conlênfüs obtinen nequit,
inter illos idem iatis impetrabitur vi Sc efficaciâ regni gi'atise ,

in

m quo concordiâ 8c pace nihil magis intenditur Sc extollitur ?
nunquid illos, quibus proximos fuos ficuti le ipfos amare comquot;-
petit, diflenlionibus Sc difcordiis agitari congruum eft ? minime
gentium !

XXXIII.

Sed nec minus unam tantum in una civietate fperandam eflc
Rehgionem tnftis omnis ßeculi experientia commonftrat Hor-
rendarum quippe casdum , cruentiflimorum bellorum civilium
diflidioiaim 8c contentionum calamitofarum, pernicioiiffimarum'
amp; execrandarum perduellionum ac rebellionum , quin deniquc
totarum rerumpubl. everfionum deplorabilium caufara unicam
^ toraitera crebro fuifle Religiones difparitatem , quis, nifi hi-
Itoriarum ignarus plané , nefcit ? exemplis hxc omnia fpeciali-
bus hic dtóbs fidem facere. nec temporis , nec chaitse , quibus
mdudiraus, ferunt anguftiae. VeriflSma tamen bxc efle omnia
generatim lâtis Germanuiy Polonia , Hmgana , Bohemia , Gallta,
Anglta,, Scotia , ut uno vei-bo abfolvara , omnia ferè régna'
amp; Refpubl. manifeilaot.quot; Sed quid de exteris, 8c à nobis raagis
remotis regnis verba profère ? O utinam ScPatria noftra tellus
h^um rerura teftis non foret nimis equidem verax ! quas enim
diflidiorumaccenderit faces , quas excitaverit rebelliones, quot
hominum ediderit ftrages , in quam praefens ac ferraè inevitabi-
je exitium patnam noftram adduxeri facra illa Hifpanornrnmam-
litio, haud ahundè quam ex Reltgtonis diverfitate oriunda , latet
nemuiem. Dignum certè, quo hic recenfeatur , Celebris fcrip-
toris hanc m rem locum «ftuno , quo iinquit : (i) qnadractma
annorumfpatw hommmn milita pltts qmmcentum (\ncrQdamp;){\cdièt\x !) x.u.i.j
flammt!, laqueo , aquii haufla , varïifque oh Religonem tormentis ex- Annal
cTHciatafMnt eheu infelix nimium 8c deploratu digna , cui hsec
contigere patria ! quu taUa fando temporet a lachnmn !

Tantum Religio potutt ßiadere malorum?
Pratereo 8c alios adhuc motus 8c diflenfiones, qu^ cx fadioni-
Remonflrantium Sc Contraremonftrmtium, confimilibufque aliis
• P^ogt^atae , miferum in modum Jfolum noftrum natale
8c defatigarc.

xxxiy.

DISPUTATIO PHILOSOPHICA
XXXIV.

Concidit itaque fponte fua ex hifce notatis eorum opinio, qui
pluralitatein Religionis concordise vinculum elfe contendunt. Sed
nec alia etiam à parte Principis deeft ratio , quas ipfum unam
tantem '^/«^www, fi fieri poteft in Republ. permittere jubet. Sci-
tà fimul amp; (Iringentia pro hacce re verba Odoardi Vl'eßonii hic tan-
(I) lib. j.dc quam noftra adoptare. lubct. ( 1 ) inter omnes minus tutus videtur
Chrift. Pnnccps, nec fane bene fecurus, qui arbitrarias tnrepub. permittit Reli.

giones, nam aut in alteram partem propendet, vel in medio , i3 quafi in-
Aquthbr 'to fiifpenfus conflitit j fi altqm inclinet , adverpirta faäio eum
pro hofie habebit ; fi neutro vergat , ab omnibus pro Ath.o habebitur.
Neque pro tnde Prtnctpis falus pati potefi contraries cuàus %eltgionü.
Straminea autem nulliufque cfiicaciiE funt , quce , ad hujus viri
- memorata verba fuftbdienda , regefllt Boxhornius hoc modo :
fm) Inftit.nbsp;^fi»* nonvaltdum fati^ efl illud argumentum {WEi-

Politic.lib. TONii SCILICET.) Tertium efl, quod hic agere pot efl Princeps , (3
f. Cap. 6. Itcere 'Principi extflimamus , nimirum omnium , quA hand noxt£ Junt
Reipubl. , Religionum cultum, pariter omnibus eadem libertate indulta
eoncedere. Sic enim optime fecum agi omnes exiflimabunt, neque pro
inpto tin ad fcnbi potefl , qui ut fuam amp; diverfam aim permittit, tta
fuam conflanter fervat amp; tuetur Reltgtonem.

XXXV.

Frigidè haec omnia regefta dico, quia tertium hoc nullo mo-
do procedit. Namque omnis Princeps , qui arbitrarias permit-
■ ^ tit Religiones, fuamquè nihilominus fervat conftanter, vel ma-
jori fervore, vel minus anxiâ curâ fuam profequetur Reltgionem ?
majori fi in fua facra ille feratur zelo , praeterquam quod talis
vix, imo vix , unquam arbitrarias indulturus fit ? nulla equidem
alterius indolis profeffio fub illo Principe fibi ullam promittere va-
let fecuritatem , verum , ut ut Religionis diverfitate nihil ho-
mines fufpicaces magis , fibique invicem diffidentes reddat , ità
haud lècùs illo in cafu Principis omnes aftiones diflentientis facri
cultus populo fufpeftae funt. Hinc autem certo certius contm-

git

?t. ut ille populus, fimulacvel minimum fuum Principem mo
in imagmantur, quo fua aliquid detrimenti forfitan capere doC
let profeffio , ex templo illum odio profequi indpit : quod „KJ
mvaluerit, non rarô Rempubl. gravibus fatis incommodis prSquot;
fifle compertum eft. Minon vero zelo facra fua fi ampledatur
ommbufque favere fi videatur ReUgiombus Princeps , AihiIomgt;
nus tamen Athens omni procul dubio apud populum audiet ille
Luculentum, atque hanc rem abundè conficiens exemplumfuigt;
peditat nobis Eleftor Palatmus, Fredncus, diftusnbsp;T£

Prmceps magn.ficum amp; pulchrum templum exftrui curavit, ü-
ludque Concordia Fanum ideo nuncupavit, quod Pontificios
IWmatos, Lutheranos, amp; quofcunque ilios in eodem £
fua celebrare vellet ; nec fane dmm hac in re intoSit fide^
quam mter ,llos omnes haclenus diflentientes amp; aaS cont^n'
dentes fehcem exatare concordiam. Sed quid laudis amp; honoris
hoc fafto confècutus eft ille Princeps mhil profeftô almd
quam quod fibi fplendidum Athei nomen vindicaverit. W quot;
rnm emm .dium , fed ^ Meo .dfimamm, nomen üli templo
poftea impofitum vidimus.

X X X V L

Aft verö unitatem facrx profeffionis in republ. commendan-
S .nbsp;mnuimus nullibi locum habere poife eiufdem

mus Kelig.ones, ibidem fubditos armis, fupplidis, c^dibus aliif
queimpns med.s ad unam eandemque aflü^endam imp^^^^^^^^^
c^terafque Ita perfas Scnefasdelendas eflè, contendim^rÂ'

ongiflime hic dirus amp; execrabihs agendi modus ab omnibus lî
hs, quibus vel mmutiffima tantum fuperfunt pietatis rudimenta '

Wea quippe fohusDeiefîèconfciUisimperita^^

m^ui ofofque m Deum panter ac genus humaLm exclamando
Sav 'nbsp;f ^^«^^inium afteftarenon verentur.

Cn) «Tquot;;-nbsp;?nbsp;concludimus, quod

S^rl tVnnbsp;, quam Ule Hiffanomm, S

ZuT' f# comburendos , vel plbuUndo] Box!
; ^^äHmharbarHmfygogtfmurn, quem Kargos JemPer reatabat : H^-

17nbsp;cap- 7.'

^nbsp;retici

retici fraxerunt templa, et boni nihii. faxerunf

contra, ergo omnes debent patibulare. O impiapiac-
que menti deteftanda confilia ! quorum etiamfi

(0)----Animm meminiß honet, luüuque refugit,

haud tamen levem (eheugt; apud Gallic regem hodiè , telle ex-
perientiâ , applaufum merentia ! verum utinam tantum Gallo-
rum regi , amp; non plerique (imo vero quidni inquam omnibus )
Romanorum facra profitentibus Principibus facra hsec amp; im-
proba arriderent confilia ! quœ attamen amp; nunc temporis ipfo-
rum mentibus infixa haerere , mirari neutiquam finunt G. Hor.
nit verba (p) hAC gmeralU opinio fuit omnium Chriflianorum occi.
dentis ufcjPte ad annum Chrißi ifij. ita quidem, ut omnes , que di-
verßtatem quot;Keligionum introducere moliebantur, fiib nominehamp;reticorum
combußi (5 ßipplicio ajfeBi fuerunt. Quis mortalium mente fuâ ,
quod tot tantaque

~— - quot;nbsp;(q) Sicpius olim

Religio peperit fielerofa atque impia faEla,
revolvcns , in fli^orem non datur ? detellanda haec omnia bo-
nique Principis officio aliéna eflè, vel ipfe gentilis fcriptor nobis
fuggerit, inquiens : (r) a Tjrannis conßientiam generis humani abo.
lert nan pojfe , ö licet per isiqptißtiones adimatur loquendi audiendique
commercium , memoriam tamen non perire, quia non tam in noßrapo.
teßate eß oblivifci , quam tacere.

XXXVII.

Plures^ itaque aliquando in Republ. tollerari polTe (imo debe-
re, fi dc fafto obtineant, neque aliter, quam illicitis ejufmodi
modis erui valeant ) audafter aflerimus. Et praecipuè quidem
iftic plures Religioncs £c]\cms admitti autumo, ubi Reipubl. lälus
à fubjeftorum dependet multitudine. Atque hinc non male nec
cum noftrs Reipubl. difpendio in patriâ noftrâ quoque Religio.,
num permilTa eft pluralitas. Non aliâ etiam de caufa Romani
jam olim Rempubl, hominibus abundantem Sc fa'cundam red-
dere nitentes, exterorum ritus Sc ceremonias admittere nondu-
bitarunt. Sed tamen etiamfi plures quandoque in Republ. feni
Religiones haud adeo cenfeamus abfonum, non iccircö, (t) ut ut

cdLterA

INAUGURALIS.

csîeri. toUernnda fint, ea admittenda wdeatHr . qm ad negandam out ftit Politic.
imnuenda-M imferantium auBoritatem comparata efi , vel quoque (ut üb- i.
hoc uno omnia compleftar) qusecunque ipfis Reipubl. funda- ^^P-^
mentis contraria cft. Pofitâ hac generali ôcin omni bené confti-
tutâ Republ. ftudiosé obfervanda régula, non eft , quod mire-
mur Hebraeorum Relltgknem tantoperè femper Romanis fuilTe
mvifam. Non eft quoque hinc, quod obftupeamus multosC«-
fares tot amp; tam fcvibus m Chriftianos invedos fuifte perfecutio-
nibus : noverant quippe illi Chriftianam Religionem docere ora-
cula , auguria , fimiliaque omnia non nifi mera hominum fig-
menta , quapropter amp; floxi pendenda, imo contemnenda cflt;
qu^ quidem praectpua Romani Imperii fulcra erant, quibus fub-
verfis univerfiE Reipubl. ruina certó fubfccuta fuiffet. Quin
tandem hmc non eft , quod quis ftupefaftus qua-ritet, quam
ob caufam m hâc ipfa noftra patriâ (ut cseteras omnes miffas
fadam Refpubl. ) Socimana l^eligm adeo fitexofa , mukiique in
locis, in quibus vigetÂ-f/fmlt;îïiï, tam fedulo arceatur RelligtoPa-
pffiica.

XXXVIII.

Paucis attamen in rationes , ob quas geminae hujus ReligionU
exercitium minus libère indulgetur difquirere, eaeque num juft^
jatis ac valida fint ad illud ipfum prohibendum, animo volvere
lubet. Socmiana ob quam caußim juftiflîmè profcribatur Religio
fugere poteft neminem , cui modo , quam impia amp; perniciofa
ilh hommes in Theologia cudant dogmata confiât : dogmata
profefto univerfum Chriftianifmum , ideoque per Chriftianifini
evei-fionem Reipubl. fundamenta omnia fubvertentia plané Sc
confodientia ! indolem autem amp; naturam horum omnium dog-
matumexplanareTheologici, non Philofophici fori duco. Pon-
tificia^f/gio ob quas diligenter, ne vires induat, opprimenda fit
in Proteftantium Republ. rationes fi quis indaget, illas nume-
ro haud exiguas , nec leves valde efle comperturus eft. Si ulla
pi'ofeiäo ad Reformata: vel cujufvis alterius, quam Pontificise,
Religtonii Reipubl. interitum Sc perniciem nata videatur Religio,
fola procul dubio Romanenfium facrorum profeflio illa agnoC-

E znbsp;cenda,

fccnda, atque unica jure fummo %eUgionihus cjeteris omnibus
hac in parte palmam praecipere cenfenda eft. Haec enim ipfa
quam dire6tiflîraè generah illae regul», in pcrmittendis %eli.
^/ö«/^;« obfervandae, atque prxced.Thef exhibitse , adverfatur.
Fundamentis utiquè Reipubl. contraria , fimuique ad impe-
rantium auftoritatem negandam amp; minuendam fua natura
comparata eft. Quam veritatem ut clarius demonftratam de-
mus, illorum hominum nonnullas, quas fuafovereju-
bet, opiniones amp; perfuafiones perluftrare neceftc hic duco.

X I L.

Fundamentalis rcgula , q\iam Romana Profeftio omnium
Religioforum animis anxiè amp; fummâ curâ inculcat hsec eft :
H(iretici6,five a Pontißctä diJfemienbHs omnibus Religione, nulU efi ha-
benda fides. Non hic jam ex profeflb difputare animus eft, num
hoc illorum dogma, quod fidem haereticis quidem dare per-
mittit, fervare attamen (mirabilediftu) vetat, autexS.Scri-
pturâ aut ex natura à fui propugnatoribus demonftrari valeat
unquam? quod fané fimu ac prjeftiterint illi Heroes, perfua-
fum mihi plane habeo quod eo ipfo temporis momento
(v) Ovid.nbsp;(v) Terra feret fiellas \ cœlumfindetur aratro:

lib.I.Trill.nbsp;Flamma dabit ignés (3 dabit ignis aquas.

pQjj^ inquam , me hujus quaeftionis campum longius introi-
turum eflè, quoniam ipsâ fuâ abfurditate hsec régula fibi ipfi
(X) Boxh. manus violentas infert abundè. (x) Tides enim data publico fœ-

privato) fervari etiam debet haretico, infi.
cap. 7.nbsp;gt; ^quot;fl^ »nbsp;3 finbsp;ffi fidem illis fervajfe, imo nequi-

dem dari ei debuit, fi nondebuerit firvari. nos vero hic folummo-
do omnium Rerumpubl. fundamentum' tollere hoc ipfum
dogma , oftendifl'e contenti erimus. C^icunque certè vel le-
vinimâ tantum attentione hujus mexdiflèrtationis Thef 6. amp; 7.
evolvere dignatus eft , perfpeftum ille fatis habet focietatis
omnis fulcrum ac fundamentum praecipuum eflè , ut paftura
illud, inter magiftratus fubjeâofque iftum, fit firmum Sc invio-
labile ab utraque parte ; qua propter Sc jurejurando , utpote
medio ad illius fanótitatis perfuafionem contrahentibus ingene-

randam

randam efficaciffimo, confirmarinon male confuevit. Jam vero
quandoquidem Religio Papiftica nullis hsreticorum pa^is
quantumvisjurejurando aflertis fidem fervare, obftridum elTe
nullum clarè doceat, amp; tamen ex illius, cujus mox mentio-
neminjeci, pafti fervatâ fide Reipubl. dependeat {alus , quis
mentis compos haeretica: (ut cum ipfis loquar) ejufmodi , in
qua publicè introducitur, vigetvè Religio Romana, Reipubl.
millenas calamitates, imo extremaqu^visipfiimquè interitum
imminere haud prxfagiat ?

X L.

Ità primö, quia inRerumpub. bafimimpingitRomanenfium
facer cultus , eundem profcribendum efle concludimus. Sed
fecundo idem quoque merito inferendum efle putamus ex eo,
quod omnem Magifl;ratuum auftoritatem , quje, ut inquit
Lipßm (y) efl amma Öquot; vu imperii, in Papam ifla %eligio trans- Cy)iib 4
ferat, contendunt enim Tapiftlt;amp; Pontificem fuum Maximum cap.9. '
non modo caput, dominumque in terris independentem eflTe
conflitutum in rebus, ad Ecclefiam fpedantibus, verum pari
jure m res fœculares amp; politicas ipfi concefliim efle domi-
nium aflTerunt. Atque hinc quoque eundem illum cives qua-
vis occafione jurejurando fuo Magiftratui, hasretico non fo-
lum, verum Sc ipfi Pontificio , prasftito, folvendi, eofque
Ità ab obfequu obhgatione liberandi potentiâ inftruunt.
Deplorabilem equidem amp; miferrimum efle illius Reipubl.
flatum , quaî hac opinione imbutis abundat civibus, quisquot;
non cernât ? iftic imperantium auétoritas omnis Sc majeftas
fola ab cxtero hoc vel illo exfpeftanda Papâ : ibidem obfe-
quii promptitudo unicè à Pontificis maximi nutu Sc benevo-
lentiâ, qua: quam exilis fit in haereticos fatis fuperque ma-
nifeftum eft, deducenda. Quin imo quoniam tota illa ab ex-
tero dependet Principe , Papâ, Provincie fadem multo ma-
gis quam Reipubl. refert talis focietas. Optima revera funt
hanc in rem Scriptoris Politici Boxhorni monita (z) neque (z) Hb. 2:
etiani lob alterius Principis auftoritatem Sc mandatum exuere pP.4-^^
fubditi aut pojfunt am debent obfequium , ei debitnm , qni alium quot;

E 3

fitpraac juxta fe parem in imperio non agnofcit. jQuare (pergit iilegt;
profcribimpts (3 damnamm Tontifices Romanos , qui excommunKan-

dos (ut loqtiuntur) reges fubditos a juramento fideUtatispro luhitft,

folvendos fufceperunt. Nötatu verö digpiffima funt,, quae mox
fubjungit verba : profmbimus quoque obfequta, quibus fubdm ejuf-
modi profcriptionum imqutjßma fulmtna adverfus Prmapes exequun.
tur, fubvertunt enimifta amp; turbant jus dommatioms. Rejicic fcil.
auàor pofterioribus hifce verbis amp; alteram Pontificiorum
Reipub. non minus nocentem fententiam , qua non tantum
débita obfequiaPrincipi negaflecontenti funt, verum cuihbet
private fimul acPontifici hoc fado rem gratam fefe pra:ftitu-
rum noverit , Hcere , imo fi illud ipfum juffent Papa teneri
quemvis è medio tollere Principem fibi imagmantur , fua qui-
dem %eligione illum, qui hoc fcelus perpetraverit, magna apud
Deum prxmia elfe demeritum, credentes.

X L I.

Tertio denique arcendam effe Profeffionem Romanam
aflerimus; quia eandem profitentes omnes cunda, quae Re-
format! aliivc poiTident, Publica bona, immunitates. Privilé-
gia 8cc. fua amp; fibi per vim extorta eife, perfuafum fibi firmi-
ter habent : qua perfuafione inferos multos in Republ. ha-
bere fubjettos quam periculofum fit, nemo, nifi infipiens
plané, non perfentiat. Ab illis fané civibus nihil aliud exfpe-
ftandum reftat, quam ut vel minima occafione data, de amif-
fis rebus fibi recuperandis amp; repetundis cogitent , ejedifque
Reformatis aliifvè earum omnium dominium fibi iterum ven-
dicare ftudeant : illos namque omnes expellere, quia fua re-
petere juftum eft, aequum licitumque non modo eftè ducunt,
verum enim vero quoniam multa , qux facro ufui ab gillis
fxco furore dida funt, ab aliis in ufum profanum impendi
comperiunt , quin qux facris adhuc ab lis impenduntur,
non nifi fpuriis (ut illi autumant) amp; haereticis addicuntur,
hinc quam maximè ad omnibus illis bonis ca-teros pnvandos
obligati obftridique funt , ut haec rurfus verae (fcilicet) amp;
unicè Deo acceptae Reltgioni admoveantur , atque ita hac m
parte fuam erga Deum ofticiofamoftendant mentem. Horum

omnium

omnium amp; fimilium exemplanon eft, quod longè quasramus:
vel ipfa noftra patria, imo ipfiflima hxc, in qua degimus, urbs
ZJltrajeBumte^isCit. Quid enim anno 1671. Ludovici XI. regis
Galligcopiis pontificiorum adauctâ magis potentiâ, contigit,
abundè conftat templum noftrum maximum nonnè modo tune
temporis Reformates extorfum, inquè illaidololatricam fuam
pub icè illos exercere cernere , volentes nolentes debuimus,
Religionem ? annon jam tempus efle natum omnes uno ilt;5tu Geu-
feos delendi , bona fua cunfta recuperandi , illorum hasreti-
corum jugum excutiendi, 6c confimilia deteftanda alia, qus;
bené multa iftius, ( Eheu infelicis nimis! ) temporis enarrant
annotatores, patrandi, per plateas paflim illorum hominum
audiebatur murmur ?

X L II.

Patet itaquè luceMeridianâ clarius ex allatis hifce omnibus
VonùÇiCxvcaReligionem ad caeterarum ïRehgione illa abhorrentium
Rerumpubl. interitum natura fua quafi natam efle, neque ul-
lum Papiftic^ profeflionis hominem utpotè genuinum Papi-
ftam, bonumcivem eflépoflTe. Bonus etenim cives. (a) reBo- (a)Pu!F.
ïibm civitatis debet reverentiam, fidelitatem ohfetjuium. Cut con- ^^
jttnBumefi m idem prxfenti fiatuiadquiefeat, neque adres novasani-
mum adjiciat y neque alteri cuivis adhareat magis ^ eundemve admi- cap. 18.
retur amp; veneretur, utque bene amp; honarif cè de iifdem (3 eorum aBio-
mbus fentiat attjue lo:juatHr. Hifce equidem omnibus nihil minus
pr^eftat, quipius pontificius audire velit illum enim nec reve-
rentiam , nec fide itatem, nec obfequium fuo Magiftratui de-
bere patefacit illa régula: hamp;retidsnon efi habenda fides. Vid.
Thef 59. eundem neque prarfenti adquiefcerefl;atui common-
ftrat illud, quod .quivis Papifta omnes fuos intendere femper
teneatur nervos, ad imperantes fuos teque ac concives expel-
lendos bonaque eorum omnia ac privilégia, utpotè reverâ fua

nec eundem alteri alicui minus
adhsrere, eundemque admirari amp; venerari 6cc. claret ex eo,
quod Pontificem R. rerura omnium adoptat dominum , impe-
rantefque non minus quam parentes ab illo dependere ftatuit :

Thef.

Thef. 40. fpeciales magis rationes, quae rem perperdenti bene
tnultae occurrunt, ad peftiferam hanc Scquorumvis malorum
produftncem , Papifticam Religionem uh\(\Vie. profcribendam,
hic affignare nimis longum foret, verum generahbus hifce,
quas tamen ad hoc ipfum perfuadendum plus quam validas
agnofco, indigitatis potius quam pro rei dignitate amp; exigentia
pertraftatis, huic materite colophonem addere difputationis
jubent limites,

X L I I I.

Ità quid de Socinianis 8c Pontificiis fentiendum fit luftrato ,
verbo quoque num Anabaptiftae in Republ. videantur ferendi dif-
quirere placet. Ut autem diftinftius nos in hujus quïeflionis
procedamus determinatione, diftinguendum hic in limine efiè in-
ter Anabaptiflas judico. Duplex enim illorum hominum genus
fefe prodit. Quidam illo infigniti nomine funt homines turbu-
lenti, feditiofi , magiftratibus jufla detreftantes obfequia , aliif^
que malis furentes affeftibus. Alii autem iftius nominis funt
quieti magis , paci perquam dediti Sc belligerare quidem illici-
tum fibi opinantes, fed tamen , ubi rerum gerundarum nervus,
pecunia fcil, , defuerit, libenter fic fatis ad bella gerenda num-
mos conferentes. Ipfam quoque hanc mter Anabaptiflas adhibuifle
videtur diftindonem Hornius: (b) fer Anabapnfttcam (Religio-
nem puta) intelligtmiis fedtùofam illam hominum colluvtem, qua omnem
magiftratum ^ ordtnem everttt , quales fuerunt ToM^E Munsteri
ET JoANNis a LeYDEN feÜatores Ó hodie m Anglia qut vo-
cantur Quakers. Exctfiuntur ( inquit auftor ) Anabaptifla , cjui
funt moderattores , amp; a turbulentis tllis confins abhorrent. Praemifla
hac diflinftione, qu^ftionem propofitam facili negotio folvimus :
Se quidem prius Anabaptiflarum genus perniciofarum illorum
opinionum ergo , 8c ob modos agendi in Reipubl. involantes
falutem profcribendum , pofterius autem , quale patria noftra
paffim cernit , intrepidè admitti pofle fèntimus. Nec quidpiam
ad , tum hos , tum; illos Republ. arcendos Anabaptiftas , infe-
rendum valet quorundam objeftio, qua illud ipfum ideo conten-
dunt, quod bello nomen dai-e nullus illorum non tantum non velit,

fed

INAUGURALIS. 4r

fed nec cuipiam ex %eügtonis fuae pra^fcripto illud integi-umfit
Nullius utique momenti, amp; prxcipuè quidem in noftil patriâ

hanc difficultatemdico, quia non omnes ac finguli militii one

ram dare amp; caftra fequi cogimur , fed Reipubl. ^què fupptquot;

ditantes, quam merentes ftipendia opus funt. Cui primo quan-

doquidem lUi fads funt apti , imô verô haud raró hâc inVrte
Mris pr^ftant concivibus, quià plerumque fummâ induftnâ amp;
Itrenue mercaturam exercentes, ingentem nummorum vim Cbi
corradunt, neutiquam , quod Maitifefe tradere nolunt, Re-
publ. ejiciendos efle concludimus.

X L I V.

^v Knbsp;audire videor. Helvetii quidem

expulere Anabaptifl:as, quia fibi grave amp; Reipubl. noxiL erat
illorum hommum genus : quidni ergo amp; alus focietatibus idem
hoc conducit , utpote idem in illis experiuntibus ? at imperite
profefto, ncc Re.p. Helveticae regiminisformse fatis gnarushaec
regent quis, inter He! vetiorum amp; noftram aut quamcunque aliam
comparationeminftituens Rempubl. Quicunque Helveticae Rei-
gub perfCTutatus eft regiminis formam , procul dubio invene-
nt Illam efle talem , ut, externo ingruente hofte , non exteris
^què ac indigenis^ Oiti hîc loci amp; alibi contingit) ad communis
gopulfandam hoftis vim utantur militibus, verum ex propriis
lemper Sc domefticis civibus exercitum inftruant : quiut nume-
lofus fatis hoftiumque viribus refiftere par fit, omnibus ac fin-
guhs lele armorum pentiâ imbuere injungitur. Ex quâ civium
exercitatorum multitudine urgente necdîitate tot , quot ad ho-
111 obiam eundum opus eflè ducitur , eliguntur. Ubicunque
autem hic agendi obtinet modus, iftic amp; Anabaptiftas pernicio^
fos efle quis neget ? domi enim fi quietè manere ibi permittatur
Anabaptiftis, non pauci quoque ex ca^teris civibus multiplicium,
quœ bellum mdivifim concomitantur , miferiarum amp; incommo-
ûorum pertaefi ad, illorum exempla fefe componere, belloque
lele fubducere conabuntur. Quod fi femel. iterumque 8c f£e.

breviflimo temporis fpatio totius pro-
cui dubio Helvetiorum Reipubl. interitus expeftandus foret.

Fnbsp;Undè

Undè deniquè politico admodunn fafto Helvetios Anabapti-
ftas ejeciffe inferimus , modum attamea expulfionifque tem-
pus neutiquam approbantes.

X L V.

Y^.'s.cà.ç, Religionum in focietate difcrepantiâ : cui tamen ma-
teria antequam finem imponam faluberrima duo obfervatu-
que digniflima hoc loco prius obfervafle , nequaquam abfo-
num exiftimo. Primum eft , quod , ubicunque %eligionum
admittitur pluralitas , una femper , quam Religionem flams
nuncupant , inter casteras omnes caput extollat , 6c maximè
dominetur. Gum enim alia aut alise in Republ. vigeant pro-
fefliones ^ flatus Religioni sequivalentes ferè , vix equidem mi-
nima fefe obtulerit occafio , quin (ut enim ambitiofos fua na-
tura caeterifque dominandi cupidos domperimus mortaleis)
flatus Religioni infidias ftruant, fuamque priori fuo deturbato
folio , ejus loco fubftituere moliantur aliam, quam ftatus pro-
felTionem, amplectentes fubditi. Quod incommodum itaque
utpraecaveatur, prudentis jeque ac fapientis magiftratus eft,
fummam fuam in id collocare induftriam , ne, plures in Re-
publ. concedens Religiones , à fua abhorrentium caeterarum
omnium accretiones nimium promoveat , fed ut potius, cum
vires nimis ingentes illas fumereanimadvertat , eafdem oppri-
mât , ne tandem fux nocere valeant Religioni. Alterum in
Rebuspubl. obfervandum monitum eft : quod non facilè imo
vix mutanda fit Religio flatus ^ idque nonminus ubi uniformis
facrorum cultus, quam ubi mu tifarius obtinet. Quemad-
modum enim omnis mutatio fufpetfla femper malique habita
fuit ominis , undè quoque politicorum natum eft monitum :
lorn^^x- ( ^ )nbsp;in Republ. efe mutandum , quia omne publicum

plic.Inftit. exemplum eft fœcundum, flquid in una re faBum, in ceteris exem-
Polit.lib. pio agitur , ità prscipuè hujus rei veritatem in Religionis per-
i.Cap. i6.nbsp;fuifle fexcentks compertum eft.

Exempla hujus veritatis nimis multa itiitio reformationis ha-
buimus obvia, Quam cruentis 5c atrocibus bellis civilibus ex
hoc unico , de quo loquimur, fonte deduûis, quem admo-
dum

dum multis aliis in locis , ita nominatim in Galliâ decertatum
fic tamdiu, donec famofo illo edifto Nametenß res compofita:
fuerunt, fatis fuperque orbi Europea notum eft. Sed miflîs
omnibus illis qux aliquo abhinc tempore in Germania Belgio
noftro pluribufque aliis contigêreRebuspubl, vel hodie ipfam
Angliam , amp; quidem facobum fecmdum , teftem hujus rci
Jnvocemus locuptetifllmum. Ex quibus itaque omnibus infe-
rimus, nontemerèaut facilè quidpiam in Religionevanunànm
efle. ^ Acuta fané amp; recenferi digna funt hominis cujufdam
a verâ Religione remotiflîmi hue aurigantia verba : ( d ) eos qui (d)M«cen,
tn dtvinis aliquid innovant odio habe coerce, non B eorum folum caufa
{quos tamen qui contemnit, nec aliud fane quidpiam magnifecerit) fed fiumuÈ.
quia nova quadam numina hi tales introducentes , multos impellunt ad
nmtationem rerum. Unde conjurationes, fidttiones , conciliabula exi-
jrunt, res profecio minimeconducibiles principatui. O aureaôc magni-
facienda raonita ! qu« utinam , fano fenfu intelleaa,.amp; hol
diè ad animum vocarent faftionibus nimis acriter inter fefe
dimicantes noftri reverendi Theologi ! nae illae Ecclefiîe pari-
ter amp; Reipub. tandem quid mali portendunt.

X L V I.

Ad alias multas nec ignobiles plané progredi exercitii hujus
mei expofceret ratio. Verum enim vero, quandoquidem non
volumen , fed tantum difputationem confcribendam fufcepc-
rim, meque , utpotcarftiori inclufüm gyro , juftae dilputa-
tionis limites 8c terminos jam dudum tranfiliifle fenferim , fi-
nem hïc loei Inaugurali mex qualicunque Difl'ertationi im-
ponere cogor.

I N I S.

AN-

ANNEXA.

ExPHILOSOPHIiE partibus pr^ecipuis.

1.nbsp;quot;philofophia reSlenbsp;Pradicam.

2.nbsp;XT Eaque cateris omnibus maximum ajfundit lumen difcipUnis.

3.nbsp;In cognofcendo vero permagnum prajudicia efe impedtmentum ,
neutiquam inficior.

Vniverfalem autem dubitationem eße contra tlla remedium ipfo mor-
bo deterius longe, pariter adfiruo.
f. Thilofophum fua Philofophemata ad S. Scripturam componere ^
non vere S. Scripturam ad fua tàrquere decet Philofophemata.

6.nbsp;Vnde ^ abfurde haud minpts quam impie, rationi noflrm, non mi-
norem , quam Revelationi adhibendam effe fidem, quidam fiatuunt.

7.nbsp;Ex objeBorum diverfitate difciplinarum Sfieritoi potijfimum dedu-
cenda.

8.nbsp;T erper am nihilominm , quA eodem materiali gaudent ojeäo, à fe
invicem formaliter non ejfe difiinÜas quis contenderet.

9.nbsp;Imperite hitse nonnullos, Metaphyficatn cum LiOgtca confunden^
tes, videas.

10.nbsp;minus ridicuhs y qui Whm ne quidem dari volunt, ex-
clames.

11.nbsp;Nullam inter ens nominale participiale agnofcimui difiinüionem.
Ii. tyi^erito, quod nec prius aliquid prdfupponit, nec quod per alte-
rum , tamquam terminum medium, probari valet, ut quo con-
clufiones educi pojfunt, principii per fe noti decoramus nomine.

15.nbsp;Tale autem princeps falutamm : Impoflibile cft idem fimul
eflê; amp; non efl?e.

14. a eum pojje contradiBoria , contr adiäoria ajfertio efi.
ij. Falfitas, maUtia, aut imperfeBio in genere Mttaphyfico frufirk
quAritur,

16.nbsp;Claram ^ difiinBam prxceptionem in abfiraUo normamveritmis
diet pojfe non nego.

17.nbsp;Hanc tamen in concreto, atque hint in Philofophando, uUum ha-
bere ufum, pernego.

-18. Ubi affeüionibns miurn fimplieibm\, netttiquam disjunäis an-

mmer«.nbsp;,

Ma-

ip. ^de Pneumatologia tmquam Metaphyficie tm dem-

tatur.nbsp;quot;

20.nbsp;itAngelos mm natura adfiruat, jure quis dubitet.

21.nbsp;Deum vero exiflere tanto certius cuml^loëtice, tumDimoetice
confiât.nbsp;,nbsp;'

22.nbsp;mnc quoque, quid de iiAtheis fipeculativis dicendum, claret.

23.nbsp;Quos tamenjmododarentur, Cartefiam ideamp;convincere nequa.
quam valida fatis ßnr.nbsp;^

24.nbsp;Dei clarißimam Ö? dtfiinütßmam ideam non modo haud habe-
mus , fed ne quidem habere poffumus,

2^. Independentiam omnium deDeo demonfirabiliumbaßn collo,amm

26. Fallere po fe Deum, abfur de dicitur.

zj. Haud minorem abfurditatem incurrunt Uli, qui'Deumperefen-
ttam nulltbiaßrunt, quam qui eundem cdts includunt.

28.nbsp;Plures nequeunt dari DU.

29.nbsp;Anima no fir a ex traduce eße nequit.

30.nbsp;Eandem pofi mortem fuperfiitem fore veroßmile facit illius im-
materialitas, indubitatum Divina fanBitasÖ jufiitia.

31.nbsp;Animam immaterialem eße perper am quis ex eo infert, quod de
corpore dubitare poßit, non vero de anima.

32.nbsp;Nec minus abfurde illa, tanquam ipfa cogitatio, obtruditur.

33.nbsp;IntelleElus non efi pure paßivus.

34.nbsp;Rerum obfcuritatem ex mente, non vero ex rebus ipßs deduco.

35quot;. fudicium ad intelleBum refero.

3 'S. Vnde nec omnis aßen fus perceptioni oppofitusflatuendus efi.

37.nbsp;Habftum non err audi homines fibi in hoc rerum flatu comparare
poße ,ß modo velint, periculo fa pariter ac falfa thefis efl.

38.nbsp;Ridiculnm erroris remedium afignatur , ab omni judtcio abfti-
nentia.

39.nbsp;zSHutuam relationem anims. ^ corporis reßeBu operationum ne.
quaquam ipfam conficere unionem credimm , verum illam tantum
hujus ponimus confequens.

40.nbsp;Informis nulla datur materia.

41.nbsp;In omnibus corporibus unam eandemque fiatuo formam fubfian-
tialem nMteridem.

42.nbsp;Rerum omnium qualitates fefe dare perfpeEtas habere gloriantes ^
jaBantis. infimulo.

43.nbsp;Sed (3 qui omnium fere rerum cauf as jplane occultas flatuunt,

F 3nbsp;occut.

«ceuhos qmqae nuncapo Phtlofophos.

44, Male locHs ftatuitur ipfum corpus.

4.5quot;. Tempus produci potefl in indefinitum \ aElu vers mquam infini.,
tum efe nequit.

46.nbsp;Motus non efi de natura temporis,

47.nbsp;Phyßce rotundam flatuo ter ram.

48.nbsp;Vnde ^ duasturres, adperpendiculum quamvis ereElas, fafiigit
, nihilominus à fe invicem plufquam bafidtfiare pojfe ajfero.

49.nbsp;Corporis gravitas frufirà tributtur globulis Athareis, in terram
impingentibus.

50.nbsp;tJHmus bene particularum motus minimarnm , prima amp; unie*
fiuidi decantatur caufa.

51.nbsp;Non quarumvis particularum , fed tantum ignearum motus va-
lorem fundat.

5z. Vt nec quivis particularum ignearum motus, at vero folus ad
neam reBam, lumen producit.

Nigredinem colorem proprie di^um non agnofco.

5'4. Colorum diverfitatis caujam , corporum fitperficierum dijparitati
adfiribo.

5*5'. Senfus externi reüe flatuuntur quinque.

Omnes illos folo amp; unico motu abfolvi pernego.

^•j. Non emifiione , verum radiorum luminis receptione peraguur
vifio.

58.nbsp;Quare rerum imagines, qua in oculi fundo inverfa pinguntur,
mens tamen reSias percipiat ? quare geminus oculus geminum non.
reprafintet menti objeäum ? cur corpus ardens in orbem aüum an.
nuli ignei refer at fpeciem ? explicatu perfacile eft.

59.nbsp;Echo intégras femper reddit voces.

60.nbsp;Sonum acutum in inflrumentis muficis a celeri, amp; gravem a ten-
tiore particularum motu derivo.

61.nbsp;Jn pur am (3 mixt am bene dividitur Mathefis.

61. Artis tJP\€echamca inflrumenta non incommode ad generalia tria
capita vocari pojfe credo : veSem fcil., trocleam (3 planum incli.
natum.

65. Libnn vacuA quamvis équilibrantes fint , fraudulentü attamen
ejfe poffunt.

64.nbsp;^Afirolvgiam futilem ac ineptam judico:

65.nbsp;Afironomiam vero jucmdam pariter atque milem afiero fcien-
tiam.nbsp;66. Cur

6 6. Cur qus.àâm fleUn, nbi hvrtzcn ohtinet ohliqum, in uno diutim
queim in altera commorentur hemtfpherio ? facili negotio determ-
nat Aflronomia.

67.nbsp;iJHinus accurate loca, vel minimum in ortum occafumve a ß
invicem recedentia, eodem nteridiano gaudere perhibentur.

68.nbsp;In eccljpfi Iptnari quandoque lunam una. mm file fupra hQrtz.ontem
confpeBam fuiß^e, neutiquam abjurdum efi,

69.nbsp;Neque hnaris^ nißplemlunio^ neque filarisnifi in novilunio contin^
gere potefi ecclypfis.

70.nbsp;Stellam polarem in ipfo polo confifiere , atque tam primo quam fe.
cundo car ere motu, plebeia efl opinio.

71.nbsp;anni tempeftate creatus ßt mundus. in genere determinari
nequit.

72.nbsp;'Damm terricok quibus menfis die multo brevior efi.

73.nbsp;Ethicamdari, eamquekTheologianaturali dtfiinüamindubitatum
exiflimo.

74-nbsp;moralis fundamentum unicum eß irreßflibilem Dei poten-
tiam tmpie contendit Hobbes.

75-.nbsp;Firtutemmoralem in voluntate, non in appetitu fenfitivolocamus,

76.nbsp;jQuapropternecinbrmi^illam cadere liquet.

77.nbsp;Tgt;efenfio fui lictta efl.

78.nbsp;Duella nihtlominus improbo^

79.nbsp;NulU, in fpeciali cafu aüiones humane indifferentes ßtnt,

80.nbsp;Ludos omnes femper Ö .ubique malos effe non video.

Si. ey€n viro daElo ducendaßt uxor. Frobl.

82. Qumam ßt optima regiminis forma in genere definiri nequit.
tumf^^ ' y^'y»^'«'» tJHonarchiam tyrannidi fubjeSam fia-

B4. Facilim tarnen illam , quam ttllam aliam i'egiminii formam ^ in
hanc degener are poße non nego.

85-. An üceattjranno reßflere% Affir.,

'86. Omnis princeps, qui contra leges fundamentales quidpiam agit nou
flatim tyrannm efl habendus.

87.nbsp;Fœmins, ad imperium non videntur admittendiZ.

88.nbsp;An tortura in %epublica laudanda ßt, merito quis dubitet.

89.nbsp;Num magißratus cuipiam deliBi veniam Aare poffit f difl^

90-nbsp;an licitaßnt? difl.

Feeder a inter RefpubiicM Aterna effe nequtunt,

Bä.

Belitt»} jure namm , gentium, amp; civili licitum flatuo.
Jn armis Turcarum dgentiltum uti liceat in hello %eipublicA Chrt-
ftians.'gt; dtfi.
94. An Imperatorem pugna interejfe deceat ? difl,
95quot;. An in bellis ctviltbus viro bono fefe neutralem fervare liceat gt; difi.

96.nbsp;An domeflico 'an vero extero milite in hello uti fraßet ? difi,

97.nbsp;An faminis in hello parcendum _/amp;? diß.

98.nbsp;Celehes quam uxoratos in caßris habere milites fatius efl.

99.nbsp;Totim belli fortuna rariffme uni prdio conmittenda efl.

N I S.

APPLAUSÜS

SubtHiffimo Viro Jwueni

JACOBO DE VRIES,

PRO GRADU DOCTORATUS

E T

L. A. MAGISTERIO,

^Publice i:gt;ifpitanti.

E C L O G A.

CORYDON. THYRSIS.

Um Mavorstragico clamore hunc perfonat Orbem
Omma dum lacrymisdumque omnia cladibus implet;

^ Formofus Paftor Corydon, ad Httora Rheni.
\ Qua fluit ac lambit Trajefti mcenia fluftus

, Securasrefidens, 7-Wgt;modulantisinumbr4

li^xcipiens numeros , fimiles panbufque rependens
Impavidus Maitis fpernebat bella tremenda. '
Inflabat calamos Corjdon modularier aptos,
Thjrfts amp; argutä cantabat arundine verfus'
Incepit Cory««; r^^,yamp;verfufqueregeflir.
Corjdon. Thyrß^gt (fub viridi quoniam confedimus umbrä)
Tu vitulos femns, Ixti qui prata pererrant,
Dumque ego lanigeras Patris confervo bidentes,

Gnbsp;Jun-

Jungamus calamos ambo , pariterque canamus.
Thyrßs.\ Non renuam cantus. Vobis fi carmina prxfto,
Alternis vicibus, Corydon , nunc cantet uterque :
Incipe tu verfiis , quoniam maturiör xtas
Te magis edocuit, nos carmina vefl:ra fequemur.
Cory don. JDkite Piérides nova carmina , dkite Muft.

Dum Thyrßs calamos ftimulat, verfufque lacefiat.
Et vocat ad pugnam in qua me prascedere juflït.
Dum pugnam aggredior fevam cumque hofte timendo,
Ac pennata cohors jam cantat claflica roftris. j
Dicite Tïérides nova carmina , dicite MhÇz.
Thyrßs. Qui, quos, quidve canam ? rigidi certamina Martis
Enarrem ? pavidis aut arma timenda Colonis ?
Numve ut amica Venus dulces auferre triumphos
Suevit ? peftonbus figat fua tela Cupido ?
Hamp;ccine Piérides nova carmina ? ßccine Mußt ?
Corydon. ^^^ ^^ f^nt Thyrfi noßris nmc cantihm af ta.
Carmina rurivagiE Mavortia pfallere cannae
Sunt hebetefque nimis; nec noftris auribus ifte
Cantus amatus erit ; cecinitque ha:c Maro Celebris :
Et Nafo Veneris cantavit blandus amores.
Non ea funt Thyrfi noßris nunc canithus apta.
Thyrßs, Cantemus J a c o b u m , magnâ cpmitante catervâ ,
Qiii Cathedram fcandit ; nunc ultima figna laboris
Omnibus hic retegens i nunc ultima prsemia pofcens :
Nos hujus laudes cantemus arundine dulci.
Sunt ea funt Corydon noßris nunc cantikus apta.
£orydon. Poft vigilans ftudium , V R i s i , poft: mille labores

Piëria lauro cingantur tempora veftra.
Thyrßs. Débita nunc genio veftro eft. , Tu percipe laste

Fruftus, quos femper te promeruifle juvabit.
Corydon. Te vidit quondam ftupuitque caterva Studentum

Aftrophilis jumïtum , genio fuper iEthra volantem-
Thyrßs. Te adfpexitque olim ftupuitque caterva Studentum

Abdita pandentem cunftis miracula Mundi.
Corydon. ' Te audivit miper ftupefada corona Sophorum

Naturam mentis manifeftantem omine dextm
Je nunc aufcultat ftupefaaa corona Sophorum
Monftrantem quodque amp; Politiam peftoiC W
Vrisiüs edocuit te Vrisi , tuque Magifc'
Ingemo docili fpiras veftigia dofti.nbsp;^

Luytsius inftituit te Vrisi tuque fagaci
Indole contendis fequier nunc Tacobe paffiis
Fortibus atque bonis fortefque bonique creantur
S^per equis patrum fimul efl; virtufque Juvencis
Devius a refto nec tu nunc tramltc aberras
Sed genium cunftis monllras Jacobe parentis
U ! te qui genuic , te quas peperitque beati '
Tu decus es Patris Vrisi tu gloria Matris,
buntque foli Patrii felicia limina veftri r
Jtt muri qui te poterunt adfcribere civeis

Dum vitale mihi lumen Di cernere donent
Tibia te noftra amp; te fiftula noftra fonabit
Aëria dum luce fruor, mens corpora junfta eft
Tu noftro calamo noftro cantabere buxo.
Qui velit Jacob o meritas perfolvere honorcs
T^ndeat isporcos, vulpefque ad pafcua ducat.

Nitttur amp; Vrisi dignas qui dieere laudes.
Colligat a raucis redolentia mella cicadis.
Define, jam Thyrfi, jam defere carmina Thyrfts
Non noftrum Vrisï meritis perfolvere cantu.

Sunt ea carminibus CorydoH nimis ardua noftris ,
1 hazbus eum cantet , celebrent Phxbique forores.

Op

op den Zeiven.

O raakt m\ op H laat ft ^ door wetenfchap j verft and^
En deugd ^ ten top der opperfte eeretrappen :

Zo werd ni op H laat ft tot fteunplaar van't land
En diend tot middelvoor't verval der uvetenfchappen.

Zo volgd de Vries de Vries in't w^sheyds Jpoor,
Zo treed hy na de ftappen van zyn Vider:

Zo gaat hy my en al zijn makkers voor
Tiie hem naaroogen-y en graag volgden fchoon wat Jpader.

Vaar zo maar voord o Vtrechts pronk-fteraad j
JVtl fteeds in deugd en in geleerdheid groeyen:

Verftrek op 't laat ft tot ft ut voor Kerk en Staat 3
Zo zal uw lof en naam nog na veel euweu bloeyen.

Sic Ealbutivit

FRANCISCUS VAN BERGEN
gezegd MONTANUS

Ph. amp;. J. U. Stud.