|
Toevlugt of Heylfame Reraedien
voor alderhaude - -?> SÎEKTENS en ACCH^ENTEN
PAERÔEM
Soude konnen overkoomen. \\
°y een vergadert in de tijd van 40 jaren, door \
pÏETER ALMANUSvanCOER,
t-Mr. Haepfmït in 's Çrsvinhagej
Mitfgaders een kleyn T^aâaetje.van O/'
Medicijnen voor . . \ " ": '-' ' KOE-BEEST
|
||||||
|
a ^raVenhage, gedrukt voor den Autheur,
oy LEVYN van DYCK , Boekdrukker by de
Luyierie Kerk, 1688. Utt Privikgit, |
||||||
|
PREVILEGIE.
r\E Staten Generaal der Veree-
Jf nigde Nederlanden , allen den genen diede- fen fullcn fien ofte hooren leien SALÜT* DOEN TE WETEN , datwyGeconfentecrt, Ge- accordeert, ende Geoótroyeert hebben • gelijck wy Confenteeren , Accordeeren ende Oótroyeeren by defen , aan Pr-Almantjs van Cour , Hoef-fmit wonende alhier in den Hagc , ömrne voor den tijd van Vyftien naaltkomende ende agter een volgende Jaaren , met feclulie van allen anderen , binnen defe Geünieerde Provinciën j Landfchappen , Ste- den ende JLeden van dien , te mogen doen Drucken , Venten ende verkoopen iceker Boek , Geintitulcert, Toevlucht ofte heyljame Rjmedien , voor allerhande fiekr ten die een Paard /oude kpnnen overkomen , hebbende agter aan een kleyn Tractaatje wegens de Koebeeften, verbiedende allen ende eenen ygelijken ,. Ingefete- nenvandevooriz: Vereenigdc Nederlanden , Land- fchappen , Steden ende Leeden van dien , binnen den voorfc tyd vyftien nààftkomeude Jaaren 't vooifz: Boeck in 't geheel ofte ten deele na te Drucken , doen na Drucken , uytgevcn ende verkoopen , ofte elders fo nagedruckt, binnen d' opgemelde Landen *te brengen om verkogt te werden , op de verbeur- te van alle de nagedruckte Exemplaren > ende daar en boven van een fomme van drie Honderd Gul- den , t'applicecren daar van een derden deel ten be- hoeve van den Officier die de Galange doen fai, het tweede derden deel ten behoeve van den Armen, ende het refteérende derden deel ten behoeve van den voorn: Pieter Almanus van Gour , behou- delyck nogtans , dat den ielven Pietsr van Cour gehouden fai fijn op defen onfen Ociroye te verfoe- * a ken.j |
||||
|
ken , oock t1 obtineeren attache van die Provincie,
ofte Provinciën , daar hy 't voorfi: Boeck fai wil- len doen Druckcn , Venten , ende verkoopen. Gedaan ter vergadcringe vande Hooggemelde Sta-
ten Generaal ; Inden Hage den Dertienden No- vember XVI C. Sevenentagtigh. vt.
W. de NASSAU, Ter ordonnantie van defelve.
G: FAGEL.
|
||||||
|
PREVILEGIE
tYE Staten van Hollandt ende
/Wcftvrieflandt , DOEN TE WETEN: Al- io ons vertoont is by Pietkr Almanus van CotiR , Mecfler Hoef finit alhier in den Hage, dat hy fupplt: van haar Ho: Mo: de Heeren Staten Ge- neraal der vereenigde Nederlanden , hebbende vcr- foght ende geobtineert Oâroy omme alleenlijk met uyt fluitinghe van alle anderen , te moogen doen Drucken , Venten ende verkopen , feeckerc Boeck f;eintitulecrt , Toevlugt ■> ofte beilfame Remedie voor al-
erhandefieckten die een Paard fonde kunnen over kpmm. Hebbende achter aan een kleyn TraSatje van de J^oe- leefien, het felve Ociroy fpeciaiyk medebragt , dat den fupplt: in den Provintie ofte Provintien , daar hy hetvoorfï: Boeck fonde willen doen Drucken en- de verkopen , gehouden foudefijn > Attache op het felve te verfoecken ; Ende alfo hy fupplt: hetvoorfz: Boeck onder ons gebiedt gaarne !foude doen Druc- ken ende verkopen , was hy gantfeh oodcmoedeliik ver-
|
||||||
|
yerfoeckcnde onfe A eie van Attache , ofte OcTxoy
in forma. SO IS 'T : Dat wy de faacke en 't ver- foeck voorfz: overgemerckt hebbende , cnde gene- gen wefende ter bede van den fupplt: uyt onfe reg- ie wetenfchap ^ fouvrayne maghe ende authoriteyt, den fupplt: geconfenteert , geaccordeert, endc ge- ofctroyeert hebben : confenteren , accorderen ende octroyeren den felven mits defen , dat hy geduy- rende den tyt van Vyfrien , eerft achter een vol- gende Jaren, het voorfa: Boeck, genaamt, Toevlvgt "Jte heylfame Remedie voor allerhande fieckte die een Paard fwde kunnen overkomen ; hebbende achter aan een klein Traciaatje van de Koebeeflen : binnen devoorfz:onfe Landen , alleen lal mogen Drucken » doen Drucken, uyt geven cnde verkopen. Verbiedende daérom alle ende een ygclijcken het felve Boeck in 't geheel of ten deel na te Drucken , ofte elders na gedruckt bin- nen den felven onfen Landen te brengen , uyt te geven , ofte te verkopen , op verbeurte van alle de naargedruckte , ingebragte ofteverkogteexemplren, ende een boete van drie Hondert Guldens daar en boven te verbeuren ; te appliceeren een derde part voor den Officier die de calange doen fai , een der- de part voor den Armen der plaatfe daar het cafus voor vallen fai ; ende het reilerende derde part voor den fupplt: alles inden verflande , datwy den fupplt: met defen onfen Oâroye alleen willende gratifice- ren j tot verhoedinge fijner fchade door het na Druc- ken van 't voorfz.: Boeck j daar door in genige de- len verfiaan , den inhouden van dien te authorifcren °fte te advoueren , ende veel min het felve onder onfe protexie ende befcherminge, enig meerder credit, aen- fien ofte reputatie te geven. Nemaar den fupplt: in cas daar in yets onbehoorlijckx foude mogen influèrent alle het felve tot lijnen lafte , fai gehouden wefen te verantwoorden , tot dien eynde wel exprcifclijk begerende, dat by aldien hy defen onfe O&oy voor * 3 het
|
||||
|
het felve Boeck fai willen ftellen , daar van gcenc
geabbriveerde ofte gecontraheerde mentie fai mogen maacken. Némaar gehouden fai weef en het felvc Ociroy in 't geheel ende fonder enige omifie daar voor te Drucken ofte te doen Drucken ; ende dat hy gehouden fai wefen een Exemplaar van 't voorfz: Boeck gebonden ende wel geconditioneert te bren- gen inde Biblotheecq van onfe UniverfitcyttotLey- den j ende daar af behoorlijck te doen blyckcn ; al- les op pene van het effeâ van dien te verliefen. Ende ten eynde den voorn: fupplt: dcfen onfen
confente ende Ociroye mogen genieten als naar be- horen Lallen wy alle ende enen ygelijcken, die 't aan- gaan mag , dat fy den fupplt; van den inhoudevan dcfen doen » laten ende gedogen , Ruftelijk , Vre- delijck , ende volkomentlijck genieten ende gebrui- ken , cciferende alle beletten ter contrarie. Ge- daan inden Hage , onder onfen groten Zegele hier aandoen hangen den XXI. January , in 't Jaar ons Heercn ende Salichmaecker , Duylcnt fes Honderd Acht eij Tachtich, vt.
G. FAGEL, Ter ordonnantie van de Staten.
SIMON van BEAUMONT.
|
|||||
|
Aen
|
|||||
|
Aen den
|
|||||
|
GOETGUNSTIGEN
LEZER.
Et is een y afte waerheyt, dat de
w'jjikeyt Gods onna/peurelyk, en- de fijne wonder luche ^egeeringe oVer alle Schepfelen onhegrypelijck is ; doch echter heeft Godt toegelaten, dat het re' delijcke Schep fel de Menfch, door groote werjligheyt joude in dringen, in yeele "Ver- horgentheeden der Natuur, om door haer * 4 weten- |
|||||
|
Aen den Lezer.
wetenfcbap de Effenden en (fytmpen de fes LeVens, die ade, Qreaturen onderworpen ■^jjn, y der in fijne beroepinge of ie kon/i , als te Verlichten ofte ivegh te neemen. On- der alle redeloofe Scbeffelen , die Godt door fijne fonderlinge liefde tot dienjl der 'M en f ehm heeft gefchaepen, fijn geen aen- genaemer, fchoonder rflercker, noch nutter dieren , ( als de (Paerden ) die met de \Menfchen geduyrigh omgaen , haer Van <rrooten arbeyt en moeyten hevryden, en al- derhande genougen en Vermaeck toe bren- gen. Ende naedemael het Godt belieft heeft, rny Van myn eer fie Jongheyt af, de occafie te heten Voorhomen , om met de i&aerdenomte gaen^ haer aert ende natuur te leer en kennen, en alderhande Siecktens ende Accidenten die een ^ aert f oude kmnen cVerkomen, naeukeurigh te onderfoecken , en dat ick oock door aroote moeyte en naer- Jl'tgheyt in Verfcheyde Landen en Koninck- rijcken 3
|
||||
|
Aen den Lezer.
rjcken, als meede in differente Oorlogen,
joo by de Ï\eyferals by iÇoninven, en Trin- cen, de remedien Van meefi alle Natiën Van Europa hebgeleert, en. naderhant noch den ttjt Van Veertigh Jaren mijn weeten- jchap ende praclijck als Meefter in 's Gra- Venhage heb geexerceert, foo dat ick in die lange tijt Veele fchoone ende uytfleeckende Remedien heb uytgeVonden , die bj wey- nige Meefiers, als by my foo fijn onder- "Vonden en bekent ; 'fa die ick oockfelfsaen ontaüijcke en honderden Van Teerden heb goet betonden $ ende deivyl ick nu ( Godt jygedanckt ) tot een Hooge Ouderdom Van hide feftigh faeren hen gekoomen , ende oVerdenckende de kortheyt Van m'jn leeVen (dewijl geen kinderen hb daer toebequaem) foo heb ick op hetemfiigh aenfoeckVanVer- fcheyde Voomaeme Luyden ende Lief-heb' her s, info tot dienfl Van een y der een aen' genoomen mijn ondervindingh ende Weten- * 5 fchap |
||||
|
Aen den Lezer.1
fchap op het eenVoudigfte de Weerelt "Voor
te (letten; waer in den naeukeurigen Lee- ter, met foo feer een geleerde ft'tjl of een opoepronckt iverck, als de (ïncere waer- heyt [al konnen hefpeuren , "Vertrouwende dat Julxs ofte diergelijkxs noyt is in tucht gebragt. Wenjchende den Lee fer hier meede fijn Voordeel als y an U E Dienaer
Gieter Jlwams yan Qoer.
|
|||||
|
RE-
|
|||||
|
REGISTER
Defes Boeks.
|
||||||
|
DE Compvjitie ef Gefieltenijfe van het Lichaem
dir Pairden. Pag. *
fan de Oorjaecfan der Siecktens. 5
Van den Droes. 7
De enderfchiyt van de Ziektens die de Paerden vèel fnbjeiï z.yn. zo
Van de f y ver. a3
Van verfeheyde Klifleringe. *$
Van 't Pleuris. 27
*sils een Paerd niet Pifjen kan. 3°
Voor'tColijk^ofte Buykpyn. 3*
foor jVormen in de Maegh. 33
Voor 't vervangen der Paerden. 37
Van de ^Accidenten der Ogen. 45?
Van't Aderlaten. 53
Van Pillen voor veelderhande Ongefentheyt. 55
foor Dampige Paerden. 57
Voor den Hoeft der Paerden. 64
*-** magere Paeràen te doen greejen. 69
^°r Schurft. 74
Om de Vliegen te verdryven. 7$
Dranken V8or veelderhande Siektens. 79
Poeyer Diapente, 8<S
Noch een ander Poeyer , genaamt la Duks $7
's Graven
|
||||||
|
*s Graven Poeder van Oldenburg. S 8
Vande uytwendige Worm. 8p
Voor'tLonge-vuyr. çj
T)e manier tot het uytnemen der Sool ttyt de vost. i oo
Voor 't Vernagelen. loi Voor aldethande Wenden , het fy gefchoten , gejie-
ken of anderfints. 104. "Bafihcum Salve. 115
ts£giptracum te makett, 114
Een groene Wond-falve. 115
Om Hiperiçum-oly te maken. 111S
Salve voor diepe Wonden. H j
. Noch een doorgaande Salf ep harde Knobbels. 119
Voor verruche Zenuwen. 12,0 Voor een verdraydtn of verruilen Hals. ita
Voor een verftuykte Koot. nj-
Wanneer een Paardt op de Kroon van de voet ù
getreden. 1 j g Hoorn-kloof' .119
Overhoef. 1 jx
Voor een Breuk der Paarden. 137
Teykenen om de Gefcheurde ofte Geborflen Partyen
van binnen te kannen. 139 Een Vrank_voor inwendige Quetfuren. 141
Voor de Klem. 141
Om Drachten offonteneh te fitten. 150
Voor een droge Longe. 156
Voor de Mack-vtet. 158
Mok-falfom op te drogen. 161
Als een Paard het Lithaam te veel Purgeert. 164
Voor de Loutcr-jfal. ' j<s6 Wanneer
|
|||
|
Wanneer het Vet in't Lijf 'geÇoltenù. 17O
Als een Paard Veren of Vergift gegeten hadde. 174
Een Sivam of Legen te w/dryven. 175 Bicke Hack. te verdrjven. 176
Voor de Dolle Kollen. 179
foor ds Kramp in de Benen. »82
Voor gefwolle Benen , of anderfint. 184
foor Gedrukte Paarden door Zadelof ander tttyg. 18 9
Kreupel in de Borfl. 19 6 Een Salf voor'tBoucblam. 2ot
Voor Steen-gallen in de Voeten. 203
Nog voor Steen'gaUen. 204
Voor Spyckers of Nagelen in Voeten getreden. 205
Voor de Leeft. 208 Voor Rafpen aan de Benen. 209
f oor Bloet pi ff en. 211
Om Bloet teftempen van 't Laten of Quetfaren. 215
Quetfme in de Mondt. zij Egels voeten. 21S
Hoorn Salf. Z17
Om Lujfen te ver dry pen. 218
Van den O merdom. 219
Voor de Vartnt. 2.21
, Remedie -voor Spatten aen de Benen der Paarden. 227
Remedie voor karde Spatten. 230 Voorfaghte Spatten , Bofjen, Gallen en Scbtyt-hac-
ken. 232 Voor geborfte Zenuwen. 236
Waarfchouwinge. 338
Om Wratten te ver dry ven. 2*9
Voor Kmker in de Voeten der Paarden^ 241
Om
|
|||
|
On* een Paard een wit teyken of een Kol te maken
voor't Hooft. 242 Tekenen van een welgemaeh en deugtfaem Paert.%^
Voor Sieke en Kranke Koe-beefien. 24.5- lAls de Beefien niet willen eten. 246
Voor een Beeft dat het Lijf (welt. 246
Voor een Beeft dat veel Kugt en Hoeft. 24.7
Voor gefwollen Eller of kloven in de Spenen. 248
Waarfchouïvinge. 2 e0 Voor 't Longe-<vnyrt 251
Voor Koeyen die op 't Kalven fi aan. 253
Nog een Remedie voor Koe-heeften. 255-
|
||||||
|
Toevlugt
|
||||||
|
.
|
||||||
|
Foi.
|
|||||||
|
Toevlugt of Heylfame Remedien
voor alderhande SIEKTENS'en ACCIDENTEN
DIE DE
P A ERDEN
Soude konneii overkoomen.
m i '■
|
|||||||
|
I. ÇAPPITT È L.
T)e Compopttê of'GeftehenijffèVan het
Lichaept der Tàerden. Et Lichaem der Paerden
beftaet indriehollighe-k
den ; Het eerfte is het
Sflf HooftjWaerindeHerffe-
nen fijn begrepen,met hare Yliefen 5
hét tweede de Böcft, waer in beflo-
ten is het Hefïe * de Longe^ enX
A net
|
|||||||
|
x Töevlugt of heylfame Remedien
het derde den Buyck 3 waer in fich begrijpt de Lever , Milt, Nieren, Maeg, Darmen, en de Water-blaes. Veele andere Deelpn die daer in, endeonder begreepen worden , fou- de men wel kunnen noemen 5 maer alfoo ik dit maer wil aenroeren om- me een acnwijfingetedoen in voor- vallende Quetfuren van gefchooten, geftooken, ofte ook om andere na- tuurlijke voorvallende Siektens te beter te kannen , dient fulx tot ons oogmerknier. Dcefe drie hollighcden fijn van
eikandere geflooten of gefepareert ; gelijck de HeriTenen van het Panne- been door het dikke ende dunne Moeder-vlies : deBorftdoordefUb- r en van biiyten , ende van binnen door het Ribbe-vlies doorpaens be- kleet, in welck Vliçs ontfteecken fijnde,
|
||||
|
voor de Taerdeti, 3
(jjnde, de Pleuris meeft ontftaet, en
aldaerfteektekomt teveroorfaken, door het heet ende fcherp bloet, het vvelcke uyt die tackjens vande borft- aderen valtjtuiTchen de Borft-fpief en ende het voorfz Ribbe-vlies , het welçke een fchrikkelijke pijn komt teveroorfaken , die ten eerden dient geremedieert te worden , ofze is an- ders doodelijk. Ten derden, ende den Buy ck fel-
ver is niet minder met Ribben be- waert , ende van binnen met het Middelfchot afgefondert, waar in de Lever bewaert wert ; Dewijl de Le- ver een fwaerwigtig deel is, fo wert- fe om niet neder te fakken, door drie banden uyt het Buyck-vlies fpruy- tende, vaft gebonden. "Nu de Le- ver is de verftopthey t feer onderwor- pen, endedaeren is geen Ingewanr A ï dat. |
||||
|
9
|
||||||
|
:
4 Tcevhgt ofte heylfame Remedien
dat van de ielve l'oo g^equelt wert, em-dat de Poort-ader haer ielve met feer dunne takjens door defelve ver- fpreyt • foo dat dtlh verftoptheyt des Levers niet kif yn en is te achten, om datfe veel Siekt'èhs voortbrengt. De Lever na geeft het geheele lic- haem voetfel ; het herte het leven enden geeft, de heruenen het gevoe- len door de zenuwen. Elck Lith heeft fijn beroep , en
cfierièh malkandéren. De Maege kookt delpijfe, de Darmen verdee- lerife; de Milt,Nieren, en de Water- blaés maeckeii het Lichaem fchoon j alle de': deel en van het Hooft dienen de Hér (îen en y ende de deel en van deBopfl dienen het Herte , foo dat elk deel fijn aiïipt heeft x ende foo wanneer iets daéf aen manqueert', fo is het werkbedürvêiï, gelijk éehònt- fìeltHorologie,. II. CAP- |
||||||
|
i
|
||||||
|
njoor de Taerden. %
lì. CA P PIT TE JL
Taande Oorfaeckeh der Siecktens.
T^Atde Poerden veel meer -Àcci-
**-^denten onderworpen fijn als an- dere Dieren, beftaet wel het princi- paelfte hier in , dat een Paert geen Gal-blaes heeft aen de Lever, gelijk alle andere Dieren • want de Gal- blaes is het eenigfte inftrument, waer door het bloet fich moet myveren. Daeromis de Lever foo dikwils ont- ftelt, endemet verftoptheyt gequelt, om dat het galachtig bloet inde gro- te ader vande Lever fig vermenget, Welke ader het bloet fent in aïle an- dere deelen doon het geheele lic- "aem, waer uyt-.dah fpruyten ver- ïcheyde uytwendige ende inwendi- ge groote iiektens ende accidenten, om dat het bloet door de. galle is ver- A 3 mengt |
||||
|
6 Toevltigt ofte heylfame Remedien
mengt ende bedorven. Maar indien dit quaet fig uytwendig vertoont, ïs het nog eenigfins gelukkig , hetfy dan door Worm 3 Schurft, Droes, Apoftematien, ofte andere vuyrige Knobbelen en Garbonkelen, maer foo wanneer dit quaet, ofte defe quaedaerdigheyt fich naer binnen tot eenige accidenten komt te bege- ven , caufeert het nog veel grooter ende fwaerder Siektens , fomtijdts aen de Longe, fomtijts aen de Lever, Nieren, ofte Milt, als mede groote verftoptheeden ende opdrooginge van alle inwendige partye , ende verwekt op fbodanigen maniereeen fware Pleuris , fb dat dit quaet het qrootfte quaet is van alle, daer feer forgvüldig dient opgelet te werden. Om (lilks voor te komen, eer dat het fig foo diep in het bloet inwortelt, gelijk
|
||||
|
•voor de Taerden. 7
gelijk, ik daer veelvoudige onder-
vonde middelen toe nebbe} de fom- niige met Purgeren, andere met La- ten , Dranken onder het Voeder in te geven , gelijk zulks dan op fijn rijt lal moeten gedaen werden. III. CA P PITTEL.
Vanden Droes.
"Alt is ee.n Sieckte die alle Paer-
-*-^den fubje£t fijn, gelijk de Men- fchen en Kinderen het Pocken en Maefelcn , waer door de natuur haerfelvefoekt te fuyveren, endete ontlaftcn van haer eerfte wulpfe, en- de onfuivere humeuren, het weicke genieenelijck, door het uytwerpen van de neus > ofte eenige gefwellen aen de keel e, ofte daer onder, ende oock fomtijts aen bey de fyde van't A4 Hooft |
||||
|
8 Toevlügt ofte heylfame "Remedien
Hooft komt opte fwellen , ende deur te breken , en het gebeurde dat die natuur wierde belet door een on- manierelijcke maniere van Leven, ofte quade voerage, foo foude het konnen gebeuren, dat die fuy verin- ge ofte ontlaftangediehet Lichaem daer door geniet , daer van âlfoo wierde belet, dat het veeltijts tot een grooter quaet quame uyt te breedten. De remedien hier voor zijn deefe,
foo wanner het (ich félven door de neus komt te loflen, en dat de natuur haer volle krachten heeft, foo laet de natuur geworden, maer indien het fel ve Paérdt door eenigé flappighey t vandenatuuphetniet wel kan quijt ■werden, foo kanmen het {che een weynig helpen , met een half onc Wjn-azi/n } en een half onc Oly |
||||
|
'voor'de Tâerden.
van Olyven, met tweedoyerenvan verfche Hoender-eyeren^onder mal- kanderen geklopt, en daer van aile dagen in yder neufgat een tinne lepel vol ingegooten 5 het Hooft eerft op- getrocken, dat het ter deeg daar kan in lopen i twee ofte drie dagen lang, ofte meerder, wanneer hét foude van noode zi;n, indien het komt tefwel- len onder aen de keel e, fo moet men het fel ve warm fmeeren, met DeaL theat, ofte by manquement van dien, föo neemt oude Verckens-retifel , alle daegen tweemael warm meede gefmeert ende met een wollen lap dubbelt daer over gebonden , ofte een Lams^vel, ende houden het foo Warm als het mogelijck is-; het is ook goet een fpint gerfte gfefcoocktmet bier , en dat in een fack gedaen , çnde het Hooft van Jt Paert daer in A 5 gedaen, |
||||
|
io Toevlugt ofïe heylfameRemedìen
gedaen, ende het eynde aen het Hooft toe gehouden, laec de roock in 't Paerts Hoofc trecken, ende of het gebeurde dat de geneeiingefoo noch niet en wilde gelucken , foo Talmen neemen een vierde part van een bolletje Loock, fchoon ge- fchilt, endekleyn geineeden, met een half loot Seven- boom , gefne- den, ofte geftooten, met een cop je Soete-melck ingegeven ; ofte anders neemt een half loot Metridaet,en een half dragma SafFeraen, met een half pint jen bier te famen warm gemaekt, en ingegeven. Soo het gebeurden dat het met
de voorfz middelen niet wilden over gaen , zoo! neemt dan deegh van Rogge-meel, gelijck een Roggen- broot, menght daeronder gefloten Soet-houteenloot, Suyeker-kandy een
|
||||
|
wor deTaeràèn. n
een loot, een half loot Hel lebari
Albi , ofte Witte Nies-wortel, tTamen onder het deegh gemenght, ende gekneet, dat inde tobbe met water geleyt, laet het Paert daer van drincken. Dit is het, 't welck gemeeneïijck
alle jonge Paerden fubjeci zijn, maer het gebeurt nochtans dickwils dat fommige Paerden niet alleen in haer jonkheyt, maer nog daer naer in haer ouderdom, ende in verfcheydejae- ren wederom komen te droeien. Den tweede Droes
Die dickmaels door koude, ende
ongemack daer komt te vergaderen, ende fomtijts door heet te fijn ge- werekt, ende dan noch werm zijnde, kout water drinken, ook door qua- de voeragie , en door quaat ftinc- kent
|
||||
|
i s Toevlugt otfe heyl/ame Remedien
kent water te drinçken , oock om datze op iquade ende ongefondc plaetze ftaen , oock door overtol- lige arbeyt ofte groote verhittinge dat het vetinieltinwendigh in 't Lie- haem, binnen inde nobele partye, dat het kjn felveeerfìtot water,ende daernaer tot materie zec,ende dan al- foo uytgeworpen wert, ende defe en hebben geen klieren nogte knob- belen onder aen de keel, de materie is meede heel anders van koleur,heeft meede geen foodanige vettichey t of- te ftanck by haer, als de qnade Droes heeft/ het gebéurt dat hetfomtijts geel is. 't welckfommige oordeelen heel quaex te zijn , rnaer dat is groot abuys, het is daerom niet te quader, maer hetiseen teecken vaneen lange en oude vergaderinge, dielangfaem endç met den ti/t is py gekomen. Wat
|
||||
|
voor de 'Paerden. 13
Wat de ftoffe bela tight, dieiseen
overtollige voghtighey t, die ioni- ti/ts vande Herflenen haeren oor- ipronk heeft, fomwylen wertfe van onderen daer gefonden , ende trec- ken dickmaels haeren oorfpronck uyt de onderfte deeîën, gelijckde Maegh , Leever ende Longe, die inde Zenuwen ende Aderen van de Herflenen daer werden verdiekt, maeckende daer de oorfaeckev Dit moet rijp gemaécktwerden.,
door defé of andere bequame midde- len j gelijck de voorgaende , foo het den tijt van 't jaermeede brengt-, fo laet het by goet weder inde iey- de gaen \ en by qüaet weder Gras op 't Stal voederen, neemt dan een loot Oly van Olijf, met een once Wyn- azijn 3 een dïagraa fijne geftoote Peper, een lepel fijnegemaeleMo- fìaert 9
|
||||
|
14 Toevïugi ofu beyïfame Remedien
(hert j mengt dit onder malkan- deren i ende fpuy t het eenmael daegs inde neus. Nog 'Voer T)roefige Taerden.
Neemt ende brant beenderen vati
eendoot Paert, ende ftoot die tot een poeder i ende mengt daer onder Seven-boom, kleyn gemeden of ge- hackt ; hier van het Paert wat onder de Haver te eeten gegeven, driemael des daegs, foo langeais men wil. En- de ander de keel lal men de klieren imeerenmetOly van Beyen,en bran- den 'X met een keers een tijd Iangh alle dagen. Den derden ende laetfte Droes
is een geheel andere ende veci quaet- aerdiger ende befmettelijker Siekte als de voorgaende kentekenen. -o! Men fai defe Siekten daer aen ken- nen,- |
||||
|
voor de Toerden, ar$
rien ; voor cerft, fo hebben die Paer*
den ordinaris eenige Klieren ofte Knobbelen onder de Keele , ende ook veeltij ts aen eene zeyde , om- trent tegen het Kaecke-been aen, als dan wert den Droes ofte vuyiigheyt uyt de Neus-gaten aen de felfde zy uytgeworpen daer de Klieren leg- igen ; fomtijts hebben fy meede wel Klieren ofte Knobbels aen bey de zeyden van het Kaek-been, als dan zoo wert mede door beyde Neus- gaeten den Droes uytgefchöoten. Defe quaetaerdighey t ofte verharde quaetaerdige Klieren komen noyt uytwendig tot fuppuratie ofte mate- rie ; maer hare quaetaerdighey t ont fteektbinnendepartye daer ontrent gelegen, ende komthaer quaet daer te verfpreyen. Dit fyn Co veel als de principale kenteekens ; de gemeene ken-
|
|||||
|
i
|
|||||
|
ïtf Toevlugt ofte heylfame Remedien
kentekens Tal een y der van eenig oor* deel wel konneti onderfcheyden uy t de voorgaende. Deiè befmettelijkke en perieu-
teufe Sieckte y heeft noyt iemant in de Werelt uy tgevonden feker te ge- nefen^ maer doch echter foo moet men niet wanhoopen , fodanig als of'er geen Remedien daer toe inde Werelt waren 8 neen, dit is de mee- ning niet , wantde jongheyt-van een Paert, ende deffelfs kracht., en de natuur, ende het fel ve welteobfer- veren, ende waer te nemen, nevens het gebruyk van goede Remedien, doen dickmaels wonderen, indufda- nige gevallen in de werelt:,. en dat door de neerftigheyt van den Mee- fte'r v dewijl alle Remedien niet ge- liik'fi^iPtiytgeyonden/ Ds
|
||||
|
voor de 'Paerdén. \y
, Ve Qire.
Soo wanneer men dufdanîge Paer-
den mogten onderhande krygen , zoo zal men evenwel het uytterfte daer toe doen : principalyk, 200 Wanneer die nog jong zyn, ende zulks niet lang geduurt heeft j want het lang geduurt hebbende , ende de Paerden oudt ende door arbeydc afgeflooft zynde, zoo heeft men daer van zoo veel hope niet te wagten. Voor eerffc, 200 zal men het Paert
purgeren met dit naervolgende, ofte met andere Medicamenten hier toe dienftigj endehiernaerbefchreven. Neemt Agaricus, Zeneblaen, Co-
loquint, Aloë, van elx een half once, Rabarber een half-loot j dit onder malkanderen geftotentoteen fijn poeyer., mengt dit met een half- pont Boter tpt Pillen 3 de grote van B een |
||||||
|
Ì8 Toevlugt ofte heylfame Remedìen
ecn.kleyn Hoender-Ey, dit dan in- gegeven,ende laet het dan deurfpoe- len. Ofte geeft het Paerdt op het felf- dein, een half muddetje Oly van Olyf, ende een half muddetjeWyn. Wanneer dan het purgeren gedaen is, zoo moet men het Paerdt laten bloeden. Soo wanneer het Paerdt nu ge-
purgeert ende gelaten zynde, ende naer verloop van4ae{ dagen weder tot Ojnkragten begint te komen, zo gebruykt dit naervolgende Poeyer. Neemt Lignum San&um , ofte
Pokhout, Saflafras , Salfeparille , Wit Mofterzaet, van elx 4 oneen, ftoot dit heel fijn tot Poever, ver- deelt het zelfde in 16 deelen, geeft van het zelfde tweemael de# dacgs een zeftiende-pait onder half Zeme- le, ende half Haver, welverftaende een
|
||||
|
voor de 'Paerden. 59
een korfje Haver 5 ende wanneer dit
op is, ofte verbruykt , zoo moet men weder ander gebruyken endè continueren, fulx tweemael daegs, een gehele roaendt lang , onder de Haver. De JÇnohhlen. .
Die, alsvoorgefeytis, noyttot
fupperatie ofte zweringe komen, moet men met alle omligt foeken te verdry ven , hier toe ; Neemt Oly van Bay en een once i
SwartPekeen half-once , Lynzaet- Oly , Oly van Petree, elx een on- ce , fmelt dit, heel heet, dan ge-* bruykt, ende met een Quasjedaer dan ziedende heet aen gefmeert, dit doet deze verharde Klieren ende hacr quaetaerdigheyt verdrogen en- de verteren. Nota , men kan het noy t te heet gebruyken. Ba IV. CAP-
|
||||
|
xo Toevlugt ofte heylfame Remedien
IV. CAPPITTEL. Ve onderfcheyt Van de Ziektens diede
berden veelfubjeffi zyn ; 2^Yndeze, principalyk Pleuris>
* Wormen inde Maeg, Colyk, Vervangen ende de Vy ver. Enalzoo in deze Ziektens veel misbruyken 2yn by zornmige Meefters, het wei ke geen wonder en is ; dewyl de- ze Ziektens zig op een manier ver- tonen j eerftelyk , zoo is het nodig de onkundige hier van onderregtinge te doen, om deze Ziektens van de Vy ver te kunnen onderfcheyden. JBy exempel,een Paerdt heeft eeni-
gebytinge van Wormen inde Mage, gelyk veeltydts gebeurt, dan zoo hebben die Paerden grote pyne s zoo dat die vallen, en dan wederom op- ftaen, ;a fweten van angft ende be- naeuwt-
|
||||
|
voor de IP derden. %x
naeti wthey t, het welke van onkun-
dige Meefters al wordt gehouden voorde Vyver, nogtansdeze bytin- ge van Wormen heeft andere Medi- cyne van noden als de Vyver ; ten tweede, de Pleuris heeft ook andere ÏViedicynen van noden als de Vyver, en zo voorts al de andere, elk is een Ziekte apart ende by zonder, ende yder heeft byzondere Remedie van noden ; want het vry belacchely k is, dat de zommige niet veel anders doen voor de Vyver 7 als aen den Hals, beneden de Ooren met een
Vlymtjen een weynig uytbreken , en zommige uyt de Ooren, daer nogtans verfcheyde van deze gebre- ken zoo important zyn, dat die een heel andere Cure van noden hebben, gelyk wy hier naer elk apart zullen tonen, want deze bovenftaende zyn B 3 alle |
||||
|
3,2 Toevlugt of heylfywe Remedien
alle periculeus , en wel dódelyke Ziektens ; derhalven moet men de- 2e bovenftaende quaele wel onder- zoeken , om die 200 naeuw uyt te vindenals'tmogelykis. Wataenbe- langt de Vy ver die is even al eens ge- lyk de Koorts aende Menfchen,want de Koortfe die hebben verfcheyde oorzaken , waer uyt die fpruyten , den eene uyt koude, d'andere uyt bitte, zommige uyt een vervuylde Maege, andere uyt Galagtig Bloedt. Alzoo moet de Vy ver mede geconfi- dereert werden aen de Paerden, daer» omme is het principaelfte werk de oorzake van deVy ver te weten,waer uy t dat zy fpniyt, dewyl de Paerden ftomme Dieren zyn ? zoo werden die dikwils boven de natuure over- reden, ende konnen dan niet phTen als hethaer van noden is, het welke een
|
||||
|
'voor de JPaer den. 25
een groote pyn ende alteratie aen-
brengt. V. CAPITTEL
Van de Vyyer.
|E Vyveris een Ziekte die veel-
tyts komt door een grote vcr- hittinge, ofte door grote verkout- heyt, in koude Mift ofte Regen, of- te in koude heet zynde, dan blyven ftaen; 200 is het nootzaekelyk dat men het zelve ten eerfte in de Mondt laec bloeden, eerft onder de Tonge, dan boven in de Mondt j ende wat Peper ende Zout in de Neusgaten geblazen , zommige breken de Vy- veraen den Hals, ende is niet alleen onnodig, maer daer komen fonitijts grote zweringe ende zwellinge van, ende men heeft wel fomtijts gezien datter verfcheyden ftijve Halle haer B 4 kt |
||||
|
34 Toevhgt ofte heylfatfte Remedie»
leven lang van hebben gehouden. Zoo wanneer het gebeurdt dat het
met het eerfte, gelijk hier voor ge- 2eytis,niet zouden willen overgaen, 200 zal men nemen een loot Driakel, voor twee fluyvers SarFeraen,, met een muddetjen Brandewijn ingege- ven , ende daer een weynig op laten gaen. ]Sloch een ander y&or de Vy\>er*
Neemt 3 doyeren van Hoender-ey-
renverfch geklopt, onder een half- pint Brandewijn, en dit voor een groot fterk Paerdt , maer zoo het een kleyn teer Paerdt is, wat minder Brandewijn, maer wat gy ook mogt komen in te geven, de Paerden moe- ten altijdt gelaten werden , gelijk hier voren gezeyt is, ende zoo het niet genoeg bloeydt in de Mondt , dan mag het wel aen bijde zijde van den Buij k gelaten werden. Noch |
||||
|
voor de Taerden. i f
Noch Voor de VyVer*
Neemt een half-loot Cane,el, een Note-mufcaet , ende dat met een half-pint warm Bier ingegeven j als met de Vijver eenige Colijk ofte Buijk-pijn mogte vermengt zijn, en^ de wanneer de Buijk-pijn niet wilde minderen, 200zoude het nietcjuaet wezen dat men het Paerdt van agte- ren clifteerde. Noch Voor de VyVer.
Neemt Alants-wortel een loot , Gentiane een loot, Zevenboom een loot, Angelica een loot, Metridaet een loot x gekookt in Bier ? cnde dan een halve kan teffens ingegeven. VI. CAPPI TT EL.
Van Verjcheyde Kjijler'mge,
NEemt een muddetjen Raep-
oly, een halfje Oly van Oly- B J ven, 1
|
||||
|
r
|
|||||
|
i$ Toevlugt ofte heylfame Remedien
ven, met een nuiddetjen Water 0 met een loot Zout, en een loot Zal- peter, met een half-vierendeel-pont Honing ; dit alles onder malkande- ren c;cniengt, ende van agteren in- gefpuyt. Noch een andere KJifteer.
Neemt een half-pint Soete-melk,
een vierendeel Honing , een loot Saîprinel, eneenonc Oly vân Oly- ven, warm gebmykt, als boven. Noch een gifteer. Neemt Zalpeter een loot, vier
Ooyeren van Eyeren, een once Oly van Oly ve, meteen half-pont laeuw Water onder malkanderen gemengd of neemt een muddetjen. Weegbree- water, een muddetje Raep-oly, een halfje Oly van Oly ven,een once Ho- ning , een dragme Aloè tot Poeyer, ende dit onder malkanderen, daer mede warm gefpuy t. V11. |
|||||
|
voor de 'T derden 27
yn, c a p 1 T T E L.
Van 't 'fleuris*
|
|||||||||
|
H
|
Et Pleuris is zodanig een Ziek-
|
||||||||
|
terat tuffchen die, en de Vy ver
Weynig onderfcheyt is , uytgeno- men die de Pleuris hebben, zullen zo veel niet gaen leggen en dan weer opftaen ,• want de Pleuris is een ont- ftekinge van het Ribbe-vlies , met grote pijn veroorzaekt van een fluxie van heet, fcherp endegalag- tig Bloedt, het welke uyt de Borft- aders takken valt, tuffchen de Spie- ren van de Borft, ende het Ribbe- vlies, vergefelfchapt met een grote benaeude pijn, ende zo periculeus als'er een ongemak zoude konnen wezen : derhalven moet men in dit ongeval veel Bloedt aftrekken, tot o. a 3 maeltoe, dewijl deze Ziekte haer
|
|||||||||
|
■iS Toevhgt ofte heylfame Remedün
haer oorfpronk neemt uyt een over- tolligheyt van verhit cnde galagtig Bloedt, daer na dan ingegeven als volgt. Neemt(als men het kan bekomen)
Groene Angelica, Wijnruyt, Eve- rüyt, Lawas, van elx 2 once, dit in een Vyzel gedacn, en dan geflo- ten, daer na opgegoten een half- pint Bier, ]aet het daer een weynig op ftaen, dan deur malkanderen ge- tnengt, ende deur een Doek gedaen, ende het Nat ingegeven , daer op foetjenseen weynig laten wandelen, Nocb een ander 1>oor 't (Pleuris. Deze Ziekten wil niet wel fcher-
pe ofte fterke Medicamenten ver- dragen , waer door menig fchoon Faerdt werdt mede bedorven, alzoo deze Ziekte uyt de Vyver ende Buyk-pijn qualijkte onderfcheyden |
||||
|
voor de Taerden. 2$
zijn, als alleen fy ftenen ende kla-
gen zeer veel, maer ga en niet veel frggen ? maer men moet het hier wel meeit aen kennen, dat die geene Zoo lange als fy met die pi jne bevan- gen zijn, zoo hebben fy een droge Mond, daerom zoo is'tgoet, zoo ras als fy gelaten zijn,dat men de Monde wafcht met Azijn en Water , met Zout, Look, Peper en Cremon- tertari. Voorde (Pleuris.
Nemteen loot Drop-zoet-hout, voor 3 ftuyvers Veneetfche Dria-
kel, met nog voor 3 ftuyvers SafTe- raen , met 1 ftuyver Öly van Ro- zen , met een half-pint vers Bier in- gegeven. Foor de Pleuris.
Neemt Hool-wortel 1 loot, Ra- barber 1 half-loot , VeneetfeDria- kel
|
||||
|
'io Toevlugt ofte heylfatne Remedien
kei f ïoot , Oly van Olyve, met ceti halve kamie Bier warm gemaekt, en ingegeven. VUL CAP IT T EL.
Jls een faerdt niet giffen kan. NEemt i loot Zevenboom , i
loot vande Baft van Vlier-hout, van de middelfte Baft i loot, ge- fchrapt, en gekookt met Kleyn-bier, en ingegeven. isLoch een ander.
Neemt i Spaenfe Vliegen heel fiinoeftoten , met i loot Rabarber, met i half-pint Kleyn-bier ingege- ; ven, drijft fterk af van binnen, en- de dan genomen nog een weynig Euohorbium , heel fijn geftoten , ende geftreken met een veerden in fijnSchagt, ofisheteenMerrym de Klink, met een weynig Zeep 5
dit
|
||||
|
voor de Taerden. 51
dit kan gebruykt werden in alle
Ziektens, als eenPaerdt nietpiflen kan ; ende ofhet fomtijdts gebeur- de dat een Paerdt fijn mift niet ma- ken kon, gelijk in deze voorfchreve Ziekten veeltijdts beurt, ende dat mendeklifteringenietenkonde be- komen, 200 zal men nemen geflo- ten Peper, ende mengen die met SwarteZeep, ende fteken die in 't Fondement, en dan een weynig ge- Wandelt, isheelgoetj ismedegoet om te doen piflen, al s men met een Veer daer Zeep en Peper aenge-
ftreken is, in de Schaft fteekt. IX. C A P I T T E L.
Voor 't Colyk ofte 'Buyk-pfjn.
\EwijI deze Ziekten zeer qualijk
!*-*^ te kennen ende te onderichey- den is , nogtans als men het wel ob- ier- |
||||
|
jz ToevhgtofteheylfameRemeâien
iérveert, ende daer op let, 200 2al men koanen bemerken, door dien indezeZiektede Paerden veel gaeu leggen ende weder opftaen , ende dikwils omzien naer den Buyk daer fy de pijn hebben , 200 moet men 2e ingeven een half once Orvitaen> met een half-pint warme Wijn. Voor het ^efoe Colijk* Neemt Ze venboom geftoten, met
een muddetje Genever-water inge- geven» Voor het \elfde Qoltjk.
Neemt een half-pint Brandewijn,
met 3 Doyeren van Eyeren , onder malkanderen geklopt, ende inge- geven ; maer gy moet evenwel het Paerdt inde Mondt laten. s Een ander Voor 't Qoljh- Neemt een onc Driakel, met een
muddetjen Brandewijn, t'zamen ge- mengt en ingegeven. X» |
||||
|
*üOoir de Tderden. %$
X. CAPPITTEL,
Voor Wormen inde Maegh.
TVTEemtKreeften-oge i loot* Me*
■^ ^ tridâët i loot > zoo veelKrop- kruyt kleen geftoten 5 als een vin* gerhoetvol, ende met Bier ingege* ven , ende al mede Gelaten inde Mondt, ende lâét het Bloedt op^ éten, ende dan de Neus ende Mondt met Zout gevreVen. Noch Voor Wormen inde Maegh.
Deze Wormen kan men zoo wel iiiet verdryven, zoö lang de Paer* den inde pijne zijn, maer het geert rnen dan doet is alleen om de pijne te doen ftillen ,• maer wanneef het Paerdtweer op fijn ruft isherftelt, 200 kan men kragtiger ende meer-* det Medieamenten ingeven, want deze Wormen zijn vry wat zwaer: C om
|
||||
|
a 4, ToevlugtoftetoylfameRemedim
om te verdryven 5 het en zijn geen dunne endè lange Wormen, maer fy zijn kort en dik, ende zijn foni- tijts by honderde, ja by duyzende; Ik hebbe verfcheyde macie gezien > na dat dePaerden geftorven zijnde, wierden geopent, dat fy de Magen hadden doorgegeten i want die zit- ten altijdt.met het Hooft inde kan- ten , rontorn inde Mage > zoo dat het komt dat de Paerden met ken- nen groeyeri nogte bloeyen 5 daer- ömme als men ziet dat de Paerden niet wei groey en willen, nogte niet vlezig werden, zoo is dit beft ge- raden:y oor eerft ei\d£ al net Lighaem te zuyveren, .principael de Mage,- want zoo lang déiMaeg nietgoet en is, zoo en is.daer geen groey-laem- heyt tehtQpcjEï, al geeft ende tra&eert jnen de Paerden nog zoo wel. Hier voor
|
||||
|
•voor de Taerden, 3 f
voor zullen wy deze volgende Me-
dicamenten gebruyken. Voor Wormen inde Mage.
Neemt 1 loot Zeneblaen, 1 loot Aloè, 1 lootAgaricus, met 1 loot Coloquint, t'zamen geftoten tot Poeyer, dan gemengt met een onc Honing, i half-pont Boter , dat onder malkanderen gemaekt tot een Deeg, daer van Pillen gemaekt als kleyne Hoender-eyren , ende die ingegeven in den Hals, den Monde opgetrocken, ende de Tonge met de eene Handt voor uytgehouden, en-
de met.den anderen Handt de Pillen een voor een in den hals gekeken : 200 dikwils als men 'er een heeft in - pftoken, moet men de Tonge los laten, op dat 2e die des te beter kun- nen doorflicken. |
|||||
|
C 2 Een
|
|||||
|
3 6 Toevïugt ofte heylfameRemedten
Een (Poeyer Voor Wormen* Neemt Zeverzaet, Alzem, Co- loquint , Antimony, Bakelaer, Zevenboom, Zwavel, tefamen on- der den anderen geftoten tot een Poeyer, van elx een once, ende daer van onder de Haver ofte Zeme- legegeven, driemael des daegs, el- ke reys een Tinne-lepel vol j ende indien fy dat niet wilden eten om de bitterheyt, zoo doet'er wat Poeyer YanZoethoutby. Foor V/ormen inde Mage.
Neemt Smits Hamerflag, en Smits Water, met Zout ingegeven. foor Wormen inde Mage. Neemt gebrande Eyer-fchaie i loot, geftoten Peper i loot, meti half-pint laeuwe Azijn ingegeven. Poor Wormen inde Mage. Neemt een Appel Colocjuint , laec
|
||||
|
<uoof de Taerden. 57
laet hem een nagt weken in een pint
Bier, geeft het des morgens in , en- de dat over den anderen dag, ofte ten ware dat het Paerdt daer van be- gon te purgeren,zo moet men ophou - den. Dit doet de Wormen derven. XI. C'APPITTEL.
Vow 't Verhangen der ïPaerden.
~*\E Vervangentheyt is vierderlyj
**—* de eene komt als een Paerdt heet gereden is, ende drinkt kont Water , ofte anders als een Paerdt heet gewerkt ofte gereden is, ende het blijft inde Windt fìaen, zoo valt de hitte van boven ende zinkt inde Voeten 5 ten derden wanneer een Paerdt los breekt ofte rokt, ende komt in een zak vol Tarwe ofte an- dere Koorne, ende komt daer van Zoo veel te eten dat het te veelover- G 3 vloet |
||||
|
3§ Toevlugt ofte heylfameRemedien
vloet in 't Lichaem heeft ingenomen, ende komt te zwellen in 't Lichaem, ende het zelve zodanig ontftelt door die arote alteratie die daer op volgt, dat het Bloedt komt te giften, ende jaegt alzoo alle de hitte ende brandt na beneden inde Benen, enz. inde Voeten j derhalven zoo moet men •weten dat deze Ziekte dan feer van îioden heeft, dat men by tijdts dit quaet voorkomt, eer het foo veer is dat het fijn cours al inde Voeten heeft genomen : daerom foo ras als inen dat begint te merken , foo fai men met teneerftcn enterftont Bloet laten aen beyde lijden vandeBorft, ook wel aende Buyk aen beyde rij- den, ende al bloeyende het Bloedt foo warm aende Borft ftryken , ende wat veel Bloedt aflaten, ende dan oelaten fimde, foo gebeurt het fom- O • • i
tijdts
|
||||
|
voor de Taerden. 39
tijdts wel dat die-Aders niet wel wil-
len het Bloedt latenftempen, door dien de Paerdert foo verhi-tfyn , en- de het Bloedt foö veel gcaltereert is, dat het figriiet Wil laten dempen., foo fai men nemen een'Naelde of een Spelt, ende fieken die deur het Vel, ende winden daer een Draet om , of een Paerts-haer vande Maen of de Staert, ende laten die fteken tot den anderen dag, dan is''t geftempt ; en? de dan Gelaten fijnde, foo fai men defe naervolgende Medicamenten ingeven, en boven en rontom aen-
de Krone vande Voet vol Vlijm-fla-
genflaen, op dat die fugt onder en
boven de Hoornen kan uy tkomen.
tf^emedie Voor 't Vêrïcmgen.
Neemt Bakelâer, Gentiane, H00Î-
wortel j Lange Peper, Angelica ,
Droge Bever 3 Geel of Caftoreum,
C 4 Se-
|
||||||
|
4P Toevlugi of 'heylfame Rwedten
ISevenboom, Semenrfillery, Mon- tany , defe alle t'faeme kleyn gefto- ten , van elx i oneen , neemt dan nog voor 6 ftuyvers SafFeraen, dit alles onder malkander in een Lere Sakjen gedaen 5 en digt toe gebon- den ; dit kan men foo bewaren , al waer't jaerendagi ende als men het dan van noden heeft , foo fai men daer van nemen 1 once, met 1 halve- kanne Wijn of Bier warm gemaekt, ende ingegeven > ende dit dan inge-r geven fijnde ? foqfal men nemen een Bedde-laken , endeftekcn'tin kout Pomp-wat er , ende leggen dat foo nat op het Lijf van 'tPaeidt, met een Wollen Deken daer op , ende foo ras als het weer droog geworden i§, foo moet men 't al weer natma- ken, tot driemael toe, dit dange- daçn (Ijnde., foo, fai men nemen wat Hout-*
|
|||||
|
j
|
|||||
|
voor de 'Paerden. 41
Hout-aflche ende koken die met A-
fcijn, ende daer de Borft ende Voor- benen mede geftrekensheeten warm, ende dan een Pap gekookt van een pondt Roggen-meel of Semelen , Camille-bloemen, Vlier-bloemen, met Rôbôlus, geftampte Lijnfaet- koeken, gefloten, vanelxeenhalf- pondt, men een pondt Rootfel, on- der malkander gekookt, en heet en warm omme en onder de Voeten ge- ; bonden. Een ander lioor 't fehe.
Het en waer wel niet van noden
foveelderhandeRemedien te fchry- Ven voor defe Vervangentheyt -t de- Wijl dat dit dikwils voorvalt op fo- danigeplaetfen, dikwils op de reys of elders daer men juift niet by der- handt heeft het gene dat men wel foude werifchen, daerom foo wordt C 5 hier |
||||
|
42 Toevlugt ofte hèplfam* Remedìen
hiervan verfcheyde foor ten -mende gemaekt, op dat men dan mag ge- bruyken dat men beft krygéh kan : maer nogtans het zy dat men ge- bruyktwat men kan of wil, het La- ten isaltijdt eerfl nootfakelijk, en- de ook rontom de Kroon wat Vlijm- flagen geflagen, dat geeft mede gro- te verligtinge. Hetismenigtnael ge- beurt in Campanje ? dat wy geen Medicamenten ter werelt hadden , nogtans menige Paerdenzijn van ons genefen: te weten, eerft Gelaten., gelijk hief vooren verhaelt is, ende dan genomen, als men konde Azijn krijgen, foo namen wy een half-pint Azijn, met een deel MenfchenDrek, ende dat ingegeven ; ende 't is wel hondert-mael gebeurt dat men geen Azijn konde bekomen, foo dan ge- nomen, in plaets van'Azijn, een hal- ve- |
||||
|
voor àe *Paerden. 4^
ve-kaone Mans Pis, met de vooriz
MenfchenDrek* onder malkander, warm ingegeven. Voor 't fefoe.
Neemt raeuwe en ongeprepareer- de Antimonium 1 loot, Bâkelaer 1 onc , Alants-wortel 1 onc , t'fa- mengefloten tot Poeyer, en met 1 pint warme Wi;n ingegeven , ende nelaten. als voren. Een ander "Voor *t felve.
Neemt Hooi-wortel,en Bakelaer, van elx een onc,geftoteir,meti kanne Bier gekookt, en 1 oncMetridaet, dit warm ingegeven, is feer goet. Een ander yoor 't febei Neemt 1 onc Cremitarteri, die gekoockt met 1 kan Wijn , en in- gegeven , ende na dathetis ingege- ven en Gelaten, dan gewandelt tot het warm wort» Ende of het gebeur* de
..— —'.i——*■———■— ■--—
|
||||
|
44 Toevlugt ofte heylfamê Remedten
de dat des anderen daegs na de gene- f]nge de voorfte Benen nog wat ftram waren, foo dat men eenige fto- vinge van noden hadden, foo neemt ende ftooftmetditnaervolgender Neemt Kaesjens-bladeren , Boelt-
jens-kmyt, Kamille, Alfem, Me- lilloten, van elx twee handen vol, met i pondt oude Boter, gekookt met2emmereWater( maer'tisbe~ ter Bier ) ende dat foo lange dat het derde-partverkooktis, bctdandaer mede 334 maeî daçgs. 'N.ogeen Remedie y oor de VerVangent-
heyt der ePaerden. Dewijl het dikwils voorvalt dat dele Siekten gebeuren, ende de Pacr- den overkomen, en dat men juyft al tijd t fig niet kan dienen van alle de- ie voorverhaelde middelen die men nootfakelijk heeft van noden, foo fullen
|
|||||
|
i
|
|||||
|
voòr de Taerden. 4f
fullenwy nog i a 2 recepten fchry-
ven.
Neemt Baeckelaer, AtTa Fetida*
ofteDuyvelsdrek, van elx 1 once* dit met een pint warme Wijn inge* geven, ende dan wel gelaten inde Borft en inde Buyk. Noch een ander.
Neemt 1 loot gefloten Peper % en-
de 1 pont gefmölten Boter, dit met 1 kanne warme Wijn ingegeven , maer gy moet eerft het Paerdt laten , gelijk hief vooren gefeyt is. XII, CAPITTEL
Van de Accidenten der Ogen. DE Accidenten van Paerden zijn
mede verfcheyde ende meni- gerhanden, het eene wertfomtijdts geftoten ofte geflagen, andere zijn Sinkinge ofte grote fluxie die daer °P
|
||||
|
+6 Teevlugt ofte heyifame Remedìen
op ende in vallen, brengende door haer fcherpe Humeuren , drogen door haer heet ende fcherp Bloedt den Appel, fommige fijn Maen-o- gen, fommigeftar-blindt, Bloedt- drop , gefwollen Ogen , gequefte Appelen, vlecken op de Ogen} Co ïft dat daer wel moet op gelet wer- den, of het door een gequeftheyt komt, ofte door een fluxie > ofte finkinge; want wanneer het door eenuyterlijkequetfuregewondt is, foo moeten daer geen fterke ofte fcherpe Medicamenten toe gebruykt werden,' alfoohetOog ofte de Vlie- fe geen fchorpeóitè vette Medica- menten konïien lydmJ> alfoö het Oog daer door foude verargeren ; maer die door eenige toevloet van Humeuren ofte Sinkingeh komen te ontftaeii> die konnen meerder eride fierkeï
|
||||
|
tiooT de *Paerden. 47
fterker Medicamenten verdragen :
dele moeten ook meerder door Dran- ken, ofDragtcn, ofte korten van Aderen, of Laten geholpen worden. y aride gequetfïe Ogen.
• Neemt 1 half-loot Ganfe-vet , fagjens gcfmolten, dit op kont Wa- ter gegoten,- dit dient om Sant ofte eenige vuyligheyt daer uyt te doen, Rofen-honing 1 half-loot, ftrijkt dit in 't Qog met een Veerden. Ment ander. Waneer het gebeurde dat het
boyeninatenfeerwasgequetft, en- de men bevondt dat het bovenftaen- detefeharp vva"s > foo neemt van dit navolgende. Neemt oude Boter , fmelt die,
op het Water, gegoten, mengt daer onder wat Rofen-honing, maekt dit ónder malkander tot een Salf. Wan-
|
||||
|
4,8 Toevkgt ofte heylfame Remedien
Wanneer het Oge uy twendig heel
mogte gefwollen zijn , ende veel Materie daer mogte uytkomen, fo neemt Wit van Eyeren , Honing, Rofewater, dit onder malkanderen geklopt, ende mét Pluys ofte Werk daer op geleyt j ofte neemt Wijn- azijn, met Pomp-water, maekt daer een Spongie in nat, legt die daer op. ]SLo^ ïoor SweflingofOntfteking inde Ogenl Dewijl dan de gebreken der Ogen menigerhande zijn > foo gebeurt het fomtijdts dât de Sinkihge ofte de Fluxie eenmael verdreven zijnde , datter die wel weder komen J fóo is het nodig dat mendandeHanuyt- fpuy t, zijnde een kleyn Beentje aert 'tbinnenfte Vlies, van binnen inden hoek van 't Oog ; foo neemt een Kaelde meteenDraet, onderfèhept het Beentje , fonder het Vliesje te quetfen,
|
||||
|
'voor de 'Paerden. 49
tjuetfèn, mijdthetfagjensaf, ende
doet daer een ftukje ongefoute Bo- ter in, en wafcht 't alle dagen3 34 mael met Wijn, Honing ende Ro- fe-water. Wanneer een Pàerdt met een
Zweep ofte Spitsgarde geflagen is, dat fbo hart juyft niet is aengeko- men, datden Appel is doorgeflagen, ofte anders gequeft, waer door het foude kunnen gebeuren dat dan door grote Brant ofte Sinkinge een Schel ofte Vlies op de Ogen foude konnen komen, ofte cenige Witte Vlecken. Soo neemt dan Smout van Glas, heel fijn gefchrapt met een Mes , ende doet het Poeder inde Ogen. Of een ander.\ Neemt Sai Armoniac, mede heel
fijn gefchrapt, ende gemcngt met
Honing, met liet Sap van Schel-
D kruyt.
|
||||
|
^o ToeviugfofctëkeyUamliLemedien
krtiyt, toteenSalf, en indfi îQ^çn gedaen. Noch een andere Remedie "Door- ahkrkandê
^ceidtnïen derìQge%? 'bèfeàUuèfr die gene die inde Appel Vfmde, > Ogen mogtegequefi,zijn, Defe Remedie (bude du^irygç
wat te fcherp zijq,, maer. v^^f §fy is het vpor alderhande Açc.i_$çftt^n feer wonderlijk goet , ende vyerdt genoernt Lapis Admirabilis^l ^nde wcrdt Cqq gemaekt. Nfiemt Wit Koper-root $! pont,
Alnyn ,/ Litergiraureum % pngen , Bolus Af menus 2 oneen itâUçà lot Poeder gegoten,, doet dir tefaçi^en ineen Verglae%^Gt, niet, g£WtQ ofte anderhal ve l^a^ige^ater, Jaet lie^r koken op ^ei^k$&¥*B*§fcïn 1 fonder.ylamme, totdat htfï^ater ÀM^mm verteert is ; njerhmoet a»u het |
||||
|
-
voordeTaerden. fi
het Vuyr wat cgael en gelijk om de
Potleggen, laet het dan foo op het Vuyrftaen, tot dat het hart werdt, defe Steen kan lang bewaert werden5 neemt daer van i lootj legt die in 4 once Water, doet daer van alle da- gen tweemael wat inde Ogen. Nocb een %oet Water Voor d'Ogen.
Neemt Blaeuwe Vitriol en Cam-
pher, ende legt het in Rofe-water, ehde dat inde Ogen gedaen, t wemael daegs, en altemets tuflchen beyde gewafleh met kout Pomp-water. Wanneer een Paerdt Maen-oog
is, dat kan men kennen. Neemt het Oogs onderfteen boven Lit,doet het Obg wijdt op ? foo fultgy fien een donker of FilmortepIek;en aen de onderfte kant van den Appel, en- de de Ogen die tranen gedurig heet Water uyt. D a Hier
|
||||
|
ç% Toevlugtofìe heylfami Remedien
Hier voor is goet dat menbeydc
de Aderen aende fijde van 't Hooft kort ; neemt dan Witte Peper, heel fïjn geftoten, ende daer van alle da- gen wat inde Ogen gedaen 5 ende dikwils d'Ogen met kout Pomp-wa- ter gewaden. Eenander Voor Sinkin^enen Maen-ogen. Brandt het Paerdt aen beydc fijdert indeflaep van 't Hooft, gelijk men de Spatten ende de Galle brandt ; bindt daer Pek met geftote.Swavel ende Werk op. DitdoetdeSinkin- gen ophouden : maer het moet daer heel heet op gedaen worden. Eenander. Neemt i loot Honing, met i half-loot Sop van Schel-kruy t of Celyadona genaemdt , met een han-loot Rofe-water ; is voor veel-^ derharide Accidenten der Ogen goet; ; het |
|||||
|
i
|
|||||
|
'voor de Taerdén. 5%
het geneeft en het fuy ver t den A ppcl
vande Ogen ; maer men moet iom- tijdts de Ogen wel wafïèrimetkout Water, ende het Paerdt laten bloe- den aen den Hals of aen denBuyk, em te diverteren. tZoch een ander.
Neemt Brandewijn, ende maekt daer een Doek in nat, ende legt 't (6 nat op het Oge ; ende als den Doek wederom droog is, foo moet die al wederom nat gemaekt worden. De- Ie Remedie is wel (legt van aenfien, fnaer is wonder goet om den brandt uyt te trecken. XIII. CAPI T T EL
Van't Aderlaten.
IN alle plaetfen mag men Laten in
tijdt van noodt , dat is na dat men kan oordelen waf Siekten dat D 3 die |
||||
|
5^ Toevlugt ofte heylfame Remedien
die Paerden mogten hebben ,- merr mag dan fonder eenig pericul voor- %ig Laten, fomtijdts inde Mondt boven inde derde rak, ofte onder de Tonge, agter deOren, aeri't Hooft, onder de Ogen , aen den Hals aen bey de fijden, nog aen bey de lijden inde Bord , aen beyde lijden inde Puyk , in alle 4 de Benen \ inde Staert, of elders daer men het an- ders mogte goetvinden , na dat de Quael ofte de Siekten mogte ver- cyichen ; al fchoon men weet dat daer maer een Ader is in 't gehele Lighaem, die lijn begin neemt inde Lever ; want daer is de eerde oor- fpronk ofte fontein van alle Aderen, welke Ader haer ftrekt ende ver- deelt met kleyne afTpruytfelsy fom» m,gegroot, andere klcynder, de- welke lopen door 't gehele Lighaam, i i en |
||||
|
frVïV. boordt'Taerden. ff
en inaile 4 de Beenderen , ende ne-
men hacr einde inde 4 Voeten^ Nog- tans is % geraetfaem foo naby aende party te Laten daer het quaet is, als'c mogelijk is, 0111 hct quaet te ont- laften , ofte om de toevloedt daer ' van afte leyden, XIV. CAPPITTEL
■ •
Fan Ti!!en VoorVeetderbande Ongefonthejt.
"XjEemt Rabarber 1 half-loot,
**tnf Aloë 1 onc, met 1 half-loot Agaricùs , met 1 half-loot Colo- quint, met 1 half-lòot Gentiane en 1 half-loot Duyvelsdrek , t'famen gefloten, ende dan gemengt met 1 vierendeel Honing \ en i half pont Boter, damen tot Pillen gemaekt, en van defe Pillen de derdepart in- gegeven, elke reys met een half- pintjen Wi;n , en dat met 1 half- D 4 pintjen |
|||||
|
1
|
|||||
|
5<S Toevhgt ofte hèylfame Remedien
pintjenOly vanOlyven ingegeven, g dagen na malkanderen, of ten wa- re dat het Paerdt den derden dag veel te fterk purgeerde, dan moet men foo lang ophouden tot het purgeren gedaen is. Defe Pillen zijn mede goet voor Dampigheyt. Défc onderftaende Pilleh zijngoet
voorafgeredePaerden, het2yopde groteJagt, of op grote Reyfenen grote Voyagien , en zijn ook niet fterk purgerende, maer hebben een extraordinaire kragt om te verfter- ken en te reconforceren alle verlore kragten, fo inwendigals uytwendig. Een anHer. Keemt gemalen Soet-hout i onc , Suyker i onc, klcyn geftoten, met i dragma Safferaen, met i loot Me- thridaet, i onc Honing, eniloot Caneel,
|
||||
|
•voor âeTaerde*. 57
Canee!, iìjn gefloten,meteen wey-
nig Terwen-meel, en foo veel Bo- ter tot dat het tot Pillen kan gebragc werden, en dan de Pillen geroltin een wey nig Suy ker, ,om dat ze door de foetigheyt kunnen ingenomen werden, en als defePillen ingenomen zijn, dan moet mendie doorfpoe- len met 1 half-pintjen Bier of Wijn. XV. CAPITTE L.
Voor Damfige (Paerden. DE Dampigheyt is een extraor-
dinaer quaet Accident, ende heeft verfcheyde oorfaken ,, waer , uyt het felve fpruyt ofte voort komt, fommige krygen 't om dat die veel- tijdts worden heel onmanierlijk hart endeuyt den Afemgereden, of te- gen de Natuer ovérjacgt, andere krygen het iomtijdts dat die veel ge- D 5 reden |
||||
|
$•$> Teevlugt ofte Jüytfkme Remedien
reden worden ©p droge We^en ïii grote (tof, die>dan deuriret lopen inde ftoffige wegen die fìof fooin't Lijf krygen, erade wfflèan ibo ver- ftopt van Borft of Lòngé-pijpen,dat fy Dampig worden . het gebeurt ook wel dat het fottiauge krygen of met âcCc Siekte befraec worden*, om dat die foo veel ftoffig oF^crjnuft Hooy komen te eten, ofte vermufte ofte verdikte Haver, ofanderequa- de Voeragiegebruyken , offommi- fie ook wel door eenige inwendige Siekten, die dan door eenige grote hitte ofte brandt de Longe van bin- nen in 't Lijf fodanig komen te be- fchadigen, dat de Longe-pypen ko- men te verftoppen, of dat de Long felfs haer natuerlijke bewegingc niet en heeft; derhalven zijn defe Siek- tensfoofwaeromte genefen, prin- cipalijk
|
||||
|
voor de Taerden. ƒ 9
crpalijk van oude Paerden, maer in-
dien die nog wat aende jonge kant zijn,is het nog veel 1 igter als by de ou- de Paerden. Ten eerften , als men dan begint ietwes te ondernemen om defe Siekte te genefen, foo fai men eerft en voor al de Paerden die daa befmetzijn,eerft wat inde Neufgaten fpuyten , gelijk men die Paerden doet die van eenige Droes befmet zijn, om die Longe-pypen des te beter te openen; dit dan foo eenige dagen gedaen 2ijnde, ende daer door fo veel geopent hebbende als'tmo- gelijk is , daer na dan een Purgatie ingegeven, gelijk in't aoCappittel gefchreven ftaet : ende na dat def^ Purgatie wel gewerkt ende geope* recrt heeft, foo fai men dan op den 4^ag» na de Purgatie aendenHals Laten : men moet mede foo lange als
|
||||||
|
6o Toevlagt ofte heylfame Remedie1»
als defe Purgatie werkt het Paerdü geen Haver , maer natte Semelen met een weynig Honing daer onder gemengt, laten gebruyken • ende continueerlijk laten drinken Water met Roggen-meel, het zy dan dat men Medicyne geeft ofte niet; ende na het Purgeren en Laten foo fai men dan nemen den tijdt van 5 dagen , ende geven het Poeyer Diapente in. Neemt dan alle dagen , y der dag 1 onc Diapent, met 1 onc Honing, met een vierde-part van 1 kanne Bier ingegeven, alle morgen laeuw ofte effen warm gemaekt, en i uur laten vaften; defe 5 dagen dan om- me zijnde, alsdan wederom Gepur- geert, ende alfoogecontinueert, ge- lijk als voren. Op defe manier zijnder al veel gencfen, ja fommige met niet meer als met dit bovenftaende, en dat
1 ■"■.....- "—— -- . ..._______--------... .. . ^±*±. _
|
||||
|
voor de Taerden* $i
dat dan eea agt dagen gccontinueer t,
fomniige moeten wel 14 dagen, an- dere i maendtgebruyken ; wantde- fe Siektens zijn heel different, daer- om io moet menveeltijdtsverfchcy- de Medicamenten gebruyken , na dat het quaet ofte het ongemak ûg fchikt. "Noch yoor de Datxpigheyt.
Neemt Aloë i onc, Seneblaen 1 loot, Agaricus 1 loot, 1 loot van 't Poeyer Diapen te, met nog 1 loot van 'c Poeyer van Oldenburg, dit alles wel gefloten , ende gemengt met 1 half-pont Boter, ende daer Pillen van gemaekt en ingegeven jx ende Co ras die Pillen ingegeven zijn, foo moet men daer een half-pint Oly van Oly ven, met 1 half-pint Wijn of Bier daer op in den Hals gieten , om deur te fpoelen; ook is't nodig |
||||
|
6 z Toevlugt ofte heyl/ame Remedien
niet veel Hoy te geven om te eten ,' maer de mcefte tijde wat Stroo,- men moet ook wel iomti jdts Laten, prin- cipael aen den Hals, ende als men de Paerden wel laet bloeden , dan fai men nemen het Afgelaten Bloedt ende geven het hem onder wat Se- melen, om te fien of hy het eten wik dit is mede heel goet \ men moet ge- cfoierig wat inde Neus fpuy ten , om mede de Longe-pypen te openen , en continueelijk natte Semelen te eten geven. Een ander *i>w "Dampigheft.
Neemt i pont Canary-fuyker y met anderhalf-pont raeuw Spek van een Verken, met i half-pint Boom- olye, met nogföo>veel Roggen-meel dat men Pillen daer van kan maken , dit alles in een Vyfel wel deur mal-' kanderengeftoten, ende dan de Pil- |
||||
|
vaordeTaerden". 6$
lén ingegeven ; daer na als de Pillen
fciinringçnomen, (al inen r-halkpin« Bicr Qi^Mijny met i once Oljevan Q&;j£ jüögeven om/ de Pillen deur te ipoelen. I ■ ■ Een ander.
Neemç i loot P^agridiura,, met
nog"! loot Aloè', een weyiiig gc- kookcmet ï hal ve-kanne Bier, ende 9& het igskookt is daer onder gedaen i onc Honing, ende dan t'famen Wjafm ingegeven i dit felvc alle 3 dagen eendngege ven, fbo lange al s gytgoetvmdc. Een ander Voqk Vamfyheyt.
Ncjerhù Cardemom i onc, Affa-
fetida 1 loot, Ariftolochia 1 loot, Arlants?-?wcctel 1 loot, Gentiane* wortel 1.onc, gemalen Soethont 4 oneen, Anijfzaet^onccn , î.awas- zaet 1 onc y Carrewey i onc, Se- venboom
|
||||
|
ê$ Toevïugt of heylfame Reme dien
venboom i onc > dit alles onder mal- kander gefloten tot Poeyer, en als men dit gebruyken wil, foo fai men nemen een Lepel vol ineen glas Bier of Wijn warm gcmaekt en ingege- ven, eensdaegsV XVI. CAPPI TT E L.
Voor den Hoeft der Œaerdcn.
DE Hoeft is wel veeltijdts een
llmpel Accident, en van kley- ne eftime, maer daer kan veel cjuaet: uyt fpruyten , het komt fomtijdts uyt een kleyne oorfake, veeltijdts als een Paerdt verhit is, en daer op ver koud, het welke dan eenigerou- wighey t inde Keel komt te krygen , andere krygen eeflige verftoppinge ofte eenige verdroginge inde Longe, ende dan door de Hoeft konnen hun felven grotelijx van binnen forceren, door
|
||||
|
voor de Taerdèn. 6 f
door berftinge van eenige Aderen
ofre eenige fcheuringe aende Longe of Longe-pypen, gelijk vvy dikwils bevonden hebben ; daerom foo is 't geheel nootfakelijkfulx voor te ko- men , fo haeftals't mogelijk is. Ten eerften , foo is het feer goet het Paerdt te Laten, ende het Bloedt op te vangen, endedaer wat Seme™ len onder gemengt, en laten het op- eten , ende daer na die Diapente ge- bruykt, gelijk voorfz is, of eenige vande andere Poeyers. Een ander yoor den Hoeft.
Neemt i kanne Rode Wijn , i
onc Soethout, i loot Anijs-zaet,
i vierendeel Vygen, ilootGreyn*
die te (amen geibden met de kanne
o
Wijn en i pint Water, tot op de
helft j ende dan door een Doek ge- daen en ingegeven , en de Vygen E mede
|
||||
|
66 Toevhigt ofte heyîfânteRemedien
mede in den Mondt gefmeten en la- ten opflikken , ende daneenuyr- tjen daerop gereden ofgewandelc. Een ander ivoor den Hoeft.
Neemt Dropfoethout, in't Wa- ter geleyt, en laet het fmelten, en dan dat Water genomen en een vie- rendeel Rafynen daer in gekookt, en dat door een Doek gedaen, nog warm zijnde, daer by gedaen i half- loot Veneetfe-driakel, en dan inge- geven, en warm toe gedekt, datfo pedaen zijnde verfcheyde dagen alle morgen , is hondert-malen goet be- vonden. Een ander Voor den Hoeft.
Neemt Hontsdraf met Longen- kriiyt, dat aende Eyke-bomen waft, Sevenboom, Lavvas, defe Kriiydcn t'famen gehakt, en onder het Voe* der te eten gegeven , is mede al goet. Een
|
||||
|
voor de 'Paerden. 67
Een ander Voor den Hoe/l.
Neemt Look en Uy en, met Soe-
temelk gekookt, 1 Bolletjcri met 1 groten Uyen, gekookt met 2 kannc Adelk, daer van 3 mael des daegs 1 kleynHoorntjen vol ingegeven,maer men moet elke reys niet veel teffens geven , de Paerden fouden anders fiek daer van worden. Een ander Voor den Hoeft.
Of het gebeurde dat de Hoeft niet
wel wilde overgaen , foo neemt 1 half-pont Boter, 1 vierendeel Re- fen*honing , 1 once Aloè', met 1 once Senebladen, 2 dragma Rabar- ber, 2 dragma Coloquint, 2 drac- ma LaurierbefTen, ï dragma Saffe- raen, alles wel geftoten, met nog 1 onc Methridaet , en daer Pillen van gemaekt en ingegeven. Dit is een extraordinaire Remedie y want E 1 dit |
||||
|
ó8 Toevlugt ofte heylfame Remedien
dit purgeert en verwarmt : wataen- gaet indien het een kleyn Paerdtof heel teer waer, foo moet men dan dat wat of een derde-part verminde- ren , of foo veel als men dan met ver- ftant kan oordelen ; want dit is de maet van een groot enfterkPaerdt, enifler nog iets meer van noden, fa kan men de Poeyers ook mede ge- bruyken , hiervooren verhaelt, als de Diapente en andere. Een ander yoor den Hoeft.
Neemt 2 pont Honing , met 2 oneen van 't Poeder Diapent,, mee 1 onc Sevenboom kleyn geftoten , met 2 bollen Look, heel fchoon ge- fchelt7 endeheel fijn gefneden, en- de onder malkander gemengt, ende hier van alle dage 2 hele lepels voi niet 1 halve kanne Bier ingegeven , en warm gemaektj dit moet des mor- gens |
||||
|
worde Taerden. 6^
gens ingegeven worden eer fy ge-
dronken hebben , ende dan i uur ofte 2 laten vaften. "Nog een ander Voor 't fel f de.
Neemt i half-pofitRafynen, met
i onc Dropfoethout, gekookt met i vierendeel Lijnfaet of Lijnfaet- meelj met i kanneBier, ende dat ingegeven, alle 2 dagen eens, foo lange als gy hetgoet vindt. 2Slog een ander yoor den Hoefl.
Neemt Hondts-draf, Schel-kruy t,
Peper-wortel, van elxi loot, mee 1 kanneBier gekookt, en warm in- gegeven. XVII. CAPITTEL
Om magere (Paerden te doen groeyen.
"Et gebeurt dikwils dat de Paer-
den niet willen groeyen of toe- nemen ? niet tegenftaende dat die E 3 wel |
||||
|
7o Toevlügt ofte heylfame Remedien
wel getraòteerr worden , foo moet dan gefogt werden na de oorfake , fchoon men die niet wel vinden kan, nogtans moet daer eenige reden zijn, waerom die Beeften niet groeven en konnen, het zy dan dooreen bedor- veMage ofte verdorven Bloedt, als mede fomtijdts door een groten brandt of vuyrigheyt, foo fai men dan eerft die grote Zenuwen agter onder den Buyk inde flankc los ha- len, envandeBuyklostrecken, die daer al ordinair zijn aengeflagen, op dat de Buyk des te beter lal konnen uytfetten , en dan het Paerdt een Purgatie ingegeven, tweemaelin8 dagen, 4 dagen na malkander > en tweemael Bloedt laten, ende fulx gedaen zijnde, moet men dit navol- gende Medicijn ingeven. Na dat dan het Paerdt is aen bey de zijden
|
||||
|
ixfor de Taerden. yi
zijden los getrocken, en verfcheyde
dagen wel gefmeert, daer 't los ge- trocken is, met Popelioen-falve en Dealthea, ende dan tot tweemael in 8 of i o dagen wel Gepurgeert, en 2 of 3 mael Gelaten, en dan ge- geven als volgt. Neemt i half-fpint Mout, met 2
fpint Semelen , met malkander in een Ketel of Pot gedaen , met foo veel Water als daer toe van noden is om te koken, ende laet het wel hart koken , en als het gekookt is, geeft het daer van warm in, en laet het heet opeten, foo veel als het wil, en daer na van 't nat drinken, ende dan in plaers van Haver te geven , foo fai men Rogge ongemalen foo heel , maer wat gekookt, dog niet lang, als alleen maer opgevvel t,gebruikeni ditbovenftaendenu foo lange gege- E 4 ven, |
||||
|
<ff* Toevhgt ofte heylfame Remedìerì
ven, dat menkan oordeelen dathet Bloedt wat verkoelt,en de Mage wat gefuyvertis • ende dan al foetjens aen ftjn ordinaris Voer weergeven j mits nochtans noch al continueel die Rogge een weynig opgekookt, en elke reys wat onder de Haver ge- daen. Ditisdikwilsgeprobeert, en altijdtgoet gevonden, en hier door zijnde Paerden in korten tijdtzeer wel aendegroey gebracht. Van ge- ]yke gemale Garfte ende gemale Bo- nen-meel elke reys onder de Haver * gegeven, ende met Bier, Kernemelk of Zure-wey gedurig natgemaektj; doet mede wel groeyen, Nogeen ander "Voor 't fefoe.
Wanneer dat de Paerden tot twee-
mael zijn gepurgeert, het welk eerft
ïiootfakelik moet wefen,om alle qua*
çjç corrup tien uyt het Lichaem te
dry-
|
||||
|
voor de T derden. 7 f
dryven ^, ende tweemael Gelaten om
mede het Bloedt wat te verminde- ren, omdatdereft van't Bloedt fig felven wat beter kan fuy veren 5 die gedaen zijnde,foo fai men dan begin- nen met fagte middelen te voeren, eerft een half voertjen Haver met wat Roggen-meel , en dan dit eenige dagen gevoert hebbende, dan laten malen Gerft, Bonen en Kennip-zaet, ende daer van gegeven, na het ordina- ris voer heeft gegeten, 1 korfjen van dit voorfz Meel wel natgemaektmet Water; ende indien men wil wat Rogge eerft onder de Haver geven, is 't foo veel te beter, ende tuffchen beyde fomtijdts noch wat vande voorfz Poeders gegeven, gelijk hief vooren is gefeyt, want die dienen voor alle ongefontheyt. |
|||||
|
E 5 XVIII.
|
|||||
|
74 Toevlugt ofte heylfame Remedien
XVIII. CAPPITTÉL.
Voor Schurft.
EfcEfe Siekte is Teer befmettelijk,
" en is eengroot quaet,-als het komt onder de Paerden, verfpreyt het lig van het een op het ander, tot foovtelals'er zijn , indienfenietby tijdes geholpen werden. De oorfa- ke,waer uyt defe Siekte fpruy t,is de- ie j door koude, en grote ongemak- ken, laetin'c jaerindeWeyde, in- de Herfstijdt in koude en regen, ook uytquaet Bloedt,het welk vergadert doorquade Voeragien. Als dit nu de Beeften overkomt, kan men die wel genefen met waflehen en fineren in korten tijdt, maer foo dit quaet fchielijk. werdt genefen, foo trekt het fenijn daer uyt , dat het fig weer naer binnen begeeft ? en brengt foni- ti jdts |
||||
|
voor de Taerden. y$
tijdts een quader Siekte voort als de
voorgaende ; derhalven is het noot- fakelijk, dat men eerft eenige Medi- camenten geeft van binnen, foo wel als van buyten, waer toebequacm zijn de Poeyers hier vooren, of eeni- ge Purgatien,en het Laten, om foo wel van binnen te fuy veren als van buyten. Remedie "Voor Schurft.
Neemt eomaekt eerft een loog van Affche^en wafcht'tdaermedefchoon
af tot de gront toe, en laet het dan drogen, en droog zijnde, neemt i pont Re.ufel ofte Verkens-vet, met nog i lootOpriment,ïoncEuforbi- um, i loot Spaenfche Vliegen, al te famen wel fijn gefloten, i onc Swa- vel mede fijn geftoten , en alles on- der elkander gemengelt tot eenSal- ve, en fmeert daermede heel dun- netjes, |
||||
|
7 6 Toevltigt ôfte heylfame Remedìen
netjes, en een weynig warm ingc droogt, en laet het dan 4 of $ dagen ionder ietwes meer te doenden fmeert het dan alleen met warme gefmolten Retifel om de Roven los te makeny en daer na als het afgevallen is ,foo wafcht het met Azijn en Water af, of&randewijn en ander Water dat be- quaem is om Wonden te genefen ; want aldus gedaen zijnde 5 loo is het Schurft doot. Noç een ander Voor 't felve.
Neemt 1 pont Verkens-vet, ge- fmolten, enlacthet kout worden, neemt dan iloot Swavel, heel rijn tot fijne Poeyer geftoten, neemt dan 6 loot Quikiilver, en dit Quikiilver foo lange gebroken of gewreven dat liet heel verconfumeertis? met noch 1 loot Euphorbium, met ander-half loot Cantarides, en fmeert daer me- de |
||||
|
'voor de *P der den. I jf
de tweemael in 8 dagen, en aîs de
Schobbens beginnen los te worden en afte vallen, wafcht 't dan alreniets met Zeepwater om weer fchoon te maken. Nog een ander Voor t Schurft.
Neemt i muddetjen of 3 halfjes Olie van Kennep-zaet , met i onc Spaenfche Vliegen , fijn geftoten , onder elkander gekookt, en fmeert daermede heet, maereerft moet her. al mede met Loge gewafTchen wor- den , en wederom droog zijn , en dan gefmeert wórden.
Een ander Voor 't Schurft.
Neemt 1 half-vierendeel Wit Vi- triol , ende dat gekookt met 1 pine Wijn-azijn, en daer mede gewaf* fchen» Nog Voor Scbttrft.
Neemt 8 oneen Boter, met 3 on- een |
||||
|
78 Toevlugt ofte heylfame Remedien
eenCantarides of Spaenfe Vliegen, geftoten heel fijn , met defe Boter eens opgekookt tot een Salf, ende daer eens mede gefmeert, ende laet het daer mede bly ven tot dat alles vanfelfs afvalt, en daer na met Bo- ter alleen genefen. XIX. CAPPITTEL
Om de Vliegen te VerdryVen. |
|||||||||
|
h
|
Et gebeurt veeltijdts als de Paer-
|
||||||||
|
den gequeft zijn?of eenig won-
den hebben ^ ofce ook eenigfints fiek zijn inde Somer, datfe fchrickclijk van de Vliegen gcquelt worden^daer voor fai men nemen Oly van Bayen, enOlyvanOlyven,vanelx evenveel, dat gekookt met Appel Coloquint ? ende daer mede gefmeert rontom de Wonde, meteen Spongie die daer in is nat gemaektj is medegoet voor andere
|
|||||||||
|
voor de Taerderì. y^
andere Paerden ; men kan het hele
Lijf over fmeren : men kan foo veel of foo weynig maken aïs men van no- den heeft, al waer 't van noden voor verfcheyde Paerden. XX. CAPPITTEL.
T)it %ijn 'Dranken Voor yeelderhande
Siektens. |
||||||||||
|
H
|
Et is wel waer dat men behoor-
|
|||||||||
|
de alle Siek tens wel te kennen,
eer men daer eenige Remedien toe quam te ordonneren ofte te geven, maer nogtans gebeurt het onder de befte en verftandigftc wel, dat men niet regt de Siektens kan onderfchey- den, en dat men met kleyne of or- dinaire manieren niet kan optine- ren ; daerom foo hebben wy dan de- fe extraordinaire doordringende Medicamenten, die men dan moet |
||||||||||
|
8o Toevlugt ofte heylfatne Remedten
gebruyken omeenige grote uytwer- kingen te doen, om dat men fiet dat de Lichamen zijn foo hart geinfec- teert ofte aengetaft, dat die eenige kragtige Medicyne van noden heb- ben : maeralle fchielyke Siektens die foo heel fubijtby komen, daer kan men niet altijdt defe purgerende Medicamenten toe gebruykeu, en dat om tweederley oorlaken ,• te we- ten j eerft om dat defe dranken daer van wy fpreken des anderen daegs hunne uytwerkinge eerft hebben , het welke fodanige Siektens die foo ichielijk aenkomen, geenfins konnen of mogen lyden. Ten anderen,foo is 'tookfodanigmet defè Siektens ge- legen, dat foo wanneer men haer eenige Purgatien ingaf 7 die grote vliegende brandt fouden dan ook uyt alle delen van 't Lichaem naer binnen
|
||||
|
voor de Taerdén. 8r
binnen vliegen, ende het Lichaem
met kragt overweldigen ,- foo dat die in de tijdt van hete of peftilen- tieufe Siektens niet konncn gc- bruykt worden , maer wel in veel andere, als verouderde of ftilftaen- de Siektens, orarne alle ongelont- heyt uyt het Lichaem weg te doen en te verdryven, principalijk in ou- de Siektens, maer niet in eenige ichielyke overvallen, gelij k Vyver, Colijk, Pleuris, ofte fodanigedie haeftig aen komen, maer wel voor alle andere Siekten ofte Krankhe- den die een Paerdt foude konnen over komen, het zy dan verftoppin- ge vande Longe, de Milt, Lever, ofte vervuylde Mage, en veel an- dere om het Bloed t te fuy veren, foo dat het een groot middel is om een PaertinalleGefontheitteherftellen. |
||||
|
&i TcevlngtofteheytfameRemedkn
(Purgatie. Neemt Coloquint i onc, Agari- cus i loot, Seneblaen i loot, Aloë i onc , Rabarber anderhalf-loot , Sevenboom anderhalf-loot ; dit ai- les onder elkander gefloten tot Poe- der, ende dan'gcmengt met i half- pont Boter, met i half-vierendeeî- pont Honîng, dit al te famen on- der elkander gekneedt gelijk een Deeg, ende dan tot Pillen gemackt fo groot als kleyne Hoender-eyeren, ende dan het Paerdt met de Kop op- getrocken heel hoog, ende de ïon- ge met de eene Handt een weynig ,uy tgehalt > ende de Pillen foo diep met de Handt inde Keel gefteken als mogelijk is, ende foo ras ,aìs de Pillen ingefteken zijn, foo moet men «Ie Tongloslaten, op dat het de Pil- len foo mee een. deuriliktj ende dat dan
|
||||
|
voor de Taerden. %$
dan foo dikwils als daer Pillen zijn;
ende die dan foo gedaen zijnde tot de lefte Pillen toe, dan genomen r pint Raep-oly, ofOly van Glyven, meteen glaesjen Wijn of Bier onder malkander daerop in den Hals ge- goten , ommefoo de Pillen wel deur tefpoelen, ende dit dan foo gedaen 2ijnde,laet het 2 dagen fonder Haver te geven, maerinplaets van Haver, foo geeft hem 1 korfjen Semelen , nat gemaekt, dan fai het des ande- ren daegs Purgeren , ende indien het 2 of 3 dagen heel ftark Purgeert , geeft hem dan wat droge Semelenof wat Ter wen-meel te eten, om weer te ftoppen,maer als het niet al te ftark Purgeer t,foo is't niet van noden. "Rog een ander die wat minder is , moer
ook heel goet. Neemt 1 pont raeuw Spek., hgt
' F ,2 hec
|
||||
|
$4 Teevlugt ofte heylfame Remedie»
het eenen nagt in 't Water om te wy- ken, ende dan fchoon afgewaffen 7 ftoot het in een Vyfel tot Poeyer, doet daer onder i onc Aloë, met t loot Rabarber, en daer Pillen van gemaekt, ende foo ingegeven , ge- lijk van te vooren is gefeyt, ende daer op gegoten i pintOlypeni glas Bier, als te vooren. Een ander. Neemt i kanne Oly, met i hal-
ve-kanne Soete-melk, met foo veel Look als een bol heeft, met foo veel Sevenboom geftoten als in een fchel *van een Hoendet-ey kan, eerft die Look kleyn gemeen, ende dit fa- men ingegeven. 'Poeyer Royale.
t)it Poeyer Royale is van grote
deugt, te weten voor veelderhan- de inconvenienten en Siektens , Wor-
|
||||
|
voor de Taerden. 2 f
Wormen, Schurft, Droes l voor
Wormen inde Mage, en voor veel andere ongevallen, ende daer van elke reis i onc onder een glas warm Bier gedaen ende ingegeven , ofte onder wat Semelen met Haver tee- tcn gegeven , jaegt veel ongelont- heytuyt het Lijf; ditPoeyerfalmen maken van Baccarum, Laury , A- roftolochi, Rotondi, Semen Sil- lery, Montani , Radix , Cardo Patia, Ennulla, Campana, Gen- tiane, lange Peper, Sulpheri, Ci- trini , van elx 3 oneen • Ellebori Albi & Nigery, elx i onc ; Saffe- raenadragma, alles onder malkan- der gefloten, ende bewaert in een Jerefakjc, tot dat men 't van doen of van noden heeft; dit is een extraor- dinair goede Remedie. F 3 XX. CAP-
|
||||
|
8<5 Teevlugt òf heylfawe Remedien
X X? CAPITTEL
Een Qoeyer Diapente. |
||||||||||
|
D
|
It Poeyer Diapente is een ver-
|
|||||||||
|
maert Poeyer dat grote virtu-
ten en kragten heeft voor alderhan- de Siektens, welkers deugt niet kan' betaelt worden ; men fai dan nemen Gentiane, Lorbeffen, Mirrhe,Y- voyr gerafpt , Ariftolochiae , Ro- londiae, van elks 4 oneen ; SafFeraert sdragma, dit onder elkander gefto- ten tot Poeyer, en gemengt met2 pont Honing , en van dit Conferf dan genomen elke reys 1 of 2 lepels vol, met 1 half-pintjen warm Bier in- gegeven, is voor alderhande Siek- ten goet, en is een extraordinair goet middel , en het kan foo bewaert worden , en het blijft altijdt goet jaer en dag, of men kan 't ook wel droog
|
||||||||||
|
nsoor de Taerden. îj
droog bewaren, en mengentalleenig
op die tijdt als men 't wil gebriiy ken. Dit kan gegeven worden in alder- hande Siekten, is ook mede goet om een goeden A/em te maken en om te lopen. XXI. CAPPÏTTEL.
iSlogeen ander Poeyer, gementi la Vuh
DItPoeyeris mede extraordinair
goet voor alderhande Siektens; neemt Dropfoethout, Cardebene- dictus , Hyfop , Saenegriek , van clks 6 oneen ; Geneverbeffen, En- nufla , Campana-wortel , Yrias , van elks f oneen ; Cardemom, Gen- tiane , Ariftolochtae, Longx en Pvotordiae , van elks 3 oneen ; Co- mijn, Caneel, Notemufcaet, van elks 1 half-onc; ditalles wel fijn ge- floten en doorgefiftjenbewaerttot F 4 in |
||||
|
88 Toevlugt effe heylfamt Remedie»
in tijdt van nood, daer van tenhoog- ften 2 oneen ingegeven met Bier of Wijn. XXÏL CAPITTEL
'sGraVsnpoeyer yan Oldmhirg. E En Poeyer om goeden Afem te
maken,voor Vy ver,voor Droes, voor Hoeft , en voor veelderhande Siekten. NeemtCardelinnmipont, AfTa-
fetida i vierendeel-pont, Boontjes Hooi wortel 2 oneen, Alantswortel a oneen, Gentiane i oneen, Soet- lioudt, 1 onc , Auijszaet 1 vieren- deel-pont , Lawaszaet 2 oneen, Car- reweyionc; dit onder malkander geftoten tot Poeyer- dit kan lange bewaert worden , en daer vaneen lepel vol metBier of Wijn ingegeven, heeft grote kragt, en doet veel goet aendePaerden. XXilI. |
||||
|
voor de Toerden. 8 9
XXIII. CAPITTEL.
Plande uytivendige Worm* DE Worm is een befmettelyke
Siekte, komt fonati jâs uyt quaet vergalt Bloedt, het ipruyt en be- klyft ook over aan andere Paerden, of van eenige befmette Stallen , of ongefbnt Voeder gegeten, defe Siek- te is geneeflijk ? hoe wel die is ver- /cheydenderley , de eene is wel een weynig quader als de ander, maer nogtanszijnfy alle geneeflijk : der- halven foo fullen wy ook verfchey- de Remedien daer voor fchryven. Ten eerften, foo neemt x onc Gali- gagefloten, en een nagt teweyken gefetin een pint Wijn, en des mor- gens ingegeven^en des anderen daegs Gelaten aen den Hals, en den dag daeraen weerhetfelve, tot 3 dagen F 5 toe, |
||||
|
£ o Toevhigt ofte hcylfameRemédien
toe, en eike reys den dag daer aen Gelaten, mede 3 dagen } als defc 6 dagen gepaOeert zijnde , te weten 5 dagen,gelijkgefeitis,defeGalJigaal-, Ie dagen 1 onc ingegeven 3 ende dan elke reys 1 dag tuiïchen beyden Bloedt Gelaten, mede tot 3 mael ; hier mede foo fai men dan ophou- den 3 ofy dagen, dit dan gepafieert Z,i)nde3 £bo fai men dan een Purpatie ingeven , op dat alle brandt ende vuiriglieyt die nog in 't Lighaem mogte zijn, des te beter affet- Dit is een fekere Remedie die noy t man- keert ; foo daer nog ietwes waer dat als dan nog niet genefenis, dat ver- dwijnt van felfs. Nogeen ander l>oor de Worm.
Neemt raeuwe ongeprepareerde Antimonium 4 oneen , met 1 loot Elebens, tTamen kleyn gefloten ,■ ende
|
||||
|
voor de 'Paerden. ^r
ende hier van alle dagen des morgens
i loot onder de Haver met een wey-
nig Roggen-meel gemengt, en te e-
ten gegeven , maer men moet de
Haver een weynig nat maken , of
anders foo foude het Poeyer daer uyt
vallen op de grondt vande Kribbe,
ende alle 3 dagen het Paerdt Bloedt
Laten : als nu defe voorfz Medica-»
meuten foo gebruykt zijn, als dan
een Purgatie ingegeven,om alle qua-
decorruptien, of eenige ongemac-i
ken die in 't Lighaem mogten zijn ,
nog uyt te dry ven, op dat ledeste
Gefonder mogen zijn en blyven.
Eenander "Voor de Worm.
De Worm wort ook meenigmael
genefen fonder ietwes in te,geven,
alleen met fmeren. Neemt 1 pont
Terpentijn, met 1 vijfdedeei Teer ,
met 1 muddetjen Traen 5 dit onder
mal-
|
||||
|
yi Toevlugt ofte heylfame Reme dien
malkander gemengt, endanziedent heet gemaekt, ende foo al kokende heet met een quasjen daer op geftre- ken, 3 dagen na malkander , ende laten *t dan foo eenige dagen ftil ge- wordcn ,• daer na de Wonden te gene- fen, met wat Kalk daer op geftrekcn, ofanders alleen met kout Water ge- waOchen, dus geneeft het van felfs. Een ander Voor de Worm. Neemt Aflifetidai loot, Angeli- ca-wortel i loot, met i bolletjen Look ; defe onder malkander geflo- ten, ende in een Linnen Doekje op het Montftuk vande Toom sebon- den, ende het Paerdt in de Mondt gedaen, ende laten 't fo op de Toom ftaen24uuren, fonder eten of drin- ken j hier mede zijn der veel genefen, fonder ict meer daer toe te doen. |
|||||
|
XXIV. CAP-
|
|||||
|
voordeTaerdenì 95
[XXIV, CAPUTE L.
Voor 't Longe-Vuyr.
ÏLTEé Longe-vuyr is een feer qua-
•*• -"-de en befmettelyke Siekte,waer van 2eer veel Paerden en Beefìen fìei ven,- daeromme is het feer nodig hier by tijdts 3 foo veel als 't moge- lijk is met defe naervolgendeReme- die te alTifteren, waer mede veel hon- derden zijn geholpen; maer dit moet men weten dat defe Siektc het Lon* ge-vuiris, ten minften driedcrley,- te weten, het een is een heet Pefti- lent-droogs-vuir ; het cwedeis een Vogteende Wateragtige Verrottin- ge die van binnealeydt pontoni het Herte, in de nobele Partye of de Borft ; het derde is een Galagtige , foo dat dit moet wel onderfogt wor- den , met welke van defe 3 foor ten de Beeften
|
||||
|
24* Toevhgtofte keylfame Remedie»
Beeften beli.net zijn ; want elk Ac- cident moet ooknootfakelijkbefon- dere Medicamenten hebben, want ook foo zijn defe Accidenten alle 3 heel befmettelijk ; principael het eerfte Peftiale, ende daer na het t we- de , het Galagtige het welke ookfèer periculeus is, gelijk wel de Gelefugt, foo dat het Bloedt fijn felven heeft vermengt met de Galle, en de Galle dan de overhandt gekregen hebben- de , waer door dan het gehele Lig- haem bederft ; de derde is een gelijk de Peft, door grote hitte en verbran- dingevan't Bloedt, waer door heC Bloedt fijn felven komt te koken ea te geften in het Lighaem , en alloo de Leden des Lighaemsfoo verbrant, dat alles Avare wordt, gelijk ofhec by het vuur of Oven gebraden waer: hierom is dan wel nootfakelijk om te onder-
|
|||||
|
i
|
|||||
|
j voor de *Paerden. çç
©ndçrfoeken, wat kenteykens daer
mògten zijn, om fulx te kennen en te onderfeheyden, en de kenteykens fo veel te weten als mogelijckis, foo hebben wy daer veel ti j ts op geip ec u- leert en bevonden, als men daernau- keurig op let, dat de oogcn altijt principaal iiyt beelde defe drie fiek- tens, en elke fiekte apart, want de oogen fijn een rechte fpiegel daerin fuit gy bemerken ; foo wanneer een Paerd of ander beeft is beimet met het eerde, te weten het natte of het verrotte ¥uyr,gelijk wyeerftgefeyt hebben, als gy de ogen open doet en fïet binnen inde oogen dat/et overal is vochtig en bleeckachtig die adert- jes en vliesjes, ende die andere fuit gy vinden geel of galachtig, gelijk de lïeckte van binnen is, foo ia! die haar ook inde oogen vertonen. De der- de |
|||||
|
i
|
|||||
|
£6 Toevkgt ofte heylfavte Remedien
de fuit gy mede konnen bemerken, dewijl dat die groote hitte,die het Verbrande bloet gevert heeft, dat gy abfoluyt fuit kennen en bemer- ken, dat de oogen wederom fijn veel donkerder, van kleyne adertjes heel root ofte bruy nagtig en heel brandig, foo dat defc drie altijt hebben ioo veel ondcrfcheyt, dat het wel is te kennen ,- en dit dan foo kennende, foo heeft elck fijn byfondere Reme- die van doen ; derhalven i&'t van no- den voor de eerfte en vochtige fiekte foodanige Remedien die heel opdro- gende fijn , hoewel defe fieckte de alderquaecfte van defe drie voorfz is, alfoo defc phlegmatique vogtige ver- rottinge is door langcrhandt byge- komcn, endc hetfelve aldaer logeere binnen het middel-fchot, buyten Mage of Darmen, daer de Medica- mene |
||||
|
voorde Taerden. $j
inenten fo quali jk konnen bygebragt
worden, wacr over het komt, dat/er oock weynig van konnen geholpen worden, ofmenmoetdaeralbytijts by iijn. Tot het tweede, daer is noch al wat beter raet toe, als toe het eerfte , alioo het galachtig Bloet wel kan ten dcele afgetapt werden , ende met Drachten of Kroppen ne- vens de Dranken verbetert worden. Het derde peftilentiaJe verhittinge en groote brant wert medenochal veel geholpen door Drachten, Krop- pen , Laten en Dranken , gelijck wy elck apart fullen toonen. Remedie Voor 't natte Longe vuyr. Ten eerften falmen het Paert Bloet Laten, en dan Kroppen, dat iste feggen , met het Vierkruyt achter aende Billen en voor aende Borft, ea defe Drank dan in tegeven. G Neemt
|
||||
|
5>8 Toevlugt ofte heylfame Remedìen
Neemt Pockhout dat gemalen is,
en langePeper,van elks een loot,Lau- rierbeflen enSevenboom eenonc,Ga- liga een loot, famen kleyn gefloten en gekookt met een kanne bier , en ingegeven , en des anderen daegs weerfoo veel , tot drie dagen naer malkandercn. Noveen ander Voor'tnatte Lonqt Vuyr Neemt voor 6 ftuyvers Veneetze- driakel , voor 5 ftuyvers Oly van Olyven, met een half pint Brande- wijn, t'iameningegeven, daermede heb ick'er dickwils veel genefen ; ick hebbe verfcheyde Paerden gehad die ik ditfelve hebbe wel ingegeven, en daerby Gelaten, en hetVierkruyt gefteken, en lauw water altijt laten drincken, oock fommige kout wa- ter, maar met honing en roggemeel daer onder. |
||||
|
voor de Taerden. y$
tZog een andtr Hoor 't/elfde.
Neemt G ali ga i onc, met lange Peper een half loot , geftoten cot Poeyer, en meteen halve kanne Soe- temelck ingegeven , na elkander 3 dagen lang, alle dagen eens, en over den anderen dag eens Gelaten, en Gekropt. Een ander.
Neemt Affa Fetida i half loot,1 Loock 1 bolletjen , fchoon gefchilt, met wat Angelica in eendoekjen ge- bonden op het montftuk. Noo een ander Drank 1?oor 't Longe tttyr*
Neemt Boontjes Hoolwortel ione, Bakclaar 1 onc, Rabarber 1 onc, Coloquint 1 onc , Eleboris Alby of wit Vierkruyt 1 half loot, Veneetze- driakel voor drie ûuyvcrs, dat fa- men gekoockt, met drie kanne biet op de derde part, enindriereyfen ingegeven. Q % XXV"» |
||||
|
x ôo Toevïugt ofteheylfatneRemedïen
XXV. GAPPITTEL De manier tot het uytnemen 1>ande Sool
uytdeVoet. |
||||||||||
|
W
|
At aenbelangt de Sool uytde
|
|||||||||
|
Voeten te hemen, is licht te
doen j eerft moetmen rontom de kanten los maecken tot het leven toe, en dan aen de punt of teeo van- de Voet een weynig los maeken ,tot ibo verre dat men een nijptange daer kan onderkrygen om te vatten, en dan al loetjes los maeken,tot datmen alfo loffende daer geheel uyttreckt, als nu iomtijts eenige kleyne Acci- denten inde Voet fijn, datmen niet genootfaeckt is de Sool lange op te houden, foo kanmen die al in korten tijdheelen met defe midelen ; neemt Steen-kalk , gemengt met Wyn- azyn , met een weynig Roet uyt |
||||||||||
|
voor de Taerden. igi
de fchoorfteen , maer heel wey-
nigRoet ofandersishetteheet, en defe Compofitie foo dick gemaeckt als MetfeKkalck, en dat alle dagen censdaeropgedaen, isgoetyoften ware dater eenige andere Accident- ten of Quetfuren inde Voeten waren, foo behoeft men de Sool foo ras niet te genefen, foo Is 't beft met Terpen- tijn , dat geneeft mede wel, maer wat langfamer, op dat de Wonden wat mogen weder by komen, op dat dan de Wonden met de.Sool gelijcklijck aen waflcn', daerom fo isJt dan beter met den Terpentijn, die geneeft zagt en langfaem. Oockmedege- neeft feer wel, fwarte Zeep met wat Kalck gemengt, of men neemt doek wel Egipfiacum met Spaans-groen, men moet altij t fien hoe dat het Acci- dent gaet, maer mijn meefte tijt, foo G 3 hebbe |
||||
|
102 Toevlugt ofte heylfame Remedien
hebbe ick alle tijd het eerfte, te we- ten A fijn, Ka!ck, meteen weynig Roet uyt de fchoorfteen fecr goet be- vonden,en'tiseen vandebefte Reme- dien, maer men moet het niet te dun maeken, maer ten minften dat het pas nat is, hocdickerhoebeeter,of anders ishettefcharp, een weynigh Roet, en meeft Kalck, heel dick, dat alledaegen eens daer op gedaen, ge- neeft heel krachtig. Eenander.
Neemt fwarte Zeep , met droge fteen-kalck gemengt onder malkan- der ,- is mede feer goet om op te drogen. XXVI. CAPPITTEL.
Voor 't Vernagelen.
ALs een Paerdt Vernagelt is, het
isfeldenfo cmaedt, of hec kan gene*
|
|||||
|
-
|
|||||
|
voor de *P air den. 103 ,
genefen worden, ionder de Sool
uyt te nemen, fomtijis met k'leyne Rcmedien-voor eerft moet'er wel fre- fogt worden , waerde Nagel die re hoog geflagcn in 't leven is, pf,wa.er 't gedrukt heeft; en dan moet die plaers wel geopent worden, tot het bloed toe,en dan genomen een weynigTer- pentijn, een weynig Was, en een weynig Ongel , en een Weynig Kaap-oly , onder elkander foetjes gefmoken , niet heet maer lauw warm daar in gegoten. en met werk toegedeckt, is heel goet \ of anders neemt vande kleyne Barnnetels ge- ftampt, en daer ingeleyt, of firn- pelijck Ongel, met Raap Oly daar in gegoten -, helpt veeltijts fonder meer aen te doen, ofte neemt Ter- pentijn alleen , foetjes gefmoken, en daer in gegoten met een weynig G 4 werk |
||||||
|
. 104, Toevlugt ofte heylfatne Remedien
Werk daer op geleyt, het geneeft ; ende indien de Voeten heet of bran- digworden/bomoet men daer Koe- mift om binden. XXVÏL CAPPITTEL.
Vooraider bande Wonden, het.fygejchoten?
gefieken ofanderfynts. ALfoo de Wonden aen Paerden
of andere Beeften konnen ko- men op verfcheyde manieren ; ten eerften van die gene ;die gefchoten zyn : foo wanneer men bevindr door 't Ent-yier dat de Wonde heel diep ingaet, en de Kogel daer nog in is, foo moet men tragten met een lang dun Ent-yfer de Kogel te foeken , met alle ïiibtyligheyt dat men ko- men kan om de Kogel te voelen, en als men die dan gevonden heeft, foo moet men een Inftrumentien met een Le-
|
||||
|
voor de Taerden. io ƒ
Lepeltjen aen 't eynde daer mende
Kogel mede kan ondericheppen , defelveuythalen, foo het mogelyk ïSj en de Wonde voor aen, daer'c ingegaenis, openen, foo wijdt als het mogelijk is j want hoe de Won- den van voren wyder zyn, hoe men daer beter en met meerder gemak eenige Wieken of Salven kan in'bren- gen, en fullen veel ligter genefen, en foo by aldien men het niet en o- pent, foo fuygende Wonden voor toe, en verfticken hun fel ven, en konnen van onderen wijdt uytdra- gen j maer dit dient ook mede ge- practifeert te werden , foo het vvaer dat een fchootofeen (teek is aenden Hals , of aen de Benen, of op eeni- ge andere plaetfèn, dat men konde de Wonden aen de andere fy de uyt- brengen, dat het door en door kon- G 5 de |
||||
|
t o 6 Toevlugt ofte beylfame Remedien
de gebragt werden, en dan aen bey- defydengeopentzyn, gelijk te voo- ren gefeyt is, foo raoet men daer een toutjen door trecken , datge- vlogten moet werden van Hayr uyt de Steert of Manen, met een weynig Vlas, dat tweemael foo lang is als de Wonde, dat dan daer door getroc- ken zijnde, die koorde vet gcfmeert met Bafilicum ofte met Verkens-reu- fel? en laten dat i dagen tot aen den derden dag ftil fitten ? op dat de Wonde aen 't dragen mag komen, en als de Wonde aen 't dragen is , fo raoet men alle dagen eens de koorde fmerenmet Bafilicum en omtrecken; of het geviel dat het Accident hart begon te fwellen, eer het aen 't dra- gen raekte; metten eerften foo moet men fagte Pappen (te weten, neemt i kop Roggen-meel, met foo veel gefto-
|
||||
|
voôr de 'Pairden. x0y
gefloten Lijnfaet-koeken, met i
onc Kobolus, i pont Reufel • laet dit t'famen met Bier tot een Pap ko- ken; ofte neemt Wijnmoer met Bo- ter en Robolus gekookt, is mede goet voor 't gefwel ) daer op appli- ceren om den brandt daer uy t te hou- den , en foo ras als de Wonden be- ginnen te dragen, foo gaen de Ge- 1 wellen weg. Ten ware dat het inde Somertijdt was, foo is ook feer goet, en het heelt heel kragtelijk het Sop van Schelkruyt of Cheledonia ge- naemt, met Nagtfchade of Dol- bayen, t'famen in een Vyfel geftcten, en door een Doek gedaen, daer me- de gewaffchcn,ingeipuyt ofgeferin- geert, en wanneer de Wonden aen 't genefen beginnen te komen, foo wil hetVleefchfomtijdtswel wat al te weeldrig waffen, en dan is de Sai* ve
|
||||
|
i eé Toevhgt ofte hylfame Reme dim
ve Bafîlicum al wat te fagt, dan moet men gebruyken Egypfiacum, die is wat meer opdrogende, of eenande- re Groene Wondtfal ve, offoodani- ge Salven als men dan fai bequaem vinden. Nog y oor Wonden.
Nademael aen het cureren der Wonden foo veel is aen gelegen, en- de veeltijdts foo periculeus is, ja dat daer de doot wel navolgt, foo is't dan nootfakelijk dat men daer dan wel fcherpeljjk op behoort te letten; te weten, om te fien of de Wonden int begin ook wel goede Materie be- ginnen voort te brengen , ende of het niet in plaets van de Materie enig Zenuw-water uytde Wonde geeft, in plaets vande Materie, alfoo veel- tijdts byde onkundige, wordt voor goede dragt ofte goede Materi ge* houden,
|
||||
|
voor àe Taerdew. lo^
houden, om dat die malkander niet
feer ongelijk zijn , maer het is heel contrary \ want als het Zenuw-wa- ter fijn felven eerft in de Wonde vertoont y ofte voor den dag komt, foo is't heel dunWatet, heel heet en fcherp, dat alle Wonden bederft en feer ontftelt, ende wort dan inde Wonde heel dik, gelijk of het goede dicke Materie waer, waer door veel mede worden bedrogen, die dat niet wel en onderfcheyden , want het is dik, en foo wat lilagtig , foo dat het wel kan onderfcheyden worden, als daer wordt op gelet. Ende indien het hem dan vertoont dit voorfz Ze- nuw-of Leewater, ofte ook fom- tijdts als de Wonden zijn ontftelt, het zy dan door opfwellen of uyt- puylen van't Vleys, dat de Wonden weer toe gefogen ofte toe gefwollen wor«
|
||||
|
i r 9 Toevlugt ofte heylfanti Remedien
worden, het welke uyt de Aderen ofte andere Conduiten wordt voort- gebragt, dat dan de Wonden foda- nigontftelt, gelijk het Zenuw-wa- ter hier voren gefey t, loude konnen doen ; foo is dan de befte Raetofte Remedie, hetzy dan darde ontfteL tenifle vande Wonde komt van 't vöorfeyde Zeenuw-water ofte van 't Toufwellen vande Conduiten, ofte waer van 't fouden mogen zijn^neemt dan ende fiet met luptijlheyt de Wonde vol Terpentijn te fteken , foo veel als men daerinkrygenkan, ende dat tot de gront toe, is 'c moge- lijk : ende dan dele voorfz Terpen- tijn daer in gedaen hebbende, neemt dan een ïlèr dat dan de grote ofde dikte van de Wondt heeft, dat ge- mackelijk inde Wonde kan, ende gloeit het, ende fteekthet foo heet inde
|
||||
|
voor de *Paerden. ï i x
inde Wondt dat het fnerkt, dan daer
uyt genomen en wederom vol Ter- pentijn gedaen, ende dan het hete Ifer daer wederom ingefteken, ge- lijk te voren , ende. dan een ligt Wiekjen met Terpentijn daer in ge- fteken, endc of men fag dat het de eerfte reys niet wel was geftempt, foo fai men 't des anderen daegs nog eens doen, op defel ve manier, maer indien het niet heel nootfakelijkis, foo fai men het nog wat in ficn, tot des anderen daegs. Dit is een Reme- die daer men alle Wonden mede kan meefter worden, als men dat met verftandt gebruykt ; want het is min of meer als hondertmael gebeurt, dat ik veel fware van fodanige Acciden- ten hebbe geholpen, van andere die bymyn zijn gekomen die fonder dit middel niemant hadde konnengene- fen;
|
||||
|
•tix Toevîugt ofheylfame Remedìen
fen'i want dit is een van de grootfte wetenfchappen die indefeCure be- ftaet, want alle Wonden zijnmac- kelijk te genefen, als die foo verre gebragt zijn, dat die niet meer oppo- feren, daeromfoois'tallerbeft, dat men de eerfte reis wat hart brandt, hoe harder hoe beter gebrandt, en hoe eerder genefen. De Veneetfchen Terpentijn is een van de befte Salve die men kan gebruyken , maer men moet die eerft in kout Water foo lan- ge wry ven dat die heel wit cnfuyver wordt, dat al die vette vuylighey t daer uyt gefuyvert is ^ óefc is be~ quaem in alle quade Wonden : en- de indien dan eenige oude Wonden wat lang ftaen ende niet wel willen genefen, foo neemt ï loot Bafilicum- falf,ende daer onder gemengt i drag- ma Precipitaet, ende wel deur mal- kander |
||||
|
voor de 7*aerden. 113
kander geroert, ende daer Pleyfters.
van gemaekt, ende daer op of in ge- leydt, neemt alle oudeverrottinge weg, ende het doet de Wonden fuy- veren, ende geneeft. XXVIII. C A P I T T E L.
(Baftlicum Salve.
"J^Jisemt 1 vierendeel-pont Scha-
-%:Sol pen-ongel, Oden-ongel, Vet van een Berg-varken, Spiegelhars ,' 1'wartPek, Was, Honing, Boter, Terpentijn, van elks 1 vierendeel- pont , met 1 half-vierendeel-pont Paerde-vet, 1 half-vierendeelBoom- olye," alle defe elk apart gefmolten en onder elkander gegoten in een pot, tot dat alles gefmolten is, en dan weer te faro en op het vuyr gefet, en laten 't nog wat met elkander op- koken, op een kleyn vuyr, en dan H al
|
||||
|
114i Toevlugt ofte heylfame Remedien
al roerende laren kout werden ; dit is vande befte flag die der gemaekt konnen worden, ditis defagtfteSalf die in alle periculeufè Wonden kan gebruykt worden. XXIX. C A P I T T E L
JEgiptracum te maken.
"^TEemt i half-vierendeel Spaens-
*•- ^ groen, fijn gefloten , ione Vitriool, geftoten, met i dragma Mercurium Sublimatum, met a pont Honing, en i half-pint Wijn-azijn ,• dit onder elkander wat Jangfacm ge- kookt y en laten het roerende kout worden ,• defe is goet in oude ofte vuyle Wonden ; en als men die nog wat fterker begeert te hebben, foo moet men daer wat Arfenicumonder roeren, foo veel als men goet vint,, na dat men het fterk wil hebben. XXX. CAP-
|
||||
|
voor de*Paerden. ii|
XXX. CAPITTEL,
Een Groene JVondfalVe.
"^T Eemt Terpentijn i pont,Spie-
•*- ^ gelhars i onc, Was i onc , Oly van Olyven i muddetjen , Spaensgroen i onc.;. fijn gefloten, en t'famen wel langfaem gekookt. Nog een ander. Neemt Veneetfen Terpentijn, en die gewerkt niet fchoon Pomp- water, foo lange dat die foo wie wordt als Hagel, gelijk men de Bo- ter in 't Water fchoon maekt, en dan daer onder gemengt een weynig heel fijn geftoten Spaensgroen, maer niec meer dan dat men een weynig de groene couleur krygt ; is een extra- ordinare Salf voor alle Wonden; in- dien men 't in 't begin voor eenig Quetfuyr wil gebruyken, foo moet H z. mcîî |
||||
|
ïi6 Toevlugt ofte heylfarne Remedien
mende eerfte 2 of 3 dagen het Spaens- groen daer uy t laten. XXXI. CAPITTEL,
-
Om Hipericum- Olyetemaekcn.
DEfe Hipericum Olye is een tref-
felijcken Olye, extraordinair goet in alle foor ten van Wonden, het geneeft heel ras, principael in diepe ingaende Wonden , het overtreft alle andere Sai ven* Om de fel ve te maeken, neemt i pont van de Bloe- men van Hipericum, van de fteelen afgeplukt, met 1 kanne van Olye van Olyven, met 1 once Terpentij n^ia- men in een glafe fles gedaen,en latcn't fel ve drie maenden inde Sonne ftaén, wel digt toe geftopt * en dan is 't vol- maeckt, en dan bewaert, hoe het ouder wert, hoe beter het is. 1 XXXII. CAP^
|
||||
|
voor de Taerdén. iiy
XXXII. C A P P I T T E L.
Salve Voor diepz Wonden*
Eemt Terpentijn-i. pont, met
een vierendeel pont Olyevan Olyven, met i loot Spaens-groen, heel fijn gefloten, en onder elkan- der gedaen, en een weynig laten op- koken y en dan al roerende , laten het kout worden. Dit gelijkt wel een flechte Salve, maer is evenwel heel goet voor alle Wonden. Daer fijn wel verfcheyde Kruyden die oock wel genefen, als men het fap daeruytperft, en inde Wonde doet, maer dient al met verfiant gedaen te werden , want als de wonden dik- wils loo fiaen, dat het alles wat men daer in doet, maer opwaerts daer weer uyt komt, foo fijn alsdan de Sappen van Kruyden daer niet in H 3 bp-
|
||||
|
ï 18 Toevlugt ofte' beylfante Remedien
bequaem , daerom dat die natten alle tijt nabenedeTakken en verfvva- ren dan de droogten , daerom foo moetmen met een mager Saifjendat 'van binnen Toeken te afïïfteren, en foo weynig vochtigheytals'tmoge- lijck is, want hoe drooger dat Tulke Wonden kunnen gehouden werden, hoefe eerder geneTen. Men ander goede Sa!f.
Neemt Cheledonie of Schelkruy t, !NachtTchade, Hontfdraf, Camille- bloemen, Hipericon-roofen, deie alle onder eikanderen van elx een hant vol in een mortier gedaen, maer eerft kleyn gemeden , en dan gefto- ten? en kleyn geftampt, en dan in een verglaafden pot gedaen, en dan genomen i pont Terpentijn , en een pont Olye van ülyven daer op gegoten, en wel onder elkander ge- roert, |
|||||
|
i
|
|||||
|
voor de Taerden. 119
roert, en dan in een glafe fies gedaen,
en laet het twee Maende inde Sonne ftaen, dan afgenomen en uytgeperft, ende daer onder gemengek een half pont Verkens-reufel, met een half vierendeel Was, t'famen onder el- kander laten opkoken ? en al roeren- delaten kout worden. XXXIII. CAPPITTEL.
Nog een doorgaendeSalfop hardeJ^nobbels-
"^TEemt Olye van Bayen , Olye
-L ^ van Lijnfaet, Popelioen,Dial- thca , met een wienig Terpentijn Olye , niet meer als de vierdepart vande andere Olyen, men kan van de anderen van elcks evenveel ne- men , na datmen veel of weynig ma- ken wil. Een ander "Voor 't [elfde.
Neemt Oly van Tichelen, Olye H 4 Phi- |
||||
|
120 Toevhigt ofte heylfame Remedien
Philofophorum, Olye Petere, on- der malkander, is een heel deur drin- gende Salf om te fmeeren, op alle g;eforfeerde phetfen3pincipael aende JtJeenen. Een ander Voor 't felf'ik.
Neemt Popelioen Salf, i onc , Olye van Baeyen i Onc, Dialthea i Onc , famen onder elkander ge- koockt, met eenmuddetjeBrande- wyn, is voor veel gebreken bequaem, jnfonderhey t voor verruckte Zenu- wen. XXXIV. CAPITTEL
Voor Verruckte Zenuwen. H Et gebeurt vecltijts dat de Paer-
den haere Zenuwen verruck- ken , zomtijdts gebeurt het wel inde Travailles, als een Paerdt de achter voet is opgenomen P enlaten |
||||
|
voor de Taerâen. ni
liuti dan eenigfins facken, fo kan dat
lichtelijk gebeuren , het gebeurt oock wel dat het in een floot geval- len is , en aldaer met grote force uyt wil fpringen, foo dat het daer door heel lam zou konnen zijn , dan moetmen de Zenuwen eerft met Terpentijn Olyeen SpijckOlyebe- ftryken, op dat het wat hart begint te fwellen, want hoe het meer fwelt, hoe eerder dat het genefen wordt - daerom moet men de/e hete Olyen noch met een heet yfèr heel warm indrogen , en als dit nu foo een da<? of acht is gedaen , foo falmen dan wat ophouden,ende fto ven de voorfz partye weer heel af, op dat het been weer ontf wollen is , ofhet gefw'el dat van 't imeeren was veroorfackt wat gefackt lijnde ? dan wederom fnie- ren met de voorfz deurgaende Salve, H j een |
||||
|
12 z Toevlugt ofte heylfame Remedien
een dag of acht, en dan eenige da- gen met moer van Wyn gebeth , alle dagen heel warm , en dan daer na met Brande-wyn gewreven, totdat het volkomen genefen is. Hetgc- neeftaltijdt wel, maerfoo wat lang- faem en met groote moeyten , en men moet altijt aende binne zeyde meeftfmeeren. iSLocb een Salve om te Smeren.
Neemt Olye van Lauri er-beffen, Dealthea, metPopelioenSalf, met Olye van Camille, van elcks i onc, onder malkander gefuiol ten, en daer mede gefmeert. XXXV ,C A P I T T E L
Voor een Verdrayden of Verrukten Hais.
"LJEt gebeurt fomtijts dat een
■■■ **■ Paerdt valt op fijn Hals, foo dat de Wervel-Beenderen inden Hals met
|
||||
|
voor âe Taerden. 12.3
met groote force haer verbuygen
of verwringen uyt haer ordentlyke plaets , foo is 't dan dat de Paerde met een fty ven hals moeten gacn en dik wils dat de Wervel-beenderen uyt hun plaets fijn, fulks kanoock komen dat de Paerden met een har- den loop tegens eenige Bomen of Pa- len , komen te lopen, ofte op an- dere manieren, in 't opftaen onder eenige Latier-bomen kan het gebeu- ren, foo neemt dan om ditte Re- medieren , brenght het Paerdt inde Travaillie , ende bint het Paerdt met een halfücr, die heel ftark is, hoog boven aen met een blokjcn on- der beyde voorfte voeten wel een voet hoog , en als het dan daer op ftaet en opgehouden is , foo moet men dat blok onder fijn voeten weg trekken , en laten het foo met een ruck
|
||||
|
1.24* Toevhgt ofte heylfame Remeden
ruck hangen, dat die gewervenfoo met een ruck of draey wederom mochten in fchieten , en foo men konde bemerken dat den Hais was na de eene of de andere fijde iet wes wat uyt geweken , dat aende eene fijde een knobbel wa'er, en aende andere 2i)de eenige holligheyt of leegte, foo moet men eerft, eermen het op- hangt, inde Travaillie, op de£ey neerleggen, te weten opdiezyde daer de hoogte ofte het knobbel tjen mochte fijn , en dan een fwaer ge- wicht daer op douwen, of wryven, foo hart na beneden als men kan, en den Hals met een mans knie neerhou- den, en het hooft opbeurt, en om het foo met kracht weer den anderen weg door cc dringen, en dan daerna met het hooft omhooge, ■ en ruckt het dan foo inde lengte , en dan voort
|
||||
|
voorde Taerden. 125*
voort gefmeert en geftooft, gelijck
hier voor gefchreven is vande verruk- te Semi wen, XXXVI C A PIT TEL.
. . ' ' ■ '
Vooreen Verftuyçfoe I\oot.
QOo-wanneer een Paerdt de Koot
^ açn een voet, 't iy voor of ach- ter , doorlopen, vallen of fpriiigen, cjiiam foo ver te verfiiiyken, foo dat die altoos uyt hareregte poftuyr itaet, het fy voorwaerts of ter fy- den, dat is dat die Zenuwen fo fijn geforceert, dar dat enigfins uyt fijn behoorlijke plaets wijekt, het een wat meerder als het auder, dan fo falmen nemen en fetten het Paerdt inde NootftalofT-ravaillie , en ne- men het befte been op, en laten 't op het quadebeenftaen;, en treden dan met een force meteen voet bo- ven |
||||
|
îî6 Toevlugt ofte heylfame Remedien
ven op de overkotigheyt, een reys of drie, om weer door te dringen, of anders neemt de quadenvoetop, in 't midden aen 't been , en met een touw aende voet met een hout, dan fo achterwaerts overgebogen , en of het geviel datmen 't met âeiç t wee manieren niet weer kon de te recht krygen , fo falmen nemen jongen Eyken Hefter ofBoomtjen, dat ftaet en waft, met hec top-eynde war om laege , en binden daer een groot touwaen , endehet ander eyndcaen de voet, en leyden dan tePaerdt fo voort, dat'et dan komt te ruc- Jten j tot dat het begint te vallen} is het een reys niet genoeg, men kan't noch een of tweemae! herdoen, en dan met Popelioen Salf fmeeren , men neemt Olye van Bayen,Pope» lioenen Deakhe, van elks evenveel, met
|
||||
|
voor àe *Paerden. x^j
met Brande-wyn .daer onder gedaen,
en t'Tarnen gekoockt, en daer mede gefmeert, men kan ook tmTchen beyden warme Pappen apliceren, daer dick opgebonden, en dan de voorfz fmeeringe > of het nodig waer, io kanmen het blaesjen ook mede uy tfhy den, al s het wat lange mogte duyre , maer niet nietten eeften , want zy genefen meeft alle fonder dac die uytfnydingh van noden is, Een under Manier om Intefetten. Neemt een Rat van een Wacgen, bint een touw met het ecne eynde dacr aen, en het ander eynde acnde voet, en Rolt het Rat dan met een harde ruck, omhetin'tlidtteruo kenj voorts dan gefmeert met die Ze- nuwe Salve, hier naer befchrevenyen dan gefwagtelc. XXXVII.
|
||||
|
128 Toevhgt ofte beylfame Remedien
XXXVII CAPPITTEL. Wanneer een ïPaerdt op de J^roon l>ande i>oet
is getreen. DEfe quetfuren , het fy getreen
op de Kroon van de voet, of geftoten , of gequeft, hier van ko- men veel groote en fware Acciden- ten , Co is 't dan van noden, als die ge- quetft .fijn , met fachte middelen eerft te verbinden, als mer Bafilicam, en dan metfachte Pappen daer over gebonden, en met Koe-mift de voe- ten onder wel gekoelt, en onder de voeten gebonden, en ofhet gebeur- de dat het gat al te veel wille hadde, om toe té gróeyèn, fo moet men daer een weynig Mercurium Supli- maet in doen,dat de Wonde behoor- lijck open blyft, en als de Wonde begint te fluy teo, dan moet men ne- - men |
||||
|
voor de Taerden. 129
men Koperroot, met Azyn gekookt,
en wat werck daerinnatgemaeckt, en daer op geleyt, het droogt dan des te beter , dit kan fodanig wel voorgekomen worden, maerhebbe veeltijts groote Accidenten daer van geilen , fo dat men dan dikwils de Solen heeft moeten uy t nemen, dat men die drachten van onderen de paifagiemoefte doen uy t pafleren. XXXVIII CAPPITTEL
...
Hoorn-kloof.
DE Hoorn-kloof wert by fom-
mige genaemt een valich quar- tier , of valfche quartieren aende voeten, eenigekry gen fomtijts 1 t'ef- fens aen eenen voet y andere hebben veeltijts aen eenen voet twee , te weten eenaende binnen zyde, en de ander aende buytenzyde, alle bey- I de
|
||||
|
130 Toevlugt ofìe bey (fame Remedie»
de aen eenen voet, andere hebben wel te weten vier aen alle beyde voeten, al meeft aende voorfte voe- ten , en felden achter, en al die gene die defe kloven hebben , moeten alle kreupel gaen, daerom moet het nootfaekelijk geholpen worden, en konnenoock wel gecureert worden, óp ditfatfoen. Neemt eerftalfoo die kloof gaet van boven vande Kroon tot onder aen het y fer, en als het Paerdt gaet , foo komt het bloedt daer uyt, derhalven fo moet men omtrent een duymbreet, of ander- half beneden de Kroon de Hoorn glat weg nemen , tot het rauw vleech toe, te weten midden op de kloof, en dan beginnen aen 'thayr vande Kroon, een duym of ander- half in 't vierkant ■> cndituytgerio- men fi;nde, fo moet men met gebran- de» |
||||
|
voor de ^Poerden. 131
den Aluyn , gefloten tot Poeyer,
met een compres daer op binden , met dick van werek, met een lode pï'aetjen- , om het vleefch tegen te houden, want het is altijt genegen wat hoog op te wafïèn, derhalven fo kanmen met defen gebranden Aluyn een dag j of 6 mede onder- houden , tot dat het droog is, en de fclïeur die dan noch na beneden blijft, lalmen elcke reys als men het boven verbint, inde fcheitr nat ma- ken , met het nat dat Pékookt is met Kopen oot en Afijn, om van binnen alte drogen , en fo doende kanmen die in korten tijtgenelen, maer men moet wel in acht nemen, dat de voe- ten beflagen worden, dat de yfers over al vlack leggen, enoveralge- lijck draegen, fo wel óp de hielen als anders, dat het nieten waggelt, öf I 2 anders |
||||
|
i^z Toevlugt of bey lfame Reme dien
anders fou 't weer berften. Het is mede feer goet Kalck met wit van Hoender- eyeren gemengt, ende daer opgeleyt ,' drooght heel hart , en als de wonde genefen is,ditbovenge- noemde gecontinueert , maeckt die Hoorn wederom ftark , maervoor al moet men letten op het beflaen vande voet,dat het yfer over al gelijk draegt, fommige willen fuftineren dat men die yfers aen dat zy van 't Cartijn niet hartmoet laten draegen, maer dat is groot abuys, want die yfers moeten overalegaelengelijck leggen, fo wel op dieplaets daer 't is, als over de gehele voet. XXXIX CAP I T T E L.
0 Verhef.
|
|||||||
|
D
|
|||||||
|
EOverhoeven is een Bultigheyt
|
|||||||
|
of Knobbel, boven op de
Kroon
|
|||||||
|
*uoor de'Paerden. 133"
Kroon valide voet, door Mo vemen t.
vande voeten, ende door het bewe- gen , dit komt te (teken tegen de Kroon van de Hoorn, en maekt alfo de Paerden kreupel , defe komen fomtijdts van horten en (toten , öf trappen door bruggens of planken, fo oock door quetfing, veeltijt (iet men dat zy die krygen uyt de natnyr, alfo ik gefien heb veeltijts Vuylens van acht dagen out die fulks hadden, hier toe fijn verfcheyden Remedien $ oock veel daer van genefen ,> maer daer is een groot onderfchey ty' want fofnmige leggen wat hooger, andere wat lager, jafommigefolaeg, dat een gedeelte komt onder de Hoorn , daerom fo konnen die fo latg leggen fo wel niet genefen werden ; als die andere die wat hoger leggen,nogtans fo isJt nootfakelijckte^ndernernen, I 3 op |
||||
|
i j4 Toevfogt ofte heyifame Remedien
op hoope dat het lal beteren y voor eerft, Tal men nenien de lichtfte R e- medie die der veel geholpen heeft 7 dat is, neemt i oncCahtàridos,i onc ïluforbiufn , alles fijn geftoten tot Poeyer^en dan gemengt met 2 once Oly van Bayen > 1 loot Maagde- ^vas, vloot;.Hoiiing.%en 1 lootHarft» defe alle onder elk ander gefniqlten , en als het. al te famen geimoiten is, moet men het Poeyer van iiufor- biiimj en hetCantarides daer onjder roeren , en laten 't Co al roeiende kout worden , en als men het ge- bruyken wil, moet men op dieplaets liet hayr eerft kael af fcheeren} ende fn^ren #an van defe falf daer op,, fo $ick als het daer op fitten wil bly- ven j maer mep moet het eerft een weynig warm rnaken.>niet al te warm, maer dat het allen een wey nig frnclt., om
|
||||
|
vooritTaerden. ,, •> j^
om des te beter met een yfere Spatel te konnen fmeren B ende dan een warm yfer daer tegen houden , daç het op de voet warm wort, dit io een dag 5 of ógefmeert, dan moet men ophouden met fmeren, cnlact het eenige dagen ftil bernften , tot dat de roven afvallen, en alles weer klae-r is, dan weer op het nieuw , gelijck te voren, en dat tot driemael toe, indien het nodig mQgce fijn, en daer na met Brande-wyn en Oly e van Oly ven onder elkander gedaen, ent d#er, mede gejfmeert, om weder te vierfachten, en hy aldien liet dan niet genefen en ware , als men het dan wel eenmaentof twee ingeüen heeft, na defe.Çuur fp moet men dan nog een verder procederen. Als dan de Overhoeven niet en
willen mét defe voorgaendeReme-
I 4. dien
|
||||
|
ï$6 Toevhgt ofte B'eyl/ime Remedien
dien genefen , fo neemt een groen hout, fo dickalseenHamer-fteel , en klopt die overhoef fo hart en ftijf tot dat die plaetsheel weeck wort, en dan vol Vlym-flagen daer in ge- flagen, en laten 't een weynig uyt bloeden, en als het begint op te hou- den , neemt dan Olyé van Baeyen , en laet die al Gedent heet worden, én dan met een wolligh quafjendaer op gefìreken, al liedene heet, twee of drie dagen lang, en met werk daer
dik op laten leggen, en dan wat pek gefmolten , ende daer op gefmeert met een plaafter, met werk daer op geleyt, en laethetfolanghleggen, tot dàt het van felfs afvalt, en dan voort gefmeert met Kalk en Zeep, tot dat'et weer toe is, en dan eenige dagen gewaffchen met Brande-wyn, op die maniere fijnder ook menigte ge*
|
||||
|
voor 4e Taerden. 137
genefen , en fo het daer niet mede
genefen is, het welck Telden gebéurt, fb is daer niet meer aen te doen, als noch wat te fmeren met de Oly èri die men voor fpatten en gallen gebruykt, gelijk hier voorn is gefey t, of anders hardt geklopt en gebrant, gelijck de fpatten, ende daer een hete pek plaafter op geleyt, ende die daer op laten leggen, totdatfe van felfs a£ valt/isgoet. XL. C A Pit TE L
Voor een Breuck der faerden.
COo wanneer een Paerdt, aénde
^ buyck komt een Scheurfel. te krygen, het zy inde Buyck ofte Liefen r So falmen het Paerdt neder leggen op de aerde,op fijn rugge,met deBeenen om hoog,op dat de darmen weder konnen infakken, en dan de I $ plaets |
||||
|
% 3 $ Toevfegt afte heylfarne Remedie»
plaets geopent fo groot als het Scheurfel is, ende naeyen daneerfi van binnen de. Bant vande Euyçk met een dubbeldenSydendraet wel vaft, en ter dege toe, en dan fine- ren met wat Boter van binnen, en daer op het Vel van buytenmede toe nayen, en dan fineren met Popelioen Salf, en Boter, ende dangsmaekt een Iode plaet , aen een cirigel of twee, of een houte plaet T dat daer op paft, en het Scheurfel kan inhou- den , met twee of 3 doeckên daer dubbelt opgeleyt* en dat wélforg- vuldjg toe bewonden, en dan van buyten geftooft met gekookte By- voet ,;Kaeijes-blaen, Heydens Won- de-kniyt, met bier gekookt,, en wat oude Boter , en Reufel daer onder gedaen ; en dit dan fomtijrsingege- ven , neemt een onc Spek-wortel, met
|
||||
|
<mr 4e Tanden, ■ > ij$
met een hant vol Saiy gekookt, mj:r.
goet bier? en dat ingegeven , allç vier of vijf dagen eens , ende met die comprelTe of de cinge!, hetwcj bewaert, dat het wel bygedrongen wort, en van buytengefmçert.m^ç - Popelioen Salf, en Beiter oudpfal- kander gefmolten, het geneeftin<%n 'er wel op gelçt wort, cnd^i^ei) moeft het Paerdt pni hoog binden, dat'et in acht dagen x al waer Jt langer, niet leggen kan, en fo wanneer het inde KJoot-fack waer} fo moet het gefneden worden yande Lubbercn4è aliogenefen worden. jïnai XLI. C A PP IT T EL
~ , , ' .-
Teykenm öm de Gefcbeurde ofte Get}wr\ten
Tart jen van binyen te kepïien.
^Q.vMnncer'erenigeGefcheLirtheyt
^ is van binnenaende Longe, foo komt
|
||||
|
ï4*ô ToevlugtofteheyîfameRemedien
komter eenig bloet uyt de Neus- gaeten ; îs daer yet Gefcheurt ofte Geborften aende Lever , fo komt daer daetelijck èen Gefwel onder de Buyck, ende het Gemacht fwelt dik op ; fo daer yetwes aende Milt is Geborften of befchaedigt, fo kry- gen zy een hardigheytinde zyenen fweltplaet datelrjck heteeten,ende fòo nienfe doet gaen , fteent het gëdurïg van pyn- So wanneeryet- wes aetì de Nieren is befchadigt, fo piflèn 2y bloet , fo wanneer men eenige van defe boven ftaende gebre- ken komt te merken , fofalmenver- fcheyde dagen in geven dit navolgen- de. Neemt i muddetje Olye van Or lyven ? met i muddetje brande-wyn? met i half oncDryakel , onder mal- kander gemengt, en ingegeven ; en dan genomen een hant vol Speek- wortel |
||||
|
voor de Taerden. 14.1
wortel of wortel van Confolida,ende
die gekookt met een emmer water, en laeten 't daer van drinken , in plaets van andere dranck, verfchey- de dagen , dit is dikwils goet be- vonden. LXII. CAPITTEL
Een Dranck Voor inwendige Quetfuren.
|
|||||||||
|
N
|
Eemt een hant vol Saly,met een
|
||||||||
|
hant vol R. ofemaryn, met een
hant vol wortel vanConfolida, een hant vol Suringh , een hant vol La- was, fijne Mafeleyn, dit famén ge- kookt, in drie kanne bier, en dan deur een doeck gedaen, ende onder het nat gedaen een pont Honing , met een vierendeel Olye van Oly- ven, met een vierendeel oude Boter, ende hier van tweemael daegs elke Reys een half pint ingegeven f en Jauwwarmgemaekt. Een |
|||||||||
|
i 4* Teeviugt ofte heylfme Remedien
Een ander Voor't/elfde. Neemt Poeyer Diapentcenone,
meteen half vierendeel Honing, met een halve kanne kleyn bier, onder malkander warm gemaeckt, en in- gegeven alle twee daegen eens, is feer goet. Een ander Voor 't [elfde.
Neemt een hant vol fpek wortel,
fltét twee kanne bier , tot dat de derde part ver kookt is, en dan in twèedaegen ingegeven. XLIII. CAPITTEL
Voor de KJem, H Et iseenvandealdergrootfte en
pericüleufte Siektens van alle andere, om dies wil dat men niet kan ingeven fodanige Medicamenten, als men wel fonde oordeelen daer toe bequaemte iijttDaerfijn verfcheyde opi-
|
||||
|
voor àe Taerâen. Ï43
opinie» , waer uyt defelve foude
mogen fpruytën, maer wâtmyaen- gaet, ick hebbe by experientiebe- vonden, ende met mijn ogen fel ver gefierf",_"' meer als hondert van my- nen tijt/maer niet een, üf die had- den elke reys een Accident y en pyn, waer uyt dat defe klem hâdde haer oorfaek. Ick hebbe ï*aerden gekenü die gefchoten waren , en het Acci- dent kondeniet tot dragen gebragt werden, bleef heel vüyrig ftaen,door de pyn kregen die de Klem, ande- re die gefteken waren, al op defelve manier , noch anderen die acnden hals gelaten waren , anderen diede f hert afgehakt waren, ook fommige die gelubt waeren , andere die gc- holdthaddèn, fommige met een wa- gen , anderen met KaroiTen, oock mede die los gelopen hadden tégeri JBo«
|
||||
|
144- Toevhgt ofte beffarne Remedien
Bomen , fommige tegen palen, fo datfe ordinair alle eerft hebben een
*
Accident, dathaer die oorfaekaen-
brengt, en men heeft oock gefien het gene men uy twendig niet en kon- bemerken , maer doot fijnde, be- vonden datfe inJt hooft en indeHerf- fenen warengequeft, fodatwydaer uy t fullen befluyten en de onderfoe- ken of daer ook yetwes uy twendig gevonden wort,wat de oorfaek moge fijn, ende in dien daer yetwes wiert gevonden , fo moet nootfakelijck de oorfaek weggenomen werden , en dan die behoorìyke middelen ge- bruyekt worden, maer indien, gelijk ick veel gefien hebbe daer men uyt- wçndig niet aen konde fien, fo fai- men defe Remedien gebruyken. Eerft, foras als gy't kont bemerken, fo moet men io veel bloedt af laten, als
|
|||||
|
i
|
|||||
|
V
voorde T derden, i^
als'tmogelijck is, wel driemael op
eenen dag , ende dan noch voor Drachten , ende achter aen beyde Billen, of in plaets vanDrachten?Ge- kropt, of het Vierkruyt gefteken, en fo het mogelijk waer , om yec met fatfoen in te geve door de mont, io fonde wel heel nootfakelijk een Purgatie dienen } maer om dies wil dat de mont als dan ten eerften fo vaft gefloten is, dat men door de mont niet kan ingeven , fo kan dat niet gefchieden, en indien men yets door de Neus-gaten wilde ingeven, dat kan ook niet gefchieden, want door benautheit,fo openen fy de klap van- de Aeflem-pijp , en laeten het inde nobele partye op het hert lopen , want dat foude alleen oorfaek ge- noeg fijn orafe te doen fterven, daer- om fo is het manquement j dat men K niet
|
||||
|
j^6 Toevlugtofteheylfàme Reme dien
niet veel kan ingeven , maer door het Laten ende Drachten werden veel geholpen, ja wy hebben foni- ti jts in drie reyfen op eenen dag fo veel bloet afgelaten , datmenfoude oordelen dat het niet mogelijk waer, wy hebben ook wel vijf Drachten gelijckgefet, enbevonden indien de Paerden fo lange leefden , dat die Drag ten begonnen te dragen , fo fijn zy Ordinair genefen, en als ze dan drinken willen fo is't beft Rog- gen-meel , Honingen water, men fineert ook fomtijts aende Kake- benen wel met eenige verfachtende Olye , als Olye van Camille, van Confolide , vanRoofen, van Le- liën , ende het Hooft warm toege- deckt. Men moet, en het is nootfaekelijk
warme Pappen te gebruyken , al? van
|
||||
|
voor de <Paerâèni 14,7
van Camille , Melillote Bloemen ,
CaeÇens bladeren metLijnfaet-meel gemengt , ende in kleyn bier ge- koockt, op 't left daer by gedaen Olye van witte Leliën, dit om den Hals gebonden , ende dan den Hals ende de Kaecke-beenderen eerft ge- fmeert met Olye van Camille ende Leliën. Defe Klem is dan fo Periculeus,
het zy dat men al de middelen ge- bruyckt., die men kan, ende weet te bedencken , fo is nochtans hét Ader-laten het voornaemfte,en het principaelfte, doch ten moetin geen kleyne quantiteyt, maer fodanïgh gefchiede, als het de krachten kon- nen verdraegen , ende iiilcks moet dan gefchieden, ende werden gedaen indeBorft, achter aende Benen} in- de Spat Ader, aen de bey de fey den Ka . inde |
||||
|
148 Toevlugtofte beylfame Remedien
inde Buy ck , aen den hals, doch niet alles opeen Reys, ickbengewoon de eerfte reys te Laten aenden Hals, ende aen beyde fyden aen den Buyk, inde Spoor-ader, ende dat fo veel als 't mogelij ck is , en als het Paert verdragen kan, waght dan een uyr, twee of drie, op dat hetBloetfich weder tot alle partyen kan verdelen, Laet dan weder achter aen de Spat- ader , To veel als het weder kan ver- draegen , en het mocht gebeuren dat het achter fo veel niet bloey den, als men wel wilden, fo moet men we- der Laten aen den Hals^fo veel als het kan verdragen , ende Laet het dan weder twee uyren daer naer inde Borft , foo veel als het miffen kan, door dit middelfijnderveelgeèfchap- peert, ende de doot ontkomen , daer en boven evenwel 3 Drachten gelet, daer-
|
||||
|
voor de *Paerden. 149
daerom is mede dit niet quaet, ende
buyten dit fo heb ick honder derhan- de Remedien fiengebruyken, maer vooralhoudeickdit niet voor goer, als te laten fwemmen, ofte van hoge bruggens te werpen, den Mont op te fchroeven > te doen fweten met hete Stenen en Afijn daerop te gie- ten, ofte heet Broot, fo heet als het uyt den oven komt en aen eyder feyde van 't Hooft een heet Broot'ge- bonden, ende danmetd'alderheefte Olye geftreken , dit alles heb ick van geender waerde gevonden, maer het Bloeden en Drachten gelijck wy gefeythebben,is't befte. Haer Drank moet fijn water enRoggen-meeI,met Honing, fo dick ende dun als het kan gebruyckt werden. |
|||||
|
K 3 XLIV
|
|||||
|
ï f o Toevlugt ofte heylfatae Remedien
XLIV. CAPPITTEL. Om *Drachten of Fontenels te [ettert.
ALfo men veeltij tsgenootfaeckt
is om enige Drachten of Fon- tenelle te fetten aen de Paerde om verfcheyde reden ; te weten , als wanneer enig Paerdt fijn felven heeft geforfeert, het zy inde Borft ofte Schouders , dat men dan noemt Bouch-lam, of enige plaetfen waer't foude mogen wefen, al fchoonmen met de alderbefte Salyen, of enige goede Olyeof Balfem, het wel een tijtlanck Extraordinaris wel imeert, ende even wel niet wel kan geholpen ofGeremidieert worden, derhalven fo is dan van noden dat men door defç Drachten of Fontenels, het welck als dan treckt ende na ilch neemt het geforfeerde of geronnen Bloet, het welcke
|
||||
|
voor de^aerden. 15-1
welck door die Salven niet heeft
konnen gemortiriceert ofte vermor- ruwt worden, hier in doet het felve veel goets • ten tweeden, fo is't ook heel nootfakelijck in andere hete of grove Siektens die door lanckheyt van tijt haer felven door het Galach- tig Bloetende door een overvloedige quaede vochtigheyt fo hebben ver- fpreyt, hier info konnen die Drach- ten veel goede di enften doen , want alfchoon men al tijt door enige goede Dranck en of andere Medicinenen Medicamenten de Gefontheyt der Paerden wel konde geholpen wor- den , rnaer om diefwil dat men de Paerden niet al te feer metfwareen ftarke Drancken en fouden forfe- ren, als men die al enige tijt gebruykt heeft, daerom is het fomtijtsdien- ftig ais oock mede in een fchielycken K 4 over- |
||||
|
ij 2 Toevlugtofte heylfame Remedïen
overval van enige Sieckten die heel fubytaen komen , daer men als dan mochte vrefen, dat men niet tijts ge- noegh hebben om alle andere Medi- cijnen in\ werk te {lellen, omfoo* danige Siekten te overwinnen, als dan is ^t mede van nodenende wort goet bevonden, maer nochtans moet men wel achtinge nemen op diefaek, want daer moet ook wel op gelet Worden , of anders fokonnendaer wel enige ongeluckendoor komen ; by exempel, alle Drachten of Fonte- nellen worden gefet om uyt te trek- ken alle quade Corruptien ,• fo ge- beurt het fomtijts dat daer fo veel toe komt vloeyen, ende maekt fo een afgryffelijck gefwel, ja meer als die Dracht kan verconfiimeren , of ver- fwelgen, alfo die ten eerften nog niet kan tot Materie gebracht worden, daer-
|
||||
|
voor deTaerden. i/j
daerom is het altijfc hoognodig, dat
men die plaets altijt wel ge.deckt hout, met een Linnen kleet, of doek, ende metfachtepleyftersop die Wonden, want de lucht of den dach is daer aen fchadelrjk, Co wel de hette als de koude,daerom met goede forge kan men dickwils veel pericu- len voor komen , die men anders moet verwachten, want die grote Gefwellen, die daer na volgen , trecken anders in'tLichaem, of na het Herte, ende canferen de doot. Om defe Drachten dan te iet ten of Fontenellen, Co men die dan noemt, zy worden gemaeckt op vericheyde manieren die goet en niet periculeus fijn , als men daer wel op let 3 de eerfta manier om een Dracht te mae- ken,is; neemt en vande dunne fwarte Eleberis of Nies-wortel 3 die be- K 5 won- |
||||
|
a 74 Toevlùgt ofte heytfame Remedien
wonden met Vlas ofte Werk, dat het bedekt is, foo dick als een Duym, op dat de wortel niet aen het vleefch geraeckt, ende dat popjen rontom vet gefmeert met Varkens -reufel, ende daneenopeningh gemaekt,als ghy oordeelt daer het van noden is, fo groot dat hetpopjendaerinkan door het Vel, ende dan die Huyt los gemaeckt, noch omtent 2Duy m in 't vierkant, ende het popjen daer in gefteken,eude dan voort vol gepropt noch m£t reufel, ende laethetdan fb ftille fitten, maer wel gedeckt, gelijck gefeyt is. Noch een ander manier, neemt ende vlecht een koor- de omtrent fo dick als een kleyne Vinger, haalt hayr uyt de ftaertof de Maenen5ende andere helft Vlas of Werck, fo lank als ghy felvcr wilt, ende dan met een plat Yfer een ope- ning |
||||
|
voor de 7 aerden. j^f
ning gemaeckt, ende fteekt dan van
boven neer,het zy aende Borft ofaen- de Bours, of waer het foude mogen fijn, tuffen Vel en Vleys, folanck ghy wilt, maer die openigdie tuf- fchen Vel en Vleys gemaeckt wott, moet wel eens fo wijt fijn als dé koorde dick is, of anders foude de Materye niet genoeg konnenfpelen of uy t facken ; ten derden fo kan men oock fteeken een Kruys-wortel of een Vijfvinger-kruyt wortel, of een Eleborus- worteltjen > een enkeJt apart,maer die twee eerfte Drachten fijn de befte, of ten waer dat het in een haeftige Siekte waer , als het Longe-vuyr is, of een ander Pefti- lentiale enfchielijke overval, gelijk de Klem of andere fubyte Sieckten, die men dan fo daedelijck niet en kan helpen met Laten of Dranken in te geven,
|
||||
|
%j6 Toevlügt ofte heylfameRemedien
geven, fo fijn dan Drachten of Fon- tenellen feer nodigh , ende oock dicnftig voor alle Siektens en Acci- denten , als die welgeordineert fijn, ende op fodanige plaetfen fijn gefet daer die goede operatien konnen doen. XLV. CAPITTEL.
Voor een droge Longe. Daer is een Siektedie deFranfèn
noemen Corbatur, de Hoog- duy tfchen noemen die Hertfchlach- tig, inde Nederduytfche tale heeft die geen andere naem, als een droge Longe • de kenteykens daer van fijn een drogen Hoeft, een kort Adem- heyt, het is y/el bykans als Dam- pighey t, maer niet fo zeer : de oor- faeck daer van is dat de Paerden fom- tijts werden uyt. den Aaflèm gere- den, |
||||
|
vóór de Taerden. 157
den , ofte overwerckt , of andere
grore force gedaenhebbende, ofin ftoffige wegen gereden; de Reme- die hier voor is, is ten eerftën Gepur- geert, en dan Gelaten; endeden drank diefe drinken moet zijn,neemt een emmer water , daer ingeleyt een onc Dropfoethout, met een pònt geftampte Lijnfaet-koek , en laten 't daer van drinken, en als het Paerdt dan gedronken heeft, alweer wat in- doen en laten wevken , enonderde Haver falmen geven wat Semelen,en elke reis lal hant vol van het geftote Lijnfaet-koek j noch is goet dien Diapente te gebruyken , men fai ne- men een onc Diapente, en koken het met een halve-kanBier , en dat ingegeven. Men moet weten dat de- fe Siekte foodanig is, dat die op kor- ten ftoot niet kan genefen werden ? al |
|||||
|
Q »,
|
|||||
|
i ƒ8 Toevlugt ofte heylfame Remedien
gebruykte men al fchoon goede Re- medie, maer defe moet met foetig- heyt verdreven werden, en de mid- -delendiemen/doet, moeten al dick- wils gedaen worden, enhetPoeyer Royaal een tijt lang onderde Haver gegeven, is roede goet, en al te met eens Gelaten en Gepurgeert,fb wort het eyndelijck verdreven en over- wonnen. XLVI. CAPPITTEL
Voor de kloek-Voet. DEfe Mock is heel different, hoe-
wel dat het met een naem ge- noemt wert, fo moet dan heel fcherp gelet worden , om de grote diffe- tie daer van te kennen ; de eene foort kan fterke Salve verdragen , en de andere niet,te weten fommige Mok- ken komen door eenige Sinkinge , die
|
||||
|
voor àe 'Pnerden. i^p
die onder inde uytlokken vallen, en
door dien brant,fo komen daer gaten uy t te vallen, 't de welk Franfen noe- men 'Blan-mal, defe kan gcenfins eni- ge de niinfte fcharpheyt van Salven verdraegen , maer die moet met enige fagte Pappen of Salven gehan- teert werden, defe pappen kanmen koken van Roggenmeel,Reufel,Bier en een weynig geftampte Lijnfaet- koek , en dat daer op gebonden , ende met de Salf Bafìlicum voor eerft gefmeert, fo lange tot men fiet dat den brant daeruytis, en dan voort genefen met Egipllacum. Een ander foort van Mock is'er wel, daer oock niet uytvalt, maer nochtans fo zijn het mede hele fcharpe ende hete Hu- meuren, die daer in vallen, die kan men mede wel genefen met defe Sal- ve, neemt Egipllacum ende mengt |
||||
|
- \
ï 60 Toevlugt ofte heylfame Remedten daer onder Spaens - groen , en ge- branden Aluyn , men moet dat fo ftark maken, als men oordelen kan dat het daer mede droogt, ende in- dien defe niet genoegfouden willen drogen , fo neemt wit Vitriool z onc , met een half pint Wijn-afijn , dit famen gekookt , en alle dagen eens mede gewaflchen, Purgeren en Laten is daer goétby, want met het Purgeren en het Laten werden de Humeuren gediverteert , des te be- ter konnen de Medicamenten wer- ken. De derde foorte van Mock fijn die
hele Stink voeten hebben, daer wa- ter met fchuym uyt douwet, defe hebben fomtijts karbonkels of knob- bels aen de Benen, al s zy die hebben die moet men affnyden en effen ma- ken , en dan defe Salf gemaeckt ; neemt
|
||||
|
voor denderden. \6\
neemt gebrant Koperroot, ionc,ge-
brant Aluyn i onc, Spaens-groen i onc, alles kleyn geftoten, met i onc Ratte kruyt of Arfenicum, meteen half loot Quicfilver, een half pont Reufei, gefmolten, metmalkander gekoockt, en al roerende laten kout' worden , daer alle dagen mede ge- fmeert, Mock S al f om op te drogen.
Neemt Gout-gelit i onc , mets oneen Spaens-groen , met noch i oncVitriol,met i onc gebrantAluyn, defe alle kleyn geftoten, en dan met een pont Honing laten koken, maer het moet continueel geroert wor- den, fo lange het felvekoockt, tot dat het kout is, en indien het fel ve noch niet genoeg wilde droogen, fo neemt en roert daer een half loot Ar- fenicum onder, of io weynig of fo L veel |
||||
|
i6% Toevlup ofte heylfame Reme dien
veel dat gy oordeelt dat genoeg is. Voor de Mock- Neemt i oneen Koper-root, i oneen wit Vitriool, 2 oneen Aluyn, 2 oneen Lange-peper, Spaens-groen 1 onc, Mercurium Suplimaet, dat al te famen geftampt , endedanin een nieuwen Pot, met derdehalve kanne Regen-water gekookt, en daer alle dagen mede gewaiTchen , maer om dat de Mock-benen fo dif- ferent fijn , fo moet men elke reys proberen, want het fai met de eene Remedie genefen % en met de andere niet. TSloch een ander Water.
Neemt een pint Wyn-azyn, een vierendeel Koper-root, een loot Aluyn, een loot Swavel, Galnoten een onc, Jt famen gefloten en opge- kookt, en digt toe gedeckt, is goet. Noch
|
||||
|
voor de Toerden. 163
Nocb een S al f y oor de Mock>
Een pont Honing gekookt, met 4 oneen Spaens- groen. ISLoch een water*
Neemt een pintWyn-afijn , met 4 oneen wit Vitriool gekookt, en daer alle dagen eens met gewaflen, droogt hart , ende is meeftalletijt goet. Een ander.
Neemt Egipfiacum Salve en daer onder geroert fo veel Spaens-groen, en fo veel Rotte kruyt als men vint nootfaekelijck te fijn , want daer mede kan men het fo ftarek maeken als men wil, na dat het de Acciden- ten verdragen konnen. Een ander. Neemt fwarte Zeep , 'gemengt met ongeblufte Kalck, tot een Sal- ve, daer medegefmeertjdroogt mede heel wel. L 2 XLVII. |
||||
|
ï 64, Toevlugt ofte beffarne Remedien
XLVIÏ. CAPITTEL, *4ls een <3?aert betLicbaem te yeelfwgeert. NEemt 1 pint rode of witteWijn,
2 oneen Olyf-Oly, met 1 loot Terpentijn, met een tinne lepel vol Poeyer Diapente, een onc Methvi- daat/tfamen in gegeven, en als men 't drinken geeft, fo falmen geven lauw water, met Terwen-meel daer in gedaen5fo dik als het drinken wil. Een ander. Neemt een emmer water, ende een groot ftuçk Staal beet gemaekt, çn in 't water gefteken om uyt te bluflehen , en fo dickwils als men wil heet maken 3 hoe meer hoe beter. Een ander. Neemt eenfiuckStael, driemael heet gemaeckt ende in twee pinten Soete-mekk driemael ingeleyt,ende dan
|
|||||
|
J
|
|||||
|
voor âeTaerden. iCf
dan eenmaetjenTerwen-bloemdacf
onder gemengt, endehetPaertdaer van ingegeven, fo veel ais men goet vint. Eenander. Neemt 4 verfche Eyeren,met een
half pintjen Rode-wyn ? indien men geen Rode wyn bekomen kan,falmen Witte-wyn nemen, met een geflo- ten Note Mufchaet, onder malkan- der geklopt ? en ingegeven, maer niet warm gemaeckt. Een ander. Neemt twee dragma Rabarber, 1
dragma met i halfToot Alants wor- tel, met 1 half loot Nootemufchact, roet 1 halfpint Rode of Witte-wya ingegeven. Eenander.
Nemt een pint Witte-wijn, een
pont Oly van Olyven , 1 halfonc
Terpentijn van Venetien , 1 onc
L 3 Metri*
|
||||
|
î66 Toevìugt ofheylfaw Remedien
Metridaet, een halfjen Amandeî- melck, met een kleyn weynigVer- juys j dit famen onder malkander gemenget, ende i n een pot een wey- nig warm gemaekt, en ingegeven, ende heel warm gehouden, ende in dien het een kleyn Paerdtwaer, of heeldelikaet, fo moet m en de derde part minder nemen. XLVIII. C A P I T T E L.
Voor de Louter-Jlal.
DE Louter-ftal is een Kouwe-pis,
of een Brandent water, fpruy t Veeltijd ts , uyt of door verande- ringevan't water , prihcipael atezy Brack water drinken , en veeltijts oock mede van vermüfte Haver of ftinkent Hoy, en als dePaerden Lou- ter-ftal hebben,fo drinken z'y fchric- kelijk veel en Piflen aïleommefien, fo
|
||||
|
voor de 'Paerdem tdj
fo klaef als een Chriftal, dit water
maekt fo een groten brandt in 't Lic- haenij dat de Paerden in korte dagen kan fo dunne worden , en fo mach- teloos , als offe hadden een grote kranckheyt gehadt. De Remedie hier voor is, men moet nemen vijf of fes rode gebacken Stenen, hoe ou- der hoe beter, erilegtdiein'tvüyrj ende laet die heel doorbranden, en werpen die dan heet in een Tobbe met water, eri als het kout is, fo laet daer van drinken, fo veel als Jc Paefdt wil j dit uytgedronken hebbende i alweer op het nieuw gebrant en daef ingeley t, en dan is 't niet quaed eens Gelaten ,ende vanfwarte AelbelTen de bladers gehackt en onder de Ha- ver gegeven te eten. Ee n ander*
Als men die gelegentheyt heeft, L 4 dat |
||||
|
168 Toevltigt ofte heylfame Remedie»
dat men kan krygenvande gebrande Kley vande vormen van 't Kanon , daer men de ftucken Kanon ingiet, als men is daer men dat krygen kan, wat in een Tobbe met water geley t/ en daer van laten drinken, of anders als men krygen kan gebrande Leem, of Kley van een ouden Back-oven, en fo mede in't water geley t als bo- yen, en als het water eerft afgedron* ken is > fo moet men alweer daer op pompen of gieten,en laten der al con- tinueelijck van drinken. Een ander.
Neemt wit Krijt, endatgeftoten tot Poey er, ende in 't water geley t, laet't daer van drinken. Eenander.
Neemt geftoten Akers in 't water geley t, en daer van gedronken. |
|||||
|
"Koek
|
|||||
|
veor âe*Paerden. töp
Noch een ander.
Neemt wit Stijffel een pont, met een half pont Robolis,heel fijn gefto- ten en in 't water gedaen roet Ter- wenmeel, dat'er het water wat dick- achtig of wort, of wat vet maeckt. Het is wel niet nodig fbveelerhande recepten te fchrijven, maer om dies wille dat men alles niet en kan kry- gen, of by de hant en heeft, datmen wel fbuw wenfchen, fo kan men dan het beften kiefen, ende fich behel- pen met dat men beft en 't gereeft kan krygen. Ende als men fiet dat het met die eerfte Remedie niet wel wil helpen ? fomoet men het doen Bloet Laten, ende onder 't Bloet mengen een korfjen Semelen of Roggen- meel f ende laten 't dan ftaen drie uiren fonder eten,ende geven het dat dan te drinken ofte eten 5 fo het beft L $ wil. |
||||
|
170 Teevhgt ofte heylfame Remedien
wil, fo droog als het is/met het eert ofhetânder, 't zy een weynig Haver daer onder gedaen, of in een emmer met wat water te drinken gegeven, ende verder fo fijn die Poeders van Diapent of het Poeder Royae 1, die tulTchen beyde gegeven, mede goet omtegebruyken. Een ander yoor 't f elf de.
Neemt Alants- wortel, Gentiaene, Çarde-benedi&ie , Alfem , dit fa- men geftoten van elkseen loot, ge- kookt met een kanne Wijn, en in twee ryfen ingegeven, ende een reys aendeBuyck Gelaten, is feer goet. XLIX. CAPPITt.EL
Wanneer het Vet in 't Lijfgefmolten is •
4^1Oo wanneer als een Paerdtfoda-
*-* nig verhit is?dat het Vet in 't Lijf frnclt, is feer periculeus, wanteioor den
|
||||
|
voor de Taerden. 171
den brandt wort het Lichaem van
binnen over al heel Rauw, want het Vet fmelt over al,fo wel indeDarmen als daer buyten , de Vliefen van binnen verbranden, en fo komthet dan aende Longe of inde Lever, of dat noch het aider ecifte is, is het Middelfchot, ofhetNet, enfodat enigfins verbrant, zomoethetPaert fterven, daerom fo moet daer ten eerften , en met grote neerftighcyt opgelet worden, altoos ten eerften moeten die met kracht Gelaten wer- den, en wat veel Bloed af, omme den inwendigen brandt te benemen , ende dan met fachte middelen van binnen foeken te verkoelen. Als voor eerft , neemt een half halfjen Olye van Confolida, met een half- jen Olye van Olyve , een halfjen Raap Olye, met een muddetjen Bran-
|
||||
|
ij 2 TaevlugtofìeheylfameRemedien
Brande-wyn ingegeven , ende het Paerdt te drinken gegeven wat fxog- genmeel, met wat Honing, anders wat Mout gekoockt > dat water ge- nomen en daer wat Honing onder gedaen , is mede feer goet. Een ander Remedie. Neemt een muddetjen Olye van
Olyven , met een muddetjen Bran- de-wyn , met drie doyeren van Eye- ren, onder malkander geklopt, tot een Dranckjen, en ingegeven twe- wael daeghs, heeft'er veel en menig- mael geholpen. Noch een ander»
Neemt een muddetjen Raap Olye
en voor 2 ftuy vers Safferaen,met een halve kan goet en vers Bier, dat in- gegeven , en een van de verkoelde Clifterig ingefpuy t van achteren. |
|||||
|
Een
|
|||||
|
•voor deTaerdén. 175
Een ander "Voor 't fehe.
Neemi half-pint Oïy van Olyvc,
met 1 muddetjen Brandewijn, met 1 loot Veneetfchen Driakel, wel onder malkander gemengt ende in- gegeven, 3 dagen na malkander, heeft'er veel geholpen , maer men moetcontinueelijk Roggen ofGer- ften-meel met Honing laten drinken of anders goet Bier met Roggen- broodt gekruymelt onder malkan- der , en laten dat foo op eten j is me- de feer goet. Een ander.
Neemt 1 onc Schamonie , inge-
geven met 1 glas warm Bier, ende des anderen daegs 1 half-loot Rabar- ber , wederom met Bier en een wey- nig Oly van Amandelen, mede in- gegeven , is feer goet, en dikmaals geprobeertj en men moecaltijdt voe- ren |
|||||
|
1
|
|||||
|
174 Toevlugt ofte heylfame Remedien
ren Roggen-broodt, met Bier nat gemaekt, am te verkoelen. L. C A P P I T T E L.
AU een Taerdt Veeren ofte Vergift ge-
geten hadde. SOo neemt i onc Orvitaen, met i
pint Wijn ingegeven, en warm toe gedekt} en laten 't 3 uyren fon- der drinken. Een ander.
Neemt 1 halve-handt vol Wijn- ruyt, 1 halve-handt vol Lawas ,met 1 muddetjen Azijn en 1 muddetjen Lijnzaet-olye,tTamen tot eenDrank, de Krnyden kley n gehakt en tTamen ingegeven. ISLoch een ander.
Neemt 1 handt vol Saly, gekookt met 1 half-pint Soetemelk , ende ^an gekookt zijnde, foo moet daer in
|
||||
|
voor de Taerden. ij$
in gedaen werden i half-vierendeel
Boter, en laten't daer in fmelten, met een loot Suyker , met een half onc Sevenboom, fijn gefloten, dit t'famen ingegeven. Een ander.
Neemt i onc Veneetfchen Dria-
kel, met i half pint Oly van Oly ve ,
met i half je Brandewijn, onder mal-
■vkander gemengt, en dat ingegeven.
LI. C A P I T T E L.
Een Swam of Legen te verdryVen.
"Ij Efe Swamen komen aen de voor
~rf: Benen, boven aen de Wefels, moet mede geopent worden, en dan gebrant met een dik Knoop-yfer, fo lange dat die dicke Swam van bin- nen heel verbrandt is,- hoe harder gebrandt, hoe eerder genefen, cerft met Boter, tot dat de Wonde klaer is
|
||||
|
176 Toevlugt ofte heylfame Rcmedien
is, als dan met andere Heel-ialven genefen, gelijk andere Wonden. De- fe S wamen komen van 't leggen op de Hoef-yfers, of ook wel op de Ste- nen. Lil. CAPITTEL
Dich Hack te "VerdryVen. Die dicke Hacken, die men geme-
nelijk Schijt-hacken noemt, die komen de Paerden ordinaris van gefloten of geflagen, of dat die M~ ver agter uyt flaen ergens tegen aen, dathetkomttefwellen, endedatde Zenuwen van binnen beginnen te lecken , foo dat het vol Water komt; cndefoo langeais daer niet anders in en is, foo kan 't alleen met fmeren geholpen worden , maer het moet met den eerften gefchieden, of an- ders foo waft daer S wamig hart on- natuur- |
||||
|
•uoordeTâerden. ijj
tiatuyrlijk Vleis van binnen in ; als
datdaeringewaiïenis, foo wilt met fmeren felden vergaen, raaer aïs dan moethetgeopent worden,een kleyn gaetjen in de onderftc kant, agter aen, foo groot dat men daer een Vin- ger in kan fteken, en dan met een heet Yfer, daer aen het een einde een /eer dickenknopaenis, dat pas in \gat kan, endedan van binnen heel hart gebrant'fljn jhetYfer moet $of 4 mael heet gemaeckt wefen : fomtijdts komt daer goet uyt, gelijk Kuyt van Haring, dan moet het wel wat gebrant worden, maer niet fo hart ; cnde als het half genefen is, ende nog nietgenoegalnavenantgedunt, foo moet het nog eens gebrant worden, maer wagt de buy tenfte zy, dat de Huyt niet veel en brandt, om geen kale plek te houden. Ende als het M <hn |
||||
|
ï78 Toévhgt ofte heylfameUemedien
dan foo gebrandt is, foo moet men de Wonde eerft met Boter eenige dagen toe proppen, tot den brandt iiyt gevallen is, ende dan de Won- de geheelt met EgipOacum, of met Sop vanNagtfchaer daerin gefpuyt, of met een Veertjen daer in geftre- ken,en dan als het begint toe te gaen, dan wat Poeder daer op , dat het Vleys niet te hoog waft. Men moet de dicke Hacken eerft
proberen met fmeren. Neemt OJy Petere , met Oly van Lateribus , metOly van Nardus ; defe Oliën on- der malkander gedaen, daer alle da- gen mede gefmeert, ende of het ge- beurde dat het met dit fmeren niet woude genefen , dan moet het met de voorgaende brandinge geholpen worden. |
|||||
|
LUI. CAP-
|
|||||
|
voorde Taerâen. typ
LUI. CAPITTEL
Voor de Volle Rellen. DEfe Dolle Kollen is grote ver-
ftoppinge in de Herflenen , waer door de Herflenen fo fijn be- dwelmt?datdePaerden fijn puur offe dronken waren , ja vallen en tuy- melen op en neer, leggen fomtijts fodanig oflè al half doot waren, hec is wel een fware Siekte, die dan door een groote brandt ontftaet, die door de waeflem uythetLiçhaemvlieght na het Hooft, en de Herflenen ver- brandt , nochtens als meri daer wel mede omme gaet , fijn meeft alle cifrabel of geneefelijck, daer om fo is ten eerften nootfaekelijck?dat meo wat wel Bloedt aftreckt,en dan is het oock nootfakelijck, dat men het fel- ve, fo de tijt enigfins toclaet, het M 2 Paerdt |
||||
|
j 80 Toevlugt ofte heylfame ttemeâien
Paerdt konde inde Weyde krygen , principael des nachts , door dienfe geen bedomptheyt vande Stallen konnen verdragen, want het is my rnenigmael gebeurt dat ons onmoge- iijck was die inde Weyde te krygen, al fo die fchenen alhalfdoot te fijn , fo hebben wy die rnenigmael op hordens geieyt , en geileept totde Weyde, ende aldaer een paal inde Aerde geflagen, niet hoger als ge- lijcks de Aerde, meteen fterck touw vaft aende pael, en het ander aenden Hals , en lieten die dan fo leggen, en dan inde Neus-gaten gefpuyt een halfjen Wyn-afijn, met een half half- jen Olye van Oly ven, met een drag- ma fijn gefloten Peper,met een kleyn weynig gemalen Moftaert , dit in twee reyfen/s morgens en 's avonts in <3e Neusgaten gefpuy t,en doet Rog- ge- |
||||
|
voor de Taerden. i8r
gemeel in't water,en laet het daer vani
drinken, als nu het begint fijn fel ven
wat te rouwe of bedaren, en op te
ftaen, dan moet men dit navolgende
ingeven. Neemt een muddetjen
Afijn, met een half jen Ol y e van
Olyven , met een tinne lepel vol
Suyker, en dat ingegeven, en des
anderen daegs noch eens den felven
Dranck, alsmenfomtijtsfietdathet
noch mocht van noden fijn eenige
Drachten te maken, fo kan men wel
aen den Hals achter de Ooren een
worteltjen van Vijf-vinger kruyt
{leken., 't geen goede Dracht maekt;
ick hebber menige genefen fonder
Drachten, maerrnen moet die altijt
trachten om buy tens huys te krygen,
want de lucht helpt veel * ishetSo-
mer~dagh,dat het over dag te heet is,
Co moet men die over dagh op Stal
M 3 en
|
||||
|
i82 Toevlugtofte beylfame Remedien
en des nachts daer buy ten brengen, is daer noch meer van noden, io is het Diapent oock mede heel goet ingegeven, maereerftgekoocktmet Bier een onc daer van in een halve kanne Bier, ende dickwils wat inde Heus gefpuyt , gelijck hier voren gefeyt hebbe, endelaet het drinken Rogge-meel met Honing in't water gedaen. LIV. CAPPITTEL
Voor de Kjamp in de 'Benen.
TLTEt gebeurt veel tijdts dat de
■*- -*• Paerden de Kramp in de Benen krygen, principael in de agter Be- nen, ja dat dan de Paerdcn ioo ftijt blyven ftaen , dat het fchijnt niet mogelijk Ce zijn vandeplaets te kry- gen , men moet als dan ook forge dragen ? dat fy haer Benen niet bre- ken |
||||
|
voor de Taerden. l&j
ken in 't omkeren, alfoo het ligt
foucje konnen gebeuren , want fy konnen het fel ve Been daer deKramp in is niet meer , of foo min als een houte Been bewegen 5 daerom foo fai men eerft proberen om de minile moeyten, alfpo het ook veeltijdts gelukt ; neemt het Paerdt met fijn tween, aen elke zy van 't Hooft een» ende fetten het Paerdt met grote kragt agterwaerts , ende flaet hec met een Bollepees of meteen Stok voor 't Hooft, of voor de Borft, of voorde Benen, ende deur defe ge- weldige agterwaerts dringende for- ce, is het dikwils los geraekt, of anders foo dat niet kicken wilde, het welk felden beurt,als dan indeNoot- ftal gevoert , ende het qaaetBeen met eenTouna voren op genomen, ende het Tou over het Lijf vaft ge- M 4 maektj |
||||
|
ï 84 Toevlugtofìe heylfame Remedien
maekt, en laten het dan ioo met gro- te force fpririgen/t fai mede los wor- den , als dan het Been gefmeert met Terpentij n-oly , ende wat gewan- delt; ofalfoo wanneer men niet wel konde te regte komen , om los te krygen, ioo moet mendie brengen op een bergagtige plaets , als dan met gewelt agterwaerts dwingen , of te rug te gaen , is wel een vânde befte middelen, om los te krygen , fonder grote moeyten , maer men moet het met force doen agterwaerts gaen,.cn alfoo wordt het weer gebo- gen. ; LV. CAPITTEL
yborgefwoïle 'Benen, of ander fins-
XJEt gebeurdt veel tijdts dat een
•*■ ■*Paert gedagenof gefloten wert, ende dan daer eenige Gefwellen over bly ven,
|
||||
|
voor de Taerden. 18 ƒ
blyven, ende niet wel willen weg
gaen , foo neemt dan Litergerium Aureum, Robolus, ende Vitrioi, van elx even veel, kleyn geft'oten 5 ditgemengt met Honing ende Bran- dewijn , ende dan daer mede ge- fmeert. Voor GefweUen die oudt ende hardt ^jjn. NeemtQuikfilver gemengt ende
gedoodt met Terpentijn > doet daer onder fijne gefloten Litergerium ende Bolus, laet dit daer vijf of fes dagen op fitten , wanneer het dan daer af is, foo moet men het dan n op- wat fmeren met Reufel ende Quik- filver onder malkanderen gemengt tot een Salf, want dit doet diffol- verenende verfagten alle verouderde ende verharde Gefwellen. Nog Voöp een Ge (wel. Neemt Wijnmoer onder van 'e
M 5 vat |
||||
|
i86 Toevlugt of heylfame Remedien-
vat, het zy rode ofte witte , dog de rode is wel de befte, wanneer men die kan krygen 2 kannen, laec die foetjens koken, endedoet al roe- rende daer onder i pont Tarwe- meel, met 1 pont Honing, ende Se pont brnyne Zeep ; laet dit al roe- rende koken tot dat het bequaem is, gebruykt foo warm als het lyden kan, niaermen moet toe fien dat men niet en brandt. Foor't felve.
Neemt 1 half-pont Spaenfe-zeep,
fchrapt die heel fijn in een muddetje Brandewijn , klopt dit onder mal- kanderen in een pot tot een Salf, en- de dan gebruykt. Voort [elfde.
Neemt Koe-mift met oude Boter
ende Brandewijn, onder malkande- ren gemengt ende warm gemaekt,en daer op geleyt. ^oor |
||||
|
voor de <P derden. 187
Voor 't /elfde.
Neemt Lijnfaet-koeken gefloten 1 pont, Koggen-meel 2 pont, Bloe- men van Camille fijn gefloten, Ve- negriek ï loot geftoten , Robolus 1 loot, en 1 muddetjen Lijnzaet- oly, kookt dit tot een dicke Pap, met half kleyn Bier ende half Wijn- azijn, ende wel gekookt zijnde, legt't daar warm op. Voor gefwoHe 'Benen.
Neemt Kley-aerde, Zout, en Wijn-azijn, onder malkander ge- mengt tot een Pap, dan daer de Be- nen rontom mede beftreken , foo dik als 't daer op kan > en dat al dik- wils ververft, trekt kragtiguyt. ISlêg 1>oor ge fwofle Benen. Dewijl de Gefwellen heel diffe- rent zijn , ende dat men fommige met kleyne Remedien wel fouden dikwüs
|
||||
|
i88 Toevlugtofte bey!fame Remedien
dikwils konnen helpen , ende aen fommige Paerden wil men fomtijdts niet veel koften doen, dewijl men fomtijdts op plaetfe is daer men alles naer fijn contentement niet kan heb- ben : derhalven zijn hier toe veel- derhande Medicamenten, ende de- fe heel goet,- neemt i pont Ter- wen-meel, breekt dat met Wijn of Water in een ketel oftepottot een Pap ,daetdan daer nog onder i half- pont Bolus , met i pont Honing, laet hetfoetjens t'famen koken, doet dan daer nog by i half-pontfwarte Pek al roerende, tot dat het wel deur m alk anderen gekookt is, ende doet daer dan by i half-pont Terpentijn, 2 once Comijn, en 2 oneen Oly van Baeycn, 2 oneen Dealthea, 1 onc Draken-bloedt , 2 oneen Laurier* beffen, 2 oneen Venegriek, 2 on- een |
||||
|
voof de'Paerdett. i8<>
cetiLijnzaet-meel, met 1 onc Spijk-
oly, laet dit alles onder malkande- ren koken , ende men moet daer e- ven foo veel Wijn ofte Water by doen, dat het fijn behoorlijke dikte houdt, dit als een fchorfe daer op gefmeert, defe Medicamenten zijn wat kleefagtig ,• wanneer 'er dit dan eenige dagen op gelegen, ende fijn werkmeeft gedaen heeft, foo neemt wat Lamp-oly, enmaektdit warm, fmeert het dandaer mede, foo weykt het wederom los , en waft het dan met Pis. LVI CAPITTEL.
Voor Gedrukte Paerden , door Zadel
ofte ander 1uy%- ALfoo het veel tijdts komt te ge-
beuren,endedePaerdendie veel fubje&zijn, dat die werden gedrukt met
|
||||
|
f 9<b ïoevhgt ofte hèyìfkme Remedien
met de Zadel ofte andereTuygerij komende veel trjdts door onvoor- figtighey t. want als iemandc op reys gaet, foo dient daer voor eerft ende voor al forge gedragen , ende met voorfigtighey t daer op gelet te wer- den, ofte de Zadel wel op het Paerdt paft, het 2y die oudt ofte nieuw is, het welke het alderprincipaelftc is dat die Zadels voor op de Schoft niet komen te gronde te gaen , dewijl een Paerdt aldaer op hetalderminfte geen druckinge ofteecnige force ly- den kan , om dat aldaer die bewe- gende ac~lie continueelijk moet gaen , ende die plaetfe inetweynig Vleefch bedekt is j want ook die plaetfe aldaer met het Gebeente, en veelZenuwenjCnde Aderen te famen is aen malkanderen gebonden, foo dat die plaetfe feer weynig dekfel heb-
|
||||
|
voorde*Paerden. ipt
hebbéhde, d'alderminfte quetfiuge
niet kan verdragen; foo het dan ge- beurdt dat het op de Schoft wordt gedrukt', is het veel periculeufer als op andere plaetfen , die dan maer worden Vleefch-wonden genoemt, cndekonnen met veel minder moey» ten werden gecureert, als die gene daer wy eerft van hebben gefproken. Dit is dan dat ik voornamentlijk ra- de, wel op de Zadel te letten • by exempel als mert eerft op reysgaet, het Paerdtis dik en rondt, de Zadel is wel opgevult, maer de Paerden worden dunder ende verminderen, het Kuffen of het opvultfel vande Za- del pakt óp malkanderen , ende foo gaet als dan de Zadel te gronde: der- halve foo is dit de meefte voorfig- tigheyten konfte, gedurig daer op te letten ende daer naer te fien : foo> |
|||||
|
wan
|
|||||
|
iy% ToevZttgt ofheyljàme Remeàien
Wanneer men begint te bemerken dat het dan begint te facken, fo moet men daer datelijk Remedie toe fóe- ken, lomtijdts is 't op de weg , ofte op de reysjdat men geen Zadelmaker kan bekomen , foo moet men met Hooy , Gras ofte Stroo tuffen de Za- delboom ende het kliffen opvullen, foo als men fai oordelen van noden te zijn, ende lbo doende kan men hondertdiergelijke Accidenten voor komen, die anders (oude komen te gebeuren , ende waer door menig Paerdtwerdtbewaert, foo dat den Ruyter fijn voyagie met playfier kan cloen,- dit is alleen gefeytom fulks voor te komen ; maer wanneer als fulx gebeurt, foo moet het evenwel geremedieert werden , als volgt , want daer is een groot onderfcheydt tuffchen de Wonden,op de Ruggen- te |
||||
|
voor de Taerden. 193
te op de Ribbens, ofte op de Schort,
gelijk hier vooren is vernacit. Gedrukt óp de Schoft. Soö wanneer een Paerdt voor op de Schoft gedrnktendegefwollenis, ende men nog niet regt kan bemer- ken of het dienftig is geopent te wer- den of niet, foo lal men voor eerft daer op leggen dit volgende 5 neemt Brandewijn ende Oly van Olyven, van elxde helft, endedaer vanfoo veel quantitey t als 'er toe van noden fai zijn, naer dat het Gefwel groot oftekleynis, klopt dit ondermal- kanderen, meteenweynigRobolus daer onder , ende als het (èlvewel onder malkanderen is geroert ende geklopt, doet daer een deel Werks in, nat gemaekt , tot dat het deur nat is, legt het fèlvedaer heel dik en- de vet op met eenigdekfd, op dat N het
|
||||
|
194« Toevlugt ofìe bey lfame Remedien
hec daer wel op mag blyven leggen tot des anderen daegs, dan fai men beginnen te bemerken of het fai moe- ten werden geopent ofce niet, foo wanneer gy bemerkt dat het fai moe- ten werden geopent , foo het dan geopent is , is Jt nodig te fondéren wat holligheden daer onder zijn , ende dan kruyswijs geopent, foo ver als het onder het Vel gaet, fnijdt dan die vier hoeken heel glac af, foo ver het los is, op dat gy een vlacke Won- de meugt hebben , want die Won- den die foo op de Ruggeeenigehol- ligheden hebben, die zijn heel on- fèker, maer vlacke Wonden die zijn beft ende eerder tegenefen ; neemt dan fodanige Salve als hier voor die Wonden befchreven zijn, eerftvan de fafte, ende dan van die wat meer opdrogender zijn. Nu aengaende van
|
||||
|
voor de Taerden* ie??
van die andere Drukiels op de Rug-
gen ofte op deRibbens, foo die ook mede grote Gefwellen mogten heb- ben, gelijk het dikwilsgebeurt, die wat groot ende fwaer zijn , ende werden nog dikwils verdreven, fon* der fnyden, met eenige Pappen of- te Sai ven ,• foo is dan dikwilsmede heel goec gebmyktKoemift, Bran- dewijn en Boter, in een pot warm gemaekt, ende heet op die Gefwel- len geleyt, ook is heelgoeteenige andere Pappen, gelijk hier voorn van de Gefwellen gefchreven ftaetjdog indienfe moeten werden geopent, foo moet men mede als voorfeyt is, foeken om die felve te openen ,en die vlak te maken , fonder datter eenige caviteyten ofte holligheden mogen onder fchuy len, dat is de befte pra&ijccj die men daer in kan ge» ]S 2 bruy« |
||||
|
19 S Toevlugt ofte heylfame Reme dien
bruyken , ende is ook de zekerfte maniere, ende voorts de genefinge vorderen met Salven ofte Poeyers, endc met het uytwaflen van het Sap van groene Kruy den, endekonnen foo gemackelijk geheelt worden >als namentlijk Nagtfchaer ende Schel- kruyt, geftampt in een Vyfel, en^ de deur een Doek gedaen, ende dit volgende Poeyer , 't welke mede goetisdangebruykt. Neemt Steen- kalk met Honing, gemengt toteen Deeg, en dan in een Oven geleydt met het Broodt, laet het hart bac- ken, en dan fijn geftoten. LVII. C A P I T T E L.
iÇreupel inde 'Borji.
DE kreupelheyt inde Borft wordt
génoemtbydefommige Bouch- Jam , andere Bouchfwinde ; deie kreü-
|
||||
|
voor âeTaerden. 197
kreupelheyt kan komen aen de Paer-
den op verfcheydemanieren, eerft f 00 kan het gefchieden dat een Paert wordt gereden, ofte het loop t tegen een Pael ofte Boom , ende fijn fel ven heel hart komt te forceren j het is ende blijft kreupel, ende andere kry- gcn het dat fomtijdts de Zadelbomen vande Zadel fchieten , of glyen vry veel na vooren van 't Paerdt, als dan foo komt het Gewrigt van 't Schou- derblat heel hart tegen den Boom vande Zadel, ende werdt door het lang ryden, foo geforceert ende ver- hit, dat de Zenuwen opdrogen ende opkrimpen, andere konnenhet kry- gen in eenige Sloten, ofte met over eenige Sloten te Springen, andere werden van andere Paerden geflagen, defe alle gelijke een Accident te heb- ben , maer fommige krygen een op- N 3 dro-
|
||||
|
198 Toevlugt ofte heylfame Remedien
droginge aeri de Schouder-blaen , altemets aen eene zy, fomtijdts aen bey de zijden, foo wanneer men dat gewaer wordt, foo fai men die een weynigop een andere manier trace- ren , als wel die anderen , die men niet en kan Oen uytwendig,waer uyt dat het fpruyt. Ten eerften, dan voor die gene
daermendie verkrimpinge ofte ver- droginge bemerkt , fai men nemen een groot Gewigt, ofte een grote Steen , ofte een grote Kanon-kogel, ende het Paerdt op een zy neer ge- leyt zijnde, metdequadezyboven, £oq moet men dan foo hardt vr'y ven als het mogelijk is , hoe langer hoe meer ; {Jaet dan die plaets vol met Vlijm-flagen, fmeert dan dieplaetfe eenige dagen met een Salf, gemaekt vanDealthea, Popeljoen, enOly van
|
||||
|
voor de Taerden. 199
vanBayen, onder malkanderenge-
fmolten , ende warm daer op ge- fmeert ; ende wanneer 't een tijdt lang gêbruykt zijnde, niet en komt te veranderen , ofte men geen be- terschap verneemt, foo fai men ne- men 1 halfcpontBoter, met 1 once Spaenfche-vliegen , gekookt, en- de het Paerdt eerft het befte voor Been opgenomen met een Touw , de Voet met of aen de Knie vaft ge- bonden ,* ende laten '1 dan op het quade Been foo veel leringen ende lopen inde ronte , totdat het wac- ker fweet, het welk men noemt droog fwemmen, ende als het Paerdt dan foo warm gefprongen is, dan in de Borft Gelaten, ende dan met het Salfje van Boter ende Spaenfche- vliegen , heet ende warm mede ge- fmeert, maer hetfal heel hart trec- ici 4 ken |
||||
|
too Toevlugt ofheyïjame Remedien
kenendefwellen, ditraoet foolansf gewerden tot dat de vogrighcytdie vandeSalf komt, begint op te hou- den, dan afgewreven, ende weder op nieuw gefmeert, gelijk te voo- ren, dog men moet nogeenigeda- gen wat ftoven ISlog Voor iÇreufel inde föor/l,
Alfoo deie Kreupelhey t in de Borft zeer wonderlijk ende veel tijdts on- begrypelijkis, dewijl die plaets zeer dik is, waer door men qualijk we- ten kan of het fchort in de Zenuwen van binnen ofte van buyten, indien het fchort inde onderfte ende in wen- digftedeelen, foo is't niet mogelijk datd'alderbefte Salfven fodanigfou- den konnen penetreren totdegront toe, als fulx fouden konnen beho- ren , derhalven moet men daer toe op uope gebruvken de befte metho- ' . de, |
||||
|
voor de *Paerden. io i
de, derhalven alfoo die Quetfure
ende ooriakefoo different zijn, en- de men niet zeker weten kan hoe fulx is gekregen; fooishetnietquaet dat men die Drank in geeft, die voor de Vervange Paerden hier vooren gefchreven ftaet, ende dan mede wel hart inde Borft Gelaten, ende aen die zijde daer het kreupel is moet men midden in de Borft door het Vel een kleyn gaetje maken , ende fteken daer een Pijpje , ofte een ftuk van een Tabaks-pijp in, ende blafen de gehele Borft op, ende dit op geblafen zijnde, moet men daer in gieten wat Oly van Camille, Oly van Rofen ende van Confoli da, de- fe 3 Olyen gemaekt zijnde , ende daer wat in de Wonde gegoten, en- de laethetdaer al heet in lopen, en- de als het dan foo eenige dagen heeft N 5 ge- |
||||
|
% 02 Toevlugtùfte heylfame Remedie»
geftaen , fòo moet men aen de on- derfte kant een openinge maken, op dat de Materie mogte uyt lopen, an- ders foo trekt men ook wel 2 Haire Seledaer deur, al waer men oordeelt dat het van noden is, ende laten het foo de Matery 8 of 14 dagen uy t dra- gen ende afdrogen , ende de Voeten alle dagen met Koe-mift in flaen, om de Voeten te verkoelen. Nog een S al f Voor 't 'Bouchlam
Neemt Oly van Pieren, Oly van
Baeyen, Lijnzaet-oly, Spijk-oly, Terpentijn-oly , Petere-oly , Po- peljoen, Oly van Camille , hier mede 8 dagen gefmeert, ende dan daer naernog 8 dagen geftooft, met gekookte Stoof-kruyden , is ook mede heel goet dat men neemt ge- brande Hout-affe, die in Wijn-azijn gekookt is, ende daer mede dan ge- waffen. LVIII. |
||||
|
voor de Taerden. aoj
|
|||||
|
L V III. CAPITXEL
Voor Steen-gallen in de Voeten* H Et gebeurt veel tijdts dat de
Paerden kreupel zijn van Steen- galle-n, al hebbende Paerden goede Voeten , nogtans zijn die daer in verborgen , gelijk ik hondertmael gefienhebbe, dat al de Menfchen oordeelden het waer inde Borft ; de oorfaek waer uy t die fpruy ten is heel different, fommigc uyt dwank van de Yfers,andere uyt verbranc Bloedt, andere uyt de Natuur; daerom is't van noden als die Paerden kreupel zijn, dat men neerftig foekt, ende wanneer men die vint, moet men die tot de gront toe uy t werken, en- de gemackelijkdoenbeflaen; neemt dan bruyne Suy ker-kandy , en daer op geleyt , ende met een heet Y fer |
|||||
|
Ï04 Toevlttgt ofte heylfame Remedien
2 a 3 mael in gebrant, en dan weer verfagtmet Terpentijnen Raep-oly. LIX. C A P P I T T E L
Nog \>oor Steen-gallen. ALs de Steen-gallen wel uyt ge-
werkt werden tot de gront toe, ende dan verfcheyde dagen gefmeert met Terpentijn-oly, is mede goet om te verdoven, ende dan foo eeni- ge dagen daer mede gefmeert heb- bende , dan groen Was gefmolten, dat daer op gedaen , en laten het daer op fitten,- het gebeurt veel tij ts dat de Steen-gallen door Fenijn of door andere Quaetaerdigheyt cjua- men te fweren, het zy van onderen ofte vanboven ; dan is de befteraet ten eerften de Sool uyt te nemen , op dat de Voet lugtmogtekrygen, ende dan van boven daer eenige ope- niuge
|
||||
|
voor de Taerden. xo f
ningegemaekt hebbende, aldaer dan
op geleyc de Salf Egipfiacum met Werk , ende foo het niet genoeg wilde drogen, foo doetdaer wat ge- brande Aluynop. Nog Voor de Steen-gaUcn.
Men moet de Voeten wel dun uyt fnyen op de Steen-galle, ende dan bruyne Suyker-kandy met een heet Yfer daer op gebrant, een reys of drie als het beflagen wort, fy ver- dwynen. LX. CAPITTEL.
Voor Spijkers ofte Hagelen inde Voeten
getreen. TTEt gebeurt veel tijts dat de Paer-
•*- * den eenige Spijkers ofte Na- gels inde Voeten treen, het welke fomtijts van weynigbelang is, ende ook veel tijts grote, fware ende pe- ricu-
|
||||
|
2o6 Toevlugt ofte heylfiwte Remedien
riculeufe Accidenten mede fleeptj want als die Quetfure fomtijts wat diep in waren, was komen tequet- fen tot aen het Vleis, het welk het Beentje inde Voet komt te bedec- ken, ende heteynde vande Zenuwe befchermt, en als dat dan wort deur getrapt, foo komt ten eerften het Lede-water daer uyt lopen endefy- pelen , makende een onlydelyke pijn, dan foo moet ten aider eerften mede de Zool uyt genomen werden, ende indien de Wonde wat te veel komt in de Voet toe te fwellen , ge- lijk veel tijts ende ordinaris gebeurt, foo moet men ten eerften een kleyn ftukje Mercurium Suplimacum daer infteken, om daereenigeopeninge temaken, omdaerwatintekonnen gieten , ende foo haeft als gy een opening? dan hebt, neemt dan Oly van
|
||||
|
voor de <Paerden. 207
van Roien met een weynig Was, on-
der malkanderen gcfmolten , ende daer in gegoten, en een Pleyfter met Bafilic.um daer over heen geley t, en- de voort de Sool overal met Terpen- tijn beleyt, ende om den brantuyt te trecken , rontom de Voet dik Koe-miüV gebonden , cnde foo de Wonde haer dan niet wel wilde ftel- lentotbeterfchap, indien het quam te gebeuren dat het Zenuwe ofLe- de-water niet wel wilde ophouden, ioo ifler nog een nader Remedie ; neemt een weynig Katoen , maekt daer een Wiekje van nat in Terpen- tijn-oly, fteekt het van boven tot beneden in de Wonde} laet hetfbo wat dikjes boven op de Wonde ftaen, fteekthetdanin brant, laet dat als het gebrant heeft foo inde Wonde brandeisende dan watLamp- oly
|
||||
|
2o8 Toevlugtofte heylfame Remedien
oly daer ingegoten en boven op,ende het fai ftempen, ende wanneer de Wonde genegen was van boven toe te gaen, ende eng wierdc, loo moet men daer weer wac Mercurium op doen. LXI. C A P I T T E L,
Voorde Leeft. DE Leeft is een Accident , ko-
mende inde achter Benen van de Paerden, onder de Hack, ach- terop de Schenkel, fijnde een ciickte, een weynig bolachtig , maer niet heel facht ,'t welck de Paerden doet hinken, defe moet op defelve manier geholpen worden , gelijck hier vo- ren vande Overhoeve gefchreven ftaet, eerft met wat kloppen , en dan met wat hete Olye van Baeyen al fïedende daer op gedaen, men moet |
||||
|
voorde Taerâeri. 2öp
eerfì: daer wat flijm flagen in doen,
gelijck als'er vande Overhoeven ge- schreven fhet, want het is eerft een voehticheyt die daer komt uyt de Zenuwen , ende dat 'maeckt fijn fel ven daer hart als een callus, maer konnen alle alio verdreven worden, cnde genefen op de felfde manier , gelijck de Overhoeven. LXII CAPITTEL
Voor %à[pen aen de 'Benen.
|Efe Rafpen komen uyt haer
fel ven , en is een voehtighey t > gelijck een douw, dewelcke komt uytdouwen uyt de gewrichteen, Ço wel voor als achter aende Benen 9 ende defe voorfchreve vochtigheyc maeckt haer felvén gelijk als harde Roven , ende men kanfe met defe Salve genefen, Neemt oudt Speek O sefmol- |
||||
|
%t o Toevlügt ofte heylfame Remedien
gefmolten fachjen in een Panne op het Vyer, giet het dan op kout Wa- ter, laét het kout worden, ende dan het Water daer fchoon afgedaen , neemt dan een pontvan'tfelfde, en een harfpontBos-kruyt, met ione Spaeris-groen fijn gefloten , roert dit alles onder malkanderen hart met een Lepel, ofte met een Stamper in een Viyfel tot een Salf, ende hoe die Salf ouder is, hoedie beter is, ende als het daer mede gefmeert is , fo moet men het 4 of 5 dagen laten gaen fonder yet aen te doen , dan vallen de Roven af, endeals't weder droog is , noch eens, men fai het felden driemael doen , of het is genefèn. Voor 't f elf de. Neemt 1 onc Olye van Olyven 3 met een half onc Bloeme van Swavel, onder malkanderen gemaekttot een S alf-
|
||||
|
voor de 'Paerden. in
Salf jen, ende daer- alle 2 dagen eens
mede gefmeert , tot dat het gene- fenis. Voor 't f elfde.
Neemt een pont Verkens-reufel, die eerft gefmolten is ende dan 4 loot Quic'-filver , eerft wel gebroken , met Speeckfel in een kleen flesjen , ende dan gemengt onder malkande- ren , tot een Salfjen , men moet de Quicfilver met het Speeckfel wel breken, ende dan wel onder malkan- dere met den Reu fel mengen, dit iâ een goede Remedie. LXITI. CAPITTEL
Voor (Bloet pi/Jen.
COo wanneer een Paerdt ofte Beeft;
^ Bloet pift, hetweJckeveeltijts komt dat de Beeften fijn overvloedig van Bloet ? ofte dat het is gekomen O z doof |
||||
|
212 Toevïugt ofte heylfame Remedien
door grote force van lopen ofte ry- den , het zy dan gekomen door wat oorfaeck het mag fijn, het moet we- derom herftelt worden, fo moet men teneerften Laten in de Spoor-Ader aende Buy ck , wat veel Bloed af, en dan ingegeven als 'tvolght, neemt i loot Nardus-faet, ofte by gebreck van dien, neemt Saet van Sallery een half loot, endc Lawas-faet een half ïoot , ende een muddetje olye van Olyven , en een muddetjen Wyn, onder malkanderen gemengt, kout ingegeven, ende des anderen daegs noch eens Gelaten aen den Hals ofte aende Borft, ofte kookt wat Hoen- der-mift met Bier, geeft het Paerdt in, hetgeneeft, ofte anders Speek- wortel met Bier ingegeven. Noch om in te geien ds het "Pm noden is* Neemt Cremortarten ïonc3met i onc
|
||||
|
voordeTaerden, %\£
onc Olye van Oïyven, dit meteen
half pint Bier ingegeven. LXIV. CA.PPIT TEL.
Om {Bhet teftempen Van 't Laten o/Quet-
furen. \A T^Anneer het is van 'c Laten,
* * het zy aende Borft ofteaen- \
den Hals, ofte aendeBuyck, ofte anders waer het mag fijn , fteeckteen naelde ofcefpel dwars door deHuyt daer't Gelaten is, bewindthetmet een fijden, ofce een anderen draec, ofte met een Paerts hayr rontomme, laet het ftaen tot den anderen dag, doet het dan los. So wanneer het komt van Que cfuren , hetzy gehou- den ofte gefteken, ofte wat het fou- de mogen wefen, fo neemt Bovift ofte anders opgedroogt Duivels- broot,endedat inde Wonde gedaen, O 3 met |
||||
|
£i4 Toévlugt ofte heylfameRemedien
met een fterke comprefle daer op ge- bonden , het ftempt : ofte anders fo neemt Terwen-meel, ende dat met kraght inde Wonde geleyt , fo dik als men kan, ende dat met ftercke comprefie , en de bindinge daer in gehouden, isgoet • ofte neemt Bran- de-netelen gehackt, en in de Wonde geleyt , ftempt datelijck ; neemt Robolus inde Wonde gedaen, ende
dan met Werck daer op vaft gebon- den, maer als het fonder Bolus ge- gefchieden kan, is het beft, want Bo- lus maekt de Wonde brandig, fo dat men wel een dach ofte twee van doen heeft, eer dat men deWonden weder op haer ftel krijght, want na het gebriiyck van de Bolus , wille de Wonde nief wel dragen. |
|||||
|
LXV.
|
|||||
|
voor de Taerden.
LXV C A PP I T TEL.
Quetfure inde Mondt.
Et gebeurt veeltijts dat de Paer-
Lden enige Quetfuren inde Mont krygen, fommige vanQuetfen, an- dere van grote Vcnynigheyt, andere vande Water-kanker , defe boven- gefchreve fijn alle noch geneefelijck, ten eerften voor Quetfuren, neemt ende wafcht de Wonden met een weynighSout-water, endedrooght het felve dan wel uyt, neemt daer na Honingh, ende met een weynig Afijn gemenght, ende daer op ge- gefmeert, geneeft alle Wonden inde Mond y maer of het quam van eenige quade verrottinge, 'twelckmende Water-kanker noemt, fo moet men die plaetfe eerft wel hart laten vry- ven, met een Poeyer gemaekt van O 4 witte |
||||
|
? 16 Toevlugt ofte heylfame Remedien
witte gebrande Vitriool, ende ge- brande Aluyn onder malkanderen^ ende des daegs eens wacker gewre- ven -, ende daer naer de Mondt weer uyt gewaffchen met Afijn, en wat geftampte Knof-loock daer onder, ende dat dan met eenpopjeaeneen ftockje , ofte met een doeckje de Mondt fchoon uyt ge waflchen , ende dan de Mont met Honingh gefmeert, om te verfachten, dit enige dagen gedaen, geneeft, LXVI ÇAPPITTEL
Egels-Boeten.
|
||||||||||||
|
D
|
At fijn die gene, diefoftruffig
|
|||||||||||
|
over eynde ftaen, ende altijt
fo RappigendeMockigfijn, neemt ten eerden ende bindt daer op ver- fcheyde dagen wat MenfchenDrek, çnde dit gedaen fijnde , fo neemt |
||||||||||||
|
fcfe
|
||||||||||||
|
l
|
||||||||||||
|
voor de Taerden. zi 7
cnde Bindet dâer enige dagen wat
Speek op, ende alle dagen met Loge tot de gront toefchoon afgewaffchen, ende daer na met de groene Wondt Salf voorts genefen, dewelckehier voorn is gemei t, endefo dit niet ge- noechfaem mogtehelpen, foneemt i onc Cantharidcs ofte Spaenfe-vlie- gen, met een vierendeel Boter ge- kookt , ende daer mede gefraeert driemael, ende laet het dan gewor- den enige dagen, tot dat die Roven van felfs afvallen, ende dan voorts met die voorfchreven groene Salf genefen. LX VII CAPPITTEL
Hoorn Salf,
|
|||||||||||
|
D
|
|||||||||||
|
Aer worden Ordinaris veel
|
|||||||||||
|
Hoorn Salven gemaeckt van
verfcheyde foorten , ten eerften i^o O 5 is'c |
|||||||||||
|
■ziZ Toevlttgt ofte heylfame Remeâien
is 't een Sait' die feer geroemt wordt van veel menfchen , neemt Hars , Was , Terpenthijn , Peck , roet LijnfaetOlye gekoock tot een Salf. Een ander. Neemt een vierendeel pont Ver-
nis , een vierendeel Schapen Ongel, en een vierendeel Terpentijn , een vierendeel Teer , met een vieren- deel pont Boom Olye , dit onder malkanderen gefmolcen. Een ander. Neemt Honing, Teer, Lijnfaet
Olye en Was, onder malkanderen gefmolten tot een Salf. LXVIII.. C A P I TT E L.
Om Luyfèn te Verdryïen.
NEemt Tabak, kookt het met
Water , endenaerdat het ge- kookt is, doet het door een Doek, ende
|
||||
|
voor de Taerden. iiy
ende doet daer wat Arfenicum on-
der, ende waft het daer mede. Voor't felve. Neemt Ratte-kruyt i onc , ge- kookt met i kannen fchoon Water, en daer mede gekamt. Voor't [elfde. Neemt Spijk-oly ende fmeertdaer mede, of neemt Precipitaet i half- loot, Swavel 2 oneen , Reufcl 2 oneen, tot een Salf, LXIX. CAPPITTEL.
Van den Ouderdom.
|
|||||||||
|
D
|
|||||||||
|
En Ouderdom te kennen is al-
|
|||||||||
|
dus, als een Paert wort 2jaer
en een half, foo beginnen te witTe- len de 4 Tanden in 't midden, voor inde Mont, te weten, 2 onderen- de 2 boven , foo dat die 4 Tanden op fijn 3 jaren al gefchoten zijn, en |
|||||||||
|
zzò toevlugt ofte heylfame Remedien
al jonge Tanden inde plaetsj en dan op fijn 4Jaer wederom 4, te weten, aen elke zy van de nie we i onder en i boven 5 ende dan op fijn 5 jaernog eens de 4 lefte aen by de hoeken, aen elke zy 1 onder en 1 boven, foodat zijn dan de lefte die voor uyt de Mont zijn j ende dan op fijn 6 jaer dan zijn alle Tanden volwaffen , maer de hoeken nog wat heel; op het 7 jaer alle gelijk, maer op de hoek Tanden een kleynfwart plekje,- en op de 8 jaer zijnfe alle wit op de eyn- de, foo dat dan de zekerhey t gedaen ïs 3 ende dan verder moet men regu- leren aen de Cros-tanden ende ande- re particulariteyten naer elk fijn goet dunjsen, |
|||||
|
LXX.CAP'
|
|||||
|
voor de *Paérien, vu
|
|||||
|
L X X. CAPITTEL.
Voor àe Var ent.
DE Varent is ecn feer quaet Acci-
dent der Paerden, en komt op het Hooft, regt midden op, tuffen bey de Oren t ofte aen bey de zyden agter de Oren, en ook mede aen bey- de zyden op de Schoft, werpt het fijn felven op , met dicke Gefwek leu, heel fponfìeus , een wijltijt lank fijn felven foo vertoont hebben- de met foo een Gefwel, hetzyaen het Hooft ofte op de Schoft, 't welk daer na van felfs deur breekt, maer fonitijts moet het deur gedaen wer- den, en is dan volMatery., 't welk dan blyft dragen, gelijk een con ti- mide Fiftd. Dit Accident komt dan uyt een overtollige vogtigheyt, 't welk fpruy t uyt de Zenuwen P endc blyft
|
|||||
|
^^ 2 Toevlugt ofte heylfante Remedìen
blyftaldaer hangen op de Zenuwen, makende op die piaetfe een grote pu- trefare ende verrottinge inde Ze- nuwen , foo dat het fcherpe hete Water als dan foo bijtagtig is, dat de Zenuwen daer omtrent gelegen, de Zenuwen op de eeneof op de an- dere piaetfe komt te bederven ende te verrotten, en dewijl de Zenuwen van taeyeende fterkenaert zijn , fo en kan het bedorve van hetgefonde niet fepareren, foo komt dat dit on- gemak de Varen t altijt niet op een manier en wort gecureert, want het is een geheel andere faek als men in tijtdaer in vóörfiet, eerhetquaet- aerdige alreets tot inde Zenuwen is geavanceert, ofte dat men van te vooren dit quaetkomt te ftutten, eer dat het foo ver komt, derhalven foo zijn de Medicamenten different , want
|
||||
|
voor de Toerden. 22$
want foo lang het fijnfelve nog in de
Zenuwen niet heeft ingewickelt/oo kan het nog geholpen worden , met PoeyersendeDranken, om dieo'p- gefwolle bolligheyt ende vogtig- heyt wederom in te drogen, gelijk wv hierfullen tonen , maer wanneer het foo ver is, gelijk wy hier gefeyt hebben, foo kan het met die eerfte niet geholpen werden, al had men de befte Medicamenten en kennifle van de gehele werelt; hierom komt hetdatter menig bedrogen wert, dat fy feggen gekent te hebben , die alle defc gebreken konde helpen met Dranken, fonder met Handen daer aen te werken, .maer fy zijn ver be- drogen geweeft ; wel fommige maer niet alle , want ik hebbe daer veel exempelen by myn voorgaendeMee- fters van geilen, de eerfte Remedie hier
|
||||
|
'224, Toevlugt of heylfame Remedien
hier voor dan is, wel Bloet te Laten, en dan genomen wit Vitriol 2 oneen, en.de 2 oneen Eleboris albi & Jngri, ofte fwarte en witte Nies-wortel, met 2 oneen Soet-hout, dit famen ineenLinne Sakjegenaeyt, endein een Tobbe met Water geleyt, en» dedaer van laten drinken 10 dagen lankr ende als het Water afgedron- kenis, wederom ander daer op ge- goten. Voor de Varent.
Naer dat dit voorfchreve alfoo gedaen is, ende alles is gedronken , ende nogtans geen veranderinge vin- dende, fai men defen Drank inge- ven ; neemt gemalen Pock-hout 1 onc, 1 onc Sevenboom, met i onc Creeften-ogen famen gekoockt, met twee kanne kleyn Bier, dit in drie delen gedeelt zijnde, ende dat drie dagen
|
||||
|
voor de Taerden, 2,25*
dagen naer den anderen ingegeven,
ende ibo wanneer men dan fiet ? dat alledefe Medicamenten niet en hel- pen , foo moet men vaft befluyten dat'er enige haperinge aen de Zenu- wen moet weien, dan moet'er naer de oorfaeckvandit Accident gefogt werden, 't zy dan door Corrof yyen, Snyden ofte Branden met hete Yfers^. ende dan foo ver komende, dat meri dan de rechte Fondamentele oorfaek komt te on.tdecken, "'t welk gemeen- lijk inde Zenuwen,ofte fomtijits wel in 't Been komt te gefchieden, foo het dan inde Zenuwen is ? foo moet men het doode van het levende affnyden, ende die plaets met een. Brandinge van een heet Yfer , een weynig te fchroeyen ? op dat het niet verder mochr'e voort kniypen, want het Branden dan beter is alsheÊ £? fnyden |
||||
|
2 2 6 Toevlttght ofte heylfame Remediers
Snyden ofte Corrolyven, ende fai beter fepareren, maer wat het Vleis belanght om de eerfte opening te maeken, moet Gecorrofijft werden,- ende moet op foodanig een manier gedaen werden , neemt ende opent de plaetsdaergy wilcfoekenmet een Infiniment, het zy met een Lancet ofte Corrofïjf, die weg in, daer gy wefen wilt, ende neemt dan Mercu- ri urn Suplimaet , de grote als een Knickeiyerifteeckthetfo diep alsgy foeckt te wefen, laet het daer 2 a 5 daegen in fitten ; tot dat hetvan*t felfs los wert, is het dannochniet groot ofte diep genoegh, doet het foo lang tot dat gyopeninge genoeg hebt , ende daer nae als gy op de gront klaer zijt,dan de Wondegene- ièn met wieken, eerft van Bafilicum> ende daer naemetEgipfiacum , ofte andere
|
||||
|
voor àe cPaerden. 227
andere goede heel Salven, ofte Poe-
yers, gelijck men in andere Wonde gewent is te doen,- men neemt dan oockwel 1 loot witte Vitriool, mee een half pint Wyn , laet 't daer in fmelten, ende bet \ daer mede, ende dan Terwen-meel inde Wond ge- ftroy t, op defe manier fijnder vele geholpen. LXXI CAPPITTEL.
%emedïe ïoor Spatten aen de <Benen
der Taerden. TATAt aengaet de Spatten aen
* y de Paerden 2yn tweederley 5 de eene foorte w orde genaemt Been- fpat, of foo fommige feggen Koe- fpat, dewelcke zyn hart en droog, gelijck een Been 5 hier van zyn di- vergè opinie, hoe ende uyt wat oor- fake die aen de Benen komen : hier P 2 van |
||||
|
2 28 Toevlugt of le heylf&me Remedien
van kan anders geen reden gegeven worden, alsdatwyby experientie hebben bevonden en gefien Veulens of jonge Paerden, nocH fuygende by de Moeder, hebbende fommige aen een Been, fommige aenbey de Benen , foo je eerft uyt dieNatuir andere geGen die het gekregen heb- ben met grote force, met lopen en fpringen, die het al mede daervan gekregen hebben ; foo dat die Acci- denten foo wel komen uyt de Naruïr als uyt grote force,daerom foo moet men wel forge dragen als men wil jonge Paerden aenfocken, dat men moet toe Oen dat de ouden daer niet mede befmet zyn, want het erft o- ver, ende het is een Accickat dat alle Paerden die het hebben , zijn veel minder waert, al fchoon dat die noch niet en hincken of krepel gaen ,
|
||||
|
voor de *Pder aen. xip
gaen, maer men moet het altijt ver-
wachten , en Telden beurt het of het quaet volgtdaer van. Die ander foorte van Spatten zyn
fagt en weekachtigh, ende worden genaemtBloet-fpatten : de oorfake van defe is almedeveeltijdtsuytde Natuir ; want al de Paerden die foo bolachtigh 2yn van Benen, hebben de meefte noot daer van ^ ende dan fomtijts met hart lopen of fpringen en met grote force kan 't al mede ge- fchieden dat die Zenuwen daervan borften , en de uytpuy linge maken ; gelijckmedede Boffen indeKnien, of Ellebogen achter aen de Benen, die gemeenleek al op defel ve manie- re komt , als die fagte Spatten doen, ordinaris evenwel door grote fatigen of ge welt, als mede Gallen onder aen de Benen > foo wel achter als P 3 voorj |
|||||
|
i
|
|||||
|
330 Toevlugt ofte heyïfame Remedien
voor ■ is al mede het felve natuyr- lijcke Accident, en komt mede al- foo als dievoorgaende, gelijckwy gefeyt hebben van de Boffen en Spatten; foo dat alhetgenegoctis voor diefagteSpatten, endiefagte Boffen en Gallen is al even eens, als mede de dicke Hacken achter aen de Benen , die men Scheyt-hacken noemt. Remedie Voor harde Spatten.
Neemt i onc Eforbium , i onc Cantarides, met i onc Oly vanBay- laury, met i loot Maegde wafch, rnet i loot Hars ; dit onder malkan- der gelmolten tot een Salf, defe Salf daer op geftreken, foo dick als men met een warm Mes of meteen ander plat Spaentjen daer op kan ftryken, ende dan een heet Yfer daer tegen gehonden, dathet heet wort, en
|
||||
|
voorde Taerden. 331
en laten 'tdaer 00 fitten, endesan-
deren daegs wederom hetfeive, tot a a 5 dagen lanck, maer men moet eerft het Hair gladt afTnyden, op dat het daer des te beter op kan bi y ven fitten ; dit dan 4 of 5 dagen zynde, dan die plaets alle dagen gewalTchcn met Brandewijn ? tot dat het weder- om vanbuytengeneTenis, endedan noch 8 dagen geTmeertmetTraen : of het dan gebeurde dathetHincken noch niet wilde over gaen , ibo is dan die lefte Remedie meteen plat Yfertjenop fijn kant gebrandt, eli- de dan gebrandt zynde, Peck ge- Tmolten , en fiedent heet daer op gedaen, met een weynigh Werck daer boven over, Jaet dit daer Too lange op leggen tot het daer van felfs afvalt. Defe voorfz Remedien zvn mede goet voor Over-hoeven , en P 4 kon- |
||||
|
î32 Toevlugt ofte heylfamë Remedien
konnen met defe voorfz Remedien genefen worden. Voor fagte Spatten, 'Boffen-, Gal-
len en bcheyt-hacken. Defe voorfz Accidenten zyn van cene ende feive nature/t is een vocli- tigheydt die haer oorfpronck heeft uyt de Zenuwen. Omme defe dan te genefen, gelijck ick honderden gedaen hebbe ,foo is dan het geraet- faemfte dat men dan ecrft gebruyckt de lichte of oirboorfte Medicamen- ten die wel genefen, en geen Hair befchadigen ; maer om dieswillcdat defe Accidenten fomtijdts watout- achtigh of lange gehadt zyn , foo willen fommige wel wat eerder weg gaen als de andere, foo dat men wel wat langer moet continueeren, en- de met goet oordeel gebruyeken , $en eene wat heter al s den andere, |
||||
|
voor de<P derden, 223
al naer goetdunken, en naer de fa-
ke vereift. Neemt Traen van een Walvis 4
oneen, met de Handt vet gefmeert, ende hart ingewreven, tot dat de Handt heet wordt > ende dan een heet Yfer daer tegen gehouden, en- de laten 't heel warm indrogen en uytbranden ; dit een tijdt Ianck ge-* daenzynde, ende foo het niet wil- de beteren, foo fai men konnen ne- men noeh defe naerfchreve, hoe wel hier wel tien van beteren , eer men 'er een contrary vindt. Noch een ander y oor 't felve.
Neemt Oly Petere , Oly van
Tichelen, ofOly vanAerden, van elksionc, Oly van Nardus 1 loot, Spijck-oly 1 loot, defe Olyen on- der malkander gemengt, ende daer mede alle dagen heel heet gewreven, P 5 ' is |
||||
|
23 4* Toevlugi ofte heylfame Remedien
is heel goet en probatum ; maer wel verftaende 't is altijdt nodigh die Spat-adêr gekort ofuytgehaelt, op dat die vloeyinge van boven dan in de Benen vallen mochten, foo een weynigh belet worden, om de Be- nen wat droger te houden, foo dat men met defe voorfz kan helpen Bof- fen, Spatten en Gallen. Een ander "poer 't felve.
Neemt i onc Spaenfe Vliegen , heel fijn gefloten, met i half-vie- rendeel Boter gekookt , en daer verfcheyde dagen gefmeett, hetzy Gallen, Boffen of Spatten, isme- de heel goet , ende ten quaetften komende dat al 't voorfz niet wel wilde lucken, gelijck felden beurt, foo moet men dan defe voorfz Re- medie doen, die voor de droge Spat- ten gefchreven ftaen,- dat zyn de 1 effe Re-
|
||||
|
voorde Taerderì. %if
Remedien > of ten waer dat men die
noch wilde branden, het welck fom- tijdtsnoch eenigfints goetis, maer het is niet feer aengenaem, om dies- wil dat het foo eenige Lidtteyckens nalaet : daerom foo moet men met de andere Remedien neerftigh ver- volgen , want die maken de Benen niet ongefien, ende het fai van tien oftwintigh geen twee mankeren , fonder branden, met die Olyen te fmeren. Wat aengaetdeScheyt-hacken, gelijck
wy boven gefeyt hebben, genefen wel veel- maels met fmeren, maer wy hebben oock veelmaels gefien dat die Hacken waren van binnen door eenige forceringe foo gekneuft, dat wy die moeiten openen, ende hebben daer dickwils hele ftucken doot Vleys uyt- gehaelt, oockfomtijtsals Kuyt van Haring, ende als wanneer dat alfoo is, foo is 't on- mogelijck met fmeren tcverdryven ;; ende defe zyn dan die gene die men moet een |
||||
|
2,3 6 Toevkgt ofte heylfame Remedien
fdeyn gaetje maecken aen de onderfte kant, óp dat als dan het Lidtteycken des te min- der kan gcfien worden, ende 't is dan mede feer dienftigh als het geopent is, dat men als dan een gloeyent heet Yfer ; te weten voor met een knopjen, om van binnen wat doot te branden , des te beter fai 't dun worden, ende dat te eerder fai 't gencfen. LXXir, CA P P I T T E L.
Voorgehorjle Zenuwen.
|
||||||||||
|
D
|
Aer en is bykans niet veel on-
|
|||||||||
|
derfcheyt tufïchen die Spatten
ende dcfe geborfte Zenuwen, ende dacr en is bykans niet een Accident dat een Paert foo fubje&is als deie, principael die gene die eenige grote fatigen moeten doen } dcfe komen meeftaen de voor Benen > ook wel fomtijjts agter aen de agter Benen, fomtijts aen een , foni tij ts aen alle beyde5
|
||||||||||
|
5!
|
||||||
|
'uooràe'P derden. 237
beyde , het is een dikte boven de
Voet, regt op de Zenuwen ; dcfe kan men helpen als volgt. "Neemt OlyevanBayen4oncen, fwrartPek 4oncen,Lijdzaet-oly 2 oneen,Oly Petere 2 oneen ; defe voorfz alle on- der malkander in een potficdent heet gemaekt, ende dat rneteenWolle Quasje daer op geftrekn, te weten, op alle bey de zijden van de Zenu- wen 3 of 4 dagen na malkander, en- de dan eenige dagen op gehouden, als dan wat Boter gcfmol ten met Oly van Oly ven daer op gefrneert,oro al- le Roven ofte de voorgaende Salf wederom afte krygen, of met Zeep- water af gewalTchen, ende dan we- derom als de voorgaenden 3 dagen weer heet gefmeert,ende dan al weer eenige dagen gewaffchen, endefoo tot driemael. Pefe Remedie is me- |
||||||
|
,
|
||||||
|
23 8 Toevlugt ofte heyljame Remedien
de goet voor Spatten en Gallen , die wat veroudert ofte verwydert zijn. LXXI1I. CAPPITTEL.
Waerfcbouwinge.
N'Ademael dat alle Paerden niet
en zijn al even jonk, nog even out, nog even groot,nog even kleyn, als mede daer zijn fominige die heel teer zijn } gelijck fommige Barba- riche Paerden , als mede fommige Engelfche,aïs mede fommige Spaen- iche Paerden, foo dat men moet we- ten dat die jonge, of heel kleyne , of die heel delicate en tere Paerden > die moet men dan al na advenant die Medicamenten prepareren , want alle defe Medicamenten die in dit Boek zijn genielt, zijn op fodanige form of voor een middelbaer Paerdt, van grote, ftarkte of van eenbequa- men
|
||||
|
ii oor àe Taerden. 239
men ouderdom ; foo men dan heeft
feer jonge Paerden, offeerkleyne, of feer ou^te, foo moet men een wey- nig minder geven,naer goet dunken. LXXIV. CAPPITTEL
Om Wratten te yerdrj/Ven.
Aer fijn fomtijts veel Paeiden |
||||||
|
'mede gequelt die Wratten kry-
gen , fommige aen 't Hooft, ande- ren aen den Buy k? oock wel aen de Benen 5 als nu defe Wratten komen met fuiken fatfoen dat men die met een Draec kan vatten , en die dan digt toe gebonden ? ende dan alle dagen al wat harder gebonden ? foo vallen die eyndelijk af j ende fo wan- neer dat de Wratten mogten komen te groeyen foo plat en breet, gelijk veeltijts gebeurt, foo kan men die weg
|
||||||
|
240 Toevlugt ofte heylfame Remeâieft
weg brengen met Oly van Vitriol} daer op gedaen, en alle daganeen weynig af gefnedcn y cnde al weer wat op gedaen, tot foo lange dat het al te famen af gebeten is } foo diep als men wil, maer men moet het wat fubtijl gebruyken , het foude anders meer af eten als van noden is ; op die felve manier kan menmetStark-wa- ter ook foo doen, als men daer regt en wel op let, foo kan men die alle met goet gemak wreg brengen. Nota. Op defelve manier kan men alle
Wrattenen Puyflen vande MokofStinck- benen verdryven , als men de Knobbels eerft met een Mes affny t, ende dan met dé voorfz Oly van Vitriol vervolgens ais bo- ven gefey t is, gebruykt, porbatum e ft. |
|||||
|
LXXVCAP*
|
|||||
|
•voorde Taerden* 241
LXXV CAP'PITTEL
Fo»r Kanker in de Voeten der (Paerden. Dit Accident is een vande grootfte qua-
len die een Paert foudent konnen over komen, dieook meeft by alle Meefters on- geneeflijk worden gehouden, maer nu heb ik nog weynig tijdts geleden een fodanige Remedie gevonden, waer mede ick'er veel mede gentrien hebbe, als volgt. Voor eerfl: foo moet mende Voeten die
oude Hoorn foo fchoon uy t fnyden, tot het leven toe , ende die Kankeragtige plaets rot de gront toe fchoon maeken , ende die dan alfoo fchoon zijnde , neemt dan Oly van Vitriol, met een weynig Steen-kalfc daer onder gemengt , ende dat dunnetjes daerop geftreken , ende dan met Werck daer op geleyt, ende een Lere Lap onder hen Yfer geleyt , ende dat dan foo gecontinu- eert, foo lange dat men fiet dathetgeae- fenis, men moet het foo met verftantge- bruyken, na dat men fiet dat 'c van noden is, te weten, of men veel Kalk daer onder moet doen ofte niet, want dat kan men aen 't Q, Acci-
|
||||
|
24* Toevlugt ofte heylfame Remeâien
Accident gewaer worden, waer naer 't beft wil luyfteren , fomtijts wat minder Kalk, fomtijts wat meerder , naer goetdunken. Dit is een onfeylbare Remedie , by myn onlangs uytgevonden, ende bymynfelver geprobeert. Om een Taerdt een "Wit teyken of een Kol
te maken voor 't Looft. Neemt eerft een Tinne-lepel volSteen- kalk, ende gemengt met 6 Tinne-lepels vol Regenwater , ende die plaets nat ge- maekt daer het teiken wefen moet, dit dan gedaen zijnde , foo neemt een Schoenma- kers Elft , ende fteekt het door de Huyt van 't Paert fijn Voorhooft, in de midden daer hét teyken vvefen moet, pas in en weer uyt, ende dit dan deur gefteken zijnde, trekt die Elft weer daer uyt, ende fteekt als dan eenYfer Priemtje weer in defelve plaets, ende dit dan foo gedaen zijnde , neemt dan een vaft gedraeyden Draet, of een Toutjen, foo dik als een Schoenmakers Pekdraet, maer vaft gedraeyt, wel twee vaerh lank, ende die van eynden aen daer om gewon- den, foo vaft als men kan, foo dat het foo breet bewondenis als men het teyken heb- ben |
||||
|
•vtwr de Taerden. 243
ben wil, ende laten het dan foo vaft voor 't
Hooft fitten ,♦ ende dit foogedaenzijnde, laet als dan het Paerdt watryden totdat het fweet, ende dan op Stal gefet, ende laten hetfelve 24uyren ftaen , ende dan Weder- om afgedaen, en die Priem daer uy tgetroc- ken, en die plaets met een platte Handt neer gedout, en daer na heel vet met Var- kens Reufel gefmeert, ende foo van felfs la- ten geworden, fonder daer iets meer aen te doen, want daer metter tijdt een Roof af- valt, envanfelfsweer wit Hair inde plaets. komt, maer men moet wel agt nemen met den eerften als men het daer op gedaen heeft dat het niet en wort afgefchuurt, of daer van gefloten. LXXVI C A P P I T T EL.
Tekenen Van een wel cemaekt ende deugd-
faem 'Paerdt. DAt heeft een kleyti en mager
Hooft. GioteOgen, en fterk van gefigt. Kleyne fterke Oren. Lange Manen. Een grote Mont, Q 2 en |
||||
|
244« Toevlugtofteheylfame Remédient Sec
en dunne Lippen. Boven de Ogen vol. GroteNeufgaten. Een lan- ge dicke Hals. Wel befneden van Kaken. Een ftarke Borlt. Hoog van voor Benen, en kort van agter. Hoog van Schoft. Regtvan Rugge. Grote platte Ribbens. Breet van Kruys en wel geklooft. Dik van Buyk en wel gefonken. Vol van Heupen. WelaenGeribt. Breet en dik van Billen,ende welGebroekt. De Staertvan agterenvaft gefloten» Platte Schenkels. Glatende effen op de Spatten. Een lange Staert. S warte Hoeven. Kort gejun&uyrt van Koten. FINIS.
|
|||||
|
Ver-
|
|||||
|
Fol. 24?
Verfcheyd^ Remedien voor KOE-BEESTEN
E N
O S S E N.
I. CAPITTEL
Foor Siche en Kranke Kje-beejlen. Ls een Koe-beeft heel Krank
is, foo fai men nemen Al- fem, Mater, Neipe, Juf- frons-mark, van elx een bant vol, met 3 Worteltjes van fwarte Nies- wortel of Vier-kruyt , al te famen kleyn gehakt, met wat Zout, met 1 half-pont Boter , dit onder mal- kander gemengt, ende als Pillen of Ballen in den Hals gefteken, om deur te fwelgen , en een half-pint Wijn |
||||
|
2^6 Toevlugt ofte heylfame Remedien
daer op gegoten , ende foo laten flaen tot des anderen daegs, ende indien het niet ras verandert , foo moet men Ader-laten en Kroppen. Een ander Voor 'tjelfde. Neemt Huys-look , ende ftoot
dat met Zout, met ander-half Bier- glas vol Sop van 't KruytvanNagt- ichaer , i Glas vol Azijn , met i verfche Hoender-Eyereri, ditfamen ingegeven. Alt de föeeften niet willen eten.
Soo moet men koken Bier, met
Roggen broot, met wat Boter daer ingédaen , en dat ingegeven om te verfterkcn. II. C A P I T T E L.
Voor een 'Beeft dat het Lijf [welt.
NEemtiloot Nardus-zaet, met
i half-loot Foelie, i half-loot Note-
|
||||
|
voer Koe-èeeften. 247,
Note-mufcaet , dit famen gefoden
met 1 kannegoetBier, ende als het gefoden is nog 1 verfcheEyerendaer in gedaen, en dan ingegeven, maer Koeyen die Kalf dragen fouden het niet wel konnen verdragen, fonder aen't Jongfchade te lyden» III. C A P I T T E L.
Voor een'Beeft dat ~\?eeli\vg.en Hoeft.
"^TEemt 1 Hant vol Honts-draf,
-L Miiet 1 half-loot Nardus-zaet , met 1 Hant vol Byvoet, heel kley-n gefloten , t'famen met 1 Hant vol Zout gefoden} met 1 kanne out Bier of Wijn , ende dat in 2 reyfen in- gegeven, NogeenVoordelÇfiçt ofte Hoeft.
Neemt Hontf-drafi loot, Schel- kruyt 1 loot, Peper-wortel 1 loot, dat gekookt met 1 kan Bier, en inge- geven. C^ 4 Een |
||||
|
^8 Ttevlugt of heylfame Reme dien
Een ander. Neemt Dfopfoethout i onc,met i half-vierendeel Rafyiien, meteen half-vierendeel Vygen , dit te famen gekookt met 2 kanne Bier, endeals het gekookt is, daer ondergedaen i muddetjen Oly van Olyven, met i onc oude Boter, dit in tvvecn of in drien gedeelt, en dan in 3 reyfen 3 dagen na malkander ingegeven , endeeens laten bloeden. IV. CAPPïTTEL.
VoorgefivoSen EtlerofklóVeninde Spenen.
NEemt, indien het een hart Ge-
fwel is aen de Eller, foo fai men het eerft fmeren om ryp te maken , met een Salfje, gemaektvan Reufel, Dia!chea en Popeljoen, t Tarnen ge- imolcen, ende als men dan flet dat het eenigfins ryp wort, dan fai men het
|
||||
|
voor Koe-beefïen. 2,45»
het wel openen, en wijt genoeg, en-
de indien het weder mogtegeneren, ende't wildedan niet fagt worden, dan fai men fmeren met dit navol- gende Salfje 3 neemtOly van Bayen, metPopeljoen, metOly van Kamil- le , Oly van Rofen , en een wey- nigKanfer, met een weynig Spijk- oly, met een weynig Oly van Lijn- zaet en een weynig Wafch, onder malkander gefmolten, en daer me- de gefmeert, van elx even veel, 2 maeldes daegs gefmeert, ende dan alle 4 of f dagen eens met Zeep ge- fmeert, en laten dat daer eennagt op fitten , ende des morgens weer afgewaffchen, ende daer na droog zijnde , al weer gefmeert, alfoo vergaet het al weer fqo van langfamer hant. Q^ j V CAP-
|
|||
|
2 fa Tosvlugt ofte heylfame Remedien
V CAPPITTEL.
Waerfchouwinge.
DAer en isindewereltgeendink
foo nootfakelijk als het Bloet Laten voor de Beeften, tweeraael ten minften in 't jaer, wantuytdenover- vloet van 't Bloet komen veel gebre- ken der Beeften, want men kan het ligtelijk afmeten, ende de reden ful- len 't ons doen geloven , wy weten als dat die Paerden , ja Menfchcn ende verfcheyde andere Dieren,deur grote fatigen ofte arbeyt dikwils fwetenofde Natuur verwarmen , waer mede dat fy de Natuur te hulp komen, waer door het Bloet fig fel- ven komt te fuyveren ; ende door dien alle de Beeften door goet of quaet eten of vocragie haer fel ven fo- danig voeden , is de voeragie goet |
||||
|
tiûor Koe-betf en. %$ i
foo vergaren die een grote abondan-
tie van goet Bloet, het welk haer almede door grote abondan rie fcha- delijkis, als ook het quaet voer dat haer qualijk bekomt, daerom (óo is 't nootfakelijk dikwils te Ader- laten , waer mede men veel ongeval- len en Siektens kan voor komen, fo dat het die gene foo nootfakelijk is die goet Bloet hebben, als de andere. VI CAP PITTE L.
Voor 't Longe-Vuw.
NEemt Boontjes Hool-wortel ,
Bakelaer , Rabarber , Colo- quintj vanelxi onc, Eleberisalby of witte Nijs-wortel i half-loot , VeneetfchenDriakeli onc, Gentia- ne i loot 3 datfamen gekookt met 4 kanneBier, wel toe gedekt, en la- ten het foo lang koken tot dat de derde-
|
||||
|
2^2 Toevlugt ofte heylfameRem&dien
derde-part verfoden is, endedatin 3 reyfen ingegeven, te weten, de eerftereysdes morgens,endehet t we- de des avonts, ende het derde des anderen daegs 'smorgens, ende dan Gelaten ende gekropt. Een ander "Voor 't Lon^e-imyr.
Neemt i half-pint Oly van Oly-
ven, met i muddetjen Brandewijn, met i loot Metrydaet, met i loot Veneetfchen Dryakel, en dat ingege- ven , als mede dan Laten en kroppen. Eenander Voor 't Longe-ïuyr. Neemt Nardus-zaet i onc , Se-
ven-boom i oneen, onder malkan- der geftoten tot Poeyer, ende ge- kookt met i kanneBier, tot dat de derde-part verkookt is, en dan daer nog onder gedaen een half-loot Boks-bloet, met 3 ftuyv. Safferaen, en dan met malkander ingegeven. Een
|
||||
|
voor Kûè-beeftefa 25-5
Ben ander Voor 't Longe-Vuyr.
Neemt Wijn-azijn 1 muddetjen, ï half-pint Raép-oly , met nog 1 lootSchel-kruyt, 1 loot Wrjn-ruyt, Eleberis 1 Ocker-noot fehelp vol, tTamen gefloten met 1 bolletje Knof-look,met 1 half-pont Honingj dit onder malkander geroert, en in- gegeven 3 dagen na malkander, of ten waerdatde Beeften alte flap en Krank mogten zijn, dan kan men wel 1 dag over flaen. VII CAPITTEL
Foor Roeyen die op 't K^afosnftaen.
TTEt gebeurdt veeltijdts dat de
•*■ -*Koeyen ftaen heel na by om te Kalven , principael als die inde Weyde gaen, ook gebeurt het wel op Stal zijnde x als die welgevoerc worden, dat haer Ellers feer komen te
|
||||
|
i 5-4, Toevlugt ofte heylfame Reme dien
te fwellen, foo vande Sugt of begin- fel van Melk , fodanig als of iy ge- kalft hadden , al is het nogtans ver- fchey de dagen van te vooren , ende daer wort fomtijts niet wel op gelet, alfoo veel Menfchen oordelen dat het niet van noden is tot dat die ge- kalft hebben, maer nogtans foo ko- men daer veeltijts grote ongelucken door, want de ontftekentheyt van 't Eller, die feer groot is, trekt door 't gehele Lighaem, ende maekt £0- danige ontfteltenhTe dat daer wel Beeften komen van te fterven, daer- om, om dit voor te komen foo moet men die Beeften alle dagen melken, al even eens of die al gekalft hadden , om diefugtigheyten die pijn teont- laften, ende foo doende komt men voor veel fwarigheden , die anders daer uyt foudenfpruyten. VIII CAP-
|
|||||
|
L.
|
|||||
|
voor Koe-beeften. %§f
Vili. CAPITTEL.
Nog een ^medie Iwor J^oe-bceflen.
A Libo daer veelderhande Siek-
tens. domineren onder de Bee- ften, foo zijn daer nogtans maer 2 die alle Beeften heel fubjeót zijn, dat is, te weten , de overvîoedighey t van 't Bloet, ende ten anderen over- vloet van Galle, die dan ftark inde Beeften prxdomineert : derhalven foo is dan defe Remedie heel kragtig goet om het Bloet te temperen, en die overvloedigheyt van de Galle te doen verdwynen. Neemt Galiga 1 halfonc, Gentiane 1 halfonc, Mir- re 1 halfonc, t'famen kleyngefto- ten, endee^ensmeti kanne Bier op- gekookt, einde dan deur een Doek gedaen zijnde, neemt dan 2 dragma S^lprinel, met 1 half loot Crimor- tarter.
|
||||
|
2 $6 jToevîugt ofte heylfame Remedien
tarter, met 2 dragmaBitter-heylig, ..en voor 1 -ftuyv. Safferaen, dit alles onder malkander gemengt , ende de helft daer van lauw warm ingege- ven, ende de andere helft dan des avonts daer na, ofte des anderen daegs 'smorgens ? ende ten eerden moet men Bloet Laten aen bey de zy« den van den Buyk, ende de Mont gewaffchen met Zout en Water. |
|||||
|
E Y N D' E.
|
|||||