DISPUTATIO JURIDICA
INAVGVRAL IS,
D E
Judiciis amp; foro competenti.
V A M,
FAVENTE DEO TER OPT. MAX.
AuStoritate Magnifici Ti. Re^foris^
Politices J Eloquentiae amp; Hiftoriamm Profeflb-
ris Ordinarii.
AmpliJJÎmi Senatm Academici confenfn , Kfobilijjîmaque
Facultatis JVRlVIC^y^ Decreto,
PRO GRADU DOCTORATUS,
Summis in UTRO Q_U E J U R E honoribus Privilegiis
ritè amp; legitime confequendis,
Efuditomm examini fuhjicit
R-OBERTUS BASTING.IUS, Berga ad Zomam. Brab.
A. D, 23. Junii, tempore ^ loco confuetis.
Ex Officinâ Francisci Halma, Academi«
Typographi , cb Idc xc.
Qu^ftori tributorum, quas ex agris depcnduntur,
amp; Berg^ ad Zomam fcabino, fratri fuo, tutori intc-
gerrimo , filiaii am ore profêq^uendo, optime de
me, lludiifque meis merico :
NEC NON
Prastori ejufdem civitatis Clarifïimo, fautori bene-
volentiflimo, omni obfervantia, dum fpiritus Kos
regit artus, colendo i
U T ET
SpeBatißmOj Clanjfmo y
Ibidem confuli primario, ad rogum ufque veneran-
do, aflSnibus meis perquam diledis.
Hunc qualemmque ingennpnHm
débita fubmijfione
D. D. D.
ROBERTUS BASTINGIUS, Aua. amp;Rc|£i
DISPUTATIO JURIDICA
IN AVGVRALlSy
Judiciis amp; foro competenti.
^ Udiciorum materiam pro modulo Ingenii tradlu-
rus, pauca de ejus, militate praefari conftitui;
cum enim jure gentium refpublicae fint conftitu-
ta , regna condita, hsec autem diu ftare ne-
queunt, nifi optimis fint fufFuIta legibus, lex
enim efi , cui omnes obtemperare convenit, tum ob
alia multa, tum vel maxime eo , quod omnis lex
_ inventum ac munm Dei eß , decretum vero homi.
mm frudentum , coercitio eorum, qua fponte, vel
involftntark delinquuntur , communis fiponfio civitatis^ ad cujus pufcriptum
omnes, qui in ea republica funt, vitaminfiituere necejfe habent. ReâilTime
jgitut ad utilitatem humani generis 8c confervandum reipublicae ftatum
jure civili conftituta eft hasc régula, fingulis non ejje concedendum, quod per
ntagifiratum publice fieri pofßt y LijQ.ff. deregul. jur. ut omnis occafio fe-
ditionis aut inteftinae difcordiae prascludatur, ScafFedibus cupiditatis atque
avaritiae firaenum injiciatur , paucis cafibus exceptis in quibus propter peri-
culum, quod eft in mora non exfpeâratur judicis audoritas, veluti ficut
vis inferatur, vim enim virepellere omnes leges omniaque jura permittunt,
/•45- ^.^.f-tdleg.aquil. hoc autem eleganter exprimit, Cic. inorat.pro
milor. cum inquit hac nonfcripta, fednatalexefi, quam non didicimm, ac-
cepimus, legmm , verum ex ipfa natura arripuimm , haufimm , expreß-
mm , ad quam non do^i , fedfaäi, non inßituti fed imbutifumtis , S'C.
Sic amp; debitorem fugientem propia audoritate apprehendere licet /. lo.
^.lô.ff.quéeinfraud. cred. qux cum hsc ita fint, confequens eft non fo-
lum utilia, fed amp;neceflariaefle judicia, ut id, quod noftrumeft, etiam
ab invitisadverfariisauftoritate judicisconfequi liceat; quorumtradatio-
quot;5m finon omnibus partibus abfolutam vobis exhibuero, beaevoliledo-
quot;s» aequo animo feratisrogo.
A a
II. Eft
-ocr page 4-II.nbsp;Eft autem judicium légitima caufs difceptatio, quae fit inter adorem
amp; reum coram judice competente litis finienase gratia, l.^.amp;il- C.h.t,
cujus variae funt divifiones, i. judicium aliud eft civile, aliud criminale»
omnia judicia, inquit Cic. in orat. fro Cacinn. aut difirahendarum contr over-
fiarum, aut maleficiorum funiendorum gratia repertafunt, 2. aliud eft pu-
blicum aliud privatum, publicum, quod ex legibus publicorum judicio-
rum venit, /. i. ff. de fuh. jud. ex eo didum quod cuivis ex populo
cxecutio ejus plerumque datur §. i.infl.depub- jud. privatum, quo quis
privatum commodum perfequitur, quodfubdiviturinuniverfale, itiquo
de juris univerfitate agitur /. 18. §.ult. ff.de har.fet. generale, veluti pro
focio : amp; fingulare, in quo rem fingularem perfequimur /. 1 .ff. de rei vind.
3. aliud ordinarium, aliud fummarium, ordinarium , in quo folemnis
judicii ordo obfervatur, amp; plena cauf® cognitioadhibetur, fummarium,
m quo fine ftrepitu judicii proceditur, amp; praeter citationem neceffariafque
probationes reliqua juris folemnia omittuntur; hinc hoc judicium rarius
amp; non nifi ex privilegio, aut alia jufta caufa exercetur, i. hue pertinet
bonorum pofleftio, quae petitur ex carboniano edtSlo 1.ff.decarbo-
nian.edtB.z. caufa miferabilium perfonarum , quibus hoc indulgendum
cffeaequitasfuadet: 4. aliud praeparatorium , aliud principale, cuiprœpa-
torium viam quafi fternit, veluti interdidum de tabulis exhibendis 1.6z.
ff.defroc. 5. aliud direftum , aliud utile, aliud bonae fidei, aliud ftrifli
juris, aliudarbitrariumamp;utgeneraliterdidam tot fere judiciorum gene-
ra à dodoribus recenfentur, quot funt adionum.
III.nbsp;Judicium igitur conftituunt perfonae tres principale? , ador,
reus, amp; judex, fine quibus judicium confiftere non poteft, funt amp;ac-
cefforia: judici vel partibus infervlentes, utaffeffores , apparitores, advo-
cati procuratores fimilefque , quibus judicium fua natura arere poteft,
fed tamen ob utilitatem htigatorum judicifque adhiberi folent: ador eft,
qui aliquid in judicio petit, ac prior ad illud provocat, reus , qui lite^
pulfatur, hinc Cic.reosenimappello, non eos modo qui arguuntur, fedomnet,
quorum de re difceptatur ; fi vero non conftet quis prior ad judicium pro-
vocavit, tum forte res dirimenda/. 13.nbsp;inutroque
tam adore quam reo requiritur, ut legitimam perfonam ftandi in judicio
habeat, ftare autem in judicio fervus non poteft, five agat, five conve.
niatur l. 44. h. t. excipiuntur certae caufae i» /.53- ^ ^nbsp;I. »lt.
C. ubi cauf. fifcal. 2. Pupilli, minores 25. annis,furiofi, fimilefque nec agere
stec conveniri polFunt abfque tutoribus vel curatoribus I. i.ff. z. C. qui
le^.
-ocr page 5-legit.perf.fiand. quamobrem fententia adverfus cos Indefenfos lata nullam
obtinet rei judicatae auótoritatem /. 54. jf. de re judic. fi vero ab adverfa-
rio admiffi vicerint, fententiae ftandum, œtasenim minoribus indamnis
fubvenire , non in rebus profpere geftis obelfe confuevit /. 14. c.depro'
curat. 1.6. C. de legib. excipiîur caufâ momentan® poflefTionis , in qua
qualifcunque perfona admictitur / ult. C. qui legit, f erf. fiand. 3. magifira-
tus temporale imperium habentes prohibentur propriam vel eorum , quo-
rum tutelam vel curam gerunt , caufam agere vel defendere , quamdiu-
cum imperio funt, l.i\'è.ff'.h.t. 4. filiusf. quoque non femper fuo nomi-
ne agere poteft , fed refert utrum de peculio caftrenfi vel quafi, an de
adventitio vel profeftitio agat, de caflirenfi vel quafi filiusf. fuo nomine
judicio expcritur etiam invito patre, I. 4. ff. de pecul. caßr. in his
enim tanquam paterf. confideratur /. 2. f. ad fimt. c. maced. fi vero de
adventitio quiftio fit, refert utrum pater ufumfruâum habeat an non,
fi habet, omnis aßio patri permiffa eft , adhibito tamen filii confenfu,
nifi is minor fir, vel longe abfit /. »/r.§, 3. C. de bonis qua liber, quod fi,
pater abfit, velfuriofus, filio tum agere perniittitur , dummodo caveat
patrem rem ratam habiturum arg. l.ii. §,4. ^ to. ff. folut.matrim. fin
autem pater ufumfruélum non habet, filio tum adio omnis competit,
ita tamen ut confenfus patris adhibeatur, qui, fi temere confentire recu-
febit, ajudice compelli çoterit I. ult. C.de bonis. qua lib. de pro feâitio
folus pater, cujus hoc totum eft, agit §. i. infi. per quas perfonas cuique
acq. interdum tamen ob certas caufas conceditur, utfiliusagat 1.18.§. i.
ff.h.t. l.%.ff.deprocurat. hjec de filiof.. adore : fi veroconveniatur, tunr
ex omnibus caufis agi cum eo tanquam cum patref poteft, ita tamen Ut
executio fufjjendatur, donee paterf. fiat, nifi habeat peculium in quo,
licet fit ^rofeditium, executio fieri poteft l-l-nbsp;amp; ff', de pecul.
caEterum'inter patrem filiumque nullalis efTe poteft nifi de. caftrenfi pecn-
culio vel quafi, 1.4./. h. t.
IV. Ad agendum autem aut accufandum nemo invitus cogitur l.unic.
C. ut nemoiniit.ager.yelaccuf. nifi agatur ex legedifFamari /. $.C.deinge.
nuis manumif. porru ficuti voluntatis eftinfiituere actionem , ita eandem-
inftitutam ad finem perducerenecefTitatis eft, quia per litis conteftationem
quafi contrahitur de fententia exfpedanda /. 3. §. ir. depeculio, nifi ador
snalit liti vel inftantis renunciare , quod ei reguraiiter permifTum eft,
non tamen impune, fi juftam litigandi caufam non habuerit, tum enim'
viatica litifque fumptus adverfario refundere neceffe habet /. 79. ff. h.t-.
A3nbsp;fi plu-.
-ocr page 6-fl plures fint litis confortes, unus in folidum reâe agit, prseflita tamen
cautione de rato l.z. C. de conf. ejujd. lit. in defenfione idem obtinet,
modo caveat. De judicato folvendo /. a. eod. fumptus autem à reliquis
rede petet ^dàonQnç^oûomm^eikoïûml.âfO f.deneg.geß.l.li.§.j.cod.
quid fi unus ex confortibus litem déférât, tumportio non deférenti accre-
fcet arg. l. 7. f. famil. ercifc. circa reum obfervandum, quod quifque
etiam invitus pro fe non pro alio poffit convenir!, fic uxor pro marito,
amp; è contra virpro uxore convenirinon poteft tot. tit. C. ne uxor fromarit.
vel amp;c. Excepta primi pilari caufa, ob quam ipfa dos à fifco interpellari
vel retineri poteft , fi univerfis viri ac nominatorum facdtatibm exhauftis y
nihil reßdmm inveniatur 1.4. C. in qttib.cauf. pig. vel hyp. l.^.C. de primil.
caufa., porro mater non poteft conveniri pro debitis filii I.ult. C, eod.me
uxor, cum potius meritis atque obfequiis filiorum mater fit provocanda,
ut iis benefaciat, quam ullo judicio aftringenda; fic quoque filius pro
debito patris non convenitur, five fit debitum ex caufa publica five pri-
vatanbsp;Cne filius pro pat. nifi filiushaeres patri exftiterit l.i^.C.de
rei vind. imo etiamfi hœres non exftiterit j tamen tenetur ex primipilari
adminiftratione patris I. ult. C. de primil. fimiliter pater pro filio emanci-
pato non convenitur, conventus, fi folverit per errorem, reperere po-
terit /. I. C.ne filius pro pat. denique vicaneus vel bona ejus pro debito al-
terius vicaneiapprehendi vel moleftari non poffunt. /. unie. C. ut mill, ex
vicam. Nov. 52. Cap, i.
§. V. Judex eft perfona publica authoritate ad judicandum conftituta,quot;
eftque vel in fpecie talis, vel magiftratus, infpecietalis eft judex pedaneus,
qui nudam tantum rei notioncm , habet I. 5. ^ 15./quot;. derejudic. magi-
ftratus eftperfona publica, qua: jurifdiiflioni praecft, eft autem juridiâio
cognofcendi judicandi judicatique exfequendi poteftas: judices dare pof-
funt, quibus hoc lege, Senatufconfulto, vel conftitutione conceditur,
item hi, quibus id more conceffum eft, propter vim imperii, velutprae-
fedus urbi cœterique Rom® Magiftratus I. i2.§. i.ff.h.t. hi enim non
judicabant nifi de gravioribus caufis lieteff. deextracrd.cd^ut.I. §.
i.ff.deverb.ßgnif.L 15, §. i. ff.deminorib. l.^i.ff.deliverali caufa,amp;defi'
milibus ; hic autem mos dandorum judicium jure novo fublatus eft , amp;
injunâa caufarum omnium cognitio ipfis magiftratibus, nifi vel occupa-
tionibus publicis vel multitudine caufarum ipfi cognofcere impediantar
/. 2. C. de judic. pedan. aut fit ea negotii vilitas, ut fit fuperfluum mode-
ratorem provinci® exfpedare Luk.d.tit. certi tandem à Juftiniano jiidi-
cesconflitutimnt, quibus omnes caufe, fi mandàrentur, mandandae erant
NoveL 8z. Cap.i. amp; feq. judices dari poflunt omnes, qui non prohibentur,
prohibentur autem quidam natura, ut furdus, mutus, perpetuo furiofus,
amp; impubes, quia judicio carent : quidam lege utignominise caufa fena-
tu moti : alii moribus, ut fervi amp; fsminas, non ob defeßum judicii
fed quia receptum cfl:, ne civilibus officiis fungantur/. 12. §. 2. h.t.L
prohibetur is, quem adverfarus pctiit l.â{].f\h.t. ultimo pofl'unt jul
dices tanquam fufpefti recufari ante litem contefl:atam, fi jufta fit reçufan-
di caufa, eaque fuerit probata l.i6.C.h.t.l.iy.f.h.t.
§, V. Caeterum defideratur , ut judex fit jurifperitus per fe vel per
afleflbres fuos, gravis, bonus 1.1^. fdeoffc. praftd. inconupms Novel.
8. partibus non addiflus, cujusprsecipuum officium eft caufas utrimque
cognofcere , utriufque partis allegationes audire, nihilque ftatuere alter-
utra parte inaudita, fecundum illud Senecae troad.
Qui ft at Hit aliqmd parte inmdita altera,
z/£quHm licet flatuerit , hand aqttHS fuit.
2. Necefle habet rei qualitatem plena inquifitione difcutere, amp;utramque
partem fepius interrogare , nunquid novi addere defideret, C. h.t.
caufafque fic cognitas prolata fecundum allegata amp; probata fententia ter-
minare , Illud ei obfervandum eft, ne aliter judicet, quam legibus,
conftitutionibus, aut moribusproditum eft, perpetuoque fimiliterjudi-
catum imt. infi. de oßc. jud. 1.58 de legis : 4. Ne quid durim , aut re-
tniffiui confiituat, quam caufa depofcit, nec enim dementia aut feverittttis
gloria affe£landa efi y fed perpenfo judicio , prout quaque res e.xpofiulat, fia-
tuendum, l.i^.ff.dep-enii. j. Ut non aliter de caufa cognofcat amp; judi-
cet , nifi prius ante fedem judicialem facrofanâae deponanw fcripturse,
ut hoc modo recordetur fe Deo infpedèore adhibito caufas proferre tru_
tinandas, /.nbsp;6. Ut initio litis fe, litigatores , eorumque ad-
vocatos certa jurisjurandi relligione obftringat,- fe quidem, ut juret,
omnia fe ex vero amp; legum obfervatione judicaturum d.i. 14. litigatores^
ut ador juret , fe non calumniandi animo litem movere , reus, fe non*
calumniandi caufa ad inficias ire , pariter ambo, fe nullam fupervacuam
probationem pctituros l.z.C.de jurejurand.propt, ealum. amp;auth. fequent.
«äf. utriufque partis patronos , ut in ipfa litis conteftatione facrofanâig.
taftis evangeliis juramentum prsftent, qmd omni quidem virtute fuaom.
*gt;ique ope, qtiod verum équot; jufium exifiimaverint, clientibm fuis inferrepro-
ewahttuf, nihil fifidiirelinqmntes, quod ßbi pefiîhile e^ i non mem credit^:
fM
-ocr page 8-ßbi caufa cognita, quod improbaßt vel penitm dejperata, ^ ex mendacibui
aUegatiombm compojîta , ipß fcientes prudentefque mala confcientia Uti patro-
cinabmtur, fed ^ ß certamine procèdent e aliquid tale fibi cognitum fuerit, à
caufa recedent , ab hujujmodi communiom faß penitm , Jeparantes. l. 14.
§. î. C. b. t. Ultimo, ut lites compendiofe decidantur, /. li. C. h. t.
ne fiant immortales amp; vit® hominum exccdantmodum /. 15. C.h.t. quas
projnde intra triennium à tempore litis contefl^ationis funt finiendas, fi fint
civiles, fi criminales intra biennium /. i^.^i.C.h t. excipiuntur caufaî,
quas ad jus fifcale pertinent, vel quas refpiciunt ad publicas fianftiones d.
/, 15. illaî enim intra fex menfes poft litis conteftationem peragendae funt
I. II. C.de jure fifci. has intra tres menfes 1.54. C. (k decurionib. hsc de
perfonis principalibus, accefforiae funt affeffbres, qui confiliis magiftra-
tus amp; judices , qui plerumque juris non erant periti, adjuvabant./.y.C.
de aßeßorib. hinc confifiarii diâi 1.1. C. eod. apparitores funtlitium exe-
cutores l.i.C.defportul. c^ fumpt. advocati, tefle Cicerone lib. i. de orat,
fmt, qui legum ^ confuetudinii ejus , qna privati in civitate utuntur , ^
ad refpondendum , amp; agendum , amp; cavendum periti funt j elegantiflî-
meautem definiuntur, in I. x^.C.deadvocat. diverf. judic, quod fint, qui
dirimunt ambigua fata caufarum , fuaque defenßonis viribus in rebus Jape
puhlicis ac privatis lapfa erigunt, fatigata réparant, quique non minus pro-
vident htmano generi , qmm ß pneliis atque vulnerihus patriam parentefque
fdvarent', quib^us ultimis verbis refpondet locus ille Ciceronis intop.fi
confilio juvare cives, e^ auxilio aqua in laude ponendum fit, pari gloria de-
bent effe ii qui confulunt, ^ ii qui defendunt. Procuratores funt, qui ne-
gotia aliéna m^pdato domini adminiftrant, /. i.ff. de procur.
Vir. Ha(äc, -J4s de prima parte judicia ; lecunda eit, quae materiam
continet, id eft res in judicium deduâras, quas Jurifconfultus Calliftra-
tusad quatuor genera refert, fcilicet i. ad munera amp; honores, z. ad
rem pecuniariam , 3. ad exiftimationem, 4. ad crimen capitale, /. 5.^.
de extraord. cognit. vel etiam cum aliisftatuerelicet, quod, quicquid in
judicium deducitur, fit vel adio vel exceptio i. inß. de aÜionib. res
autem ccrtse ac debits in judicium deducendse funt, non qus poftea in
obligationem adventurae, l. 37. ff. h. t. hs enim nova inftantia indigent
l.%\.ffh.t. acceffiones quoque poft litis conteftationem ofBcio judicis
funt praeftandae /.25.§. 8, f.deadiUt. ediäo. Inter caufas in judicium de-
dudas hic ordo obfervatur, ut prius decidantur caufse prasjudiciales
quam principales l. 2. C. de erdin. judic. in reliquis hzc régula, per mi-
norem
rorem caufam majori prœjudicium fieri non oportere, major enim quse-
ftio minorem caufam adfe trahit , /. 54- f' h. t. quia ex majoris caufa:
decifione intelhgitur, quid de minore fit flatuendum, quare prius agen-
dum de tota hasreditate quam de parte, five hbertate teftamento reiida
l.j.f.dehared.fetit. ficfi caufa criminalis cum civili concurrat, priusde
illa cognofcendum, quia major ac gravioreft Luit. C.de ordine judkior.
nifi in dilatione civilis plus fit periculi, ut fi agatur interdido unde vi,
tum enim prius civiliterde pofleffione agendum, ne dominus interim pri-
vetur polTeffione , cujiis maximum eft commodum 4. /'«ƒ. de interd.
LI. C. de appeU. l. 7. C. de vi public, practerea controverfia de pofleflione
proponi ac finiri debet ante eam, quae eft de proprietate , /. 37./l h. t.
l. 5. C. de interd.
VIII.nbsp;Forma judicii confiftit in procefTu, qui eft legitimus modus in
judicio circa caufam in id dedudam à judice amp; partibus vitandae confu-
fionis caufa obferuandus, qui fuit alius jure veteri, olimenim, ut omnia
ordine procederent, amp; ne temere fine caufa quis ad jurgiaamp;lites convo-
laret, impetranda erat adio à praîtore , qui formulam prœfcribebat pro
natura cujufque negotii, ut indicat Cic. pro Roß. fmt jura , inquit junt
formula de omnihm rebm conßitptta , poftea autem neceffitas impetrands,
adionis, folemnifque formulae ufus fublatus eft : /. r. ^ 2,. C.deformul.
fublat. alius eft jure novo , hodie enim hic fere ordo obfervatur, reo ad
judicium vocato ofièrtur libellus, amp; exinde praebitis fportulis, amp; da-
ta fidejuflîone , viginti dierum gaudet induciis : quibus deliberet, ce-
datne an contendat, amp; fi contendendum putavit ; tumnegandointentio-
nem adoris , exceptionibufque propofitis litem conteftatur : aut. offer.
C.de lit, coal^^ ; exceptiones ador replicatione excludit, hanc reus du-
plicando : atque ita deinceps tot. inß. de replicat. donee omnibus allega-
tionibus propofitis , amp; iis, quae in fado confiftunt, probatis, cogni-
tifque , caufa conclufa, judicibufque permiffa , tandem fententia defi-
niatur, quam judex exequendam curat legitimo tempore nifi fuerit appsl-
latum I. I'i'ff' ^^ re judic. 1.1^. C. de ufur.rei jadic. alius eft jure noviffi-
mo , partim ex jure civili, partim ex jure canonico defumtus, vel mo-
ribus ftyloque cujufque curiae receptus, quem apertius amp; perfedius a
quotidiano ufu in ipfis rerum documentis haurire licet.
IX.nbsp;Partes judicii funt quatuor, injus vocatio, litisconteftatio,cau-
fae difceptatio amp; cognitio , fententia , funt amp; media , quibus id, quod
in judicium dedudum eft, probatur , veluti teftes, inftrumenta , vel
alia documenta légitima: Nov. 18. Cap. 10. de quibus pluribus agere non
patitur circumfcripta haec pagina : in jus vocatio eft omnium aftionum
inftituendarum principium %.inft.-dep£ua. tem. Utig. vocare autem in jus
eft adverfarium ad enm, qui jurifdidioni praeeft , juris experiundi gra-
tia vocare 1.1, f. dei» jus vocat. quod olim propria fiebat authoritate, amp;
nifi ftatim fequeretur reus,aut fatifdaret judicio fifti, manuinjedra vi du-
cebatur, amp;rapiebatur collo, ut ajunt, obtorto, mos autem ifte quod
parum effet humanus, nec fine turba contingeret juxta illud Horatii
\Rapit in jus clamor utrimque
Vndique concurfusx
paulatim exolevit, tandem enim fiib pofterioribus imperatoribus per via-
torem reus vocari caspit §. tripL infi. de aüion. Novell. 55. Cap. 5. ita ut
hodie in jus vocatio amp; citatio nihil différant, eft autem citatiorei adju-
cium vocatio juris cum eo experiundi caufa fada authoritate judicis; ci-
tationem immediate fequitur aftionis editio feu libellus , eft autem libel-
lus fcriptura adoris intentionem compledens, cujus editio neceffariaeft,
ut perfpiciat reus, utrum contendere an cedere malit, amp; , fi conten-
dendum putat, veniat inftrudus ad agendnm cognita adione , qua con-
venitur /. I. if. de edend. partes libelli funt exordium , narratio, amp; con-
clufio, exordium continet nomen judicis, adoris, amp;rei, narratiocon-
îinet rem, quae petitur, ut perfpiciom fiat quid quale amp; quantum pet»-
tur, I. 6. f. de rei vind. caufamque petendi /. 55. ff. h. t. conclufio pe-
titionem continet, quae apta fit oportet, negotioqueconveniens, exem-
pli gratia » in rei vindicatione ador petet fe dominum doclarari , fibique
rem cum omni caufa reftitui x.inji. deail. l.^^.f.de rei vindicat. reas
ita legitime citatus, fi non compareat, tribus edidis evocatur, intervallo
inter fingla non minus decern dierum interveniente , quibus propofitrs
tunc peremptorium impetratur, in peremptorio autem cominatar is »
qui edidum dedit, etiam abfente adverfa parte fe cogniturum, amp; pro-
xiunciaturum I. 68. amp; feqq.jf.h.t. 2. litis conteftatio, qus eftnarratio
adoris amp; contradidio rei fada apud judicem, qui caufam audire caepit
I. unica C. de litis conteftat , haec adeo neceffaria eft, ut ejus omiffio
fententiam reddat ipfo jure nullam arg, I. unie. eod. effedus litisconte-
fiationis praecipui hi funt, initium facit litis I. unie. eod. 2. adiones
tempore aut morte perituras perpetuat I. 119. f.dereg.jttr. 5. facit rem
litigiofam /. z. C. de litigiof. 4. excludit exceptiones declinatorias J. pen.
dr ult. C. de exceptioit. 5. omnes poffeffores conftituit in mala fide /. 10.
G. de acquir. -vel amitt. pojfejf-1. 23.. C. de rei vindicat. 6. facit procnra-
torem dominum litis L 11. 25. C. de procurât, ultimo inducit no vatio-
cem
-ocr page 11-nem l.ii.$.\.ff.dienovatiomb. 3. caufe cognitio amp; difceptatia, cogno-
fcere autem caufam eft rem in judicio deduäam difcutere, amp;examina-
rc , verumne an falfum fît, quod dicitur, œquum an iniquum quod
petitur Li.ff.de intreg. reflitttt. in qua fere hic ordo obfervatur , primo
judex aäorem ejufque patronum audit , cujus intentio fi negabitur , in-
ftrumenta , fi qua ab eo proferantur , infpicit, teftimonia cognofcit -,
hoc fafto ad reum fe convertit, cui poteftatem praebet infpiciendi amp; im-
pugnandi ea , quae objeda amp; probata funt ab adore , fecundo adorem
replicantem amp; reum duplicantem amp; deinceps eoufque audit, donee ambo
interrogati refpondeant fe nihil amplius adjicere velle, l 9. C.h. t. 4. fenten-
tia, eft ultima judicis pronunciatio, qua controverfîœ mots finis impo-
nitur per abfolutionem autcondemnationem /. i.ff.derejttdic. eftque vei
definitiva, quae finem controverfiaa principali imponit, vel interlocuto-
ria, quae de incidenti aliquo articulo fertur /. 7. C, de (intent. amp; inter. l.
i^.ff.derejHäicat.qnsiit valeat, varia requiruntur , i.ut lata fitajudice
competente Ltilt.f. de jurifdia. omnibus praefentibus, qui judicare jufli
funt , una namquè abfente nulla eft fententia , licet prsefentes caeteri fi-
mul confenferint in judicando l.i^.ff.dere.jud. non eft tamen neceffeut
omnes praîfentes confentiant, nam major pars hac in re fuperat minorem
d.l.i^. fi pluriumfententixfuerint difTons, numero tamen pares, ftan-
dum eft fententiae magis favorabili, qualis eft, pro libertate vel reo/. 38.
ff.eod.nonobßat.Lz'S ff. eod. ubi enim agitur de fententiis prolatis per ju-
dices pedaneos, qui non habent propriam jurifdidionem , ut fententiae
ab iis datae confirmandae veniantà judics competente , qui eos dedit , /.
i'i.ff.h.t.z. ut fit conformis libello, quoad rem petitam, caufamque pe-
tendi, quia ultra id , quod injudicium dedudum eft , excedere judicis
poteftas nequit L iS. ff. de comun. dividund. 5. ut fcribatur per confe-
quentiam literarum , non etiam conftet, paucis literis temere defcriptis
Luit. C. de cominat. epiß. amp; ita fcripta partibus à judice recitetur tot. tit.
C. de fent. expcric. redt. 4. ut fit certa fententia vel per fe , vel per rela-
tionem ad aliud, /. 5. §• i. ff.de rejudicat, l.fin. C. de ßnt. quaßne cert.
quant, cujus ratio eft, quod fententiae finis fit terminate litem, quem non
confequetur nifi, per certam pronunciationem , alias ex litequot;Iis oriretur:
5. ut feratur pure , non fub conditione , quae fi adjeda fit , pro non
fcripta habetur : l. i.§. 5./. quand, appell. inter eos, qui litem conteftati
funt five procuratorio nomine five pro fe , li.C.defent. amp;interL fitque
prolata fecundum leges, namfi adverfetur legibus, iplo jure nulla eft, /.
B a
-ocr page 12-t.^.z.f.qmfent.fmeappell. 6. contineat , praster ipfius caufe principa-
lis decifionem etiam condemnationem vel abfolutionem , quoad reftitu-
tionem fi-uâuum, expenfarum litis câufa fadarum, nec non damnorum
L mie. de fem. qua pro eo. Quodimerefl , amp; tot. tit. C. de fruB. amp; Ut- ex-
p3nf expenfas, quod attinet, regulariter vidus vidori ad illas reftituen-
das condemnatur /. 15. §.6.C. de judic. quod fi judex praetermiferit ipfe
tenetur viâori ad illas prsftandas l. end. nec enim viâor eas novo judi-
cio petere poteft, ne lis altera confurgeret ex primae litis materia /. 3.C.
defruB.amp;lit.expenf judex tamen non tenetur certam quantitatem expen-
farum in condemnatione exprimere, fed fufficit , fi generaliter dicat, vi-
ftori expenfas debere reftitui d. l. 3. C. quia poftea impenfas jurejurando
viótoris aeftimatas taxabit, amp; moderabitur fecundum fori fui confuetu-
dinem Novéll.Si.Cap.io. difla tamen non obtinebunt, fividusjuftam
litigandi caufam habuerit, arg.l.Ap.ffdehared.pet. fententiam immedia-
te fequitur exfecutio ut finis amp; effeftus judicii, tot. tit. C. deexfecut.rei.
jud. nifi remedium intercedat, veluti reftitutionis in integrim l. ^i.ff-
appellationis 1.1. C.defeftt.refiind. vel fimile : eft autem
executio aöus judiciarius , quo id , quod per fententiam pronunciatum
eft, ut vidori prxftet, vidusper judicem adigitur, tot.tit.C.deexfecut.
reijudicat. fit autem exfecutio 4. modis, manu militari, fi certum cor-
pus adione in rem petfonamve petitum fit amp; exftet, 1.6%.ff. de rei vind.
z. m'Sioridw^o^QSxoncml.i.ff'quibusexcauflnpof 3. captionepigno-
rum, fi debitifoluto, rei aeftimatio , aut interelTe praeftandum fit /. 4. /.
15. §. 1. é'ff- ^^nbsp;qquot;® initium fiat neceffe eft à mobilibus, his
deficientibus poftea immobilia capiuntur amp; diftrahuntur , amp; tandem in
fubfidium ad jura amp; nomina deveniendum eftnbsp;2. amp;feq. derejudic.
4, incarceratione : tempus autem executionis eft quatuor menfiuminadio-
n'ibus perfonalibus l.fin.^.C.de ufur.reijud. in realibus autem ftatim fit
exfecutio, fi res ftatim reftitui poteft, ^.i.inji.deoffic.jud.^ fi non, vi-
do fin£ fruftratione petenti tempus ed reftituendum conceditur , ut ta-
men caveat de litis aeftimatione fidejuffore dato, fi intra tempus ei con-
ceiïiim non reftituerit §. eod. inß.
X. Haecde judiciis, fequitur forum competens, circa quod obfervan-
da haec régula , ador fequitur forum rei , non reus forum adoris /. 2.
C. de jurifd. omn. jud. fortitur autem reus forum ex jure communi vel
cxprivikgio, exillojurefexmodis, i.ratione domicilii, 2. contradus,
i.delidi, 4. reifitae, 5.continentix caufae, 6. ptorogationis : domici-
lium
-ocr page 13-iium eft commune vel particulare, commune eft urbs Roma, /. ^.f.ad
mnatcip. hinc quilibet Romae repertus ex quacunque caufa ibidem conve--
niri poteft, excipiuntur ii, qui jus revocandi domum habent, quales
funt legati, /, i, 3, h. t. item ii, qui tutelae reddendo , appellationis
petendc , vel teftimonü dicendi gratia Romae funt d. l.i. §.3. nifi Ro-
maecontraxerint, tum enim jus revocandi domum non habent, exceptis
legatis, qui, licet ibi contraxerint, dummodo ante legationem , non
compelluntur fe Romoe defendere, quamdiu legationis caufa ibi demo-
rantur L z. §.4 f.h.t. excipitur repetitio dotis l.Ofi.f.h.t. fed amp; fi ipfi
agant, compelluntur fe adverfus omnes defendere , non tamen fi inju-
riam fuam perfequantur , vel furtum , vel damnum, quod nunc paffi
funt; alioquin, ut Julianus eleganter ait, impune contumeliisamp;damnis
afficientur : aut erit in poteftate cujufque pulfando eos , fubjicere jurif-
diâioni, dum fe vindicant l. z. ff.h.t. particulare eft vel originale
vel afcititium , originale unde quis ipfe vel pater ejus oriundus eft /, i.
/, ly.^.i.f.admmicip. nonnunquam tamen filius fequitur originem ma-
tris vcl ex fingulari loci privilegio, vel fi fit fpurius /, z. §. 2.ff. admunicip,
eft autem hoc jus domicilii adeo immutabile, ut originarius in eo reper-
tus conveniri poffit, licet alibi larem fixerit, /. 6. ff. ad mmicip. l. 4, 5.
C. eod. afcititium eft , ubi quis larem rerumque , ac fortunarum fua-
rum fummam conftituit unde cum profedus eft,, percgrinari videtur l.j.
C.deincolü: hincftudiofus in loco, in quo ftudiorum caufa moratur,
non intelligitur domicilium habere , nifi decem annis tranfaflis eo loco
fedem fibiftatuerit l.z.C-deimolü, in uxoreobfervandum venit, quod
fequatur forum amp; domicilium mariti, quod amp; vidua retinet , donec
alii nupferit l.fin.§. 3. ad municip.l.zi..^. i.eod. hoc tamen non obtinet
in ea, quas difponfata tantum eft, ilia enim adhuc domicilium fuum
retinet L^z. ff. admunicip. filiusfamilias quamdiu apud patrem eft, forti-
tur domicilium patris, qui, fi fuerit pubes, fibi domicilium feorfim
conftituere poteft l.i).amp; f. ad mmicip. L ij.^.n.eod. miles ibi domi-
cilium habere cenfetur, ubi meret, fi nihil in patria poffideat, l.zi.§.i.ff,
ad municip.
XL 2. Ratione contradus fortitur quis forum eft enim régula juris,
ut in loco, ubi quis contraxit, poffit ex quamvis obligatione contrada
conveniri, 1.19 %.i.ff.h.t. nifi ejufdem obligationis implementum fo-
lutiovein alium. locum fit deftinata vel contrahens ftatum fit inde difcef-
furus, tum enim alter domicilium ejus fequi videtur, nifi contrahenseo
B 5nbsp;loci
-ocr page 14-loci tabcrnam vel officinam condudam habeat, /. 19. §. z.fh. t. tact-
ta quoque conventione fortitur quis forum , veluti per recooventionem
cujus euirn in agendo quis obfervat arbitrium, eumhabere, amp; contra K
judicem in eodem negotio non dedignetur /. i^.C. defcnt, amp; ^nttr loc.
l.ii.fJ.udejHrifd.l.zz.ff.h.t. 5. Ratione dehâi m cujus enim ter-
ritorio quis deliquit, ibi exfpedat judicium, quiadehnquendo illiforo
fe fubjicit amp;obligat rationepcens. /. i. C. ubi de crimtn.agi. oport. cujus
ratio duplex eft, prima ne auferatur aftori facultas probationum. qus
paratior eftin provincia, ubi delidum eft admiffum illic enim amp; mftru-
aio fufficiens, amp;notateftimonia, amp; veriftima pofl^unt documenta pr2-
ftari l.z.C. ubideratiocin. altera, ut, quodexemplonocuit, paenaemen-
detur amp;folatio fitcognatisamp;affinibus interemtorum paena eodem loco
reddita, l.i.^.'j.fdepanü' eft amp; illud proprium criminalis ^udicn, ut,
ubicunque reus reperitur, poffit ibi apprehendi , accufan, amp; damnari
L i.amp;z.C ftbi de crim. ne crimina maneant impunita., nili judex Ulms
loci, ubi deli«aum eft admilfum , petat facinorofum ad ^ remitt«, elt
autem h$c remi(Eo adeo neceffaria de jure civili. ut J^^dex remittere nolens
non fit extra psnam Nov.xi^.cap. yl.^.ff.decußodtreor , f
dePxnU- ^uaritur, fi quis in conf,nio reperiatur occifus, uter judex ha-
Ü cognidonem , cum multis ftatuendum exiftimamus_ ad utrumque
judicem cognitionem pertinere, ita tamen ut prsventiom locus fat arg.
L I.e. ubi de crim.nbsp;^ « , • rr rr____ ».,»
XII 4. Forum fortitur reus, ubi resfifa eft, de cujus pofleffione aut
proprietate agitur , quamvis ibi nec domicilium habeat, nec contraxe-
Fi^!^nec deliluerit tl til. C. ubi in rem aftio eft : nihilnbsp;'
anresfitmobilisvel immobilis l.ult.C.ubiin remaBw:!. ^^flf-^'
csterum cum hocforo etiam concurrit forum domicilii, 'quot; quo f aflio
fuerit inftituta amp; reus condemnatus, res autem, de q^^^f'quot;^'.™
fita, tum à judice loci rei fits petitur . ut fententiam in loco domKila
latar;« exequatur , amp; in poffeöionem mittat /.15. ^. r.f de r'J^^^- '
unic.C.deUred.petitHr. 5.Ratione contmentis caufs,
ut in judiciis famili® ercifcunds, communi ^ividundo, r- CT ^
ZibJcauf. apud eund. jud. ex eadem ratione proprietatis amp; polfelfionis
ffcoram eodem judiceterminanda, Uio.C.h.t. eivero, qui contra
fecerit Lminet psnaex officio judicis/. 10. eod. ultimo prorogat,one
SCnS à paftibus fada internbsp;™
qui tribunali pS'xeft, vel alum junfdidionem habet, eft
-ocr page 15-XIII. Privilegiatum forum compctitratione caufx, vel perfonae : cau-
fîE autem prlvilegiataefunt, feudales, caufx ftatus, quae funt ventilandx,
ubi reus domicilium habet, l.^. amp; C. ubi caufa fiat, non tamen nifi
coram judice majore l. ult, C. eod, Fifcales, quœ funt coram procura-
tore Csefans feu rationaii peragendaî, jt«.?nt. ubicaufi fifiali, ratione per-
fonae , pupillis, viduis, aliifquè miferabilibus perfonîs duplex £oncef-
fum eft Privilegium , primum quod ne quidem ex refcripto principis co-
gantur extra provinciam comparere, ne fumtibus amp; itineris periculis
yexentur, alterum ut impejator folus de caufis earum, fola faâi veritate
infpeâa, immediate cognofcat, l. mic. C, quand, imf. inter pupiH, z. Cle-
rici , qui coram judice ecclefiaftico auth. ftatuimus C.deepiß. ^Cier,^,
ftudioficum fuis famulis in Academiis coram redore fuo auth, habita C.
nefiliMpropatres, 4. Milites coram màgiftro militum L^-ff. de re mili-
tari, l.6,C.de jurifd. omn.jud.^. ob dignitatem fcnatores in civilibus amp;
pecuniariis caofis, fi in urbe vcl fiiburbaais locis habitent, coram prae-
fedo praetorio vel urbi, nec non ni^iftro officiorium, fi in Provinciis
degant, ibi larem fovent, aut majorem bonorum partem poflident, amp;
affidue verfantur conveniendi funt, U-i. C. téi fenatores : in criminali-
bus autem caufis nullam fori praerógativam habent, omnem enim hujuf-
modi honorem excludit reatus ; J. i. C. eod, Coronidis loco fit haec quae-
ftio, an privilegiatus contra privilegiatum poffit uti privilegio fori, fî
paria fint utriufque privilégia, negantium hac in parte fententiam anaflc-
dimur. arg.l. S.ff,deexcufat.tut,l, 11, §.6. ffdeminoribus.
Anchor a de prora jacitor, ßentlittore puppes.
-ocr page 16-^^^^quitas firi^o juri eß praferenda.
ConduBor cafus fortuitos in fe fufcipens tenetur quoque
ad infoUtos.
Filiusfamilias non pot efl teftari de peculio adventitio licet
pater ufumfruStum non habeat.
IV-
Fratrum filii foli exiftentes ^ fuccedunt patruo in capita
non in ftirpes.
Jus accrefcendiinemptorem har edit at is non tranfit.
tMixtum imperium delegari poteß.
Creditor invitus non cogitur accipere particularem folu^
tionem.
r ^