|
E M E D I E N
V O ó R
ALLE ZIEKTEN EN ACCIDENTEN DER PEËRDE N,
Alle in veéle jaeren by-een-vei ü,aedei'd bezon-
clerlyk dóór Peeter. Van rOüR., Joannes De Smedt- en andere. i\' 1 E U W E N DRUK,
■Vermeerderd niet geheyme Rémedien vóór Peêrden
gebruyk geweest by Kevzei Karej. den V;
■
Met het Zak-1 or ksKEN , en deszelfs Aenh \ng\els, voor alle
Liefhebbers de. i'eérden , zynue beproefde Reme iiei Onderngtingen tot deszelk kennive en natuer ; Met het HüYs-BpEKSKEN vo r .- Landman, inhoudende
Genees- Middelen voor a: handt: ziekten van KOE Y EN en OSSEN.
ER IS Bï-GEVOEGD
Zommigc verzekerende Hulp-Middelen vo-j ^eerden,-Roeyen,
Menschen , etc. , ^ebruykt i het Hof van den A Hertog-Prins Karei. van L.. a .;eïnen , etc. ; voor d: druk noyt in 't licht gegeewu. |
|||||||||
|
-O-
|
|||||||||
|
T U T B RUSSE
BY I'.-J. DE HAES , BOEK-DKUKKER EN VEK CTÓPEIÏ.,
OP DE KIEKE-MERKT |
|||||||||
|
2/A>
|
|||||||||
|
ï 8 o i.
|
|||||||||
|
---------MAL
|
|||||||
|
rOOR-BERIGT.
|
|||||||
|
/Veerde Landlieden y
IVI EN bled U-L. hier aeri veéle gemakkelyke
Geneés- Middelen vóór Peérden en Koeyen, ge- merkt men deerde verzaemeling van Remedien fitéjX willen drukken om een-ieder deelagtig te n.aeken van zulke noodraelyke Hulp - Middelen, want 'er by ondervinding noyt beter en kragtiger tot heden toe IJ7? i'1 gebruyk geweéft. Men beweent daga' lyks de ontallyke rampen en Jterften in Peérden en Koeyen tot naedeel van ons Vaderland. Men hoopt nogtans dat het nut van deés werk zal haeji m gebruyk r^yn ; het ryrn min kofibaere Remedien, zoo dat men geene halve-apotheék-winkel noodig heeft ■• in tegendeel dat men véél van de remedien die ik voórschryve, op de naejtgelege plaetsen kan krygen , en veele dier heeft men z^elfs in huys. De verzaemeling van deéz^e boek-deelen 7yn f vóór
de Peérden j meefi getrokken uyt het geagt werk: l°. Den Toevlugt en heylzaeme Remedien vóór allerhande zitktens der Peérden; i°. uyt den Luft Hof der Peérden; 30. uyt den Ervaeren Koetzier; 40, uyt het werk, genaemt het Zatë- BoeLsJken vóór alle Handelaers en Liefheb- |
|||||||
|
a ir
|
|||||||
|
îv .VOOR-BERIG T.
bers der Peêrden : alles by-een-v en^aemelt doôr
eenen kundigen Veerde-kenner. foor de Koeyen heeft men by - gevoegd Het
nut Huys-boeksken vóór den Landman, bevat- tende de Geneés-Middelen by proef-ondervin- dingen goed bevondtn ; en ook het werk : Den Toevlugt vóór allerhande ziekten van Koey- Beeften en Offen, ten tyde van 40 jaeren by- een-verzaemelt dóór Peeter Van Cour, in zyn .keven hoef-fmid, in den Haeg. Het geéne een-ieder moet aengenaetn weerden,
',?' de Remedien, agter-aen-gevoegd, voor Peêrden,
■en, en 7_elfi Menschen. Deére Remedien, al- tya 1. "ebruyk geweéji *_ynde in het Hof van Maria- fheresia, enden Gouverneur- Generael van 'Nederland den Arts-Hertog-Prins Karel van Lorreyrsén, \yn altyd 7^eer kostelyk geagt ge- weéji , eh vóór onfeylbaer tuw-gelaeten van hand tor hand, 700 dat dan • 'n laejien eenen vermder- den Liefhebber ons heeft willen mede-deelen van "ten gehej-n, het geéne hy maer allen en kende. Daerotn villen wy aen alle Liefhebbers, Ge~
ïieés-Meestas en aen allen Landman, deére ver- ^aemeling van Hulp-middelen opdraegen, en wy hoópen dat het in dank ral genomen worden , te 'meer, om dat 17-E. rjg verheugen reuilen in 't voor- deel V welk hier uyt aen alle kranke Peêrden en 'Koeyen 7al fpruyten , tot welvoeren van 't'Land. |
|||||
|
t
|
|||||
|
B L A D-WYZ E R
DER
HOOFD-DEELEN.
1. Hoofd-deel. Us. Gesteltenisse van het Lichaem
der Peirden. Hladz. \
II- Van de aorzaeken der Ziekten. 3
III. Van de Droes, ofte ïrb.ès.
IV. Hetonderscheyd van de ziekten , die de Peir-
den veel onderworpen zvn. U
V. Van de Vyver.
yi. Van verscheyde Klisteeringen. i ?
VIL Van het Pleuris.
iv ^s een R^ird niet pissen kan.
IX. Voor het Colyk oFle bnyk-pyrie, i'j
X. Voor de Wormen in delVfaêge. 3»
XI. Voor het Vervangen der Pender 23
XII. Van de Accidenten der Oojjen. 27
XIII. Van het Aderlaeten. 33
v n P'^en v°or veelderhandeongezonc.Hval.33 XV. Voor dampige Peirden. 34
XVI. Voor den Hoest der Peirden.
XVII. Om magere Peirden te doen groeven. 41
XVIII. VoorSchorft.-. ,3
XIX. Om de Vliegen te verdryven. 45
XX. Dranken voor alderhande Ziekten. 46
Poeyer Royale. 49 XXI. H et Poeyer Diapente. ibiü.
XXII. Noch een ander Poeyer , gefiaemd la Dnk. 50
XXIII. 's Graven-poeyer van Oldenburgh. ' 51
XXIV. Van den uytwendigen Worm. lbid.
XXV. Voor het Longe-vuur. 53
XXVI. De maniere tot het uytnemen van de Zool
uyt den Voet. 57
XXVII. V oor het Vernagelen.
X XV111. Voor alderhande Wonden, 't zy gescho-
ten , gestcken ofte anderzins. ibj |
||||
|
2 Elad-wy^er der Hoofd-Deden.
XXIX. Basilicum-Zalve. 6*5
XXX. Om iEgyptiacum te roaeken. 66
XXXI. Eeöe groene Wond-zahe. Ibid.
XXXII. Om Hipericum-olie te maeken. 6j
XXXIII. /alve voor diepe Wonden. Ibid.
XXXIV. Noch een doorgaende Zalve op harde
Knobbels. 68 XXXV. Voor verrukte Zenuwen. 70
XXXVI. Voor eenen verdraejden of eenen ver-
rukten Hals. 71 XXXVII. Voor de verstüykte Koot. 72
XXXVIII. Wanneer een Peird op de Kroon van
den Voet is getreden. 74 XXXIX. Hoorn-Kloof. 75
■? / Overhoef. 76 %Li Voor eene Breuke der Peirden. J<) XL1I. leekenen om de gescheurde ofte geborstene Partyen van binnen te kennen. 80
XLIII. EeiK n Drank voor inwendige Quet'suren. Si
XL1V. Voor de Klem. 82 XLV. Om Dragten oFte Fontanels te zetten. 85
XLVI. Van eene droogt Longe. 88 XLV 11. Voor de Mok-voet. 89
Mok-zalve om op te droogen. 91
XLVIII. Als een Peird 't lichaem te vtel purgeert. 92
XLIX. Voor de Louter-stal- 94 L. Wanneer het Vet in het Lyf gesmolten is. 96
JLI. Als een Peird Veeren ofte Vergift geëten heeft. 98
LH. Een Zwan ofte Legen te verdry ven. 9*9
UII. Dikken Hak te verdryven, Ibid.
LIV. Voor de dolle Kollen, lol
LV , Voor de Kramp in de Beenen, lo2
XVJ. Voor gezwollene Beenen ofte anderzins. 104
1-VII. Voor gedrukte Peilden door de Zadel of1'; ander Tnyg. 107
LVI1I. K reupel in de Borst. 110
Noch eene Zalve voor 't Bouehlaoi. 113
L1X, Voor Steen-gaüen in de Voeten, ïi4
|
||||
|
JBlad-wj7er der Hoofd-Deden. 3
LX. Noch voor Steen-gallen. 11*5
LXI. Voor Scy'-iers. ofte JMagelen in de Voeten
getreden, lbid.
LXTT. Voor He Leest, 117
LXlll. V mr Baspen aen de Beenen, 118
LX1V. V oor ! lupri-pis.sen. 110
LXV. Om het bloed te stompen van *t Laeten-
ofte Qnpfsiiien.' 120
LX^T. Qwetsure in den Mond. 121
LX VIT. Egels -vleten. lbid.
LXVIII. Hoorn-Zal ve. 122
LX'X. Om Lnyzen te verdryven. lbid.
LXX. Vap d en Ouderdom. 12T
LXXI. Voor de Varent. ""
LXXII. Remedie voor Spatten aen de Beene
der Peirden. 127
Remedie voor harde Spatten. 128
Voor zachte Spatten, Bossen, Gallen en
Schyt-hakken. 129 LXXIII. Voor gehorste Zenuwen. 131
LXX1V. Waersr'houwinge. J32 '
LXXV. Om Wratten te verdoven. 130;
LXXVI. Voor Kanker in de Voeten der Peirden. 134
Om een Peird een wit teeken oft eerie Kol te maeken op het Hoofd. 13^ LXXVII. Teekenen van een wel gemaekt en
deugdzaem Peird. 136"
Eer-ige Regels welke een oud Lief-
hebber van Peirden wilde geöbser- veert hebben. lbid. |
|||||
|
Eyndt, van de Tafel,
|
|||||
|
REMEDIEN VOOR DE SCHAEPE1V.
|
|||||
|
Vóór de Schor ftigheyd.
Men geeft het in bittere kruyden en Zwavel, ofte wel men wascht het in afgetrokken water van Ta- bak ofte in Zee-water. Deéze ziekte is zeer besmet- tende , hierom moet deés Schaep afgezonden wor- den van ^e andere. Deéze remedien zyn ook goed tegen de L<uyzen , genaemt Tyken. Tegen den Hoest, Verkoudkeyd of Teèring.
Mon gebruykt verscheyrle verzachtende borst- jmiddelen, bezonder het afkoókzel van Hoef-blade- xen ( Pas-d'Ane ). Tegen de Koórtze.
'T is goed Ader te laeten tusschen de twee klauwen van een der voorste voeten : het Schaep mag dan in den reeen nies koómen. o
Tegen de ziekte der Pokken ofte Knobbelen ( Cla-
velé.e ou Claveau ), de welke zeer behaelvk is.
Om die te g«noézen , vryft hun lichaem alleenelyk
.met Teer (Poix Résine), ofte wel niet eene Zalf ge-
maekt van Aluyn, Solfer en Azyn te zàenien çemengt.
TOEVLUCHT
|
|||||
|
TOEVLUCHT OFT-È HEYLZÀEME
RE M E DIEN
VOOR ALDERHANDE
ZIEKTEN EN ACCIDENTEN,
DI E DE
PEIRDEN
ZOUDEN KONNEN OVERKOMEN.
|
|||||
|
I H O O F D-D E E L.
Oe GeJtelteniJJe van het Lichaem der Peirden,
H et Lichaem der Peirden bestaet in drv hol-
Hghedenjhet eerfte is het hoofd, waer'in de herssenen zyn begrepen met Imere vliezen; het tweede de borft, waer in befloten is het hert, de longe, &c. ; het derde den buyk, waer ia zig begrypt de lever, milte, nieren ', maege, dermen en de water-biaeze. Vele andere* deelen lie daer in , en onder begrepen worden, zbude men wel konnen noemen ; maer alzoo ik dit maer wille aenroeren, om eene aenwyzinge te doen in voorvallende Quetfuren van ggfchater • geftoken, ofte ook om andere - vallende Ziek-ten.te.beter « maer tot otfs.oogniéii£- Deze dry h'o'Tigttf*** afgefloten, gel'yi |
|||||
|
2 Hulpmiddelen voor de Peirden.
been door het dik en dun moedervlies : de borfi
door de ribben van buyten, en van binnen door liet ribbe-vlies doorgaens bekleed; welk vl;"r ontfteken zynde, veroorzaekt de Pleuris, efe brengt aldaer eene fteekte te wege, aengezet door het heet en fcherp bloed, het welk uyt de takjens van de borft-aderen valt, tuflchen de borft-fpieren en het voorzeyd ribbe-vlies, hetwelk eenefchrikkelyke pyne komt te veroor- zaeken, die ten eerften dient'geholpen te wor- den, ofte zy is anders doodelyk. Ten derden is den buyk zelver niet minder
met ribben bewaerd , en van binnen met het mid- delfchot afgezonderd, waer in de lever bewaert word. Dewyl de lever een zwaerwigtig deel is, zoo word zy om niet neder te zakken, door dry banden uyt het buyk-vlies fpruytende, vaft ge- bonden. Nu de lever is de verftoptheyd zeer on- derworpen, en daer is geen ingewand het gene van de zelve zoo gec^uelt word, om dat de poort-ader haer met zeer dunne takjens door de zelve verfpreyd ; zoo dat deze verftoptheyd des levers niet kleyn is te agten, om dat-ze vele | Ziekten voorbrengt. De lever nu geeft het geheel Tichaem voedfel : het hert het leven en den geeft ; j de herffenen het gevoelen door de zenuwen. ■F'k lid heeft zyn beroep, en dienen malkan-
kokt de fpyze, de darmen ver- deren, en water-blaezemae- *; alle de dcèlen van bét 'n ; en de deelen vârj de, Hat elk deel zyn amgt i |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden.
heef:, en wanneer ieds daer aen hapert, zoo is het geheel werk bedorven, gelyk een ont- fteld Horlogie, ofte Uurwerk. II. HOOFD-DEEL
f^an de oarraeken der Ziekten.
JL/AT de Peirden veel meer accidenten onder-
worpen zyn als andere Dieren'; beiïaet wel het bezonderfte hier in, dat een Pcird geene gal- blvieze heeft aen de lever, gelyk alle andere Dieren ; want de gal-blaeze is het eenigfte werk- tuyg , waer door het bloed zig moet zuyveren. Daerom is de lever zoo dikwils ontfteld, en met verftoptheyd gequeld, om dat het galachtig bloed in de groote ader van de lever zig ver- mengt; welke aderliet bloed in alle andere dee- len door het geheel lichaem henen zend, waer uyt dan fpruyten verfcheyde uytwendige en in-^ wendige groote ziekten en toevallen, om dat het bloed door de galle is vermengd en bedor-* Ven. Maer indien dit quaed zig uytwendig ver- toont, het is noch eenigzins gelukkig, 't zy dam door Worm, Schurft, Droes, gezwellen, ofte andere vuurige knobbelen en karbonkelen ; maer wanneer dit quaed , ofte deze quaedaerdigheyd zig nae binnen tot eenige accidenten komt te begeven, veroorzaekt het noch veel grootere en zwaerdere ziekten ; zomtyds aen de longe, lever, nieren ofte milte, allïnede groote ver- ftoptheden en opdrooginge van alle inwendige r deelen, en verwekt op zoodanige wy ze een zwaejr1 |
||||
|
4 Hulpmiddelen voor de Pelrden.
Pleuris ; zoo dat dit quaed het groofte is van '
tillef daer zeer zorgvuldig dient opgelet te wor- den, om zulks voor te komen* eer dat het zig zoo diep in 't bloed inwortelt, waer toe ik veel- voudige ondervonde middelen hebbe: zommige met purgeeren, andere met laeten, dranken onder het voeder in te geven, gelyk zulks dan op zynen tyd zal moeten gedaen worden. |
|||||
|
III. HOOFD-DEEL.
Van de Droes , ofte Troes.
X-/IT is eene ziekte die alle PeirJen onderwor-
pen zyn, gelyk de Menfchen en Kinderen de Pokken en Mazelen, waer door de nature haer zeive zoekt te zuyveren en te ontlaften van haer* ee'rfte wulpfe en onzuyvere humeuren : het welk! gemeynelyk door het uytwerpen van den neus' ofte eenige gezwellen aen de kei e ofte daeron-j der, en ook zomtyds aen beyde zyden van het. hoofd komt uyt en door te breken : en wanneer! het gebeurde dat de nature wierde belet doorf eene onmanierelyke wyze van leven, ofte quaedej voeragie, dat die zuy veringe ofte ontlaftinge diej het lichaem daer door geniet, niet quame te ge-j fchieden, zoo zoude dit tot een grooter quaedj komen uyt te breken. De hulpmiddelen hier voor zyn deze : Wan-
neer het zig zelven door den neus komt te loffen, ' en dat de nature haere volle krachten heeft, zoo: laet de nature geworden ; maer indien het Peird door eenige flapheyd van de nature het niet wel |
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. tf
*an quyt worden, kan men het zelve een wey-
mg «e pen, met een half-once tfyn-arjè, en een halt-once Olie van Oljven, met twee doje- ren van verfche hoender-eyeren, onder malkan- oeren geklopt, en daer van alle dagen in ider neuigat een tinnen lepel vol ingegoten, bet hoofd eerit opgetrokken, dat het wel kan inloopen, twee a dry dagen lang, ofte meer, na dat het noodig is. Indien het komt te zwellen onder aen ekele, moet men 't zelve warm Imeiren met Z?<™a,ofteby gebrek van dien, neemt oude rerkens-reufel, alle dagen twee-mael warm daer mede gefmeird, en met eenen wollen lap ofte lams-vel dobbel daer over gebonden, houdende net zoo warm als het mogelykis; het is ook goed een fpint Gerft gekokt met Bier, en dat in eenen zak gedaen, en het hoofd van 't Peird daer in houdende, en het eynde aen het hoofd gebon- den, op dat den rook in 's Peirds hoofd kan op- trekken. Zoo het gebeurde, dat de genezinge noch niet wilde gelukken, dan zal men nemen e.en vierde van een bolleje Look, fclioon gefcheld I en.kleyn gefneden, met een half lood Zevenboom, gefneden ofte geftooten, met een'kopje Zoete- melk ingegeven; ofte anders neemt een lood Metri- fcet, en een half dragma Saffetaen, met eenhalf- pintje&<?r,tefaemen warm gemaekt en ingegeven. ' De ziekte nae deze middelen niet willende Juyfteren, neemt zoo veel Deeg van Rogge-meel, als een Roggen-brood, mengt daer onder geftoo- ten Zoet-hout een lood, Suykerkandj een lood, en een half lood Helkbori albi, ofte witten |
||||
|
ï Hulpmiddelen voor de Peirden.
Niefwortel, te famen onder het deeg gemengd
m gekneed ; dit in een tobbe met water geleyd , aet'er 't Peird van drinken : water daer iiaei in jeblufcht is, voor haeren drank is ook goed. Dit is 't, 't welk gemeynelyk alle jonge Peir- 3en onderworpen zyn; doch het gebeurt noch- tans dikwils, dat zommige Peirden niet alleen n haer jongheyd, maer noch daer naer in haeren ouderdom en in verfcheyde jaeren wederom komen te droezen. Den tweeden Droes, ofte Troes. ■
Deze word dikmaels veroorzaekt door koude
;n ongemak : want een Peird doorbeet en lanter sezweet zynde ,. en dus in de koude locht onge- lekt blyvende fìaen, ofte fchielyk koud water Irinkende, veroorzaekt een verftoppinge in de :weetgaten, terwyl door de konde locht de uyt- vaeffeminge verhindert word. Men befpeurt dit vel aldermeeft in de neus-gaten en de kele, om lat de zelve de koudt lochtHkelen geftadig zeer chielyk inademt, en die koude deelen t'elkens n de ontflotene, verhitte en verwyderde klieren ils opfluyt, waer door voor eerft eerie ftrem- ntnge en voorders eene bedervinge der vochten tornt te ontftaen : die van tyd tot tyd erger' vord De overgroote hitte doet hun ook het vet n het lichaem frailten, het welk zig eeriì; als tot •en flach van water en daer naer tot materie zet, :'n dan alzoo uytgeworpen word : deze hebben çeene klieren nochte knobbelen onder aen de ie]e, de materie, is mede ganfeh. anders van |
||||
|
kol Kulpnùdddcnvoor.dtPàrdèn. ?
nfJ rr ' i ,eft mede Seene zoodanige vettigheyd
het , by haer' aIs de quaede Droes heeft; gebeurt, dat het zomtyds geel Is, het wetk sommige oordeelen zeer quaed te zyn ; doch dit Reenen mifflag : het is daerom niet te quaeder, ve er a t -S een tee^en van eene lange en oude
eigaederinge, die langzaem en met den tyd 16 by gekomen. J en ander üach word noch veroorzaekt uyt
«ne overtollige vochtigheyd, die zomtyds van
w a n h*deren oorfprong heeft ; zomtyds
ord-ze van onder daer gezonden, en trekken
ilimaels haereri oorfprong uyt de onderfte dee-
n i gelyk de maege, lever en longe, die in de
zenuwen en aderen van de herflenen daer wor-
e" verdikt, maekende daer de oorzaeke.
rf U ,moet ryP gemaekt worden door deze otte andere bequaeme middelen, gelvk de voor- gaende : als het den tyd van 't jaer méde-brengt, ^oo laet het by goed weder in de weyde gaen, en by quaed vveder grag op ftal voederen . neemt aan een lood Olie van Oljven, met een once Wyn-
«£ƒ«, een dragma fyn geftooten Peper, eenen lepel tyn genraelen/K/V,//<W,mengt die onder mal- kander en fpuyt het eenmael dags in den neus. Een ander.
Plukt de toppen van Alfem af, tot dat gy dry
handen vol hebt; hier by vyf lood Calmas-wonel, en een lood gemaelen Zoet-hout (hoe groender Hoe beter), kokt dit m eene redelyke ruymte water, zygt het door eenen doek, en benam lie* |
|||
|
8 Hulpmiddelen voor de Peirden.
totgebruyk: als men dit gebruyken wilt,maekt
'er warm zoo veei'er noodig is en mengt daer onder eenen vingerhoed vol Zoudvan Hanshoorny het welk■ tefamenin de neus-gaten gefpuyt, zeer goed is. Men kan het volgende (om met een in- gedopte fpongie voor de neus-gaten te binden) met voordeel gebruyken : acht ofte thien lood gekanferden Brandewyn, en daer by een derde? deel Zap van Uyen : indien 't te fterk is, kan men het met gemeynen Brandewyn verzachten. Noch voor dioe7Ïge Peirden.
Brand Beenderen van een dood Peird', floot die
tot een poeder en mengd daer onder Zevenboom, kleyn gefneden en gehakt; hier van het Peird wat onder de haver te eten gegeven, drymnel dags, zoo lang men wilt. En onder de kele zal men de klieren fmeiren met Olie van Bey en, ta. branden met eene keirfle eenen tyd langalledagen. Den derden en laeften Droes is een geheel
andere en veel quaedaerdigere en befmettely- kere ziekte, als de voorgaende kenteekenen. Men zal deze ziekten daer aen kennen, voor
eerft : zoo hebben die Peirden gemeynelyk eenigfe klieren ofte knobbelen onder de kele, veel-tyJs' aen de eene zyde» ontrent tegen het kaekebeen aen ; alfdan word den Droes ofte vuyligheyd uyt de neus-gaten aen de zelve zyde uytgewor- pen daer de klieren liggen ; zomtyds hebben zy wel klieren ofte knobbels aen beyde zyden van het kaekebeen, alfdan zoo word mede door beyde de neus-gaten den Droes uytgefchoten. Deze |
||||
|
■ Hulpmiddelen voor de Peirden. 9
Hjvaedaerdigheyd ofte verhaerde quaedaerdige
rn-ir-3 enPW uytweiìaig tot fupurane ofte bM' eri<J' maer naere quaedaerdigbeyd ontfteekt nen haer hetdeeldaer ontrentgelegen,en korac v , f 9uaed daer te verfpn yden. Dit zyn zoo tel als de voornaemfte ken-teekens ; "de ge- ^^"e ken-teekens zal een ider van eenig oordeel L-'l Konnen onderichevden uvt de voorgaende. Deze befmettelyke en gevaërlyke ziekte heeft noyt imand in de wëireld uytgevonden zeker te genezen ;. maer echter zoo moet men niet wan- hopen , zoodanig al of'er geene hulpmiddelen oaer toe in de weireld waeren; neen, dit is de ^eyninge niet; want de jongheyd van een Peird, celzelfs kracht, de: nature, hetzelve wel waer te nemen, nevens het gebruyk van goede ge- neef middelen, doen dikmaels wonderen in duf- damge gevallen in de weireld ; en dat door de neirftigheyd van den Meefter, dewyl alle hulp- middels niet te gelyk zyn uytgevonden. De Generjnge.
Wanneer men dufdaenige Peirden mogte on-
der handen krygen, zoo zal men evenwel het nyteiTte daer toe doen : voornaemendlyk als die noch jong zyn, en zulks niet lang geduert heeft ; want het lang geduerd hebbende, en de Peirden oud en door arbeyd afgefloofd zynde, dan heeft men daer van zoo veel hope niet te verwachten. Voor eerft zal men het Peird purgeeren met
dit naervolgende , ofte met andere hulpmidde- len hier toe dienftig, en hier naer befchreven. |
||||
|
ïo Hulpmiddelen voor de Peirden.
JNeemt Agaricus, Zeneblaen,Coloquint, Aloe,
"Van elks een half once, Rabarber een half lood, dit onder malkanderen geftooten tot een fyn poeyer : mengt dit met een half pond Boter tot pillen, de groote van een hoender-ey, deze ingegeven, en laet het dan door-fpoefen. Ofte geeft het Peird op 't zelve in een half mudde- ktn Olie van Olyven, en een half muddeken tï'jn. Wanneer dan het purgeeren gedaen is, moet men het Peird laeten bloeden. Het Peird nu gepurgeerd en gelaeten zypde, \
ende naer verloop van vier à vyf dagen we- der toe zyne krachten komende, zoo gebruykr | dit naervolgende poeyer. Neemt LignuiH Sanuum , ofte Pok-hout, Saf-
fefias, Salfeparitte, wit Mojiaerd-r^aed, van elks vier oneen, lioot dit fyn toe poeyer, verdeelt het zelve in zelthien deelen, geeft van 't zelve twee- mael dags een zeithiende deel onder half Zeme- len , ende half Haver -, welverliaende een korf ken ,1 Haver, en als die op is, zoo moet men weder an- der gebruyken, en aenhouden zulks twee-mael' dags eene geheele maend lang, onder de haver; j De Knobbelen.
Die als voorzeyd is noyt tot fupuratie ofte
zweiringe komen, moet men met alle omzicht zoeken te verdryven, hier toe : Neemt Olie vau, Bejen een once, ^wart Pek,
een half-once, Ljmjied-olie, Olium Petere, (Steen- olie), van elks een once, fmilt dit, zeer heet gebruyktj eri met een borftdken daer ziedend |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden, n
ren Ffmeird' die doet deze verharde klie-
vertelre 4uaedaerdigheyd verdroogen en Mota. Men kan het noyt te heet gebruyken.
|
||||||
|
IV. H O O F D - D E E L.
Mttondtrjcheydvan de rekten, die de Peirden veel
onderworpen ryn. -L'eze zyn, voornaemendlyk de Pleuris, Wor-
men in de maege, Colyk, Vervangen, en de E\ yVer, En afzoo in deze ziekten vele misbruy- ken by zommige Meefters begaen worden, het welk geen wonder is , om dat deze zig met akyd op eene en de zelve wyze openbaeren ofte vêr- toonen, zoo is her noodig de onkundige hier van onderrichtirge te doen, om deze ziekten van de Vyver te konnen onderfcheyden. By voorbeeld , een Peird heeft eenige bytinge
van Wormen in de maege, gelyk vèèltyds ge- beurt, dan zoo hebben de Peirden groote pyne, zelfs dat ze nedervalien , met moeyte weder opryzen, ja zweeten van angft en benouwdheyd, iet welk van onkundige Meefters al word ge- louden voor de Vyver, nochtans deze bytinge van Wormen heeft andere geneefmiddelen noo- dig als de Vyver. Ten tweeden , de Pleuris heeft ook andere hulpmiddelen noodig als de Vyver, en zo° voords alle de andere, elk is eene ziekte bezonder, en ider heeft bezonderen hulpmid- del van noode ; want bet vry belacchelyk is s dat de sommige niet veel anders doen voor |
||||||
|
i
|
||||||
|
I 2 Hulpmiddelen voor de Peirden.
Vyver, als aen den hals, beneden de ooren met
een vliemjen een weynig uytbreken, en zommige uyt de ooren, daer nochtans verfcheyde van deze gebreken zoo gewigtig zyn, dat die eene ganich andere behandelinge noodig hebben, gelyk wy hier-naer elk alleen zullen toonen; want dezie bovenftaende zyn al gevaerlvk, en wel doodelyke ziekten ; derhalven moet men deze bovenftaende quaele wel onderzoeken, om die zoo nauw uyt te vinden als 't mogelyk is. Wat aenbelangt de Vyver, die is even eens gelyk de koortfe aeri de Menfchen ; want de koortfen hebben ver- fcheyde oorzaeken , waer uyt die fpruyten ; de eene uyt koude, d'andere uyt hitte, zommige uyt vervuylde maege, andere uyt galachtig bloed : alzoo moet de Vyver mede aengemerkt worden aen de Peirden ; daerom is het voor- naemfte werk de oorzaeke van de Vyver te weten, waer uyt zy fpruyt, dewyl de Peir- den ftomme dieren zyn : deze dikwils boven de nature overreden, en dan niet konnende piffen als het haer van noode is, veroorzaekt eene groote pyne en ontfteltenifle. V. HOOFD-DEEL.
Van de Vyver.
J-Je Vyver is eene ziekte, die veeltyds komt
door eene groote verhittinge, en dser op vol- gende fchielyke koudwordinge : ook dat een Peird in kouden mift, regen ofte kouden wind, heet gereden zynde daer in ongedekt blyft ftaen : |
||||
|
f
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 13
ynde dit in zyn zelven eene groote verkoud-
"eyd, ende verfchilt in de oorzaeke niet veel van t gene hier vooren van de Droes gezeyd js ; doch met dit ooderfckeyd, dat de Vyvér pee' gevaerly ker is. Het is noodzaekelyk dat het •rend ten eerften in den mond gelaeten word, en wel eerft onder de tonge ; dan boven in den .mond; en wat Peper en Zout in de neus-gaten geblaezen : zommige breken de Vyver aen den "als, het is niet alleen onnoodig ; maer daer ko- men zomtyds groote zweiringen ende zwellingen Van 5 en men heeft gezien, dat'er verfcheyde haer "li? ^an^ %ve halzen va" hebben gehouden. Wanneer het gebeurt, dat men het eerfte, gelyk mer-vooren gezeyd is , niet wilt overgaen, zoo zal nien nemen een lood DriaJtel, voor dry ftuy- vers Safferaen, met een muddeken Brandewyn. ingegeven, en daer een weynig op laeten gaen. Noch een ander voor de Vyver. i> eemt dry day eren van Hoender-ey eren verfch geklopt, onder een half pinte Brandewyn, en dit voor een groot fterk Peird, maer aìs het een kleyn Peird is, wat minder Brandewyn; doch jat gy ook mogt komea in te geven , île Peir- den moeten altyd gelaeten worden, gelyk hier- vooren gezeyd i's , en zoo het niet genoeg bloed in den mond, dan mag het wel aen beyde zy- n van den buyk gelaeten worden. Noch voor de Vyver.
Neemt een half lood Kanee.lt, een Note Mus- eaet; dat met een half-pinte warm Bier ingege- |
|||||
|
»
|
|||||||
|
T4 Hulpmiddelen voor de Peirden.
ven, als met de Vy ver eenige Colyk ofte Buyk' .
pyne mogte vermengd zyn, en wanneer de Buyk* pyne niet wilt minderen, zoo zoude liet niet quaed Wezen, dat men het Peird van achter klifteerde. Noch voor de J^jrver.
Neemt Alahtx-TCOrtel, Gentiane, Zevenboom,
Angelica en Metridaet van elks een lood , gtkokt in Bier, en dan een halve kanne feffens ingegeven. Een ander, het welk rKeer goed is.
De kaekebeenen van het Peird fterk gevre-
ven hebbende, zalmen het doen bloeden beneden de ooren : indien'er hardheyd is, 't welk zig uls een witte zenuwe, die in lengde ligt, vertoont, zoo opent dat met een vliem ; trekt'er dit vleefch üyt, .eri ftrykt het om te zuyveren met zout; legt'er vervolgens dezen pap op. Neemt Gerfien- meel zes lood , Har/t dry lood : kokt dit tot pap in rooden IVjn, en verbind de wonde met wie- ken, in water, olie en wat zout nat gemaekt. I |
|||||||
|
V I. HOOFD-DEEL.
Van verfcheyde Klifieeringen.
IaIeemt een muddeken Raep-olie, een liaifje
Olie van Olyven, een muddeken IVater, een lood Zout, een lood Salpeter en een half vie- rendeel ponds Honing, dit alles onder malkan- cieren gemengd, en van achter ingefpuyt. Noch een ander Klifteer.
Neemt een half pinte Zoete-melk, een vieren-
|
|||||||
|
Hulpmiddelen voor de Veirden. Ì/J
deel Honing, een lood Salpmnelle (Zout van
gezwavelde Salpeter; en een once Olie van Oly- ven' warm gebruykt als boven. Noch een Klifteer.
->-> eemt Salpeter een lood, vier doyeren van byercn, een once Olie van Olyven, met een half pond lauu? Water onder malkanderen gemengd ; ohe neemt een muddeken Raep-oüe, een haifje ■ OUt van Olyven, een once Honing, een dragma ?™*tó tot poeyer, en dit onder malkanderen oaer mede warm gefpuyt. Een pynfiillende Klif eer.
j*eemt drooge Vygen een pond, deze kleyn gelneden en in dry ponden Regenwater, een half-ure gekokt, doet hier by twee maetelvke handen vol tVyn-myt, kleyn geineden en te"fa- men noch een vierde "deel uurs gekokt : dit kokfel door-gezygd , en daer van twee ponden, met by-voeginge van een half-pond Olyfolie, warm ingefpuyt, is zeer goed bevonden. Een ander windbrekende Klifteer.
Kokt vyf à zes handen vol Salie in dry pon-
jen moderi Wjn ; dit op een derde deel verkokt, doet'er een half-pond verfche Boter by, en maè- telyk warm gebruykt. Noch een ander Klifteer voor alderleye Hoofd- .
gebreken. Kokt Rofemaryn , Salie, en IVyn-rnyt, van
elks vier handen vol in eene genoegzaerae ruyuue |
||||
|
l6 Hulpmiddelen voor de Peirden.
waters: neemt van dat doorzygfel eene pinte en
half, en mengt'er een half pond Olie van zoete \ Amandelen by, waer in een lood en half Camphef week gemaekt is : dit warm gebruykt is goed. ——— i i ii
VII. HOOFD-DEEL.
Van het Pleuris.
.Het Pleuris is eene zoodanige ziekte, dat
tufl'chen die en de Vyver weynig onderfcheyd is, uytgenomen die de Pleuris hebben, zullen zoo veel. niet gaen liggen en dan weder opftaen; want de Pleuris is eene ontftekinge van het ribbe vlies, met groote pyne, veroorzaekt van eene fluxie van heet, fcherp en galachtig bloed, het welk uyt de borfì-aders-takken valt tuiïchen de fpieren van de borfi en het ribbe-vlies, ver- gezelfchapt met groote pyne, en zoo gevaer* lyk als'er een ongemak zoude konnen wezen -' derhalven moet men in dit ongeval veel bloed aftrekken tot twee à dry-mael toe, dewyl àezcd ziekte haeren oorfprong neemt uyt eene over-B toUigheyd van verhit en galachtig bloed, daefl| naer dan ingegeven als volgt : Neemt (als men het kan bekomen) groene
Angelica, ■JVyn-ruyt, Everuyt, Lavas van elkS twee oneen, dit in een vyzel gedaen en dan gefìooten, da'er naer opgegoten eene halve pinte Bier, laet het daer een weynig opltaen, dan door malkanderen gemengd , en door eenen doek gedaen en het nat ingegeven, daer op zoetjenS een weynig Iaeten wandelen. Noch
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. \ y
Noch een ander voor het Pleuris.
Deze ziekte wilt niet wel fcherpe oftefterke
medicamenten verdraegcn, waer door menig
iciioon Pen-d bedorven word , alzoo deze ziekte
uyt deVyver en Buyk-pyne quaelyk te onder-
ii-neyden zyn, als alleen zy itenen en klaegen
zeer veel; doch gaen niet veel liggen-, maer
men moet het hier wel meeft aen kennen, dat
eze, zoo lang zy met die pyne bevangen zyn,
eenen droogen mond hebben , daerom is 't goed,
zoc.ras zy gelaeten zyn, dat men den mond
Waicht met Arjn en Water, met Zout, Looit,
'^^en Cremar tartan.
Voor de Pleuris.
<•■ Neemt een lood drop van Zoet-hout, voor vier ltuyvers Veneetfche Driakel, voor vier fìuyvers ^fferaen, en twee ftuwers Olie van Rooren* «iet een half-pinte verfch Bier ingegeven. Noch voor de Pleuris.
Neemt Hoolwonel een lood, Rabarber een half
Jood, Veneetfchen Driakel een lood, Olie van u'jren, met eene halve kanne Bi*r warm ge- niaekt en ingegeven. Noch 'een ander.
Neemt twee kannen Zoet Bier, Peper gefìoo- ten en fyn gezift een lood en;half, vier dojereri van Ejeren, daer onder een lood en half Safferaen geklopt; dit in twee reyzen ingegeven is zeer tfikwils goed bevonden. Men moet de Peper B '
|
||||
|
l8 Hulpmiddelen voor de Peirden.
mede eerft onder de Eyer-doyeren kloppen, en <
dan te famen als't Bier kokt, roerende onder malkander mengelen. Noch een ander.
Neemt een lood en half Campher, Nagel en Anys-olie, van elks een derde deel loods , Opium. een twaelffte deel loods, neemt van de Oliën van elks even veel, zoo veel als'er noodig is om'er de Campherxntàt week te maeken; doet'er dan de Opium onder, en roert'er voords zes lood Brandewyn by. Geeft dit te gelykin, dan op eenen warmen ftal en wel toegedekt, is ook van «eer goede uytwerkinge. V 1 II. HOOFD-DEEL.
Als een Peird niet pifferi kan.
N EEitfT een lood Zevenboom, een lood van de
Bafi van Vlurhout^ van de Middel Ba/i een < lood; gefchrapt en gekokt met KLjn-Bier, en i ingegeven. Noch een ander.
Neemt fpaenfche Vliegen zeer fyn geftooten
en een lood Rabarber, met een half-pinte Klejn- ' bier ingegeven, dryft fterk af van binnen, en dan genomen nöclteen weynig Euphorbium, zeer fyn geftooten en Jgefireken met een pluymken in zyn fctiagt, ofte" is liet een Merry in de klink , met een weynig Zeepe ; dit kan gebruy kt worden , in alle ziekten, als een Peird niet piflen kan; en>| of het zomtyds gebeurde dat een Peird zyn |
||||
|
._ , Hulpmiddelen voor de Peirden. ig
milt niet maeken konde, gelyk in deze voor-
jS^eve ziekten veeltyds gebeurt, en dat men de Kluteeringe niet konde bekomen, zoo zal men nemen geftooten, Beper, die mengen met rjvarte. *ePc. en fteken in 't fondament, en dan een
Weynig gewandelt, is zeer goed; is mede goed om te'dóen pillen, als men met een pluymken daer Zeepe en Peper aengeftreken is, in den %agt fteekt. Voor Peirden die haer verpijffen.
Wanneer dit de Peirden overkomt, zoo neemt
aneenelyk Potaerdc onder lauw water gemengd: °ok kan men wel Kryt onder het water mengelen. ' IX. HOOF D■.- DEE L.
Voor het Colyk ofte Bujk-pjne.
-L^ewyi, deze ziekte zeer quaeiyk te kennen en
te onderfcheyden is, nochtans als men daer wel op let, zoo zal men kohnen bemerken, dat door deze ziekte de Peirden veel gaen liggen, weder opftaen en dikwüs omzien nae den buyk daer zy de pyne hebben , dan moet men-ze ingeven een jialf-once orvitaen met een Jialf pinte warmen uyn. Voor het ^e&e Colyk.
j\eemt Zevenboom geftooten, met een mud-
deken G enev er-water ingegeven. Voor het rKelve Colyk.
Neemt een halve pinte Brandewjn, met dry aojeren vàn F y eren onder malkandc ren geklopt. B 2
|
|||||
|
__
|
|||||
|
T
|
||||||||||||||
|
2 O Hulpmiddelen voor de Peirden.
. en ingegeven : maer gy moet evenwel het Peird-
in den mond laeten. Een ander voor het Colyk.
Neemt een once Driakel, met een muddeken
Brandevjn, te famen gemengd en ingegeven. Eenen rKeer goeden drank voor het 7Kelve, Neemt Anys, Venkel, en Cnmytiraed van elks
een vierde van een pond, ftoot hier twee lood Nagelgruys onder, tot dat aües fyn is; neemt dan hard gerooft Brood, en rafpt daer van een half pond by : giet hier dan vyf à zes kannen zoet /ywrby, kokt jhet heet op, en laet deze kruy- den wel uyttrekken : geeft dan dat nyttrekiel warm, in twee reyzen in. mini——wiwi mm in—winn wmiwiiiiiiHi 1 in m\ i'hhiimibiiiiimiimiiI———1—i———mm
X. H O Ò F D-D E E L.
Voor de ^Vormen in de maege.
|
||||||||||||||
|
K
|
||||||||||||||
|
ëEMT Kreften-ooge een lood, Metridaet een
|
||||||||||||||
|
lood, zoo veel Krcpkruyt kleyn geftooten,. als
een vingerhoed vol en met Bier ingegeven, ende al mede gelaeten in den mond, laet het bloed op- eten, en dan dennens enmondmet/o^gevreven. Noch voor [Vormen in de maege. Deze wormen kan men zoo wel niet verdry-
ven, zoo lang de Peirden in de pynezyn, maer het gene men dan doet, is alleen om de pyne te doen {lillen-, doch.Avanneer het Peird weder op zyne ruft is herfteld, zoo kan men krach- tigere en meerdere medicamenten ingeven ; want deze/wormen zyn vry wat zwaer om te ver- |
||||||||||||||
|
1
|
||||||||||||||
|
Hulpmiddelen voor de Pelrden. 21
— yven ; het zyn geene dunne en lange wormen,
h er zy zyn kort en dik, en zyn zomtyds by londerde, ja by duyzende. Ik hebbe verfchey- emaei gezien, naer dat de Peirden geftorven j f'eren' en geopent wierden, dat zy de maege h den dooi:-geéten : want die zitten altyd met dat d°°fd Ìn de kantcn' roudom de maege; dus
ae Peirden niet konnen groeven nochte 'oeyen; daerom als men ziet, dat dé Peirden
niet wel groeyen willen, nochte niet vlezig wor- en-, zoo is dit beft geraeden voor eefft het
iciiaem te zuyveren; bezonderlyk de maege;
zoo lang de maege niet goed is, is daer geene
\'roeyza«nheyd te hopen, al geeft ende handelt
en de Peirden noch zoo wel. Hier voor zul-
en wy deze volgende medicamenten gebruyken.
roor fVormen in de maege.
TV f\ eemt Zeneblaen, Aloe , Agarico* en Colo- ^Wvan eiks een lood te lamen geftooten tot
* eT^r dan ê'emengd met een once Honing, m l pond Éoter-> dat onder malkanderen ge- aekt tot deeg, daer van pillen gemaekt als eyne hoender-eyeren, en die-ingegeven in den ' s , den mond opgetrokken , de tonge met de , , ']and voor uvtgehouden, en met de andere «and de pillen een voor een in den hals gefteken : : ° dlkwils als men'er een heeft Ïngefteketi', noet men de tonge los laeten, op dat-ze die des te beter konnen door-flikken. Een Poeyer voor JVormen.
^'eemt Zeverend, Aljem,Cotoquint, Antinwriy, |
||||
|
2 2 Hulpmiddelen voor de Peirden.
Bakela.tr, Zevenboom , Zwavel, te famen onder
malkanderen gefiooten tot een poeyer, van elks een once, en daer van onder de haver ofte zeme- len gegeven drymael dags, elkereyze een tinnen lepel vol; en indien zy dat niet willen eten om de bitterheyd, zoo doet'er wat poeyer van Zoet-hout by. Voor Wormen in de maege.
Neemt fmids Hamer-JIag, en fmids Water met Zout ingegeven. Voor Wormen in de maege.
Neemt gebrande Eyer-fchaele, een lood', ge- fiooten Peper eenlood, met een half-pinte lauwen ArKyn ingegeven. Voor Wormen in de maege.
Neemt eenen Appel Çoloquint, laet hem eenen
nacht weyken in eene pinte Bver\ geeft het des morgens in, en dat over ander dag; ofte 't en waereliet Peird daer van begonft te purgeeren, zoo moet men ophouden. Dit doet de \vor-< men iter ven. Noch een ander. '
Neemt Wormkmyd geftooten, vier lood, de
toppen van Alfem twee lood, Coloquinteen looa en half. Giet hier zes ponden Leèkwyn op, en lact het in warnvzand twee à dry eet-maetó1 uyt-trekken , daer van eenige morgenden achtef malkanderen een'half pond van ingegeven. Noch een ander. Neemt Calmus, Peper-wortel met eenen dam'
per gekniefd, van elks 't derde half lood, Worm' |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 23
^iT^.en Aloë elk dry lood, hier twee ponden
randewjn op gegoten, en twee eet-maelen in
eetzand oyt te trekken gezet, en vervolgens
ln vier maei ingeven.
|
||||||
|
XI. HOOFD-DEEL
Foor het Vavaugtn der Peirden.
Q
e vervangendheyd is vierderley ; de eene
Komt als een Peird heet gereden is, en drinkt «oud water ; ofte anders als een Peird heet ge- kerkt ofte gereden is, en blyft in den wind ftaen, -co yalt de hitte van boven en zinkt in de voi- ^ '•> ten derden wanneer een.. Peird los breekt te ro°kt; en gulzig tarwe ofte ander koorn eet, zoodanig dat het te veel overvloed in het ichaem heeft ingenomen, waer door het lichaem Komt te zwellen en het zelve zoodanig ontftelt } 0°u, £roore alteratie welke daer op volgt, dat iet bloed .komt te giften, enjaegt alzoo al de hitte en brand nae beneden in de beenen en inde voeten, erhalven moet men weten, dat deze ziekte dan zeer fpoedig hulpenoodigheeft, dat menby tyd lt l^'ed voorkomt, eer het zoo verre is, dst het ynen loop al in de voeten heeft genomen. Dae- rom zooras als men dit begint te merken.zalroen en eerlten bloed laeten van bevde zvden van e borft; Ook wel aen den buyk aen beyde zy- en ' en al bloedende het b.loe'd dus warm aen öe borft ftryken, en wat veel bloed aflaet-en. ^eJaeten zynde, 200 gebuurt het zomtvds , dat «e aders het blo =d niet wel willen laeten ftempen, |
||||||
|
2 4 Hulpmiddelen voor de Peirden.
doordien de Peirden verhit zyn, en het bloed
zoo veel gealtereerd is -, als dit gebeurt, dan zal men nemen eene naelde ofte fpelle, en die Heken door het vel, windende daer eenen draed om, ofte een Peirds-hayr van de maen ofte fteirt, en die laeten fteken tot 's anderdags, dan is't geftremd ; dan gelaeten zynde, zal men deze naer- volgende medicamenten ingeven, en bovenerde rondom aen de kroone van den voet vol vliem- flagen flaen, op dat de zucht onder en boven de hoornen kan uytkomen. v Remedie voor het Vervangen.
Neemt BakelaerGentiane (Knjs-wortel) Hool-
wortel, lange Peper, Angelica, orange Beier, Geel ofte Cajtoreum, (Beverr^wj/n) Z'evenboom, Sellery- r^aed, Montani, deze alle te famen kleyn geftoo- ten van elks twee oneen, neemt dan nocii voor zeven ftuy vers Safthae.n, dit alles onder malkan- der in een lederen zaksken ged.ien en dicht toege- . floten, dit kan men zoo btwaertnal waer 'tjaeren en dagen. Als men het noodig heeft, zal men daer Van nemen een once, meteenc halve kanne Wyn ofte Bier, warm.gemaekt en ingegeven; dit dan ingegeven zynde, zal men nemen een bedde-laken en het fteken in koud pomp water, leggende dat Zoo nat op het lyf van het Peird met eene wolle fargie daer op, en zoo ras als het wederom droog geworden is, zoo moet men het al weder nat maeken tot dry-mael toe ; dit dan gedaen zynde, , zal men nemen wat Hout-affchen, die kokende met^j«% en daer de borft en voorbeenen mede |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 25
geltreken heet en warm, en dan pap gekokt
jan een pond Rogge-meel ofte Zemelena Camille- bloemen , y Lier-bloemen , met Rôbôlus , geftampte LOrnrxaed-koeken geftooten, van e!ks een half- Pond, met een pond Rootfel, onder malkander ge- Kokt,en warm om ende onderde voeten gebonden. Een ander voor 't jelve.
Het was wel niet noodig zoo veelderhatide
Hernedien voor deze Vervangendheyd te fchry- Ven; dewyldatditdikwils voorvalt op zoodanige Pjaetlen, op de reyze ofte elders, daer men dan met by der hand heeft het gene men wel zoude ^venfchen, daerom zoo word hier van verfcheyde ioorten gewaeg gemaekt op dat men dan mogt gebruyken het gene men beft krygen kan : maer nochtans 't zy men gebruykt wat men kan ofte w'lt, het laeten is altyd "eerft noodzaekelyk, en ook rondom de kroone wat vliemflagen ge- f«gen, dit geeft mede groote verlichtinge. Het is menigmael gebeurd te velde, dat wy geens medicamenten ter hand hadden, nochtans me- nige Peirden zyn van ons genezen, te weten : eerfr. gelaeten, gelyk hier vöoren gezevd is, en d'in genomen , als men konde Arjn 'krygen , een half-pintè ^jy'n, met een deel Menfchen-^ drek, en dat ingegeven ; ende 't is wel honderd- mael gebeurd , dat men geenen Azjn konde be-' komen, dan namen wy . in plaetfe van slryn, een hai ve kanne Mans pi/Je, met den voorzeyden |
||||||||
|
Mmfchtn-dr'ek onder malkander warm nu
|
at)
|
evea»,
|
||||||
|
*6 Hulpmiddelen voor de Peirden.
Voor "'t relve.
Neemt rauwe en ongeprepareerde Antimo-
neum een lood, Bakelaer een once, Alants-wurtel een once, t'iaemen geftooten tot poeyer, en met een pinte warmen ffjn ingegeven, en ge- heten als vooren. Een ander voor 't réélue.
Neemt Hool-wortelçn Bakelaer,xzx\ elks I once
geftooten, met een kanne Bier. gekokt, en een once Metudatt, dit warm ingegeven, is zeer goed. Een ander voor */ 7elve. Neemt twee oneen O-e mor tartari, die gekokt.
met eene ijacne J-Vyn tn ingegeven : en mter dat httt is ingegeven en gelaeten, dan gewandelt tot het warm word. En of 't g beurde dat des ande- rendigsnaerdegenezi ige-.i • nftebeenennoch wat ftram waeren , dus dat n ge ftovinge noodig had, zoo neemt en ftoft dil naeryolgende.
N eemt Kaesjens'bladeren , Boeljens-kruyd, Ca~
mille, Alfem, Meliloten, van elks twee handen vol, met een pond oude #o;er, gekokt met twee heemers Water Cmaer 't is beter Bier), en drt zoo lang tot dat het derde deel verkoktis, vet dari daer mede dry à vìer-mael dags. Noch eene Remedie voor de Vervangendhcjd der
Peirden. Dewyl het dikwils voorvalt, dat de ziekten
gebeuren en de Peirden overkomen, en dat men juyft altyd zig niet kan bedienen van alle deze voor-verhaelde midde'.en, die men noodzaekelyk |
||||
|
Hulpmiddelen voor di Peirden. ij
Tioodig heeft, zoo zullen wy noch een à twee
Recepten fchryven. Neemt Bakelaer, Ajja Fetida ofte Duyvels-
arek van elks een once, dit met eene pinte war- men Wyn ingegeven, en dan wel gel'aeten in de borft en in den buyk. Noch een ander.
Neemt een lood geftooten Peper, en een pond
gefmolten Boter, dit met eene kanne warmen Wyn ingegeven, maer gy moet eerft het Peird laeten, gelyk hier vooren gezeyd is. Indien deze quaele voor komt, dat men op
verre tochten ofte in langdurigen arbeyd niet in ftaet is, het Peird op zynen gewoonen tyd te konnen voeder geven, en't,hier door flauw en magreloos word, dat, fchoon men-ze-haver ofte brood voorzet, zy het niet nutten willen en dus buyten pofluer raeken, zoo neemt Zout van Herts-hoorn, een achtfte deel loods, en twee lood Geeft van Sai Armoniak, houd dit onder de neus-gaten zoo zal den reuk hun doen verquik- ken, en indien men 't in den neus fpuyten wilt, zoo neemt Mede ofte franfehen IVyn, en drupt'er twintig à vyf-en-twintig druppels by , dit zal zel- den miffen, of het Peird zal haeftaeu 'reten gaen. XII. HOOF D-D E E L.
Van de Accidenten der O ogen.
•JL/e accidenten van Peirden zyn roede verfchey-
, den en menigerhande, het een word zomtyds |
||||
|
28 Hulpmiddelen voor de Peirden.
geftooten ofte geflagen ; andere zyn zinkinge
ofte groote fluxie, die daer op en in vallen, brengende door haere fcherpe humeuren eene quaede gefteldhevd by ; andere droogen door haer heet en fcherp bloed den appel ; zommige zyn maen-oogen; zommige ftar-blind-, bloed- drop ; gezwollen oogen ; gequetfte appelen ; vlekken op de oogen : zoo dat hier wel moet op gelet worden of het door eene gequetftheyd komt, ofte door een fluxie, ofte zinkinge. Want wanneer het door eene uyterlyke quetfure ge- wond is , zoo moeten daer geene fterke ofte fcherpe medicamenten toe gebruykt worden , alzoo de ooge ofte de vliezen geene fcherpe ofte vette medicamentenkonnen lyden, midsde ooge daer door zoude verergeren; maer die door eeni- gen toevloed van humeuren ofte zinkingen komen teontftaen, konnen meerdere en fterkere medi- camenten verdraegen : deze moeten ook meerder door dranken, ofte dragten, ofte korten van ade- ren, ofte laeten geholpen worden. Van de gequetjte Oogen.
Neemt een half lood G<in?ye-vet zachtjes ge-
fmolten, en op koud water gegoten, (dit dient om zand ofte eenige vayligheyd daer uyt te doen) Roo7^en hoging, een half lood, ftrykt dit in de ooge met een pluymken. Een ander.
Wanneer het gebeurde dat het bovcnmaeten
zeer was gequetft, en men bevond dat het boven- -•ftaende te fcherp was;zoo neemt dit naervolgende.. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. ïg
Zeerot oude Boter, iïnilt die, op het water
ge^"ten' mengt daeronder wnRoofen-Açningi maefct dit onder malkanderen tot eene zalve.° Als.deoogeuytwendig-«eer mogtegezwollen >n en.veel etter daer uytkomende, neemt wit vanEyeren, Honing, Roo7ye-water, dit onder mal- Mnderen geklopt, en met pluk ofte werk daer op êe'eyt-, ofte neemt Wyn-^7yjn met Pomp-water, maekt daer eene fpongie in nat, enlegt die daer op. NocA VOor \wellmge ofte ontftekinge in de Gogen, JJewyl dan de gebreken der oogen meniger- nande zyn, zoo gebeurt het zomtyds, dat de zin- iflge ohe de fluxie een-mael verdreven zynde, ^el wederkomt, dan is het noodig, dat men de an uytfpuyt, zynde een kleyn beenjen aen het oinnenfte vlies, van binnen in den hoek van de °ge; neemt eene naelde met eenen draed, on- eriehept het beenjen zonder het vlies, te quetfen, nyd hét zachtjens af, doet daer een ftufcsken ungezoute Boter in, wafcht het alle dagen dry yier-lllclel met Wjn, Honing en Roorj-water. Wanneer een Peird met eene zweepe ofte P'ts-garde gcflaegen is , het welk zoo hard niet # aengckomen, dat den appel is door-gelWen we anders gequetft, waer dopr het zoude kon- gebeuren, dat dan door grooten brand ofte «nkinge eene fchel ofte vlies op de oogen zoude onn£n komen , ofte eenige witte vlekken, neemt "n àm0:'t va" Glas zeer fyn gefchrabt met een ]e«, en doet het poeder in de oogen. üj'tt een ander. •^'eemt&z/ Armonico, zeer fyn gefchrabt, en
|
||||
|
30 Hulpmiddelen voor de Peilden.
gemengd met Honing, met het Sap van Schel-
krujd tot eene zalve, en in de oogen gedaen.
Noch eene andere Remedie voor aldtrhande Acci-
denten der Oogen , behalven de gene die in den appel van de Oogen gequetji rvn. Deze Remedie zoude dusdanige wat te fcherp
zyn \ maer voorders zoo is het zeer wonderlyk goed voor alderhande Accidenten , en word ge- noemt Lapis Admirabi&s, ende word aldus ge- maekt : Neemt wit Koper-rood twee pond , Aluyn ,
Litargerareum en Bolus Armtnus twee oneen van elks , alles tot poeder geftooten \ doet dit te fae- Hien in eenen verglasden pot, met dry pinten wa- ter, laet het koken op een klynvuer zonder vlam- me , tot dat het water al te famen verteird is ; men moet het vuer wat gelyk rond den pot leg- gen; laet het dan zoo op het vuer ilaen , tot dat het hard word ; dezen lieen kan lang bewaert worden ,• neemt daer van een looei, legt dit in vier oneen water, doet daer van alle dagen twee-mael wat in de oogen. Noch een Goed IVater voor de Oogen.
Neemt blauwen Vitriolen Campher^ en legt het
in Roo7ye-water, dat in de oogen gedaen, twee- mael dags, en zomtyds tuffchen beyde gewaf- fchen met koud Pomp-water. "Wanneer een Peird maen-oogig is, dat kan
men kennen : Neemt het oogs onderfte en boven- ftelid, doet de oogen wyd open, zoo zult gy zien een donker ofte filmorte pleksken aen den |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 31
onderften kant van den appel, en de oogen trae-
nen gedurig heet wateruyt. Hier voor is goed , dat men beydede aderen
aen de zyde van \ hoofd kort ; neemt dan witten *eper, zeer fyn geftboten, daer van alle dagen Wat in de oogen gedaen, en dikwits de oogen met koud Pomp-uater gewaffchen. &en ander voor Zinkinge en Maen ooge.
Iirand het Peird aen bvde zvden in denfkep
van 't hoofd, gelyk mende Spütt.n en de Galle, ^nd, biné daer" Pek met geftöoten Zwavelen erkoip. Dit doet de zinkingen ophouden ,• maer
het moet daer zeer heet op gedaen worden. ■ Een ander,
iNeeint een lood Honing, met een half lood, £<2/> van Schel-lcruyd^ ofte Chelidonium genaerad r "ïet een half lood Roore-water ; 't is voor veel- derhande accidenten der oogen goed ; het geneeil en iuy vert den appel van de oogen ; maer men moet zomtyds de oogen wel waflehen met koud water, en het Peird'laeten bloeden aen den hals te aen den buyk, om te diverteren. Noch een ander. ; ■.. eemt Brandewjn, maekt daer eenen doek
'n Ir^' en legt hem dus nat op de ooge; en ais
e» doek wederom droog is, moet dien al we-
M°rT nat &emackt worden. Deze Remedie is
wel flecht van aenzien, doch is wonderlvk goed,
om den brand uyt te trekken. Noch eetis. Indien het door uyterlyke koude ofte ook |
||||
|
§2 Hulpmiddelen voor de Peirden.
door innerlyke oorzaeke komt, dat de oogen
dik zwellen t neemt vyf Eyer-doyeren, Kruym van IVitte- brood een half pond , wel gedroogden Safferaen fyn geftooten een vierde-deel loods, roert de Eyer-doyeren in eenefchotel en ftroyt'er terft den Safferaen in, en dan de Kruym van ÌVate-brood; legt dit warm op de oogen en doet by ideren opleg een vierde deel loods Campher, welken met Olie van ripete Amandelen week ge- tnaekt is. Het volgende is ook goed.
Neemt vier handen vol Kaesjens-bladeren, en
twee handen vol fffyn ruyt, ftampt-ze en kokt-ze in een pond en half oude Meede, doet'er dan zoo veel Meel van Lynk&ekc en Kruym van Witte- brood by, als tot de dikre van eenen pap noodig js : indien op ider verband een weynig Geeft van Zout van /srmomac gefprenkelt word, zal het niet a!s des te beter zyn. linTÏC=Tro=0~F D - D E E L.
Van het Aderlaeten.
In alle deelen mag men laeten in tyd van nood,
dat is, na dat men kan oordeelen wat ziekte de Peirden mogten hebben ; men mag dan zonder cenig gevaer voorzichtig laeten , zomtyds in den mond boven in den derden tak , ofte ondef de tonge, achter d'ooren , aen het hoofd , ondel" <de oogen, aen den hals , aen beyde zyden \ ook aen beyde zyden in de borii, aen beyde zyden in den buyk, in alle de vier beenen, in den fteirt
|
||||
|
% Hulpmiddelen voor de Parden. 33
teirt ofte elders daer men het anders mogte goed
vinden ; na dat de quaele ofte de ziekte mogte vereyflfchen : al fchoon men weet, dat daer maer eeneader is in het geheel lichaem, die haer begin neemt in de lever :, want daer is den eerften oor- jproggoftefonteyne van alle aderen, welke ader "aer ftrekt en verdeelt met klevne afspruytfels, Zommige groot, andere kleynder, de welke Joopen door het geheel lichaem, en in alle de v'er beenen, ende nemen haer eynde in de vier °eten : nochtans is het geraedzaem zoo naeby aen het deel te laeten daer het quaed is, als het mogelyk is, om het quaed te ontlaften, ofte, °m deri toevloed daer van af te leyden. XIV. HOOFD-DEEL.
Van Pillen voor veelderkande onserondheyd.
-L \ EF.MT Rabarber, een half lood, Aloë een once,
Wet Agancus, Coloquint, Gentiane'en Dujvels- <*•«*,' van elks een half lood, te faemen geftoo- ten, en dan gemengd met een vierendeel Honing, en een half pond Boter^ te ftmen tot pillen ge- maekt, elke gifce het derde deel hier van,ider reyze met een half pintjen fVyn en een half pintjen Olie van Oljven ingegeven, dry dagen «aer .malkanderen, ofte 't en waere het Peird «en derden dag veel te fterk purgeerde, dan moet men zoo lang ophouden tot het purgeeren gedaert is Deze pillen zvn mede goed voor dampigheyd. Pillen. Deze onderftaende pillen zyn goed voor afge- |
||||
|
r
|
||||||
|
34 Hulpmiddelen voor de Peirden.
reden Peirden, 't zy op de groote Jagt, ofte op
groote reyzen; zy zyn ook niet fterk purgee- rende, maer liebben eene buytengewoone kracht, om te verfterken en te verkloeken alle verlorene krachten, zoo inwendig als uytwendig. Neemt gemaelen Zout-hout en Sujker van elk»
een once, kleyn geftooten, met een dragma Safi ■feraen, een lood Metridaet, een once Honing , en een lood Kaneele, fyn geftooten, met een weynig Tarwe-meel, en zoo veel Boter, tot dat het tot pillen kan gebragt worden ; en dan de pillen ge- rold in een weynig Sujker, op dat-ze door de zoetigheyd konnen ingenomen worden ; als deze pillen ingenomen zyn, moet men dit doorfpoe' len met een half pintjen Bier ofie IVjn. ———^«■^■^■^^— XV. HOOFD-DEEL,
Voor dumpige Peirden.
De dampigheyd is een buytengewoon quaed
accident, en heeft verfcheyde oorzueken, waef uyt het zelve fpruyt ofte voordkomt ; zommige krygen het, om dat-ze veeltyds zeer onbetae- melyk hard en uyt den adem gereden worden* ofte tegen de nature overjaegt : andere krygen liet zomtyds, om dat-ze veel bereden worden op drooge wegen in groot ftof, die dap doof het loopen in de ftoftige wegen dit ftof zoo in het iyr'krygen, en worden zoo verftopt van bortf ofte longe-pypen, dat zy dampig worden. Het. gebeurt ook wel, dat zommige met deze ziekte beimet worden, om dat-ze veel ftoffig ofte |
||||||
|
i
|
||||||
|
• Hulpmiddelen voor de Peirden. gr
verf? i h0ey komen te eten'ofte vermufte ofte
[tlkte haver, ofce andere quaede fouragie in rU? n ' °fte Zommige ook wel door eenige
wendige ziekten, die dan door eenige groote ?ft j oit bra"d de longe van binnen in het lyf
zoodanig komen te beichaedigen, dat de longe-
Pypenverltoppen, ofce dat de longe zelfs'haere
imetyke beweginge niet heeft ; derhalven zvn
- e qaaelen zeer zwaer om te genezen, voör-
'«emendiyk van oude Peirden ; maer indien die
en wat jong zyn, valt het doch veel lichter.
en eer^en ' als men begint ieds te onderne-
voór T ide?f ziekte te genezen> zoo zal men
ind Peirden, die befmetzvn, eerft wat
doet neUsug'aten fPuyten' gelYk men d»e Peirden
> welke van eenigen Droes befmet zyn, om
longe-pypen des te beter te openen ; dit dan
Qus eenige dagen gedaen zynde, en daer door
2a, Veel gapend hebbende als het mogelyk is,
het \Y S e«e PurSatie inêeven i geivk in
jar , v- Wootd-deel gefchreven ftaetj en naer on d e-pUrgatie Wel gewerkt heeft » zal 't men
laetp6" Vierden dag naer de purgatie aen den hals werk" : imen m0et ook' zo° Iang deze purgatie
mele ' het Peird geene haver, maer natte Ze- men ,met ee" weynig Honing daer onder ge- dri-?b ' ^ten gebruyken » en geduriglvk laeten mPl ■fattr met Ro¥ë^^^ 't zy dan dat
e" med'cynen geeft ofte niet.
1\ aer het purgeeren en laeten, zal men het vvf
' uiter-een-volgende dagen het poeder Diapente ^ waer van den toeftel in het XX. Hoofd-deel te r o
|
||||
|
f
|
|||||
|
36 Hulpmiddelen voor de Peirden.
zien is) op de volgende wyze ingeven : Neemt
alle die dageq ideren dag een once Diapente , met een once Honing, en het vierde van een kanne Hier, alle morgenden lauw ofte effen warm ge- maekt, ingegeven, en een ure laeten vaften; deze vyf dagen dan voor-by zynde, alfdan we- derom gepurgeert, en alzoo voordgegaen gelyk als vooren. Op deze wyze zyn'er vele genezen, ja zommige met niet meer als met dit boven- itaende, en dat dan acht dagen achtervolgt ; zom- mige moeten het wel veer-thien dagen, andere een maend lang gebruyken ; want deze ziekten 7;yn zeer verfchiUende, daerom moet men veel- tyds verfcheyde medicamenten gebruyken, na "dat het quaed ofte ongemak zig fchikt. Noch voor de Dampighejd.
Neemt Aloë een once, Zeneblaen een lood;
A-garicus een lood, een lood van.'t poeyer Dia* pente, met noch een lood van 't poeyer van Qldeiiburg; dit alles wel geftooten en gemengd met een half pond Boter, en daer pillen van ge- t maekt en ingegeven, en zoo ras die pillen inge- geven zyn, dan moe-t men daer een half-pints Olie van (jlyven, met een half-pinte IVjn ofte Mier daer op in den hals gieten, om door t& fpoelen ; ook is het noodig niet veel hoy te ge- ven om te eten, maer den meeften tyd wat ftroy » men moet-ze ook wel zomtyds laeten, bezon- derlyk aen den hals, en als mende Peirden wel ïaet bloeden, dan zal men nemen het afgelaetef bloed en het ingeven onder wat zemelen, oitf |
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirdén, 37
e Zlen °* het eten wilt, dit is mede zeer goed:
lTien moet gedurig wat in den neus fpuyten,
'°.m mede de longe-pypen te openen, en gedu-
rig'yk natte zemelen te eten geven.
Een ander voor Dampigheyd.
Aeemt een pond Canan-fuyker, een pond en naif rauw Verkens-fpek, een half- pinte Boom-olle, «iet noch zoo veel Rogge-meel, dat men pillen daer van kan maeken; dit alles in den mortier Wel door malkanderengeftooten, en dan de pil— en ingegeven -, daer naer als de pillen ingenomen zyn, zal men een half-pinte Bier ofte ' Wyn , met een once Olie van Olyven ingeven,} om de Puien door te fpoelen. Een ander.
^ eémt Dïagridïum en Aloë, van elks een lood, e^n weynig gekokt met een pinte hier, als her gekokt is, daer onder gedaen een önce Honing, en dan te famen Warm ingegeven, alle dry Utlgen eens, zoo lang als gy het goed vind. Een ander voor Dampigheyd.
■lAeemt Cardemoneen Once ; AJJ'aFetida, Arif-
° ochia en Alants-vortel, van elks een lood ;
jntiane-wortel een once ; gemaelen Zoet-hout en
nJs-\aed., van elks vier oneen; Lmvas^aed,
. ^rreu'ey en Zeven-boom, van eîks een'once, dit
'"Hes onder malkander geftoótén tot poeyef ; en
l1 s men dit gebruyken wilt, zoo zal men M-
men eenen lepel vol m een glffs Hier oft 0yn,
Warm gemaekt en ingegeven eens dags.
|
|||
|
38 Hulpmiddelen voor de Peirden.
XVI. HOOFD-DEEL.
Voor den Hoeft der Peirden.
JL/en hoeft is wel veeltyds een eenvoudig ge-
brek, bet welk men in 't eerfte weynig a,gt ? maer daer kan veel quaed uytfpruytenihet komt zomtyds uyt eene kleyne oorzaeke, veeltyds als een Peird verhit is, en daer op veikoud, het welk d;in eenige rauwigheyd in de kele komt te krygen; andere krygen eenige verftoppinge ofte eenige verdrooginge in de longe, het gene alfdan kuchchen en hoeften veroorzaekt, waef door-ze zig zoodanig van binnen konnen for- ceeren, dat ze daer door berftinge van eenige aderen ofte fcheuringe aen de longe ofte longe- pypen bekomen, gelyk wy dikwils bevonden hebben; daerom is 't geheel noodzuekelyk zulks "voor te komen zoo haeft als 't mogelyk is. Ten eerften : het is zeer goed het Peird te laeten, het bloed opte vangen, daer wat Zemelen on' der gemengd en laeten op-eten, en daer naer de jD/tf/^wegebruykt, gelyk voorzeyd is>ofte eenige van de andere poeyers. Een ander voor den Hoep.
Neemt eene kanne rooden fVyn, een once
Zoet-hout, een lood Anys-7^aedy een vierendeel Vjgen, een lood Greyn, dit te famen gezoden met de kanne Wjn en eene pinte Water, tot op de helft, dan door. eene doek gedaen en ingej geven, de Fjgen mede in den mond gefteken |
||||
|
Hu'pmiddelen voor de Peirden. 39
Cn laeten opflikken, ende daneene ure daer op
gereden ofte gewandelt. Een ander voor den Hoeft.
JVeemt Drop van Zout-hout, in 't water geleyt, aet het fmilten, en dan dat water genomen eu een vierendeel Rarjnen daer in gekokt, dat «oor eenen doek gedaen noch warm zynde, daer by gedaen een \ra\f lood ^eneetfeaen Driakel, en voords ingegeven en warm toegedekt \ dit zoo gedaen zynde vericheyde dagen alle morgen- öen, is honderd-mael goed bevonden. Een ander voor den Hoep.
■I^eemt Honds-draf en Longe-kruyd, het welk •3en Eykenboomen waft, Zeven-boom en Lavas ,• eze kruyden t'famea gefneden, en onder het oedfel te eten gegeven , is mede goed. Eén ander voor den Hoeft.
-f> eemt Looken Ujen, met Zoete-melkgçkokt, een bolleken met eene groote Uje, gekokt met twee kannen Melk. daer van dry-mael dags een eyn hoornjen vol ingegeven ; maer men moet elke reyze niet veel (effens geven, de Peirden Zouden anders ziek daer van worden. Een ander voor den Hoeji. Of het gebeurde, dat den hoeft niet wel wilde 0vergaen, zoo neemt een half-pond Boter, een erendeel Rooien-honing, een once Aloë, met een once Senebladen ,• Rabarber, Coloquinte Lau- pC«. effeni var- elks twee dragma; een dragma ajieraen, alles wel geftooten, met noch een |
||||
|
40 Hulpmiddelen voor de Peirderu.
once Metridaet, en daer pillen van gemaakt en
ingegeven. Dit is eene buyten-gewoonelyke Re- medie; want Jit purgeert en verwarmt. Indien het Peird kleyn ofte tenger, ofte zeer zwak waere, zoo kan men de gift'e wat verminderen enmaerde helft oft een derde nemen, nadat men verftandiglyk oordeelen zal de beefte te konnen verdraegen. Want dit is de maete van een groot fterk Peird; en is'er noch ieds meer noodig, men kan de poeyers ook mede gebruyken, hier vooren verhaeld, als de Diapente en andere. Een ander voor den Hoejt.
Neemt twee ponden Honing, twee oneen van
het poeyer Diapente, een once Zeven-Hoom kleyn geftooten, met twee bollen Look, fchoon ge- ïcheld en fyn gefneden, onder malkanderen ge- mengd, en hier van alle dagen twee lepels vol met een pinte Bier ingegeven en warm gemaekt, dit moet des morgens ingegeven worden eer zy gedronken hebben , en dan eene ure ofte twee laeten vaften. Noch een ander voor het 7elve.
Neemt een half pond Ra7jnen, met een once
Drop van Zoet-hout, gekokt met een vierendeel Lyn-raed ofte Lj nraed-meel, met eene kannç Bier, en dat ingegeven alle twee dagen eens , zoo lang gy het goed vind. Noch een ander voor den Hoeft,
Neemt Honds-draf, Schel-krujd, Peper-nor*
tel, van elks een lood, met eene kanne Bier gekokt en warm ingegeven. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 4I
|
|||||
|
XVII. HOOFD-DEEL.
Om magere Peirden. ie doen groeven.
~1et gebeurt dikwils, dat de Peirden niet wil-
en groeyen ofte toenemen, niet-tegenftaende die
^el behandelt worden, zoomoet dan gezocht worden naede oorzaeke, fchoon men die niet wel 'inden kan -, nochtans moet daer eenige reden v
fy», vvaerom die Beeften niet groeyen konnen, 1 zy dan door eene bedorve maege ofte bedorven
'oed , alsmede zomtyds door eenen grooten
"rand ofte vnurigheyd. Voor eerft zal mende aparte groote zenuwen achter onderden buyk in £e -flanke los hielen, en van den buyk los trek- eni die daer al gemeynelyk zyn aengtflagen,
°P dat den buyk des te beter zal konnen uyt- etten, en dan het Peird eene purgatie ingege-
ven twee-mael in acht dagen, vier dagen naer lilajkanderen, en twee-mael bloed laeten; zulks gedaen zyn.de, moet men dit naervolgcnde me- ü>cyn ingeven. aer dat het Peird is aen beyde zyden los
getrokken, en verfcheyde-dagen wel gefmeird,, aei' het los getrokken is, met Popeüoen-ralve
Pn / 1 ƒ 7 P ^
LJeatthea ,• d;!n tot twee-mael in acht ofte thicn
p13 We* gepurgeert, en twee ofte dry-maef gtlaeten, en dan gegeven als volgt; J^eemt een ìratf-p'mte Mout, met twee fpins:
-emelen, $e {itmen in eenen ketel ofte pot ge- . aen, met zoo veel IVater als daer toe noodig 's ftm te keken; laet het wel hard kok», e»' |
|||||
|
42 Hulpmiddelen voor de Peirden.
als het gekokc is, geeft het daer van wat warm in,
en laet het heet op-eten zoo veel afs het wilt, en daer naer van 't nat drinken, en dan in plaetfe van haver te geven, zoo zal men Rogge onge- maelen en geheel, maer wat gekokt, doch niet lang, als alleen maer opgewelt, gebruyken ; dit bovenftaende nu zoo lang gegeven , dat men kan oordeelen dat het bloed wat verkoeld, en de maege wat gezuyverd is, en dan al zoetjens aen zyn gewoonelyk voeder weder geven -, mids nochtans al voords den Rogçe een weynig op- gekokt, en elke reyze wat onder de Haver ge- daen. Dit is dikwils geprobeerd, en altyd goed bevonden, en hier door zyn de Peirden in kor* ten tyd zeer wel aen den groey gebragt. Van gelyken gemaelen Gerfie engemaelen Boone-meel 'elke reyze onder de Haver gegeven, en met Bïer^ Ke ne-melk ofte Zurewey gedurig nat ge- maekt, doet mede wel groeyen. Noch een ander voor het yelve.
Wanneer de Peirden tot twee-mael zyn ge-
purgeerd, het welk eerll noodzaekelyk moet wezen, om alle quaede bedei'rTeniflen uyt het lichaem te dry ven, en twee-mael gelaeten om mede het bloed wat te verminderen, om dat het overig van 't bloed zig zei ven wat beter kan zuy veren ; dit gedaen zynde, zal men be- ginnen met zachte middelen te voeren, eerft een half voerjen Haver met wat Roggen-meel', dus eenige dagen gevoerd hebbende, dan laeten maelen, Gerjt, Boonen en Kennïp-r^aed, en daer |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 43
van gegeven, mier het eten van het gewoonelyk
Voer, een korf ken von dit voorzeyd meel wat nat gemaekt met water : en indien men wat Kogge eerft onder de Haver geeft, het is zoo Veel te beter ; en tuffchen beyde zomtyds noch J^at van de voorzeyde poeyers gegeven- gelyk nier-vooren is gezeyd, want die dienen voor alle ongezondheyd. XVIII. HOOFD-DEEL.
Voor Schurft,
Ti
-l/eze ziekte is zeer befmettelyk, en is een
groot quaed , als het zig onder de Peirden ver- Ipreyd; gaende van het een op het ander over, tot zoo veel als'er zyn, indien-ze niet by tyds geholpen worden. De oorzaeke, waer uyt deze ziekte fpruyt, is deze : door koude en groote ongemakken;iaet in het jaer in de weyde; in den Herfttyd in koude en regen ; ook uyt quaed bloed , het welk vergadert door quaede foura- gien. Als dit nu de Beeften overkomt, kan men aie wel genezen met waflchen enfmeiren in kor- ten tyd ; maer als dit quaed fchielyk word ge- nezen , zoo trekt liet fenyn daer uyt, dat het ZIg weder nae binnen begeeft, en brengt zom- tyds eene quaedere Ziekte voord als de voor- gaande ; derhalven is het noodzaekelyk, dat men eerlt eenige medicamenten geeft van binnen, Zoo wel als buyten, waer toe bequaern zyn de poeyers hier vooren, ofte eenige purgatien, en |
||||
|
44 Hulpmiddelen voor de Pebden.
het iaeten, om zoo wet van binnen te zuyve-
ren als van buyten.
Remedie voor het Schurft.
Neemt en maekt eerft eene Loog van AJfchen ,
en wafcht het daer mede fchoon af tot den grond toe, laet het dan droosden, en droog zynde, neemt een pond Reufel ofte Verkens-vet, met een lood Opriment, een once Eufoibium , een lood fpaenfche Vliegen vil te famen fyn geftooten , een once Zwavel mede fyn geftooten, en alles onder malkander gemengeld tot eene zalve, fmeirt daer mede zeer dun, en een weynig warm ingedroogd, laet het dan vier ofte vyf dagen zonder ieds meer te doen-, fmeirt het dan alleen met warm gefmolten Reajel om de retiven los te maeken , en daer naer, als her ?,fgevallen is, wafcht het met Ar^jn en Water af, ofte Bran- dewjn en ander water het gene bequaem is om wonden te genezen ; want aldus gedaen zynde, zoo is het fchurft dood. Noch een ander voor het Schurft.
Neemt een pond Vetkens-vtt gefmolten, en
laet het koud worden ; neemt dan een lood Zwavel zeer fyn tot poeyer geftooten ; neemt dan zes lood Quik-/dve,', en dit Quik-rjlver zoo L lang gebroken ofte gevreven, dat het ganfeh van-een is ; daer by gedaen een lood Euforbium, met een lood en half Cantarides (fpaenfche Vüc- gen), fmeirt daer mede twee-mael in acht da- gen, en als de fchobbens beginnen los te gaen en afte vallen, wafcht het dan zomwylen met Zeep-water, om weder fchoon te maeken. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Pelrden. 45
Noch een ander voor het Schurft.
Neemt eep mudd^ken ofte dry halfjens Olie i'an Kerinip-raed, met een once fpaenfche Vlie- §ent fyn geftooten, onder malkanderen gekokt, en fmcirt daer mede heef, maer eerft moet het al mede met Looge gewaffchen worden, en we- derom droog zynde dan gefmeirt worden. Een ander voor het Schurft. Neemt een half vierendeel vît Vitriol, dat gekokt met eenespinte IVyn-A^yn en daer mede , gewaffchen. Noch voor het Schurft.
Neemt eene once Boter, met dry oneen Can- tandes ofte fpaenfche Vliegen , geftooten geheet fyn, met deze Boter eens opgekokt tot eene zalve, en daer eens mede gefaseerd ; laet het daer mede blyven .tot dat alles van zelfs afvalt, *n daer naer met Boter alleen genezen. Noch eens. Dit is van weynig amflag en zeer licht te bereyden. Neemt fpaenfche Vliegen en witte Pre- ùpitaet, van elks een half-lood, wel fyn ge- ftooten : mengt dit onder Ctmys-7Kalve, en doet'er een weynig Nagel-olie by, om de fmeirigheyd °es te beter te bekomen. Nota : alle deze fmei- ringen moeten fterk gevreven worden, op dat de zelve te beter in de huyd kan indringen. XIX. HO O F D-D E E L.
Om de Vliegen te verdryven,
XXkt gebeurt veeltyds , dat de Peirden ge-
quetft zyn ofte eenige wonden hebben, ofte 00K |
||||
|
46 Hulpmiddelen voor de Peirden.
eenigzins ziek zyn in den Zomer, dat-ze fchrik-
kelyk van de vliegen gequelt worden ; daer voor zal men nemen Olie van Bay en, en Olie van Oljien, van elks even veel, dat gekokt met Appel C&loquint^ en daer mede geimeird rond de wonde met eene fpongie, die daer in is nat gemaekt, is mede goed voor andere Peirden, men kan-ze het geheel lyf over fmeiren : men kan ook zoo veel ofte zoo weynig maeken als men van noode heeft, al waer het voor ver- fcheyde Peirden. P"»"
XX. H O O F D - D E E L.
Dranken voor alderhande Ziekten.
JHLet is wel waer, dat men behoorde alle ziek-
ten wel te kennen, eer men daer eenige Re^ medien toe quam te geven, maer nochtans ge- beurt het onder de beile en verftandigfte wel, dat men niet recht de ziekten kan onderfchey- den, en dat men met kleyne ofte gemeyne middelen niet kan verwinnen-, daerom zoo heb- ben wy van deze buytengewoone doordringende medicamenten, die men moet gebruyken om eenige groote uy twerkinge te doen, om dat men ziet, dat de lichaemen zoo hard geïnfecteerd ofte aengetaft zyn, dat die eenige krachtige me- dicyne noodig hebben. Maer alle ziekten , die geheel ichielyk bykomen, daer kan men niet altyd deze purgeerende medicamenten toe ge- bruyken, en dat om tweederley oorzaeken, te weten : eerft, om dat deze dranken, daer Wy |
||||
|
- hulpmiddelen voor de Peirden. 47
1 an 'Pfeken, des anderendags hunne uytwer-
'oge eerft hebben., het welk zoodanige ziekten,
e lc"ielyk aenkomen, geenzins konnen ofte
ogen lyden. Ten anderen, zoo is het ook zoo-
anig met deze ziekten gelegen, dat zoo wanneer
en haer eenige pürgatieti in g-af, dien groo-
envliegenden brand zoude dan ook uyt alle
eelen van het lichaem nae binnen vliegen, en
et bchaem met kracht overweldigen; zoo dat
^ _'e m tyd van heete ofte befmettelyke ziekten
iet konnen gebruykt worden, maer wel in vele
ndere, als verouderde ofte ftilftaende ziekten,
m alle ongezondheyd uyt het lichaem weg te
c oen en te verdry ven. Dit ziet men voornae-'
«lendlvk aen oude ziekten; doch niet in eenige
ichielyke overvallen, gelyk Vyver, Colyk,
leuris ofte zoodanige die haeftig aenkomen,
jnaer wel voor alle andere ziekten ofte krank-
jeden die een Peird onderhal ving zyn : 't zy
tn verftoPpinge van de longe, de milte, lever,
_ te vervuylde maege, en vele andere om het
oed te zuyveren, zoo dat het eenen grooten
h ft ÌS' om een ^eird in alIe gezondheyd te
Pur gade.
^eemt Coloquinteen once; Agaricus enZene-
asn , van elks een lood ; Aloë een once, Rabar-
•il7en ^v&tàmhzxx elks èco lood en half; dit
_ 'es onder eikanderen geftooten tot poeyer, dan
gemengd met een half pond Boter en een half
^rendeel ponds Honing,; dit te famen onder el-
nderen gekneed gelyk deeg, en dan tot pillen
|
||||
|
4 S Hulpmiddelen voor de Peirden.
gemaekt zoo groot als kleyne hoender-eyeren.
Men geeft deze in, met het Peird den kop om- hoog te trekken, en de tonge met de eene hand een weyning uytgehaeld, de pillen zoo diep met de hand in de kele ftekende als het mogelyk is ; en zoo ras de pillen ingefteken zyn, moet men de tonge los laeten, op dat het die feffens zoo doorflikke, dit zoo dikwils gedaeh als men eene pille infteekt. De pillen al door zynde, neemt dan eene pinte Raep-olie, ofte Olie van Olyven, met een glas fJ>yn ofte Bier onder malkanderen daer op inden hals gegoten, om zoo de pillen wel door te fpoelen; en dit foo gedaen zynde, laet het twee dagen zonder haver te geven maer in plaetfevan haver, geeft het een korf ken Zemelen, nat gemaekt, dan zal het des anderendags pur- geeren ; en indien het twee ofte dry dagen geheel flerk purgeert, geeft het dan wat drooge Zeme^ len ofte wat Tarwen-meel te eten, om weder te floppen; maer als het niet al te fterk purgeert, zoo is het niet noodig. JVocli een ander die wat minder is, maer ook r^eer goed.
Neemt een pond rauw Spek, legt het eenen nacht in 't water om te weeken , en dan fchoon afgewaffchen, ftoot het in een vyzel tot poeyer, doet daer onder eene once Aloë, met een lood Rabarber, daer pillen van gemaekt en zoo inge- geven, gelyk te vooren gezeyd is; en daer op gegoten eene pint Olie met een glas Bier, als te vooren. Een ander, '
Neemt een kaone Olie en eene pinte Zoete-melfr,
met !
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 49
,TJet eenen bol Look, en zoo veel Zeven~bo»m
geftoóten als in eene fchaele van een hoender-ejf pflj den Look kleyn gefneden, en te famea ingegeven. Poeyer Royale.
Dit Poeyer Royale is van groote deugd, te
Weten : voor veelderhande ongemakken en ziek- ten , Wormen, Schurft, Droes, voor Wormen in de maege, en voor vele andere ongevallen. Men bereyd dit poeyer op de volgende wyze, neemt hier van elke reyze een once onder een glas warm Bier gedaen en ingegeven, ofte onder Wat zemelen met haver te eten gegeven, het jaegt veel ongezondheyd uyt het lyf ; dit poeyer zalmenmaeken van Baccarum-Laury, Aroftohchi- Rotundi, Semen-Sillery , Montani, Radix Cardo Patio., Enulla Campana, Gentiana, lange Peper, Sulpheri Citrini, van elks dry oncen; Ellebori stlbi, & JVigri, van elks een once ; Safferaen twee dragma, alles onder malkander geftooten en bewaert in een lederen zaksken, tot dat men t noodig heeft, dit is een ongemeyne goede Remedie. XXI. HOOFD-DEEL.
Het Poeyer Diapente.
•L'IT Poeyer Diapente is een verrnaerd poeyer,
'iet welk groote deugden en krachten heeft voor alderhande ziekten, welkers deugt niet kan be- delt worden ; men zal dan nemen Gentiana, t-orbejjen, Mirrhe, Yvoir gerafpt, AriftoloeAia- D
|
||||
|
go Hulpmiddelen vf>or de Penden.
Rotando:, van elks vier oneen -, Safferaen twee
dragma, dat orider malkander geftooten tot poeyer, en gemengd met twee pond Honing, en van deze Conferve dan genomen elke reyze eenen ofte twee lepels vol, met een half pintjen warm Bier ingegeven, is voor alderhande ziekten goed, en is eenen pngemeynen goeden middel. Het kan dus bewaert worden, en liet blyft al- tyd goed jaeren en dagen ; ofte men kan 't ook wel droog bewaeren, en alleenelyk mengelen op dien tyd, als men 't wilt gebruyken. Dit kan segeven worden io alderhande Ziekten; 't is ook mede goed.om eenen goeden adem te inaeken en om te loopen. XXII. HOOFD-DEEL.
Noch een ander Poeyer, genaenid la Dak.
JDit poeyer is mede buyten gemeen goed voor
alderhande ziekten : neemt Dtop van Zoet-hout, Carde-benedictus, Hifop, Sœnegnek, van elks ze» oneen ; Genei er~beejjen, Ennufia, Campana-worteU Trias, van elks vyfoneen ; Cardemon, Gentiantfi /Injtulochiai, Longœ zn Rotando:, van elks dry oneen; Comyn, Kaneel,■ Note-mufcaed, van elk* een half once; dit alles wel fyn geftooten er» door-gezift, en bewaert tot den tyd van noodi daer van ten hoogden twee oncsn ingegeve" 'met Bier ofte tïjn. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Pelrden.
|
|||||||
|
5ï
|
|||||||
|
X XII I. HOOFD-DEEL.
s Graven-poejer van Oldenburgk.
VvvIPOeyer -T g0eden adem te maeken; voor
dedvfni VOOi;Droes' voor Hoeft, en voor veel-
uernande ziekten. vieîendeJl ^^H' W* Fetida, een
oneen. !iP0ndsi H"on^ Hool.WOrtel, twee oneen' fanfworie/™ Gentiane, van e!ks twee indeel ^ Z "'" °"Ce ; <*WW> ee" vie-
/*«,,>! p ; Lawa*->L««t> twee oneen, ^r- tor?' eenonce; dit onder malkander geftooten da rPveyer; het,kan la«S bewaert wordend in«L eenen IePd vo1 met #"' ofte /Fy* XXIV. HOOF D-D E EL.
, fan den uytwendigen Worm,
veef;LW0rm is 'T befme»e'yke ziekte; komt
en bektvf'yt ?Uaed VerSald bloed ' het fPr"yt
vl yft ook over aen andere PeirJen ofte l* eemge beftnette fta.len, ofte ongezond 'voed! d*e verfcnne;Pefe ziektf is g«ezelyk, hoe wel
quaeSr iy JerIey,,S ' de eene ls we,leen weJniff SU1 a,ï de andere-™er nochtans zyn 2Ï eerftp y llemed,en da" voor ichryven. Ten
eenen US!!™ 'T °nCe Ga^a Seftoote*. en
cn nacht ie weeken gezet in eene pinte fVjn^ D a
|
|||||||
|
§ì Hulpmiddelen voor de Peirden,
's morgens ingegeven, 's anderendags gelaetea
aen den hals, en den dag daer naer weder het zelve, tot dry dagen toe, en elke reyze den dag daer naer gelaeten, mede dry dagen ; als deze zes dagen voor-by zyn, te weten, dry dagen, gelyk gezeyd is , deze Gaüga alle dagen een once ingegeven, ende dan elke reyze eenen dag tuffchen beyde bloed gelaeten, mede tot dry-mael, hier mede zal men dan ophouden dry ofte vier dagen ; dit dan gedaen zyude zal 't men eene purgatie ingeven, op dat allen brand en vuurigheyd, die noch in 't lichaem mogte zyn, des te beter af zette. Dit is eene zekere Reme- die, die noyt faelt ; indien daer noch ieds waere het gene alfdan noch niet genezen is, dat ver- dwynt van zelfs. Noch een ander voor den Worm.
Neemt rauwe ofte ongeprepareerde Antimo*
nium vier oneen, met een lood hleboris, t'famen kleyn geftooten, en hier van alle dagen 's mor- gens een lood onder de haver met een weynig Roggen-meel gemengd, en te eten gegeven •, maef men moet de haver wat nat maeken, ofte an- ders zoude het poeyer daer uyt vallen op den grond der kribbe, en alle dry dagen het Peird bloed laeten : a!s nu deze voorzeyde medica- menten zoo gebruykt zyn, dan eene purgatie ingegeven,om alle quaede corruptien ofte cenige ongemakken , die in 't lichaem mogten zyn» uyt te dry ven, op dat zy te gezonder mogefl zyn en blyven. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de P&irden, 53
Een ander voor den Worm,
Den Worm word ook menigmael genezen
zonder ieds in te geven, alleen met fmeiren. Neemt een pond Terpentyn, een vyfde deel Teêry met een muddeken Traen ,• dit onder malkander gemengd, dan ziedend heet gemaekt, en zoo al kokend heet met een borftelken daer op geftre- ken, dry dagen naer malkander, en laeten 't °an zoo eenige dagen ftil geworden; daer-naer de wonden te genezen met wat Kalk daer op geftreken, ofte anders alleen met koud water gewaffchen, dus geneeft het van zelfs. Een ander voor den Worm. Neemt Affa Fetida en /1ngeüca-wortely van
elks een lood, met een bolleken Looi, deze on- «er malkander geftooten, en in een linnen doeks- ken op het mond-ftuk van den toom gebonden, «et Pejrd in den mond gedaen, en laeten het Zoo op den toom ftaen vier-en-twintig uren, zonder eten ofte drinken ; hier mede zyn'er vele genezen, zonder ieds meer daer toe te doen. |
||||||
|
XXV. HOOFD-DEEL.
Voor het jLonge-vuur.
f-J-ET JLonge-vuur is eene zeer quaeie en be-
imettelykeziekte, waer van zeer vele Peirden en Beeften fterven ; daerom is het zeer noodig hier by tyds, zoo veel als het mogeiyk is, met °eze naervolgende Remedien die te helpen, waer mede vele honderde zyn geholpen ; maer |
||||||
|
54 Hulpmiddelen voor de Peirden.
dit moet men weten, dat deze ziekte, het Longe-
vuur, ten minften dryderley is : te weten, het eerfte is een heet peftilent droog vuur ; het tweede is.eene vochtige en waterachtige verrot- tinge,die van binnen ligt, rondom het hert, in de nobele partye ofte borii; het derde is een galachtig , zoo dat dit wel onderzocht moet wor- den, met welke van deze dry foorten de Betften befmetzyn;want elk accident moet ook nocdzae- fcelyk bezondere medicamenten hebben. Behal- vens dat deze dry ziekten zeer befmettelyk zyn, voornaemendlyk het-eerfte, het gene peftilen- tiael ofte befmettelyk is : d.iernaer het tweede, het galachtig, het welk ook zeer gevaerlyk is» terwyl het wel aen de geelzucht gelykt, om dat het bloed zyn zelven heeft vermengt met de galle, en de galle dan de overhand gekregen hebbende, daer door dan het geheel lichaem bederft. Het gene men peftilentiael noemt, ge- fchied zyne werkinge door groote hitte en ver- brandinge van het bloed, waer door het bloed zyn zelven komt te koken en te geften in het lichaem, en alzoo de leden des liehaems zoo verbrand, dat alles zwart word, gelyk öf het by het vuur ofte oven gebraden waer : hierom is dan wel noodzaekelyk te onderzoeken, wat kenteekens daer mogten zyn. Om zulks* nu re kennen en te onderfcheyden, en de kenteekens zoo veel te weten als' het mogelyk is, hebben wy daer veeltyds op befchouwt en bevonden» als men daer nauwkeurig op let, dat de o ogen voornaemendlyk altyd «ytbeelden deze dry |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 55
Zlekten, en elke ziekte bezonder; want de oogen
2yn rechte fpiegels waer in gy bemerken zult, Wanneer een Peird ofte andere Beefte befmet is lr>et het tweede, te weten, het nat ofte het ver- rot vuur; a!s gy de oogen open doet en binnen ln de oogen ziet, zoo zal het over-al vochtig en bleek zyn , en de aderkens en vlieskens mee eene bleeke ftoffe^ofte waterachtigheyd vervold : hier tegen zult gy aen de galachtige het zelve vocht geelachtig zien -, want als de ziekte van DWnen is, zoo zal die haer ook in de oogen Vert0°nen. De andere zult gy mede konnen be- merken, dewyl de groote hitte, die het ver- brand bloed geverft heeft, zulks klaer aentoont : Want dan zyn de oogen wederom veel donker- £er3 en de kleyne aderkens geheel rood ofte "i'uynachtig en zeer brandig; dus dat deze dry a,tyd zoo veel ondtrfcheyd hebben, dat het Wel is te kennen. Dit dan dus kennende, zoo leeft elk zyne bezondere remedie van doen ; erhalven is het noodig voor de vochtige ziekte
2oodanige remedien die ganfeh opdroogende ^yn, hoe-wel deze ziekte de alderquaedfle van eze dry voorzeyde is, om dat deze flymach-
'ge vochtige verrottinge door langerhand by
£?komen is, en de zelve binnen het middel- ct*ot huyfveft, zynde buyten maege ofte dar-
men, daer je medicamenten quaelyk konnen ygebragt worden ; waer door het komt, dat'er.
°°k weynige van geholpen worden, ofte men moet daer al by tyds by zyn. Tot de galach- 'Ee is noch wat beter raed toe, als de voorige,
|
||||
|
$6 Hulpmiddelen voor di Peirden.
mids het galachtig bloed wel ten deele kan af-
getapt worden , en met dragten ofte koppen nevens de dranken verbetert worden. De pes- tilentiale verhittinge en grooten brand word mede noch al veel geholpen door dragten, kop- pen , laeten en dranken, gelyk wy elk bezon- der zullen toonen. Remedie voor het nat Longe-vuur.
Teneerften zal men het Peird bloed laeten,
en dan koppen, dat is te zeggen, met het vier- kruyd achter de billen en voor aende borii, en dezen drank dan ingeven. Neemt gemaelen Pok-hout en lange Peper, van
elks een lood; Laurier-beejfen en Z'evenboom een once ; Galiga een lood ; te famen kleyn geftoo- ten en gekokt met eene kanne Sier en ingege- ven, en des anderendags wederom zoo veel; tot dry dagen naer malkanderen. Noch een ander voor het nat Longe-vuur.
Neemt voor zeven fluy vers Veneetfchen Dria-
lel, en voor vier ftuyvers Olie van Olyven, met een half pinte Brandewjn te famen ingegeven, daer mede hebbe ik'er dikwils vele genezen. Ikhebbe verfcheyde Peirden gehad, die ik dit zelve wel hebbe ingegeven, en daer by gelae- ten, het vier-kruyd geftekt, en lauw water al- tyd laeten drinken, ook zommige koud water, maer met Honing en Roggen-meel daer onder. Noeh een ander voor het r^elve.
Neemt Galiga een once, met lange Pepereen |
||||
|
u ir Hulpmiddelen voor de Pdrden. 57
half lood, geftooten tot poeyer, en met eerie
Pinte Zoetemelk ingegeven, dry dagen naer el- «anderen, alle dagen eens, en over ander dag «ens gelaeten en gekropt. Een andar.
Neemt Affa Fetida een half lood, Look een
bolleken, fchoon gefcheld, met wat Angelica m een doeksken,gebonden op het mond-ftuk. 0cà eenen anderen drank voor het Longe-vuur.
Neemt Boonjens Hool-wortel^ Bakelaer■, Ra-
barber zn Coloqmnt, van elks een once ; Eleboris "*#* ofte wit Vier-kruyd een half lood ; Ve- "**tfchen Driakel voor vier fluy vers, datt'famen gekokt met dry kannen Bier op het derde deel en in dry maef ingegeven. X XV I. HOOF D-D E E L.
Ee maniere tot het ujrtnemen van de TLoól uyt
den Voet. *» at aenbelangt de Zool uyt de voeten te
•pmen, is licht te doen; eerft moet men ron- dom de kanten los maeken tot het leven toe, en dan aen den punt ofte teen van den voet een "Weynig los maeken, tot zoo verre dat men eene nyp-tange daer kan onder krygen om te vatten,' ƒ" dan al zoetjens los maeken, tot dat men 't alzoo loffcnde, daer geheel uyttrekk Als nu zomtyds eenige kleyne accidenten in den voet ZvrS dat men niet genoodzaekt is de zool lang °P te houden, zoo kan men die in korten tvd |
||||
|
58 Hulpmiddelen voor de Peirden.
heelen met deze middelen : neemt Steen-kalk
gemengd met tVyn~a7Kyn, met een weynig Rott uyt defchouwe, maer weynig Roet ohe anders is het te heet; de compoütie zoo dik gemaekt als metfel-kalk, en dat alle dagen eens daerop gedaen is goed, of 't en waere'er eenige andere accidenten ofte quetfuren in de voeten waeren, dan behoeft men de zool zoo ras niet te gene- zen, dus is het beft met Terpentyn, dat geneeft mede wel, maer wat Jangzaemer ; op dat de wonden wat mogen weder by komen, en dan de wonden met de zool gelykelyk aenwaffen, daerom zoo is 't beter met den Terpentyn, dien geneeft zacht en langzaem. Ook mede geneeft zeer wel rwarte Zeepe vnet wat Kalk gemengd, ofte men neemt ook wel Egypfiacum met Spaens- groen ; men moet aityd zien hoe dat het accident gaetj maer mynen meeften tyd hebbe ik aityd het eerfte, te weten A\yn en Kalk, met een weynig Roet uyt de fchouwe zeer goed bevon- den, en 't is eene van de befte remedien; Joch men moet het niet te dun maeken, maer ten minften dat het pas nat is, hoe dikker hoe be- ter, ofte anders is het te fcherp; een weynig Roet en meeft Kalk heel dik, dat alle dagen eens daer op gedaen, geneeft zeer krachtig. Een ander.
Neemt rwarte Zeepe, met drooge Steen-kalk,
gemengd onder malkander, is mede zeer goed om op te droogen. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden,
|
|||||||
|
59
|
|||||||
|
x X V 1 I. H O O F D- D E E L-
Voor het V ernagehn.
■**-ls een Peerdvernageld is, het is zelden zoo
luaed , ofte het kan genezen worden zonder de Zool uyt te nemen, zomwylen met kleyne re- medien, voor eerft moet 'er wel gefocht wordea yaer den nagel die te hoog geflaegëo in 't leven 's, ofte waer 't gedrukt heeft; dan moet die P'attfe wel geopent worden tot het bloed toe, eu dan genomen een weynig Terpentyn, een wey- nig JVas en een weynig Ongel, en een weynig Raep-OlLe onder malkander zoetjens gefmolten niet heet maer lauw-warm daer ingegoten en met werk toegedekt, is zeer goed; ofte anders leemt van de kleyne BarndeneteU geftampt, en daer in geleyt, ofte alleenelyk Ongelmci Raep- 0"e daer ingegoten, helpt veeltyds zonder meer aen te doen; ofte neemt Terpentjn alleen, zoetjens gefmolten, en daer in gegoten met een weynig "werk daer op geleyt, het geneert; en indien de Voeten heet ofte hrandig worden, zoo moet men d'ier Koe-mi/i ombinden. x X V l 1 l. H O OF D- DE E L.
y oor alderhande Wonden, V 7^y gefchoten,
gejieken ofte andeajns. ^*xzoo de wonden aen de Peirden ofte andere
"eeflen konnen komen op verfcheyde wyzen ; ten eerften van de gene die gefchoten zyn , wan- |
|||||||
|
6o Hulpmiddelen voor de Peirden.
neer men bevind door het ent-yzer, dat de won-
de zeer diep ingaet, en den kogel daer noch in is Zoo moet men trachten met een lang dun ent-yzer den kogel te zotken met alle behendigheyd, dat men komen kan om den kogel te voelen, en als men Jien dan gevonden heeft, zoo moet men door een mftrument met een lepelken aen 't eynde , daer men den kogel kan mede onderfcheppen, den zdven uythaelen, zoo hetmogelyk is en de wonden voor aen, daer 't ingegaen is, openen, zoo wyd als het mogelyk is ; want hoe de won- den van vooren wyder zyn, hoe men daer beter en met meerder gemak eenige wieken ofte zal- ven kan inbrengen, en zullen veel lichter gene- zen; en by aldien men het niet opent, zoo zuygen de wonden voor toe, en verdikken hun zelven, en konnen van onder wyd uytdraegen ; maer dit dient ook mede in agt genomen te worden, zoo het gebeurde, dat eene fcheute ofte fteke aen den hals, ofte aen de beenen, ofte op eenige andere plaetfen was, dat men de wonden aen de andere zyde konde uytbrengen, dat het door en door konde gebragt worden, en dan aen beyde zyden geopend zynde, gelyk te vooren gezeyd is , zoo moet men daer een touwjen dot r trekken, het gene gevlochten moet worden vrn hayr nyt den"fteirt ofte maen , met een weynig vlas, het welk twee-mael zoo lang is als de wonde; dat dan door getrokken zynde, de touwe vet gefmeird met Bafiücum ofte met Ver- kens-Reufel, en laeten twee dagen tot aen dm derden dag ftil zitten, op dat de wonde aen t |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. €t
araegen mag komen, en als de wonde aen 't
draegen is, zoo moet men alle dagen eens de touwe fineiren met BajUicum en omtrekken; of net gevitldat het accident hard begon te zwel- en > eer het aen het draegen raekte, met dea eerften moet men zachte pappen (te weten : neemt een kop Roggen-meel, met zoo veel ge- ftooten Ljwyaed-koeken, een once Rébélus en een pond Reufel, laet dit te faemen met Bier tot Pap koken ; ofte neemt Wynmoer met Boter en k-6b6lus gekokt, is mede goed voor't gezwel) daer op voegen, om dtn brand daer uyt te hou- "e° -, en zoo ras de wonden beginnen te drae- 8en, dan gaen de gezwellen weg.'t En waere dat *ler in den Zomer-tyd was, zoo is ook zeer goed, en het heelt zeer krachtelyk, het Zap van Schtl- kr*ydofte Chehdonia genaemd, met Nachtfchade °»e Dolbajen, t'ftmen in een vyzel geftoöten. *n door eenen doek gedaen, daer mede gewaf- Ichen ofte ingefpuyt, en als de wonden aen 't genezen beginnen te komen, zoo wil het vleefch Zomtyds wel wat al te wçéldrig wuffen, en dan |s de zalve Bafilicus te zacht -, dan moet men ge- bruyken Egypfiacum, die is wat meer opdroo- gde, ofte cene andere groene wond-zalve, 0rte zoodanige zalven als men dan zal bequaem vinden. Noch voor wonden.
Nademael aen het cureeren der wonden veeï
's aengelegen , en veeltyds zoo gevaerïyk is, ja daer de dood wel naer volgt, zoo is 't d;:n nood- zaekely k dat men daer wei fcherpely k op behoort |
||||
|
6l Hulpmiddelen voor de Penden.
te letten, te weten : om te zien of de wonden
in ',t begin ook wel goede materie beginnen voord te brengen, en of het niet in plaetfe van de materie eenig zenuw-water uyt den mond geeft, aizoo veeltyds by de onkundige word voor goede dragt ofte goede materie gehouden, om dat die malkander niet zeer ongelyk zyn, maer het is geheel tegenftrydig ; want als het zenuw- water zig zelven eerft in den mond vertoont, ofte voor den dag komt, zoo is 't heel dun wa- ter, zeer heet en fcherp, het welk alle wonden bederft en zeer öntftelt, en word dan in de wonde geheel dik, gelyk of het goede dikke materie waer ; waer door vele mede worden bedrogen, die dan niet wel onderfcheyden, want het is dik, en zoo wat lilachtig, zoo dat het wel kan on- derfcheyden worden, als daer word opgelet. En indien het zig dan vertoont dit voorzeyd zenuw- ofte lee water, ofte ook zomtyds als de wonden 2yn ontfteld, 't zy dan door opzwellen oft uyt- puylen van 't vleefch, dat de wonden weder toegezogen ofte toegezwollen worden, het welk uvt de aderen ofte andere geftelteniffen word vöordgebragt, het gene dan de wonden zoodanig öntftelt, gelyk het zenuw-water hier vooren geztyd, zoude konnen doen, zoo is dan den beften raed, 't zy dan dat de omftelteniffe van de wonde komt v?tj 't voorzeyd zenuw-water ofte van 't toezwellen van de geftelteniffen, ofte waer van 't zoude mogen zyn, neemt dan en tracht met behendigheyd de wonde vol Terpentjn te fteken, 200 veel als men daer in krygen kany en dat tot |
||||
|
Hulpmiddelm. voor de Peïrden. 63
den grond toe, is 't mogelyk : én dan dezen
v°ürzeyden Terpentyn daer in gedaen hebbende, «eernt dan een yzer het welk de grootte ofte de «■kte van de wonde heeft, en gemakkelyk in °e wonde kan, gloeyt het, en fteekt het zoo neet in de wonde dat.het fnerkt, dan daer uyt- genomen en wederom vol Terpentyn gedaen, en aan het heet yzer daer wederom ingefteken, £e<yk te voorén, en dan een licht wieksken met *tTptntyn daer in gefteken; en of men zag dat let de eerfte maelniet wel wasgeftempt, zoo ^'<!' men het 's anderendags noch eens doen op °e zelve wyze ; maer indien 't niet zeer nood- 2aekelyk is, zoo zal men het noch wat inzien T°t 's anderendags. Dit is eene remedie daer men «•"e wonden mede kan meefter worden, als men d'H met verftand gebruykti, want het is min ofte meer als honderd-mael gebeurd, dat ik vele zwaere accidenten van zoodanige aerd hebbe ge- holpen, van andere, die by my zyn gekomen, °ie zonder dezen middel niemand had konnen genezen-, want dit is eene van de grootfte we- tenfchappen die in deze cure beftaet. Want alle wonden zyn gemakkelyk te genezen, als die zoo ^erregebragt zyn , dat-ze niet meer oppofeeren : "aerom is 't afderbeft, dat men de eerfte mael wat hard brand , hoe.ha.rder hoe beter gebrant, e'i hoe eerder genezen. Den Veneètfchen Ter- pztitjn js eene van dv befte zalven die men kan gebruyken ; maer men moet die eerft in koud water zoo lange vryven, dat die geheel wit en Zuyver word, dat al die vette vuyligheyd daer |
||||
|
64 Hulpmiddelen voor de Peirden.
uy t gezuy verd is ; deze is bequaem in alle quaede
wonden. En indien dan eenige oude wonden wat lang ftaen en niet wel willen genazen, zoo neemt een lood Ba/ilicum-zxlve, en daer onder gemengd een dragma Precipitaet, wel door malkander ge- roerd, daer plaellers van gemaekt, en daer op ofte in geleyt,neemt alle oude verrottinge wegi het doet de wonden zuy veren ende geneeft. Eene andere wjrf, die ^eer goed is.
Wanneer de wonde door eene fcheute, houtC
©ite fteek, ofte door de konfiè wyd genoeg ge- maekt is, en alles wat de genezinge hinderen kan uyt den weg is geruymd, zoo gebruykt de vol- gende zalve: Vcrkens~reuJJel, en Teipentyn even veel, iirooyt hier, wanneer dit kokend heet is zoo veel Afoë en Minhe onder, tot dat het eene be- quaeme zalve word ; verbind de wonde hier zoo lang mede tot dat het aen het draegen komt, als wanneer gy de Ferkens-reuffel verminderen en den Tirptntyn vermeerderen moet, ofte om de veran- deringe kan men het volgende zoo lang gebruy- ken a!s het noodig is, Har/t en IVas van elks twee lood, Terpentjn eenjood en half, Schaepen- Ongel een lood , Aloe en Minhe van elks een half lood , en op een kleyn vuur onder malkanderen gefmolten, is zeer goed. Wanneer het draegen begint te verminderen ,
Zoo kontgy uwen heel-middel dus veranderen, naemendlyk twee deelen Terpentjn, een deel Gummi Elemnii wit van gebrande MoJJelfchelpen wel fyn gedampt en gezift, de helft minder als |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 6j
voor eenige quetfure wilt gebruyken, zoo moet
ltlen de eerfte twee ofte dry dagen het Spaens- groen daer uyt laeten. X X X I I. HOOFD-DEEL.
Om Hip ericum-olie te maeken.
|
||||||||||||||||
|
D
|
||||||||||||||||
|
bu
|
EZE Hipericum-olie is eene treffelyke Olie,
|
|||||||||||||||
|
y ten-gewoon goed in alle flach van wonden;
iet geneert heel rus, voornaemendlyk in diepe lrigaende wonden ; het overtreft alle andere zal-. ven. Om deze te maeken, neemt een pond van e Bloemen van Hipericum van de flelen afge-
Phikt, met eene kanne Olie van Oljvent met <jene 0nce Xerpentjn te famen in een glazen Meliche gedaen en laeten 't zelve dry maenden in e Zonne ftaen, wel dicht toegeftopt, en dan is
let voImaekt ; hoe 't ouder word, hoe het beter is. |
||||||||||||||||
|
X X X I I I. HOOFD-D'E EL.
|
||||||||||||||||
|
N
|
Zalve voor diepe tPonden.
|
|||||||||||||||
|
^ EEftiT Terptntyn een pond, met een vieren-
^eel-ponds Olie van Oljven, met een lood Spaens»
Sroen, fyn geftooten, en onder elkander gedaen , een weynig laetende opkoken,en dan al roerende aeten koud worden. Ditgelykt wel eene Hechte a've, maer is evenwei zeer goed voor alle won- n- Daer zyn wel verfcheyde kruyden, die ook goed genezen, als men het zap daer uyt perii, ^n m de wonde doet, maer het dient met ver- tand gedaen te worden; want als de wonden E 2
|
||||||||||||||||
|
Pö Hulpmiddelen voor dé Peirden.
dikwüs zoo Itaen, dat het alles, wat men daer
in doet, maer opwaerds daer weder uytkomt, zoo zyn alfdan de zappen van de kruyden daer niet in bequaem, om dat de vochtigheden nae beneden zakken, en het droogen verhinderen-, daerom zoo moet men met een mager zalf ken dat van binnen zoeken te helpen, en zoo weynig vochtigheyd, als 't mogelyk is -, want hoe droo' ger zulke wonden konnen gehouden worden, hoé zy eerder genezen. Bene andere goede Zalve.
Neemt Celedorüe ofte Schel-kmyd ; Nacht' fchade^ Honds-draf, Camille-bloemen , Hipericon' roo7^en, deze alle onder malkanderen van elks een hand-vol in eenen mortier gedaen, maer eerft kleyngefneden,dangeflooten, enkleyngeflampt: voords in eenen verglafden pot gedaen, en dan genomen een pond Terpentyn, en een pond Olti van Olyven daer op gegoten , en wel ondef malkanderen geroerd, dit te famen in een gla' zen fieffche gedaen, en laet het twee maen^ den in de Zonne ftaen, dan afgenomen en uyt'j geperft,en daer onder gemengeld een half pond Verkens-reufel', met een half vierendeel iVasi te famen onder malkander laeten opkoken, eö al, roerende laeten koud worden. XXXIV. HOOFÜ-DEEl;|
Noch een doorgaende Zalve op harde Knobbels. -,
1\eemt Olie van Bay en, Olie van Lynryaed\
Popelwen, Dealthea;, met een weynig Terpentyrm |
||||
|
u
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden.x 69
olle> niet meer als een vierde deel van de andere
Vàen ,• men kan van de andere van elks even véél nemen,nadatmen veel ofte weynigmaeken wilt. Een ander.
Neemt de fcalveofte plaeftergenaemd Ranis
Cum Mercurio, twee lood, mengt daer onder een vierde deel lood Arfenicum, en een half lood ■Amalgama Mereurü, zoo genaemd : fmeir't hier eene plaefter van op rood leder, is veeltyds goed bevonden. t Volgende is ook eenen krachtigen middel.
Naemendlyk een half lood Campher, en een
achtfte-deerioods witte Precipitaet: dit met Aman- del-olie tot een fmeirig zalf ken gemaekt; redè- lyk dik op de knobbels gefmeird, en met een neet plat yzer daer maetelyk dicht opgehouden tot dat al den Camp her verteird is ; dit dags twee a dry reyzen gedaen, zal de knobbels doen verdwynen. Een ander v&or het relvfr
^ eemt Olie van Tichelen, Olie Philofophorum,
OUum Peter, onder malkander, is eene zeer door- dringende zalve om te fmeiren, op alle gefor- ceerde plaetfen, bezonderlyk aen de beenen. Een ander voor het r^elve, Neemt Popelioen - 7yalve, Olie van Boy en en
Dealthea, van elks een once, te famen onder fikander gekokt, met een muddeken Brandewyn, Js voor vele gebreken b'equaem, in zonderheyd voor verrukte zenuwen. Wanneer de Peirdeo |
||||
|
7 O Hulpmiddelen voor de Peirden.
onder het knauwen haer zelven binnen 's monds
byten, dat'er eene vervuylinge door deze coh- tufie ontftaet,en zelfs tot zweiren komen, zoo neemt voor eerft Honing van Roo7yen, twee dee- len, en een deel Brandewyn : ftrykt dit alle da- gen vier ofte vyf-mael met een borftelken aen de wonde. Voordert gy hier niet mede, zoo neemt Honing van Roo7en, Geeft van Lepelbladen en gecampherden Brandewyn, van elks een half lood, dit onder malkander gemengd en op de voorige wyze gebruykt. ■ XXXV. HOOFD-DEEL
Voor verrukte Zenuwen.
H et gebeurt veeltyds, dat de Peirden haere
zenuwen verrukken, zomtyds gebeurt het wel in de Travailles, als een Peird den achter-voet is opgenomen, en laeten hun dan eenigzins zak- ken, zoo kan dat lichtelyk gebeuren; het ge- beurt ook wel, dat het in een floot, ofte put, gevallen is, en aldaer met groot geweld uyt wil fpringen, zoo dat het daer door ganfch lam zoude konnen worden. Dan moet men de zenu- wen eerft met Terpentyn-olie en Spyk-oliebeûry ken, op dat het wat hard beginne te zwellen; want hoe het meerder zwelt, hoe eerder het genezen word; daerom moet men deze heettf oliennoch met een yzer zeer warm indroegen: en als dit nu zoo acht dagen is gedaen, dan moet inen wat ophouden, en ftoven de voorzeyde partye wederom ganfeh af, op dat het been f |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. jm
weder öntzwollen, ofte het gezwel, het gene
van het fmeiren was veroorzaekt, wat Hinkt. Hervat dan wederom het fmeiren met de voor- zeydezalve, ontrent acht dagen, en dan eenige ^agen met Motr van IVyn gebaeyt, alle dagen heel warm, en dan daer-naer met Brandewyn gevreven, tot dat het volkomen genezen is. Het geneeft altyd wel, maer wat langzaem en met groote moeyte, en men moet ahyd aen de bin- nenzyde meeft fmeiren. Noch eene ralue, om te fmeiren.
Neemt Olie van Laurier-beejfen, Dealihea^
Popelioen-7Kalve , en Olie van Camille van elks een once, onder malkander gefmolten, en daer mede gefmeird. XXXVI. HOOFD-DEEL.
Voor eenen verdraeyden ofte eenen verrukten Hals.
H et gebeurt zomtyds dat een Peird valt op
zynenhals, zoo dat de wervelbeenderen in den hals met groote kracht haer verbuygen ofte ver- dringen uyt haere ordentelyke plaetfe ; dus moet dan het Peird met eenen fty ven hals gaen „ en het gebeurt dikwils , dat de wervelbeenderen uyt hunne plaetfe zyn. Dit kan ook komen, dat de Peirden met eenen harden loop tegen eenige bpo- nien ofte paelen loopen, ofte op andere wyzen , in het opftaen met zig ergens tegen te ftooten. Om dit te herftellen zoo brengt het Peire in de TravaiU.it, ofte Nood-fial, en bind het met een |
||||
|
7 2 Hulpmiddelen voor de Peirden.
halfter, die zeer fterk is, hoog boven aen met een
bloksken onder beyde de voorfte voeten , wel eenen voet hoog, en als het dan daer op ftaet en op gebonden is, zoo moet men dat bloksken on- der zyne voeten weg 'trekken , en laeten het zoo met een ruk hangen, op dat de wervelbeenderen dus met een ruk ofte draey wederom mogten in- fchieten; en als men zoude bemerken, dat den hals nae de eene ofte andere zyde ergens waere iwtgeweken, ofte aen de eene zeyde eenen knob- bel waere, en aen de andere zyde eenige hollig- heyd ofte leegte, zoo moet men eerft, eer men het in.de Travailüe op-hangt, op de zeyde neder leggen, en dan een zwaer gewigt daer op douwen ofte vryvende zoo hard nae beneden als men kan, en den hals met eens mans-knie nederhouden, en bet hoofd op beurt, om het zoo met kracht : weder den anderen weg door te dringen ; brengt t het dan daer naer met het hoofd om-hoog, en j rukt het dan zoo in de lengde, en voord gefmeird ; en geftofd, gelyk hier vooren gefchreven is van de verrukte zenuwen. |
||||||
|
XXXVII. HOOFD-DEEL.
y oor de verjiuykte Koot.
w anneePv een Peird de koot aen eenen voet,
't zy vooren ofte achter, door loopen, vallen, ofte fpringen, zoo quame te veiftuyken, dat die uyt haere rechte plaetfe ftond, 't zy voorwaerds ofte ter zyden , dat is, dat de zeunwen zoo ver- kracht zyn, dat dit gedeelte eenigzins uyt zyne |
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Pelrden, 73
behoorelyke plaetfe' wykt, het een wat meerder
a-s het ander, zoo zal men het Peird {lellen in Çfen Noöd-ftal ofte fmvaillie., en nemen het befte be-n op, en laeten het op liet quaed been ft.ten, en dan treden met magt met eenen voet boven °P de overkotigheyd, een-mael ofte dry, om Weder door te dringen; ofte anders neemt den quaeden voet op, in het midden aen hét been, en met eene touwe aen den voet met een hout dan zoo achterwaerds overgeboogen; en of het g^vfel dat men het met deze twee manieren niet weder konde te recht krygen;, zoo zal men "emen jongen Eyken Heefter, ofte Boomjens, dat ftaet en waft, met het top-eynde wat om- leeg> en daer binden eene gioote touwe aen, ende het ander eynde aen den voet, en het Peird dan zoo voord leyden, dat het dan komt te rukken, tot dat het begint te vallen ; is het met een-mael niet genoeg, men kan het noch eens ofte twee-mael herdoen, en dan met Popeüoen- \alve fmeiren. Men kan ook nemen Olie van &ayen, Popelhen en Dealthea, van elks even v.eel, met Brandewyn daer onder gedaen en te £imen gekokt, en daer mede geimeird; men kan °°k tuflchen beyde warme pappen gebruyken, daer dik op gebonden, en dan de voorzeyde hneiringe; of iiet noodig waer zoo kan men het "hiesken ook mede uytfnyden, als het'wat lang Hiogte dueren, maer niet met den eerften ; want 7-Y genezen meeft alle zonder dat die uytfny- dinge noodig is. |
||||
|
74 Hulpmiddelen voor de Veirden.
Eene andere maniere om in te roetten.
Neemt een rat van eenen wagen, bind eene
touwe met het een eynde daer aen, en het ander eynde aen den voet, en rolt het rat dan met eenen harden ruk, om het in 't lid te rukken; voords dan gefmeird met de Zenuw-Zalve, hier naer befchreven, en dan gezwagteld. |
||||||
|
XXXVIII. HOOFD-DEEL.
fVanneer een Peird op de Kroon van den Voet
is getreden. jUbzé quetfuren, 't zy getreden op de kroon
van den voet, ofte geftooten, ofte gequetft, hier van konnen vele groote en zwaere accidenten komen; zoo is 't dan van noode, als die ge- quetiï zyn, met zachte middelen eerft te ver- binden, als met Bafüicum, en dan met zachte Pappen daer over gebonden, en met Koe-mifi de voeten onder wel gekoeld, en onder de voetea gebonden*, of het gebeurde, dat het gat al te veel wille had, om toe te groeyen, zoomoet men daer een weynig Mercurium Sublimaetm doen, dat de wonde behoorelyk open blyft, en als de wonde begint te fluyten,dan moet men nemen Koperrood met Ar^yn gekokt en wat werk daer in nat gemaekt, en daer in geleyt, het droogt dan te beter. Dit kan zoodanig wel voorgeko- men worden, maer hebbe'er dikwils groote ac- cidenten van gezien • zoo dat men dan zomtyds de zooien heeft moeten uytnemen, dat men de |
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 75
dragten van onder de paffagie moefie doen uyt
komen. |
||||||
|
XXXIX. HOOFD-DEEL.
Hoorn-kloof.
en hoorn-kloof word by zommige genaemt
een valfch quartier ofte valfche quartieren aen de voeten; eenige krygen zomtyds een t'effens aen eenen voet; andere hebben'er veeltyds aen eenen voet twee, te weten eenen aende binnen- zyde, en den anderen aen de buyten-zyde; an- dere hebben'er wel vier aen alle beyde de voe- ten, al meeft aen de voorfte voeten, en zelden achter, en alle de gene die deze k!00ven hebben, moeten alle kreupel gaen : daerom moet het noodzaekelyk geholpen worden, en konnen ook wel gecureert worden op de volgende wyze. Wanneer de kloof vanboven van de kroon tot aen het yzer nederwaerds gaet, en op ideren treed, die het Peird doet, bloed opgeeft,zoo moet men ontrent eenen duym breed ofte onderhalf bene- den de kroon den hoorn glad weg nemen tot °P het rauw vleefch toe, te weten midden op de kloof, en dan beginnen aen 't hayr van de kroon, eenen duym ofte onderhalf in 't vier- kant ; en dien uytgenomen zynde, zoo moet men gebranden Alujn, geftooten tot poeyer, met een compres daer op binden, wel dik van werk, met een Ioode plaetjen, om het vleefch het weeldig groeyen te beletten , want het is altyd genegen wat hoog op te waflen ; derhalve zoo |
||||||
|
"6 Hulpmiddelen voor de Peirden.
kan meri het.met dezen gebranden Aluyn vyf
ofte zes dagen onderhouden, tot dat het droog is. De fcheure, die dan noch nae beneden blyft, zal men elke reyze als men het boven verbind, nat maeken met het nat, het gene gekokt is met Koper-rood en /i^jn, om van binnen te droogen ; en zoo doende, kan men die in korten tyd genezen. Maer men moet wel in agt nemen, als de voeten befiagen worden, dat de yzers over-al vlak liggen en over-al gelyk draegen, zoo wel op de hielen als elders, dat het niet waggelt, ofte anders zoude het wederom ber- ften. Het is mede zeer goed, Kalk met wit van I Hoender-ejeren gemengd , en daer op geleyt,het droogt geheel hard j^en als de wonde genezen is, dit bovengenoemde achtervolgt, maekt den hoorn wederom fterk;maer voor-al moet men letten op het beflaen van den voet^ dat het yzer over-al gelyk draegt. Zommige willen, dat men de yzers aen.de zyde van het kartyn niet hard moet laeten draegen , maer dat is eenen grooteu mifflag ; want de yzers moeten over-al gelyke- ly k liggen, zoo wel op de plaetfe daer het quaed j is, als over den geheelen voet. XL. H O O F D - D E E L.
Ovtrhoef,
T overhoeven is eene bultigheyd ofte knob-
bel boven op de kroon van den voet, door bewe- ginge van de voeten veroorzaekt, die komt te fteken tégen de kroon van den hoorn, en maekt ! |
|||||
|
i
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. jj
a'Zoo de Peirden kreupel. Zy krygen bet meelt
van horten en ftooten, ofte trappelen door brug- gen ofte planken, ook door quetfinge ; zom- niige krygen dit ook uyt de nature, alzoo ik' ^ikwils veulens van acht dagen oud gezien «ebbe, die -zulks hadden. Hier toe zyn ver- lcheyderemedien, ook vele daer van genezen: nvaer daer is een groot onderfcheyd ; want zora- mige liggen wat hooger, andere wat leeger : ja z°mmige zoo leeg, dat een gedeelte onder den hoorn komt; daerom konnen die, welke dus £ liggen, zoo wel niet genezen worden, als de gene die wat hooger liggen : nochtans is het noodzaekelyk de genezinge te ondernemen op hope van herftellinge. Voor eerft zal men moe- ten de lichtfte wyze aentoonen, welke'er vele geholpen heeft, dat is : neemt een once Cantor. n-des, een once Euforbium, alles fyn -geftoojten tC)t poeycr en dan gen>engd met twee oneen Olie van Bay en; Maegde-was, Honingen ffarjt, van elks een lood -, deze alle onder malkander ge- hriolten, en als het al te famen gefmolten is, ïïioet men het poeyer van Euforbiumen het Canta- rides d-aer onder roeren, en het zoo al roerende ^'eten koud worden ; als men het gebruyken JVlh, moet men op die plaetfe het hayr eerft *5ael ^fscheiren, en dan van deze zalve daer op lrneiren , en dat zoo dik, als het daer op blyven w,h ; maer men moet het eerft een weynig Warm maeken ; niet al te warm , doch dat het a'leenelyk een weynig fmilt, om des te beter ^t een yzeren fpatel te konnen ftneiren. Neemt |
|||||
|
L.
|
|||||
|
18 Hulpmiddelen voor de Peirden,
dan een warm yzer en houd het daer tegen, dat
het op den voet warm word ; dit zoo vyf ofte zes dagen gefmeird, dan moet men ophouden met iineiren, en laet het eenige dagen ftil beruften, tot dat de reuven afvallen, en alles wel klaer is ; dan weder op nieuws gelyk te vooren, en dat tot dry-mael toe. Indien men het wat wilt ver- zachten, neemt hrandewyn en Olie van Olyven onder malkander gedaen, en daer mede gefmeird ; doch als het dan niet genezen is, zoo moet men het eene maend ofte twee inzien en daer naer ' moet men dan noch verder voordvaeren. Als dan de overhoeven met deze voorzeyde re-
medien niet willen genezen, neemt een groen hout, zoo dik als eenen hnmer-fteel, klopt de overhoef zoo hard tot dat de plaetfe ganfch week word en dan vol vliem-flaegen daer in geflagen , en het een weynig laeten uytbloeden ; en als het begint op te houden, neemt dan Olie van Baeyen, laet die al ziedend heet worden, en dan met een wollig borftelken daer op geftreken, twee ofte dry dagen lang en met werk daer dik op laeten liggen, dan wat Pei: gefmolten en daer op ge- fmeird met eene plaefter, met werk daer op ge- leyt, en laet het zoo lang liggen tot dat het van zelfs afvalt ; dan voord gefmeird met Kalk en Zeepe tot dat het wederom toe is, en voords ee- nige dagen gewaffchen met Brandewjn. Op deze wyze zyn' er menige genezen. Doch zoo het daer niet mede genezen is, het welk zelden ge- beurt , dan is daer niet meer aen te doen, als noch wat te fmèiren met de Olie, die men voor fpatten |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. -9
fn gallen gebruykt, gelyk hier vooren gezeyd
ls i ofte anders hard geklopt en gebrand gelyk de fpatten en daer eene heete Pek-plaejier op geleyr, en die daer op laeten liggen tot dat-ze van zelfs a'valt, is uytftekendegoed. |
|||||||
|
XL1, HOOFD-DEEL
P oor eene Breuke der Peirden.
y/ ANNEER een Peird aen den buykeen fcheur-
"l komt te krygen, 't zy in den buy k ofte hefl'en, ^°o zal men het Peird neder leggen op d'aerde °P zynen rug met debeenen om-hoog, op dat de darmen weder kunnen inzakken. De ptaetfe geo- pend zoo groot als het fcheurfel is, moet men eerft Van binnen den band van den buyk met eenen dobbelen zyden draed wel vaft toenaeyen; en dan met wat Boter van binnen gefrneird; daer °P het vel van buyten ook toenaeyen, en met Popeàoen-^alve en Zfofcrgefmeird; maekt dan eene loode plaete, aen een compres ofce dry à vier dobbel drukdoek, ofte eene houte plaete die d'<ier op paft, en het fcheurfel kan inhouden, ^et twee ofte dry doeken daer dobbel op geleyt, en dat wel zorgvuldig roebewonden. Dit dus verzorgd zynde, zal men het van buyten ftoven TOet gekokte Bjvoet, Kaesjens-blaen, Heydens .Wonde-krujd met Bier gekokt, en wat oude Koter en keufelàazr onder gedaen ; om van binnen °ok ieds te doen, zal men zomtyds het vol- gende ingeven : neemt een once Spek-wortel, met een hand-vol Salie in goed Bier gekokt, en dat |
|||||||
|
i_
|
|||||||
|
8o Hulpmiddelen voor de Peirden.
ingegeven alle vier ofce vyf dagen eens. Voor-aM
moet de compres wel bezorgt worden, dat hei maetelyk ileevig by-gedrongen word, en vafl.j buyten gefmeirt met Popelioen-ialve en BottU onder-een gefmólten; het geneeft, indien'er wel op gelet word, zeer fpoedig. Wanneer rrien het Peird om-hoog kan binden, dat het in acht da' gen, al waer het langer, niet liggen kan, 'S des te beter; en als het in den klootzak is, zoö moer liet £efeeJ«i worden van dtn Lubber» en afzoo genezen worden. X L I I. HOOFD-DEEL.
Teekenen om de gefcheurde ofte geborjiene Partyen
van binnen te kennen. eenige gefcheurdheyd is van binnefl
aen de longe, zoo komt'er eenig bloed uyt de neus-gatcn -, is daeriedsgefcheurd ofce geborften aen de lever, zoo komt'er llraks een gezwel on' der den buyk, en het gemacht zwelt dik op; als'er ergens ieds aèn de milt is geborften ofte befchaedigd, zoo krygen zy eene hardheyd in de zyden, en 't zwelt, bieten aenftonds het eten, en als men-ze doet gaen,ftenen zy gedurig van pyne. Als'er ied ofte wat aen de nieren is be- fchaedigd , zoo piffen zy bloed. Wanneer men eenige van deze bovenitaende gebreken komt te merken, dan zal men verfcheyde dagen in- geven dit volgende. Neemt een nïuddeken O Ut van Olyven, met een muddeken Brandewyn, met een half once Üriakel, onder malkande* gemengd
|
|||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 8l
Èemengd en ingegeven , en dan genomen een
«and-vol Spek-wortel, ofte Wortelvan Confolida, ^it-gekokt met eenen heemer'water, laetende t daer van drinken in plaetfe van anderen drank, *H dat verfclieyde dagen, dit is dikwils goed beyonden. X L I t I. HOOF D-D E E L.
Eenen Drank voor inwendige Quetfuren.
]y
J:'Eemt Salie, Rofemaryn, fVortel van Confo-
l<ïa , Sunng,en Lavas, fyne Majoleyn, van elks 6ep hand-vol, dit (amen gekokt, in dry kannen *ier, ep dan dooreenen doékgedaen, enalfdan °i)dtr 't nat gedaen een pond Honing, met een Merendeel Ohe van Olyven en een vierendeel °üde Hoter,ev\àe hier van twee-mael dagselke teyze een half pinte ingegeven, en lauw-warm |emaekt. Een ander voor het 7^elve.
Neemt poeyer Diapente een once, met een
"<»lf vierendeel Honing, en eene pinte kleyn Sier, °nder malkander warm gemaekt, en ingegeven a^e twee dagen eens, is zeer goed. Noch een ander.
, Neemt een hand-vol Spek-wortel, met twee
Jannen Kier, tot dat het derde deel verkokt ls> en dan in twee dagen ingegeven, is ook *eer goed. |
|||||
|
k
|
|||||
|
S J HaJpmzJtïcZai mar de PcIrJert,
|
||||||
|
XLIV. HOOFD-DEEL.
y oor de Klétn.
JHbt is eene van de aldergrootfìe en gevae'
lykfte ziekten van alle andere, om diefwil da* men niet kan ingeven zoodanige medicamenten » als men wel Zoude oordeelen daer toe bequaetf1 te zyn. Daer zyn verfchèyde Opinien, waer uy£ de zelve zoude mogen fpruyten : maer wat ntf aengaet,ik hebbe by ondervindinge bevonden» en met myne oogen zelfs gezien, meer als hofl' derd van mynen tyd, maer niet een of zy hadden elke reyze een accident en pyne,waer uy t dat de,' ze klem haerén oorfprong had. Ik hebbe Peirdef gekent, die gefchoten waeren, en het acciden' konde niet tot dragen gebragt worden, blee' ganfch vierig ftaen; door de pyne, kreegen dtf de klem : andere die gefteken waeren, al op zeWe maniere ; noch andere die aen den hals gelaete0 waeren : andere die den fteirt afgehakt waeren» ook zommige die gelubd waeren; andere di6 geholt hadden*, zorhmige met eenen wagen, an' dere met koetfen, ook mede die los geloopefl haden tegen boomen, zommige tegen paelen-' zoo dat-ze in 't gemeen alle eerft eene acciden1 hebben, dat haer die oorzaeke aenbrengt. Me" heeft'er ook gtzien daer men uytwendig niets aen konde bemerken.maer dood zynde, bevon'j den dat-ze in het hoofd en in de htrifenen waö' ren gequetft : zoo dat wy daer uyt zullen be'' fhiyten en onderzoeken of daer ook ied ofte w^ |
||||||
|
I
|
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Pelrden. 83
üytwendigge vonden word, wat d'oorzaekemogt
zyn ■> en indien daer ieds wierd gevonden, zoo iTioet noodzaekelyk de oorzaeke weg-genomen, Sn dan de.behoorlyke middelen gebruy kt worden. Maer indien liet gebeurde, gelyk ik'er vele ge- zien hebbe, daer men uytwendig niet aen konde Zien, dah zal men deze hulpmiddels gebruyken. , zoo ras als gy het kont bemerken, moet fnen zoo veel,bloed aflaeten als het mogelyk 's, weldry-mael op eenen dag, en dan noch voor en achter dragten aen beyde de billen ; ofte in plaetfe van dragten,gekopt, ofte het vier-kruyd geftekcn; en indien het mogelyk waer, om ied dooi den mond in te geven, zoo zoude zeer nood- zaekelyk eene purgâtie dienen : maer om diefwil dat den mond alfdan ten eerften zoo vali gefloten 's, dat men door den mond niet kan ingeven, zoo Kan dit niet gefchieden. Nu, indien men ieds door de neus-gatën wilde ingeven, dat kan ook n'et gefchieden ; want door de benouwheyd zoo °penen zy de klep van de adem-pype, en laeten 'iet in de nobele paitye op het hert loopen ; (want dat zoude alleen*oorzaeke genoeg zyn, °m-ze te doen lier ven ) daërom zoo is het gebrek, dat men niet veel kan ingeven -, doch doòr het 'aeten en dragten worden'er vele geholpen :ja, wy hebben zomtyds in dry reyzen op eenen dag Zoo veel bloed afgelaeten, dat men zoude oor- deelen niet mogelyk te zyn. Wy hebben ook }^el vyf dragten te gelyk gezet, en bevonden, 'ndien de Peirden zoo lang leefden ,'dat die drag- en begonnen te draegen, dan zyn zy gemeynelyk |
||||
|
84 Hulpmiddelen voor de Peirden.
genezen; en als-ze dan drinken willen, zoo is
het beft Rogge-meel, Honing en fVater ; mefl fmeirt ookzomtyds aen de kaeke-beenen wel met eenige verzachtende Olie, als Olie van Camille •> van Confolides, van Rooren, van Leliën, en liet hoofd warm toegedekt. Men moet, en het is noodzaekelyk, wanrtf
pappen gebruyken, als van Camille, MehUoteri' bloemen, Kaesjens-bladerenTO.it Lyn-7yaed-meà gemengd, en in kleyn Bier gekokt ; op het laefte daer bv gedaen Olie van witte Leliën, dit orO den hals gebonden, en dan den hals en de kaeke' beenen gefmeird met Olie van Camille en Leliën- Dezen klem is dan zoo gevaerlyk, dat, 'tz#
men alle de midden gbruykt, die men kan efl weet te bedenken, alles niét helpt, nochtans'' het ader-laeten het voornaemfte; doch 't en moet in geene kleyne quantiteyt zyn: maer zoodanig gefchieden, als het de krachten konnen verdrae' gen, en zulks móet dan worden gedaen in de borfl achter aen de beenen, in de fpat-ader, aen bey de de zyden in den buyk, aen den hals, doch niet alles op een -mael. Ik ben gewoon de eerfte reyZ^ te laeten aen den hals, en aen beyde zyden aeö den buyk, in de fpoor-ader, en dat zoo veel al$ het mogelyk is, en als het Peird verdraegen kan» wacht dan twee ofte dry uren, op dat het bloe# zig weder tot alle partyen kan verdeelen, laet dan weder achter aen de fpat-ader, zoo veel afe het wederom kün verdraegen , en het mogt ge' beuren, dat het achter zoo veel niet bloede al* men wel wilde, dan moet men weder laeten ae^ ' |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 85
den hals zoo veel als het kan verdraegtn ; laet her
dan wederom twee uren daer in de borft, zoo jeel als het miflen kan, door dezen middel zyn er vele de dood ontkomen. Het zetten van drag- ten moet echter vgefchieden ; daerom is mede dit niet quaed, ende buytendit, zoo hebbe ik honderd -derhande remedien zien gebruyken. Maer voor-al houde ik dit niet voor goed", als te laeten zwemmen, ofte van hooge bruggen te werpen, den mond op te fchroeven, te doen Zweeten met heete fteenen en azyn daer op te gieten, ofte het brood, zoo heet als het uyt den oven komt, en aen idere zyde van het hoofd een heet brood gebonden, en dan met d'alder- heetfte Olie geftreken, dit alles hebbe ik van geender weirde gevonden; maer het bloeden en dragten, gelyk wy gezeyt hebben, is het beft. ■Haeren drank moet zyn Water en Rogge-meel met Honing, zoo dik en dun als het kan ge-' orivykt worden. X L V. HOOFD-DEEL.
Om Dragten ofte Fontanels te retten.
A
-f^-Lzoo men veeltyds genoodzaekt is om eenige
dragten ofte fontanellen te zetten aen de Peirden om verfcheyde redenen, naemendlyk als eenig Peird zig zei ven heeft geforceert, 't zy in de borft ofte fchouders, het welk men dan het ■uouchlam noemt, ofte eenige plaetfen waer het zoude mogen wezen , al fchoon men het met de ♦dderbefìe zalven, ofte eenige goede olie ofte |
||||
|
86 Hulpmiddelen voor de Peirden.
balfem, langen tyd geftadig fmeirt, zoo wik,
het doch niet helpen ; weshalven dan dragten ofte fontenellen moeten gezet worden Deze ne- men weg en trekken nae zig al het geforceerd ofte geronnen bloed, 't welk door de zalven niet heeft konnen vermorruwt worden, hier in doet het zelve veel goeds; ten tweeden, zoo is het ook heel noodzaekely k in andere heete ofte grove ziekten, die door langheyd van tyd haer zelven door het galachtig bloed en door eene over- vloedige quaede vochtigheyd hebben verfpreyd* In deze gevallen doen de dragten goede dienften; •want al fchoon men altyd door eenige goede dranken ofte andere medicamenten de gezond- heyd der Peirden wel kan helpen : maer om dat men de Peirden niet al te zeer met zwaere en fterke dranken zoude forceerjén, als mendie al eenigen tyd geb'ruykt heeft,, daerom is dit zomtyds dienftig ; als ook in eenen fchielyken overval van eenige ziekten, die heel fubit aen- Jsomen, daer men alfdan mogte vreezen, dat men geenen tyd genoeg zoude hebben, om andere medicynen in 't werk te ftellen, om zoodanige ziekten te overwinnen. Als men dit wilt werk- flellig maeken, moet men dat eerftwel onder- zoeken en nauwkeurig op letten, ofte anders konnen'er verfchey4e ongelukken door komen. By voorbeeld, alle dragten ofte fontenellen wor- den gezet, om alle quaede corruptien uyt te trekken, zoo gebeurt het zomtyds, dat'er zoo veel ftofFe toe komt vloeyen, dat het een af- gryfelyk gefwel maekt, ja meer als de dragt |
||||
|
Hulpmiddelen voor de P tir den. 8 f
kan verzwelgen, terwyl alles zoo fpoedig niet
tot materie kan gebragt worden; daerom is het hoog noodig, dat men die plaetfe akyd wel gedekt houd met een lynen kleed ofte doek,, en met zachte plaefters op de wonden; want de locht is daer fchaedelyk aen , zoo wel de hitte als de koude, daerom met goede zorge kan men dikwils vele gevaeren voorkomen, die men anders moet verwachten. Want die groote gezwellen , die daer naer volgen, trekken an- ders in het lichaem ofte nae het hert, en veroor- weken de dood. Om deze dragten ofte fontenel- len dan te zetten, zoo gaet men op verfcheyde Wyzen te werk ; de eerfte wyze om eene dragt te maeken, is : neemt van de dunne zwarte Eleboris ofte Niefwortel* die beworiden met vlas ofte werk, dat het bedekt is, zoo dik als eenen duym; op dat den wortel niet aen 't vleefch geraeke; dit popjen rondom vet gefmeird met ferkens-reufel, en dan eene openinge gemaekt, a's gy oordeelt daer het noodig is, zoo groot dat het popjen daer in kan door het vel, voor- ders de huyd los gemaekt noch ontrent twee duymen in 't vierkant, en het popjen daer in- gefteken,en dan voord vol gepropt met Reufel; laet het dan zoo ftil zitten , maer wel gedekt, gelyk gezeyd is. Noch eene andere wyze : vlecht eene koorde ontrent zoo dik als den kleyneh vinger, haelthayr uytden fteirtofce maen, en de andere helft vlas ofte werk, zoo als gy zel- ver wilt : dan met een plat yze.r eene openinge gemaekt zynde, zoo fleekt dan van boven neder, |
||||
|
88 Hulpmiddelen voor de Peirden,
Jt zy aen de borft ofte aen de bours, ofte waer
het zoude mogen zyn, tuflchen vel en vleefch, zoo lang als gy wilt; maer die openinge, die tuflchen vel en vleefch gemaekt word, moet wel eens zoo wyd zyn als de koorde dik is, ofte anders zoude de materie niet genoeg kon- nen fpelen oft uytzakken. Ten derden kan men ook fteken een Kruys-wortel ofte een Vyfvinger- kruydwortel oïtt Ehborus-worteljm , en een enkel bezonder ; maer die twee eerfte dragten zyn de befte, of 't en waere dat het in eene haeftige ziekte waer, als het longe-vuur is, ofte een ander peftilential en fchielyk overval, gel yk de klem ofte andere fubite ziekten, die men dan zoodae- delyk niet kan helpen met laeten ofte dranken in te geven, zoo zyn dan dragten ofte fontenellen zeer noodig, en ook dienftig voor alle ziekten en accidenten, als die wel befchikt zyn, ende t op zoodanige plaetfen zyn gezet, daer die goeds operatien konnen doen. X L V I. H O O F D - D E E L.
Van eene drooge Longe.
D AER is eene ziekte, die de Franfche noe-
men Córbatur; de Hoogduydfche noemen die 'JHkrtschljchtig; in de Nederduydfche Taele heeft die geenen anderen naem, als eene drooge Longe : de kenteekens daer van zyn eenen droo- gen hoeft, eene kort-ademheyd ; het is wel bynae als dampigheyd, maer niet zoo zeer : de oor- zaeke daer van is, dat de Peirden zomtyds |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 89
worden uyt den adem gereden, ofte overwerkt,
°fte andere groote force gedaen hebben, oite in ftoffige wegen gereden. Het hulpmiddel, die hier voor is, is ten eerden gepurgeerd, en dan gelaeten-, en den drank die-ze drinken, moet zyn, eenen heemer water, daer in geleyt een once Drop van Zoethout, met een pondgeftamp- ten Ljn^aed-koek^ en dat laeten drinken ; als net Peird daer van gedronken heeft, kanmen'er weder wat bydoen, om het altyd op zyn pas te houden. Onder de haver zal men geven wat zemelen, en elke reyze een hand-vol ofte twee van het geftooten Lynraed-koek : noch is goed de Diapente te gebruyken; men zal nemen een once Diapente, en het koken met eene pinte Sier, en dat ingegeven. Men moet weten dat °>eze ziekte zoodanig is, dat die op korten.ftond niet kan genezen worden, al gebruykte men goede remedien; maer deze moet met zoetig- heyd verdreven worden, en de middelen die Wen doet, moeten al dikwils gedaen worden, en 't Poej er Royal eenen tyd lang onderde haver gegeven, is ook goed ; en zomtyds eens ge- laeten en gepurgeert, zoo word het eyndelyk verdreven en overwonnen. X L V I I. HOOFD-DEEL.
Voor de Mok-voet.
D £ze Mak is geheel verfchillig, hoe-wel het
met eenen naem genoemt word ; dus moet dan zeer fcherp gelet worden, om de groote verfchil- |
|||||
|
L.
|
|||||
|
90 Hulpmiddelen voor de Peirden.
lendheyd daer van te kennen ; d'eene foorte kan
fterke zalve verdraegen en d'andere niet. Zom- mige mokken komen door eenige zinkingen» die onder in de uytlokken vallen, en door dien brand zoo komen daer gaten 11 yt te vallen, het welk de Franfche noemen Blun-mal; deze kan geenzins eenige de minfte fcherpheyd van zalven verdraegen, maer die moet met eenige zachte pappen gehanteert worden ; deze pappen kan men koken van Roggen-meel, Reufel, Bier, en een wey mg geftampten Lyn - ^aed-koek ; dat daer od gebonden, en met de Zalve Ytafüicum voof eérft gefmeird, zoo lang tot men ziet dat den brand daer uyt is, en dan voord genezen met Egypfiacum. Eene andere foorte van Mok is'ef wel, daer ook niet uytvalt; maer nochtans zoo zyn het mede feer fcherpe en heete humeuren,die daer in vallen; die kan men ook wel genezen met deze zalve, neemt Egypfiacum en mengt daer onder Spaens-groen, en gebranden Aluyn; men moet dat zoo fterk maeken, als men oor- deelen kan dat bet daer mede droogt, en indien deze niet genoeg zoude willen droogen, neemt wit Fit/wol twee oneen, met een half pinte IVyri' a{J/li dit t'famen gekokt, en alle dagen eens mede gewaffchen; purgeeren en laeten is daer goed by : want met het purgeeren en laeten worden de humeuren gediverteert, des te betef konnen de medicamenten werken. De derde foorte van Mok zyn die heele ftink-
voeten hebben, daer water met fchuym uyt gypelt; deze hebben zomtyds karbonkels oft |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 91
knobbels aen de beenen; als zy die hebben, die
moet men af-fnyden en effen mneken, en dan, eze zulve gemaekt, neemt gebrand Koper-rood en once, gebranden Aluyn een once, Spaens- groen een once, alles kleyn geftooten, meteen once Ratte-krujdofte Arfenicum^ en een half lood Vuik-7Kdver; dit met een half pond Reu/el ge- molten en onder malkander gekokt, en al roe- rendelaeten koud worden, daer alle dagen mede gefmeird. Mok-^alve om op tè droogen^
Neemt Goutgelit een once, met twee oneen
tyaens-groen, met noch een once Vitriool, en , ^en once gebranden Aluyn; deze alle kleyn ge- ltooten,en met een pond Honing heten koken, niaer het moet geftadig geroert worden, zoo jnng het zeive kokt, tot dat het koud is. Indien hetzelve noch niet genoeg wilde droogen, roert daer een half lood Arfenicum onder, ofte zoo wey- nig ofte zoo veel als gy oordeelt dat genoeg is. Foor de Mok.
Neemt Koper-rood, wit Vitriool, Aluyn en
lange Peper, van elks twee oneen ; Spaens-groen ■;en once, en een weynig Mercurium Sublimaet, üï>tal tefamengeftampt,endanin eenen nieuwen Pot met derdehal ve kanne Regen-water gekokt, en daer alle dagen mede gewaffchen; maer om dat de Mok-beenen zoo verlcheyden zyn, moet 11160 t'elkens probeeren : want het zal met de eene remedie genezen en met de andere niet. |
|||||||
|
L
|
|||||||
|
c-
|
|||||||
|
9* Hulpmiddelen voor de Peirden.
■ Noch een ander Water.
Neemt een pinte fVyn-a7^yn, een vierende^1 Keper-rood, een lood Aluyn, een lood Zwavd\ Galnoteeen once, t'famengeiiootenen opgekok1' en dicht toegedekt, is zeer goed.. Noch eene Zalve voor de Mok.
Een pond Honing gekokt, met vier onct^
*$paens-groen. Noch een ander.
Neemt eene pinte JVyn-ar^yn, met vier oncei1 wit Vitriool gekokt, en daer alle dagen eeflS mede gewaffchen, droogt hard, ende is meeu altyd goed. Een ander. __
Neemt Egypfiacum zalve en daer onder ge'
roerd zoo veel Spaens-groen, en zoo veel Rattt' kruyd als men vind noodzaekelyk te zyn; wan1 daer mede kan men het zoo fterk maeken als mei1 wilt, na dat het de accidenten verdraegenkonneii- Een ander.
Neemt rwarte Zeepe gemengeld met ongeblufch' Kalk tot eene zalve; daer mede dan gefmeird' droogt mede zeer wel. |
|||||||
|
XLVIII. HOOFD-DEEL-
Als een Peird't Lichaem te veel purgeert.
jL\ eemt eene pinte Rooden ofte witten wyn, tw£e
oneen Olyf-olie, een lood Terpen/yn, een tinne11 lepel volpoeyer Diapente ^ en een once Metridaà |
|||||||
|
, Hulpmiddelen voor de Veirden. 93
lamen ingegeven, en als men 't te drinken geeft
°o zal men geven lauw JVater met Tarwen-meel aer in gedaen, zoo dik als het drinken wilt. Noch eert ander, Aeemt eenen heemer JVater, en een groot
tuk Staci heet gemaekt, ende in 't fVater gefte- 5een- om uyt te bluflehen, en zoo dikwils als men et wilt heet maeken, hoe meer hoe beter. Een ander.
■Neemt een ftuk Stael, dry-mael heet gemaekt
n 'o twee pinten Zoet-melk dry-mael ingeleyt, n dan een maetjen Tarwen-bloem daer onder ge- lengd ? en ilet Peird daer van ingegeven zoo Veel als men goed Tind. Een ander.
, ^eetnt vier verfche Ejeren, met een halfv
P'ntjen Rooden JVyn, indien men geenen Roodert Jn bekomen kan, zalmen JVittenJVyn nemen, ,x eengeftooten Note-mufcaed onder malkander geklopt en ingegeven, maer niet warm gemaekt. Een ander. J>eemt twee dragma Rabarber, met een half °°d Alants-wortel, en een half lood Note-muf-
c<2<?a, dit met een half pinte rooden ofte witten ^«ingegeven. Een ander.
Neemt eene pinte witten wjn, een pond Olie
an Otyven, een half once Veneetfchen Terpentyn,
een once Metridaet, een halfjen Amandel-melk ,-
^et een weynjg Verjuys; dit t' famen onder
|
|||||
|
l
|
|||||
|
<J4 Hulpmiddelen voor de Veitâen.
malkander gemengeld, in eenen pot een weymg
warm gemaekt, ingegeven, ende geheel wartf1 gehouden Indien het een kleyn Peird is , oft* heel tenger, zoo moet men 't derde deel minde' nemen. |
||||||
|
XLIX. HOOF D-D E E L.
Voor de Louter-JtaL
Louter-ftal is eene Koude-pis , ofte eeC
brandend water, fpruyt veeltyds, uyt ofte doof' versndcringe van het water , voornaemendlyK als zy brak water drinken, en veeltyds ooi* mede van vermufte haver oft flinkend hoy1 Wanneer zy deze ziekte hebben, zullen-ze t'el' kens willen drinken, en korts naer malkandef piffen, doch het water is gemeynelyk zoo klaef' als criftael ; dit water maekt grooten brand iï het lichaem, dat de Peirden in korte dagen zo" dun, en magteloos worden, al of-ze eene groot^l krankheyd hadden gehad. De remedie hier voof ' is, men moet nemen vyf oft zes roodegebakkef" Steenen, hoe ouder hoe beter, legt die in h^j vuur, en laet die ganfeh doorbranden; werpl| die dan heet in eene tobbe water, en als he1 koud is, zoo laet het daer van drinken, zo" veel als 't Peird wilf, dit uytgedronken heb'j bende, al weder op nieuws gebrand, en daef ingeleyt. Het is dan ook niet quaed eens gelae'| ten; en van rKwarte Aelbe7J.èn-boomen, de bladeP gehakt en onder de haver te eten gegeven, j |
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden, 95
Een ander.
Als men gelegendheyd heeft, dat men van ~e gebrande kley van de vormen daer men de "ukken kanon oft klokken in giet, krygen kan , Zo° zal men van deze fpecie eene genoegzaeme luantiteyt in eene tobbe water doen, en laeten liet Peird daer van drinken. Anders kan men 2lo ook bedienen van gebranden leem oft kley Van eenen ouden bak-oven ; dit zoo mede in het water, geleyt als boven; en als het water eerft atgedronken is, moet men al weder daer water
op
gieten, en laeten daer het Peird geduriglyk
Van drinken.
Een ander,
Neemt wit Krjt, en dat geftooten tot poeyer >
en in het water geleyt, en daer van gedronken. Een ander.
Neemt geftooten Akers in het water geleyt»
en daer van gedronken. Noch een ander.
Neemt witte Styfsel ongékókx. een pond. met
?en half pond Roobolis, heel fyn geftooten en 1 net water gedaen met Tarwen-meel, dat'er
iet water wat dikachtig af word, ofte wat vet naekt. Het is wel niet noodig zoo veelderhande pepten te fchryven, maer om diefwil men alles
lllet kan krygen oft by de hand heeft, het gene
«len wel zoude wenfchen, zoo kan men dan
let befte kiezen en zig behelpen met dat men
ft en het gereedfte bekomen kan, En als me$
|
|||||
|
L
|
|||||
|
9" Hulpmiddelen voor de~ Peirden.
ziet, dat het met die eerfte remedie niet wel
wilt heipen, zoo moet men het doen Woed lae- ten, en onder het bloed mengen een korf ken Zemelen oft Roggen-meel, en laeten het dan ftaen dry uren zonder eten, gevende dat dan te drinken oft te eten gelyk het beft wilt, zoo droog als het is, met het een oft het ander, 't zy een weynig haver daer onder gedaea, oft in eenen heemer met water te drinken gegeven ; en voor- der zoo zyn de poeyers van Diapente oft het poeyer Royal, die tuflehen beyde gegeven, ook goed om te gebruyken. Bien ander voor het rétive*
Neemt /Hants-wortel, Gentiane, Carde-bene' diBe, Alfem, dit te famen geflooten van elks een lood, gekokt met eene kanne JVyn, en in, twee reyzen ingegeven, ende eens aen den buyfc gelaeten, is zeer goed. |
||||||
|
L. HOOFD-DEEL.
Wanneer het Vet in het Lyf gefmolten is.
Wanneer, een Peird zoodanig verhit is, dat
het vet in het lyf fmelt, is het zeer gevaerlyk ; want door den brand word het lichaem van bin' nenover-al heel rauw : want het vet fmelt over-al» zoo wel in de darmen als daer buyten ; de vlie- zen van binnen verbranden, en zoo komt het dan aen de longe oft in de lever, ofte dat nocfo het alderrergfte is, is het middelfchot oft het uet : en als dat eenigzins verbrand, dan moet het
|
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. <qt
het Peird fterven. Hierom moet daer ten eerften
en met groote neirftigheyd pp gelet worden;
meo tnoet-ze ten eerften met kracht laeten en
wat veel bloed aftappen, om den inwendigen
brand te benemen j en dan met zachte middelen
van binnen zoeken te verkoelen. Als voor eerft,
*eemt een half half jen Olie van Qmfolida, een
"alfjen O/z'e vanOlyven, een half jen Raep-olie,
.**jet een muddeken Brandewyn ingegeven, en het
^eird te drinken gegeven -, wat Rogge-meel, met
y^t Honing, anders wat/*/o*tfgekokt, dat water
genomen en daèr wat Honing onder gedaen, is
^°9k gped. i
Een ander Remedie.
Neemt een muddeken £Me van Olyven, een
'^Uddeken Brandewyn, met dry day eren vanEye-
ren onde.r malkander geklopt tot een dranksken,
*° '"gegeven twee-mael dags ; dit heeft'er vele
eQ menigmael geholpen.
Noch een ander.
n Neemt een mtiddeken Raep-olie, en voor dry
«uy vers Saffèraen, met eene pinte goed en verfch 7*{eri dat ingegeven, en een van de verkoelde ^ifteerwg ingefpuyt van achter. Een ander voor het çelve.
Neemt een haUVpjnte Olie vari Olyven, met
een muddeken Brandewyn, en een lood Veneet- fcfren Dr'nakel, wet ,ander malkander gemengd ^° iQgegeven, dry dagen naer malkander, heeft'er 3eer vele geholpen. Maer men moet geduriglyk Roggen- ofte \Gerfun-mcel met Honing laeten G
|
|||
|
9 8 Hulpmiddelen voor de Peirden. ,
drinken; ofteanders goed Bier met Roggen-brooty
gekruymeld onder malkander, en laeten dat z°T op-eten, is mede zeer goed. i • Een andere |
||||||||
|
P
|
||||||||
|
Neemt een once Schamonìc, ingegeven m
een glas warm Bier, en des anderendags <^* half lood Rabarber, wederom met Bier en ^\ wéynig Olitvan Amandelen, is zeer goed e" dikwils geprobeerd, en men moet altyd vof' ren Roggen-brood met Bier natgemaekt, om M verkoelen. ' ■ j^
LI. HOOFD-DEEL.
Als een Peird Veeren ofte Vergift geëten het)\
1\ EBMT een once Orvitaen, met eene pinte tPj\
ingegeven, en warm toegedekt, en laet het au uren zonder drinken. Een ander.
Neemt fVyn-ruyt en La-was, van elks een ha'
hand-vol; Arjn en Ljn-^aed-olie, van elks £ei nuddeken te famen tot eenen drank, de kruy den kleyn gekapt en te famen ingegeven. Noch een ander.
Neemt een hand-vol Salie gekokt met ^
half pinte Zoete-melk ,• dit te famen gekokt zyn^j moet daer in gedaen worden een half vierend^. Boter, en laet het daer in fmelten met een \o0' Sujker en een half once Zeyenboom, fyn $ ftooten, dit te famen ingegeven. |
||||||||
|
.
|
||||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 99
Een ander*
■ Neemt een once Veneetfchen Driakel, een half
P'nte Olie van Olyven, en een halfjen Brandewyn.
Onder malkander gemengd, en dat ingegeven.
^==s=
LIL HOOFD-DEEL.
Een Zwam oft Legen te vèrdryven.
-L/eze zwammen komen aen de voofbeenen,
°oven aen de wezels; deze moetengeöpent wor- den, en dan gebrand met een dik knoop-yzer, ' ,200 lang tot dat de dikke zwam van binnen heel verbrand is ; hoe harder gebrand, hoe eerder genezen; eerft met Boter, tot dat de "Wonde klaer is, alfdan met andere heel-zalven Renezen, gelyk andere wonden. Deze zwammen Komen van 't liggen op de hoef-yzers, ofte ook ^el op de fteenen. LUL HOOFD-DEEL,
Dikken Hak te vèrdryven.
r-^IE dikke hakken, die mengemeynelykfchyt-
hakken noemt, komen de Peirden gemeynelyk Van geftooten ofte geflagen, ofte dat die zelve achter uyt flaen ergens tegen aen, dat het komt te zwellen, en dat de zenuwen van binnen be- ginnen te leken, dus dat het vol water komt; 2°o lang als daer niet anders in is, kan het a'leen met fmeiren geholpen worden, maer het Iï1°et met den eerften gefchieden, ofte anders 2oo waft daer zwaramig hard onnatuerlyk vleefch G a
|
||||
|
iöO Hulpmiddelen voor de Peirden.
van binnen in ; als dat daer in gewaffen is, ^af
wilt het met Tmeiren zelden vergaen. Men nio^ dan tot het brand-yzer komen ; maekende eer'1 een gatjen in den onderften kant, achter ae"' zoo groot dat men daer eenen vinger in k^ fteken, neemt dan een heet yzer, daer aen be een eynde eenen dikken knoop aen is, dat vt in het gat kan, en brand het van binnen rede!}'' hard; het yzer moet dry ofte vier-mael heC gemaekt wezen. Zomtyds komt'er ieds uy{! gelyk kuyt van haring, dan moet het ma* maetel yk gebrand worden, en niet zoo hard 3' of dit niet te voorfchyn. quam. Als het b*1 genezen is, én noch niet dun genoeg word, t°. moet het weder gebrand worden ; maer wacJ 'de buytenftç zyde, dat de huyd niet veel brafl^! om geen kaele plekke te honden. De openiflfc dus met branden gemaekt zynde, moet fl1 de wonde eerft met Boter eenige dagen t°. proppen, tôt den brand uytgevallen is, en ^ . de wonde geheeld met Egjpfiacum, ofte met *•** van Nachtfchaede daer in gefpuyt,ofte metn pluymken daer m geftrekçn ; en als het beg^ toe tegaen, dan wat poeder daer op, dat'1' vleefch niet te hoog waft. J Men moet de dikke hakken eerft probee^
metfmeiren. Neemt Olie Petere, met Olie A Lateribus, en Olie van Nardus i deze oliën O^K ^malkander gedaen-, daer alle dagen mede û imeirt ; en of liet gebeurde dat het met dit ft*1 » ren niet wilde genezen, dan moet het met I voorgaende brandinge g«holpen worden* |
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. IQI
|
|||||
|
L I V, H O O F D - D E E L. .
Voor de dolle Kollen.
■*-'eze ziekte is eene groote verftoppinge in
°e herflenen, waer door de herffenen zoo zyn bedwelmd, dat de Peirden zuyflelen of-ze dronke ^3eren, ja vallen en tuy melen op en neder, en liggen zomtyds zoodanig of-ze al halfdood Cereri. Het is een zwaere ziekte, die door gi'ooten brand ontflaet, welken met de waeifem J^yt het lichaem nae het hoofd vliegt, en de herffenen verbrand ; nochtans als men daer wel mede om-gaet, zyn'er vele genezelyk. Het is ten eeriten noodzaekelyk, dat men wat wel bloed Y^ekt; en zoo men de gelegendheyd heeft, en ^en tyd het toelaet, is het noodig het Peird in de weyde te brengen voornaemendlyk des nachts, aoord;en-ze geene bedompendheyd van de ftal- Jen konnen verdraegen; want het is my menig- piael gebeurd , dat het ons onmogelyk was die 'ode weyde te krygen, alzoo-ze al halfdood icheenen 'te zyn. De zoodanige hebben wy me- nigrnael op hordens geleyt en tot in de weyde £jeheeptj en aldaer eenen pael in de aerde ge- Uagpo, niet hooger als gelyk met de aerde, met ^ene fterke touwe vaft aen den pael, en aen den la's, en lieten die dan zoo liggen. In de neus-
gaten wierd gefpuyt een halfjen /^n-a^jyn, ^let een half halfjen Olie van Oljven, en een Iagma fyn geftooten Peper, met een weynig
ieinaelen JMoftaerd,dit 'm twee reyzen 's morgens |
|||||
|
IÖ2 Hulpmiddelen voor de Peirden.
en 's avonds in de neus-gaten geipuyt; doet
Rogge-meel in 't water, en laet het daer van drinken. Als het wat begint by zyn zelven te komen en te bedaren, en op teftaen, dan moet men dit volgende ingeven. Neemt een muddeken si?yjn met een halrj'en Olie van O/jven, en een tinnen lepel vol Sujker, dat ingegeven, en 's anderéndags noch eens den zelven drank. Als men zomtyds ziet, dat het mogt noodig zyn eenige dragten te maeken, zoo kan men wet aen den hals achter de ooren een worteiken van Vyfvïnger-kruyd lteken, 't welk eene goede dragt maekt : ik hebbe'er menige genezen zonder drag- ten, maer men moet ditaltyd trachten buyten huyze te krygen, want de locht helpt veel; is het zomer, dat het over dag te heet is, zoo moet men die over dag op ftal en des nachts daer buyten brengen. Is daer noch meer noodig? dan is het Diapent ook mede zeer goed ingege- ven ; maer eerft gekokt met Bièr, eene once daer van in eene pinte Hier, en dikwils wat if den neus gefpuyt, gelyk ik hiervooren gezey1 hebbe; en laet het drinken Roggen-meel met *k Honing in 't water gedaen. L V. HOOFD-DEEL.
Voor de Kramp in de Beenen.
H et gebeurt veeltyds, dat de Peirden de kramp
in de beenen krygen, bezonderlyk in de achter' beenen, ja dat dan de Peirden zoo ftyf blyvert «iiaen-, dat het fchynt nieç mogelyk te zyn van & |
|||||
|
M
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 103
plaetfe te krygen ; men moet alfdan ook zorge
raegen, dat^zy haere beenen niet breken in 't
°rnkeeren, alzoo 't dit licht kan gebeuren, want zy konnen 't zelve been, daér de kramp in is, £°o min als een houten been bewegen, Men zal voor eerfr. de minfte moeyte zoeken, 't welk yeeltyds gelukt ; neemt twee fterke mannen, ^en elke zyde van 't hoofd eenen, en zet het ^eird met groote kracht acbterwaerds ; fiaet ^et met een bolle-pees ofte met eenen ftok voor t hoofd, ofte voor de borlt, ofte voor de bee-
nen 5 en door deze geweldige achterwaerds drin- gende force, is het dikwils los geraekt. Zoo dat ni^t lukken wilde, het welk zelden gebeurt, audan in den nood-ital gevoerd, en het quaed been met eene touw opgenomen, en de touwe °ver het lyf vaft gemaekt, en laet het dan zoo ^et groote force fpringen, 't zal mede los wor- den; alfdan het been gefmeird met Terpentyn- olLe, en wat gewandelt. Men kan het noch op ^ne andere wyze zoeken. Als men op eene hooge oft bergachtige plaetfe is, 2500 moet men c Peird met geweld dwingen om achterwaerds
te gaen ; dit is wel eenen van de befte middelen 0rn los te krygen : alzoo het door de kracht £edwongen word,dat de pezen weder uy t-rekkenk **alfem tegen verkrompene ofte opgetrokkene Peren
en Zenuwen. Neemt in den vroegen Zomer de uytfpruyt-;,
*ö's van Genever - boomjens ivf te. à dry pond 5'• "üotze in eenen marberen mortier zoo wee'k.' |
||||
|
Ï04 Hulpmiddelen voor de Peirden.
als pap, mengt hier onder twee ponden verfche
Boter, zet het in eenen pot op het vuur en laet het ontrent een quartier-urs'fterk opkoken ; zet het dan af en ontrent koud geworden, zoo vringt het door eenen doek. Zet dan deze door- gevronge Boter (die nu groen moet zien) we- der op het vuur, doet'er op nieuws twee ponden van de genoemde gedampte fpruytjens in ; en noch een quartier-urs opgekokt en door-gevroh- gen, is eenen uytnemenden balfem tot deze quaele. Het gebruyk is, dat gy eerft met eene drooge hand de beledigde partye zoo lang flrykt en vryft tot dat-ze wel warm is; neemt dan een broksken van dezen balfem in de hand en vryft het zeer fterk in : dit twee à dry-mael dags gedaen twaelf à veerthien dagen achter malkander zal zekerlyk beterfchap geven. L V I. HOOFD-DEEL.
Voor ge^wollene B eenen ofte anderrins.
JLJ.ET gebeurt veeltyds, dat een Peird gefla-
gen ofte geftooten word en dan daer eenige ge- zwellen overblyven, die niet wel willen weg- gaen, neemt dan Litargerium A ureum, Rubélus, en Vitriol, van elks even-veel, kleyn geftooten ; dit gemengd met Honingen Brandewjn, en dan daer mede gefmeird. Voor Gerwellen, die oud en hard \yn.
Neemt Quik-7Jlver gemengd en gedood met
Terpentyn, doet daer onder fyne geftooten Li~ targerium en Bolus, laet dit daer vyf à zes dagen |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 105
°P; als het dan daer af is, moet men het noch
^at üneiren met Reufel en Quik-rilver onder ^alkander gemengd tot zalve; want dit doet diffolveeren en verzachten alle verouderde en Verharde gezwellen. Noch een ander.
Neemt ffyn-moer onder van het vat, 't zy roode oft witte, doch de rqpde is wel de befte, Wanneer men die kan kry^en, tw^e kannen, laet die zoetjens koken, en dóet al roerende daer onder een pond larwen-meel, met een pond Honing, en een pond bruyne Zeepe, laet dit al roerende koken fot dat het bequaem is, gebruykt het zoo warm als't het lyden kan : maer men moet toezien, dat men 't niet brand. foor het zelve. _ Neemt een half pond fpaenfche Zeepe ; fchrabt die heel fyn in een muddeken Brandewjn, klopt dit onder malkanderen jn eenen pot tot zalve, en dan gebruykt. Voor het 7elve.
Neemt Koe-mifi met oude Boter, en Brande-
*yn, onder malkanderen gemengd, warm ge- ^aekt en daer op geleyt. Voor het relve.
Neemt Lyn-7aed-koeken geftooten een pond,
^°ggen-meel twee pond, Bloemen van Camille fyn geftooten, Venegriek een lood geftooten, Râbôlus een lood, en een muddeken Lyn-rjied-oüe, kokt •^ tot dikken pap, met half k!eyn luer tn\rAïwjn- *y«, en wel gekokt zynde, U gt het daer warm op. |
|||||
|
».
|
|||||
|
to6 Hulpmiddelen voor de Peirden.
Voorgefwollene Beenen.
NeemtKley-aerde, Zouten Wyn-aryn, onder
malkander gemengd tot pap, dan daer de beenen rondom mede beftreken zoo dik als het daer op kan, en darai dik wils ververfcht, trekt krachtig uyt. Noch voor gefwollene Beenen.
Dewyl de gefwellen zeer verfcheyden zyn, en
dat men zommige met kleyne remedien weldik- •wils zoude konnen helpen , en aen zommige Peilden wilt men zomtyds niet veel koften doen dewyl men zomtyds op plaetfen is , daer men alles na zyn genoegen niet kan hebben : derhalven zyn hier toe veelderhande medicamenten , en deze zeer goed , neemt twee pond Tarwen-meel, breekt dat met Wyn oft Water in eenen ketel oft pot tot pap , doet dan daer noch onder een half pond Bolus, met een pond Honing, laet het zoet- jens te famen koken, doet daer noch by een half pond zwart Pek al roerende, tot dat het wel door malkanderen gekokt is , doet daer dan noch by een half pond Terpentyn , Commyn , Olie van Bay en en Dealthea, van elks twee oneen , een once Draeken-bloed ; Laurier-beeJJ'en , Fenegriek en Lyn-r^aed-meel, ook van elks twee oneen, met een once Spyk-olie ; laet dit alles onder mal- kanderen koken, en men moet daer even zoo veel Wyn oft Water by doen, dat het zyne behoorelyke dikte houd. Dit.als eene fchorfe daer op gefmeird ; deze medicamenten zyn wat kleefachtig-, wanneer'er dit dan eenige dagen op |
||||
|
. Hulpmiddelen voor de Peirden, 107
gelegen, en zyn werk meeft gedaen heeft, neemt
aan wat Lamp-olie, en maekt die warm. fraeirt
llet dan daer mede, zoo weekt het wederom
°SJ en walcht het dan met pisse.
|
||||||||
|
L V I I. HOOFD-DEEL
doorgedrukte Peirden, door Zadel ofte ander T>yg.
*~*-l.zoo het veeltyds komt te gebeuren, dat de
"eirden gedrukt worden met de zadel ofte an- dere tuygen, komende veeltyds door onvoor- Zrchtigheyd ; want als imand op reyze gaet, zoo dient dan voor eerst en voor al zorge gedraegen, en met voorzichtigheyd daer op gelet te worden, °f de zadel wel op het Peird paft, 't zy die oud, °fte nieuw is ; het welk het bezonderfte is, dat de zadels voor op de fchoft niet komen te gronde te gaen, dewyl een Peird aldaer op het alder- minfte geene drukkinge ofte eenige force lyden *an, om dat aldaer de bewegende a&ie conti- nuëlyk moet gaen, en die plaetfe met weynig vleeich bedekt is; terwyl dit gestel met het ge- beente, en vele zenuwen en aderen te famen is aen malkanderen gebonden, zoo dat-ze op die plaetfe zeer weynig dekfel hebbende, d'alder- Olinfte quetfinge niet kan verdraegen. Als het dan gebeurt, dat het op de fchoft word gedrukt, *s het veel gevaerlyker als op andere plaetfen, "ie dan maer vleefch-wondengenoem't worden, en konnen met veel minder moeyte genezen borden, als de gene daer wy eerft van hebben gesproken. Dit is dan dat ik voQrnaemendlyk |
||||||||
|
lo8 Hulpmiddelen voor de Peinden.
raede wel op de zadel te letten, by voorbeeld :
als men eerft op de reyze gaet, het Peird is dik en rond, de zadel is wel gevold, maer de PeirJen worden dunder en verminderen, het kuffen ofte het opvolfel van de zadel pakt op malkanderen, en zoo gaet alsdan de zadel te gronde : derhalven zoo is dit de meefte voor- zichtigheyd en konfte, gedurig dâer op te letten en daer mie te zien : Als men begint te bemer- ken, dat het dan begint te zakken, zoo moet men daerdaedeiyk hulpe toe zoeken; zoratyds is 't op den weg ofte op de reyze dat men gee- nen Zadelmaeker kan bekomen, dan moet men het met hoey, gars oft ftrooy tuflchen den za- delboum er? het kuffen opvollen, gelyk men zal oordeelen nóodig te zyn, en zoo doende kan men honderde diergelykeaccidenten voorkomen, die anders zouden komen te gebeuren , en waer door menig Peird word bewaert, zoo dat den ruyter zyne reyze met vennaek kan doen; dit is alleen gezeyd om zulks voor te komen. Maer als men het accident gewaer word, zoo moet het even-wel geholpen worden; doch daer is een groot onderfcheyd tuffchen de wonden op den rug ofte op de ribben, ofte op de fchoft, gelyk hier vooren is verhaeld. Gedrufct op de Schoft,
Als ten Peird voor op de fchoft gedrukt en
gezwollen is, én men noch niet recht kan be- merken of het dienftig is geopent te worden ofte niet, zoo zal men voor eerft daer op leggen oit volgende : neemt Brandewyn en Olie van |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Pelrdett, 109
vijven, van e!ks de helft, en daer van zoo veel
quantiteyt als'er toe noodig zal zyn, na dat het gezwel groot ofte kleyn is ; klopt dit onder mal- kanderen , met een weynjg Rôbôlus daer onder, eR als het zelve wel onder malkanderen is geroert en geklopt, doet daer een deel werks 'm , nat ge- 1T*aekt, totdat het door-nat is, legt het zelve daer heel dik en vet op met eenig dekfel, op "at het daer Avel mag blyven liggen tot des Rnderendags, dan zal men beginnen te bemerken °' 't zal moeten worden geopent ofte niet. Als gy bemerkt, dat het zal moeten worden geo- Pent, zoo moet zulks na de konft gefchieden : geopent zynde is 't noodig te fondeeren wat holligiieden daer onder zyn, en dan k'ruyfwys ,geopent, zoo verre als het onder het vel gaet, Inyd dan de vier hoeken heel glad af, zoo verre het los is, op dat gy eene vlakke wonde mogt hebben: want die wonden, welke op den rug eenige holligheden hebben, zyn zeer onzeker, Waer vlakke wonden zyn beft en eerder te ge- nezen. Neemt dan zoodanige zalve als hier- vooren wegens de Wonden befchreven zyn ; eerft van de zachte, en dan van die wat meer op- «roogender zyn. Nu, aengaende van de andere drwkfels op den rug ofte op de ribben, als die ook mede groote gezwellen mogten hebben, gp'yk het dikwils gebeurt, die worden noch "'kwüs verdreven zonder fnyden, met eenige pappen ofte zalven. Het is ook zeer goed ge- "•"uylvt Koe-mlfì, Brandewyn en Boter in eenen P°t warm gemaekt, en heet op de gezwellen |
||||
|
Ilo Hulpmiddelen voor de Peirden.
geleyt ; ook is geheel goed eenige andere pap-
pen, gelyk hier-vooren van de Gezwellen ge- ïchreven ftaet ; doch indien zy moeten worden geopent, zoo moet men, als voorzeyd is, die trachten vlak te maeken, zonder dat'er eenige bolligheden mogen onder fchuylen \ dit is de befte pratyke, die men daer in kan gebruyken, en is ook de zekerfte wyze. Men kan de ge- nezinge bevoorderep met zalven ofte poyers, en met het uytwaflchen van het zap van groene kruyden; als naemendlyk Nachtfchade en Schel' Jcruyd, geftampt in een vyzel, en door eenen doek gedaen; en dit volgende poeyer, 't welk ook goed is, dan gebruyk : Neemt Steen-kalk met Honing, gemengd tot deeg, en dan inden oven geleyt met het brood, laet het hard bak- ken, en dan fyn geftooten. Een ander voor het 7Kelve.
Als de plaetfen niet veel doorgebroken zyn>
neemt Campher een achtftedeel loods , Ceruys en Bolus elk een vierde loods; witte Precipitaet een zefthiende loods, Olyf-ohe zoo veel genoeg is> om'er een fmeirzaem zalfken van te maeken: hier mede twee-mael dags gefmeird. |
|||||||
|
LV1II. HOOFD-DEEL.
Kreupel in de Borjt.
Db kreupelheyd in de borft word genoernt
by zommige Bouchlam, andere ttouchfwinde } deze kreupelheyd kan komen aen de Peirde*1 |
|||||||
|
;
|
|||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 111
°P verfcheyde wyzen; eerft zoo kan het ge-
schieden, dat een Peird loopt ofte gereden word tegen eenen pael ofte boom, en zyn zelven heel hard komt te forceeren, waer door de binnen- partyen beledigt worden en eenigzins uyt de plaetfe gezet en gekneuft worden, en dan daer door kreupel word. Andere krygen liet, dat zom- tydsdezadelboomen.van dezadel fchieten, ofte Vry veel nae vooren van het Peirdglyen, ajfdan komt het gewricht van het fchouder-blad heel hard tegen den boom van de zadel, en word door het lang ryden zoo geforceert en verhit, dat de zenuwen opdroogen en opkrimpen. An- aei'e konnen het krygen in eenige flooten, ofte met over de zelve te fpringen ; andere worden Van andere Peirden geflagen : deze fchynen Wel eenerleye accidenten te hebben, doch daer Is veel onderfcheyd in, alzoo zommige eene °pdrooginge aen de fchouder-blaren krygen, 2°mtyds aen de zyden, zomwylen aen beyde zyden; als men dat gevaer word, zal men dit een weynig op eene andere wyze tra&eeren, <*<s wel de andere, die men uytwendig niet zien *an, waer uyt dat het fpruyt. Ten eerften dan voor de gene daer men de
Vei'krimpinge ofte verdrooginge bemerkt, zal men nemen een groot gewigt ofte grooten fieen, °'te grooten kanon kogel, en het Peird op eene zyde nedergeleyt zynde, met de quaede zyde boven, moet men dan zoo hard vry ven als het niogelyk is, hoe langer hoe beter;îlaet dan die plaetfe vol met vliemflagen, en fmeirt het daer- |
||||
|
112 Hulpmiddelen voor de Peirden.
naer eenige dagen achter-een met zalve, gemaekt
van Dealthea^ Popelioen, en Olie van Bay en ^ onder ma'kander gefmolten, en warm daer op gefmeirt. Wanneer 't eenen tyd lang gebruykt zynde, niet komt te veranderen, ofte dat men geene beterlchap verneemt, zoo zal men nemen een half pond Boter, met een once fpaenfchi Vliegen, gekokt, ende het Peird eerft het befte | voor-been opgenomen met eene touwe, den voet ofte aen de knie vali gebonden; en laet het dan op het quaed been zoo, veel fpringen en loopen in de ronde tot dat het lullig zweet, het welk men noemt droog zwemmen, en als het Peird dan zoo warm gefprongen is, dan in de borft gelaeten , en met het zalf ken van Boter j en fpaenfche Vliegen^ heet en warm mede ge- fmeirt; dit zal zeer hard trekken en zwellen, doch dit moet zoo lang geworden tot dat de vochtigheyd, die van de zalve komt, begint op te houden, dan afgevreven, en weder op nieuws gefmeird gelyk te vooren, doch men 1 moet noch eenige dagen wat, ftoven.% Noch voor Kreupel in de Borft%
Alzoo dezekreupelheyd in de borft zeer won'
derlyk en veeltyds onbegrypelyk is , dewyl die i plaetfe zeer dik is, waer door men quaelyfc weten kan of het fchort in de zenuwen va° ! binnen ofte van buyten, indien het fchort i" <}e onderfte en inwendigfte deelen,zoo is'tnie* mogelyk , dat d'alderbefte zalven zoodanig zouden konnen penetreren tot den grond toe» gelyK
|
|||||
|
A
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 113
£e>yk zulks zoude moeten behooren ; derhalven
?1°et men daer toe op hope gebruyken den 0eften middel. Terwyl nu dit gebrek en des zelfs °°tzaeke zoo verfchillend is ; en men niet zeker )*eten kan hoe-ze zulks gekregen hebben, zoo *s 'tnietquaedjdat men-ze dien drank ingeeft, dle voor de vervange Peirden hier-vooren ge- schreven ftaet, en dan mede wel hard in de borft. gelaeten, en aen de zyde daer het kreupel is, rnoet men midden in de borft door het vel een ê^tjen maeken, en daer in fteken een pypjen Çhe een ftuk van eene tabakpype, en de ge» heele borft opblaezen ; dit opgeblaezenzynde, 1T1°et men daer in gieten warme Olie van Ca- bile, Olie van Roo7en en van Confolida ; als men. dan zoo eenige dagen heeft gedaen, moet men aen den onderften kant eene openinge maeken, °P dat de materie kan uytloopen, anders zoo ^ekt men ook wel twee hayre zeelen daer "Oor, àlwaer men oordeelt dat het noodig is, *;n laeten alzoo de materie acht ofte veerthien dagen uytdraegen en afdroogen : om de voeten **; verkoelen zal men,'de zelve alle dagen met Koe-mi/t omflaen. Noch. eene Zalve voor het Bouchlam.
■^ eemt Olie van Pieren, Olie van Bay en, Lyn~
^ed-olie, Spy k-olie, Terpentyn-olie, Peter-olie, 1 °pelioen, Olie van Camille, hier mede acht da- gen gefmeirt, en dan daer-naer noch acht dagen êeftoft met gekokte ftofkruyden ; is ook mede zeer goed, dat men neemt gebrande Hout-ajfchen,. H
|
||||
|
114 Hulpmiddelen voor de Veirden.
die in IVyn-ar^jn gekokt is, en daer mede ge'
waflchen.
Rene andere wvr^e.
De Bouch-ader geopend zynde, laet het re'
delyk bloeden ,daer-naer de borft gefmeird me1 Bar-olie, Peter-olie, Terpentjacdie, Lorbren-olie i
van elks even-veel; indien het wat te fterk isi kan men het wat verzachten met een weyni# Boom-olie. Hier zeer warm mede gefmeird, ef> met een heet yzer ingedroogd, op dat de krach* der oliën te beter kan indringen. L I X. HOOFD-DE E L.
P*^Vr> Voor Steen-gallen in de boeten,
et gebeurt veeltyds, dat de Peirden kreupel
zyn van fteèn-gallen ; al hebben zy goede voe- ren, nochtans zyn die daer in verborgen, gelyt ik honderde maelen gezien hebbe; niet-tegef>' ftaende andere oordeelden, dat het haer in d^ borft hield. De oorzaeke waer uyt die fpruytei1 is zeer verfcheyden, zommige iryt dwang vai' de yzers, andere uyt verbrand bloed, andei'e uyt denatuer;daerom is 't noodigalsdePeirdtf kreupel zyn, dat men neirftig zoekt, en als mt'1 die vind, moet men die tot den grond toe 'uyt' weiren, en gemakkelyk doen beïlaen ; neemt dafl bruyn Sujker-Kandjs, legt dit daer op, en me1 een heet yzer twee à dry-mael ingebrand, eV dan weder verzacht met Terpentjn en R&ep-olU> |
|||||||
|
yu^i/C
|
|||||||
|
~y™<- ztt
|
|||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden, Ì15
LX. HOOFD-DEEL
Noch voor Steen-gallen. À '
-^vls de fteen-gallen wel uytgeweird zyn tot
"en grond toe , moeten die verfcheyde dagen met
Terpentyn-olle gefmeirt worden, 't welk zeer goed is om te verdooven : dit dus eenige dageo achtervolgd hebbende, fmeirt daer gefmolten groen tVas op, en laet het daer op zitten. Het gebeurt veeltyds dat de fteen-gallen doorfenyn °'te door andere quaedaerdigheyd komen te ?Aveiren, 't zy van onder oft van boven, dan ls den beften raed ten eerften de zool uyt te nernen, op dat den voet lucht mag krygen,en aan van boven daer eenige openinge gemaekt hebbende, de zaive Egypfiacum met werk daer °P geleyt; en als het niet genoeg wilt dreogen, ^°et daer wat gebranden Aluyn opi Noch voor de Steen-gallen.
Men moet de voeten wel dun uytfnyden op
öe fteen-galle, en dan bruyn Svyker-kandys met een heet yzer daer op gebrand, twee à dry- ^ael als 't beflagen word, zy verdwynen. 1 L X I. HOOF D-D E E L.
°'->r Spykers ofte Nagelen in de Voeten getreden.
* J-et gebeurt veeltyds, dat de Peirden eenige
Pykers ofte nagels in de voeten treden, het Welk zomtvds van weynig belang is, maer ook H 2
|
||||
|
116 Hulpmiddelen voor rie Peìrden.
dikwils groote, zwaere en gevaerlyke acciden-
ten mede fleept ; want als de quetfure tot in 't vleefch, het welk het koot-been ofte andere bedekt, en de eyndens der zenuwen befchermt, komt door te gaen, zoo verooçzaekt zulks veel- tyds eene ontlekinge van 't zenuw-water, en geeft eene onlydelyke pyne. Den gereedften middel is de zool uyt te nemen, en indien de wonde wat te veel komt in den voet toe te zwellen, gelyk veeltyds en gemeynelyk gebeurt» zoo moet men ten eerften een ftuksken Mf* curium Sublimatum daer in {teken om eene ope" ninge te maeken, om daer wat in te kunnen gieten; en zoo haefi: gy eene openinge hebt, neemt dan Olie van Roofen met een weynig fVaS onder malkander gefmolten en daer in gegoten > en eene plaefter met Bajilicum daer over henen geleyt, en voord de zool over-al met Terpentyn beleyt. Om den brand uyt te trekken, moefj den voet dik met Koe-mifi gebonden worden; en als de wonde dan niet tot beteringe komt» en het zenuw- oft lede-water niet wilt ophou' den, zoo is'er noch eenen naederen hulpmiddel: Neemt een weynig Katoen , maekt daer een wieksken Van nat in Terpentyn-olie, fteekt he£ van boven tot beneden in de wonde, laet he1 zoo wat dik boven op de wonde flaen, fteeW het dan in brand, en laet het in de wonde bran' den, giet'er dan wat lamp-olie\n en boven op' het zal ftempen-, en als de wonde genegen ïfl van boven toe te gaen, en eng word, zoo moe* men daer weder wat Mercurium op doen. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. Hf
Eene andere fchoone ffond-plaefter.
Stnilt een pond geel IVas, en acht lood Ter- Pzntyn>., mengt daer by twee lood Olie van Oly- *en-> en twee lood fyn gevreven Cinaber ofte ermilioen, dit koud geworden kan men daer 'ollen oft koekjens van maeken en tot het ge- bruyk bewaeren, blyft lange jaeren goed. A!s 1;nen 't gebruyken wilt, fmilt een weynig in eenen lepel en giet het zoo warm in de wonde : 0rn 't zelve wat vlugger te maeken, en tot Zuyveringe der wonde, kan men'er by 't ge- bruyk eenige druppelen Geeft van Lepelbladeren by doen. LXII. HOOFD-DEEL.
Voor de Leeft.
j-'e Leeft is een accident, komende in de
achter-beenen van de Peirden, onder den hak achter op de fchenkel, zynde eene dikte een wey- 5jg bolachtig, maer niet heel zacht, "t welk de "eirden doet hinken; deze moet op de zelve ^yze geholpen worden, gelyk hier-vooren van de Overhoeven gefchreven ftaet, eerft met wat te kloppen, en dan met heete Olie van Bay en al Ziedende daer op gedaen; men moet eerft daer ^at vliem-flagenin doen, gelyk'er van de Over- hoeven gefchreven ftaet : want het is eerft eene v°chtigheyd, die zig uyt de zenuwen daer zet er* door den tyd hard. word : zy konnen -alle aizoo verdreven worden , en genezen op de zelve wyze gelyk de Overhoeven. |
||||
|
. 118 Hulpmiddelen voor. de Peirden.
L X I I I. HOOFD-DEEL.
Voor Rafpen aeri de Beenen.
D EZB Rafpen komen uyt hner zelven, en is
eene vochtigheyd, gelyk douw, dewelke uyt de gewrichten te voorfchyn komt zoo wel 'voof als achter aen de beenen, en deze vochtigheyd maekt haer zelven gelyk als harde reuven -, mefl kan-ze met deze zalve genezen. Neemt oud Spek, fmilt dat in eene panne op 't vuur, giet het dan f op koud .water, laet het koud worden, en hetj water daer fchoon afgedaen; neemt dan een pon» ; van't zelve, en een half pond , Bos-kruyd, met een once Spaem-groen fyn gefïooten, roert dit alles met den ftamper in den vyzel onder mafl kander tot eene zalve; hoe deze zalve oudef is, hoe die beter is : en als het daer mede ge' fmeird is, moet men 't vier ofte vyf dagen laetefl gaen zonder ied aen te doen , dan vallen de reu' ven af, en als 't wederom droog is , noch eens; men zal het zelden dry-mael doen, ofte het is genezen. Een ander voor het relve.
Neemt een once Olie van Olyven, met een
half once Bloem van Zwavel onder malkandef gemaekt tot een zalf ken, en daer alle twee da- gen eens mede gefmeird, tot dat het genezen t? Een ander voor het 7jelve. Neemt een pond Verkens-reufel,\\tt welk eeru
gefinolten is, en dan vier lood Quik-rjlver, eer# |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 119
Wel gebroken met fpeekfel in een flesken, .èft
dan gemengd onder malkander tot een zalf ken ; ?*eq moet de Qmk-rjlver met fpeekfel wel bre- *en, en dan onder-een met den Reufel mengen ; dit is eene goede remedie. |
|||||||
|
m 1 mi 111 ■■ 11 m i] 111 uw urn 1 jiiiiii mil 11 ■■■hhupb
|
|||||||
|
LXIV. HOOFD-DEEL.
^Voor hloed-pijfen,
•**xs een Peird ofte Beefte bloed pift, het welk
^£eltyds komt, dat de beeften overvloedig van bloed zyn, ofte dat het gekomen is door groote torce van loopen ofte ryden, 't zy dan gekomen door wat eorzaeke het mag zyn, het moet we- erom hertìeit worden; zoo moet menten eerften Jaeten in de fpoor-ader aen den buyk, en dan ingegeven als volgt : neemt een lood Nardus- 7y°ed, ofte by gebrek van dit, neemt Zaed van \<ellery en Lawas-7yaed\ van elks een half lood ; Vhe van Olyven en fVyn van elks een mudde- ^er> > onder-een gemengd, koud ingegeven ; 's anderendags noch eens gelaeten aen den hals ofte aen de borft: ofte kokt wat Hoender-milt met ileri geeft dit het Peird in, het geneeft;ofte anders Spek-wortel met Bier ingegeven. Noch om in te geven als het noodig is.
iXeemt Cremortartari en Olie van Olyven , van
;iks een once, dit met een half-pinte Bier in- gegeven. |
|||||||
|
5 20 Hulpmiddelen voor de Peerden.
|
|||||
|
L X V. HOOFD-DEEL.
Om het bloed te/tempen van 'tLaeten ofte Quetfuren.
A Ls het is van't laeten, 't zy aen de borft>
den hal^, ofte aen den buyk, ofte elders waer het mag zyn, fteekt eene naelde ofte fpilde dweirs door de huyd daer het gelaeten is, be- wind het met eenen zyden ofte anderen draed > ofte met een Peirds-hayr rondom , laet het ftaen tot 's anderendags, doet het dan los. Als het komt van quetfuren, 't zy gehouwen oft gefte- ken, ofte wat het zoude mogen wezen, neemt Bovifi, ofte anders opgedroogd Duyv els-brood-, en in de wonde gedaen, met eene fterke com- preffe daer op gebonden, het ftempt : ofte anders neemt Tarwen-meel, en dat met kracht in de wonde geleyt, zoo dik als men kan, en m'et eene fterke compreffe, en de bindinge daer ïfl gehouden, is goed; ofte neemt Brandenetejeti gehaekt en in de wonde geleyt, {tempt datelyk. '•> Róbolus in de wonde gedaen, en dan met werk daer op valt gebonden, is mede goed, maer als het zonder Bolus gefchieden kan, is het beft ; "want Bolus maekt de wonde brandig, zoo dat men wel eenen dag oft twee noodig heeft, eer men de wonde weder op haer ftel krygt -, want mer het gebruyk van den Bolus, wilt de wonde niet wel draegen. |
|||||
|
ïlulpmiddelen voor de Peirden. 121
|
|||||||
|
L X V I. • HOOFD-DEEL.
Quetfure in den Mond,
■*- J-et gebeurt dikwils dat de Peirden eenige
quetfuren in den mond krygen, zommige van quetfen, andere van groot fenyn, andere van den Water-kanker : deze bovengezeyde zyn noch al genezelyk : ten eerften voor quetfuren , wafcht "e wonden meteen weyriigrout Water,en droogt de zelve dan wel liyt-, neemt daer-naer/Zo/w/^, met een weynig Aryyn gemengd, en daer op gefineird, geneeft alle wonden in den mond ; raaer °f het quam van eenige 'quaede verrottinge, het Welk men den water-kanker noemt, zoo moet rnen die plaetfe eerft wel hard vry ven met poèyer, gemaekt van witten gebranden Vitriool en ge- branden Aluyn onder-een , en des dags eens fterk gevreven, daer naer den mond weder uytge- Waffclien met Ar^yn en wat geftampt Knoflook daer onder, dat dan met een popken aen een ftoksken, ofte met een doeksken den mond ichoon uytgewaffchen, en den mond met Honing gefmeirt, om te verzachten; dit eenige dagen gedaen, geneeft. |
|||||||
|
LXVII. HOOFD-DEEL.
Egels-voeten.
-*-'at zyn die, dewelke zoo ftruffig overeynd
"aen, en altyd zoo rappig en mokkig zyn; ten cerften bind daer op, verfcheyde dagen, wat |
|||||||
|
ja.2 Hulpmiddelen voorAe Peirden.
Menfchen-drek, en dit gedaen zynde, bind daer
cenige dagen wat Spek op, en alle dagen met Looge tot den grond toe fchoon afgew affo hen > en daer-naer met de groene Wond-zalve voords genezen, welke hier-vooren is gemeld. Als dit niet genoegzaem zoude helpen, neemt een once Canthandes ofte fpaenfche Vliegen, met een vie- rendeel Koter gekokt, daer mede gefmeird dry- mael, en laet het dan geworden eenige dagen, tot dat de reuven van zelfs afvallen*, dan voords met de voorfchrevene groene Zalve genezen. L X V I I ir^ro~Ö~F~D~D~Ë~E"L.
Hoom-Zalve.
D AER worden gemeynelyk vele hoorn zalven
gemaekt van verfcheyde foorten ; deeerfte,dié zeer geprezen word van vele menfchen, is: neemt Har/i, Was, Terpentyn , Pek, met Lyn- raed-olie gekokt tot eene zalve. Een ander. Neemt Vernis, Schaepen-ongel, Terpentyn,
Teer, en Boom-olie, van elks een vierendeel ponds, dit onder malkanderen gefmolten. Een ander. Neemt Honing, Teer , Lyn-^aed-olie, en Was,
onder malkanderen gefmolten. L X 1 X. H O OFD-DEEL.
Om Luyren te verdryven.
N EEMT Tabak ,kok\. het met Water, en naer
dat het gekokt is, doet het door eenen doek, |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 123
en doet. daer wat Arfenicum onder, en wafcht
«et daer mede. Voor het relve.
Neemt Ratte-kruyd een once, gekokt met
twee kannen fchoon IVater, en daer mede gekamt. Voor het 7Kelve. Neemt Spyk-olïe en fmeirt daer mede-, ofte
Reemt Precipïtaet, een half lood, Zwavel twee °ncen, Reufel twee oneen, gemengd tot zalve. |
|||||
|
L X X. .HOOFD-DEEL.
—■* Van den Ouderdom*
•L'en ouderdom te kennen is aldus : als een
Peird word twee jaeren en half, zoo beginnen te wiffelen de vier tanden in het midden voor ln den mond,,te weten : twee onder en twee boven, zoo dat die vier tanden op zyne dry jaeren al gefchoten zyn, en al jonge tanden in de plaetfe ; en dan op zyne vier jaeren wederom Vler, te weten : aen elke zyde van de nieuwe een onder en een boven ; en dan op zyne vyf jaeren noch eens, de vier jaefte aen by de hoeken, aen elke zyde een onder en een boven, zoo dat zyn dan de laefte, die voor-uyt den mond zyn; en dan op zyn zefde jaer, dan zyn allede tanden ^olwaffen, maer de hoeken noch wat heel ; op * zevenfte jaer alle gelyk, maer op de hoek- tanden een zwart pleksken, en op de acht jae- ^erj zyn-ze alle wit op de eynde, zoo dat daa de zekerheyd gedaen is, en dan voorder moet |
|||||
|
124 Hulpmiddelen voor de Peirden,
men zig reguleeren aen de kroftanden en andere
bezonderheden elk na zyn goeddunken.
L XX l, HOOFD-DEEL.
Voor de Varent,
X-Je, Varent is een zeer quaed accident der
Peirden, en komt opliet hoofd, recht midden op, tuffchen beyde ooren, ofte aen beyde zyden achter de ooren ; en ook mede aen beyde zyden op de fchoft, werpt het zyn zelven op met dikke gezwellen, heel fponfieus; dit zig zelve zoo eene wyle tyds vertoond hebbende, breekt zom- tyds van zelfs door, doch moet ook zomtyds geopent worden, en is dan vol materie, het welk blyft draegen, gelyk eene continuële iiftel. Dit 'accident komt uyt eene overtollige voch- tigheyd, het welk fpruyt uyt de zenuwen, en blyft aldaer hangen op de zenuwen, maekende op die plaetfe eene groote bederffeniffe en ver- rottinge in de zenuwen; alzoo het fcherp heet water alfdan zoo bytachtig is, dat de zenuwen daer ontrent gelegen, op de eene ofte op de vindere plaetfe komen te bederven en te verrotten, En dewyl de zenuwen van taeyen en fterken aert zyn, zoo kan het bedorven van het gezond niet afscheyden, waer door dit ongemak, de Varent, altyd niet op eendeie wyze genezen word ; want het is eene geheel andere zaeke als men in tyd daer in voorziet, eer het quaedaerdig , alreeds tot in de zenuwen is doorgedrongen -, ofte dat men van te vooren dit quaed komt te ftutten, I |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 12 $
eer dat het zoo verre komt ; derhalven zoo zyn
"e medicamenten verfcheyden. Want zoo lang f*et zyn zelven noch in de zenuwen niet heeft Ulgewikkelt, zoo kan het noch geholpen worden, Jttet poeyers en dranken, om die opgezwolle bol- %heyd en vochtigheyd wederom in te droogen, Helyk wy hier zullen toonen; maer als het zoo Verre is, gelyk wy hier gezeyt hebben, dan *an het met die eerfte niet geholpen worden, al had men Je befte medicamenten en kenniffe van degeheele weireld; hierom komt het, dat'er Hienige bedrogen worden, dat zy zeggen gekent te hebben, die alle deze gebreken konden hel- Pen met dranken, zonder met de handen daer aen te werken : maer zy zyn bedroogen geweeft. ^oirimige zyn geneesbaer, maer niet alle; want ^ hebbe daer vele voorbeelden by myne voor- gaende Meefters van gezien. Het eerfte hulp- middel hier voor is, wel bloed te laeten, en dan genomen wit Vitriol, Eleboris albi & nigri, ofte Zwarte en witte Nies-wortel, en Zoet-kout, van elks twee oneen; dit te famen in een lynen zaks- Ken genaeyt, en in eene kuype met water geleyt, en daer van laeten drinken thien dagen lang, en a's het water afgedronken is, wederom ander "aer op gegoten. Voor de Varent.
Naer dat dit voorfchreven alzoo gedaen is,
e" alles is ingedronken, en nochtans geene veran- deringe vindende, zal men dezen drank inge- ven ; neemt gemaelen Pok-hout, Zeven-boom en |
||||
|
126 Hulpmiddelen voor de Peirden.
Kreften-oogen, van elks een once, te famen ge-
kokt met twee kannen kleyn Bier, dit iri dry deelen gedeeld zynde, en dat dry dagen naer-een ingegeven; en als men dan ziet, dat alle deze medicamenten niet helpen, zoomoet men vaft beüuyten, dat'er eenige haperingeaen de zenu- wen moet wezen. Men moet dan op eene andere wyze nae de oorzaeke der quaelen zoeken, 't zy dan door corozyven, fnydesi, ofte branden, en dan zoo verre komende, dat men den rechten grond en oorzaeke komt te ontdekken, het welk ge- meynelyk in de zenuwen ofte zomtyds wel in het been komt te gefchieden, zoo moet men anders te wérk gaen : is het dan in de zenuwen, zoo moet men het dood van het levende af-fny- den, en die piaetfe met eene brandinge van een heet yzer een weynig fchroeyen, op dat het niet verder zoude voord-kruypen; want het branden dan beter is als het fnyden ofte corozy ven, ende zal beter fepareeren : maer wat het vleefch be- langt, om de eerfte openinge te maeken, het moet gecorozyft worden. Dit doet men dufda- nig : opent de piaetfe, daer gy wilt zoeken, met een inftrument, 't zy met een lancet ofte coro- zyf; neemt dan Mercurium Sublimaet, de grootte als eenen knikker, en fteekt het zoo diep als gy zoekt te wezen, laet het daér twee à dry dagen in zitten, tot dat het van zelfs los word ; is het dan noch niet groot ofte diep genoeg, doet het zoo lang tot dat gy openinge genoeg , hebt-, en daer naer als gy op den grond klaer jïyt, dan de wonde genezen met wieken,eerft |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 12 J
v£n fiafilLcum en daer naer met Egypfiacum,
pte andere goede heel-zalven ofte poeyers, ge- yk men in andere wonden gewoon is te doen. yf-^Ò neemt dan ook wel een lood witten Vi^ flP$f* niet een half-pinte ^Py«,laet het daer iq Hljjjtçn, vet het daer mede, en dan Tarwen- me.ei in de wonde gefiroyt ; op deze wyze zyn'er vele geholpen., L X X I I; HO O F D - D E EL, •
inedie voor Spatten aen de Beenen der Peirden,
W at aengaet de [patten aen de Peirden, zy
£yn tweederley; de eene foórte word genaemç yeen-fpat, ofte.zpp zommige zeggen, koe-fpat, de welke zyn zeer, hard en droog; hier van zyr> yjerfchillende gevoelens, hoe en uyt wat oor- ?aeke die aen de beenen komen : men kan hier geene andere reden van geven, als by onder- Vl|1dinge bevonden hebbe, terwyl zelfs Veulens °H jonge. Peirden, die de moeders noch zpogen, nier reeds mede voorzien waeren ; zommige. aen een, en andere aen beyde de beenen, Men hctft'er andere gezien, die het gekregen hebben met groote force, met loopen en fpringen, dus dat dle accidenten zoo wel uyt de nature als xi^st groote force komen. Daer om moet men wel zorge draegen, als men jonge Peirden wilt aen- i°kken3 dat men moet toezien, dat de oude daer niet mede befmet zyn ; want het erft over, p het is een accident het welk alle Peirden, u>ü het hebben, veel minder weirdig doet zvn, |
||||
|
123 Hulpmiddelen voor de Peirden. .,
fchoon die nochte hinken ofte kreupel gaetv,
èn zelden gebeurt het, ofte dat quaed volgt àchter-aen. De andere foorte van fpatten zyn zacht en'
weekachtig , en worden genaemt bloed-fpatten :. de oorzaeke van deze is al mede veeltyds uytÉ de nature ; want alle de Peirden , die zoo bolachtig van beenen zyn, hebben den meeften nood daer van ; zomtyds met hard loopen ofte fpringen en met groote force kan het al mede gefchieden, dat de zenuwen daer van berfteri, en de uytpuylinge maeken; gelyk mede de bof- fen in de knien, ofte ellebogen achter aen de beenen, die gemeynelyk op de zelve wyz'e veroorzaekt worden, als de zachte fpatten. De gallen, die gemeynelyk onder aen de beenen komen, zoo wel achter als voor, worden uyt de zelve oorzaeke voordgebfagt : naemendlyk zomtyds uyt. de nature, en zomtyds doorgroo- ten arbeyd en 'geweldige; force, zoo dat deze accidenten ontrent van eenderleye nature zyn met de voorgaende. Weshalven al het gene voor de zachte fpatten goed is, ook bequaemlyk voor de zachte boffen en gallen, als ook voor de dikke hakken aen de achter-beenen, die men fchyt-hakken noemt, kan gebruykt worden. Remedie voor harde Spatten.
Neemt Euforbium, Cantatides, en Olie vari'
Laurieren, van elk s een once, met een lood Har/i; dit onder-een gefmolten tot zalve, deze daer opl geftieken, zoo dik als men meteen warm mei 1 oftej
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Pur den. 129
"te met een ander plat fpaenjen daer op kan
nyken, en dan een heet yzer daer tegen ge- Jouden , dat het heet word , en daer op laeten v!tt:en; 's anderendags wederom het zelve, tot 'er à vyfdagen lang, maer men moet eerft hec layi' glad afsnyden, op dat het daer des te beter P Kan blyven liggen. Dit dan vier ofte vyf 3gen gedaen zynde, moet met die plaetfe alle ■ Iagen waffehen met firandewjn, tot dat hec ^ederomvan buyten genezen is, en dan noch «ent dagen gefmeird met Traen. Of het dan ge- arde, dat het hinken noch niet wilde over- een, zoo is de laefte remedie met een plat yzer». Ken op kant gebrand, en gebrand zynde, Pek Smolten, en ziedend heet daer op gedaen, «iet een weynig IVe-k daer boven-over, laet dit aer zoo lang op liggen tot dat het van zelf*- f, vatt- Deze voorzeyde remedien zvn mede goed oor Overhoeven, en konnen daer mede eene- nen worden. h <»>r lachte Spatttn, Boffen, Gallen en Schyt- hakken. '
Deze voorzeyde accidenten zyn van eene en. ,e zelve nature; 't is eene vochtigheyd, die aeren oorfprong heeft uyt de zenuwen. Om -ze dan te genezen, gelykik'er honderde ge- 'en hebbe, zoo is het geraedzaemfte, dat men erit gebruykt de lichtfte oft befte medicamen- n > die wel genezen, en geenzins befchaedigen - naer om diefwil deze accidenten zomtyds wat ud zyn, ofte dat de Peirden die lange gehad /eoben, zoo willen dezommige wej wat eerder L 1
|
||||
|
130 Hulpmiddelen voor de Peirden.
weg-gaen als de andere ; dus dat men zomtyds
wat langer moet continueren, en de hulpmid- delen met goed oordeel gebruyken, den eenen wat heeter als den anderen, al na goeddunken, en na dat de zaeke vereyfcht. Neemt tValvifch-Traen, vier oneen, met de
hand vet gefmeird, en hard ingevreven, tot dat de hand heet word ; dan een heet yzer daer tegen gehouden, en het laeten heel warm indroogen en uytbranden ; dit eenen tyd lang gedaen zynde, helpt gemeynelyk. Doch indien het niet wilde beteren, zoo zal men het volgende konnen ne- men, hoe-wel'er hier thien van beteren, eer men'er een contrarie vind. Een ander voor het rtlve.
Neemt Olie Petere^ Olie van Tichelen, ofte OH(
van Aerdcn, van elks een once; Olie van Nardus een lood, Spyk-olie een lood; deze oliën onder- een gemengd, en daer mede alle dagen zeer heet gevreven, is geheel goed en geprobeerd; maer wel-verftaende is 't altyd noodig de fpat-adcr gekort ofte uytgehaelt, op dat de vloeyingt'1 j van boven in de beenen vallen mogen. Vvor het r^elve.
Neemt een once fpaenfche Vliegen,fyn geftoo- ten, met een half vierendeel Boter gekokt, efl daer mede vtricheyde dagen gefmeird ; 't zy dat het gallen, boffen, ofte fpatten zyn, is zeer goe^ \ voor alle dry. Deze accidenten ten ergften uyt- ' val'ende, en dat al het voorzeyde niet wel wilde j lakken; gelyk zelden gebeurt $ zoomoet mende voóizevde remedien doen, die voor de droog j |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden, . Igr
Matten gefchreven ftaen ; dat zyn de laefte remé- ">en, ofte't en waere dat men die noch wilde branden, het welk zomtyds noch eenigzins goed ls » maer het is niet zeer aengenaem, om diefwil Qatheteenigelid-teekens naerlaet; daerom moet ttien met de andere remedien neirftig vervolgen, want die maeken de beenen niet ongezien, en het 2-cll van thien ofte twintig geen twee manquee- ren^ zonder branden, met fmeiren van'de oliën le genezen. Wat aengaetdefchyt-hakken, gelyk wy bo-
Ven gezeyt hebben, genezen wel veelmaels met «neiren; matr wy hebben ook dikw-ils gezien, dï*t die hakken van binnen door eenige forceeringe Zoo gekneufd vvaeren, dat wy die moeiten ope- nenïenhebbendaerdikwils(lukken dood vleefch l)ytgehaelt; ook zomtyds als kuyt van haring; ^n wanneer dat zoo is, dan is 't onmogelyk met 'meiren te verdry ven. Om deze te genezen moet ^en eene kleyne openinge maeken aen den on- "erften kant, op dat alfJan het lid-teeken des te ginder kan gezien worden ; en het is dan ook zeer lei"iftig, als het geopend is, dat men een gloeyend r.Zeri te weten voor met.een knopjen, om van 'nnen wat dood te branden, in brengt, des te eter zal 't dun worden, en te eerder genezen. 1 X X 1 I I. HOOFD-DEEL
ÖVoor geboijie 'Zenuwen.
*•* air is by-nae geen ondericheyd tuflehen de Putten en d"eze geboifte zenuwen, en daer is
I 2
|
||||
|
132 Hulpmiddelen voor de Peirden.
by-nae niet een Peird een accident zoo gemeyn,
als dit, bezonderlyk de gene die grooten arbeyd moeten doen; deze komen meelt aen de voof beenen, ook wel zomtyds achter aen de achter-* beenen, zomtyds aen een, zomtyds aen alle beyde; het is eene dikte boven den voet, recht op de zenuwen ; deze kan men helpen ais volgt : Neemt Olie van Bajen en rwart Pek, van elks vier ori' een; Ljn-raed-olie en Olie Petere, van elks twee \ oneen -, deze voorzeyde alle onder-een in eenen pot ziedend heet gemaekt en met een wolle'1 quaftje daer op geltreken, te weten : op alle beyde zyden van de zenuwen dry ofte vier dagefl naer malkander en dan eenige dagen gewacht; neemt dan wat -fiofergeimolten met Olie van Oty' ven, en fmeirt het daer mede, om alle reuven otte de voorgaende zalve wederom afte krygen ; ottö anders moet men dat met Zeep-uater afw-aflehw Vervolgt dan wederom als de voorgaende dry oaj gen heet gefmeird, en dan weder eenige dagd1 gewuffchen, achter volgens zulks tot cbynvaej Deze remedie is ook goed voor fpatten en galle1 die wat verouderd ofte verwydtrd zyn. LXXiV. HOOFÜ-DEEt
Wa erf chou win ge. |
|||||||||||
|
N
|
|||||||||||
|
AD&MAV.L dat alle Peirden niet even jong, ev4
|
|||||||||||
|
oud, even groot, nochte even /clejn 7jn,• al/int'1
eenige die heel teer rjn, rommige Rarbarifche P& den, 7pmmige Engelfche en Spaenfche Peirden, t' moet men weten, dat men die jonge, ofte heel klejH |
|||||||||||
|
.
|
|||||||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden.' 133
tyte die keel delicaete en tcere Peirden, de medica- Ceriferi na evenredigheyd moet bereyden ,• want alle %e medicamenten, die in dezen Boek 7^yn gemeld,
\Jn op r^oodanige Jorm hequaem voor een middelbaer eird, van grootte , Jierkte, ofte van bequaemen
°uderdom ,• indien men dan heeft 7leer jonge Peir- "en, ofte 7eer kleyne, ofte 7eer oude, dan moet men een weynig minder geven na goeddunken. L X X V. HOOFD-DEEL
Om IVratten te verdryven,
J-'aer zyn zomtyds vele Peirden mede ge-
queld, die wratten krygen , zommige aen 'c hoofd, andere aen den buyk, ook wel aen de bee- nen ; ais deze wratten in zoodanige gedaente ko- nien, dat men die met eenen draed kan vatten, z°o kan men-ze met dien draed af-binden; de zelve alle dagen een weynig toetrekken tot dat-ze °P 't laeft van zelfs afvallen. Maerals de wrat- ten komen te groeyen plat en breed, gelyk veel- tyds gebeurt, zoo kan men die weg brengen wiet Ohe van Vitriool daer op gedacn, en alle "''gen, een weynig afgcfneden, en al weder wat °P gedaen, tot zoo Iangdat het al tefamen afgebe- Itr|is, zoo diep als men wiit', maer men moet liet ^at fubtil gtbruyken, het zoude anders meer a* eten als van noode is. Op die zelve wyze kan ^en met Sterk-water ook zoo doen; als nnn daer recht en wel op let, dan kan men die alle met goed gemak weg maeken. Nota. Op de zelve wyze kan men alle wratten
|
||||
|
134 Hulpmiddelen voor de Peirden.
en puyften van de mok oft ilink-beenen vel'
dry ven, als men de knobbels eerft met een mes af-fnyd, en dat men dan de voorzeyde Ohe vati Vitriool, gelyk als boven gezeyd is, gebruykt. Probatum eft |
||||||
|
L X X V I. HOOFD-DEEL
Voor Kanker in de Voeten der Peirden.
D ir accident is eene van de grootfte quaelen
die een Peird kan overkomen, welke ook meeft by alle Meefters ongenezelyk word gehouden; doch ik hebbe over weynig tyds geleden eenen krachtigen hulpmiddel daer tegen uytgevonden» waer mede ik'er vele genezen hebbe, als volgt. Voor eerft moet men de.voeten den ouden hoorn zoo fchoon uytfnydtn tot het leven eoe, en de kankerachtige ptaetfe tot den grond toe fchoon maeken ; dit alzoo fchoon zynde, neemt dan Oüe van Vitriol, met een weynig Steen-kalk daer on- der gemengd , en dat zeer dun daer op geftrekén» dan met werk daer op geleyt, en eenen lederen lap onder het yzergeleyt, en dat gecontinuëert, zoo lang tot dat men ziet dat het genezen is» Men moet het met omzichtigheyd gebruyken* na dat men ziet, dat het vannoodeis, te weten : of men veel kalk daer onder moet doen ofte niet: want dat kan men aen het accident gevaer wor- den, waer nae het beft wilt luyfteren, zomtyds wat minder kalk, zomtyds wat meerder na goed' dunken. Dit is eene onreylbaere remedie by my onlangs uytgevonden en met goeden uytvM gebruykt, |
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Pelrdert, 135
Urn een Peird een wit teeken ofte eene Kol te
maeken op het Hoofd. ™eemt eerst eenen tinnen lepel vol Steen-kalk,
en gemengd met zes tinnen lepels vol Regen-water njaekt de plaetfe, daer men het teeken hebben ^lt, nat ; neemt dan eene SchoenmaekeFs eliTe, en fteekt-ze door de huyd van het voorhoofd, in f midden daer het teeken wezen moet, pas in en Weder uyt; dit dan doorgefteken zynde; trekt öf elfle weder uyt, en fteekt dan een yzeren Priemken in de zelve plaetfe : dit gedaen zynde , neemt dan eenen vaft gedraeyden draed ofte een touwjen zoo dik* als eenen Schoenmaekers pek- ~raed, maer vali gedraeyd -, wel twee vaemen ang, en dit van eynden aen daer rond gewonden 200 vaft als men kan, dus dat het zoo breed be- tonden is als men het teeken hebben wilt; en 'aet het zoo vaft voor het hoofd zitten. Dit zoo gedaen zynde , laet alfdan hee Peird wat ryden *°t dat het zweet, dan op ftal gezet, en laet het zelve vier-en-twintig uren ftaen, dan wederom ''vgedaen en den priem daer uytgetrokken , de P'aetfe met de platte hand nedergedrukt, en daer naer heel vet met Verkem-reufel gefmeirt, en z°o van zelfs laeten geworden , zonder daer ieds 111 eer aen te doen ; want daer met'er tyd eene reuve afvalt, en van zelfs weder wit hayr in de'" plaetfe komt ; maer men moet wel. agt nemen . ^et den eerften,als men het daer op gedaen heeft; at het niet word afgefcheurt ofte daer vag
geftooten. ' *' |
||||
|
136 Hulpmiddelen voor de Peirden.
|
|||||
|
LX XV II. HOOFD-DEEL.
Teekenen van een wel-gemaekt en deugdr^aem Peird.
JtliBN wel-gemaekt. Peird voegt best een kleyn en ma»
ger hoofd , en moet hebben groote oogen , en sterk van gezicht. Kleynesterke ooren. Lange maenen. Eenen grooten mond , en dunne lippen. Boven de oogen vol. Groote neus gaten. Eenen langen dikken, hals. Wel besneden van kaeken. Eene sterke borst. Hoog van voor-beenen, en kort van achter. Hoog van schoft. Recht van rug. Groote en platte ribben. Breed van kruys en wel gekloofd. Dik van buyk en wel gezongen. Vol van heupen. Wel aen geribd. Breed en dik van billen , en wel gebroekt. jDen steirt vast gesloten. Platte schenkels. Glad en effen op despatten. Langen steirt. Zwarte hoeven. Kort gejunctuert van koten. fêenïae R.égpls welke, een oud Liefhebber van Peir- den wilde geijbserveert hebben. i°. moet een Peird op zynen gewoonen tyd met be- hooreiyk voeder , zoo van haver als hooy (dat wel ge- wonnen is) bezorgt worden. 20. Het zuyv'er en klaeT water op behoorelyken tyd tot drank bezorgen. 30. Het aelve op stal met rossen , kammen , afwasschen , enz- wel te reynigen en schoon te houden. 40. Het zelve in het ryden wel dik wils te laeten wateren, en styf te g«r" den , voornaemendlyk als 't hard gereden word. .5°; Wel te straveri als 't op stal komt, en 't zweet van de heenen afte vryven. 6°. Het zelve in 't voor- en naer- ïaer een weyiiig bloed te laeten aftappen. j°. Het zelve 's morgens eens te doen ryden en laeten ver- treden. Ten laesten zegt hy. als 'er ieds aen Peirds lichaem moet gedaen worden, als ader-laeten , pur- geeren , beslaen der hoeven, dat het in't wassen der Maene moet wezen , en zig dan van de middelen bs~ slienen, vyaer van wy reeds gemeld hebben. £ Y N D E. 1 ».
|
|||||
|
A E NH AN G S E L
TOT DE
E.EMEDIEN
V O ÓR
ALLE ZIEKTEN EN ACCIDENTEN y a n
PEÊRDEN en KOEYEN,
^yi'ide geheyme Geneés-middelen vóór Peêrtlen,
lu gebruyk geweest by Keyzei' Karel den V. VERMEERDERD
*Iet het Zak-Boeksken , en deszelfs Aenhangzels, voór alle
Liefhebbers der Peêrden ; * 'et het TIuïs -Boeksken voór den Landman, inhoudende
Genees - Middelen voór allerhande ziekten van KOEÏEN en OSSEN. D A E R IS B Y - G E V O E G D
ommige verzekerende Hulp-Middelen voór Teerden , Koeyen,
Meiisehen , etc, , gebruykp in het Hof van- den Aetts- Herto«-prins Karel .van Lorreynen , etc. ; voór deézen "ruk noyt in 't licht gegééven. uc* m veile jaeren by-een-vergaedtrd dóór verseheyde
Meesters van Peerden en Koeyen. |
||||||||
|
TOT BRUSSEL,
l'-J. DE HAES , EOEK-DRUKKER EN VERk'OOPEft,
OP DE KIEKE-MERKT. |
||||||||
|
ü O 1.
|
||||||||
|
L
|
||||||||
|
ÜLAD-ffiTZER FAN HET BYPOÉGSEL.
|
||||
|
HBladzyde,
ULPMIDDELE voor quaede Oogen der Peirden, i --2 £*°e men de Peirden de Muys snyden zal. Jbid. -y°0r gezwollen Beenen. 3 oor Peirden die verboucht zyn. Jbid.
Voor het Graveel. 4
oor den Hoorn die groeyt. 'Jbid.
°°r eenen vervuylden en zeerigen Rug. Jbid.
oor de hangende Ooren. 5
^•n de Klieren te genezen. Jbid.
V°or de Vyver. 5
*^°t' men verkonde Peirden zal doen baeren, 7
^ oor Peirden die verkoud zyn, 8
Van de Wolrstanden. Jbid.
yni de Spenen te genezen in den Mond. Jbid.
Unì Peirden te helpen van den Tand-stoel. 9
fl's een Peird gevlogen is in den mond. Jbid.
Voor den Kanker , oft den Brand. Jbid.
Voor den Strangwilsoen , eer het nytbrèekt. 10
oor Peirden, die de Aderen gebroken, zyn. Jbid.
Voor Peirden, die van binnen gequetst zyn. il ym Peirden te genezen van Schorftheyd. Jbid.
JJ111 Peirden te genezen , die Bloed pissen. Jbid.
Voor Peirden die 't Gemagte gezwollen hebben. 12 Van de Kunskeaen de Kullen. Jbid. Voor lJeirden die het Flereeyn hebben. Jbid.
Van Sehyvel beenen die de Penden hebben. 13
Uin Peirden te helpen , die de Krappen hebben, /bid.
^irden die de Galle hebben. 15 Voor Peirden (lie pyne hebben. Jbid.
an Peirden die spak-beenen hebben. 16
an Korwente Peirden, en van Leesten. 17
an het Smeir-vet aen de Beenen. Jbid.
Y™i Peirden te genezen, die Muylen hebben. Jbid.
-Yan het Hayr der Peirden. 1» oeschryving van een goed gefatsoeneerd Peird. 20
* a ij
|
||||
|
ÎV Tafel van het byvoegsel.
Van den Draef der Peirden. 20
Van de beste Tellende Peirden. 21
Om te weten wat aen een Peird gefeylt. ï*
Hoe men inder haest een Peird vermaekt. Ibi»
Oudbeyd en kennis der Peirden. 24
Onderrigtingen voor Peirden die veel ryden. 25
Hoe men een Peird beslaen zal op zyn voordeel. het welk krank geheeld en genezen is. 26 Om een Peird te doen stil staen^ls men het wilt
meesteren. • /Md. Subtile Konste om te maeken eene witte plekke aen
een Peird ter plaetse daer men wilt. 2 7 Voor steeg en vveders.pannige Peirden.' /bid-
"Voor de nioorddnedigheden der Peirden. 28
Voor bet minken of hinken der Peirden. /bid-
Voor Peirden , die treuren en niet eten willen. 29
"Voor Peirden die boog in den Buyk worden. 30 Om Krappen te doen verdryven. . Jbid- Grof Poeder om i-'eiH<M>-wonden te genezen. 3'
Zalve voor gezwollen Peirde-beenen. /bid- Zalve Voorden 1 ydenden Worm in dePeirden. 3*
Om Peirden baer mest te doen maeken. /bid- "Voor Peirden die van den Wolf geheten zyn. 33
Voor Peirden die haer Vet gesmolten zyn- /bid. "Voor Peirden die wormachtig zyn, /bid. Zalve yoor levende K rappen aen de Peir.ien. Jbid.
Voor Peirden , die baeren Eers darm üythangt. /bid- Voor Ooien die gestopt ofte verzwooren zyn. 34 Voor gescheurde Pannen, /bid- ; Voor Peirden die haere Tonge getpretst zyn 35
Voor Peirden die haer Veulens niet verschietef
kpnnen. /bid- "Voor 't buyten aehterwaerds boogen. 36
"Voor Peirden die haer verzeyken. 37
Peirden die haere Neuzen verstopt zyn. /bid-
Krmiw-zalve yoor de Peirden. Jbid-
Peirden die haêr Heen gebroken hebben. .3°
Peirden die verkoud zyn en niet eten kunnen. /b d-
Zalve voor quaede Hoorns aen de Voeten- $9 |
||||
|
Tafel van het nieuw Zak-boekfkcn. v
J^oede Zalve voor-Peirden Oogen. 39
^alve voor gezwollen Peirde-beénen, 40
^verjaerige Peirden te kennen. Ibid.
|
||||||
|
£ L AD-W YZE R VAN HET NIE V JV
ZAK-BOEKSKEN. "oor cjnaede monden der Peirden , 41
Voor cjuaede Oogen der'Peirden, - 42
voor loopende (Joren.der Peirden, 43
"oor den Vyver der Peirden, ibid.
Voor verrukte Aders of Zenuwen der Peirden, 44
^oor Scrievel Beenen der Peirden, ibid.
V-oor die op stal staen en van vooren Kinken , ibid.
Voor Peirden die Voorstraekn , 45
Voor Bloed-Gallen der Peirden, ' ibtd.
Voor Tassen of Lu v pen der Peirden , ibid.
Voqr verdraeyde Hak-zenUwen der Peirden, 46
^ oor Gedrukte Ruggen der -Peirden, ibid,
Y-OOT die Bloed Buylen, of Zwellen hebben , ibid.
Voor versche Wonden der Peilden . 47
Voor Bloed te Stelpen van de Peirden, lijd.
^ oor vervangene Peirden, / ibtd.
'oor Peirden die niet konnen pissen, 49
miyk-pyne Her Peirden , .ibtd.
^erstuptbeyd der Peirden , - ibid.
■y001' bloed-Ziektten der Peirden , 50
, ""de verseheyde Droes der Peirden, ibid.
i.°W gallen aen de agterste beenen der Peirden, 53
oor tiilike Hakken der Peirden, 54
oor den Eetworm der Peirden , ibid.
oor Mok-Beenen der Peirden , ibid.
oor den Klem der Peirden , 55
, por vérvangene Peirden , ibid.
'ito van den Eerworm der Peirden , 56
°ür of van den Varent der Peirden, ibid.
|
||||||
|
VJ
|
|||||||
|
TAFEL VAN HET AENHANGSEL.
I. Artikel, van welke Peirden mon altyd meest ge-
houden heeft,en van haere natuer en eygenschap, 57 II. Onderngting voor Peèrden te koopen } 61
lil. van den önderdom der Peirden, 70 IV. Hoe oud e.en Peird worden kan , 72
V. van de jonge Veu'eris , _ ibid.
VI. van het lubben 1 an een jong Peird , 74
Vil. van het voederen der Peirden , .76 |
|||||||
|
TAFEL DER REMEDJEN FOOR ALLE .
ZIEKTEN FAN KOEYEN EN OSSEN. I.Hoofd-Pefl. voor zieke en kranke Koe-beesten , 79
Als do Beesten niet willen eten , iSo
II. voor eene lieeste wiens ly f zwelt , 81
'111. voor eene Beest die veel kucht en hoest, ' ibid.
IV. voor gezwollen Eller of Kloven in de Spenen , 82
Voor gezwollen Uyers, 84 V. Waerschouwinge over 't ader-laeten , etc., ibid.
VI. voor het Longe - vuer , 85
VII. voor Koeyen die op het kalven'ifaen , 86
VIII. Eene zeer goede remedie voor Koe heesten, 87
IX'. E enige middelen die de Koe-beesten in het be- zoiuler aengaen, j ibid.
Om eene Koe-beest te doen zweeten, 88
X. voor bleynen aen de tonge , gehemelte , etc. 89
XT. voor de Schurft der Koe-beesten , ibid,
XII. voor de koorts van Peirden en Koeyen , 91
Voor hoofd-pyne der Peirden en Koeyen , ibid. XIII. Tegen de Flökie der Üogen , 9' j
Oog-water voor Peirden en Koéyen , 93 Eenige oog-middelen voor Peirden en Koeyen,94 XIV. Eene plaester om dikten , die door schoppen of
stooten veroorzaekt zyn , te verdry ven , zoo voor Peirden als Koeyen , 9^ Verscheyde andere remedien voor het zelve, ibid'
|
|||||||
|
Tafel van het nieuw Hays-boeksken. vij
XV. Kli steer voor Peirden ofte Koe-beesten , gii
Klisterie van windbrekende Olie , 99
Cataplasma of pap tegen de gezwellen, 100
Verdroogende poyer om het vleesch te doen
groeyen, 101
Rene uytsteékende Draeg-Zalf, ibid.
._ Genezing der gaeten en swellen der Koeyen, ibid.
y°ór verrukte Leden der Koeyen , 102
»oór Koeyen die de Hoórens zyn afgebroken, ibid.
|
||||||
|
Tafel van het nieuiv huys
boeksken. Vo°r Koeyen, die met het Ligt blyven staen, 103
v°or Koeyen , die aen de Melk blyven liggen , ibid.
voor de Blaer der Koeyen , 104
Xor>r de Pof der Koeyen j , ibid,
Vo°r Bloedsiekte der Koeyen, ibid:
voor vuerige Siekten der Koeyen, 10c
ln veele Siekten der Koeyen te kennen, ibid.
oor zeere Speenen der Koeyen , 106
Voor Wind of Weebuyk der Koeyen , ibid.
Voor de Sprouw aen de voeten der Koeyen, ibid.
°°r het Longe-vuur dor Koeyen, 107
Voor den Wolf der Koeyen , ibid.
°°r bloed pissen der Koeyen, ibid.
'°or Koeyen , die aen de Schyt zyn, ir>8
°°T Koeyen , die verstopt zyn , ibid.
01 epn Koey , te doen ontsluyt.en, ibid.
°or swaere kog der Koeyen, ibid.
voor de koa- der Kalven, ,07
'T JVoeyen, die niet konnen pissen, ihid.
°or digte Speenën der Koeyen, ibid,
oor Hen drop der Koeyen, 110
°0r Koeyen, die vervangen zyn, ibid.
v°°r de dolle kol der Koeyen, JÉid4.
°r de Oogen der Koeyen, m
m veeiderleye Gaten der Koeyen te genesen, 112
|
||||||
|
vi ij 7 af el van het nieuw Huys-bueksken.
voor Sprouw-voet'en der Koeyen , 1*3 voor vuerige Monden de Roeyen , ibid.
voor Aembye der Koeyen, ïbid.
voor zeere kelen der Koeyen , ibid.
voor dikke kelen der Koeyen , ibid.
voor Koeyen, die staen te sweeten, en sonityds
eeten , n4
voor Koeyen, die Waterig zyn , ibid.
voor Koeyen 5 die Ruydig zyn , ibid.
om Koeyen , te Droogen , ibid.
voor Roeyen, die aen de Melk liggen, 115
voor Koeyen, die Drek in haer darmen hebben, of
verstopt zyn , *iö
voor Koeyen, die Ruydig ot Schurft zyn, ibid.
voor Koeyen, ^die tot den mond uytschyten en pissen, 117
■----- UMI 11 I II——■—------------
TAFEL VAN ONFËYLBA E RB
G ENEE S-MID D E LE N. Remedien voor de Peirden.
voor de Buyk-Pyn, 118' voor zweeringen , zinkingen en vogtigheden aen d*
voeten der Peirden, . ibid.
Extra-goede Purgatie voor Peirden, ibid.
voor de Verhitting der Peirden, 119
Kostclyke Zalf voor alle soorten van Gezwellen der
Peirden , ibid.
voor vervnngene Peirden , ibid.
Kragtige Zalfvoorde Scliurftheyd der Peirden , ibid.
Extra goede Zalt voor de vernagelde Peirden , ibid. Remedie voor de Koe-beesten.
Eene kragtige remedie voor de Koe-beesten, 120 ReuzeUicn vt>or de JViensc.hen.
voor het Graveel , ibid. voor den Loop ofte afgang, ibid.'
voor het uytweiklig.Speén. , lina.
Evade dur blad.wt?zers.
|
||||
|
(- .....
HULPMIDDELEN VOOR DE
PEIR DEN,
Utn te weten alle de geheymen, al/oo men die
gebruykte by den Marfchalk des Kekers, ends *rf erts-Hertogen KEYZER KAR EL DEN V.
EERSTE TRACTAE T.
üene goede Medecyne voor de Peirden, die de
Qogen verlicht hebben. V'm de Peirden te helpen die de oogen ver-
Jicht hebben, zal men nemen loopend IVater in eene fchotel, êder in doende een wey nig r"w, en dit zult gy wel kleyn vryven : en als j^et aldus wél gëmaekt is, zult gy dat de Peir- "n zeer fterk in hunne oogen gieten. w de Peirden te helpen, die den Hauw in haere
Oogen hebhen. Als eenige Peirden dén hauw hebben in de
,°gen, neemt Venkel^aed^ en Zaed vanRuyt% u zult gy wel zieden in IVyn, en maekt daer zoo eene olie af, dan zult gy daer by doen r ale-fmout, van elks even veel, en mengt dit •Ie' te l'amen : dan ftrykt dat met eene kieken- ^nne het Peird in de oogen, doet het laeten «e hoofd-ader, en fmeirt het tweemae! * À
|
||||
|
B Hulpmiddelen voor de Veirden.
's dags met de voorzeyde fubftantie, tot dat liet
gebeterd is. Om Pelrden te generen die-quaede Oogen hebben,
te weten, daer ergens m gefitken ofte ge/lagen es. Wilt gy ook een Peird helpen het welk er-
gens in de oogen gefteken, ofte geflagen is, t zv met da roede ofte anders, op wat zyde dat lit is, zoo zult gy ftaenop die zelve zyde,en nemen van over zyn hoofd zyne oore van de andere zyde in uwen mond, en byt daer eei klevn ftuksken af, zoo kleyn als gy fcoç en daer zal de fmerte uyt draegen : dan zult gy het waffchen met warmen fTjrn, en finout lie- , ontrent de oogen met verfchhoenderfmout, to dat het geholpen is. Om Veirden te helpen van haere hopende _oft etterige Oogfin. y
Wilt gv ook eenige Peirden helpen die d
«ogen loopende oft etterig zyn, neemt veric hoender-fmout, en ftneirt het buyten ontrent d ■ oogen :'maer nat het wel met den eerftec, m | warmen iVjn-arjn fmeirt het dan met het yoo r zevd hoender-fmout, en werpt daer in ?°e°M tan Zerfieer,^ tó, bet gene de Z.lver-fm^\ bezigen tot haere vormen : da zal men do. i tweemael dags tot dat het gezond is. i, Hoe men de Peirden de Mujrs fnjden rat- fc,
Item, heeft uw Peird een vet h™^* bet de muys fnyden -, want daer af zal netWfe zeer mageren en droogen : en als het wel gene* e is, zal het vooren te fclierp zyn, zoo dat ,j |
|||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 5
wel voegen zal : en dan moet men dit genezen
^et Olie van Olyven, en met andere dingen. Om Peirden te helpen van gerjvollen Beenen,
Wilt gy Peirden helpen, die gezwollen zya
afn de beenen, neemt Reufel gezoden, maer °it moet wel gefmolten zyn : fmeirt het hier mede vyf oft zes dagen, en beflaet het met Leem. °ft Klej, en laet het alzoo ftaen dry ofte vier dagen, maer maekt het nnt met lauw water, en dan beflaet het weder alzoo het was : doet dit zoo lang tot dat het beter is. Jfc*^ Om de Peirden te helptn, die verfck en etterig
7jn ontrent de Beenen, Peirden die verfch ofte etterig zyn ontrent de
beenenj daer voor zult gy nemen Tarwe-blomme Cn Mojiaerd, ziedende dit met verfche Boter ea **oning : dat zal men te famen mengen, en dik rnaeken; dan zal men het daer mede zuyveren„ eens dags, maer maekt het niet nat. Om Peirden te helpen die verboucht rm
f- ^'s gy hebt eenig Peird het gene verboucht*
1 s ' dat zal men lappen ofte zeelen aen de zyde Laer het verboucht is, dan houd men tuffchen j: e voorfle beenen. Ook is het goed beneden de jkaPpen een brandeken geftreken ondiep, en die P Ppen laeten fteken veerthien dagen, en als het I roog js ? fmout het altyd eens dags, en hangt f et wat, op dat hy zig niet byte. Maer aleer ijjy dat doet, zoo doet het zwemmen in een loo- dde water tegen den Aroom van het water., |
|||||||
|
L
|
* A ft
|
||||||
|
4 Hulpmiddelen voor de Peirden.
en proeft het alzoo , of het met zwemmen wild
|
||||||
|
beteren.
Om alderhande Peirden te helpen , die het Gravel
hebben. Wiltgy eenige Peirden helpen haere ziekhey»
verdryven die het graveel hebben, gy zult n^ men Tarwen-blomme, Honing en A7yyn, met UÇ* wit van Ey, en verfche Boter : dit zult gy alte famen wel mengen, zoo dun als deeg, mae$fl dan eene plaefter op werk, en legt het di^ fjj^ vermaekt het vier dagen eens, ende doe' het niet bloeden, nochte maekt het niet naj Voor Peirden die den Hoorn groeyt. Voords als een Peird den hoorn groeyt, weet
het dry ofte vier dagen met Ljn-7Kaed-olie, tfl dat het uytgaen wilt, dan wafcht het dikmal met vf^jrt, en me't Zap van Roe/i. En elke rejR dat het gewaffchen is, werpt daer in SchaeM van Fyke SchorJJen, en laet het dan droogt maer ftnout altyd de kanten met verfch Kapo<\ fmout, en doet dit zoo lang tot dat het ge''] terd is \ want men vind hier geen betere fj medie toe. Om Peirden te helpen, die eenen veryuylden
7eengen Rus; hebben. Item voor een Peird het welk heeft den;
gequetft ofte zeerachtig, zult gy nemen «Ie' nuwen van eenen Hond, Oejier-fchelpen en ti^ der-drek. Dit zult gy te famen mengen, en1., branden; dat pulvenzult gy dan doen in zeer ofte wonde, maer eerft moet gy het * i
|
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. $
Waffchen met warmen tfyn-aryn, het zal dan
droogen. En of den rug zoo zeer gebroken en vervuyld waere, dat hy niet droogen wilde, dan zult gy dien wel afwaffchen met lauwe piffe ; doet eenen priem onder de meefte ader van den ^81 en neemt dan eenen {terken draed, en dat ö'e ader over een zyde, en verbind die zelve der boven den priem in twee ; wafcht dan den ■ § wel met goeden warmen /Pyri-a^jn, en
•j1^ zap van Roetfel, en dan zult gy daer poe- er in werpen het gene gemaekt zal zyn van
yken-boomen Schor/jen, het zal daer af wel roogen en genezen ; maer altyd moet het Avel ge'zuyverd zyn, al-eer men het vermaekt. "oor Peirden die hangende Ooren hebben. „ Item, zyn een Peirds ooren lang en wyd
aende, kort die, en befmeirt-ze met een heet U'ev, en dan zult gy die genezen op deze wyze :
eemt Tarwen-blomme en vlaemfchen Honing, ?engt dit wel onder malkander, en beftrykt
■ e ooren daer mede.
** de Klieren te genegen, die de Peirden aenkomen.
1 ^$ gy eenige Peirden hebt, die klieren heb-
enj-en dat hun die klieren korts aengekomen |
||||||||
|
«en
°0:
|
s vryft-ze dikmaeJs, en bind daer op al warm
|
|||||||
|
Kfuyd het gene men noemt Vàlfche Sckoor-
|
||||||||
|
"£Se : En als het loopende klieren zyn, doet
>e klieren boven wel open, en doet daer in
. y fteenkens van een kruyd, het welk men
emt Soms Orgael, en naeyt dan het vel, het
elk gy oplicht» wel toe; want die fteenkens
|
||||||||
|
6 Hulpmiddelen voor de Peirden.
zullen de klieren verteiren. De klieren zyn ZH
quaede knoopen en zy liggen gemeenelyk ofl^ het hoofd, tuflchen de kaek-beenen, en do, de Peirden dikmaels groote pyne, dat zy qu?S lyk etenkonnen, en ook konnen zy nauweiy, haeren adem-krygen : ofte men mag de W'ef open fnyden, en nemen eene naelde met eeö, Uraed, en fteekt-ze onder de ooren, en legta. d'eene zyde alle de andere die gy daer vtflj dan zoofnyd de klieren dat gy.geene mift. lt& is daer eenige ader, die gy met verleggen kof verbind-ze boven met eenen gewaften draed > fmeirt-ze onder den knoop met een heet yfj in twéé : En als de kliere uyt gedaen is, wan. het dan met warmen Aryn, en zalft het fj Honing en Blomme te famen gemengd, legj den Azyn rood Regaeleenen nacht lang, fmeifj met dezen lierken JVyn-Aryyn% en met Zafl Rujte, en maekt eene plaefter van Honinï van Tarwen-blomme, legt het daer alle dage*1 tot dat het gebeterdis, en bind eenfchaepS' , boven daer op, om dat'er geene koude 1°\ inflaen. Wilt gy de. Vyver. generen die de Peirden Ae<>"'.
volgt dit naervolgcnde Schrift, { De Vyver, dat zyn wormen , daerom a'^J
Peirden drinken, zoo bejagen-ze die in eefl J( pende water tegen den ftroom, als den JÊ ftaet gelyk den.ftroom loopt, en merkt dM, zy ondiep drinken, dat is by den grotldii zult gy ook gewaer worden aldus : Het * j |
|||||
|
à
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Pelrden.
Zal zeer zweeten, ja al iìond het flil, en komen zy te,liggen, zoo zyn zy aeer in gevaer van *e derven. Maer den aiderzekerflen middel !s * dat men vry ve en ftryke het Peirds kaeke- : "een, en dan ader-laeten onder des Peirds ooren, ^n t'eynden de ooren; dan zoo nypt-ze te ga- <jer gelyk gy beft kont, en fluyt-ze met eens 'mids-tange dat zy niet ontgaen : dan door-fnyd .^t vel langs de ooren in het gezweir, en douwt ^an daer de witte wormen uyt; dan zoo flryks ^aer Zout in, en daer naer doet het Peird ver- handelen , tot dat zyn vel ofte huyd koel is, "I-eer men het op den ftal doet. *oe men de Pelrden ral doen haere Jongen beie-
ren, die verhoud 7Kyn, f Als eenig Peird verkond is, fielt het daer't
prm is, en gy zult nemen een rauw finnen
jjken, fteekt het in koud water, en dekt dat
* e*rd daer mede, en boven dit linnen laken zuk
W het zeer dekken dat het zweet ; neefflt dan
p vierendeel lterken ff^n-az^yn, en eene pinte
°1 Eytren, en mengt dit wel te gader; dan zoo
^ud het hoofd om-hoog en giet het in de nèus-
ften; zied dan Gerjie in eenen ketel met veel
/iter, giet dit dan in eenen zak, en .floot dan
h Peirds hoofd in den zak met eenen moor
°niende tot over d'ooren ; bind dien zak wel
!der de oogen toe, op dat'er geenen damp uyt-
[e, en dat'er anders geene locht uytgae nqchte
*<ome, op dat al de locht en damp het Peird
''t hoofd slaen mag : Dit zal men alzoo, gelyk
|
|||||
|
i
|
|||||
|
pr
|
||||
|
S Hulpmiddelen voor de Peirden.
gezeyd is, dry-mael doen, en geeft dat PeirJ
al dien tyd niet te eten dan droog Koom, en daef onder zal men mengen Fenegriek en Zout. A's gy gewaer word, dat het dorft heeft, gy zult het anders niet te drinken geven als de zòo van de voorzeyde Gerjte, dat is het zap, daer de Gerfie in gekokt is, en dit voor de eerfte reyze» çn geeft het ook van dezen drank op den twee' den dag; twee dagen hier naer geeft het te drin' ken den buyk vol warme^/e Koejen-melk,^ houd het deze dry dagen zeer warm, zoo zal liet wel werpen ofte baeren, en ook beter zy" Jong baeren gelyk het behoort, en gewoonely^ gedaen heeft, ende gy kont geene betere reme' die tot deze. ziekte doen, JVoch een andersom Peirden te heipen die verhoud';'jH
Item, als een Peird verkoud is, ftek het we
warm en maekt het goed voedfel voor den buy» en doet het zeer zweeten ; dan zoo geeft hf Fenegriek in zyn Koom, en lauwe Zoete-melk {■. drinken , dry dagen lang. Om kennijfe te hebben wat IVolfstanden rjn, c\
hoe men die verdryven r^al. Voorder zult. gy merken of uw Peird eentë .
wolfstanden heeft : De wolfftanden zyn takW ter zyden uytftaende-, die men moet met eenen vzeren bevtel. Om Peirden te genegen van de Spenen die v
hebben in haeren Mond. Item, gy moet ook merken of zy eenige fpeiq
i
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 9
hebben in den mond, dat zyn ooren onderden
mond; die moet men afsnyden met een fchaer- fcen, en dan waffchen met lVyn-a7Kyn. Om Pelrden te helpen van den 1 and-poel.
Voorders, merkt ook of zy hebben den tand- ftoel, dut is den rooft boven binnen de opperde tanden, dat al het tand-vleefch gezwollen is; dit moet men dan fnyden met een fcherp mes dry ofte VJer gaten, en doet het wel bloeden, dan zoo Zult gy dat vry ven met goeden fterken Wyn-arjn. ■dis een.-Peird vcvloeen is in den Mond; eene
o o ■
Remedie.
Gy zult ook aenzien en merken ofuwPeird niet verhit is inden mond ofte gevlogen, ofte ook de tonge daer tegen : neemt daer voor goeden Her- ken Wyn-a7yyn met Honing, mengt dit wel te urnen, en wafcht hier mede twee-mael dags. Om Peirden te helpen van den Kanker, ofte die den Brand hebben. Voorders als uw Peird eenigen brand ofte
kanker heeft, zoo zult gy dat wel bezien of het eenig quaed ofte gaten in den mond heeft ; daer tegen zult gy nemen Tarwen-blomme met Wat IVater^ eene pinte /Vyn-aryyn, en een half pinte vlaemfchen Honing, dat zult gy te famen mengen, neemt dan een vierendeel' Atrement en . gloeyt het in 't vuur,flaet het wel kleyn gelyk • of het meelvwaere, en mengt dit te gader by ' het vuur; dan zoo laet het koelen, enbeftrykt- daer de zeerigheyd mede twee-inael dags, tot.[ <fet liet beter is. |
||||
|
Io Hulpmiddelen voor de Peirden.
Dit is het gene men doen ral als een Peird heeft den
Strangwilfoen, eer en ie voaren datkèt uy Wreekt. Item, als een Peird heeft den ftrangwilfoen,
neemt Avorone en Heemft, ftampt dit wet in dea mortier , en doet daer toe een vierendeel Ar^ynsi en is het Peird oud ; zoo doet daer meer toe, en geeft het te drinken met wil ofte met kracht, en houd het wel warm. Dit naervolgende ral men doen tegen den Strang-
wilfoen als dien uytgebroken is. Item, een Peird het welk zyn ftranwilfoen
uytgebroken is, dat zal men wel warm houden met eenfchaeps-vel het gene men boven 't hoofd binden zal, op dat'er geenen wind inflae; men doet dat gat open met de hand ofte met een mes, en neemt dan Tarwe-blomme , Honing, en Spaens-. grö£«,mael»'t'er alzoo eene plaefter van, legt die op het gat, fteekt daer altyd eene wieke in van fmeir, en beftrykt-ze met Lyn-raed-olie die niet te vroeg toeheelt ; vermaekt het eens dags, nat het zoo met tfyn-aryn, en aldus zal men doen tot dat het beter is. Voor Peirden, die de Aderen gebroken ryn.
Als uw Peird de aderen gebroken zyn, ofte
gemeden, en dat men die niet kan binden, neemt Quik-zilt'er, Aryn en Kerjfeboom-bladers , ftampt
dit al inftukken, en legt het in de wonde daer
de ader gebroken is, dan zult gy die vinden en bezien, neemt-ze in eene tange en bind-ze in haere plaetfe, ende opent die wonde winfeh oft fchnyns, dat met wan» water, en doet daer in |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. I!
Tarwc-blommc en Honing-, tot'er tyd toe dat het
Peird gezond is. Voor Peirden, die van binnen gcquetfi \yn.
Als uwe Peirden van binnen gequetft zyn, 200 zult gy die doen aderlaetéu in de vier voe- ten, dat is,, te weten : uyt eiken voet een luttel I Moeds, en geeft dit het Peird te drinken t'famen in\et het Zap van geraden Gerfie ,• als het daer M geene baete heeft, neemt eenen Hond, doet hem villen en in ftukken flaen, en dan wel zie- den in den ketel met veel water ; doet'er dan dat !yleefch uyt, laet het water koelen, en geeft dit !de Peirden te drinken met wil ofte met kracht. 0« Peirden te generen van Schorftkeyd ; want ' \ommlge Peirden ook wel ruydig en fchorft ryn. Als gy eenig Peird hebt, het welk ruydig
en fchorft is, neemt oudeftelie Mans-pijfc, ver- «ied-ze wel tot de helft, laet-ze dan koelen en ^afcht daer mede uw fchorftig Peird. Neemt dan Oevel en Donderbaerds, het gene men in 't ^Valfch noemt Joubarbe, en ook Roet uyt den Schoorficen, van elks even veel,met My-boter gemengd : ftampt dit al te gader, verwarmt het in de panne, en befmeirt 'er dan de plaetfe mede, I daer de Peirden ruydig en fchorft zyn, zoo heet als zy het verdraegen konnen, en dan gefmeird ïïiet "Mey-boter; dit zult gy dry-mael naer mal- tanderen gebruyken. Om Peirden te generen, die Bloed pijfen.
Als gy eenige Peirden hebt, die bloed piffen, fleemt mode. Doeken, die zult gy waflchen. en |
|||
|
12 Hulpmiddelen voor de Peirden.
ftampen , zult gy die mengen met koud wa«1
ter, en geeft het hun alzoo te drinken dry- I mael; als het niet betert neemt Tarwe-blomme*f en warme Zotte-melk een deel dik, en geeft hecfl hun te eten ofte giet het hun in. Om Peirden te generen, die 't Gemagte gerwollert' hebben. Word uw Peird gezwollen in 't gemagte, neemt oud gedolven Leem, mengt dien met warm ;; JVater^ en fmeirt het warm daer mede. Neemt dan Tarwen-gnrys, IVyn-droejfeni en Bargen-fmeir, ' I
mengt dit tefamen, warmt het, en belmeirt het I
daer mede : Als het een oud gezwel is, dat zal . men ader-laeten met een vliem, met veel flags»- I kens, en dat zult gy vieren met een ftuk gouds alzoo heet als het wezen kan, zonder fmelten, ondiep gefteken, tuflchen dèlaetinge, dan zult .' gy het wel fmeiren met verfch Kapoen-fmout. 1 J^an Peirden die Kunske hebben aen haere Kullen. '
Item, zyn de kullen van de Peirden befmet
met kunske, oft ied anders, die moeten gebrand I zyn aen die plaetfen met zeer veel kleyne gatjens, zoo nauw, dat het'quaelyk door het vel gae; befmeirt dan die gatjens met goede veriche Boter, en ook met Kapoen-fmout te gader. Om Peirden te helpen, die het Flerecyn hebben.
Als uw Peird het flerecvn heeft, neemt eenen
mol, die in de Mey gevangen is, doet hem in eenen nieuwen-aerdenpot, brand dien tot pulver, en werpt dat poeder in des Peirds ly f ofte wonden. |
|||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. i 3
P*an Schyvel'beenen die de Peirden hebbeu.
Item, is uw Peird fchyvel-beenende, en dat ?y zulks gewaer word , neemt eenen jachten wit-en Turf, en vryft daer mede dry-mael dags ofte meer, op dat het weder ingae in zyne plaètfe, en indien dat niet helpt, neemt eene'/chuote van Hafelae-roejkens van een jaer, om daer meds te vryven als vooren. Om Peirden tè helpen, die de Krappen hebben,
Tndieuuw Peird krappen heeft, neemt verfebe Manspiffe, zet-ze op het vuur en waicht de krappen daer mede ; dan zoo laet-ze ftaen eenenj dag en nacht, en als dat niet helpt, neemt Mof- teerden Honing, -en zalft daer mede twee-mael dags; maer wafcht het altyd eerft met warmen ïf-yn-aryn tot dat het zuy ver en klaer is, en gyj zult het altyd waffchen met verfch Zap, als g}| dat hebt ; ofte als 't ergens weder uytflae, wafch, 1 bet ook met Schotel-water, dat is, als de dienfM maerten haere fchotels gewaffchen hebben. Dtt naervolgende Artikel is van een Peird, heti welk levende Krappen heeft. Hebt gy eenigPeird het gene levend.e krappeLj beeft, neemt witten Ajuyn, braed hem wel zacht" op het vuur, legt hem daer op, zoo heet als het , mogelyk is > en laet hem eenen nacht daer op lig- gen : Dan zult gy nemen Honingen Krjt, met Lyn~ \aed-olie, dit zult gy by malkauderen doen eri frnelten op een zacht vuur te gader in een fcherf, 1 en hier van zult gy' dan maeken eene plaeiiers; en het Peird hier »ede vernaaeken «ens dags. ^ a**.."*..-
|
|||
|
14 Hulpmiddelen voor de Peirden,
Bene andere maniere om Krappen te genegen.
Voorders tegen de krappen, neemt oud Marge*
fmeir, dit zult gy wel iu Hukken {lampen oiet een hout, en neemt dan oude Schoenen, brand die, en daer af zult gy maeken een poeyer. Dit poeyer zult gy dan {lampen met het voorzeyde ïtnoutj en doet hier ook wat Koper-rood byi daer mede zult gy de krappen befmeiren 's mor- gens en 's avonds : maer eerft zoo wafcht het wel zuyver met Zeepe en Lyn-zaed-olie. Item, zomtyds komen de krappen, om dat
mende Peirden het water niet afftrykt, als mer die op den ftal zet, daer tegen neemt verfcher Hoender-fïront, die zacht en rood is, en Stront var, een Knecht-kindeken, het welk noch de borfi Zuygt, mengt die met een ftoksken oft fpade! , te {amen, en bind het daer op eens dags tol dat zy verteird zyh, en dan zoo fmeirt-ze mei Jyn-raed-otie en Honing tot dat het betert. Maer als de krappen te zeer verworteld zyn;
■ neemt Sai Armorùak, Regael ea Koper-rood U
finnen, en hier mede zult gy de krappen var 1de Peirden betìryken dry-mael dags tot dat he
gezond is. • Noch tegen levende Krappen.
Item, heeft uw Peird levende krappen, neem
warmen PPyn-a7Kyn, en fmeirt de krappen dae mede, op dat zy welflerk mogen weeken, neem ' dan Roet, Regael en geftampt Look te {amen
bind dat daer op dry uren lang, en beziet o ! bet genoeg geteird is ; als het niet genoeg geteift
L. • •• ■ A
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de. Peirden. 15
,s3 legt het weder daer op; en is 't genoeg,
200 fmeirt met Zap van Ruytt, en met tfyn- aiyv te gader, en dan zult gy 't fineiren met Krappen-j'mout, nu Roet daer onder gedaen, en c zal met die maniere wel beter worden. Peirden die de Galle hebben. Voorders , hebt gy eenige Peirden , die de
galle hebben, zoo moet men die met geweld ver- dry ven ; want dat zyn quaede gebreken. Die van ffcfîpkalcn houden eene maniere, dat, als haer- heder Beeflen eenige galle overkomen, doen zy die 's morgens vroeg houden in 't water daer het koud is, zoo diep, dat de galle onder het water ,s 1 eene ure lang , en 's avonds desgelyks , zoo menigen dag gedurende, tot dat de galle vergaet. Maer na onze maniere, neemt men Kaerden
en Riet, het gene by het water waft, en bok Srand-neteLf, en men ftampt die zoo heet te ga- der , en dan zoo heet daer op geley t als 't Peird verdraegen kan, eenen nacht lang, en 's morgens nuchter gewaflchen met fielle Mans-pijfc; en als '&y die fnyden wik , neemt eenen zuyger oft [puyte van eene Vlier-pype, en zuygt door de vlier-pype fierkelyk uyt watin de galle is; en gis zy alzoo wel geledigd en gézuyverd is,fmeirt- Ze, dan zuitgy het zalven met Kapoen-fmout, niet Honing en met Olie van Bay en te gader, tot dat het gezond is, ende ]aet daer geen water aen komen binnen den tyd dat het open is. an Peirden , diepyne hebben tot eenige plaetfen
waer het is. Voorders, als uw Peird pyne heeft, zal men
|
|||||
|
k
|
|||||
|
l6 Hulpmiddelen voor de Pelfden,
het doen ader-laeten in de vier voeten, eiken
voet in den hiel, en als het bloed niet zinken wilt, zoo ontfchoeyt het de vier voeten; dat» zoo neemt Tarwe-blomme^ Honing, JVyn-a7yy>1 en Terpentyn, doet dit wel zieden en roert het wel, op d-at het niet aenbrande; wafcht dan de voeten met warmen lVyn-a7yyn, en droogt-ze af; neemt een weynig werken maekt van deze zalve eene plaefter, legt-ze'op de voeten al warm» en neemt dan Peirde-meft, ende doet dit niet af voor den derden dag, het Peird zal alzoO wel gezond worden. ■" Van Peirden, die fpak-beinen hebben.
!tem, die een nieuw fpak-been wilt genezen •>
die zal 't befmeiren met Deeg van Roggen-mei'' en van Eye/efi9 aldus : Neemt eene panne met Bier* gewarmd, en bind dien deeg wel hard aefl 't voorzeyde fpak-been ; dan zoo fmeirt wederom âàë.r op; en legt het daer op, zoo heet als Peird verdraegen kan, ende hebt gy .geene" deeg, bakt daer hoter en vet Kyt in, en larf het dus twee dagen, ftaen ; dan zqo wafcht h^{ af met ftelle Mans-prj/e, wel gezoden, al heef' daer over : Neemt dan wilde Kerjje, Byere*i jRrand-netels, Duyve-Jtront en Zeepe van Pay-*' ftampt dit we! te famen, en bind dat op 't fpak' been ; (eenen nacht zult gy 't daer op laetef' liggen) dan zult gy nemen Okker bladeren , £>'ƒ' ' tamus, Kool-r^aed en wortel van wilde Zomer-roo7/!^l dit al te gader geftampt en het zap daer uyt ge' perft5en daer mede waflchentot dat het gezor |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. t?
Ofte noch eene andere maniere : Gy zult de
plek-aderen doen korten, en wel effen vuuren
twee dagen, en dan fmeiren met Kapoen-fmout,
,Jot dat het beter is.
Van Korwente Peirden, en van Leejien.
Item , heeft uw Peird korwente, gy zult bak-
ken gemaelen Roggen-mee/, gedeeflemd met Eje- ren, neemt dan eene panne met Bier, en bind dien deeg wel hard daer op; bakt het daer op heel heet, en houd het wel lang daer in bedekt ftaen, ook ledig te laeten, zoo is 't maer te beter met het bakken; doet het laeten de korbe- ader, en bakt tot dat het gebeterd is : ende alzoo Zult gy doen, is 't dat op uw Peird eenige leef- ten uytfteken. Ende is 't dat het met bakken niet betert, nochte ook met ader-laeten, dan moet men den leeft een luttel doen vuuren, en t Peird ledig houden tot dat het beter is. ' Om Peirden te generen, die Smeir-vet hebben aen
haere Beenen. Voorders, is eenig Peird gezwollen aen de
Reenen , en dat het ook fmeir-vet word, neemt "Warmen ìVjn-arKyn, ende wafcht en fmeirt het wel; dan zoo Averpt daer Kalk in, en neemt dan werk, kapt hét wel in ftukken, fteekt het in de wonde als eene wieke, werpt daer dan ■ Kalk op, en doet aldus tot dat het gebeterd is. \i Om Peirden te generen, die Muylen hebben.
Hebt gy eenige Peirden, die muylen hebben*
! fleemt oude Mans-piJJ'e, die zult gv wel ziedea * B
|
||||
|
l8 Hulpmiddelen voor de Teirden.
over het vuur, daer mede aoo wafeht haere
mnys wel en fterk, ten minften wel dry oft vier-mael binnen eenen voormiddag-, doet het • dan aderlaeten beneden de tel-knoppen, ende daer het meefte is, wel en veel: neemt dan dat bloed, mengt het met Roggen-meel en met Eje- ren, en ftneirt het daer mede ; dan bakt het wel, en fmeirt dan wederom ; daer op bakt het hard , en dan fmeiren derdemael, en dan bakt het noch harder : aldus zult gy het laecen ftaen dry da- gen lang, en als het dan niet beter is, nat het dan wederom met warme PIJJe ,• dan fnyd vier oft vyf ineden langs de beenén in de muyzen, zoo diep, dat het door het vel gae -, neemt dan Koe- piffe, zied-ze wel tot de helft in, en walcht het daer mede de muylen, gelyk te vooren, het zal wel beteren. Hiernaer volgen ahjilke Ordonnantien, wat een goed
Peird behoort te hebben, atngaende ryyn Hajr, Qm dan eene goede kenniffe te hebben van 1
de Peirden, gy zult uwen tyd belleden in dit I Boeksken; want hoe-wel u dunkt, dat gy goe- l den kender zyt van Peirden , zoo kont gy zom-1 wylen noch wel bedrogen worden, 't en zy gy I dezen Boek wel volgt. Hier kont g y heren kennen we/k Hajr van de\
Peirden het alderbefte is. Ten eerden moet gyaenmerken het wezen enj
geftelte des Peiids : want een Peird van eendeHi ley gedaente van hayr, zoude den dertigften pen' uuig meer gelden dan een ander, gelyk hier volgt- I |
|||||
|
tad
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 19
Een Peird het gene wit is, dat is een week
hayr, en zeer dun van huyd, en zeer vleefach- tig; maer men zegt, dat de witte PeirJen lan- ger plegen te leven als andere, en dat zulks uyt de nature komt. Item, donker-grauw hayr is zeer geblameerd ;
Want men zegt, dat zy geirn blind worden, meer dan eenige andere, die ander hayr hebben. Wit-grauw hayr is zeer goed, en appel-grauw
hayr is ook goed. Gefpikkeld-grauw hayr is goed ; maer lyaerd-
grauw hayr is tuffchen-beyde, goed en quaed, ende het mag pafTéren. Item, het hayr het welk ys-grauw is, dat
mag ook pafféren. Item, yzermael-grauw hayr, is quaed hayr,
en word mifprezen. Item, Peirden die donker-grauw hayr heb-
ben, zoo voorzeyd is, zyn zeer te mifpryzen, 't en waere die verlicht zyn met wit in 't aen- gezicht, zoo is het beter. Item, vaelachtig hayr is niet goed geagt;
maer bruyn-rood hayr, dat is goed, en rood hayr, gloeyende, is ook goed hayr. Item, bmyn-blauw hayr, dat is goed gelyk
rood hayr. Item, lyaerd-rood hayr, dat is goed met zwarte
maenen, zwarte fìeirten en met zwarte beenen» Item, koe-rood hayr, is zeer gelafterd en
geblameerd, en ook zyn zy zelden goed. Item , kael zwart hayr is zeer goed, en ook
te beter als zy hebben eenige witte vlekken5 *B 2
|
|||||||
|
Â
|
|||||||
|
1
|
|||||||
|
20 Hulpmiddelen voor de Peirden.
•want zy hebben wel zbmtyds eenige quaede | >
manieren, als zy in dat gebrek zyn zonder witte plekken. Item, brüy n-zwart op bay is goed ; maer zwart
op valuwe is niet goed. Item, muyfvael hayr is niet goed : en zwart- •
grauw hayr, is ook niet goed. Item, afch-achtig hayr mag pafféren, en het
is tuffchen goed en quaed. Om te weien welk een goed gefatfoeneerd Peird /.»•,
en wat een Peird wel jaet^ ende wat hem goed is. Als een Peird kleyn is van hoofd , en mager,
Sik van hoofd, en de oogen groot, en de ooren kleyn, nauwe flaende, en wyd onder 't hoofd tuffchen de kaek-beenen, lang van hals, boven j dun, en ftyf ftaende, het hoofd wel heffende in de hoogte, het muyl ter borftwaerd, grof van dyen, mager van beenen, en korte voeten, \ en de teylen groot van kniè'n, rauwig van teylen, en kort tuffchen den voet en teylen, breed op ] de voeten, en die wel hol en zwaer,van hoorn, I hoog van hielen, hoog tweeder-hors, effen van tankte, effen van rug, diep van ribben, rond van billen, den fteirt wel fluytende, eh boven j alles zoo behoort het te hebben eene grotte van herffncn. Om te] weten welk den befìen Draef van Peirden is om arbcyd te doen, ende dat ook langdurig j
radde mogen 7yjn,
Men mag geene Peirden te vroeg verarbey-
den, dat is, niet ta vroeg beryden; maer Kien |
|||||||
|
L
|
|||||||
|
k
|
|||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 2i
ls fchuldig te beyden tot dat zy vyf jaeren
°«d zyn Item,"als een Peird draeft, vooren wel ry-
dende, dat is te zeggen, ryzende, zwak van bee- nen , recht van boven neder, ftout op de fteenen, en befloten goeder geftalte , en achter recht op de beenen van eender wydde, dat is wel ge- draefd en dit word geheeten ftaenden draef. **y de^e naervolgende maniere mogt gy weten, u-elk de befte Tellende Peirden r^jn. Als eenig Peird telt voor en achter van eender
"Vvydde, en dat redelyk nauw, en hem voor en achter wel ryd, én dat zelve gelyk als met eenen ftyven gang, en dat lichtelyk. Item, dat zyn hoofd hoogdraegend is, en den
nuiyl-fprong nederwaerds, geftadig van moed, verre overflaende, en zwaer van vleefch. Dit is het welk elk tellende Peird wel voegt ; want een tellende Peird kan niet te geftadig zyn, en ook een draevende Peird kan niet te moedig zyn : want een draevende Peird voegt zyne moedigheyd wel, en een tellende Peird voegt zyne geftadigheyd wel. Om te weten en te kennen wat een Tellende Peird
tnifvoegt ofte misjtaet^ en daer het fchaemte af heeft. Hebt gy eenig tellende ofte ook eenig drae-
vende Peird , het welk is neder van gang en ftyf, ofte ooreivbreed, ofte nauw gekruyft, ofte ter zyden uytwaerd draevende,, nederwaerds ont- doende, ofte met kniën, nauwe ofte dépende, ofte toebrengende zyne achterfte voeten tegeu |
|||||
|
A\.
|
|||||
|
22 Hulpmiddelen voor de Peirden,
de voorde j dat is het welk elk Peird misftaet.
Om te weten wat aen een Peird gefejdt en gemift *•*• Item, een Peird het gene het hoofd groot heeft, met hangende, oogen, maer bezonderlyk met hangende ooren , en die wyd ftaende ; want die plagten meelt traeg van arbeyden te zyn , en beter te trekken als te ryden : Groot van kaeke-beenen, en tuflehen nauw, die plagten traeg van eten te zyn : en die holle puncien heb- ben voor de oogen, die hebben meeft gepynd geweeft. Die de lippen zeer beneden hangen, en den hals dun ofte overhangen, de oogen kleyn ,ofte fmal van borft ofte neder-hors, ofte hol van rug, ofte zwyns-rug, hoog van fteirt, bee- nen, vlak van billen, ondiep van ribben, hol van kinken , fmal van dyen , nauw by zyne knién, vette beenen, lange fchinkels , vette teylen, lang tuflehen de teylen, en den voet, kromme bee- nen, kleyne voeten, en die dun geichelt, quaede witte weten, maer principalyk quaede witte , ooren oft ftortelende, neder hielen, en voile voeten. Tot befluyt, deze voorzeyde punftèn ; misftaen meeft een Peird; doch men vind luttel j Peirden die het al hebben. ]Voch een kort TraSaet, hoe men inder haefi een
Peird vermaeken mag. Als gy eenige Peirden hebt, die gy verkoopea
wilt, zoo zult gy die voeden en vet maekeii op deze wyze : Gy zult het Peird ftellen daer het warm en
üroog flaen mag, en wel getra&eert, desdags j |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirdcn. 2$
°£ gebonden op dat het niet ligge; en 's mor-
gens , als men opftaet, zal men het geven dnyige haver, en dat een luttel fcffens, en men zal het die zoo dikwils geven, tot dat het die laet lig- gen; doet dan daer by kleyne gedorffche boo- nen, en maekt het wel zat, zoo dat het niets meer mag van ied het gene men het geeft, en laet het dan wel drinken. Item, neemt een derde deel Roggen-meel, en
het ander derde deel Tarwen-gmjs, en Gerjie- f:ecl, van elks even veel, en daer in een luttel ' Boonen, mengt dit onder-een met water , en dat
het ook dik blyve; dân zoo geeft het de Peirden te eten, een luttel feffens, dat het wel zat is; dan geeft het hoy en ftroo tot- den middag, en geeft het dan weder drooge haver, en daer mede een weynig Boonen, en Tarwen-kaf'vn alle zyne fpyzen ; laet het dan aldus ftaen met H«y, ofte met goed Foeder-firoo, tot den avond toe, dat het recht waterens tyd is ; alfdan zoo geeft het droog Koorn en Boonen, al-eer gy het Peird Watert, gelyk men 's morgens doet, en luttel feffens, tot dat het wel zat is, en dan zultgy • het wel laeten drinken, en als het wel gedronken
heeft zult gy het geven goed beflag van Meel en Boonen , en van Gruys, gelyk men 's morgens doet, tot dat het wel zat is ; dan zult gy het Hoy genoeg' voorleggen, en bind het neder, op dat het liggen mag, en maekt het goede leger- plaetfe; en alzoo zult gy het laeten in zyn wezen tot den dag toe. Dit zult gy alles doen tot dat het wel gevoed is. |
||||
|
?4 Hulpmiddelen vifor de Peirden.
Item, gy zult het altyd doen ader-laeten op
den dyffendag die eerft komt naer de nieuwe Maene, en beziet wel alle dagen of het ergens ied let, en naemendlyk den mond , dien fmeirt men t'allen ty de met eenen quifpel genat in JVyn- aryyn. Item , vryft ook uw Peird met eenen goeden
harden ftroo-wifch eens dags tot acht dagen toe, dat de Jaer-merkt komt ; dan zoo bereyd en ftoft het, en doet het wel beflaen op zyn voordeel na den draef ofte tel die 't heeft, en na dat het van noode is, zoo doet het wel bereyden van den genen die 't wel kan, en die 't hem wel verftaet, en ftelt het In zynen toom tyds genoeg eer de Merkt aenkomt.' Een TraBaet om te weten de oudheyd en kenniffe
van de Peirden. Een Peird fchiet tot zyne 30 maenden zyne
eerfte tanden , en binnen een jaer daer naer den anderen tand, en alzoo van jaer tot jaer, tot'er tyd toe dat het zeven jaeren oud is, en niet voor- der ziet menkenniffe daer aen: Tot zyne zeven jaeren komen zyne breydel-tanden, en dan is't tot ouderdom gekomen om te ryden, en niet eer- der: mner men doet dikwils ter contrarie, al is liet geen profyt. En in het Land van daer de curaffiers komen en ook de Jennetten, daer beryd men niet ofte zy zyn zeven jaeren oud , en daerom hebben zy goede Peirden e» geer arbeydelyk. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden, 25
*u volgen hier rommige Artikelen en Pun&en^ die
goed r^jn geweten voor de gene^ die veel te.ryden plegen. De gene die nu veel plegen te ryden, die zul-
e'i haere Peirden houden en fteilen cher goede • ',°Cllt is zonder eenige quaede reuken, en doet altyd ader-laten op den eerden dyffendag van ** nieuwe Maene, ofte 't en waer dat het op ee- ^n anderen tyd te doen waere : want van eenen jtiiikenden ftal ofte daer vele vuyle gooten door- lopen , zoude de Peirden veel verhinderinge jonnen aenbrengen, en het aerd veel te boozer. ^esgelyks ook van quaed bloed, doet het altyd oaer tegen ader-laeten in den hals ofte inden buyk. *«n als het verkoud is, dat het quaelyk gaen kan, het in 't kowdfte water het gene gy vind tot ^en de zadel toe, en houd het daer in zoo lang *taen, tot dat het van groote koude niet langer 'ren kan ; leyd het dan op een veld, en beryd ftet zoo zeer en zoo lang tot dat het fterk zweet, |en niet meer zweeten kan, aldus trekt de eene
koude d'andere uyf, leyd het dan in den ftal, • ^e'« toegedekt tot dat het gebeterd is, en als het J'i't eten, trafteeit het wel : En ten eerften het Sene het drinken zul, moet zyn warme Zoete- . Als uw Peird verrazeld is boven in den ^eirt, dan heeft het defteele, en a!s gy ergens [yd, vvatert uw Peird niet voor dat het getìaen Ë*eft, dus kan het geen water nochte drinken
'laeden, ende ryd niet over, zynen ftal, maer ■is uw Peird word houdende op dea weg, en |
||||
|
8 6" Hulpmiddelen voor de Peirden.
dat gy dit ten eerften gewaer word, ryd wederofli
vier ofte vyf roeden voorder dan gy meynt» dat het begrepen heeft : komt dan weder m defl weg gelyk gy eerftreed, en met dezen grootef moet wil ofte onwil zal het recht gaende wot' den : dit is eene fubtile beproefde konfte. Hoe men een Peird beflaen 7al op 7^yn voordeelt
het welk krank geheeld en gene7Ken is. Item, valt tiw Peird krank van hielen, hou''
het altyd zoo ruym beflagen, dat men wel eert ftroo tuffchen den voet en het yzer ftryken kaai en fmeirt het dan met Hoom-7/dve, en fteek' daer werk tuffchen, en als het langdraeft, doet het zwaer beflaen : maer eenen hoogen draet» zult gy het licht doen beflaen , en als zy nauW15 draeven, doet dien voet aldermeeft binnen ne' men, en laet het buyten hoog, en als zy wy<* draeven , doet den voet meeften deel buyten n? ! men > en binnen hoog gelaeten ; want zy kliifl' j men altyd tegen de hoogte : ofte als zy te vee' nauwe draeven, ofte ook tellen, doet-ze ader' laeteo binnen-beens in dry ofte vier plaetfen dafi' het hem let, en het zal daer af ruymen. On een Peird te doen (til Jtaen, als men het wi':)
meefteren. [ Wilt gy een Peird meefteren , en dat het ni^L
ftil ftaen wilt, neemt eenen borftel-dnieJ tf.h trekt dien door een van zyne neus-gaten , en b\(r ||, het aen eenen fteyl, en wat gy het doen wWn het zal zig niet verporren, |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. üf
"och eene andere fubtile Konjte, om te maeken
cene witte plekke aen een Peird ter plaetje daer men wilt, en daer noyt geene geweejt is. Wilt gy aen een Peird eene witte plekke
lïiaeken daer gy wilt, ofte daer noyt geene
geweeft is, gy zult nemen witten Ajuyn, zied
hem wel zocht, en bind hem dan op die plaetfe
«aergy de witte plekke hebben wilt : maer bind
hem zoo heet daer op gelyk hy uyt den pot
komt, en laet hem daer op liggen vyf uren
la"g; neemt dan eenen witten Ajujn gebraeden
°°k zoo zocht, en legt hem daer ook dus heet
°P gelyk hy van het vuur komt, en laet hem
°^°k daer op liggen vyf uren lang : neemt dan
al Arrnoniak, Regaelen IVyn-Jteen, dit zult gy
' fe famen wel temperen en mengen, ende
I j afcht dan die plaetfe daer mede, zoo zal dac
' layt, het welk op die plaetfe is, al wit wor-
eri5 hoedanig dat het ook te vooreu was, en
3e" wat beeft het ook is.
, 'n ie beteren eenig Peird hef gene /teeg en weder~
fpannig is : eene fubtile Konjte daer toe. [-.. *tem,als uw Peird qüaelyk keert en dat het
°'komendlyk fteeg is, dat het geenen beryder
dingen noclite overwinnen kan, zet het op
Ln ftal, en geeft liet niet te eten als droog
\?''rn-> en doet daer in kleyn Zout, Solfer, en
ïefieSriek, al te famen wel kleyngeftooten, zoo
|a S tot dat het grooten doriï heeft ; geeft het
j ri fe drinken den fterkiten zoetften IVyn, die
|
||||
|
23 Hulpmiddelen voor de Peirden.
gy vind, zynen buyk vol. En al dien tyd dat
den IVyn geduert binnen zyn lyf, zal het alW zyne quaede manieren vergeten.: het zal maekefl groote feefte en hebben grooten moed. MaS* ditjs men niemand fchuldig te leeren, om dat men al te veel bedrog daer mede doen kan. Eene fabule grepe en kon/te tegen de moorddat'
digheden der Peirden, Voorder, quaede konden zyn quaed gedaen»
en nochtans het verhindert niet, dat men dté weet : Om dan eene konfte te leeren en de Peirde*1 te brengen van haere quaede manieren, zo<4 weet, als een Peird moordig is, dat zult gy i*1;' twee dagen niet laeten drinken eer gy het w, merkt voert : en als gy het op de merkt breng1' leyd het eerft in eene heymtlyke plaetfe, bir"1., het de muyl hoog, houd die open met eenm ftok, en fìeekt het in de kele twaef ofte & \ thien palingen, en men zal van dien dag geef | moorddaedigheden aen dat Peird vinden. M'^ ' ik raede, dat het niemand doe; want 't is e' : groot bedrog,en men zoude'er mede de menfcb6 grootelyks bedriegen. Noch eene f ubale grepe, om te benemen hetni^\
ken van de Peirden, dat *is te peggen, als t" 'j Peird hinkt. Al weet gy eenige fchalkheyd, laet die ali
achter zonder imand daer mede te bedrieg1' trsaër om dat gy niet bedrogen zoud wo daerom fchryve ik hier deze konften. |
||||
|
A
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Pur den. 2 9
j % Als gy eenig Peird hebt, het gene minkt ofte
Jjnkt, ofte hem houd op een been, zal men het j1} benemen met eenen fterken kempen-draed, ;^'e wel droog is, en bind dien aen het befte een, onder het hayr tulichen de teyelen en den
:,°et; maer bind het zoo vaft in het vleefch, at dit het Peird wee doet, en ryd dan in het
|l ater ; want dan zal dien draed krempen, en !let zal het Peird zao dwingen aen het befte been, 3t het recht gaen zal ; ftrykt dan het hayr daer
edekte!yk over, op dat men zulks niet gewaer
j/Orde : en doet dit weder heymelyk af, eer gy ! et imand laet voeren, ofte het Peird zoude .geheel kreupel gaen en daer af ganfcli mank ] r. ïtem, fti eene maniere zoo doet het den Mar-
,chalk. des Keyzers aen het befte been leggen
y de Yzer-ftnids in defmiife, en laet het zoo
aft binden aen den voet, dat het hem groote
ee doet, en daer door bedwingt, hy het recht
5 gaen. Maer ik raede u, dat gy dit niexnand
,°e.t ; doch ziet wel toe, dat men het u niet
°e als*gy Peirden koopt.
^oor Peirden, die treuren en niet eten willen.
'tem, als u dunkt, dat uw Peird treurt en
Iet eten wilt, taft zyne ooren, en als zy kout ^f, dan is het ziek; alfdan beziet het in den ^°nd of daer ied in let, en doet dan daer toe *3t*er toe behoort, gelyk hier vooren gezeyd ? • En is het flauw in zyne oogen, dan zal men lindennensadèr-laeten, en wederom met een |
||||
|
«o Hulpmiddelen voor de Peirden.
mes zult gy het doen kruys-wys ader-laeten ij
den fteirt, aen het een eynde, en in den wot*te' van de vier teyelen zult gy het een luttel «doe? bloeden, en dan zal men 't leyden langen ty*"' en veel, tot'er tyd dat het wel eten wilt; a's gy ziet, dat het wel eten wilt, zult gy hec warm ftellen, en het te eten geven op het beft6 dat gy kont; want 't en zoude anders van M zelven aen geenen moed geraeken om te et&>' ofte te drinken, en dan zal het met die voor' zeyde maniere zyn treuren naerlaeten. P'oor Peirden die koog in den Buyk worden.
Item, als een Peird hoog in den buyk word)
zal men altyd zyn hayr nat maeken, en he geven rauwe Haver ie eten , Haften en grof Graf van Tarwe, van elks even veel; dat zult gy al vochtig gemaekt van warm water te fame11 voorleggen," en doen alzoo t'allen tyde als ni^ het dit geeft. Om de Peirden haere Krappen te doen v er dry v e**
Neemt Knevel-[mout, dit vind gy in de Schoeö'
maekers-huyzen, en met dit Knevel-fmout, ztf'j gy die krappen befmeiren : maer eerft moet gf nemen goeden witten ïfjyn, en met dien ffjA zult gy die zuyveren, eer gy die krappen mog befmeiren met dit voorzeyde Smout; dit Zfl men doen eens dags, die krappen zullen dvoO' gen, en alzoo zullen zy korts genezen. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden, 3 j
TWEEDE TRACT A ET,
t^aer in begrepen worden vele nutbaere 7aek-en
voor de gene die met Peirden om-gaen. Grof Poeder om Peirden-wonden te generen.
•^ » EEMT een pond Koper-rood, een vierendeel
Spaens-groen, gepulverifeerd en te famèn gezet lr> eenen aerden pot, en daer op gegoten fìerken fPyn-à£yh , dat riet wel door-nat is, en dan eenen nacht wel toegeftopt, en laet het alzoo ftaen, ook wel meer a!s eenen nacht,- dan ge- broken en gevreven op den vryf-fteen, dan in "e Zonne gezet tot dat dit poeder droog is , en aan weder met den hamer op eene platte plaetfe J*'el kleyn tot poeder geflagen, zoo veel als men "ehoeft, en dan geftroyd in der peirden wonden °fte quetfuren. &ene roode Zalve voor ge7Wollen Peirde-beenen.
Neemt Dealthea en fmelt-ze zachtelyk, en
fieernt Lyn^aed-olie en fmelt die onder-een ; jgaaer de Dealthea, die in den winter gemaekt lsJ behoeft minder olie, als die in den zomer gemaekt is, Voor den winter word zy zacht ge- maekt, en voor den zomer hard, 't welk gy poen zult met Mw, en wederom zachtelyk ver- deden : maer voor den winter zult gy nemen dealthea en Lyn-7yaed-olie, en roert daer Bolus onder ; als zy by-naekoud en (lyfis, dan word
zy rood, en dit geeft haer de verwe, en als-ze |
||||
|
32 Hulpmiddelen voor de Peirden.
ftyf is, douwt-ze met de hand tot dat-ze gefineHj
rig is. , |
Des winters en zomers zult gy deze zalve mae-j
ken xanDealtnea, Lyn-zaed-olieen Bolus, alleei*,1 in den zomer zult gy daer' Was onder ünelten X maer niet des winter. Deze zalve is goed voorf , gezwollen Peirde-beenen, en ook voor verftuy-f ; kingen der gewrichten en zenuwen, en voor ver-| . doof heyd en verdraeydheyd in de lendenen, oftej daer een Peird zig mag leed gedaen hebbend defgelyks ook andere Beeften, en mede aen del Menfchen voor de klap-ooren. I Zalve voor den rj denden Worm in de Peirden. | .
Neemt eenen ketel en doet daer in wat A/w |i|
racd-olie, en oude roete Boter, en een luttel Terrea \ laet dat zoo allengskens zachtelyk aen het ziH den komen, en als dit zied, zult gy bereydf,- hebben een pond Solfer, en een half pond Koper<\ rood gebroken en gevreven op den vryf-fteen met* ■ wat Lyn-raed-olie ,• roert dan dit pulver ondtffl-, het ander in den voorzeydeu ketel, en houd u« wat aen 't roeren, op dat het niet meer aen'i brande; neemt dan eenen quifpel en fmeirt daefg mede den rydenden worm ziedend heet, en ruy^l' den quifpel vry in de gaten des rydenden worm J? al waer 't ook in de klaffen, en ook de kuyftcn * en waer hy is, fmeirt den worm dus ziedend» heet met deze zalve en laet het Peird dan gaeni R Om Peirden haer mep: te doen maeken. Voor Peirden ofte jonge Veulen, die haefll
toeft niet maeken konnen, vóomaemendlyk di<j| geworpeiB
|
|||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 32
8eWorpen zyn, zult gy nemen Raep-olie, Aloes,
•n ^«-lyn, dit te l'amen van achter al warm lng"efpuyt, eenen pot nats, als een klifteriö. roor Peirden die y an den Wolf gebeten ryn. ■Neemt Raep-olie, Terre, ripete Boter, en Bargen-
reufcl, dat te famen gefmolten, en daer eene Zal ve van gemaekt, en die wonde daer mede geimeirt. foor Peirden die haer Vet gefmolten rjyn.
Neemt Terre-hout, en eenen pot Raep-olie,
dry fiuyvers Zeven-potyer, dry ftuyvers Colo- ?uint, en Rjnfchen Wyn gewarmd, en een half Pond Sujkerdaer in gefmolten; dit t'famen inge- goten, en daer op laetengaen om tepurgeeren. Voor Peirden die wormachtig ïyn. Neemt Zeven-boom en fcherft die wel kleyn
'n ftukken, doer die in goeden fVyn-ar^yn, en jegt dat daer op al warm dry ofte vier dagen lang. Defgelyks kont gv nemen Koe-firont zoo verfch als het van de koe komt, gemengd met y'Wen-boom, en met Maen-hayr wel kort ge-,
kamt. Men neemt ook wel fynen Triakel met
\*loë, dit is ook goed voor den worm. Zalve voor levende Krappen aen de Peirden. Neemt Reufel en IVyn-arjrn onder-een ge- bigd, en ook een deel Quik-7jlver, dit te famèa geroerd en gebroken met vryven op den fteen, inieirt dan de krappen daer mede. foor Peirden, die haeren Eers-darm uythangt. Gaet in de Apotheke en haelt eene plaefter, * C
|
||||
|
34 Hulpmiddelen, voor de Peirden.
die gemaekt is van Apojhlicum en Heel-hout, etl*^
|
||||||||
|
doet dat zoo lang al warm op den eers-danflj d
|
e
|
|||||||
|
tot dat het genoeg is.
Voor Peirden, die haere Ooren geflopt ofte vef
Tìvòren \yn. Men neemt Roggen-meel en Honing onder-e
geroerd tot zal ve, en dan alle dagen eens hief mede gefmeirt. Nota. Als een wonde ten eerften flaplyft
aenkomt, en ftraks fiuyten wilt, necint een heef yzer ofte mes, en fnyd ofce boort voor aen de wonde, den brand zal 't wel doen ophouden1 Neemt dan Merg van Vlier-pjpen, en fteekt he£ in de wonde. Als ook .* Aderen die haer verheffen in de
wonde, is, om dat zy al bloedende blyFt, daef voor neemt Draeken-bloed gepulverifeert, uV£j de Apotheke : maer maekt eerfr. een rolleke van werk, en wat vet gemaekt met wat va de voorzeyde zalve, en dan het Draeken-bloe daer wel dik opgeleyt; want dit Draeken-bloe^ droogt zeer. Item : Aderen die zeer bloedeti, daer toe zul
gy nemen eene naelde met den draed, en naeV de ader boven toe, en daer op met de voof seyde zalve wat vet gemaekt. Voor Peirden die gefcheurde Darmen hebben.
Peirden die haere darmen gefcheurd zyn, dae^
voor zal men nemen eenen zyden draed, leg1 dien in IVjn-a7jn, en naeyt het daer mede toe» maer klieft den darm daer mede toe met uW^ |
||||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. gj
^elde, als gy naeyt, op dat gy den darm niet
^oorfteekt; fmeirt hem dan met Olyf-oüe, en 'egt hem weder in het lyf. Voor Pelrden die haere Tonge gequetfì rjyn.
Peirden die haere tonge gequetfì, 't zy half
°fte meer, ofte by-nae door-een zyn verwerd, ftyJ het verwerde af, fmeirt het met Honing, en ververfcht het daer mede alle dagen tot dat '^t beter is. By ons was een Peird het gene de tonge op
e^nen nacht in de weyde afgefneden was, zoo verre tot voor aen de achterfte tanden, en wv 'Peirden 't met Honing, en hield de tonge achter * eenemael van den mond, en het genas, dat het ^aer mede noch haver at. "oor Peirden die haer Veulens niet verfchieten
konnen. Als uw Peird zyn Veulen bft Kachtel niet
"aeren kan, dan zal men dat jong afhelpen, ^n de beenen fchikken dat zy voor-uyt ftaen. **et gebeurt ook wel en fchielyk, dat het moe- ^er-peird achter tuflchen twee ftaeken liggen ^oet met den aers , en dat men haer het jong 111 et kracht moet afnemen , Waer af de moeder ^'el ziek is : dan zal men nemen eenen reynen j°ek, meteenen perfoon, die eene kleyne hand ^eeft, en wind den doek om dien perfoons hand, ^oet hem die in 's Peirds lyf (leken tot den elle- boog toe, wafcht de moeder nettelyk van bin- öen, en haelt daer het geronnen bloed uyt. Neemt "fin Olyf-elie, maekt den doek daer mede vet» * C 2
|
||||
|
36 Hulpmiddelen voor de Peirden.
en wafcht dan de moeder des Peirds daer meo*
van binnen. Men neemt ook wel lVyn-a7Kyn daef by, maer of het de moeder des Peirds niet ver' draegen konde; zoo zoude het die van binne" doen fmerten ; doch het is evenwel zeer goe» voor de vuurigheyd. Men zal dan het moeder peird wel warm houden, en het voeden inet graSJ tarwen-gruys, en lauw water : En als zy dai1 haer meft niet maeken kan , fmeirt het haer vad achter met de hand, en maekt eerft uwe han" vet van Raep-olie, en dan Brandewjn en Raep' olie te {amen in 't lyf gefteken. Men giet haer ook wel van vooren in he*
%dp van groen kruyd, als van Donderbaerd, Schejt' wortel, en anders meer. Nota. Voor een Beeften-hert dat wee doet»
neemt Aloè, zoo veel als in twee ofte dry tm zenoot-fchelpen gaen kan, en eenen lepel kleyt Sier daer in gefmolten, en te famen welwarrtf| van verre door eenen hoorn in gegoten. Voor Peirden, die haer boy ten ackterwaerds booge*1'
Peirden, die haere voorfte beenen achteruy1
getogen hebben, die zyn dikwils verftyfd, 3 dat gemeynelyk van jonge Peirden, fmeirt da" de knien met de voorzeyde roode zalve,en me" zal de vporfte voeten binden aen de achterfte, & laet het zoo wel eenen dag gebonden liggen en als bet noch verfch is en dat het Peird ge' tier maekt, zoo moet men te meer nae het beel1 zien'. Ook zoo bind men het wel buygenJe ae'J de knien, ofte 't en waere dat het op den à*% I -
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 37
' veel gefpertels maekte, neemt het in tyds wel
' ^vaer, op dat de koorde daer het mede gebon- i jn 's' geene gaten maeke : Men kort ook wel 1 ^e aderen boven beens, en men kort-ze ook weï l "üyten de knien. Voor Peirdert die haer verr^eykert.
! & Peirden die haer verzeyken, zult gy ingeven
*~eem met Pot-aerde gemengd , ondef lauw water 'net Tarwcn-gruys, en men geeft haer ook wel Rryt onder het water. Peirden die haere Neuron ver/topt 7^yn.
Neemt eene ganze-pluyme, maekt die wél
vet met Honing en Lyn-7Kaed-olie, en fteekt die ^el diep in 's Peirds neus-gaten ; Neemt dan çene fpoel-pype met Zout, en blaeft dat in de °eus-gaten, dan zal dat Peird pruyflen en alle de kladden uytwerpen , en zal dan ontftopt zyn. En is de kele gezwollen, geeft het dikwils Honing ! le drinken, en fmeirt het buyten met de zelve
l'roode zal ve.
Krauw-r^alve voor de Peirden.
Neemt vier pond Kmys-boter, en twee pond
I Zoute-boter, fmelt deze welzachtelyk, dan zult gy gereed hebben twee pond Solfer, een pond Koper-rood, en een vierendeel •Spaens-groen, dit gebroken en t'famen gedaen 'in Raep-olie-, en ■ kfeyn gevreven op den vryf-fteen, en als dit oereyd is, neemt dan een pond Terre, en een y pond Pek, onder-een gefmolten met wat Lyh- i'ied-olie, giet dat onder deze salve tot d^t-xe |
||||
|
3 o Hulpmiddelen voor de Peirden.
wel zwart is, en als zy dan begint ftyt'te wof t
den, zal men daer het voorzeyd poeyer in doen» i en door-booren tot dat die ftyf en koud is. D.e Peirden, die fchorft en r,uydig zyn, zal me" eerft wel roskammen en fchrabben met een mes tot den bloede toe, tot dat de ruydigheyd aj is : dan zal men het fmeiren met de voorzeyde Krauw-zalve, en een heet yzer daer aen hoU' den, op dat die zal ve wel indringe en door-gae zomtyds behoeft men geen heet yzer, maer al* het noodig is, dan zultgy dat Peird laeten me1 gemak dry oft vier dagen, en of het ergens meet jokte, zult gy het weder fchrabben en fmeirefl al had het daer meer als eens gefmeird gewetft Peirden die haer Been gebroken hebben. By ons was een Peird het welk zyn been hao
gebroken, en die breuke was in de kote, wy maekten daer yzere fpalken toe, diede wondtf niet raékten, en hielden 't zoo over-evnd llaen, en om de kote eenen warmen doek gebonden met de voorzeyde roode zalve vet gemaekt, ook met Olie van Bay en, en met Pcpaliere^alvei dezen doek daer los aengtflagen, en daer ovefj wolle lappen twee dik gebonden, en alle dageft vernieuwd, en onderhouden dry ofte vier wekeflj lang, en wy bonden den quaeden voet met koor- den, en lieten het zoo henen gaen met de yzere| fpalken tot dat het ganfeh genezen' was. Peirden die verkoud r vn en niet eten kunnen. Peirden die verkoud zyn, en daerom haer etefll
îaeten, zult gy genezen met goed voedfel, <& |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. i 39
*ene wyle tyds wel warm houden, en voeren
ïnet Gras, met lauw water, en daer in Tarwen- gruys gedaen. Item noch een ander. Neemt eenen aerden pot
Van twee potten groot, doet daer in eenen halven pot f-Pyn-ar^yn, en negen ofte thien Eyeren, en Ce» half pond Fenegrik, fluyt dien pot vali toe, en delft hem in Peirde-meft vier-en-twimig uren lang, oftewel diep buyten Peirde-meft ; werpt dan de Eyers de Peirden in 't lyf, en dan de Fenegrik met den Wyn-a7jn, en ook kleyn Bier tot de helft, en gret het d'eene helft den eenen dag in en d'andere helft den anderen dag, en is 'iet dan noch niet genezen, bereyd noch meer. 'tem, of het ook noodig waere, neemt in dezen Voorzeyden drank deze volgende dingen :'maekt boeten pap van Tarwen-blomme als een zuype, met Boter en Eyeren, giet haer dit in, en on- derhoud dit acht dagen. En al waér 't dat het. PO « *
eird gequétft waere in 't hoofd, en niet eten
'konde, zoo zoude hem dit voorzeyde weihelpen.
V-Zalue voor quaede Hoorns aen der Peirden Voeten. Neemt een half pond Pek en wat Terre, een
«half pond Spiegel Aar/i, en een vierendeel Ter- ïpentyn, dit te famen in eenen Gans geiteken, I en gebraden, zoo lang tot dat het meft en d« ? voorzeyde dingen komen druypen door 't lyf en aen vleeïch van'dien Gans. Goede Zalve voor Peirden Oogen,
Neemt een ponds Kmys-boter, en een half
ppond Smout van Glas, en hoe die Boter ouder |
||||
|
^o Hulpmiddelen voor de Peirden.
is, hoe zy beter is ; het Smout van Glas zal meo
ftooten in een bekken, en dan onder-een doen* en kleyn vryven op den vryf-fteen. Deze zalve is goed voor verfche flagen, en quetfinge ind' oogen der Peirden. Zalve voor gezwollen Peirdt-beenen.
Neemt Moere van rooden fVyny want roodefi ffjn verkoelt, en neemt dan Honing, en wittf Leem, dat zult gy t'famen zieden, en het Peird daer mede wel warm fmeiren, eenen wolleP lap daer op bindende. Overjaerige Peirden te kennen.
Item, als de voorfte vier tanden boven eP
beneden ingewiffeld zyn, dat zyn dry-jaerigei en als de zes tanden zyn gewiffeld, ofte nodJ een daer by, dat zyn vier-jaerige Peirden; efl- als de vier tanden gewiffeld zyn navolgens d^ andere, dat zyn vyf-jaerige: en is't eenen Hengfl'. vale ofte Ruyn, ziet nae de breede tanden o' zy alle vier uyt zyn, en zyn die alle vier uyt zoo is het wel vier jaeren oud. Nota. Een Peird het welk zynen mond heeH
heeft, daer voor zult gy nemen tVyn-arjyn ePJj Mofiaerd-raed, en wafcht daer mede den mooi |
||||||
|
41
|
|||||||
|
NIEUW ZAK-BOEKSKEN
VOOR ALLE
H A N D E L A E R S
EN LIEFHEBBERS VAN.,
PEIRDEN.
|
|||||||
|
Raed voor vuerige monden der Peirden.
•Als uw Peird vuerig in den mond is, dan
moet gy het in den mond laeten, en den zelven twee mael daegs met wyn-azyn en wat zout Waffchen. 'T is extra goed. Voor 7cere Tongen der Peirden.
Wanneer uw Peirds tonge bezeerd is, zoo fmeerd. de zelve twee à dry mael daegs met "olyf-olie," en daer wat zuyker in gemengeld. Het is goed bevonden. Voor Speene in de monden der Peirden.
Zoo uw Peird Speene in den mond onder zyne tonge heeft, dan moet gy die met eene | : fchaere afknippen, en die plaetse met zout vryven. Goed bevonden. Voor Takken in de Monden der Peirden.
Indien uw Peird Takken aen zyn kiefen |
|||||||
|
ir
|
||||||
|
42 , Hulpmiddelen voor de Peirden #
krygt, zoo dat het niet kan eten, griet da met uw Peird naer den Smit, en laet de zelv met eenen bytel afkappen, of met eene rafp laettn afrafpen. Het is goed bevonden. Voor O ogen der Peirden.
Wanneer uw Peird vliezen in zyne Oogert
krygt, zoo neemt fyn geftampt zee-fchuym > neemt een pluymken en maekt dat nat in uwerti mond , fteekt liet vervolgens in het zee-fchuym > en ftrykt daer mede 2 à 3 mael daegs tuf' fchen de Oog-leden. Goed bevonden. Voor Blinde Oogen der Peirden. Als uw Peird blind word, het zy aen eed
of beyde oogén , het zy dat de Oogen wi( worden, of daer in geflagen is, neemt dan al* ' even gemeld is zee-fchuym, of witten berey' den falpeter die fyn geftampt is, blaeft dit ifl de ooge met een rietje^, of ftrykt het daer iö met een pluymken. Het is goed bevonden. Voor Perels in de Oogen der Peirden. Wanneer uw Peird Perels in de oogen krygt»
dan moet gy het onder zyn ooge ader-laeten»' tuffchen den neus en de ooge \ het is goed» iiraer wanneer uw Peird reeds Perels in dn ooge heeft, zoo maekt dit oog-water, eci1 half loot nagelen, voor eenen ftuyver wit ko', perrood, en eens zoo veel wit gedraeyd ftok' zuyker , doet dit in twee pintjens Maert* fneeiTw-water, of in ftroom-water, hoe lange', dit geftaen heeft, hoe beter het oog-water zat worden, beftrykt hier mede 2 à 3 mael daegf de ooge. Het is eenen goeden midde'. |
||||||
|
—m^—mm+m
|
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 43
Voor den Han in de Oogen der Peirden.
Neemt dan zoo als gezeyd is voor de oogen, het voormelde fyn geftampt zee-fchuym, of ook 4en witten berevden falpeter, blaeft of ftrykc het zelve in de ooge. Het is goed bevonden. Voor afgefcheurdc Oogen der Peirden. Zoo uw Peird een lid of leeden zyn afge- fclieurd, of zoo het lid daer by hangt, knipt het dan af, neemt wat olyf-olie en zuyker, roerd het onder elkander , beftrykt dat lid daer 2 à 3 mael daegs mede, het zal wel een goed lid worden. Voor loopende Ooren der Peirden.
Daer is weynig raed voor, dan toefchroeyen met een heet yzer, maer het is gevaerlyk om weder nog langer in de oore op te breken, en dan is het nog veel erger als ,te vooren, doch ik heb - ze hier mede ook wel geholpen, zoo dat het hier voor en tegen is. Voor den Vyver der Peirden.
Als uw Peird aen den Vyver is, dan valt het neder, en flaet verbaeft als of het uytzin- nig is , dan ftaet het weder op en woeld zeer druk, als gy dit ziet, zoo grypt dan naer zyn °oren en trekt de zelve nederwaerds, aen den end van de oore daer den vyver onder dik i$\ en ftyf ftaet, fnyd daer een gat in, en haelt daer eenige karrels kuyt 'uyt , gelyk of het kuyt van eenen vifch is, dit moet gy alder- fpoedigft in het werk ftellen, dan kan uwe "eefte behouden worden, van een aldervaere-*. tykfte ongemak, waer van veele fterven. |
||||
|
44 Hulpmiddelen voor de Peirden.
Voor verrukte Aders of Zenuwen der Peirden. ■
Zoo uw Peird eenige Aders of Zenuwen verrukt of verdraeyd heeft, dan moet gy het *wee inael daegs fmeeren, met dit naervol- gende bereyd te maeken goed, een half vie- rendeel popeljoene zalve ende altea te zaemen, doet daer by eenen vingerhoed vol olie va» ( teipentyn , en ook zoo veel olie laterebus, { mengeld dat alles onder elkander, fmeird die plaets 2 fnael dags, en ftrykt ftyf.toe, maer zoo het in de borft van uw Peird is, moet ! gy het eerft in de borft ader-laeten, en daei naer met de fmeering ftyf toeftrykende be- fmeeren. Het is goed bevonden. Voor Schevel Eeenen der Peirden.
Als uwe Beefte SchevelBeenen krygt, dat
zyn harde beentjes, die komen aen de voor' beenen aen de binne zyde tuflchen de koot efl de kniebol aen, deze verwyken van zelfs web I zoo zy die jong zynde krygen , maer als iw^ j Peird pud is en de zelve krygt, zal hét die 1 wel behouden en van hinken, daer is niet aen te helpen, zoo verre my bekent is, het beft? dat hier van is, dat zoo zy jong zynde die fchevel beenen krygen, de zelve uyt haer ey- gen weg gaen, maer oud zynde niet, dan kon- nen-ze voor trek-fchuyten gebruykt worden > en eyndelyk gaen deze ongelukkige beeften > die .'s werelds loon zyn, voor de honden. Voor Peirden die op fialjiaen en van vooren hinkel' Als uw Peird aen de roorite voeten des wio'
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 45
ters komt te hinken, zoo gebeurt het wel dat
de Peirden te drooge ftaen, dan moet gy de yzers aftrekken , en zet het in verfch koey- Jïieft. Het is extra goed. Voor Peirden die Vöorjtraelén*
Als uw Peird voorftraeld, of het zy agter
of voor, dan moet gy die oude ftraelen door eenen Smid laeten uytfteeken tot het leven toe, neemt wat terpentyn, wat olyf-olie, een Weynig zout, en zoo veel fchaepen - piffe al- leen , als dit te zaemen, kokt dit alles onder elkander, en laet het fterk zieden, giet het zoo Ziedende in de voeten, en verbind die om de 6 à 2 dagen eens, het zal de laetfté 3 dagen Tieerder heelen, als de 4 eerfte. Het is goed bevonden. Voor Bloed-Gallen der Peirden.
Die komen de Beeften boven de kooten aen,
Zoo dat men die met zynen vinger en duym door en weder door kan nypen , neemt olie Van terpentyn, en fmeirt die op de bolle plaetze twee mael daegs, en droogd het met een kol- vuer in, of met een heet yzer, ik heb-ze dik- wüs hier mede doen verdwynen. Voor Taffen of Luypen der Peirden,
Die Taffen of Luypen komen aen den voor-
bout der Peirden, en wel aen den knokkel van. <len voorbout, by den buyk aen, zy ontftaen *neeft alle van de kalkoenen van de voor-yzers a's 't Peird gaet liggen, daer berft dan een Zenuwtje, datver.oorzaektdanzomwylengroote |
||||||
|
46 Hulpmiddelen voor de Peirden.
buylen die men taffen of luypen noemd, trekd
dan het yzer af,, of flaet de kalkoenen plat J neemt zout en zeepey, fineert de buylen daer flj of 3 mael alle daegen mede, zy gaen weg* 'T is veelmael goed bevonden. Voor verdraejde Hak-7Kenuwen der Peirden.
Als uw Peird de agterfte Hak-zenuwen ver
draeyt zyn , zoo dat het geen beftier heeft me(H dat been, maer dat het van agter inbuygd als het loopen moet, neemt dan olie van terpen' tyn en olie van lateribus onder elkander, en fmeerd die zenuvve van de bille af tot den hak toe ,233 mael daegs. Het is goed bevonden<| Voor Gedrukte Ruggen der Peirden.
Zoo uw Peird zynen rugge gedrukt is van
een zadel, of van het broeyën, dat den ruggtf heet fchynt en dik word, dan moet gy zynen rugge maer dikwils met koud put-water ba' den, het is goed, ook met zeepe, zoo al$ hier vooren gezeyd is, en als den rugge door broeyd is, fmeerd hem dan met brefilicam Het is mede goed bevonden. Voor Peirden die Bloed Buylen, of Zwellen hebben
Als uw Peird bloed buylcri, groote of kleynd
zwellen krygt, zoo lhyd-ze door, neemt dai terpentyn, olyf olie, en een weynig zout, ef» ruym zoo veel fchaepen-piffe als deze dry t^ zaemen, zied dit in elkander, en giet het da!1; ziedende in de wonde, of fpuyt het daer im zoo als zulks maer het befte voegd, endanoitf |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 4J>
^e 6 à i dagen verbinden, maer niet bedekken.
*Tet is goed bevonden. Voor verfche [Vonden der Peirden.
Als uw Peird bezeerd is, het zy hoedanig,
°f op wat plnetze het ook zoude mogen wezen, *oo moet gy eerft als het bloed dat ftelpen , met donders.pof, zoo als men die noemd, houd den delven ftyf in de gaten, en als 't bloeden over Js, moet gy die wonden fchoon uytwaflchen ^et fchaepen-piflfe, neemt dan wat terpentyrt ' en wat olyf-olie en zout, maekt daer zoo veel i van gereed als gy oordeeld noodig te hebben, *okt dit onder elkander, fpuyt het in de wonden, °f bad het met eenen fchoonen linnen doek, of giet het anders met eenen lepel in de wonden, Soo als 't maer het befte voegd, en als het ten eerften niet beter is, moet gy de beefte om "e 7 à 8 dagen weder verbinden. 'T is altyd goed bevonden. Voor Bloed te Stelpen, van de Peirden.
Als uw Peird uyt den nêufe bloed, of op
•'ridere plaetfen, en gy het met geen pof don- ors ftuyten kond, dan moetgy uw Peird met *°ud put-waeter langs den rugge zoo lang be~ i S'eten, .tot dat het fterk beefd, het bloeden zal ^el ophoudtn. 'T is goed bevonden. Voor Vervangen Peirden.
\ Als uw Peird vervangen is, dan is het zeer
jtyf, zoo dat het 't een been niet voor 't ander *»n zetten, en het hert zal tegen het Hink bee» |
||||||
|
48 Hulpmiddelen voor de Pelrden.
fterk flaen, als gy daer fpoedig by zyt is uw4|
beelle gemakkelyk te helpen, gy moet zyn viefI beenen van onder tot boven aen toe met ftroöj bebinden, en giet daer koud put-water byiniï neemt dry paer dekkleeren en dry zakken mede» in put-wafer nat gemaekt, en legd die op 'j* Peird, en hier over weder een droog zeyl o*; dekkleed, en laet het zoo dry uren ftaen, efl< dan al weder by dat ftroo koud put-water inge' goten en de dekfels en zakken nat gemaekt »1 moet gy het weder dry uren laeten ftaen, e°j dit 5 à 6 mael continueren, dan is uwe beeft0 geholpen, zonder eenige kenteekenen van fty" vigheyd naer te laeten. Het is goed bevonden- Voor Pelrden, die reeds 2 à 3 dagen çjyn v'eT'
vangen geweeji. Als uw Peird reeds 233 dagen vervangt I
geweeft is, dan moet gy het aderlaeten in beyd^ de zyën van zyn borft, en ook in beyde zy'1 I {pat-aders, neemt daer zoo' veel bloed af al*»' het ontbeeren kan, maekt dan dezen drank ge'J reed, een pintje franfehen brandewyn, en byB naer een oordjens panneken vol fpecie yyt ut**Ml fecreet, kokt dit alles onder elkander, maer 111^^ ( langer als me»een zodje vifch kokt, doch deii' { pot vooral digt houden, en daer naer 't doo( eenen temis gieten, geeft het dan dien wyn itf* en dekt het digt toe, en houd het zoo eene"1 1 f •
Jag of vyf, doch twee mael daegs moet gy hf
reyden, maer vooral warm houden. Het W goed bevonden. |
|||
|
Hulpmiddelen voer de Peirden. 49
Voor Peirden die met konnen pijfen.»
Zoo w\y Peird niet kan piffen, moet gy
k'eyn bier nemer», en twee groote handen voi Peterfelie, en kerft die fyn, doet de zelve in *et bier, en kokt dit te zaemen, ook zoo lang
^'s een zodje vifch, laet het dan 200 koud wor- *jen j dat gy het kond doogen, en knipt daa *Je peterfelie uyt, en giet het dan het bier tot ^n mond in, dekt het met 1 of 2 dekkleeren ^'el toe, het zal in den tyd'van 334 ueren AVel wateren, des winters gebruykt men de tortelen , en des zomers het loof van de pe» terfelie, maer gy moet den pot of ketel daer . jet in gekokt word, vooral toehouden, op "at 'er den doom in blyft * die de befte kragt en den drank geeft. Goed bevonden.
Voor Buyk-pyne der Peirden. Zoo uw Peird buyk-pyrie heeft, maekt twee
wiaetjens annys warm , giet het die ig, ca ötkt het wel toe.
Of anders.
Neemt eenen grooten ajuyn, fnyd den zei-
en in vieren, doet die vier ftukken in zynen e"tel-darm, zoo verre uwen arm lang is. Altyd feOed bevonden. Voor Verfioptheyd dér Peirden*
Als uwe Beefte verftopt is, zoo dat zy niets
j^n haer kan doen, neemt dan een half pond
acp-olie, met een half pond boter, maekt
li|t te zaemen warm tot dat de boter gefmol-
*D
|
||||
|
£o Hulpmiddelen voor de Peirden.
ten is , laat het een weynig koelen , giet °w
geeft-haer dit in. Het is goed bevonden. . t
Voor Bloed- Ziekten der Peirden*
Zoo uw Peird aen het bloed is, dan Z^W
hem het berte aen de flinke zyde fterk flaefl'BJi tuflciien den voorbout en het lyf, als gy d^». voeld , dan moet gy heç terftond doen adeHk Jaeren, aen de flinke,zyde van den hals, do»I| zoo gy daer geen bloed naer genoegen krygeIj$ kond, moet gy het laete'n daer 't dan maer h^Wj befte voegd; dan moet gy met eten proberef*^ en geeft de beefie dat zy het graegtfte kift ie Het is dikwils dus gedaen, en goed bevonde^TO Voor den Droes der Peirden.
Wanneer uw Peird droefig is, geeft het da" I eenen tinnen lepel vol groene erweten, onde1!' wat voer-haver te eten, vervolgens twee lepel'K vol, al langzaemer meerder, en dat twee m^i dnegs, dog boven de 5 lepels vol moet 0\\ niet gaen, zoo lang den droes daer niet uyt 'S'H PPeder voor den Droes der Peirden. .
Daer is veelderleven Droes der Peirden »!
daer is 'er die ontlbet van gefmolten fineer* dat door al te fterk reyden veroorzaekt woroj dat word bynaer geelen droes, dog is gemakj kelyk te herftellen , neemt voor twee oordeil jnoliaerd, en voor twee oorden geftampteCj peper in een maetje wyn azyn, met wat olyn : olie, mengt dit te zaemen onder elkander, e|1 iïiaekt het lauw, giet dat 't Peird in, zoo Mn |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. gt
'«et te zwak is kan het wel beteren. Ik
^be hier mede veele geholpen. Voor Verholen Droes der Peirden.
Als uw Peird niet veel eet, en ligt van buyk
r|*ord, en veel komt te liggen, en dan op zyn
j ^n been, en dan op het ander gaet ftaen,
; ^0?1 gy wel denken dat het den verholen
I| ?r0es heeft, dan moet gy uwe beefte in den
; j*a's ader - laeten, en ten eerften twee groote
^kken vleefch uyt uwe kuype in eenen ketel
|
||||||||
|
. ve
|
||||||||
|
v°l water gaen koken, neemt dan dat vleefch.
*?£ met dat vet als 't nog warm is, wafcht
?an het Peird zyn lyf daer mede, en dekt
^et dan digt toe, dog gy moet het 2 à 3 dae-
pi agter een waffchen. Het is altyd goed
bonden.
Voor Gemeenen Droes der Peirden.
Dezen gemeenen droes is eene witte fnotte,
a's gy dit bemerkt, zoo geeft uwe beefte groene erweten onder zyn voeder, zoo als te i°oren gezeyd is, neemt daer by eenen halven ePel volwit moftaerd-zaed, ook zoo veel/fyn piek en kliffebooms-zaed , voerd dit onder wat laver, dog ieder mael op zig zei ven. Het is Roed. Voor den Droes in de Keele der Peirden.
Als uw Peird de keele toe gaet, en het niet
delgen kan, en als het gedronken heeft, het ^ater hem den neufe uytloopt; neemt dan een ^üllepees en ftoot het drv mael daer mede ia *D 2
|
||||||||
|
5* Hulpmiddelen voor de Peirden.
|
||||||||||||
|
de keele, maekt dan een half maetje franfc»#
wyn warm, en giet het dat in, geeft het vir |
ilo
CE
|
|||||||||||
|
* à 3 mael daegs een half maetje , de kee' I
zal wel ruyru worden, en den droes begint te fchieten, geeft het vry een weynig groef ^ erweten onder zyn voer, het kan niet fchaede"'j 'T is goed bevonden. Voor Droes of Buylen der Peirden.
Als uwe Beefte droefig is, dat 'er buyJ^ï
onder de keele komen -, fmejt of kokt boter1! een panneken, dog zoo lange op 't vuer ^\\'j ten ftaen, dat de zelve bruyn of zwart g^ worden is, fmeerd die buylen daer a à 3 rfl^ daegs mede, tot dat-ze doorbreken, dan is u$ Peird verligt, haeld vervolgens den droes da^ uyt', óf douwd den zelven daer uyt, bow |
||||||||||||
|
daer een wieke in van fchoon linnen, maeK.
|
te
|
|||||||||||
|
de zelve vet van de bruyne gefmolten bot^ p
twee mael daegs, anders willen die gaten l vroeg toe gaen. 'T is goed bevonden. Voor Drup - Droes der Peirden. Van dezen Drup-Droes zegge ik alleen
tot ondérrigtinge, het is wit fchuym dat n den neufe drupt, even als of het fnotte is, ' droogaens loopt dit vogt meeft uyt een ne»* gat, zy fnuyven daer wel aen; men kan'* daer niet van genezen, maer dat hier het be*j van is, en dat ik ieder onder de oogen -W*\A brengen, komt hier op uyt ; dezen droes fprivj l niet aen andere Peurden over, daer- en -te/* allen anderen droes allegaer overipruyt ; |
||||||||||||
|
Hulpmiddelen voor de Peirden. 53
!.2y Op fìal, of dat-ze met andere in de weyde
°°pen, of voor ploegen , of waegens, ja al
>eet een gezond Peird uyt de kribbe daçr pas
pan te vooren zoo een droefig uyt geëten heeft,
1 Zal niet over fpuyten, ik hebbe d^er veele
^ndervindinge van , waerom 'er dit van mede
deele. •
eiS) van voorgemelde Droefen^ dat die niet over
reuilen fpruyten aen uw Peird. Zoo gy met een Peird by een droefig..Peird*
'fi^et ryden of ieyden, op ftal of in cfe weyde
lyn, en gy wilt uw Peird voor droes be'vry-
e° s zoo moet gy uwe beefte wat haver v,üe?
re,1i en doet daer'wat zevenboom onder zyn
uiver, rnaer niet meer ieder maél dan eenen
'ngerhoed vol,' en gy moet dien zevenboom
yn kerven-, als gy dit eenen dag of twee van
1^ vooren gedaen hebt.eer het by droefige
ï^irden komt, jaé al at het den droes vao andere
eirden op, zal zulks niet overfpruyten, maer
%Y moet dit twee mael daegs onderhouden,
.'''s uw Peird by zulke droefige verkeeren moet,
Ì* hebbe veelmael de haver mét zevenboom myn
e'rd laeten eeten, als het van den droes befnoc
n bemorft was, en goed bevonden.
"oor gallen den de agterfie beenen der Peirden.
Wanneer uw Peird aen zyn hakken in.de
'Sterfte beenen gallen krygt, dan moet gy het
ts avonds en 's morgens in 't wed of koud
^ater reyden , tot clen buyk toe, en laet bet
«aer cene halve ure ftille in ftnen, maer in zee-
|
|||
|
54 Hulpmiddelen voor de Peirden.
water is nog beter; en als 't dan nog niet h&e
word, zoo moet gy die gallen twee mael dae| fmeeren met olie van terpentyn, en droogd &K olie ieder rys in als gy het fmeerd. 'T is g°e bevonden. Voor dikke Hakken der Peirden.
Als uw Peird dikke hakken krygt, dan m°e Wi
gy die twee mael daegs met zeepe hernieere1*» en die zeepe met het plat van uw hand vryvt' p* •tot dat-ze fchuvmt, en alle twee of dry dage"|e| de zeepe met lauw water afwaflchen, ander JÖi groeyen daer dikke korften aen, en tlnn al ^EJfc' der fmeeren als gezeyd is, de dikke hakkelW« zullen wel weg gaen. Het is goed bevonden- Pai Voor den Eetworm der Peirden, bLi
Zoo uw Peird aen den Eetworm is, dan kryê' p
het veel kleynebuyltjes als of 't wormmote ^ Koeyen zyn, die komen veeltyds eerft aefl j . hoofd j ook wel aen de voorbeenen, en op vee'j iv^ |
|||||||||
|
-andere plaetzen van 't lichaem aen, jae ten laeft*
|
Ü
|
||||||||
|
het geheel lyf over en dan zyn-ze quaed te bel
pen , hoe fpoediger daer by des te beter, Neetf. zeepe en oude piiTe die fterk is, kokt dit *'e onder elkander, en fmeird den eetworm d^e' twee mael daegs mede. Het is goed. Voor Mok-Beenen der Peirden.
Als uw Peird tuflchen de hoef en de vitloK'
of in de vitlok komt te rotten. zoo dat 't h*" daer uytvald en daer gaten inbreken, waër ^ zommige wel hinken, dan moet gy daer lie |
|||||||||
|
V(
d,
|
|||||||||
|
Hulpmiddelen voor de V eh den. '55
£*e hair uyttrekken, en de roeven daer af vry-
11 » wafcht dat dan met brandewyn en daer
•' met boskruyt bevryven-'T is extra goed.
Voor den Klem der Peirden.
EAIs uw Peird den klem heeft, word het ge-
it ftyf , zoo dat het de beenen zeer wyd van .^anderen zet, en is over 't geheel ftyf, zoo dat j n mond nauwelyks open kan, en de oogen r ^yen 't wit voor, maer zoo den mond in het ?e"-eel niet open kan, is uwe beefte onherftel- aer, dog als gy daer by tyds by zyt moet jjy-Ze veel bloed aftappen, op al de plaetzen ?er gy het maer 't belt krygen kond, maekt j.n dezen drank gereed, twee kannen oud bier [t^- een half pond olyf-olie en een once Veneet- 5en driakel, maekt dit te zaemen warm, en |
||||||
|
^et het uw Peird in, dekt het daer op wel toe,
u^ is den beften raed die ik voor den klem wete, <Cn dit ongemak fterven'er meer dan die daer rn herfteld worden. f> °g iets voor Vervangen Peirden, waervan reeds
gemeld is. L Zulk een Peird moet gy in de borft en in de
Pat ader-laeten, en geeft het dan eenen beker ,°j bier met eenen tinnen lepel vol Veneetfchen r,akel onder elkander geroerd in, dekt het dan ^ai"m toe, dit hebbe ik by ondervinge dat het ger goed is, maer franfchen wyn en een fyn ge- ,a^pte note-mufcaet daer onder, is nog niet dan ^es te beter.
|
||||||
|
5 6 Hulpmiddelen voor de Peirden.
Dito van den Eetworm der Peirden.
Maekt eenen drank gereed van oud Manne11'
wateren groene zeepe, vanelks even-veel? %s dit op een kleyn vuertje,' en roefd het gedu*' rig tot dat het wel onder een gemengeld is, e°, als liet koud is ^ fmeerd de gaten en bonkels da*'1. mede, uw Peird zal wel genezen, ik hebbe a"ê de gene die dit ongemak hadden, hier xü&K geholpen. Voor of van den Var ent der Peirden.
Zoo uw Peird varens krygt, die komen W
de ooren of aen de fchoft der Peirden, hetwof' den hooge buylen, ik hebbe daer van eenig* genezen,dog daer is veelmoeyte en koftaeO' daer moeten groote gaten in gefiieden wordefl» en dan met fierk-trekkende fpecie laeten uyt' trekken, want het accident komt uyt de long' pypen voord, maer ik wille niemand fterk rae' den daer aen te beginnen, zy zyn ook wel m6* goede heel-zalve toe te krygen» raaer zy br6"' ken meeft al weder open. |
|||
|
57
|
|||||
|
IJ A E N H A N G S E L
yot lut Nieuw Sak-Boeksken voor
$ alle Handelaers en Liefhebbers : van Peirden, &c. e rhelfenJe kundige Onderrigtingen over de Poderi,
fiaere Natuere, Aert, Deugd en Kenmffe afs mede van de Veulen, door den Hr. J. C i. -à., ' ervaeren Render der Peirden.
1. ARTIKEL.
Van welke Peirden men altjd mee/i gehouden heejt,
en van haere Natuere en Ejgenfchap. 'Indien men vraegd naer de befte'Peirden,
;i tooet men de felve naer den aert des Landa
'< bennen. De Oude hebben veel gehouden vaa
j ^c Peirden , de welke in Tracina en TcJJalia ,
allen waeren. Epirus plagt de befte Loop-
^eirden voort te brengen. De Tirreniche, f e-
't'eetfche, en Sifdïfche Peirden zyn ook m onde
iyden vermaerd geweeft; als ook die van CaB*
lucia. Nu geven "onfe Landen goede Peirden
*Jot den Oorlog, als anders.
Deenfche Peirden zyn dueragtig op den loop,
iet rvden en trekken-, men gebruykt-ze oqK
koetien. poft-loopen en anders, jae tien-o.^
twaelf mylen konnen de selve daegs loopen ,
|
|||||
|
f n JZdlS' 0nder;isÜn§en °ver de *à*n.
«ï wanneer men de zelve niet gebruvkt ^ »en haer goeden koop houden f en n? het 3 bruyk moet men hier wat beter ta£S want zy haer ham dan wel verdienen. W P r"uChe Peirden zy° h°0£ te asten ort> vf ee„flO0nheyd en tóheyd*^, ££ ^ fnelhevï P = T™ °°rdeeld dat"Ze ora ^ef6 Tartare d"-^ «ebooren zoude" ^ / de ze]" ' K /eirden ^" van wi!d^n ae/td pen rjpf y en Wei' en *yn d»e«g"g, loo- laeS, hÌrkfChe Pekden Z?n zeer fch0»W, en
5SodSJ V-Ji °p de" t00m g^Venln. gebaeTde? /fî^- Zy" ftati^ e« heerlyk in
gebacrden, c.erlyk m den gang, wel eëpro-
ITéTZ ™ ^mae4 -llenook feV
n nm.e" wei °P haer Paft. duereifCheu eirden Z>'n fr,fch en d«n, f*
RvS ekfen en l00^ wel' °ok goede aer?-CnSPrifc,he ^° by "aer van den ze?ven
linZiei a Pdrden ^n W'U traeg e0
XI Tr dueraSrìg' e» ^hoeven zulke
"vnmetf inge,n,et 'a'S de polfche;maeï
Selvk pt7? y0Ade\ te Vreden' en <»k tae-
Znlâv Van ,fCï!,nke!s' WaerDra d^ Polak-
Ken tiaer hever hebben. . Maer in het gemeen heeft men 'er no? ee-
Weteeken.br, waer aen men een goed Perd N kennen, namentlyk deze vier : 3 |
|||
|
Kundige Onderrigtirigen over de Peirden* 59
Eerftelyk aen de uytèrlyke geftalte, wan-
neer het een fterk dik liard lyf beeft, en eene gelykmaetige hoogte, welke met de proportie Van het lyf over een komt, tamelyke lange zy- den, breed van achter, breed en fterk vaiti borft', hard vleefch, een musculeqs lichaem, gelyk de groote muys-aderen aen een menfchen li- chaem, drooge voeten, goede digte uvtgëhotde hoe ven met fwarten hoorn; want wit hoorn is foo duerfaem niet. Ten tweeden liet men de fchoonheyd wanneer
men de leden aenmerkt. Als wanneer een Peird een dor hoofd heeft dat hem gelyk de huyd geheel aen de hoofd-beenen hangt, dat is gelyk velen "een, fraeye korte fpitfige ooren, groote oogen, Weyde of breede neus-gaten, eenen dikken hals, en fraey den kop voor draegt, hard dik hair, eenen dikken buyk, befonder wanneer het ook jong is, dorre magere beenen, en eenen fraeyen dikken fteert. M Ten derden moet men de uytterlyke gebaer-
den aenfien als wanneer een Peird moedig en ftout is; fnuyft dat hem gelyk etfnen rook uyt de neus-gaten guet, wakker en veerdig met de fchinkels, en van blvclfchap gctrne met de leden uterd, niet geerne ftil ftaet, maé'r altyd met f de voeten ftampt, en wanneer men het opge-3 toomd heeft, fnel en plotfig aen het loopen raekt. Dit zyn regte fraeye dueragtige Peirden, welke men in toom houden'moet. Irland geeft veel Peirden, de welke geheel
%2,'t gaen, en daer op paffen, dat fy met baerei |
||||
|
6o Kundige Onderrigtïitgen over de Peirdetu
gang haeren meefter niet befchaedigen , en haerjj felfsook; (daer behalven is'er eene vrugtbaereïi weyde voor ander Vee : Item daer worden geen'l venynige dieren gevoed) alle fraeye Engelfche'! tel-gangers, worden daer-opgequeekt, en daerj naer in italien, Vrankryk, en Duytfland gebragt. ' Job fegd : Het Peird vercierd het huys met fyne flemme, fìampt op de aerde, en is vrolyk met kragt, ja durft den geharnaften Ruyter te- ! gen Ioopén. Hetbelacht.de vreefe, en gaetftout aen, voor geen fweerd fig ontfettende, en ver- | heugd fig over het blinken der wapenen en ! fweerden, word door den klank van het trom--
pet en het fchieten te iveriger, ja tegen hetl • rammelen der trommels trampt het in de aerde. j
Als den trommel geroerd word en het trompet j igeblaefen, fpyt het, hem, dat het, op het vrolyk !
zyn der Vorlten, fynen vyand op fìaende voet niet in he,t gemoed mag gaen. Waer mede hy'f 'wilt te kennen geven, dat een Peird foo edel is, j dat het felve foo veel te meerder moed heeft,. I hoe meer perykeï, geruyfch en donderen het?! T-;Oord. Ten vierden moet men «ook op 't hair fien; !
want daer door word ook de goedheyd van een§
eird uyt gekend. De fwnne rappen zyn wak-1
ker, moedig en ftout, en konnen fwaeren arbeyd 1
coen. De gryfe met veel wit gemengeld , zyn ]
)k goed en vrolyk; maer wanneer de felve in 'j
t veld fchrikken, zyn-fe geheel ontrouw. §
Swart, grys - en veel wit daer onder gemen- I
geld, zyn ook wel ontrouw ; maer byten efljj
|
||||
|
Kundige Onderrigüngen over de Par den, éi
llaen, willen ook wel loopen en arbeyden. Daer, word ook geichreven dat de Peirden de welke in 't drinken den neus diep in liet water fte- ken, wel tot den oorlog goed fouden zyn. II. ARTIKEL.
y an Peirden te koppen, hoe men een Peird bc~
Jigcigen en koopen ral, H et fpreek-woord fegd : Kind, wy willen
een Peird koopen : Waer mede te verilaen ge- geven word dat men een jong Peird koopen moét, en fig met oude Peirden niet bemoeyen ; wanc oude Peirden, oude Offen, oude Koeyen, ouda Schaepen, oude Hoenders, oude Honden, en '■n fumma alle het Vee 't welk te oud gewor- den is, zal men alleen niet koopen, maer het gene men in huys heeft, zal men verkoopen, (>f meften en Aagten; want daer niet alsfchade Van te verwagten is. Daerom zal eenen goeden Huys-vader altyd
fi'aer jong Vee tragten, en daer beneftens jong c'n oud opvoeden, om dat hy aen geen Vee [ot arbeyd en slagten gebrek heeft; maer op Hat hy het zelve doen kan, moet hy wel we- *en , hoe lang eenig Vee dueren kan, en hoe py het zelve voeden moet. Daerom hebbe ik ook gezeyd dat men jonge
Peirden koopen moet, en als men de zelve
Kekogt heeft, moet men zelf), of ander goed
Volk hebben , die daer wel mede weten om
Ie gaen; want als men de jonge Besften over-
|
||||
|
6l Kundige Onderrigtingen over de Peirden.
laed -, krygen zy eenige zwaerigheyd^, dat-ze daer naer krengen blyven. Die nu een goed Peird koopen wild, moet
eerft het uyterlyk geftalte des zelfs aenmerken, als te vooren gezeyd is. Daer, naer moet hy het zelve een reys, dry , vier, vyf, of zes laeten zien beryden, of het gauw , of lam van beenen is,- men ziet of het zelve een pas , draf, tel, of anders gaet, daer het op geleerd is, en 1 alles beproeven. Men beziet de heupen, de tonge, of de zelve ook fnotagtig is, of het ook eten wilt, wel kan loopen, &c. Men meet de hoogte van vooral, of het ook met andere fraeye 'Peirden geiyke hoogte heeft. Wanneer men een Peird laet beryden, let
men op den gang of het overilaet of niet ; dat is, of het zelve met den agterften voet in den voorften voet treed, of daer verre over treed of ook te kort treed ; want daer aen weten verftandige Peirde-koopers of de felve goed of; quaed van natuere zyn, of fy wel ioopen kon- nen of niet, wanneer een Peird regt met àe> agterfte beenen gaet , dan is het geneygd tel fpringen, en loopt terflond, wanneer het maer geprikkeld word. Men moet ook op de vettigheyd der Peirden:
wel letten; want de felve is niet altyd goed;i want fommige Peirden-verkoopers weten-fe te gen de merkten wat op te pronken met feker voeder, en foo haer het eygen gemak niet volgen mag, gaen de Peirden af. Om daer een iiaelrjen van te verhaelen, ben
|
||||||
|
L Kundige Onierrigtingen over de Peirden.' 63
P gedwongen^ clewyl ik my tegenwoordig eenen H'er-meefter vertoone, te betoonen hoe de ^■ofch-tuyifcliers fomwylen de Koopers be- liegen. Het is in Sikfien gefchied dat daer ëen c'!ooti vet Peird op de merkt quam , daer veel Ipopers geld naer bode», maer was een Polfch e'rd. Ditfelve Peird was met gerfte eene weke ^f twee gevoederd. Als den kooper met het felve l tird eene weke dry of vier gehandeld hadde, &ng het af s wierd mager en ftierf. Daer naer r^rn'am hy de oorfaeke om te weten hoe fuik F-'n fchooH, vet, glad Peird foo afnam, en in ^60 grond gevaeren was. Doen wierd hem tot jjfitwoorde gegeven dat men' met twee of dry •chepels Gerfte een Peird vet kan maeken ; maer Wanneer men het felve het eygenfte voeder ont- houd, verdwyhen fy. Men moet de Peirden in den gorgel vatten,
«aer vind men twee hnyden over malkander, joo de onderfte huyd nu feer dunne is, word fuet felve niet vet, maer is feer arbeydagtig. Wanneer een Peird veel hair op den kop
weeft, en het felve hair tamelylc hard is, word I het wel vet. Indien een Peird wyd van bek is, is het felve
geraeenelyk fteeg, dat is befvvaerlyk met den toom. te bedwingen. Soo het kort onder de oogen veel hair heeft, '
'aet liet felve hem niet geerne houden. Indien het felve fcherpe beenen tuffchen de
wen onder de huyd heeft, loopt het gewo#« '-''»vk haeft, maer duerd niet lange.
|
||||
|
6*4 Kundige Onderrigtìngen over de Péirden.
Soo een Peird lange hangende breede oof'
heeft, is het felve feer traege. Wanneer 1) diepe invallende oogen heeft, is het ook fl' wakker : Want groote oogen, groote neus-g ten, en fteyle ooren, zyn fekere teekens À wakkerheyd. Gelyk men de couragie van eefl^ Leeuw aen den fteert kend, kend men de \v$ kerheyd des Peirds uyt de ooren. Peirden welke eenen dikken langen hals hel*
ben, loopen geerne. Wanneer een Peird feer infakt als men dafi
op klimt, en het vleefch naer agter fakt, 3 men daer op ryd, dat word niet vet, maer i van eene quaede natuere. Wanneer een Peird in het Itroy met de a#
terfle voeten ^yoor ftaet, gelyk of het agttf' overvallen wilde, dat felve loopt geerne. Wanneer een Peird ruyg van beenen is, el
lange' vlokken over de voeten heeft hangen gelyk Vriefche Hengften plegen te doen,'fo.d is het felve arbeydfaem, maer onbequaem to' den Ioop.v Wanneer een Peird vali blyftftaen, en ftem
tegen houd wanneer men het felve by den fteer'l vat, foo is het felve goed, maer niet fnel. Indien een Peird lange heupen heeft, en ü'1
dunnigheyd wyd is, en agter hooger a!s voO'ï ren, dat felve loopt wel en lang, en heeft goe-J den adem, maer is geneygd tot fpringen. Indien een Peird den agterften voet voor feci
era daer niet hard op treed, foo is het felve aefll gedreven, en niet veel weerd. |
||||
|
Kundige Onderrigdngen Over de Pelrden. 65
Ì Magere Peirden moet men niet dieper dan
/Jen den buyk toe in'het water ryden, want
[°° den buyk verkouwd, konnen-fe niet aen-
j|.eiT>en ; want fchoon of op wanne dagen de
Peden -wel ftaen, konnen-fe niet bedyen ; maer
, t-'tte Peirden mag men geheel in het water
preyden, tot over den rugge, om dat-fe be-
„ettèn dat de leden niet te vaft blyven, en een
J aey geheel lyf behouden.
,, Wanneer een Peird diepe oogen en groote
, ^ai.'ken heeft, en eenen korten hals, dat is hard
]jj Dtn te beryden.
Wanneer de oude Duytfche de kenteekens
Rn een goed Peird willen beteekenen, foo nee- 0, Pen fy de felve van andere Dieren, en foeken » *e zelve aen een Peird. Eerftelyk willen fy dat Eer> Peird dry dingen van eenen Wolf heeft, } ^n dry dingen van eenen Vos : Namentlyk van >enen Wolft, de oogen. 2. Het eten. 3. De op- leffing des hoofds : Van eenen Vos. 1. Korte >0ren. 2. Den langen fteert. 3. Dien gelyken reed of gang. Als ook de dry volgende. 1. Eene )reede borft. 1. Hooveerdye. 3. Hair, voor het *air, fetten eenige, dat het geern laet opfitten. Andere oordeelen dat een Peird twee deug- en van eenen Haes hebben moet, te weten, 3ehendigheyd en gehoor. Twee van den Vos, §0ede oogen, en eenen dikken fteert welken un van hair is. Twee van den Wolf, den gang 1 het eten. Twee van denEfel, fterke heupen 1 hard hair, of gelyk eenige willen, goede "uPen. Al* ook hooverdye eu onderdaenigheyd. * E
|
|||||
|
66 Kundige Onderrigtingen m>er de Peirde.n.
Andere willen dat een Peird fnelligheyd #1
behendigheyd hebben zal, ook een vrattighey^jl fcherp gefigt, en dat het lig in eenen cirk6! rondom kan laeten leyden, eene breede boi'ft» grof dik hftir aen den hals, gladheyd , en een1?1' fagten treed. Den genen die een huys koopen wilt, let of
den grond, fondament, bouwinge, en alle hei gene daer aen dependeerd. Die een fraey Pei^l koopen wilt, moet het felve naer de voeten hei'' want een Peird moet goede fterke voeten heb' ben, die wel gelyk zyn, niet feer hooge, ma^l welke fy gelyk op de aerde fetten, op dat ij daer te fterker op fiaen en gaen konnen \ \Â naefte been over deheupe, en onder de knorf^l aen den voet, zal niet lang zyn, want het pan niet wel, en kan daer ligtelyk ichade aen krygeflj De fcheen-beenen zullen van pas fterk, vafl
en dik zyn, niet van aderen en vleefch, mae( van knoken : De knien moeten fraey gebogel1 zyn , en fig in den gang wel bewegen, het buV' tende deel, de dikte des lchenkels tot de koi* toe, zal fraey dik zyn, dat is1 een teeken vtfj fterkte, en eenen welftand aen een Peird, gelVfl ook eene fraeye breede borft, welk ook wy<^ fchreden geeft, befonder Avanneer een Peird» sgter niet eng, maer wyd gaet. Het zal eeneq fraeyen dikken krommen hals, een kleyn hoofdj kleyne kaeken, en kleyne fpitfige ooren hebbe» wanneer een Peird eenen uytgeftrekten hals fl hoofd heeft, foo dat-fe boven gelyk weg ftrek' ken, is geerne wild en woeft, Ongelyke kaekf |
|||||
|
A
|
|||||
|
Kundige Ondemgtingen over de Peirden. 6V
S »frdb^ DiePe «ogen fh£
in 1 ' Wft fy moeten groot zyn en voor SnfefiW^ een Peird w"d en zvd '
<% Peird ? : L yde nei«-8aten geven een moe- *eV2 ot ^ Tnen : De '"^g"" *I een op S T de,heuPen gaen ' dat men daer wel hard v nrT' betonder-lyf «al fraey vol van j *d vleefch zyn. De zyden zullen een weyni£ "getogen zyn, en den buyk een weVnia dik fiîftTp "f te, ft* Wer fitten £* *& *e! ,fneiruen llebbe«fterkte, en voederen fiç l)0;0Dbre^r en ko,"er de lendenen zyn! opheff? i de V00rfte fdlenkeIs te «/ter
tebeTï *!' en'Ket,de a^terfìe ^enkelsgd s
vieef' f" VOlgen- ^e heuPen z"»en breed e„ 'over J gtng Zy"' dat-fem^de borft en zyden **S mme,n- AlIe leden zuIlen f^y op ^ pr;rde?' Want het fdve »aek?
bel!!" Pe,rd to; de« loop en alle dingen te
■tijger en gefchikter is; het binnenfte deel ft >en de twee agterfie fchenkels onder de„ Cordoni eer fraye Wyde ,inie hebbe", daer
1 f^Ven " kennen gegeven da< «*n Peird eenen
; beTa'.W?de" g*>g heeft, en fig wel hét ryden
fui moete" ™t te groot zyn, ma£da£"
; !n 1 et kofn JOng Peird£° nauw Die< nemen!
?'*el .et kooPen van een Peird moet men ook
getter, 0p beyde zyden des hals, „^
^ daer °0ren' °} daer geene IldteekenS
W ? Uyt men kan merken of het Peird 1 lid-teekms-of narven fiet, moet men
|
||
|
68 Kundige Onderrigtingen over de Peirden.
het felve Peird niet koopen. Defe ondervinding^ heeft my wel veel Ryk(daeldersgekoft,daerorrt' hebbe ik van de felve willen vermaenen. Ik foude wel willen raeden dat men een Peiro
van bekende lieden kogt ; daerom moet ieman»: die een Peird koopen wilt, en hem daer nie< op verftaet, eenen kender by hem nemen; want! Peerde-vleefch is dier vleetch-, en lbo mèn eef quaed Peird koopt, moet men bet felve bq houden : Men behoorde een Peird. veerthkl dagen te vooren te verfoeken, eer men het feh'^ koopt, en dan den koop toe flaen, al fou<^ het eenen Rykfdaelders of twee bay ten & (c h reef gaen. Als de oude Romeynen, Offen, Schaepef
Verkens, Honden, en ander Vee kogten, moe den verkooper uytdrukkelyk feggen wat gebrt-j daer aen was ; want foo hy eenig gebrek ve^ fwegen hadde, welk fig daer naer openbaerdÊ inoeft hy alle fchade vergoeden. Het is ook gebruykelyk by deRos-tuyflchffs
dat fy daer vali voor ftaen, dat het Peird tfe ruydig, rappig, geftooten, of met eenige fdl3 delyke fiekte beimet is ; want fy houder; (o& wylen bedriegers en boeven die 't volk wat v/1 maeken. . , Den ouderdom der Peirden kan men uyt
tanden bekennen, de Peirden plegen haer t3l den te wiffelen, en hoe-fe ouder zyn 5 h°Cr witter tanden hebben, dit is eenen vallen reg$ en aen 't verlieft'ö der tanden kan men w^ hoe oud een Peird is tot aen de feven jae'ji |
||||
|
Kundige. Onderàgtingen over de Peirden. 6<)
'6 naer daer naer kan men 't felve niet eygentlyk nflurken, hoe wel Rós-tuyffchermeynd. da.t men j»et tot aen de thien jaeren toe doen kan. Men j et-?d dat'er twee tanden zyn, den eenen op de "J.^te, en den anderen op de flinke zyde van ^ e onderfte en bovenfte kinne- bakken ; maer n.3 n za^ êeeo P^^en koopen welke van kden
-"pnd zyn. e'L Thtophrafius fpreekt bier van, dat een jong
L^|,eird alle jaeren twee tanden weg werpt, foo
m at men lot ^e feven jaeren fynèn ouderdom
aua^ weten' het jong Peird krygt veerthien tan-
■< ??ni genaemd Veulens-tanden, de welke voor*
in den mond ftaen, en wat vierkant en geelagtig
,, ,'.Vn3 en als'er alle j^er twee van uytvallen ,
J 'in-fe naer feven jaeren al te mael weg, daer
J"b'e.r krygen fy weder andere. Alfoo dat een
^rds oude naer feven jaeren niet te kennen is ;
Vjnneer een Peird de tanden alfoo weg g,ebe-
J.t;i heeft, dat-fe feer kort en breed zyn, dan
Is het feer oud.
.1 Ëenige feggeu van kronkels in den lieert,
\ il;,ei' dat is fabelagtig; want een Veulen van v'ivn Jaer ^an we' ^ry °f v'er kronkels hebben.
'I <!n de kerven aen de hoornen der Offen is. het
ifl ;|er. De Oude kenden den ouderdom der Peir-
J l" aen de huyd voor aen 't fchouderblad, ot
I '°or aen den fchenkel, als de felve met de hand
e fiemen gegoten was , eo de rimpels lang-
3em los gingen, was 't Peird feer oud.
'Irìfìoteles oordeeld het felve van de wangen
er Peirden, dat, als men de huyd op de felve te
|
|||
|
JO Kundige Onderrigtingen over de Peïrden.
i'aemen trekt, en de liuyd langfaem van malkafl' dergaet, het felve een teeken van ouderdom is* |
|||||
|
III. ARTIKEL.
jden de Tanden moet men den Ouderdom van etb>
Peird kennen. anneer. een Peird in het derde jaërgaetl
■verwiflelt het de vier middel-tanden, als twe^ boven, en twee onder ; dat is, verwerpt de Veu' lens tanden, en krvgt andere. 2. Wanneer het in 't vierde jaer gaet, veri
wiifelt het de andere vier tanden onder en bon ven tot aen de hoek-tanden. 3. Wanneer het in 't vyfde jaer gaet, veï4
wiflek het de vier hoektanden, en krygt op elke zyde weder eenen hollen hoektand, de ■welke tot het fefde jaer toe behouden worden; en komt met takken. 4. Wanneer het felve in 't fevenfie jaer gaet,I
zyn de takken nogfcherp, rmier de hoèk-trfnded zyn foo hol, dat men daer een half winter koort1 in leggen kan. 5. Wanneer het in 't achtfte jaer guet, is deft
hotligheyd daer nog. 6. Wanneer het in 't neçenfle jaer gaet, zyf
de hoek-tanden geheel ge effent, dat men de wor' telen van de kern nog kennen kan. 7. Wanneer het felve in het thiende jaer gaecf
is'er geen teeken van kerne meer, indien defl? tand week is; maer daer eenen harden tand iy' |
|||||
|
Kundige Onderrigtingen over de Peirden. y i
dner kan men nog een weynig den wortel vaai de kern onderfcheyden. 8. Wanneer het in zyn elffte jaer gaet, is da
kern van beyde de tanden weg. Andere willen nog andere kenteekens geven,
niaer houd de'feîve foo feker niet, als van de tanden, waerom ik die voorby gae. Die wilde Peirden, of Moeder Peirden op-
queeken wilt, koopt foodaenige welke van goe- den aert zyn, en een gelyke verwe hebben, en alreeds een Veulen gehad hebben : Want eenige krygen geheel geen Veulens, of verwer- pen-fe, of fuygen niet gaerne, en trekken de beulen ook niet wel op. Die dan goede Peirden hebben wilt, moeten
"e fel ve opqueeken, en daer toe Merrien hou- den, foo weten-fe van wat aert de Veulens zyn, I £°k moet men eenen fchoonen Hengft of twee hebben, foo gaet men vaft. ^ De Veulens nemen der Hengften natuereaen. Ie j°°ge Veulens hebben gemeenelyk haer vaders verwe, grootte en aert. Men fegt dat eene Merrie ook wel een Veu-
'en van ander koleur krygt, wanneer men haer °P den tyd van 't dekken foodanig kouleur voor °°gen houd, als men hebben wilt dat het Veu- lei van kouleur wefen zal. Mön moet de jonge Veulens met de andere
I r^irden des winters in den ftal wél voederen, let welke in den foomer onnoodig is ; want dan boeten fy haer met de andere Peirden in de M'eyde behelpen. Een Peird word twintig jaer °ud, en fomwylen wel dertig. |
||||
|
7 2 Kundige Onderrigüngen over de Peirden.
IV. ARTIKEL. Hoe Oud een Peird worden kan, \
jLJvv diend eenen Huys-vader ook te weten»!
in 't opqueeken van jonge eer hy oude weg doet.'. Wanneer eenen Hengft dry jaeren oud is, kan « *hy jongen maéken tot Op fyn twintigfte jaer ;I en een Merrie kan nog op haer vyf-en-twin'j tigfte jaer jongen krygen. , 1 Men moet met de oude Peirden medelydetfl
hebben, en foo niet leyden als de jonge; wanfl fy in haere jongheyd haer beurt te roer geftaetf hebben. Ook moet men fwakke Peirden geenetfl grooten 1 aft-op leggen. By de Atheniers en ander* "Oude, is het een gebruyk geweeft, dat mendij oude Peirden voor baerai dienft des jongheydsil. fonder arbeyden tot aen het eynde haers leven» den koft gaf, het welke ook nog heden dag> by veele onderhouden word. |
|||||
|
V. ARTIKEL.
y an de jonge Veulens,
IVI en laet een Veulen een half jaer fuygen
tot aen St. Michïels-dag, of dry of vier dage daer naer, of naer dat het felve wat laeter gewot' •pen is, totSt. Martinus-dag,daer naer moet me bet felve eenen ftal alleen geven voor v.erthi? 'dagen tot dat het wederom bedaerd ; want e£ Veulen is gelyk een jong Kind dat gefpeefl |
|||||
|
Kundige Onderrigtingen over de Peirden. 73
^urd. Daer naer geeft men het felve een wey- nig haver onder het Ihydfel, en goed hooy, Fanneer men het iel ve daer naer wel op paft, ^ord het een goed Peird, men moet het felve ftn weynig meer deugds doen, als de andere kirden ; maer men moet het geen klaere haver S^ven, anders word het fpeklialfig. Arme Boeren geven de Veulens maer hooy
€fi ftrooy, en jaegen-fe op het veld ; maer daer borden fy niet groot nog fterk van, maerbly- *enkleyn, verkrimpen «1 verhongeren , en wor- "en nimmermeer goede Peìrden. De eerfte twee JaereB moet men haer vol op te eten geven, en '''<ier haver, fnydfel en anders geven. Als fy nu c'ry jaeren oud zyn, moet men haer mede in 'pannen en laeten trekken. Op het vierde, vyfde er> fefde jaer het men wat uyt haer worden wilt. Jonge Peirden moeten in ital met de voorfte "eenen hooger ftaen dan met de agterfte, foo trekken fy haer uyt. Th&mifiochs plagt te feg- §en, dat de wildfte Veulen de befte Peirden borden, als fy maer wel opgetogen, worden. Wanneer een Veulen fraeye, lange of hooge
'cheenen heeft, als het geworpen is, is'.er hope d'<it daer een fraey fterk Peird van groeyen zal ; want lange fcheen-beenen zyn een goed teeken fcrj een jong Peird. Eenige geven de Veulen erweet-ftrooy te eten,
'°o dat-fe daer toe gewoon worden , en fy eten J^t felve nog daer naer fonder fchade; maer ^ygen daer quaecle bnyken van. |
||||
|
74 Kundige Onderrigtingen over de Peirden,
|
|||||
|
V L- A R T I K E L.
Van het Lubben van een jong Peird.
D e Grieken Cgelyk men uyt Homerus fien kan'
hebben haere wilde Peirden ook gefneden, 4 daer naer in den koets-wagen gebruykt, wae' mede fy eene verre reyfe op eenen dag dedefi' Ook hebben fy fulke gelubde Peirden tot ryde" gebruykt, veel liever als eenen Hengft, en di'1 om defe redenen, om dat eene Merrie in h& loopen haer water ook van agter kan ïaew loopen, hetwelk vaneenen Hengft niet en kal1 gedaen worden fonder vertoevinge of ftil ftaetì De Peirden, de welke men in de weyde,o'
tot dienft hebben Avilt, en met andere Peirde'1 om laeten gaen, moeten gelubt worden : H^[, felve gefchied op het vierde of vyfle jaer, o* ook daer naer, als men wilt; maer het is nog beter, dewyl fy nog jong zyn, om de fmer^ welke fy lyden ; want men moet-fe veerthie*1 dagen naer het lubben ftil houden, tot dat-w genefen zyn, en haer ook wel wagten, op dat-P haere fmerte vergeten. Menfegd dat de Polakke*1 haer de tejticuli fouden laeten toedrukken , wan' neer fy nog fnvgen, en dat daerom haer de taiidefl niet fouden uytvallen, nog fy van de vergaede' ringe der quaede vogtigheden niet Urunk wordefl' JVaer de 'lubbing moet geen Verken in den fta' der Peirden komen, en blonder geen Beef' verken. Sommige beelden fig in dat eenen He
|
|||||
|
Kundige Onderrigtingen over de Peirden. ^5
Tier het fnyden de couragie feer foude verliefen•:' Sommige daer en tegen weder, wanneer de felve ]n de nieuwe Maene gelubt worden, dat' het liet een hair aen de couragie fchaden fonde. Het Uibben is in de Lente of Herft alderbeft, hoe Wel ik wel Peirden in de Kers-weke hebbe hen lubben. Het Peirde fnyden of lubben gaet al foo in zyn
Werk : Men bind den Hengfr, de vier voeten by Malkander, foo dat hy nedervallen moet : Daer naer wafcht men hem de fcrotum met warm wa- ter, welk men met de flinke hand vaft aen den ouyk houd dat de fratres naer vooren komen, en voor bloot zyn. Daer naer fnyd men eene Rede over lang aen eene zyde *an den fcrotum, en drukt den eenen tefüculus daer uyt. Dan heeft "fnen eene klove, daer naer neemt men de ader daer den tefüculus aen hangt, de fel ve met eea ftloeyende fcherp yfer in twee fnydende. T<É8 Peften fnyd men den anderen tefüculus ook al{%> Weg als den voorgaenden. Ten laefien neemt men jVet, en giet het in den open gefneden buyde!, R'naeyenJe den felven dan weder toe. Daer naer Reeft men het Peird haver, en laet het felve ;ilfoo veerthien dagen ftaen, fonder dat daer Ver- Nns by mogen komen, gelyk gefeyd is; als 't ^eird dry dagen ftil geftaen heeft, móet men bet felve met gemak diep in het water ryden, °P dat de aderen van 't ftil ftaen niet krimpen* fp \ fweeren mag afgefpoeld worden. |
||||
|
16 Kundige Onderrigàngen over de Peirden.
VII. ARTIKEL.
Van het Voederen der Peirden.
Jjvdien'er eenig Dier in de wereld is, dat vly-
tig met voederen wilt opgepaft worden, foo is het een Peird. Daerom moet eenen Heer fyne knegten de Peirden niet alleen vertrouwen ; maer felfs dikwils in den ftal komen om te fien hoe men op de Peirden paft. Den Koning Porus ge- vraegd zynde wat een Peird beft vet maekte? Antwoorde, de ooge des Meefters. Ik hebbe ook van groote ITeeren gefien dat, foo haeft zy des morgens opftonden, en haer gebed gedaen bad- der., fy voord in den ftal gingen, om te befig- ti.gen hoe men op de Peirden pafte, en hoe het met de fel ve ging- : Dit exempel behoorden alle Lief-hebbers van Peirden na er te volgen. Als men van oppaifen der Peirden verhaelen
wilt, moet men eerft haere natuere onderfchey
den : Eenige zyn Peirden ten Oorlog, andere
Koetfe-peirde, andere fraeye Ry-peirden, an>
dere Trek-peirden , gelyk de Voorlieden ge^
bruyken , andere Akker-peirden , om tot hei
bouw-werk gebruykt té worden. Na.er dat nu
't werk en edelheyd der Peirden is, daer naer
moet men op .haer paffen.
Van de aerme bouw-Peirden word gefeyd :
De Peirden, de welke de meefte haver verdie nen, krygen-fe op het alderminfte, en dat waer. Maer een Peird mag foo flegt zyn als h wilt, niet te min moet daer opgepaft worden |
||||
|
Kundige Onderrìgtingen over de Peirden. 7 j
Feirden de welke arbeyden, moeten foo wel i.Op haeren tyd eten, als maegden en'knegten; ^ant indien men dat verfuyind, zal men daer PVeynig voordeel af trekken. 1 De Grieken deelen de Peirden m twee deelen, r*nige welke vry in de weyd..■' herwaerds en 'derwaerd gaen eten, geiyk de koeyen, van yelke foorte Appianus fegd, dat de Koningen fa Perfien 'altyd hondert en vyftig duyfend ge- houden hebben. Eenige houd men altyd in huys °pitrooy. Eenige deelen-fe ook in Puft-peerden, "aer mede men van de eene plaetfe naer de an- dere jaegd, andere weder Oorlogs-peirden, ook Hred-Peirden, en Jagt-Peirden. Ieder Peird moet nu opgepaft worden-, maer
het een beter als het ander : Een Peird van eenen Keyfer, Koning, Hertog, Graeve,- &c. •^■ygt ander oppafling als een ander mans Peird : öe Boeren moeten haere Peirden ook wel voe- deren en gemak doen. De Voerlieden moeten hnere Peirden 's middags en des avonds wel I voederen : Ook des nagts goed ftrooy geven °Qi te ruften, op dat-fe daegs daer naer weder 1 'den den arbeyd mogen komen, om haeren weg ' l'e vervolgen. Ik durve het nauwelyks feggen, (hoe wel het
^aer is) om d';it ik vreefe dat men my hier voor verdagt houden foude. Wanneer eenen Mofcoviter eenen halven dag met zyn Peird eenige mylen gereden heeft, neemt hy alle de "'igagie daer af, en laet het felve wat wente- *en, en Tig dry of vier mael onfwerpen, dan |
||||
|
78 Kundige Onderrigtingen over de Peirden.
gaet hy .weder oplieten en ryd foo verre na1 den middag als hy voor den middag gered' heeft. Dat is haer Peirden eene verquikkin, en hert-falve ; maer onfe Peirden zyn daer mei niet te vreden, de felve moeten des morgen* des middags, en des avonds haere portie heli ben, want indien daer aen ontbreekt, foo oÀ breekt ook aen haeren dienft. . 1
|
|||
|
79
|
||||||||||||
|
TOEVLUCHT OFTE HEYLZAEME
R E M E D I E N ;
VOOR.ALDERIIANDE .
IEKTEN EN ACCIDENTEN,
|
||||||||||||
|
DIE DE
KOE-BEESTEN
EN.-
OSSEN
ZOUDEN KONNEN OVERKOMEN;
■^y-een vergaderd in den tyd van 40 jaeren , door
Pieter-Almanus Van Cour., in ?yyn leven Mr. Hoej'Smid in \r Gravenhage. |
||||||||||||
|
I. HOOFD-DEEL.
Voor 7ieke en kranke Koe - Beefien*
■XLS eene Koe - beeft heel krank ris, zal men fellien Alsem, Mater, Meïpe, J'offrouw - mark ,
Ran elks een' hand-vol, met dry wortelkens Van zwarte Nies-wortel ofte Vier-kruyd, al te •men klevn gehakt met wat Zout, met een ■<ilr pond Boter•',• dit onder malkander gemengd, P als pillen ofte ballen in den hals gefteken 0 door te zwilgen, en een half-pinte tPyn. |
||||||||||||
|
8o Hulpmiddelen voor de Koe-Becften.
daer op gegoten, en zoo laeten ftaen tot s'an- derendags ; indien het niet ras verandert, dan moet men aderlaeten envkoppen. Voor het relve. Neemt Huys-look, en ftoot dat met Zout, met een bier - glas en halt" Zap van het Kmyd van l\'acht - schaede, een glas vol A?yyn , met twee verfche Hoender-ey eren, dit te l'amen in-i gegeven. . Een ander.
I '
"Neemt vier lood Calmus-wortel, en vier lood; \ Peper-wortel, kleyn gefneden, mengt daer een ■;
lood Gengber by ; giet hier een mengel Bran-} \ dewyn op, en laet dat te famen vier dagen in j warm zand uyttrekken. Giet hier dan noch by oud Bier , eene kanne vol, het welk te voo- ren op Lepelbladen en Salie is overgehaeld ofte] afgetrokken. Geeft hier de zieke Beetlen 's mor . gens en 's avonds t' elkens zes lood van in, V gy zult zekerlyk hulpe vinden , naer dat het dry à vier mael zal gebruykt zyn. Als de Beeften niet willen eten.
Kokt Bier met Roggen-brood, met wat Bota daer in gedaen, en dat ingegeven om te ver fterken. Voor de 7^eli>e Quaele.
Neemt Calmus-wonel kleyn gefneden ofte ge kneufd, Toppen van Alsem, van elks zes lood Knof-look vier lood : kokt dit in eene genoegp zaeme quantiteyt water en laet de Koe hi* van drinken; doch zoo zy zulks, om de bl[q terheyJ
|
|||||
|
4
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beefien. 8t
Jerheyd, niet drinken wilt, moet men hetliaer ,tJ den hals gieten. |
||||||||||
|
II. HOOFD-DEEL.
Voor eene Beeft wiens Lyfzwelt.
|
||||||||||
|
n.
|
||||||||||
|
EEMT een lood Nardus-raed, met een half
'°od Foellie en een half lood Note-mufcaed', dit billen gezoden met eene kanne goed Bier; en a's 't gezoden is, noch twee verfche Eyeren daer 'n gedaen, en dan ingegeven; maer Koeyen, "'e Kalf draegen, zouden het niet wel konnen Verchaegen, zonder aen 't Jong fchade te lyden. *■■■___ m. i i... i m—— III. HOOFD-DEEL.
^oor eene Beefi, die veel kucht en hoeft.
pM EEMT een hand-vol Honds-draf, met een half
jood IVardus-7yaed', en een hand-vol Byvoet, geheel k'eyn geftooten, t'famen met. een hand-vol Zout §ezoden, en eene kanne'oud Bier oft JVyn, in **vee reyzen ingegeven. Nóch voor den Kucht ofte Hoeft.
Neemt Honds-draf een lood, Peper-wortel een
!°°d, dat gekokt met eene kanne Bier en zoo Jngegeven. Een ander voor den Hoeft.
Neemt harde Peirde-keutelen dry deelen, witte
lr>nden clamey een deel, witten Honing vyf dee- trN en vyf deelen Water; kokt dit zoo lang dat * F
|
||||||||||
|
8 2 Hulpmiddelen voor de Koe Beejten.
het Water ontrent verwaeflemd is; vnngt het dart dooreenen doek, en geeft daer alle dagen eehe bequaeme gifte van in. Een ander.
Neemt Terpentyn, Zap van Zoet-hout, van
elks twee lp od, Anysoüe een achtfte-deèi loods : maekt hier pillen van, en geeft-ze in twee rey- zen in. Een ander.
Neemt Dmp v.an Zoet-hout, een "once; Rwy
nen en tjgev, van elks een half vierendeel, dit te faméh gekokt met twee kannen Hier ; als het gekokt is, daer onder gedaen een muddtken Olit van Olyven , met eene on.ce oude Botati dit iti twee ofte in dry gedeeld , en dan in dry reyzen dry dagen naer malkander ingegeven, en eenS laeten bloeden. IV. HOOFD-DEEL.
Voor gerwollen Eller ofte Kloven in de Spenen,
Indien het een hard gezwel is aen de Eller»
zoo zal men het eerft fmeiren, om ryp te maei ken,meteen zalfkengemaokt van Reufel, Deal' thea en Popelioen, t'famen gefmolten, en al$ men ziet, dat het èenigzins ryp word, dan zal men het openen : en indien het wederom mogtS genezen, en niet zacht wilde worden, danzai men 't fmeiren met dit naervolgende zalf ken • neemt Olie van Bay en met Popdioen, en OU1 van Camille f Olie van Rooien, en een weyni$[ |
|||||
|
-e
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-B eejten. 83
Campher^ met een weynigSpjk-olieien een wey- nig Olie van Lyn-raed, met wat Was onder-een gelmolten, tn daer mede twee-mael dags ge- üneirt; ook alle vier ofte vyf dagen eens mee Zeepe gefmeirt, làet dat daer eenen nacht op 'iggen, en 's morgens weder afgewaflchen, en daer naer droog zynde, al wederom gefineirt, alzoo vergaet het van langzaemer-hand. Een ander.
Amandel-olie zoo veel gy wilt, en Goudglit
zoo vetl'er genoeg is, om t'famen tot een zalf- den te maektn, en hier mede geftreken. Noch een ander. Verketis-reufel en Campher van elks evenveel,
ofte wel zoo veel Reufel; te famen tot een zalf- den : is zeer goed bevonden. Een ander 70/ider weerga.,
Neemt Blouw/el een half lood, Potajfchen een
lood, Spaenfch'groen een vierendeel loods, Cam- pher een derde deel loods, wit Kryt twee lood. vryfe dit in den vyzel tot fyn poeder, zift het door fyn gaes ofte doek; mengt het dan onder dikken /ioom, tot dat het bequaem is om mede le fmeiren. Men kan op dit poeyer Brandewyn gieten -,
en als het daer eenige dagen op geftaen heeft door eenen doek zygen : hier de kloeven van deuyers zachtjens mede gebaej'd, en aenftonds daer naer met eene der aengeteekende zalf kens gefmeirt, *F 2
|
||||
|
#4 Hulpmiddelen voor de Koe-B eeften.
Voor gerwnllen Uyers.
Neemt Koe-firont twee deelen, Camillen en
Vlier-bloemen, van elks twee handen vol ; kokt dit in twee pond fVater, vryft daer dan zoo veel fyn geftooten Ljn-koek onder, dat het te farrfén wilt mengen en aen malkander hangen: fmeirt dit op doek, befprengt het met wat Brandewjn, en maekt het warm om de uyers vaft. |
|||||||||||
|
V. HOOFD-DEEL.
tVaerfchouwinge.
|
|||||||||||
|
D
|
|||||||||||
|
AER is in de weireld geene raeke 700 nood- '
|
|||||||||||
|
7jzekelyk als het bloed-laeten voor de Beefien, twee- ■
mael ten minflen in het jaer; want uyt den over- vloed pan V bloed komen vele gebreken der Beejten ; want men kan het lichtelyk afmeten, en de redens I Tjillen het ons doen gelooven : wy weten dat de \ Menfchen, Peirden en verfcheyde andere dieren, door groote fatiguen ofte arbeyd dikwils rweeten, j ofte de nature verwarmen, waer mede 7'y de na' , ture ter hulpe komen, en het bloedrig 7elven komt te 7jjy veren ; en doordien alle de Betften door goed * ofi moed eten of ie fouragie haer relven rpodanim voeden, is de fouragie goed, too vergaederen dit i eene groote overvloedigheyd van goed bloed, hef ■welk haer ook al door grooten overvloed fchaede' lyk is, als ook het quaed voeder, het gene hatf quaeiyk bekomt; daerom 700 is 't noodraetely/, dikwils te aderlaeten, waer mede men vele onge- vallen en piekten kan voorkomen; dus dat het Jt |
|||||||||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beeften. 85
gene 700 noodr^aekelyk is, die goed bloed hebben , als de andere. |
||||||
|
VI. HOOFD-DEEL.
Voor het Longe-vuur.
JA'eemt Boonjens-Hoolwortel, Rakelaer.Rabar-
ber, Coloyuint, van elks een once; Eleboris Albi, ofte witten Nies-wortel een half lood, Veneet' fchen Driakel een once, Gentiane een lood, dat te famen gekokt met vier kannen Bier wel toe- gedekt, en laet het zoo lang koken totdat het derde deel verzoden is ; dit in dry reyzen inge- geven, te weten eerft 's morgens, dan 's avonds, en voords 's anderendags 's morgens, ende dan gelaeten en gekopt. Een ander voor het Lvnge-vuur.
Neemt een half-pinte Olie van Oljven, met
een muddeken Bmnde-wjn, een lood Metridaet, en een lood Venetifchen Driakel, dat ingegeven, «n aifdan laeten en koppen. Een ander voor het Longe-vuur.
Neemt Nardus-7aed een once,Z'evenboom twee I oneen, onder-een geftooten tot poeyer, en ge- ,'kokt met twee kannen Bier, tot dat het derde :deel verkokt'is; dan daer noch onder gedaen een half lood Boks-bloed, met vier ftuyvers Saf- feraen, en dan met malkander ingegeven. Noch een ander. Neemt lVyn~a7Kyn, een muddeken ; een half- |
||||||
|
86 Hulpmiddelen voor de Koe-Bcejten.
pinte Raep-olie; een lood Scfiel-kruyd; een lood Wjn-ruyt; Eleboris, een okker nootfchelpe vol, te famen geflooten met een bolleken Knoflook, en een half pond Honing ; dit onder-een geroerd en ingegeven dry dagen naer malkander, ofte 't en waere de Beeften al te flap en krank mogten zyn, dan kan men wel eenen dag over flaen. VIL HOOF D-D E E L.
Voor Koeyen^ die op het kalven Jtaen,
Xi-ET gebeurt veeltyds dat de Koeyen, die
heel nae-by om te kalven flaen, bezonderlyk als-ze in de weyde gaen ; ook gebeurt het wel opfta! zynde, als-ze wel gevoedert worden, dat haere ellers zeer komen-te zwellen, zoo van de zucht als beginfel van melk, zoodanig als ofzy gekalft hadden, al is het nochtans ver- fcheyde dagen van te vooren; zelden word hier veel agt op gegeven, al zoo vele menfchen oor- deelen, dat het niet van noode is tot dat die gekalft hebben, maer nochtans zoo komen daer / veeltyds groote ongelukken door : want de ont-J ftekendheyd van den eller, die zeer groot is, j trekt door het geheel lichaem, en maekt zoo- F danige ontfleltenifle, dat daer wel Beeften van ! komen te flerven ; daerom, om dit voor te ko'.- men, zoo moet men die Beeften alle dagen mel-j k|n, even-eens of-ze al gekalft hadden, om de züjÉhtigheyd en de pyne te ontlaften; en zod* diende, komt men vele zwaerigheden voor* die anders daer uyt zouden fpruyten. |
|||||
|
■I
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-B eeften, 87
|
|||||||
|
VIII. HOOFD-DE EL.
Noch eene Remedie voor Koe-Beejien.
A lzoo'er. veelderhande ziekten heerfchen on-
der de Beeftep , zoo zyn'er nochtans maer twee, die alle Beefien zeer onderworpen zyn, dat is, te weten : de overvloedigheyd van 't bloed, en ten anderen overvloed van galle, welke beyda zeer flerk onder de Beeften heerfchen : derhal- ven zoo is deze remedie zeer krachtig en goed, om het bloed te temperen, en de overvloedig- heyd van de galle te doen verdwynen. Neemt Calliaga, Gentiane en Mirre, van elks een half once, te {amen kleyn geflooten, en eens met eetie kanne Bier opgekokt, en dan door eenen doek gedaen zynde, neemt dan twee dragma Sal-prunel, met een half lood Cremona'(ari, met twee dragma BUter-hejüg, en voor eenen ftuy- Ver Saffaaen; dit alles onder-een gemengd, en de helft daer van lauw-warm ingegeven, en de andere helft des avonds daer naer, ofte 's an-. derendags 's morgens, en ten eerden moet men bloed laeten aen beyde zyden van den buyk, en den mond 'waffchen met Zout en Water, |
|||||||
|
IX. HOOFD-DEEL.
Noch v.in eeriiçe middelen , die de Koe-beejten
in het bedonder aengaen. <XL3 het zeer natte zomers zyn, heeft de on-
dervindinge ons geleert, dat de Koe-beeften en |
|||||||
|
88 Hulpmiddelen voorde Koe-Beefien.
Schaepen met zeer ongezonde levers en ook wel milten geplaegt worden; ja men heeft'er wel levende dieren in gevonden, die den be- leenden vifch, Bot, niet zeer ongelyk waeren. Den eerften middel, die in dat geval kan ge- daen worden, is, zoodanig Beeft aenitonds voor eenige weken op ftal te nemen, en hoy, daer boontfti onder gemend zyn, t'eten te geven, en alle morgenden een pille van Terpetityn, zoo groot als eene okkernoot ofte grooter, daer L ontrent een vierendeel loods Poeder, van Brand- | /teen onder gemengd is, en ook zomtyds wat jinys en Genever-olie : voor drank:, om twee-mael dags in te geven, neemt Toppen van Jlfem een lood en half, Gentiane-uorte/ dry loou, Sujjh- fras-hout vier lood. Laet dijr*tw,ee-mael twatlf uren fia en weeken in eene warme plaetfe ofte liever op heet zand , en kokende dat ontrent dry I quartier-urs , in eene genoegzame menigte wa-
ters, daer van ingeven alle morgendeo outrent een pond en half, daer-ze dan een kleyn teugs- ken klaer water op mogen nuttu^n; die hier eenige ftukken Kaneele by doet, zal het niet als des te beter bevinden. Noch ieds ten xelven eynde, om eene Koe-beeft te doen nveefen* Neemt Honden-drek, die wit is; drek van
Hoenders, van elks derde half lood; Campher, een half lood; maekt hier een bolleken van , en propt het zelve de Koe-beeft door de kele. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beefien. 89
X. H O O F D - D E E L. roor Jileynen aen de Tvnge en Ferhemelte des
Monds, Lippen, enr^. waer door de Koe-hees- ten dikwlls het graven belet word, -L'IT is een flach van ongemak aen de Reeften,
het gene veel over-een-komfie heeft met de z°o-genaemde Spruw, de welke de Menfchen "ikwils in ziekten overkomt; om de zelve te verdryvën , moet men zig bedienen van een *1 cti van tongfchrapper, die elk na zyn oor- t,iel moet maeken, ofte laeten maeken, na dat heni den zelven bequaemft fchync te wezen, ?*> daer mede fchrappen het flym en de bleyn- Jens v;'n de tonge der Koe-beellen, zoo veel ''js doenelyk is, en dit gedaen zynde, zig niet ontzien om de tonge met heel fyn geftoo- len en geziften Peper te bevryven ; wat het Verhemeïte, lippen, enz. aengaet, wafcht de Zelve met dit volgende vier à vyf-mael dag* : neemt Unguentimi Fpypsiacum , twee lood , van Vitriool een achtftedeel loods , Geeft Var>- Lepelbladen derde half lood, Brandewyn v,fc,r lood. Neemt hier toe een popken van t^erk ofte uytgefrnelt doek, en ftrykt het met een weynig R.oos- ofte Viool-firoop achter-naer XI. H O O F D - ü E E* L.
-enen goeden middel voor de Schurft derKoe-beeften.
T\ . J
*~'b Schurft der Koe - heeften word dikwils
^et zoo weynig uytval op honderdderhande |
|||||
|
h
|
|||||
|
po Hulpmiddelen voor de Koe-Beèjten.
wyzeri behandelt, dat eenen recht gefchaepen Boer ons grootelyks moet dank weten, dat wy hem dezen middel zoo openhertig ter hand ftellen , waer een ongemeyn geta 1, zoo fchurfde Koe heeften als Schaepen, mede geholpen zyn: tot dien eynde dan neemt Tabakfielen, eenS genoegzaeme menigte, en perft daer ontrent acht lood vocht nyt. Op duldarige wyze, mefl legt de ftelen gelykelyk op malkander, hief woelt ofte wind men met kracht eene taeme- lyke kke toiiw om; als dit zoo eens over' wonden is , neemt men eene fyndere touw, en inden 'er noch geen zap uytlekt, wederorfl eem fyndere s op de zelve wyze als de icheeps' gaften haerën priktabak toeftellen ; nu van dit gezeyd zap genóegzaem hebbende, neemt Ie' vendi n Kalk een lood en half; Preçipiiatt ( d'tf wit1 'S een vierendeel loods; Spaensche Vile' gen een half food ; Bolus twee lood ; Camphtf een lood; Maekt alles zoo fyn , dat het doof kameryks - doek kan gezift worden, en vry# het wel onder-een, laetende daer al druppS' j lende het boven verhaeld zap van Tabak-fielt^ by loopen, onder zeer krachtig vryven , i" ; eenen nier al te ru.ymen vyzel, hier door'zul1 gy een za^fken bekomen, het gene bequaetf11 za! wezen om te fmeiren ;, en dat wel toege' floten in een flesken met kork en blaeze dae^ op, moet bewaert worden tot het gebruyk' hier mede móet de beledigde partye alle vief uren dunnekens gefmeirt worden, en den ge' brakker zal bevinden , dat hy'zyne moeytê niet, te vergeefs heeft ip het werk geflelt. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beejten. 9I
|
|||||
|
XII. HOOFD- DEEL.
erjchejde Koorts - middelen , 700 voor Peirden %
als Koe - Bee/'en, Ti
-■-'e Franfche roemen krachtig, dat 'er voor
^.koorts niets beter is, als in 't begin de bloed- •Jftappinge van twee tot vier ponden , en dan «eze klyfteer : Neemt Gerjie-ivater dry pond ; *«&s Rofemaryn van elks een hand-voì ; >'iool- b'aden, Panetaria, te {'amen een hand vol Fyn Refneden zynde, kokt het met malkander on- zent een quartiers - urs , daer onder een kleyn «and-vol .Zouts by doende, zet het af en doet «et door, by welk door zygzel doet Olie van Gooren en zoete Amandelen, van elks zes lood, en geeft het warm voor een klyfteer. Kenen middel voor Hoofdpyne der Peirden en Koe - Beejien. Indien 'er de minfte blyk is, dat een Peird °«e Koe-beeft met hoofd-pyne bevangen is , n'r)emendlyk nochte haver , nochte hoy wil- 'ende eten, en behalven dat zy daer loom en ti'aeg uyt zien, kan men zig van den volgen- do middel bedienen. Neemt gebranden Alujn en %n geftooten Glas, van elks twee loud ; 8eralpte Note-Mufcaed een lood; Suyker Candjs .y'er lood. Dit in eene pinte Wyn gedaen en de ^eeft ingegeven twee uren eer zy wat t'eten krygt. Schoon dat d'hoofd-pynejuftgeene oorzaxke
|
|||||
|
92 Hulpmiddelen voer de Koe-Beejten,
van d'onluftigheyd der Peirden ofte Koe-beef* ten waer , zoo is dezen middel nochtans zeer bequaem om het fleym der maege te vertei- ren, en de zelve met goeden luft te doen eten; indien men even-wel t'eenemael verzekerd waer van hoofd - pyne , ( daer eenen nauwkeurige!! kender befcheed van kan hebben ) laet het Peird ofte Koe-beeft twee à derde-half ponds bloed aftappen, zonder onderfcheyd van ader, en gy zult bevinden niet quaelyk gedaen te hebben. |
|||||||
|
XIII. HOOFD-DEEL.
Tegen de Fluxie der Oogen.
A LS de oogen der Peirden ofte Koe-beeften,
ontfteken, dik en nauw zyn, matkt den vol- genden pap : Neemt Kmym van Tarwen Brood- zoo veel als genoeg is, vermengt de zelve met Brandewyn, en twee à dry tVitten van Ej tot j deeg, doet 'er by Campher een lood. Legt dit een hand breed rond de oogen, en verandert ' het alle avonden en 's morgens, onder deeS volgende, water-drup-wys in de oogen : Neem' een verfch en gelouterd £/■> biet het zelve in heet water hard worden, doet de fchaelen ai en fnyd het aen twee ftukken; dan het gee' ofte doyer daer uyt doende, legt 'er ontrent eene note groot zuyver Koper-rood'm de plaetse» en doet de twee helfts weder te famen, zo° dat in plaetfe van 't doyer nu het Koper - rood blyft : omwind-ze- met een fyn doeksken, efl ! |
|||||||
|
I
|
|||||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-B eeflen. 93
*egt liet te weeken in een glas met Roore-water den tyd van zes uren. Gebruykt dan dit water 0fn tot thien à twaef druppels in de oogen te "°en, en dat vyf à zes reyzen in den tyd van vier-en-twintig uren. Dit water moet alle dry à vier dagen verfch
Rernaekt worden : want als het langer komt te •caen, word het in zig zelts al te fcherp. **ocn een bedonder Oog-water, 700 voor Peirden,
als Koe-Beefïen. Neemt Chelidon oft Hederce Terrefi, die in
fthaduwachtige plaetfen groeyt, vier à vyf han- den vol, ftroot-ze wel in eenen marberen mor- tier, terwyl laet gy zes Ejeren hard koken, en floot dan de witten met de bovengemelde Chelidon ohe Hederœ ,• doet'er by een half-pinte ^eer klaeren witten ffyn, en d'helft van een half-pinte Roore-water ,• Suyker Candys en wit Koper-rood, van elks dry lood. Als alles in den Mortier wel onder-een gemengd is , en befprengt met twee lood fyn Zout, zet het overdekt in d?n mortier in den kelder, en als hetzelve daer *ès uren geftaen heeft, giet de geheele compofi- tle in eene koufTe f even als of men wilde Hy- Pocras maeken; die fchoon en van linnen ofc lergie gemaekt is ; fielt hier ieds onder om het water, het gene'er door-drupt, te vangen, het ^elk gy in een fiool-glas, wel toegeftopt, moet «ewaeren tot het gebruyk; hier mede beftrykt nien, met eene pluyme, 's morgens en 's avonds, ^B oogen der Peirden ofte Koe-beèften ; daer | * 1».«
|
||||
|
54 Hulpmiddelen voor de Koe-B'ecften.
zyn weynige oog gebreken, die door toevlie- tinge der humeuren ( eygendlyk obfiructien oft verftoppinge) gefchieden, welke niet door dit ■water zullen verdreven worden. lmand wilt, dat men eenen ruymen tyd in
't voorfchreven water een ftuk blouw Vitriool, Vitrioli Cipn genatmd, legge, het welk'er eefl groen koleur en meer kracht tegen de fluxie aen zoude geven. Die deze moeyten te veel mogt zyn, kan
zig by geleg'ndheyd, als de quaele niet al te vee! van belang is, bedienen van een fìuk Vi' tnool, oft VitwtS. Cipri gezeyd, in wat IVatef van IVeegbré, F enkel, Cildoni, Rooien, O ft e diergelyke te leggen : het zal het zelve eefl groenachtig koleur ( die nae het blouw trekt) verfchaffen, en zeer nytfiekende tegen de fluxieu der oogen wezen, dewyl dat het zelve aen het water zyn vlugtig zout is, mede-deelende, die pynfiillende, zacht het lamentrekkende en bal- lainyk : zynde by gevolg eenen middel, die de roodightyd en ontftekinge der oogen krachtig wederüaet. Voords behoeft men niet bekom' merd te wezen, dat defzelfs koperachtigheyd haer kan fchatden,, dewyl enkel water niet ifl y ftaet is voor een mëriftruum tot haer deelen te I1* kontien' verftrekken. Die zig dan van deze raedefl e< op zynen tyd komt te bedienen, zal 't ons niet ondanken de zelve gemeyn gemaekt te hebben- *v Noch van eenige Oog-middelen voor Pcirden efl
Kot-beejten, Voor lichte quaelen en die in haer begin zynt
|
|||||
|
f
|
|||||
|
Hulpmiddelen iâor de Koe-B eeflen. 95
moet men aenftonds in de weir zyn ; tot diéû
fynde dnn hebbe ik zoo wel lichte en firn pelé
middelen wiilen aenraeden, als die gene we ke
"'er en moeyelyfc te bereyden zyn, zoo dat
eencn Man van oordeel zig aenftonds mi vereyfclî
Van zaeken zal konnen dienen ; voor koude en
"ikke oogen door zinkinge (zoo genaeindj ofte
met nevens eene half-gefloten dure te ftaen,
Veroorzaekt, kan men zig bedienen van de
v°--'gende voorschriften ofte recepten : IVterre
*Ier handen vol Vlier-bloemen, befprengr ze nut
^oore-nater, en ftampt-ze onder zoo veel Kruym
*'«« Wittebrood, kokt-ze dan met Melk, en zie-
end heet afgezet zynde, doet het door eenen
°ek en legt het zoo warm op d'oogen, alle
vonden en morgenden 't zelve ververfchende.
■Een ander,
, Laet eene Kor/ie Tarwen-brood op den roofïer
aeden, en dan in B andewjn wel door-wey- 1 Çni en legt het op d'oogen, ververfchende als |b°ven. Een ander.
j, dommige willen zeggen, laet eene Padda
I °°gen, en gedroogd zynde op d'ooge leggen ; UJ Is gezeyd van die zulks geprobeert hebbei:, L1 'let van zeer goed effeci is, indien de Badie, ;e'er dat-ze gedroogd is, in Brandevjn (daer it fiuksken Vitrioli ufti in gelegen heeft den L. van een half ure ) op nieuws wederom nat ! Ierde gemaekt, |
|||||||
|
fa
|
|||||||
|
o6* Hulpmiddelen voor de Koe-Beejten.
|
|||||||||
|
XIV. HOOFD-DEEL.
Eene Plaefier, om dikten die door fiooten ofte
fchoppen veroorraekt rjyn, te verdryven, rpo voor Penden als Koeyen. N REMT Moer van rooden Wyn vier pinten ',
doet de zelve ko,_en op zeer langzaem vuur onder het gedurig omroeren, tot dat de zelve begint dik te worden , doet'er dan by fyn Tar^ wen-meel en Honing , van elks twee lood ; rwarte Zeepe , een pond, laet dit onder gedurig omroe- ren zoo lang koken, tot dat het eene bequaeroe plaefier is, die op de beledigte plaetfe van uv/ Peird ofte Koe-beeft kan geleyt worden. Bc halven voor ftooten ofte fchoppen is de zelvC ook goed tegen alderhande foorten van ontfte' 1 kingen , en te beter, als'er een half vierende^ 1 Camphtr ( na de konft ) onder gedaen word. leds anders ten ruiven eynde.
Neemt Peirde- ofte Koe-pis, een pond ; Blo**]
van Zwavel, een lood \ Aluyn, vierde-half looJ'j laet het tot een zefle deel verkoken, en wafd1 het daer mede eenige reyzen dags. Noch een ander.
Neéirht eene goede menigte Wortel van MaW\
ofre van Éïfmalvae, kneuft-ze enlaet-ze in />(J; koken tot dat-ze week worden, doet'er dan wk vtel van de z:lve bladen by, laet alles op niei^j |
|||||||||
|
ruisen, lui av)\j icujj^, uni uu £j>->_i w»-i-i>-
ftoot-ze dan te fumen in den vyzel, onder ^j
|
|||||||||
|
by-M
|
|||||||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-B eeften. 97
"y-doen van wat Verkens -reufel', ofte oud AW^enz.de compofitie wyders verdikkende met eenegenoegzaeme quantiteyt Meelvan Lynkoek. ' Om nu het ze!ve te gebruyken, moet men
öe beledigde pïaetfe eerft beftryken met goeden &<ming, en dan van deze compofitie, zoo heet j*'s 't mogelyk is (ofte als het Peird ofte Koe- beeft het verdraegen wilt) gefmeird op vlas, °fte op een ftuk oud doek, en vervolgens het m et een windel omwinden, pp dat het'er niet '''fvalle; gaet hier zoo mede voord, Js avonds e'i 's morgens tot zeven à acht dagen, zoo zult 8y bevinden, dat de dikte ofte zwellinge van ~e bdmaeten uwer Peirden ofte Koe-beeften.wel haeft verteiren zal. tLen ander, hetwelk met goeden uytval geprobeerd
l-f , en ons voor ronderlïngen befcherm-mïddeL word aengeprer^en. Neemt het wit van zes Eyèren, en roert de
Zelve met een groot ftuk Aluyn in eene fteenen fchotel, zoolang tot dat het in een dik fchuym veranderd is ; dit kan binnen den tyd van een Cartier-tirs wel gefchieden : mengt'er dan'bv een glas goeden Brandewyn, en roert dit wél onder uw gemaekt ofte bovengemeld fchuym » neemt dan noch hier toe een half-pond goeden Homng, en mengt'er dien óok onder, en legt het'er in behoorlyke form op. Als gy, in plaetfe *an dit naeft-voorgaende, en het voorige, Koe- Jtront wilt nemen, zoo veel gy oordeelt genoeg le zyn, en den zelven in water koken, daer *G
|
|||||
|
fa
|
|||||
|
9<? Hulpmiddelen voor de Kot-Bteften.
onder wat fyn Meel van Lyn-koek by doende, tot dat het een flach van pap gelykt, en zulks ^an daer heet omflien, en het u niet laeten ver- velen het zelve te vernieuwen, als het koud word, zoo kont gy u tegen dikke ofte gezwol- lene beenen wat goeds beloven, met weynig omflag en noch minder kollen. XV. HOOFD-DEEL.
ƒ, avement ofte Klifieer voor Peirden ofte Koe-beefien.
N EEMT Malve, Bifmalve, van elk een hand-,
vol; Plantage twee handen vol; Chicor., Lac- tuca:, Portulaca van elks een hand-vol; maekt alles tot een kokfel, in twee pinten IVaters, en doet'er twee lood Pulvis Policre/ira:, oft Sul' jpkur. Prœpafat (elders befchreven) by, en in de verzaemelinge een vierendeel ponds Boter die verfch is, met acht lood verzachtende Olie, {Boom-olie is ook goed) en geeft het voor klif- teer : dit is nu de zeer-verkoelende buyk-fpoe- linge, dit by vele in bloed fpouwingen voor- naemendlyk zoo zeer geroemt word. Noch een Poeyer ten 7^elven eynde.
Neemt fVyn-ruyt, Laéïucœ, Portulaca, vati elks twee handen vol;droogtde zelve en brengt-ze tot fyn poeyer, neemt dan Galle-noten en doet defgelyks; doch tot de halve quantiteyt, en doet-ze daer by; neemt dan eene diergelyke menigte van het poeyer van Aluyn, Vitriol, enz- zoo even befchreven, en mengt het hier mede» geeft dit tot eene goede menigte, in geval van |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beejten. g f
bloed - fpouwen , in, en het zal vry goeden uytval tot 's Meefters genoegen hebben. ■»'efchryvinge van eene deftige windbrekende Olie,
{eer bequaem om in Khfieeren, in geval van Buy k-wee der Peirden ofte Koe-beeften gebruykt te worden. Deze olie op de volgende wyze toebereyd,
is zoo veel van belang, dat wy de zelve alle Smids en Peirde-lief-hebbers aenbevelen , toe- gemaekt, in huys te houden , om'er zig, die van noode hebbende, in alle tyden en gelegend- neden van te bedienen; de wyze van de zelve toe te ftellen, is dufdanig: Neemt de volgende kruyden, in de fchaduwe
gedroogd, JVyn-ruyt^ Calam, Arom, Origan9 Vulegium, van elks een hand-vol ; Zdedvan witte Peën, Cumyn , Fenicul, Bey en van Laurieren, van elks twee lood; Olie van Olyven, twee pond; bitten JVyn^ een pond. Stampt de zaeden tot poyer, en kneuft de kruyden, doet dan alles te famen in eenen verglafden aerden pot, doet'er dan eenen anderen pot op, die wat kleynder is, voor een dekfel, en ftrykt de famen-voeginge dicht met meft, aerde, ofte roggen-deeg : doet den zelven op langzaem vuur koken tot dat de helft van den 'ff-ryn geconfumeerd is , het welk ontrent naer zes uren kokens zal gefchied we- 2eH; laethetdan half koud worden, doet d'olie door, en doet-ze weder in den zelven pot met •'cht lood Merg van Cohquint, dekt hem we- derom en ftrykt hem als vooren ; laet-ze warmen * G a
|
||||
|
IOO Hulpmiddelen voor de Koe-B eeften,
zes à acht uren in eene maetige hitte en dan ontrent twee uren helder opkoken, en voorders half koud wordende, giet-ze af en perit-ze uyt; bewaert deze olie tot het gebruyk, de zelve kan zeer lang, zonder bederven, goed blyven. De gewoonelyke gifte is zes à acht lood in een lavement : tot wind-brekinge en om de fly- men, enz. te verdry ven, zal'er by-nae niets be- ter kunnen bedacht worden. |
||||||
|
XVI. H O O F D - D E E L.
Cataplafma ofte Pap, om ten gerwel van Peird
oft Koe-beeft te doen rypen, N EBMT Cumjn, Meel van lyn-koek■', van elks
zoo veel gy wilt ; doet het met Koe-melk koken, daer dan by doende zoo veel gedroogden en fyn geftooten Hoender-mi ft, als genoeg is tot de dikhevd van pap. Dit zal u eene zweire doen rypen en de pyne weg-nemen. Een ander. Neemt gekneufde Wortels van Bifmalva acht lood, defzelfs bladen twee handen vol, Brand- netels ook zoo veel. Als gy de zelve wel fyn ■ gefneden hebt, kokt-ze in genoegzaeme menigte waters en doet'er by verfche Boter, Olie van Oljven, van elks twee pond, en Far. Fenugrec, zoo veel als genoeg is. Dit moet ganfch heet op de quaele geleyt worden. |
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beefien. IO f
Een fraey Poeyer om te verdroogen, en Vleefch
te doen groeyen in de Zweirén, enr. van Peir- den en Koe-befien. Neemt levende Kalk,(wel gezift; en Honing,
van elks een pond; mengt alles wel te fumen sis deeg, en doet het dan te gader in eenen pot; het zelve dan op een wei-geregeld vuur ftellende, roert het onophoudelyk om, op dat het wel drooge ofte verkalke tot dat het be- Suaem. is, om tot fyn poeyer gebragt te kon- nen worden ; dit moet bewaert worden tot ge- bruyk, welk is , om in eene openinge te iiroyen, en het dan met eene zachte wieke (die plat is) te overdekken. Eene uytjiekende T)raeg-7alve.
Neemt Terpentyn en Honing, van elks vier lood; Ey er-geel, vier in 't getal; Mirrhe, een '°od; Aloë, twee lood. Alles tot fyn poeyer gebragt zynde, moet; alles koud wezende, wel onder-een vermengt, oft lievergevreven worden. 0« Gaten, Swellen of Buylen van Koeyen, te
gene f en. Als uwe Koey eenige gaten of fwellen die
doorgebroken zyn, of doorgelneden , of verfche wonden heeft, wafcht die dan met fchapen piffe fchoon uyt, met een doekje of fpivyt, zoo gy'er- het beile kond by komen, neemt dan een wey- n'g terpentyn, eenen lepel vol Olyf-olie met eenen vingerhoed vol zout, en zoo veel ichapeo piffe, als terpentyn, boom-olie en zout te fae- |
||||
|
102 Hulpmiddelen voor de Koe-B eeften.
men; minder of meerder, naer dat de gaten zyn, groot of kleyn, maektde voormelde kruy- den ziedende, en gietfe in de gaten of wonde, fpuyt of baed het met een linne doekje dat vet in defe kruyden is gedopt, of zoo gy het anders beft kond inkrygen, verbind haer dan om de 6 à 8 dagen, ten zy het groote of quaede gaten zyn, dié verbind men dan twee à dry maël, dit is eenen voornaemen middel, en hier te lande weynig of niet bekend en goed bevonden. Voor verrukte Leden der Koe jen. Als uwe Koey de Leden fwaetlyk verrukt
heeft, zoo dat men'er geen fetten aen weet, baed dan die leden met warm gemaekte pekel uyt uwe kuype, twee à drymael diegs, eenen beften, doch eenigen middel die ik wete, en goed bevonden. Voor Koeyen, die de Hoorns 7yyn afgebroken. Als uwe Koey^eenen of twee Hoorns zyn
afgebroken, het zy door of afgeftooten, of eenig ander ongeluk, zoo het bloed, dat moet gy eerft doen ophouden, en dan die ftomp fmeeren met het felve goed, als van de gaten en wonden ge- meld hebbé, om de twee à dry dagen, maer men moet die niet binden, maer vet maeken alleen. Goed bevonden. |
||||
|
103
|
|||||
|
NIEUW GEMAKKELYK
HUYS-BOEKSKEN
VOOR DEN
LANDMAN,
Van een getal Genees-Middelen ofte
Kemedien voor de K O E Y E N,
tVaer van veele by Proef- ondervindingen , \elfs
nu onlangs geëxerceerd rKyn, goed bevonden ; alles door eenen kundigtn Huyfman by een verfaemeld , rynde een belangelyk Huys- boeksken voor den Landman. Raed voor Koeyen, die met het Ligt blyven /iaën.
^9° «we Koey met het ligt blyft ftaen, neemt
2 Mengelen Keiremelk, 8 grooteof ia kleyne ajuynen, een hand vol Salie, een maetje Wyn- Azyn, laet dit te iaemen eene halve ure koken, en als het lauw is, doet'er dan een panneken vol Raep-Oly in,roerd het zelve wel, en geeft het de Koey in. y oor Koeyen, die aen de Melk blyven liggen.
Neemt een vierendeel Bakelaer, twee {luk-
ken Brood» een mengel Bier, een half panne- |
|||||
|
104 Hulpmiddelen voor de Koe-Beefien.
ken Boter, laet dit eene halve ure koken, fineert voor 4 fìuyvers Altea op 't kruys, en droogt liet zelve met een kot-vuur in. Voor de Blaer der Koeyen.
Wanneer'er groote Blaeren onder de tonge
van uwe Koey komen, gelyk als een wind Ey, of ook wel onder den lieert, als gy dit gewaer word, zoo neemt eenefchaereen knipt de frlaere door, en vryft daer dan wat zout in, twee à dry dagen lang, zoo gy dit in ty:ls doet, is uwe Koey behouden. Goed bevonden. Voor de Pof der Koey en. Wanneer uwe Koey aen da Pof is, word zy
aenftonds zeer dik, als gy dit gewaer word, zoo haelt direct' de tonge uyt den mond, en byt daer een itukje af, dan zal uwe Koty aenftonds dun worden, maer zoo gy dit met eene ichaeie of nyptange deed, zal niet baeten, hebbe dit by ondervindinge, dog als boven vermeld, goed bevonden. Voor Bloed/lekte der Koejen.
Zoo uwe Koey niet eet, dat zy fchynt fiek
tezyn, voeld dan met uwe regte hand tuffchen haeren (linken 'voorbout en de ribben in, wan-' neer het hert daer zeer iierk flaet, zoo moet gy denken, dat zy aen het Bloed is, dan moet , gy haer Bloed-laten aen de flinke zyde van den hals, en nemen daer bloed af naer uw goed- dunken, doch zoo het gebeuren mogt,dat gy geen bloed genoeg daer krygen kond , dan moet gy het op andere plaetfen zien te krygen, en |
||||
|
Hulpmiddelen voor di Koe-Beejten. 105
Zoo uwe Koey dan nog niet beterd, moet gy naerdefen Drank maeken, eenen lepel vol Ve- neetfchen Driakel, twee maetjen Wyn-azyn , een oordjens panneken vol Pekel, mengd dit te faemen onder elkander, en geeft dit uwe Koey koud in. Goed bevonden. T^oor vuerige Stekten der Koeyen.
Zoo uwe Koey met vuerigheyd isbelaeden,
dan moet gy met de flinke hand tuflchen den *v.egterbout en de Ribben van uwe Koey voe- 'en, zoo het hert daer flaet, zyt gy daer van vwfekerd, dat uwe Koey groote vuerigheyd °y fig heeft, maekt dan eenen Drank gereed g^lyk zoo reeds van het bloed gefchreven is, en geeft uwe beefte den felven koud in, dan Iïloet gy nct eenen dag of twee aenfi-en , en zoo y'Y dan niet beterd moet gy haer vrangen, met goede vrangwortel in de borft of agter in haer bl"e, en wel op dele maniere, neemt dat vel en ftyd daer een gat in, boord het met uwen vin-' Ser naer omhoog, neemt half wegen uwen vinger vrangwortel en buygd dien in een kleyn bosje, fteekt het felve in dat gat, en i'topt daer wat hai* op, dat het niet uytvald, doch dit hair jnoet van de felve Koey komen, tuflchen de hoornen of van den fleerd. Goed bevonden. Vtn veelderleye Stekten der Koey en, te lees en
kennen. Als uwe Koey niet luft te eeten, en gy denkt
dat zy fiek is, zoo voeld haer naer het flaêÜ Van haer hert, zoo dat aen de flinke zyde flaet, |
||||
|
lo6 Hulpmiddelen vo«r de Koe-becften.
is het bloed, maer zoo het hert aen beyde zyden flaet, dan is'er vuerigheyd by, en zoo het hert aen de regte zyde flaet, dan is het vuerigheyd alleen, zoo het bloed alleen is, kan het met laeten wel geholpen worden, maer als'er vue- righeyd by is, moet gy het bloed maer wat aftappen, maer niet zoo veel als van eene Koey, die aen het bloed is, en defen Drank maeken, eenkleyn geutjen Wyn-azyn, en een oordjens panneken vol Pekel, met eenen grooten tinnen lepel vol Veneetfchen Driakel, defen drank kond gy uwe Koey ook geven, die aen het bloed, en aen de vuerigheyd te faemen fiek is. Goed bevonden. Voor ^cere Speenen der Koeyen.
Zoo uwe Koey zeere Speenen heeft, zoo
fineert de felve metRofe-maryn de Altea en Tri' tum onder elkander gemengd. Goed bevonden* Voor JVind of IVeebuyk der Koeyen.
Als uwe Koey met Wind of Weebuyk be'
laeden is, dan komt zy veel te liggen en wede* op te ftaen, en fmyt de agterfte beenen naer def buyk, dan moet gy een weynig bloed aftappen en geeft haer eene halve pinte Annys in, en dek' haer geheel warm toe. Goed bevonden. Voor de Sprbuw aen de voelen der Koeyen.
Wanneer uwe Koey aenftonds begint te hiâ
ken, zoo voeld haer naer den voet, zoo def felven dik en warm is , dan is het de SprouW' die dikmaels uyt het bloed ontiiaet, neemt à$ eenen fcherpen bytel met eenen houten hamer» |
||||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-B eeften. ioj
en flaet van den binnenften grooten klauw eenen end af, tot dat hy fterk bloed. Goed bevonden. Voor het Longe-vuer der Koeyen.
Wanneer uwe Koey aen het Longe-vuer is,
dan flaet zy zeer dun* hoeft, queld en fteend veehyds, en zoo 't hert flaet aen de regte zyde Van de Koey, dan moet gy haer een weynig A^erlaeten, en fteekt haer eenen wrarg-woriel JB de borft by haer flink voorheen, of in haere ^He, en defen drank ingeven, eenen lepel Vol Veneetfchen Driakel, eenkleyn geutjen Wyn- ^yn, en een oordjens panneken vol Pekel, 't 's goed zoo'er geen geel hair by is, maer dat daer by zynde, helpen geen Medecvnen. Goed bevonden. Voor den fVolf der Koeyen.
Zoo uwe Koey aen den Wolf is, dan mag
zy niet opftaen, dat ontftaet haer in den fleert,
^n dat in het lang hair, daer word den fleert
^aP en bol, zoo dat het been daer uyt is, als
^le" dit dus bevind, zoo moet men in den fleert
Rer hy bol is, eene lange fnee inlnyden, tot
<Jat het vlies door is, en bind daer eenen dotk
"let zout en zeepe om, altyd goed bevonden.
Voor bloed pifferi der Koey en.
Zoo uwe Koey bloed pift, dan moet gy haer
Jen eerften een weynig bloed aftappen, dat het
D|oed maer geroerd is, en neemt dan een maetje
|:ir\ve meel met alles , beflaetdat in heete melk*
yna zoo dik als of gy daer mede panne-koeken
^'Ide, maer gy moet daer een maetje 01yf-o!ie
|
||||
|
Io8 Hulpmiddelen vco? de Koe-B eefien.
onder roeren , geeft dit te faemen uwe Koey in» zoo gy dit by tyds verrigt viltyd goed bevonden. : Voor Koeyen, die aen de Schyt ryn. Zoo uwe Koey aen de fchytis, dat de ma- j
terie zeer dun is, en de beefte ook vry dun» neemt dan een half tnaetje tarwe meel, met o à 8 hinne eyeren, beflaet het fel ve in warme foete melk, geeft of giet dat de Koey in, het is dikwijs goed bevonden, maer zoo dit niet helpt, neemt dan defen naervolgenden middel by der hand, twee handen vol klyfsblaeden» fnyd die lyn, een maetje Brouwers Mout, efl een oordjens pannekën vol wit duynzand , kok1 dit een quartier uis in ruym fop, geeft dit uWc beefte in, 't is eenen bellen doch, uyterfteU middel, zoo het eerftgemelde niet helpt. P oor Koeyen , die verjiopt 7jn, Wanneer uwe Koey verftopt is, zoo neem£
voor eenen ftuyver Moftaerd en een geurjef Keiremelk, let het op vuer, roerd het w^' onder eikanderen, tot dat het warm is, gie'i dat de Koey in. 'T is veëlmael goed bevonden- Om een Koey, te doen ontflayten. Als uwe Koey toebereyd is om op haerefl
tyd ie kalven, en niet wel ontfluyt, zoo rno''1 gy nemen eenen pot vol keiremelk met vief lood fpaenfehezeepe, twee lepels vol zee-fchuy*1* dat wel fyn geftampt ofgelchrapt is, geeft he{ de Koey in. Goed bevonden. Voor fwaere kog der Koeyen.
Zoo we Koey zeer fterk hoeit en kogt;
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-h'ee/ten. 109
fleemt dan mos van eyken boomen en muyfe °oren, dit (bekt men aen wallen, hollen, bene- ^en aen de Duynen, fnyd het beyde wel fyn, en geeft een handje vol onder wat zemelen, nieel, of zoo gy bet de Koey het beft kond ,nkrygen. Goed bevonden. V<tOK. de kog der Kalven.
Wanneer uw Kalf aen de kog is, neemt eenen
ketel vol zoetwey, en kokt daer in wat Alants- ^ortelen, wat Angieleka-wortelen, en een wey- nig wrang-wortel; geeft of giet het tweemael daegs twee drink-bekers warm■■*!, zoo lang tot f*t het genefen is. 'T is goed bevonden. ^oor Koeyen, die met kannen pissen.
Zoo uwe Koey, Peerd, of eenige Beefte
n,et kan piffen, dan moet gy twee handen vol Pietejrfelie nemen, en de zelve fyn fnyden, Aokt-fe dan een mengel bier, geeft die uwe ^■oey in, het is dikwils goed bevonden. Proor dïgle Speetten der Koeyen.
Wanneer uw Koey digte fpeene heeft, het
Y van vuerigheyd of zeere fpeene, zoo dat
&Y geen melk uyt de zelve krygen kond, om
'•n de melk uyt die digte fpeene te verdry-
,5° •> en in de andere fpeene over te brengen
nog goed zyn om uyt te melken, zoo
eemt dan olie en eek van Roofjn, te faemen
6,1 half maetjen voor eene fpeene, maer wilt
de melk uyt twee fpeenen overdryven,
')n moet gy nog zoo veel hebben, fmeerd de
|
||||
|
ÎIO Hulpmiddelen voor de Kot-Tieeften.
digte of zeere fpeene met defe quantiteyt» maer ziet voor al toe^ dat gy de fpeen o» ; fpeenen die melken willen , niet aenfmeerd* anders zoude de melk van de zeere fpeenefi daer niet inkomen, en de digte of zeere fpee- nen moet gy tweemael daegs met defe olie eo eek fmeeren, én hier mede 435 dagen lang j aenhouden. Het is dikwils goed bevonden. Foor den drop der Koeyen. Als uwe Koey den Drop heeft, zoo moet
gy haer in de melk Aderen laeten, aen die zyde daer de beefte den drop heeft, en fmeerd dai'l alle maele met verfche koeyftront daer de haf' j digheyd of den drop is. 'T is goed bevondefl' Voor Koeyen, die vervangen 7Kyn. Wanneer uwe Koey vervangen is, dan is z^
fiyf, zoo dat zy qualyk gaen kan of opftaerH ik heb'er wel gefien die in het geheel niet bleve" liggen en niet opftaen konden, die ik nog wede* met Gods zegen gefond maekte, met bloed laeten, en eenen drank van een pintje franfeh'-'1' wvn, maer men moet veel bloed aftappen, & het pintje franfehen wyn met een oordjens pat1' neken vol Tpecie uyt uw gemakhuysje ond^' eikanderen in eenen pot die wel toegedekt ,s over het vuer, daer naer den wyn uyiperlfr1'' en dat vogt de Koey ingeven, of ingieten, e haer wel toedekken, goed bevonden, ook vo"f, Peirden. Voor de dolle kol der Koeyen,
Indien uwe Koey aen de dolle kol is, &
|
||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beejlen. r r r
fchort in haer voorhoofd, op of aen de vliefevan her bryn, daer dan eenig bloed vergaerd i» en "at begint te roeren, dan begint de beefte te raefen of zy dol en befeten is, zoo dat men Jiaer wel aen twee of dry koorden moet vafte binden , geeft haer dan eene fnede in haer v°orhoofd tot aen het been toe, fteekt dan een eeken pinneken onder het vel, en dan dat Sat voords vol breiilicum met wat wrang- , ^°ftel.daer onder, mede voor Peirden, goed t bevonden. |
||||||||||||||
|
i
|
||||||||||||||
|
Foor de Oogen der Koeyen.
.Wanneer uwe Koey of eenige andere beef-
rn zyn blind geworden , het zy door vliefen °"e door peerels, of dat den appel is wit ge- |
||||||||||||||
|
1
|
morden, dan moet gy haer in de oogen Ader-
|
|||||||||||||
|
den, tuffchen de ooge en het oeuigat, en die
ii °°£e dan twee mael daegs met witten berey- :fl , ^n Ripeter die wei fyn geftamp is, in die ooge J| laefen, of met een piuymken inftryken, maer f) &y moet dat piuymken met uwen mond nat (J i^eken, en het in den geftampten falpeter dop- i' ^n, ftrykt dan twee à dry mael elke reys de :^lf^en 'e<^en' o°k kan men fyn gefchrapte zee- ijl cUuyin gebruyken, mids op de felve maniere, 1 's goed. ■^riders. Ik heb-fe ook wel geholpen met oog-
t atei" in Maerts fneeuw-water toegemaekt,
ynde een half lood nagelen met voor eenen ftuy-
■^ aen wit koperrood, en eens zoo veel wit
, met twee pinten fneeuw-
|
||||||||||||||
|
112 Hulpmiddelen voor de Koe-B eejten.
water, raaekt daer een pkiymken in nat, en w'dfcht de appels der oogen tweemael daegs. Goed bevonden. Om veelderleje Gaten der Koeyen te genefen. Zbo uwe Koey haer heeft bezeerd, ofeenigs
andere beefte, zoo zy gaten, het zy oude of j nieuwe wonden hebben, die zyn zoo-fe zyn ■> f dit is eenen goeden middel daer voor, twee tinn^ lepels van fçhaepen pifle, en eenen vingerhoed vol zout, met twee vingerhoeden vol terdlntyn» en ruym eenen halven lepel olyf-olie, naer dat de g-aten groot zyn, kokt dit alles te faemenj onder elkanderen, wafcht dan de gaten of won'! den fchoon viyt, en giet of fpuyt, en andef^j zoo als gy het beft de fel ve daer kond in krygen» maer zy moet warm in de gaten gedaen wof' den, en om de 6 à 8 dagen verbonden worden- Goed bevonden. Voor Koeyen , die de Sprouw aen de voeten hebbtf1. Als uwe Koey de Sprouw aen haerenvoet'
of voeten heeft, en den voorften klauw niet lS afgehakt gelyk als voorenis gemeld, maer vef'| fbymd is, zoo dat de materie reeds tuffchen <* klaeuwen hg openbaerd, dan moet gy het wee, derig vleefch mei de materie daer uyt haele'1? en 1'meerd haer dan ook met het felve goed vo°' gaten en wonden aengeprefen, maer het m°e heet zyn ,en eens of tweemael gefineerd worde | doch niet binnen de weke, 't is altyd g'°Ê : bevonden, |
|||||
|
M
|
|||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beejten. 113
Voor vuerige Monden der Koeyen,
Als uwe Koey vuerigvan mond is. zoo dat
de tonge hard, ftyf en dikke is, en haeren mond in het geheel rood is, zoo dat'er veelfluymig- heyd -juyt loopt, wafcht dan den mond fchoon met wyn-azyn en zout onder elkander gemen* geld twee à dry mael daegs. Goed bevonden* Voor Aembye der Koeyen,
Als uwe Koey eenige Aembye heeft, doet
daer een fyn koordeken om met een maft werp vaft aengehaeld, en om de twee dagen wat vaf- ter toe trekken, houd hier mede eenigen tyd *en, zoozullen-fe afvallen. 'T is goed bevonden. Voor 7yeere kelen der Koeyen,
Als uwe Koey haere kele zeere is, en van
buyten onder de kele geheel dikke word, en "egint te rotten, dan moet gy de kele van buy- len twee mael daegs met zeepe befmeeren, en eenigen tyd aenhouden, zult wel beterfcliap ge- Waer worden, 'T is veelinael goed bevonden. Voor dikke kelen der Koeyen,
Zoo uwe Koey eene dikke kele krygt, als
zy op den ftal ftaet, dan flaet men wel twee paelen voor op Jen ftal, te weten eenen voet "°ven de aerde, en eenen van de fchutting, en ook eenen voet van de weeg af, zoo dat de Koey daer aen kan vryven,' en dat-fe daer van door- keken. Goed bevonden. *//
|
||||
|
114 Hulpmiddelen voor de Koe-Beejten.
Voor Koeyen, die Jtaen te fweeten, en fomtyds eeten. Wanneer uwe Koey ftaet te fweeten, en
fomtyds wel eens hoeft, en by wyle nog wat eet, tapt Ira er dan wat bloed uyt den hals, en maekt defen drank gereed, een oordjens pan- neken vol pekel uyt uwe knype,doet daer eenen tinnen lepel vol Veneetfchen driakel onder, en roerd het wel onder elkander, giet dit uwe befte in. 'T is goed bevonden. Voor Koeyen, die /Vaterig \yn.
Als uwe Koey Waterig is, en haer hert daer
weynig van ontftelt, en eenen paf onder haer / kele en ook wel eene groote buyle onder hae- renbuyk krygt, daer is weynig raed voor, maer zoo zy op fiai ftaet,' geeft haer dan tarvven meel en zemelen te eeten, en fteekt gaten io de buylen. Goed bevonden. Voor Koeyen , die Ruydig ryn.
Zoo uwe Koey Ruydig is, moet gy nemen
een pond reu fel en dry vierendeelen fwavel» fmeert haer to à 12 dagen twee mael daegs daef mede, laet haer dan 8 à 10 dagen ftaen, eri wafcht haer daer naer met befte warm bier af» fet hier naer de deure van het agter end open, zoo lang tot dat uwe beefte droog is, dan is zy geneien. Goed bevonden. Om Koeyen te Droogenr
Alsgy uwe Koey drooge wilt maeken, neemt dan eek, en olie'van roofen, van elks een half |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beeften. 115
maetjen, doet daer voor thién ftuyvers goud- ichyin in, fmeerd het jaer en het krnys van de Koey 233 mae-1 daegs daer mede. Goed bevonden. y oor Koeyen, dit aen de Melk liggen.
Neemt een groote hand vol klyfsblaederen
met twee kannen bier, laet dit te iaemen eene halve ure lieden, en als 't dan bequaem is, de Koey ingeven, men fegd goed te zyn, maer eer in de melk laten, en aen beyde zyden eenen Water-pot vol bloed afte tappen, is by my den beften middel, daer ik veele mede geholpen hebbe, men geeft-11- ook wel een maetje tar- wen meel in heete foete melk geroerd, gelyk voorgemeld hebbe, het welke ook goed is. 4nders. Zoo uwe Koey gekalft heeft, en met
het ligt blyft ftaen, dan moet gy uyt den Apo- theek voor agt ftuyvers peper-olie haelen ; en geeft haer dat in, dan nog daer boven op, een maetjen wyn-azyn, dekt haer dan warm toe, en om de twee à dry uren melken, tot dat de melk fchi et. Anders. Als uwe Koey aen de melk blyft
liggen, en daer by verftopt is, dan moet gy haer in beyde de zyën van den buyk doen la- ten , en haer voor 8 ftuvvers , of een kleyn half maetjen peper-olie ingeven , en daer op een half maetje wyn-azyn, zoo als even ge- meld is, maer dan thien uren hier naer moet gy haer een half pond raep-olie en een panne boter onder elkander gefrholten en warm gemaekt * H 2
|
||||
|
i Ïl6 Hulpmiddelen voor de Koe-Beejïen.
: ingeven, en alle 233 uren melken. Goed
; bevonden.
foor Koejen , die Drek in haer darmen hebben,
of ver/topt 7Kj/n, Wanneer uwe Koey eenen kink of eenen draey
in haer darmen heeft, of in het geheel verftopt is, en het niet wilt deyen met die middekn ! die ik voormaels hebbe gefchreven, dan zoo i moet gy nemen 738 biet-wortelen, en kokt diemurf in fchoon regen-water, en als-fe genoeg zyn, moet'gy de felven uytdrukken, doet dat uytdouwfel weder in dat water, en als de wor- telen daer zyn uytgehaeld, roerd dit wel te faemen, en geeft dat uwe beefte warm te drin- ken. Goed bevonden. Ik keure het klifteeren ook wel goed, mids
, met rook van goeden tabak, en met eene lang tabak-pype van agter in te blaefen^ en den ketel in den mond. Voor Koejen, die Ruydig of Schurft ryyn.
Vaegd of roft dat fchoon van haer af tot
bloedens toe, neemt dan oude of bejaerde mans water, eenen menglis-pot vol, een panne terre, en een panne vol traen, en voor twee fluyvers folfer, kokt dit een poosje over een kleyn ■vuertje, mser roerd zonder ophouden, tot dat het kokt en weder koud is, fmeerd haer hier tweemael daegs mede, zal beteren. |
||||
|
Hulpmiddelen voor de Koe-Beesten. 117
Roeyen^ die tot den mond ujt fchyten en
piJJ'en. Als men geen onderfchyd kan bemerken van
* gene den mond, of van agter uytkomt, neemt «an voor eenen ftuyver moftaerd in een geutjen keiremelk, en maekt dit al roerende warm, Êeeft of giet haerdit in, en om't halfeetmael 3 j^aetjes annys ook warm gemaekt ingeven, ik hebbe maer oyt twee 'zulke Koeyen gefien, en beyde met defen drank geholpen. |
||||||||||
|
il,
|
||||||||||
|
£4
|
||||||||||