DISPUTATIO JURIDICA
INAVGVRALIs^

J U Die I I S,

A M-,

FAV,^NTE DEO TER OPT. MAX.
AuBoritate Magnifici 2). Re Boris,

JOANNIS GEORGII GRAEVIl

Politices ^ Eloquentiae amp; Hiftoriaram Profeflb-
ris Ordinarii.
NEC NON
AmpliJJtmi Semtm Academici confenfit, Nobilijjimaquc
Facttltatü jVRIDICayE Decreto,
PRO GRADU DOCTORATUS
Summifque in UTROQUE JURE honoribus amp; Privilegüs
ritè amp; légitimé confequendis,
Ernditorum examini fubjicit
wilhelm van RHE E, Rheno-Trajeainus.
A. D. 14. Jftlii, horis locoque folitis.

Trajecti ad Rhenum,

OfEcina Francisci Halma, Academic
Typographi , dp be xc.

GRAP'ÏSSIMO Er PR^STJNriSSIMO

' ^ ^ v I R O /
D. ENGELBERTO van RHEE,

studiorum meorum m.egenati
benevolo. unico.
patri liberalissimo facillimo
ideoque

primo ante omnes officio colendo
venerando.

Tgt;OCriSSIMO ET REVERENDO
.VIRO,
D. HENRICO van RHEE,

SACRORUM MYSTERIORUM INTERPRETE
INSTAURAT^ RELIGIOIS DEFENSORI.
PATRUO OMNIBUS NOMINIBUS
carissimo.

ERVDiriSSIMO ET CLARISSIMO
VIRO,

D TOHANNI van MUYDEN , JCto.

in îllustrissimo athen.eo trajectino
antecessori SPECTATISSIMO
LEGUM HUMANARUM doctori meo-
necessario, utilissimo fidelis-
SIMO UNICO
PROMOTORI honorando
cognato conjunctissimo.

HANC MEDITATIONEM
SACRAM FACIT

WILHELM van RHEE, Auct-

P R O OE M I U M.

Omo integerrima vivendf ratione ne-
\gleBa in viam omni beatitudine defli-
■ tut am j flat im incidit: ac ruptagene-
roßjßma ut amp; jucundifflma focietate^
qua ipßß^mma cum gloria atque orna-'
tijßmo cum de core, cum l^ivina inter-
cedebat Oliajeflate , mox omnis ami-
citia fidei ^ amp; concordia , quo cum
»equali creatura erat conjunBtjßmus ^ vinculum diffolvit.
^^-Mutuus antea inter homines animus j ^ reciproca be-
nevolent ia , nunc in internecina jurgia j ^ tam domeflica
quam publica diffidia feje convertit. Hinc quamvis lex
naturalis , unumquemque rerum fuarum conflituerat ar-
bitrum atque moderator em , atque focietas civilis ^ etfi
quifque fiio nutu duBus'ui'veret ^ confiare pot er at ilia fa
nunc gentium ut ^ civile jus j banc legem naturalem ita
circumfcribere de buit, ut homini nullus rerum fuarum
liber maneat ufus, nulla voluntas arbitraria j nifipote-
fiati civili cui fubjeBus eß ^ conveniens jprivata ratio
nunc publicam majeßatis nempe fuprema rationem agno-
ßit. Nunc propria in cau fa nemo habetur judex ^ fed
publicum revereri debet tribunal, nam quod huicjuflum,
till injuflum videtur. Singulis ergo non eft concedendum,

A znbsp;quod

quod per MagiftraCus publice fieri poteft , ne majoris m-
de tumultus oriatur occafio , ut monet JCtus Paulus L
176. D. de R.J. Hinc qui fojfeßonem judicis abfque au-
Boritate violenter ingreditur ^ non tantum earn vacuam
reßituere debet, fed ^jus in re quod habet^ infuper a-
mittit. 1.7. C. unde Vi. Creditor jus crediti ^ ß non /lt;?-
ßulato judice J de hit or i extorque at deperdit. I. 13. D.
quod, met.cauf. unde Ji quis fe lafum put et j jud'tciocx-
feriatur ^ Udentis injuriam ibi aperiat j innocentia ra-
tionem ibiproponat j jus fuum doceat j amp; rem judicat am
obtineat -, ita latus reus fumma immunitate ^ quiete re
fua utatur j juflitia vivat ; tot a quippe juris vis amp; exe-
eutio depen det à judiciis ^ ita judicii vigore j. publica
tranquillitns legibus armata j arma fua ^ecoret. G^ua
Commoda cum ex judiciis fequantur j cumque tam com-
munis ßt jud'tciorum ufus j nemo mihi injuftum ducat ^fi
in arte bx)ni amp; aqui quoque tam familiarem , (S omni-
bus legibus accommoaatam legerim materiam qua pro
tenuitate me a e labor at a j ratio .negotiorum meorum tangt;-
quam per indicm cvnftet culpa ^faltem lata Vacua.

DISPÜ:

DISPUTATIÖ JURIDICA

IN AVGVRALIs,

D E

J U D I C I I S.

CAPUT I.

T res de qua agendum eft , penitius ïn-
notefcat, prius nomen, ejufquecum aliis
commune infpicatur, fimulque diftin-
guatur oportet.

Judicium enim pro mentis humanaspo-
tioriparte, nempeintelleflu fumitur, cum
mum, furdm, ferpetuo furiofiu, ^ im^
puJes, judicioCarere dicuntur, 1. rz. §. 2.
D. de jud. m amp; pro altera anims facultate,
voluntate fcilicet, occnxnt Lult. de inof.teflam. dum vo^
juntas teftatoris judicium appeliatur. Sic amp; locus, ubi jus dicitur
judicium vocaturper tot.tit.Big. fiquü Caut. in jud.ßfl. Deinde
amp;prb aébione utunturhoc vocabulo JCti, cum finium regundo-
rum, familÏE ercifcundae, amp; communi dividundo aÄiones, ju-
dicia appellant. Porro pro agendi poteftate fumit Ulpianus /. 1..
D.Naut. Caup. fiab. uhi ait in eosjadiciur» daho. idem ift« JCtUS
amp; pro jurifdiaione accipit, cum /.2.§. fjn.D.dejud. ait, hüda.
turmultadicendajm, quibus publice judicium eft. Denique pro
litis conteftatione accipit imperator /,»». C. delit.conteft. cum ia
pr.ait, res in judicium deduBa. non videtur, quod idem eft ac fi
diceret, nonapparet de ea re lis conteftata. poftremo Sc pro caufae
difceptatione ufu maximo venit , quo fenfu mihi difcuticndum
crit. Judicium ergo hoc eft legitima caufs difceptatio , ex parte
alt;äoris, amp;controdi(3:ionc rei, coram judice, litis finiendae caufa

inftii

inftituta, Quje definitio includit omnia, qus in judicio gerun-
tur , amp; cjusoccafione per agi poflfunt, ut ex iis quae fequuntur
conftat.

CAPUT IL

quot;'um ergo judicium dixi efle legitimam caufae difceptationem,
inde profluit prima judicii divifio, quod fcilicet fit vel pu-
blicum vel privatum, quomodo confummatus orator Cicero pro
Ca:cina etiam diftinguit amp; fimul defcribit omnia , inquit, judi-
cia aut dtflrahendarum controvetßarum, aut funiendorum maleficio-
ram caufa reperta funt. privata ergo judicia appellarunt legumau-
ftores, ubi privatus, proprium fuum intereOTe petit, aut defen-
dit ; amp; publica ubi cuivis ex populo agere conceditur , tot. tit.
dig. de pub. jud. vel privata ubi caufaî civiles, publica ubi crimina-
les difcutsuntur. Unde amp; alia divifionis ratio oritur, quod ju-
dicium fit vel criminale vel Civile , atque hxc diftinâio eft ne-
celfaria , dum alia via procedit judex in privatis, alia via in pu-
blicis judiciis, hM enim non per aüiones ordinata funt, neque omni-
no fimileqmdqmm cum privatis judiciis habuerunt, magnaqne diver-
fitas eorum fuit , amp; in inflituendo cjr inintendendo, pr. juß.depub.
jud. qualis ordo jam habebatur apud Romanos in publicis judi-
ciis docet. Car Sigon. lib. z.amp;l - de judiciis, amp; eleganter Brijfon.
lib.1. feleB.antiq. Rom.Cap, i. fed nos circa privata judicia quam
maxime verfamur.

Quas iterum funt ve! ordinaria ve! prorogata : illa ubi judex or-
dinarius five competens rem cognofcit, prorogata ubi partes con-
fentiunt in judicem , quem alteruter polfet declinare incompe-
tentias exceptione. l.\.C.de jurifd.

Huicdivifioni affinis eft divifio judicii in ordinarium amp; extra-
ordinarium, illud ubi ordinarius judiciorum, feulidgandi ordo
obfervatur ; Hoc in quo non obfervata judiciorum folennitate.
fimpliciter amp; de piano caufas cognofcuntur, amp; deciduntur. Sed

hoc

INAUGURALls. 7

hoc rarius habetur , non nifi II. fpeciatim nrodlfnn,
autem ill. cauf. habentur . qu. redSunt ZStZlo^:
rmm amp;re|.cmncpIcniorem caufe Cognitionen,, docS Slide n
Ant. Matth, pater,ró. 15.16.17. ,8.19

Judicmm quoque eft vel in rem vel in perfonam vel d-poflef
fionerei: quod ea re diftinguo, quia fi miffionem in pÄf

nem peto, judicium habetur in rem : fed fi depofTeffione ex nquot;
terdifto ago m perfonam inftituitur judicium. Hifce addamus
opportet judicium mixtum , partim in rem partim in perfonam

rüei^dvquot;quot;'nbsp;quot;^crcifcundaeamp;fimile.

via^nuafilX'quot;-'^ vel pr^paratorium vel principale : illud quo
V quafi inftitu.tur judicio fequenti graviori. Ex quo definitio
p ncpal.s fequatur , necelTe eft, nempe quod fit illud, aZdZ

quitur praeparatonum cum principalis caufe cognitione. Prceoa-
ratonum judicium eft quo agitur ad exhibendum /. ^ , D a^
exhib quo agitur de liberis exhibendis /. 5. §. i. D. de Ub. exhtb
veledHc. quo agitur etiam ex interdido de tabulis exhibendis /. ^
violent, amp;^.,„deqHmtf{rD.detab.exhib. caetera judicia funt prin-
cipalis, amp; hic principales judiciorum divifiones puto defcriptasj
hoc tantum addam , quod tot fint judica quot reperiuntur

CAPUT III.

gt;um itaque principales judiciorum fpecies propofui, reftat iit
-'ad potiores feu principales judiciorum partes feu requilît^
tranfeam, amp; ills funt vel perfonœ, judicium Conftituentes, vel
res in judicium deduds , vel formaeamp;modi in judicio habiti.

Perfonae judicium Conftituentes, funt vel principales vel a'c-
cefibriae, ille ador amp; reus , amp;judex , ha: advocati, procurator
res, fcribae, teftes, apparitoresamp;fimiles. Primo loco inter prin-
cipales perfonas numéro aiSorem amp; reum, ad exemplum Impera-
toris. §. r. wll de ABion. ubi ait: omnium mtem aRionumqui-
mer aliquos a^ud judices nrbitrofve de qmcmqtie re qumtur

ubi

ubi didas partes ligantes judici praeponit. Judex enim dici ncquit
ubi nulls funt partes. Partes funt aftor amp; reus : per adorem hic
non intelligo adorem fervi, cui peculii, prsdii, fundi cura à
domino eft demandata, nû l.^.jf.ßm. excifiund. occurrit. Nec
adorem librum , per quem civitatis feu municipii res geritur.
Nec adorem qui à tutore vd à Curatore litis caufa, decreto prae-
toris conftituitur;^ nûkgityxx %.ult.inß. demrat. fed adorem qui
adionem inftituit feu rem petit ab alio, vel fadum ab aliopraî-
ftari defiderat : unde amp; petitor appellatur l.ii. ff. de probat, vo-
cabatur olim amp; à re reus, Cicero lib. j. de oratore. Ut amp; nunc non
tantum reus debendi amp; promittendi, fed amp; ftipulandi amp; credendi
dicitur omnibus i» jure tit. de dmb. reis, ut autem juftus quis reus
vel petitor aut adorfit, requiritur ut legitimam perfonam ftandi
in judicio habeat. Qua ante omnes'deftitutus eft fervus, ita ut
ne permittente quidem adverfario adraittatur 1,6. C.h.t. ino ex
fervitute manumilTus ex fuo fado ante manumilEonem non tenetur
tot. tit. Cod. an ferv. ex fuo faäo poflman. ten. quia femper in ne-
gotiis geftis cujufque temporis eft fpedanda conditio : tempus
autem fervitutis morti fimile eft quando fervus , nullus habeba-
lur. Praeterea quicquid fervus contraxerit domini fui commoduna
fpedat. Verum ex delido in fervitute admilTo, poft manumiffio-
nemrede convenitur; nam caput noxaamp; delidum fequitur, /.4.
C. diil. tit. imo graviflîmis aliis ex cauffis , adoris amp; rei perfo-
nam agere poteft contra dominum; cum tabulas teftamenti, qui-
bus libertas ipfi confcripta erat dominus fupprelferit, fi fe fuis
nutnmus redemptum probaverit fervus, fi dominum cenfus amp;
falfae monetae criminis reum detegerit fervus /. 53. ^ 6j.ff. k t.
Deinde filiusfam. in judido quidem ftare poteft, modo ex pecu-
lio Caftrenfi, ubi pro patrefam. habetur, Iis orta l.^.D.h.t.
idem eft in quafi caftrenfi , atque in utroque amp; invito patre agit
/.4.§. i.D.decaß.pecul. in peculio adventio diftinguendum eft,
an pater fit peculii iftius ufufruduarius nec ne , fi habeat ufum-
frudum pater agit filio confentiente , nifi minor fit, vel abfens
filiusfam. l.ttlt. §.l.C. de bon. qm Hb. fi pater abfit vd furiofus
fit, ipfe filius judicio experiri poteft, modo caveat patrem rem

ratam

«tam habiturum, quod exemplo dotis profeftitiœ refte defendi
tur /.nbsp;matrim. fi plenum fic adventitium , fiiiusl

ram. agere poteft, five pater ufumfi-uâum repudiavit , five ac-
quirerenon potuit, modo patris confenfus accédât, quem fi del
neget, judex eum compellere poteft, amp; contumacia habebitur
pro confenfu. Scip. Gent.de bon. matern, Cap.zô. quando autem
judicium habetur de profeélitio peculio, filias nequit agere, fed
pater agit amp; pro peculii iftius ratione tenetut. /. 5. §. u. d
pecHl. Siverofiliusfam. peregre abfitftudiorum veluti obcaufTam
nec ibi qujfquam fit, qui patris perfonam agit, amp; filiusfam.
damnum aut injunam patiatur. hoc cafu filiusfam. fuo nomine,
ex caulFa hu,us peculii ipfe utili adione agere poteft /. x^.jf. i.
^.Ä.^. fahafam. tamen ita refpedu profeditiae dotis, pâtre abfen-
*e vel furiofo non agit fine cautione de ratihabitione data.

Pupilli 8c XXV. annis minores, abfque tutore vel curatore fuo
non agunt injudicio, fed in caulTamomentaneae polfelTionis, ubi
nullam dilationem res patitur amp; aftio de vi inftituitur , etiam
confenfus deelTe poteft, dum fervus etiam eo cafu rede agit /. 36.
f«/quot; legit.perf. ßandiinjud. modo fub fpecie pofTeffionis res ipfa non
petatur, uticautè Imperatores conftituere diâa lege. Deindemi-

nores qui veniam aetatis impetraverè tit. Cod. de hts qui ven. atat.
ütamp;caeteri qui lege vel natura, veluti infantes, etiam tutore au-
tore, non prohibentur. Haec omnia ante diâa, cumadoji, tum
'eo , quippe quorum eadem eft ratio , convenire manifeftum
elt, nec quicquam inter cos aliquid, nifi nomen, fingulare ob-
lervandum quare adior qui ad judicium provocat. utamp;reus qui
provocatur nominari folet. Si autem in judicium mixtum inci-
dant, alteruter poteft efle vice verfa atäor, aut reus, fi vero de
perfona obeundamoveatur inter eos controverfia, forte resfinienda
venit 1.15.14.er Ci.jf.b.t. nifi unus, primusadjudiciumprovo-
caverit, qui tunc adoris partes fuftinet. Deinde amp; hoc fingulare in
aöore occurrit, quod regulariter invitus non agit, quia ut contrahe-
re ua nec agere invitus quifquam devindus eft, /. m. Cod. utntm.
'pit.ag.vec.acc. judicium vero aufpicatum, adverfarionon con-
lentiente, aftor defçrere nequit, vel intermittere, quafi perfe-

CU«

cuturus : quia litis conteftatione , cura adverfario de lite con-
traxifle videtur, a quo contraâu abfurdum foret, fi pro lu-
bitu recederet, nolente adverfario , dum caufam quamvis inju»
ftam, alium lite, mora, fumptibus torquendi amp; exhauriendi
dare quifcunque pofTet Novell, iii. Cap. 5. praeterea dantur ca-
fus, quibus amp; invitus quisadionem inflitueredebet, velutipro-
pter injuriam, alteri quacunque ratione , iüatam, ex lege diffa-
imn l.^.C.deingen.mammiff. item ex obligationis vinculo, ven-
ditor agere debet, contra tertium ut emtori fatis fiat /. ii.^.pen,
in med. D. de aSl. emt. item ex teftamento , monente legatario,
haeres adionem contra legati debitorem inftituere debet, ut lega-
tarius fuumconfequatur /.75.§.»/?. deleg.\. deinde tutor amp; cu-
rator pro pupillo amp; minore agere debent nifi in tutelae judicium «
damnationemque incidere velint; fic haeres ad profequendamdv-
fundi necis vindiétam , cogitur , nifi velit amittere haeredita-
tem /. 1.6. de bis quib. ut inàign.

Deniqueinreo fingulare eft, quodunus pro alio conveniri nc-
queat, non pater pro filio, nifi in fupra diâis cafibus peculii prc-
feditii, hic non repetendis j vel fi pro emancipate fidem fusni
obftrinxerit, vel in fua poteftate conftitutum, filium contrahere
juflêrit l.x, C. ne fil. pro pat. quando fibi imputare debet, qucd
conveniatur pro fiiio. Sic amp; pro filio convenitur, fi fuoconfen-
fu Decurio Creatus , in fuo Decurionatu fe male geflerit, con-
tra obtinet fi fe invito filius ad didam dignitatem afcenderit /. 3.
J).t. perinde filius pro patre adhuc vivente , non convenitur J
etiamfi pater non effet Mwtaàol.ii.C.^cert. pet. imperator enim
hanc legem fanciens, filios à patre alendos efle confcius fuit, amp;
non attenta quorundam adverfariorum opinione , hxc ratio ac-
cedit, quod imperator fine limitatione filios, ex patriscontradUt
conveniri prohiber. Multo minus filius pro patre delinquente con-
venitur , dum nemo alieni criminis fuccelTor conftituitur /. 2lt;5.
ff.depiiH. necrefert, an pater mortuus fit, modo filius ex patris
delido non fit fadus locupletior. Sed in cauffa Primipilari, etiarn
fine quidem patri haeres fuccedat filius, publicae utilitatis ratione,
convenitur pro patre l-i.c^^.c.dePrimipil, §. t/lt. poftremo nee

maritus

. i n a u g u R, A r. I s. XI

maritûspro uxorecouvenitur, nifi maritus ipfi ^lerca^M,

VellejaniSenatufconfuIti beneficio , imo nec ipfa dos oro m -
debito Ulla ratione obligataeft (fedfi-udus dotis ftante matrimi
niom pignus capi poffent) quia dos non ad maritum , fed ux^
rem pertmet, ad eamque foluto matrimonio, redeunda efl: nifi
fit in diâa cauflà Primipilari. d.l.i. C. deprimip.nbsp;'

caput IV.

pRopofita jufta litigantium conditione, reliquumeft, ut eo-
X rumjudicem, judicifquerequifita, eorumqueoppofita, quo

niagrsmnotefcat, progrediar. Judex ergo eft vir bonus amp;aEquus.
publica automate conftitutus, ad res cognofcendas, amp; judican-
das, judicatafque exequendas. Quando enim dico vir»t9f bonnm
intelligo talem qui nec natura , nec lege prohibetur,
veluti mutus, furdus, perpetuo furiofus, impubes /. 12. 2'.
B.h.t. non mutus admittitur , quia judex interdum inter loquî
debet: nonfurdus, quia caufamaudirenequit : non furiofus nec
impubes, quia rem mentis inopia , neque dare neque diftinâc
percipiunt, ergo de ea judicare non pofTunt. Non debet elTe le-
gis vel confuetudinis imperitus. ?Iov. 82. in pr. ut enim judices
rem rede cognofcant, deque ea judicent, leges legumque ani-
mam , rationem fc. perfpedam habeant, oportet, unde Baldns
adl.z. C. defent. exfer. recit. jftdicem dttplicifale inflruÜHm ejfe
vult, fcientite, neptinßpidus,amp;confiiemix, neßt diabolicHs. Non
tamen in quovis judice, confummata juris peritia requiritur, fed
eafaltem, quae ad caufam, de qua adio eft , decidendam fuffi-
ciat. Hinc quando artes, vel opera, vel mercaturae cognofcendae
funt, ufus illarumartium, cognitioeorum operum, peritiamer-
caturarumfufficit, juxta vulgatumdicendimodum, quod artifici
in fua arte fit habenda fides, nec ulterior legum fcientia opus eft.
Hinc rede magiftratus dvitatum in Repub. noftra, quibufvis ex
Civium ordinibus, judices conftituuntur, partim legum dodo-

B znbsp;res,

I .J,

res, partira artiumufuperiti, partim illiqui opera publica amp; prr-
vatameditari folent. Minor viginti quinque annis difputant inter-
petres an juftus poffit efle judex? Ego eum legitiraum arbitror,
modo à fumma poteftate fit conftitutus, major etiam oâodecim
annorum , amp; partesin eum confentiant, unde JCtus Paulus eum
nonexclufit I. ii.^.z.f.h.t. de caeco alia quaeftlo eft, egopu-
to fupervenientem Cxcitatem, non interrumpere ipfius munuSr
fed antequam judex eft ex azquitateeum non admittendum, quan-
do enim litterarum comparatio , finium regundorum judicium
habetur, aliave negotia geruntur, ubi oculorumufusrequiritur,
refle fubfiftet. Et ea ratione Clarus, Vinnius, Clariffimus Voet,
Lugduni in Batavis AntecefTorfpeaatiffimus6.nbsp;expli-

cant. Legibus porro ob verecundiam fexus fœminaE prohibentur
efle judices, ob ftatumi, fervi , ob turpitudinis notam , infa-
mes , quale enim ipfis aequi bonique viri arbitrium confiden-
dum erit, quibus omnis fides fit inter clufa : Cseteri admittun-
tur, modo ut dixi in definitione judicis» fint publica auéèoritate
conftituti, publica autem außoritas conftituendi, mutata publica
re Romane , nunc penes hos , nunc penes illos fuit. Juftinianus
voluit quod darentomnes qüijurifdiäionem haberent, fivepro-
priam five mandatam jurisdiâionem haberent » utproconful, amp;
Legatusejus, Praefes provinciarum , amp; fimiles, quia jurifdidio.
etiam eft judicis dandi licentia l. de jnr. diEl. hi magiftratus
dabant ut res vel cognofcerent tantum, vel infpicerent, amp; judi-
catum exequerentur; hinc duplex judicis apparet poteftas, prima
quae nuda tantum notione, five caufae cognitione, difcuflione»
conftabat fine minima quidem judicati executione, qus poteftas
erat penes judicem pedaneum amp; hic datus, delegatus dicebatur
nullam jurifdidionem habere /. ^.D.deR. j.

Et altera poteftaseft, qux non tantum caulTae cognitione, fed amp;
imperio judicati exequendi conftat, quae eft pars mixti imperii,
quod adhaeret jurifdiftioni perpetuo, tot.tit.de jttr. diEl. hic jam
judicum poteftatem amplius defcriberem, fi circa jurifdidionem,
non vero judicia eflem occupatus.

Officium judicis confiftit, injudicando fecundum legum pr$-

ceptagt;

ccpta,

num ventate imoutam 1.14 c.dejuä. Ir jam confcienta amp; probata
pugnant, deponat judex officium, amp; teftis fiat. Diftinélio offi,
cu m Nobile amp; Mcrcenarium forum magis quam fcholarum ufunv
concernit.

CAPUT V.

pXhibitis perfonis in judiciis potioribus, acceflbrias non ad-
*^dam, propter anguflias quibus circumfcribi folet difputatio,
videamus materiam , ideft res in judicium dèduâas amp; modum
eorum feu formam ; Res deduâae redire folent ad quatuor Ca-
pita , quae habentur »« /. 5. Zgt;. de extraord. cognit. aut enim r.
agitur de honoribus amp; muneribus. 2. Aut de re pecuniaria. 3.
Aut de exiftimatione alicujus. 4. Aut de capitali crimine. Qua;
accuratius dicuntur caufls civiles amp; criminales. In Judicium au-
tem veniunt res certae amp; prsefentes, non quae poft litem conte-
ftatam modo de bebuntur / 55. t. hae nova inftantiâ opus
habent /. i^-ff-h. t. forma judicii confiftit in legitimo proceflu,
quot; veroalius jure veteri, alius jurenovo, alius eft jure noviffimo,
nos modo deiftis dicemus formulis, quae regulariter fere in ju-
diciis obfervari folent, quiadiverfimode proceditur, aliter in hac,
aliter in illa provincia. Quantum ergo ad formulas fubftantiales
judiciorum pertinet, hic fère modus hodie obfervatur, fitlibel-
li oblatio reo ad judicium vocato , ut dehberet an fibi expédiât
in j'udicio contendereancedcre 2. Citatio, feu in jus vocatioquae
fère hodie nihil differunt , huic fi non pareatur incidit procelTus
contumacias contra citatum , rd. tot. tit.Ji quis in jus voceit. no»
ierit. amp; I. amp; feq- D. quomodo ^ quand, jud. Jent. §. ult. de-
pen. tencer. litig. l.i.ff. deedend, 5. Inter fubftantiales formulas'
«•efte numeratur litis conteftatio : neque enim judicium effe po-
teft nifi intendat ador, amp; à reo proponatur exceptio , ex utro-
que litis conteftatio conftat, /, un C. de lit, Contefl, I, 14. auteut.

B5

§ r.C. h. t. 4. Juramentum judicis amp; litigatorum ad fubftan-
tiam judicii pertinere videntur, fi vero fint omiflà vitiant pro-
ceflum /. ii\.fr.C.h.t.mead.l.ii^.%.patrom. A.Mmh.difp. 10.
th.ii.de jttd. 5. Cognitio caufae, quaeque huic conjunda funt
rede referuntur ad judicii formam fubftantialem , veluti proba-
tio , defenfio , refutatio, ejufque rei gratia jufta dilatio j caufae
cognitio ergo conftat in difcutiendo rem in judicio deduftam, amp;
examinando petitionem an vera an falfa fit, in qua ilia fuperiora
concurrunt, /.4 76. de fent. qt inter locut. 1.9. C. h. t. I. z, 5.
^ ult. C. cum epi^.program.

Denique ad formam fubftantialem judicii pertinet, ut judex.
Cauffa cognita , amp; à partibus probationibus , ulterioribus re-
nunciatis ferat fententiam /. j.amp;iz. C. defent. amp; inter locut. No-
vell, ii'^.c.z. eum enim in finem judex aditur, ut litem fua pro-
nunciatione décidât; finis ergo judicii reâe fententia dicitur /. 1.
ff. de re jud. I. 9. C. de fent. amp; inter locut. nifi remedium aliquod
fufpenfivum intercedat , r. Remedium nullitatis tot. tit. f. qua
fent. fne appell. refonid. tit. Cod. quando provoc. non eft necell. 2. Ap-
pellationis, I. un.D. nihil nov. appell. interpof. I. 3. 12. 15. de ap-
pell. 3. Supplicationis /.»». C.nbsp;4. Reftitutionis m
integrum. Ult mum illud quod provocatione condemnatio ex-
tinguitur. /. i. §. ulte ff. adS. C. Turpull.l.6.^.i.dehü qui no'
tan. infam.

CAPUT VI,

EXpIicatis judiciis, judiciorumque partibus, ultimo loco re-
ftat, ut proponam judiciorum fiientium, five quando judi-
cia publica celTant, cum enim in principio hujus difputationis
àixifingulis non effe concedendum, quod per magiftratum publice fie-
ri poffit 1.176. If. de R. J. Summo jure fequitur , quod abfente
vel non exftante magiflratu vel judice, privatus quilibet fibi ipfi
jus dicere queat, veluti cum vim illatam , incontinenti quis vi

reppellat, modo fiat moderamineinculpataîtutelae l.i.D.dejuft.

amp;

inaugural

amp;jur. ita enimfurem nodurnum, fi parcere ei fine periculo ut
loquitur Ulpianus l.^.D.defcar. non poffim. Vel ut lex Mo-
faica exponit, cum in aedium perfoffione , deprehenderim , imi
pune quis occidere poteft : amp; ratio manifefta eft, quia non con-
ftat an furnoâurnus , aedes perfodiens vitam , an vero bona di-
ripere conatur ; deinde quod minus anguftum eft tempus , ad
querelam de injuria, coram judice inftituendam. Et melius eft in
tempore occurrere, quam poft vulneratam cauflam remedium
quxrere. Deinde creditor, vi paâi inter fe amp; debitorem initi,
propria audoritate, pignorispolTeffionem ingredi poteft, quam-
vis honeftms, id prstore auftore fiat, /. i.C.depign. porro
amp; debitorem fugientem propria audoritate polTum apprehendere,
vel de fuga fufpedum retinere , quia iterum judicem adeundi ,
lïpe tempus deeft : metuendum enim erat, ne judiccm cumex-
pedarem , debitore aufugiente, amp; meum in asternum confequi
non poflem /. lo. §. ilt;S. D. qua in fraud, credit. amp; Cujac. 16.
obferv. 91. Poftrema pater adulterum cum filia in fua poteftate
conftituta , impune , propria auâoritate, poteft interficere. I.
20.21.22. D.adl.Jul. de adult, modo inturpitudine filia depre-
prehenfa fit, ex lege Solonis amp; Draconis. Sic amp; maritus uxoris
luae adulterum occidere poteft. /. 24. A d.t.

AN-

ANNEXA.

I.

QuartaDivi Pu eft omnium honorum.

I I.

Dolus dans caufam contraâui hona fidei,
reddit eum ipfb jure nullum.

III.

C^andatarius pr/zfiat culpam le^vijft-
mam,

I V.

Cautio ujufruéîuaria à tefi:atore remitti ne-
quit.

V.

Qui credidit ad refeBionem nauis , non
habet taeitam hjpothecam.

V L

Fater filio exhizredato , tutores dare ,
pupillariter fuhftituere potefi.

finis.

: I