|
4^2 Het tweedeBoeck »
6cn4T. Clut. Hïfmrn begint te metne" aenöe ïtcïiticïjePl
ban De ftojüen Datfe gebeft ban lf onig en gen beginne te ftrijgen/ foo moetmen Die boeDen op befer manieren : Men fai nemen gtobe^onig Die met gen geltjn gepecfï tè/en maeclten Die in een pottenen toarm/ rechtg Dat öp tnaec ban fijn oecDichcpDt gcfniolten fp/enmen fai Dert fccnf met Ijet open optoaeetéfetten/en fiojtni alfa om De ttoee Dagen een£ een pace lepelen bol ï^onigg ober liaee ïiiben/ en aïfo fullen fp Den if onig ban e!ftanaer£ lyoetï tod afïccftcn en berteeren : Daer nafo fulDp Die met een Dicijt Meet toe öeeften batter gcenBpen mogen upt toa* oé/ tloppenöe De ingangé met toat tjop£/ ten epnoe Dat* fe niet en fmoo;en/en Daer na een bert opt ftlect leggen/ om Dat Ijet Weet te bafter fouDe legge : anb?e gebjupftert een anDet manier om De 25pen te boeDen: fp nemen een bleeöeren pijp Die {jollen fp upt/ fo Dattet een goot&Ê ge* ïijftt/aen't eenepnbeDicht/om Dat Den ^cnig Daer niet km en fouDe loopen/ enDc üuïlen het gootften alfoo met toarmen ^oniclj / en ftelsen Dat goothen met gebulDeri i^onig alfo reefct in bc bobenjie ingang met öet gootften eeujftelift toe/ten epnDe bat fp niet upt en blicgen/toant alé fp geboeïett Dattet tfonicl) in nomt/fo toiiicn fp bet* treeften om meer te Ijaien/ Daerom pjijfimen Datmen De 23pcn eer De totnter aenftomt genoeclj in geeft/op Dat fp in De 3tentcn niet en haeften om meer te lialen/toant 't boeDen nae Den 3©inter maeeftt De 2Spen bluchtig/ bp* fonber aïftfcljoon £>onne-fcl)tjn toeDer t& ce. ^ouDp De 25pen niet toel na Deniöinter een flueft ^onicljraet^ in Bonnen geben / alfa toel ai? boo? Den JBinter i 'T. C. lÊen ftant toel Doen/toât men fouDe upt een f toare ftoft Dent3omgtaten moeten nemen/en Daer mebe fouDemen De25pen fo bermoept maften/Dat fp Deur De ftcuDe moe* beloog enDc lam tooien fouDcn / en men fouDe bic Dan alfoo om De f toaefte jïocr toille / De f toare en De f toaefte neftjft in pecijcftel jteilen.C.Cïianmen gcenfêonichrate ober houDcn inDe«3iuter/omnaebenï©inter DeSSpen in te gcbenfT.ciut.jiföen ftan De ^onicöcaten toel ouec |
||||
|
wn (jOOi
|
||||||||||||||||
|
' ■^rrs*~7~~
|
||||||||||||||||
|
B Y ï N,
feaer ttumbeclirfte ótyQpngAtatuer/
epgenfcgap/ fcratfjtigïje/ ûnjjeï)ûû?oe m
fcïtfame toerefcetu ' %ttm : Roemen öe 25pen jpjoftjtelöcft opüoeöen enbetega^&iE^ocJj: ïüac nuttigftept Datmenban ^oiMct» tò4fea^6an ftcijgen. ©ojbaeeïieft boojanefBetifcijeri Dienen möelKM'
Öoubinsc begeben : 0otii toat raéït ban
fonico en ïfâs&m maften/ i§&
|
||||||||||||||||
|
THEODO RttèM
Hier is nochbygevoegt1 " gaders hoemen de Beeften,
breken génefën en cureren £»I alle Huyfliedeu, en |
||||||||||||||||
|
,^-^pecxken, rnitf-
^n-gjitferep^an hun'ge-
btyondefij dienftigh voer rden oungacn.
|
||||||||||||||||
|
t'AMSTELDAM,
22p Johannes van Ra veste y n , OJj't 2$<tf*S
in't&titöf-lm&tf 3tnno i «5 3, |
||||||||||||||||
|
Edelen, Hoogh-geborenen, Vermogenden^
Wijfen, x.eer Voorfienigen Reeren,
DEN H E E R E N STATEN
VAN
HOLLANT en WEST-VRIESLANT.
Mijne genadige, gunflige, ende gbebiedende Reexen.
Riïtoteles en meer andere hoog- gheleerde Philofophen, die fonderlmgh ghe-
tnerckthebbenopdeghefchapeneCreatueren, ende op de natuer der dinghen, ende eyghen- fchapvan dien, (mijne E. vermoghende Hee- ren) hebben my verweckt gehadt j omyet van diekleyne gefchapene Creatiierkens te ondeirfoecken, namelijck de Byekens : Waer toe onder andere my begheven hebbende t'2edert't Jaer 1570. hebbe door gheftadighe ondertaftin- ghc wel waerachtich bevonden 't gene dat ick daer van by de Ouden gelefen,en oock van andere gehoort hadde,maer noch veel andere verborgentheyt aengemerckt, ende ghe- vvaer geworden, die noyt hier té voren by yemant anders aengeroert zijn geweeft:'t Welcke tot kennifle van leeckèrö mijne goede vrienden ghekomen zijnde, hebben mijn ge- raden endé ernftelick vermaent, dat ick de felfde int licht foude laten uytgaen, op dat de kennifle van dien niet en foude onder my alleen blijven : waer mede ick nieten wil féggen, dat andere voor mijn fulcx niet geweten en fouden hebben, maer dat ick noyt by eenige oude ofte nieuwe Schrijvers die felfde hebbe konnen vinden. Doch hoe wel het niet vréerat en ware, dat by ons yet aen den dachghe- bracht vverde, 't gene vvy weten den ouden onbekent ghe- weeft te zijn, gelijk de dagelicxfche ervarentheyt genoeg- faem mede brengt. Hebbe daerom voor de hant genomen dit Boecxken van de B Y E N in druck uyt te laten gaen, daerinne int byfonder gchandclt wert, int eerfte Boeck van A 2 de
|
||||
|
de natuer, eygenfchap, en krachtige wercfcinge der Byefi
met haren KoninckAVaeruytmen bemerekenkan deKx>- iiincklickeregeringeenPolitycn, die fy ohdér malkande- ren firengelijck en vvel vafl onderhouden, die leer na de menichëlijke Polityen en regeeringe met haren verftande gelijck zijn : als Coijftaminus de Agrmltitra getuygt, daer hy feyt/iï. f.cap 3. aîdus : Oe Bye is onder alle gedierten de wijfte en konftigfte,die met haer verftantden Menfch naeft gelijck is. Haer Goddelijck werck is den Menfchen alder- nuttelrjkft, ooek zijn haer Polrfyen de befte, vvelgemaek- te gemeyne regeeringe der Steden gelijck.Welcke ons fon- der twijfel van Godt Almachtigh tot onlè voordeel geicha- pen zi jn,om onlè oogen daer op te flacn, ten eynde, dat wy menfchên' ons oock mfulcker voegen tegens Godt, Ove- righeden, en Ouders malkandcren fullen dragen. Het an- der Boeckfpreeckt van de regeeringe van dien, profijtelick zijnde allen Byen-houdeis, Huyfluyden en lief hebbers.die deièlvefouden begeeren aen te houden,om eenighe nuttig- heyt daer van tetrecken. Voorder het derde boeck leert wat groote profijt en nuttigheyt men van den Honichen Was kan krijgen, en hoefeer die tot de Medicijnen en der Menfchen gefontheyt zijn dienende, en hoemen daer üyt dranckentoeruftingevanfpijskan maken, tot onderhou- tlinge des menfchelijcken levens. Defe Byen met hare re- geeringe en maniere v.nn leven (dieonsgenoegfaem voor- Ichnften zijn) heb ick U E. vermogende Heeren toegeey-' gent.als wefende een van u kleyne Byekcns (in maniere van (preken.) noch dagelijcx arbeydende onder .U E. befcher- minge en gebiedeniflè,die met Godes hulpe 't welvaren dé^ fer Geünieerde Provintien alfoo hebben gefocht en beher- ticht, dat fy daer door een eeuwige lof en name fullen na laten, hopende en vafl: betrouwende door Godes genade uwer E. te fullen daer in volherden, tot fijnes Naems eere ende welftant onfes Vaderlants. U. ö ernie Ee. dienJiiai'Jigbe
theqdörus clutius.
|
||||
|
-Totten Leler.
Totten goetgunftighen Lefer.
fi/ftr/^€ïtjt& «Bobt ataacïïütf) (far tornino?
Ja^t/ltEfct-) met tebetgeef? alfe tangen ge= e^SJfcïjapenen gcmaecfet ïjtcft/ fo ïjecft^p é^pwIPoocö bee£ itone gieren (naemeïîjdi beejf 25pen) totyméufrfjen bo^beeïens be nootbwft gefcbanen/ met mèëröer gaben ban Kemgftcanbere «ïepne getoomiten ofte gebier- ïen: 't Wcltk mijn boo? bebé ban feto b?ienöen oetoeecörïjeeft geïjabtpet bast ban in't u'cfjtte béngen/ ban'tgïjenebanwpïban b'cubeoftc m'eutoebefcipeben oftsbeËenu£gï}etoeeft : be= ïangbenbe m't öpfonber ban ïwn J^atuer/ ep? gtrenfcïraa enöe «gmütgöt / toaer in gf)p firtt. fcebinben eenige gebenthtoeerbige fajteri/ bie naunjcnrjnjamte gïjeïooben/ enbe noditan£ metter baet toaetat|ttg!b bsbonben toerben. Cen faïnïemant b?eemtgeben bat ren aïtemet f&eene ban beg ftoning£ <©arnifoen/ Iftritef- bolcn/ (Crautoanten m ta'ergeujcìiemeet anbeit tóao?ben/ toeïen men gcbmncSt ban groote i^ee? ren en potentaten bef er toereïnmaer toert baer^ om aïfogefept/obenmtg batbeeg MepneCrea* tueren ftp fît % ïjebben Wtmnj $»ûu'tpm / regecs ringe/enonberbamcïrept/ eerbtetóngfje tEScn Ôare <©betitï)eben / br'e met fjacr berflant feer naebe mtnfttytfyttemmtnI pompen/ enrcs eeermgen geïtjtK 3ijn i fo bat naun'cr pet ban be 25pen gef^oclten macïj toerben / fo beeï ï)aer boo?fcö?cben ï^etten enbe poïitpen aengact tn't |
||||
|
TotdenLefcr.
imitati l of (p Dennen pet baer mebc batmen 't
macïj metten Jitienfcïje bergenjceen/ 'tfp ïnbe berfeiefïnse ban garen &omnn / onberbaenïjept tnbt eerniebtnge tegmen fytm/ recfjtbeerbtcïjept / ït'eföe/ gïjetroutottïjept /oeïmïö onber öen anbes ren/enbemeer ontalnjçHe beuc0benjcHetoercHen öiemenmïjaernïaerïijCBöebtnt/ 'ttoeïcfe groo; teïijtr t'£ te bertoonberen / ban geïncfeen men notîj oemereet ôaerïteber groote b^oomgepten MaecBmoebicï^pt m öen fïrtjt tegen£ gare bpam ben/ fo bat fp |nn ïeben fetten enbe toagïjen booj paren Mtminthj nocif ban fjare neerfft'c|)ept/bft> ticïjept/ enbe repngept/ ï)atenöeaïïeïebïtf)ept/ onnutïjept/ bupït'cïjept enbe fïam& / nenrinnenbe aïïe goebe rennen/ öeöuenbe in fomma ober fjaer aï fnïcne <©?bonnantte m aïïe faecnen / bat ïjet te toenfcïjen toaer bat onber on£ aïfnïcr moc&te gljefneurt toerbem 3&aerom aenmcrcnenbe en obcrïeggenbe toaer toe <5obt üïmacïKtgïj tot £'menfcf|en nootb?uft aïfuïcr gefcganen §eeft / fuïïen top baer upt öebinöcn bat ï)p 't niet te ber; 30eef$ gebaen ïjeeft / bat fp on£ rntt ïjaer toerç; Ben ïeeren / ïjoe top on# tegïjen <Ö5obt $Sïmacïjttg (aï# onfen opperfïen Jtonmtö) onfe<©berïcïje; ben/ en <©uöer£-fulïen b?agïjen» ©oo^ber bat bee£ 2f5pen met gun toertnen / regeermge / on£ ntet aïïeen ïeeren/ maer brengen on^ben ü^o; ntcïj/ï©a£/toeïcKe on# ötenen tot onbergout be£ menfcïjeïtienen gefïacïjt^ / bit feïfbe nerepbenbe tot jföebtcïjnen / toaer npt men ootn ntaecKt b^aneöen/ manieren ban fijnen / en meer bters 0Öe=
|
||||
|
TotdenLefcr.
ÖÖcïijcfee. ^tcm omeenigï)e fnijg boo? ftoatne
perfoonen te berfoeten / toefenbe tot boetfeï möe berfiercmnge bei* feïber / baerom bzn toijfen zm be totjt-beroemben^|)tïofo0pï)Democritus raet gfieb?aecï)t 3tjnbc omtoeïïancl te lebeningl^ fontftept/ gaf boo?anttooû?n 25£upt&t^oiiK$ binnen enbe <©ïpe öupten / baer mebe te Bennen gïjebenbe batmen ^om'tö fonbe eten enbe 't lief)? aem met <©ïpe faïben, 3©ert ooclî itfc&maefâ tnbeï)epnge ^tfj^iftucr berf)aeït ban fonici) / ïlDijn / enbe <©ïp / toaer in on£ te kennen toert gfjegïjebenbat ben Contri) on£ ïjoogpjefe toert aengen?efen / ai$ toefenbe een ban be üpfonbers ftegaben boo?'tmenfdjeït}ç&e gfjefïacl)t / ïmlu feetopfonber bantlibaetljept nietenöeïjoojentc gebmpcfien. ÏBert potò bielmtaeïg ban ben ï^o= nfcj) berïjaeït/ gï)efn?ooclten / en gefeï^eben ban . bz f)OQtï}gÏ)eïeevbe ^iiofopljen en anbere <©ocs tojen / foo bat men tmaïtjcfc fonbet bien fonbe mogïjen ïeben / aïfo bat niet fonber groote reben ben iconici) ba be poëten Coben-bjantS gïje? noemt toert / aï ö'ac toeï be ^nptfeer oocn een ï)eerüjc!ie4SBeöeüjnei# / maerigf notfjmfeeutï):: ben / noci) üraefpen bp Iconici) te bergf)dijc&en : toant ï)p bp beel gtïecrbe bannen fjupbens baegï)£ geojbonneert toert / ten epnbe/ ï}are töes tenten fouben mogi&en betoaert jijn om nae^ mad$ tt gïjeb jupenen / fo toei npttoenbigb afë intoenbïgï). Wazv af Diofcorides ïjeernjen ber? gaeïttn 't tojte / gïjeüjtfeben goettoüïiglien Uzi fer in ïjet berbeS&oetr&en in't ttoeebe kapittel % 4 fefen
|
||||
|
Totten Lefer.
ïefen mat% $an gfjenjeBen i# ïjet Wa# ber
%$m een fjeeriijtne faecöe / onjtf bienenbe in Iterc&ettfcBé bienfïen/ in groote peeren ipoben / mefenbe ooch nutteïijen tût beeïberïepe ïjant- mercKen/ oocfe t'n ber li&bicijnen cm uprmenbi0 te gcö?iipc6en / aïïe ten bienfïe enbe efjefonrïjept ùe£ menfcfteujCBen 0ftefïacftt£ : ^eone ice tot bienepnbe bit23oec£Ben nerbeeïttnb?ie betïzn. i^et eerfïe ftanbelt ban be $atuer enbe <ê^tm fefian ber 2öpen / toaer in (eer beïe enbe b?eembe onggieïjooj&ebïngen toetbèn bernomen : natnes it)tk/ banbaereïoeea berfïant/ btg ïtoningfig? regeerinefie/ (o bat ftetfebijnteen inerte te 3tjn i&obeit be natuer / 't ineïtn noefjtan^ metter baet maeracïjtigb tnerbt bebonben. $}tt tteseebe 25oet6 fn?cecöt ban be regeerde/
Roemen be feïfbe fai regeeren / en n^ofjjteïice on; boeben / fiegnaem enbe nutteïncB jtjnbe aïïen 25pen-öonbeiW en ^liefhebbers? ber felber ban; feelingfte. i$et berbe leert/Roemenbentoniti? en Wa$ faï fupbefen en berepben om mn$t)e Confituren/<£onferben/ iüLoijocö/Confectien / ^>p?onen/Ea]catiben/JBebert/ manieren ban twijnen /SBjtJnen/ 25?anbetorjnen / ®>ancfien/ <©ïpen / ^aïben / Ceronen / en beeï meer anbere baerban maBen/ enftoebie baerban gemaec&t ipêrben / aïïe bïenfïeïmB totttv menfc&en gefonfc ! gept enbe toeïbaren. 2Segeerenbe bat gfip (goets gunfïigïjeîLefer) befe mijnen geringfteriarbept in 't goeöe fuît nemen. Vaert wei. 3fn#out
|
||||
|
înhout der Gapittelen des eerften Boecks.
Slnïjûut ötrCapitteïtn öeg eerfîm33oec&
Het eerfte Capittel.
©anDegeflachtenber2Spemn?tgemee«. foï. ^
Het tweede Capittel.
3©at een 23epe boo? een ghetocrçmte i$/ m toan toast
hp fijnen oojfpjongh heeft. 5 Het derde Capittel.
©anbe€oninghenbec2l5pen. 15
Het vierde Capittel.
©an De S&oet-SSpen enbehaer inette / en ban fom*
!uighe©Iieg|enbiefeghelncften. 18 Het vijfde Capittel.
©an be ïPefpen enöc hare toeccften. 11 Het fefte Capittel.
3©at een £>toectn bec 2$pen i$ I en tepcftenen toan*
neer fp totflen f toermeh. 29 Het levende Capittel.
©anbe€>;öonnanti:iieü ©ûïitienbieeen gpetCo*
nincft in fijnregeeringe heeft. 39
Het achtfte Capittel.
©an De ©jbonhantie bié een quaet Conincfc in fijn
regeeringhe heeft, si
Het neghende Capittel.
©an be ïiefDe/ ^euchöe/ aBetroutoichcpt/neerfìigs
Sept/ behulp/ en meer anbere geuewübjaerbige fafien/
Die fp aen haren Coninfe en malfcanbecen beïuijfen. 55
Het thiende Capittel.
©an öebpanben bec 25pen: ìftae fp toacût houben te»=
8«$ Die hun Cojben toillen becooben. 63 Het elfde Capittel.
©Pt toefcfie geWoemten be 2Spcn be meefïe en befles
üonich Jjalen/ enDe toeïcfie geWoemten fp haten. 68 Het twaelfde Capittel. ÎEaec ban be 25pen het ï©ag «>be boo?-3©ag (Pro-
polisgefieeten) halen. 1% Hl 5 ^Ra
|
||
|
Inhout der Capittelcn des tweeden Boccx.
gfnïjoitt tut Captteïm bt$ ttuetöë 2$o* tt.
Het eerfte Capittel.
3©aerbanbe SSpe-ftojben beftoojen göemaecnt te
toecben : enbe toelette be bede jijn. 80 Het tweede Capittel.
©an be pïaetfe enbe ff aïlinge Dec 25pen. 85
Het derde Capittel.
©an 't gereetfejjap batmen behoeft to$ opboebinglje
enbe regeeringe bet 2l5pen. 9° Het vierde Capittel.
Weïche Co?ben met 25pen men ftoopen enbe bernie*
fen moet/ baeemen pjofgt af begeert te treeften. 93 Het vijfde Capittel.
Roemen be ^toermen bergaberen en regeeren fai. 98
Het fefte Capittel.
ö'€erfte enbe anöere boïgrnbe £>toer men gef toetmt
ÏKbbcube / toatmen baec nae öatn moet met be bjoet-
25peu. loj
Het fevende Capittel.
©an öe^gbrtingljen enbefbaacHefïoeftenffereftte
maeefeen/ en te beletten bat £>toetmen op 't feïfbe jaec
niet meer en ftoermen. "o
Het achtfte Capittel.
Roemen SSpenfal betboeren/ban b'eene pïaet£ ut be
anbere. "4- Het neghende Capittel.
Roemen 25pen toeten faï nojten enbe fupbeten / om
oen ^onicg te bergabeten/ enbcftoemenbe SSpenfaï öoobéh biernen niet en toiï obec ïjouben. 117 Het thiende Capittel.
doemen ftennen faï bat een fiocfe met SSpen ongfte*
mfiti&ij i§/ enbe ïjoemen biegerecïjtigö maften faï. 12* Het elfde Capittel.
Roemen be quabe Kon ingen faï booben / en ïjoemen Ise 25pcn onbet een anbet fôoningjî bjengen faï / en Soe men fireffe H&um fai tam maften. »a6 |
|||
|
ïnhout der Capittelen des tweeden Boecx.
Het twaelfde Capittel.
Roemen öe tobenbe 23pen 't r oben beletten fal/tcpc-
Renen toaer bp men fulcftg toeten ftan/ enöe Roemen be
25pen na ben 3©intec boeben fai. i ^8
Het dertiende Capittel.
Roemenbe 25ep-ftojben moet berfojghen tegen£ ben 3©inter/en bet 25pen bpanben bie tjaer fouben ftonnen obecftomenbctgeöeeïejaerboo?. 135 Het veertiende Capittel.
©anbe fïecftten en cemebien bet 23pen. 138
Het vijftiende Capittel.
=doemenbe 2Spen 't gebelejaet boo? faï regeren. 141
fjnïjout öer Caflitteïm ö*£ öeröm&oetjv
Het eerfte Capittel.
fonicofupbcren en manen/ in toeïcfte tijbt ftilcr be*
Öoojttegefcljieben. 148 Het tweede Capittel.
©anbeftrachtenentoercftingeban bentoniti) upt
Diofcoride, en ban ben toiïben i^onich. 156 Het derde Capittel.
©an toat natutenïf onich en toaec toe ftp goet fp. 15 9 Het vierde Capittel.
©m bceïberfep Confituren en anbete fraepe bingen ban fonico te maften. i6% Het vijfde Capittel.
<®mbeeIDerïpe©afiepcn te maften. 170
Het fefte Capittel.
<@m eenige maniere ban MeblJJl^ijnf/^anbetofjné / if ppoftcaflen/?ï3unen/en anberebtngen te maften. 175 Het fevende Capittel. 3©at €ompofïticn enbe j©ebicijnen biemcnunt un- nico Ran maften/ ecrfïban «©piatien. 180 Het achtfle Capittel.
©an bc £>p?open/enbe Lohoch, ofte ïieftfelen. 187
Het negen de Capittel.
©an öeataratiben en purgerenbe mcbicamentenaço
Het
|
|||
|
Inhout der Capittden des derden Boecx.
Het thiende Capittel. ©anfommige €ompofitienmiicì)te manieren ban
Recepten te maeefcen. 193 Het elfde Capittel.
Ban ï0aâ enoe toit fflag ïjoemen Dat fupber en mue
snaechenfaï. , aoz Het twaelfde Capittel.
Wat öatmen ban W&$ maeeften ftan / enoe 5e nut-
titfypt ban Dien. 205 Het derthiende Capittel.
föennijfe ban Wa$ cnöe fijn natuer/ enöe boat meni*
camenten upt 3©a£ gemaeeïst toerden. 209 Het veerthiende Capittel.
©an Propoli ofte boo?-ï©a£. 215
Het yijfthiende Capittel.
€5m oïn baniPag te maftÉ/en toaer toeïjp Boet i$. 215
Eyndedeslnhouts.
|
|||||
|
Autheuren die in dit Boeck verhaelt werten3
die van de Byen enMedecijnen gefchreven hebben. A<9:uarius. Johannes Leritis.
/Etiiis. Johannes Libauciuj.
Milana». Ijiodorus.
Archelaus. Marinella».
Ariftoteles. Marcus Varrò.
Avicenna. Mefuas.
Bellonius. Nicolaiis Alexandrin!»,
Bibiiaiâcra. Kicolaiis Prepofnus.
Carola» Clnfra». Ovidius.
Carolus StephanuJ. . Palladius.
Colamella. Paulus Apoftolai. Conftantinus. Paulus JEpaea,
Democritus. Panlus Jovins.
Diofcorides. Petras Meffiai.
EudoxisCnydius. Plinius.
Euripide». Rhaiès.
Fuinanellus. Rondeletias. l <ïalenus. Servius.
Gnüel, de Varignana. Virgilio».
HET
|
|||||
|
HET" EERSTE BOEGK,
Wim öe Üpï,
ginïjouDenöe
Hare Natuer, Ey genfchap, eride hare of»
dentlicke Regeringhe, die fy met haren
Coninck onder malkahderen on-
\ derhouderi.
Deor
fHEÓDORÜM C LÜTIUM.
Het eerfte Capittel.
^artötïenöt ban öe <&tfiat§ttn t^tv 2$gm
in'tgöemeen.
De T'fameii {prekers.
Carolus Clufius. Theodorus Clutius.
€& fit ïjet fogint f m
fcfioon toebec te tooien / get
fai fchiec ttjt jrjn bàt tcftnà Den ©of gae / om te befïcfttü gentoat mijnengoeben bjiens T. Clutius a! maecfet in ben ©niberfîteprg ïfc?upt-{)of ; ©et i$ noch bjoeglj/ ick moet eentoepnicb met jjem bibife* een ban öe 23pen : ©f hp ooft in ben ©of $ * gefc macïj aen oe $oû?t ïtiopne n/nnflcïjien faï hp in ben §of betfeb toe- fen met ttjn 23p?n. ©oïa : gpt gü» baec binnen * Meeft sestoetCluu.T.clut. €nghpaifo;3Pdïefe«im cetofi, ita
|
|||
|
a HeteerfteBoeck,
îcft en toa£ ù aïôicc niet bectoacötenbe : Mat niaecKt
mgnen baient bug b?occt) aifjiec ì <®f ïtornbp om n toat te toecmaften inbeiiecbacifatie bant gene Dat alhjec $ toaf= fenbe* C.Ciuf%aich/ tocleen£beeï£ omûeCcupûen/ 23oomen/ bloemen / enûe meec anbere te beficgtigljen / maec meefl/om bat icfc fïe bat gïjp fomtgbtg met u 25pcn befïcJ) jijt/ om een tocpniclj met u baec ban te Kouten/ fa icft u anbec£ niet te moepelicft en balie î t. ciut. "©cjj neen göp/afê ics maet toeet toaet mebe
bat ift u Hermanen mach/ bjaecftt mp b?pelicB/ ift en toiï nietgbooju berbergen: ï©eïtoat ifïbat mijnen b?ient 'jan mp foube begecren te b?agem C. Ciuf, ©anbe 25pen. IT. ciut. ^aec 5îjn beeïûerlep 20pen/ tamme en toilbc/
gclfjcR top bagclijcr fïen/en oocb getupgen b'oube fcb?ij= ber£ bie baec ban gefcöjcben Rebben / gelijcft aï£ Pünius, Virgjims, Columella, en meer anoere. C. Ciuf, 9cb tjebbe ïjaer fcfeiften tel gelcfen/ maec ife fie bat ftunbenfbaeg^ be Benniffe ban öe 2Spen meerber too?t ban men plachte te toeten : ï©ant 't onöerfoecacn leert bagelicr/ baerom en rtoijfel icfi niet / of gftp moet noci) al toat in ftaer ge= bonben hebben/bat b'oube Jbcfijijbergniet getoeten ofte nagelaten ftebben.T.Clut.Œig toaec bat gftp feght/maec ombaecboo:becaftefu?eften/ foo toaec Uannöooebat men eecfi fp?acft ban be<Ê5efïacï)ten ûec 25pen/ om het berfcljil en be natuece ban pûec gfiefïacfit te Bennen en te toeten, CXluf. ^at beftacfttmptoonbecIicBtoel/ bat gijp ufoo blptigft te mrjntoaeetjS 3ijt feeerenbe/om mp ban bieg een toepnigï) onbetjicfttinge te boen / na bien ìcboocr toeet bat gfop lange ^jaren baec mebe ftebtom* gegaen/ bat feïfbe hóuoenbe / ou boebenöe/ ûen fonico en ï©a£ fupbecenbe/ en ïjet felfbe ûagelit in utoen toinc- feel ban mpteliecie 51 jt gebmpcKenûe/ niet ttoijfelenûe of tjtl)P fuit mp genoeg baec in bcïboen. T. Clut. §et i$ fuir/ ï&ânt fp/ te toeten De SSpefeeug/ hebbent rap aï fîeeften= be met tjarenlngel gheieert / om bat icfi al te met baec toerei* toilûe befoecaen/ baec fp nocbtang mp nietgecoe* penöaöben. C. ciuf 2P geloof toel om batter uaoo:'t fîeerôe»
|
|||
|
Vandte nature dèr Byén. 3
fìeecfcen pjofnt af quant : ban om onfe pjopoofïe te bop
Deren fegt nip itene ciuci, toat gefìachte bau 25pen bin* bphietteïanöemeefU T. Clut. ì|et3t)t»onfe tamme 23pcn Daertop meefi
fuïïenbanfpjeecïienttoelcftebp öe dfriiitlkn Meliflàsf Melitto, bp De ïattjnen Apis geheten toerDen : om batfe fonbec boeten höec beginfeïen nemen/ aft toaf oom ber* ftjngen / enDc oocft om öatfe bp öe Poëten aen malftan* beten öangen/geïtjCBifiodorus m Etymologüsfept : noci) feggen öat Favus àfovendo ftoint. ï$ecöen on an$ alfjiec geheten Byen, en metcechte toel rrioghen heten Sy-een, om DatmenDie in 't f toer men bp een bergaoert / en öac ooeft eenSSpe aïïeert jn'nöé/niet en ftan befiaen en leben/ aengeften fp bp maïuanDeten moeten nootfaecMncften toefen/ om malftanöecen tebertoarmen / fteïpeu/ boc= ben/ b?oeöen/en meer öiergelijcftc Dinghen Doen/en öat* men Daecom om öe ïicftttgöcpöt^ toiüe/ De felföe Byen heet/ contracte anDet g&eöierten öat hem bp paren bet* eenicht enöe bergaoert. 3&e anöece foojce i$/ öiemcn int 45?ieCE Rephen, bp De 3Lattjnen Fur Varronis, Fucus, en
6p ong toecöen geheten 25?oet-bpen/om öat fp tuieren in De ïiojf tjeet tjouöen / enöe 't jonge bjoetfei uptb?oe= Den : toecöen ooft geheetenlfâattelaerg/om Datfe banDe ïtfepne 2Spen toerDen gemarteïpjifeert enöe geDoot/ om öatfe te meec ©onieft in öe iPinter fouDen hebben / om afte letten: toerDen ooeft Stommelen enDe ifolmen enöe ïupe-25pen gheheeten/ont Dat fp niet anûecg (nae öatfe B&ef toecmt hebben) Doen Dan If onici) eten / en op Den öagp uptbltegöen / om haec felben te fupberen/ fonöec pet tljtipg te biengften / öan haec fel fê ïêöighe lupe lijf: toaerom te recht virgilius hen noemt ignavum pecus. <pe becbe foojte jpn De Coningen/Die De ttoee boo?gaen= oe faojten maeefct/ en cegeeet/fonöer toelcfte haec tfijeft «««m ftan öefïaen/en toojö? geftetenConingen/Jiâoe* ■J!r ^«WÔ^O*/ om öat afê een ftojf of fïoft met 35pen ; 'Sn Ie ^«inflh/ toert üaecom geheten te 3tjn ouge* tecöttgp. sBe 4, foo^te toecöen int <J5jiec)C Anthrene, ban Plinio
|
||||
|
4 HéteérftèBóèck,'
Plinio Crabronès, bp ong 3|o?feïen/ éommeîen geïjeren/
Son cupgh / gtooter Dan De tamme 25pcn/ met DibecfTe coïeuren berciett: onöet Defe Crabronès 5ijnùet noci) an* bet forsten/ Die ftlepnöèc 3D'n/ gein'cïtenDe öe boojgaen* öc:^efe öie maccften ftaer. inetcft in öe beïöen/in öe aec= He/ en ooft in cuöe IBüecen / alDaec fp hun fêonich öec* garen, ©e 5. foime 3ijn/Die öe tamme SSpen'gelijft 3ijn/ enöe 5tjn ftoactec/orjcft tupgb/öefc Uintmen ftiet te Jan* öe in öe gaten ban mueten/enöe oocft in öer Heröen/ins fonöerhept al£ öen Cornet begint te genaften: ©an öefe trimmen oocft öie toat grootec enöeftlepnöer 3ijrt. <©e 6. foo?tc toojt int <C5?iecp Sphex, ïrö Plinium gfte*
heeten Vefpa,om Datje tegeng Den abont(fomen mepnt) ©liegen banght en eet;25p ong toetDenfe JBefpen/ §0? rentojeng gljenaemt : ® efe 3tjn gheel/ met ftóart obec ìrttìarfch het ïichaem ge|ïreept/cn jnn feet fenijnigh |ïe* ïtenöe/etcn en befcftaöigen feec ftet<0oft aen De23omett/ en i$ een boo£ gheö?ocht / feet fctjaDelicft ben menfeheti enbeefan. &p maften haec tooningen fbmergtn'rëirt leDige ftojben/ooft inöet Jeroen en in hupfen/ onDer aert DeDacften enDe folöet£ ©an öefe foo?te bmtmerieeri foojte Die minöet i$ öan De eccfle / Dan ben ban meninge öatfe ban öe eerfïe obergebIebenï®cfpe getcelt toe tt/ge» lijft ooft Die ^ojflelen eenige foojten maften/Die öe üDoe* Dec ofte Coninghniet gelijeft en 3u'n/Daet ban top nocö fulïeii fpjeften-Piinius bec&aelt noeïj ban een anDer foojte Die minöet syn/ bjelfte in Der aerben tooonen/ btfe bpant f£ ban Den Pnalangium, DaeC Petrus Bellonius lib. 2. c. »t.
mentieban maeeftt/fept 'tfelbe gefien te hebben/hoe De
fflefpc Den $ftaïangium met fijnen Inge! fïraelDe/ $c. öefe l©cfpe tóerDt ban Plimo enDe Beliomo ichneumo Vefpa gebeten. 3&it i$ fo beel aengaet ban De hietlant? fche tamme en toiïDe 25pen gefpjoften. IBen bint in an= Dece HanDen anöcie gefiachten / Die oné alhier in $01= ïantonöeftent 5yn:geln'ft JfoàncesLerius betupcht in fijri SSjafiliaenfcfterepfe/öaechp fcftnjft inhete#ecap.al* öug ban De2£5pcn;Ue Bycnin America zijn anders als d'on- |
|||
|
Van de nature der Byen. 5
w;» fyzijnbynaefi: ghelijck de fvvartc kleyne Vliegfkens,
die ons in de Somer quellen .-.Sy maken haer Honich-raten >n de holle bomen. De wilde Menichen konnen ookhaer t.o- nich ende Was vergaderen, tfanien vergadert, noemen zy 't ï**4etikj want Yra ©otïtCÖ / ledik 3©ag beduyt. Den Ho- ïiich gefuy vert eten zyfe oock gehjek wy,maer 't Was 't welk by na Pek gelijk is,klompen als een arm dick,daer ar gemaekt hebbende, bewaren zijt: niet dat fy die houden om tackelen en Raerllen te maken -. Sy en hebben gheen ander gebruyk van kaerflen, dan een hout dat een lichte vlam van fich geeft. CCluf. «Paer cn $ niet aen te ttojjfelen / betopSe men öagcïtcj; fïet / batbpong intonberforcltenbanbeCrup* ben afleg geen epnb'e ban nenien/gelp aft een Labyrinth, ofte cen «©ooïftof toaet/baermen niet uut en ban geraecs ben, ban met ben bjact te rugge trecbé/ geïtjhmé gemepn= ïih fepvMocb om Pan fuïjc te panbelen/ toiïlen op anbere tnben baer Pan fpjeben/ aig top int J^erbariferen 3tjn/ eft toülen't^emtniet ober oeïioh palen/ maec oniPoojs Öacnbe materie toctPoïgen / baet in tchmp fecr Permabé. T. Clut. ©at buncht mp ooch goet te 5pn / enbe toillen «e tóilbe 25pen laten Paren/ betonïe ong baer geen pjoftjt ban bomt/ enbe Poojtgaen met onfe tamme 25pcn/enbë fantoatöatfcang met ïjarr SSngelben toillen te hennen geben/ alg top Die fulïen gaen onberfoechen/ om alle foe» tigpept upt paertenemen. Het tweedTCapittel.
laateen 23|aeboo? een getoo?mt ig/en toae**
Pan óp 5pn oo?fpïonch Ijcefk
G Carolus CÏufius.
vPÖebtmp ciuci baer foobeel onbecrec&tt'ttge ge?
oaen Pan be gefïachten ber 25pen/fo 't un iet en Pers «pet toiït mp PoojtgPerteïïen toat een ©ue{$/ enbePan toaee fp homt ofte gemaeht toert/ mant ili hebbelufï om tfclfbe te toeten. ï. Clut. ©en oojfpionch ber 25pen/ge» njCR fommige feggen / foubePoojtg hamen upt öiebec* tfen/ bietnen SSuffefê nwmt c. duf. &a& toillen 59 25 féggcii
|
|||
|
6 Het eerfte Boeck,
fegien / mar r toat Duucïu u fout gï)p fuïcr tori griobciï /
tac uyt 2&u(fr té 2&pen foubcn hamen ì
T. Cue. ïüch geloof toei Dat Die bcefien / ïjacr Wepfcft
f omen Df toe rotttnglje/Dattet toclü^ojmen unt homen / nart of tan noch. Die ÏDojmcn in natucdiicUe tamme 2* wc» fóttorn bccanberen/ öacr ttoijfrï in aen: J|ct tg ge? ioofürli/ batter tori een foojteban 25pen / ©lirghtnof jfÈuagcn af fouben nomen / na bat Die Sduffelfclje 3©o£= trien fouDcntoillenbcranbcren/ geïijnmen fietbat £tijö- too?uien/ enbatbiePapiliones, ofte©Unbcrö/ Cappel- itiitné, s>choenlappcrg/eerft öufprn ofte toomten fijnDc/ D.ift naer in ©Itnberé beranberen. Men toeet ooft fener* ïife Dat ©liegen / HSnggen / enDe bicrgljrïncft getoojmte groepen/ enbeboo?t£ nomen upt Üaoiaffchett/ ©utten / f nDe (iincftenDe poelen / foo en i|t niet al te bergcef § / bat öc ©oéten bier af gefebjeben Ijcbbcn. e. ciuf, J|ebbp Dan 't geüoelen nie t/batfc bar r ban grgrnercr rt toojben/bacr noclltang /rendausfept ineen i p;gramma : ^e 23pcn te fijn geichapen Kinderen vai« een\erroitenO,ffPtnocft: De Welpen fijn 't £. hei.acht tier Pacrden , ende de Byen der jonge Stieren. 3©at fegop baer toe ì T. Clut. ^ch geloofd «iet/oflehmoetfrnarrbrr betond fjebbrn. C Cl i©aer= om en gbcloofbpg niet bat be <Djirchen eube anbece fuïcr ï)rbben befcbjrbtnn. Clut. gfftöatmen gbrlobcn tnil batmen gcmechlijcfefcpt :<Dat be <ü3necncn fijn/ Die om een leugen niet btcï en geben/ griijtfect fpjeccRtooojt mebe bjengbt. Grseculi iempcr mendaculi ( be goeben t\iet tenia gefpioften.) *Pacc benrffnig Den IpofiriPau- lus frpt ad Titumcap. 1. ban be Ccetcnfen : UeCreten- fen ii'n altijdt leugenachtich, cjuade heeften , luye buye- ken 3©at foube tb ban ban ftaer febjijben gelobenj C. Cl.
jSoclltanëfofcÖïDft Virgilms lib. + Georgicofurh, enbe Confta -nnus hb. i <. cap. 2. t?oe enbe in toat manieren/ be 25pen/ baren ooîfpîongtoalîrngen.T. Clut. 3tifbr Clufi, to it mp c-ocl) bcrtrllen/ bor Datfe Ijaren ooïfp:ong nemen uwtbe<@f»eM. C. Ciuf 3£atfa! icfe utoel tjetbalen met Öefe felf De toOOjbtn ;MaeUu een huys mder hoochten ende breeten
|
|||
|
Van de nature der Byeti. 7
breeten thien Cubiten, ende de fijden v an gheüjcken : daer
maeckt een deure in, men ial in elcke iijde een vcynfter Waken. Hier in brengbt een vette welgevoeden Olie van 5o. Maenden, doet dien Offe door veel kloecke jongmans fterckelick met (toeken ter aerden dootflaen, hen tìamen met de beenderen breken, acht namende dat den Ofle niet en ontgae of bloede , want de Bye niet uytden bloede voorts komt : d'eerfte flaghe ghehadt hebbende, fullen hen Wachten van ftout in te loopen: maer fuit terftont floppen al de lopende gaten vanden Os, met fuy vere dundoecken in peck gedoopt, gelijck fijn de oogen,neufgaten, en mont, ende de delen die van naturen uytwerpinghe oft reyninghc van doen hebben. Daer na fuldy een bedde maken van me- nichte van Thymo, ende den Os daer op leggen ende be- decken : uytdenhuys gaende, falmen terftont de deure, veynfters, met vafte leem toebeftrijeken, opdatnochlocht noch wint in en komejMaerde derde weke daer nae fuit het huys openen om dat daer licht, ende fuy vere lucht van noo- de is, behalvendefijdedacrden ttereken wint van komt : Want ift faecke dat fulex gefchiet, is van noode gefloten te blijven : Maer als de wint ofte lucht de materie ver- koelt heeft, is van noode wederom tefluyten , ende met leem als voren te beftrijeken. Den elfde dagh daer na,als gyt gheopent fuit hebben , fuit 't huys vol Byen vinden : by den anderen als een trofie aen malkanderen hanghende, ende vanden Os fuldy niet dan de hoornen, beenderen, hayr , ende anders vinden. Sy fegghen dat de Coninghen voorts komen uyt'et Breyn, ende uyt'et vleefch de Byen. DeConinggroeytuyt'et Merchvande Ruggraet : noch- tans die uyt'et breyn voorts komen , in fchoonheydt, groothcyt,endc fterckheyt,de andere te boven gaemMaer d'eerfte verandering van 'tvleyfchin gedierte, endeghe- iijckmen den ontfanck ende de vvafdom daèr na kent:"Want intgheopende huys kleyneende witte gelijckenifie , on- der malkanderen gelijck, ende niet volmaeckt, noch gkeen - ghedierte ghy ontrent den Os in memchte fien fuit , al- ternasi onverroerlick , maer allcnfkens waffende of 25 a toene-
|
|||
|
8 HeteerfteBoeck,
toenemende : Ende fuit fien, nu de aenwaffinghc der Ie-
dekens,ende dervleugelkens, fuit oock lien datdeByen haer eyghen coleur krijgen > fittende oock rontom haeren Coningh, ende tothem vliegende, maer kortende met be- vende vleugelkenSjdoor de ongewoonheyt van vheghen,en fwackheyt van leden ; Sy lullen fitten dicht by de veynfters, feer malkanderen terrende door gebreck van lucht. Noch- tans is beter datmen de veynfteren d'een dach ftopt, d'an- der dach opent, gelijcker gefeyt is, want 't waer te vrefen, datdenatuerderByenfoude veranderen, of door delan- ghe ftoppinghe vant huys fouden fterven , berooft fijnde van de lucht. Datter oock fy een Byen-ftal by 't huys, alflè dan uytvlieghen, de vcynfters gheopent fijnde, fultfe bero- ken met Thymo ende Cneoro :. want met den reuck van dien fuldyfe in den Byen-ftal in locken : maer fultfe niet dwingen, wantfegaern foeten reuk hebben, op dat fy te be- ter haef honig foudë mogé vergaderen.lBaec toat Dutttftt « Cititi üan alfuicfte befcljïttoinglje/fouDri niet toat be=> Binnen te ttoijfelé/na bien 't u fofclaet befc&jcben too jtt T. ciut. (&i$ nip noeft, niet genoeeh om te gbeïoben : toant iK en &oo? niét bat lip fept 't feïfbe ber feeïjt te &eb- ben/ ieft tnofi noci) beter "befcfjept Ijebben eer iftt gcloben foube. Eiebe Clafi, berteli mp bocb toat batter Vir- gilio ban fept. e. ciuf, virgilius fept lib. 4. Geor. ftp nae fjet feifbe/alleenlih Dat be ïjupfinge Dan Den©fle Rlepn* ber i$ / cn'tfelföe met (©cïjclcn gebeftt 5P. T. Clut. ïf oe foubc ift fuir ftonnen gcloben ì nabicn Defe Roeten felfé faeïgeren/ baer virgilius fept/ in Georgicis, bat ban bec* rot ^ffén-bloct De ©pen boo?tf«omen:en Servius in cun- dem.feptban be Pactbcn De ïf ojffeìen/ban De IBupïen be bjoet*25pen/ ban «Sfelg De 3Befpen.Conft.iib. 15. cap. 2. ex fcriptis Fiorentini afê bojen / betöaelt Dat be 25pe nptben bïoeDeniet boo?t£ enftomt. Archelaus fept Ds Söpen tefeomen ban een berrotten<0^:befl3efpen't ge* fïacöte Dec $actbcn/ en De 25pen De jongen Der ^tieren te îijn.C. Cluf.c$ûcï)tang Ovidius en Virgilius feggen Dat ì 'etfpDoojDeerbacentoeptbebonbé,T.Ciut.^)«îtfcggen toaec
|
|||
|
Van de nature der Byen. 9
toaettegeïoben bat jn 't fcïbec befacbt ftaoöemmaec
öehjlt eenige feggen/bat upt <&&\é/m anbec feggen upt herben öeïEefpen/en bat be bjoet-23pen upt beJUJnip* ìen (öie nochtang banbe Coningen bet 25pen gemaeftt toerben) en toebetom öe^ojfelen upt be^aetben boo?t£ &omcn:39it fïrtjt immers aïtemael tegen£ ben anberen. !ïftïaetfiaen batmen nocöfeptbe ^penboo^tejiu* men upt 25uffetë/£>tieten/ Calberen/ en jonge ©ffen, 3©at foumen bocli Ijiec ban geïoben* boeïj bte ïufï heeft fuïrtc befoebenbie baneen<©fte baecaen toagen /en öoen gclijft biet boo? geïeert i$ : b'«©jïe foube mp octet »» öe neuben boa? mijn bupfgefïnne te pafte bomeu/bari fa te taagen om 2B>pen baec ban te bertoacltfen. moti} moet ieb Pechalen batmen ge|ïojöen $aecben / Jifêup= ïen/<£fefê / Caibetenniet en eten / inact toojöen bup/ ten be£>tcbcnecgeng in be belben gebjaebt/ aïbaeilp ïiggenbergatn enbe tierratten / en men bintbp öaet niet be IBefpen / bjoct-bnen/ J£o?fcïen / enbe anbece SSpcn : taant bat fuïcr taâetacbtielj toaer / men fbuöe iinmecg be ïPefpen enbe ïfojftMen enbe b?oet-25pen becnemm/ baet ban beïe2Bpen-houöer# nopt ban ber= nomen Rebben : taant niemant en fai 3ö'n $aecben/ S5upïen/cnbc <JÊ5efêboat flaen/ omfulcr te becfoelten/ aeng&efïen het een feïjaöelicR ghebiertiâ/ bat niemant enbegbeectaentebueben. C.ciuf. ^JcRtfcnutoelgbp 3D't met Thoma in befer faRen ongeïobiclj : ©ocb ffgljt mp toat geboelcn Rebbn ban/bat upt öie üoajf5. beeften touben RomeniT. Clüt. ^cRgfteloaf toel bat uptbie be eften eenbeclepcgbebiette Rotnt/eer(i toojmensijnae/ baec nae in ©Regen neranberen / eïcfe na be natucc ban be beefïeny ghelijcR sch felfê toel gttefïen Ijebbe in be Jlupbettei^ Jjupfén / öaer fp be fêupben toilöen met Stof£>out fuïten/ tegcn^'tbetbecbên/ öatmeninbe Öaofben beel toojmen bechomen Reeft/ enbe oocR afê fp taatlangh lagben/ fonbec be Roof ben banbe Riipöen om te Reeten / batmen in menic&te beel blaeutoe ©lie? Sneu baec ontrent gftefienïieeft / onbrr be DoofDen ban ' 25 3 be |
|||
|
Sjgy
|
|||||
|
io HeteerfteBoeck,
be ÜupDcn / fciemen milbe fiflten : oocft ifi mp bicftmaefê
bdöaeit getoecjï/banDe ©Ie ef Ijoutoerg bie ©ffen enbe anbcrc bcejïen flacliteben : feggtjen occh nopt eenige 2&pcn bcmomen te Öebbcn/upt tjet getoojmte ban <©f= fen-bïcefcf) / maee tocl banbe groote blaeutoe ©liegen' öieaUoo|ïnjlien nomen fitten optbleefcb / toant (feg= gen fi?) baer Die©Iicgl)en op fcomen fitten fchjjten/baec groepen be toojmen af. &a en iffec oocft niet aen te tüjyfelen/oft bie ftïepne fttiarte ©liegen moeten nomen ban eenigc betbjoncRen i^onben / batten/ ofteanbec rjebieiten / oft fp moeten boojtg ftomen upt ftincïtenDe JaojafTcrjenenanDcrebuplicljeDen ; enmenfietbage* ït>]c ba; alfulcfte ©liegen gaerne toeber Wiegen ban baec fp gruomen 5ijn / 't bjelïimen ban be 25pen niet en bet- neemt/ Die op gren ©1erfel) / 25toet / betticyept en blies gen/ ban alleen op gebloemte/Hoof en geboomte /en fa fp bacr ban maren geïiomen/fo fouoen fp immer/gelgfe ö'anbf cc ©liegen baer tueber gaetne bp 51jn.CCluf.4gu gp banbe ©liegen betljadt/tijerbeicK inDacljtig ban be 5?aerDe of ïtoe-bliegen: boiltmp toeftfeggen toatboo? fcüabrüH getuoïmte bat i£ toant be ©aetben enfeoepen fece baer ua; i gëquclt tuerben* T. Clut. Ma bat mp bet= telt i$ / foo feomen bit fr babeliche ©licgtjenupt eenber= ïepe ge f tod/ bat be riccie n int belt gaenbe/ neggen er* geng aen beu ftai^/of eibcc^ aen 't ltjf/ enbe alfi gef toeï booüfyefcnt/fufccniptcï eenbjojmupt/ biel)embetans bert in een föoe-biicge / toeïrlie mt<0?ier Myops, ofte Oeftros, int ïatijn Certi um, bp be lf upflieben algier 25jemen/ lioe-bttcgen/ enbe ^aettg-bliëgen geeten. Carolus Clufius 'jch brrfiac upt u natueclich betoifê/
bat get fuïcr i£/al£ gijp mp ontbVcht Ijebf.bocö al balie itk u mat moepeïich / fuit gelieben mp boo;t^ u menin* ggc bacr ban té becWarcn / enbe mp feggyen waer bat be SBpen ban ftomen/enbe goebanicl) fp beöoojen te toe* fen. T. Clut. #m u baer in te bolboen toil icnmp baer toe boeggen / en fai u ojbentelirft berhaeïen goefe beyo* ren te toefen/en toaer af fp gemaeeftt toerben, üet \$ be |
|||||
|
Van de nature der Byen. 11
ïsonmgïj biefe maccïttofte lyn rerltr beginfeï öaer toe
boe:/ bat ia te toeten / bar ben «Conm.T ïnelcB CclUnen f&tiQt een fclcun tuit ïangtoeipicb 3abchrii/ fcljier geüjft Uec©:lfaet/oftc flt> ecljbjc faet/maec buniicren htc»n= öer/baec na al* Ijet faet in ùc feg-l)oecFiige Cclldtcné té pöacn / fo toerter upt beüel en boojficDtigc regermge aan ben Coaing bebolcn ecnigc fliinige uocl) icl)cpt «anben boutoc ofte ounlicl)ept npt Der arrben te foalen/ ooft upt gebloemte/'t toclcït fn bjiàgen bp t fart bat bea Coiüng m bcCclkftené gclrpc ï)eeft/cn alfa br ut alena* tuerliche toarmte bcc üöpen / Die fp oüer Ijaer Hebben / toe tt bat ingdepbe faet, in be toitte melcltacforige uocip ticöcpt/ftoellrnbe/cn groepenbe/tat bat 't CcUcnen uot !P en alft nu ooi té/ foo boet Ijet ben Couüig taefegeiCfl tnctïBag: ©act té ban inbefiotenbie materie birbe 25pcn baerinne gebjacljt vjebben: en Ijet faet batter ben Coningitigeleptr)eeft/téatébanbpbergclncBinge/até een23pe/bcflotcn met jijn boppe: enbe gclifclt net toitte ban (jet epe lire üoctfelnanben bopcr \$i alfe is oorlt Ijet faet tianbén Caning benbopet/ en Die öoctjtige macerie öie be 25pen baer in gl)eb?acl)t Rebben/ liet toit bacc Ijet ê>aet bp'groept. Car. ciuf! jl>rptmen niet bat be 33pen alle lianen en bupïicrjept l)ateiWt)ier blncltt immer ccm= ttarie. T. clut. fin l)atèn toel (lanen enbe üurilict)epDt : nochtans fictmen be 25penfitten ontrent §et fiijcli brc aerben/ etibefupgen Daetupt'tgfjenc batte inbe nomen b:aijen i en bat gefcluet até'fn b?oet gcfet l)ebbcn / mee fï m De flâep-maent/'t toeïïtfp (atéüoojéjin be <£eïlefecng ï>P 't faet bjagen / boel) be 25pen 51JU ban natueren toe* gen repn/fuyüer/enbel)aten alle (tan!i/enbetiiuilidirpt: maer int boojfetten fo moeten oocït be 23nrn (geli)'t be men(tl)en in üupligljept boojté nomen enbe farcii ooi= fP?ottgl) nemen.) C.Cluf. Anftot.de nat. anmahurn hb. jo- Capittel 21 fept alotté : Ban ùc generatie bet 25pen fnn ueelbcdepooïbeelen / taant eenig&c miffaïrn öaïjJe teelen/ enbe uoojtguïengen/ maer Oremoebcn baife {jet °Wi\ü Derbjagen / 'likt toetenbe tjan Voaer fa 't balen/ 25 4- niaer;
----------------1
|
|||
|
ì% Het eerfte Bocck,
niaec anderenemen upt öebïoemcn'Gallyntri oft Galli]:
êommighe uptlìiet-falaemen/andere feggen upt©inf- bloemeiv. De reden die fp daer ban geben \f/ foo ben <©« ©ben bloepfcï meerder if/fa homenoocfe meerderSSpen i>ao?t$. Pliniushb. is.cap. 16. fept:dat onder be ghe- ïccrûe groote fubtile quefiien ballrn/hce dempen boojtfS feamen/toant hun t'famen ftomfte nopt ghefïen tè gjje* toecfî. ©eie hebben grincent/ darfeban een 23pcboajt£ geteelt toerden/ dtemen een Coningh noemt te fïjn/ f e. T. Clutius-^jcfe btn ban opinie öatfe ban ben Coning
boojt geteelt toerden ; hoe toeï fommiglje Roeten mep* ïicn die upt de gcbïocmten boojt£ tehomeii : dan bet fes fterfte \$i dat top met onfe oogen mercfeen/dat fo toan* neer beloning doot tèi batter geen faet in beCcUcfteng tn toert gebjacht / toerden ooeftdacrom ban be 25pcn- honder^ inceder^ geheten/om datfphetfaetinde<£elic= fecn£ legge/ dacr niet aen en i§te tofjfelenoffp fïjn moe» isttê en baderà bepde geltjft in ftaer toefen/niet bp paren geltjtft ander gedierten : 35aer Petrus Meffias noc()tan£ toil feggen batter mannefteng endetonffeeng fijn, en al ?ben toel eeniConing hebben/fept oocfe bat der tonffeen^ 3£ngel beri fcherper tè bant manneken^ Hngel/ en dat* ïer oocfe mannehené fïjn die gijeenen Itngeïen hebben: fcvt oocfe batter 25pen jijn die niet en arbepöen en den gemaeeft ten honich op eten/feggende:defe 3'tjn beel lam rjcedan die andere, üïn fommanastjngetoaelen fouben baeein een feozf baojté feomen bijfoerlepe 25pen / daec top metter hsià niet meer afê dnetlepe foojten in bin? öcn/te toetenen den cerfien de ïtoningen biefe regeren ra boojt^ bjengen. i&cn' ttoeeden: de ftïepiic 25pen die't toerfe maften/ en ben ï|qnich ende Ma$ in b;engen : ten Derden/ de bjoet-25pen die't jonge bjoctfeï uptbjoeben. i&efc bzie foditen bintmen in de ï\oïüen / en geen anöc* ren.©acrom falmen alle geefien niet gelooben/ dan het ghenebatinrebcne befïact / ende die met ondecfoecfeen 5ebonöen hebben/ 't gene dat fp toillen betonfen. C. Ciuf. <0hìi fegt te toact&cpt/dau om onfe materie
te
|
|||
|
Van de nature der Byen. 13
rfberboïgen ban 't faet bat De fóoning in De CefieStcn^
lept/ Màat fojm Krijgt ban ecrft bat £>aet aifi begint te ™ai?en* 1 ciut. $^et Krfjgljtin't brgintfeï ren fo:m ban ^Enbjittec|Baepe/ bic gemeenlirU upt berrotte lïac£ «omt/ cnbe toert aïlenf nen# Dirttcr en meerber : in ma» V|ctebaiuen gehjoncKribe HiJojm / bie op't left 3ijn jpa^fclbaneenSSpeberRjöat/itt'töeflofeCeltfïsg/tot oat&etCeHcfeéboïfë. c.Qui; §aeiange öïnoêfpbaet: •jtaebefloten/eer Datfe g?nipt ofte upt ben öop nomen Ì /Cl.©atMontrent 10of12bagen/ uaDatIjctuieöec ïp-iitgoet bfoocïj toarm toeûer, fo uomcnfe eerber/niaec 'ft kout bupl toeDet/ fo uornenfe te iangfamer boo?té. C. Clui. ^tjn bie 25peïien£ ban öolmaecar/ al$ fp nu
JJPt Den bop of-Celkfîcn^ jijn gehomen* T. dut. 3) a fp/ &c!)aibcn Datfe ìsat bïeecher/ enbe haxt$ baer na D'où- öc seltjït ban boleur 3ijn. C.Clui". ïöaeï- bp toeet g» Dat* en ijoe be fjoojenfe ban te toefen ì T. ciut. ©at fai ics u J^Sgen : bat fp boïmaecKt 3ÌJ11 $ bitte : baîfe terfront te j^fbe bliegen om ^onictj/ il3a£/ofre25uen-b?oot/ toa= *ccenbeifâaterie/bao?berefferenbcjonge23ipenl)aIen/ ö'f noeb in be£eliehm| leggrmbaet bp \x>cet men Datfe Doet enbe bolmae cfct 5jjn/ en bat men bic te recijte fecn* jjjen mnerj/snn Defetfpcf«nen:^>p bel)oo:en hïepn/enDe oonefter goiu-gcclacljticrj üanüertoe tejiin : niet rupcfj nocfjfinartactjtig/öetacbterfirüaii'tltjfnietfeerlang/ met ttoee enbee en oppec-bleugeit&en^ / glat ban ïtjbe/ bjienoeliu/ m toacRer/rjebbeiiDe fe§ beenften£/Die ttoee «ooìftc/ùaer fp öaer rjooft meDe fupberê/ bie ttoee miö~ °eïfte / öaer fp t i®ag ban be acijterjie beenfeen^ mebe ^pnim/enbjengent aen Deboo?(ie/ om te gemacueliKec t feifbe te bertoercltemöie ttoce aeftterfte beenften£ gijn ^quaeni om {jet acljterfïe Deel ban Ijact lijf mebe te lUpueré/ea fflag op te Djagen. Bacìi moet bp öaer jyn pt 2üngeïaen fcaer mebe fp boa? Ijaer ïioning aen öarc «?anDeu/ijaec ieben laten.KUie bcfe boojgacnûe tepene* nen/moets bn Die boïmaeute SSuen tocfén/toat bp 'ïjaec «an boojgaetibe tepckencnnietgeüouDeu toert/ bat i$ 20 ,- m--
|
||||
|
14 Het cerile Bceck,
onboïmaeeftt/ en macl) gcetiplattfein befcojfftebben /
bpbenïioningh.C. ciui JBatbjftacr nature enöecp*
genfegap* T. Clut. ^at fai ih u oîbentlift be rbalrir.ais
nu befe Sdpen 3011 gclnrh Dir beljò:cnie toefen/enbe ooft
toetbarit \$/ foo ii hart natucr en epgenfeftap bat fp al*
Ie fïaneft enbe buplirljcpt baten/bat fp ooeft baeromntf
opgeentoïepfrlj/tortïigfiept/bloft/en bupligftept (om
geboet te tof rora) en blirgrn/ griijeft toelaubcreghe*
too:mteboct/maer beminnen alle goeben ccurft uan
gcbïoemtcn en ooft toel-rupftenbc fttupben / enbatjp
öaerombliegfuopallefocte cnbetoel-rupcftcnbe bloe*
men/ en bïabcren/ baer fp haren ï^ontclj/25pen-b?oet/
3©a£/cnboutoerjaIfn. C Clui. ©liegen fp ban niet op
alle gcbloemten Ì Ti Clut Jaren fp / ban aüeen op foni*
rniglje/ ïatenbe bie gaer nu t bf gttaem 3ijn/ tot l^aerbft
onöcrhout.©m boo:t£ te fp:rrcften ban fjacr Mature :
fp ftacten ooeft <©?entftafrr£ / bie nae JDijn ofte 23iec
ftincfien. ^arrom bdjeen ben IBceftcr (biebaci mrbe
toilcmgaen)gecn öjoncftaecttesijn/noeljonarfttfaetn
ouerfiet regeren ban 3ïjn28pen/ maer funtore rnftlaeï
ober fijn ïicjjarm/uiel-tupcftenDe/ïjfm ooeft toacljmiöe
ban alle fmntft/geujft looft/a/upn/rn biergeïtjfte bin*
gen bie een tonplcn mirft ober Ijaev hebben. £>p booten
coft gaern müfijcft/ en ïifirjeft fingen/ en beminnen ftct
fort geïupt toâ tfptrjf ré/ïupten/Cïatoe rcingelg, f tap*
tni/ en 't'fcct hlincften'op <£>ïacfftcn^/23£ÎïeUeu^/^eç^
ftcn#/f n biergcujft ïirfii)ftgdupt.€cr rontraric haten ty
fier ft geïupt/1 n aile £ toat een toe berftlanft maecftt/ge>
lp getunt ban buffai/grof gcfrbut / ftcrjfcftcn / trom*
meien en' biergclijfte meer / 't toelft fp altf macl bjeeleti
ftiontblien : ©ant met foetgeiuptftamnen bie bp erri
tocrgabcrcn/aliotoanucrrfpftoermcn. C.Clui. ©f?p
fuift fort geluptnif t en homoen/fouöcnfp bacrom toctf
Wiegen Ì T. Clut. ^omtijben / en 't gcfcljict baeron»
rarefi om a\$ fp in't f torrmen 3h'n/Die bp ben anbecen tt
ftcuben/ en beojfulrh gtïunt foo balen fp ncDer / toaef
ban top noch beroer fuilcu fee ben. £>P3l)n cocft haw1
|
||||
|
J
|
||||
|
VandenatuerderByen. if
ïioninfe enmaï&anbeten gctrou/ en oocferechtbeerbig: "* fomma fn 3ijn in atfcé geïncft een opjecïjt iÜSenfch in jonen hanbel en toanDcï behoojt te toefen, c. Cluf.lfet Doet mp toel Dat ghp mpDaec ban fobeeï gefept hebt : öetoijleghpmpnubugbeeie ban De 25pen hebt bec* «ïaect/foo foube iclt geerne toeten ban De föoningen bec 2Spen toatDatbooï©ogcï£3nn*T. Clut. ©ntbept een 'Utteï/toant mp Dttncht Datteteen föoning fai beginnen te f toermen/ Die gefchept hebbenDe/ fai u Daer ban on* PitrechtingeDoen.__________________________ Het derde Capittel.
©an be föonmgen ittv $$ntn>
Theodorus Clutius.
WSJt üuncïtt u C.Clufi ban Dien ïtonincr ïegetffont
gp bjeï betren befiaen / haetneDen$ioniiiKte ban* Ben/ fonDer u baec tcghen^ te toapenenì e. ciuf, nap öitncïtt bat be tocht gcau fiet ban 2Spen/ig Dat aï eenep woningé iegct/ behoojen Die aïle onbec eenen ïioning I T.ciut. 5lafp#eere/ban Deeerfteftoetm gemeen^ «en macr eenen fóoningh heeft/ en öe ttoeeöeftoerm fotntgDen3of4tóoningen/ DeDerDeen meet boïgeiiDe ftoetmen hebben 4.5 ofte meet üoningen. C. Ciuf £?oe feomt bat o'eerfie f toerm maet een / en b'anber nabofc genDe ftoetmen meec fóoningen hebben ì T. Cl.3^at faï ift u feggemb'eecfie ftoecm té gemeen*
ïicfe Die etn jaer te baojen gef toetmt heeft/enbe nu 3ijn macht foo gtoot enDe getoelbigïj/Dat 3ijn tooningh óf te ttfch te blepn toert/i^ hu genootfaecSt te bectreeften. C. Ciuf. i©aec blijft hP Dan met fijn leger / en 3ijn gettona toe ©affato; en fetijgfknechten*T.Cht. €tgcng acn fen tacn ban eenen 25oom hangen / ofte acn eenen -Soom/ofteaen eenen hoeeft ban een Mmtj ©ael/ofte aeneen gcoote ïïinfchenïto?fDiebe25pcn-honbetégcs jnepnlich acn eenen fioca hanghen / aïé fp te beïDe met öact ïto?ben gettocnen 5ijn/en het gefenic t Daerom/om oatfe 't fchgnfej toat heeft (om haedieDen te beöjiegen ) na
|
||||
|
ï6 Het cerile Boeck,
na een begtnfcï ban een ftoerme. Cen anöeten/om bar*
men int blacfte ©eit geen Zoomen en bint/ baer fp aen fcuöen mogen Mijten feangen. C. Ciuf. jiBaet aen Den 23oom/ Musi/ jiael / Gfteïftrçbecu nonnen 5» immec niet toooneu: ii^aet blijft fep int cpnbefr.Ciin.&pöïnfc oïbaecfeang^nbe/totöatter Venni nomt/Diefeembequa= ineïin banbeniCacH/JBuer en anbere piaetfen fcfeept/ in ren toeltiecncnbe/ en tod gcfupberbe iio?f. C. Ciuf. <©f baer niemanbt ontrent en toare/ bic fecni fcfeepte/fonbe fep aïbaer" blijben ì t. ciut. ^ja fep/ toeï eenen baal) ofte txoee 1 tot batter eenen mocfetc nomen / bic feein 3Logij£ rjabr/boo? fecm enöesijnen Étgcr / foo niet/ mocfete feet ffenen ban be potine Ijem betbjyben/om aen eenen an» öcrc«(tS.aft/|©uer/^ael/fc.te blijben/fo lang bat fep ia ren fenile 2$oom/of onbet een ©alt ban eenigc feupflnge foste geraken, C.Cluf. ©ft fane toaer/ bat mibbeler ttjt quarbt toeöec too;?be/ betoijic fep inet3Jjn©oIcRacn ben tach feing/ een bag b?ie of bier/ toat remebie toare b .1er tr gen/betotjlc fep baer gantfefe fonber lijf-tocfet té/ • en feem en boïgen géén Jboeteïaer^/bie feem eenige toe= uoeringe ban noft bp bjéngen/toaer af leeft fep ban met 5fen bolft ì acngefïen ftjn bolït feer 3elben met quaet toe= ber trehtom pjobianbe/cn anbete befeoefttgfeeDen meer fe icr nobicfe 5tjnbe?T.Clut. $?p të fo booïfkfetig/en toifê/ b «fep en |ijn boïn/err fep tipt fijntïojf gaetbertrecnen/ tebecltbat 3pfeaer moeten bnojfienmet ©ontgfeenbc alles toat $p ban boen feebben int bertrecnen / enbe bat lioo|tyk oftebiet bagfeen/en ooeft langer. C. ciuf, ©at fcfjgnt mp immer jS te toonberïicften om tefeoojen : fou= ben fp feaer met fulcr (al£ boben berfeaelt) boo? D?ie / of bier bcgen boojfïen ì %ct i$ nautoelicic om te gelooben/ toat feetoij|-rcbenennonbpmp baer toangeben* T. Cl. $et'onberfoeheu leert on£/te toeten/ feetfeïfbe ftonop hernemen alfo / toanneer be nieutoe ïioningfe met fijn 25nengefïofetté/ en firar baer nae quaet toebet begint te toojben/bat fo terfïont/ eer fp te beïbe bliegen/fnllen ïPa.étot £clktö$ mafó/om ^énig/en jongere baee toebec
|
|||
|
Van de nature der Byen. 17
tacöer ban nieuto£ in te bergaten/ en nocïjtan^ en fut-
ï"fS 3en Öacc ïicïjaemen niétg/ toaet bat 5p 't gïjcöacït tjEDben: ^jjae bat meer fé/bïijben fomtijben Daerinne a. p«s ^ oa3en £eî: Öpfëtc bcïoe laet Wiegen/ am ©onicft/ ^oeanbete materie te halm. c. CM. gjcïsfcneppc fjiec "votene feer groote foëttaöcpöt/aï baebjcl ick Den ho* ?ICÔ niet en 0ebbe gefniaecRt.'3|cR bemerchc nu toef bat wt niet aï en $ geïogen/batmen ban ïjacc pjfag te feljrij- ^iVmaecnocï) moet îck u toat toagen. <&ft gebieï/ bat jfcpt oft thjen bagen ofc ianget quaet toebe r ban fiomî/ «mt/enbe regen toa£ :!)oc foubenfe ban baren ì T. C]ut. ^an fouben fp ban banger fïcrben enbe bec*
Baen.c.Cluf. ï©atraetDacrtegften*T.ciut. ©oeben £nöe fcaer fonico gfoeben t'eten tot batter beranberinge "flttgoebt toeber quant. C. Ciuf <©ft gîjebeurbe batter een ûnacbtfaeme iBeefice toaer/ òiefe niet en boebebe / Oebjjjïe htt quaet toeber gljebueröe / fouben fp ban aiïe l^tbenf r.ciut©en meeficnbeel/maer niet aïïe.c.ciur jfoe toeet ghn batìT.ciut.^>p gijn (jaren honing fogc* ttputae/ batfe liera fuïïen bieneri/ boeben/ bjagïjen/ be* fcljernien boo? ftact bpanben enbe be ftonbe / öem bol- Bcn aiieg toaer öp gaet enbe neert : 31a tullen ïjun ïeben "oo? Öem laten / enbe niet geboogen bat öpban I)ongec Qrtc hpuöe foube bergacn : Hiebetbat3p'ttwtoaren ouptt fuïïen betfpaccti ban bat Ijn baeeom foube moet? getoeft ïpen-.'t toeïn ics genoeebfaem bernomen fyebbe f nbe ])icr na b?eeöer ban gefp?OKen faï toojben.c. CJ.^et $ boojtoaer om te öoojen bermaecKeïicR / {jet toaer te *oenfci)en bat top<£bjifïcnen onfê 43oDt en ©berften f0 Betrou toaré aï£ befe feïepne bogelfteng. <Bm boo|t# on£ «egonf te pjopoofïe te cpnbtgrn / fuit mp geïieben te feg» f m f)ae batmen ben ïtoningïj hennen inacf)/ en hoe bat yPScffeït té ban toefen, t. ciut. ©at toilicfe feer geer* «e «oen : ©en Üoningb & bp na be öelft ïanger aïs oit «leune/öebbenbe een öoofbeben geïijïtenbe b'anbeeSSpê/ «ngïabbebojfi oftemibbel-ïöf/ bat gfjeteoeftent cfte senuient fcöönt te 3jjn met een.i>côilbe&é öa"ttfgetoij|/ rontfa
|
||||
|
i8 HcteerfteBoeck,
tontfom't fcïjiïbchcn een toeptiig gap?aeïjtig baet atn/
gaet ftlepnc onDer enttoee gtootet opper bleugcllteng recl}t paficnöe op ben anbecen/ toat gtooter a\$ bie ge* nieene SSpen gebben/ en een langg acgtet-lgf ban ma* niece gelgcft öe SSpen / in eenber Dicfete/ maer beel Ian= get beenften£ ofte Hlauftené geïijen De25pen / maet 3pn fiogec enbe langer ban beenen/ t)p i$ ban coïeur gelijcfi D'anû?e25pen/bieonbee fijn gebiet3gnj©an alleen bat fijn acgterfie beenfteng toat geïer 5gn/ enbe en geeft ge= nenHngel/goetoelicft een maniere ban een Hngeïaen fiaer gefien gebbe/ boeg gp en gebmpcbtfe niet om baet meöe pemant te fiehen ofte(icalen / gelgcftfommigge 'tfelfbenoemen abjfpban be2Spen toerbenggcfieecs hen ofte gefïraett. ï|p begoo?t ftloecn en toacber teAijn om fijn ©olcbgcfiabig int toercft tegottben / en ig felfê bz$ fomertgöt? niet leöiglj / boe öatfe langger banacg* terIgf3ijngoefe beter 3gn. celui. £,gnbanbieHo?te acgreclgbêniet goetfT.Cl ^ecnfc.C.Cl. 3©aerom/ 3tjn 3P niet alfo roei koningen :alg b'anbere ì t. cl £>p 3gn i toel ïtonmggen / ban üie lange acgterlgben 5gn bcqua* met om 't faet inbeCelleftcng te leggl)en/bat bp be ftojte acgteclijben fo gemacMichen niet en Kan gefcljieben. C. Ciuf ï©at fie ieft albaet aen't gat ban beSöpe- bo?f
Wiegen; i$ bat niet een Honing/of toat toil bat boo? een 23pe toefen JT.ciut. ©ertoefteentoepnigg get$ een , Fucus ofte lupc-2Spe / ife falöec een of ttoee bangen om u Diete bettgoonen/toant fp en gebben geen 2llngel/men macgfc bjpelicfe ganbeïen/ enbe fullcnfe befien enbe ban gaer ooeft een toepnigg fpjeftcn. Het vierde Capittel.
©an öt ^ùtt-hpm möe tjaer tof wö/ enöe
ban fommige ©liegen biefegelijchen.
C. Clufius.
Ilx fie u fo (ïouteïift baet toe gaeVfonber pet boo? 't aen*
fcggn te ijebbcn/ bjeef bp niet bat fp u (icalen fullenl T. Clut-
|
|||
|
Van de nature der Byen. 19
fìiHc'S 'J®âl boe kït tof 11'311^ ttjDcn / afê kit maec
JJen*?* baec ÖP Bae^m l'oetelnft be 25joet-b»en gn> nip SSiaî ùa^3Pbûojinbe ftrçf aaoi/fooenfuUenfe iöeiMïi ,ìel[*en-c-clui- feront ftcechenfe ti nict foa ftottu ! 0n? Iieben/ öie baf c bPf50n,£" • T- clut- <^at « haVr?>ar 5!jp al ££ fricota» becfröjicht/en u ïeben na r?7 Icfeotnenbe of bjcfcnbe gcftraeït te toerden. beiri ?P ^& bie baffeneF llirt bc^oct't toetbcn/ fou*
b» mîiw^' ^«"-«"flf foöt öiet betren gaen/ maec
p ome die bagritcr grbifïceert tooiden/ fece toc!/ ober=
^^bat,eöem|enfcöcnfooaiïenfhcn^ getooon too?=
bm^ S" ul- ^eï acn : iact niP Ö0CÖ bf Pen toat hc&dn
fohJ» ucos Slangen/jtjnfe betof mager ÌT. Clut. upt ^oanige en uudp niet beri bete ofie pjojijt^ bergarai/ "ant fn dunen tcgen| denÏBinter nergen Itoe, toitm» L*?at lPan ö00? B^0^1/ toetinpöoojen/
ham ,npi,Ï5c oan toat onöematinae boen/al en Romtet d^?^00? Oa"-«f°fn Secnpjoffn'ten af. T. dut. oTnirVn &P %3«i:ö™.^"»iS öie fo boatfcöttrijatfe bivR" fyn ^omnctet)di regcfrt/ bic toeetoofc bathn bS^l^toiibofnfal&etoen/naDicnöpfonsaet fo WEÏESsm In ùc <&clfeftertf/am fierta te tooiben/ wpen te maaen/detonle dat hpfe nadoen fai hehbm/nm
aSfaì;i?nïmmulöeluücn ™'^«en anW baèTffii^!?1" Öui?.tean °e 20?«» öie banbeöoninft
w 9ei0s »«9* b ander SSjjen/om pet te óaïen boo| |
|||||||
|
'tgöe*
|
|||||||
|
lo HetcerfteBoeck,
't gîjemeene tette in ùe ïüojben* T. Clut. Beenfe : maet
bìicgen un t/ om foaer ban ïjare bupïicftept te fupüerrn/ tuant in ûefôojf ni mach, niet onrepng toefen/griijfe top in'tbeginfri berftaelt fiebben- C.ciuf. ^rit fie nu toeì toat ijet fìjnbaojbogri£/i& binbebie tori onttéc be bup* le fìinkenbe goten/cn ooca in be i^obcn op 'tgcbloemtr.. t.cì. j^eenìf ecr/ten 3911 Die niet bie gftp mepnt/bat $ een manier ofgefïacïjttian ©liegen / bienfcfeettorige* ujc&cn. G Ciuf. 3©ar onberfcftept iffet ban / tulïcften be fooet-23pen enbe be©Iiegften baer ban gftp fp?ccchti "f.Clut §et onberfcftept $ bat beb2oet-2Spenopt epube toantarijterlijf rupcft3ijn/ ftebbenbe mebe bier bleugeï* hen$ geiijcft be Mepne 23pen/en niet feftarp/ en plat ge» ïtjft be ©liegen bie gp mepnt. C. ciuf. ®i$ toaer/ nu gftp mp bat fegt/fïe irit 't frifëtori.T.Clut £>ietgftp tori bat bec$ bjoet-SSpen'tftooft toat grooter en ronbèt ftcb&rit ban be gemephc 25pen:©ooo3t£ i§ ftet mibbri en acfttrt- uj'f ooeft grootec eiibe biritec alé be ftlepne 23pen/oan be bicugriften£ fijn mcerber enbe fyeebet ban banbe ftlepne SSpcn/anber f fo gritjeftenfe feer na be ©liegen bie ma er 2.en be bjoet-25pen bis 4. bleugeifteng ftebbé.C.Clur.ïDe boo?gcmcibe ©iicgé bien ih mepnbe bjoet-25pen te toe- fen/ toat i§ bat booj een gefrifenap ì f. ciut, 'c %$ nae mijn bebunr&en/ecn getoojmte bat upt JBefïftopr n/on* trent be fiincftenbe ©nbatcn en goten gtoept/ enöe 3tjn in 't bcginfri toitacfttigeJ©o?mm ontrentten Ut ban be minfiebinger groot/banber Dichten geujc«een<0anfcn penne/ ftebbenbe een Mcpn ftoartacfttigft lïaert&eu/ en afê ftet toebec feftoon en toarm begint te too?bé/ fo bec= anberen 3P in ©liegen/gelijk topberftarit fteb&en//enbe en të on£ neigen^ toe nut en brquaem/baerom toilïé top bie be ^Jtoaïutoen enbe anöec gijebogfteït bebrien/biefê gaernc eten/ aifo 3pfe biiegenbe bangljen. C clul. @li$ toaer/on£ nomt ban ftaergeen pjofftt/noefttan^ ben ift curici^ om bat te toetemgjnfgeltjr- ban be ï©efpé/^oj* frien enbe anber getooimte/tcn fai u niet berfyieten mp öaet ban cofi toat beritïatinge te boen/aengeflen batter in
|
|||
|
Van de nature der Byen. ±t
jHl^fïe ban gefpjoften ig/fo moet t'cft nocfi toatBjeeà
°S. wfcbept Daec af boojen ; 't i£ mp een ber maecft/DaÉ PP mp foo getoübgb ban De 25pen en ïianingben bebé öEttelt/üanoatcHatnecenepgenfcöap. T.Clut. ©at «Jiitcft t'utoet bef De feer gaern Doen/ Dan toacbt u/ icb J*E Daec een ï@efp fitten op een 23Ioem/ Dat bP u ni et en '«fc&e/ icb falfien of icb öem bangen ban/om bem tee ^8en te onDerfoechen. Het vijfde Capittel.
©an tttî©éfj»en*n$o?felè/ mgare frétât*
C. Cluiius.
Gfêp toilt mp toaerfeboutoen/ Dat teft ban De ffleft
pen niet en toetDe geftebë / mpDunebt Datfe u toeï fouöen bonne rabf. T.Clut. g& geloof üael Dat fpmocb* «n/en Dat ib 't begeetDe/Dat fp gbn befte toeï Doen fou= w/ maer tb en ftìebfc niet/ toant Daet en bomt geen p?o* rat af. C Ciuf. Haet ong Docb lien en boojen toat bet fp boo? getoojmte : $ bet oocb een geflacijt ban 23pen ì T. ciut. ìf et ig toeï een geflacbt ban 25pen/ obermirê
gat fp oob opt gebïoemtebbegert/ DjagenDe meDé eenen 3-ngel Daec fp feec femjnig meDe fteben/ fo öatmen (ge= inch Plinius getupgt lib. 11. cap. 12.) ItcDtelih Deuc 't fte* ben ban bâerUngel in éenfóoujt^ fou getafc JJ bê DbenDé ooft ütec tolengeïften^/gehjfe öe23pen/bebalbcn Datfe cf=» fenglatober baerhjuen5{}n/metftoartcnbe geelobec Öacc lijf geftïeutt/ gebjb top bier boo? becbaeït bebben. •ifêen binter ttoeDetlep foojtcn / D'eentoat gcootéc alg « anDct. ©e grote blij'ben gemrenhft oticc/gehcopê toe» Knöe De£ JBinter? bpfonDer in Dec aecDcn/ gehjeb ooeft ue if ojfeien Doen/ en bïijüen aïfooban jacc tot jaec ge* onrenöe/ maer en becgacen niet tegen£ De J©intcc/ge= iDcftDe tamme SBpen / fp ïjaelen toeï ï^ùnigl) upt gbe* woemte/maer't felf De en geb?upft£fp met Dan om &arc jongen te üoeDcn.C.Cluf. ©an'toaeic bomen fp/toat ig baec begmfeï> T. Clut. Bknbintfc D,^Bintecti)ût^ soeiöcbmen De ïfojfelen buit / gbebcopen in Dèe aecDcri C öf
|
|||
|
ì% Het écrite Boeck,
of in Sotte bomen/ albaer ïjaer buncht oatfe niet en fui*
len ftecben ban De hoube/alfo berbergf fp baer onbet ee* nige tupchte ban biabeten/ Dacr be ^onne beeï bomt te fcbnnen/ enoeeïftin'tepnbe UanöflBatctofDcnUls p?il begint te genahen/ fo bomt hp boojt£/ en foehtfijn fiofl op cenici) gcbiocmte/en fo ïjet nocï) heel hout Vocbec begint te toojben / fo neet* ï)P toebet in De Utetbe tot bat fyet bed toatm begint te too?ben: bact na fo foeht Ijp een p!aet£ baer hp eenigb b?oebtfel foube mogljcn aen leggen Ite toeten/ ineenleebigeSSpe-hojf/ofonber een ©ach/ of £>oïber/ en oor in ber Sterben/geinch top in 't cecile jjebben aengetoefen; <Paer begint bp ban een ront fcheüehen te mahé/Öangenbe gelijheen gcoote25elïe/ert te mibbcn inbe25cïlefo maehthp CeUehen£ aen bert anberen/mebe fe£öoehig/maer fijn in het ingacn boo? oen toijber ahj op 't epnbC/ baer fijn faet ooft in gelept i$/ geihh beSSpen boé/in een ber toefen gcujïi een iangtoer* pirb<©clfabehcn/ bat metter tnt groot toert/ cnmebe bcfioten i£/enafêbiegemaecht fijn/ fogacthp t>ooït£ toecchen/rontom öe 25eHe/bue ofte bier cnbe meerSóc* ben/ altemael gemaecht (nac mijn buncht ) ban fpinne- getoeb/tot bat be23eïle beeïront $/ en bet binnentoerh bcfïoten/hcbbenDe reeb té maer een ront gat/boer bp in cnbe upt paffeert om 3|jn jongen te bjoeben enbetc boe* Den/ cnbe aïfoo bomen jp allcnf heng boo?tg/ cnbe ber* tneecöercn. C. Ciuf. jBahenfe ban gbeen bergaberingf) meteen &oninggehjch be23pcn*T. Out. j^eenfe/ ban fiaerbeginfel i|banecnï©efp/ bic obcrgebïeben bjin ben JDinter. e. ciuf, ©ergaren 5p ban oocb gïjeen ^o- tiicb om afte lebcn > T. ciut. Jfêeenfe : ban rectjt fo beeï Dat fp baer jongen fo tofjt gebjacöt bebben / batfe bon* nen blicgeii/ fo fojgcnfe boojrê boo? baer felbcn. C. ciuf i©aerblijbenfe ban* T. Clut. ^ip bomen toe*
Decotti t'bup£ baer fp gehipt fijn. e. ciuf i^aerom bâti T. ciùt. ®m batfe beur haèr toarmte be anùcre upt
foubenhelpen bjoeben/enbe oocb mcbe batfe beur Saet= Dec toarmte te toaftetbec fouben bjijben / toant be hou* De
|
||||
|
Van de nature der Byen. 25
foté ooft pareti ©pam. e. ciuf, ^cfttoeroe möachticlj
oatPLnms fept batfe ootftBliegften eten/ toeet gijp nip «£»er toel reben afte geben* t. Clut. ^ae idi/ oui bat bc *Hiegen met foeticljept berbult fijn/ gelijft kl\ 'tfelf De in S»upc{jec/ ïio3ijnen/ tfonitb/ enbe Cojenten tori gefïen ÏKbue/ batfe bie bolle gefopen ©liegen &eMsen gegeten. C. ciui. 3£e iif ojfleïen / toaer af tjebben fp ôacen oo?= ipjoncft* T. clut. £>p berbergen haec ooft in bec herben tfgené ben JBinter/ enbe ftomen mebe bû02t£gefojcft be 2©rfp*en:ban ùek ìfojfjelen maften öaer toereft ooeft in öupcfttenop'tbeltofinoubelBurcnenftolleSSomen/ öaer €ellcften# 3ijn rontacötigb/ ongïjeftjcft/ ftlepne en Sroote / gelrjcft be 25pcn / en ftomen niebe allenf fteng boojtg gejijft be ïPefpen/ enbe maften geenbergaberin* 5e gelijcft be 2Spen / befe bliegen op 't geboomte en D?a* Bm ooeft fêonig in öaer <£ellrfteng/ maet niet in fulcftcc Hienicftte/ enbe öeftlepne bergaen tegen£ ben 3©tntec / *nbe be groote berbergen Ijaer inbee flierben/ alg bûîen. C. ciuf. 3©aet biijbenfe met ftaren ^onig* t. Clut.^en £? onigt) i£ berteert eec ben flDinter acn ftome. ..C.ciuf if oe 5ijnfe ge|Mt en gefatfoeneertfT. Clut; Jbp Son z. oft 3".mael grooter ban be gemepne Spcn/rupcl)/ Wet beel ftoleuren bertiert / en jleecften feer fel metfta' ten ^Ingel/maer niet fo fel aI3 be uîefpemtoaer bâ 011^ onfe goebe bnintenerbareneWalichZyverttz. nipote- fter tot 2tm|ïcrbam mp be befcjpgbinghe feer oibent- Ücft ober gefonben \y eft/ toeïcfte feer nau öaer op gelet* tet/ enbe ban bieé aengaenbe ontftouben / ooeft upt een gi)eneucl)te bie aengheljòuocnfteeft/ten epiibe (jubé naetnre ban bien foube mogtjen onberbinben. C.ciuf. #iebe Clun toat fclpijft ftp boefj ban be ^ojfelen : |laetong een£ ben inöoutï}o:en.T.Clïf p fcftjijfc alDug? ^o ili dan datmen vinttwcederfy geilachten van Crabrones
Ovelckede Brabanders noemen if OïfiTelen enjtf Ommeïen/ oy de Lantluydcn alhier ^ojnften^) te weten ,"Mannekens ende Wijt kens •. met datte t'tarnen genereren, maer tot een ónderlcheyt allo genoemt werden, gelijck fommige kruy- C z den
|
||||
|
24 HeteerfteBoeck,
den oock Mannekens ende Wijl ktns genaemt werden. De
Mannekens zijn h cderumtweerl)e,cûene wat korter en dijker ais d'andere, d'andere vv at langer ernie fmaller, van coleure het hooit en den liais iwart,het middel-lijf meteen ded van t achter-lijf'geel , ende den aers otte het achter- fte wit. De lange ende iroalle Byen zijn fo bly niet van co- leur als d'ander. De Wijf kens zijn geheel geel, na den ro- den treckende, wat langer elide fmalder, oock minder als de Mannekens. Noch vintmeh een geilacht tuiichen bey- den, welcke gfooter ende langher zijn als de voorgaende, doncker geel van coleure, met weynig fw art aen den hals : Defe onthouden haer oock in de V eenen en daer ontrent> d'ander aen de Dijeken ontrent Amfterdam, en de hooghe kanten van de W eylanden. Daer is noch een ander aert als de voorgaende, minder van lijf,den hals fw&rt, het middel- lijf geel, en den aers root. Defe komen alderecrft te voor- fchijn, endeheetmen Roomacrfgens, werden onder het ghe- flacht der Mannekensgerekent. Kaer generatie gaetalduS toe, Op 't voorjaer in Maert ende April na dattet warm we- der is, komenie voorts uyt der Aerden ofte Dijeken, daerfe ïiaerdes Wintertijdts verborgen hebben, nietby malkan- der, maer by eenen teffens hier ende daer in reten ende ga- ten diep inne gekropen zijnde : Defe zijn groot en noemt- men JCi/OTV/^HofteA^/èrf diefoecken indeDijcken ende "Wallen van de Velden holen, daer de Veldt-muyfen des Winters in gerieftelt hebben, alwaer fy eenig gekapt Kaf ende ander Mos door de Muys daer inne geileept, gevon- den hebbende, maecken daer haer Neft, vlieghende op de Bloemen om Was, 't welck fy aen haer twee achterfte voe- ten voeren ofte dragen, maken een klompgen Eyeren van acht of tien Huyf kens t'famen ghevoeght (niet foolangh- werpigh als de tamme Byen, maer ronder ende korter) van fatfoen * als langheBakelaer ofte kleyne Hafelnoten. Eer fy die Huyskens boven toe maecken, foo laetenfe eenighe klonterkens Was van haer voeten daer inne vallen , dan ffuyten fy die felvighe met haer mont toe: waerinnevoor cerftg'roèyt e;n flijmaditighe witte vochtigheydt, welcke metter
|
||||
|
Van de nature der Byen. 3?
m etter rijt door 't broeyeh van de Bye die daer overkruypc
code optit, verandert in een witte ingerolde gekroncKeide "'orm, welcke watfwarts aen 't hoort heeft, met twee H ip- Pelkens, aenelcke fyde een. Defe Wormkri;ght metter tijt Hoo;t, Lijf, Vleugelen ende tfeenen, endc als hy vol- maeckt is, ende rijdt is dat hy int licht kome, beweecht hy hem tegen s het bovenfte deel des Eys : De Bye dat verne- mende, bijt het Ey boven onffucken, fokruypt het jonge fi/kendaeruyt, 'twelckeerft witachtigh graeu is, ende Hnjghtin dry dagen fijn natuerlicke coleur, ende vliecht in v'er of yijf dagen uyt om fijn Was ende Homgh. DeKo- Ringhoft d'eerfte Bye bijt de dopdaert jongh B/eken uyt- gekomen is,rontfom jntronde ileght af, en treckt de bly- vende doppe met nieu Was een weynigh hooger op, ende ipouwetdievoÌHonichstot voedtfel voor de jonghe Bye- kens De Koning vliegt uyt om Homgh ende Was,foo lan- ge dat de jonge Byen iulcks konnen doen, dan blijft hy ge- ftadigh in, fa vliegen de jonghen uyt, en maecken het Ne/l metter tijt grooter van Eyeren ,foo in de breete en hooghi *e> met Hèuvelkens op malkanderen , waertuflchen fy door-kruypen konnen. Wanneer het kapfel ofte mosfoo kort en kleyn is dattet niet aen malkanderen ghehecht kan olijven, maer foude op de Eyeren en inden Honich vallen, ioo overtrecken fy de Eyeren onder het mos met een ver-; wulffelvanWas,waerophetcafruftet- Sommige van hen d;e watkleynachtigh vallen, blijven geftadigh byden Ko- ningh in,om te broeyen ende de Eyeren te formeeren-.d'an- der vliegen alti jts weder uyt, lbo haeft fy haer Was afghe- ïtreecken ende den Honigh in de ledige doppen gefpogen «ebben, aldus zijnfe befich tot in Augufto, dan beginnen ïy groote Eyeren te maken boven op d'ander doppen, die metter tijdt vergaen zijn, daer uyt komen voort jonge Ko- mnghen die mede uytvlieghen om Honich, maer brenghen gneenWasinne : ende dit doen fy wanneer deghemeehe Jöyennietlanghervlieghen konnen, want haer vleugelen j 'etter tijt flijtenen werden kael,verliefen haer coleur, en omven altemets, alft nae den Herffi gaet, onderwegen lig- € 3 gen,
|
||||
|
20 Het eerfte Boeck,
gen, datfe niet weder int Neft komen. De jonge Koningen,
v lieghen foolangh uyt en in allié Honigh konnen verfa- rnelen by een,maeralffer geen bloemen meer zijn, ioo ver- laten fy het Neft, ende loecken na gaten m d Aerde, ende reeten of fcheuren in de Dijcken, d^erinne zy haer des Winters verbergen, ende de nature begae; t defe Koningen met kleyne rode platte Luyfkens, die haer ütten rontfom, te weten midden aent lijf, onder de vleugelen, ende bene- den aen den buyck, waer door fy verwarmt werden tegens de koude. Defe Luyfkens vindtmen niet aeri de kleyne Byen,weicke vergaen,maer alleen aen deKomngen,welke op 't voor-jaer (alft gefeyt is) nieuwe Neften wederom foe- ken. Sy genereren aifo van Jaer tot Jaer voort, en blijven door fulcke middel in haerwefen. Haer Was is fvvartach- tigh ende brofch, onbequaem om te gebruycken : den Ho- nigh ïsklaer ende wit als Wijn, feer lieflijck van fmaeck, rnaer brengt geen meenigte hy, door dien fy kleyne Neften hebben, ende de doppen van de ty eren allié wat out wer- den, befchimmelenendevergaen. Menvmtaltemets inde ISeften eenen dooden Roningh terzijde leggen, dat komt datter twee Koningen een Neft gevonden hebbende, mal- 'kanderen bijten en beftnjden, totdat d'eene d'overhandc gekreghen heeft, ende d'ander gedodet is. Als fy de Men- fchen fteecken, wanneermen haer Neften rooft oft ander leet aendoet,blijt haer Angel niet in 't vleyfch fteeeken, alft van de tamme Byen doeï, maer treckenfe weder in haer lijf. Syzijnfnellerin'tvlieghen alsde tamme, komen eer van d'eene Bloem op d'ander. Dh. Mannekens beminnen feer 't Linanam ofte wilt-vlas met geeleBloemen, ook Malvam of Maluwe, Akhea.ro, Heemfwortel en Confolidam, Wael- wortel, &c. DeWijfkensverkiefenLyfimachiam rubeam, root partijeke, Du'camaram, Alfs-ranck, en Trifolium pra- tenfe, Claveren, &c. Dit is't gene dat ick bevonden heb- be van defe Creaturen, in welcke nature, eygenfehap ende werckingeGodts voorfienigheyten wijsheydt fonderlingh lichtet. Pat bwtU ü D. Clufi i$ ïjet niet toel toaetetg om oe
|
|||
|
Van de nature der Byen. 2 7
"3tuceijanbeMepneCreatuetften^teaettmetften/bat3
menoori$ inl)aet|ietöareo?Dinantie enDe boo^t-teun* Se/ öte bp na De tamme 25pen in 't boojfetten öaer. toat aeüjft toiïïen fiinì C. ClufJIaaetöP fcfeöfi Dat Den iia* "tng een Hlonterné ï©ag in 3tjn fjunf "M ïaet ballen/ en uat hp öte met Den monDt toe gaet flnpten/ toaec inne «oojt eetfte gcoept een fïtjmacgtige boitte bocfttigöept / "ïaet ban eec(i een JBomi enbe Daec na in een ^peber^ önbect / £c. Ijp en fcöjtjft ôiec niet batfe Die bocfttig* ÖepDtinDeöttpfften^Dïagoen afêtoelDoen De tamme 25pen. T.ciut.^aecaenen tentet te ttoijfeleri/ ofbei^o^
men Djagen oocft toateruftefltjmigeboc&ticoept lip't taet Datfe in De boojfepbeöuufkeirê leggen/ aengf)e|ieii pat óp fent Daette groepen eentoitte fin machtige bocfos t»cf)ept/ 't toeïeft oocn bp De tamme 23pen gefcfjiet. C. ciuf: üjet i£ eben toel fece b?eemt Dat alle fijn ìf o?fc
Men/ in De fomec gemaeckt fïjnDe/ en tegenö Den ï© jns *ec bjcDecom betgaen en te niet toecDen/aïlcenlift obet= oïtjbenDe De ïïepfer^ oft koningen/ Die ftcn inDe Werbe öe?i©intec-tnt^booj DenonDe becbergen/ en Dan in Oe JiBaert ofte ^lpnl toeDetom boo?t£ nomen. T. ciut. «irben biel manen Dee£ koningen tot foarai
oienfïc alfulcïïE beefcfjepben foojten ban ï>o:fTéïen / ge= jnefs top berfïaen öebben / en op 't ïefï De lóningen Die öem geinen fijn/ nocl)tan£ in 't begintfdftaerDer boo«= tcltngc aüeenïiclï Deïïoning b?oebet/gcInn ooft De i@ef- pen Doen/ ter contcati De tamme SSpen Die bp menicöte »?ocDen. «ïBen fïet oocn Dat fp ftaec ïtoningén eecen en oiencn/ oocu fïcö boo? hem tectoecefielïen/ tcgen^ ljac<> upanoen.c. ciui. gjeft moet u blagen/ toaetom toerben «€ïHcnöe bei;flÖten öaec bleugelnen^ ì t Clut. «3Cft rn^X;it'öaevt:üa-aFönaP«n«ebetnlaren:1SïfinU^.3Ia^ eou BÖenaecftt/ f o beginnen De ©ifïelên ban beeìùcrìeW 2Sf ^epen / en getijen oocn bee£ Stelen bhegé op uic 6 oemen/fo gcuenttet Datfemet ftaec bleugelncnsî «n t blu gen De Dooien setaecnen/cnDe fcfienmi foo ai= « 4- ïenf=
|
||||
|
$8 HeteerfteBoeck,
ïenf fcené per bïeugeïftené/enbe ggelgcn fp fcer gtertgö
£gn om ben Jfomcg upt be àSIoemen te bergaberen/ foo druppen fp rontfom be 23ïoem enbe berflgten fo mettec tgt gaer fcöoonljept enbe bleugelftené/'t toeïcït be tam* me 25prn oocfc tocbeebaert:!Paer Dp hornet batfe bien* maeïéin'tbelt bigben onbet tocgen / fonbert'gupéte tornen. C Ciuf jBaertoat Dunftt u ban be platte roobe lupfïtené bie be iïrpferé ofte Koningen ober enbe onber gaer Igben gcbben / biemen mepnbt batfe be ïioningïj bertoarmeninbe Winttt ìTCìnt. ©aer ban reben te ggeben ië al toat bpfonbeté : ban mgn geboeïen té bit' %e/ te toeten/ bat bit boojfepbe ïupfftené ban feer geeter naturen moeten fijmarngefien ih beloningen Deé3©iu* ter $ toel in berüler ben gebonbé gebbe / en Deur De houDe Die Kepferë ofte Koningen blebcn figgen/aï of 3P boobt toaren ggetoerfi/ enbe ebentoel fatljmen Dceé ïupf feetid ïopen ober gaer ïgben gefiabiff/ fonber baer afte toefen, jfâaoiengetnu fulcrié/ bat bie lupfftenëfoo toaefter bleben / enbe 50 geftabigg liepen ober öacr Igben / baer Upt befïupticft / batfe boo? bie berroeringe en gefiabige ïopinge biefóontngen moeten nootfaMgcfe bertoarnré/ óp batfe niet ban feoube en bergacn-.totllcn gier mebe De ï^o?fclen ïaten baren / toantmen upt gaer foo beel pjo= fgt^nietgaïenmaeg/ alfmentoeï boet ban be tamme S5pen.C.Cluf. ©at buneftt mp ooeft / ieft temetene toeï Batter onó ban gaer niet beef goeté af en uomt/ban om Die bermaMi&gept bie ieft baer in gebbe/ fo geb ia mgn ggeneucgte baer in genomen- T. Clut. ï^et i£ a! berma* ïtrïicft baermen geneucgte in geeft. C.ciuf. <©at ten 't u niet te fangen mafte ban bit onp?ofgtcïgcnegetoo?mte/ fo ïaet oné bojberen en beginnen ban p ■ ofgteIic&e25pe= fieno te ôanbelen.T.clut. ©até mp lie f/toant ban gaec ïtomtbe foetiggept enbe 't p?ofgt. c.Clui: 3Ick facg ter= fïont een £>toarm Dien ggp gefegept gebt/ f toermen $p aïtooé in fuitïter togfelT.ciut. 2la3P #ecre / ban baer filopt een ani be f^oojte / toeberom n'omenbe fai ©, 3L ïjerMaten toat tm &toecm ùeç S5pen i#. |
||||
|
Van de nature der Byen. 29
|
||||
|
^- Het fefte Cagittel -
?©at tm ftatrm Der23pe i$/ïpt tm fteïjoojt
te toefen : tepcftencn toannéec fp toiilen ftoecnicn.
IC- Cluiius.
<£& hefi t'anberen tijben toeï meer „êtoermen gefïcn / macc en hebber foo nati niet op gelet atë nu acn isefe iaetflc Jètoctm bien ghp nu hebt gefrhept. 3|cft moet u noch toat baet ban bjageyof befe «Staerm geen fóoning *nhabben/ foubenspban niet bp ben anberen Mijben *öonenbe*T.CU£een 3p/ geïp top berhaeït hebben bat Bçen^toerm ftan fïaenbeblnben/'tensp battez een ïio* ?!nS öp 5p. C. Ciuf, ©f gebcurbe bat ben ïioning fiojbe «innen 8. 'of 10. öagen baet na / en sp habbcn hun toerft bfSinnen te maften / fouöcnfp ban'tfeïbe niet boojtg jnaften/ aengefïen 5P nu alteebc eenen boet habbcny hoe pat 3ht behouden te toeceften* T. Clut ^pfouben(a$ ««Jen) het toereft laten fïaen enbe niet meet toerrften / ae,ige|ïen haten üoningh baet niet tegentooo?bigij i$/ Oeftjcu top genoechfaem baet ban bethaeït hebben. . C. ciuf.<0ftgebeutbe batmen eenen booben fâonincft m be feojf op haet toereft jïeïbe / fouben fp ban ebentoei Wet hun toereft bootte toereften* T, Clut bultje heb ieft tort hoo?en berteïlen/ bat fommige berfocht hebben/ be meicftefepben / bat fu ebentoei tojachten entie i^onigh m jachten, «©och fo 't mogelicft toaee (gelnftmen fept) met ben booben Üepfette oojloge treeften / foo fout toeï mogen toefen bat ^onich enbe J©a£ foube bermeerbe* ten/maer het acntoafì'en betSSpen en ft an niet bermeer* becen/aenghefïcn ben fôoningô het 3aet in be <£eïleften£ moet leggen, e. ciuf HM toat i$ ban een £>toerui ban ■openjr. Clut. <gen^>toerm ber 25pen i$ een bergabe- ™ï?e ban "ec* SBpen bp ben anberen/ergeng hangenbe aen een €acftban ecn2Soom/f>aeï/ofte aen eentjoeefte nfr 1 iC^/m 't ^îto Efraos' Smenos, in 't Itatijn Examen ;;"'Vvaapumgheheeten.C.Ciuf, ©ftghebeurbebat* m ttoee ofte bjte bp ben anberen bioghen/foubet ebe>v <£ 5 te?
|
||||
|
?o HeteerfteBoeck,
toeï etri §>Wtm sijnn. ciut.jgcent/ten toare öat gpf*
bp öen anöeren lift faïgben/fco fouöen fp een toetöen en niet meer ttoee ofte Djic Jbtoernicn rijn/ macrfoosp tieei'3ijn ïoo lì anmen öie tod fcïjcpbcn/oöeïijch ton noci) uedjaïen tuilen/ ftocmen öaer mcöe lianöeïen fai. C. Ciuf. I©aer bp tsxcct gfjp / öat De 23pen f tojermeit
ofte oocft (uilen f Vuccmenn.Cluc.©atfe f'toermen/öat fietmen oogenfcftnnüu: Xuant afé'fp tollen ftoermen/fo begint öe ïiontncft-gercetfeîjap te maften / cnöe gebeuct fomtijöcn öat ftp nedneft een fcftoonen baci)/ regent öat öe^onne heet fchijiit/öan ftotnt ftp ontrent b'uptganft/ enöe3!jn€caujanten beginnen feer fcïjieiicftupt en m te lopen/enöe ftomen aïfoo gheö^onghe n upt/ou'et mal- feanDcr ober (joi ober boi/ ricft om ftaefïigft öaer upt te jijn/cn beginnen aito omtrent Öen fcojfalöatr teberga* 'beren/ en aïient ftcn? ftaten ïtonineft te bertoaeftten/en upigefeotnen snnoe/bf ginncn 3P jjaer in öeHLocftt te be* ge bcu/bftrgenöe rontf omme ginté en toeöer met groot Srlupt/ tot öat ftp ergfteng fcomt te ruften op een Caft/ $arï ofte aen eenigfte ftoeefte Muetg/ enöe tertfont foa beginne 3P allenfftcng öaer toe te ballen om Ijaren fto* ninglj/ enöe blrjben bp ftem tot öat ftp geftftept toert. CClui.^ommige feggen öat ftu een ofte ttoee Dagen
te boicn boet berfpieöen met fommigfte ban 3tjnennae* ficnraet/acntoeicfteâSûomoftpïaetfeftpaetï fai ftoer= men. T. Clut. <®at feftijnt ai te fttnöedicft te 3911 : toant bat tulejr toaeractjtieft tsaet/fo fonöen öiftmaetë ö?ie of bier ^>toermen op een ure ofte tftöt ftnermenöe niet bu öen anöeren bliegen en aen eenen tacftbergaöcren/ge* Irjeftmen biefttoité fïft gefcftieben.C. ciuf %oe meet gn öatf e fullen ftoermen i T. Ctut fflen eerfïtri bp öe €er= (telingen ofte eerfïe ^toermen ftoojtmen een öagft ofte taxe te bojen eeniglj getupfeft / gclrjcft fommige toiïlcn feggen/en ooft Columdla hb. 9. cap. 9. getupght / maes ten fë fo frfier niet : ten ttoceöen fïetmen batft feer tïille= nen£ ftangen in öe ftojf aen öe ffâoeoer-pijpen of jonge ïioningé-ftupKn geJijcft een trog ö^tnüen/ en men bint in
|
||||
|
Van de nature der Byen. ^l
Jnöenbubemtoanöetojf/ eenofttoee öagenteboien
toeelöopfeeng ban 23pen/Die tipt göebjoet jnn ieggenbc, c. Clut. €>f öe föojf fo boï toaer/Dat gijp fqbanige tepc= «enen niet en ftofie geilen/ hoe fouDpt öan toeten ì T. Gluteo binDp altoo^ ûe Dopften^ ontrent öe ftojf/
tnbe öe SSpen futen contfom enöe feet Dieft ontrent ben Uigancft uanDe fôojf/ en alfmen fuïcr (ïet/ fo moettnen oaer act)tingïj op hebben / infonDeröepDt aï£ öe jkmne [cet fìeeftt ofte ^ee( fchgnt. C. Ciuf, ^tjnber gheen tcu- «enen meer. om te toeten toanneer ?p totUen ffoermcnï T.ciut. è$a noch een tepeften ban De tìngete enöe an--
wtt naetboighenöe £>tocrmen. C. Ciuf. i©at ifï bcoj «en tepeften ì T. Clut ©at be jongde fóoningen cenigh" kfepn gelupt maeeften g'Daeg£ enbe g'anonts! te ùœz / ijEcfe toilïen ftoermen/in een manier geïtjei't oftincn era ®cotnpet bïie£ / om bergabeiinge te maften om te ürr= tocften/Dat ift Qocft een uce te nojen toel (jebbe gchooït/ eet öatfe ftoennöen. C. Ciuf ïtoeïangh ujt Ijet eer ben ttoeeben ^>toerm boon # ftomt ì T, Clut. ©ntrent acne Pïtc negen Daghen aïfi fchoou toeDer ié/nae Dat ö'eerfïs §>bJermgeftoermt heeft. C.Cluf. <©ftbupï regniate ï'SÖ enbe toinbjgft tocber toaer/enöe ben ttjDt ban acï]£ £ft negen Daghen oüetliep/toat fouDen fu Dan Doen Ì T. Clut. ©ertoacljten 't fchoon toeDer afë nojé berftaeït ï£/enöe fo jp Dan om bc acïjt ofte negen öagen f toerm* De/fo fouöe Den öeröen £>toerm Djte ofte Wee Dage Daet na noigen/ten toare bp't quaet to eûec/fo fouDen ju cené «Pt De jungeüoningen tottftiefen/ en bhjuen üoojté ae« tljup^fonDer meetteftoermen/'ttoeïeftDenttoèeöcn I toerm ooft toeï gebeurt Deur De Iangbuerige/£empecfêc ofte quaet toeber. G. Ciuf. &a het gebiel Dattet öne ofte meer £>toermen ban eenen Hojf quamen/fouDe be re|ïe ooft ban toeï een ï*ontngft hebben Die in De tiojf oneege^ "J^f" moet 3ijn^T. Clut gjomttjben jae ofte neen/ban 5mr°|{fetfterüept toojt De laetjïe ê>toetm £'abont| op oe Tciföe ïïojf gefloten/ ten eunbe Dat?p eenen honing mm. öeöoen. C. Clui". 3©aer'om fmnt§ Die op ö'ou* |
||||
|
g$ HeteerfteBoeck,
De ïtojfcf in ecnige anbrrïunben enbeniet 6); bage o9
te floten* t. Clut. ©en eerflenom Datfe 'faboütj niet erf Wiegen: ten anberen/ om bat fjet goophen bp bê aiiberf 10/ enöe batfe'g Daegé baerna toerentoaer 3Pnpt blie* gijen / toant aniseti foo fouben be 23pen ban garen îlîo* lungi) berbtoartt toefen: ten bet ben om ìtàtfe ober baci} na Datfe een ute ttoee oft öjie gcftoecmt Ijeb&enbe / en ge fcgcpt toefenbe/ ferfleg 3511 om eenen tecningg te bet* iiiefen / foo en balt baer geen ttoifl-of oneeniggrpt in De tegeringije/ en aï^ ban inbe ïto?f gefloten srjnbe/ te ge= rustiger moggcn toereken enbe rrgecren/ cnbe ai toaert batter nocg eenige jonge koningen in ben üÜo?f mocgtÉ 5ijn/fo toojben bie ai eben toeï geöoobet / en ten ïsïo?be w?t gebiagen/ aengeflen fp eenen bcrfcojen gebbcn. C. CluC Paliadws fept: jjo menigen gangenben fêTro£
aen een .istoerm/fo menigen lïoningö bebiet/enbe fo in een ^toerm meer koningen 5911/ enbe batter fìrtjt ofte munte rpe bat/ Dat men be ïiouinggen ban fai foccheu cube boabcn/ 't toelcft Coiumella mebe toii feggen. T Ci. ^>tiijt ofte mupterpe gebeurt niet oft feerfej*
erri in 't f toerntcy arngrfïen ijun natucr i£ altoo£ eenen iioning te berfciefen bie huniicDen maeg regereV 't toelft oöcfe gebeurt in b anbere^toermrn bie men brrtoacgt ïutfe fuiïen f toermen/enbe bp rjuaer toeber (ben rijt ban f toetmen oberfliehen 3ynöe) eenen ïioningg berftiefen/ cnbe boobeti boo«£ alle b'anberejonge ïianingen/ enbe toert niet bebonben bat al fuiciiebt rlu fmghe met flrgt of mupterpe toe gaet: toant be 23pen 3ijn maifcanberert petroli / en bigben aïtoc£ bp ben anberen in eenbjacgt fanber ttoifi of mupterpe te manen. C.C lui. 'r^brggnt booj toaer te jijn een toèreitfcge $olicie/ban bat top bâ öefe air pne Cteatuernen^ moeten leeren. Ifèaet foubp toel toeten of be jongde of De oube 2öpen f toermen / cera of be jougge b'ouben/ oftb'oubenb'eianggeSÖpen tjocötnn.Clut.3jaicft.C ciui.aBeïcH3gnfe/ Dejbngen of b'onben/ toat rebenen geeft gijp mp baer ban ì T. Clut. ©e ©«ben Die baer f tóermÊ en ban bc jonge
S&pea
|
|||
|
Van de nature der Byen. 3§
*5pen geboebet toojben/ gelp v irgilms fcpt:©e jongen
ujfcchen eube buegcn upt / en be #uüen youDen tart / toetben gemeteli til 't <0HCC)C Symphradmones;
c Qui. ì©aer üy vpeet ghn bar* T. Clut. ©at fai ieft
u 'EB3l)en/betonïe batter l)et jonge bïocifei awt gebjoec ln fieïupt inert / fo bliegen fp tetflont upt (gelp be na- *uecfuicr in gaer gefcljapê is) tebelbe om öontclj/itëaë *n oirrgelphc bingen meer / om alie£ te aeefojgen toaE Ul be Cojf ban nooöe fonbe mogen toefen. ^>o ifi bat be wigeâSpeu bé ©onici) toeté bequamcM te (ionen obcc p 25pen i)acr lijbê en bleugetnené/in fnlcher boegc Dat U» ben fonico aen ben anberen berbeelen tot boebinge f*n be óube 23pcn / 't toelchift felfê ban onberen fienöe ;u öe fóojbe gemereïit Ijebbe/en aïfo toann geftaötg fit* ïfiöe / om h tordi upt te bjoeben (o blijbeu fp geftaöic Ij H)Up£ fonber upt te bliegen/ ober mit£ öaefe felortiec ^Bceterof fietner ban natueren 5tjn/ ban be jonge r^fen om te bjoebë.C.Clui"Sjcnjia toel toe bat tyt fulcp P^Ön nan/ -öanift gabbe gaerne bjceber betoni eer iïi 1 geiooüc T. Clut. ©at fïebp als fp geftoermt öebben / £>t a$ ban bet toerlï bloot {$/ 't toelfc een tepnen i$ bat o oube 23pen gef toermt Ijebben/ en om ©. %. genoeeb* jaeni te bolboen/te toeten / nl§ be honing f toermt / e» tont ban 3ijn hojf bïiccljt l fo liebben fp airebe toergetcii toaer Dat fp uptgeblogen 3tjn/ aengefïen itat fp fo lang m be *lo?t met t)et bzoctfcl befig 5ijn getoeeft/fo2ï&er upc « bliegê.C. ciuf 3ft berfïaet nu toel en 't is fefeec utu vi öetoiji-rebcuen/ bat't fuïcr ig/nammtluV. ©at b'ouös j^pen üan be jongen toerben gebacbet/ als fpfaten om öacr toerhnpttebjoeben/ en Dat b'oube met baren ïio= ï?\llQy ' tomnen.ilicr is ombe toacrljept te feggen/ em i^jocn ï.eeringe uooï be jongc-Iupben/ bat 5» ooïi &ae e hls cu(0öericl)ept bcboojen dnberbanicb te jyn/ert fpivf „ öcc£ 'n noot Sijnbemiet te berlatf/tjacr beton* Ir'^1'Öulp öaec fp nonnen of mogen, ^cftinoetuf ïw K b:aStöen: aïj? jp nu' gejïûCKt'cftc in een anöetf *w*r mmn m m plaetfe gcfielt sjti/ boe bliegl fp öarf |
||||
|
^4 tïeteerfteBoeck,
u Beïöc om^tmtcg/ ffla$/ en biergeïScuematerien te
ïjalcn* t. Clut. Cet fu te belbe blicgen/fo ifl Dat fp fiaet cecft fuyberen/ en ftaer felben toat bepjoeben met fiaec tolcugelneng/ en öaer na foo bïiegen fp een boet toeecb^ of tuat langer ban öeïüo?f/ en nome öan toeöerom boo| urn inganfi al bïiegenDe/ Daer na toeDerom ttoee of Djie boeten af/ en öan fcomenfe toeDerom na Den Siojf feg of febcn boeten öaec af/ tot bier of btjfmalen toe / af enöe aenbiicgenöe/ ten laetfien bitegen fp been. C. ei ut: J©acrom bftege n fp afenaeneetfptebelöe
trccMiT.c .3Uat öoéfp om Datfeöaer nieuling genome 5tjn/om alfa De pïactfe te bemerefcen ban Daer fp geblo* gé 5gn/ ten epnöe fp ban haren ïüoning nieten becöofé. c. ciuf, ©oen fp Dat altoog eer fp upt bliegen ì T.Clut jfêeen fp/tnaet De jonge 25pen öienopt upt en fjebben geblogen/Die ftonnent Doeii/Daetom fletmen al* too£ teel ecnige öie 't felföe Dóen : maet niet aïlegaöer s 'tfHföeghebeurtoocKatëmenöieberboert ban ö'eene piarti in ö'anöcre.C.Ciuf.©f fp een hup£ of ttoee Ieng= te Den eenen Dagö /en Den anöercn Dag bier hup£ lengte acbjacftttoaren/fouDenöleöan al ebentoel Dieplaetfc bcmerhenìT.Ciut Wel eenige/maet afé fp op De blücftt toatenfo fouöen fp met De meefie ménicljte nomen Daer f i eerfï gefïaen öaDöcn / euDe alfoo fouöen De 25pen al* ìènnicn£berfìcopen.3DaeromtoerDen Die berboert eert half ure gacn£ ban haer plaetg te toefen / om öatfe foö bed te bccöer iu t belt Homcnöe te beter fonDer hinöet* niffe ban ö'anöere 2&pen fouöen mogen t'ljup£ nomen. CClui: if oc halen fp#onig/ï®aé/2Spen-b?oot/toatet of ©au in haer ïtojbenfr.Clut.'tï^ag halen fp upt boa men en anöet ge&loemtcn/ban geïjjften't 25pen-bjoot/ 't toelcli fp met haer heerften^ op De boojfie/öaer ba op De nnöDellce/op 't lefiop D'achterflcpootReng fchtc&en/ en itomenDaec meoefo gcIaDent,hupftoaert$/ Denïfoa nig/ JPatec of ©au öjaghen fp ingaer bojfìen. C. Ciuf. (€t recht mach Den ^oéttocifeggèn : M*
|
|||
|
Van de nature der Byén. . 35"
— Alia viftu in vigilant : &fœdere paâo,
Exercentur agris : pars intra fepta domorum Narcijjtlachrymam,&lemmn de cortice gluten Prima j'avisponuntfundamina : deinde tenaces Sujj>endunt ceras : alia jpemgentis adultos Educunt fœtus : alia punjfima metta Stipant, & liquido diflendtmt melare cellos. Sunt qutbus adportas cecidit cufiodiaforù, Antonera accipiunt venientem, aut agminefacîo Ignavumfucos pecus àprafepibus arcent3 Eervet opus: redolentqué îbymofragrantia metta. Et mox.
------- Grandavis oppidacîira,
Et munire favos, & Dœdœla fingere teda.
Oock d'andre voor de kolf ende haren doen forgen,
Geoeffent vliegenfe te velde uyt hare Korven* Som blijven binnen de palen der Korven goet, Leggen het fondament der Honich-j-aten foet, Met traen van Narcifie, en Boom-lijm daer toe bruyken Sy het kleefachtigh Was, hangend' ontrent de luicken. Som broeden jongen uyt, lom packen Honigh, klaer, y uilen oock haer vaten met den Goden dranek fwaer, Som die by beurt oock de poorten desHuys bewaren, Of den Hemel, regen en wint fai laten varen. Eenig'ontlóflèn diegelaen komen in 'thuys, Ander jagen ff erek uyt dat luy onnut gefpuys Meteen y ver, den Thym doet denHonich wel ruicken Wiens deugt.en reukc des menfchS hert doet ontluyken. ouude forgen, voor Stads Leger bevryens oock fijn j
Wulffel en Cellekens die konftig oock getnaeckt zij m Watt ïaten fp ben fonico VMtet ofte ©au > 1 • Uut. ^aec gtjnöec Ut ïjaes net ma§ m feeft afte |
||||
|
36 HeteerficBoeck,
SSpen-bjoot afnemen/ en Die fcljicfien't feïtje Daet't 6e*
hooit : ©en l^onigh cnbe 't l©ater fchieten fp upt tjacE bojlicu boojaen ofte beneöen in öe l|onicö-raten / om DatfpgeentybtenfouDenbetliefcnin'tftalen ban Den if oniglj en ïü>atcr.C clul. biljet bcel ^onigb, naît mat halen fp mecfi/ benfccft ofte ifonigjji r. Uut Silfi een Djoogtj jacc i£ enbc beelïfonighj balt/fo öalen fp meefï ^otug en 23peu- b?oot/fo bet 1 tjaer buncfti boo? Dei©in=» tee genoegt) te Ijebben/ enöc 3ijn fo naerfiigft Dat fp Ijuti jong!) bjoetfeï upt De Cell'eneroj tiecfeen/ enDe Djagenfe ten ftojbe upt/ten epnöe Dat fp Den fchoonen ©egfl niet en fouöenboojbp laten gaen. C. Ciuf^toatnaerfiiga hept toert aen Defe ftlepne ©ierneng bebonDen/Die gee= nen tnbt berloojen laten gaen / maec a!too£ befigl) 39« naer %a gcbcD ban Ijacen honing Diefe regeett / gelncfc Virgilius fept iti Ceorgicis.
'SoUiommunes natos, confortia tetta Vrhis babent, magnifque agitantfub legïbus avitrris Etpatrlamfolœ, (y certos novae pénates, Ventureque hyemk memmei-, sjlate laborem Experiuntur, & in medium quœftta reponunt. ©atfétefeggeni
Sy hebben Kindren oockongepaert 't rijck gefnecne
Onveranderhcke Wet, Polycy met eene En leyden haer leven fona des Konings wil, Vroom ende oock eerlik fonder eenig gelchil, Weten oeck hun Korven te mereken en te vinden : Koft fy vergaderen des Somers als die bekinden, Voor den Winter om te leven in vreden goet, In 't gemeen : aifmen wel fulcx in veel Steden doet. T. Clut. ©aertoaernocöbecï bantebectellen/ geïijefc be£ fóoninc]c©jDotinantic en^olptieenbe meer anDece Dingen/ toaerbig om te aenmctften. 3Baerban Phmus lib. 11. cap. 17. en Columella lib. y. cap.o. fret fjeerlicft De
^olptienen ©jDinantien ban Dien öebben befrluebrn.
C. Ciuf.
|
|||
|
Van de nature der Byeri." 37
ç.ciuf.maer «ergp ban De&oningöS ©jöonnantieett
fDn f olptien toütbeginnen/fo moet in u rioctj toat b^a» S«ii ban öe £>toctmen Die in De Sdoficrjagien ghclijcft in Moicovia, enöe in De gebeccfoten/ gelgcft in i ïfpamcn ere «leer anöere plaetfen balleii : i|oe Dat De 2Spen aiDaee jn t toilöe tjengeneereVfonûer eenen Jlfêerfht te öfbbe» bieDaernaefïet. TClut. 3èaerban bebintmcn Datbè *Spen hm geneeren in De ijoÏÏe Zoomen in Mofeovia en anbere plaetfen meer. üfêen fcpDt Dattcc tinf eenIBan Bjncfe oin fonico te foeeften/ rnDe hli mtnehDe in De Jjoile 26oom /biel hp in Den $f unico/ enDe afê nu Deeg JlBan al» bug in ben fonico fcljeente berDjencnen/ enöe Dat ft» fieni niet en RoffeDoo? De tapöcpt ban Den fonici) be* fieïpen om Daer upt tegera&eVfiet: &o tg Daer bp abön* £uet gehomen eenen HBeez om fonico te lethen ( geltjft öe 25eeren fuïeje toeï gftetooan 5511 enbe gactne l^onigfj «-tenoftelecften,) en in Den hollen SSoom RomenDe Daec oefen armenüaan in gefonhen toag/gaf bp na Den moet «etïojen/fienDe mt Defen SSeer ftomen om Honig te ett/ ffrecp eenen moet/ en batteöe Den 25ecc bp 3911e <©o?en: Den 25eer gfteboclenbe Dat ftp gftegrepen toag/ig firacje Jc cuggegeHeect/enberucRten Defen armen man upt De ÖoHe2&oom/Daerhpinuen fonigli bp nae'berfmoojt mag / upt toefenDe liet Den 25êet loopen / Den 2Secr log toefenDe/té toan berfcftjiRtftept toeg gcloopen/en alfo i$ oefen Menfch upt Dit groot pertjcRei ücdofi gftetoeefh ï0aec bâ Paulusjovius fept batter eeng eenen©oer ginffe bm J|anigfo te foecfien/enDe geklommen toefenDe in Den ?5oom/fp?ancK ban Den 25oom en biel tot Den bo2fi toe jn een fcupiebol^anicftg/enDealfo l)P fijn felbért niet en eofte upt öfn fonici) gfteftelpen / foo onDcr ft telt hp fijrt Kiocn ttoee Dagen langft in Den Ifotiirft/nifmant fieno* ?n letn 6o^e Se&EÏpen/alfo hp banDen tóe cl) toaé ghe* «KRen ter 3ijDen.€nDe eenen23cer Romcnöe Om # ohig «wen nuam bp Defen Boet/Den 25oer Den 25eec fienöe FJ'P üejn ontrent De Jliecen / en Den 2Seer geoof ltnùe "at öp ghegceoen toag/ heeft hmi met neaeftt Daer ui* <& gfCCOC'
|
||||
|
3# Het écrite Boeck,
oetrofjen/ en aïfoo $ befe !Ban fotibet r)inber bau ben
SBeer enbe upt benlf onici) berloft getoeeft. celui. J©at geboeïen öcbbp ban u eetfte bectellinge enbe Pauh jovij befchjnbinge ì T. Clut. &o beri acngact bt eerfte bertel» ïinge / fchijnt met toat meerbet reben bebefticljt te jijn banbettocebe/ aengefienben liaan in be holle 23ootn toifrnbe/ niet bctbacl)t i# getoeeft op ben 2Seer/ en ben 23ecr ig oor niet berbarl)t getoecll op be man/bie in ben ïjoHcnïSoom gcfonchen toag/baerom uptberbaertöept ben S5cer teruggr geneert të, en alfoig ben man berloft getoeeft. Jifò.ecinbeftupitoefcnbe/ fonbecttonfelalg bcnSSecr foube grboeltn het aengtnpen ontrent bejâie* ten /foube toel ftraW ben man in be tjanben gebeten en Setti omgïjebiacht hebben. 3©at hier ban ip top toiilcn bic faetft boo?t£ laten beruftcn enbe berbolgcn onfe ma- f f rie. ©m nu u bjage te bclboen/fo fulbp loeten bat be 23pen aitoo£ beni§onigmeeft boben in beSSomen toer- feen/enbe alfo baer geen fpglen ofte ftocr neng en jijn ge* fìeneii/baer be^oniglj-raten op moghen ruften/ toeifte tnetlfon.rh gebult fijnbe/beur bef toaertencbee moeten ballen in br bollichrpbcnbeg 23oomg/en alfo baer fom* ttjben geen jfeeefterë en jrjn, fo gebcurtet batter fo beeï ©ontgh beneben in be hollitfjept beg2t3oom£ toerbt ge* bonben/ aengefirn bat albaer oberbloebigen ^onigrj en Was balt/gelijR 't blnnt bp l)et aenfeomen ban 't ffla$ bat albaer ban baen ghrb?acl|t toert bertoaertji ober in befe lanben / enbeooeft bp be Jfâofcobiter? beellBeebe in plaet fc ban 25ier ofte fflyn gheb?oncften toert. B5 p fêoochban geloof toaerbige lupben bertelt bie inif ifpa= titf n langh bet urett hebben/ batter eenige 3hn getoeeft/ bic toel eenen groot? &chnt in be geberchten albaer ge* bonben bebben ban fonici) enbe i©aé/ toelcften ifo« wel) ooft in be hoilirhi'pben Dr£25erch? té gebonben ge* toeeft/ toaer afbc23pen ben ^onig ooft alfo niet en heb* v ben nonnen betoaren of ben if onigl)heeft moeten noot * faftcltcfc in be hoitirhe pben bederf 1$ baìlen/enbe alfo ip mi lactften banjaretotjareben hoop bermeerbect ghe= {
|
||||
|
Van de nature der Byen. 39
g^tottJL C. Ciuf Mâet ïjoe ftonnen be SSben ftun
!• iben alfo bctoaren fotiöet te bergaen/aengefien fp fon» «t Meeftex 3yn * t. Clut. ©e SSpen bïiegöen offtoer? roen "immermeer fo fcftoon af/ofre De koningen ïaten gun erfgenamen in 'cfiïj[c&/enbe bat bhj'ft altooé gebuê* tniöe.C. ciuf jfêaet in be ftoube lanben ftonnen fn toeï £e8f ng be gtooteftoube gebueren in be JŒhiter/aengefté jjetalDaerfeer (ïrengclijcften bnefl ì T. Cl. ©ebjucht* taeehept fê in b£ Corner toeberom baer tegcné fo groot batter beSSpen in grootermenichte aentoaffen / ont malftanbeccn in be flinter te bertoarmen : en Daeroni <ft bat 5« aïbaer mogen obertointeten*. Ifêaet in fêifpa» nienopfom-nigeplaetfcn en heeftmen alfulcftefïrenge *©interen met/ baerom be 25pcn bp haer lupbèn fo lie})* tcïicfenietbàn ftonbe bergaenftonnen. C.Cluf. tyttig on£ nu genochüan 't f toermen : bebé tout l\tt u niét ia= ten betb?ieten mp böo?t?te betteUen ban beo iHoninç)ç <©?bonnantien en $alptien/bie Ijp met fijn ©olft in ftjn tegeringe heeft/ ieft hooj fo beel baer banbectclleri/ bat net naulter geloof toeerbïgft en fchijnt te toefen. T. ciut 05&W moogbt l)ct gctoiffclicft gelobcn/toant fcftfalberubetoj)^ bail[boen.__________________
Het levende Capittel.
&an öe<©?öonnantie mot pootten òit tm
goet Honiugh in 3ü.n rcgeringlj beeft.
Caroluf Clufius.
Gip hebt mp fo becï bertelt ban bet f taermê" en boe*
beh/25pen bîocbrn / enbe meer anbere frboone en neerigefte bingen/bic in onfen oogen fcljijnen fabuïen te 3t)iimochtan£ toaerachtict).- baer elft ren toel om mach beneften/ bat alfulcftc bienne ghcfcbapcnc CictTcn^; fo* uanige ojbonnant ie hebben bicbp haer niet eu bergeet: ftorbeel 'terneer beftcijrn tonöie lYOclijcftc Cttuurm S?fchapen fjjn o'»é teDîjgen in aile? toat onsba'i(0oö/ s3uârr$/e nbe ©berirtjevben toc t op gbclrpt / aU*9 tot onfen bejìen. %k\ìe ciuu toi t booug witt.t n toat © % * o?0on=
|
|||
|
40 Het cerfte Boeck,
«ü^bonnantten en $olptien befe ïtoning in fijn re gerin*
getyeft I aïfoo toanneer ï)P nu airrbegefchept \$ in een fedone toclberepbc no?f/cnbe fjebt hem met alle fijn ge« feil*chap enbeì£cp,ìftracftt gefieit ter plaetfen baer hp bes fjoojt. TCiut. |&o beet jnnregheringhe enbe folptie aengaet / fulcft^ bctupcjjt on$ fece heeriift Conftantinus deAgnculrura,oaerhpfeptlib. if.cap. 3 aIbu£:ueBye is onder alle gedierte de wijlte ende konftichite, die met fijn verftant den menfeh naell gelijk is. Sijn Goddelick werk is den menfehen alder»nuttelickft. Oock fijn Polytie is de be- fte, wdgemaeckfte, gemeyne regeringe de Steden gelijk. C. Ciuf. SScft geloof alfulfte ge tupgeniffe feftcr en toa*
tac htig te 5tjn/ban fuit gelieben bobjré ban fijn <®fitm* naritien enbe $olpttcn te becteIIen.T "Clut. <öer top ban Drg fóoninr©iborinantien enftolprien berftalen/igban nooDr öatmen eecfi onberfchept mafte ban beloningen Der^pen. CO Wat ift hooje/fijnfeoan niet eòi gelijft/ 11a bien gftp feghr bat fp öcni berftoojen hebben/ al£ een Üeerenbetoningh obérhaeri x.ciut. |bp ftiefen toel ten Bioningh/en mepnen batfe met hem behouoen fjjn/ «nöe 't gebeurt met haer ftrben geinn het fomttjben met De menfehentoegaet/ biebirfitoillboojonberfïanteen ï^oaft op toerpen / mepnenbe toei te boen enbe ijet balt ïjaee tcgen.C.ciui Ijoe/bintmen ban ooft qnabe ïîonin* gen/bie quaïieft regeren ì t. clut. gfa typelicft / foo toeï alfmen foimijben bp on£ bint tjuabe cféouberneurg bie ineen repubiijftc niet becïgoet£ ten piofnt ban hare ges niepnten en boen. C. ciuf, ^ijn ban De tioninghen niet e beh geltjh b anbere ban toefen enbe fatfoen/hoe ftonbp ban torteli toeieft be rjuabe oftegoebe koningen 3ijn ì t. clut. 2$p hare tocreften en regeringe. c. ciuf.gfg
Dan haer toereft en regeringe matftanbeten niet grlyft I T. Clut. treilt bcöjtoaet : 'ti<? een groot ber frhif. C. ciuf.i^iiï 01$ het berfep ontbeeften/toaeracn gn
Dat toeten moorht. T.Clut. ïDpfuïfen eerfi hanbelen ban be gocbe ïïoningen/fjatr regeringc/enbe ftolptien/ öarr ons 't mcefte boojbeel ban nomt/enöe öaec na ban be
|
||||
|
Van de nature der Byen. 41
bequaüe eme onnutte ftoningben. c.ciuf. JBenïeelï
*wi üan öe ìSoningé/ gelnh Anftoteles bermacnt ban öe onnutte ftoningen/toelfce bP noemt Platygaftores, öat'£ «-leggen Platbuycken, ofAriftotelestoelfbliDenhpnen uanöelateittoningljen ötequalicften tot perfectie ofte üolmaecRtöeprfijn genomen/ toclBe.met ïjuu acftrernj?' °*n Rojter (ïjn ban be eecftc ïüoningcnbic met öimaeljs to-ujö'en niet toel en fcoimen't fatt inöe £cHcuen£ lcg= Ben/ oft batfe feer toepnig oft niet in en Ijcbben / bat bP "ie (miffebien) baecom Piatbuyk beet Ì tocltïie bP toeï te tecljt onnuttettoningen maci) beten/ aï strofe riocbtan# «iet üan guaöer natueten/tnaec fcfe biaöe niet ban fjaa oecfcbiloftKcnmfireban be nuaöe koningen, gchbeb üoojfoaer berïangcn om 't felf öe te toeten/ toat fp boa? woningen bebben / en toat bun toeren enöe berfebü 5P* T.ciut.2SnDere toillcn feggen bat tnen&oningen bint aie cou enöe f toart batraebtieb 3ijn: bat öie niet gcet en 5ö'n/maer 3ijn fïraf enbe quaet ban natueien: ban ijaic teseringbeenbrbbeöaer niet ban beraomen: macröe qnabc tóoningljen baer top ban fpjehen fuiïen 5bn ebm Belyc» in toefen en fatfoen/geiycB De goeöc ttoningen/ owicKe niet en 31)« te ncmien ban aen Ijaere toereften, <©c goebc koningen bebben be natuer / bat fa toanneec fp baer gefielt Ijebben/ met bare onberbanen ter plactfe öacr fy n SSpen beginnen uut te bitegen te beiöe / foo Qj= öonneert bp boo? eertf/öat men ben ho?f fai feboon maê= nen/ ban öe bairnenö ofte befelinge ban Prop ofanöct üuplictjept/ en fo beer ali lip in een nieutocn rb?f feomt/ fcojöonneert bp bat men ben top enöe anöcteplattfcn öïf n Ijp toiï gbebmpcRen / alle De oneffen fïropfcen? fui* lm npt plucnen/orii bat bet fa bcel lt effenöer in öebojf louöe toefen om baer toerftöaec aen te beebten en toer? ««i/'t toelR fp met XBag obertrechen/ten epnöe bat ge* «en regen of anöec bocijtitbept / baer binöeciift in Ijaec «JÇWH fouDe toefe-n.©oo?tg o?Donneert bP öat fommige lullen Mia/ anöcre ^onicb/ fecn of aSpen-faootcnöe ®auto of 3©atec fuUén baien; öacr meûe öat Ijp öegmfc ^ 3 fön
|
||||
|
42 Fet eerfte Boeck,
fijn botft in't Voerft te ftellê/ Datfe boort ecrft DeCcïïr fienai
maften/ Dacr na ailcnf Itcng foo biengrn fp fonici) rüDe Urcft Daer inne. C. Clui. Wat Doen fp Dan met ftrt tua* ter bac fp ooeft in bc ftoibcn bjagen * ï. i lut. if rt mater gfjebjupcftén fp om tlbecrlep oojfaftemteneerfienoni 't-löa£ 'te grmacfteïicfter te bcrüjercften, om ftacr Celle* fceirê ofte ftamcrftcn£ te maften/ Dacr fp Den l?omct) m* Degjccft in bjagen/Daer oocftbe fóonitig fijn fart in gaet leggen om jónglje 25pcn te maften : ten atr eren/ om De gcftlonteroen of gegrepiibrn l^onig Dacr nuûeteftnel* té/bic Doo: begrooteftoubcDeg mintrrtnts hert getto?* Dcni£ G "ciuf ïfoe* bliegftenfp Dan Deg ïöiiitcr tijtg iheDe upt om mat et in te halen/om Den fontei) te fmcl=» uni T. ciut. 3&eenfe : toant fouDen fp uptbtieghen aï|ï ftaut tyiefenbt toeber toaer / foo fouben fp onbertorgen bftjben/ennjetüjeberom t'ftnp^ ftomen/'ttoclcft be»g* ningï) D002 3tjn cegeringtje niet toe en laet. G Ciuf. Jf oe maften 3tjt Dan aio ben tf oniclj gegrepnt #*T. Out. &p behelpen fjaec met ftct bunfte banben^onici) Die fp tuf" fcljen bc gcennften^binDÊ. C.Clm. lf ocftonnenfpbanOe grepnften£ fmelten/ nae Dien fp mater gebjeeft hebben/ tuant men bintfe na Den i©intct ftgghenDc op Den boa Iiem onber in De fto?f.T.ciut.'tgj3ttel toaer Dat ftetaifo gebcuct / ban 't gefeftiet al bp De booifichtige regeringe ban Den Uloninglj/ Die niet tot en laet (om De ftoube toin* tev) tipt te Wiegen om toater te halen/ban allccnlift/alfï eenen fclioonen Dacft i£ om ftaet feïben te fupberrn ban ftarebuplicljept /zttl)t$maec nptbliegciibéen tocDec* fieerenbc/ fonber pet t'bup£ te bjergrn/ alé bo:cu> C.cl.j©acrom laten fp Dan öcgrcpnfteng pp Den boog
ïeggen* toaert niet beter bat hp DieDeDeban 5tjn 25pen op rapen/ enbe toeDero.n in De Celleften^ Djaghen / ont riarmarle met m iter te fmelten / enûe ter nooDt te gfte* ïnnpeften? r.ci <55atgefcftiet Daerom / om Darfe Deur De ftoiiDein't toereften ban onDeren optoarrt^ te Djagften m> t en fouben toerfiijben enDe lam too?Den/ enDe fouDen ai$ Dan machteloos? fijnam|jaten ïüoningftteberbjar= men /
|
||||
|
Van de nature der Byen. 43
men/hoe foei tiattrr urie nochtang beé IBtntcrtöté/bte
öeur be liefitjcfte£>onne-frhnn uut üliêgv n om pet te pa* Uu/ en niet toeberom t'ntros bomen/ bcb:ogen tocebm; C. Glul ^fopten 5» t toater óoeft iu beCcllrheng/ 0111
w.fle&îupcftmfr. Clut. $ee»fe. C. Guf. JBanueecge* tyupeften fp öan 't toater om be grepnfteng te fmriten I T. ciut. iget toater halen fp foo toauneer ben ïPmtec
öooj bp ofte gepaffeert il /in be Lenten,in Marno enbe A- Pri' atébarc Cornei)! te palen tè/ cube bat bacrom booj 't uobicljlîe ; om ben fonici) in cenbee fojme te Ijouben/ öat fp uien gelijrft een Mare/ biche/ toitte |>proope/ofte ©lie mogen l)ebben/teu epnbe bat 3P bje hounen Pipgê/ t toelft fp aen ben gearepnbê^onig niet en nonne boen. C ciuf bonnen fp~be grennfteng niet foo toeletcn aifï
SSpenbjooti r.ciut.^p toubent toeï eten/in plaetfe Pau peeft/ban't fchrjnt bat fp fulrr. alleen etenbf fonber peft/ öen loop foubé krijgen : geinfe mf ooft bebint batfe beur aebjeft ban ü eeft ben loop ftrijge n en fieeft too?ben/enbe tébp oergelijcftinge/beu menfchgeftabtcötoatec b?inc* «enbe fonbec eten/ ten laeften becgaen moeLC.Cluc $e t té mp nu genoeclj bat ieft toeet toaec toe bek 25peften£ toater in paer ftotoé bjagen / toüt mp boojt^berftlareq toarr toe fp ©as ir* haec fto?ben b?agen ì C. Clut. Jlpp hebben geïioechiaern Ijier uoo?enberftlacrt toaer toe fp Wa$in fjacc ftojben b?agljcn. C Clul. l|oe bjagm 3p't 3©a£ in ijaer fto?beniC.ciut.^p halen 't ï&a$ uptfecc* herc genoomten enbe gebloemtén/ 't tof leu fp met ftaee beerfteng baten en nement ban be boojfte poo;ften£ op be miboelfte / enbe ban Öe miöbelftc opbe achierfie fcec Ranfiicl)/ enbe fïapclenbat foo pooch ap ftaer pootften^ afé fp ftonnen oft mogen bjagen. CCI. Jf oe tof et gp bit alle^rr Xiut. ^ft lebber op gelet in mpn hof tot ©elft toonenbe, en ooeftin mijn toincftelbair3ipotcftecpe/bat een 25peïîpn be? baegs feben oft acht mael té geftomen / eu fteefe Dan mijn groen segcl-iPaö geftaelt bat ift ber= Rocpte : riep tot bien epnûe mijn ^upfgrfin (oui biege* ««uc&îe) enbe a&btwn / bat fp tod) tv4 fouben acn* © 4 mese*
|
||||
|
44 Het cerfie Boeek,
tnerfcen/hoe en jn toat manieren fp mpmg'n Wia$ ont*
ïjaelöen / 't toelcft haec lieDcnten groote bectoonûering toagom te fien / cnDe Dat geöueröe gejïaöich langer al? acljt ofte thien Dagen, ^n fulcfter boegen toert ooeft Set SSpen- üioot gehaclr.Dat meer i$> fp ö?agê" niet alleen op te achtecfie beenfieng/maer ooft op haer lijben/ fo Datfif fchmien gftcfieel geel / rooDt/ of bian tesnn/ nae Dat De fubftantie téûimfp gijeljaelt hebben. CClui. ga het ban fupber JBa^ fonöer eentgtje bupltgftept Dat fp inö* fto?f D?agéf i Clut. Beent: maer ïjet toert ban De 23pen gebjacht in De fto?ben op ttoeeDedepc manienten eetftê/ öaer fp öaer jongfte 2Spen in bjocûen en ié niet fupber / nochtan? en té het niet fonDer i^a&C ciuf. 3©at $ tjcC ban booléen fubfïantie/alfbo ghpfegt Dattet geen fup» ber ffla$ en të t T. Clut. $>et ié een fubftantie ofte een materie Die tap i£/enöe niet ïieftteiieft in ftueften bleekt/ enbe noci) i£ het felfDe niet fonDer X&a$ / al$ bo?en ber=> ftaelt.C Ciuf ï©aerom maften fp hare jonge 25peftcng niet in fupberen Waffei xdut. <©m Dat hetJtëajS ïichtclicftin ftuchen b$eccftt: toant Daer Doo; fouDe haec gebjoetfelbeDojbenfijn. «ï&elnft het üic&maclg gebeurt/ bat men De 25pen berboeren moet/ enûe in 't berboereti men Dicftmaefê De hopen op De 3h&en ïepc / en foo ftet toereft Dan niet tap en toace / foo fouöe het bjoetfel tot malftanöeren ftomen/ en 't toereft fouDe t'eenemael bes bo?ben tfjnlc. Cl. JPaer laten fp Dan het fupber 3©ag* T. Ciut. 'JCcftter en ooft boben in De top ban Den ftojf e. ciuf. SUaerotn niet in 't miDDen ban Denftojf i T. Clut. <©m reûenen gelijcft top berftaelt hebben. C ciuf. 3©aerom të het tap iPa<5 niet foo toel boben aï£ achter inDen ftajf? T. Clut. <&m Dat De üoningh Dat toel berojöineert heeft/ en Dat om Ducûerlepe oojfaften : ten eeeftcn / bat De &pn£-hamer achter enDe boben fp / obermitg in 't berboerf (footI©ag al blafte) haer jonge SS^oetfel noch Daer meDe niet en fouöe bcrfmaeDt jijn / na Dien fp te miDf tocgen fo toel betoaert en beftfjecmt jgn/feetes fora tm te iwiten ban De ftojbé,® m snoeren |
||||
|
Van de nature der Byen. 4f
om öatfe oen ï|onicg te gemacfteùcftrr Pan boüen nebec
* jnoogen ftojtcn/ om maiftanbeeen rePoebcn enbc re ons «ftgouben. (Ceri berbemom batfe bn oen anöereu mo= 3?n bïgpen om maiftanbertn in öe fflinm tr Oertoar* men en beg Cornet tg'tg Ijaer toeren upt tt bjoeben. «-<• tlui'.^oe i? ban'c toerftPani©aé en gaec tooouing*
Bfftetw t. ciut. ^et SBaé toert ban botsen neOertoaeng gpetojaclit/ ganghenberecöt nebes(? ben anberen / en toecchen ooft niet meer al£ fp toeten batfe fouöt mogen «uilen.C.Ci.^tjn befcamerften^ of Ceüfftttté niet eüen QïootÌT. ciut. J5cenfe : be tiamerften^ fijn fa ïang aï# w 23pcn/ en ber bjaet-2&pen/ mbe Koningen na abbe=» Kant. C. clut' J|oe *ijn öe i$amerften| Pan ben komrij enbefaeeftgemaeeftt. t. Clut ©ngelijcft / acgtér in be «Oïf 3unfe langer a$ te mibf toegen. ^en Honing geeft °at toel geojbineert/ batter in be l?o?f geenpïaetfe iebig en bïijoe. c. c lui ^eeg üamerfteng goe 5tjn fp ggefieit ofteggemaecïu* i .Clut. Js»p 5pn aen toeörr3tjbcn enen Brtgft £ellrften£ in fe^goreften Petbeclt/ tecgt^ tegrng wi anbereny in b:ie goeeften in benbobtmCtoelhljet tt'ibbrlfcgot të aan't toerft) Paneicft ftamctften te fièn/ feerounenfubtglgemacftt/ en fecr ftonfücg in goebce p?bonnantie. c. Ciuf §oe nonnen fp tct malKanbcren «omen / na bien tja toeren fo recht neer gaet cnbe geen pïaetfelebicöenbitjOe/ oftfp moeten nootfaftr-lift ban botien nebectoaert£ / en footoeberom oanonberenop* toaertg ftlim men/om alfo bp ben anberen te ger aften* T.ciut.^p maften ronûe gaten in 't toerft om alfo bp
«ïaïftanbereh te ftomen. C. Ciaf. JBarrfìam be£$to=> - omg^ftamerften^iT.Ciut. 3&egïioning£ftamerften£ toerben altoog op't ennbeofaenbeftantenen oocftbe* neben in 't gangen Poo?t toerft gemaeftt. CCluf. JPaer» om niet onber 't ftirpn toereft met be ftïepne SSpefteng j T. Ciut. <S»m bjieöcrïepe oo?1aften: te" êerfien om bat*
men oe&oningrn niet eerber üan boen en geeft ban op't lefi algbetouing geceetfegap begint te maftf Pan grooc werft tot ^joet-bpen/ 't toeïft ncmeeniift booj geen ges W s tnarftt
|
|||
|
46 Het eerfle Bocck,
tnaefet toerf.ten anöcren/ oin bat bp fïerber fmtbe 5tjn/
fee lip f turati t/ baerom jtjn bc nlepue e» groo e bioct- 25ueii eerbrr gemaeftt ban be tioniagemten öerben om bat fp'rónrfom ()rm ïjangènbe/ Ce beter fonöé moge u»t bjiiebeu. C. Ciuf. fjé ôe£ lüotiïiicïi^ tóamei lien mi t ge* ïtjeft o'aubrrr feg-ljóeeftig ì T. clut. .tàeent ; tnaec roat iangljtocrpig na Ijrt maeeftfeï ban öc lia ingca. Ç..ut\ î&m ÖP tncûe toegi)cfegelt gljeïijcit b'anôere îdpcn I T Ciucca lip C.Ciu-.lgoe laag ine bet ere bp baer tint ïsomt/ais t)p aifa gefloten i$i 'F. Chjt,#n#e»t acljt ba» gen/ baci: nà \'o ift ba; ban geme pnlijrk be qttbe tiontig toil ftorrmen/cnbrantrnit (enen ofte acbt bageu bare na / fa beginnen be jonge Üoningbrn ba« te laten ba= ren / en een afte tb) e bagfyen baer nar / beginnen fp te f toermen/ boo?t£ be tefie Uier ofte bijf bagen baer m'. C ciuf, <©m op onfe pjopoofte te bomen/ na bien gp
tnp fa beet ban be£ ]ftoj mr tiamerbemj bebt bcrtrlt/fó. moet icn noci) blagen: bjeeefet ijaer torren met/ alf< nen bie üan b'eencpïacté in b'anör re perüoertn Xl.ga 't / ttiacrbcn Bicefter moet baer in boq?fi£ii/ enbefuHen bier na bïrber baer ban fu;eften/ aïgtop nomen te Dan* beien baiït €>oubetnemrnt ùm ben JBeefïerof 23pen- bonber baer ober bebben moet/enbe ftillen tiotntp garn om te nerblaren/ toaer bat fp Den f omg en greb meefï laten. C. Ciuf, ^at brljaegljt mp leer toeI. üöacr laten fp ban ben ^onig en Hech / in toàt Ijarben ban be tlo?f aïöcrmeeft ì Ijoetoei gijp fegbt batfe ben tf onigb boüen en acljter in be iiojf b?agen. T. Out. 't %$ toaer bat fp ben ïfonig boben/ acljter/ oocu bencben eri te mitg-toe* genb:agen/ ban ben ï|onigt} binbpmeefi botien/aebtee en onber in ben nojf; men (facit ooch upt een fto?f fom* tijtö ttoeeberlep oft bnerlep {fonig/maec gemepnlib i£ öefeboonfie arbtcr / oocb toel bonen en beneben mebe. 5^cn ff :tb biiibp mecfi te mitétoegben enbe ooch boo? aen in De ïtojf/enbe aleer batfe ben ïïoniglj b?cngen ter {jlartfenbier booi berijaeit / foo toert baer geboben bat
P öten gebaclbentoitig boo? aen in be Sioif fullen o?â= |
|||
|
Van de nature der Byen, 4,7,
a?n/umoatbe25penfoüeelte geringer ofte haeftiget
tofberom fullenuptbhegenommeer in te balen/ toant fp anbçr^ te becïe ttjtg fouben becliefen/om bie tee eer* Wt infiantie boben enbe aebtet in be iüojf te bjagen. ;C.ciuf. elettoci) een£boetooojfichtigböat ben feo=
*»ng f)icc nube omgacUïlaet toaceom boenfe ben ì^o- Higlj niet onber malhanùecen / na bien fp ben $onigt) uptbeelbctlpegebtoemten baleni T Qxx. Anftot. fept «b. 9. cap. 40. batbeSSpcn'tgebuiprhbefebni/ barfe «rgeetenniattupt eenber en niet brrlbeilpe geb.oem» |f n teffeng/ maer eïeje bpfonber te baien / gbrkjch ban «iole tot ©iole te nlicgen/ nqrbfuHcnghcenanòeren gefochen/ tot batfc bien ifonigb fuìien ingebjacl)t I)eb« «en en tof bcrosn bomen/ f e. fjif t upt bhjcht immergi Jatfe niet en toilleii tjet een onbet 't anace in ijate boj= Jffn me ngt noni alfo t'bupg te ötagcn/aifo ooh mebe fa ointmiekp ingoeber ojoomiantic bpfonber afgefcheps °en. ç.Clu «5bpf?gt oatf£ 0fn gehaelben panigli boog Qe.ninbeHa:fbiagenumtct)ae|iigec tococtom npt te Wiegen enbeom trjbt te toinnen ; bannen bic ingcbìctoes ne $$pm fujcj; toet toeten upttoat gebìoemten ben §o= £lQbgcbaclt rê/en bat fp ban bie brengen ter piaetfen ûaerfe faehooîtrr.Cl ^afp/banbat een Spe een hlepn getoosmte i$/ fo té 't ooeft ban feer fierhen renen/ fo bat leb arIjtc QcenCreaturen ter toerelt te 3pn bie berber of ftereber rirchen bonnen aïg een SSpc/bacrom toeten fp uien i^onigh. te tiechen enbe elch op jijn plaetfe te bjen* gen. e Cini. j©at rebenbonbp baecuangeüeni T. ciut. ©at bernemen be SSpcn-boubcrg toeï alg fp
enigen ïf onichnpt hun föoiben frajDen of bojten /bat= J? °P be locht ban ben$f onig toel be lengte ban een bup- ]t nt tceben baten afgeljaelben #onigh bonnen uinbeh/ g toelft mp frlfê gebeuct té. 2&en 00b bcfig getoeefi met *?onig te boben ober't bpèr/bat beSftpeu twamé geblo? pn be ^cboue in ban bobennebertoaevtl/enbebenge* «noe om ben Sfomg/ gelnch be ©liegen om be föacrfe/ vat fp öaec al fiebenbe in Welen en bevtjonchen. e. ciuf.
|
||||
|
4$ , Het eerfte Boeck,
C. Ciuf %et i$ te bectoonöeren uau öat Mepne gefel*
fel?ap öat 't fo iteteli Dan reticft ta/ öan om ong pjopoo* fte te bccboïgen ban ben Ifontg: J@amieetbonfjp öan Den ®oniq bjengen tet pïaetfe Daer Ijp beïjooit* TCtnt. ©e^aboutgaléöe bornie onöetgegaen té. C ClufSïu* fïen fp öan nkt öe£ nachtg / geltjcft anbcce «Creaturen ì T. Clut gja fn / öan 't toeren moet in 't fjalcn ban öen fonico enûc 25pen-bjooöt eerfl afgljeöae n 5tjn/ a f öan tnogbrnfprenluttel trjöt£ruften/ liiaéc tmmer^ niet beef/ infonöerl)fpöt a!£ Saer beel£>onirf|0ri.3u7enöe feftorw toeöer t£ $wWi öen^oët ïjet fclföe met öe* fetooojöenfept. Omnibus una quïes opcrum : labor omnibus, utiw,
Mani munt pmis : nufquam mora : rurfus eafdem Vyper ubi l pajlu tandem decedere campii Aàmmwt : turn te-Ma petunt : turn corpora curant. fit fonitus : muffantque or as, ö> limina circum Poil, vidi jam thaiamk f e compofuerefìletur In voflem,feJfofquefipor fuus occupât arttis: ©at i$:
Sy wereken even veel, al even veel fy ruften, 5y vallen fmorgens vroeg terpoorten uyc met luften, En weyden daer fo lang, tot dat des avonts uyr Vermaent te laten 't velt, en keeren na haer Schuyr, Dan nemen fy 's lijfs noot, en een geliiysfy maken, En mommelen te faem, rontfom binnen haer daken, Daer na nemen fy ruft, en fwijgen al den nacht, Dan geeft de foete flaep haer moede leden kracht- C Ciuf, mm qnaet bjebet fê toat boen fp öan*T.Clut. %m\ 5fjn fn beft<ïfjmet baetbjoebtfeïupttebïoeöen.
C. Ciuf. ^orVnfftgftn bit öat öe25pen ben mgefJ?aclja
ten^onigf) örë naerit3 ittegl) ïiaïen i
T. Clut. ©,ìt fïetinfli beé abontó en öe£ mojghenia/ öan fuïöpbrbtnörn in't omkeren ban be&ojf/öatfe alle
fceningeljaeïùen iomgööe^mojgöeng boben enöe_op
|
|||
|
Van de nature der Byen. #
lijn behoudene pïaetfe fnlien gbebjarijt ty&toa*
e. cidi, mat rom oen ferii te mibben en niet boben/
achter/ofte bencbeitfT.Ci.#m öatmen bienietisâ boa? frojten han geïn&men ben fcfonig Doet/ en i$ haec ïie&cn fo bed te naerber te halen oni to# ïDtnter £ af te lenen / en ooft om Datfc beur't Eter halen met en fouörn Pers* noutoen. C.ciuf. ©an toclfte pïaetfe begint hp eerft ^n &pn>ftamcr te ontginnen om afte Icbrn* f Cm ©au onberen/om Dat hem3tjn iCrcfoo? in De 3©intet toube ïo beel te naerber 3hn / om niet te tarrnoutocn / (afê taoïen Briept ii) baer na taan achter /op 't lefte inm bobcn^C-CL l^ccft Den ïioning ban fuïriten ojbonnanticn/ bat hp Dît *Wc? op haec piaetfen ojbineert* i .Clut. ^a hp:ftp o?bt=s *»cect Dat De ©onich en ben feft mceft ban ben anberen Bhefrhrtiben tó / in bpfonbecc ïiamceftcné / niet onbet «nalhan'becen üecmeiigt /fo bat 5ijn toerft fo gehjft ftaet/ °f hangt botsen en ter 3nDcn in De ilio?f getaeftight / arn b* fpijten ofte fiorimi Die in be ftojf booifcehes, 51)11/om öat het Wa$ en anbec toecrii beur be f teaertc tysct ups *n balie enDe inftuchen b?ecriicn foube. C. Ciuf 3©ac taetvoeet ben ïïoning alfï een quart face i$/ batter met beel te ïniirr en en i$ / taan f onigen f rch om afte ïctacnî T. Clut q^en Honing oibonnctrt ban Dat ftp brei %gm Qaet maM/om Dat ben hoop be£ te merrber touDe tam?* ten/om taeelteüergaDeten/toant hoefeftetfter üan23pt 3hn/ hoe öat fp meec in bjengen. e. ciuf ïionbeu alfirt* we nwuchte ban toel otacctointctcn. t. Clut. Mmv. teil toate Dat ben ftoïf f uiaer genoech toaer.toant ahftbat* ter Peel 23prn jnh/fo blntaenbec Diritmari booj fiojm en flachregen bed ht 't tidt/ baerom rn iffét bê meeftee geen »?ofrjr aifuicfte fto:tacn ober te houbcn/tru toacebat hp öaer irtne boo:fagë/ griijeft bip na fullcn ber ftlarcn. C. ciuf, ©art hp ooeft bïoet-25pen malien/ stl$ hP «*
f en nieutortof gefchept të*T.ci.*j|aflp en bat Daeroiiï Britj» Ujp üoien taccharit ijcbbf / om batfe 't jonge bjoct* Klunt bjoeben fouben/ b .*toijlc bat:rr bru meeden i?o=* Wgö te halen i#.c.Clui. m§ öacr nubp quaöe &Qimt$ teen*
|
|||
|
$o Het eerflé Boeck *
Wtinügï) teferfjgmisV toat gaenfeûarttnetrjaerïteDeri
malsen / ua Dien fp uit t aiiDerg en Doen gcltjrfi De flam* pamprr£ptegrn Die Ijare miÖDelen onmittelicft berûoert enDc üertecten. T. Uut. £>oo fjaefl als Den SioningÖ bermerht/Datter niet meer in en ftomt dft int belt te tja* ïm en té/ fo ojDinecrt hp tecfiont Datmen De bjoet-S&pert fai Dooöen/ en tcn iïojben upt Djagen. C. Clu(. &onneit De hiepne23pen De groote obertoinncn/nae Dien fp fiere* fece int Wiegelt jtjn Dan De ftïepne ì t. Clut.g|a* fp op De* fe tonfe / De ïïoningfj Doet De bjoct-SSpen bergarrn be* tieDen op Den boDem in Den Ijoeth ban Den Ho:r / en aiê fp Dan alfo bp Den anDcren 3tm, foo gebiet hp jrm hlepne 23peften£/Dat fp grUjrficr-ijanût fullen amuallcn op De groote bïoet-^'pen/ en öae r atfo brrniclen.c. Ciui.^oe aan Dat gefcljicöen/in toelftcc ttorgrn ì t. dut. ©e tìo* niugl) gebiet Dat ?. ofte tf.âSpeh op een b?oct-25pe fulté ballen enaentafïrn/ enDealfóo omb:engftcn. C. ciuf 23?cngen fp Die om met hâer Hngelfeen^i T.CIut. j^cen fp:maer een puer trecht aen De bleugeï* feengenDcbecnhcnsV cnbe niaftenfe foomocDcenmat batfe Dâec ban hicupelen lam toPcDf n / cnör en feonnert boo:ts aen niet meer öïirgrn/ rnöeficrbm alfo. C Ciuf i0acrom en gebHipefeenfptjct îtngcliien niet
om haer tecfiont te DooDru* i ciut.<0m Dat -p'tniet en ghebjupelten Dan ter ncot/ aifoo taalmeet fp haer leben booï ij irê Itoninglj toillcn magen.c ciuf. 3©at maften fp Dan met De Doouebjoet^aeu* T. Clut. £>p Dpgenfe tenuomcnpt:geltjftAi.iiauusiib. 5x4.9 getupgt. «©are fep fept: ©e j£>toaïutoen enDe 2open Djagcntjün DooDeri Uut Ijacc n?ficn / mant Daer macl) (alg boojen) niet on* tenne in De tïojben toefen. C CIül jsrtnjut Dat niet een flcoote tpjannïe te toefen ban Den tloumgh en De Hiep* tl/ ïjpcn/na Dirn5P ban hen ooit gemalin enDc boo?t# genomen 31)11/rn oorft Dicnfif n ban liaer gcfeat lybbcn/ Dat hp Dicfo Doet ombj-ngen ì t. Clut. tDe ttonmgl) i£ iiaer toel fo genaDigh als De onboïmoeïtie .ï3pcn/ua Die fj 00a teuüojbc uptncDjagcn toeiDcn fouDec te D iöbrn/ |
||||
|
. Van de nature der Byëri. ft
t toeïh îïî ffïf^ befogt hebbe/ te toetenaïött£ 9ft taepte
ft,°' ?• V^n öc oubolmachte 25pcnen£ / tortene liepen umgg ù actbe/en fettefe ae n D'iugaiigen ban be ïtojb 11 maer |p fteerben altoog te i ugge fonöer te totHen intre* n' o,clul 3Daerom en toübrn$p«iet in trebrn *
[ • Clin, ©ni bat 3» harre li fóohtngt) ghrhoojfacnt
^aren.^ïfooolutiebcnictbebjoet-ïöncn/ fctibet aifoq m Dtet boegen niet tocl met het lupe gebiocht toe gaen ! j* tocten:al£ be Honing haer gebi'et achter te bïnben op wutjal^/ cnïïomcnbe boorn hét bannifïi ment in 313« «oninftrtjch bat fp bacc mebe beg Homngh^firaffeon* Ocrtoojpen gijn: Hlnberg en fouben fu niet geöoobt toet* oen: toant nut het bannen geeft be Honing te hennen / pat fp boojtg acn fullen focchen en rapen §aet hojï unt üfc belt/ geinen be hïepne 25pen moeten boen. C. ciui: £>onber ttoijfrl ten gefctiict niet te bergcefé :
ph moet noch al bjagcir.alg nu befe lupe lebtge^onich- pirben albn? omgefa?acI)t 5ijn / toat gaet Ijp ban boojtâ "jaftcti/en ojbonnecenì T. Clut.£>o o?bönncert hp batfei &iM toat gebult is" ban Üoniclj fullen toe 3cgclen/ enbe ff ben noot epfeljt/ fullen gebmpchen. C ciui tf oe ge* KDiet bat* T. Clut. «Dat gcfrhiet alfo bat ben tioningfj tontfom gaet ober liacr toeren en lichamen / en befich* licht aüe| toatter ban noobe ij?/trgené b? houben bain* ter/ of baer pet noch foube moge gcbïeh toefen/of fp ooft naetlüclj 31111 in haren opgelcpben bienfl / $c. enbe boet alfoo ben iconici) toefegelen / behalben bat 31J norlj ba* pïjcltcjc inbjenghen. C Ciuf. ï©acr afïeben ?p ban/ nae »m harr ïJonich alfo in tijtó toeberfrgelt is ì I -Clucilafx toert grbobrh te ïeben, bant gene bat 3P
{"ogen halen betoijle batter noch toat te hrrjgen if/ext «P maniere ban fpjeecucn/gelnh een©aber bes" hupfge= II51?1/ 3i)nhupfmgijrbcrfoigrjtalic^ toat bat hp in 3nit öupfgljrfninein be ï©mter foubc bchocben : foo ift ooeft ie bctfiaen met befe ulrpne buufhoubenbe 23peuen& > • C lui ©iutmen niet tori brei fcrcupeïe ^'penene of
w pet gebjeh hebfcen mnlyaet lichamen î t. ciut. gae Tece
|
||||
|
$& KcteerftcBoeck,
fret beeï: men binter Die een pootften/bïeugéifôftt/foffl*
tij Den ailcbïeugeïbcng/ cnbe aubère leben gebjecfc heb* ben. C.Clui: JBat té haer toeren > T. Clut £>p toetenen Jiict/enöebaetomtoerbenfp ten ïiojbeuptgebjagen. C. Ciuf Maet toerbê fp niet geboot gelijhmen De fyoet- 23pen boet ì T. Clut. Jìccnfe î Jifôaer be Coning tè otiec bcltreuprïen en onbclmaecfete 23pefeeng foogoet/ bat tip bit niet boet booûen : ban hp boette Café boo:en; teit ïi'oîbe ircttyagen/ op bat fp ijâren fcoft mogen rapen. C clut. Üanneer gefehiet bat ? T. Clut. Blfi fchoon tue ber rê alOemieefi/ om batmen bp guaet toeber qua= ïich J&ohighftan foeefien / 't toelcfe be Caning alfo boo? fîjn tonf Ijfgt oîbmeert.CClnf ^o hoo? icfe toel en mag in bc$ Comngiîl ï|of niet onbolmaecbtg toefen/ of het tnoetbienfïelicUcn nuttelmjijn/nochtang fietmentoe! renigcSSpen t'hupsftomen met gcquetfte blcugelfteng gcfefüeurt/ e nar n ùc cpnben toeunig gebjonen / Bonne u oie noti) aï boojt boltnaecht pafferenì T clut. ga fp i fa lang alo fp ftonnen te belt bliegen/ blijbcn fp toolmaeftt bp ben Coning C Cul. i©aer af îijn De bltugelhen? l'a Befrhrurt of srb?û&enn\ciiu.#>at [i0nit alfo toanneec fp in ben Corner ültrgen op 35i)tel bloemen (gelijfc top gefept hrbbe») Dit bol ©oomen Jtjn/ en aï£ be 25pe" on* ber be Midelen gerareht jijn / foo bomt het bat fp blie* genbe mr t haer bic ugelbr n$ be fcharpe tornen gera* Sen/enalbo bjehen ïpfe allenf heng (gelijcU haer bleu* grlftrtté bun cii tre r 3ijn) in fluchen /cnbe bomen alfoa t'imp^/gflijcboocftV.rgiLustoilfeggen/ bun bleugel* fecitè te bjeften tuffchen De rcteti bec Klippen ofte herbe jtcnen,- baet Ijp fcyi tnCeorgicis: Sœpe etiam dm is errando in cotibus nias
Amwre: &e. Sbattè te fcggen:
Die haer vleügelkens teer, in de Klippen fy brektfn
Tuflchen vliegendefeer,blijvenloo v c! verfteken. C. ciuf.töhp hebt mp aïDité üeïe berott ban De gaeW
fco*
|
||||
|
Van de nature der Byen. çî
fcKUS?118? Ba«tt8ttta0e/ toüt mp nu boojté bec*
^cenuan&equabe Coningen/ enûe tjare cegecinge. Het achtfte Capittel.
*£an öe qtiafceConmgm en son gef#öajj«
D T. Clut.
^ ïanft fjr utó top gcfp «aften ban öe goebe Canin»
r,„^Bc,n en ^n Ôeeelijeftc regeeringe. gjn fai u nu gara wttpccfttn ban Se fcfjaöelichc enöc quabe Coningen. t-.Cmf. ^>oo boet: toant mp beclangöt om 't feìf De te
meten/toat iö J)ct booj ern Coning/toacr aenfoub'meti (Km nonnen nennen*T.Cmt. ira fljn toecftengelijk tot» oecjiaeit Ijcbben.C Ciuf .&& Dùn öp in fijn toefen eno* racf oen ben goeben Coning fo geftjcn té/ enbe men Ijetn «noecsnict nennen en ftan ban arn fijn toeren battjp; °oet manen : ïf oe ift batmen hem ban fai nennen ì i.Clut. Jföen macl) licm fermi? in b?ieberlen toijfe/ten
wt jlen: JBen fai ben fcojf befien a\$ &p feftljién of ttoin* «gft bagrn gefìaen ftreft/ oft fnn toeren of Celieneng in öoeöecoîbonnanriebpneffcn^ ben anberen (geltjcn öcê uxteh ban be goebe Conmgen) ftaen:fomen bebint baÉ isn toeren nirt geitje» of effen jïact/ fjï een tepeften ba» wn quaöe Coniugi) : ten anöecen fulöp bc nierenen of be iffi6^,?^* fcanvMrt» fo ghp beuint bat groote e» mepne CciicHen? fonör rojöomiamie onber mainanöe* ren gemaent snn/ i£ ooft een tepften uan een quaöe Co» nmft: ten öeröcn/fuïöp een ftuft toerr uprfnjjüen/eti be* &nf l°n m8f!lrPöf 3aet : ifï bat gftp nu bmt ttoeeof »! eïaöeneng in een Cefienen/ i$ meöe een tepcftenbari Silaöe,€omnS-c-cluf- ^oet ban Defe Coning niet m-f om tonig en biergeiijfte pjobific te boen noo: ben bnm?c F!?ft te Soeöc£oningen*T Clut.jgeen ftp/ban tere nml,£! ma5 ^beeioergaren/ bat Ijp paffeJiiï üer* ffKa&"!ùm ^«"r-G-aui: 3©at boet fjp ban/ ig ö u!S«tl6?ort^pra/enomanbcreBpeften^tetoec*
tutten en bjoet- 25 pen op te boeöen. G. Qui", £gn ban € fgri
|
|||
|
£4 Heteerfte Boeck,
3Ön Mcpne SSpefteng ooft fo genatuert gelijn be Conln»
ge «) of b?oct-2$penn • Clut. £>p 3tjn alfo toel 23pen algf De goeDe 23pcn bc ïjooïen/ man om Dat fp onöet era al» f uitten Stoninh ?tjn genomen/fo moeten fp tjrm geljoo?* famen C. Ciuf. 23?engen De hlepne SSpen Dan geen l?onirI)ii!ne/ Daer ban fplebenìT.Ciut. 3|arfp/ Dan fpflabenonDerhem/ m bebben gantg geen boejfïant ban liem. C Ciuf, ^oc toe et gp Dat/ toat rebene n fulbp mp Daer ban grbrn* T. Cl. 2?p aifuicne tepencnen non* bpt tof ten/ Dat fjrt getal ban Df Me pne feer brrminbert/ rnbe bebjort -2Spen ff et betmeerbeten / ter contrarie ban D'anDercn.C Clui. ï|or: too?benfe Dan geboot ban» be b?oct-2Sprnì r. Clut. «jöeenfe : Ifêaer toat De nlepne mogen inbrengen bat too?t terffont berteert / en toern» ben öaer feloni boot / Daer niet ara en ig te ttotjfelen / om bat men fict 't getal betminberen. C.CI.&0 Jjoo? icft tod ijout bpmerr banfi;n b|oet-25pm ban ban bekiep* ne23pra, bie hf m noefttang be meefif profijt in bjenge". T Cl. 35cn Coning met fijn gefelfrhap fë te bergelt>
firn/ bp De bjontftatrt? rnbe Dobbe larrg / Die 't ai öoo? ïrçrnghen toat fp öcbbfn / enbe laten ï©rjf en Sünbeten geb?f h Itjben / fo bat fp ten iaftfïen nomen tot grootcn artnoebe.C.Clu). 3©at ract ig baer toe / ftanmenbaec niet in boajfien. T. Clut. Jlâen nan Die Coning Dooben rnbe be 2Spc n onber een anber Coninglj bjengen/ baer ban top noch fp?rfefnfullrn/ Jjoe men DaermeDe fai hanbe ten. C. Clui. gg ban fjrt toeren bat fp getojocljt ïjebben/ gant £ bcbo?be n en niet > T. clut. giae 't : ten i£ rif t uut ban om upt be feojf te tyeeciten /en anbrre 23p* rn ofê>toetmcn baer in te bergaren. C Clui <®ft faeeft toaet / bat ben JÊecfirr 'tfelf be niet en toift / ïjoe fouDe ben fóoning in 't rpnoe baren ì T. Clut. Sterben met al fijn bolcn tegeng Den 3©inter/ enbe baer mrbe toacr jrjn re ge ringe upt enbe te niet. / gelijcK men gemepnlin frpt : foatftrenge ïiccljterjSof i3Tp?annen felbcn ianfc regeren. C. clui.©acrom ifl'et gort/eenen goeben meegeren*
öetoefienDer te öebben ober 30« 23pe-jïallen/ Öie goebe fcen*
|
||||
|
Van de nature der Byen. 5*
fcenniffe öaer ban ïjebbe/ ten epnbe/ Datfip öïe alte met
oificeect/ ofbaerniet£geb?ehig / en fun23pefeen£niet c,i bergaen öeur eeniglje berfupmeniffe enDc anDere on» ««Itfaembept/ enöe t$ on£ genoee&Dat top ban öe qua» oe woningen fjebben gcftanöelt / en fuît gelieben te bec* teilen toat DcucïjDen De ItlrpneSSpen ober. baer fteböen/ enue meer anDere goebe toereften. T. Clur. ©at toü ieft Baerne öocn:ban top fuJïen ooch fp^eben ban De getroü* toicljeut/ naerfïicbrpt/ behulp/ enöe meer anöecenota* bejejlucfttn/ Sten fp baren woning betoijfen. Het nsgenfte Capittel. frigfjept/ beftulp/ en meer anbere notabeïe jïucften/
bien 'fp bare» woning en malhanöecenbetoijfen.
o. dui;
G3^p ïjebttnp foobed berteïtban be woningen enöe
bate toereben / gicbfouöe gaerne toeten j boeben «te hïepne25pen ö?agcn tegeng baren Coning/offp ooft 9e»» bienen/ eeren/ en anöece öateiiefte DeutïjDen betony ten/ gdijft on$ PI mms, Columella, en meet anDere ouöe ^cïj?nücr^ bacc ban getupgen/en gefegjeben (jrb&cn. T. ciut. ifet fë fecc&er engetotéDatalfuïc&eblcpné Creaturen on£ üoojfr beften snn/ ïeerenöe boe top ong tegenâ onfe ©uöcr^ en <©üerirbcöen bebben te D?agen en te rjunten/ in fahen atë fp in noDen frjn.gtemban De bef öe/getroutoidjept/ b?ienDebd)ept/ bebaïp/ en meec anöere/ toaeröig om te aenmerftrn.c. Ciuf «SMjp ff gt De bsaecbept / fa beer Ijet ft:ïc)C i$ / fauöe gaerne Daec toat poepte ban ftebben/u'rbe en laet bet umt beröjieten/ ■4cn bebbe boo?toaer ïuiiom't frïf De te toeten. T-c- 55cb fait u fe ggen toat irb felber ban baer gejteti
^nDesefpeactftebbe. $cti$nipzznêgbcbeurt/toefenöe m q&tlft in mijnen |>óf/öaer i'ft qnam op een oaoaniö* "ag /enöe be J&onnr fciieen feer beet/ fo Datter een wa* J?mgb begojîe te f tóermrn Dare ich on getoacbtbaööc / '«OQÖebeucDet bat ÖP nu int f toermen niet toei en fton= <& % De
|
||||
|
§6 FetcerfteBoeck»
be büegcn/ mogehch bat fp hem te feet hebben op *t lijf
gehangen, fo ich bacr na mcrchte:al£ fpi.u upt toaren/ fo en brcnamcri fp haer Coning met.^ch bit fienbe bat fp toeber op hactïnojtblogro, bacr ;p uptgehomen tua* ten/ enfo ich toet tor fie/ fo binbe ich ben Coningh boo? aen ben lïo?f neber op bec aetben gebaïlen/bp hem heb* feenbe biet of bij?' SSpehen^/betoelche ich met fijn 25pe* %tn$ heb opgenomen met mijn hanbt / cnbe houbcnbe oie in mijn Ijant/ foo maé ich oegeetich om te fien mat Dat fp hem ai boen fouben / of fp t)em ooch fuïcften eer e fouöenbetoijfen /algirhtoelban haer gehoopt habbe: fo bebant ich/bat fp met haer biet ofbnf25pen fuïchen fece/ lief be en beucht betoefen / batmen 't nauïicr fou* ûegcloben. C.'Ciüf. ï©ateere/liefbe en beucht betoe* fenfphem* T.Clut. £>p pjefenteetben haer beerheng t'ftjntoaertg/ hem blebenbe Pan benüfoningh upt hare bmftm/ 't toelcft hp ooch nam / anbere liepen once fijn ïrjf gin$ en toetser/ achter en Pooi/hem fupbercnbe ban (lof/ alfo hP op b'aerbe toaë gePaïlen : fommige hielen ïjen bici)t aen fijn lijf / en bétocfen lym b?ientfchap / in maniere of fp hcmgehuft haoben/en toaerbat hp gincft in mijn ham/ bacr toaren fp hrm aïtoog ontrent / cnbe bicben geftabigh bp hem/ en toiïben rjem niet toerlaten/ m alp ith een toijle mijntnthojtinghc baer mebe gehab ftaböc/ fo ben ich ten iaetften gegaen bp be &o?f / bacc ï)P uptgehomen toas/ en befach toatöe anber 23pen fjem boo? cere bitoijfen fouben / foo bebant ich/ bat fp ïjcm ooch aifuïchen eere en lief be betoefen / getijen be boo^gaenbe gsbarn haöben / en bleben hem ebentoeï Bp/en ten laetften hrb ich hrm booj aen Den inganch ge* 6?acht/en ié alfo met fijii getroutoe 2Spehen£ boojt in* gegaen.3öMt ip bat ich ban haer ter eeifler infïantie ge* (lenheböe. C. Ciuf, gefcöachte bat fp hem aitoog bafï aen fijn lijf hingen/ ai-Jfpuptbloghen om te f raermen. T. C Jut. Ji5een/int bfirgen en ftan fu ter niet gefchjr ben/ of hp moetnootfafteïich op b'aerDe ballen / ghrùjclt irö niet en ttoijfel/of öct i$ met bien ïtoimtg/baeitop ban ge#
|
||||
|
Van de nature der Byen. f 7
Wfmfoniìmm/ alfo/ofte opalfuïcto top gefcfiiet.
y- Ciuf, 't ^cfiijm in onfenoogen $e? tye emt te jnn/ «attnen öaet af toettelt/ enbc bf mecche (tioigeng u ucc* «funge) bat fuïcr toaccachtig i£ /gcIncK benöcctnaccs oen Poet toel te cecöt mach, fchjijben : *—------ Regem non (ie L^£gyptus, & ingens
Lydia, necpopuli Partbortim, aut Medus Hydafyes
Obfervant rege incolumi mens omnibus una eji. Amijfo rupêrefidem : conjlruaque metta Diripuêre ipfa, & cratresfilvere favorum. Itte operum cuftos : ittum admirantur : & omnes Circumjlantfrcmitu denfi}Jiipamquefreq uentes Etfœpe attollunt humerh : & corpora bello Qbjeftant -.pulchramquepetuntper vulnera mortem. ©atigtefeggen:
De Egytenaren, noch groot Lydia, even, Met het Volck der Parthen, en oock Meden daer neven, En achten haer Koning niet fo als defe doen : Want fo lang als hy leeft, in lijn K.onmcx-huys koen, Blijven gehoorfaemhek : maer den Koning verloren, Breken den eendracht felf, en al 't goet ïy verfmoren, Oock ruyten, roven den vergaerden Honig foet, En breken de fcheytfels der Honich-raten goet : Want hy (de Konmck) is befchermer haerder wereken ; Op hem !y al t'famen acht nemen ende mereken, Omcingelende hem met een dicht gefnor altoos, Met memchte f/ ftaen om hem, heffend' hen i'eer loos Op haer fchouderen,om hooge oock feer heerlick. Setten 't leven voor hem,door de doots-wonden eerlick. T-Cl.f&ec contcacie honöp bemerfeen a!^ fn eenConing
orntoiHcn bicngen/ bat itlt oocfc in mijn fiant in geïrjhe- maniece ft-ebbe gefïen/ïjae fp hem ombjacfitÊ.C cl.^oe Befcfttcbe bat IT. Clut ©ft gefchteöeop be felfbe tój'fe/ Beigch Uan öe^oet-bpen öectclt $ gctoeejicci ï©iït |
||||
|
58 Het eerde Boeck,
faooïté berteïïen ^an hare getroutoighept bien fp haren
üioningh betonfen. T. Glut. £>p 3011 baren ïïoningh foo getrou/ bat fp tot inber Doot bp hem blijben/enöe fuhen hem niet brgeben/noch ban houöe laten berftnben cnbe toanhongfjrr laten bergaf n/ enbefuïlenlieber met h?m fieroen eer 3P hem fouDen oerlaten / geïijcR ïjct gebeurt enöe men beüonöen beeft bat fp bp nae alïe brrgaen 3ijn ban honger/ Dat aïieenlil» Oen honing met feer taepnig 25pen 3nn obergebirtien. ^>p fitten Deg Wii\tetti)t$ al? fo fhjf enöe fïülefeeng om ben iitoning/ ten epnöe hp niet ban ïiouöe en foube br rgaen/'t toclft oicftmàel? gebeurt afê fp feer f taan bau25pcn fijn/ taan t hoe meetöer23pf/ hoe bat fp meerber toarmtc bp b?cng£. ©m noch naer* ijer grrroutoicheptban haer te toeten/té't een^ gebeurt (fo mp toacracfttig berïjae lt të/ban eenige ge looftoaer=> oige mannen) m 'tEant bâ Voom, bp ben Bnel,ontrent Oott-voorn, batter eenige 2Spen-houbetg toaren gehos men /en haööcn hun ïîojbcn in 't uelt nf Der gefïelt/ om üatfe hun ito?ben fouben bo! foniche mogen ferngrn / e nbe alfo fp in 't neit ter ne Der taaren geficJt/fo iffer een tpaert toepbcnöe/genomen ontrent öce£ 25pen/ enöe té ban ttaee ofte Dne S5pen gelïcechen getoojb'r n/'t $aert boeïenbe bat fteecnen / heeft beginnen te fpïinghen/ en heeft Dooj fijn fpjingeneen fto;f mrt25prn omgetfagen. (Cetftont baer naer 3ÌJ11 be23pen uptgenloghennae het l)aert/ en hebben 't fo feer gejieechm enöe na gejaecht/ öat het bpfinnich langg 't belt i$ gelopen / ja fofeer bat het ten ïaetficn iéneöer ghebaUen enöe öoot ghebïebcn. G.Ciuf ©at $ toeï geloofiich : taantmen binter bierge* ïghc^ifton'enaf befchjebemgelhh Ariftotdes hb. 9. cap. 40. getupcht : jBae r De 25pen Die ùit $acrt aïfo fiaïsen met hare Hngdfteng/ hoc $nn fp getoaren ì T. Glut. 5Die 3ijn boo? haten Itoning geftojben : taant alfo hare ïîoîf om tacrbe gefïagen ban t $aert / foo taartn 3P op haér fioeb»/om boo? haren honing te bcchten.C.Gmi. j©oe* trn fp ban fierben/ a\$ fp ooo? haren tïoniug gebochtf n Öeböcn>T.Clut.3ia fp:alïe öie hunHingdhen in 't fiche" |
||||
|
Van nature der Byen. 59
fien&enbeclojen/ote moeten fiecuen/ enbeten ggramtt
met bat eenige25pen peinant ftenen fondée 't l&ngeüicu te be riiefen: tuant öaer en maclj (ais boojen) in beftojf niet 5511/ ofte get moet üohnarcKt toefen.C. Clui.jlôm jnacij geen meecbec lief öe enbc gtjr troutoigSjept brtoij= [en ban 't ïeben boo:3Jjn Uioning te fetten/cn dat te ber» Iiefen.T.ciuc^at meer té/fp bertoeeften malnanDercn tot liefbe/enbe cenigiKpöt/gcïijcft v irgiiius fept. , C. ciuf if ebben fp ban mmmrcmeec ftrijbt/ofte onee»
niflöf Pt in bare KQ?üen* r. Uut jâeen fp foo lang al£ yx «aren Coningö f)ebben/foo en baït daet geen ttoifi o'te pneenictjept: maec toerden langg fo meerder bjicnöeüc* Ree enöeuèöuïpeücfcr b'een tegen# b'anberen. C.ciui: ifoe meet ghp dat JT.Clut. 23p dat b'een en
«en anderen den ifatugh, upt ijaerebojfïen t'fupgen ge« «en/ öacc bp birjcht immer öe liefde ende goetroutoictî» &ept d'een tegen£ den anderen. C Ciuf. eJcn gerote noclja tan£ dat fp tori eenen grooten fïtg't Ijcbben tegljené ben anderen. T. Clut. 3^aten Somt ban gaer felfé toeggen niet/ maer ban de ïïatier# die öun ï^onig toiiien robeu/ öan ig Bet gebeeftt fecr groot/fo batter ceeï om gal£ fto* nien. C ciuf.gjffer Dan geenen flrgdt/alfiiicn de noiben toiffeït/ batmen b'eene no?f in d'ander^ piaetfe fielt ì T.ciut.g[aU?peb&:!naeröaten ftjngeenroucnde 25pm. e. ciuf glimmer^ «omen 5p onder anderen / baec 3«
niet en begoïen/goe accoderai fp docIj^T. ciuc ui>n ac* coderen teeftont / foo geringe afê den ïtoningg enöe De SS'peftens felfë bernemen bat fp öacc bienfie aenbicöen/ nameiih/met fonico die 3p in gare bojfien gebben/oaft niet ïjec gene dat fp in bjengen/toaniPa^/SSpen-b^ot/ ende diergdgebe Dienfien mecr.C. Ciuf ÉOün'en 30 gaec tf rfïont onder een anderConing begeben/ nadien fp toeï nen bat de 25pen ban ijaerdec gefelfcïjap niet en *tjn ì T. ci. jâiet feer toei: raacr aiffer ban de andere %5wn
teteel te meer Daer op toalïé/fo gaen fp aûenfftené inne* jtoaertg. G duf bonnen 50 gaec itofniet foecnên / tot °at3P ban garen gcfelfcgag üindenlT.ciut. ^p/fouoeti C 4 Ö*W
|
|||
|
6o Het eerfte Boeck,
ïjaerïtojftoeïbinben/toaert batter geen meetöer&ojVré
fïonben. C. ciui. ïPaerom bat*T. Clut. <®m bat fp b?efen ban anberen omgrbjachtte toojben/baerom foa Ijoubcn ip baer plaetfe of niucljte baerfp uptbltegen. CCI. ^|cft fouöe gaetnc tof ten/toaerom bat 5P maec
jtm plaetfe ftouben/ om tipt te biiegen I ï. Clut. t&m bat fp baer ecrti geftelt 3tjn getoeefï.
C. ciuf. <©ft ghp be ïiomen op een anbec plaetfe
ftelbe / fouben ban be 25prn cbentoe 1 haet eerfte plact* fe houben om upt enbe t'hup^ te bliegljen * T.ciut. ^jae fp meeft aiïe. e. Cl. £»o hoo? icfe toel/bat fp iiebet fijn in pïaetfen baer fp booz Ijeen 51JI1 ghelMt getoet ft/ ban bat fphaeronber anberen fouben moeten begrben. i©ant fp iiebec met ftarf ïüoning (na u tooojben) fouben bul* örn en booghen / ban bat fp Ijaer onber anDecen fouDrn moeten brgfteben. i Out. Eifbet fullen fp fterben (al£ boien) ban bat fp feem fouben beclaten.c.Ci if eb* ben fp malfeanberen tóei lief/al? fp bp anöere S*pen op bjeembe feojben Homenfr.Cl.g[a fp/ fo berre al£ elfe bp fijn fto?f toiï blijticn/om niet te roben/anbetS fo fouben fp om ben öafë homen/ oberatiti elft gaerne fim rrjli be= febermt : «MSaet in 't belt ofte in oe hobcn jgnbe/ Tullen nimmermeer finjben ofte neehten. c. cim. ï©aet aen ïtonöp mp betoijftn / batfe maïfeanberen niet en fuilen tnifboen/ alé fp in't belt ofte in be ^obensij'n ì l .C1.2&P ttoecberlepe oojfaefe:ten èerfien/bat bet belt
ïjaer gemeen i£:ten anberen bat elfe met bet bergabcren haerg opgelepben bienfï/ genoecl) te boen lìce ft/ foo bat f)et albae r op 't belt niet en paft te beebten/ of te f trnbé. C.Clut 't^cbnnt toeltoat geïooflichte jijn/ban iliftab* te gaerne tyeber betond T.C. gfe hebber op gelet in ben ^obe bat ili in begonie bIoemen/©tl-bloemcn/fàoofÊ «höe meer anbere gebloemten toel fomtijben i\ehbe ge= bonben 8. ofte 1 o.25pelieng in eenen25loem/en bat elcft ebennaetmeh iëgetoecfi/om benïf onigofte $*cch baec upt te balen / eribe en hebbe nopt feomien bebmben/bat fp malfeanberen pet lcet£ gbebaen fjebben. celui. 3&at mogen
|
||||
|
Van de nature der Byen. 6t
mogen toeï ^pen upt ecnïsct HOjtoengftetueeifï 5n'n/ bie
maihanöeren hennen/ enöe Dat fp öaerom g'fteen topant acn öen anDcten 3jjn ghenjeefï.' T.ciut.<3îat en km niet Qctchieben/nabemaei DeSSuen upt hun no.ïtoen elft Jijn£ toeecl)$toïicct)t/ enöe en Qouben geen iïeceeft met paren ofte met fe^ofte feöen Bïien flijelijcfe op eenen bloem te öïiegen. C. cl. s>o iflet ban (ïjoo? ten toel) batfe maï= «anöeren in 'tbelt atë öan geen topant 3n'n: maec toaec «lijft be hef bc/Die fu ó;a^en tegeng haren naefiê in ma* nier ban fpjehcnn'. Om. i©r hef öe Die bn ftaer té/Die i£ feec groot enöe toaec te toenfehen toan cOoöt Dat fulchg onber oité machte gefpcuct toogben : maee epïaren 't i$ berte toan ongy honbé top malhanberen öthmaeté in een ïepcï toatccö toerbjenchen/ mm fouber geen emmer tooï toe ïjraIen.3|CK fai u hier gacn tocrtellen Dat ich toan haee Befien hebbe/ het behoaïc on£ tojpciicfe hit hertc gepjeot te 3hn't gene bat ih fai behalen. CCI. Mien fepter toecï af maer ich en hebt niet gejïcn/baecûm han icht guahc* ncnghdootoen :öochtoiït betteilen/toat ghp toanhaec liefDeenDemeec anberc beuchber. gefien hebt. T. ciut ©et té/gebeurt in't jaer 159?. inüaetfteban
|tn Ifôaert/ofte int eerfïe toan ben Hlp:iï/Dat ih met een pottenen met ghcfmolten toarmen iiionigh in mijnen ©ofginn/om fommige^pe-hojben toat in te grtoen/tcti epnbe/öat sp ban honger niet en fouDen toergarn/cn al- fogeringe até ich ïjaer geboebrt ftaboe / fo ben ichnaer Önp? gcgacn. &■& bentnibbagh toeöaom in mijnen hof «osnenöe / fo bant ih een SSnehcn op nae betbjonhen in bepot/Daer hen ^otuch intea^getoeefï bien ih ftaer in* Scgeöen ftaöbc/alfoo afë Den pot metï$onich noch niet "bic!) gemaeht toas/jïenDe bat hetSSnehen bp nae boot enöe lam ghetoojben toa^/hebhe 't feitoe upt Den pst in JtonnDcr hanr genomen/ om't feïf De te bertoarmcn/aï= »0 t hout toeDet toa$: Daer nae ben ich een luttel uoojtg Segaen / m toant een anöer 25pehen Dat toan Den regen neörc ter aeröen toaé gefïagen/ op 't ftrupt leggeuöe/fo öeb ih bit natte houbc S5pcïirnoorïi in rnfjn haut geuo= €■ 5 men/
|
||||
|
fiz HeteerfleBoeck,
men/up 'typenen bat in Daltonico 6p na becÖ?onften
fejag/ enïse öéb öie alfo geujcfcctictt bettoatmt m tnnnec ijant : De ttoee 23peBené nu geboelenbe De brattate oan mijner bant/ 3tjn tocberotn betquicKt g!}eteo?Den/ enbe faegojïen (aie b;uabtn plegen) tnalfeanbeten tehuffcn/ sa te omftelfen : mi ïjctaSpefccn bat in ben ü&onigl) hab* Isc gelegije n/ toag feec ulam en bupl ban ben ^omg/ljet anbcraJpcKen bât ban ben tegen tee aetben toaö geƒ!«*» gen / öeg'ofl ijet buple 2$pehcn fcöoon te maetttm/ uan biïbeten/ ban boben 3ijn lijf/ onbct enbe boben be bleu* gelisene/ enbe aen aüc 3ijn bcenhené/enöe &et geöupjbe ttieï ïangöet aiê öïie quartier ban eenbet «ce bat tjet fchoone 23peften fjet bupie fcöoon maecfote/en ten lart= P /na öat get fcöoon gernaeat toa£/fo ïjeeft fjeï fcöoon* geiï»*aeftte25pelf{en eenen gtooten bancftbaeröept b?toe* fen aen 't 2&pehf bat ïjaee nu tjeei fcöoon gemaefi t haö- fce/ cube ö^eft Öaer tot een banchbaectjepbt 3tjn bfjeöeti toegefteert / en fye e ft upt öaer bojfi een Djoppciften #0= nicjï aengcboDen/öetbJeïfe fjet anbec25pehen genomen geeft / foo ne ei bat het anbec Daet aen berfabtgöt i$ ge* tooien, nu bepbe toet fcöoon gemaecat jg'nöe/foo t)ec ft ftet eenc2?p? Se n bat berfaoicljt b3a£/begmu£ fijn bleu* grien te bepïoetitn/enbe fo ilfft ten ïaettien toect) gcblos gen na fijn iaojf: nu 't anfcct 23peöen alleene 5ijnbe/ be* gaficeorit gijn blcugöelftené te bepjoeben / i$ mebe na* smiftojf geulogen.ü)at bunöt u i$ bat niet een leeringe tooojon^üantiefbe/gctcoutoigljeptenbanchbaecöept. C.Cl.<© toat gcoote lief bc engrtroutoicöept ié baec ge* toeeft/fo bat iït faci) ben if omg ötoepc n tuffcöen bepbé/ biKmaelëen fouben be öiuberen aen b'ouberé bicrgefcjft niet bctogfen/ ife latt fiaê aen Deb?eembc geüjfc ai£ Ijiec neftliiet té ban befe 2 öiepneCreatuediéé/bic nochtan^ bjtemt ban ben anbecen toarê". 5|ft moet noch, toat b?a* né/ fijn beeéttoee 23peueirêniet toelgetoectlupteenbcc lioïbe/onbèt eenen Coning/en bat fp alfo tetfiont Ren* ìììfìf arn ben anfccten öebben gefttcgenH .Cl üat maeft bjel 3ön/m fian ooit gefcöiebemoan ib ftebt toe! gefïen/ buptcn
|
||||
|
Van de natura der Byen. 63
bupten ìtt ìKojben.' Daec ttoec oftcùìk SÖneSeng bp ben
anberen lîonben/ op een paeî tujtenbe/ cnöe Dm fit» maij= |
|||||
|
.„. ïfet $ üjaetbigi} u.
?at ghu mu ban fjaer berftaelt hebt/wet u geiegcn(öat Jtft 't u niet te lang; en mafte) milt my öochbettellen jjire Bat fp haet tegen? hare tonanöenal öïagen. Het tiende Capittel.
^anöebpanöen öer23pm / ïjoefe toatfjt
youöen tegen?'Die hun Sioîbcn toiUen ueroben.
Theodor us C'utius. Uf U hebben bu£ langh géfpîoften ban De lief De / en
meetanoere notabele (ìucftcn banöe 25pen/ Die taeltoaerbigh 51311 om t'aenmerften : lunfuiicn boo;:t£ Oaen/ en fîen toat booj bpanben befe 25pcn ai ober fto» bien in ben Cornet/ afê oacft in ben flU»iter.<©aec en ié Wet aen te ttoyfcïen/ batter niet op aerbeu en leefc/of't weeft fjjn topant of tegen-partpe. C. Ciuf. 3©at jij'n het boojbpanben biebefe 23peften$ tybhen bie haer |o ftin» peeiicft 3tjn/fo in haer toeren aï£ in haer $onig/en ooeft in haer fdfê ì t. ciut.b'©ube £cftnJb«#tierhaïen lu I ecnighe ©pan&en/maetfp ftebbenbec aï beeïtneec ban 1p brfcljîeben hebben : toaec ban Virgilms eenige tapas*» oen bethaelt in Georgicis met befe toooîben aibu£ t Abfint & pitti fquallentia terga lacerti Pitiguibw àjiabulis meropefque attaque fa/aera, Et manibiis Progaepettm Çtgnata ermntk, Omnia nam late vaftam, ipfafque volantes Oreferiint, Aulcemniik immitibus efeam. 3&ati3tefeggen:
Die feer gepleckte en fchraeì -rugd' HaechdifTen felle, Regende Swaluwen, en loofe Spechten Ih -Ile, Sullen niet komen dies bedriegende beyd'ftail', tn dragens' vliegende in haer wreed neftea all', Ver-
|
|||||
|
64 Heteerfte Boeck ì
VerflindencT metter haeft dele Byen feer bloode,
Deur quade wachten men dikvvils komt in groot noode. CCluf. 3Beïcfte©ogl)eig cnbe anbere gftröicrtcn ban topanbcn meet/ brbben oee# 'SBvrn fyiei te lanuti 1 ciut.tfet5tjnlïog,iengeUjcti,%ECöten/^»toaiutoen/ ©ineften/lìikefen/ Muffenti/ enmerranöeceiüooj* öec 't 51JB Sïottrn/iiïâupfcn/ooft groote teeflen alg 29ee* ren/ foftbo?fen in of toatecen/ooïi Wcfpê en fèojfelen / bp baer feïfji b?ort-25pen trgen öm ï^eifji. ©en J0oif of Tinea öat een fpecie ban Jifâotten té/ bie fpmnen met bare fpinnegetoeb baerg felfs gcflactjten/gelrjcH afê fijn toberg/ Isie bun Zoniet) toilien roben en {leien. ©oo?ï# ï?et bupï/ bout/ nat/ toinöigt)/ b?icfefib-toeDer/ bit 3ijn alle upanöen/Die beseften? Innberlife 5tjn in bun uier* fecn/baet boo? bat fp gantfcljeltfe ( fo baec in ttjtg niet m booten en togjaj) te niet loepen enbe bergaen. C.Clui: 5©at Jèpecïjten mepnöp/bicmen bjec telanöe
bint ì T. Clut. gja he ê>pccl}trn biet te Sanbeetcn oocfe SSpen/ ban fp en jijn niet gtoen: Jüaer ben Merops, A- pialfcrofMeliiiophago, Bellonij lib- I. Obfervat. cap. 9.
fruì bat bp ban hoïeur té geinen eenBapegaep/biepnicl)
meer al^onfeftïerlantfcöe^teen-füjalutoen/ en té een gioot becfcïsiïban De ^peebtenftier telanbe. c. ciuf, bonnen bie bogeïen biet te lanöe bc 25pcHC«g
cab fo feïjabelib 5jjn * T. clut. J?>p jjjn Ijaet boet febabe» ïift/ al£ fp boo? De loct)t bliegen tebelbe/ batfe in't blte* gen ban be stoalinuen toeeben gebangen en gegeten / boo -sûr r be ©meftrn/ Metfm/en jJauflTchcn/bte bangrn öe 25pen bjel boo? ben inganrb tegeng bat fp upt tallen bbfgen / bcfe ©ogeïen en fuUen nocb fo geen bojben fcljabrïoo^ mahen/ al£ toel boen anbece robctg/en $}a* nicf) btebcn of:e bjoet-SSpcn. C. Ciuf, ©e Botten enöe jEupfen/ toat fchabc boen fp ontrent be 25pcn ì t. Clut. (©eiijh fp in onfe fprj^-bamet^ plegen te
boen/ fp maften gatenbcneben aen ben bojf/en eten alfo ban ari)te een ben Ifomcb/fonöet bat be 25pen bat bon* nenbeleiten. C. Clui, ïöaetom laten fn öat toe fcatbun |
||||
|
Vandenatürc'derByen. 65
ionigö gegeten toert can De ïïotten en&e iBupfen I
i Ua.<©tn Dat fulcr gemcetum inö? i^tatçr gefegut/ uaeromfoo moeten fijt om beftcuöe toille laten/crc uü> «en al fiiHehen^ bp oen anberen/oin niet tebccfcoütotn. C.Cl.^e^eeren/toatucgtenipaenicgcnsö.e23penJ T.ci. ©ieüerjlmöenöen^cmcg/ en fioten öe toj~ om om nette / en «ernielcn fo ben ganifcgen boop ban *5pen/ïfonicg/ en toerrh. C. ciui. ©c ©ojfeben toat fcgaöe Doen ùieaen Dempen* t. Ciac <&e ©ûïfeoeit toacgten gemepniicft aen öe haute toan be grargten te* SQenpi oatiet mtfgge SSpen tomen toate r galen / en fp Ipn (ïîflt Daec bp / om Die teuauggen / en m te floeïten : boeg Die tonnen fonbcrlingfo geen merchtiirfte fdjaöe ooen.C.Ciuf. ï@atté cntoüTmea ofte oen£@olf(een jpeiebanjBotten) öoenlT.Ciut. ©at is? eenbcrïcp ge* D?ocöt ban$Boïten/öat bp öaer in öeïtobm groept/en K«aeht «n fuïcfi getoeb ober öacc Hamerfong/ fo öaï De jppengeennutticbept ban Ijaer toeerfcen bonnen beu? oen: en aï^ nu öefcïlfêottcn gelp il3o?men in ùe Celie* wtisj hruppen/ fo homenöec Dacc naet eenige ©iinDerg boojtsj of Papiliones,en Die fcgicten toeöetom 'tsact in De «o?ben/en titt feïföe toert boo: bc toarmte ban öeSSpen (Die bp gaet i$) uptggebjoet / erbe fo tomeuberïn ihe= ttiebte boojt^/ en foo Den tnecfier Daec in nieten tooûî* liet/ fo fouoe in 't ennöe öe felf öc quaïich te bectoinnch 3gn/ enöc De Slojf fouöe Deur be onacijtfaemöepöt (ala tooojen) beöojben tocjöen. e ciuf, tomen öè 25neit m$ Dat niet beletten/ Dat Ijun torrh ban De JBotten fa Wïet en toetöe beöojben. T. Ckt. ;§>p born toel foa bed j»8t fp Die (hael fonóet eenig gefpinne 3gnöc) oatten/ en "jagenfe ten hojbe upt/enöe latenfe bail? n: maec al§ fp jpmnen/foo tonnen De 2Öpen niet boen/aeugefien öacc PGotfeeng baet innc bertoacren/ enDe toer Den öaet obec «naeDeïoo^. C. ciuf, ©e gouwen toacöten oock op een JjJ»?Sf Ren te bangen/ilt fian toel pepnfen fo fn23uê erg* h,fn/ bat fa bie met &aer ^pinne-toebbe toel fnìien üe= «aten, t. çiut, g>p,Doen ooh fcgaöe met gate gefpimtó |
||||
|
66 Het eerfle B oeck,
in enbe feuttten bc ïüo?f/ macr niet fo Xitel afê De Tinea.
C.ci. ^eifcïefpen en i?ü;?fetë bomé Die ooft om te fteicw T.Cl. ©c3Df !\il meeröcr öan öe^ojfelé/ fcâ fp en borni? niet brei Doen/of t toarr faeb Dat öe tóojf liont ontrent «nigemftcn/uf bcrgabcring ban ©cfpen en ^ojfeleii. c. Ciuf, ©an De üjsoet-aöpen i£ gcnocgh gefcpt fjiec
boe?/ en ig niet noöighDaer ban uieüec te bergalen. T. Clut. jollen bc ber boo?t£ gaen met öe roobenöe
S%en. celui. 5£eroobrnDe2i5pen/üjat faunen Dacc effeggen* T. clut. ©atfpmeechaïencnuelielenöan fcjengen/ iufonöirljcpt alft tcghen oen ïPintec gaet/ en toerbp i^/oat fp beginnen upt te Wiegen om pet te halen/ ixiasitoe robecg Dibtnacfê gebjecb hebben / en tot bien epnöe gebeurt 't Dat rp Dicbmacfê uptbliegcn om te ro* ben upt anocr itojben.C. dui. Gebeurt bat bicbmarlg (al£fp pet gebjech hebben) oatfp baer bcgebenomte rebenen u fielenJi ciut.?sucogniet/Danfommige Die hetrobengetooonjgn. celui', fôobenbe roberg tocï in ben Numeri T. clut. £>eer feibcmten toare batter ee~ tiigeiicjbenbanpemaiitgtbojtojt ernigh baerch upt genomen iuaec / enDc bat al£ Dan De 2ü>pen op De locljt ban Den Honig arnguamemöaerom moetmen 'tfelf De Doen op féhere pSartfe Dacr geen biucbt ban 25pen té. c. Ciuf. t®ce$ 25pen hebbenboojtimet bcel te hjöcn
ban haet bpanbèn/ eer bat Den JPinter boojbp i£:toant (gclnchberhaeit fèj.fcctbupi bout nat toinbich bïiefent teeöeroocb baan Bpant.T. Ciut. ©e 25pcbcn# baten oocb alle fiancb en büpüghrpt/ geïgch Columella lib. y. cap. f getupght/ Darmen De 23pcn moet machten ban aiie buplighrpt/ bmh/ en anöcreftincftenDelBojaffeH/ enöeoccbban oeïuchtöcr Crabben/ algDie gebjaben toetDm.©an geïgchenPlinius Lb. i1. cap. 18. fept: bat fp ban De ïocSjr Der gefoöe'ne Crflbben fterben/öatcn ooeft err,ige menfeheri Die een quabcn afem h/bbcn / oocb al* ïr öïORcMrrté/ en Die na 23ier of Wip fiinchrn. C Out S^aerembatuifpftanchenbuphghcpt/cn
I&eiifcheu Die eenen çuaaen afem hebben/ enbe Die na hen
|
||||
|
Van de nature der Byen. fyj
öen 25ier ofte J©tjn fiincfcen* T. dut. ©m Dat fu fdbee
ïupber fonöec eenige bupïighept oft fiancft 35« /en bat= «r oocfe niet onrepné in baee ïiojben mach toefen / ge= «Och t blgcht bp bebupligfteptbiefp ten ï&bzbe uptbja» §cn. Cet contrarie fob beminnen fp goebehrruch/ ban Bmoemten bie iiefïih riehen/geiyhïiofen/fâûfïmanjn/ ^öpmu^/en biergehjhe toefrnphenöefeupbenX.c iuC i^oe öouuen bee£ ^pen toef) be macht trgen£ hare te*= anben bie haer befcijaöigen ofte bcroben muien I • T.ciut.^»pi)oubenöetoactjtboc?aen ben ingancïï/
«eerenbe be t)oof beften^ upttoaertg/ en al$ bacc rcnig'e «?fembe25pen 00ben inganchnomen fitten/ foa mn «aer tet(ionbt tyie afte bier 25prhenâ bu/ om bie om te ö?fngen. CClui. Jöerbenfeteifïontgeboobr* T. ciut. j©eenfe/maer toerbrnfrer getrochenaen bc
«JlfUgelen/cnbe feec gequeït/en foo fp 't niet en tonnen "btbliegen/ fo toerbrn f p Jam in 't epnbe gemaft. C.ciuf. &onDp toef lien eer ïjp op De fto?f baït/ 'oft een
«JQbetfê of niet* ï. clut. ga ich. C Ciuf. #ceWt ?ÖP bat Ì T. Clut. 25p ftet bltegften/toant een r ober bie J" oe to?f niet en behoojt/bie fai tjeugicii af en aen bik* Pe» gefiabig booj ben inganch ban be fco2f / fonber bat PP ijem betft betrontorn/ en tcnïaetfien foo toaecht lm ten tornt foo in iafi/ 'tgrb; nrt occh loei ban 7. ofteSt ^peheng? te ffen£ te uaiïen op ben inganch / foo bat ft» >üel tenlaetfien brut tomen/ en too:ben fo omgeftjaar ft, £ cluf<WP aiutatori Den omgcb^acht/hee ïionnè m ban be hojben bcrobê* T.Cl ©af grfchjet alfo/toan* "ree alffer maer een 2Spehen t'Jjup-S KÓmC'm'cc' gTrÏÏofs i£j} jlonig/en alg be Coning en anöew tobenöe SBtsers }at öerncme/fotomcnfemit menigte De to?f obrrbak h,w5n ömn,cn al'° öcn ho?f/m fulher boegen bat öaet b-h ƒ oön; e" WtJft D,an Ö£ blcotE 25P«« 1 öïr ais ban tnc 8Sino^3Ön-c-Cl.u:^ochanöatgeffnifufnVna&ïm ^e ban bmnen bcei hiocher yjn/ai$ Die ban Bnnten ho* «nenombenf ontgljterobenl t. Clut, 'catturi Mo* Mieöinnen5nn Die hebben fo beef metôaec buànben re •'botii
|
||||
|
68 Het eerfle Boeck,
imm. om Ut tt oooDen/ bat fp Deislfonicïj niet en tnogen
öetoareu / aenggeftcn getteacr ip / Dat oen fôabet toel fgnmeefteboick laet/ Dact en tuffcgen Dat Die in Den feojf gtjrs bergtenbe/ fo temen Dir anoerc cobec^/ en Dîa* gen tee togïe oen $onjg iaccïj: Jitìaer ifi Dat D'intooón* ìxxf iteel f tetï» bau 33pen 5gn / fo bje ngen fp Die om/ fa batter met geroolt en too?t;toant menfept/afê meerDec feomt moet minDeu toricken / aïfo ifi gier met De 2ôpen mit u berftaen. CCI. «©aec Öoe öerft gent DenConing aì m oefen Ptijtì T.Clut. V irgiLus fept : De K.onmge.1 die groot moedigh zijn, blijven in 't midden van de liag-oort, en fy zrjnfeer byftandich als fy ftnjden. C. Cl. Hklp 11U ûeff rober^eemgeitojbeiigebben berooft/3nnfp Dan getuft/ fonöcc anöece nojben me et te bet obenJT Clut. Jïeen fp: Mmt \ cobra Dat maecht gaer fc gifrigïj om meerDec ^onieg te g-aien/ fa bai fp De naeji boigenoe üojben be= pinnen oorf» aen te tajïcn om te bei'oben / om atfo gaec felben te bcrfojgen/ euùe ftemen Dooj De gierigöcpt Difes tnaefêom ûengaté ban De anbere hojbcn Die fp mepnen te obctbaïlen om te beroben. C. Clm. Jèoo gooj irli toeï 3gn De lobera te betgelrjcfeen bp De gieciglje menfegen/ bie Igf tniie ?iei toel om <6eït fouben toiiien berneopen. T.C.U5enfeptboû?ecn fpjcebmoojt batter niemanteee 6cD|ogen toert/ öan een gierig ffâenfcg : 3©ant groot Qoet en fîopt geen gietiggeiu. 9Mf o ïft met befc robenBe SSpen ooefe/aifo toanneer fp 't roben getooon jgn/foen nonnen fijt niet laten: iöaet aftop noci) fpjèfeenful* ïen/ goe men fulcr btletten fai. Tiet elifteCapittel.
©pt taelfe gtUütmtt ise 25pen öe mtefre tn
befêe fonici) gaïen/ en toeirlse gtbioemten fp baten.
Carolas CluiïuS.
G^pftcbtmpDu^bffïbettelt banöe©panben Dec
%pm i rn |jaet tcatrjt liotiöen tegenp 6e Koteer^ / m meer anöete üattuxltc&c.buigcn / atle$ bermafeelicft out
|
|||
|
Van de nature der Byen. 69
iï^OprçemïMt mp boeg eenige onberricgttnge Doen/
ïmVil »ffamte ^on'cÖ (nöe MaetWen-mnid) té / m t&r. lc&e SÖfbloemten fp ben beffen cri meefìeh t?o= "«tg gaïen/en tortele j&ïoeme fp ïjaten i T.ciut. tonig »? een forte toatetacgtige bortiticgept/ Die öaet Deg &o= •nergi tnben groept met ben 35au m be gebfoemten / en 00« op be bïaberen en anberebrupben/cu gefianben/bie «an alle menf cgen/enbe in ber JBeöectjnen feer begeert- roert/ en ban be 23pen gefogen/ en bacr na m be Celle* «en^ ggebjacgt toert, tfonigg t$ nae mgït ggeboeicn J.tt>eet ber bloemen/bie men merbelieft fiet grerpen/aïfï {Cjöpon toeöer i#/ en booj geen toat geregent beeft I ge* 'ucft men ban fien aen bie gefloten peonie-bloemen/ «atter eenige foete b^oppelfcen^ ban i^otuctj tuffrgen be «iaberen fïaen / en gtjeitjefe f toeet upt'aun jen/ 't toekft «OCR aen be roobe Slelpen gljefcöiet / en teeftont üan be £öpen en mtocm toeeïj gebjagen toert/ toant alfmen «Wi&t aen be gefloten peonie- bloem foohomter uocg ineec^onicf)^ upt. Mlaecgben-gonicg rê/bicnoeïj in be î|onicôrateri en booj ben ^iftegcloopen enbe gefegen jf/ toaetafbetoitfie bp be ggemcene manuoo?öebe=> [te gegouben toett.3©n gebben oocfe gier 000? een toep* Jjjcö göcroert toaer upt be 25pen Ijaren ^onigg galen : «naer om bat gïjp mp foo nacrfiigg bjaecgt upt toeUfte cioemen fy be tneefie enbe beffe toniehjalen/fo fai icfc « becMatcn/ toaer Bat fp ïjiet in if ollant Den meefien en «en toitfren^anigg ban baen galende 22»pen Die galen ?« ben mreftai ifonigg upt get bloepfeï ban be SLmDe* h™m/t?elcr ^oniSÖ foo foctï^ / bat fp öaet tod in big* gnnatpufte öagh/ oüermitggun feer groote foetig= brh, ï°?at fa ftÖÖn^ ö?onhé te jijn/en Dat get ûaerom Se5ta gebeurt/ bat fp bicfcmaefê onDer ben boom a£L,lbm,ccl^ f°uoc ift M**"» ^onicgniet goet
weuybaec be25pen af D?oncben toerben enbe fierben.
3ühh.r ^oe "^1 öat icft t"eSöe bat fp in 't bloenfef Dec
öoöthr t0*" ö^ontfirt» toerben/ enbe onber ben 23oom
* o»öben/ bat feg ift om ber gemeenen^pengouberê
$* opini?
|
||
|
70 HeteerfteBocck,
opinie toiïlen/maer Dit ié mijn göetooeïen bare ban / te
toeten : ©at De 25peïterig nu in Den boom toefenbe/ om ï?onigl) npt blorpfelgtefjaïcn/ Dat fp ban't quaettoin- Diglj üieDcr obctbalientoojDen/ en alfo tjet tper te lanDe 't ecne upï goet enDe 't anbere up; quaet toeber té / foo ïtan't ïicijtelift gebeuren Datfe beur 't fïaen ban De toiut in De biaDecen nieten {tonnen upt Den boom gecaecfeen/ en toetDcn alfo geflagften Dat fp Daer Deur lam toojben / fonDer ti)ttp$ te homen: te meet Dat De bïaberentoan De boom facljt'/gtoot/ enDe tont 5tjn/ Die DeSSpefeeng iicïj* teliCK bebechen Deur 't fleren toaepcn, bat fp ftun niet en nonnen bejjelpen / en geben fo ten ïaetp Den moet bet* ïojen. C Clutïf cbbp toel bernomen Dat alfoo toanneec &et toinDicï) toeber i$l Dat De 2Öpen met fieenbettè t'ljupg {tomen/om Dat fp b an DeJBint niet en fouDen om gèfïingett toerben ì t. Clut. Het ig virgilius Die fuïcjc feeï fra» befcftjeben tjeeft met Defe tooojben: Nee vero àjlabulis pluvia impendente recédant
Longius, aut credunt cœlo adventantibus euris : Sed unum tutxjub mœntbus urbis aquantur : Excurfusque brèves tentant, &fœpe lapihî> Vt cimba, inftabilesfiuclujaclantefaburram. Toüitnt bis fefeper 'mania ntibila librata. «fëatigtefeggen:
Hangt regen over 't hooft, van huys fy haer begheven Kict ver, noch in de lucht,foo Ooftew inden fw even -. So waters noot haer dnnght, zy halen dat van by, Aldernaeft haer woonfteed', om ziin van forghen vry -. Haer uyt-ìocp is dan kleyn, of dickvwls fy haer ivvaren Met Keykens op te laen, als 't fchip tegen de baren Des ongeftuymig Meers, met ballali: fich maekt iwaer Èn fo doorwindich weer, komen t'huys fonder vaer. CXluf.Jbulrrtoil oocfcPlinrasfeggenlib.n. cap. io-. öatfe mefce met fïecnfcpng t'lnipsJHOmf n geïaben : enDe toltegen beneffen^ o'aecüe tot fp in öaec Itojbi 3»jn/maef toaf
|
|||
|
Van de nature der Byen. 71
iaat ötinc&t u ban Die befcfegbinge/ ïjcööp op 't Djagrn
uan bc fieenheng tori griet* T.ciut. $opt mijn baggen/ ban gebbe tori acgt gefïaggen Datfe De jfeenfegen/ enöe pecfien / ontrent gaer fialïe toefenöe / mcerDer fìeecnen bp toinöicg Dan bp goeDt toeöec. e. Ciuf. 3©aetom Dat Ì , f. clut. (©bermitg fp Den toinbt toeï geboden/ maec
ttüt en flen/ enDe Daero'm mepnen fp Dat De jlfêenfcgen/ of beefîen oojfaeritsgn / Datfp gun bïucgtnietennon- nen boluje ngen / geinen fp bp goet toeDer getooon jijn : *&aer bp Komtct batter fo beri 2Spen Dentt nuaettoeDec acgter bigben. C. Ciuf, ©at Dnncnt nip bafie reûenen te son/ toae rom Dr 25penen£ niet t'gup£ en nomen / en ooft a$ Den SlinDeboam bloept/bp 't nuaettoinöieg tae= °*r/ ieft geïoof tori Dat fp toel een goet Deri^onicp Daec }*Pt galen. 3©at ifTer Dan nocg boo? ghebïocmteïjier te JanDeDaecfp üeelïfonicg uptgalen* T.ciut. 3&ati$ oenciaber op'tbelt DimDeâSoeren geetenïtemp/öaer ypt galen fp De toltile enDe beften fonico. c.cluf i©a.rom De befte/en té uptfôofen/€f!pmn£/
Wemarijn niet beter* T.ciut. g$ Daerom De befïeboo? oe J©gnberlater£/ ofte 3©gnbcrRooper£: toant fp ma= «enDer gaer jïraffe JBijnen meDe foet. C. ciuf 3©aerom niet foo tori met anDercn $omg!) /
f4 met Maücc-gomcö-.aenaefien o'anberï>omcg fo tori foet té/alë Den Claüer-gouicg* :r. Clut.<@m DjieCerïepe ûo?falie.€en eerfïen: om Dat Ijp toit té/Dat!jp Deniögu "in Koleut niet fouöe beranDeten : iCeh anDercn/om Das: ÖP foet té/nergen£ na riecnenöe/Dat DenKMjn 3g» lucgt L0len ÖP beeft) niet en fouöe üerliefen : i€en Deröen/ om *^t 3|jncn fmaeït ooh niet en foubc beranöecen/ 't toeïfc j"«i fo (giet te ïanDe.) met geencn anöeren J^onicg Mn ** toege bjengen / ai£ met fonici) bic ui}t gebioemten S^oaeït tooit/Die nergeité na ruphen af (manen, ©aer* f»?en to^rn.fp geen ironie g Die geri of root té I en Die ™aecfe naeenige bïoemégeeft/ griijft Stabenoeï/ Cgp= "«?/ fiïofemargn /enDiecgelgtfetorininrnrnDeWcKs '«en: IBaecfoetRencaté bo^enji^onicg Die toit/ Ijecï |
||||
|
72 Het eerfte'Boeck,
fupber/ Fjattenbe f toaer të/ om öare Benoîte ïjeïpenv
C. Ciuf. ©en fonici) Die baer balt op Cöpmug/ cnbe oiergcHJcBC toeltupcftenbe bloemen/ig bic niet beter tot anbere bingen omtegebnipcften* T.Clut. gjcnacljtfe toel te toefen bc befte/in faetten ban belfècbectjnen/ om f enige bertoarmcnDe confectie n afte manen/ gelijn al£ Conreftio, Hierae, Picrœ, Galeni, Theriaces, Mithndatij, en öiergeïgebe meer anbere. C. Clm: ©at gtjebloemten ftcobp hier te Hanbe merftV baer be Söpenen^ liaet ^0= tiictj/Wa$ /en 25pen-bîoot upt baie n. T.Clut. ©at jijn ui 't eerfie atë fp bcn3©«nter abergefïaen ïjebbcn/ bat fp jfjun Ifonigh f)a;en in Marno, upt bie blaeutoe ©ioien / Hipatica, Emanuel en ©erffe/ ook 2fibncooé-blocpfelé / i^pacinten Die blaeutoe sterrenen^ Djagé/ upt lÈatet- toiïligen-bomen blorpfclg/ in April upt ttetfielacr^ en $tcieftelaer£/ ooh uptïïrup£bo?en/ 1eïbefien/ï©ilgen- 6oomen/upt gebloemte inbe lf oben/if pacinten <®?icn* tati/ gemepn fcjpacinten/ Cuïipang / alle foojten ban S&erg-faffcanen/ Stolone 31 mpraael.ünbe belben ïïa* penbloem/ toilbe en tammeÇooïbloemé/ ©nbecDabê/ ©aerbebloemen/ en biecgclijclien.^n Majo upt be boa* men bloepfcfé ban Hippelen/ $eeren/<©uee-bomÉ : upt be^oben/^f onien alle be fooiten/mhelrpen/ upt alle be foonê ban öofen/Sofmacepn/alle be foo?té ban ïifcf)- 6ÏQemen.©pt be belbcn ban IBatcrïifcï)/ bobe Metelc n/ cu anbere. %n Junio upt be SSoomen/ 't bloepfel ban be SLinöe-bomen: upt be t?oben upt (£ljpmug/3ï.ataenbd/ #>albie/ ©elbïoemê/ Ceuïe/ ïfpfop : upt be©eïben/ be Cïaber of ftemp/be roobe ïMap-rofen/ 25onê. %n Juli" upt bc lf oben/ CpHorcp-bloemen/ en tuitten Cnbibie / upt roobe cnbe toitte IBunte / upt 25uglog en 25ecna* » gie/25ftonie/Meliflà, Cennthe majore & minore, batt banghpinuObfer-Hifpanic. lib. 2.cap.6s.|)ebtgefcïfêe# ben; ©oïep/ Caïament groot en felepn / Polio Montano- ©Pt be beïben/ upt ©ilielen/tamme en toiïbeftaccben/ ©rrih of jffiofïett-faet. eJn Augullo, upt be toben: bafl pepoenf/IBeïoent/Comftommer^/ Citrulle/ £\xW>> ' bittit/
|
||||
|
Vân de nature der Byen. 7I
Biten/ g>töCK-rofen : upt bc ©doen / ban SSoecfctoept /
«Hiue Munt/ m bc frpbe/ of Enea, en ^elm-nrupben / •waiuen/ teem#-too?teI. gn Septemberenbeottober, upt oe toten/ upt Colchicis, £>affraen : ©pt be©eïben enoeuptbe 23oomen /©opelioen / en Soercne-bomen / oaer fp upt bcrgarenöet Propolim of ©oo|-toafcö / baci* uiebe bat be 25pcften£ Ijaren inganfc fomtijbg toe bet* Segete!/ tegeng be ©panben enbe ftoube JBinter. . pit 5!)n be nieefte bloenien/bie be 2Spcn ïjicr te lanitè befoexfien om If onigö / J@ag en 2Spen-b?oot uut te fja* jen. c CM. mat ïjjn't boo? 25ïoemcn baetfp göeen g°n»cö "pt en öaïen/ en norötan^ (fo in berfia) ban be toilbe23pen toel upt geljaeit toert* T. Clut. ©pt be bco= men/ gelrjfc afé fijn ©ftecnoten-Dlocpfeï/ Labumum, A- |iagyns.©ptbeltoben/Co?noügcbootti/ben#ifanbe£/ BlWumpt/m meer anbete bittere fïineftenbe bloemen: »ptDe©eIöcn/ geïijft aï$ #1 bloemen ban «Brtfiau* wen/ ban groene engtaeu'toe Crtoeten. celui. %ch «ertoonbee mp bat ghpfeghtban ben €o;moilgeboora/ ",?^ienbaer foïiefïicftebïuchtébanftomf om te eten / enoeniBenfcöen feet toel bekomen. T. Clut. ©mbac * iiniHs fept hb xxi. cap. xij. bat be SBpen (fo fjpbaer in u v,fi°v?b5n $ baec öan fïerben. tet i$ on£ g>hoedj/Dat top toeten fuut nature en torefiinqe.C. Ciuf, mwfeaht öaerbatbca5penaïhieropbebïoemenban€rtS)autora
toet en Wiegen om pet uptteljalfm jfôen leeft nocijtan^ h* y^rr0»em hb. nj. cap. xvj. öatmen Die in ben £tof om S^SScCTtoüfe fai planten. T:Clat. %tt i$ toaer bat ^taifogeftfjjebenfjeeft: banljetmoaen toeï anöere ^-ctoeten toefen ban b'onfe : maer top fpïeftenba;; onfg én hlB^6toi?1cn fn Srapöcn / bir Ijiet te ïanbe groepen ö"01^ 01,re «Kitoeteii ban/Die men ïjier te ïanbe ^xPt ooec ra fuïïen beSSpcnntet op bliegen/ om pet upt 4^„rn ' ìat $m toP öafleiÖK^. &aec jtjuDer onta: De ffif S0"^ bdc/ öie Iartn &nn towfiaën bat fu bare* ffn Ki<SctortCnl!,eten toiIku Wifó&en/om bât men «o ip mepnen; met 'tgefoeeue €ttoeten-nwï Dea &o* 3? 3 r.icï)
|
|||
|
74 Het cerile Boeck,
md)cnbtmté mebebcrbaîfcbt. CCluf. ©atfthjnt
immet$ te5tjri belaccbclicb : toat toeten Die 25peb.cng / toat Darmen mrt öe $appe ban bestoeten boet ì t. Clut. |sp totïlcn feggem alfo toanncer alâfpin ben
JBintcr/met aïfulcbcn gebalfcljten i^onig mochten ges boeàet jijn/bat fa Darcotn een tegenljept Urijgïjen in afc fnïencn iconici) te eten / om bat bacr opjccljtc if oniclj/ Dare rtifbe gcüalftté getoeefï/enoe afênu ban be€ttoe* ten bfocpen / bat fjun be fmaeeft ban be <£etoetcn tegen ftact/cnòe om bat fulcp gbjefebjet i$/ foo en totUcn 5P on öe blocpfelban be «öttoetennietbiiegben/ om pet baec uptte balen. C. ciuf. JBaerom bïiegbenfp toelop be SSoncnenbenietop be «Êttocten* t. Clut. <&m batmen (na fomrm'gne opinie ban 25pen öouöer?) ben tfonigft öarrnictmebecnberbalfcljt.C.Cl. 3©at reben bonnen fpbarrüan gfyebcn. T.Clut. *©mbat Ijet meel ban be <€ttóf ten min papt/ ban be SSonen/ enbe in 't fieben fo root niet entooïtgeUjcb bc 2$onen/toant ben bebiieget foentueber bat fijn gcbalfcb,tcnl|onig toit fp bari root: bat flfn be reöeni" Die De23pr n-hoüberg bacr ban gebe n/ en fommige geïoben ooit bafteïirft bat i)tt alfo geferjict/ borì) rmjn gbcborlcn tèi bat b,et fabulen^yn/aengeflcn mm niet en ban br toufen bat alte 23pcn met alftUchcn gebaffcFjte n £f onig geboe bet tooïben/Die aïfuluë fmaeït ban €itoeten niet en bcnnc.ifct ban toefen bat De23pÊ ori Den €rt!)-bkicmbbegmbëcn baerbanctcnbcfircb 5ÌJ'ï/enbe batfe baerom geen Cttïj-blocm befoceften om V?t npt te balen ; 0ft fjCt moet ftact ingïjcboojcn natucr gijn/Dat <öcb fulrr in bacr gefebapen beeft. C.ciuf. Wp toülen be fabe ben ifecre almarhticb be*
b?ïen/ben bcb?ie gcr hit ïoont in't epnbefïjn mceftcr/ge* ïtjbmnrt gemcenüb frpt. 't £>al u gdicben mp noch. toat té bert eïïen ban enfe bcc?gaenbc materie : tctoetcri /ban 't îBafcb rn Propoli of Booj-toafch / toaer toe bc 23pc* itene 't feif be gemnpben.T.cl.^at toil Ut gaerne boen/ eer bat top ban hier feftepben. Het
|
||||
|
Van de nature der Byen. 7?
|
||||
|
Hettwaeltde Capittel.
îfêaertomtre opmoet ffîa$/mùt ©co?-
toag Propolis gjjeöeten/ oden.
C.Cluf.
ECctopboojttreben/ fo moetien ubjagentoatfub::
fiantie ffl⧠i$/ enbe toaer bun Daen bat bet bomt: ban geltjeben oocfe Dat Propolis enbe Uàacctîben- toa€. T. C. Anftoteles de Nat. animal, lib. 5. cap.~22. ff pt : Sy
maken haer Honig-graden uyt bloemen, 't Was uyt Boom- lijm ofte Boom-traen , den Honigh uyt den Dauvve,&c. lïèaer na mpn geboelen : ï©ag tè een bette berbe tacne materie / biebeSSpeBengmeefïôalenuptbeS&orncn/ enbe doch upt fomnijge bloemen / en eenige gebroonbe HrupDcn/ gbelijcK ©encM/ Angelica, Ferula,enbc meer anbere : iBclche bette materie / sp met baer bertbcné op oe bcomen tufleften be botten enöe blabrren toe* ten te batten / enbeDiemet baer boo?|ïe poetitene / op be tniDDcIfte/ enbe Daer nae op be iaetjie te bjengeh/ foa beet als fp ïaben bonnen / en Dat te bjagrn in baer Mqï- ben/om baer mebe bareCcbebeng te maben/toeïben tp maften op Dcfcr manicreir.bat fp ecrfl't beginfel nemen ban uoörn teeftt racrgacnDe/griijb ï)iecboo?gcnoegfaf berfjarit tè / Dat in 't i©aé recfit te miuöe-tor gen iê ren miDDeï-fcfjot/tp Dat DeCeHe&engaentoeDerfpên bomen fe£ ïjoehicfj / baer fp be jenge 23pen in maken; £?onigö enbe25pcn-bïooDt in ïeggijen. C. Ciuf. 3©at is ban bet |fâaectjben-inaé.T.clut.®at i$ bat nicu toit gebnoebt *©a^/ Daer nopt fonici} / SSpen-bîOOt/ en 23pen ih ge* œeeft^fjn. Celui, g$ Dan Dat JfâaecrjDen-toaé/ bat beatiribenaepfier^ am baer toit<£3aern mcbe te fïrn'ben/ *n Dj «©outfmeDen gebmpltent tot McpnebaggeHcn£ te ^aeciîeniT.ciut.^at i^toeï iBaecöben-toa^/ornbat longe ©od)ter£ ffeïfbebeeïgebmpcben/'ttoe^ïîmet «jonfte ban bïeekê in Détonne toit g'emaebt too;t/ geitjft ®P Ôier na / Daet nocö ban fpjeecken fulïen : maet en i$ 'f 4 «ta
|
||||
|
?6 HcteerfleBoeck,
niet bat jfeaec&ben-toag/geïijR bc Sinöcnaepfïerg ge*
fcmpcnen/ jjoe toeï fp 't felbe om öaer gaan te ftcijcïten toel nonnen boen/ en tof xt ban be SSpen-öouberg baer* om jSlaccì)ben-toa# görf)«ten/om batter nopt eenige materie (alébobenberöaelt i$) innetégetocejt C Clui.<ü5i)p t)cbt mp óp aïïe mijn bjagen foo beeï on=
öerticötinge gebaenbat icftmputoer Bebanclie. §£art noci) moet ieft bjagen / toaccom 3911 be©onic|)raten te mibf tocgen fo bmpn/actttec enbe onber foo teit/en ooft oïfï eerfi aengheïept/ofte oan be 25pen getojacljt toert Ì T. Cl. 5^at gefc&iet om be grootc toacmte/ uit fp in ben Corner liebben met ïjet bjoebenban be jonge 25pen/ en bat fyct toetft beur fuicne toarmteen bjoeöen anber fto* leur urijgt/ geïtjftmen ftct bat beeï bingé beranberen bâ fiole ur beur hjtte. CCluf. J©p ftebben ftiec booi ooeft een tocpnicït beröaeit toaer bat 't XBa$ ban bal ftömt/baec fp nocljtan^ niet uptgebiogen ïjebben om pet te öalen/ ten foüöegacen noci) naerbet befcöept baerafijebben* T.ciut.i^et i£ eenbeclepe bettigöept ban *©ag/ bie fp
ober öaer öebben/ bien fp bequamelicn toeten ban eïeft* anöerg lijf te ïjaïen / en bat aïfo feonflich 't felfbe te ber* toertoi in be ïiojben/ fo bat fp aïtooö boo? ïjet eetft ceti beginfd rnafcen/ om ïjim toooninge met alïe£ te boojfis 't oöeuc bat fp namacfé in be3©intet foubenban beberf Jjebben. C. CM ©ftgebeurbe/öatfuïcv in ben i^intet gefcljieöen / fouben fpt eben toeï nonnen boen ì t. Clut. *J&/ fp fouben eben toel 't felbe te toegc ujengen. celui". 3©aer bp toeet glip bat* T.ciut. 2Dp b'erperi*
entic:toant ift fteb biftmaeïi een fiuft ifonigraebg geno* men/en l)eb in ben abont-jïdnt 't feïf bc gelept in beïitojf met Ijrt open optoaert£ / en ben ïio?f toegebent / en ben öaer na be$ moïgeng toeberom bp ben fto?fgel"ïomen enïje&üe fcebouben/ bat fp 't felfbe met IBaégebefiigt Öefibf/öaer upt immers bïïjftt/ bat fp 't feïfbè ban fjacr licfjanien of ban ïjacc toe cft moeten genomen lebben. C. Ciuf. Jbp mogen bat ïE>a3 toeï gl)enomcn ijebbcu
VM ter tocucìi Dat fy op ber IjavM öaböen. |
||||
|
Van de nature der Byeri. TÏ
T.ciùt.@£$ toaet/'t ftanoofc gefcljiebeV&an men Seeft
«erjonben/ bat toeel 25ptn bp Den anbere" in ïrbige fto?U5 Sebacn toaren/upt 2.3. en meet ïüojben/ biemen af Dc^ «e/ bat De 23pen bp ben anberen toefenbe / terfïont toe= oerom oeginfelen gemacftt öebben/oni pjobifie (afê bo=» ten) baet jnnc te boen. c.ciuf. ^oe Doeren öie berïaïene 23pcnn\ Clut. geli üerfebïieatjcn/ maer fp en noficn niet bootfé toetenen / acngefien oat beïPinrer op Ijan- wn/enoe niet meer te krijgen toa£/en gijn a! fa ten Iaet= lien met {jaren Coningügefïojben. c. duf. fóonben Die afgrb?eüen SSpeneng geen anbcrConinlttp in nemen/ ofte eenige Siojbcn bcrobcn/ om boojtp afte lebcn * T. Clut. jgecn fp *. C. Ciuf. 30acr bptoifì gijp bat ì T.clut. (2Ten eetfìen Ronbenfp geenConinlîiîjIiin ne* itien/ cm bat De noube int upt blicgë Ijaet te iam maen* te/om te beesten. ®en anberen : bat De Coningen ban be anDec ïsottien beel te fterche toacljtcn boen Ijonbcn aen be uptgàngen/toant ale fp atfoo foaben in nomen/ om ben fèojf in te nemen of ben ï$o?f te betoben/fo fon- «enfe getoiffclin geboobet toetbcn.Ccn berben/genoml of fp fcljoon beïüojf beroof bf / fa m fouöcn fp geéplact^ Geljat Ijcbben (aengcficn ben tnt boo? bp toag/omJBaji te Ijaien) om ben fonico in te berbergrn: ^at 3jjn ban be rebenen toaerom batfe bp ben anberen moe|ien blij? ben/enbe niet roben: jlâaer bttfben en ïijDen met !)arcn Coningìj/ fterbenbe aïfoo met Ijem geìijcnelicK. C. Ciuf ©fmcn be 25pen bp anbere Coningöcn in be
wojbrn gïjeûaen ftabbe/ fouben fp bie ebentoel geboabt oebben ì r. Clut. |bp foubenfc tee! geboobt fjebben/ tm toaee batmen baet inne boojfien ïjabbe / geign top fjiec Jja berhìaren fuilé/boe batmen De 25pen in ftoacnèfee^ «en boen / en fìercn manen fai. C. ciuf, ©m te fpjrftcn oant Propoli ofte boo?-3©a# / bat be 2i5pen gefeupcften «OQj be ingangfocn: toat ifi boo? materie* T.ciut. ì@cti$ *en taeue gamacfjtige toeiticchcnbe materie / nomenbe «Pt ©opulier/âSeccaen/en anbere toeîrienenbc bomen/ toelâe groept in be bottë/gelijn top ban 't ï$a£ berli?.£ìf f y Öeööeu:
|
||||
|
73 HeteerfteBoeck,
ïjebbem C. Ciuf, J$oe iffét ban coïeut / entoeïcft i|ï Be|ie.
T.ci. 't <j5ene bat fcljoon toot en ban goeötn reuft \§l 't toelcft meejienöecï upt öe ©opulier-homcn geftaelt toert : baer na bat tuflcjpn toot enbe gtaeu i$ I bat nvt anbcre 25omen foo gemengt en geöaelt toert : het bec* öe i$ f toatt/en toert üan be £>cftepen en Cnt-toas ban öe «Sjiffien geftaelt/ en fteeft een lucljt na ftet fCcer ban öca>cftepen/ cnöeishct flechtfie. C. Ciuf. JBaettoe gebmpcften be 25pcn: uit ©oo?-toa£. T. Clut. &m haec ingangen mebe te flupten/ latenöe recht maet een ofte agaetftcng inne/baecctnSSpeften teffenö in macft paf= fecen. C. Ciuf. ï®aerom flupten fu ftun ïïotoen foo uaff toe ì T. clut. <©m bncbetlèp ooji'aften : ten eetften om öeftoube'.tenanaeren/om tjaerftotoen te beter tebetoa* ren boo? hare bpanbcn-.toant fp bëtct nonnen ftaer fóo^ tttnftnjft betoarèn / om batter macr een 2&peften ttf* ftné in ftomen maclj : ten becben gebnipcften fp 't oocft om hacr fto?ben mebe ban binnen te betrecften / in fnlc* nee boegenbat ben ftojf baer mebe berfchilbect fc&tjnt te gijn : j'aefp befegeien Dtcftmaeï ben fto?f bafl aen bc pïaneften/ten cpnDc batter gantfeft geen toint offtouöe in be KQjf fïaen mach/ en oocft öattct geen nattighepbt ftaer bah ftan hinberen j aengfte fien bet herl bicftt ban binnen berfo^ti^. c.ciuf. 3@o;thet oocft etgcu^ au* btx$ tocgebnipeftt ì t. Clut. jifâen gebntpcftt 't oocft bp ong inber Hptcften in eenigfte iJMaefteten/ bienenbe tot f enige betfche en onöe toonöen / enbc oocft om eenitjhe fpiinreren/enboomen(bieint blcpfch gcbeftigljt 5tjn) upt te tteeften fonbee ptjne. C. Ciuf, ©ft faeeft toaer batter eenigb toater bp be 25pen quam / of batfe nat fronöen/ fouben fp baer af ficruen l T. Clut. |bp fouöcn fierben nngcttonfelt/ aengeften bat fp alle bochtighebÉ en tegen büeben/ bie haer tc£ fieeften becoojfaerftt/men ftet oocft atéfp gefbjetmt hebben / hangftenbc aen een tacfe ban bën boom euöe foo't gebeurt batter grooten regften üaït/ bat fp bkftt onoet be blacberen enbé oocft öicfttaenöen anberen fttuppen/ tencpnbe/ bat geen teaterftaes beten ftan. ; c.ciuf. |
|||
|
Van de nature der Byen. 79
C. Ciuf foelanglcbenfpì T. ciut.Op DcSSpcftcng
en hanmen foo nau niet letten/ hoe langE) öat fp leben/ aengefienbattcr beel af en acn feomen : niaer op De ko- ningen té te letten: toant Ariftoteiesfcpt öatfe fe$ of ten hooghfienfebe jaren leben. Columdlafqit aïg Die toel opgehouben too?Den/ bonnen tien jaren leben. C. Ciuf! toaer on Bonöp 't toeten* T.Clut 23p De jacrlicrfe eerfte f toetmén/ toant öe eerfte ftoerm/ altoos? een ouöt tto= ningftté/ entnennan 't jaer op jaec berüoïgen/ om öet felf De te berfoccltcn. C. Ciuf. i©aeroui iebcn tp fa lang I T. Clut. <@m Dat i| onigh een fonberïingfte IBcöccnn i$ booïlBenfchen eri heeften/Dat fpöaecom (fo Plmms, Columella en meer anDere öie öaer ban gctnngrn; oarft fo lang leben. C. Ciuf, gclihcb mn in utoe anttoooiöcn heeïbetmaccfit / öar kk trot utoe rtornen foo btcï bcc- mercftthebbe/batbeïSpefccng ban toonûtrlicfcer nà* ture 5tjn /en darmen upt hacr beel fchoonc leeringïjcn mach baten/ öie in onfenhanöri cntoanörlbripo:cn atngcmercftt te toojben. Cetonie Dat ben Dag!) gepaft feert i$/ fco ifï bat icfe mojghenu noch toeöerom lal fto= tnenbergefrifchappen/omttjatbjccöcrban De ftanbe- lingljofrcgeringe berden tefpjefcen. T. Clut. <©ïro fuit mp totileuom toefen. e. ciuf, aeft bebancfi u allee ban u junfïtgïj fterte
t'riintoacrt^. Met meDe blijft ben ïfrete bebaicn. T.Clut. 't%$ tot u befte toaticnbccmach/Sllbicu. Êmili des terften Riec\s vm de nature der Byen.
|
|||||
|
HET
|
|||||
|
8o Hét tweede Boéck,
HET TWEEDE BOEGK,
filait öe regertnge öcr 25pen :
Leerende hoemen die op 't profijtelijckftc
voeden elide regeeren fai. |
|||||
|
Het eerfte Capittel.
ÎUtefeân öe 25eji-iöo?öen be$ûû?en $$&
itiaecRt te toojberi/ en telene De befte ïijn.
Carclus Clufius.
CR fte mijnen %tent T. Clutium gaen nabcn ifof / icR mari) toat fitjf aertgaen/miffcbifn fai icR Ijcm toel onDerhaïen / icR móet nocö toat Routen met Ijem / ban De banbeïinge en regeringe oer 2Spen. ^p beeft mp gifïcren fó bee ï befcfient^ baer af ban bare nature en toercRingbe gebaen/öatbct mp een bcrtelicR bctmaecRiggetocefï: gicR toif fien of icfe hem beroepen macb/eer bp in ö££f of Romt/op bat top fogeïgReUR mogen ingaen/HeusCluti, ï)oe bacfï gijp u fó/ bcgeeebp nicmant met u te bobben/ fcie met uin ben $fof gaet* T. Clut. O Domme Cluii, <éoö geeft u goeben öagb/ mp öoebte bat icR u ftemrne ïjoojbe/batKom icRutaecbepöè/om aïfogeUjReliR in oen ïfof te gaen. C Clui.<0oöt geef u ban gclijcRen gelucR £ii boo?fpcet / icR Room u toeöerom befoecRen, om bat jjbpmp giftetcn foo «rei ban bet 23pen Ijaec natuec en toerRiuge ftcbtbetRiaert/lo ift bat iR ( fo't u nieten ber* bjiet) noci) gaerne fcùbe toeten boemen be 23pen op 't Mjofijtelierfie fouöe Ronncn regeren enDeopboebcn/ tot hut enbe oojbacr ban öiefe begeren aen te bouben / om tuinpaofrjc öaer ban tetrecRcii. T. Clut. ©at toiiicfc gaerne t'utoet bef ben öetn/ge IrjR icR u gtfïeccn abont |
|||||
|
Van de regeeringe der Byen. 81
öeïeoföe : Ifêaeteectopfpïeften ban De 25pen aen te
fiouben/ foo $ ban noobe /bat top tooojteccfiefpjeftrn ban De 2$pe-fto?üen/ jjocbaniglj Die bp on£ bebouwen te toefen/ en boojtg toat manieren ban fiojben üp ahöere Sebonöen enbe gcmaetftt toetben. e. ciuf, -gjeft ben te
jeöcn : enbe toil ub?agen in 't eerfle toat òat een 22»pe- ftojfisS/ en toaee tian öp gemaeeftt toetten toaec toe öp oicnfìeujcft iéì T. Cluc <£en 3öpe-ftoïf ii een tooontnge bet 25pen bicmen mac&necboeren ban D'eene piaetgin ö'anbe'ce/geinaecftt aïbiet in if olïant ban tìoggÉ-fìcon t'famen gebonden met gehloof be ïöatec-toügen-ttfê / ban onbecen tot boben fpirê toeioopcnDe / en op b? top* pen toat pïatacfttig.C. ciuC <J31jp fegt bat be SSpe-ftojs ben toetben gemaeeftt banooggen-fttop/toaecotn met ban iCattoe of ^abcten-fltopï T,Clut,€*m ttoeeöctlep ooifafee/omDaìifìoggendrop.lfenbee enbe langccig ban iCartoe of t^abecen-ftcop : tm anderen/ om öat be 25pefteng min torrft baec aen mogf ïjebben/om aïïe be tupcljten ban binnen af te boen/eec fp toeten beginnen/, om beginfelen ban Wag baer aen te tjecöten : toant aï£ be25pefttnâ beginnen te toereften : fa maften fp ceclï oe plaetfe feboon/eec fp ftaec teercft(afé bojen) baec aen toeceften. C. Chi. 45l)P fegt bat fp Den top ban beïüojf boben toat platachtig maften : fegt mp doch toaecoth plat enbe met fcfjarp boben* ï. Out. <&m batfp te ge? tnacftïicftec Detfcwben mog&en (lellen/met (jet open op* toacriâ/ öatfpliaenDe fonbecûmballenmagljenbiiv» ben : 3ilnöf es en fonben fp bie fo toel niet nonnen cege= ten enbe beficljtigïjen. C. dof. ï©aei*om ïijn be ftojben onbertoijt enbe boben engftei T. Clut. ©mbiccöerlpe oo'.faften: ten eecfien/ boben fpitg/om bat be 25pen int wtfïeftlepne beginfelen foebben/op bat fp ben top bande Wojf te eecbec foube builen / en bat hun toerrft tegeltje* ftec foube booitgaen/ neectoaett^.iCen ttoeeben : onöec toijt om bat fp ftaet Sïonincftrijcfe tietmeetbetenSe ban toeceft en^pen/te meecbec cupmteftebben fouben:Ccn wtben batraen baec te semacfceliftec foube mogen ftoj* |
||||
|
82 Het tweede Boeck,
ten/en eeuigcl^ûnich-ratcn upt nemen: €en bierDen en
renlaetften/ Datmen't I©aé enDe Den ï^onigfi (afê De fpn:cn uptgetogcn 3hn) te geinacHeujher in DeiSon fean fîoîteu o»! te becbcfigeu / 't toelcft anDerg niet en fouDe fionnrn gefctjicDen/ Dat De $to?ben onDet en bonen enen toijt toaren. T. Clut. Ü&at3i}n Dat fptjlenDieghp feght uptgrtoghen «ijn ì T. Clut. ïjetjijn techtc platte (toer* fcen£/Dtc ftruyf toi$ nae De Diente ban De üc|f Doo? enDe torber fcao? gefteec&en/ ten epnDe Dat het toeten Dacr op foube ruften, e. Ciuf 3©aerom niet tont / footoelaljS piatachtich i T. Out. <0m Dat tjet 23petoetCK beter ruft opt pïàt/atë opt ront: aengefien Dat tjun toetft fetv fu&= tiji e»De bjoofch i$: 3|£ Daerom ban nooûe De fioerheng platachtige te maften. C.Cluf. ©antoathouttoerDen Die gemaec&t* T. Clut. „ïlàeeft al ban 3©ilgen Ijout. C.Cluf. i©aerom niet fo toeïban onûer tjont/alg ban
3©ilgcn ìt. Clut. <©rn Dat ïüMlghcn ÖouDt tap ig / enDe anDrr hout lithteujc&et bjeeht. C. Ciuf 3$ hiet mcDe tenitojfboïmacfttrr.Clut.^een ftp/ bp fommige/toant Den cenen23pcn-lpuöf e fai alle 3ijniHo?ben nu gemaeftt gtjnöe/ ban buptcn bcplacfïeren met ©ffen-mefcb enDe Citp te fanten gemeng^t. UnDcre nemen fóoepenof !<É)fTen-mefch met tîaîcft/en beplaefleten alfo hare ïtoj*
ben.C. Cini. iBacrom brplacftcren 3p alfoo De ïïotoen ì T.Clut <0m ttoceDf rlcpe oojfahé :ten eerften/om Dat* fc te langftcr Dueren fouöen:ten anbetcn/om Datfe boo| De25pen fco beel teûict]ter fouDcn toefen boo? De ftouDe/ regen en tohït.C ciuf. i®arrom nemen fp (©fjen-mefeft rnûefôïepofte öalcft ouDec malftanöcren/ Daer sphacr ïüojben meDe beftrijcueu ì T. Clut. C4m Dat Die materie ouDer malftanöcré bermêgt fjjnöe/niet en fouDe af bal= ït u/grinh ftïcp en fóalelt bp hacr fclfêfoniet hoüuen en fean/ofte moet met ftoppeïen/|)ap?/fant/g>aetût-mefrh enör ©flen-mefch brtmcngftt 3ijn/ boojt£ Dat De 23pr= ftcn£ een torIbrhagcn hebben in De lucht ban fcoepe of ©{Ten mefti).C.Clui^ochcoghoftclangh/enDetonììt fcchccïcn Dcfe ftojben te jijn/Daer toy ban gefpjefté heb- |
||||
|
VandercgeeringhedcrByen. 83
ben i T. dut. ©ntrent totjf bierenbcei boogïj/ tnbt tyie
bierenbeeï ban eenbee ellen toijt. C.Cluf. i|teftmen bier te ïanbe gbeen anber manier ban ïüojben/afé befe baer top ban gt>efp?often ftebben*T. clut. Mm jjreft teel op fommige plaetfen tonnefteng/Daer fp baer 2öp? in {jeu* ben/ maer men macï) bie foo niet berboeren ban ö'eece plaet^ tn b'anbere/ooft en macbmen bieaïfo niet regeré alfmen toel boet met be&oïben bie ban Koggen fit op toecben gemaecftt. C. Ciuf, gfcft 1er $ nocötang bp Cclu- meliam, bat bobben ban fitop gemaecftt niet goet en ben bjant onbertoo?pen 3nn:maer bat bie ban fcbojffen ban bomen/ ban Cojcft/en ban uptgeboatoeu Huigen bout beter Jijn. T.ciut. £>obeeïCclumeliatoilfeggben: Dat bie ban firop gemaecftt 3ijnbe/ benfoanotonoectoojpen 3ijn/bat bebenne icfe toel: maer bie ban t)out / fctjojflfcn ban bomen en ban Cojft gemaeftt 3bn / bie fijn ooft toeï ben bjant onbertoojpen: Jfòà aer öe onfe toerben toel fca öicbt tn bert aen ben ar.beren gebïochten / batfc immer fo fierb fijn/al toaré bit bâ Cojft/ fchojffen ban bomen/ bout / en anbcr materien gemaebt: fo öatib achte/ bat hout/ fcbo?ffen ban bomen / @c fo rafcb foube b?anben a$ bie gemaebt 3tjn bier te lanbe bâ firop. %a bat meer i$/ icb arbtfe beter afê bie Columella bcfcfecben heeft / om befer oojfaften bat onfe fto:ben met fóalcft/ltìep/en «©flen-mefcb/onber een bermengelt/ baer mebe toojben bebïeet/ toelcbe beftfeebinge tegben£ ben bjant feer toel mad). C.Cluf. ï©atbuncfttuban be bojbenbanupt* gcftouben of gebaften (leen baer ban Columella fc&?ijft / toeïeben ftp 00b niet en pjijft ì T. Clut. %&ie uptghebcu= ben bo?ben ban Careelfìeen/ en 3yn niet goet/ boo? bien meno» niet en ban bcrbjagen / ombe f toaerte: en bie ban gebacften aerbe gemacbt só'n/ftonné ooft niet Inbé/ toant in't berboeren Die iicbtelift fouben b?eften/en in be teinter alfi bjiefï / té geüacften aerbe feer bout / enûe in «en Jbomee afê be Jbon baer op fchtjnt / foo sgn bit feer Öeet/ baerom 3tjn be onfe ban fîron gemaebt De befien : ^engefien bat firop in Deniöinter barm i^/om meDe te bec-
|
||||
|
84 Het tweede Boeck,
öetuen /ggelijcft m§ be erbatenthept bageïifle leert/ Dat
fommige SSoeren enös ïjfupjïupDen Die optHantgaen toetenen / fulden altm$ aïfl b?icft / eenigl) fttop in gacc fchoenen leggen/ ten epnbe/ öatfp geenftoube aen gaec boeten lijben fouöen. C. Ciuf. Car. Stephanus , enbe joh. Libaucius, cnbeanbece / toiiïcn fegggen ban ttoec* öerïepe ïiojben / gcoot cube ftlcpn : be grooten uoo| te 23pe« / öie aitcebe pantel) inseriteli / ehûe be {tienne boa? be ^toermen. T. clut. Ccn $ niet quaet batmen oor gebbe fttepne ftojben/maer bit jiact on£ aen te met* hen / bat jbbaermen in ftlepne ftojben gaefi bol nonnen ftomen/cri bol3gnbe/i£mcn baez mebebetleggenboo? bien men een (iurii bah een anöec feojf / baer opfejeren ofte aengecgten moet/'t torilt fece mocpelicft balt om te bïagenofte teberboeren / en be grooten booj biealrebe Ijmiq maften/ 't toeïeft ooft niet en bient: aengrfien bat rat gefefjepte^bjerm moet bigben in fijn ftojf get gecle jaec Dooj: toant men ftan bic upt geen ftlepne ftojben int booï-jaec bnjben in begrooté/ of fp moejlen op een nteu toeberom beginnen toerft te mafte/gelgft of bie in bejâo* nier tosten gcfcöeptgetoeefi. ©an ift acgte/batmen be ftoiben meed al maecU upt eenbet ganbt/ten epnbe/om ïtaeinarie gheen moepten baec mebe te gebben/goe biel men etteïiefte grootet ftojben niaclj fteubë/om bate inne te boen üeele gioote Jstoermeti/ of ©nbclingen/biemcn tori bnc oft biet bpben anberen tfojt. C. ciuf. ^ppjij* fen be"beften/ bie ban berberftenS gemaeftt jijn/baet na baniftoïeft/ ^eruleneniMgen gelijcfttn ©janftrijtft, l .Ci. Wie ban berberftené gemaeritt 3nn en ïtjit niet te ttiifp2ijfen/tn goube bie ooft goet refijmtnaer acgteonfe (alö bojen) be befie te toefen, C. Ciuf grit gjrioof toel/ boïgen|utoe rebenen / bat be ï^ollantfcöeSSpe-ftojbeti goet 3tjn / enbc bcquaemfi 3011 om be 2Spen aen te gou* Den/ enbe fuît mp geïieben nn top bu$ bele ban be23pe- ftotocn gcfp?often gebbey te berftlaren ban bebcquaem* fie plaetfen baecmen be 25pc-ftojben begoojt te fiellen T. ciat. ©at toil teft ï'utoet lief ben feet gaecne boen. Het
|
|||
|
VanderegeeringederByen. %$
Het tweede Capittel.
t^an öe jrtaetfe enöe&taïïmjïe ön* %&ptn*
C. Clufius.
U? S? ïjebben genoechfaem gefpjoocnen ban De SSpe-
hojbf n fn baer fatfoen : g$ nu toan nocbe alfmeu öefe $öpe-ïio?ben (nu tof ï pftiiffmt 5ur!öe mrt SSprn) tn taelc&er oo|0t fp betjoojen Of fielt te toecöen ban Den 3|ot.T.Gut. ©e gljemeenefeprn-ljoubcrgfultcnbrt* feicfen/be SSpHîûtocn tr (Irilrn/ nvt bc uptgangljen té* geng 't dubben cnDc a>uuö- oofren/ ofte ji>upD-toejïen. C dm i©acromniftttgtng't©ofinicnlooo?öen/
entoelin't&npa-oojhmJ T.clut. ©mbat De bornie bcg moige ng in 't ^upb-aafien / De 25petenjS berquifct m$ fp tracci) ofte ïam ban De ftoube getoojben 5ïjn. £ Ouf. <©f men De 2$pe-ho?ürn fielöe met De tngan*
Bentcgljens$'t€>ofienen$oQjben/ fouöenfp Daecout beigaenenbe niet goetg boen* T.Clut. g»pfouDeritoeï goet Doen macr niet fotorl al£ in 't fEupben/ en ai lion» oen De 25pe-ho:bcn in 't ©often of ^oojöcii / fo fouûcit be 23pen alfo geen couragie bebben / aïg fp todboen ala fpüan De sonne mogen befcncnentodjDÊ/ macr. fomrrt befrlfoemadj fettcnin't ^upo-ooficn/ gupbenofK ^ttpD-torfien/ of ten minftenin't IPciten / fo ftilïcn Dé SSpdtcng bctec berquicbingei^hjygcn/aï^bojé-.toant be doften-tornt in ben ^erffl/in De JPintet en llentrn/ fece ïjout toaepet / en Dat men in't ^SooiDcn oocn be eï JBtnben en ongeftabige tempeeften heeft te üectoacl)* ten / &i$ loan bageï / fnee cnbo?ft C. Ciuf. ï©acr moet* tncnbeüioïffetten/ opD'acröeneDfc ofte op bctbet^. T.ciut. Êo 't tnogeïich ï$/ be^oojt men Die op b?cebe
^enematchfc ^eelen te ftdlen. C. Ciuf. ï©aetom met op ö'aerbe alfo tod al£ op <©eden* T. Clut. €>m bat be bocljticbcpt ban be aeebe tjacc niet Dinöcdtït toefen fou» be/toant fp beminnen b?oott)te/ om ossacene bat ìsotfc tig!)ept bcrooifaecHt bmotünge. e. ciuf, g& f» noeïj* |
|||
|
86 Het tweede Boeck,
tan§ Dat 25pen-bauDecg öaecïio?ben bïatïtint beft ne*
oe c fetten/ enDc nocljtan^ en becgaen ïjaec ftotoen niet. T. ei. 't g$ toaenfouDen fpop eeuplaetg een Ijaïf jaer / of langer op De blote aerDe Dlijben flaen/men fouDe tjaefï berncmen boe De ïiojben albacen fonDen : maet Dat De*1 feSSpen-houDerg tjaee 20pefto?ben int belt neDerfetten/ Dat gefchiet maer boo? een IBaent oföjie baeeeften / en aï$ Dan toecDen Die toebec in een anDec plaetg oft belt 0Cö?acï)t. ©aerom Die 2Spen in fijn J|of toiï fielïen/Die beöoo^tfe (alg bo?en)te fìellè" met 't gat tegeng't^upD- <©ofìch/'t2upDenofgupD-3®e|ìen.C. ciuf. iBoeten De 23ep-fto2ben niet obecDecftt jijni T. dut. g[a fp:men fai eenïogie tnaeeften moer ftoogte/tccfotg Datmen een ïttojf geraacfieïitfi macl) omfteecen/ om te beftchtigfjen banDer bacete ban ttoeeboet en een Ijaïf/ en Dec hoogte een boet Jjoget Dan Den top ban De 8io?f i$ / om altemet een opfettet onDet De ïtojben te ffelïen / algmen ftet Dat Saecïüonicftrgcft foo groot een getoelDigfr toojt/en men fai Daec obec leggen jannen/ofDecftent tenminfien met ïïiet/ ten epnùe Dat fp Djoog mogen (iaën / enûe De planclien Daec De &o?ben op ftaen/ bebo?en een of ttoee boeten boog ban Dec accDe teflaen/ ten epnDe De fiaeft- regen DtuppdenDc ban De Daften/Deïio?ben niet en fon* De niipï maften ban De aecDe : Daec na faunen acfitec De Eogic öcDccftè"/ met Ijalbe gefaegöc ©elen of met i&iet/ ten epnDe/ Dat De©ofïe of iSoojûe IDinDen/ De fóojben niet met gate bnefenDe bainDenen befrtjaDigen : IBcn ban ooeft (Die rupmte ban plaetg beeft) toel maften/Dat men achtec De!to?ben macl) gaen/om altemet Die te be* ficljtigen/ten eynDe/Dat fiate blugt niet en toojDe Doo# beften bechinDettC. ciul'. 4&ftpfegtDatbocïjtigljepDt ooeft baer binDeclicftig/baaecom fielt gftpfetegf'tgiip* Den/ EupD-toefien of Wefti/ aengcfieri top ftiec te lan* De ban Daec Den mecfïen regê" ftebgen/'t toeïeft men upt ïjet <0ofien fo niet en ftet gcfcbieDcnfr.Clut.'tgg toaec bat top baeï upt Die plactfen Den mcefïen regen fttngcu/ maer Dat en ftan fonDetüng geen fehaDc Dn brenghen : aen*
|
||||
|
VanderegeéringedérByén. 87
aengéfien öat fulfeen nattigïjept in ben Cornee ïicbtelifc
met een ibomiefcbijn ba eftopbîoogbt: en ùaerom alg men eenlgbe piaetfen toiï becbiefen/ foo moeten top b# ^upbt-<©often/ ^upben/ en gupt-ï©eften / todoj <®o== fien enbe Boojbcn berbiefen. e. Ciuf, ©ft faecbetoaec bat een fiaeefiet foobeel SSpe-bojben babbe/ bat bP Die inbe Xogienietmocbte laten inöenl$af/enbe noebtang bte uptfijn ïlof toilbe bjengen/ fouöebp biefâoîbenniet mogen ftelïenrec&tboo? ofober mal&anöer in een an* beren i^of/mebe onber een aïfuïcben gemaeebte Eogiel T. ciut. Meen bp : Ifôaet fo jjp fo beet beeft/té b*m ban nobe/ be Eogie fo beeï bos^c temaben / ten epnbe/ bat fp ttoee boog mogen fiaen bobenmaibanbetem c. ciuf. JBactom öat/blicgenfp ebentoeï niet in öaec
fïojben/ al fiaenfe niet ijonen ben anöeren ì T.ciut.èp öiiegen toel in bategeftelbe 25pe-bo?bra/
maer't toojt baetom gelaten/om bat batefnelle bluebt tot ftaee fôo?ben/ baer mebebecbinbert toojbt/ baetom en mogen bé25pen bouöerg baer ïïojben niet opeen* becbïucbtflellen/ recbt£ ober ben anöeren/ of fp moetf een feer groote tobtte baer af fiaen/ om bat baer 25pen- bïucbt(al£ bo:en)niet berbinbert fouöe toefen/ maer fp mogben toelbeneffeng enbe boben ben anberen fiaen/ om gene bluebt uan be25pente beletten. C.ClufïlMc* be plaetfc foubp berfciefen om 2Bpen aen te bouben I T. Glut. (6elijcftGolumelia,Plinius,enmeeranbece
fcbïjjben/ foo pnjfenfp piaetfen baer goeben open ïoebt ig/öaerbeeltoekupchenbe bcupbenenbe bomen 3ijn/ baer ontrent een lopetibe toatec tó I baer fp fo toel op ut tilücfyt fitten om pet te balen upt bet belt / gebloemten en Btüpöen/gelq'cK Virgilius oocbberbaelt/ feggenbe: Palmaque vejiibulum, aut ingens Oleafterobumbret,
Vt cum prima novi ducent examina- reges
Verte fao, ludetque fabk emifa inventus3
Vicina mutet decedere ripa calori,
Obviaqtte bofyitiit teneatfrondentibus arbos.
45 a «Sai
|
||||
|
83 Het tweede Boccfê,
©attétefeggen:
Den DadeIci>boorn (choon ,.i raey en luflich verheven «
Met den wild'Olijf-boom, moeur ook z»jn daer neven» Op dat de nieu Koning, met al lijn Carniiòen W'eyden en leydcn macü, daer hy die heeft van doen > ©m Swerraen in de Le.t, by de lopende beken, Oock wel zijnde bevrijt van de heete sons (teken. Jbeptootnnocl):
Et liquidi fontes, érjfagna vircntia mujco AdfintsJj' tenuii fugienspergramina nvus. ©at i£ te feggen:
Claer Fonteynën ende ftaeude wateren groene
Bevallen en begroeyt, mee r'uyeh Mos in't fayfoenc
En een Beexkê dat loopt met ftraelkens ichoon en klaer>
Oock vloeyende deurt gras, we,en meet nae by haer.
C. Ciuf. ï^'pfept ban ben ©abriboom en ben toilben
©ïgf-boom / toeïtït mm ïjiet niet becl en tiinöct in bz
ütoben/baerom ac\)t irn bat öc 25pen (aengefïcn fp biec
oofc groepen en boo?t£ ftonirn) met onfe boomen/ geujft
fp int öe ijeete ianben met De ©abelen/ CHijf en anöerc /
tebjeben jtjn, T. Clut. £>onbrt ttotjfel/ grïijh top alïjirt
fa geen jfontcpn en ïjebben j f0 jgn öe ©pen met onfe
groene floot of betoaffén graeftt-toateren toel tebjeben/
aï£ fp niet en ffinnen : toanr fp bïieben alie ftanh/ bnp»
ïigfjept en bittere mien bâ be nmpben / öaerom faltnrti
todtorfien/batmenbienietenfteltontrent baerbupie
Haoraffcijen/ piibatert/ frinrftenbetoateren/ rubare
tsupïe goten jgjjn/ ooft baer bttpïen flancn is Dan IBefcl)-
butten én iiiergeujrftrn / ûrn bat ijarr toern geen ïocljt
öarr ban fouöe bcrïtjrjgen C. Clui.<£5{jp frglit baer on»
treni een ïopenb'toater f$ : oft farrfe toaer batter geen
iuaterontrent toaer/ fatiör jjaer toeren baerom niet
goet ofbrquaem sijn ì t. Ciut. <3 nernt : fp fouöen torï
toater binben/ al toaerber geen toater ontrent, ^oe tof I
Yirgilius (jet toater feer pjtjfi/ baer t)p fept :
in msdiumfeujlabit itïersJeu profusi humor*
|
||||||
|
.J
|
||||||
|
Vanderegeeringeder'Byen. %
Trdtifvnfasfalices & granita conjìcefaxtt
Ponttbus ut crebm pojjìnt confiflere. e£c. 335ati£tefcggcn: . 't Zy ftil of loopende waters, wilt dacr in fmacken,
Groote fteenen in 't midd', ofte veel wilge tack-n, Lcggens' over dwerfch, als bruggen daers'op ftaen. En dnncken fonder vaer, bevrijt voor't onder gaen. C. Ciaf. §>oz fouben fijt binöcn/ alfi öaer niet en taae e
U frrtjgen*T.Cl.,5>p nemen fmojgeng öcn ©aubjc taace tee gp banöe fonile oygetrocben tuojt/ enoc Uien vfae* bjupeften fp in plactfebantoater. C. c iDaert tikt gort Datmen alle Dagen (Ccpïen met vxrcfcg toatei* jfte&e/ ten epiibebâtoe^Sneften» moebten bacrlnatec uptfjafeiè boo2 liaer bjercli in be S&pe- fto?ben ì T. C lut. i?et toaec niet tjuaet/aengffien Dat lp bau't bJatcr bp bec gant fou? ben gr bben/otn fo beel te narrber t? haelen/ tenie et out bentmtebjinnen bien fp in lungi) òf berte in'tuptbltes> genanbrtéfaubenberlièfeu.^IbbinDeoofcgoctbàtmett eenigc fìeenfocnS of {putitene lept in De&c plen/tcn enn* be/ bat Be 23pen niet in 't Usàtcr en brrbjtncben / toànt fohDcr fteenhrnsS of houtfien? fouben fu ïicïjteltch öaet in ballen enbe beröjincbcn. C. Ciuf, if oe mijt macg men ite lüojoen bcneffriré öenanberenfetten ì f' T. Clut. jifëeiima'cböe^pe-uojbÊ ontrent ttocebup* men ofte tasprt ban öenanberenfetten om te beter óe ïtojnea aï temet tl bffïcgtigen en fupberen/fonöec bat* fe maiftanDeren cacciteli C. Ciuf. I©aetom bat fp maï* Kanoeten niet engeraecbeu/ iffet fo nati te boen met bit felepne gefdfebapfT. Clut. <®m bat be naefle 23ue-bo,ï* ben met gare toeten niet en faaöen bcrginöect tóojbeii/ boo? 'c aen|ioten ban be bojben öie men toit befïcgtigen/ otnfcgoon te maecben. CCluf. Hifmni beiüojben te beïbe b?cngt/begoeben fp ban geen logici r.Clut. ©at toojtnictoffeerfelDengeöaen/ aenggeficn Dat fp (alg foojen) maec booj een JÜlaent ofte Dne toefcen öaêr bip *tn; maet inöe piattfe öan tm Eogie leggen fp baec óg ©3 fet
|
||||
|
co Het tweede Boeck,
jùe ftojbe" eenige jannen/ 2SecDec&/£>ooben ban 't beït/
eenig cijg ban JPilgcbomen/ of anDece 25oomcn/ fom= migeleggenbecooftïkool bïaDecenop. e. Ciuf. ï©aei> om leggen fp Daec 2SecDec£/ ïïr$ ban ©iïgebomen/en anDece Dingen op fT. Clut. ©atgefchietomttoeeDec*' ïepe oojfaften : ten eecften/ om Dat Den ccgen De ï*o?ben niet boaj-nat maften fouDeiiCcn anDecêyom Dat De bit* te ban De ^onne/fcbijnenDeop De ïïo?ben/De21$peften£ niet te fccr queiïen fouDe : toant men ftet Dat nteuto ge* fchepte ^>toecmen Diftmaelg Deut De öitteban De £>on* ne toeDecom f toecmen/ Daecom en mogen De 25pe-fto;t" beu fo feer bloot op 't belt niet in De Jbonne ftaen. celui 3©p hebben Dug iange gefpjoften ban De plact* fe/ en ffallinge Dec 2&pen / en gebjeecfct Den 2Spen-öou* Dec niet meectotûe cegeecinge Dec 25pen* r. Clut. J§em ontb?eecften nocö beel inficumenten/ toaet ban top elcje bpfonbecfuUenfpjeecften/ enbecftïacen toaectoemen öicfuiicngebmpcften. Het derde Capittel.
Dan 't gemtfcïjap öatmen faïjoeft tot op*
boeDinge enDe cegeting&e Dec 25pen.
Carolus Clufius.
Lgpbe Cluti, al en ben idt geen 'SBpen-ïjöuöec/ fo heb
ift nocfttang eenbecmaeeft Dat ith Daecaf Ijeb ftojen fpirften : fegt mp tocft/toat boo? gfteceetfcijap moet een 2^"penöouDecoebben/Diefnn 2Bpefteng tecljtfinnich toiï opboeöen enDe cegecen/om p?ofgt Daec ban tegcnieten* ï.Clut. ïfemii boojteecfie bannoobe/ Dathpïact maften eenaSpen-fiappeümeteen bifiec banStopet-D?act geto?ocjtjt/in fojme ban een biecenDeeï in Dec toijten ban eenDec ellen/ Dtoecfcg obec in 't conDe gemaecftt/ Dat De tonte een Dicften $topet-D?aet fp / en Dattec ten minficn 4. ofte?. DunDec fcopee-DjaDen om obec gefpannen tooj* èen: Daec na moetmen Daec obec tcecftê" Dun ftopecDjaet jt|e Dicftte bangcoote ^peiDen op be.biecofte bjjf Dic'fcce if D^aDen |
|||
|
Van de regeeringhe der Byen. (j-t*
öjaben boo?fept/ ban öen anbecen De toijte ban een baïf
ftcopKen/ en battont om ben bithen bjaet / ten epnbe / öattec geen SSpen beuc enfeonnen ftomen om pttnanöt tefïefien. ©aecnaabj>bit©ifiecoft lfâom-aenete|îe&t aïbug té / foo faltnen baec acn boen naepen een fóapue ban Canefag-bocclt ofte gcof Sijntoaet/ öietecJjï paffe ombentjaté enbe öct ftooft/ baec aefttet enbe booj dock ttneefiucHen5tjn/ bieoocn opbe feïjouberen en opöe bojfi paffen/ foo faïmen aenïjet acfjtec-fiucft ttoee Ban« ben aen be feanten maften/ enbe aen bet booï-fïuch faï* men aen be feanten ttneegojögn-tinghen nâepen/ ten epnbe/ batmen be banben onbec elcfeen atm öoo? in De tingen macbfleenen/ om alfobe banben beuc De tingen te ttecaen / op batïjet Canefaö-boecfe te betec op De fchoubetcnonûecbeatmen en bojfien flupten mach/ ten epnbe/ be ©pen baec niet booj fctuppen mogen/ om ben Jlfâeeficc in 't aengefïcht te fïeften. c. ciuf Uâach 't ©ifiet bfJBom- aengeficïjt niet 51351
gemaeeftt ban fffec-bjaet f o toeï afê ban fóopec-biaeï î T. Clut.ffôen mag'tJBom-aengefîgt Uscì maïté ban
Ufet-b?aet/maet nat toojbenbe fo fouöe 't roefìcti/enbc t fóopecbjaetniet/ baecom tè ifcaperö^aet betec atè B= fecbjaet/aengefien be coefi ban fffec alle Xtjntoaet ra gennepen boecfe op eet/ en aïfoo tuerbenbe feappen bc* bb?ben.c. Cluf.^ient bem nubec£ 25pe-ïiap nergljcn£ anberjtoe/banommetgefiefeentetoecöcn Ì 3|ch Ban toelbèndienfa.T. Clut.^pbient baec toe ali men p* toecg gaet om ©pen te befoeenen en te befic^tigen/ oui eenige ^toeften eh ^toeemen te feoopen/ £>toermen te fcheppén/ ©pen tefeojten en tefupbecen/ooeït algmen eenige ©pen baec bp toil boegen / en Dient ooenaté* men eenige ©pen toilobecbnjben in anbec ïïojben / in fomma be ©pe-ftap tè bcquaem boojt fieftf bec ©pen/ en anbec tout gedocht bat ^ngel boect / om te beenie* len.C. ciuf, li^ïjetaengeficht aïbu^toeï betoaett tè/ lijben öe banben geen pijn bant fielten bec ©pen ì T. ciut. Mm moet eenpaet toolïeof bicfeel-aKenfe
<& 4 ïPantf»
|
|||
|
93 Het tweede Boecfc,
Wanten of ï^antfchoencnaenboen. G-CluH fflamm
getu ïeöeren ofte 3eemen $?a>itfctjoencn ì
T. Uut. <3n öat Der SS-mi Ingdften in 15rem ofïtr^
bet bïnft ficïjcn/'t toelK in öe molle Ijamfcjjoeuen ofï&a* nrfas-oorch nifi m ftan gefrjjicöen. <©rfc $>antfcf}oenÉ iiceir|tmeii gemepitlicfi bp De 2Öpenap om niet geftehen te ttjajörn/alfmch erge ng gaer.C.Clu;,^gijp nu Deeg 23ye-hapoürrul)ooft gl)ctogIj«icn öf ifantfeijoenen acn utoe fyanörn gïjf öaen örbr/ toat gaöp Dan uptrrclj? ten IT. Cluc ©an gaftmen beflchtigen / fch,oón ma* ken/ Hokten/ cnDr Dietgelncne Dingen ûoen. G. Qui. SMjocfDp Dan niet meer Daer bp ì
T. Cluc. %A een <0anfen ©Icugl)d/ofte een bun ïicht
plantjcnen/g/maeiHt uao bueten ïjont/ i;i forni oan een ©ïrugel/ offeer b?eÖe $ongiaert. C. Ciuf. itèaer toe be* fïcïjt ghu een ©Icugeï/ ofte öe öunneb^ecbe îjoute g>on* giaert ì T. Clut. <©m öe SSpcn ban De tacnen enbc üan öen boom mr öe te fïrgcnen/ al£ fp gef ttietnit fjebben. C.Cl.gjB öe ©leugei niet beter aïfî hont/aenge|ïen ftp.
fatftt ifycriöe öe 2öprn met öe faefttieftept niet en quet* f en/ 't UJeitB met ftout niet en nari gefcft'teDen > T Ciut. dommige pjnfen De houte ©teugels' of©on=
giaert/ïnant feggen fp öaer en i$ gheen fjap? aen/toant até een 25pe in einigh. J|apj/i®ol/ of rupe Ijtrn homt/fo inert fp gram/ mepneuöe öat fp bau De^pinneftopperç çftctiangenisV overmits" öat fp in ftacr ujoïîe met öare ìda?uhen^ìici)tpiich uerujacren Ç. Ciuf, itant Dan roei inetöeftoute ^ongiaert pjoperlich gftefcfticDcn foiiöec quetfenlT.Clut. 't&angftcfffticörn: maer men moet, $oefiniDatmen op Den tacit niet cnfiiijçltet/ macr rerftc öouen af/haer foo fee r tuarljL nòe alfriicn han/riiet frib fee miöDrten fullrnfp min fïernen/ al? tnet Den ©iengcï g!)eftreften3rinöc.c.Cluf Iffiioctmen norft meerDrr gijc? reetfeftap fte&uen ì t. c lut. Mm moec noch ftebben ee* nige 23pe-Rleöen/gemae fst öan open haef-Dor ft/öie een die in't uierftant groot 5»n/op ö:n eenen Ijoecftüan öen öoeeft een lang fnoec öaer aeu geüefueht/om De ïic^ueri meie
|
||||
|
Van de regceringe der Byen. 93
tmbe toe te binbé/ op 't epnbe ban 't fnoer cé Ijante pen*
neften öact aen gebonben/om baer mebe in Dettoceli te ftccthen/ op Dat het nleetban beïüojbcnniet enontgae. „^ocfj moetmen foebben e e n nojt 4l5e3 / Daet nini öe |)ontrftcatm mcöc fnijt en ftoit : een parfTe /Daecmen DÉ i|o Uil) inette npt par|t : een 3>eueofte manùe Darrmeu ìie hlace lfonirl)ratrn in òort / om 't iteactbue-ïjonigli bare booùc laten terbrn: rrnigeftercKrronurgebjrpoe facfeen/ getinorrjtPan fiereft if :nnrpen-frpî-gami om het 10a£ en fonici) baec in te bom / on te perffen/ er n metti/ om ben If onirb en iDré in te Yuarmen / om ûf tic te pecffen/rn ooft om 't Sèdi in te fmclré/oon om 4ilùt>= De inteinaften/eenige Patcn om beufchepben if omen in te baeiveeiiige tobbrken? 0111 'rgffmoUuöasi ni te gie* té alfmen rrnige boùem^tiaiiiuas uuiì rjrbbf/ecnijr le? pelé om uvt en m te fcheppcn. C.C. <®az uo:t ifôe| jjoe i$ ùat gtmaefct. r C !p.at ao:t jiBeg ntort jtjn ontrent Dpeuirrenoeelian[î/acnl)ctecncpnûcceuplat23euteïï«^ ban 2. bingeven b:ert/rn aen 't anörc rpnöe ré Mefhen/ ontrent een öuumbjeet/aen bcptoïnDêfnnöenue/hrain gebogé bp na toinfteihjaer, getoijfe/ op baMiè" Dare meöe tufTcÖrn Detfouicfpraten fonûe namen/om atfo Die bare upt te fntjben/en te hojten.C Cl ©e perffr Ijoc $ Die ge= tnaecht ì T. Uut. Bien bitter nerlöerlrpe / maer aihiee in If ollant Ijceftmen Die op De manietr ban bc Itacrfje* maRer^/Diegenoecljfaem beaentjnn/ fo bat ili niet no* biel) ari}t,e / om òaec beei afte fpjf Ken. C. Clui. ïfet boi? Çenbe gctcetfcbap i£ on3 genoecgfaem bchent/gljeipdt Itctclen/potten/Connen/©aten en btrrgdijrii grtret* frrjap/Daerom totlle tup uoouó gaen om te fien toat een 25pen-heuber te boen fiaet/ bic25pen toilaenbotioen. Hét vierde Capirteli
t&tltUt $û?bm met -23pm mcn fe^m m
betliieftn mort/Daermen pjofnt begeett af te treeften.
T. Ciutius.
W^Üebben gftenochfaeni ban'tg!)eteetfrtppb£r=
, <0 f öaeït |
|||
|
64 Het tweede Boeck,
baclt/ nu i$ een naerfïicft 25penftouöec ban noobe/ (Die
pjoftjten begeert ban 2Spen te genieten) Datftpeenige 25pe-ftoïben gaet ftoopen aft* De ©inter gepaffeer t i£ / en üen Cornee begint te genaften. e. ciuf. JBaerom De 23pe-ft o?ben te ftoopen niet in Den Corner abj biel nae öenï@inter* T.ciut. iBen ftan Die ebentoel inDe Cornet ftoopen / maer om met het jaer te beginnen en Dat men ooft aen ouDe ïiojben meer berfeccftert fê £>toermen te fcrijgen op 't feïf De ^aec/ Dan aen nieutoe jatoermen / Daec men hier te lanDe gemeenlift een jan- Daer na eerfï #>toermen berftrijgt/ fo ifï beter te ftoopen ouDe ftocftcn öan nieutoe/ om p?ofijt$ toille/afé bojen. c. c. bonnen nieutoe £>toermen op 't felföe jaer niet toeDerom f toet* meni TC. gja ïjet gebeurt toei al£ ouDe fioeften bjoeeft f toermen/ fo toiïlen gemeenlicft b?oege jbtoermen toe=> öerom f toermen c. ciuf.^g fuïeft f toernrëgeen pjofijtl T.c.45antfcftniet/ ofimmer^feerfeïDen/ of t toaer faerft Datmen De f toermg f toermê bïatftte en bcrboerDe Daer beel ^onig te öaïen toaer / Datfe mochten oberfiaï balen/ om Dcï©intec afte lebcn/ afë fulcic niet en fouDe gêfclneDen / fo fouDet berïieg boojDe rjant toefen. C. c. ï©at toaer Dan beter geöaf / om beel 2Spe" en fonico te KergaDeréJT. Cl. g[fl Datmen eenigefïocfté toilftopf / fa falmen Die ftopen na Dc3©inter/ algbo?en/ en befïcf)tf=» gen of fp öeeï25pen in gebben/ofttoerft ban'tTOa^ toeï in gocbè o:Dentnge ftaet / en ooft befet $ ban De 25pen / Dat De ftojf aen 't ïaeeftfte gat/ of lager / bol/ f toaer/ en tutcöticl} fp. C.C. ^ouDincn toel met een fïoft 2Spê" p?o* fyt Doen* T.C. Met een fto?f25pen en i# geen of feer lut* tel pjofgt te Doen / aengefïen een ftojf fo beel moepte ftp nae Ijeeft om Die toaer te nemen/ afê zfftojben/maec DiefeaenftouDenboo? bun geneueftte Die en mach geen pjofijtmctecnofttoceftojbcnaen te ïjouDen rebenen. C. Clul.ïf oe beel ftojben beftoojt men Dan toel te hebben om eenigV profijten Dacr afte genieten* T. C. Cen min* fien fes ftojben in 'tgctal/Die fouöen aïïenffteng mogen tooo2ï0 fettcn / ooft yet ftomt beeï aen De feftoone jaren / en tegeennge. C. Clui. ìftct ì |
||||
|
Van de regeeringe der Byen. 95
C. Ciuf $oe*be2öpen aentoaffênfp niet / m beiga^
beten fp niet eben toel ùen fonici) Ì t. Clut. 2öp natte enftoube £>ometg/ fullenfp tninïfomcb betgaberen öan bp befte en öjoge £>omec3/ en 't bomt beel nae bat ben öetnp of ïüïabet in t üelt getoaffcn/ fp baec oeci ^oniguptbaten/ engehjcft beteene^aerbicfttoiibet famchtbaetDetté abi anûet ^jaer. 25p natte &omcrg fullen be 2öpen min upt bliegen ban bp ö2oge ibomer <> om pet upt bet belt te ïjaien. C. Ciuf. 2$té be 23pen bp natte ftoube £>ometg niet upt en bïiegljen/ toat boen fp ban* T.Clut. £>p maften joughe 25pen te meer/ om bat ben hoop foo beef te ftetcftet fouöe jijn/ om i^onigö in te brengen. C. ciuf. 3©aet toe Wenen Dan foo beel 25pen / até Daet geen Üonich balt/ om DeiHPintet afte leben I T.Clut. «öeujcfthacenatuecaltoo^ naecfielift igtoecc* benDe/fo bonnen fp niet ïeöich fijn/ of fp moeten l^onig/ 25pen-b?ooöt en anDete bingen halen/ of jonge 23pen maften, tyaet bp bomt 't bat be bjoege 5>toetmen ghe* meenlicft toebetom ftoetmen maften / obetmitg battet niet te balen en té. cel. ïtonnf fp Die ebentocl niet ma* ben alg baet beel fêonichbalt* T.Ci.&p ftonnen Die toeï maften/ maetalg baet beel te balen té / fo fullen fp Ijun jonge 25pen (We noci) niet bolftomen fijn) ten ftotfje upt bjagen / om Dat fp in be plaetfen fonico en leeft Doen fouDen.C. e. jBacftmenooft fto?ben ftopen upt anöer lanDenrr.cüa/ alfmentoeetDatfegoet/ toaeftec/en naetflicï) 3Jjn:maet fo 't ftan gefchieDm/ fo pjijfimen be 25pen te ftoopen Daet fp opgeftouDf toetDÊ.C.ciuf. 4&hp fegt goet/toaeftee en naetfiicb/hoeftan men Dat toeten* T. Clut.23p Defe teuftenen fuit ghnfe ftennen/ aïégbn bomt tet plaetfe Daer gftp eenige ttójtien ftoopen toilt t ifï bat gbp fiet bat be SSpen bicl)t op 't gat fitten / enöe Bcfïaötgïj upt enbe in bomen grlaDen met gecle ofte an= öecgftcfto!eutDe materie op gaet achterfïe beenften£ / bat té altoog een tepeften batfe gecechtig/goet/naetfiicl* fjibe toacbec jtjn. C. Ciuf <©ft gbebeucbe bat bet quaet «ebet toaec en batfe niet upt en bloghen / toat betimf* |
||||
|
9$ Het tweede Boeck,
fe fottöp ban Ijebbcn > T. clut. jfêen fouöe Die mef bet
ïjant nonnen toicften cf tof gen/ fn oorn befkljtigen ai£ boj'-n/ fn ooeft ftnf in De bobenfìeingancn blafcn/ tnbt Öoo:en arn bet rumoer of rafen/ toacr unie bat De mee* (ieSSuentoawn : torlch blafsmoocn toelnangefchie* ben in Den abont ftont/afê be25pÊ altemaeï t'hup£3ïjn. C.Clui. Hl| men nu offe Sónni geïiectjt Öeeft / ìnatt
faïmen bie Dan boofteerficliciien* J. Clut. .ffèenfoj bit/ ifi batmen bie in 't lelie ban bcjfêaert of in ben m* pnf noopt/bïengen ter plaetfebaec beri 25omen groe* jen/grincïtlfJppden/peeren/ lüriecnen/ fâerffpïaer;ö / <£rup£-boo2rn/ enanbere föoben/oaee toel-tirrnenbe fclof me n toaffen.3lfì battct o'p 't 3lanbt #/fo mat hmcu fcie fteìien ontrent De S&ogaetbrn/ en anbje J^obcn / om bat bf2Öomeneer(l6loeven/eer battctttool-faet bïorpt, C. Ciaf, ©ftgfjcbiri batmen bie inbe jlfècp ftocöte/ toae c foubeme n bc ïüojben ban bjengr n ì T. Out. <0pt belt oiitcfn: baer be ^citeren bol ïiooï-
faftfnanörteblofpfuöegetaaffen3ï)n : toantafêoan ïjaïen fp'beel in üan ifonig en 2$pe n-b?oot/oocfe tot liet inahfn ban De jonge 23pen. CciuClBàerom moetmen Die ftotoen fo na béngen baet 't gebïormtr i$ ì t. Clut. ©atgefdjtftom bat öe Bpehcng fooberï te
tafTcïjer öaere ïto?bcn bol Rebben fouûen : acngefirn fp ban niet betre en hebben te ölirgrn om^onig/ en anbe» re bingen in jjare tóotoen te bjagen. C.Cluf. ©ft ero ffâanfoniet en toaer gelegen/ mrt fijnitïü?benteber=» trechen/foubé ban be 25»en bacrom niet gcbpenl T.c'1. Sla fptoel/ maer en nonnen fo ta£ jbtut fóojben niet teulleiV als toel boen bic fo na bp i)f t gcblaemte ftacn. C.ciul.iDanmerüfgintmen profijten ban DeSBpen
te tretften ì T.ciut.SWg men jïet bat be footoen Pol be* ginnen tr tocjben/ en Dat ben tyotgenaerfit bat fp toil* ïcnftoermen. C Clui. JPanncer geff fjict bat / batfp toiflen ftoermen il. Clut.'t «öefchiet Dicfmiaelë in ben liâtp/ ontrent pngfte r / en ontrent ^int ^an in fSu=> îîio/moochbaetnae. C. Clui. 3®ekU fiaumtnyin |
||||
|
Vari de régéeringe dei Byen. t) f
teBelle/ Deb?oege mibbelfìe of latri T- elut. ©efejoe ge
toerbcn gefjoubcn boo? bc befte/ alp baie toepmgh ìgo* luci) toalt. ©aernabe mibbelfìe/ mate ai$ bare bed ïgonigl)tialt/ toetben De mibbdfte ftoermen boo? be bettegehoubcn.C ciu(.JBaerom3tjn De bjorge met foa goct ahi be mibbelfr? ì T. Clut. ^p jijn toettjoebt / ban De bjoegc ftoermen tótllen gcmcpnlicfì op 'rfelfbe jaec nacj) een£ ftoermen/ en bat beberft J)en bepben. c. ciuf, ©at i£ tebertoonbrren/ alffer nocl)tan£ etti
oo?t jacr boo? bc25pen balt/ toarrom bat fp bcpbe bet= Ç-aen. i©at rebenen b?mgbpbaer ban boort* T Ciut.^c tioning ban be bjoegc ftorrtn flenbe bat
jjjpfootof neemt met fijn25pcn/en ûattet nocljbioegfj int jacr i$/ müe batter beel #on iglj balt/ fo maccnr rjp (inplaeiébanitonigp, te öakn) jonge 23pen/ enbeeee ìju ban toeberom gaet ftoermen/ fo baltét te iaet. <&n* trent £>tnt 3|acob begitît ben mee|ìcn bjartjtop te i)ou= ben/ fo bat fp bcpbe bemacht niet en Rebben / om ober» fiai te halen booj beJPmtec. C Ciuf. i0£bcuct bat al* toog ì T. clut. %lft een nlepne ftoerm ifi int beginfeï bant jaet/fo balt bat feer goet/en bat toerben gemepn* lichbe ftoaerfïe fiochi offtojben? C. Clui: Jifâaeebie ftoermenibie ontrent ©ingfter énDe£>. gan ballen/ f tot rmen bie toel in Den feifben Corner. T clut. ^eecfelDen/of't toaer falie batter geen ^o=>
nig en toaer te ftrijgöen int beit / enbe bat fp toebecom f toer mben fo toaren fp bepbe beDojben/ al? bcrçen ber* tjarlt i$. ©aerom jijn be miöbcljte ftoermen gemepns ïicfc be beften / bie ontrent #ingftec of £>int 9jan üaU ïen/ en be ercöfie ontrent ^int^acob. ©acromal^ men eenigeftoermen toilhoopen/ fooifï geraben Ijem oaer na te reguleren om pjofnten Daet afte genieten. Itkn fai altoo? reguleren na bet jaer/ te toeten: b?oege fciepne ftoermen in bjoge jaren ballen gemepnlifc goet/ jnaer in natte jaren be(}oo:en bjoeghi? ftoermen mio* pelbaer tegijn / en bie ontrent Jb.gian ballen behoo en f)ed groot te son/giet macfjöem een uebec na régule* ten.
|
||||
|
$8 HettweédeBoeck,
ren. &üïïenbóu?tggaenenfp?eRenöóemenbe &toer*
men regeeten enbebergaberen fai.
Het vijfde Capittcl.
Roemen öe &ioermmöer0atiemi möe
regeer en fai
T. Clutius. W$ bebben gier boo? berganbeït ban be .Stoermen
Dec 25prn/ toat een §>toerm ig/ enöe bjat tepcfte* ncn men bebint tegften^ ben ttjt batfe toillen ftoermem gullen üoo'étS ìmhiavtn &oe Datmen Die bergabercn of fcöeppen en regceren fai / baermen toel op moet Iet? ten enDe toacijten. c.cluC 3|cb fteb toel berfïaen/gelijft BOP feflïjt / ban be tepcftenen ban ftoecmen en bierge* ïijcben âftfouoe gaerne toeten/ftoemen baet mebe fjan* Delen moet/aifmen itie ecgeng aen een i€acR/25oom/of ^ael bint gcf toer mt ì t. Uut. q^at fai ift u feggen/ aïf* men nu (tet battei- eenigeConmgen opt f toecmen fïaen/ fo faïmen int eerfl z/ 3 / of meer ïüojuen fcboon maben/ en tobben bie met een fjant bol ©enbelBrupt/en Con* filibe gtepn te famen / tot Dat ïjp toe! gerepnicïjt ié ban fpinnegebjebenbiergeltjcfiebupiigftept/erifoogïjpbjilt fo ftonbp baec na etteliche bmppelenïf onicfij in ben top ban be fóojf tobben: en afê nu befe fóojben albué gercet fljn/fo fulbp ( alé gbp een jbtoerm ecgeng aenfiet finec* men) aentrebcn ben 2£5pe-hap en bepbe be öantfcljoenÉ en felincften foetelijK op eenSSecften of pet anberö/toant met fulcfïc mibbclen bigben fp nebet/tot bat gp (let bat fp beginnen ergeng aen te fangen/ en fuit baét nae met een Bouten fpaen in be ïjant/gelijH een bjeebe^ongiaerf fonbet fttupi/ofte bp geb?ech ban bien hanmen toel een «l&anfe bleugel nemen / en nemen befetjoone feo?f in De» arm/Die alfo toe betept $ / en tjoubcn ben ho?f ontrent Den 2Soom/$ad/f!âuer/baec §p al mocötegeftoernrt toefen/enbe jirtjeften Dempen alfo foeteïieft in ben ftojf/ tot batmenfiet öatfe niet meet op be piaetfe bliegftcn ^H baet' |
|||
|
Van de regeeringe der Byen. 99
Daermen bie gefcljept geeft/ enbe alfmen ban fict bat fp
baec allengfueng af bjncficn ban bieplaetfe/bat i$cch tepcften bat ben <£oning|) in be ïtorf #/ en fa langtj aï£ fp mebecom Wiegen aen ben tatt of plaetfe baec !j?i aen geblogen tpa&/ fo moetnrê tjem aïtoebec in benojffirijp Hen/tot bat öp (afêbo?en) baec niet meecacn en bliege* C. Ciuf, ©m batmen te gljemacRelicKec be^toecnt
fouöe mogen becBcijgen / fept M. Vano batmf be pïaet* fe baec ben ^bjecm aen gaet gangen/mei Dienen foube te bo?en te befpjcngen met ^onicö-toatec. T. Clut. gjcft foube fulcr toel goet acgten : ban bat bc
25pen ong ectfi toilbeo te Rennen geben aen bjelaeuoom Dfte plaetfe bat fp toilben f toecmen/fo mocgtmen üoo? fjeen fulcjc boen / om batfe ong te feecftecbec fouben 3ijn in onfe üo?ben.cCluf. £>out niet toel goet 3ijn batmen ben Coniugi) fijn ©leugelen kcitcoe/ om bat gp niet en ontbloge gelncB fp fcgjtjben ; toant ban toaecmen feec» Bet batmen gcm enbe fïjn ©oïch niet en foube betliefen T.Clut.©et 6an aïfoo toeï gefcgieben/ban baec i§ pe*
tpel ban ben Coningg te becliefén/alg fp foube" menen te f toecmen/ om bat gp geao?t3tjnDe ïjem licgtelili fou* be Bonnen int uptbliegen ban öaec becbtoalen / en fou* begem felbenop b'aecbealleen binben/ cubebecefrc* cenbe25pen upttoefenbe/ fouben toebecom inbeüo^f blieggen/ enbe alfoo fouben be 25pen berfieBcn Jijn ban garen oubenConing/en fouben moeten bectoeben arijt ofte negen Dagen / enbe fouûen afê Dan gaecmoeteu be» gelpen met bie nieutöeConinggen/ Die met beanbece. ^toecm geïijcMicli fouben tipt komen: toant öaccup gebeuctet batmen mepntbat beConing[een£ gef toetmt geeft/ enbe toebecom op fijn fto?f gcbïogen i§. <£n baec të op te letten / batmen ban naecfielicfien foeftt ontrent be fto?f baec ben Coningguptgeblogen toag/en fuit bp abontuec ben Coningg albaec binben / 't toelcfc mp en tneec anbecen toeï gtjefcïjiet ié / enbe i§ oojfaech bat gp ban ouDccbom ofte beuc becftojtinge ban fijne ©letige* «en niet en geeft Bonnen blieggen met fijn f cpj-Bcacgfc C CluC
|
||||
|
io© Het tweede Bceck,
C. CluC Hfcfïmen riïet bat fp hem Djagljen en&e Die*
ncn/al but fip afii biet ì i'. c lut. £>p 3ijn hem tori ghc* ^oo, fatui : macc aie fp Ijrm Dîagfien "Pr be tiojf otn te f toccmeu / fo fiant toclgefchiên Dat hp met fnn ttoec of Ime 25peficn£ teeSïetDcnHalt/ en op o'arroe jnnDe fccnnrn Dan met fi'tn niet toebet op blieghtn/acngcficti ï)p grooter en Ungctban licfiaem té / Dan Dte fieni D?a* Qfim. €nDc fuit fieni ter aetöcn ieggenbe gfiemcp45!ic& îturc cf iipc 23pe» bcneflPeng Ijcm fien om hein ïoopens Dt/Kuffcnbt/eévenbc/ en meet aiibetc bHrnbeucHficebcn bfinnffnbe.celui, ©fipfegiit bat bob? t nitnefitnop 23cefceng enbe anbete Dingen beuc fulcfie tnibbcicn / Dé SSpenneDetblnbé /cft gcbicl DatfenietncDeccntoiiDê/ ïjoe foubp ban'bacnnebe omme gaen/om lie f toer m te befiouDen bat hp ü niet en ontbioge* T. Clut. JBrn fou» fie een Jìaccfibcjem ofte auDét bcfemften moeten fìefien in 't toater / en alfoo foumen het ftof ban 't toater tore* pen om fiooefi in be iocï;t / ten epnbe / bat ben Jbtomtt beuc fulcfie miDbel fouûc nebetfiomenfonber betttcc« fien. 't jl>rtfbe boetmen boch n.et bjoge aecöe ofâ>ant batmeiiom fioegh toerpt. C. Chili <0f fulrft ftof ban toater of t aerbe ben Coniugi) niet en t ae fite / foube hp tbentort nict bertreenen/aengefîé fp harcnConinfi bol» gen ì T. C. Jbp bolgen tort haren cóninft/ Dan fip bolgt ooefi ftjnbolfi. C. CM. ^cptmtnniet bat ben Cotiingfi cerfi uptbliccfit enbe eetp feomt te fitten/ en bat fp fieni boigen enbe fitten om hem ì T. clut. geli fiebbet op gc* tnercftt cn fiebbe nopt brbonbru bat ben Coniugi) eetfi uptbloogfi oftceer(ì ginfi fitten: 3©ant Dat ben Conino ecrfì upt biogr fo fouDcn DeSSpcn hem int f toctmen alfa niet bcrtoacfitm/ Dan ftae tori toe/alfoo toanneet fip op ì>e bluefit io tnt bertrrrfien/ bat fp fiem bolge"/ gelnfimé op 't belt tori fietgefchiebern hier upt blijfit Dat DenCo* ntngh oofi 3tjn toolfi toolgt. ©at tnrèr té/toaett bat fuljc tiiet en toaer/fo Wmòen bicfcmarfij fo bert £>toet men op f eni tnt ftocrmenbe nirt tot een loopê/fo toanneec Daec teeel Coniugiien fteeemen. e. ciui. jgoe fchepfcp Dan De &toer*
|
|||
|
Van de regeeringe cîer Byen.' io S
^rtöeïme» nan ben anDrren* t. ciut. m m foeeM «a De
<£oningrn/en alfmen Dir heeft fo betDe eltmen ûeSSpcn. C. ciuf 3©anneerghefrhietDatiT dut, JDen lart De e§>toermen (o lang bp Drn anDerni Ijangen tot fatoontg! na Dec jonnen onûeiganh/ Dan fctjrptmrn Die grlnl»e=> neh in ern föo:f/rn nirn frojt Dr 25pen grirjth op û'arrûe neDer / enDeaìfofoehtmennarDeConmgen / toelhete binbrn jijn bp fyct torlooprn rn nolgrn Der 23 pen na ga* ren Coninh/ert gebonûen hebbrnDe ftonDp ûir berurele» elrr in bpfonDrre hojben. C. Ciuf. ©ooDrn fp Dr ourrige ^toningrn niet : Dttóijïr fp norlj aen ûrn tath hangrn > Tidat &p DoöDrnfrnirtfo lang al£ fp grrn piarti en Rebben/om beginfelen ban toerh te mane" : maer toarrt oatfe trrfiont in cm &o?f gefeljrpt toarcn/ fo fouDrn fp Die oüerige Coningen omfyengrn/ om Dat fp brrjnamc plartfrgrbonDrn hebbenDe/terftont fontrr ttoift fouDen mogrn torrrhrn. C. Ciuf. <@f gftp faecDt Dat Dibrrfrfjr ^>tortmrn begofirnroteen trlooprn/toat cartfontgijp oaer toe torten om Dat te beletten ? t. Out. jifêen fotiDe moeten (ïcacr Die af feljcppen eet De anDcrrn Dare bp qnamrn/enDe De &o:f rrn tìoe lengte Dare ban Dani ne* men/op Dat fp niet bp Den anDeren mochten homen/Datt toaect Dat Ijrt anberfingen/DerDclingcn/cnûe Dirrgelnc* fee hlepne £>toermen toarrn/fo toartt Ijrrl goet en toaen niet grcaûen Die ban Den anDeren te frhrpDen: marr ou* öe ofte eerfìe^toennen alo fpüjorgh f nierrnen/ Doet* men gemepnuefc allcrn in êcnïiojf.C Ciuf <&ft gebeur* De Dat ren f toectn toarc gebiogrn in een horheilâhecé/ Daecmrn met grenen blrngljel oftr infiniment mocfjte op ftomen/ fjoe fouDp Die 25pen Dan fconnen Krijghen of firgtBrniT.C. ï^et vóarr naé Dat het hol oftr gat timty* ■ l* son : mm fonûe Die mogrn brfette met een fóo?f Dare oiitrrnt alfoo toebcrent aï| berharlt té/rnör fouû. n mrt [wïrftr miöDrkn nonne" gruangrn tt)o?ûcn:oftt mrn |bu=> ^ Die „§>toecmen met ernige rooïi Dare tìan Dani honen Ö?|jbrn/Dat Ijp Dan buptrn bloot arn De jlfâtirr quain/rti *ifeo mocytmen Die Dan brnuamelicK. luDe ïiojf ftrijca |
||||
|
loa Het tweede Boeck,
ften of fcfìeppcn. e. ciuf, ©ft gePicï Dat hp ergeng om
hoog aen oen top Pan een tacft f toetmbe/ en men non* De met geen. n EaDDec Dact bp ftomen / tjoe fouöp hem Dan ftttjgcn * t. Clut. HenfouDebietopPan Den tacft met eenen langen haeftmoetÊteeeftentet plaetfen Daers tnen hem met eenïlaöDet fou ftonnen genaften/ en alfa ötcn top fcljuDDen/ Dat De 23pcn recht in De foojf moei)3 ten Pallen/ öicmrn baec Dicht onbec aen fouöe moeten metD'eenftanDthouben / ofte foomen Den tacft ftonbe p?opeclicft affntlöen fonDec fcftuDben/ enûe Den f toetm aifofiilleftcng met Den tacft gelrjcfteftcft in De ïtojf leg* gen op fijn ïijDe/ met Den toppe tegeng De £>onne / enDe bebceftenben ïüo?f meteenige groente. C. ciuf. JBaerom Den top tegenjS be &onne !
T. Clut. <©m Dat bedonne tnetfnnbet hitte beSSpen
niet Pluchtigh maften foube. C cluf.<©ftgePielDatûe f toermen faten aen een tacft tufTchen De hlaDeren inne/ Dat het cjuaïicft mogelicft toaet om te firijeften/hoe fou* DpûieDanftcijgenîT. Clut. ^o het een tacft Pan een* Detatm Dieft toaec/ fofoubemenhet opcnüanDeüojf Daet onDec (lellen/ en (iotett met een Vioet op Dien tacft/ Dat ftp beur het gebjeun mochte Viallen / ofte fo hp Dun* Dec toaet alg een arm/ Datmen ban met ecnPuptf-fïag of ttoee Die fouDe Doen Pallen in De üojf/ ofte noci) Dun* Dec/ Datmen Dan Den tacft fchuDDen fal/tot Dat hp t'ee= nemael in De $to?f Piare, e. Ciuf. Carol. Stephanus enbc J.Lybautiusperftalen een ïicïjtec manier om De f toer* men tePcrgaberen:©crRlacrt befóo^Pen toel geto?eften met't fap toâConfili De grepn en ffiftpmu^/fiellenDe Die ïangg be 25ofTchen en f ojee|ïen/bp eenige j? ontepnen/ en al?" bie ool23pen 3tjn/Dan fuit gftp Die na hupg twen* firn :3&iti£ fijn manier om f toermen te PergaDercn; 3©at Dnnftt u Cluti of gp uHoïPen oorftfo flelDen/fou 't «nut getuacftelifter Pallen alfa te Pergaûecen/Dan Dr.cc nateftlimmen belgengufcggettfT. Clut. J|et té gelijcft tnen fept : Stift toel geluftt fo ftalft Den <©g/Dacft Die luft beeft om fulcr te bcfoefcen/Die mag/maec ieft ujeefe Dat |
||||
|
VandcregeeringederByen. , ïoj
fcft'tgcïtiftnietfuuöebben. C ciuf, ^entoelrupben-
oen tëTbpm en Confïïij/bie tiebcn immer De 25pen gaer «e* T.ciut. üetujüiaec/ öantoarrnbeïtiojbenbatt bupten en ban binnen met ï|onig befmeett/ foo fouben oc 25pen in groote meenigte baer op en inkomen: maec aï£ fp öaer in maren / foo toaer oan nooûe Darmen een Stonincft oaer in bjacljte / Die baetmocgre gebieOcn ai= öaer re bigben en niet te berttceften / tuant anber£ fou* oenfe eïeft Dacr fp ban baen gekomen toaren /meocrorri «ceren/ en balen fo langt) ben lionigft ban öe fóo?f/ afê oaer pet toàer te binben. Üet gebeurt mei batter cenigc fœecmenopïîô?bcnjïaenofteoallen/ btelebigb, stjn/ ïtiaet niet altoo^/ bet onberfoecb leert on£ anber£. _ C. ei. 3[cH geloof mei üolgen^u feggen bat be 23peri mfS in De $ïa|ben niet en bomen/ban bp menfrben fìnte F/ 't ban gebeuren/maer niet aItoo£ puilen met oufe 0faofïe materie boojt gaen. W$ gïjp öee£ tóoning met gï fijn ftep?bracöt nu bug gebangen fjebt in timen üojf/ «at gabp ban baer mebe maften *T.Clut.|Ben lept bert îîoîf op cèn 3ijbe / met ben top tegljen^ be ^onne / m "antneemtmenwatafgebjobernfen/ blabecen/ enbe auöec groente ban gra£/ en bicrgelijcften / Dat ïeptmerf °P be fóojuen/ om te beletten bet fieften ban be &onnç/ ?n fomë eenige berbere beeft/ öiefïeïtttien baer tegen£/ om 't fcQónfcl ban bedonne opbe ïlojben te beletten. C ciuf. 3©aerom fet gfop öe ïïojben ten eecfïen niet ober cpnDe/ en oocb op fijn pïaetfe* T. Clut. *©m trace» afriep oojfabemten eerficn/foincn öe&o?ben ober cput letteöen/fo fotibe be bïucbt ban be f roerm fo blacft niet moe iiojben bomen/ en te meer/ foolangfo al^fpfa als leni ben? ban be boom toyeben/ fo bomen fp tegemac* hïset ,n öe ^Psf/öan aïfl een quartier ban een uur ge= «oeni&folichtmenöen topailrnf&eng (om batfe niet «alien fouben/raaut fp bangen aen Oen anöcren gdn'cft m\ 33?upbe)foeteucben op/en fo bïimmen fp m ben top' fi?" %e &o?be/ en men fetter een fteen onber / om Dat fp 'coecf flfaen faubcn/tc racer/om Mt Dempen ban onber |
||||
|
io4 J-ïettweedeBoeck,
atö brur be ntgangen/fouben mogben te gtmâtMicht t
in nomen. iCen anberen/ barbe uptgeblogé Söpen t'fa* bontg bp ben anberen mocfttensnu/ cermeti bie foubê ftrïïcn ter pïaetfe bp b'anbcre fóotoen.C.Cluf. JDanneec let gl)p bie oprjaer pïaetfe* T» ciut. t'&atoont? een ure na ber jgonnenonbrrganlt/banbjaecfitmcn biefoetelift ter pïaetfe op be anbete $to:tìcn. CCluf. ©liegen fp ban 'g anberen baeghj niet ter pïaetfe baet fp geftaen öeb- Bcn ì T. Uut. ®acr blirgenbe r tocl eeltige/ maer genen Coninrjh bittbenbe/ fo fteetcn fp toeber bân baer / en ge=> raeeften allo onberanber ^toermen. C. Giuli gnu bie 25pen ban 'é abonté niet t'tntpg getneeft * T. cluti't&cöürit ntenfe / gemerla batter'gnarlitg
teel 25pra int belt blijb?/ en {tomen Deg mo?gené b?oeg fljup£ ; citbe foo iffet met be 23pen bie ban jjaer pïaetfe gfyruomen toojben/ enbe en toeten niet toaer bat fp rjun Coniugi) binben fullen/tot bieu epnbe fullen fommigtje S3pen-rjoubet$ altoog ftaec fto?ben late ftaen ter plact= fe bacr fp bie gcfcljcpt hebben / om batter gecne 23»cn toerlojcn fouöen blijben. e. ciaf. Ifoe langu laten fp iiie jêtoermcn baer ftaen ì T. Clut ®ot bat fp Die met ee* nigc f tuaclte f toermen gaen berboecen op anbere plaet* fen/om bie fterclt en toichtigf) ban i|onigh te marcite». C.Clui'. ©ft gebiel batter ttoce/b?ie ofte meer s>toet*
men cjuamrn bp ben anberen te f toermen Ijoe foubp ba baer mcbeïjanbeïen * T. Clut. Gifler ttoee Itlepne f toer* men Itomeu te gljer archen bp ben anöeren/foo en ift üie tnorptenirt toaert :mact toaert bat bie ttoee ^>toer* men brei tooech f toermben in be JBrp / en batter beel foniche biel / foo ttiaert te prjnc toaerbich om bic ttoeê f toermen te fefte pben/maer omcent^. ^ân / fo toaert fceter batfe bp bril anberen bicben fonberfcljepben. C.Clui. $oe groot acht grjp bat be ^toermen be f)oo*
ren te toefen'? r.Clut. Uïébê ^toermen bjoegl] f toet* mcn/alg bie ban nomen tot Ijet bobenfte gat/bi e paffce* ren booi goeöe f toermen; maer W latec {tomen ontrent sint 2Üan/ beboojen te mitf tocgben bol te 3nn/bie wat latet
|
||||
|
Van de regeeringe der Byen. iQf
ïatec fiompn / beïjoojé tot ober 't t toe eDe gat boï te 3tjn.
Ç. Çiu,. nonnen Die aïtoog fo groot f toermen ì
T, Uut. «JSeenfe / Dan men maeefttfe groot met meet
anbeteftlepne ,§>toermen/Diemen Daet bp boet. e. ciuf: ifecf tmen aftoog toel £>toermen bp bet öant
om öie ^toecmeii groot te maeeftw ì T, çiut. <©ie breï wojben (jceft/han fuie hg beter tetocge bjengen ban Ds? nier ofte nijf üojben öeef't. Ç. Ciuf, jaaarljmcn eïcfce ftomn niet in bpfonbere föojben boen/om aifo memels te ban üojüen te anjgenfr.Ciut. jBen ftant tod Doen : pan foo fret gebieï battet een nat jaee toojbe/foo foubcn «ie ftoaefte kâ>toetmcngren oberftaltrgçng Den tosntec «onnenîjaïeu ; Daetomiffet om't feehcrlïe Daïmenöe «rancae ^taennen met anber hïepne ^toermen fîerciî öiaecfit.C. Ciuf: <®ft gebieï bat l)ft'qnaet toebet toecûe/ fa batter geen SSpen upt mocljten bliegen om pet in 't «eue te ôaien/ ftoe foumen Daec mebe ftanbeïen ì ' T.citit. mifmen jîet Dattet 3. ofte 4. Dagen quact toe-
oer bujft/fp ifiban noobc batmen DeSSprn mat ingeeft «an ^onicf)/ten epnbe/ bat fp nict ban fjoiigij? t en ïxt» Baen / tjpe toef eer fp bertreeften upt |)aer fóojben/ fp bu aaer feiben eenige p?obi(ie Boen ban fonici) te eten/ om «at fP geen geb;ecH Îtjûen fouben / göèujcft top hkt boo? «aerafuedjaeit bebbe.CCiaf: &iebe toile on£ üccteïïé/ goe De lumini geftcït5tjn/baer be jâtoermen uptgtbïo' firn jijn/mitlgauerg ban be üolgenöe JbtomttenîT.Cl, <©at toi! t'en oin utoent toifle feei* gaerne boen. ~ Het felle Capittel,
» tofïe en anöer tofeiente Jb tomnen 3e?
f toermt 0ebbcnbe / toatmen Daec na bsen moc:
metDeb2oet-25pen, Caro lus CI ufi os.
O M naerber befeftept ban u te teeten/foo ifi Dat gp
mp bertelt ftebt banïjet bergaberen en ïjet fîeïïen «et ftojben ter eïaetfen Daet fp Bcïjoo?en / fo refïeert on£ a«er noe|j bed ban De fiojnen te feggen Daec DeComngê i? 3 m
|
|||
|
lo6 Het tweede Boeck,
uut fijn gcbïogen / fioemen met bie afgebïogen ïüojben
ïjanDelen fai. T.Clut. °&l$ men fict Dat oen eetften f toet* me ban De ï*o?f gcbïogen té/ enöeöat bcnfeonincfege* fcfeept $ in oe no?f / fo falmen terfiont Daet na gacn bp öen afgebïogen feo?f / en feeeren t)em met ftet open op* inacetì/ enDe fien nae De gepote fonico raten / Dacr De b?oet-23pen/ Die alDaer noci) niet uptgefeipt enjtjn/ Die ïicbtdicfe toel te ftennen sn'n/ en nemen een lang!) fctjcrp jfiBcg/ enfmjDenalIeDetyoet-^penöetfiooftaf/ enbc eer men fuïcr Doet/ fo fuïbp Die 23'pcn Die in De &o?f jn'n Doen bertrecfeen bobcn inDe top ban De feo?f/ om Dat gp De gr aDcn te beter fuit mogen f ntjDen/ 't toeicfe ghp met ecnigferoccfeban bjanöeuDc ilonten of in een-geroïDe 3ltjtoaetfhlt onbccinbeïtojfDoenroocRen/ cnbctmt fulcften roocfe fo felimmen fp inDen top ban De feojf: rnDe el£ gp nu Dee£ groote graDen met b?oet-2£5pen Dr hoof- ben Ijcbt afgefnebèV fo DniöpDie tocDctom op fijn plaet* fe fetten / en machten bacc naer feben of acht Dagen of ïanger/ tot Dat lip toebcrom ftoermt. C.Cluf'. JBoet Dat gfjcfcfetcDcn te ïeften até Dacr een £>toerm ftoermt i 1. Clut. ^et ghefchiet ban De rerfïe £>tocrmen altoo^ C.Cluf iÏDaercm niet ban be ttoceDeen meetbolgcn* De „fetoermen ì T. Clut. <©m Dat het D'cerfie Jêtoccm meer bannooDc té/ aengbefien Dat fijn rejïerenbe 23pcn mcDe mochten uptgcb?oct too:ben. C. Ciuf. 3j£ het Den ttoceöf cnûe anbète ,§> iriermcri oocfe niet ban nooDe até toclDeneerfïen* r. Cluc. firent/het gefcfoiet om DueDcr^ ïrpe oojfaccfe/ ten rerften: om Dat bebolgatbc f toetmen rfùfeloefegfnoerlj3ijn om hacelìoniiigen/en felepn \x>ct& upt te b?oebcn/met batter tnbe feojbe noch ceftecrt.f£en ànbeten/ om Dat fp te f toacfeer ban b?oet-2$pcn fouDen Syn/om'tgtoot toerft upttcbjoeDcn/aengefi'cnDat fpte Derre in De feo?f ban Den anDerï berfpjrpt fouDen toefen/ oïu bare Koningen en felepn tticrcfe upt te bjoeben. iCrn Dcrbcn / om Dat De ttoeebé f toermen fo beel te min ban Deïfomcb-biebenfouDcn hebben : aengcfien fp anberê geen pjofrjten en Doen Dan bjocDen c.ciul. $oe ïjanDclt* me»
|
||||
|
Van de regeeringe der Byen. 107
men met ìk ttoceöe enbe nae boIgenbe&toermenlT.c.
Wmen flet batter anbetïingöen ftomen/bie stoot 3Ön/ foo toojt toel een Deebeïingtj bacr bp gljefiooten/ boojtg gebeurbet batter ttoee anberlingen ftoermbcn biepaf* feltfe 5ijn/ toaert geraben bie bp ben anta een te boen/bie «ïepn 5nn/ ttoee anberlingen meteen berbeïingl) bp bén anbeten/en be berbelingen toerben gcmepnli» toeberom opö'oube $to?fgefïoten. c.ciuf: £>egï)bpnictbatmcn Die berbelingeii bp be anberlingen boen fai ì en nu fegbp toeberom öatmen bie berbeïingen op b'oube ftcfêbe boen fai. T. c lut. ©atmen be berbelingen op b'oube totoe» boet baer moet op göelet toerben /te toeten : ifì Datine» fiet batter nocl)eentgl)e Conine» öupf hw$ gefloten/en «e fcotoen toel gebpet 3tjn/fo en ifì niet ban nooöe eenige öerbelingljeii toeberom op te ftooten;4flöaer ijt Datmeu Been gefïote JBoeber-pijpen of Confnr bupf hm$ meer én fïet/ fo ifì ban neoöe ben ocrbeling öaer toeberom op te fiooten. C.Cluf. <&m iaat oo?fafeen gefcljiet bat/ïton* nen temibbetoegen in be fóotf geenlfâoeberpnjen jfjnl T.ctut.^aee ftonnenber toefen/ ban 't toert gljebaen om batmen berfebertfeubesijnbat be Moifeenen €0= ninft ftebben foube/en alfo 't toerfc boojt£ aen te toerben en bullen met fonici) en biergeïijefte.C.Clui.^ebcurtet ban toel bat fp t'eene'mal af f toermen / enbe bat be re* }ïcrenbe23>pcH geenConina en IjebbenlT. c.^ja bmeltft. cc i^oe hanmen bat toeten* t. ciut. jîfëen fai be afge* ftoermbeftojben terfïont batïebigetoera beneben in be $ïo?f effen af fuiiben een öantbject ofte baer ontrent/aï- toog lettenbeop"'t gebjoet batter noci) foube mogen toe* fen/batmen bat niet en quetfe ofte u^t fnijbe/ fo falmcn tecfïont toel fïen in een baci) of fp Ijun af gefneben toerft beginnen toeberom toe te maften en te fcfjerpen / en fo= men fuir bcbint/i^ een tephen bat ijp gerechtig ig.c.ci liaoctmenban alle afgef toeembe botoen KO?tenìT: Cl. |Hen moetfe lïo:ten om (aïg bo?en) bat fp ook te netter |un toerft in beïîoîbenfouben maaen.C.c.^oc ftoot gp «e f toermen bp ben anberêom behotoen jierR remake* Ì4 T.C. Mm
|
||||
|
l o8 Het tweede Boeck,'
T.CJut |fêen moeteen ttjt en 't jaer bot»? eerftaenfïem
ift noch toocch int jaer / enbnttcrbcel$?ûuichgbalt b\i fehoone bagen/fo mar efttmen be (ïocfien fo f toaer niet/ marr ift ren nat jaer/ fo moetmen ïsit ficrefter ban2$pé maften : ballen nu be eerftclingcn later al? &. 3[an / en batter bcel ^ontchbalt/ |o laetmcn öie blijben :f onict/ moetmen bicmeteenftlepnc anbcrïingh ofte een ber* öelingh grootec maften / en foo booné gclgcft trip bet* ftaclt hebben. <©m op ub?age te anttoaoibcti/hocmen "bic bp ben anberen boet/ gijn fuit ben öagh tcccftcnen / toannccru f toermen gefchept jtjn / cm te toeten Ijoc ianglj fp gcf toernit hebben/en aio ghp nu een eerfleling ofte anbere f mennen toilt ftereften/ foo moet ghu eerfc fcefien of foin toereft ooeft rêgrftomen tot lictcerfte gat/ toant toaer 't bat fp bjoet gefet Ijabben/ fo en fouben fp öie bpgcboeghbe ©peii niet toillen opnemen / baeront faunenopbeftoermenban 3. 4.. of 5,baghcnoutniet ïangher laten bertoeben om baer bp te bocghen / mant ïanger toertoebenbe/ fo en toillen fp niet aceojberen/ban h ftan noch toe! gefchictien/maec met groote moeptcn. C.ciuf.^ntoat manieten* t. dut. J&cnfal fabontg nae bec jonnen onberganeft be fmermen in half-be* ftoijmthêpt brroorften/ m baer 11a fuïbp utoe berooefta te 25nen met toatbiuppdenitomghs befpjenghrn/ om öat fp haren toom en gramfcöap fouben bergetcmbaec naefiilbn utoe nieuto gefcfjepte ftoerm met het open tfelftn tegften boi anberen / op ben ouben ïlof baer fp uptgeblogen jtjn / oft nieutoe ftoerm : en alg fp nu al=> öu? op ben anbern (ïaen/ foo fuïbp eenen hatben flagïj met tt bunfi (ïaen op bc laetJie gefchept e ftoerm/ op bert top ban be lto?f/ foo fullen be gefchepte 23pen met een of ttoee (lagen ballen op D'oube 25pen / en terftont fui* ïenfpaccoiberen. C. Ciuf.Jboubenfpebentoel niet ac* cojberen/offpmofienberoocftt5ijni T.ciut. Jbpfou* ben niet accojöcren alg baer bjoet ghefet toaer / maec tori aïg baer geen toaer/ en om bcfer ooifafte Dat-fp met ïien ^bnia fo beel te boen fouben hebben / bie ban cicli* anöerg
|
||||
|
VaoderegeeringederByen. 103
mtòetg ïijtjen te bergaberen/ batfe bare ör ur foun ftrijc
webebergeten/temeetom batfe ftalf in ftoijm berooft t 3DH/Uiant bp fuïfte tntbbcl tooit haer ftrarftt benomen, OCiui jiEacftmrn bat ftetft niaften ban bc $io?ben niet tueibp bage boeri* i .Çlut.'t ïian gcfcniebeii/öaii na bec jonnen onbeigangîtjnbe 23pen nie éiî t'h'upg,. om alfa g«i brubagh. bau liate ftcîbeh niet te bcrûtoalen : (jet «an ooeft gefcrucbrn/alfrncn ben felbrn bagtbjce of bjie i lacrinen te grftjft ftrijgt/bartneu bie al f bJrrmehDe bp «en anberen boegt.C Ciuf iöaerom baiter geen getirgc ïïf ftrjjt / als be f mennen bjermrbp ben anberen ftoiné* i. Ciut. ©m bjicberlcp oojfaftcn: ten cerfìcn oui bat fp 3f en ftenniffe eh hebben acu brn anberen : ten anberen bat fpgeenteercft noeft gcmaecftt hebben em bat ube? Jobcn/ baer boo? fp gfteen oojfaecft hebben om te bech* «n : ten berbeu/ om bat fp nu fo beei te fiercfter 3ijn bp «en anberen/om ï^onig en anbje bingen te ftalembjanx »iittel23pcn ïncen iüo?fboetbe conragie aan be 23pen bergaen, cm bat hun toereft bp toepnig SBpcn fo Janga teem boo?t gaet.c.ciuf.£>o hoo? icft bael bat 't ooîbarc= "Çft i£ beel^pen in eeniittnf te hcbben.T.Clut.^aÎ pnn= Jipalkftop natte jaren/ a$ baecbjepniglj te halen i& y Ciuf, ©fmen nu geen ftlepne f bjetinen enhab/ hoe loümen ban baer mébe hanbclcm r.Clut |Ben mofi ee= bighe ftlepne ftoermen ftopen bp b'een of anber 25prn- goubec/en aïfo utoe branche ftoeftrn ftercft maften / en aftmcn bie niet en ftonbe binben / foo moftmen bit oerboeren op anbetc plaetfen/baer fp tnocljten ober|taï païen/ombe i©intecafteleben/anberé enfoutçrheen pjoftje ballen/ om ober te houben. e. Ciuf. i©dt pîoftit ftonbp ban treeften ban fo ftlepne f baermrn ì T. ciùt. f nber£ geen pjoftjt/ ban bie te booben / ai£ bare gheen i?ouigh nieer te halen ofte binöen is.C.Cluf. ï©aer bu f m gjjp bat > T. Clut. 2Sp «jet boòben ban be SSioet- PPen. C. ciuf, geft heb toel ftoojcn feggen ban ^inbe* «nghen/vnat bail bat boo? gebjocht ban 25pjn tân ì 4 -y \K®m jjan Utflfen top te'rfïont feeften, fê S Het
|
||||
|
i io Het tweede Boeck,
Het fevendc Capittel.
©an öe ^tjbelingm mftoaf&e&tûtfeett
fiereft te maften/ en te beletten öat £>bjerrhen op 't
feïfbe 3[aet niet meer en f bjetmen. Ç, Clufius.
W git mp toeft mgnbjage ontbeefcen ban bc 3£?g>
brtingen/ toaetom iiie alfoo geheetenbjerben ì T.C.§>p toetben ©jgbelingcn gegeeten/om bat bie upt bolle ftojben in ïecbige gebjeben toojben. C.C. ï®aeram gefegiet' bat/i(ï ban niet goct bat fp bigben baec fp jijn/ Datfe tocl met $f oniclj 3pn gelabenJT.C. i^et té goet Dat fp binben alft natte Jaren gijn / maer alffec Ucel ^oniglj balt cnbe noclj bjoecg in 't jaet të bat get een b?oge.f>o* mertë I fo ifï (om pjofijté balie) beter getaben ober in ïeoige tóojben te b?gben/ban in Ijaer oube ïüojbé te boen bigben. CCI. j#oe b$ftmcnbe Söpen npt bolle in leötge ïto?ücn>T. Clut. lüeemt ben ïüojf 'ban fijn plactfe/op bc mibbagboftcnamibbagö biementoiluptbpjben/ en pieu ftt een ïecbige ïttnf i» be plactfe ban be bolle/tê epn= bc bat be 25pen niet op anbcr&ojbm foubê bliegen/om g boobet te 'toojben : ©act na fa fleltmen be bolle ftoj* ben met 't open optoaettg / en men flopt be ingangljen wel bafieïift met grap of pet anberg toe/baet na neemt* twen een anbec lebiglje Stojf/ bic palïmen tetpt met pet open op ben anberen/bact na fo neemtmen een ftleet of pet anber£ / bât bintmen om bebcigabertngcoocft bafï toe : Dacc na foo floptmen ooeft be ingangen met gra£ ban be bobenfie leöige ftoiüe toe/baet nato ontfieefttmé 3. ofte 4. bjanöeuDe lonten / ofte een getolbe boeeft ban out bïaeu ïgbjact te fatttë genaept en getoonbê/ in fo?* me gelgcft een bjojfte/ baet na fo ontfïopt gp bet onber* fie gat en blaefi alfo ben rooft ban be lonten of ïijtoact m't gat/ cnbe begint ban onberen met u ganben aen be flojftc ftlopprn / en alfo fullen fp onbet upt ben top be* ginnen allenf fceng na boben in be lebigeftojbe te lopen/ |
|||
|
Van de regeeringe der Byen. 111
tttist aïfoo Kïoppenbe enbe in 't onbetfïe gat fa[afenbe/fo
Klimmen fp te met boben. Ulïfmen nu ftct iti 't onbecfie Dat/bat fp optoaettg nomen ('t toelcfemen beurt getaeg ban be25pen toel ftan ijoojen) foo boetmen ben ttoeeben uigancK open/ en men begint baec oocn in te blafcn met oe Eontenof Etjtoact/en'oocfetenlappen / totbatmcn yoo?t öatfe boben in be ïebigc&ojbcn gcttochc" âijn.^an öoctmen bie t'famen geboecljbe nojben ban ben anbcs tin /en fielt bie obetgeb?eben 25pen op jijn oubc pïaet£/ *n men neemt be lecùige ftojf baer ban üaen/en men fet Stm cccïjt obec be 3^jtjbelingen / bie ban fuïien tecfiont paec bp hom?.©m nu geto$ en fefter te gijn ban bat bë <%nbeling moeite getechtigft 3Ön/ fo ift bâ noobc bat- ttien baec een Mepn fbjennnenup boet/ten epnbe bat tee geen Cóinfi in gebeft en fp.C.c. ^oe maefctmen f toac- «e fioeften ficreft/ om tegeng be 3©intec obec te gouben ì T-Ctllifmengeen 25pen en toil booöen/ om-fonici) m 3Ba£ baec afte becgâbecen/fo feanmen bie toeì manen/ otn obec te Ijouben : te toeten/batmen be f toaetfie ïlîo^ «f n gaet hojtïn/ban iconico en ©pen-bjoot/ en macht «at be ilojben toegen ontcent 30. ponöen/ Ijet obetïoop Wn be $ oniclj-taten biemen upt be fiuarc ïtotoen ge= tncben geeft / faïmen fo gelijk [jet toerh paffen op maï= ttanbecen/inctfior&ené fie&éenbefïigcn fo binnen inöe Motf/in fojme geiijh öe"2Spen ïnm toetn begonnen fteb* ben / en ftellen be ïîoîben be£ fnacije^ met ber open am pogge/ toegeöeïittncteenftleet/ baetopieggenbeeen oert am be toatmtc te beljoubcn bit fp bp Ijaec fyaobemfo Uilbp'^an&ecf baeggbinben/ batfnbatingelcpbetoerft bali f uilen gemat cht hebben : eu aifo moocljbp baec nac oefôojben bjebecom Reecen gelijk fu gefiacn gebben/toe! becfìaenbc bat beïtojben toel moeten ban25pen becficn Stfn/ge lijft top gefept fjebben.C. Ciuf Roeten bie fto?bett JHPfì lo f \naec toegen/ale ghp fegt/te toeten go.ponben of Daet onttenr* Ti C. g^at gcfcljict ombatmen met be -open na ben i©inter geen acmoebe mebe hebben en fai wt fonici) in te geben. CC. Wanneer móet befe ftecc* maftinge.
|
||||
|
ï î 2 Het tweede Boeck,
maftinge gefenicben* T.ciut. m$ be 25pen rjun SSjoet*
bpen boobw.C Cftanmen oie anbec g niet (ïcrftmahêV öannict Iconici) in te getacn* t. Clut. JBenbcrtaocrtfe en taengrjtfc op Dr 25ûecn-torpt / en op be coffe JBater- tnurit/ ontrent JBttrcljt en in (Oopïant/ en op't lacfï op
öc^cucin 53 aöaac/öaci:fntarel lfanicf$taan barn ha* Ui cc ©ft aetaicl batter nict taceltjonicljë en bui/ toat fou men ban met ùc ftoachc fôo.torumabcni U.C. i$£ec* fìont af boen en boaben/ en* fp meet if onte 1)3 beoeeren. C.C.ftan men fjiin ban ooft niet Vaat in grbcn/gehjb ton gefept Ocbbrnï r. C. JHâni ban 't toi boen: ban ten fou* De geen pjoftjt $iyx/ en fouben u noci) tajrl fo toeei boften/ òaet gbpn.i ben i©iuter tocl ecnige om fout mogen hoo* pen. C.C <&erft men be 25nen niet hlaec ifonict) ii\/ om in ben J@intec afte ktoen* r.C. 3£at bom tod eenige on* ertaarene ïBpcn-rjoubccö/bie upt finncticbt) pt beïSpen ftiacr fonici) m getacn/ maecfpooolcn / 't fp ttpojofna öen ©intec.c.C. üBe'n fonbc noctjtané feggen bat fup« toer £f onici) be îSpcn alDcrbeft tapebcn foube.T C. folaèc $>onîrl) té tocl goet / alfa toanneec fp luttel #onicï) en toeelSïprn-'tuoot in rjrbben/bat fp allo rjeteen ónbrc ljet anbec bonnen brrtceré/ Danïjonicf) alleen fonberbnen- 6.?bot boet be^pen ben loop taertoreben/ en alfo fier* ben fn cben tocl/ barcotn ift gerabé ecnige ^onicljraten te boópc/ bacr beel Urb in is/ten epnöe/ ^at j'p baer bp te berec mogen gcfont bnjtir fonöcc bnpbloop.CC. J0aer=» om toreben fp fie h taan goc bé fonico* T. C. ©m bat Üo= nid) lajcecrt eubr bunbloopmâebt / en rjet i£ bp manie* rebanfp-ebnigeïrjrb mrnfrpt/ bat25ierof.©tjnge* bjoneften fonbec SBjoot bacc toe te eten / ben JlSrnfcf) ïicfotrlijhbocnfouöctaecgaen/toaeraftoptaan befiebtS bec 25pcn noci) fullcn fpjebcn.CCl.3Bp bebben gefpjo* 6en bah be tajoege f toermt Dir op 't felf be jaec toeberom toillcn ftoctmen/ rjoe ban men bat beletten bat eenigljc ftojbrn't fn ftoermenofte anbec ftotoen niet tneec en f toremf >t.c. 35at ban men bcfitelicb been/ifl bat mett öe macbec-pöpen upt fngt / en be bjoet-SSpcn al te fa* men
|
|||
|
"fan de regeeringe der Byën. ï ì ^
men bè ïjoofbÊ af fntjt. C C. üonnen fp niet toeï anbere
IBorbec-pijpcn enòe anbere bjoet-2Ì5pcn niaecftcn I T.Clut.'t<£>efd)iettoel/ banbarrrnté geetumerbee teeg/ a\$ be 25pen öate boofce bjoet-SSprn (je bbc n torg Sebnen/ batmenal^ban eeiiigelfanieljcatruonber in bc föojf gaet ïcggen/ ten cpnbc/ bit fo ben ifonicî) inbe Plactfe ban Se bjûet-25pcn bjengé / ( n alfo ö'oenöe toer* ben fp gierif 5 om meerberïiomg telateti., torlbcrftaen* öe ùcitmen Ijaer ooft ingrtoe een fiucft i$omcl)caet£/ öa«t torelffrft of 2$nen-bïoot in ié/ 't toclft mên met een (toep* feen m of tmTtfren Ijàcc tocrcft moet bafï maften / gdyïi 'ttoerftbego|li^.C.C.I©acrombeH^otiicfteaetmeti|òì Hiel) niet mebe Paft tcmaften até toel be ifonicöraet ban UecftfT.C©m bat fp te gieriger be^anöeren baeg^npt foubeti bïiegen/om meerbetifontcö te baie/ anber£ fou=> ben fp bacr op fo toaefter niet 31'jn om tf onicf) te baien / 't toeifc ban ben üeft fo niet ftan gefdjiebeiv om ban on* beren op te béngen / obrennr£ ben fonici) gefogen en benlfccft gepicfttenopb'acjjterlie beenften£ gebjagert tor rt/ Dacr be2öpen eenen grooten tijt mebe fottbcn ber* licfen. C C.ï©aer bp ftonbp toeten bat be nieutoe ftoer» men meberom f toermen totllenfr.c.o&dnft topin 't be- ainfel gefrpt ïjebben ban be tencïtetien ban f toermen / m adjtc't felf öe onnoobicS) te jfjtt te betfjalÊ C.C.fiMke tijt të bc befte om te Belette bat ftomê" niet meer en f toer* mei^T;C€uffci)en t>. ^an m £>.;3Sacob. G-Cïtonnen fp è.'J3atob toel ober fïal tjali hjer re lanbe* ï .C;'t(©e= fcljict tueï aift groote f toecmen 3ÌJ11/ èn Datmenbiemet anöeren berboect/ en bpfonber aift bjooge jaren 3tjny en batter brei ^oniclj^bait. C.C ï©aeromadjtgt)pbeeï SSpen m een noîf te jtjti/ beter ban toeiniige/ aengeften. toepnidj23pf ooft toepnicb foub l inbeJ^interbertccrcn! T.c.'r %i ooft \33aet batbeel 25pen meer berteeren bm toepnige, Dan men moet adjté batter toelopen in't belt bergaecer be tointer aenhomt/toant batter iutteiSE>pen toaren in een ftojf/ fo en fouben De toemiige {jimfóomn& ttietftonisen bertoarnien. c. ciui. «ftóoet öct toedt Mez on!
|
||||
|
114 HctWeedeBoeck,
Den üonftft aeni£ ook toarm bïijben* T.Clut. üet morÈ
toarm bltjben/ om öat Den ^onigö niet firupenelen ofte ï$ar t too?Dé fouöe / 't toeifi Deur gebien ban toarmte ge* fc&iet:tec contracte fo ftonnen beci &5pé beter obectoin* teren bar. toepnige.C.C. gt& bib utoiït on£ mebe bertel* ïen op toat toyfe men De 25prn bequamelin fean becboe* ren ban D'eenepïaetg in D'anDere/ om p?ofgtê Daer ban te genietend CCI. ©aer ba»toiHen top terfïont fpjefté. Hat achtfté Capittel.
ìpQtmtn 2Spm öèrtawrm fai öan ttone
plaetg in D'anDer.
Caroius Clufius.
\T? löebben g[icfp;often ban 25pen om oüecfïaïïigö
W temaftcn/Daer snnegp mp genoecö boIDaen öebt/
Dan om pjofijt^ toille fo berlìa iït Datmen De 25pen Die? toifê berbaert ban D'eene plaetg in D'anDere / ie» fouDe gaernc toeten öoe Dattet berboeren gefchiet / gefcljictet te toater ofte lanDe* T.C. ^etgbefcbiet meefl te toater fj:er te lanûe: maer öaermen met geen fchepen of fchup- tenenfean nomen/ Datcmoetet te lanbe ggrfci)ieDcti. C.c.foe/ op toagen^ T. C. <0p toagen£ ift feet pericu= ïeu£ / aengefïen Dat öun toern feer teer en bjofcï) i$ / of De toageni moefien fo (iiUeften^ gaen/Dat öet toer h Daec niet meöe en b?aecfce : en 't feeefterpe toaer Datmen Die ftojben D?oegcter plaetfcn Daermen Die begeerDcn / om &aer b?oofch toercr toillen/ert fo 't mogeïicB toaer/ met De fchepen of feïjupten aïöaer te nomen/toaer beri beter. C.c.Jioerufï men De 25pe-ftojben toeDiementoilber* .boerenJT. ciut jfêen maefeteenige lange en oocr Ko?te fpijïen/ Dfe fieeent men tujTcöê öet toercR inne/ en befét* tet foo baft / Dat öet aen D'eene of D'anDer 3ijDe vxet et? macïj toijcfïen.c. C %i$ Öet 23pen-toercft nuûu£ befet $: 3©at onttyercRter Dan nocö aen De ftojben te Doen ì T. Cl. ©atmen Die Rojben toeDerom ober epnt (ette/ eti ïatenfe fo een Dacö fiaS eer men Die berboect.C.C.3©acr* |
|||
|
Van de regecringe der Byen. 115
ptttwacö men Die ban niet terfïont berboer en i t. ciut.
tiöertgebaenom Datfptjaer gequetfie^onicöraten JbeDerom fouben fteeïen/ enbe ben fonico bjeberom op «cften öie geftojt fonde mogen tnefen/ oocft mebe bat fp «sat te gerufier fouDê" 5£jn/ eer men bie berboerDe. CO. *©at moetmen ban nocï) boen eer men Daer mebe ber= ttecfttì T. C. Hen falfe met be ftleetgeng toe binben/ en &ƒ ingangen öichttoe flupten/ op batter geen SSpen en tonnen toer!) büegen. CC. 0jnbergeen23penbupten oen inganft eergpöiegaet ftoppen.T.C ®ie bupten öcn ingann fgn/faimen met toater befpjengen/ban fuï= «n fp binnen treeften/ mepnenöe bat &et eenen regen fp/ «JSnt fp ben regen bjeefen : baer na faimen Öe HOjben ojagen jliHefteng na ber jonnen onberganft inbe fcf}up= teti/ om te oerboeren/ en leggen De fto?ben op een fij De / «at ïjet toerfc fcanteïing mac§ fïaen/ 't ideiti men aen öe «o?f faï tepftenen / en men faïfe bp nacgte boeren baec Sp bie begeert. CC. ©at fdjijnt mp immetg te bjeemt/ tratti men Die bp öaecf) niet berboerê" ì % C. IBen nanfe «el berbocren/ban be 25pen toilien geen bagen betloo=> *en ïaten gaen/ of fp moeten ïjalen / of toerftcn/ en foo* *«en öie bp Dage niet en iiet uptbliegen / fp fouben öaec mben in be bobben boot loopen / en bat bpfonöer al*s öe «sonne fcöeen/ en fcgoon toarm toeüer toaer; maer aïfï- «out/ nat en regenaefttieb toeöer uiaer/ fo fouöen fp be= ter bp Dage betboerttöeröen. cc CarolusStephanusen Johannes Lybautius fcgijnen tegen u feggen te fcgjgben/ teggenöe Dat't be|i toaer Datmen öie niet en berahberöe binnen? Dagen/ maer met pöd3tptoaet gun gat toe maeftte betogle bat be potine fcgg'nt / en bat tegen ben abont toeöce open DeDe. c. T. ©etogle men De 25pê gier te lanDc in feguptenberboert fo rufien fp fnacijtg rebe* «co/ acgteDactomfuIc]c niet goet te jgn / fo ïangen tijt w ïlojben geftopt te gouDen/ om reöenê Die tot> berljaêït pebben.c.c.30at moetmen Dan De 25pen ïéeren ali Die op nacgt en niet bp Dage berboert taeröcn*T.CMfnic» °f n gantfegm nacöt gebaren ïjeeft / fo falrnen Die fict* |
||||
|
î ì 6 îîet tweede Boëck,
ken of 2$pe-«o?ben fo gebonden a\$ fp sö'n/ fïeïïetï t>$ *t
ïant ecgcnâ tegeng 't £>up3cn op een epe/ en ontf topperë Öe bobenfte iugange n / eii laten be âdpen bien bag upt* Wiegen/ om pet te balen / 't toeïen alle bagen moet ge* fcijiebé/ bchalben bp 't qttaet tocbec alé Pip gefept ïje&=» ben : en ban faunen bie be£ abonté na bet jonnen on* öetganft toebetom 't fcheep bicngen / en becboecen bie alfa bp nacl)tc/ tot batmen bomt baec menfe ïaten toil/ en men tcefit ban be fpijlrn upt/ bie men baet in gefiefti ïjeeft/ om 't toetft te beletten/ tot batmen bie toebecom gact becboecen. CC. €>f bcc£ fpnlen baec in bleben fiee* ben / toat fout feftaben i T. C. («EenfûuDe niet baten om öatbe25pcn Ijen toetntegemacfceliltec fouben boo?tg aen tocefcen / gelnfc jijt begonnf Ijabben. G. C. Hbjmen nu Dec£ ï&otoen be ingangen ontflupt en fp bïiegen te bclöe/ toect Dan een pebce&peften toebetom in fijn liojf te fiomen i T, C. %l$ 23pen êcgeng becboect toetoen op eenige plactfen/fo bieten fp te brctneccué toaec upt batfs 3pn geologen. C.C. J©aec bp toert men dat* T. G.Bicn pet aifo toanncc fu ecgeng gcbjacïjt of gcfìclt 5ijn/ bat fp cec batfe te belbe bliegen/ ftace lüotoen becmeccficn / 't toclcft aïDug gljefclpet : £>p nomen eerfï aen 't gat ra bcginuenfoaec bïcugeluené te bepjoeben / enbïieghen een fpanne lengte of 2. eerft ban be ho?f / en nomen toe* oetom Dicht aen ben ingang/ baec na fo bliegen fp 2. of* te 3. boeten Daec af/ enbe nomen gintg en tocbec tee jij* ben toebetom aen De fio:f, baec nar fo Wiegen fp een ba* öem of 2. ban be ïto:f/ enDc bomen aifo fcl)écmcnbe toe* öecom bp ben ingarifi / tot 3. of 4.. malen toe / enbe bec* ttieccfien aifo Wiegende hace piactfen- C. Ciuf. <j&cfchjet bat alle bagen* T. C 't <öcfchict alle bagen alfmen bace pïaetfe gaet becanbercn.C. C. töefrhietDatnietialïc ba* gen/ baec fp altoog bltjbntfT. c. € en gcfclpet niet tan alg fu be i@mtec enbe in langen tijt niet uptgeblogen Öcbben. C. c. fóonnen fp bun plactfe niet on'thoubé ab* fp in lange rijdt nirt en hebben uptgeblogen* t. c. ijHui BhthouDenigenig bobcn acht ofte *o. bagen niet lang/ |
|||
|
VanderegeeringederByett. li 7
offe bersten De plàrrfcbaec fpgefïacn gcbben.C.C
3©acr &p tocetmcu Dar > T. C. 23p De roobcnûe 23pcn bie anbecftojbcn toillcn bcroben / 't toclft men bp befe tepftenen fean toctemalfmen fîet bat eenigefîocfcen toit» ïrn anberc bcroPcn / fo falmen ben robenben fìocft een Öaifmijlofccn fjalfuurgaen^ banbepïaetfebjcngen/ tnïaten ijem baec bïijüen rot barrer 7. of 8. bagcngele^ oen i$ 1 en baec na fo pjcngt men fyem toebccom oacc Öp re pojen gcfïaen (jeefr op een anber plaer£ / fo fulïcrt fp bic plâcrfe bergeren pecben / baec fp getooon toare». tecoben. cc. ^fiaoch oojbaecbarmen bolle fìocHert becboecr biemen in 'r ceclt oiïrrcnt £>. gfacob bol öeeft berftcegenJT.C. Jlâen p® ft f toaefte ftoc&en re becboecen: om bar bic oPrcfial regent ben 3$incec foubcn mogeri aaïen : macc bolle fioeften balr fece moepelin om te bec=» boecen/ om be fmacere / baec beneffeng foumen opfet*3 tec£ mebe moeren nemen/ en foubcn fo fece ftoaer too?» ben/ fo oatmen Die qtialiften foubc nonnen regecen. C. O. Sofie fìocficn ftanmen biefo tocl nier ober fjouben al$ be f ìaacfte ì t. e. ©olle fìocnen bicncn bcret afgebacn/ JnitfgaDci? bc f toacfte lìocfien bie geen oberfìaì cn nonnf aaien/ toanr be bolle cnbe be f toacfte obec te goubeu ert toaer geen pjofijrboo? ben 23pen-gouDer- C. C. Haacö uien De bolle fcojpen nier ecnigp if onicï) upr nemen/ en ÎJlahen batfe onrren t3 o. ponr toegé/ om obec re pouDeni T. c. Men macp boen fomen toil: maec bic geen 23pen oJiïbooDcn/moet nootfaneïin be ftoacne ftechen met fiiicnen Pan ernige Ifonigraré/gef tjft top gefepr Ijebben/ *n Die üolïc macjtjmen Itojrcn/en gebe" bic De f tnacfic haï» ben Die toet gebper 3911/toaecaf top nocpfuiirnteefo-n. Het neghende Capiteci.
feoerom ^m-fcuerfc fai Umtt m fupbtvm
0,n Honig öacc upr re toergaberen/ch poemen De £3pen
fai Dûoûch Die men niet en begecrr ober re goubin.
C. Clmius.
A Sfmen nu Dee£ SDpe-fcoJbcn boï£)onicös? toeberom
a 9 • ■ t>öap$ |
|||
|
iiS Het tweede Boeck,
t'ijupS heeft ontfangen/ biemen betboect Ïjecftgehaö*.
ïtëat ftaet Oen SSpenboübec Dan te boenfT.C. X&tn fai De 23pcn-fta;!ben bcfïcljtiaen ett toegen/ fo toeï öc ^?U= talingen al£ De §>toeniïen/ en toat men bebint ontrent De 30 ponben f toact te sijn/ machmeri Doen obeetointcs ten/ toat nu minoes toeegt Dat geen 24 pont mach lja= ïen/mach ttienfierchen: of toat bobenDe 36 ponben ifl mach men ftojten en maften Dat öe f toachen toat mcec in hebben/ en De fietefte toat min te Doen hebben. CCI. ^oeftojtmen 't toeren ban De23penom Deftoacfte floc= ècn fiertft te maften* T.Cl-lBen fat nemen 3 of citons ten/ of gerolt ïïijtoaet Daet top ban hebben gefpjouen/ öntfiebenbicenbcroocKen De ftoeftenban onûeren tot bat Dempen half in f toijtnïh'n/ Daet nafuïbpbieom« fcereii met het open optoaertg/ en treeften een of ttoce fpijïcn upt om te beter bp te ïiomen / en fnijDen ettelijc* nefluchenDacrupt/ foobecl batuDuncKtaatbe23ncrt genoeg fullcn hebben om afte ïeben/ en fuit Dat torero effen fnprn/om Dat De 23pen 't feïf De te geigftec fulïen mogen bcfitten / enfuît bat tiptgenomehtoetcfc boen in een tabfaeften/ toeï toebechenbe/ batter geen 25pcn in en bomen/ om Den beroof Den fchat toeOetom te halen/ en fuit alle De üojben Die bet en f toacr 3ijn/fòo beroben tot Dat gbpgcnorgh fuît hebben om u ftoaefte ftoeften ftcech te maften/ öaer ban top De maniere genoegfaem toecftïaert hebben/ enfuît Dacc na De f toaefte ftoeften ec* nige ïf onichtatcn/baer beelüecftg ontrent iu/iugebeu/ cu ficlïcufe op ftaec plactfen/geïncft top geleërt hebben. C. Clut. Itijn öe geftojtc ftoeften of D'anDcre nu niet in perh'cM Dooi Den fcecclten ïocïjt ban De Ifonigh/ biemert hun berooft beeft/banDe anöere b?cembe 23pen/ Die ge* mepniieft op De locht ban De ïf onieft aenftomcn/om be' rooft te tootòen* ï. Cl. |>p jijn tocï in pertjftcï/ Dan bert SSpenhouöet moet aïfo toannecr hp öeSSpen aîbirô gè* bojt heeft ïjet onberfic gat toeftoppen / en het bobbio halfopen ïatcn / batter ttcijté niaer een SSpcften öetff mach paffetcn/ en fulïen racï fulcfte mibbeïên hun föo* nmcfteiK1*
|
||||
|
, VaflderegeeringederByen. j}^
nïnc&rijc!? teeïbetoatenüoojberober£ C.C. ©ocgan*
neltmt n met fee 25pen biemen niet otoerjjouöen toiï/ rti öaermen pjofijt negeert àf te tre theni 'i. C. 't &t Hetfis i$ batmen f ivate en licgte ftochen boobt : toant alfmett bienmaefê mepnt fìat tse 25pen toei baren/fo gebeurtet bat men 6ie bichmaefê tiecltefi/na bien fp bcut be groo= te tonbe ban bo^fi of beur fiecfetr Cöte fp fomtotjlen on<= öettoojpen 3ïjn) fierben : aengepen bat afêban ben ^o= nig/arbrptenmoepteüerlojenté/ en men bicRtnaefê öen öe ftoacïte fioc&Ê fo beel te nofielept/ baerroru biel ecnige obertointerbe fiocnen om nopen foube. @tnu bjagete beanttooojben/ fo ifi batmen fïoefcen of f toer? inen obertout/ òie tufltöen 44 en 26 pont toegen/en bit coca naabüenant gebpet ?§n: toat öaer onber of boben i$/ fean men booben/ 't toelcft in befer manier géfcjjiet/ toen graeft. in be aerbe 2 ronbe gaten of nupïen/ Daer in foo ïeptmen in poet feupï een nlepn buetnen ban f. of 6. fêHo?üen / en aï£ be €o^ben beginnen te tonen/ foo fielt* ^enbe&ojbenmetbeSSpenrecgt op be nupïen/ toe» Poppenbe be ingangen/om batfe ban ben coocr berfiic* «enfouben/ en betotji batmen befptjïenupttcecKt/ fa Pojtenfommige25pen-touber£ben ifonigmet 23petr fieigeft in bc ®en / en fïampen bie onber ben anberen/ baer-en-tuffcöenjrjn oock b'anbere gefmoojt / en tran ttecht be fpijïen tipt / en men fiootfe mebe bp be eerfie Hefmoojbe Spen/ en fo boo?t£ üoïgenbe b^een na ö'an= wr. dommige ijebfó toeleen ïiefttet manier om te boo* oen/ en nemen âSuïtof 3©oJf^fcoêet/aïfûgenaemt/i)et roafì gaemc op fautacfotige plaetfcn / en i$ int beginfef pan 't toaffen toit en tont/ en aïfibjoog té fo fìupbet/rri f int aenfien gciijch een fpong / t)ier af xf bat fommige «n fiucrnen op een fcoïe touetg ïeggé/ en fïcïlen aïfo ben «ojf ober bien cooR/barr af fp terfiont fierben en nebec ^Uen.CCüïonnen be 25pen"ïjaer niet berbergen in be «o?f bat gaer 't beroken niet en öinöert * T. Cl. .ga torï Pn'ïe/ öanalle en tonnen fp bat niet boen / oüermitjS U£tt fp ban ben rooïi óf t berohen geöjeben toeröen bicöt |
||||
|
120 Het tweede Boeck,
fep Den anbercn te lopen in Den top ban Den ïtojfom Dett
tooit te ontbften/maer fommige ftruppc met haer hoof* Den in DeCelïcfteng om ï)aer felüen öaet ban De roocft te bebjtjDcn.c.C.3©acrumftruppen fpnietaïlrgaber in De Cclleftcn^T. C.^at ftan niet gtfcjjiebê ; obermité beeï Cellefceng gebult 5fjn metljonig enficeli ofSSpÉ-bjoot/ en eecfp ineenigc CcUefteng foubcn mogen of nonnen ftomen of ftruppen/fo3tjnfe ban Den rooft obertoonnen, C.C.vBie in De Ceilefteng 3ijn geftropen met haer hoof* Den/ 3ijn Die betont ban Den tooeft Datfe niet en fierben* T.c.^jft bermoebe ja:obetmitg beCellefteng bicht 3tjn/ fo Dat Ijacr Den rooft niet en ftan befchaDigf / ter contra* rie ban D'anûere hun fe Iben fo niet en ftonnen betoaren/ om Dat Den rooft tuffchen haer Doojftruppt. cc. «Dien Ifonig met23pen te geltjft met Dei|onigratenin DeŒon gefioten en alfa bermengt / toert Dat al goeDen l?omg I T. c.©at i$gcmcpnlift üocftc-bacftcrg i^onigft. c. C. Itanrnm Den ^onig niet toel maften fonDer bermengen ban 23nen/ï©ag oflccft*T.C.<©acr ban fulïé top norij fpjefeen/ enfuUmboojtis fpjeftenbantDoDcnDcrSpen/ Dacr ban onfc materie begonnen i£ C. C. ïöelfte tijt té be bequaemfte om Den ^onigh te ftojten en 25pen te boobenii.-CM$be Üotoen toeïgeïaDen en bolsim:ï>et toelcft in in September of in 't leftban Auguthgcfcftiet / a\è baer geen^onig meer te halen W en De25?oet-bpen gcDoot tooïDeri.c.C.^ acftmrn De Sôpennièt DoDcn te* gen<SDciömtet* 1 .C.Jifèch ftan Die 't heïejactDoo? toeï fto?ten en Dooöcmban men brrjoojt Den tijbt toaer te ne* tnén/Detoijl fp noch bet en toichtigb jijn. C. C. ^oc beri matItoojDenDe25penöaertoerft int jaertori geftoztl '1. C. ©jiemael int jaer : ten eetften ; men fto?tfe int he" ginfel ban De Corner of in De ILente / alfmen Die begint te berboeren op't Cool-faet.Cen ttoebf :men ftojtfc ooft aï^fpafgtftoermt hebben in Juho. ®en Derbeu: meo ftojtfeooft alë fp bet en bol sjjn/om Degï©inter£ ober tt ÖouDcn.C.C.©'fnu'n3.0f4-.cn meer ftoeften IjaDDcbaf 23pen Die niet obecftalïig toaren / cnöe men toilûc Daec |
||||
|
Van de regeeringe der Byen. 12 r
S«n ftofle aen boen om Den.tointer obcc te houben/fou?
men ban ttoeeof meer ftocnen een fconnen maïsen* r.C, 't fcan gefchieöen/ Dan het uptgebjoften toerh mafie oaec m geboecht toeröen met fptjlen/geïrjch top gelept ftebben/enalfmen fuir toilöe Doen/fo behooïDet in Sept. of m Auguit. te gefchieöen/öetohl Dat De 25pen noci) upt Wiegen om pet te halen. c. c. ftatmtro Dit in Octób. en Novemb. niet Doen / en boegen aïfo % of 3 f toacfce fioca ftenbpDenanDeten ì t. c SDaertöafménfüïqe toilDe ooen/ ten toaer niet/obecmictì Dattet m Octob. tn No- vember begint heel hout en bjiefcnöe te too:aen / en Die 25pen fouûen até Dan heel ïam en kmiyei toerben / om oehouDe/ ten toace Datmen eenen fchoonrntoacmen oagh baDöe/ fo foumen fulcfig te toege mogen brengen, c.c.«0fmen een bolle fïoch haööeöie tocpnigh gebpet toace / foumen öan een ftoacfte f toron Dare niet non* nen bpboegen / ten epnDe Dat De 25prn malftanDeren in öcï©intct fouöen harinen bc ctoat nien/aengefien fp ge= tioegft hebben om afte leben? r. C i®at toaec feer gcet. C.c.|f oe foumen Die Daec bp Doen / arngefïen fp bepöe nuboo?ouDeftorcmentoecDen gecehenc/ cnöe aitarci toecec gemaeeftt hebben/ Dat 't felf öe fonöet fïrn't foube ïsonnen gefchieDen JT4CI. jfèenfouDe Die ftoacfte fïoeft oftefïocften alle ftaec bjeceft t»ptb?ceehen/enDeöe 25pen obetDjnben in een leöige fcosf/ grfojft top grïeert hebben hoemen Die oücröïtjft / en tomen Die niet en toiïöe obec^ jbjijben/fo fo» haer toereft op Den fchonen Dagh uzttye* BtnMe%5ven fouönifjace getooanhftepïaetfe bïiegens De/ toel binDen C. C. ISIfmen 't toeceft nu uptgebjoftm ftaDöe/en men lietDe23pen blicgen / fuHÖenfp&aii toel horoitti toefen fonbecüdning/ toantgfjp fegt Datfe fon= oec fiem niet en mogen befïaen? r. c ërnige 25pen Die ontrent Denfóoning in De ftoacfte ftojf of ftoJben moch* ten 5Ön/ Die en fouöen hem niet beclaten/ Dan öe 25pen «ie op De taïucht fouöeu moghen toefen/ Dk fcuöen hare «Joonplaetfefoechen.ee m$ 't tocch mmt)tge&20ft«ï «teer/ toat fou&p Dan met Dea ïfemtngh m fijn 6p-bh> 31 3 öen&i
|
|||
|
I2S Het tweede Boeck,
tocnöe enöe getcoutoe2Spen maften*T.C .gife fouöe ftem
met fijn gcfelfctjap öjagen tee pïaetfe öaec Ijp gheftaeri tjaööe/ bp 't anöec gefdfdjap öie op öcleöige ïtojtaf fou* 6cn mogen geologen 5ijn/ om öie fabótg op eenige bette fioeften te ftoten.c.C. v®ouöe öaec ban geen fttijtballen otn öeg Coningg toilleM .C. %^t getoitfcUjlt.C.C. $?oe foubpt beletten ì T.C. <£ermen Die ïeöige 23pen öact op fouöe ftoten fo foumen öie bette ftoeft of ftoeften moeten berooeften/ tot öat öe 2Spen Ijalfht f tonm toaren/ cnöe alg öan öie öaet t'fabonté op ftooten met befpjenginge obec öe 2öpen ban fonici) in toepnig toatec gemenget/ enöe fouöen op fulcfte miööd tod beteenighen enöeac* cojteren. C. C. ï@aetom'debefp?cngmgemetlfoiugö in toater gheinenget ì r.C.<©m öat fp bun gcamfcljap öaec meöe becgeten fouöen/ toant met öen lionigt) ban dftanöcc?> ïijben te bergaöcren/fo accojöcccn fp ligtdilt. CC.JBaect niet betec öe boojfepöe23pen fonöccConinR öaec op te ftooten/ om öen ftcyt ban öien te berhocöen I T.C.l|et toaet tod bctcc/öat men liet öeu Contint öaec bp bïijben/om öatfe niet Uerftropen fouöen bâ mainane öeten : g& ftac toe fomenfabont^ öen Coniugi) öacc af nam öat bet betec fouöe 3tjn. <Doch öe 23yen hoitöent met öe meeften hoop/en toeten tod bcnConinch te öoo= öen ; tnaet 't fenetfte i§ fonöet Coningl) öaec op te ftoj= ten.CC. ïtomt öen beclatene Coningt) uu ctgeué toe te paffe! T.C. if p ftomt te pafte boo? ftojben bic ongetccf)* ticl) 31)11/ öat£ te beeftaeu/öie geen Cóningh en f)cbben. C.C.190C ftanmen öat toctciifT.C.3S5aec ban toillcn top terftontïjanöden. Hetthiendc Capittel.
Roemen Etômm fai bat tm ftofe mttS&ptn
ongeecchtig $/en öoemen öie gerecluig fai maften.
T. Clutius.
Gï^p gebt mp gcb?aegt toaec toe öen betïatenenCo'
ning mocljte te paffe ftomen : ^p ftomtte paffe <e ongc*
|
|||
|
Van de regeeringe der Bycn. i 23
ongececgtige 22>pe-bo?ben/ enbe tot afgeftuermïre fïoo
ften/öartmf aeri ttoijfelt een Coning bp fjaer te sgn/en tot be 3^?gbfïingen.C C. ï@acr bp ïtaumen toeten Dat een flocfc fjpen ongeteebtirt) en bjat öe oû?faecb i£/ban ongerecgticii te 3gn*T.C.b'<©o|faecb ban be fiocben öie ongerecljticb toetben/gefcgietgettiepnlicb bat Den €o* ningg tn be ï©intec bomt te fier ben: Cen z.faa gebeur» tit biebmaelë in be 28pcn bie obèrgeö?ebcn toeröen/öat öcn Coningt} fomtgben geraeebt toert/ cnöe aïfo fïerft; Œen 3.gebeur tet bat öicbmaefê öe ftorbni afgéftoennt jgnbe/fonber Coningg bigben. CC iPaer bp ftanmca bjeten bat een $$o?f ongereebtig!) i$*. T. C JÜeh fa! be£ &omertgt«$ naerffefg'b letten 053 be 2Spen of bk 00b pet in brengen ban ïEta^oft ffecb opbaer acgterfie 23ren= hmè/tn fomen fuie»; aen bare niet en fpeurt/ifi een tep= fef banongececbticóepf.iCen anöeren/ alfmen fiet öat* fe niet feer tipt en Wiegen om pet te galen. Cen Derben: alfmen fïet öatfe ober 't toerh gint^ en tocbec ïoooen oot garen Com'ngg te foec&en / fonber pet te beöïïjben öan toercben/göeigcb l)ft X&a<? aen te fdjerpen/bit sgn alle tepebrnenbau ongerecgtiggefïocben. CCluf. ïfoeban= m'en bat roeten in be WivietiT.CM toaert bat (v geen Comnft en gaööen fo fouöen fp al-eben bid fïillebens ba ben anöeren bigben / ten epnbe batfe niet ban ftouöc en fouben becgaen/toant bebouöeöbimgtfebpöen anöcs ren te blgbcn.ee.l©anneer berneemtmen bn gaer bat fp ongetecgtig jg'rré r. C "Uif be bsintcr obct fë/alfmea gaer begint te ïki|ten.Cci.open fp Dan ineöe alfo cbf c ïjaer roereb §int£ enbe ttieöer*T. c. <&e SBpcn fitten ge- tneenlih aï friïlrbcns' fonbec pet te bebjgben/ enbe teeren ban batter i^/fo lariglj affi ban buercn.CCld:ï©aerom foecben fp baren Coning niet fo bjeï afê b'anbercJ T. C. ^>p en foecben niet/oojfaecb/om Dat fp bun Coning na albetgeten gebben.ee. <©go fegt bat fp niet t'gutrè en ojengen/toacrom Wiegen fp ban ttpï ì t. c. ^pbïkgra bjel upt/bat i$/om bat fp gacr feïbèn fupberen ban bare implicgept.ee. f oe ban ni*n öan De ongemgtige boj= ■ a 4- ■ tota
|
|||
|
----------------------------------------------------------------------
124 Het tweede Boeck,
ben goer maften na De ©interi T. Clut. Uâen fict te ftrij?
gen een fiorften Daer luttel SSpeti in 3ijn/en niet beel te toerterreii/ öie gaet men bp Deongcrechtige lïojbe* Doen, CC 3©iïïcnDeongerecötige Degerrefttige toclontfan? gen boo? ftaren &oninftïT.C. ^ecc rjualiften/ Deur Dien Dat fp (atébo?en; hun l&oning al betgeten ftebben / en fiaer af gewent sgu.CC.^oe ftan men Dan De ongereeft? tige Daer onûer bjengen / Dat fp ftaer tot Dienlibaerftcpt Êegcbrn onöer een anOer ììonmg ì T. C. jMen falfe bc= tooeftrn / en met fonico befpjengen / gdneft top bojen gefrpt tjebben. C. C. ftan men geen ftomngen fonDec Söpcn Deg3©intéc-tijt£ ober ftouDen/ om alfo ongereed tige fmeften goet te maften* r.C. ^>ommige25pen-t)ou- öer# bermeten hun Dat fp fuicr toet ftonnen Doen / Dan û'erperientic heb ift niet gefien. C.C. Iöat temcDten toe= ten fp toef) om Den ftoning ober te Ijouöen * t. C. £>p fcggen men faï een ©iceDeren hout nemen / en Doen het tnetch Daer ui}t / en Doen Den Honing Daer in met een ïuttel fonici) Daer ftp bp lebcn mach Den gantfehett 3®intee ober/ en ftoppen Die gaten aen bcpDe De epuDen niet fteeï Dicht toe/ ten cpnDe Dat ftp niet rn üerfmoo?e / tn men fajhemaïfo met fijn gefloten ©lccDcr-pijp aen fnnu'cftaem Dragen / om Dat ftp niet en fouDe beeftou* toen/ en a!<j Den iöinter ober i$ / fo foumen aié Dan ce= nige23pen bp ftem frttcn Die hem mochten Dienen/ en aïfmen Dan renige ongereefttige ftojben haD/ fo foumen Dan Die berooften en befpjengen / gelijft top gefept heb* fcen. ^at i^ De maniere ban fommige/ Dtefp mepnen feer feftee en getofé tc3nn.CC. iiîâaer ghp Cluti toat re* mcDie fout gijp Daer toê toeten om Den ftoninft boo? De igantfcheBPinter te betoacen Dat ftp niet en fierbe Ìr. C.,
9Jft fouö^ nemen een Dieft £>paenfch-riet / ban een half fpanne f angre/Dat aen bepöe cpnben open té / en fouDe oen ftoning met 2. of Dïie 23peftené Daer in Doen / om hem gefelfehap te ftouDen / en fotiDe Dan een fiucrften Üomcftraetg Daer toat ffeftg bp toaecmeDein'ttiiet tam/ en fouöe 't fôtet öoi ftlepne gaetften^ fïefteu gebj** fpel- ■^ -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------:________________________________________________________________________________________________________________—^
|
|||
|
Van de regeeringe der Byen. 125
ft)eï-gaetften#/ en fouDe als? ban batifrff öeïitet folîe&en
m een ban be alDecmeefte gebpeûc fto'ben te miööeu/ 00 bat fp met hare natuerimc töaimte mochten toerbrn pnûerhcuDcn/bat ftp alfo benr aimtftt miöbrlen mochtc ïebenöig blnbcn. C. C. ^eft acljte u inbcutte Dacr. ban oetec te fijn/Dan öeboojgaenöe/ aengifien bat befe ma- niere niet öe natucc ban öe25pcn fece ober een ftomt* niaet al? ben ïïoning of Die 3. of 4. Bpetoiö hen mbè ban haec buplichept lepnigen/ftoe fouöé fp bat honnm poen/ aengcfien lp toe geftopt 3ijn> T.C Men fouöe om be mamt cen£ fnn pijpïtcn moeten betberfeften / met fonici) en fee» geïnïi top gefept hebben / en laten hem een? met fijn Itlcpn gcfelf'cljap npt / in een biatme lia= met/op bat hp/ noch fn'n2SpeHeng niet toech en blocr en/ en ban foumen mei uernemen/ hupten 't riet luefenDe / pat buplichept fp ban haec toerpen fouben/ en aïfmcn pan ba-nam bat fp hun buplichept ban haec aeöaen öaböen/fo foum enöcnüoning met fijn fticpn gcfelfchau pan toeöetom in het&paenfcft-riet boen/ en fetten hem weber baec ftp te bo?en ge|iaen heeft : 3)n fulftec boenen jnoft men bit alle maenben bccbolgeVtot batmen eenen jnochte ban boen ftebben. gRftcbbehjcI gebeten Dat» «nen een^aelöer boojeeuttoningnaeöen mimet fouöe Begcben ftebben: obermité Die ban feec rjualihen tehrn? fîen 3nn. G C.o^fmen geenenen ftceoe toat remcDie teacc öaer tegenrr.c. mm fouöe moeten toaenteni tot pat auûec 25pen f iaetmDen / en ftoïten ban een anöer' JJhg of Dccöeling Daec op/ en aïfo fouöe Dan Die Rock bet ojojben/ om afte Doen tegen£ Den^erffi. C.c.i©atf«it oen ongereçhtigen floit ftonnen baten/Dat ftp eenen & mì t C. f et fouöe hem note ofDjte fluermen baten/
hm,nn,£an mi ^"D" fouoe mogen ftengen/ na Dat BPban 23pen moeftte gefïclt toeftn. C. c.%o acht ieft Sr^fLÖ?uufn/om &P Seterie ban Dien te mogen on=
Hececfttige ftochen gerechtig maften. <Shp hebt mp fteel 3 s im*
|
||||
|
Ï2.6 Het tweede Boeck,
bermacftt in ntoe anttoooibeii op mijne bjagé/ ift totE?
öe öaet inöacïjtig/ bat gbp mp Dettele IjcOt ban öe qua* öe <£omngen.'3ift foube gâetne toeten bocmen met Ijettt enöe fijn gefclfchap fai banöeïen* T.ciut. JDp fuflen öf tegceringe ban öien gaen ontöecïten. |
|||||
|
Het elfde Capittel.
^oenieit fce Qiïaöe koningen faï öooöen/tn
bocmen bc ©pen onöer cm anber Coningb bïcn*
gen/ en beemen faï ftraffe ©pen tam maften. C.Cluf.
DCtoijïe öat gbp mp op mijn bjagen »n aïle£ brant*
tooo^tbebt/foen ban ibnietïateniuiotb moepeüft te üalien/om te toeten toatmen öe quaöt Coningeri Iet" ren faï Die in haren ampt jjaet "iet en öragen gebjb op* recljte koningen beboo?en;teooen*T.c.llaenfatfc öoo* öen/ enöe öe ©pen bjengben onöer een anöer <£omngb< cc. Ibouöfnfe ö'anöet ©pen toel toillcn opnemen fon* oer brebten ofte flrijöeni T. C. JBen fonöefe moeten be' roecben enöe befp^engen/afê bojen gefept bj.C.CI. %tf\ ijeb gbcnoecbfaem berftaen/ toaer aen öatmen oir ['.en*1 hen macl). Htcbe fegbt on£ fooe fouöemen ben böoben l T.Clut.Màcn falfc ïjalfin ftoijm beroocben/ en öan fal# men baci' gamfetje tocreb uptbjehen / en öe ©pen na« begonnen onöerganh/op ren bleet fto?tenop ö'^eröe/ en foecben na öenConingb öicmen toel lïcïjtelih üiuöeii faï : gebonöen bcbbenöe/fo falmen Ijem öooöen/enbe D0 ©pc n bergabr ren ineen ïcöige boïf/rtt Die op een branc' fie of f toacbe f tor rm floten / op t)ie manieren geltjftmert f toaebe ftocben fietb maebt/gelijcb top gcleert bebbetf- C.C.B5 aeebt gp ban utoe banben niet nat in 't fap bitf ' Confüiöe grepn/ gcbjcU fp febjijben/ om batfe u niet P fouöen (iebcn met baten ÜngeH T.C. £>pfouben u rbê" toeïftebt n/obrrmitg bat gbp baren Coning fouttoiilej1 toecb nemen. C. Clui: î^aerom fc&ijbcn fp ban met <ny fuïcïitn fap öe öanöen te befttijebeu* ï- Ctot i?et fap té |
|||||
|
Van de regeeringc der Bycn. 127
foieï go?t orni reucft öie De 23pen feec bemnin?/öan men
fouöe öaecö ban 't fïcften niet betyijt 3ijn. gjfo acljtc niet nocöich te 5Ön öe IjanDen met fap oan Confiliöcgrcpn te befictjeften/ toant men ftan een paer Ijaiitf ftoraen atn teceften/ om niet gefïefté te toecDé/ men ftan Denttoning met een fiorrften coetenöe onöec öe 25juen/ tod foeeften en Ucljtelift bmöen/gebonDen IjebbenDè fai mê Ijetn Doo* Den/toant ljpnecgcn£ toe te palTeftomt.ee. fomt öau baer toeeft niet te paffe 00,01 anöete fto?ben in tegebcn * T. c. «ïSeent : obcc mit£ öP bp quaöe ojoonnanttc te fa^ men gefet té/en öe opjechte Couingcri "getoaaustjn goc* öe ojöonnahtien te Rebben en te maften.C C.^oftooj ift toel öat 3nn toeceft niet nut en \$/ öan 't 3Da£ onöec an=> öece te fmclten / en Iconici) onöec anöec fonico te bcc* mengen. Watik noci) moet bjagen/bint men toel quaöe en ficaffe 2Spen / öie öc menfetjen feec fïeeeften atë fp öe ftojOengenaft^T.C. iBenbintecgenoecl) öiefoficaf cii tojeet 3ijn/ öatmen geenfing Daec bp ontrent en ftan ftoa mèn om te beficljtighen/ of men moet öe $iap:oenop't Öooft aen tcecftê.C.Cl. jlfeoetmen Dateben niet bp ö'an- öece23penDoen/aïfmenöiebJiIbcfïcötigen^T.C. ^'ilU3 öereSSpen 50« &00? Diftmaelg befoeeftf en bp toefen tam Detoo?oen/en gelaten ftun tor l/öatmen ftaer toerft gact bcfïen fonöcc öatfe fieften : alfmen maec ftilïeftens öarc 6p ftoint/ fupbec en net necgeng na eenige ;ianftcieften* oe. CC. 3©accom ficalen öe to?eeöe meer al£De tamme -ôpenJT.C. ©becmitgöe tojeeöe of ficaffe 25pen geen jnenfeftengetooon en 3ijn / maec toojöen öoo; Dieft toité beforftnitamgemaeftt/fo Datfegeujli ö'anöece toojöeri. C.C. gjftfteb nodjtané tori gefien/öat lammeren ooft toel ftonfien ficalen/fo toel aïg toilbe25pcn Die niet tam 5emaecftt3ijtHT.c.©atftomtbpguaetentoinDiclitoe- ptC'biefc fo quaet en ficaf maeftt. C. C. JBaec bp ftomt* ft Dat fp öan m?er boog 3fjn / öan op anDece ttjben a'fï '«)oon toeöcc iéi T.C. ©atftomt bp De toint öie ftaec ia naec blucljt fo booS maeftt/ Dat fp öeuc öe toint qualic* «eu ftonnen 't IjupjS getalmi/ en àig fp Dan eenige mcu^ fetjen
|
||||
|
128 Het tweede Boeck,
fcftenoftebeefïenbp hareïïû?benfien/ foo mepnen fp
bat bit mcnfchen of becfïen ooifaerft jtjn / Die haer met be tuint fo flaet/ bat fp naulicr tebelbe ofte t'ftup? fton* nen ftomen. C c. © tebenen fchrjnen nip toaeracfttig te gy n : toant ben ïPint en fien fp niet/en noe gtanö geboet icn fp ïjetn bjel / enoe mepnen alfo bat het beur be meu* fchen ftomt/bat fp aïfo met ben tointgöequelt toojben : Matt blnbenber toel 25pen achter Dje niet t'ftupg en gheraeeften ì T. C. «ôenoech/ enbe meer aie ben 23pen- §oubet£ lief i$ / öpfonber alflêe ftoube flàcft-regeh op balt/ fo too?ben fp fteeupeï en lam/ maer ift bmet bare naet foeten toarm lieflicft toeöer toojt/ fo berguiefttfe be ^onne/en ban ftomenfe toel toeöer t'ftup&c.cgin heft sipt u genoechfaem berftacn ban beConingen en firaffe 25pen / toiltong nu bcrtellen ban be îîQberg en anbere ©panöen ber 25peu/ftoemen DatfeeerenfaliTCi.ïpat jtoii ift t'utoer lief ben boen. Het twaelfde Capittel.
|f oemrn öe roöenöe 23pen ïjet rotan Met*
ten fai/ tepftcnetftoarr bp men fuir toeten ftan/ en
ïjoemeu bc 2[5pen nae ben iPtntet boeöen fai. C. CJufius.
G<£ïijft ":ï)p menfehen fien batter niemant en leeft of
ftp toojt benijt en grhatet, fo batmê genoeg te boen ïjeeft in öeff ellrnbige en benauöe toerdbt/eermen baer boo? ftan geranrn? alfo ift mrbe (fo ieft ber(ta) met bee# S3peften£/ai£ fp al bergact t hebben baer fp beg toinrer^ af mepnen te ieben/bat ftaerlieben bat gerooft en belìo* ïen toojt/ baer öoo? fp raften ban honger te fterben.©m nu hier inne te boojfié liebe Cluti toilt mp baer ban toat onberrichtinge boen/om bat robe ban Ue robenbe25p£ te beletten*!. c <©m u ban fuir onberriefttinge te boen/ fo i$ eerfï ban nooöe / hoemen be roberg hennen fai/ eu toat tepeftf nen ban roben bat fp betoyfen. C. ci. &et tè toaer/men ftan geen oojbeel geben ban een rober/ bf W moet'
|
|||
|
• Van de regeeringe der Byen. 129
nioetet Mn'cMicft geplcecftt hebben: fegt mp toef» teaeé
aen falmen ban De tonenbe 25pen bennen ì T. e. Mm nentfe aen haec bliegén tegeng De ingangen.CC. ©iie= gen fp Daec öan niet botteheft in/gelijcft of fp Daec hoojs ben ì T. clut. «©etoiffelicft neenfe : ban fp toeten toel Die ïtonigh. toil (ieeïen/ bat ijp flagen moet nertoachten/en Daecom fo jengelt hp boo? ben inganeft langen tgt/ eec Öp noch ingaetyenbe al? |)P Dan bomt te fitten tóoo? Den ingangh/fo toett hp toe! gettoeften bp fijn uicttgeïen/cn Qecaeht fo toel te fiecben/ maec alfféc bnf ofte fepSSpen bomen op Den ingang te balïen/fo tylM Die Den inganfe betoacen Daec meDe fo beeï te Doen / Dat Die anbete hen» geïenDe 25pen/ fitatr boojloopen. ^jfi nü bp âlûien Da6 Spt Daec binnen niet getoaec en toojDen / fo beginnen fp ben Ifonich fo allenf ben? te coben/enbe alffer maectem tobec mach t'ftupg bomen fo jtjn De25pen Daec b an becs aDbectecct/enDe bomen aïfoo met meecDec macht, <J5e=> benctet nu Dat DenConinft Daec bin ien op fijn houfflag ig/en fuie üeerteemt/fo balt aïDacc eenen gcooten ficijt/ fo Datmen Dicftmaeïg bebonben heeft Dattec een gcoote tnenichte ban tobecg toacen onbec in De ftoïbe Doot gca bleben / foo DatfehaetfelbenDaec tegeng fïélûen/enbeà fitelen Dat fp in ben Jbomec becgaect IjaDûen/ enbe heb* be ooft geto'eten / Dat fp t'eenemaeï bccooft toacen y en bat hebben fp Dart boo;t een ntaniec al£ fp alfo opt cotien gheteoon jijn/Dat 3ijt qualicften bonnen latcn/Daecora moetmen cemebien gebjupeben / Dat De cobec^ hun co* ben laten/en D'anbec Dat fp hun niet en obecballen ba« be cober#/Dât feec toel Om te Doen i$. C. C. Rebben Dee£ 25pen fomtijDen niet eenen ficijt onDec maïftanbctï fona bec DattecQobécé of anbeceSöpen bp ftomél r.C ^born* tntge toillen feggen/ Dat fp toel ficijt hebbém hacc felfê boiben: Hâaec 't fcbn'nt tegeng De cebenen en natuer te ftttjDcn/ gemcebt Dat bun Coning (Die fo boojfïchtig in fijn cegeecinge i§) fuïcr niet toe laten fouDe/ ooecmiûté iP hem alle gDehoojfacm 5tjn/ enûe met hem lenen enbe Kecben toillen. C.ciuf. &otfym$ foo Ijoojtmen Dieft* mae$
|
||||
|
s so ÌJetf.veedeBoeck,
matl§ groot rumoer enoe getier in Ijaer %ojben onïitó
malftàiibcren ì T.C.'tgjgtoaec.ban baterinan Qeen ttoifiOfflTiitsjjnonïJccijacrlirben ' toant bat Ijet tinjt toaer fo fou men onöet in Ijaer Uo?ücn toel boobe 25pen binben. c. C. I^aerom ig Dan fui» getùr en rumoer irt pet liojüen* T.C. ïfëatgefcljtetbeg J&omer tijtgbe?? ^rjontgDtHmaefêenoocKtoeltn be Jöinter. C. C. IDat tui! firte r beoupoen ì T. c. «©enïioninn boet futer bitte mael£ om Dat fp toatet en neerfiig op f)arr toerfc toefen fouben / enbc bat fp metr»?eucl)be en tooiicliljepbt öaec öaet meDe\jermaten.C.c i©at roti Dat booléen cumoet gijn/ bat(ftìfommige feggenj beSSpcn altoog op De Köt- iiactjt cenici) geiupt maten in manier ban fingen/ meencnbebatfpfulcr ailci&erf-nacljtenûoen/ om Dat €l)#u£ op bie nacljt gebojen toojbe : toat Dunte u nan alfulcr flugenfr.cjülfnih fingen en rumoer maten fui* fcp toel af ie nacïjt ï)oo?en alfl fcöaon toarm toeber \$ / bàerom buneftt mp battct empetfuafie ip Diemen mal* ïianbrren toiï totj £ maten.C. C1.3taet ong nu toeber op on$ pjopoofte Komen ban be coüer#. <©ÖP Öcbt mp nu toelgcfept een tepeten toaer aen men be rotter^ tennen maclj/maettoattepctenenljetjt göp ban toaer fpfto* men /aengefïen batter öcel25pen5t)n bie onber mal* fcanberen bliegcn* T. C <©aer 3gn ttoce teptenen toaer fep men fuïcr tem toeten ban toat piaetfe batfe ftomen : men fai gabefîaen toaer oc bluctjt meefl bertrecht en aniKomt/ifi batter noci) etgengSSpenfouben ontrent u S3pen 5ijn/biefe meöe ljouöen/fo uonDp't lieteeiift fïen/ Of fp bcttoaertg en tertoaert^ Wiegen :ten ttoecben/ fo ïïoubp 't aen u cpgenâSpen fpeuren/en om 't feterfte U toeten/ fo fulfc'p in een fnn heeften boen fijn fflartoen- meel/ en teerenbe benïiojbe om/en befiupben be Söpcrt met 't meel/en beSSpen Die nu fo fait upthomenDe tocg bïiegen/ bat ;tjn be robet£/ en fuît Daec na gabe fïaen / toaer teen bat fp bïiegê.c.c.Sïifmennu toeet toaer Hat fp vjan baennomen/ Ijcefaïtnen Dat beietteniT. c.<&c* ijith top gefept tjebbemte toeten / 8 of i o Dagen ben ro= |
|||
|
VanderegeeringederByeri. 131
bet ïrçcrtQÊ een ïjaïfupj gaen^ of berber bupté De „é>taö/
öf pïaetfe baer Rp gefiâen Reeft/tot öat hp'i robe" berges tea fai RebbÊ.C. C. ï@at reniebie geef bp nu öenConmg bie berooft uxrçt JT.c.jÉìcn fai b'or.ocrjie ingang J flop- pen/en ùe nobenfte recht maer fo beet opentRept taten/ batter maer een 25pe teffcn£ in fïomen inacb/ aïfo fulté. fp bare ingangen taci betoarê/ bat fp baer fo boi en bieli tiiet en fuiicn boo? Romen /en Doo? fuïche nübbeï fuïleu fp bare Rojben ofte Con mftrp tact betaaren : en fo bar nietenfoubetoiliengbcïucRcn/ batfe cbrntoel berooft hjojben/foo falmcn onber in be Ro?f b?ic ofte bier gebjû.- feen bolle aLoocjc leggen/ten epnbe Dat fp een af Reer fou* ben Rrijgenbanbc (iancR bantîloocR.c.c. ^egbp niet batfe ©pant ban alle jiancR jijn/ tjoc ïtombp nu en fegt öatmeti haer EooR in fat geüenlT. C. ®i§ toaet/fp 30a bpanbt ban alle fiancR/ uocRtang om ùe ratièra milieu moctmen fuïr boen/qm batfe niet en fouö? berooft tooi- ben/en boo?t£ batfe benffancR fouöen getooon 5ijn/atfa fulien fp fonber ttotjfcï hare bpantcntocl obertoinneu/ bat fp niet berooft en toeeben/obermitg ïteii fiauck uien fp fulten ober Raer Rebben. C.C. <0p toeïRe tnt roben be 2i5pen mee|i*T.C. Jbp roben mceft in bé ifcrfft/afê baer Been $?onigR meer opt belt teRrngen ï§/en bpfonber na uen tointcr in bc3Lente/toant fp ban feer gierig uptbïic^ gen alfï feftoon toebrr ig/om fonici) te Raleii/aengeflen batfe fomtijben Ronger geïeben Rebben/ foo ghebeuctet öatfe bifemarié ban roben; %a. öiRmaelg met RacenCa= iiinR bad uptbïtegen op een anber iaojf/om Ret Coninc= tijR in te nemen/ enbeberïaten aïfo DicRtoifëRaer epgeri «ojbcn.C.C.i©aer bp Romtet bat fp Run Romen of Co= hiuRnjR berïaten>T. c. ©at gebeurt bifttoilg bp gebjeft »m fonici) en fecR. C. C. ^aefulbp bat beteren batfe f iet en bertcecRen ì t. e. $&'en fat Ijâer boa? be X&iatet (îfRjR tongefcptöebben) eenige lf onicRraten ingeben» c.c ©ft nu gcbicl batfuïcr niet gebaen toerbe/en boo? J^nRftept be£ tointer£ hun ifontcR at berteert toare/Roé !°uou bat cemebierrn / batfe inatte eten mocRten Rcüs ÌÌSttìT.Cìut.
|
||||
|
i^z Het tweedeBoeck*
feetóT. Clut. Sïlfmen begint te merftè" den be u'chticftepÉ
ban be hojüen batfe gebeft ban Honig en Heft beginne te Krijgen/ foo moetmen bie boebcn op Defer manieren : Sìen fai nemen grobclfonig Die met geb geftjft gepecjt tè/en maecften bic in eenpotteften toatm/ recht? bat hp maet ban fijn hetbichepDt gcfniolten fp/enmen fai ben boïfmet het open optoaertâfetten/en fïojtrn alfo om be ttoee Dagen eettè een paer lepelen bol Honig£ ober haee ujbcn/ en aïfo fullen fp ben i|onig ban cïhanber£ ftjbett bJ'i af lecftcn en berteercn ; bacr na fo fulbp Die met een Dicht bleet toe öechen batter gcen23pen mogen upt tao* pé/ iloppenbc be ingangé met toat hopgV ten epnbe bat* f e niet en fmoo?en/en Daer na een bert opt ftlec t leggen/ om Dat Ijet bleet te bafler foube legge : ano?? geb?upfted een anber manier om be SSpen te tioeben: fp nemen een bleeöeten pijp bie hollen fp upt/fo battet een gootftê" ge* ïnlit/aen't ecnepnDcDtcbt/om bat ben Honig baer niet Kpt en foube loopen/ enbc oullen het gootben alfoo met toacmen ^oniclj / en tteftcn bat gootben met gcbuïben ü^onig alfa recht in bc boben|te ingang met het gootben oeltjbelib toe/ten cpnöe Dat fp niet upt en bìicgen/toànt ale fp gebaeïen battet tfonich. in fiomt/fo rbilien f p bec* treeften om meer te halen/ baerom Pïhfimen Datmen be 25pen eer betosnteraenhomt genoechmgeeft/opbatfp in be 3tentcn niet en haeften om meer te halen/toant 't boeben nae ben JBinter maeeftt be ©pen biuchtig/ bp* fonbet aftifchoon £>onnc-fchnn toeDer tè. cc. £>ouDp bc SSpen niet toeï na Deniöinter een fïucft fouicbraeté in bonnen geben / aïfo toeï al? boo? ben JBinter i T. C. lÈen bant tort boen/toât men foube upt een f toare ftoft ben ©onigr aten moeten nemen/en Daer meDe fouDemen Dempen fo bermoept maften/bat fp beur be ftouDe moe* beloog enbc lam toojben foubcn / en men foube bic ban alfoo om be f toache floer toillc / be f toare en De f toaefte neïijft in perijcheï fccIIen.C.C.ftanmen gcen^onicbratP ober houDen in Deiöiutcr/om nae ben ïöinter be23pen in te gebenlT.ciut.H5en ban be Honicftcaten tod üUeC |
||||
|
Van de regeeringe der Byen. i 3 ç
ïjouöen in be I©inter/öan öe ftouöe boetfe in bégonias
raten fieiien ofte hert toerben / enbe hert toefenö'e fo en fouöen fp bien {^onich niet fjonnen fupgen ofte ïecften / om fijn Ijecbicheptg toiïlc/öan men ftan be ^onigcaten; met fiet wap gelijftelift fmeïten opt bpec/Daêc bp boen» öe een toepnic|>üiater£/en öen &}omg gcfmolten gtjtiöe/ honöpfe öe25pen toarm in gcbcn/gefnft top geïeert heb=> ben hier bojcn toerhaelt. C. C. Jtëat gftebzeecfttbeSSpe* «enp noch orn haer ben l©inter ober te ïjouben* T. C. ïlaer gebjeecftt batmen bic noch moet berfojgen tcgen£ öeftouue/en ijacebpanben/cnöe meer anbece/öaer ban top nu boojgenomen hebben tehdnöcïen. Het derthiénde Capittel.
ì$mmtn be 2$pe-&o$en moet tetfoóQjtntë
gm$ ben ilDtnter/ en harebpanben öiehaer fouöen
ftonncn ober ftomen 't geheele jaer öoo?» T.Clutius.
G€ftj'cft een naerfiigli ^upfman hem berfojegt bari
j^open anbere Dinghen noo? fijn beefien enbe fijn aantfche ïfupfgeflnboo?öên 3©intct enöe het geheele 3|aet öoo?/ al f o behoojtmen ooeft Deeg 25peften£ te ber* feghen ban alïe# toat haer in öe tointèr/ en 't gheheefe Qjaer öoo? fouoe ftonncn ober ftomen/'t fp in öe boeöin= &e en onberhoubinge ban bien/ooeft tegeng hare bpan* öen mòe flecftten / baer ban men haer toeïin ttjbt^ftatx te huïpe ftomen. C. Ciuf. ï©at i(ì ban/ Datmen öe âSpeti boojt cerfîe behoeft te DoeV tot onuecöouöinge ban ftaec tegené öcn IBintcrJT.C. Hkn faï öe ftotoen btemen be* fîeect ober te houben / fïellen ter pïaetfe bacrfe fìaen tea |en£ 't gupöen/gcïnft top gefept hebbê bant fiellen Der \ ^pe-fto?ben/enöcberfo?gcn De'botieiifïe ingangen met *eem en ^ant onber een gemenght / enöe maften öaec ln een gaetfteVöaer mâce een topt teffeng mag ingaen/ j-Köe be onbèrjïe ingangen machmeii met een tocpnigit ^M floppen/ten epnöe Bat Öc23pen niet en berfnüncri/ Il oaec
|
|||
|
136 Het tweede Boéck,
baer na faïmen be ï*o?ben aen be bergaberinge/öaet fP
00't bert fiacn/me&e toe &efirgften met SLeem en ^aiit onbec een gemengt/ opbatbelBupfenbaer boo?ban onberen geen beginfelen en maften/ om baer beur te fto* men in be fto?f/en ooft om be toinbt en ftoube buptcn te ftoubé/baer na aïg nü be ftojben alöu£ Perfojeftt 3nn/ en beneffeng? ben anberen (iaën / fo falmen nemen Pan be rietflâatten/bie be$annebacfterg of £>teenbacftet0 ge=» fyupcften tcgcng be bocfttighepbt ban regen en anbecg/ en (tellen bie fo tegen? be fcojben aen / fonber bit te ra* ften/om batfe ban be flarh-regê niet nat fouben toerbtV en ïaten be feojbf ben geljeeïé winter alfo bebeftt ftaen / tot bat Denïötnter gepaffcert \$/ alft ban eenen fcljonen toarmen bag ig/fo falmen bit riebe matte toerh nemen/ op bat fp hun alfo Pan hare buplighept mogen fttpbej ren / en afê ben bacft boojbp ig / fd fai menfe bjcbeiom beg nachtg bebeften met be riet lèatten tegen£ be hou* be en ftraffe tüinben/oocft regen/hagel en fnee/ ten epn* be batfe ban be ftoube en bieigelijcfte toeballen mogen ftebjijt 5ijn. C.ci. Hilg bee£ 2&pen nu bug toel berfojclje jijn/ftonnen ban be jiBüpfen ftaec geen ie et boen om Jja# ren^onichtt nettien!T.-C,$tet toeï/tcnüjare bat fpeen gaetften bonben baer fp be tocht ban ben i|onirtji Doo^ ftecgen/ bat fp bat fclf bê grooter maeftté/ en bat fp baer booj ingingen om^onklj te eten.CCI. i^oe falmen bat Belettende. C. iBrt'ïïcgael of bietgeftjeftebergift onbec anberc bingen beemcngljt aïöaer ontrent te leggen/onï batfp 't eten fouben/ of metcenige Hâupfe ofte Katte- \3üM te fetten/ ten cpnbc/ batmen bie alfo mochte ban* gcn.C.C.ïloe ftonbp'fe brfegermen ban be©ogëlen/ bie* Ie toaeftten in 't uptbiicgéì TC. jfêen ftan ooft Unipfia* gen/ ïgmtacftcu en anbere bingen baer ontrent fetten beg 3Bisïter ttjtg. C C. Ifâarc ftonnen be2&pen fcïfé niet buel aen be 3Lijmtacftcn gebangen toojbfti .C.&p fton* nen bjelgebangm ïöerben/ban kh en p?g£ be Ègmtac* ftén in berij§>omer niet / acngefien bat aig ban öe 20pe«J fe er nptbïtegen ; maer bc? ïBnnter tybïg afê öe bogeic» tuach*
|
|||
|
VanderegeeringederByen. 137
bathten op een SSpeften teffen£ Die Dacr tnepnt tipt te
hamen/ geinft Dacron öe &ooImeefen/©inften/en an= Der bogelften? meer/bieong alhier inDetointerbeifclpj= 11en.cc.3jh hoo? toel Dat3tjn tjaer tointerfche bpanDê : hamefift/ regen/ ftagel/fnee/bojfi/JBupfen/lSattcn/en bogelcn : maer toat bpanben hebben fp meet Daee ban fp gcquelt toojDen* t.c. ,&p hebben ooft intoenDige bp= anöen/nameïift Drnffîolf/een gefïacht banJBotten/Die eerfi gheïijen hlcpne liufpen jgn / en fece beel (pinnen ober |jatei§)onitftraten/Daer na fo'beranoeren fp in iüa= pelïeften§> of ©linöcr^-motten/ fo Dat DeSSpen Daer nte^ öe belet 3ijn hun toerft te bolb?engen / 't fp met ironichi ie bullen / 25pen-bjoot en öietgclijefte öingen in te b?en* gen. C. c. i©at remebie hebDp Daer tegen* T. C. Mm fai een pfer-ö?aet nemen / ban een anöcc jjalf fpannè [ang/en mahen öat een epnöe plat en fcharp/en bupgeri Pat mat htom/ Dat het een ^cluabberfteh ge ftjft fp/ diri tuffchen De bergaringe te ftomeri / om De toojmen Daet Jipt te treeften en te öooDen/ ert aen 't artöèr epnöe ftilD|» t fefterp maften geftjft een €lfen j meDe âlfo gefirortit / °m in De hoeften (Dàcrmen qualiften bp riiacö ftomen) De ojojmen Doottelïeften.C.c.^eptPalladiusniet De mot* ten of JDoIf (fo men öie noemt) te bnngeri met een tin? *ie pot hebbenDe eenen engen ïjaftj/ en in öe pot te ficllctt feu bjanDenöe ftaetfe/alDaer De motten na fullen homett «liegen in De iüaerfe / en fullen Dette Die engte niet toe? toom upt gijeraften / en Defepot foumenfnaebtë fïel* »ett tuffcöen De ftoùbenJT.C. 3£ie remebie ftan toel goet m en i$ toel te gelooben / afê fp 't licht fïen öat fu Daec «Jeïfullen na blicgen : ban De f toarichept i$ meefï biu* n*n be ftojben/baecmen Die toe! meefï foubeftohncn ftrn> jpen. c. Cl. <0ft men bee£ bjanbenbe potten ban binnen "JDe ftojben fïelben* t.c. (Cen toaer niet goet/ Dan fout PP fa toel 23pen afê motten bangen / en 't toaer te. De* genten Dat gijp Die fo toel biiptcn al?J binnen De haptn "augni fouöct / achte Daerom fuif ft mibbel niet goet te 50»/ om bedotten te üa!iflen:ljet&efïe$ Datmen Daec üt a na
|
|||
|
138 Het tweede Boeck,
r a fiet geïtjft ift gelept tyVbt. C.C. ^oe biftmaefê móet*
mem baer na fien om öe toojmen te boaben* T. c. Jfêen faï öir om bc acht bagen alfoo befoecften enbe beficn of* men öaet nietg in en bint / binbenbc faïmen bie booben? c.c. <0ft ge bteï bat beeg too?men in eenige ü onichrat? faten/hce foumen bat beteren *T. dut. JBen fcube bat bupïe toercft moeten uptfnijben / ten cpnbe bat Set niet cnfouöebertneetberen.C Clui. fóonnenbe23penbeeg toa?menfe!fê niet berbjijben enbe booben* T.c £>p ne* men beeg too?men toeï / aï£ fp bie bloot btnben/ en bja* nenfe ten ftojbe upt/ maec al| baer eenigh ban haee ge* fpin ontrent fê/fo bjeefen fp/ aengftefien batfe met haet pootftené baer in bafi ïjahcn en bertoarren / baerom en ïtonncn beSSpen fttmban fuïcrniet repnigen.c c.Ban be anbere bpanben berSSpen/gcïnft s>ptnncn/ïBeföen/ 3|oïfeïen / baer ban té mp onberrichtinge genoech ghe* öaeh/aïleen fo fotibe iïï gaerne toeten ban hare fiecftten/ çnbe oo?foioncft ban öien/enbe be remebie baer tcgcngi T.cgich faï u fuïcr genoecftfaem berftïaren. Hetveerthiende Capine).
©an öe ^téc fctm enoe retmtrim Der SSjiem
C Clufius.
G€ïn'ft nu beeg 25pen aïbu£ toeï berfo?gt stjnbe te*
gen be ïBintet en be ftoube en gare bpanben/ fo i# baer noch beeï afte bertoachten / te toeten : of fp niet Heeft en toojben/en meer anbere ongeïucften bie fp ftrtj* gen/baer ban fp ooft toeï fïcrben : baerom toiï kh u toel gebeben (lebben mp een tocpnicb onberrichtinge te boert ban hare fiecftten enbe gefyeftenjT.C. ì$ate fiecftten ett gebïeecftrn stinooft beeïberïrpe/cnbe fuiïenbtc meer ge* ftrn'gen bp natte/afó bp bjoge jaren.cc.gjB geïoof toeï bat bochtige jaren niet goet en 5ïjn / enbe bat hunliebet tontel) ooft te beter niet en të/ toant top menfchen beter bar en bie in foupfen toootten bic b?oog ?ijn/ ban in boclj* tige/het toeïft on£ oeùagelicrfe erbarentftept aïfo Uctt. T.c.HIfogatetmêt De25pen.c.c.ï|oebreïöerïepe fieft* |
|||
|
Van de regeeringe der Byen^ 13 9
ten Bebintmen bp be SSpen* T. cl. Men üintcr ö?ie of:t
bierbecïepe. C.C. JIMcbe 3tjnfe*T. Clut. tyt ^efie/ben 23upbIoop/De ïioube/en bermoeptlKPt.©c;Pc)ie bomt op ijacr upt notfpjoncb fcan uupïe «ïaticfi Dien fp ïrjben / alfa wanneer De23pen tegcngbeï©inter t'htrçrâ tocrben gebjacbt foo nat upt he t pelt / enbe toerden triër l9op De ingangen tocgefiapt / enbe aïfoo gefettet op een Jboïbcc binnen^ öupg/ en men laetfe (fonDcc bat fp altemet bp cene teffeng moge upt bbrgen) Den gebceieii 3Binter aU foo gbefïopt t'hup£ blitoen / en sl£ nu öe 23pen a«ber£ Been tocht en hebben/fo t(ï bat be toarmte ban De 25pcn Komt met be nattieftept {iiie niet fo gefloten ban öiasen) te toecchen/ fo bat bunhebec toerh moet fcljimmcïen/ en alfoo afê be 2Speheng fyMt altemet niet en mogen fui}- berayfo moeten fpalïe bebupïichept en fiancb bp üaèr gouben /enbe bomen aïfo tetoopen gin^ en tóeber/ om eegen£ eengaetben te binöen/cnöe geen binbenöe/fo ifï bat fp beurt loopen en foecben Uerboutoen en lam too?= oen / enbe bïtjben aïfoo ten laetfmi op ben boDem fitten treuren / be macht niet hjbbenöe om tocöerom bp hen nieeflen (joop te bomen / en alfe trairenbe foo burnente te fïerben/ en bat gebeurt alle Dagen/ tufanbeeïjept alfl in Deïöintec toarm toebee té/Dat a\$ ban DeS5pen Ijaec feïben boot ïoopen /en foecbên : boe toel Dat bun be bous pe binnen iti 't Ijup£ foo niet en binbeet/ enbe aïfTer ban «Jat beel beginnen te fïrrbrn/fo beginne fp op maïban= «eren ïeggenDe te flinchcn/ en Dien fiancb Die Doet D'an? «er 25peu geen goet / fa Dai fp op 't lefï int uptgaen bau «e SDinter feer toepnigl) beïjóuDen / enbr ïjröbe toei ge- «eten batmen ©oeDen bol baer onöer ban oacne beeft Bebaeït.C.C.gcïUeeé toen bat fp De $e?ic ondettoojpm 39n/en Dat fp alfoo fi'erben/cnbeDit fetjijnt een maniere *c 39'n ban #efie onber baer ïieDeu / aengbefren Dat upt IJoerjticbept/enbe nu'a&è ïoebten De $>ejie tè fpwptenöe. / -c 3b aebte fulcbe fïeebten onber be 25üen een $cfte ;c 3tjn/ acngefien fulcr upt $utcefactien ?n nu aöe loc j}= rtn ftomt.c.c,î©atacbt gp bp De ïBipenüenSDtiublaop *ï ? te5Ö»V
|
|||
|
140 Het tweede Bocck,
te 5ïjn/ Daer fn ooeft af ff erben ì t. c. ^cft aeftte Oat aï*
fuiefte 23pen 't 35pen-b?oot of geeft ban Doen hebben / en üat bn ftaer fulcr niet te binben en ig in baerftoïhen. C. Cluf.^>ouöenfn Dan alleen ban ïfonigeten fìerbenì T.c.g»p fuHenbahDen ^onjgh niet fierben/ Dan geln'ft top berijaeït hebben/ ftan geen iBenfcfte bp toatcr ofte ùîànft allen leben/of hp moeter teoot bp hebbemfo acht kli öm^onig ftaer D?anft/cn DenüJcft ftaer bjoot te 3tjn. c.c.mâet bp ftonDp toeten Dat De 25pen Den bunhloop ijebben/en Dat fp Daer ban Herben* T. Clut. jBeri fai op ftaer ingangen en onbrrfie toereft letten / Daer fulDp De uptganeft feec binDen befcheten en bupï gemaeeftt/ oef* jjeïncft^ ooeft in ftaer ïîo?ben en bcneDen op ftaer toerft. C. C:©e anbje ïiojben #n Ötc fchaon ban buutcn fon* het bupligftept ì T. C. ifâcefi alle Die glecft en #onig ge* noce!) in hebben. C.c.^aetotn bîagften fp hun buplig* jhept (o toel niet hupten afê b'anbere SSpen ì T. c. ©m öat fp Deur Deh loop heel f toaft 5nn/nauìir De magt beh* fcenöe om npt te bliegen/baerom ftomen fp inaex rccftt^ bnpten'De ïîojben en toerpen hun buplicheiît alfoban ftaër. C. C. ©e bupïichept ban De gefonDe 25pen hoe i£ Die gefteït*T.c.3£e materie ban De gcfonbeSSpen igbift natuctïgcft gelgcft Dicften fonico : ter contrarie / D'an* Der i$ öunne en ban buplen fïaneft/bp na grlgft bjabbig fcier^itjgnbe 2 principale fieftten Die DeSSpenonDer* toojpen $n/namelicft : De #efie/gelgft top Die noemen/ en Den ©upcftloop / anbere fjecftteh ban ftoubeof ber* moeptftept/ bate ié hier boo? genoechfaem ban gefpjo* ften. C Ciuf. 3Bat remebicn bebop hier tegeng om Dee# 25pcn Defe fieftte (te toeten be ®èfie) tegenefen ÌT. C. UBen ftan geen beter mibbeï hebben Dan bjengen aïfuï* ftefto?ben (alfmen fiet Datfe met menieftte ftetbenj) op eenen feftoonen D?ogen Dagbupten in De tocht/en fetten öie in eenÜLogie gelgft top hierboven gefpjoften hebben/ en ontff oppen De ingangen boo? een Dag ttoe of bjie/tefl epnbe/De fterefte fïincftenbe locht upt De 6o?fmach tree* Ben/en jïoppen De£ nachts De ftojben toe met berfch Ö°P- - rtfïl
|
||||
|
Van de regeeringe der Byen. 141
om öe ftonöe baec bupten te üouben / tot Dat öe ftûîben
beginnen foet te riecften / enöe fiaecc (lanen te berlaten. c c. bullen enen toel Dec£ 25nf niet betgaen ban hou* ïtt/'aengf (icn fjaer macht feec fobec i§ getoojDrn om ha= ren tïoning te bechjaemen.T.C.^aer moetmeninbcr« ficn met öe fieche ftochen te behleeöcn met IBatten of pet anDer# tegen£ öe houöc / en aïfl bjietf en fece hout nat toeöcc ig/fo mortmen öe ingangé flupten met berfeö Sop enfetten tiet matten oooj öetio?üen/ om öatfe niet nat ban öen liegen/ gagelen J&neeubJ toetocnfouoen» C. C. J©at gebmpht gbp tegcn^ ben loop* t.c. Jifôen fai inöeu ïf erftt alfbien eeriige hojbcn ben fonico uptftojt/ eenige^anicl)tatenban23penb2octfbctoacen/en aleuti ben tointer bp na ober i£/öatmen begint te mcrchen bat ecnige 25pen öe S5uph-loop hebben / fofalmen een fìuh 23penb?oot£haet ftooeh/ ontrent ben hoochfteninganft in geben/ en alöaec bafì mahen/ fo firtlen fp 't felf De 60* tnen halen en puften fo beel Dat fpg genaech fuïïen ììeb- ben.c.C <©ft men fulcr nieten habbe/toatfon men Dan boo? Ijaer ftechte gehjupchen ì T. C. Columellaen (neer anöere pjijfen bet fiof ofte pulber ban Galnoten/ <6?a= ttaetfchilïen en ö?oge flofen met Öofemanjn/ en öiecge= ujche ftoppcnöe JÜDeötcijnen te becmengen met ïftamq / en Die hacc alfo ingebcri/ 't tocht(bp gebjetfc ban lecfs) hi?t te mifpjgfen \$/ pjrjfcn ooch al te met De 25pen met Galbano te tieroochen. C.C. ï®p hebben bn£ beïe gefpjö* ften ban öe fïecfeten en remeöien öet2i3pen:niacc nonnen öe 25pen ooch niet toel ban öe ^efïe fierbeh Die fo in öe ïocljt (ïaenf r.C.gja fp feer toel.C.C. ï&at \$ öan De oot* jaefc Dat fp fierben/ nà Dien Dempen nu ftaen in ra: a\ycn Wjt/öat fp niet en riecfcen centgc ftanh* r.c.©'ooïfaefe Baeröer fïehten bomt bihmaelg battet een natte Corner $ getoeefï / en batter gantfeh geenen geforben iconico l$ geballlen/ toefcnöe gelnchtoatcr / toilfce isonich ooit Jieïtten bpQaet bectoecht: öaerom fai f en 3?penhO!ifcec b)n fco;ben booj heen cethp Die op gaet fetten / tegööi^ ^nj^mtcr toeïboojfïcii/ op Datyp geen arbept enfcofle ft 4. rut
|
|||
|
343 Het tweede Boeck,
gaet bediefeit C.c. Hap buncltt bati&naulig; mm
ban be regeer inge ber 25pen tjebbe te bjagen / en ben abont genaecut / boet) eer top fcöepben moet ift u noci! bjagen Doemen bie t)rt geel* jaer boo? fat regeeten* T.' C <©_at toiï tcfeugaetneontbechen in 't genetaeï. Het vijfthiende Capittel.
Roemen tappen 't gefjeeïe jm öoo? faï m
geeten,
Carolus Clufius;
Ïïlïbenugeïjeeïmacpelifogebalïen met mijn b?agen/
Docl)fomoEtiKeettopfcl}epDcn/'tiummanumtjebben ban öe regretinge Dertèpen / en fuit mp gelieben te feg* gmtoatmmbe^pent)ctI)cel3|afrboenmoet/alfmcn nie toiï optjouben. i". c. «5en naerfiich 2Spenl)ouber en fai fijn 23pcn niet licljteïijti ïaten toerfupmf Dat fp boo} ïkoube/ oniremacK en anbere toetaaïlen niet en bergaen/ öaerom faïljp/ al$ nu ben ©intet gljepaffeert ié / mbe fBaert/ of m Den "lp?ü7 alfi fcljoou toeber $ / fnn R0?« ben t>?|icljttgen ( en bêfïenof ftjn 2Spen petgebjeeft fycb* 6cn/'tfpban$fomcl)enDiergelijKci : enal^öpnufiet öat ïjet fcljoon toeber begint acn te tjoubm / en bat be 25pen öun Dooben beginne upt te b?agê/en öact fiojben feïjoon te maeftcn/ en bat fp beginnen op ïjaer acljter jie pootkené gelaben'tf)up£ te «omen/fo fai't tijt ïijn om fijn hotoen te ftoïten / en fjet buple lebige 3Baé uptte nemen / eneecmenbie begint te ftojten/ fo faunen De ïïojüen eerft berooïten/ geïnh top geleert tjebben en baet' na gcïijft affnijben / tot batmen begint te Itomen aen 'e. b?oetfei 't toclli een tepeften ii bat öp gerechtig # / bat gijp fuit temen bp't 3aet Dat" baer alteebeiïgelcptfaï 3f)n/ en fuît be tefie «an ben ifonirl) oocu affnijben / en ïeggeiiibte in een üEobbeftenbicljt toegefïopt/ om batbe 2Ï5pen bat feïf be niet tocberom Ijalen fouben/ en leggen oocfe't ffla$ bpfonbet om namaefê te gebjupcfeen / até BBp n« öeeé Wtofit alöu£ gctepnicfjt ôebt ban alle bnp? ttcgeftcn/ gelg'ft afê fcöimmel / fpinnegetoe& en Metge* |
|||
|
Van de regeeringe der Byen. 143
ïtjcfteti/ fo fuïbpfc op ïjatc pïaetfe fetten / en Öe tsnbttfie
ingangen (toppen/ en até öe £>onne onöer i£ / fo fulDp u matten toeberom boo? bc ïtojben fetten/ obctmit^be Roube/Die alp ban noci) U)elDe|nacit)tg ballen/ gclijft Paliadius top" feggen/ Dat aïg De 25pen in bc JBaert upt* bliegen fp taci licljteïin Pan DeftouDe en toern? bergaen/ ïjoe piel baec bcelSioemen bloepcn/raet Daerom Die om ben Derben Dart) upt te laten Pïiegcn. C. C. ©oefalmen öat uptbliegê beteti:etv!T.C. Ifâenfaïb'onberfic ingang Öee! Dicljt fioppen/ en De bobenfie falmen fo nae fioppen batter recïjtpmaer een SSpehen macö Deur gaen/ en fullen bp fulcfte miöbel niet Peel upt mogen bliegen om taeel teljalen/ of toerften / maer bp fetjoon tearm toebec tnooctjDp De bobenfie inganïi Ijeel ontfioppi Ç.C. £>ept Paliadius niet getjeel te fioppen / bjaeroni laetgöp ope=> ninge ban een gaetften öaer een 23ue Doo? maci) pafFee= reni T. c. if et gefçjjiet Dat De 25pen oon lueftt begeeren/ en Dat fp Ijaer aï te met hebben te fupberen ban ïjare buplicljeut / 't tories anDerg nict en foube tonnen ge* fel)icDen. C. C. Itïfi Çett bjicfi ìaet ghjo Dan eben tori bat gaetfcé openJT.C. jSeen:|Dan fioptmen't met en toepnig ifopg /omDatDetoarmte Die^temeérbp&acrblijPcn fouDe. c. C. 31Mtbao?îg ber tellen tjoemen De SSpen fai tegeren.T.C3£aer na fuïDpfe om De acfot of ttpen Dagen befoeften/om te boeten of fp niet en toojbf met öenïPcIf/ Hàotten of i©o?men gequelt/ en foo men eenige fpinne- Setocb bint/fo moetmen bat met &et pfecuen en een bop ftelften/ Daec toe tequaem jijnDe/ fcöoon maften/op bat bun Wik Daer mcDe niet bcrbuplt boojDe/en afê nu beeg aiatet-bJiïgen / en anbete gepoomtsn Ijaer bloepen ge* tjaen Ijebben/ fo bjengt men bie te belbe / baer ïaet men "ie op De ttJilbe toolbloemen biiegcn/albaet fp bec! uà* bici)£ upt fjalen/ en men lept eenige pannen of plan&en °P be ftojben/ om bat ben regen Ijaer niet bcecen en fou= "t. ^an gaetmen befien offptoatbecgaöeren (toant mm beljoojtfe alle 8. of io. bagen te be(icöttgen ) of Wei/bint inen eenige ïüojben Die niet en nïaeutoep ï* s ofte
|
||||
|
144- Het tweede Boeck,
ofte f^cft acn öacc acfttecfle beenfteng bjagen/ en öien
Inin tocrft nif t acn en fchacpen/$ een tepftcn ban onge* tefDticljci.it/ bc felf be faïmen fcöicfu eenConinft te boen ISjrbbcn/en aleï nu bee£ faïoem bp na fa! gebaen Ijrbbé/ i'o
fuïbufcbefien of fp toat gctoonnenfullen hebben/ijl bat ghp nu Dan fict ('t toclft in be jBepe fai toefen; bat fp in Den Ijoeh ban ae ftoif eemgegrobe^onigcatcn beginnen te maften, bat is> eeh tepften ùatfe gcceetfcljap beginnen te maften / om te fmermen / en fultfc öaec na op fijn pïaetfe bjengen en bectoaebten u ftoecmen / Die ge* Imepnlift beginnen alftfeftoon toebec $ / fmojgen§> te 8.
uren tot beg arljtecnoeuë tçm.uten toe/torifte fujennen gemepnlift in Mayo ; Junio, en tot in J uho tor geöueren / aiê g» nu eenige ftoecmen ftx ijgt/ en baet na cjuaet toe* bit toert/ fo faïmen bie ttoee of Djie bagen bxt nae toat danige in geben / om bat fp ban bonger niet en fouben toergarn en lult bc&toJtmen boen bpfonbec in fcljoone toe igcfmtoerbe fto?bcn / en tepftené ben bag ban fijnbec cute/en ooft ben lloft baet Ijp af geblogen i£/op batmen bacrnamacb renenen en gì (Tinge maftcm enal$ banu ftoiben nu afgef tnermt spn/ fa falmé Die oube (loeften 't 3©a3 upt fto?tcn/om te betnemen of fp gereebtigb jijn/ ruDe men fai altoos bit oube (loeften foo bloot niet ban 25pen laten/om bat fp bet mogben toaJben; baet nae in Juiio fo bïoept be ftemp oftclülabec/fo faïmen be ^toet* men b?engen tee plactfe baec bcel flaet en toafi/om bat* fe oact beel feftoonen fonici) upt balen : ili nu bp aloien batmen noci) eenige£>toecmcnnaeftcDgt/bie moetmen oaft baer bn bjrngen / op bat fp obeeftal mogen balctï/ toat bp Defelabcr moebte bet getoojbenjijn/bie faïmen toebtróm t'bup£ bjengen en af boen / ofte een beel ii}o» ntcb^uptnemen: alfmen fiet bat be bïoet-23pen ban be felepne geöoooet toetbcn/fo ifl ttjt batmen be bette (loc* fien af boette b?oet-25penfulbp boobenenbeboof ben mbeftojben affnijben/al^b'eetfie ftoetmengef toermt ïjebbns/toat nu niet obetftallig i^/moetmen in Augufto tetbocven op be SDoecfttocpt/ en to(Te I©atetmuntc/ en |
|||
|
Van de regeeringeder Byen. 145
fp't ïefï op öe l£epe in 25?abanöt ofte in <0opïanöt / bp
pptcecht en baer ontreut/foo beec öaet noch eenicft ge* nloemte i£/öaer öe 25pcn pet upt [tonnen IjaknMïg nn in September öe 2f5pen t'ftup£ 3D« geftomen/foo falmen oefientoat oberfiailig ig of niet/be bette falmen af boen of ftoiten/en be f tnacfte faunen oocft af boen of fteccfteri ftiet #onicft en Ifecft. %n oaober faïmen bie Hellen tee plaetfe öaecmen ùit be i®inter fai meenen ober te hou* i>en/ en öie berfojgen öatfebjeï bctoaect Uioïöen ban be feoube en nattichept.^In NWember^PecemL'êrJanuano,
Pebruarió moetmen be 25pen niet feèc befiehtigen/ aen=
Befien öatfefiillefteng fitten op be anöcrén/om inalftan* beten ïuarm te houöen/öa alfmen bie toil befien/falmen öie befichtigften op een bjaemen iiacö / òm batfe niet en fauöen bctUontoen: ïPant öe ftouöemaefttfe ftreupeï en lam.CC.^cfi hooï biel öie aìtemet {fonico to.il eten/ öie ftioet hem 't Heeften ban bien getcoofïen/macc tnat tact fatiöp nip geben / of i'cft ban öe 23pen gelïcften to02öe ì T.C. jBen foube moeten nemen toatlBalume/IBaen* top-blabecen/ en een toepnich Eatuuie blaûecen/ untj» «etiöe öie infïucfteri/totöathet fapöaecupt begonftëte Baen / en bat getojeben ftmpt fonmen Icggften op 't ge= f biel ban öcnISngel. Ifêen macö ooft ban Dat boo^fcljje- ben ftnipt in öe plaetg nemen biaöecen aan!föanö?aga= ta/ban&eemf üwtel eu<iSnölbie/en to?ijbent in tiucftcn afé bo?en.^)tt 3i)ii cemeöien bien ik öifcmael£ felfê heb- be beproeft en gojt gebonben.C.C.^cft ïec£ bp Contïan- fcnumde Agncultura hb. 15. cap .6. ©aechp feptalöu^ 'net befe toauïöen : Datmen fai nemen gerooftFenigneke nieel in 't fap van wilde Maluwe met Olie vermengt, tot de dikte van Fiomgh. Overftrijkt hier mede het aengeiicht en boote leden desLichaems, oock inden mondt nemende , olaeftdrie ofte vier malen in haer korven : ook ontfteekt £en potken metgedroochdenOffen dreck,en aenhondende berooktfe ontrent een half ure,en daer na neemter 't potké V*yt ) dat den rook bnyten blijft, en allo lhijt en kort u werk ?ïJ de korven. Yangelijckenfuldy de Broet-bye-neften ende cellen
|
||||
|
146 Het tweede Boeck,"
Cellen vernielen, ift faeckdat ghy den Oflèn-dreck met
Meel vermenght hebt. ^iet bit i$ be manier om ban be 23pen niet geftehen te toojben/ aifmen bie bail nojten of tepnigen* T.ciut. gen geloof baelbefï aifmen ban be ^pengefMtenté/batalfulcfcefalbinglje ofte temebie baelgoebtig/ maecomnietgcfìeecBcntetoo?ben/ baec tbanfel kb aen/faant até fp geffoojt ïtjn/fuilen fp eben* toel ftralen met baren lïingel/ en filile niemant ontfien. ©ocö mp bertoonbert bat jt)p fcïtfijftban een tjalf ure met €>flen b?ecft be SSpen te berooeften / 't baeïcïï ooeft tegen£ tjaer natuet (irrjt / toant toaten fp een quartier ban eenber uren ofte minber berooeftt / men foubeteal* tefamenonberinbefóojfboobtbinbenleggen : ^aer^ om ten té niet te bertoonberen bat fomtijbtg ben eenen ^c jjjijbêr upt ben anberen rooft/ bolgenbe mannefcen na mannefcen (geltjcfcmen fept) tjebbenbe felfêgöeen betfoecfc baer op gebaen/ en alfo geloben fp fulcr tcljJtj* ben feecfcerïicfc / aï toaert bat fp 't feïber gefien tjabben, c. ciuf, gjeft geloof toeï bat fuirr toaeracl)tigt) té/ ae n* gefien bie öaer bun baetcfc af maecfeen beter te geïoben jijn/ ban bie fonberberfoeeft alle bingoën bjilïenbe* fcöjijben. ©monfe materie te epnbigen falicfcubja* gljen. Hlfmennu be^pen ben gehelen ©iuter tot in Marcio oberge&ouben ïjeèft / foo boo? icfctoel maeftmen iucbet beginnen geïtjcfcgöpgefeptöebt : maet3t)nbeç niet eenige bpfonbere bingen biemen moet ontftouben/ aïfmen bp be 2Spen fcomt / om öaer üantrepcfcingöe te boen î T. Clut. <£en 25pen-ftouber en fai nimmermeer öe25penbefoec&en/of!)pfai altoog baelriccften/ &em toacïitenbe ban eenige tlancft/ 't 3p ï-ooeft/ 2ïjupn / en D?oncftenfcftap/Cc. $ocïj fai ÖP até bP be25pen bail feöjten/ eenige ftoermen ofte 25pen ingeben/ ofte eenig toercfc in bafl maften / bat ftp bê 25pen aïtoo£ eerfï be» rooefct/ om bat ftp te genMcMtcfterfietbaercfcuptett sn bjengen maeft / ftp fai geöencftcn be b?oet-23pen al* ïcoé op Den bagft te booben al§ fp uptbïtrghen / bit be$ mofâmg ten elf uren tot na ben noen ten ttoee uren toe |
||||
|
Van de regecringe der' Byeti. 147
üpt&omen/ toant 6p fulcfte miöbel be 2Spen meet ï|o*
*iigt$ brljauDen/bienfpanbetg onnutteïicft betteecen/ *n betntelen fouöen. ?l!lfmeneemgoefioc&en fjecftbie ongececfitiglïafgeftDetmtïön/ bie faïmm ren anöec «lepn f toranton tn geben/ en bp geb?eï$e ban bien/ foo faïmen een gefloten %ontnchg> ihipfkenetg&engunt* fnijöen/ en fetten bat in be ongetec&tige ï$o?f/ ten epn* öe/ bat fp eenen ïïonineft mogen ïjebben. e. ciuf, q^c »c& 't becgete:ftoe fïütmen 't gebec&t of ficjjt öec 25pen/ t fp ban ftaer feïfê ofte ban anbete Voegen* T. C. met oetohen en met ìtonigfr-toatec te befpjengen / ofte met eenigerïpefoeteïSrjnen/toant baee fjebbcn fpDanfoa beelmebete boen bat fp haec gramfcljap baec mebe betgeten. C. Ciuf, gjcfc fie ben abont fë gcbaïïen/ïjet fai Jijt 3tjn te feïjepben/ enöe toü u bebantfcen ban u jonfïig öectengoebeanttaoojBen/ mo?göen moeten top nocö «at fpjeftenban ben Hanig/i©a£/en 't pjafpf bat ban öeSSpen tëftomenbe. t. Clut.^c&öen tetaeben/ïtomt aïftu&eïieft/ gïjp enbealle Itefl)ebbec^5tfnmptueüe= «oom. C. Ciuf, '^cft bebancfc u Cluti, en toeefi ben %h «Jacïjtigôen Jj^eete bebolen / enbe ghebe u eenen goeben bacljt* T. Clut. €n u alfo D. Çlufi, gfjp 3pt mp öectelicft «eneftoomgetoee|i.CCiuf. gjcfc bebancà ufeet/Ulbteu. Eynde des meeden Boecx, van de regeeringe der Byen*
|
||||
|
HET
|
||||
|
148 Het derde Boeck,
HET DERDE BOEGEN,
man Mn§ûixi#tnw&# tmtUtmtiti
Wat nuttigheyt en profijten datmen daer
uyt kan krijgen, en wat men daer van kan maken. |
|||||
|
HeteerfteCapittel.
fonico faeton crtDé maöeri/ in totïtM
tfjöt fulcfté Be ijoojt te gefcöieuen.
CarolusClufius. Theodorus Clutius.
€n tjjt ge naccfit bat clutius miffcluén in Den
tfoffal 3ijn/iftmoet eengDertoacitggacn/en fien of hp oocfc onlrDigö i$J fip Öceft tnp gt fïc= ren in ailc£ ban De 23pen ïjarctegeringrje fod beel betteït/ bat tiet mp een betmaccli té gfte* toccfï/ betotjl tiet nufc&oon toeber té / macti kh aen De ^oostentoppen: Heus ciati, 5pDp Daer binnen! t.c. 31a icfc fëcere/ 3(jt toellelioòm / De §me nerïeene u ee* nen goeD'en Dagf) D. clufi. c.C <£nüalföoCluti,gïjp ïjebt nip gifïcren en Defe boojlrDe Daggen fo beel ban u 33pen befcöept gcDaen/Dat icnunaulicr ban laten ton* Detqnellen met mijne bjagljen : Docijnuicnmetubu^ tont ben genomen met betianbeïingöe Der 2Spen/ foö moet irh n noclj meerbec qüellen / om 't epnDe ban Diert teöcbben/naemelicK/banDe profijten Die men ban De 25pen té ttecftcnDe / en öoemrn met Den ï^oniglj en tiet 3Ba«3TaIöanDclen> T. Clut. ©at toil ich u feer gatene hertellen/en bttWarenftoe Datmen Den ïfonigïj cnöet 3©a£°pt pjofijtelicKfiefalbanbelcn/ omp?ofrjtcnDacc ban te genieten/ maec eet top ban fuicje beginnen / JoP fnlïcn top alleen cerft fp?cecnen ban Den fêonigrj en ?nn aentileben/ tibe Datmen Den ^onigD fai fupbeten cnW maften ♦
|
|||||
|
Van den Honich: 14.9
paften :öaet na fiocmen biefal aeD|ttpcrten / to tot bec
BUP| houbingeaUStottec IBebccijuen. ©oo?t£?ottec Confituren/ en noch eenige tnaniete ban Jannen, il3a= «een/en anbere bjaneften en confettien te maften : #p t ïefi fo fuiien top fp?eccftcn ban 't fflug 1 hoemen bat Uipbcten enbe maeeften fai : baèir na/ toatmen baer lipt thach maften/ 't fp totbéc hüpfhuubingiie al£ tottec «ïïirbicgne/ ootft om ©ïperi/ halben/ enbe anbcce bin* 9en baec afte maeeften/ alleg tot pjofnt/ uootojuft/ en jnbecftoubingl)ebe£mhifchclicften gèfïacïjt^. C. Clufi ftt ig mp ban hecten lief bat ieft fuïcftg fai mogen toe» «nenbebetfïaen/mpiffecgenoegftfaem ban berteit/ öan hebbe nopt foo int bpfonber becitacri àl$ ban u/üie {fipinallegonoercic{)tingegeDaen hebt: ©etoijie gijn «oojgenomen hebt ban ben ^onigh te fupberen enbe te paften/ foo ifi bat itft gaecne foube toeten hoemen ben #onigï)fupbettenmaccfit! t. clut. Slifmenben ^os l%h upt bê $to?ben met alle fijn 23pen/ Jfonichraten eh 25?octtoercft in be €onnen heeft ge|ïoten/ fo ifiöat=> lien bie (bctonle fp noch laeu $ ban be 2Spen gheno== taen) fielt in een langfte jllâanbe gelijcft be 23?outoer3 ■^ufielmanben plegen te 5tjn / en men fïeït baer onbec ^en bat/bare ben g|onigt) ban feifë mach inbmppen / 'onbec bnteften ofte perffen/ enbe aifmen fiet bat het hieefïe b.uppen begint op te houbcn/foo leeghtmen bie {Jianbe/ enbe men bultec anbec in tot batmen genoeglj Öerft/ banfieltmen biegebulbe baten met bengelecft? ^^onighinftoeleplaetfen/ enbe men lact hem baei J|?en hert toojben/ bit i$ bp fommighe öngepgnbe ï^c» !?lSÖ genaemt. ©aec na neemt men be tefìerenbe ma» «tiebieinbelïo?bentoa^gebleben/ en men boetfehi *e,igroote Jïetel te famen obec 't bpec / en men boetec ?>•'toepnigh toatec bp/ om bat be matecie niet en fou» "c «erb^anben ofte bcrb|ogeny en men coertfc gefïaöig ""V gin£ en toebec / tot bat be matecie heel toarm i£ / £«> ban boetmen bie inbicftegeb?epbe facften/ enbe men ♦■«tfì ben tonici) ftijfupt/ in ©aten bpfonbec : ©Mf toert
|
||||
|
Ijo VandenHonich.
3£>it toert groten ïfonichboo? De föoecfte-BacHcrg / eii
men fielt Die ooft in ftoele plactfrn / om Dat hp Dirli tuer* ben fouûe/Daec na fa neemt mi De te|ie/ en men Doet Die in eenïîetel bpfonDec om IDag te maften/ Daer ban top noch fullen fpjeften. CC. <ôp tjcbt nip gefept ban 't fup" beren ban Den ïtonteh en tiet maften ban bien/ löfccfe boo^fepDe maniere ooft De befte* i".e. Beenfetaoojtoaec: maer i£ een gemepne maniec / gcltjcft Den ongepijnDen en De fôoecfce-b acheta lf onici) / ftan men beter maften/ 't toelcft aïbué ftan gefcjjieDen : fîîcn neemt en focftt De toitfic en fupbérftei|oniehraten Daer geen 25pen bjoot of SÖjoet-toerch ini|/ gelrjft Paliadms leert '. het 25?oet* fel en Heeft toeg te nemen alfmen Den if onici) toil fup* beren / en men bjeecfttfe en bultfe in De boojf?. lange manben/en laetfelecften in eenige baten/ en men fteltfe in ftoele plaetfen/om Datfe hert tooiDen fouDe-^eeélfo* toch balt geheel toit en fupber / en té in t begmtfèl eet Ï)P ftoït/ gelrjft een fcec Dicftcn ftlarcn ©enectfchenCcr* pentijn / en Dit ig ben belten ongepnnDe of SfôaechDen- ifonieft of g>eem-homch. C C. iPaerom beet gijp hrm ongepniiuê en jBaecljoen-ï|omch*r. c. mm Daerom ongepijnDen ûfiBaechDen-£?onict) gchectcn/ om Dat ÔP fonûec perfìcn loopt Dooj De maiiDen/ en Den ïf onirh Die met petffen toert herftrrgen / ïjeet men fïmpelncft fonico/ De tefie Die boojtg in De mant ig geblete/ Doet* men bpfonDer in een bat/het fp om groten fonici) ofte om JiBeeDe te maften/toaer tan top hier na fpjeftcn fui* ïen.^m n« te fpjeften ban een beter grutec&onich■' aï§ öie boo?gaenDe uoojDe&oecfte-bacftecg/ enanberlie* ben om op bjoot te eten / fo ifi Datmen Diefto?t uptDe tonnen/'t eene met het anDer gelijft in De ïîetcl/ Daer bp DoenDe een toepnich toater/cn men perftfe alg bo?cn/eii men fteltfe in ftoele plaetfé om te IjerDcn/ Defe fonici) $ beter en bequamer al? De eerfie gcobeu fontei) Daer top ban gefpjoften hebben, e c.3Baerom fo mengen fp De» goeDcn met Den f]uaDenl|onich onDet maiftanDereV met alle De 25pen/Dtn ieeft/ én 't gebjoct* T.C. ©m Dat Den |
|||
|
Vàh den tìonich. ïjr
fioop ban ûettïf ònig te meecôec 5tjn foute/ toahtanberjS
en fouôeit fp Daec fo beel niet üpt pecfTen. CC. Wc öjogc 2£pen ftönnert Dié ôoeft pet upt lebcceitfT.C |Ben pecfï üpt De D?óge 2Spen öen ©onieft / enöe De materie Die in gaec i£©oo?t£ Wat het gefyoet aengaet/en Den |?ec& of SSpen-bjoot Dat fteïpt feec Den hoop betmeec?/maec niet bf cbetete". i©aect Dat nu een op?echt25penftouDec fuifts* toilöe nae laten/ fo fduöe Den ©onig De£ te betet mogen $Dn.C C. foanrnen Deinen en Dat23pen-bjoot Daec tueï «Pt becgacen met 't gebjoetfeï/ fonûee 't feif De in De ©o» lig te Doen.T.C. 't ïüan gefchieDen/ Dan met feec gcoote poepten/Dan DeSSpen ftanme n licgrchcft Daec upt hou= ««VDaec na 't bioetfel/ ten laetffé Denfr cft/ Die al te met Juöec Den # onig is* in bpfonDece€eIleften£ C. C. ïöelft «an D|ien geeft Den ©onig een buple fmaecïtf T. C föeit ffcftf De25pen/ Die bupfli fma&en/ obecmitg öact btip* ttgÖept Homenöe upt haet achteeïijben: i€en tteeeDen 't %octfei/ bjant het een tuittec matreie i$/ niet fo quaet *£$ De boo?gaenDe:Ccn Decöen/De:i geeft Die Den ©omjj beleen feeiijefte fmaeeft geeft/ maec nieta$Dettbee yoojlïe/ ooeft fo i£ Den ff eeft één bjoot Daec De 23pen De£ ■^intecgafleben/Daecomfaleen naec|iig2$pen fjouDec 'e«ige^onigcatén banffeeft/aitoo^upt û'anûec#onig- Jatéii becgaöecen/ om fijn ftöacftc jioeften tegen?* Den •^intec in te geben/om afte f eben.C. C. ©cfe boojfepDe {Jiatetien maften Die Denf onieftniet onFtfaérfr.c. gjae !£ typehcft/Dat bebint men aïfmen Die toiïfmelten/fo fai h^oglulc&en&onigbeelbupiicfteptoptoetpen/'ttoeift wf 'Mpbece ©enig niet Doen en faf.C.C30ect in Den %>o* J'ïaeertmeei becmengt/omDen fjoûptebecmcecDecénl ^it men bebint Daec een Dmppel $onig geballf sijn» fc^oat 't luit toect gelrjft fijn (ftacbjen-meel. T.C. Men b i»r rc WeI rt,ecIm *nö?e öm3cn in becmengeV tot bec* , '«icJjinge \}an öe;i ©onig/Danom fulccte toeten/ftan* b \in. a"ufcfte geü:oocf)D* Dmppelén foniche pjoeben / ^ wei itefjtciijeft ftan bemecftttoecDen acn Den fnmefn w°coöe fjjnffo #onig falbjcleeoige taitticöeptnaïa* |
|||
|
2^2 Het derde Boeck,
tcn/b'toeïeftnfeteni^an«nmanietban|updte^
in 't bf mnftl Cgefmolten 5D"oe tjeel «iaer t| / en tout M S bjocent toefer be/ Deritoit ié®Wt£lfbe ooft te b £ |
||||
|
iiicï) brrtaetupttoicrberiepemanicrenomtctoctca^rn
«aftenacnbecoleuc. ®cntvueçbenaenöenteucft.CeiJ Dctben aen ben fmaech. €en biecbcn bp be getoicljte of Diate ban be fontei), &o beel acngact De coleur/mP men bie fupbe r uw, fonber rcuK/fort/ geïijh ^1^, Jr DoosUichttch, iê geiyeh een ©eneetfcljc flgpmtDjWf iucfenbe/ bie in't aenfien is? geïijCR HSF°^C*SS! met een mefie moet fngbé/bie oofe in^fnpDcn tiffolbcecf aen be fnebe / befe coleur pjöfen be W^x-mnU ° * frunne ftraffc ïBijnen baer mebe te betfocten/ en Die ben coleur ban benl©ijunict öoet toficerê/baec anbere ge' -coïcurbc ï^ontg / anber£ ben ï©rjirfonbertoe enjjnaej foubebocübïranberen: Jfêenpsijti ooft betotttignep* om fommigc bingeu baer mrbe te maechen/ DiemenUHJ negeert te fjebbrn/in plaetfe ban £upfter: oofe om uoo? ÏJcljupfljcuDinge te gcbjupïien (Ijoc toeloe fJ^J% nié óoeft niet quact en ® om eenigc Dingen ugnfo* ten. c. e. Co]unxlla;Pliniusrnbemcec anDrrepjnfcnöe Beeïe.T.C.ïjct tö toaer/ ih acljte begcclc tocï goet UW l\f Op ben rcuft/ fmaeft/ en He biute of f temette bacibp geeft'fo moetmen ooftberfraen banDen unttea fcomg tnefen*T.c.g&at fp alfo roert gepjefen Dat octcgirt foin
en Diergclijcfte tuelrupchenbe hrupben en gfbloemten /
oaer fp Ijare coleur of geele bertoe upt genomen öecjv toelhen $?onich mee|ï in hcete confectten/ of metocmg fcehooït gebïupcht te teio3ben. ©en Ifomclj i? tWW* Danbctteiarmcnbc nature/ maerb'ecnebcxlmeers öe anbere/ en bat homt na bat gBttnteriM maften : geujeft fonico Die upt ïïofen / teuWoen^»^ |
||||
|
Van den Honich. i £3
$^a&ity^ugfog/enmeecDi«gcln'ftebecftoeïenbege='
Woemté gcftaelt ü)o:t/en fai meec bccftoden Dan Die upt ®hpmu|/ îtabenbél/ Confili Degccpn/ en Diecgdncfte Mpemengehaelttooiûen/ todcfte ban beetec natuece 3l)n/ en Dat tè ooft een fe&ece tegel : Dat Den Manici) ooft fi)n natuec ban De ftïoê fteeft/ üact ftp tipt gebarit toojt/ j-u ciche bloem geeft becanDertng ban coletic / ccucft/ en |ttiaecft.©aecom behoojt eenfflaeDecnn en een SSpreftec «el naeclielijft te letten/ aig ftp eenige Confectien of ee* •Jifle gemengûe IfâeDecgnen ban ^onich toiï maftJ/Dat Öp alcool Iet op DeingaenDematerien/Daec men Decon* tecietoil ban maften. ï©atftet3p/hcetofftout/ ili nu |9ecftüatïjpeenTheriaca, een Mithndatum, eertHieia
p'cra tail maften / fo tè ftem ban nooöe te nemen gout- Beeïe ï^onig ûieftïaec tè/ geöallen sijnDe op Cjjptmrê / alabenûel/toant öcfelf Demonici) tè Daec toe De befictâils 'o i(ï ooft te becfiaen ban matecicri/ Die hout of getem= Peet jtjn/öaec falmen toe nemen fonici) Die gcballen tè |"pÖa|en/#eu!bfoemen /enClabecblaemen toelftéljo* «Jicft meccDec gctempett tèi gelijft bip gelept hebben/ om jte compofïtien Daec ban te maften. 2Sli r.u faeft Datmen vonteft ban fïofen/©ioIen/en meec anDcce berftocIcnDe «J&eDitn'nen toil maften/fo moetmen nemen ifonieft Die bJit/fupuec/en ftlaec tè/Oie op&ïabec/öofcn/en Dietge^ «Öcftegebloemten geballen tè/ al om Dat De gemcngftDc *làeDicn'nen of Compofrien temeecDecml)untoecc= ïjmge getfeeftt fbuöe toojDen. c.c.^nj bed De coleuc ban Jj* Cfonicft aengaet hebt gp mp genoeeftfaem becftlaect : ï^aecban Den eeueft te fpjeftèVftoeftentmen Den Honich SPöcn ceuft* t.c. ©en^onteft tooit bp Den ccuft geftent £ Op foet eieftt/niet fieeft/ of goo? na eenigen fïanlï / ah J?1 'R ooft te becflaen ban Den fmaecft.C.C Zoniet) Die fa jjfjft rieeftt en fmaeftt/tè Die Dan niet goet* T.C. £>p tè F® goet booj&oefte-bacftecg/maec niet boo? hupf ftou* r^f / of Hlpteecfteré Die Daec JDâeDicijnen ban toillen paften c.cjian men Dan alfuïften (ïeeften geoben ì^o- "«Ô niet goet maftÉlT.C. JH&en machfe tod ftïaer maft* % % cnöc
|
||||
|
If4 Het derde Boeck,
enbeBenemcrt aïïeftjn üüpïicljept/maerbm fmaeft ba#
alg öan toel toat foeter/ nöchtaitë blijft be fterchhept ty hem. C. C. g|n toat manieren foube mên oen Ponig mo* gen Klaee maften/ eh hemen alle De huplighept baer af « T. c. Heen fai nemen tot cleft ponöt ponici)! het toitte ban een <£pe/'t feif be toitte b?efeenbe met een ropften irt een 16. of 18. onfen fchoon toater / öaer na toel geftlopt enöegeflagcn3tjnbe / boetmen ben fonico öaer bp/ en men ftelt tjet op een gïat nool-bper/ eiilatet fo te fametf ten toaïlcfccn of ttoee opfteben / baer na fó gietmen bat öooj ecnlicïjte pppoccag fan / of een toolle lap / tot bat het ponich en toater te famen hlaee booj-toopt/ gelieft een i©tjn/ ban fet men het boojgefegfjen Poniclj-toatet; toeberom op'tbpcr tefiebê/totbattet heeft be bifeteöart bunnen iCerpentnn of bieften ©lic/ ban giet men 't feïf". be in potten ofte haten om te betoaeen/ totbatmenblf ; toiï gebnipcuen. ©it i£ be rechte maniere om ben ïfo* nichtefupberen/ en men behoojtgeen compofitlen ti mafcen of ben fonici) behoojt eerfî op befe tonfe gefup* bert te jijn.c.c.iPaerom \$ Dicfeen f toacen ©ùnico be' ter afê ben bunnen ofte lichten* T. Uut. ffècn fepthool een fpiecchtooojt : ©en ©lp boben / ben 3©tjn te miD* ben en ben ponici) onber in 't bat. ©at ben bieften óft* f toacenporiicpeter i^/bathomt bat hpbaerom te lafl* gcr bhpjen en goet blijhen ftan / acngefien batter toep* nicl) hochticljcpt bp i£/bie bei: feif ben ponig fohbe mo* gen boen hciaribcien ban fnn toefen/ en fmacch/ ei' toeteftinge/ 't toeïlï eer bp ben bunnen of lichten pontë «an gcfcljieben / Die beur fijn oberbioebige bocljtigftept folaiïgnict en har» bueten / om te gebjupeften tot nut er» oojliaec han be ficcuen en luancften/ ooclt tot 't gcbnip Her ©ebicnnen.C.C.Ilfincn nu fobanige bunnenü?on»Ö heeft/ en bie feif bc fo licÏKeïiUKanbecanbere" / toat ftafl* nieh bau baer mebe nptteeluen* t. c Mtn nanfe ftïa*c luaften / fftjieben/ gcltjrU topl)icc Poo'.geïcert hcUöe»' C C<&ffulcrniet çcbacn taojbc/toatberanbering fo»' De Dan alfu'icUen Dunnen ponici) hevfttngen ì t. c- pv |
||||
|
VandenHonich. iff
fouôe öeutöe ïanghfaemhepiitbegttjtfin fup?icïjetiöe
toeranberen/ enalfofijnnatuerlicftefmaecft berìiefcn. c- C. 3©aer toe fouöe ban alfulcften lf onigh bcQwaera 3Ön* T.C.^oo? $taecfte-bacfter£omttocftrn afte bacM / ötniBeebe/l5n'n/en23janbetoijn ban te maften/ toaec «f top noch fpjeften fullen. C. e. £>o hoo? tcft toeï batfe «och ergeng goet toe i$ / 't 5P boo? be ito cfte-bacfter£/ of bit Meebt/ Süsjjn / of SSjanbetoijn toillen maeeften. ®bp fegt battnen tori ttaee of Dne foo?ten aan IftûnkQ ty?t een fta?f mach treeften* T. c. ©at i£ toaerachticfji. C.Ç.j|oe tòeet ghp elcfte foojtc ban ^onig te binbra / na? "ien fp in be Celïefteng toe berfegeït iêi t. C.ffôen moet tenige Ceïïeftengmet een punt ban een jfôcfTe beften/ *bfienopbecoleueenbeftIarichepbt ban ben^on^ Y aerom toert fttïcr beel gebaen upt jinneïieftepbt/ oro e,cftefoo?tebpfonber tt houben / bàn achte 't feïf be tor I S<jet/ boojeen biehem Demoeptennietenonïfïet/ t& W be ban ben anberen te fchepben : maer gtoffœr$(bte ?eel ftojben hebben) en nonnen baer fo niet oter ïeggjn/ s bïaer goet bat fulcjc mochte gefc&ieben/fo foumen elfc* ??foojte bpfonbet ftonnengebniptftcn/ elcp baer ôp lac renfîeiijcft mochte 51311/ geftjeft be toittetot berfoetingc ^>n JBgnen/be geeïe totfBe&ecijnen/öe bjupne toî upt» ^enbige buigen/ en anöere compofïtien baer afte mìxt» ^b/ftoc toel men bit ban be anbete^ontch ooft todftnra J^^Ren : ban om alle^ op fijn oojbaec te gebnipeften / i$ Σt ift bit berhaie.CC. gjft Deh toeï^omch gefien Öie ge* ïï*ï>nt toa^/gelnft <®Ipe ban <©lpbcn in be tointen fegi ji'P toaer bp ftomt bat / bat ben eenen ©onig gegrc?sjt j^öeb'anberniet* T. Clut. ©at ftomt bphettoarme c'ber toe/ bat ben ï|onicft ïange ttjt ftlaer blijft boe? De Jto!cttire/en ban begihtfe aïïenf fteng te grepnen/geltjcfï ^ben <©ïpe ban<©Ipben boet: maer tfi bat ben Honig wMtont toert gefïelt in ftoeïe plaetfen/ fo fai hp eerber in t.'«nicce ban boter beranbere"/toant&oe meerber ftouöe in^fcber gefïolt/ 't toeïeft men aen beel bingen ooft 6e* '^ftenftan, c. C; meleto fonico i$ beta BÔe&wpnê |
||||
|
156 Het derde Boedt,
ofte ongcgtepntlT.C ©an hunne hracörenmegen féfp
al enen br el/ Dan ift pjijfe De ongegrepnûe / om ttoeeDer* Iep oo?fahen : ten cctften om Da; (fonici) Dunne mcfenDf feer nautu foent in De baten/ Daer hp inne mach geùaert gijn: ffien anDeren om batter bp ongelucftnietg ftojtefl fean.^ocft ten të niet beel te beöupbcn/Dan men fiet Ut* ijet herDen^omch Dan gegtepnben.C. c. <5ljp hebt mi? nu genoechfaem ban Den^onich bethaelt en De ftennifl* ban Dien, llàaet f iebe e luti bjilt mp eené fegge ban Den toilöen Honich Diemen upt het belDt i$ tjalenbe / toaec toe Die nut enDc bequaem ig, T. c. «Paet ban fulïcn top fp;ecften/ en 00b De hraeftten ban Den tammen fonici). Het tweede Capittel.
3£an öe oranten mtaeramse ban öm^o*
nig upt Diofconde, en ban Den milDen fonico.
Carolus Clufius.
Iïi hebhietboojgenoechfaemberftaen/toelcK Debefft
ifonichfp Die hier te lanbc balt en groept / boojtgirt anDere plaetfen in bjeemDe lanDen/ maet ift fouûc gacr* ne meten in teelhe tijt ban 't jacr Den befte l|onich balt. T.C. ©'ouöe^chmber^ getupgen De befte j^onig te ballen in De Henten/öaer tiae in Den Corner/ De flecötfi* in Den £?crfft en ÏDinter: lüaer hier in l|ollant / ©jiet' ïanDt/ en<0elberlant/ enbe meet anDere omliggend lanDen/ fo balt De befte fonici) in Den borner/ Daer n&e in De Itente / De flcchtfte in Den $?erfftop beifepe. C« C a©aerom hier De befte tonici) in Den «Corner ì T. dut- ©bermit^ bat in £>pangien / ^italien / en anDere heetf SlanDen De Lente bp harr licDen i§ aïs bp on£ Den &o> mer/ 't toelcfi bp ong nict en han gljefcbieDen/ Dcuc Die»1 men hier te lanDe lange na-JDintcren &eeft/ foo bat fttf Dihmael^ bp on£ in DeüLcnte mei hart Han bnefé/fo bat* ter boo?öe 25pen alft bneft niet te halen i$. C. c. %et i? geloofliH/aengefté Dat Die Daer ban fcljjrjben/ in De h«^ EanDen gebjooHt enberfceert hebben/ jouDe boo?t£ btf* gaei^
|
|||
|
Van den Honicbi ik-j
ga* rne toeten ttan toat natuere Den fonico v$f;m toat
öatmlDaec nieöe fian npmcfttcnl r.c.M$ top Dioico- nctem futlen geioOÖetl/Die fept : Dat den Honjch■heeft een
afragende kracht, opent de Aderen, en trekt uyt alle voch- ticheden, alfoo dattet in alle vuyle zeeren ende holle gaten nuttelick in gegoten wort, gekookt ende opgeleyt, heelet afgeweken vieyfeh weder aen den anderen valt,en gekookt filet Aluyn ende op geflreken, is goet tegen de fuy ielinge, tuytinge, en pijn indeooren. Laeu ingegoten met geftotofif 'Berdi-ibut, het doodet luyfen en neten des hoor'ts, het ver- drijit duyfterheyt der ooghen, het doet wél water maken, 's goet tegensden hoeft en die van Serpenten gebeten zijn, Warm met Roofwater ingenomen, is goet tegens 't fenijri' Van Campernoilien, gelekt of gedronken is goet tegens de bete van dolle honden ; maer rauwe (ingenomen maecktfe Winden en verwekt den hoeft, daerorfl ïft beter (allmen die fuy vert en koockt) datmen die aflchuymt. De befte Ho- n'ch is, die in de Lenten vergadert wort. Ten tweeden die ÌS den Somer valt, die in de Winter komt is d'alderdickfte, ch voor de fnootfte gehouden wort, dieöoknae Cersgd. *Uykt.Honig die in Sardinia gewonnen wort is bitter,om dat de Byen op den Al'.em vliegen, welcke goet is voor de ghe- ^reecken des huyts ende vlecken des aengefichts, &c. C.Cluf. l?p fcijïtjft Den fonico in De ïenteri öe&efïe/
ìli Den Cornee Dare na / en in Den ï©intet Den fnootfêen; panico te ballen / 't feftijnt tcgeng u feggïjen te (injöeri; T.C. 5lfi en ftrtjoe geenfmg tegen? het fcijntoen Diofcö- rides^an ter pïaetfen Daet fop fc&HJft öatfc toalt/grîûdjf 'ch toeï öattet faïtr ig.C.C. ©erlmjcfttmen tod ïfanitli pie De SSuen niet en maften ì T. C. Éüaoxus Ghidiiié rjre? «açït/ öattet eenige ïïeufen 3ijn iti tybià, toe ìcfte v$t m ^£ÏriecftenDe25îofînen/Die fp aïDaec üecl öeböcn/ gridi ^nigefionfïfo goeöcn fonicomaccfeen Dat fp nietbeeî fn beefcöeeïtnan De ^pen-öonicïjy gdgfttur.p*-des fept/ •jVBacchis : Citerone dulceis ex ramis guttas m'anàrèr t
*©clcft /Elianus lib. f. cap. 42.. ooc.fi gftiinchî/'Daec ftp
>f St; ©at in Media upt De^oomen pónici) oittppt/toart % 4 gdyf>
|
||||
|
158 Het derde Boeck»
gettjcfcen toert eftcfept Dat in Thracia upt pianteti ofte
ferupben ironia toert gemaePt: Hâen mae&t ooftïfanig uut' omcljté/geïijh upt Öof}jnen/©ngen/©aDcIen/€a* renten en meer anDer e/ gelijn Valenus Cordus getupebt. Cc IIliaertoatgePocïenbebDpPan benban bomgb/ Mei aè'reum genaemt ì T. C «Pat té bat Manna bat op fommige plaetfen in 3Jtauen/alg <Êalabpen cnbe meer anbereplaetfen palt/'t toelcn Pan De bornie getyoogfjt 3tjnbe/een maeeftfel bef ft Pan meelacljticlj fupthcr/Dat uergabert toert opt lof ban eenige gcbloemten/ geftan* Den/of hrupben/'t toelfc in ben Cornet albaer Palt/cnbe toert in italien en anber lanbfc berboert om te prrnoo* pÊ/cn toert fecr getouuPt in be IBeDittjuen/toefcnbe een feer berjuame Ifêebicgne Poq? UraemPwutocn/rn Poo? Pie pijnc in be lenöen tjebben : ï@ant bet Ijeeft een fup* perenöeferatrjt/ en maecht fonber groote morpelihtjcnt fïoèlgantïf. C C. ï©ert bit Manna Pan be 25pen niet ge» Jjaeït in fjaer PojPéJT. c.i^et Pan tori 3311 bat fp 't tjaïf/ aifo toannerr 't feïfbe Pan be £>onne niet opgcb:oogt té: m aer gebïoocljt 5pnbe foo en ftonnen fp 't niet fnpgen in Saer bo?fien/om in be Potoen te bjagen. git §eb fetfë in mijnen #of gliePonben/batter in Den Corner opmijnen ferrficlarcn en Criecfeeiaren feer Peel toaé gcPallen / en ftoinr nbr in bê $of/bebPeop De bïaberen acn De punten Pan Dien gebjoorbbe toitte Druppelen geüonDÊ/ bebben* be be feïf be fmaeeft bant Manna bat top petnottjten/ftjer; Pan macljmen lefen bp Diofcoridem toat bat Manna $ : maer men moet bp Dat Manna niet tterflaen bat De hin* Pere üfraefê aten in Dei©oeflijne/'t taelh De fojme IjaD* be Pan CojianDerfaet/enDe enmocïjte maer een of ttoee Dagen Dueren/ enDe bit Manna batmen Ijupben ten Dage Perftrijcöt/bat Pan tori ttoee jaren bueren altf bjoog ge" ï)oubentoert.c.c.ï@ilt ong poojt<$fcggenPan ben toil? Pen Remigo enbe frjn utatbten* 1 C.i®p Iefen JSàattbej int 3. €ap. bat goïjanneg öe^ooperë fijn fpijfe toap ^pPnhSïanen enbe toilDen ^onigb-CC. 3©at aept gbP toilDen ionig te toefen* T.c. g|M mfïe bowfe Samuel* |
||||
|
Van den Honiçh. uy$
jîtt l4.Capittriöaer(ïa£t int af. betf.Endehet gantfche
-*nt Suam in het Wout : en daer was Honich in den veine. JpC.fèetfïaetgöP bie donici) toilt ttffln/etoetmité baf
W int belt toert gebûnben*T.c.ï£iet te lanbe toert Hun donici) banbeSSpen-ôoubcrg boo? toilt geljoubé/otter? ftiitp öat Dien fonico ban öc üoiflnen int öelt toert ge» jTJaccfet/toeïche ^o?|TeIcn üoo? toilbe 25pcn göetjouDera JberDen.Ç.C. Hâaer teiat fcractjten tjeeft oefen ijfonigh, S T.C. J§>yn Htacöten öie fcöpnen öé tamtnen ii}o"nig toeï Jpat gelnft te 3tjn/mit£Datfe mebe upt De25Ioernen toet» «en üan be if ojfctëgeöaelt/top lefen ooft int eer|ic28oe6 Satnuelis int 14.. Capitici int 17. ttetf. Maer Jonathan en Cadde met gehoort, dat fijn Vader het volck bclw ooren haddeen reyekte lijnen ftaf uyt, die hy in zijner hant had- de, en ftak metter fpitfe in den Honig-zeem.en keerde fijne «andt tot fijnen monde : doen werden fijne oogen w acker„ öocantwoordeeenvan den volcke, en fprack : UweVa- ^erheefthet volk befworen, en geieyt : Vervloekt zy een yegelick, die heden wat eet : en het volck was moede ge- dorde. Doe fprak Jonathan : Mijn Vader heelt het lant be- hoeft , fiet hoe wacker fijn mijn oogen geworden, dat ick een wcynich defes Honichs gefniaeckt hebbe. J^iet upt Jboochbp mereften/ bat ben toilben j^onicfi oocfi nrarftt fieeft om' te boeben en te fleccften / geïijeft ghp hier booj Benoechfaem berfiaen öebt/bat fiet een fpijfe tot boctfei Johannis bc $ <&operg getoeefï i^.C.C.^ct $ oné genoeg ban ben toiïö.en ïfonig: laet ong nu toeberom ftomrn op ^bfen tammen fêonig/ baer top ban gefpjoften fiebben. Het derde Capittel.
$an fcuat naeture tien fonico / enfee
toacc toe rjp goeiig
T. Clutius. Aïïfmen ben fonico aïbug nu gefupbett en in be ba«
ten gefielt fieeft/ftet fp om te betftdopen/om eenigf) Ctbjinne Daer afte ôrfrtwn / of ont in bec Jjupföouöwge % S tt
|
|||
|
i6o Het derde Boeck,
te gebjupeften in pïaetfe ban Eupcfter / ofte tot Set ge*
fcmpcft ber Jfâebicnnen/ fo ift bat eenSSpen-bouoer bem fai reguleren/ om eenige te betftoopen/ en ooft boo? fijn felfê geb?upft tee noot m Supg fat moeten bouben/baec ban top fuïlen fp?eecften toaec toe bp goet ig. C. Ç. %&&> toijfc gïjp fp?eeeftt ban be bupf ftoubinge / en batfuïcft# boo?gaet/fo ifi bat kb u bjagc: toaec toe men beni in be ïjupffjoubinge mecfiftan gebjupeften om p?offjten baec afte hebben M. c «Ben ©abec be? bupfgefing fai toooj «He bingë ftem in fïjae ftupf bouöinge becfojgen/ bat bP altoog öebbe een pot ofte tonneften bol fonico/ nae bat fïjn hupfgefïnne fieceft ig / om bie tee noot te mogen ge«= njupftê / tjet fp om eenige fpijfe of b anft (in plaetfe ban Eupcftec) te foeten/eoft om te gebjupften in fieeftten/en anbeceintoenbigeen upttoeirôige geb?eften. iBenfept bat ÖP ban nature toacm i$ in ben eecfïen/ en beoogt) inbenttoeebengra?t. Diofe. fcptttoarmenbjoogbin benttoeeben gract/ enbe ban fubtijle ftrachten ofte toe* fen:maer mijn geboeïen té/bat benï^onig baec bp balt in toelcfte Pjobtntie bat bét fouoe mogen toefen/bat bp baet ooft fïfn natuer ban baer neemt/ gelnftmen ban be 3©ijnen ooft fouöe mogen feggen/batfipaenfcfte/Cce? tifcbe/€anartc3Bguen/een groot becfclnïöebbè' ban be jSijnfclje üDnnen: te toeté/bat beJBijnen getoaffen 5?jn* be in beete 3LanDen/ ooeft heem ban natucre 3ijn / ban be ïHijnen Die in ©uptflant of bier ontrent fouben mo* gen getoaffen 3ijn. Wo iti aoeft te berfïaen met ben J|o* nicb. <0elijcft %onitb bie baet balt in be hecte ïanben baec beel (Cbpmu^/itabébel/ £>toecöag en meer anöe* rebecteftrupben toaffen/bat boft bien J|onig beetcr ban natueren moet 3iJn / ban bie bp ong biec te lanbe iê bal* ïenbe. 35en cooben ofte ben geelcn if altoog bectee ban nature afê" ben toitté / aengefien ben toittèn meefi fyiet te lanbe gebarlt tooit ban be 2Spen upt be linbebonré/ üeulbïoemen/ïïoofen en Claberen op 't belt. ^aerom fai een ï^upf baber/ een Metskijn/ en Hiptefter en <£ÖP* ïurgijn baec altoc£ eenicb at&t op he &&*n ; b« toel fc« niet
|
||||
|
"VandenHonidn l6*
«iet toil feggen/aïfmen ü onig heeft Dattnen ban anDe*
tefouoehaien / enafêûanop5!: abontuec nietteüm* Den fouûe 5ön/maer alfmeneemghebectoermenDe om* gen toii met tonich betmcngen,* foo ifi Dan nooöe Dat* mrageelen ofte tooDen&onich neemt/ Die eetfi baninn bupïichept gefupbert ig / geujh tophiec boo? geïeett hebben/alfo faimen oocfe becffaen Dan necfcoeïcnDe ofte SetemperDe Dingen/ Daecmen toitten ^onig toe neemt, cc. 3!nt genecaeï te fpïe&en/toelcften f onig pjnftmm boa? De befie*T.c. Diofcondes fept Dat Denboowaemi» enöe beften tonicobatt in Attica, entooît DaecornMd Atticum genaemt/ Daer na Dieiu Sicilia bergaDert toon-. Cetonie bp ong Dien ïf onich fo toel niet te öeftomen tg/ foo fiuien top on$ hanöf n aen Dien^onigh Daecban tog gefpjohen hebben/nameìih ban De îonich hier telano* baUenDe/toefenDe onfe lichantf toegeepgê t. cc. m&et tazig Den fonici) goet enöe geb?upi*eh<**T- c. /exim toil feggen Datfe De ouDe ïupöen goet enDebequaem m/ enbeooc&Dieban ftouDer natueteïijn : IBaecuteban heeter. en Coïerifrhet natuce 3Ön/të Die fchaDeuR/oöer* mitg Die in Cholera of in <ü5aïle beranDect. ©etgelncRf té Die Den fonico fchaDeücft / Die in een hitftge ftoojtte liggen/ Datfe Deur De hitte lichteli& in 4&alïebecanöectï IBaec fuïcftg too?t hem toeï benomen/alg hp boo? heen toeï gefoben en gefupbect i$ ban aïle fijne bupUghepDt, ^aecom a$ top fpjeften ban eenige Dingen enDe Com- pofita te maften/foo faimen altoog betftaen/ban gefup? betDen t onicft/geltjch top geleert heb&en.Gakn.fchnjft Dat gefoöenïfanich Doet toatec ma&eVbeeï meetDec Dan Den cautoen i^onig. ïionich toett gepjefen feec in De ge* haften De£ bojfig enïongen/geïnft aïg tegeng Den hoeft/ beeftoppinge in De ïonge/ftucchen/ftoïthept De# aDemg/ ' en Dtetgelgcften / het becDeplt De gcobe ftoaöe £>Ujm of flupmcn/enDe Doetfe tijpen enDe loffen. ©en i£omgh 19 tot beel Dingen gebmpcfeelica/intoenöigft enöe upttoens Dieft/ hp beclangt De ouöe luoDen het leuen/enDe Die.ban houbet nature 3tjn / gelijh Democritus af gebjaegt 3Sn= |
|||
|
%6% Het derde Boecki
öe na ^mcttfcïjen gefontftept enbe lange ïeben / gaf W
Sjoo? anttooo?t : Dat Ijp fiem met ©liebanbupten fouûe ibejltijcRcn/cnbeban binnen fonico foubegebjupchen : en columella toil feggcn/bat ben ifonicft bcg menfcften iirtjaem betoaert/en bat be 23pen oocft leben tot negen o?ttöicnjaren/om batfe $?onigeten. ifet igaltoa$fe» te en| gt torê bat iconici) alle bingen confecbeert enbr &etoaett/toant men confeptcc mebe / en men maeefttee beri bingen af om te mogen buecen tegeng 'tberrotten. inàen gebwpcbtfe tot quabe fteelen enbe f toeeringe be$ montp/ om Die te genefen: men maeehter toateren/go^ geibjatec/^>p?open/Conr.<olectuatien/<0piatien/l|os nich-pillen en confijturen af/men maeçRter ooh %w\/ $>jancRen/ JiDeeöe/ een maniere ban ï©ijn / Hypocras, Oxirnel, ofre&onicljlsnn/ ï|onich-;u?gn/$afien ban SïiUcl}ten / ooch jfoâatffcpepnén enbe anberelecbernien af. Jfêen maeehter ooeft halben af om te beien/ enbe Sc fnpberen/jjâaupen/ pep|ìerg/enbe meer anbere bin» gen ; 3|n fomma tfonigft i£ een Jfâebicijne boo? !EJen=» feften enüe 25ec(lcn/ intoenDigft enDe upttoenDigÉ) Dien* jïcïicR totter gcfontljept enDe Dep menfcftlicfien lebend, ^aerom faunen aïtoog ter noot eenigenüonig in hupg ïjeuDCn om te geb?upcHen.C.C. %l# nu De fóeucRen mee jfonich alöué gciloffeert ié: fo ftanmen altoo? (alfmen tuil; pet malien bat Dienfielicu i$/ fjet fp om te eten ofte is bnnehen. Boo?të bp Hechten enbe anbere gebieecben tnachmenlBebicijncn Daecafmaecaen.*©aerom liebe Cimi toilt tm$ eenige notabele Dingen hierberftaleytoat fcattet ûj oatinen bâ be Jgonig ftan maften int bpfonPer. Het vierde Capittel.
<©m beeïöerïepe Confituren en anöere no*
tabcle bingen ban fonico te maccaen.
T. Clutius.
^ 7 S5egecrte toil ift fecr gaerne na fcome" f iene D. Clufi,
% «cnlienbe u ecnjlige begeerte/fo en fai öt u fui): nieç
berber^
|
|||
|
Vàri den tìonich. i6$
toeroergén/ etifuHen eerftfpjeften battcenigfje bmgeiti
fieheeï te confgten/gelhcft ban ©?ange-fchellen/?lìlant- töo?tel/<©Recnoten/ onrijpe ©ijgcn/?CmanbrIen/ ^eer» «eng / en anbetebmchten. ^aec nae ten t toeeben ban eenige $afïcn ban albctfcp touchten/ <£onfetben/alleg BtumpfteUcft in iBaeltnben/of ^ancqnetren: €n ten öerben fo fullen top fpjeften ban ©?antften/ geltjcn ban Jtieeben / IPijneri / fijnen / én ^ppocca^ temafcen* fêten laetfïen ban èériige J&ebicn'neii bicmen Daer affiati maften. C. CUtf $ughp fegtban @?ange-fchellenett anbere bingen teconfhten/ fotoil icftu gebcben ijcbben tn bjaghen hoemen ©jange-fcheïlen confyt ì T. Clut. ^atfalieïiufeggen. Om Orangefchellente confijten.
Uien falnemen^ange-fchellen/toelgefupbert ban
bebuplichepût of bellenen^ Die Daec in fouöen mogen 3ft'n/ en toelgefupbert 5tjnDe faunen in 't eecfi toegen be fchellen Die berfcf) 3hn ongeDjoocht / en nemen een pot en falfe te toepcften leggen in fchoon funbcr ftegen-toa* tet/ en becberfchen alïe bage het fìegen-toatet tot ne» flen ofte thiert Daghen toe/ tot bat hun bittechcpt toegïj flenomen en De fchellen Doo^fchhnigh 3ir*i. 3&aetnae falmen be fchellen upt het toatec nemen / en ftebenfe in een fchoonenieütoc pot/in fchoon öegentoatec/ tot bat be fchellen mojtoe sgn/ban falmen be fcheiïen fiojten itt een febe of boojgate tepïe/ten epnbe bat be fchellen fon* öec toatec mogen 3n'n/en men faï't gefoben toatec toegr Sieten. 3&aema falmen nemen ban ben gefupbecben ponich gelncft top geleect ftebben/ttoee pont/ en gieten oenCf onich op be "fchellen in eert fchoone pot / en laren öat alfo te fatnen fïaen / tot batmen fïet bat ben ^onig op na fo Dunne i£ getoo?ben gelijft toater : ban falmen "en Dunnen J^onig Daec af gieten/ enbcrfïebenDen $0=» *% tocDcrom / tot Dec Dichte ban een fScrpentgn / en •aten aï£ Dan Den ïfonig berftoelm iti crn anbere aerDcn ffple / en alfï Dan ftotit getoojben i$ fo falmen be feheïs Icn toebecom bp beu pernia boen / cube alg nu ben i?o= utd>
|
||||
|
T6+ Het derde Boeck,
nirötoeöfComfobuntoo?t/fofaImenWct'eïcnencepfe
toebetom betfieben/ tot be boojfepöe bicftte / en bit bet* fie Den enbe {tout opbe fcljellen te gieten/ moet foo langö ïmp?en/ tot batmen (ïct bat ben üfonig niet meet en Be* Sint bun te toojben/ en bat fp bun bicftte bebout gelijcft eenbicften©ipe : Jlâenfaï àltoog aenmercftenalfmen öebint bat een t>ptoop Dicmé ober eenigefcbeften/ too?* telen ofte anbecc bingben giet (öir ;tcn teil conft)ten) ttoubel ofte niet ftlaec too?ben/ batmf alf ban bten ,t>p* roop ban ^oniggemaeftt/fal ftlaet maften met een toit fcan een <£pe/ gelncft top gcleect hebben/en alfo ben ge* fobenen &proop ftout gieten op bt ©ojtrien enbe febei* ïen.c.Clui. ï©aet toe 3tjn beef febeïten goct gebcfiebt i T.c. 3Me <©?angefcbeiïen jijn feet goet boo? Die quabe toecftoubeifôageu bobben/ toant fp bectoacmen or Jlfôa* ge/en boen eenen goeben Klfem bèbben/fp 3tjn ooft goet tegeng een betftoube bû?ft/en boen be fkiptnê cnïen.<©m een Confrcf ften te maften ban «©cangefcbellcn alfmen jDie ftlepnftoot/ en baec onbec mengt een tocpnig ,â>pto* peban ï|pfop en ban &oetbout/ in een manier ban een confetf ften. IBen maefet bâ Defe ucconfgte fcftetf en ooft $5agijne-bautcn ofte iioeeften / gelgcftmen biepiacb tè noemen 3&ie gemaeeftt toojben ban fijn €attoenmeel/ 't fap bâ Roerbont/ <l5engber/ JSotemufebaten/gecon* fnte <ü5tangefcheHen/eIcc fo beel bat §et genoecb 3P/ al* tefamen ftïepn gcfïoten/cn aïfo onbet malftanberen ge* mengt met |)onicbbaec b'<©?angefcbellen in gelegen gebben tot bec biftten ban een beecb/om lange bjopftr ng bate afte maften. Jàenftan banbeeg geconfijtefchel* Imoocft in aSanftquetten toe tuften/alfmen biefnijtin riemfteng/en bie in ^cbalen ïept/ tot ciecagie onbec an* fcereConfntuttn biemen int lefte ban be tnaettgt toilop? reebten. Om Ockernoten te confijten.
U5enfaïnemenoncijpe©cftecnotenbiemenmeteen fprlle ftan Dooïfieften : men faïfe alternaci boojftefef met be fjpeUe ineïefte ©cftmioot f. ofte 6. gaten / enbe men |
|||
|
VandenHonich. ï6$
falfe tetoepc&en jïeïïen infcljoouïSegen-toatet/ en bet3
bccfcben aïle Dagen bet toatet totfeg of feben Dagöen
toe : dommige fetteri De (©cnecnoten te toepcft in Ëoge
of licïjte peccM ban g>out gemaecnt / en afê De Boten
Dan Doo?-torpcat 3ïjn/ fo berbetfcljt men Die aïle Dagen
met fcöoon regentoatec/tot Dat De fuïticöept ban De loge
oftpefeeïDaCtgantfchuptïp. ©anneemtmen De<©c=>
feecnoten een pont/ en men ïtooc&tfe tot Datfe paffelnefc
mo?bje 3i)n/Dan giet men 't gefoDS toatec toech/ en men
lept DeBoten in een anDectepïe te berhoelen/ hout jijn*
De/ fo fiajtmen Daet bp ttoeepont gefupbetDen ^onig/
tot DatmenfietDat Den^onigtoaterigötoojt/ enaig
Dan moetmen hem toeDetom hoochen tot Dec Dichte al$
een (^Terpentijn. 3|n maniere geïijch top geïeect fyebben
om D'<©?angefcöeïlc n te honfijten. dommige ffehen in
Deeg#hecnoteneenigöeBageïcn/ Caneeï/ enfiucr*
heng folie / om batfe te betec fmahen fouDcn / men
mac&Doen foo men bail S^efc ©hernoten gcconfnt/
toerDen fece gepjefenin tijDen ban $efïe en quaDe luch=>
ten : aïfmen ùe$ mojgcng een in neemt / fp bectoechert
batucrïichen ïftamec-ganch/ fp 3tjn ooft goet tot quaDe
feeelen/ Die ban houDe uomt / toerDen ooft gepjefen fece
goet boojDeSSojft/ enlBage/ afêfpmetBageïen/
Caneeï en JFoïie geconfijt ïgn : Mm maeeftt ooeft een
&p?ope hier af/ Diemen gebmycht tot quaDe heien enöe
anûet$/ en toert geheeten Dianucum.
Om Dianucum te maken.
Bcemt öctfap upt be rfchet©fternoten/Diein De ^onf»
oagengepïuhtjijn/ toelcften eeeft gefoDen en toet ge* fttpbect i$/ ttoee pont / göefupberDen ^onigfeenpont. 3&it falnien anDec malfeanDccen mengen / en fieDen Dit tefamen ober een glat hool-buer/ tot Dee Diftte ban %onig/Dacr nae latet boelen en Doetet in een gla$.<®ez$ &y?ope i$ bequacm Den genen Die gequeït 3tjn niet fuu= |pïc fcöarpe Katarren Die upt Den öoof De fineften op De wçjie en longen. ^efeHScDicnnc i$ Den©|outoenen jongen
|
|||
|
$66 Het derde Boeck,
fongen ftmöecett feet nut en ghefont / infonberôept ti*
ban bochtiger natucte 5ün.
Om onrijpe Vijgen, Amandelen,Pecrkens, Queen, endff
andere Cytroen-fchellen te confijten. Mm fai De boojf5. toucftten fiellen te toepftcn in IfciV
te f&eftel ban£>out of l£oge/Den tijt ban ttnen of ttoaelf öagen. ©acr na faïmen De '£oge of ©eftel af gieten/ eli ïjectocpcften De boo?f5. bmcöten in ftïaet cegen-toatec/ tot Dat De fuïtic&ept of fcharphept toeglj fê/ Dan falraen öe bmcöten fieûen in tegentoatet in een âerDen #ot/tót öatfc majtoe 3tjn / enDe men fai tot elcfte pont bracateti nemen a. pont l^onicfog / en bereptfe geïijcft top ban De <©cfeernoten geleect hebben, ©eeg geconfijte bjucjjten gebmpcfttmenirt23anfto,uetten en anDete maeitijDett. Om Calrnus ofte Acorus ende Alantwortel te confijten.
Iflèen fai Den lEcomS/ ofte Caïmugi/ en 1filarittoo?teI
feec fcftoon toaffcften en fupberen ban alle buplietjept / enDe fteïlen Jjem te toepcften in Hoge of lichte #eftel 10. ofte ttoaelf üagen/Daer na falmen De too?teïen tjectoep* hen in fcïjoon tegentoater / alle Dagïjen uccbetfcljen tot Dat Den fmaecft ban De 2.oge enûe foütbept Daec upt $. ©aer nae falmen De toojtclen toaffcïjen enDe 3ieDen Die tnfchoon tegentoatet tot Datfe iho?toe3tjn. ©aernaè falmen Detoojteïen Doen in een potforiDec toater / enDé nemen tot elh pont too?tcï£ 2. pont ïf oniché/men fai De $>onig ïilaer maften met toit ban eperen/iri een maniec ban een Dunne lichte ^>p?oop / en Daer na öen geuïaec* Den £>p?oop laten bechoutoen/ ftout gljetoojûen 5ijnDe/ faïmen De tooiteïen Daec in Doen eenDagï) oftéanbecs Öalf langlj/ oaer na falmf Den ^p?oop beïficDen tot in* öer Dichte ban fonico / en toeDerom ïaten berftoutoen/ enDe Dan De toojtelen Daet bp Doen/ tot Datm.en fiet Dat De Jbp?oop niet mere Dunne en toojt. ©an faïmen Die toeg Doen in fupbere pottende hraeftten ban coufrjtrn 3lico?u^ijnfeergoft m b:oinuen gebjeeeften : löautfp ûpent De mot Dec/enDe $ feer goct boojeen quaDe mage/ Èe£ momz$ een Ut ban een bingec gtoot nuchtccen ge* bcflcftt:
|
|||
|
VàndenHonidi. Ì67
&efïcï|t: Mett ftànber oocft eenige <£onfërbèn afmaftcn
tot beelbecïpe gebieften/ almien öaet eenigê speciën of Bcatomatifcecbe <£ompofitien bpbermetigt. ©en U lant-toojtcl ig oocft fece goet boo? bén fioefi /
^nuabeboïfï/ fp boet ben berlo?cn fpjaeeft toebcroitt «omen / i$ oocft feec goet boo? be ilâage alg fp met toa» jachtige bocijtigfteptgequeltié/en ooeft bequaem be %outoen bie Ijaec fionben quaftjeft ftonnen ftrijgften/ bien gebjupefttfe doeft in rrjben ban be $efle : Jfâert Hiacftbaec ooeft Confetbert ban be gefloten 3©o?teleit blaften/ en mengften baer onbee eenigfte fpecten bitbe* Quaem booj bc 25o?fl enbe IBagbe jijn / aïle£nabè fieb?eecften biebe Haenfcftenftonnenobecftomen. Om geheele Rofen en andere gebloemten te confijten. IBen fai nemeiiBofen bit naulicr open jtjn/en ïiebèti °ie in fchoon regentoater tot batfe mo?toe 3n'n/ ban faïa bien batfelföe toater nemen en boen fonici) baer in/ be öeift meec in getoicfjt alg öofen/ en felacrt ben ^onfcft biet toit ban «Speren / en maeefttee een 3Julep af/ bat '$ een bunne lichte £>p?oop/ enbelatet tefamen jïaen *wi bagjj of anbethalf / baec nae berfict bert üonieft / in •baniere fo bip Ijiec boo? geleert ïfrbbcn ban bc<£almug ^11 ililanttoo?tcl. ©efeïïofen 5tjn feec goet tegenggebje=> N bec Itîeelen bie ban bitte ftotnen/ en ftereften feecbe jferffenÊ/'t i^art/en Jfêage/hoetoel ben ^onigijS bant ^ttoarnienbct nature / fo i$ bie nochtmi fupoerenbe *b af b?ogenbe ban brachten/ baerotn falmen bc öofeti *b ooeft alle berftoclenbe binghen confijten rtiet be toit* "f tfonicö / gehjeft top bier bo?en aengetoefen hébben. ^111 Honich van Roien, Rofmarijn, ende Violen te maken.
^Jicenit gefupbecbe tobeftofen/bie 't \ait afgefneben 5Ö'i een beel / tuitte fonici) gefupbert ttoce beciemmen w be Sofen een ofte ttoee toallèften£ geben in feftoon ■£Sentoater/baèr na falmen beftofén fnjf npt bjucften/ r) nemen ïjet gefoben toater b?ie pont ofte toat meer* r*/ enbe blaren bat met toit ban€peren/ en fieûeti M«t met ben ifonig in ber bicftte/gelijft <©fpe of bunnen m m*
|
||||
|
»68 Het derde Boeck»
ï|onig.® aet na fielt 't te becROclen/en&etoaert 't in eflt
tod grûfhtE potof <©la£.3PcnS>onigoani3ofcn iggoet öen jongen Rinbetfc bie met fubtijle catattÉ 3tjn gequelt / 't fiipbrtt De&eele alg oie ban bitte Bomt / eu ö?oocht af alle bochticheöen/ 't ftetcht 't fêact/ en fupbett be |Ba* ge ban alle quaöe fïnmicheöen. IBen gebjuphtfe oocft tegcn^ben £>p?ou/ enûe anöere quaöe bpcricheben i« tuonöen/ alfmen Die betmenght onbeceenige fnpbet- tnaftenbe enbe heclenöe Ifêeöicijnen. ©en ^onigtj ban ïîofmacepa toojt gemaeto geloKben$|onigbanfôofen/ moe i£ ftet goet boo? ben genen Die met «Detaechthept 5ijn gcquelt ftetcht öe Ifêemone/ en be Igerffencn/ enbe neemt bjech alle b?aepinge ùt$ öooftg / en meet anbete ge tyeften öcg hooftg/ igfeec fupbcrenöe enbe af Ö?ogen* 6e Dan natuere/ fietcht oocr het $ ette /enbe geeft meöe npeben retili ben genen Die een jiinchenbeHbem lebben. <&cnl|omgbaTi ©iolcnigfeet bequaem bie in De heet* iSoojtfcit liggen / en ié goet tegen£ öe Djoochte/ en hitte in öe öe eie/ Ik t ontbint en lajceert / en i$ ooeft bcquaem tegens eenen ojoogen hoeft/ en oocfe tegeug be hitte ban Cholera en 3lebec in heete $too?tfen / tegheng Den öojfï enbe meet anöere gebjehen / homenöe ban hitte. Om Honich van Rozijnen, Dadden, Vijgen, ende van Corencen te maken. fleemt fo bcel tinnen al£ ghp brilt / fupbettfe ban
alle buplichepbt/ baer nae ïtetfc in een goet beei toatec^ batfe obec f ïöomrné liggen/tot batfetoel geftoollen er» tnoïtoe 5i)n/öaer na gietfe öoo? een£>tftc of freamijn/eri ömcut be nattfgheut öaec upt. £>upbert öaec nae obec 't buer bee# nattichept/gelijft top geleett hebben te öoetf met het fuobcren ban ben tf onigb • öaec nae neemt Dit Mare nat / en berfïeiet met fachte hooien bat't niet afl» en ujanöe j jtot uit Dichte ban bichen *©lpe of ^>p?ope. %n fulcftct maniere moochöp ooftban De3£>aöeten/ ©ij' gen/ Cogenten en anöece tyuchtm ^onig maeclten. Om tverilen, Kriecken, Aelbcff-n, Amarellen, ende
Berbeus te confijten. |
|||||
|
^
|
|||||
|
Van den Honich. 169
, &emrt ÜerfTen/ï^iccHen/ttoce pont/toitte fupberen
#onfch een pont/ of luttel meetber. UBen fai bén Ü£o= Wch met toatec hlaec maften/gelp bap geleert Rebben/ *b ftlaec gemaeht jijnöe / falmen het gehïaetbe ifonig- J°atec op 't bucr fetten/ en laetent jieben / ban neemt u wrflen/ Ujiechen/ of Sfimareïlen / beu fïecl ten halben gfgefneben sjjnbe / en baerpt bte in (jet ftcbenbe fc?onig- watcr/ enïactfe alfoot'famen een toalïefcen ofte tbiee °betfïebcn /ban gietfe in een (Ceple met gaten / bat ben S>p?oop mach beur loopenincenonberi&epïe/ en fielt ^eberom batfêonifl-bJater/ baer be üerffett in gefoben flebuen ober een glat&ool-buer/ ra latet alfa faetelicft ^ben/tot bat het ï^omch-toatre heeft be biftte ban een &P300P/ baer na boet beïïjtccftcn of $ïerflén baer in» Jtë/en latet te famen foetelicu jieben/ tot bet bichie ban honich ofte een baepnich bunbet / enbe boetfe te famen '» een pot enbe laetfc houbaen/ ban fluptu pot Dicht toe *bet een ^areftement/en cetyupchtfe ter noot in 25ans Nietten of fieUen: ^{1 bat in 't fïaen ban u Confijtucen Ji sbpjoop bun baojt / fo falmen bie altoog becjieben/ en Ü'aer maechen/ en gietenfe baebetom op u Confituren "tëgftpmoocht hebben. 9[n befec manieren ftanmen Jonfntucen het geheele jaer beuren langer bebaaren.^c ' baarte Stftietnen 3tjn goet boo? een quabe bojfï / ober* Mt$ fijn foetichept / en 3tjn berbaatmenbe ban natue* }*. 3Ê>e roobe iktlTcn/Ulmarellen/ SCelbeflen/ en 25er=* £«ig jjjjn oocfe btquaem om in JBaeltijbcn enbe 25an* Wfttentegeb?upc[tentotlecftetnpen.|Bengebïur«cr«fc ?°tft in bc Jifôebicijnen/ cnbe3hn feer bcquaem inheete «oojtfen / alfmen een bmchtgen ofttbaeein ben monbt •<eemt/ fp maften een berberfcljtnge in ben mont / en ig $** poet teghené ben bojfï.'SÊnberc nemen 'tfap banbe Iw enen / fóerfjen / of ?timarclïen en UelbefTen / en 31e- fi* De boojfobmehten met ben Rottig gelnft/om batfe te ^acïjtigcc fouöen 3ijn/ men mach boen famen bail. HA* * «op falmen bie bccoctien ban be bjucljten boo?f3. bael af 'Lüupmen met eenâ>pateï of lepel/om bat Den Jap^oope ^hlaetDerfouDebaojDen, M * Om |
|||
|
jj<$ Fet derde Boecfe,
Om Rob van Atnarellen, van Aelbeflen, endc Berberis
te maecken. Btemt 't ^ap ban mmatellen berfcö uptgeD?UBt/eri
öoo? een |bifte gcgooten of een Doecn geto?eben z. pont/ gefupbcrDen toitten J|onitb een pont. 3Mt fielt t'famcn ober een gïat ïiool-bpet foeteïiït te fieocn/tot Der Diente ban Bicften ^onicb/'t toein ghp bepjoebf mengt op een tinnen (€eï jo'ic of in een Routier, met eenïepeh Daéc na fo gietet fo toarm in De potten / én ïatet berboutoen en becbintfe met eenf eanctjn Digt toe.©p Defe tonfe mach; men ook ftct Rob ban lïelbeffen enDe 25erbecig maften : oanDebwcfotftengmoetmenban Defieeïfupbeten/ en Dacc na 't ^>ap upt petffen en tojtjben Doo? een £>ifte of eenen <©oeft.#ee£ Rob maeftmen ooft in maeïtijDen eit inDcJlâeDicnnen gebjnpeften/ enig ban natuere feec becftoelenDe/en Den mont berber fcljenDe/geftjft top ban De gefteele bjucljten gbcfept hebben. CC. <©hp he W mp beri tian Defe Confhturcn/ en hare berepDingé / tot nut in Dec ftupf bouoinge/aftj oaeft in DelBeDieönen berteli: Ifâaer Detoijle Daec noch becï üjucbten 5tjn / gehjft 3$p* plen/3Peeten/43ueen/ f>mpmcn/lerffen/en meer an* öere/foo fonDe ieft gaerne toeten toatmen Daer ban ftan maften/ om tegebmpeftenin Deftupf houöinge afé ooeft inDelBeuicijnenì r.C. £>oeen ©aDecDe£ftupfgefrtrê begeert De boojfj. bmehten geheel of half te confjjten / , Dat [jan hp Doen/geïnft top hier boojgeleert hebben/Dan men ban ban Defe bjnchten oocb^aflen oft een manier ban<©uee-blepg maftem't toelcft op Defe tonfegemaeftt mach tooien. Het vijfde Caoittel.
<&m UtihtvU{it gafïmte mattMu
Int eerft om Que-kruyt of Que-vleys te maken.
^l €emt<ïSue-peeren of<©tte-appeien/fupbectfe ba«
W hare fcheilen en bet binnen (ie jaet.^aer na fïeitK te ftaochen in toepnicb iPijng of ïPaterg / ofte fmoje» |
|||
|
Van den Honic'n. 171
obet eenige gïabbe fiolen bpecg/tot batfe geftr t ï mo^toe
3ijn/baec nafo toJtjftfe boo? een £>ifte of open boevöat SOP bat merco füpbec baec upt moocftt ftebbcn : ©an Uilbp bat mecch op glabbe fioòlenaf coocften ofte bjoo* Ben / tot bat het mecch, be ftelft ingebracht fp ofte toat jneerbec ì fo bat het be btchte ban een Deech &P na hcb= *>e/ban fitìbp baec af toegen i.pont enbe een bierenbecï/ *nbe fuit baec bp boen 3. pont itonit'ftj / en becmengen «et onöecmalftanbcren/Iatent foetelift af ftoften tot bec bikten batment fngbtti mach/baerna gietet in ccnpïat= te ©oofe en betoacet/men mach bit frïföc ooft in mael= tuben ghetynpcften na ben eten : iPant (jet i$ feer goet om be JiBage te fiercften enbe te flunteny bat öe bampm of^umeucen niet op en ftngcn int hooft. Men mach bit ooft gcbmpften om te (ïoppen be gan»
8en en bïoetgangen / alfmcn een ure ofte ttoee booj ben |ten/o* gtoote ban een ^cftecnote in neemt: ^et ftercftt «e JBage/ enbe maeeftt appetijt / ftüt bat optoecpen en o?aften beclBagemt'jt batmen bit booïfepbe^ne-ftrupt «Jil maeeften met fpececien / fo falmeri onbet bit boosfj. JÖueftcupt mengen betoniehet nech toacm té/be fenae= «pfgenbe Jbpccien toet ftlepn gefloten / en bob,? f en fijne ^iftegefift. «ïi5eemtgoebenCannecIbjieioot/4S5embec a. loot/pepec/ «©aïtgaen eïeje een foot/3£ageIen/ji5ote= hiufchaten eïcr öjiebiecenbcelïoot^/ Spies nardi, %laeê öcmt/ foelie/ Cardamomi riet een half ioot/ ^ebutoec- toojtel een bierenbeel ïoot£ : 3Me Root ftlepn / en fjftfe *beï/öaec bp boenbe eaigtepnftÊ JBufchdjaet/gcmengt "g toat Soo£-toatet/ en boêtet in 3£ûûffteng até bojerc. -*fl batmen bit <0nefttupt toil mafte Hat het fallarne» ?'tepucgatiemaften/ foomachmenineleft iz.<@ncen ?°«i een ïoot Scamonea toel gebjoften/ en onbec 't<®ue- Rrupt gemrngt/ betotjle't noch toarm fé.<©ir#ueftcupt jsbeeï fteeter enbe bequamec om te geb?upcften tcgeii£ jJÇtftoube magen^/bie met beelefîegmatijfte boch«gfte*> «e oberïabé 3ijn/ban 't gene bat fonbec fpecien gemaeftt *p/get ftetfct ben roenfeö M geeft hem een goebe ftoleuc/ M 3 «I
|
||||
|
172 Het derde Boeck,
en neemt toeehben ftincftenbcn Wem. 5Ifï batmen een
pucgatie toil maften ban bit «©ue-ucupt : fo falmcn \w neme een loot of anbechaïf/nabe natuec toanbe$acient/ robe laten hem beg mo?geng nae bat ftp't ingenomen fai ftebben ttuee ucen ou bafìen/ en gebjupeften ban een guppen ban ^oenbeç of ïöeeccn nat/ met toat toitte- bïoot en fupcftêc baec innc gebaen/ 't fai hem bt Jifêage funbecen ban alle guabefiegmatnche i|umcucen/ ofte fltjmacbtige boclmcfteben. 4ïàen maefttftiec af een &y toope Dirtnen Mivam Cytoniorum aromaticam noemt* M en fai nemen 't fap ban fuere <©ucen 15. pont/ elft pontban 16. <0nfen geceftenr. <@ube ïöijn banbe befïe »113. pont: toitte gcfupbecben fonici) ÜÜ5. pont.firt"* bit te famen tot bec Diente ban een £>p?oop / baec na 10 fuïbp Defe Speciën in be £>pjoope hangen/ gebonben in een puppe ban bnn boeft/met fijn Canneel/ Cardamomi minons elcr bjie 3^agmen/jfôagclcn 2 ©jagmen of een ftaIHoot/<0em&ec/J!Dafticft£ clcr anbechalf pagina/ S>affraen a^agmen/ "ïïloeé-hout/jporlie/elcr anbet* Ï3atfD?aqma/Jil3ofdjeliact een fcftmpel/ bat i$een bet* fcenbcèl ban een bierenbeel loot^/opjecftteGalliarMofcha- tx z. b?agma/hiecbanmaeftteengjofpoebcc/enmaeft!! ter een puppe af/ en hangtcn in De looîfcljjebé ê>p;toope< ©er g^pjope (tecfet ben25upcft /b£eebet en b'intocn' fcige leben/ en maeeftt appetijt/ fntt bat bjaften / en Den ïoop De^bupcr / men mach Deeg £>p?oope bc$ mojgen? Kucljteccn eube bc$ abont£ een lepel bol in nemen/ en baec een ute op bafïen / en i§ fece beguaem booj ben ge* «en bie met toatetaefttige bochticheben belaben jijn. Om Paftey van Appelen, Peeren, Pruymen, Kerfien enoe andere vleyfachtige vruchten te maken. Ifêcnfal nemen Hippelen/ $ceten / of eenige anbetf
bmchten Diemcn toilt / en fetten Die te ftoben oftefto01^ feén iti I©nn of bjatec / baec na falmcn bie Dooju^nWj algfpmojtoe getfooftjijn/ in maniere geïijeft top u^." be <©uccn bcthaelt hebben / enbe fuit het mecchba» ot tnuchten afftoocfeen/op een gïat ftoel-buet/ bat met an |
||||
|
Van den Honjch. 175
*b 6?anòe / aïtoog roerenöc tot Der Diftten ban Deerfo of
bicften pap/Daer na fulDp nemen fict merco een Deel/ J-b öoen Daet bp gefupberbrn l|onirfo ooch een beef/ en Jfctmengen bef e ttoee gclijchciicft bp öen an beren / en *atet te f amen afhaken/ op een glat aooï-bpec / altoog {Jairoerenöebatbctnietaenenbïanbe/ tot het bichte £at men 't macfo fnijDcn enöe fomteten vaat batmen ^l.55efe^a(ïephanmcngefouphl tn marïtniïeii/boa? «Sancftquetten/en anDcre letbernpcn : i'i öamien toil / bjen ban foif r bp mengen / eenighc |>p :eetgcn / gdijrtt paneel/iBnfcöaten/hagelen/<J5anDcr/ en andere «ingen/ tot ben fmaeclt na oen epfrij ban öe biuchten. Om Marliepeynente maken.
^eemt ^manöelen fo beel atè gp toilt/fïetfe tm$ op fbbepeltfe/ofte fiipbtrtfe ban foim fcheJen/cnöebjaftfs tocï fefooon / öaer na ftootfe met ïfïcof-bjater lae l ï«ï?pn «1 een fcfoaone fleenenUâotttcr met een boute framprr / *n bermengt öacc onbec fo beeï öHttÉjjf onig aï»( 23rnan« beien ofte toatniinDer/enroertfeVwlonöerömaaöe= ten obec ren gïat nool-bper / tot Dat Dicjpafie of ©f eg bpnaeDjoocl)vao«:Daer nae facfïcijchtfeop eengroot Silaclblat/leggenbeoptpapierjen frenhter met een fpa= «t ober/ öaet ban mancnöegrooteofthlepne Jlaarffa^ Pepnhené / naeuvnenfin : ©an fielt bie tebioogenin ten bacherà ©ben of anDereenJfâarffâpepn ófj^afliep* Pan /met ftofen Daer op geïept/ en gpöïoocrit jgnöe fon^ "ccroot raojDen/faïmen Die .fiiaatfjapepnen be ftojchen Jpet grfioteh ^bupener Dat met ïïoof vnatcr bremenghc Jp/ in een manier'geiijch een Dunnen Itameli / en fteltfe Jpeberom onöer De JBarffàpepn-pâ/ tot Dat gp )let öa£ 9ft âupcHer met fijn bellen bluft Itacu. ©an ncemtfe ^t/enbebcmertfemet öofmarijn-taerfceng en Dier* Brtttcfie/ooR met HâufgueîfttpHec ban alfe coir ucen,cn pcbtfé op in maeltnöé na bê eten/fp 5ijn feer goet booi JbpDen Die uptbjogen / cnbe boebcn feer/en fioppen Den joop Deg buocr. C. Ciuf. Uâarïjmenban öefe Vioo?fepûs duchten geen Œaecten maften* t.c. &ztt tol/en men |
||||
|
ï74 Het derde Boeck,
mach öfe met ïfonig in pïaetfe ban &üpchet bcrfbercn.
<0m öte te ïceren maften acht icft niet ban noobe te toe* fen/ anigf fié batter nauiicjc een bupfgefin ig / of fp fton* Jirn toelCarrten mafte. CC mie befe confituren/ con' ferbrti/ en gafien toojben bie niet toel met Jbupcfter in# gemaehti T.C. ^>p toerben toel met £>upfter ingemaeftt ofgrconfïjt/ en i^toeïgoet/ bantectoglebatmenbet feif be ban oen fonico ooft toel boen ftan / en bat top nt» 6efìgh5h'n met ftet p?oftjt ban ben fonici) te fp?eften/fo en ftan men ben Ifonig (alfmcn geen smpher heeft) niet tnifpnjfen/ ftoe toel be bingen/ biemen in ber hiptenen i$ grbiuprfce ibe geojbineert jijii met&upcftet/ beljoo?eU met £>upciïer en géen&onig gemaecftt te toojben. 3£an jeen ^upf-baöer moet öp fijn ftupftjoubinge letten / bat aile biggen op fijnen 00 baermach te paffe gehjacftt too;ben. ï^oe toel icft nochtans ^npftec beter achte om te confijtrn ban met fêonig. C c. <3m toat cèbene: feg* Sft/n ö'oube^cftnjbecaniet/ bat ïlonicb beter ig ban ^Uiicftcc/ aengefien bat ftp bettec i$/ boojtg bat ftp alfe be fttarhten ban be ftrupben en bloemenfteeft aengeno* mm/ bie ben menfefte nut en beauaemïijntergefont5 ftept* T. c. 3cft beftenne met tt bat fonici) bet 0/ enbe nutter tot ber menfcljen gefontftept/ ban öe jbupcfter Ü bioogft ban natner/ ter contrarie ptonieft i$ bet enbe bochtig/ baecom ftan men beter eenigeconfntucen met Snurker betoaren ban met fonici) / acnge(ïen batraen bjooge fuöftamien langer ftan ftetoacÊ ban De bochtige/ ten toare batmen ben îf onig met fece fuotijle bjoogem Degeeftrn cnbe anbere materie bermengftbe. %&at fuïcp faaeraefttighi?/ bat leert omj öaghelicrbe erperientie of onberfoerften. C C <©hp hebt mp foobeel ontbecfit ban be confijturen/pafien/confetben/ fpjoprnen banft' guetten/toaer to? fp nut en brguaem 3ftn/ foube boo?t? gaerne toeten/ toat b;ancft bie men in jfêiaeltnben foti^ ftonnen gebiupcften / biemen upt ©onich foube ftonneii maften / toeiefte be ftupf ftoubenbe ©abctg in ftaer %W* gefïnne fouöen mogen ban Doen ôebûeniT.C. ©aer ba" |
||||
|
Van den Honich. ijç
faï icft emi^e ber&aïen/ en fuïïen cerfï fpjeften banecni=»
ge manieren ban Meebe te maecften / en Daer nae ban ï©fjnen enbe meer anDere. Het fefte Capine!.
<©m wn*0e manieren ban Mt ebeti / W&
nen/ SSjanDetoijnen/ fêppocraflen/fijnen/en
anDere Dingen te maften. T. Clutiug.
E<Êr ton boo#£ gaen om te fp?eften ban De IBccbcn/
ï©nnen/ en anöere Dingen/ fo ig ban naobe Dat een 3|upfbaDer öem aïtoog boo?|ïe met eenigfte baten / en potten/tooïie ïappen/of facften/ in maniere gciijtft $p= porcai facften/ om De banenen/i©gnen/ enbe anjDcce te fupberê/ooft meDe fo faïtnen ecnige fpcccricn in ïjuvï Öebben/ om De boojfepDe compofltien enbe befe naeboï- StcnDe te maeften/toant alfmen pet bailt maecften fo be* Soojtmengereetfcijap te öebbèV Daermen Dicgecompo»" tieeroe Dingen af ftan mafté/ooft fo falmen eenige ftrup= ben in Den Hof planten/Die een i|upf baDer ban noöe fy te hebben/om ter noot bpfieftten tegeb?upcfte"/öaec ban bip ccnregiderftenfullenftenen/bant gene batter in De- fenberljacïtfïaet. CC 3©iltliebec eetfiban HâeeDebe? Binnenna bien Die eerfïenbe meefl ban $5onig gemaeftt baojt/enbe Daer na ban De 3©ijncn*T.C3Sifa;t u belieft. Ojii Meede te maken.
Ifêen faï nemenbe refie Die in DelEanDc gebïebcn i$/
bant beurtenen ban Deongeptjnben & onigft.of &eem/ ?b fpoelé Dat af met ijeet baatec/ fa bat aïle be foetichept J?tt baatet gae/tot bat gftp een tobbe bol of tbaee öebt/of <° beel afê gtjp milt: ©an Doet Dit nat in De &etel/en la^ tet in fteben/tot batter een €pe int nat ftan D:ijben/Dan {tellet bantbper/cnDe gietet in be baten enbe iaret ftont *°etöen/ Daer bp DaenDe baat<öeft ban23tce/ enbe fieflet Ie tijfen of te baereften / cnöe altoog öet bat opbollcnöe/ 0at öe bupncöept matf) aberftom?n/enöe alft niet meer M 5 en
|
|||
|
S7Ô Het derde Boeck,
en fiet ofte toereftt/ fo falmen 't bat bicïjt toeflupten/en
ïatentbetu|ten.©iï ig be maniere om Hâeebete mafte/ fommige boen in een öoecjehen gcbonben taatCanneel/ <©ember/JUâufchaten/,jâageïen en biergelnne fpcccriê/ om bac be Jil&ecbe een sorbe fmaefe en ccuh foube öcbïtf. Een ander.
^eemt 90. beeïen of fioopen feftoon ribiet oft regen*
toater/10. beelen oft fioopen tokten |j>eemof fonici), ©itboettefantf ineen neteï/enlatctjiiebenbe affchup* ■tnen tot batter 8 j. ftopen oüjben/ of baer o arem / men nant bepjoebrn met een €pe/fo Ijet b?ijtt fo ifi genoecli: ï^aer na latet ftout toojben enbe boetet in be baten 1 en fteilet te toercHcn/baet bp boenbe<©eft ban Bier/om te boen obetgaenenbe Maren/ men macljMcroocfaeenige £>pccerpen in boeny geltjcft bap berfjaelt Rebben. Om een Wijnachugh Honich- water temaken. Betmt een beel ^onigg/feg beelen regentoatctg/fie*
tPt &\$ bobf/enïattt hout tooiben/ baer bp boenbe in be «öuce-appeï-tijt 't £>ap ban<@ucen / tot deh pont if o* nigg eenbierenbeel fapg ban^uecn/ftcUetmet <©eft te tyfen enbe te Maren. Om een root Wijnachrjgh Honich-water te maken.
.ïiïermt ban be Ifâecbe ban be ttoee fooïten biet bobë
toerljaelt 64.. fioopen/baer bp boenbe 16. fioop fapg ban 2!!marellen/noct) ttoee fioop J^onigg {bit bermenggt te famenenbe fietlrtterijfenalgbojcn. ©ititëijnachtig ïlonichtoatcr i$ fecr goct t egheug be hoo?tfe/en tegen? öie met oberbloebige bitte jijn gequelt / tegïjeng be ge* tycften ber ^erffenen/enbc men mach, bie in piaetfc ban Wijn ghcbmpcncn/boo? ben genen bie ben Jtëijnberbo' ben ig. %\\ fulcfier borgen mactjmen oocr ilàjmachtie 8 toater manrn met 't fap banlelucfien/ roobe en f toarte üriecnen/ con ban 5&?upbcn/ appelen/ en ©eeren, al" toog hem regulerenbena bepjopojtiebanbewnareJtë/ alg bozen berMarr tig. C m rooden Hypocras te maecken.
jScemtbantroottognacljtic&toateci.fioop/^onijJ
|
||||
|
Van den Honich, 177
tote fujpbet enöe toit i$ i i. ©neen : Canneeï i. ©neen :
«©engetiaer 3. <©?agl)inen : «©aïigaen/ jèageïcn/ elcbg een ïjalf öjagma. © ie fpecerpen ftlepn gebïoohen/bec* tnengöt onbet 't üonicö-toater/ en ïatct te famen (ïaen toepeben 24,. neen lang/ 5.ofte ó.malm onuoerenöeöe= toyle bie fpecetpen toepchen. 5^aec na fo rnengbter Öen ïfonig onDer en ïatet te famen boo? een ïÜppoKia£-fab faopen/tot battei hlaectoojt/toil men fon i|ppoftta£ ttocf) rooDer beööcn : foo maegmen een loot ©ucnefoli öaec bp boen. Om witten Hypocras te maecken.
JFJeemtbant \sit HBijnmbtigfy toatec bat metfupie
Ippeïen ofte©?upUen gemaeht 3P1. (ïoop/ïf onteft. ïsie fupüec en toit i$ 12. ©neen : Canncei / getuoften r 11 q.z- peïbeUmanbelen elcjc 2. ©nfen/ <0engebacr 3.<©?ag= men : ©altgaen/ j&agelen eïeje een half <©?agïjma/öie fpecerpent'famenfiïepngefioûten/bermenoticoriDEc't i9onicb-toatet/en ïatet lìaen toeplten Huren al£ boom becbaelt té/baet na mengtec öen $onig onbec/ en ïatet te famê Doo? eenï|ppahra£-fatt ïceften/tot öattft nïaec too?t. 5^efe ttoee foojten 3ón feec liefbcb uni in ©aneft* quetten en anbexe jfèaeltifben te gebjupcaen/ en is fcec Boet ben genen bit met ©craefttbept en ballenbe fwhtt 5ijn grqueit/ en tiectcert alle quabe flijmacbtigbe becb- ticljeöen in be IBage/ fp (ïetchtfe/boetfe/en geeft appe- tijt ben genen bit geen fpijfe en nonnen uecteecen. Om Brandewijn van Meede te maecken. Becmt ban be eerfie foojte ban Jfâcebe/of ban be an* nere foojte/ öoetfe in ben «ÉilMcer-ftetel/en ïatet mate* beft fieben/en tmU öaecaf fo ïangb bat ïjet toater niet jntecenfmaecfttna ben 25?anbetoyn.©aec nae neemt * Sene bat gfip obcc gebaeït bebt/en boetetin een anben jP?anbetotjn£-heteïbcn / en obcibaïct en cectificecrtct tb lang battei u goct buneftt : toant boe gijp 't ineeioen JJbethaelt/boe battei fïerner en fubtijibec tuo^t/ ennirn jout intcpnbe tocl fo (ïeteft maecben/battet een menfeb uinemeube/ tetfïont tod fonbe öact af finten. ^H Een
|
||||
|
178 Het derde Boeck,
Een ander om van Honich Brandewijn te maecken.
JBen fai i'n pïactfeban USeeDe mogen nemen toubtf
ïtoecfte-bacftet^omg/enbermengê" Die met water tot
batter een€pe in bjfjft/ficlt bat met toat 45efï te tijfeiJ/
tot Dattettognacötigtie&t/fielletteDiftelecenalgboïtfl'
Om AUèm Wijn te maecken.
J^eemt JBeebe ban öe ttoecbe fooste a. fïoopen / Doet öact üp bjogen gebjoftenUlfem/in een boecr&en gebon* ben 3. ©nfen/ fielïet te toepc&en f, of 6. Dagen/ alle Da* gen Den llfem upt Dïucftenbe; Daet na ftlaert Den 3©ijfl ban fîjn gronbicijept / Defe ïPijn i^feec Dienfïelijcft/ De bjoutoen Die fiaet lïon&ê niet melen ftonnen ftrijgen/ fp bertoacmt DelBoeDer en JBage/ Doet De fptjfe berteerë/ en neemt toeg alie cojtuptlen Die in De iBage groepen. ünDefertoijfemacö men oo&ÎBijn banfâofmaryn/ HlabenDcl/ l§pfûp/ban j§>tpefoa£ fttupt/cn anDeccSMoe* men en fttupben maften. CC^cft bemerefte nu biel Dat &e maniere ban Defe bjanften/ tetoeten/HleeDen/SPg* nen/]|ppoera£/en anbere Die al toel moeten fmaften/na femi fp met goeDe fappen ban bjucljtf en fpecerien toeS' ben toegetufï/ bcquaem 5ijnbe ober maeltijben en in 2Sanftqttetten/ ooft in flecftten te gebmpften/fulftg Dat* men Doo? 't profijt ban öe^onig beel nutticöepté fta° beftomen in De hupf houbinge/ en alfo Degupf houbinge boo? ië gegaen/fo toillen bjp een toepnig aenroeren ban öejiïaêöicgnen/ Diemen upt fonici) ftan maften/ en ooft bic öaec ban gemaeftt toojben : toaet toe Die nut en be* quaem 5gn om in Der noot tegefimpftf ì T.c.Hâen fouûe öefc 0002%. compofìtien of manieren mei eïcj; in't bpfon* oer in 't iang gefet en berftaelt ftefcnen / Dan om Datmen gaerne Het Datmen een p?opoo(lc ftojt maeftt / Daeront bcbicftöie (bieinbele manieren anDecg fouben gefïeït teojocn) onber eene maniere eïcr bpfonbet berftaelt: al* öaer rjem een hupfbabec mei na ftan reguleten.^o beel öe compofìtien aengaet / Die men in Der Hpteftcn i$ ge* fc^upftenbe/ iiie toillen top 't maften ban bien Den Slipte' lia' fcebeien/ Die 't fijn tocreft i$/ öaex ban genoeeftfaem |
|||
|
Van den Hdnicfr 1^9
|n Valerio Cordo begrepen fïaet / Da.et ban top eeniglje
j-ompofita fullen ber galen Die met fonico taecDen 0e3 {ttaebt/en ban gare bracöten en toercbinge / aï goetoeï 0cRmeefïen Deel ban De Compofitagier incollane niet Scbjupbt toetDen/fotoillen topnochtan^ Die beiblaren/ 9&i of men 't eene niet en ftaDDe Datmen alg Dan 't anDec {»% pïaetfemocbte nemen, «©aeromtë een ©aDer De g «bpfgefmgtoelbannooDe (fogemoffnne familie y et ^ecïiomt) Dat bp toijflib &em beraDe met eenige <$oca *o?en in Der JBeDicgnen/ Die alle brsncbbeDcn be&oo?en {* toeten en te bennen/toat Den oojfpjonft Der fiebten i$/ ye henniffe febee en getoifie toetenbe / tnacö Den ©aöec »t$ ï)upfgefin^ te bennen geben/toat boo? iBeDidjnen/ Pf gemaebteCompofttien/of Confituren/en confecben Sp binneng b«P£ ïjecft/ eenige ïjebbenDe Die tot Dec fïeba lJf bequaem fouDen mogen toefen/ en i$ niet ban nooDe patmen geït upt gebe/ om anDet te boopen. ï|et fouDe 'icïjteïib gebeure" Dat een ïjupf baDer öem fouDe bergrij* Pen met eenige JileDicimen te beftgen/Die tegeng De na=> tbtefouDefïcijDen/ enfouDealfoCfonDer benmfiegeba PjmDe Dan De fte&ten) ïjetn en fijn famibein fojgefïeïïen/ «an meecDer fiebten enqueïïagien. ^aerorn en pjijg icb }Uet te Doen/ of IBcDicijnen te gebmpben / bupten raet ban een opjecbt HêeDicijn. goetoeï De 3£upfIupDÉ fom=> tijben betre tooonÉ ban eenige ^teDen/ Dat fp geen JlEes oïctjn of ©octoo? en bonnen brrjgen. £>o moeten fp gun pocbtan^ reguleren na De fiebten / gebjcbtegenggeetë wfttê betboelenDe/ en tegen bouDe ftebtê bettoar mcnDe «weöicijncn/ $c.©m nu te toetert toatlBebicijnen Dafc» biê ban Den ïtonig nocb ban mabeVDaec ban fai tb eent» 3* ber hafé/Die f « « Öupf gouDet ban nooDe sijn te bebbeti ln fijn gup£/ engebmpben matlj't gehele jaet Dooj. Om Azijn van Meede te maken.
. ^eemtlïöeeDe fleltfe in Détonne te fupjen/geïijbmert
^fn De iBijnen of SSieren Doet/ en fo Dibmaelg al£ Daec fbeg op bomt fo falmen 't aftappen/en Doen DelfêeeD* «1 ten anDet bat/ tot Dat óp u fupj jptwift i& Eca
|
||||
|
i8o Het derde Boeck »
Een ander manier.
^cemt een Deel $onicft£/ feg beelen toaterg/een bie*
renfteel H5ijn / ftelte t in een bat tee jonnen tot bat bet fup? gcnoecö i$/ â\§ boben bethaelt fë/fommige neraert ^upïbecffein in plaetfe ban Hjnn / en latent fo ftaen / etiöe tappen 'tftïaec affo ïang tot battet fup| genoeg ip- Cm Azijn van Roien, en van andere gebloemten te maken.
jBeenit roobe bjooghe fioofen D|p ïoot / boetfe in eert
jptote/ giet baec op Pan be boojfepöc ^5tjn / fteltfe in bi 5>onnc 40. Dagen langt)/ baec na moocöopfeftïacen/oT fo gö» toiït moochöu bie bloemen bacr op laten bigben* üh iülcftec boegen machmen ooit SJlspn Pan ©liecbloe* men/ Êabcnbet/ïïofmactjn/'ooutf oloemen/en anbete iftrupben cnbc gebloemten maften.__________ _ Het fevende Capittel.
Wat Corapofttten/m Jl^toictjnen ìntmm
uptfonici) uan maften : €ecftban öe Opiaticn.
C. Clufius. G<5Êïijcft een ©aöec beg ï|upfgefïng fojge behoo?t te
öjagen boo? fijn Hupfgcfm / ban't gene gp infnne Iiupf houbingc ban boen foube mogen hebben 't geftecle iaec Doorsta acljt icftgem ooft ban noue te jtju acgt té Wetvop"fijne giwfgefmg gefontftept en toelbaten: aen* éeficuöatDe gefontftept een onbeftenbe ctjefebom i$ I al toümen (gefontmcfcnbe)'t felföe niet beftennen.<Paer* om en ftau ecniiepublgftc niet jiacnbe bïgben/alfnié al* toos ficftra en ftraneften heeft in be öcpubïgfte/en acgte bic steöcn gelucfeiclj te jijn/ Die acgiingg hebben op be gcfoiuftcpöt ban gace gemepnten: H\$ te toeten/bat fp Soojfien 3'yn met een goet ecpert^ebicijn of tbjce:baec na met een goet Cljputcgtjn of tbaee : Cen betben/ met een ofte tboee coperte ihorttunfs: Cen biecben/met eert goet en gettou SSpteftocVoaec ooft beel aen gangr.toant een Itptefter té bp maniece ban fpjeften/ een Itïocft boo? ficeften en gefonöen/en't toaer te toenffegen batter geen ©joettogfé ofte 3Spteftei# mochten jijn/ ofte fp mof ten |
|||
|
VàndenHonich; igjt
fcttfBare piatiteti of onberfoecKingeban Saet toeten»
pap ceDcne geben.©aerom3011 Defe 4..pecfanen in een
S>caot banrepublgae öoochim ban nàube/gelnft top ge»
Jïptijebbf n.^m boojt? te Romen tot onfecmatêtien fa
jouoe icft gaetnf voeten, toat JlBeöicgnen batmen upt
tfoiiig mag maiunuSPaerom tuut nip eenigeontbecfeen
*b becKÏarcn.ï. C. ©ace ban fai icfe eerjï becftaien ban
lommige Compofitien biemen in toincRelg bankte*
«ecpen fonugöen öeeft/Daet nac ecnigeiicijte cemeDien
booj ben ôupfgeflnne/ toaetban top boojt eecfï De Con-
f c^tiones opiaticas fuiïen bp oec ïjant nemen.«B5aec na be
Spjopen/ en Eotjocö / baec na öe Haratiben of purge»
^nöe IBeDicijnen / toelC&e in De Djfpenfatorio Valenj
Cordi begrepen fïaen. 3Ne meefl bp b'lüpte&ecg boben
«tabere lîutgcuten int gebiupcR 3ijn/opt ïefi ban eenige
'•cote cemebienöiemeti feifê toeï fouüe feonnen maften.
Cc. ®efe Conte6lioi)cs Opiaticae, 3nn bie niet fojgelicfï
£tn in nemen ì T.C. £>p 5911 toeï fojgeïijcn : ban alfmen
«ie niet te bed in*n nremt.C.c.j(|oe beeimacgmen ban
«e Opiatien toeï in nemen* T. C. fCen goocgfien een bie»
tenbeei laatû f toaet ofte minoet/nae ben epfcg ban oen
ijetfoon : Ifôen beijoajt geen opiatien te gebmpcRen/ of
lp beöoojen eetfï (ei marnoen out en toeï gebeefTemt te
Jijn. C.C. Jöaecoih gebeeflêmt en fo out ban feg maen»
oen/macijmf aie teef lont alg De Confectie geD ifpenfeet*
*b gemaecRt i$ niet geb;uucftÈnfr.c. <&m oat De obet»
Stootc Hoube ban get Opium baec mr De toat fouûe (toeï
betecnicöt en berept$nDe met be anbecemgaenDema*
tecien) benomen b3ecûen.C.C3®aer mebegeeftmenbe
°piatien in* T. C. JBet i@;jn ofte eentge becoctien ofte
Sefobene nattichepc / na oen epfcg en ött fìecÉuen geie*
^ntÖept.C.ci.l0iit cnrê berteilen ban be hcacgteu Dec
Spiati? :toaet toe fp nut en bequaem yjn om in DelBe*
SFÖneri te gebiuncKen. r.C ©are ban fai ift beginnen :
'«len eetfien/fo toecben Defe nabefcljjeben Compofïticn
«rteConfecticnm foinmiggctoincftetë ban Hpteftetie
«ebonaen/öiemet fèomei) gemacene mimi,
Vdcbt
|
|||
|
«8â He!; derde Éoëck»
Volcbt de Opiatien.
Diaolibarmrn D. Nicolai. . ^efeconfectie igfeergoettegengallepijnenbanDeli
ïjoofDe/ fp fUllet be loofe t)ooft ftijeere/en beoogt ftrach* ( tig be tranen ban flöijnbjautoen: fp berfoet be bochtig* Strotten en $oï£-abetcn : fp geneefî be gene Oie bloct* fpoutoen/enbieöocliemfpbenemetobergeben/bcpijne ban bc Jllöage/ en be toalginge : fp helpt ooeh be ftojt* ïjcptban Hifem/het peurig/en ongettoijfeit ben genen öie etter fpoutoem fp geneeft ooeft be gene Die® mpperê ïjebben/ enbe (lapt be fecr bloepenbe Jfâaent-fionDen. Mufa Enea D. Meiua». <$efe Confectie ip feer goct tegf alle ftoube gebjeften/ en grobe Uunbige bompen : ^>p gencefi be tantf toecre/ enbe het mojfelen ban betanben : fpigooeft goet tegen öe ftoube ban be Jfèage/ trage betboutoinge / Colijcfte/ ftoube piffe/ en teghen be ftoube en üiatecacfttighehu* meuren/ en tegen be fnjmighept ban be piflTe. Philonium mâjus five Romanum.
^itPhilonium met beel 3©ijng ingegeben/ geneefî De
Doefr.metlBeebc ingenomen/geneefï be ftojthept op be Q5o?ft : metfapban ©upfentfcnoûp'tbloet-fpoutocn: met na-ïUgn of getoaterbê ï0ijn be quaöe berboutoin» ge ban DelEage/ en het obctgeben: met ^ppocra^ in* genomen/ geneeftbe ptjne ban be3teber : met I&onigh* 3t3tjn/ be Ifâilt-fucht en <S5eel-fucht : met een b?anftop Öuptc gefoben / be quabe 2Supcftloop. 't <0enccft oocft ©leutig / be fiecftte bie be Uamergancft ban boben upt' Djijft/ enDeCoierncftepnnebanbe,$ierenen23lafc. Philonium D. Mefuae.
©it Philonium becfoet uptermaten feec De ptjné/ fon*
Derlinge ban be|fôage/©àec-moebec/toan be 3tjben/ert ban ben gi heelen 23upcft/mact meteen Djancft op Ca* mille of öupte grfobêVgeneefi be Colpe/ en met water ban Eatutoe ofte &p?ope ban &eul / bertoeeftt terfionC tot fïapen ; met een Decotta toan„t>toeehasJ/neemt toecö |
||||
|
Van den Honich. i g j
ôejpie ban öen ^ooföei enDe met een ûecoctie ban toit
«wboecftoft Spicanardi, beïetbe Catarren. iCegeit öet treeften en fttimpen ban De £>enutoen/ enDe tegljen «e iammicftept/toert geDjonften met Decoctie banlfôu^ ftftaten. jHaeteenDjancftgefobenop 2i?aftelaec of ì£p= fope/maecftt een langen aefferm en met i^nnigö-toatec Kift Den$?aefï. J|et Doet toatec maften en licfttelift lofen/ *n ïrçeeftt Den (leen in De2Sïafe/met Decoctie ban £>teen~ bjéfte of «Êppe-toatec ingenomen. IBet fapban i©eeg=> o?ee of Decoctie banlBaflift/benemet obergeben/enöen bfaetïoop uptten monDe./cn (iiït 't Supfen en Den &ic&/ oocft De geöjeften ban De 25aecmoeDec / en Doet «taco* tigöflapen. ......... Phibniüm ex Galeno & P. /Egineta.
3^it Philoniumi^ bpnaé öet boo?fepûe göelijcftban
«tacftten/ maec en Doetfe fo fïercft niet ftópen. Philoniüm Perficum. ^itPhilonium iggfiebonDen om te floppen becooDé
•flóet ban De ©joutoen/ ban De fpeene / Den bupft-Ioop/ *n om te benemen 't obergeben en Woet fpoutoen/pjin* Jtyaïicft ifi Dattet in fap banïöecgbjeen gefmolten Jöna °e ingenomen tooft ; en tegen De roDe bloet in De 35aec- JpGeDecmeteenCìifiire gefont toojt/ of tegen De too* «eCamergancK meteen<£Iifiire inghefet. 't<6eneeflj nieefïDe quaDe feeticfteben/ cnbefîûptDe oberen/en £aer enig niet Datmeecenberfefterbec betoaect beöe» kuchte ©joutoen boo? mif ballen / a$ Dit. _ . Requies Nicolai.
Rwfe jMebicijne toojt Requiesgefteéten/om Dat fpru*
!te geeft Den genen Die öaer innemen/ fonûecitnge Die De 0£Jfleïicrfe/DecDe/biecDe/en feec fteete Coojtfenfteöbem ■ Tryphera magna' D.Nicolai.
fc ^efe tryphera geneefi Depijneban De Jlâage Dieupt
|
||||||||||
|
e Somt/en foo ïjaefï al£ fp ingenomen i^/Doet fp De
|
||||||||||
|
> *ec% f bic eten. £>p i$ ooeft feer goet Den gftenen Die ra*
wiöe/ïecftten hebben /en Den ©joutoen Die upt ftoaec= "ai&icfteut/ en ban De 2$aer-moeDec nieten ftonnett |
||||||||||
|
B flapett/
|
||||||||||
|
184. Het derde Boeck,
pen / ootfe öen genen bie met Catatten gequeft 5ijn /
Den genen Die fucijten/ cnDeDieùen Kametgantfe met
bloetqmjtteojDen.
Trypherà minor Fœnonis ex difcript. Mefuae.
<©efe Tryphe ra $ goet tegen De berûcrbinge en obet* bïocDigljept ban De ifèaentllonDen/en taan De fpene/cn tegen'tbetgatnbanbegdcûegebaente/ enDe htaneft9 Ijept tan De Ifôage : fp betnieït De taume boebtigbept/ cn'maccbteenMatebetbJe: &pbet|ïeccKtDe SMafe/ en beneemt Den SöupcMoop» Tryphera Sarracenica D. Mefuse.
^efe Try phera ijelot Doo? ïjaec öitte Dr JïSage en 3Le*
bet teeten/ en Daetom Doetfp Debjinöen fctjepDen : £>P bcttecttDe bnple bocbtigöebcn in bellaage / en anDete ïnboenDige ïeDen/ fp maccht een goebe tevi&c De£ mont? en De^ Iiet)acmg/en brneemt De uetmoeptöept : £>P be* feljetmtDe tegtnbioo^Dige gefontbepDt / en belet De ge* tieratie ban De fieeftten : £>p betnïeecDett onfcupf tytyt/ cnDegenecflbe £>pene. Conte&io Anacardina D. Mefua;.
<©efc i$ De Confectie ban De ©ijfen/ en ban De gene
Diebcgerc te meten/toant fp fcljerpt 't betjïant/maecïtf fubtijle tinnen / fp brengt bJcbct be gebacbtcnuTe/ en iP feecgoet tegen be pgne ban be .fiàagc en 25uph / Dieup Itouöe ftomt : fp maefct repn bïoet/ en een goeûe betbtf • Aurea Alexândrina O. Nicolai. <Defe Confectie fé fece goet tegften De Catarren ba|J
Den öoof De Die ban feoube homen/fp Djoocljt t)tt ttand1 banDeoogen : fpbetfoet De fCantf boete / eniëupj^ maten goet tegen De groote pijnt banDen $oof De. <®v\ booj-rjoof t gefttehcn / fp berfoet De ballenDe fiecfcte / & rafernpe/ De Djaepinge ban 't i^coft/ en genetalicfea". gebjehen ban ben hoof öe;fp té óocfc een gereDe Ijulp Qt\ genen Die upt-tecmyUuccfjeVbócbtigfiept upt De ^>°% obergeben/öetHüoppingeltjDenenWoetïpóutoen/i*]^ ïtelijcje tegen mjne inbcijeupe/Sciatica genóemt/ ^°Jpa,5 he en pijne in De lenDencn. €>ocIì tegen De gebjeheii w |
|||
|
Van den Honich. iSy
be IBage ta>arm/D?t f Uiaecucft tuater maften en ftouöc
PifTe.fp fyeeftt Den fïeé/en öeiD?uft aïïepijne De? 2&u»Cje fi» geneejtbe bageïicftfc en DecDen Daegfe iiïoojtfe/m= ffcgeben met een foopften ban &toccöa£ öat ïacu $. Diacodion fimplex & Compofitum. Diacodion fimplex i$ fece iittt ben genen Die met fubtij» Je Catljarcê upt Den öaofDe op De 23o,?fï en 3£ongc bai* lenbe/gequelt jtjn/ en een oojfaftejijnban öêftoefi. Dia- codion Compoiìtum,fiopt Ijet getoelt ban De nature/en 't bloetfpoutoen bat upt ben ingciuant ban bebo^fi somt. Diacodion D. Aftüarii.
3£efe Confectie iggoet tegen be graeutoe enbe rooDe
wamergancft/ enbe tot berfoetingeban be darmen en 25upcfc-foop/ ingenomen met regen-toater/ in be toefc «e Spodium of geroofï Cmmeten gefoöen beeft / of met fieDi/itfeert fôoof water, Diacaftoreum D. Nicolai.
©efe Confectie fë feec goet tegen b'^ooftftoeere bie
tikt beroubert en tg/ tegen be baiïenbe fïec6te/b;?aepin=> fie int Hooft/ en tegen be ïoofe t?ooft-f bjeete / lamljcpt ban be feben/ en tegen alle fiouöe fïccftten/ bie met Bout toeetftuiDccficBSijn. Electuanum de baccisLauri D. Rafis.
Q3>it Elecluarium # goet tegen be Coïtjcfte / en anocc
Ponen in Dé Datmen en ingetoant/ betoeifte feomen upt *en ftouDe ofte toinbige oo?fafie. Diaiatyrion D. Nicolai:
v&efe Confectie $ feec goet tegen be toeecfirjept ban j-f *Sïafc en .Eieren/ en i$ oocft feec goet Den gijenen Die "'ft pifiê n en Bonnen: &p bectoecftt tot onfcupf !)tpt/en ?l$ Den hifi ban bpfîapen/ûooj feftec oojfafte igophou* uenöe/ foo geeft fp Die Dapper bjeDer. ^ Dialatynon D. Mefuîe.
*©efc confectie i$ fecr goet om DeiBanïiftöept te Doen
uP«P/fp becmeecDect 't faet/en Den tufi ban bpfTapen. Theriaca Andromachi.
«EfteciaBeï i$ De pjincipael/ie onDer allepjeferbatibë/
M 2 om
|
||||
|
i86 Het derde Boeck,
om $hn mcnigcthanöe gbebmpcft.3© ant fp i$ tod bet*
maett en gefont tegen fcet beel manieren ban jieefttem toant fp i§ goet tegé b'alöet meefte paffïê ban 't gefteelë Ucljacm De£ menfeheg: £>p i£ nut ben genen öie gcguelt i 3hn met De balle öeftefttc/^opelfjc/lguuft-fbjcere/ptine , m De Hàage j enloofe i|ooft-f bjcete ; €n ooch fect goet tegen öe heefchept ban be flemme/ enbangichept op öe 25oî(î. ©oojtö if fp nut ben genen iw ftuecben cnöe be* naut ban Icffcm 5tjn enöe bloet fpoumen: 'Slnfgbelhcr- tegen bc <6celfucht/ ïöatcrfucht/pijnc in be Darmen/en ben genen oie be Darmen genuetfï hebben: &p helpt ooft öen genen Die ben grteen in be Bieren bebbé /'t <ï3rabeeï cnCohjcfte : &>p Drijft öe jnaaent-ltonöenen jacchtöe öoobe bmchten af:£>p betert be melaetfchept/be ftlcpne $oc£ften$3/cn öe ftcuöe grillen bie met poofen feomt/ en omme gaet/ en anbecberouberbe fieftten* £>onöerlinge iöfp gocttegeng allcijfennn/betcnban.âïangenen allé fctuppébe bieté : Jfêaet 't gebriebte ban tejfen^ in te ne* men ig berfcljepben / na be groote en qualitept ban pe* gclgche fieïtte : g>p üerligt alle geb?ecu ban fmnen. £>P toerjïercftt 'tfêerte/ lf erflenen/ 3lebec/ en mage/ hout enöe betoaert 't geheel licbaemonbebo?ben. Mitridatum Darnociitis, & Andromachi.
IBithjiöaet \$ in qualitept enbe feracht öe €heriafteï alDctnaeft/ cnbeifchiïlcnmetbele : Danöatbpabon* ttire öe iÉbcriaftel bjat hecter en 1«achtiger v$ tegé 't ft? nijnbanbe£>langen.'t <©enee|l alle pijnen ban öe hoof; be ban Ifèanncn en ©joutoen / bic upt houöe ftomen / cnfonöcrlingcté Die goet öen genenöiefbjaetmoeöicJJ 5tjn enbe bebïceft/ ofte bie öc baïlenöc ficchte hebben/e" met öc loofc tjooft-f bjeere gcquelt gijn / 't helpt ooft ben genen öie öe pijnc in öcl©tjnb?autt)ê hebben/ enloope»1" Deoogcn/engcnceft alle gebjehenban't hooft enoo?»1- 't «©eneeft öc (Sant-fïoectc en 't ©erhemelte ban öt» Jfôont/cn ttaehé/alft op öcfiefte plactfe gelept bJO?t/e» iufgeftjCjC geltjft een paellec gelept toojt op't flacb ba» ben hoof De/ban öaet Dat bc flwjc te hemt* if et tycetto w |
||||
|
VandenHonich. i8?
làquinantie/ entte helpt Den gftenen Die bmt De ©opelfie
geraecftt 5ijn/hoe fïen/ftuccften/bloetfpoutocn/Die Dem= pico 5nn/enDe alle pijnen Die in Deg menfcftcn Hicftaem ftomen/ïjet $ oocft goet tegen De pijne ban De ©armen/ Rootmclifoen/en JBilt-fucht/ ifï Dat 't ingegeben too^t niet een Decoctie ban toiïDe <É5?anatÊ.'t <Seneeft tecfïont öe fpanninge ban DefcftouDecen/ en Den genen Die trec^ ftingge ban De mont en anDere ïeDen hebben/ enDe oocft öielam 5ijn/ ftet ftelpt Den raetbant ingctoant oftc&in--> nenfïe fegutfei : ülnfgbelnc): De Jdiccen en De SBïafe/ hp bjeecftt Den fïeen/ bettoeeftt De Hâaent-ftonDen/en ber= bïijft alle gebzeften ban De 25aec-moeDer / 't $ oocft een fonDeclinghe buïpe Den gftenen Die ban 't jf ïerecijn ofte Sciadca.öat i$/pijne in De heupen gequelt fijn.J^tncipa- liefttoojt het ingegeben teggenaïletfengn. Jfet betert toonDerücft De beten ban fenijnige Dieren / of üan eenen bulle ï^ont / of ban eenigerganDe ftruppenöe Dicren/in= genomen ofte Daee opgeïept jijnDe: ï^et helpt ooft toaiï- öerftfi Den genen Die De Dagelicrfcfte en bierDcnDaegfche Coojtfe gebbcn/inghegeben booi Öet aenftomenban öe Coojtfe. Antidotus Efdre ex /Etio.
3Me confeetje i$ toonöerïgcfe goet tegen Dooöcïgcfte
JFengnen/ enûe heeft becï anDer gebjeften Die Mvusïfe? fcö?gftinfïjni3.SSoecftcap. 201. enDe Paulus JÈg'mcià int 7.25oeft/cap. 11. Aftuarius int23oeft ban het maften banöeliBeDicijnen. ___________Eynde van de Opiatien._____
Het achtfte Capittel.
DCGlufius.
©g berce 5gn top geftomê metalïe De Confeaioni- bus Opiaticis, toeïcfte met ï^onig gemaecftt tooj* J«/en hebt Daec bp berftteert/toaet toe Dat fp nut mix* quaem shn/omteglje&mpcften. ïiebetoiltonéboojtg oer&lacen ban De g>px>pen en Lohoch of nftfeftj/ toeïcfte «net^onig gemaecftt toojöen/enDe toacr toeöat fp nut |
||||
|
i88 Het derde Bocck,
en bcnuaem gijn om in De IBeDictjnen te g&ebmpcKtn I
T.C.^ft. falber eenige betïjalen/bie mettf onig gemaent iuojben/ be toeïche men ghebutpeut in bjanchen/ om De mater ien tebetepben tot Cametgannen anbecfm£ / of alicene te gebjupcM om te oerfïethen / toelcher getoicl)* te i£ om teffen£ in te nemen een of tmec lepelen bol/ten toaèt faeft öatmê" eenige Hiftfcfé of 25o?|t-^pjopen ge* faîupeîittv alicene met een fiucrfien £>oet-ljoutg / om be ììofll enbe flnpmen te boen rtjfen cnbe rupmen/etoentoel toeiben bet$ 25o?ft-£>p?cp£ in bccoctien (totberepbin* ge bet matctien tutten Cametgancft) gebaen/ en baec en i$ aïfulchcn penjcnelnietin te bectoacljten / al? toeï iê in be boojfepbe ©piatien. Syropen "toelcke met Honicb gemaeckt "borden.
Syrupus de Mendia major D. Mefuae.
©cfe i>praopbcrfìcrcìfìt be ïtoube .Hàagc/ enbe baet* orn fiillct bc toalgingc/ &ct obetgeben / ben ïfien/ en be 23upcWoop. Syrupus de Mendia minor D. Mefuœ.
55efe §»p?oop ïjeeft bpfcang Defeïfbe htacbtaïg De
boö?gaenbe. Syrupus de Calamintha D.Mefua;.
<©efc ^p?oop ig feer goet ben iBiltfuc&tigen/ Die eert
ftarbeJBilte ijebben/enbe bpftang niet om facïjt te ma* ïten/ ooli ben genen bic houtingetoant &ebben/ en met Succljengcquelt gijn / fonbcrling oubepecfoonenenbie een beroubecben ^oc|ï ïjebben / toantifl batpemant De bojfi/oft be maglje/oft Ijet ing&etoant bol tyeeft ban gcobe/ taepe/ enbe onfcöcpbelijcKe matetien/ bie too^Dt met befe |>>p?Qop genefen. Syrupus de PraiTio D. Mefuae.
3Me &P?oop $ feec goettegen D'oube gebïe&en ban
De 2So?1ï; eri ilonge / Die ban ftouDc cnbe taepê baclrtig* Qeben gehomen gijn / enbe quaet gijn omupt te toepen' %aec upt nomtDat feet goet fê b'oube lieöen / enbe De» genen ùie Buccöen ofte Dampigï) 5Ön. |
|||
|
VandenHonich. ï8g
Syrupus de Liquiritia D. Mefuse.
35efe ^pjoop i$ feec goet tegften De gebjcften ban De *SojfienDe3£onge/ tjetmaetut Dunne en bjenghtupt »t fïupmenùie niet cijfeii en milieu. Syrupus-de Stochade D. Mefuse.
^efe ^>p?oop öeïpt afte fcoube gebjeïtê ban De|È)etfle* «en en £>enu\DÊ/aIgIammicöept/baiIenDe fteftte Hrim= ï>inge banfenutoen/ tcecHingebaiUeDcn/bebinge/enbe fietcnetbcfBage. Öxymel compofitum.
35efe üsijn-ïjonicl) becDcpït/macHt Dunne/ en baegt 9f De grobe enbe baateracljttge bocï)tici)eDen / öp neemt toegh. De bcrftoptöeDen ban De Eebcc / iM\t enbe Mt- Cen/öet boetboatec maften enbefmeeten. Öxymel Squilliticumfimplex Q.Mefua».
3Me 2t5tjn-öonigban I2ee-ajupn Doet fdjepbé tape
bocötigDeDenöienietbJijCBènen brillen / enbe baetom }$ hp goet tegïjen De gekeken ban De IBage / en anbec inbjenbige ïeDen/ Die ban Defe bocïjtigljeDen „men/ fop fieneefi !jct fuec opwpfen /en ooft De toeecfthcpt ban bê 23lafe/ ofte Die fijn bjater niet en mach möouben. Öxymel Scyllinum compofitum.
^efebetbepitbeeUirachttgöec/ maee&tbun/ enDe
baechtaf/ ftet opent De berfïoptl)eben in lange Duecen= «e biecbenbaegfe en Dagelicpfcöe Coojtfen/meec Dan 't ?t3gn-öonicl) Dat ban De biajtelg gemaecBt i& Diamoron D. Nicolai.
« 3&efe ^»pjoop i$ goet tegen bocjt^-etenDe f toetingê / «gen pijne bau bë tanben/ enbe gebleken ban tjet tant- Pfrpfcö/ en tegen alte geujeucn ban Den montai^ men wn. meDegojgeït. ~____________Eynde van de Syroopen._____________ Volcht Locbfive Lobocb, ofte Likfels.
Lohoch de Pino.
, ^&it Lohoch geneefîDenïangDuerenDeïjûtfï/DeHOjÉs
öepDt ban aeffein/ enDeDampicùept:fìet toö'epïtm
M s maeefèt
|
||
|
ICO Het derde Boeck,
maeeïtt Dunne De grobe bortjticptDcn op De 23o?ft.
Lohochde Scylla D. Mefuse.
Stohocfi bâg>quiïïê maeftt beecDicft om ïicljteïifc upt ie
fpoutoe" De gtobetape materien / Die quaet om rijpen té/,
inDe %t fiTemïebÉ /en neemt toecö De fto?tï)cpt bâHcflém/
en pijne Dan De2So?ft/öie Daec upt Denoojfpjoncft Öeeft.
Lohoch ad Afthma D. Mefuœ.
^it Hoöocö ig goet tegen het Huecjjen/ en betouDes*
fcen^oefl/ mant het maeent Dunne enöe fnijt De gtoobe bochtieïjept. - ■ • ■_________Eynde van de Lohoch.___________
Het negende Capittel.
&â De Eajratüïè of gurgerentie l^etimjró.
T. Clutius.
AEhiet ïjcb ifc u betfeïaert eenige £>p?open en Lohoch
ofaiihfefé/Diemen ban Zoniet) maefet/Dé meeden* DeeleDienfielifttoefenDe boqjDe 2So?fl/ en anDete ge&jè* feen/ om materien te berepDe tottcnfôamet ganfcKtòec ban ta» etteïicneïaretenDeconipofltien fnlïcnberhaïen/ ÏnemetffonichgemaeftttaetDen / Dienftettft3nnùeinDer JEeDicijnen. cc.lBaec DielarewnDecampofitienDie gp ón£ aentogfen toilt/ macï) men Die toel fonDet fcjfoo* tnetì innemen geïtjeft men ooft Doet met fojge ban ©pi* àtienJT. C. .ffëen behoojt geen iarerenDe Confectien ttï te nemen oft Die matcriebeftoojt cecfï berept te jijn/mef «enige boojbcrepDingeban Diahchen/ Die tottec Hechten ïjequaem 3ijn / 't taeln Deg 3&octpo$ in Dec Hâcoictjnen toetn'$/ Die acöting op De (ïefiten en fijne ojDonnantien lebben möet:DaeromenraeD ih niet (afêbo?en) Dathent jpemant in pecijhel (ielle ban pet ban ©piatien enïara* tpen ofpucgetenoefBeDiennenintencmen/ buptett toeten ban eenerpertUâeDicijn.c.çi. IBaechoebeej mach, men Dan ban De purgecenDe iBeDt'cijnen teffn?? {n nemen»T.CUâen mach ban De purger enDe IBeDtciF (ïieninnemen eenïoot/ ofanDethalfioot/ minofm«H m De naturetian De fieucn/De ftinöeten een öaïf toot/g |
||
|
Van den Honich. 191
feg nac öifetetie ban Den lUebicijn öie Set heDciojt te o?»
öónheeccn. Volcbt depurgerende Medicijnen.
Diaphœniçon D. Mefuœ. 3&efe Confectie helpt be gemengbe enïangbuecenöe ïioojtfen/ toantfp jaecht afbe geeïeChoïerijche/ en Waterachtige Pocbtigöeben. &>p i$ ooch upt ter maten Doet tegen De Colnche / en ooch tegen be pijne Pan be lüage/ enanbergepjehcnbie nptcaeuujeöocöticoe» ben ben oq?fp?onch heboen. Electuarium Indum majus> D. Mefua».
^itEicauarium bjnftafbe Puplicljeben toan behu*
ïmucen/p?incipaüh pan be toater acfttige en rotte Poco* ticheben/upt be mage/en anöec boebenbe leben. 't #oet ooft inbe feï'f be fchepöen be gtoPe toinben/ en geneefl be fiehten bie baer upt gehomen 3ijn/gehjh afê baec 5ijn öp? ftoeilingeüan be mage/ beColpe en pijne Pan beBieté, Ele£t Indum minor D. Mefua;. 5&itElcauariu^met'töoo?gaenbe baselöhet hrachr.
Confecüo Hamech minor D. Mefuae.
3&efe Confectie fuptoert be Jlfôelanchûïijche en anbe=>
te uerbjanbe humeuren/ baeromfêfpgoet tegen ta? fernie/ meïanchoïöcheö;taeplnge/ pergetenhept/enbe aeb?efien üan bec hupt/ fabanich/ al£ jijn fchucfthept / mifmaechthept Pan bec hupt/ Manchet / iBelaetg» ïjept/ quaöe toitte feerighept. Diafena, Ë>. Nicolai.
!©efe Confectie helpt Deftoaèrmoebige perfooncn/ en bie met rafemie gequelt jtjn/ of ooch bie Pan be biet* ben baegfe %oo?tfe / enbe met bjoef hept gequeit 5tjn / infgeïijcï ben IMtfuchtigen/ en atte quaïen of fiechten bie upt melancholnchêtoochtigheeben gehomen $ijS5k Benedica laxativa D. Nicolai.
^efe Confectie b$ft upt be ïnaterachtighe bochtig*
seben/ pjincipalih bie in be ieben homen 5 fp fupüect bi£ ooi h upt be bieten enbe SMafe, m 5 E, Elefçhci;
|
||||
|
ïyz Het derde Boeck,
E. Elefchof five Epifcopi.
^itEleauariumtccchtafbegrdc Colertjcfee mXütf ttracïjtige üochrigheDen/'t jaecht oocfe upt De toinben/ en i£ goet tegen be pijn ban 't jpiercrijn/ en ;ijöe.3nge* ïnrjcooefttegen öepijnen ban öe Colijthe/en fupumDP kochtigheDen Die op De gietenen 25lafc liggen. Hic:ra Piera compofita.
©efe Confectie té goet tegen berfchrpben ongetem*
pettheDen ban ben t?oofûe/ ©ojen en <©ogcn : £>p fup* bert fecr loei De jiViage/fp betert De gebleken ban Delle* toer / fp maechtfaçht De harDigh< pt en Dichtigïjepcbati be jlMt/ en maecht Die bunne : s>p $ goet boo2 be Bic rmen^lafe/ enDe betert D'angetemperrïjepDtbanDe 2i5aermoeDer. Hicra Logadij D. Nicolai.
®efe Confectie roepet upt lang-DuerenDe en bcrou*
DerDe gebjehen/ te toeten rafernpe/ alle mclanchoïien/ en bahenbe fiefttrn/bjacpinge ban hoof De/en purgeert/ ingegeben Dm genrn Ue fchupmbecfeen/ en be ballcnbe fuxl.tc l)ebbcn/bir hun fclbcnbet punthen ban De tonge aföntcn/bieöchooft-ftoccre/en lofle hooft-f toeerc heb* ben i en Die upt becocringe ban hoofDe aïfo gcguelt 5tjn/ bat fp fchnnên ban Den bofeiuôecft befeten te toefen/op bat'tìichacm niet toojDe ontftehen of beftorjme/'t toelft be boojfepbe fiechtenonbertoojpen 3ön / Detoeïchcoocft tegen IjerihcüccDanchgemccfrcrt toojDemfp helpt oocfe ben genen Die Jam 3ijn en beben. Men gebet Den genen bic niet en teeren/ Die hecthloppinge irjoen/ het $iruri3 hebben/Den a.ebecfucljtigen/ben.JBütfucljtigen.'tBer* toecht De jlâaent-ftonDen / &et becltctjt De gene Die Den fïeen in De bieren/'t |Herrrgn/en Sciatica hebben :£>p flencc(t©ecgift/enfennnigljcgeb?ehen : £>ptoo?tge* bmpht fonber ecnig penjftei/enDc en té geenfing mocpe* ïicït Den genen Diefe innemen / men geeftfe Djiemael tee jflìaent / elche cepfe 'tgetoicljteuaniij. ©lagma/itt ïtoaelf Hepelfceng JfêeeDe/ met een Eepeï £>out& Hiera Pachi] D. Nicolai Alexandria. ©effe
|
|||
|
Van den Honich. 193
5Defe Compofïtiegeneefï De gene Die De baïïenDc fiefta
«n hebben/ Die uptftnnigh 3tjn / bjaepinge ban Doof De Seboen/ en ftooftfb)eec/enbe të goét tegen een bebo?ben tampletfe/'t fp in hitte of ftoube. ©oh tegen het teeefté 09n Den mont / en ttccftinghe ban aïle fenutoen / maec tanbeeïinge tegen De pijnen ban De 25ojfien 2tjbe/ npt Jjojfaeft De feibe feomen/'t fp npt betbojgen ofupt open* «ace. ©aetenbobcn i$ Die feec goet tegmen het {pannen Datibefcnuen:^>piâoocftgoet tegen 't jpïerettjn/ enbe Pijnen ban Den geheclen ïïuggc-gcaet enbe ïenöenen. &P geneeft ooft fomtht^ geheel en al De hacDicheben Die {bet pijne leggen in beSSojjlen ban De©joubicn. IBetc» Relich i£ fp goet Den genen Die met pijne in De JBage ge* OUeït 3tjn/toant fp geneejt Den genen Den mclchen ùicfc toiig De fptjfe fuer teia?t/ oft bie eenpaedtjcftbjaigen/ of Gbecbïoebigfpeeftfel tjebben/maec fonDet linge ip fp goet «engenenDieftoaecmoeDiggenmelancljoinch3nivic. Catharticura Imperiale O. Nicolai.
«Defe Confectie fupbett fece toel het ftooft/fp maceftt *tti toelriecftenbe aeflfem / en jaecht af upt öc 4,©age en tgeljeele lichaem Degeele Colecijcfte en ooft melan* cï)ottjcfte bocftticfteDen. Ëyndevan de Laxativen.
Hecrhiende Capittel.
&an fommf «$e Compoft den en licite ma*
nieten ban Recepten te maften.
HC. Clufius.
gec ban Dcfe bietDecïcpe Coinpofttien hebbp gfte* noeeftfaem bechaclt/te bieten: <©e #piatiçn/„àp* tauen/Eoöocïj/cnüeHapatiben/ enbe becftlaett alle be «caefttenpan Dien/ maec omDat De boojfepbeCompo* Jjtien bp alle man niet gemaeeftt ftan boojben/en battet pfft^ipteftec fijn toetcftig/Die fijn Compofitien te techt öeöotct te mafte/ fo acht ift niet goét te 3911/ bic maniere 9bi te leeten De boojfeftjeben Compofitien te maeeften/ aenge*
|
|||
|
194« Het derde Boeck,
aengefien in beleEanben fulcjc niet en toetbt gcmatiM/
banmetbifïtatieofoberbjefen ban ecnigfte ©octoje» in bet Mebkwè/ biefjen inbe ïsenniffe üan be fïmpeleti toctfïaen* T.ciut. 't X©aet te toenfcften bat fuïcje bier # Eanbe oocfe moeite gefebieben/ fa foumen opjecijte et» faerfcljebjogncn en matecien in plaetfe ban be berfup j te en berouberbe in be Compofïtien Jjebben / enbe bet? Itrijgen/ enbe gemaechte Compofitien fouben ïxtct ïjun operatien en toeectt boen. C.Cluf. 't%$ toaec bef 3bP ftgöt : ban een ©abec bt$ $up£gefing bit ecgetré ìrioont/baéimen geen ©octoo? ofte' IBebicijn ftantet Öaefiecnoot benomen/toat fai ftp gaen maeeften/moet ï)P ïjem felber niet bebelpen met &et gene bat bp beeft « T.ciut.^aetom fai ieft biet eenige Iicf)te maniecenbafl Compofitien en eenige recepten biet oocn berbaïen bic* men tee noot fai kannen gebjupeïten. Om Theriaca Diatefleron te maken, dat is een Triakel van 4 fubftantien gemaeckt. Meemt opjecöté <*5antiaen/ SSa&elaet gefupbert
ban be bttple fcljellen/opjecftte Jlfêpjtbe/tonDen ©fier* iucei-toojtelbieopjecbtig/ ban elcri. ©nee/ geeïett gefupberben Honicb 12. ©neen / men fai bit matetien ïjiet oobenbetbaeltfeerKlepnfioten/ en fiften bieboo? eenbicljtefebe. lacuna fulbp ben ïfontgö laeubaec onber becmengeri/tot bat bie becmenging&e toel effen m fonbei- Wonterftené gp : ©an boetet in een pot Dicjfjt tocgebonben/ en geb?upcRet tee noot. #efe Compofiti^ of bermengingöe fë feet goebt ben
genen bie met ftoube bocfttigöeben 5tjn bslabê/ oocfe, te* gene be gccaecKtöept be$ bupcj;/tegeng be toatetfttcöt/ tegeng bt X@02m.en bet feinberen/ tegeng bet fielten btt £>co?pioencn/enbe toebetfïaet Ijet fennn/ if ooch goebt tegen| beXDjoutaae ftraneftbept/ alg fp gaet fïonben niet en nrggen op fijn beöoojlij&e tijt/ 't opent be Jifèoeber/ pn men macl)tgeb2upcften in pïaetfeban een fSriaftel/ àlfmengeenop2ccI)teenf2anftcijgen : men macb fyirt |ian teffen£ innemen 't gebjicfjte ban een of ttoee gou* |
||||
|
VandenHönich, 泥
ûfl&cooncn/becmengt mettoacmen î©gn 2. Xepelen
jol/fo men geen 3Bijn en öeeft/ fo maclpnen nemen al* iWlfeen 3©gn Daec top ban gefpjouen ïjebbê/ en ïaten Da£ öeh ïàacient innemen/ en legge öemte 25eùbe om f toe* *tn.i|et té oocft feecgoettegeng be bïaepinge int tjooft/ alfmen fmoigeng een ïtlepne 25one groot inneemt. Hiera picra iimplex D. G aleni.
v ^eemt fijne Canee!/ 25aIfcml)out/oft in pïaetg ban oien 2lHoegfiout/ lf afeltoojtel/^pijftenarb/ ^affraen/ I&afticlt upt Chio, ban elee anbecljaïf ©jagma/ onge=> toaffcljen Wot Die ftlaec en fupbec ig 25. ©jagtna/ ge* fupbccDen geeïen ifonigö 12. ©neen en 6. «©jagmen. Ifâen falöetaoojfj. fpecienRÏepnftooten en fiften/ öaec bae faïmen onbet bat fijne gefifte $oeöec mengben òm «autoen ïf onici)/ tot batmen gijeen hlöntecliené en fïet: 3&oetfe baec na in eenpot/baft toegebonben.Hiera picra taojt feec gep?efen/tegég een PecKoube Jïâage/bie geen fpöfe bccboiitoen oft becteecen ftan: toant fp bectoaemt en ftecftt be Mage feec/alfmen baec ban een boon gcoot oe£ fmojgeng in neemt. 28lï batmen een purgatie toilmafeen/tegeng een nee*
buplbelBage/bie met flegmatijcfee bocl)tigIjeDen obcc* laben ig/fo falmen een loot Hiera picra ofte 5. ^jagmen bemen/na be natucc taan be pacient/Pecmengê" bat mee Hlfemtoatec i.©ncen/ofte een tocpnigö mcec/laet bea Patient een uce ofte 2. baec op b aften / eri bc baec nae een toacm fuppen op eten. ©m be JBoebec te openen/fal* bien nemen Hiera picra een loot/ of f. 30?agmen/ na be natuec öan be fpacient / en becmengen baec onbec ^p= toop pan 2Spboet/en banUllfem elee een loot/met 25p=> ooet-toatec gemengt/ofte int nat baec toat 25pboet en ^ocbec-hcupt ingefobenig/ 2. ©neen. «&it falmen Jiuchteren innemen/enbc Paften baec een paec neen op/ baec nae maclpnen een fuppen baec op eten. dommige toillen beeé Hiera gebjupeften tegfien£ De
Coojtfe: toaec ban belBenfc&cn toclcen becanberingc «f ftcijgen Deux De gcoote bittecljcpt.<Dotû alfmen baec eenige
|
||||
|
196 Hetderde Boeck,
eehtge purgatien tegeng De ütoojtfe ban toiï maften / f"
Ift pjtjfeftcft batmen bp De Hiera bermcngt ƒ. ©nfe &Vf toop ban $i?obenfcfte ïïofen / met toatet ban €ifto;?ep/ of «tlïnbibie/ ofte in't nat baerCiftorep of «önDibicif gefoben fp/ ttoec ©nfen. Hiera picra iuo|t fece gepjefen in bèeïberïepegebïeftÉ;
^pbertoecfttBjontaac ftjancftfteben/cnbcetbebléecltë coleuc bergaen in 't aenficgt / fp neemt toecfj aïie bupfe ftancft en quabe locftten / öie upt bc Uâage ftijgen op' toaectg in 't öoóft. %ü faeft bat bit boojfepbe purgatici» niet en toilieri toecften/fo macft men maften eenige^et- pillen of ^uppofitojiert/ Dietnen op befe togfe fat mafte". ^Seemt routoe f onig be groote ban een Jlâufcftaet/
en boet Daer b# een tóepnigft foutg/ fo beri afê een halbe ïtroön ftoaertè/ Dit boet te famett in een pferen feftoott* gemâecftteri b^oóp-Jepel/ èh ftboftt bat t'fàmen obet een ftooi-buer/ geffabieftmet een Spatri òm coerehbe/ tot bec biftten batmen 't macft tollen / en baer ban maeeftt een langacljtig rolïeften/in maniere gelrjft ben ftlepnffett bingec. ©an falmen bie £>et-pillen bet maften met 25otcc of <©ipe ban ©Ipben/ en ff ellen bie fóo fioog in 't üfonöament ofte in ben merg alfmen ftan. 30eeg i>ilien ftanmen groot en ftlepn maeeften/ boo?
oube perfoonen en jonge ì&inoeren / fp treeften be ^u* meuren nebertoaertg / en bojbert ben ftamer ganrft / ift faeeft batmen ffereftee £>ec-pillen ofte £>uppofito?ien begeert te maften/ fo macft men (betotjle ben #onicft in bc lepel toarm itf) baer onber mengen een Scrupel poe* ber ban €tociffe Hllftanbal/of fpecien ban Hiera boozfê. een haïf ©?agma / en op 't epnöe ban be §Mïe boeter ». greinfteng Scamonea bp :<^efe pillen treeften berber e» maften meeröcr ftamer ganeft/ a$ be boojgaenbe. Tegens de Wormen der Kinderen. ^eemt^ebutoer-faet een Ioot/,§>cfielpen-fioltoo?tel/
$ ojfeïepnfaet elcv anderhalf Djagmen/gebjanbeïpertf* fjojen berept/ Hel&cffen-ftrupt of Rob de Ribes baer top bah gefept hebben 3. «ÏPnfen, i^ier ban fo geeft men De jongs
|
||||
|
Vari den Konich» 197
jonge ïtmDer? afoe grooteban een E3ufcftaef/nucûteté.
Een ander remedie.
Bee mt fôijnebaerfaet een loot/$o2celepnfaet/25oon=
Reng-^oltoojtel elcje een tjalfïoot. «Bit fìoot te fatnen «ïepn / en bermenghtet niet tottten Ifonigh 3. «önfen : §kt ban geeft bê ftinberen be grootc ban een Ifôttfcijaet nuch teren» Tegens den loop des buycx.
j^ecmt H3cechb?ec-faet/$o?criEpn-fact/eïcje ij. b?ag* men/geDïoochbcl@altooU^len/i£eemf-tooïteI/elr);ans öethalf bjagma / bercpbêgeb?anbe üertf hojcn j. înag» nien. ^tt ftoot tori ftlepn en berrarngt Ijiev. onöe t <&uc- crupt Dat fonbet fpecer ten fë gemarrftt/ 2teIbc|Te-crupt ban eïcj: j. <®nfe. <£onferbe ban Sofen en ^pjoop ban «Qucen clcr bj. bjagma : ïf ter af falmrn bejïg'é een &ar== ftanie groot boo? ben eten/ een ure baer op bafïenbc/ tot ttoee of bjiemael '£ bacg£/ en men mach onbrrtiifTcftcn tot berberfchinge ban ben mont / alte met een tocpnig SliribeiTe-crupt/ tiSiiee-crupt/ SSetbcri^-crupt en 2ï'mas rellen eeronfgt in ben mont nemen/ili faeft batter bloet in be Uamer-gancli feomt / fo maclmieri baer onbec mengen ghefegelbe Metùc/ of fijnen rooben 25ott$ een fcalf ioot/£>p?oop ban Ifëpjtillen/en S»pjaop ban b?oo* ge tâoofen eïcjc een loot. fr?ier af falmen ghrbjupcfcen De firoote ban een <©fccc-noot/ gelijcft top geleett hebben. Tegen de Acnbeyen.
«föeemteen toepniclj bopcrg ban een jennen «Spe/
licht fioet upttcr fchoutoe/ getojeben fout/tontel) ban ricft^eben bed/ hier ban maecftt een manier ban een falfnen/ cna$ghp'tgebmpcHentoiIt/ fofulbpbun fcorrftcné baer in nat maften / en leggen bat fo toarm= ueng op bc Iteibepe. Teghens groote hitte in den Mont.
Jöeemt 3Bcechb?ceblaberen/ HSatelieben/©ioIe&la=
öerrn elcr ern hant bol / bceg iirupbcn falmen fchoon jDatTchen/en ftlepn fnijben/ en firbenboo? heen een [jant »01 i©interger(iè totbatfe gefpleten fp/ baer bp bornie be
|
||||
|
Soi Het! derde Boeckj
oeboojf5.Krapben/nocggebjORen<©uefaeti.3&jagnia/
fôofen een galbe tjant bol / tot op rg. ©neen. ©aec nae fcïepnt'et boo? een tfcamgn/baec bp boenbe Jspjoop ban «Öjanaten/banlBoecbefïen en ï|onicöban Qoofcn clc£ j. once: giet tnebe goïgelt en fpoelt ben mont/ get faï ftet ben mont becbecfcgcn/ enbe be fjitte bocgö nemen. Tegens 't Scheurbuyckin den Mont.
JScemt Eepelblabeten a. ganben bol/toatet of fflitv
teruecffe/ 25eueboomeïcr een fiant bòi/ beegntupben getoaflefien/gefneben / enbe gefoben in een pinte Wa? \ tetg/totop be tjeïft/baet nae liïepntet boo? een fitamgn/ | «nbe boetec bp tot betfoetinge uaat fonici) Ü0. oneen. i^iec ban faïmen beg mo&fieng een ntoefften bol af öjincRennucfiteten. %ü batmen ban befen öjanft neemt/ entcent fo beeï
afé gier bobe betfiaclt fïaet/ en baec onbermengelt roo* Den gefioten3$Iupn ij. ©jagma/fo macfi men fiiec mebe ben mont fpoelen/ en bet tant-blepfcg bigben/ en baec nae 6e|ïcgcfien get tant-blepg met fonico ban ïïofen. Tegens den hoeft ofte vërkoude borft.
^eemt mnijg / ©enefteï / clcj: iij. ©jagmen / &oct' gout/ g. 3^agmen/ <0?epn/ ©engebacc elcr anbecfialf ©jagmen/Defeg fiootfeerMepn/ en mengfitigietonber fupbecen fonico iij. ©neen. ïfto ban faïmen beuc ben bagg gebjupefteneen 25oonegcoot teffeng. Tegen een vërkoude Mage. ^eemtHIanttoojtri geconfgt/Caïmu^ geconfgt/eïc); j. ©nee / fïoot befe 3©ojteIen ulepn in maniere ban eert papfcen/ baec na mengtec befe pulbeten in: «Bengebaec/ ïJaneeI/3ifêufcgatebaelcrj.©jagrna/j|5ageie/<0cepn/ elcr een fialfpagina; Ü^onicg bie fupbec té anbergaïf once: ^iecban faïmen nucgtecen in nemen be gcoote ban een Cacftanie/baec ïopbafienbe een ure: of men tnacfi gebjupcKcnöet©uee-ftruptbat met£>pecetpe*i gemaeent i$/ be grooteban ecnlfôufcfiaet/en jìernt feec be f toaefte ifêageng bie met flgmacgtige bocgticfieDen öelabensön. _ |
||||
|
VandenHonicfj, 199
Tegens 't water laden.
$écmt$ietetfeIpu)o?telen/ 3fonhb?oumccfttoo?te=>
ïen/ Hfpetgegtoojtelcn/ g|cio£bJO|tcl/ enbe^aöjft- bjOJtel/elC£}.once/Agrimonia, Ablinthi, Cufcuta; Ma-
rpbel, Chamsedrys, Chamsepithys, Soldonell:E>toppenbatt ©liec/elcp een Ijant bol/ SllnijHaet/Benltel/Söjeenfaet elcjrecn ftalf(oot/£>enebIacn %. loot/Turbkb een bieten* beel loot£/ Zinzibsns een fcftmpel / ^oettjout een loot / ïïofijnen gepelte loot/ 25etnagie/ 25uglog/ ©iole- blaemen e\ct een luttel. 5&e too?telen fcljoon getoaflcn/ en geb?often / boo? Ijeen gefoben in 30. oneen toatecg / baer nae be kupöen en b?ucl)ten Daec bp gebaen / en op t lefi De £>eneblaen/3aoen/ er. bloemen/ tot Dattec blijft: 12. oneen Wnteti/ bit fitjf uptgeûm&t en Waec Doo? ge= baen/ Dan boetec bp 3. oneen gefupbecDen fonici) : biet banfalmen Djincfterialle mojgeng eenroemetbol/ en baer op ttoec uren bajien. Ander remedie.
, .fèeemt 't fap ban fjriog-tooztel anbecBalfloot/ enbe
incngtDaeconûecj.loot öofcn-ïjonicl). ©itfaïmeniii «en cep£ innemen nucötecen/ enbe Daettbjee uren op «aften/ enbe ù^et een fuppen op eten, . Unguencum ^Egyptiacutn.
, ^Seemt gefloten ^paenfgtoen bijfb?agmen/fonico
Wij. Djagmen/ (ïetfeen HJjijn bij. tyagmen/noocftt bit te {amen otiec 't buer/ tot bet bi&te ban DUnnf fêonicïj/tot £at öe holeuc 3p Caifïanie bmpn: fommige Doé Daec bp fitten iPieroocft DerDe IjaïfDjagma. 3&efe faïf té bJon« ûçrïïcft goet tegeng buple jiincftenûe oube toonöèn / en jPiftnlen of loopenöe gaten/ öiefnpbeungïjc ban boen fbben: Ijet fupbcrtfe enbe Djooeljtfeban 't buple öooöe "%fcD 1 en \$ feet in't gebmpen bp Den Cljpmrgijnen. Een Wieck-falve.
.föeemt (^Terpentijn Die in Hoof-toatct té getoafftljen
MoQt/^oner, bandennen €peren/^onic& ban iSofen/
wfcrr eberi becï / en mengt Dit Doo? malfcanDeren. Üec
^aiimaelit men &iec&w ominDebjonDrate fielten of
<© 1er
t
|
|||
|
20© Het derde Boecl;,
leggen. 3M fupbcrt enbe heelt De teonben/ en tg bp öett
<&J)P jurgijng feet in 't gcbmpch.
Unguentum de Apio.
jföeemt't fapbanaonhtyoumech 8, onfen/ fupberert
ï>Qttic|) if. oneen / Myrrhae, Aloes, Sarçocolle, Maftix,
ólibani,e!e]C }'. Stigma/ Ireos, Farina; Liipinorum, eïc£ een half ©îagraà/ De <£3omme en 't anbere pnïbetifectt
heeihlepn/ oen fonici) (iet met 't fap tot Dec bihteban bunnen ^oniclv en mengt Die pulbctentoel Daec onber* fyiei ban macht men oofe tosehé" / en $ nierebet: Ijelenbe en fupbcrenbe in oube bnple toonbe n aïjï boojgaenbe. Oly van Honich te maken.
©oet $onig met fijn grabé in een Dicht bat/ en ftelt*
fc in hecte $anrDe mefeh te mafececen / tot bat 't ï©a£ bobeii f tocnime/ ban neemt het ï@ag toech/ en boet bp Denü}anirt)hïepne gebîûhcn fteenheng/ en lïellet bacr op een ^ifliieer-heim met een ontfanger/ en bif tileertet: 't eccfie ié fcijarp toatet / en baet nae ben ©lp : l?et i£ een upfonöece temebie tesene be©oet-gtci)t en De3©onben. Saifomiiytgcvalien Hayr wederom tedoen vvaiien.
jéeemt©tneüer-oïp jksot oip eïcr i. €>nce/ toitten i|onicl)/'t fap baa|*at:Dift of Lapathy, cicr een ïjaif once/ 4anïibj.onmetH-faet nïcpn geftoté/ ©afeI-roo?teï fcïcpn rjefioteiïeicrn. oneen. 3&ïtmengtonbecmaUiânbetéen fieftnjcht De piaetfe baec 't ^ap? uptbalt. Rondektms. Een ander.
JÖeemt geb?anbe 23pen ftïepn gebjjeben met i$o?
nich bcrinerigt/in een manier ban een faïf hen. 3Dit felp be ïeght ofte fmeett op 't ï^oof t. Fumanettus. 1 en ander om den Baert te doen waflêri. '
jSeemt^lpban focte Imanbeïen / Myrrhe cïrcctt
oftce / i^oïteien ban gebïant Jiiet / Canilli Véneris ge# taant/ Poïytrichi gebjant eïeje rj.^jagmcn/Düegf11 hoofben geb?ant/25pen geftoten met frjh ftupfhen/ dtf een haïf^âgma/ Laudani tj. ©.!agrnen/©ofiiciiJ- <t>uce. ©ie materien fioot hTèftëf / met toepmeh iB&9 ' macht een 3tinhuent. Rondelet. |
|||
|
Van den Honich. 2 o i
Een ander tot het felfde.
. HttmtWcDe ban jüaoümin een pot geöjoocïjt ij. j© jagmen/affcfjen ban 2?jicn anberïjalf ©jagma/ %P y%n ban ï^afcnooten gekant anbccfjaïf ^jagma / *öutïfe-ö?cït ij. ©,:agma/ Laudani anbecljaif pagina/ l'jnenììf onici) j. #ìice. ola Nàrdini, JDag/elcr öat 't ge* boedj fp/ Ijiei ban mar ht eenîliniment: ilàé fai be£an= °ecen baedjg 't aengefïcïjt met Offe Decoctie af toafTcljj. clSeemtPolytnc]ii,*jiuethcuptinanneften/Öofmaet)n/ $labercn banMyrtus, toottelcn ban ïïiet / CamiHe- "locinen/ roobe ïïôfen/ #e cDic-bïaberen elcK^ een tjant ö?l/ ©ach-l)out een f)alf pont/ fjiet af maent een becoc* t'e/cn gebntpcftrt geïijcn ien gcfeptïjebbe. Rondelet. Te beletten 't Hayr te doen waiièn.
. Jâecmt23ebcrftorjn/fonicogefupbcctclcrfa beel
°at {jet genoecïj fp/ ïjtcc af raaecht een falf uen. Een ander.
f J5ecmttoittc3Bgnfteen/KÏepn óeB|o!ien/tfoniclj ge=
mùctt eïcp fo beci öat fjet genoeg!) fp / menget en fup» "tttbepïactfe baec gljUtoilt bat geen ijapîgtoepe. Ma- f'nei.c.C. ©ng berce 3tjn bop in tjanbeîinge gebJeefï **n be Mzùkijmn biemen upt fonici) i£ ntaftenbe/ fa Citeert ong noeï) te toeten/ban 't ï0a£/ Jjoetnen bat fai topbeten/ enbetoat Jlâebirijnen batmen baec ban hait {baceften/ en boojt^ Ijet p?ofn't ban bien / batmen baec £an ftan genie te» ì t. c. &q tìeel ben Ifonicfj aengaet / Jbenfoube beel meecbec compofîtien nonnen bp bjcn* 5fn/oîemen met ï?ontc() han maften/ ban acltfe enneo- W) 't frïfbc te uefrinyüen/ aengljefîen batnien unt biê. TOaelüe compofîtien fo beel bint befcFjjcbcn / Stàî een y J*Pfbabec gcnoedjfaem baec niebe ôem foube in tijbrti ?^i noobe fionnen bcljeïpen / boo? fijti gantfcfj Pl'Pfgï)efinne. gullen boojtögaen met Ijet ï©a3/cn S^nemen toatpîofïjt bat ijet eng en be JjupfljoubcnDe y«bec#aïfeanboen. i
<® a Hét
|
||||||
|
Het derde Boedé,
|
||||
|
Het elfde Capittel.
® an î® ag / enöe toit ÏBag / ïjoèmen itf*
fuptaeren en maften fai.
T. Clutius. t
W m hebben gendeghfaem hier tooo? berhaelt/ tojjj
Dat a©a£ en jBaechbcn-toaé toooï een f uufiant> ié/enhocbat'tfelfbebanbe23pengemarftttoert/ «J toare toe fn het feïf be gebrapeften m hare feo b:fj mrerteettWanuergnietDanteüerftiaten/ hoe ttf* men bat fai fuutactcn/ alfo toanneec batmen ben IfonW Dare uptgettoeften/ en aïfi nutaohnaecitt/geluptacrt e" } mboDenrê ofte in platen gegoten i$/ toaer toe batmen Sn gefonineften fai in bet huyf tjoub nge/en in berg Kenkb fuHen nu taoo? 't eerfte fp?eften taan 'ü©«? fimtaeren en maften / baet na taerftlaten be nutttgïj ?■; ianöicntaoojöeftuufhoubinge/ optlejitoat Wxùeay ïïöatmen baer taan tem maften. C. c.©ar brhaegij ut» feettoel/batgöufuïcrtoUt beginnen : Eietae ChJ frac mp öoch ccn£/ até nu ben ifomg upt be toiroliB&fP iwn be&Ptti genomen i£/hoc ftan men bat ban f irobe' rcncnfcftcpöentaanbenanöeren/ aengefien 't fchrftj ba tet alfif onbetbenanberntactnicr.gtig) onmogelici tó'tftïf bc taan öcuanöeren tcfcöepöeiHT. C. JBen« nemen De otaer gebïeben tanpiïghepbt / Daer ben fconirö Xe roeften § / en boen Die in een groote iietri oW* S na bat ghntacel of luttel hebt/en gieten baerbf fSeeSr#DatDetaCo?reÇbeta^ t,mt ; en ftoocht onore Den ftetrt een goct tauer/rn ïatg «Vmrn ccnricfcrpDen »acft/Dicmet toant-gacrngcb?irP
ffiSSi anSen openen fttteften tiraefafiên £>f< ™ fieeeften Die erefi in heet ofte toarm toater/ baer n* SSouBcfobcn mWïantie gieten in öe facft/toelfte ojg S ra» Den f*** "»* Dte tuöliantw gebult »? / fo f*«t»g
|
||||
|
Van Was. aoj
oie toebinben met eenen fïercfien bant /enbombie gc=
hl '\Uacii aï,°in 0£$acfre / en bmeften aifo »teccKelicfe £t^a/uptöeuiipugfKpt/manenbe bat Set boojge* men of gebeente ï©a£ fijnen loop Ijcbbe in öe bootfj. Robben/ om alfo t'famen ben fioop bp malnanbcrcn te «ecgaöereu :ift öattec nu 0een U3a# meer upt be &atit mm/ fo faimen be bupugöcptuptfcïjuoöeri/enbebacc ^cberom (al£ boienjanbere fìubtkntie in boen/en toc=> «erom uptperffen/tot batmê 't ïcfre unt bt nfSetrl ïjerft/ «aec na als nu be bupligfjepöt ban 'tìlDa-S gefcqèuDen w foo talmen 't Ü3a£ upt be üEobben bn ben àhteren ^cgaberen/en boen 't feif bc in ecnftïcpnbec ttetel/baee tl Tcnbe lm£ ftlPber toat«/ en racen bit t'famen mee }Zn i^Ot bpetnen fmelten/en aïft nu toci gefmolcen té/ 'oo falmcn bat gieten in een ^obbeften of bobben / na "at gp beel Wa# mepnt te Ijebben/ baec boo? ijeen toat £acm toater mgebaen té/om bat 't te langfarnec feout 'oube toerben/ en alfi nu alötté in bc Cobben of Giobbe* «jn gegoten té/ fo faïmen 't feiföe 't fchunm afnemen/ n maNen bat 't nlacr 3p / en baer na falment feec öicljt ìli mx^ûi 00" anbcc^toebecKen / en laten bat ban r«naer bant alfoo beeftoeïen/ en aift fiout getoo?ben té/ ttl^mcu bcn boöcm 1®A$ baec upt nemen / en fnpbe* ^nöenbobembanonbecenbanaiïe bie bsmïigtobt : £Wt / pm ijfcftmc n be maniere om !jet JBk ban fïjn 3'liahept te fupbccen.CC.gch moet u taagnutatet - jj « öoetmcntobeel toatcr£ in befóetci/foumcuöie Dun» 40ePtniet't3©a^nsetteI geojcMicK nonnen fmer* ^'/ena^oörucbenfacK gieten/ om te ftnrtœraiî T. c. Q[ atmen aïto be fubftamien in be fóeteï fo'ube boen / en 9ei>rmdtcn/,ofou,T,fnöaecbn!tinuerb2ant/ en geen
i. r'-Uaaa Knf■ trecUcn,h.iprniti tamrt vnric».r«, s„ v,.«,- |
||||
|
É
|
||||
|
ao4 Het derde Boeck,
bp te ïiïaetber foube toctüen ban fijne bupuc&ept/toan*
bat bet i©aé fo {«.out baec tane gegoten toaec/fao fouö* bet i©a?> fijn buplicbepbt niet op toetpenofte fincben/ co:faech : om bat ijet Sèa$ terflont be locbtgeboelenö* fioit en ftgf toert C.C. 3©at tepchenen beeft goet l©a£/ en tocïch bet befte ig*T.C. <©oet i©a£ toert bebent/ fcwJ bet febjaon geel Pan cdïcur té/ toelnecbeuoe/ net/bcl)t/ flipper-/ Pajty toel bcrecnicbt / repn ban alle buuligïjept gefupüert/ gljebjch top Ijier booìtìer|)aeltljebben.c .G. i£oe toojt bet tob lBaecl)oen-toa£ gèmaebt*T.c.|fâeii leeft ttoreberlep jjfêaecöDen-toag/ gelijb top boojaeiv Sljetoefcn bebben ;bet eene bacr nopt fonici) in $ glje' tesecti/cnbe ban nature toegen toit tè / en bet anbec Dflij ban gemeen bïcecb 3©a£naebe lumftgemaecuttoojt/ met bicecben ter «§>onnen/fonimigc niet langt) fieöcri i" ïïetefé nut toatcr/ 't toelcb cp biberfcbenianieren g&e' niarcïit toojt.C. C. <S3elicbet u toik cengu maniere bet' tellen Die gp baer ban toecttt" c. fìàen fai nemen fo bef' blecu ©a| aïfmen toil toit maften/en fmelten bat m^ ren beel toatet£/en alft nu toeï gefmoïten té/foo falrnd' falïenf neirêmet een grooteïepel'tgefmoltêKiag upt & ï*eteï fcïjeppen/en gieten Dat ober eetuliatbatmen in ee'1 Giobbe met bout toatet gebult fai omöjapen/cn laten 'j 3Baé öooj een 25ecfcen met 8. ofte io. klepne gaetbeii? Jooyén ober 't öat/in fulcbet boegen bat ijet ï©a£ bert1 bctbeelt in Menue Dunne fcl)elfcrbêg/en baer na berg^ bert Dat bp Den anbetf/en toerpet op een nat fepl-boeïf/ ïeggtnöe óp ®afeïfê of ïf ojDeu/ bat 't©oeb gefpanne11 fp/öat bet ï©aé öaêr op rnacï)leggen te bfcefeen/neer^ m toenbet eiebtoitë / aitoo^ Ijet ^epl en't X®a$ na öf; gietenbs met fupbêr toater/tot öat ïjet toiï genoeeb Se^ bleebt té/öacr na fo ftneïtet tocöcroiu/ en gietet in fcb£ telen baer toepnigï) toater in fp/ enbe toaffc&et in fi»c' ber boegen bat bet 'Dunne boöetnbeng ïijn / i|ï bat Ifl'•* neeïj niet toit genoeeb té/fa fulöpt betfmeïten en laten (a\é boïcn) toebetom ober 'tïïat loopen/enïeggent w. mom te blebcn / tot 't genoeg té : maet men moet w* |
||||
|
Van Was. 20 ?
fienoattec g&een flof ban KIffc&eofte ^crDe fcp min*
bicljtoeecinentoaepe / cnDealfifecrtoaept nioetmen bat met natte ^epï-boeften of anber öoecften bebecftcn/ aïtoog Die boecften enbc't ï&a$ nat ftoubenbe. Een ander manier van wit Was te maken.
IBenfaïbatWeeftgceliPaé ftneïté mrttoatfrobcr
'ttaper/ baer nae faïmcn neuien ecnuonten^eljoieof i&afel-bcrt /en leggen bat in een <gmmct met ftciit tea= ter/enbe aïfmtn nu ftct Waf ïoil toit maften/fa talmen rat hant-batfef aen b'eene jijbe bant fafrt-bcrt mafte / om alfa boprnbe aen D'anber 5ijbc int gemwttcn Waf/ bat tyet 3©a£ baer aen mach nange n / ia maniere ban 't ©afcl-bert/cnbe fuît tclcfte tepfe tjet ïionte €cljoo? ujc- berom boopcn in ftctftont mater/en baer naeüjeberom int gcfmoUen ï@a£/cn alfa brrgaberen 't ïöag in oun= ne lichte fcoblpen/of SÊntorl-bjoDcn/ tot bat aï 't W*3 alfa boopeube irot beïïeteï fp gctrocften/bacc na falnien bit 3Baë in bitinte fchtjben leggen te bleïten op ©oeften of (Cafeié/ en houben hetJBaé gefïabigh nat met ma= tee / omfteerenoc üc fcftnöen tôt bat bet toit genoreï) it$J baer na hcrfinelttnenc/cn inacfttrrftoecF-c afafóuouen berjjaeltrê. c. c. îïifmcu nu bit Waf aiöu#8cföpbert en toel bidet gemaeft t Ijecft/vuaet toe iji batmen 't felfbe ban gcbnrocften tot öicnfc ban 't ftmjrê Doubcnï T. Clut. ©aer ban fullen top beginnen. KetnvnclfeCapittel.
Ï©at tatmen ü-ift W&$ maecöen ftan / en
bcKiUticheptbanöicn.
T.Ciutius.
A 13 nu een ©aart be£ ftupfgftefftrê fijn fonico en
fijn Waf teel op fijnen oo:baer gcfupücrt cube ge= tnaccftt ïjeeft/fa mach ör-'t fetföe bat ftp ober {jtóftbco* boopen / en fa peel Ijcm 00« bunïït ban JS?onig en Waf in htmé ftouöen/ mant #onirh en Waf ftoait int lju# houben te palmen ftan bâ J@ug/ftroflen/iCot»2tfen / © 4. fri
|
||||
|
ao6 Het derde Boeck,
en be eïbecïc pe ftapicftept maften l öie eng hier te langh
fouöen toefen om tebcrftaUV men ftanooft ouene fSnft* ten banSSebben baer mebe Dichten batter geen (lof ban jjMupmenboojcnflupbe. ©oojtg JBafle-felceben baec ban maften/om ober toagenen/ftoffetencn anbece bin* gen te treeften/ ten epnbe / befe aan 't toater en nattig= Sept mogen bebjijt 5ijn. C. CEiebe/fcgfttong toch hoe batinen be I©af-ftaec{fen maeftt(al té 't i&aerfemaftcr£ toereft) cnbe iCoojtfen* T. C. ^sobecl a\$ ich baec ban toeet faï ift toel berftïaren/ men maeftt eecft't Hcmmet ban ïiaerfmaftet£ en<£atoen^gaem onber ben anberen geb?aept/ bat maeefttmen bet ofte men treeftet boo? ge* fmolten W&$/ en ban roltmen't lemmet effen/ bc fom* migfte bic nemen het lemmet rouongeboopt / alp fp nu fret lemmet ftojt en ïangh (fo fp 't begeeren) afgefneben ïjebbcn/fo nemen fp 3Baé fo bed aïft hun belieft en leg? gen bat in toarm toater / in fulcfter boegen bat ftet niet tn fmclt/ en aïfl ban toel booïtoarmt \fl fo maeeften fp tjaer hanben bet mettile oft 25otcr / enbe nemen een toarm fiuft 3©ag/upt het toarme toater/ en toereften 't met ftaer ïjanben Dat ftet Hemmet feomt te mitf toegen int Wz$l cube foot te fïhftoil toojben om te rollen / foo ïjouben fp bic ttaecffe al bjacpenbe ober toat buev£/ ten epnbe bat fp hem te beter mòghen rollen op een toarm Söert bat bet gemaeftt i$ met €>lp ofte55oter/in fulftcc boegen fo maften fp haee fïaerffen ftojt en langna haec beliefte. ©e fommige leggen bat HDajS in een Ibcftotcl in een
toatmen ©ben/Die foo ftoel i£ getoojbenybattcr 't333aâ nietenftan infmelten / cnbe maften ftaeeifanben bet/ cnbe boen afêbooïfrpt i£. Om Toortfen te maken.
IBen fai nemen een ronben bueren fioeft/ in ber biftte
ban i .Dupm/in be lengte ban ó.boeten of bact ontrent/ enbe toat meer afé ftet betbenbeel ben fioeft befltn'cften met gefmolten &acfch/ ban falmen nemen het lemmet wöeftcften Dieft fm treeften bat beur 't gefmolten 3©a$ een
|
||||
|
Van Was.. 207
ten beeï / rinfcïjen ^atfclj een fjaïf beeï / en roïïent met
bette banben / enbeleggen alfoo be ïemmetten toarm opDege&arfìeplaetfetotbatbenfìocKbeDechtfp : ban falrnen De i€oo?tfe ouet 't buct een inepnigb bobben en «aten bat foetenn fmelten bat be oncfferi£ept effen fp/en in rebilicfcer biente. ^efommigbe nemen gaïf en half anber ï©a£enbe
Üarfctj/ enbe manen aifao De öToojtfen. Om groote J: ackels ori: Kaerien voor groote
Feeren te maken. „fëeemt 't lemmet bteft genoeg na ben epfcö bâ be#ac-
nel/trcSt bte booj gefmoltê" toaif en barg poer. euen beeï/ en toeefttfe bilt genoeg / en ttoegt bie 4 lemmeten bp ben anbeten / öaer na giet gefmoltcn ï®ag en %)av£ onbec nialftanbetren tuffcljen De bergaöeringe / rot bat hem bien genoeei) fp/ banef ent u gaelici met tytte ban buec. sbommige nemen rinfcïjen ï^arfeïj in plaetfe Pan oegc= niepne Jtarfcf) / en het maefttoatrncn IjetiDa^betec ftan toercfien/ en $ beeï facïjtcr en toercfirlicfiet. Om alderleye koleur van Zegel-was te maken. Om root Waste maecken : faltnen nemen feboongeeï
3Baé ). pont/i&erpcntnn bic ftlaer i$ iin.^nccn/gctoje* bê jf o?meltoen in <©fp uan ©ipüêV rìcjc em^ncc/ bjeent het i®a£ in fiucv&enö be groote üan «iMKruoten/ enbe ïatct foetelicfi fmelten ouec ecnnlaec fiool-buec/Dart na 'nengter ben terpentijn in/enbe alfi tucï gemengelt ij& ïatet matbetuoutocn/enbe roert het/ ghefiabigh om óp bat het niet ongclnfi ofte filontrrachtigij foube tuojben/ enbe baer nac mengter ben getoïeben jrûjmelioen enbe ©lp onber/ en roertct geftabigb/toel mrngcnbe/tot het JJp nac hout gctoojöcn i$ / ban netnet uut be panne/ en leggetin lau bjatec/oacr nanemetupt/ên toilet folang °ftr bent alfe u belieft/ geinen ban be Jìaerffrn gefept i$. Om groen \Vastemaken.4|eemt3Da^j.pont/fÖnge=
fïoten §>pacnfgrocn een haïf ©nee / jtDafitrot n. bjag*
ma/ ©lp pan <©lpbenj.<@nce/ Œerpcntijn iiij. ©neen. Smeït tjet ffîng enbe terpentijn/ en menghtet afé bo* © 5 ren/
|
||||
|
£o8 Het derde Boeck,
rm / men macft/1 JBafticot tocl tipt ïaten fomert toiï/en
ttemen aïïern ^paenfgtaen b. ïS^aama. jiiDen inacfj in 'tï©a$bp Den IBintec b.©ncen ©ctpcntgn nemen / aenggejïcn öat inbeMJintcc 'tiöa? berberi^ banbp ben Cornet, ünfuïcftec boegen Kaamcn©a? genen aïftctïenc coleucen : totïbijt f taart tjeb.brn neemt f mart tont i.vSwce/of Htampfroart ij.^anma.lBtiQijtbïanï ïjsbbcn/necnn fijne Ulffcge ose Jklpiöcr^ bcfigc n t <@n= te in een pont ï©a£. SBÜcijt een anDct bïacu bcttoc ge* ben/neemt ©Ipfmaït anbergalf once in een pont Wa§. jiöilbgt paet£ of ©ioïet gebben/ neemt geb3?ebcn StacEt tn<©lpunaït eïeje een half €>ncc / enronjöet mct©ï« beur bén anöetcn. ©f begeetbijtpaecfch, alleen / neemt Haft gcto?e ben bj. ©;agma. %n fuient r boeg? mooti> bp u coleucen mengen en malien alfulftê coleuc als» gijp tóiït/ liegt/ bonctier/toot of bïacu/ altoog geoencïtenöc on een pont Wa$ 4. of f, v©nccn iCerpentnn / booj be t eïeutt fQ fierft atft u belieft/ 't fp ban bitt/ geeï/ gcoen/ bïau/bibïet/paeEJ$/fbjart»mcn macg Doen fomenuul. Om Eut-waf te maken om te gnffien.
Utmt geeï 3©aéj.po!it / iCecpentgn b.<©ncen/
fmcïtet (aï0 bo?en gelcec t i^ Mn't root i©ag/en macca* tee tolïen af orate gebmpencn. Orh Waflèn-kleeden te maecken.
■&ttmt Wa$ tm beeï / tmfegen ^atg een ïralfbreï /
fmeltet te gabc t / en ttecïit u Weet Dqo? get gtfmolten 3©a<J/cn toïingt ge t met ttoee flucfcen matelgch upt/en ontfireutet en gout'et obec'tbuec/ enbe ïatet obec al rjfïijcH Icopen öoqï Den öoeeft / geeft men geen rinfegen ff ac£ / men macttanöccen %)a.t§ enbe ffietpentijn elcftg eben beeï in bc pïaeté nemen. Te beletten dat8ven.hetçeçriffideWas nieten beroven. Mm fai 'ti©ajS baer bie griffien mebe gegtiffrjt stjn/
ïscflrfjcften met Dunne ^ap ban €lcp of fïieft/ in miete fcocgen m fuïfeö fp 't 3©a$ ban bc griffien niet beroben/ ïsaM een 25ncfteri en foeeïtt niet ban bat ggegeel fupbct tnftlaectè. feiergebin bcrljaelttoat menmetï^itt |
||||
|
Van Was. 209
bet ïjupf houoinge fiati te toeghe b?tngen/fuïïen fcoo?t<$
flaen enöeanöerfbecRen fijn urachten / toat fflag in De IBeöicnnen ftan Doen eutoat fijn natuec té. C. c. Ban t &)a3 heb ift genoegfaem betftacn/toaec toc het in öe hupf [;óuDinge te paffe homt/ hebbe bcrlangrn te toeten toat Medicijnen Dattct tipt 313ag gemaecht toojDen. T.c. ©aer too?Den ban 3tëa?> fob beel MeDir grien ban faïben gemaecfet/Dat ih achte niet nooöig te 5ijn Die al- te te bechlaccn/ fttlïen Daecom eenigebfthateu/bicbp oehupfhouDerg fallente paffe ftomen. Het dcrthiendeCapittel.
ïïenniffe ban ffîe&ttn ftjn natueiven bed-
öetlepe Mcöicynen Die nyt i©ag gemaceftt toojDen.
C. Clufius.
ICft heb genocchfaem int bcginfcl onfec hanDeünghe
bcrlïaen/ toat fubflaiuie Dat JPaö euDe toit 3©aë té/ en toaec tipt bet fijn oojfpionch heeft ; en fotiDe boo?t3 gaetne toeten ban toat nature hetl®a«5 toate/en toaec toe men het felf De fouöe fionuen in De Mcoicijneu gt)e= bjupcheri : fuit geheben otté öact ban een tocpnigU on* öecciebtinge te Doen* T.C. Oiof. fept Dat het bc|ïe fflag geelacl)tigb/betachtigh enfupbec té/ torlciecftenDenae Den ï?onicb/ftomeuûe tipt het «öpïant ban Ponto, Daeo na Dat bleecfcacbtig en ban natuere bet té : %ïïe$ iBa^ betfacht en bertoarmt/ anbete fcggé Dattct geterapert ban nature té/ toojt fo groot até ïftecfch ofte grana Mi- lij, meteen ftippen'tgetoichtban tfjiengrepn/booj Dm bloetganft tngcgcben/opgêfopen/ belet Dat runnen ban De melli in De ©ac|tcr£ Der ninDecé. CC. Wilt otté ceni* ghe Mcöicnnen brrljaïen bietnen uptJDa$ ftan maft? ettöe Daer üp berhaïen toaec toe Datfe goet en gebjiiuc* heücfc stjn.f .C.r3iïï faïDec eenige berhaïen Die in Valerio Cordo Qtfitìt 5ijn/ eecft fp?eftenDe ban De ^alben/öaec na ban De Cerouen / ten ïaet jlen ban De ftoï-plaefietcn. Ungueutum Agrippœ L>. Nicolai. ' 3&cfe £>albe té uut enöe behuïptch Den toaterfucïm*
gen /
|
|||
|
2 io Het derde Boeck,
gen/ en tegen alle facïjte <0eftoeïlen De# ïicfiaemgJt g>p
qeneefï De geb?eften ban De jèenuen / fp Doet toatcr ma» Ren / en ban bupten opgefke&en ma?ent ftamet-ganft / fp $ ook goet tegeng De pijnen ban De gieren. Unguentum Apofiolorum D. Avicennse. ^efe falbe t£ feet goet tot taonben / en feericfteDen Die
quact om genefen jijn/ en tegften De Jpiffefé : fp berteett
't quaet en Dooöc bïepfcij/ en betnieutoet Dat bettcett \fi
fp maeftet hert bïepfc ft, farete / en geneefï De quetfuccen.
Ungusnt. Aregon D. Nicolai.
g^efe g>albe i£ feec goet tegen De ftouDe qttyehm Deg
Sliciiaemg/Popelfïe / en lamljept ban ïeDen. 3Jnfgelijc]c tegen pijne ban De Coïijcfee / bieten enDef ïececyn. Unguent Martiatum D. Nicolai.
3£efe £>albe ig goet tegen ftonDe geb?eften / en flap* ïjept Der 33pen/ tegen De pijneban De gieten/ gemetti* ïjept/ en anörr biecgelijchc / fp becDjijft De gef tor Hen / öe tjerDietjcöcn maeeftt fp facïjte/ en betect De blaeubjic= jjcptbanDcrïjupt. U. Martiatum magnum D. Nicolai Alexandrini.
<Defe «^aïbe i£ goet tegmen becKOUtjjept en pijne ban
ècn ^ooföe / 23o?fï en Jiiiage / tegen De öerDirljept ban De 3lcber en Ifâilte / en pijne ban De Darmen/ tegcirê De <©icht/ 't Jfïerecijn/Sciatica, pijne in De bieten/ enar* tijB.Sinfïïelijcr tegen alle pijnf/gef toellen/ IjerDicfteD?/ tixcHtngë ban fenuen / en ben genen Die Detloo?tfe beb* ben/ Dacr op gefïtecc&en boojt buer ofte inDe ^>onne, U. Martiatum parvum D. N. Alexand. ©efe £>albe i$ De boojgaenDe feec genjftbâ ïteaeftten.
U. Album.
%&cfe £>aïbc fê goet tegen quaDe f tbeeringe/ ftöo?fts
gept enDebecb?antï)ept. U. Dealthex fimplex D. Nicolai.
^efe &aïbc fteeft De Hcacftt ban facfit te maften : fp
berbjarmt enDe maeeftt bocötigö. V. Dealthese compofitum D. Nicolai.
®efe &aïbe i$ cpgemücft goet tegften De pijne banDe
S3o?fï/
|
||
|
Vân Was. 211
SSojfï/ Die upt ïtoube oftf|leurefïe fiomt/en upÖe25o?ft
gefïreften/ geneefï fp afle bic plaetfen Die becaont 3ó'n/fp maetfitbjacm/ facjjte/ enöe bocljt. U. Aureum D. Mefua».
©efe g>aIbeDoetfeheclicft enDegefonDelscKbebJon* Den fïupten enbe genefen. U. Fufcum D. Nicolai.
©efe £>aïbe geeft bc ftcacljt ban genefen/ en ban üpl
tetcccnen. U. Diapompholigos D; N. Alexandrini.
©efe £>albe Dient om te D?ogen 't toilt buer/ en bupïe toonDen/ en f toeeringc ban De fcbenen / en buüet / bec* fibelt/ en geneefl De Jjolïe of ban een gccuhte gaten/ bau önber plaetfen. U. Comitiflae D. Gulielmi de Varignana.
©efe £>aïbe belet Ijet begonnen niifbal ban ïtfn= be/ fp flopt Den ïoop ban De ^pene/ enödptDcfïappe ïenûenen. U. de Arthanita magnum D. Mefu».
39cfe &aïbe op beJBage gefireaen/ fupbcrt bene
óbecgeben/ maec boüen 't gemacljtegcffreHen/ maec&t fp ftamec-ganch / baecom belpt fp fett De toatecfucjjti* ge:De biatericljeptop ftaerfe{ben feecafjagenbe/ fp booDet oofc De tocmicn en jaecfjtfe af/ en bjojt ge&junut booj Die geen pucgatien en fconnen innemen. U. de Arthanita parvum D. Mefuêe.
©efejàaïbe boetfrfjepDcnDeöacbe blepfcöacïitiglje
gef Wellen ban be JBilte/cnbe gef toeïïen acn ben Ijalg. U. Pectorale.
^efe âalbebecfoet be pijnen ban be 25ojfï/ enoe Den Doe)i / fp pecteert / fp maecht fïupmen njp / fp Doet ge= mac&elicR fpoutoen/ enûe boet fc'ftepben De $Ieurejfc. U. Album Camphoratum. ^5efe ^ialbe i$ fece goct tegeng bec&?antïjent/en boel feec Djoogen quaDefeericijcDen/ gelycfc fpjmgent buec/ ejiDe Diergelijcfte getoeHen. Vohbf
|
|||
|
a 12 Ket derde Boeck,
Volcht de Ceroncn.
Cerotum infrigidans Galeni ex Mefase.
<835efe Cerone berftoelt De b?anDenbeïioo?tfe/De ftitte banoeîLebec/ enfiillet De pijne ban Dcn tfoof De / gc= ftreften tontomme De (lago ban Den ï^oof De / op DeEe* bec/ enöe ïîuggegraet. Cerotum Santalinum D. Mefuse.
©efc Cerone lefcljt feec ftracfiteïicft De fteete gef tueï* ïen/ enDe aile heete ongetempectbeDen ban DelBage/ Êebec/ enDe anDec leöen. Cerotum Stomachicum Galeni D.Mefuae.
^efeCenjnefîetcutbeJlfôageen3Leber/ fp berfoet ûepgneban Defe Dcelen Dtc upt notiDeftomt/ fpbet* bjecftt appetijt/ enDe tjelpt teecèn. Volcht de Plaefteren,ofte harde Rol-fâlven, genacmt
Dyachilon compofitum.
^efePaefïec maecftt 3ipo|ïemenn}p/ en maecftt facl)t De ijarDigheöen / Die fp eenfDeelg Doet fchepöen/ en eeuf Deeté berteert/ fp baecftt af 't etter ban De upt= gcbjoften 3ïpofïemen/ enDe genccflDc bïoet-f bieetcn. Dyachilon magnum fili) Zachariae exMefuse. «©cfcpaefiecDoetfcficpDen/ enbcmaecftt rijp alle ïjacDigbcben en tyztc gefUïelïen. Dyachilon parvum D. Mefua:.
©efeidïaefïer bertect en mar fit rijp De fteete geftoeïïe\
Emplaft. de Meliloto D. Mefus. , ^efepfaefiec raaecfet facïjt aïïc UarDigljeDen Die in
Dcïebec/ IBiïte en JBage fé. ^nfgelijcr ftillet fp feec be pijne/cn geneeft het ftijf gefpannen ingebjant, Emplaft. Oxycroceum D. Nicolai. <©efe paeftecig fecrgocDtboo? öe gebjoften been* ber£ : en ooft booj De beeïen Die met ecnigc prjne gegnelt *ijn : metten fio?t|ìeti gefept/ fpmaecftt fachteenöoet fcftepben aüe JjarDicfjept. Einplait Apoftolicum D- Mefuae.
lîefe ffeefter. i$ goet tegmen De pijnen / pjinctpaHcït
|
||||||||
|
bi
|
||||||||
|
n
|
||||||||
|
^H Van Was. 215
bari De ì&tche / enee Mmn / fp tttc&t npt be pijlen en
fplintecë öie in 't ïicyaetn fìenen. Empiali. Apottolicon D. Nicolai Alexandrin*.
3É*cfe piaejlec té goct tot bcrfcye ofte ouöe bjonoen *
tot afgefneben fenuen ofJBufcuien/ tegen {iefecn of bij* ten/ epgentlift ban aectfcyeof Uee-fciemi/fp ötyftöaec lint De botyticyeben enûe tottingye / bic Diep oaer in té Belegen/ enöe bntt'et De IpUicgrben ban bien met cepn bïepfey : enbe gftebult jnnbe boet fp Die fliipten fonbee Üinoer. ^>p ttecht uyt be Pnlen/ liieten/cn öiergelycfee Dingen fonbee pijnc/ öie bjep in be teözn ftefien. Empiali, de lapide Calam:nan grifcuai.
%&tfe ïMaeftec öïoocyt/ maetftt bal/ euùz gyeneejï De
tjuaöe £»bjcetmgeri. Empiali. Bafilicum magnum.
©efe plae(ïec fupöert be quabefineeringen öie fona
ber yrete gef toeïlen sy'n/fonberiinge ban te fenuacytige öeeïen/ enbe buïlct Die met bïepfey. Ptihèü fommighe remedien van Was gényieckt, diemen
machgchïuychnbyfpifelh.
Tegens de Nteten, elide Luyfen.
Jleemt poeber ban Staphifagria ofte ÉHprr«rpt/toitte
«fèirftoojtei/ 25ajtf)?am elft ^.©ïagrna/ «©nicfilber z.
Söjagma: ©lp ban ©ïpbe n 4.: ©neen : $&aé -. ©nee.
ï^et IDag fmcït onbec ben ©lp ban ©ïpben / en aifl bp
tae houtig/ fa mengt't booifs. pocoer in/en 't <&vat=
fitbec falmen eccft fïaen met fpéenïel en aifeüf feen£ öacc
«at fatfé onbec meugen./ tot öatmrn 't ©mcfïlbec niet
'beer en fïet : enbe ber menget ban alfo geiijcfjelirt onbec
jjenanbecen. fê«« <nebe falmen fmeeten ter plaetfen
deernen yet ongebiffteenbe bnplicyept meetf bint.
rTegen de ichorftheyt ende quade feeridieyden.
<ï5eenit Partbift toonden/ ?8ïan£f\no?teIen elcriiij»
j^ncen/ befe toojteïen fier in Hlîîjn frec tnojtoe/ öaer na WÖftfe bene een êifte : neemt ban bit metcy ban be ^ojtelen bj. ©ncén/ öaer onbec mnigt oee&nabefcïwe- ben
|
|||
|
214. Het derde Eoeck,
benpoeoetcnenfàïbcn/ neemt ©engebaet/ ^ooïtoo?*
tel/ toit $ief toojteï/ £>oïpöet/ ©uihfiibec eïep ren half ©nce/©outfchupm/£>erup£/ €almhn|ïeen/ £>paenfs groen n.©?aginen/©lp hanKafen/ban ^Saftelaec/lïï* fem/#?apelioenfalf/25otec/elcvanöerljalf©nce/ï©a^ j. ©nee. l?ct i©ag fmeït onöec De boojfs. ©lpen/en aïfï bp na hout ig getoojöett/ foo mengtec öie puineren niet het merci)onöec malftanöcten. i£ieemeöe fahné fmee* een tee plaetfen öaec öe cupöidjept enöc feceichept i£. Tegens gefwollen Handen van de koude. aâeemt öeüemcheptnan öe fchapentoolle/in öeUlp*
tehen Oefipus gcnaenït/©anfen bet/€pnöe" bet/eïr een half ©nee ì Enmichept upt 't ©uc-appelfaet ij. <©?ag- men/fïtjffeï anöcthalf öjagmen/ (Cecpentgniij. ©?ag- men/ ©m ban öofen/ ©lp tian ©operen ban <£petert èïcftg een half ©nee/ a©a#eentocpnich ofte ij. ^ag* men : i§iet ban maechteen £>alüe. Rondeletius. Tegen 't fcheuren ott fpringen der handen ende de koude. Üeemt ©lp ban ©ïpbê üij.©ncen/toitte ï0iccooh/
fnpbec 3©ag elcr j. ©nee / 't fap ban ©lietblaöecen in'. ©hcen/toïttcntoelriechenöenïPtjnnn. ©neen. %n De ï©ijn/©ïp/ en 't fap laan ©liet/ fieöet eenen ?lppeï/rat oen iöijn en 't fap bp na becfoöen ig / hlepntet önir eert öoech/ opt ïe|ï öoetet öe getfoten ïDiecooch bp/ cnöe het gefmoiten <®a<3. Fumanellus. Tegens't kloven der Tepelen van de Vrouwen Borften.
Jìeeroì©ip ban öofen/'t fap üan öe niiöbclfte fchojf* fenben ©het etc? j. ©nee/ 3©ag ij. «Bjagmen/ fmeitet onöec Den anöeten. Fumanellus. Een ander tegen de pijne van 't kloven ofte fcheuren.
3£ecmt©ïp ban ©ioïetten ofte foete SïmauDeïen/
baitte JBicrooeft/ JBag eïcr ij. 3^agmen / inengtfeon* tee öen anöerengefmoltcn. Fumanellus. Fen ander tot het feltde.
Seemt ©ïp ban fôofenij. ©neen / nieu Wa$, eert
half ©nee / lijthacgp/ Piecoochelcr j, ©jagmen/ menget. idem. Te-
|
|||
|
Van Was. 21 j
Tegens Exteroogen.
3§eemt<!5aï&ani/gcoen fegelwag/eftt ebeti beel/men*
Beten maefttetplcp|ïerften£ af. CC. Wtbefe fruiteti/ Ceconen / en $Iarfteren met Ijun brachten 3ijn fnet se» noccöfacm bcctjanöelt/ ong erft noci) te ïnctt ban boo?- 3©a£ of Propoli, ban mat natucce en mereftinge öat Set sy/enöe mart toe men 'tfelföe ftan gebmpenen. Het veertbiende Capittel.
©an Propoli ofte ooû?-îfêa£
T. Clucius.
Dïofc. feyt : 't Befte voor-W as dat gekoren wort is root-
achtich geel, vvelrieckende nae den Styrax, met een geweldige droochte, facht, engelijckMaftickbuychach- tign, het verwarmt feer, treckt uyt nagelen ofte dooraien , en alle dingen in 't lijf gehecht, den reuck is goet tegens de Oude hoeft, neemt wegh de fuy fclingen in de ingànghen der korven, wort ghevonden dattet van Wafâcbtige nature is. #et toojt in Empi. Apoftohco gcöaen /om alle geijecfite
ömgen upt te treeften/én tot ouöeenbcrfeliebjonöeneti öiccgclijcfte gefye feen.C.C. J©acrom $ 't f marte Dooî- raag niet fo goet alg 't geel ofte rootaefttige iJC. <3m «at 't f toacte gemepnlift ban De £>djepen geftacIt toojt / *b öat ftetriecht nae Den f>rcft. C. C. J©p mogen boqjtg Baen/ aengefiea öet boo?-i@a^ fo beel met a\é fflag in- pet jiâeDicijncn gebmneftt mo?t : öaecom milt ong eeng becftlacenöocmen^ip bail Ws$ maeftt : enmaectoe men Die mach gebmpeften inöec IBröicijnen. He: vijfthiende Capittel.
^m <©ïie ban Wa$ it manen/ en toaer toe
ftp goet i$/ Ex Stephano & Ioharine Labautio.
T. Clutiup. Datp ban róafch toert alöué opöe gèmepne maniée
gemaeftt: Jbmeltet ten ectficn op *t buer/ enmerpc }» eene nbot boï 'toitten Wijn/ öaer na ftanöeït 't mettec JJont fere bjclgelyfteen Deeeï)/' afênuupttrrcfeenöe/öari |
||||
|
si6 Het derde Boeck,
bjeftenbe/ en öichtoifê op een îrçengmbe 13Pat gcoaeti
5tjubé fmcitet noch eeng / enbe toecpet toebecomin be8 3©gn hanbelt 'tafëbojen / 'ttoefchghp ?. ofbiermael fuît hcrgaen/ tot bat SOP fat bat't ïöagempwtejban bt mijn bcrteect heefcbat gcbaen 5tjnbe/ooet Dit3©a£ allo becept in ecncnfttomhafê/en toerpt bact op&abel of getoaitdjen &ant/ of gefloten Caterifteen / hoetoeï öat gebifieïeett mach toojben fonbet &abel / £>ant of <£aceelf!een/ gehjéftmcn op etpetimtie beüint/ luteerë ban bf ïüromBafê rontom/tot be helft toe banbf hafê/ en fïeït hem in een tepïe bol affche opt buer/ 't toeïcR int eerfHrfclepnbuet en facht favini/ 'tfrifbe aHenffteng bangcaettotgraetbermeecbemibe/fofalbe€»Iieftteet ober homen^nbece maften bie op befe mauiete: fp ftelj ïen eenen #ot bol toben of toitten J©nn opt buer/en afê Den E9nn|eet té / toecpen fp baet in 0et ï©afch in beel ftuerneng gehouteeVen latent tod gebent t'famcn fïaen 3ieben. jifâaec até oenï©n'n mgefoben \$/ fo gietenfe an* öereit 3©nnbaecop/totbatelcKpont 3Bag tien pont | ì@tìnp heeft berbaen/ enbefoo fp (jen batter noch toat 3©nnébo 't Wa$ té/ fo nemen fp 't ïl&té ban 't buer / om bàt't niet baunen en foube/en gieten terfïont'tl©a| in eenen anber cn pot baec toat tottte J©fln in i^. %\\t ÎBa£ kout getoo?öen en be bochtighept afgenomen té/ fo fieïlen fp 't in benSiromftaté te bifiüecéanaec fonbet' linge moetraf ac&t nentf bat int biftileré't map niet en ficbe/geinh men boet int bijiilcré ban benffierpentgn en ©onig/toant fnffie matetien f toetïen licljteiïh op ate fp bettoarmt 5ijn.<0aetom moetmen int ecrfïeiacötbuec | mabcn/oi boo?t£ alïenfften^bermeecbeté/en bcnteJiU beeftoden/ja om ftetopfïeben te beletten eenige ftïepne flucthen^ Èootin papier getoonben baec intoecpen/ oi ©epl&iaöcrg/ off»n£>ant. ©efesie té feecgoet om heere geftodïcn of '3lpo|teuuen tot bjacht te bjenge/ w ^tjné te fiJUen/be fjaebe cn gefyanne fenuC te bedotten/ en tegen be <0icï)t. i$tt toatec bat booj ììc ©lpe obec- gaet/ gcnecfttoonbcteinch alïe foojten bantoov |
||||
|
Van Was. 217
Oen/ afê fp öacc meöegetoaffcöen toajöen / ett öatmen
ten lijnen DoecpKcn öaet op lept / oàt öaer meDe nat i$ aemaecBt CONCLUSIE.
T. clut. Jtierhebbpfeerbeminbeclufi» aHegtoatbanbe
«Pen mach gehanbelt tooien: ce toeten int eerfïe ban De j&a* toet/ epgenfchap/o^bentlicneïiegeermge/^ohtpe/enbe meet libere ongelooflicbe Dingen/ gehoopt/ Die De Jfèenfchen in fta=> |*n tjanöcï en toanbel feec öcfjoo^cn na te &omen.Cen ttoeebett seböp berfiaen boe en in toat manieten men öte behoort te re« peeren/ met al fijn gereetfchapbaer toebieuenbe / om eenige toofjjten baer ban te genietenden becben en tenlaetfïen ftcb= ™ berfïaen toac Datmen met benïf onigfean uptrechten/'t |p iti ^onfitucen/pa<îpen/Iecbecnpen/of25anc(juctten/5&2ancft£n/ banieren ban ï©gné enjfïeDicpnen te mafien. STnfgelijcr ban t Ü3aë en fijne nuttighept/ mitfgaberjS bêlüeöicijnen bit öaec *fgemacchc toecben : 3SHes$ bienfïelncH ben hupfbouberg / tfie (ton generen toillen met 23pen/ en ootft anbere bie eenige Din* jtcn hier upt toillen Ieeren maben/pjofrjtelichtotfenbe boo| al* te menfchen.c. ciu£<öhp hebt mp baec affo beel onberriehtin* 9e gebaen/ bat 't mp if getoeef! een gencuchte om te booten/ ?8c(ïaen hebbenbe aïle befe toonberiifcfietoerfeen Die «5obt fiicc "Qben in befe Mepne £reatuerfeeii£ gefebapen heeft: <gn toe! te N&t mach ©abib in fijne gfalmen feggen/bat ©obt toonber* '!* if in fijn boen en toerehen / en batje oocn onbegrnpeltjdft $ti. t©ant men bint in befe creatuerftenj? beel ongeloojbcae en ^igeftoojbe bingen/noch langg fo meerber/ban men opt te bo» Fei getoeten heeft : UMIen baerom beur Öefe hlepne ^ierften^ jjc«ierben dbabf toonber-toerhemhemlubenbe en bancbenbe °at hn on$5 fo beel nagelaten heeft / bat top Tal toaert bàt top ^'Hen^bitnbttotlDengtjn) moeten bebennenbathp 't aire» «eert en betoaert tot onfén beflen.UMtai fp gelooft en gep?e* 'c" in ber eentoigbept/ 2fimen. ïfier mebe D. Cluti toilicn u ban jj'le n goct anttoooit bebanchen / betoijle be £onne onberges PE« \$/ en ben tgt genaecht om te fchepben/toil icb u ben lies £1 <©obt bebelen. T. Clut. <&n ich n alfo. C. clu f3fibieucluti. £<%gebe u goeben nacht. T. clut. mim D. clufi, en ti affo. ^'Öfc beel 3f aren gefont. Ejrtde des derden Jioecltj.
|
||||
|
Regifter.
. . . A
ACcornt ber 2Spt. tU
Acoras foecftt «Calmttg.
23pen atbcpben in ben Corner eh tuffen m ben IBtiitev. 49
9EeïbefFe ftnipt/ ofte Rob de ribes te maften. 1 - »
Selbeffen teconfijtetl «9
9tfaiutoojteïteconfijteii. iss
3£lfem ïtèüit euoocft banartberéSrupbente maften. M
^marelle-ftrupt ofte Rob Amareiioram te maflen. 170
StnDetiingen ofte anbetbe^toetmen/ foecftt jètoermeii.
Stngelften bet Ü5pen toaer toe fp 't gebjupcfteii. 13/5° SSpcii fterben als fë ftaer Sdngeïfien quijt ;ijn. 58
■ïppeMramt of jSaitpcn ban appelen te maRen. 171
3fpteecRei-.ébeftob?enop ï^onigfi. mfyun compofïtien te letten/ en w
opjecJjttemaïfen. 153/160/19; «Ben opjecjjt 3tptefier i$ in een J&taöt en öepuölncfi ban noue. 1 s °
9t5rjn ban ïijnnieö en ban Mteüi te maften. 179 S3Ö11 bflit Soofen en ban meer autiere geblocmten te maRen. 1 s o
B
B<Citei.£ confijten/ en ïSa-berif ftnipt te maften. 169/'7 °
25f.p2en bevtïmben ben ^onicft/ en bernielcn bc 2Spen. «s
SBpe-ftap8aebtesemaefitmoet3jjn/enöocme!ifegeb3iipfiêfal. so/jr
2Spe-Rleeöeit fyjc bie gemaecfit moeten 3011. 9 •-19 ; 2Spen binnen in be Stof te boen treeften. 1 ' ">
9Spe-ftojben/ foecftt atenben.
3Sepen beminnen goeben reueft. u/66
25pen bcijocsjtmên om öe acjjt öagen te befoecfiert. 14 ;
iSpen-b?oot/ foecftt geeft.
SSpen ftojten en fupberen na ben ïBintev. 14*
9Bpcn oicfttotlë befoeeften maeefttfe tam. 19/ "r.
25penbieiien beter naé afe booj ben ïBintergeSotfit om aen teijou'
beu/en goemen bie ftennen fai. 94
SSpen booben/ ftojten/ en ben ttjt wanneer. 118/119/120/14+
aspenbjagenfteenften^ tegen fietomfungeren ban beüiint. i°
23pen bjagen gun bjoetfel ten IJtof upt afffer bcel fonico balt. j«M SSpen en bzoet-SBpcn 31111 eet gemaecfit ban be <£onmgen. 45/ é ejEên foojte/be tamme ïöpengeïgcit. , 1* «Spen geteupeften in ben bageraet ben ®au b002 't î©ater. ".
2Spcn genevéren meer 6p ftoubecit natte/ alsbnijeeteen bjoogge £»*
mete' , 'i
SSpen groepen/ of Romeuecrberbooïtg / bptoarm aan 6pfiotiti»e,
bet- * '
$oe 53pcn ben ongeftozen fóomnsg ombrengen. ! '
ï)oe5Speiitebclbcbfiegen. ^
föoe 55pen ffi>aö en 2Bpc»-b2oot galen. 3 </*'
$oe en u>aer beJSpc ï?omg/iBater/en IBajS ober garr lijbc bjageii.4|
©oemen25pcnfr.lboeüen. u. SBpcn 9f<**« ïïtben IBintWgecnîfêatêr; 4'
ïöpeii gaten ©sonefta WS* bis na Sfeer oft 3©g» (imrfteii. ^,
|
|||
|
Rcgifter,
SSgenSatentfattrtettbtigltBjJeot. *s>/<w
SSpen Jjoojen gaerne ^IEnfijcft en Itefficft gelupt, 14
2Snen-öotiaeriSöeSoo2engeen<©joncïiaeïKte3iiiï. 14/14«
SSjien geiigcn niet ïangcr aiiSacïjt of tien bngen. ■ --■-■•■ w
fOS SBpen ingelcpben ï^onictö in ijaes ÏSo^ben hernemen / foo toerben
fp gierig!} om meer telateti. m
SSncn laten geen ti)bt berlojeii gae». 3 «
SSpen ïeeren ong/ijoe tap onö tegen «3obt/ ©berigfieöen / ©ttber£/
enebenjiteettenfufienbjagen. 5?
SSpen leben negen of tien laven. > «z
SSpen maften eerlt gun ïKoaben feïtóon eer fn baer in toa-cften. 4V s f
SSpen faimen geen ftteïen feonigS ingeben/ om ober te fjouben. * 1 ?■ SSpen ofte ^mennen ban ben anbeten te fctjepben. 3 ° SSpen ojpiJKeïfnacJtfïngenbe/ altoos iö een tóijfmamnge, 13°
23pen 3ijn nefïcft met ïmn bjoetfel a\\i tmae't toeöer i& 48
SSpen 3ijnrtrafferbp quart aï<Sbngoebttaeber. 71/117
2Spen fonber doningg mogen niet beitaen. ì
2Spen ban America. 4/5
2Sp natte laven beei SSnen ?n een Stotf/ en ûp b2oge 3!aren matcïirfi/
i£goet. i°s
SBpen bevgeten toe» Jaren aToningïj/ alg fa in ïangSe tgt geen gejaa
jebben. \*s
2Spen berftitfen Ito qttaet toeber eenen «üoningij / en boobcn boojtë oe
anberejongfoeCaningen. 31/32-
SSpen bermereftenbejnaetiSbattfp af Wiegen. 34/6»/ n«
SSpen baflijten gaer bleugelfteng in öen ïSerftr\ » ? / s *
SBpen bafcgelen jjaee Comen tegenë ben 1©inta% «s
SBpen batoarmen Jaren Contncft tegeng be ftoube. 5 s
SSpen batoecften malftanberen tot fief ae. s 9
SBpen Wiegen op geen Moet/ MeefcJ noeS batigjept. 14
SSpen bjefen grof gelupc. ll>id.
SSpen bjcfeu fjunncgeüien. 13 «
SBpen toiilen be tegentaoojbigbept ban Jaren Coningïj (ïen. 12 5
ïSpen toerben bp be §iounefcïjijn in be 3©intabebïogen. 43 23>anbetoijn ban JiRebeen ï^onigï) te maften. 177/17«
SSioet-bpen b2cngen niet in be ïtojben tot onberljoubmgS. 1 9A°
SSioet-bpeu bïocbeu beiuffenö b'anberSBpeu. » s/ 4» SSjoertpen Wiegen tmtom Jaerban bare tumligftept te funbcren, m
SBioet-boen fiilmai be ijoof ben in be üiojben af fnijben/ na bat be eer* flettermeli geftoermtftebben. > 144
ï)oe en toaerom be 2520ct-bpen geboabt toerben. 5 °/14«
SSupcftioonberSBpen en B'aojfaecft ban bien. 140
&o SSpen bpfcljooii toebcr niet uptbiiegen mogen/ fo ïopen fp Jaer m
be wop)tn boot. i°î
î@ee! SSpenfionnenbeterobertointeren (alöfngjenoegöteberteaeu
ftebbeif) bantoepuige. llS
®èel2f!pciìbergaéniiitbatetrbenìì0internenfiomt. 4?
ïfâaerSSpen Jet ^onigft/ en 28pen-b2oot nieert in be ÏRo^beïaten. 4«
paeromSBpcn-liwetfciaaa-tcuubbenrabeKojf, 44. © 3 W8.6
|
|||
|
Regjfter.
f©ate«M3Spe$. 5!
ï©e^i<42B8enineênfiûjfWetbémoetof(oe?aBieS)â8aeiiJer8ae,iso
GseimutSteconfijtenenoeBevepöen. j««
<£amerften£ofCeIfeften£ban^pen/^20et-6pen/Coningen/ï$>*
nieftenSBpen-Bîpobt. 45
•Capeflefteng oo?fp?ong]j. <
Celïe&engtemibbenin OefiojfB?upn/toaerom. 76
CeranenoftetoeecfieOolpIaeftewn. «* i
CftinirgijnsS befioojen oocS op $omcfi te letten. 11°
<éi\\ opjedjt 4tftinirgnn igin een ftabt ban repuBItjcS ban noobe. i s »
«Itepne SBpen jmt flaben onbeeeen qitabe Coningjj. 54 Compofftien Bejjoojen ban 'JCptcfters opjeeftt geraaecfit enbe eerft ge*
bifïtecrt te taerben/ eeraenfe geb2ttpcftt. \ 94
<Tompofitienban ïfanitft, iSo/ \9i
<£ompofïticn ban J©ajs. is?
«Couiner fiamerften toert benefféng b"anbere toegejegelt. 4*
Conincr ftamerten op 't epnbe ban 't toeecfc/ toaeesm. 45
<£oningen ber 2Bpen enbe ftaeï namen, j
«Coningen oie voit enöc ftoart Bapjacfitiglj jijn niet goet. 41
koningen maecfien 2Sjoet-bpeit. 19
Coningen maften beginfei bei.- 2Spen enbe bct^cgelenfe met Wa$. 11
Coningen te betoaren ober ben Wintev/om booj ongerejcijtigeCojbert gcwfttigft te maecfien. 1 »♦
Conili* boojffcïjtigfiept eer fin ftoermt. 1 <
Conmcr Mengelen te fiolen en ï.e niet goet. s?
Spe <ffioningbIaet geen plaetfein ben ftojf JcDigft- 45
«©cContngftlaetseen SBpen in beïBinteruptbiiegen/ banomfiaeï
ban bupligfjept te ftipberen. 4»
©e Coningft. boet De 2S>ûet-bpen booim en ben fonico bctjcgBelen/
aljS ben ^onieft bjacfit opftout. 5 °
5Be Coningft o^nineert eenigc gaten in be ÏJonicft-raten / om beur «
gaenenbebpiiialftanbeeteftomen. 45
©e Coningft bertoecfttfnnbolcft tot neerftigfiept. 130
©e Coningft ojöineevteerft ben top in ten fto?f feftoon te maetfien /
enbe allénfften.ö met ï©aö te obertreeften. 4 '
©e Coningft maeeftt beel 25pen alffer tospmgft ì^onicR balt. 4?
©e Coningfj berfoigfit ftem tegenjj ben ïfêinter / geftjeft oc ^ttrofba* berg ftaer ijupfgeft une plegen. s «
Cttebe enitt tjuabe Coningen son eben geftjcS/ 6» ftaertoerefietf
macjjmen biefiennen. 4"
ï?oe een goet Coningft fieftooït te 5ün. 17/50/4*
$oe langft se Coningen mogen leben: (Cepcftenen toaeï bp men fuif*
»an toeten. 7j
foe lang Bet ftjt/eer bat Coninft ttpt fnn BeiToten framerften ftomt. 4*
nbe^Conincr Mentitaci) niet onbolmaecfttjs toefen. ' r enniffé ban een quabe Coningft. .,.'/
Otiabe Conincr Celleftcntì jijit foitbcr ojbonantien. lb'°:
<©ti3be Coningen öaea geen panifie ofte boojsaet in öe Wint^ ^.
|
|||
|
Regifte.
©tiaoe <£oningen ïeggtn fomtijwn ttoee ofte hjie fabegems m een
Celfcfceu. s»
©tiabe Coningen felben obertomteren. S4
©uaBe Coningen 3ijn eeng met Be 25joet-bnen, iWd.
<©uabe Coningïjen met3ijn 2B?oet-bpen te boobcn / enbe Jun toereft
uptteö?eecften. H/ns
«Bnabe Coningen toerben bergelesen 6» bïonfiaerté en.DobMacrg. s 4
aHaerom be Coningft gïbiet 65 Dage en fcjjoon toeber isen ^oiiici; botte in De Sojben te bjagen en niet ter vfeetfen baerfe bcïjoo2t, 47
î©at ozaonnantten begòebe Coningen fjebben. 49 Wat niaetfe be Coniugo gebiebt eertt te ontginnen in fijn fjiijjS-fornice
ombpteleben. 4
<£ojt tnegboo! Be $onicftraten. sì
Cojben beiforâen nefupbert te 3jjn eermen êtoermen Baer in boet. 9s
Co2ben beïjoojen ttacrbccSt te jiin/ enbetoaeram. 87 Ccüben jiln beta- ban Soggen-ftrop banban anber gemaeeftt. s 1
Co|ben fjoe fp beftoojen enbe toat een 28ne-fioïf tg. ïbid. Coiben met SSnen beftoojen ober tenbt gcb?agen te toerben. \ 14
Co2bcn met SSpen màrïjmen op neen toagenjS boeren. ibid. Cojben met 9Spen toerben tTctoepc berboert. ibid.
Cojben met 2Spcn falmen bp nacijt btrbocren. 11 s
Cojbenfalmeninaeîfôinter laten ueruften. 154
Coibcn faunen recijt booj ben anberen niet ftellen/ teatroni. s 7
Cojben tegenö bc HSintcr enbe nouBe berfojgen. 13 s
Cozben ban ïSoicfi enbefeftojffen ban boomen. s?
Cojnen berboertmen om oberftal te fiaïen. 11 1
«Scbacften Cojben ofte ban iteen gemaeeftt niet goet 8 %
«Becocftte Co2ben toaermen bic boost écrite fteflen moet. s s
©ierlantfcfie Co2bcnboo2b$bettegetïatiöen. sj
$oe bie Cojben taegeruft toerben eermen Die berboert. 114
ïloemen be Co2ben fai (tellen. s 5
gin toclcne tij t men ae Cojben nae &en ïfêinter te belbc biengijt. 14 s
ÏScnnifîebangcrecfttigcBîojben. 141/14; âRenniffc ban ongerecgtigc Co2t>cn enbe oojfaeeft ban Dien. 11 ?
atieba- iicijte Cojben tebevboeren ban Be boHe/ teaerom. 117
ètoaefte enbe ftoare Cojben Dienen beter afgebaen ban am ober te
ftouben. ioj/iii/iij
^aeftoaer be£o2bcmoeté$nn biemen inbeïfêintcrtoü'GbetïïaHBé.i 17
3Ü)ae beel€02bm men beijoojt te Jjebbeit Bie pjofnten Baer ban uiülcti genieten. 94
étoaefte Coiben met 2Spen fìertft maeeftcn. " 1 / n i/11 s/11 <
©ol!e Cojbcn matömen ft02ten of afboen fomen teil 117
œmerombe dosbenbeplacitert toojben. s»
a&aerammcnsé<JÌo?bcnfonae})etgeWoemteftdt. s«
Ì©aevTmroinmige^irojbé!até)ìaiBa«rfBfteermégcfctj£{>t9cbÌ!Ì,io4
ÎBat <£o2^en men óberljouBcnmoet in öc a&iiiter. n« flEotibe öteingi^t be SSpen b» Ben anberen te bbjben. »1 ?
KritcSenteeonfijten. 1*1
Moetent bc Coibrn ban ben anberen moeten ftaen. s 9
©4 D i&im
|
|||
|
Regifter.
v D5IU ^önid& Mei aériam genaemt toat Jet |£. » ? «
<zeancltbaei:heptber38pen. «x
®erbeungen toerben bitfimaefeop b'oube Cojben gebaat. 107
Dianucnmtemaecfien. i#s
S&jodc gspen toerben met anber bnph'cfiept ten <ffo?fuptgetyagen. 5 o ®zancften foecftt jfBeeoen/ enbe root toniiacfttigj) ^onitli-toater, ©jicberlene %ptn in een fio?f. 1 »
5©jn'btI<ngfientoaerombtïOberged?eben toerben. uo
®20ncfcenfrf)ap ber 28pennae beier opinien. 71
©icftmaclss be SBpen ohbec ben Stinbebooin boot Wijbcis, ihii.
E
Ej9t-toa£temaecftenomtegtiffieH. ï°«
«grbarentijept leert. s/i«
JT steseli» ban ïBajS te maecRen. 207
G
G9CnfenMengeItoaertoemenbiege6?tipcBt. sa
«©erctbtige/uVcSt Coniugai, <$cflacftten Der %pen. 5
<#>etroub)tcfteptber28pen. 15/ is/j2/ s» <0oot-biiegen toat bet fp booj een getoojmte. 20
«feoen ïfêag temaecfien. xo7
H
HSSntfcftoenen boo? be gogen. s»
HierapicrafimplexGalenitemaecfien. I95
3$ilîOjiebaiittoee2BpeSenjî. «1
imitatie baneenllBanbiebpnacm ben fflonicïjbergaen toast. 37 ï|ilto?te ban een $aert onner be 2Spen geraecfit. $ s
Sditone ban een jbtoera 2Bpen met öaren «Eontngjj. feü.
Üoiiicb fcefioojt gefupbert te jtln eermenfe gebiupc&t, 1 «1
fonico betoaevt enbe bctìengfit bet ieben. 1 «1/ 1 ez
fonici) bieiitöifeatuen balt. 38
moniti) biein JlRofcobien balt. it>id.
<&oben $onicfi te fupbereii ban fijn bupu'cjjept, 1 s*11 s $
i|om'cfi fiipberen enbe maecfcen. 14?
forarti baii tSofçnen /©ijireii/' <©abeïeii/enbe genten tentaSen. 1 s * ^ontrftbanÖoten/ÖofmarepnenbeBiolentemaec&en. «7
«fëatmèn ttaee ofte biiebrrlepe fonici) tipt een ftorfftaeft. •>«/1} $
35e j&atuer ban ben Öonicft enbe toaer toe ftp goet i$, 1 s 7/ ' s s»
Öenniffe ban goeben $onicft. «8/1,1/154 ïiïenniffe ban balfcften tyonicf). 74
UPelelfen ©oniefi DiotcoHdes pzn'ff. 1 s 7/1 «1
©ngepn'nbe ofl e lïRaeïfiben-ftanicft te maerften. i ♦$•/ ' s °
tarernoot Befioo^men ^oiitcS in ftttpsr te ïjebbèn, i«x
t^atgemepn^onicfiig. »«/14»
î$at $oiricbeen mtaben fmaecft geeft. j s *
ffl0at $oiiicfi men tang ft betoaren San, » ' î
Ueatmenbanï^oniîômaetftenmatn, __l6z
•■ " ■■-■ UBtttciî
|
|||
|
Regifter.
Sfêitten ïftonicS boifê te fcefte in ffiollanbt gezouten ban teS&jn-Seu*
perjS- 15*
f©irten Cynici) in berftoelenbe îlfâebiciinen bc befte. 152/15$
«Öeelen ^oiiicft in bertoarmenbe üKebiciliien be befte. 15 »
ÎBitten «oràcïi toert forotnben in plaetfe ban&inicfter gefiefïcïit.ibid.
IKitóen Cornet) toatJietfo. 15»
^ojfeien met fiaer geflacfiten/ enbe oo?fp?ongïi. 4/ * j
ï|oifelen maften geenbergaberingin üen DPintec/ en fimppeninbe
aerbe. jj
Öojftlen niet fo feï int ftefien met beir3&ngel/alg tael be 3Befpe ig.ib d,
ï|ü^feleiibergaberen fonico boojbeìi Corner/ om 5w jongden te
boeben. ^s
© ipfbaberö bolcnalgftonbeftenbejlebecrjnen gebîiipcften. 175»
$upfbaberg fuilen Sun berfojgen met JKtbicijntn en auber bingen.
I do/lys
«unfbaberjS fullcîi met esperte Jltëebictjnginnoobeterabe gaen,i7s
1 I3B 3!Kebia ojuppt fonici) trot be 2Bomen. 15 s
gin (ï&öjacia toert fonici unt firupben en planten gemaeeftt. ibid.
' î©at geeft tè / en toaer toe be 2Bpen 't felf be geö^ueeften, 11 %
geeft roaedmbie int mibben ban belgotoen, 4« gjouge 533:11 Wiegen terftont te beibe. , 3 j
gfongeSSpenboeöenb'oube. **
K
KSterffen ban Wag te maften, . "7
ïSemiifTe ban goebe SSnen. 13/97
ÏRevffen confriten. u»
fóeteien om fonici) en îfèagtefmelten. «
L
LSüsatihenbeboojen niet ingenomen tetoojben fonber boojberep*
binge. 193 Saiatiben of 1 e purgerenbe jflftebicamenten, 191
âaierenbe 3ü3ebicnnen lieéoo^tmen fonber toeten ban een esperc
jpebecijn ofte ©octoo? niet in te nemen. 190 ÏJoe beel men ban be Eayatiben fai tcffeng gebiuncften, ibid.
3Ucf be ber SSpen tot Jaren Coningfi, en malftanberen» 5 «
Sogienbannefto2beni)oebie6e8oo2enteMjn, 8«
SoijocfiofteaMfcfêgebjirocft. 18*
M
M-Jlnbcii ora fonici) te boen leeften. Ȕ
î©at Mannaia/Mei acriumgenatmt. 15S
IKarffepennen te maften. ' i7$
31ïkeben te maften. 17?
SJSïeaicmis bejoo^en acfiting teïjebbenop donici) / en be fieeftten bec
ftrancften/oocftopôaer oibinantien. iso/i9»
<een op^cfitaiKebictjn i0m een ^tabtban ©epubïijcftebannobe. 180
jföenfcften beöoojeu Ijim ©uba^enöe<©berig8eöen onöerbanigfi ta 5ijn/gelncftbeaBuen8areConingen, 3»
Pussen «Wfeoncft, «
$ s N ^amejî
|
||
|
Regiiìer,
N
N Sten Der 2Spen. 3
karnen Da- UtoJfeïen, 4
Jìamen ber 2fyoe t-23pen. jRamenDcrDBefpeii. 4
JiJamenDenConingen. j
jàatiier enöe epaenfcftap Ber 23pen. s 3/14 Jti5ictitoe SSpeii filies^n tee jtont te beïae. 3;
OCfternotenteroiifiiten. Iff4
©Ite ban fonici} te maeeften. -so»
©!ie ban îDa£ te maeeften. » 1 s
©nboimaecftte 23pen mogen in De Cojf niet }iùt- : 4
Creupele enöeonboImaccftteSSpen too-'Den ten Cûîbe uStffPOjajen /
en niet geöooöt. s o/ 5?.
©ojfpjoiigft Der 28pen enöe neginfelen. «/7/10
©ojfbjongh. ber SS^oet-bpen enöe ftaerber toerefieti. V r 3
©piatien boe beei men fai gebjupeften. 1 s 1
31Ken befioojt geen ©piatici! öngeöeeffemt te beftgen. ib;d-
©vange fcfjeljen te confijten. 15 5
©ttbe 23pen bjoeben De jongen. 3 5
J©aeroramibe 2Bpen jonge 2Spen inïjaer Geinen qualiefieu toillen
opnemen. 107
©noe Itipben tjS ben $onieij goet gebefïcjjt en beeiengt Jet feben. 1 «1
Paeröebltegenoojfpjongn- t°
Patten ban 3ïçpelen / $eeren / Chromen / ïfteeflen en anöcre
Wepfcljacfttigc jjnicbten te maeeften. 17 z
f>cr<Te om $onic jj enöe ï©a£ te perlTen. sï
#e(te öer SSpen enöe o'ûûjfaecft ban biei». 1 j 9
apnn planerften tn pïaetfeban een «Sanfc-blettgd te befïgem 91
f&lneftecen ofte barbe Ctolfalben. ï i z
©olitien bet SBpen/ öe menfefieïiefte gïidijrft. 40
pjofijt ban nen fonico ftomt bn 't 3|aa- enöe De regeerisge-, s«/ 97
Propolisfoeeftt b00J-Ï©8i».
Q ©e-ftriipt |ïecj)t enbe met fpeeeden te maeeften, 170
R«Sefttbaeröigftept Der 2Bpen. x 5
Seufen in Lybia maeeften ï?on%ft. Uötgeötoeinten. 1 s 7
28pen nipcfien alöer|tereftfte. 47
ïRooDcn enbe toitten ïjppoerag te maeeften. 17 «/17 7
öooöc platte ïïttpf fieng bit ue dToningen Der ÏJoifefen ober ftaer lij»
bendateli. *» 3Boot enöe toit WynatfUiqS $onigïj-tonter te maeeften. 1 '6
ïBoot î©a$i te maeeften. 2 °?
Eìoafen enöe anbere 25loemen te confutai. » <7
iSoobenöe SSpen rooben meer booj enöe na Den ïfêfnter alg in D«n £>£>»
mer/ eitoe fienntffe ban Dien. 6"'g« |
|||
|
Regifter.
^enbiemetwoben/b?eefeno)?anberCojbentebtiegtn. «<» *t ïSooben Der 2B»en beletten. 117/118/13«
©aeSSpen ban ben ^onicft berooft toeroen. «7/12»
$n ùe ïtëinter futfeii De SSneii niet rooben. 1?
s
SSUcfien om ïfrnidft te fnpberen enöe jerfTen, 9 ?
Jbalben BiebaniBasggemacc&ttaeroen. «*/«»
/èrcmfoecftt$onicï|.
^pzopen Die ban paniti) gemaecftt toerben. . j*8 tôt beel batmen ban Be gazonenntacjjgebjttncfien. *id,
tallingeDer SBpenfoecftt logien boo? bc «Jlojben.
£>toermen ber SSnen boe bie beboet te jgn. ?» ^toermfonberCorangïjmaeftnietbeiraen. ._ ■**•
^toerraen bie op 't felfbe 3|aer weöeroin f taevmen felben V|Opt. 94
«ferite ^taerraen int füicrmen toçt ban ftaer atojbcn/gebben aireebç bergeten bjaerbatfenptneblogen5t1n. 5*
gtoermen geftaermt aen een «Starti / SSoora / $ael enöe JHaucr noe»
ntenoaa-mebeganselenfal. 99/101/ ioi
MIö SSncn &taermen neboo?tmen ben bagôte tenrttenen. 144/ >°4
%U &toermen in DeïocfitfniermenbenietneDcr tomenbaften / reme» bien Daertegen. , „ 99/1»"
Staberüngen ofte ttoecbc ^toermen/taerben bicftir.aeïg n» ben ance*
ren geöaennaebattetbjoccftnulaer iö. l0?
SSeletten Dat2S»ennietmeerenffocrmen. IJl/ "'
SSp&jooge faren macftmen late ètoermen beel bneenboen. i°s
2Bp quaet toeber ftoubenfe op ban f vnermen/en bermefen (na o eerite |
|||||||||||
|
afgebïogen grtncrno eenen «toningïj,
«tefte&taerm beeft maer een-Conincfe. .. „ ,
«Sefcftewe &taermen maecften ttrftont Wa§/ ban toaer 55t «alen
|
IS
eer
6
|
||||||||||
|
fntehribeblienen. .. '7'
|
|||||||||||
|
W*S££%V"" eerlreentoepnicbopeen «bee.tbe
«efcfteS'toermenfâlmen borçbe bitte ber jonnen bebecften |
|||||||||||
|
^eete^onnefcfinnberbjjjft Be£toermenbanD'eene jlaetssinD'an
Dere. 19/ 3- In toelcSe tijt ban ben Dage fc^^;™^ nnmnM1 /en toelèfte
|n taelcfce tijot bant faer De SSnen gemcmUtcft ftaermen / en .w« ? ^ mate£bOTVcn1uWrOTt&.fsco^^
3iBibbel âtoerroen Die ontrent &. fan ballen jnn gnememw" ^ d_ 104
©oe groot bc ftaermen beSoozen te 3ön. t „,/, 07 âtoermen gwot maecften. ©joege
|
|||||||||||
|
Regifter.
$i»ege graenueit gemepnïicft De beften. $7
,$ae û'eerfté &tocnu faïiiien De %oet-6pen be SüOföeit iti De Cmf af»
fnrjöen. ' io«/144 «©uöe 23pen ftncrmen/ jonge gSpen bigben tTjtipg. v-tii
ïètoefien far efit Ctuben.
Strijtoer 2Spenhan ànbereenbeniet banïjaa-felfjs. y-1 ^ïi9
SSpcn fitten malffanDct'cn in De ïjoben aft in't ©elDt niet mifboen. 61
®ujee ofte Djie gtomnen in een Cojf geftaen/berRicfen maer een Co»
nïngijDieferegeert. " n/ioi 26pen isozn pjobifïe ban fonico eer f» fmermen. 1 ° 5
r<£i»eeûen enöe meer botgenöe J^tacrmen fiebôén beel düoiüngen. 15
ï©aerom D'eerfte gtoerm genoatfaecftt itì te bertrecften. ï « ©eet ^toeemen tot een ftomenbe jjof men Die fcftcpDen fai. ? e r
2Spen bjiïlenfomtijöen in De l©ifflfï Jjaetbanbupu'gtjepbt fupberen.
13?
i$ae 2Spen bnpïigïjepr gefteït tó. 140
sSemeöiên tegfïensS öe (ïecSten Der SSpen. lbl<2-
©eineDientegenjrtfte&enBerSSpcn. 145
©ojfâecft ban Dj fFccfitenDer 28pm. 134/141
ï©a'tmen De nien nöefcöepte &mermen fai Doen bp gimet toeûer. 145
ï©at ffecftten De SSpen onuertoojpenïön» » s s T
'tçŒeftenDœSSpcngïjenefen. 14s
ij tfSencftenen ban goeDe 2Bpen. 13
(Sœcftenen bjaer bp men toeet Dat 2Spen brillen ftaermeit. 135
depten met berfcft tentée te fteïïen boo; De 25pen. s5
Thcri ica oiareiîàroo te maecften. 194
Tinea Den ï©o!f een fpecie ban ijHotté te bevöjijbé en DooBê. «4/65/13 7
<enomteften$$ om 2Spen in te goitûen. 9 ®oo2tfen ban MBa^te maeefien. ïoS
v
Vaten om ttonfeft enDe ï©aö te bergaûeeen enDe te ontfangen. s s
©eelDeiïepe b^icgten confnten. 194 ©ertoifftloe 23pen begeben Jen terftont ter gefioojfaemöepDt ban Deii
Coningft. *;•..-'.: 5S ^pen ftonnen niet toelftaecbertoiffelüe fioiben butoeii, 60
©ertrecft Der 23pen beletten. r3*
3@Iiegjjenoogfpwncft. «/9/1««
©paiiDen Der tapen taie |p 3511. «3/10«
awïnöerjS ofte âifioeniapver^ oo|fp#ncW. «
Unguentum /E^yptiacum temaecften. '9?
UnguëntumdeApio temaecften. *°°
©ocftticfteptDeraeröen föDe2Spen ïjtnDerlicft. 78/8?
^ooc'taatfbantaaerfietfiomtenücgneb?iipcficïicft. ■• 77/MJ
2Speit ber'ff ant bet menfcgeii berftaiit gftelncft. 39/40 <£en op^ecftt îUjoettoijf iti oojbaerlieft in eê&taDt ban teptiblijtfte. *s °
<©p aerûe îeefter niet of't fteeftfgnen ©pant ofte tegenyavtpe. 6 > Stembitn tegeijjü a ©panûeu öev SSpen, |
|||
|
Regifter.
iîfaerom beSSnen ïjacr in öe Winux nieten tetìneesen tesene*
ï&attcu enbe ÏEunfen. «2 w
B€ïettenbatbe2Spenï)etnegrifFiùeî©flîSnietenrûbèii. 20s
î©at î©aë ié boa? ech materie/enbe fnn natu et.. 44/ 75/2°»
ÏÎDajS Bat ÏSpènbjagöentó niét fuphtt. 44 JBâetom ï)et ftteetfte ïteàs bobeu en acJtct in Ben <£ojf ban Be SSucit
getojocijt toert, ibid. î©acrom'tî©àg banbe SSpentenüböenin beiioîfniet fupbcrgïie»
tojocgt toert, ibid. $oe't îfô'ae ni befiotoen geto?ocï)ttoett; 75/7«
3®at,ïiïaaecïiben-toaöiö. 75
333aebei)oojtuien in meniegtefonber toatetmettclftKftflt. *<>;.
S^affe-ïileebentemaecften. ics Ìl?atìt?fintoerenenbetemaeeften. 201/2.03
libérien c&eut ban 2egel-ïfêa£ temaecfien, 207
31?it I©atì te maetfteii. 2 o s
ÎMcfeîtëaji Set celte i& a»4
î©aer toeì5@ìsSS0etitì/enBetoatbanì©ao gemaecfitSJójt. i°i
îBacOtftonbingftactâBpen. «7 Wttik ber 25pen toert fonber Coningïj niet gjemaecfit. 27
^oeïSuentaercftgemaecfttitf. 44/45
ïlMperi enbe tafelen ooifpjoneft. z *
SBclpenetenbUen^en. • . 4/2 s
|©cfpen maften gjjeenbergaberinglj «ntre Snippen Wg sSintcr.sin»
bet Sterben. , ^ . zl ï©efpen maeeften ïjaet toereft in ïjoHe SSoomen / ï^upfen / enöe mBer
Sterben/ enbe foratijben iu leebige SSpc-ftotoen. 4/21/22 tiloube is mebe bpantban Be ïBefpen enbe iflojfeïeu. 28 Regifter van de Medecijnen.
A C©!ten SefTem enbe «ênstoifticöeöt berlicôten. 1 «2/1 s 1 /1 s 1
ètincftenbe Stelïem öeïpeu entoeliuecftenBe Hjaften.i «4/1 «V170 9lbergangibei> openen. 157
boeren flapten. ÏS5
'Scnütpegfitntfen. »97
9îenbeti-bïûêtnftèitcén-btoetftoupen. -11
9Hengc<ïcl)tfe!)omi maecSen enbe goebebertoe gïieben. 171/184
aSaujeftcfit bieeften ban Rafelen ofte #oeftcn berbiïiben, 15 »
SEpoit emente bermoztocn/ rijpen enbe tjeeien, 211
ï)u%e9Spottementotbjac8t6jengïjeii, ibid.
9Èppetijt enBe lult tot eten maften. 172/17«
B
Bïtert teboen groepen en taaffen, 20S
SBacrmoeba-js ftrancmjjpt. t s 2/1 s j
2Saetmofber£ pijne (tillen, l8ï
<Se!»oocftciwcnçn. ~1'-
|
||
|
Regifìer vari de Medicijnen.
SSetenbanbofle ponten genefen. 187
<©i fttgebeten ban eenigft wiet. lis/isr
ÏSpenfleccft gftenefen. 14s
SSptTapen.a Juft foecftt onHtinfïjept. iBIafeiifmertebcrujijhen. 184
SSJafcn fteen berteijben ente b^eecftén. 1S7
SBIautoitfieptban ter bant beröjgben. 210
SBfoetgaiicft (tuien. 183/184/197/ 210
2Sfottf toeeren. 212.
SSluetfpacnnfteirottoerpeit, 182/183/184/185/ is«/i87 ïSepnbfaetmaecftén. 1S4
SSojiï pijnc ghenefen. 190/193/210/211
SSû^îbûcSucjjeptobergeben. 184
ïPerftoiite 2S02|t bertoarmen. » «+
Si^ftfupbcren. t«/:«j/i8«/i88
î9ev|ïopping}jter2S02!î. f 1«7/1 Sr
iSjaftenlHIlen. 172/182/ is»
ïPcrbiant^cptficeleH. ««'m
JSnpcft-geftaeï. 210
SBupcMoop (Toppen. »72/182/184/ J»7
ïDeeöom in ten SSnpcfe genefen. 174/17«/182/18«
JSinten in ten 28uncftgenéfen. 185/ 18*
CSïncfter. 19«
<Tamergancft bohcn tefteeltttrtHomenbeneÏettöt. lSl
tfamergancft bertoecftcu. 1 «s
«Praeiitoe ïtametgancfi. 1 s j
<Hainergancft bojöeren. ijfi
ûTampcrnoriïgen fenrjn berftiijben. 15 7
Catïjarren öieop te Zongenen 25oj/rfïiirftert, i«4/I85
«Hftoïcfifcgc bocijtigoept uptöjnben. 193
<ffïonterjS in ©>oiitoen boeten boen bergaen. ibiJ.
Colica of ©armgiröt genefen. 182/184/18«
<©ageiicrrrfje€oo?tfeba-ojijben. 183/184/189
CEoo^fe gemeen berfijijben. r?i/ «2
5©Éföe «ffaojtfe bf robben. * s J
ïMerte <2Too?tfe beröjnbcn. 183/189/191
Coûte piffe. 182/184
Pglne ente fmerte in te ©armen i>erb?tjben entegoiefen. 185/210
<éoote b^ucfjt af jagen. >s «
5503?!ien uptblepfcö treeften foecftt pgien upt ttxeften. 3Bo?|tIeffcJEiéu. K8/JC9
^aepingebess üooffjS benemen, ks/ 184/185
îîE)iiîîJige©ompen. lSl
ê,lapïjcptter«©gpen. zl°
E
-Tiiacterfiipen. *f*
£, «itti-ossJisenefen. ïtfenött
|
|||
|
Ècgifter van de Medicijnen.
V F€nijn ten flansen. i s 7
ŒegfienS JFcnnn. i86/i87/ia2/i94
4Fiftelen Jjeelen. no
iFlerecijn. ' , is^/ao
jplupmeii Doen rijfen enbé loffen. i «i/1 «4/1 s s/ *11
G
GSBngen enbebloetgangen (toppen. 171/ iss
«Menbegeelfucftt genefen. iïi/ 186/
söeftoecr rijpen enbegeeleu. m
«Bicotberbjijben. 210
onabeel, iss
©pgerticnte ofte Bolle gaten genefen. z t x
H
H%$1 te boen toaffen. ioiï
©apjïuafbora te beletten. 2t>t
ìlalssgefbjelbeisjijbeu. 182/213
©anben gefmel ban ftonbe ber&ïijben. * 14
&p?ingen bet fianben genefen. ibid
ifteefcgegtbanftemme. is«
©erbicgept fcgenben enbe facgt maften. zi t
Jögne ber geiipen foecfit Sciatica. ©erffenen ftercften. 167/ i«s/17«/18<s/1 s »
tòocgticgept ber ©erffenenbcrbJOben. 167/ i 7«
©ertltfoppmgg/bebiugg enbe fteetfcen genefen. 184/192
©ertftereften. i«7/i«s/i7«/i8«
semicicli ggenefen. 18}
ffioelienberbïtiben. 182/187/i98/ 211
©erouberbengoeft genefen. . 211/21$
©ooft bloet ofte fii&tijîeCat&atrenubt&joogen. 165/184
ï|ooft-ftaeer tjeelen. m/184/185/ i9a
Soffefeooft Oneer, ibid.
«©ngetcmpertgept bau ben goofbe. 192,
ffiooftrepniggen. i9J
©ooft frevcften. 182.
Sjoofctaeeber&jgben. i8s/i»s/is«/2ir
Tj^getoantjsgefpan genefen. 212
± Slngctoant lierenen. is5
Coût ingéniant, iss
|
|||||||||
|
H Siete en&e &p?<w in öeüfele genefen.
«âuaoe fiieelen. |
I«7/l68/l97
162/14$
|
||||||||
|
ìSuccgen ber&jgben. x«i/184/185/ iu/ iu
T SEmgcptbsr lenen berbjgben, ïSj/iVi»»/2*0
J-, ïïamgepc bait ben nagn nelpeit, 1 »i
pblappcïcnbengrtpen. «*
Sen&enpgn genefen, 158/184
fitten
|
|||||||||
|
Rëgificn
©etdigftrptb^Jïeberâ. ibid.
©berWoeuigebocfttiggcpt öeg Heberg. 192.
Ecber itnxften. i7*/is«/iaA
3£eber ber.roppingj) openen, 18»
pijne in bc S.cbf i- genefen. i s 2/ i 84.
Siebcn bau nube Hupöen berfenneit. 16i
3ricftaeii«spaffteoberal. 187
Hunfeii cn Beten booben en berbjijbem tu hu
Stongenfitcötbertunben. is»
«Eatjjarreii op ce Eonaen genefen. 1 « s
M M 9ïge fterefien. 184/1»«
ffierfiotioeiBRage fterefienente retilt Bjenseii. 181/183/184/212, «©ngetempcrtftept Dei- .JìlSagcn beïpen. * 11
3!Kagen opblafeii berbjtjben. i»i
©ptnerpen enee fyaecften DecJKagen ftüTeifc 171/182
jflKagenflapïirptjjeîpen. 171/184
Jfëagen bcrûouumigjj bojberen. 178/181
«©berMoeoiïebocöticfient brrliBagenberbfflben. \nl\t%im
günenbetoecaomiitdeJIEageberdïgben. 182/184/135/186/177/ i7ï/i33/iS4/isi/i»s
©erîricïjenr ban öe Mait berbjnben. »»/«!
jêtancs ehbe quade luchten bie npt be Jlfêase int jjcoft (rijgen. iy* jfôaentiront obcrbloebie Jjcpc beletten. 182/184
Ü13fl£!«ftonbf ii boen tornen. 17»/192
ïtengenbc JlföanneliSe roebe opgicgten, i s $
JReUetfcrjept. . i««/i9i
aliane Jolie beröinbeu. 1s j/192/19}
aföenuyiefrewften. ks/iss
Jfltëiïtfurrjt , 182/187/188/192 ïBeroirfjêptiS öejS miftjï henmntoeri. » 1 o/ 21 x
SRiltiS ber itoppingô openen. 188/189
aiKiföïacï)! berijoeûen. 183/211
jJKoeoer openen. 1«7/* 94
©erftoube jBoeber bertoanuett. '^8
©en mont berberlïïicn. u$/i?o
3Éont gtjeftoeer ftecien. '5l
©itte in beinone berd j4»en. i»?
«Éïeeftingc ban be moni, J J J
Pfpne in öe Beeft beröjüben. " *
Bieren ftereften. iss
Bieren repnighen. , ,191
pijn in be Bieren berbzriben. 182/210/211
Bieren (teen untbmben. >8«/ '«z
Bieren beritoppinijft openen. "*
o
|
||||||
|
©ncfier ©ogen ftlaç r maeriten, ïootènM'
|
||||||
|
D
|
||||||
|
Regifter van de Medicijnen,
ftoopenbe ©ogtjen. is*
<Œïanenoer©dgf)enba:D?ogen, »81/ 1*3/l4s
©ngjjetempertfjegt ber ©ogen. »*»>
©neitpnjeptbennetrberen. 1*4/i*ï
Ü>up?©j>?upfen. i»s»
©ojeufupfeungöenbetuptingjbeïöïijbeit *S7/ i*s
©ngetempertbeptberoo?en. l*-
©ba-gebenfoeefct 28?aften. P«6fritentiaMtitïjt bertjoeben. lS?
JBrjlen of &pïinta# unttveeften. .... ,"*
PlurijS ofte Pleurefis gnenefeu. 1*1/171/ i»i/m
ffiobagragi)enefettafr.boet-gidjt. *•<»
©opelfieoftgeraetïstïjeptgïjenefen. is*/i7«/i*«/**7/y •/*«*-
Sinbevpotfien gïjenejen, lSS
|
|||||||||||
|
Q
|
©etfuvettgïjenefen.
|
||||||||||
|
21»
|
|||||||||||
|
T) 9tifenbefietftten. ?8j
JVffliootjJEelifoen. l87
©iiggi-aetéfraeetengljenefen. »«
Supfenitiflen, l8*
S
NSttnerteft&aetbn-meevbeim I8*
Jbabenbloetbetìjoeben. l8i
©itöe gitgaöen ofte buple toonotn ïjeeleii. * s 7
âcgetirbupcftijeelen. I»s
écoojftgeptbetDjijben. ' zl°
Sciatica. I**-
érfiûîpioen-fteètftijeeïen. *»+
*fgefneben g>enuen enne HKufcufcn. z « *
tenuen Brimpen beletten. ** > / *9 *
enuen (iereften. j ??/11 <>
«Sefpannen Rentten. ..:*»*
•^vecfcingjje ban Rentten. 193/n"»
§ârin in be â>ijDE berojtjben. 1 * 1/19 s
èlangneiibeetgeeleii. l8*
âpanninggebanbe&rîjouberen. l87
épenefüec&tSClenbcpe. ïftevlmen fpsaeeft toebecom boen ftonten. > «7
Sprjfe beetêeven foeeftt Stppettjt ntaertm. &qtiinantie. *8?
«Saeoe (temine maecfien. »s3
êteenöjeecftenenbeuptboerat. .. 183/1*5 Staaenuoebictjcpt beröjijben enbe ötï tyoìfaen bie ban be2Saenno&» semiet en ftonnen|ïapen. l8*
SVaeeten. 175/180/183/1*» âxueevingf foiibet Seete gef toeUcu. 2 ' s
«a t <®ant«
|
|||||||||||
|
Regifter.
T I
I (grantftaeer berbjtjben. is 2/184/j b «
®aiit-Weptì. • ,1&9
'tClobenòet-tepelensSencfen. «V **?
T7»flenbefìecftte80enefen. 1S4/185/1S6/189/191
V ©ermoeptDeptnmemen. ..l8f
©ecftantfcìjarpen. ,L"d"
|
||||||||||
|
îpjitftimigfjsjjn. ©ntteewn gfjenefen.
îJêitttoŒttftowftn. ïfert hlEps; facgt maecfteri. |
I8
III no ìli |
|||||||||
|
<© uaet bìcpss tof sö nemen, M
ötmibe bocljtig&cpt. '»4
©etoitbenbieniSteijeeien. }ù
©:outocn EiiOERiHUefcnbocStigficytbevbiOsSen. 1««
<©ûOocb2tic8ttiptûjijbcu. l3<î
w .
WSfïginnïjebcrbjtjbeit. 188
ÌlPavm enbe btìcjjticl) maften. 2I°
îîMterinteJomibcn. 189
î©atertemaecfcen. 157/186/119/210/100
îBatci-acljttgtjebocoticScptsjenefeit. 171/191/194/19?
îi^inben beriuijben. l84
î©on&en jjedèn. 199/113
<©tibe enbe bertene toonben gljeneferi. »bia.
îlSonben wpmgften enne fupbetcn. 11 s/ 21 o
îBoamen booben enbe uptbjijben. 194/ 1 s «
ttëjj'hfefltitoen pijn gftcncfen/ cube ïjet tenen bjOûgem i s 3
©unie âuonben enbe ftoeeringöe ban be gicficiien, 11 s
|
||||||||||
|
ïfeöifrer ban öe Cmpöen ctt&ptfertim/
tî'e in îîit 25oecB fegtqjenftarn: uojfeacrïîjck
in ûen J$of toaoj De 23pen/ en in Dec IBeDicijnen
tooûj De öupf öowDhige te söebjupcften.
A
ABrotonum, ^touptoftelltlCCOnf,
Abfinthitìm, Wem."
Acctofa, ^iro:ingö-
Acorus, C aûint? in öer ^üpteftcn,
AdianthuKi.
|
||||||||||
|
Regifter van de Cruyden
|
||||||||||||||||||||||
|
Âdianthum,
'Erugo,
Alljumj
Aloe,
3 Althéa* . i AmigdaluSs Anacardue,
Anagyris,
Angelica, Anilum, Apiaflrum, Apmmhortenlè, Aqua, aquilegia, Argenfum vivum, Ariftolochia longa, Ariftolochia rotundai > Arthemifiâ, ^fperagus, ^Uricula urfi, A^arum, BB
Accaelauri, Balauftium, ' °ecabunga, », ^erberis, ^tonica, «tuia, |
||||||||||||||||||||||
|
©joutuengap?,
^pacnfgcoen.
atoocfe
Moe.
^eemf-tuo?ter.
almanöcl&oom.
«£en bjucfjt in ûftSSpteftm
aîfoogefjeeten.
^>tincftenöc boom-bonen» 3fingeliic&e tooiteïen, , mm-
Confili öegrepn.
(3emem%etetfelie*
Wattt.
Sficoïepert.
«©uic-fiïbeÉ.
Hlange ©flermcen-toojter,
föonDe ©fiecluœp-toojtefc
23pijoet.
Wpeigiel ,
25eecenoo|ften.
^afd-iüojteU
^aMaér,
SSfoeme ban toifite <ü5?a*
SSeneboom. (naetapprt;
IBatelietm
tmceboottu
ctonia SSerfcenboarifc |
||||||||||||||||||||||
|
25ecnaBfe*
Cooï. :. ©fjentongö. ©affcengteupt |
||||||||||||||||||||||
|
A.
|
ragOj
|
|||||||||||||||||||||
|
raffica,
|
||||||||||||||||||||||
|
?»gloflà,
^ifaPaftbris, |
||||||||||||||||||||||
|
plAlamentbum,
V* Calaraentha montana,
|
||||||||||||||||||||||
|
Calamrat.
^#0-catetmni @ a Ça-
|
||||||||||||||||||||||
|
de Cruyden.
Camille-bloent e
CatDemotti. ©oïöetg ïtaecûen. 2£>eü«ftorjn. j^tppeofCatte-ftcupt. €ook. g>antp?îe. CctupjS. ?fijupn. Wsi$. Cronico uptöalcn.
<Êcn ccupt ûaet De25pÉ toeeï 45amanDetIijn. ©dt €ppje& ^mfcecepe. CittuHen. £Iepnfiecn-rooffcen&
ïïrpeï-ftrupt. ifermoöactiien. «SiumappeL aBaï-tuojtcï. Cojacï. Colianöcr. ^cpfcciâCcoon. Cojnoiîjcbcom. <0ue-appell>oom. ^affcaen. S?ecf|ì-25ecgf)-faffcàcn.
Comeotnmemi. ! Cauüjoeröe, Comnn. ^cojfte oüecctupöen. ^aöeïen. ;,
pactöcbfaeme. (fctuaem
^anSoftoijn üaüJucF ?i!f^cancftc. |
|||||||
|
Regifler van
Camomilla, ..
Cardamomum, Carduus fullonum, Caftareum, Cattaria feu Nepeta, Caulis, Centaurea> Cerufa, Cepe, Cera, Cerinthe, Chamœdrys, Chamsepithys, Cichorium, Citralius, Cneorum, Cochlearia, Golchicum, Çolocinthys, Consòlida major, Coralliurn, . > * Conandriim, Corona Imperialis, Cornus, Cotonea, Croeus, Crocus vernus roontan.
Cucumeres, Cucurbita, Cummum, Cufcuta Caffytha, • D D Attili,
Dens leonis, Dcfrucìum3 Dulcamara, |
|||||||
|
'
|
|||||||
|
E Eb«W-'
|
|||||||
|
Regifter van de Cruyden.
|
||||||||||
|
E
|
||||||||||
|
taöitft.
«tënöüJie, ïlepöe. <©?oote €5uïa.
agrimonie. Moneti. '
SSontcfetopt
Meel (genawnt
Ccn göeftcoont ïtmpt alfa
©tjBöen.
©cncfeelftïupt
Wettbefa. (ciffen-
<6öefp?icMiïc %elie/&M*
^uüeftecüeL
<©aïiaaen.
<öen gomme aïfogenaemt
<Öaï-note.
<Cen compofitie in öer Hips
teecftenfageôeeten.
WaMitap, jSagteïen. 25?em. OSamiaen, £>oetftQUt, <!5?ag. 43?epn. ©nuergaüe.
SBlanttoojtel
^tefftrupt.
Cpmöete.
3Leüecfttupt.
ïlonicïiiuatec
«5arfïe-
<U Hier»
|
||||||||||
|
EBulus,
Endivia, Erica, |
||||||||||
|
Ezula major,
Eupatorium, F FAba;,
Fagopyrum, Farina, Ferula, Ficus, Fœniculum, Fragaria five Fraga, Frittillaria, Fumaria, B____
G
GAlanga,
Galbanum, Galla, GalliaMofcats, Gallum,
Gariophylli, Genifta, Gentiana, Glyciriza,Liquiritia,
Gramen, Grana Paradifi, H HyEderaterreftris,
Hclenium>Enula,Cam- . Hcllcborus, (pana, j Hcmerocallis,
Hepatica, Hydromel, ç, *torde«m» |
||||||||||
|
de Cruyden.
ï|epïtc&-Bitter. ^eöeclantfrlje ïtpacintge. ©ïientaeïff^pacintöe. <j5e(ietöe Jfpacmtöe. ScWen&tupt. «Öeneberboom.
25aom-6onen.
<£mfctnVitt$ öcctocaïfao
Stamine, (génaetnt.
%&obemtele.
jPeeröicfc.
Calmepfïeen.
€en trjriïiefienbE<0ommc
atabcnûèï.
Stautaeröaom.
iatoagoftaaüeffco*.
wntm$.
©ijsbonen oftcHupijmn.
(Bout enöe£>iibetfcöM£m. ffîebetich $acîtjcRe. UâufcBatcnBïoem/ #oeïie.
appelen. (^pteften. €en Wat upt fjnbien in bef
9Mr>iftorj£-boom. appelboom. £>tocbtûofe. Maluwe. «J&janactappel gsirupn. (^emel^ot, Ulanna in bec mteechen^ Maru=
|
||||||
|
Regifter van
Hiera picra, Hyacinthus Belgicus, Hyacinthus Orientalis, Hyacinthus ftellaris, Hyofcyamus, Hyflopus, I
TRis, •*Junrperus, L
LAburnum,
Lacca, Lacìuca, L-amium, Lapathium acufcura»
Lapis CalaminariSj Laudanum, Lavendula, JLauru?; Xevifhcum, Xilium, Linaria, Lupinus, . (aureum,
Lythargyrium argenteumSc
Lyfimachia, Lyfimachia purpurea, M . MAcis,
Mala, (dum, ^dalobathrum , folium In-
Malus Armeniaca, Malus, Malva rofea, Malva, Malum punicum,
Mandragora, • Manna, Mei «nuro, |
||||||
|
de Cruyden.
IBatouelofteSCnuo?»,
SooöeEeue.
Mafiüi.
JlSoeDet-ïmipt.
Dontof).
ÜiBcIoenen.
Mentit/ofte Munte.
ïfïog munte.
MufcfjEÏiaet
HtSafïi&ot «n sede bettoe.
Jlfâpja&olanen.
JBpjröe.
Ifènjtoen-ooom.
3©ater-fcecffê.
fàattiffe. Sahunca in ÖCC opteken.
<j9ïeanöct-ooom.
Bote Jflâufcoate. 25û3tltcum /emtoeMeMt
<©ïv. (Ijcupt, îfêitte ffiietaoih.
£>paenfc!)©?esa. fonicî)-563on. ©aöeï-fioom.
peonie. 3îan&tj?ou-roetcfe.
«Sul-btocm. Clan-cofen en Cûjentûfen»
13 asijnen. ^of-pafiinaficn. <éeel-tno|teïen/^em. ^rpoenett. 3©îtte$qJcr. 3tange ^eper. ' <© 4 ?im |
|||||
|
Regiftervan
Marubium, praflìum, Martagon, Maftrx, Matricaria, Mei, Meiones, Mcntha, Memha aquatica,
Mufcus, Mafticoturn» Myrabolani, Myrrha, Myrthus, N
NAfturtium aquaticum,
Narciflüs, ' Nardus Celtica, Nerion, Nux Multata, O OÇymura,
Oleum, Olibanum, (tium, Orega, Origanum Heracle-
Oxyrael, P
PAlma, ;
Pœonia, Paludapium, Papaver, Papaver Rhceas, Paffute, Paftinaca Ferabofeum>
- Paftinaca fativa, Pepones, Piper album, Piperlongum, |
|||||
|
de Cruyden.
ê»toatte©eper. <£rtoete. Wmfytyte. 2&ecc0-polium. Cnoop-gcag. 23oom-baren. ©opuiiec-Doom. pojcelepn. Reutel-bloem, ©oojtoafcl), tolep.
ongetftrupt. 2Sertg?am. <öen|>eecen-boom. ^oltoojteï.
SSoontgenggoltoojteL
ïïapen.
^eticft of iBofïaettfaet.
ÏJgabacBer.
2telbefien.
€en Dieft fap alfogefoDen.
iüofe.
töofmatgn.
3©gncupt.
&atoIfioom ofte ^eben»
SBilgften. (boom. JSatectoiigen.
g>alieoftâ>abie. ©liec.(becöeDeeI ingefoöÊ. <0efoben 3©tjn oft lilâofl 't Ceti gom in bec Hlpte&en. Ceuïe. £>teenb>ecfte.
^>cgamonee/ een geojoogt fapbatfeecfietftïarecct.
w Scylla,
|
|||||
|
Regiftervan
Piper nignim, Piium, Plantago, Polium montanum, Polygonnm, Poiypodium, Populusnigra, Portulaca, Primula veris. Propolis, Pulegium, Pulmonarja, Pyrethrum officinarum, Pyrus, R
RAdix cavaHerbariorum,
Radix fabacea, Rapa?, Rapiftrum, Rhabarbarum, Ribes, Rob, Robub,
Rofa, Rofmarinum,
Rutha, S
S Abina,
Salix, Salix aquatili!, Salvia, Sambucus, Sapa, Sarcocolla,
Saturegia, Cunila» Saxifragia, Scamonea, |
|||||
|
de Cruyden. " ,
2ee2ìjupn. &eïmftrupt. aembìaen. Caffi» gee-tinnöc. ^pijcftenarbk 3L«pfeI«upt. <£en toeïriecftenoe ©om* <£entyurt)t upt Sinoieit
©atnatiffen.
ïïcpirtiaer.
^[denöoom.
(Setpetuijn.
GEljpm.
Einöcboont
îBoïff-mricfe.
Clauer/ïîemp.
((Een bloem fo genaemt
o2entoo?teï alfa genaemt
üoof-blaoecetu
3©ijn.
©iolen.
<ÖImenoft©lm6uom»
ferupföo?en of fieMöefïe.
aiangcöosgnen,
Cownt&en.
25aïfemgout
^loe^&owt. geöutoaet-tooïtd.
«©engebaes. |
|||||||||
|
Jtegiftervan
Sçylla, Scraphularia,
Sena, Siliqua Caflìa purgatrix,
Soldonella, Spica nardi, Staphyfagria, Styrax, T
TAmar-Indi,
Thamanfcus, Tanacetum, Taxus, Terebinthina, Thymus, Tilia, Tithymalus,
Trìfoliumpratenfe, Tulipa, Turbith, TuflìlagOjUngulaCaballina V
VInum ,
Viola;, Ulmus, Uvacrifpa, Uvae paffse, Uvae Corinthiacae, X X Ylobalfamum , Hgno
Xyloaloe, (balfamumZ ZEdoaria,
Zinziber, |
|||||||||
|
LOF-
|
|||||||||
|
<U
|
|||||||||
|
L O F-D I C H T
Op'tByen-Boeck Van
KIRCK OUTGERTSZ. CLUYT. M Mona finght ghy felf, den lof van deçs u Knecht,
Mijn ftem is veel teheefch,mijn topn is veel te Hecht; Om d'onfterflicke fangh, verdient door fijne daden t'U y ten nae Tbemü Wet, Momus fou die verfmaden, . Om zijn doortrapt oordeel, dat elck quae naklanck geeft, Ghy negben Suftren dan die Op Helicon leeft ,
Singt met u Syreenfche ftem, wat Cluyt ons hier voorftelt,
"Van 't klcyn profijt'lijck Dier dat in Demenetaasryelt Sich vermaekt, en voet op 't kruy t, 't geboomt, 't gebloemt Die hy niet By en iingt, maer met recht By-een noemt, d'Oorfpronk, voorkomt, natuer, de wetten, en manieren, d'Oeffèning, 't profijt van dees leer Icherp-flekende dieren, 't Onderfcheyt van K/, Brem, Wejp Horfet, en Pfoeres Stelt hy u naeckt voort oogh, en geeft elck tot een les : Dat d'oorfprongh niet en is van luphers Melijfœ, Of fo ons Varrà; feyt, geteelt op 't velt Napaa. Van Horfel en van Brem, neen dus fijn ftem niet (peelt, Maer hy finght lieflick uyt, alleen den Coninck teelt, Dit dierkeus groot geflacht, met veel ander fecreten, Die d'oude hoogh geleert noyt en hebben geweten, Dees zijn hem gcopenbaert, door waer ondervindingh, "Wat voordeel dit lWgeeft,b.ebt ghy van hem ontbindingh, So van Honich als van Was, en watmen daer van maeckt Voort viertwee•drievoet if h dier, geboren bloot en naeckt : Leeft ende herleeft het wel, en roept dan overluyt, Onftciffelijcke lof Zy DirckOutgertswoii Cluyt. |
|||||
|
<©û?Dceït fonder ttuîfr*
|
|||||
|
fl^eftet^ ■
WLwi öe paeröew /
Om temeteti atte öe betreten / attöo
mm tue gehuptöt ftp ton Haetfcfjalfe
fce£ ïiépfer£ / tnöe €ert3-ftertogen
Voort eerfte tra&eert dit Boeck, om de
paerden te cureren van haer gebreken; daer na, hoe, waer
by, ofte waer aen dat men een goec.Paert bekennen mach, fondes
bedroghj ende welck het befte Hair vari Paerden'is. Befchreven in drie Trattateti.
|
||||||
|
P'it 'Boecx'ken is eerflmael gefchreventot Bruffel inden Hoveva/t
Brabandt,by denM.aerfibak\deS Keyfers, ende Eertl-Herto- gen Keyjèr Karel de Vijfde, in 't Iaer i f47. Ende na na de «a=
de Cofyegecofieert, en eenige Hiwgdttytfcbe Vjwden die daer in. begrepen zyn, na den rechten tin overgefet.
Door D. W. C.
|
||||||
|
1
|
||||||
|
Notabel Boccxken van de meefteryeft
der Paerden, alfoomen die daghelijcx gebruyckt
by den Maerfchalck des Reyfers, ende Eerts-
Hertogen, KarolusdeV.
Eerftelyck,
Van Paerden die de oogen verlicht hebben,
een goede Medecijne. jft^gtM be ©aecöm te Seïpen öie öe oogen betlie&È
££E3s%öri>ben / foofalmen nemen ïocpent toatecin NPÎrxaJïen Miotti i enbe boen baec in een tocpnigïj QeSn ê>out / enöe bat fuît göptorifcïepntojijüen; *i"""' <en afê ftet aïbug tori gemaceftt ig/fo fuit BÔfi> bat öe ©aecöen tori {lijf in ôaer oogen gieten. Om Paerden te helpen die den Hauw in
haer oogen hebben. A%$ eemgc ©aecöen ben ï|auto öritöen in öaec oo=»
gen/ fo neemt ©encheifaét/enjaét banïïupte / en bat fultgöP toeljieben in itëtjn / en maecht baec aïfoo een ©Ite af/ ban fuit gijp baec toe boen <6ïafe-fmout / ban elcr. eben Peel/ enûé menget bit toel te famen : ban flrijcftt bat met eenütfccften-penneöet ©aert in fijn oo=» gen/ en boet bat $aect laten be ïjooft-aöet / en fmeeit ïjetttoeemaelöeg öaegïjg metöieboojfepbefubltantie/ totöatöetgeöetectig. Om Paerden te genefen die quade Ooghert hebben Ì
te weten, datter ergens in gelkken of geilagen is. W%\t gïjp oocfc een paect ïjripen bat ergeng in fijn
oogen gefteeften / of batter, in geflagen ig / tjet 5P met be tocbe of anöecg/ op toat 5tjöe bat ljet i$ / fo fuïc O&P ftaenoubiefelbejijbe/ enbe nemen ban obec fijn Jjooft ftjn oo?e ban be anöec 5ijöe in utoen mont/en bijt baec een Klepn (ïutpnen af fo ftiepn a\§ gtjp nont / enöc baecfafbéfmetteuptöjagfjen iban fultgöpöet *naf3 |
||||
|
. Medecijne . ., . ,
fcyénmet marmert JBijn/enfmoutitontrent fijn 06^ geniet betfch ïfoenDee-fmout/totDattet geholpen i& Om Paerden te helpen vàri haér lopende ofte etteri-
ghe Ooghen! WSÜÏt gftp oocft eentgePaetben heïpenDie öe©ogeri
loopenüe of etterigh 5ö"n / foö neemt berfcft $oen= Ifcer-fraout/ en fmecrt pet bupten omttent fnnnogften : macc nattet toel metten eetften met marmert 3©bn- asgn/en fmecrt het Dan met Den booifepDen ïf oenDec- fmoutc/ en toerpt Dace in poeDer ban 'Betflett/ Dat W het gène Dat De â>ilbeefmit£ befighen tot haer bommen ; <£n öitfaïmen Doen ttoecmaeï De£ uàegjfjg tot Oattet gefentfê. ÌHòemeri dé Pâerderi de Muys fnijdenfal.
Ti^em/ftceftu;Paett eert bet hooft/ foo Doet hem De 1 Ha up£ fni jDen/ toant Daet af faï 't hooft (eet mage= ren cnDjoogcn : <£nbe aï£ het toel genefen \$l foo faï het booten te fchcrper 51111 / foo Dat het toel boegen faï ì <S*n Dan moetmen Dit genefen met <0lte ban ©inben / en met anöec Dingen. Om Paerden te helpen van haer gelwóllen beerien.
W^ïtRhp^aerDen heïpenDie gheftooïlcn 3ù'naen
haer beencn/ foo neemt ïïenfei gefoDen / maec Die moet toel gcfouten 51)11: «Ênbefmeert het hier mcbebrjf of feg Dagen/ en bcflaet het met 3leem of ïtfcp / en ïaet ftet aïfo fiaen öiic of bier Dagen / maer maecftt het nat metlaeutotoater/ enDe Dan befïaet het toeDec aïfoo het toa£ : €n Doet Dit foo ïange tot Dat het beter i$. Om Paerden te helpen die verfchende etterigh zijri ontrent de bèenen. P Herben Die betfch cfte etterigh 3rjn ontrent haer
becnen/ baer booj fuit gijp nemen (Cattoenbloeme en lìàoftacrt / en ?ieben Dit tiiet berfche 23otet en ©0= nigg : ^atfaïmente famen mengen/en maften't Dieft/ |
|||
|
voor de Paerden.
en öan faïmen öet baec meDe fupbeccn / ten$ öaegfjl/ maet en maecnt Jjet niet nat. Om Paerdente heipen die verboucht zijn.
V<0o2öec om §>aeröcn te gelden Die berboueht îtjn /
fu gijp nu ecntQÖ f>a«t {jebt bat becbouci)t ié / ba£ faïnien lappen of 3eelen aén öe 3ijbe öaec fjet berboncfie i$) öan Ijouttnen Ijet tuffcljen beboojiteöcenen : <©ocft i j> |)et góet beneben te lappen/ en eéu toanoehcn gefire= fcen onbiep/enbe bte lappen laten fteéeöen 14 bagen/rri afê tjetbjoogetéfoofinoutetaìtoogecn^ ìseg baegï)s?/ enjjaiigt fjem taat/op bat ftp hem niet en bijte. jfôacc aleer gftp bat boet/ fo boet ftet f toemmen in een loopend be toatef tegen ben ftcoom ban 't toatec/ en pjoeft fjcm aïfoo/ of ftp met f toeminen toiïbc beteren. Ònì àlderhande Paerden te helpen die he£
Graveel hébben. W3ïtgftpeenigfte$aerbenfteïpen ftaer fïec&fiepbÈ
becbjgben bieftet <&jabecl Rebben/ fo fuit gftn mi men^artoen-bloeme/lf onig enHl3!jrt/met't teitte bari een «öpe/enbetfefte 25otet:^it fuitgp.aì te famen toeï tnengen/ foo bunne ai£ Deegft / en ban foo tnacent een placier op toercK/en legftt ftet foo baec op/ enaebeci niaécKt ftet bier bagnitene/ enbe en boet fjet niet biofà, heit/ tiöéïj en maftet niet nat. Voor Paerden die den Hoorn groejt.
V<0o?öec afê cenigft paert ben^oojn groept/ foa
toepeftet ö?p oft biet bagen met 3tpn5aet ©lic / iet öattet nptgaen tuil/ ban toaffeftet öicamael met 2S5ÜK/ m met fap ban öoefl. €n elnecepfe öattet getoafeften i$l fo taerpt baer in feftaeffel ban €pc«en feftojffen / m ïatet ban öjoogen / maer fmout aïtooé öe nanten met toerfcft Capoen-fmout / en boet bit foo lange tot battet gefcetert rê/tóam mess feint hier geen tem remeöie toe. Òm
|
||||
|
Medecijnè
Öm Paerden te helpen die eenen vervuylden ende
zeerigen rugge hebben.
1(®emeen ^aett öat Den russe gequetfï ofte seccaci
tigö i$/ fo fuît söP öaet boo? nemen be senutoen ban een 3&ouc/ enöe <©eftcc-fcöripcn / enbe ^oenber-bjecn, 3$it fuit ghp al te famen mengen/ enbetoelbjanben/ eri öat Pulüec fuit g&p ban boen in Dat 5eet ofte toonbe / maet eerjt fo moet gijp öct tori toaffcijen met toarmen ï©nH-a3Dn/öetfaïDanD?oosen. «èn of ben eusse foei feecgebjofcen enbe betüttpïtbjare / batljp niet bjoogen en toiibe / foo fui t gïjp bie toe! aftoaflehen met ïaeutoe pijfe/ enbe boet een pjiem onöer be meejïe abec ban ben rugge/ en neemt ban eenen fierc&en bjaet/ enbe boet bie abec ober be een jtjöe/ enbe betbint bie felbe abec boben be piiem onttocen / en toaffetjet ban ben tugge toe! met goebentoatmen3©9n-a5ijn/ enmetfap banroetfeï/ enbe ban futtgï)p öaec poebet in toerpen bat gemaeefct fai 5tju ban €pcften-boomen fcïjojfTen / fcetfal baet af toel ö?ogen en genefen/ maer arajt foo mcetct toel ge* tüpbect 3ijn/ al ectmen öet bermaeent. Voor Paerden die hangende Ooren hebben.
1GEem/5ön een f aettg €>ojen lang enöe tontfïaenbe/
foo hojtfe/ enbe befmeertfe meteen fjeet pjer / en ban fuit sop òie genefen op befetoijfe : Mtemt Cattoeu- bïoemen enöe ©laemfcljen ^omglj / en mengt öie toe! onöec maïftanber/ cnbefïrijcnt be©ojen öaec mebe. Om te genefen de Klieren die de Paerden aenkomen. V^oïöer/afé ghp eenige ©aetöen ftebt bie bieten
Öebben/en bat oen bie Mieren nieutóelinghj aen= geftomensijn/ fotojijftfebieftmae!/ en bint baet opa! iaacm eeuucupt batmenöeet balfche £>ct)oo?-ooge ; <Ön fo 't ïopentic klieren 5ijn/ fo boet bie klieren boben iati open ; en boet öact in tyk fteenfteng ban een hrupt/ ïsatmen fject i>om£ <%gad / enöe naept ban fjetbri / 't toriris gijp oplïcïjt/ tori toe/toentt Ut fteenlteng firtlen |
||||
|
voor de Paerden.
öe Witten betfeecen. <önöe Dt Meren 5gn feer tju'aö? ïmoopcn / en fp liggen gemepnïn'cfe onDer 't jjoofc/ tuf= fchen De isaech-beeuen / enboenDeltaecöen öicfcmael gcoote pn'ne/ Dat fp nualncft eten hunnen / rnöe oocft fo nonnen fpquaïn'cK fjaren aejfem tongen: ©fre men macïjDe Meren opfnijöcn / en nemen een ilaelDe met een Djaet/ enöe fïeechtfe onöer öe ©o^eri/ enDe ieght aen ö'een 3tjDe aïïeDe aöerénöiegöp Öaer bint/ Dan foo frajc öe Mecen Dat ghp geene en mifï. Sltetn/ i$ öaec eenige 36Dcc Die ghp niet occleggen en fcont/fo öecbintfe boben met eenen getoaften D?aet/ en fnieertfe onöec öeftnoop met een heet pfcc onttoeen: Cnöe alp Die ft liete upt ge? öaen i$/ fo toaffchet Dan met toacmen ïfisgn/en faluet met i^onich enûc Söioemen te famen gemengt / en iegt in Den 3ï3ijn toot öegael eenen nacht lang/ enfmeectfe met öefe jïetcue J©nn-a3Ón / enöe met fap ban 0upte/ enöe maecftt een Jdiaefïerban ^onichenöe baniCat* toen-bloeme/enDe legger öaec alle Daghen op tot öat tei ghebetcrt ig/enbe bint een ^rhaep^ bclboben Daec op/ om öatter geen houöe in en jlae. Wiltghy de Vijverghenefen die de Paerden
hebben, foo.volght dit nae volghende lchrift. D<& Bijbec öat jifh toojmen/öaecom alg De ftóerDS
Djinhen/fo bejagenfe Die in een loopenöe toater te= ghen Den fltoam/afé De 3Binöt fïaet gheujch öe fïroom loopt/ euïse mcccftt Dan of fp onöiep önncfcen/ Dat i$ bn ben gconöt/enöe öat fuît ghp oocfe ghetoaer bjojöen ai=> ötté : ^et^aect fai feer f toeeten / jae aï fïont het jiiUe / cnDefiomenlp teliggften/ foofiaenfpfeecinpechchel ban tefïetbm £>ommighe ïïieûen nonnen öe ©ybec boen bécgacn met Eefen / maec 't alöetfeherfte i£ Dat* ïben tojöbehöe en fïiijcfte het #aer tg Mhe-been / en ban aöer-ïate onöec beg #aert£ v©ojen / en't epnbe öcn «©ojen/öan foo npptfe te gaDer foaghp befï honöt/ rnöe fluptfcmc* een &imt$ tange/öat fp u niet enont* *5 gaen»
L _ _
|
||||
|
j Medecijne
men : öan fcotafhijt bat bel langg ben <©ó?ett / in t gé*
fie et/ cube boubet banbaet De butte ï©omien tipt / öan foofliijcfet Daet ^out in / enbe bare !,ae fo boet bat Jâaertberroanbelen/ tot bat fijn bel ofte Bupthoelig/ al eetmen Ijet op ben $tal boet. Hoemen de Paerden fai doen haer jorigen baren die verkoutzijn. , tu. €*o2ïrcrafêeemg$aettbec&out$/ foffeltöetöaet
:*. 'twacrtrrgy en g&pfutt nemen eentainuliiinelas
Ren/ en fteecten 't in fcout roatcr / cnbe Dccfet bat $aect
öaermeöc / m oobcn bit ünne lalun fo fuit gftp &et feec
bethrti./ bat Ijet fìnteti en ban neemt een bictenbeeï
, fteccïsen ï©ijri ajijn / enbe een pinte bol Cpcren / enbe
mengt bit barite gaöet / ban fo fmtjtöem fiet fjooftora
.ïjooge/rngirtet tjemm be neufgaten : €ntx yebet ban
«SÖetfie m ren üctel met becl materg / enbe Dan giet bit
■ in eenen facfi/ e» floot ban bojs $>aert£ jiooft in ben facft
mcteeneninoo?ey homenbetot obet 3ijnoo?en/enbe
bint Dien fach mei onore bc oogljrn toe / op bat baec
geeneii-bamp tipt en fïa / enbe öattec anber£ geen ïocfjt
trot én gae nodi in ftóme / op Dat alle be locljt en Damp
bien $aetbein't Öooft flaenmaclj: <!2nbebit falmen ah
.fo gelycïï gefeptig bjiemaeï boen / cnbe en geeft bat
• ^aect alle bien tiit niet te etenoanbjoogfoCoom/enbe
'■ öaer onöcr falmen mengen jFenegtiech en ^>out. <Sm?
öeafé gijp getoaettoojt bat öet bojfiôeefc/ fooi enfuit
gijn l)em anber£ niet te öjineften geben banbe SObeban
be boojfepöe<0erfte/ bat i$ Ijet fap baec De ©etffe in ge*
nooclïtt^/enbe bit boojöe eetfierepfe: enbe geeft [jent
ooch ban oefen öjancn op ben ttoeeben öagl)/eribe twee
öagen fyet na fo geeft Ijetn te banenen ben bupchboï
tuarme foete lïoepen-mclrli / enbeöont ïjet befe tyie
gangen tuel warm / fo fai het wel toetpen ofte baten /
cnöcoocfebeteren/ enbe fijn^ongl)batenalfohetbe*
îpcît / cnbe geteoonlych gebaen heeft / cnbe göp en
mesight geenbeter cemeöie tot befec fieeftten Deen.
Noch
|
|||
|
voor de Paerden.
Noch een ander om Paerden te helpen die
verkout zijn. I&em/ afêeen Paert bet&out i$/ fo fielt ôet toer toacra
enöe maecht tjem goet boetfel booj Denüupcïy en Doet ïjct feer, f toeeten / enbe Dan fo geeft Ijem jpenegriccït in fijn fcoojn / enDe ïaeutoe ^oete-melcR te bjincften/ öjw Dagenlange öurenbe.
Qmkennifle te hebben van watWólfs tanden zijn,
ende noemen die verdrijven fai. V©ojbec fuit giro mercfien of u $aett cenige ï©oïfé
tanden geeft : tfaefflalfê tanden Dat jtjn tac&en tee 3tjDenuptfïaenbe/ enbe Die men moet af fïaen meteen ufete beptel. Om Paerdert te ghenefèn van de Spenen, die fyieb-
ben in haren mondt. 1€em / giro moet oocït mertften of fp êenfgge openen
ïjcböen ju oen mondt/ bat 3tjn oo:en onDec ben mom/ enDe Die men moet af fnpben met een fcljaeriten/ enbe Dan getoaficljert met 3èijn-a3tjn. Om Paerden te helpen van dé Tahtftoel.
V©ojber fo mereftt oocnof fp Ijebüen Den iCantfïoel/
bat i$ ben roofi/ boben binnen be oppetfie tanben / Dat atte Dat tant-bïeefcïjg(jeftooïlen i$/ enbe bit moet men ban fng'Deti met een goeût fcfjerp Mtf bjieofbiec gaten/ enbe doetfjettoel bloebcn { Dan fo fuit gijp Dat to:ijüen met goebe (ïeecne 3©0n-a3tjn. Als een Paerdt ghevloghen is in den mondt, een Remedie. G^p fuit ooeft aenfien enbe meceften of u$àett niet
beroept en té in De monbt ofte gebtogen / oft oOcfe b e tanglje óaer tegen: £>o neemt bacc boo? goebe ftetefte 333tjn-a3nn met Haniclj/ enbe mengt Dit toel tefamcn/ ttiDetoattcöet Ijiec medettoeemael Daegljé, £? z Om
|
||||
|
7 Medecijne
Om Paerden te helpen van deri Kanckelr, otti die
deil brandt hebben. V©o Jber aï<S u gactt eenighen bjanDt ofte Sìanenet
heeft/ fo fuît ghu Dat toel bcfan of't eenigh rjuaet/ öf gaten in De» mom heeft: ©aet tegen^ fuit göutte* men Cectoen-bloeme niet baat toatec/ecu pinte î©nn- àîijn/ enöc een half pinte ©ïaemfchen If orocfr/ Dat fuît gijn te fatnen mehghen : 3Dan fo neemt een bietenDeel ?ï t'remcnt / en gioeuet int buet / en flact het tuel ftïcpn ghelgcft of het JlBeel baate / en mengt Dit te gaDet bn 't Dtiet/öan foo ïatct boeien/ en befïçycbt Daec Die 5eer ig=> fiept meDe tbaeetnneï Deg DaeghJ/ tot Dattet betet i$. Ditis'tghenedatmendoen lal als een Paert heeft
den Strangwilfoen, eer ende te vooren
dattet uytbreeckt. 1®em / aï£ een $acrt heeft Den £>ttangbaiïfoen / föo
neemt Sïbetone en ^cernii / en frampt Die toeï in een iBo?tiec / enDe Doet Daec toe een bicrenDeel 'Si5tjn£ / en fé het #aect out/fa Doet Daec meec toe / enDe geeft hem öit te Duncftcn met baille ofte met htacht/enDe hout |et Dantoeïtoacm. DitnaeVolghende fàîrnendoen teghen den Strang-
wilfoen, a!s die uytgebroken is. 1<£em/ een paect Dat fon s>tcangbailfo? untgebjofcen
î£/ûat falmen toel baacm houDen met een ^>chaepd- beï Datmcn hemboben 't hooft binbé fai/op Dattec geen toainöt in Jïa/ enDe men Doet Dat gat open met Dec (font of met een mep/ enDe neemt Dan Cacüicn-bïoemé/^o^ nich enDe êpacnfch groen / enDe maceftt Daec aïfoo een pâefïec ban / en legfjt Die op tjet gat/ enDe (ïeecfit Daec aftoo£ centoeuche inbanfmecr/ enDe bcfrcn'chetmet Ennjaet-oïie/ Die niette bjoegh toe en heelt / cnDebec= nianet een£ b?3 önegh'J / enDe Dan fo nattet met 3©tjn- a^ijn/ enDe aïöug faïmen Doen tot Dattet betet »& Om
|
||||
|
voor de Paerden.
Om Paerden te ghenefen die de Aderen ghe-
broocken zijn.
V<@a$bez afé u f)aett De Hfibeten gebjoocnen 3tjn / of
gefneben/en batmf Die niet en fcan binben/fo neemt Ouicfcfîlbec/ Hîijn en $ïetffeboom-blabec$/ en ttampt tilt al in fintimi / en legt Dat in De toonbe baer De 'Mei gebgoocnen i$ / Dan fuit ghp tie binbenenac befien/ eö nemenfe in een Œangtje / enbe binbtfe in Ijaec fieöe / en opent bie toonbe toinfelj oft fcljupng/ enbat met tuarra toatet / enDe Doet Daec in Cacbjen-bfoemccn ^oriicn, / tot Dec tijût toe Dattet $aert gefant ia. Om Paerden te geneten die van binnen ghequetft zijn met eenigerhande dingen. A%$ u paecDen ban binnen genuetft 5gn/fo fuit BÖP
Die Doen tfiûeclaten in De biet boeten/ Datig te toetf mit elc&c boet een luttel bïoeDt£/enbe gebet Den $aecbe te DjincBcn / t'fameri met Ijet fap ban gefoben <©erfce / enDe foo Ijet baec af geen bate en Ijeeft/ fbo neemt eenen ïftonbt/ enDe Doet t)em billen en fïucöen flaen/ enDe Dan ïuel 5ieüé in een netel metbeel toatec#/ en Doet Dan Dat blepfch aïupt/enûe laet Ijcttoatec fiaelcn/enDcgeeft Dit De $aerDen te Djinc&en met taille of met heaclyt. Om Paerden te ghenefen van de fcboi-ftheyt, want fommighe Paerden oock wel ruydigh en fchorrt zijn. S<@o bjanneer glip eeniglj $aett hebt Dat tunbig ent
fdfjcjft i§ I foo neemt ou.De ftellerhang ptflé / en uec« 5iebfe mei tot De ïjeïft/banïaetfe ftoeïeu/en biafdjt Daec meöeufcrjojftigj) |5arrt. j@eemtDan©ibcien©on= betbaevtë/öatmen in't ï©alfdje tject Joubarbe, enDe oocft tïoet tipt De £>chjQo?fïeen 1 ban èlcrtf euên beel/mec Ifôep 23otec g&etnenglit : 3&it tîampî aï te gabcc / en Dan betboartnet in een ©anne / enoe .befnwert ban.De plaetfe Daer mrbe Daer öe fëaecDeu tupbigl} enfcöoïft Snn/alfoo öeetaté fn öetbecDjagfjen nonnen / enDeûà» gftefmecit niet Mm SSotec : 30it fuit gftp Dueraacl na maìnasìDer. ge^upeken. m 5 Oni
|
|||||
|
^aw^
|
|||||
|
Medecijne
Om Paerden te genefen die bloct piflên. AÏÏJghp eenighc ©acrben hebt bie bloebt piffen/foa
neemt toobe Doecften / en ùit fuit gijp toaffchen en fiampen/ban fuïtghp biemengen met hout toater / en getoet hen alfaa te b?inchen bjiemael: €nbe foo het hem niet en dctert/ fooneemt Cartoen-bloeme enöe toarme ê>oete-meIcft een beel biche/ enbe getoet hem te eten/oft gietethemin. Om Paerden te ghenefen diep 't gemachte
geiwollen is. W<0?t u f aert gef tooïlen in 't <©emachte/fo neemt
oubt gtjeboltoen Heem/ en menget bie met toarm mater/en fmeett 't toarm baet mebe. .fôeemt ban Car» toengrupg / i®nnb?ocffem enbe 25argen-fmeer / enbe menghtbit altefamen / toacmet / enbe befmeeretbaee mebe : <£nbe foo het een oubt gheftoelijï/ batfaïmen aber-iaten met em ©liera / met beel flaegf hen?" / enbe fcat fuit göp toperen met een fiuch goubtg alfoo fjeet al£ ïjet toefen mach/fonbec fmelten/onbicp ghr (lehen/tuf= fchenbe latingfte/ ban fuit ghphet toeï fmeetenmet berfehCapoenfmout. Van Paerden die kunske hebben aen haere kullen.
1Cem/5ï'n be hulïen toan be fattiti befmet met fcunfc
he/oft petanberg/ bie moeten gheb?anbt ïijn aen bie pïactfen met feer beel hlepne gaerfteng / foo nauto bat ijetqualich booj'ttoel en gae/ enbe befmeert ban bie gaetfceng met goebe toeefche 25oter/enbe ooch met €a= poen-fmouttegabec. Om Paerden te helpen die het Flerecijn hebben.
S€> u gaert 't ffïtxeen'n heeft / foo neemt eenen Mol
bie in be Uâep ghebangen i$/ en boet hem in eenen nieutoen aerben $ot / en bjant bien JBoI tot #ultoer / enbe toierpt bat poeper toan Die Haoiinùet ^aerben lijf uftetonnöen. Vaut
|
||||
|
voordePaerden.
Van Schìivel-beenen die de Paerden hebben.
IŒent/ iéutaett^röö^beenenDe/enueöatgöP
I MtM ohetoaertoott/foo neemt eenen faftenttutten
opWtrtù^taBàeinfïjntleDe/enDeHJOoatmrtm
fielpt/foneemteenfcboteöaneen^atelaer roepben Dan «en gaec/ om Daec meDe te tojnDen afê öooj.
Om Paerden te helpen die de Krappen hebben.
O pifle/en fietfe ooet 't üuet/ en \aaffctjet De «tcappeïl
toe raeoe: ban foo laetfe (iaën een Dagö enbrnac»/ en foo bat niet en belpt/fo neemt «JaK ^gratto/ en falbet oaet mebe tuaeemael Daegb£/ maec roaflebet enDe ftlaec\$/ en fuit ô?t altooS toatTchjn met uergen
fotoafebetoocfe metfcöotel-\nater/bati|afê De bicnft*
maegöben baec febotetë getoaiTçbcn Seuben. Dit naevolghende Artijckel is van een Paert dat le- vende Crappen heeft. H<Sbtgbpemtgblaect DatïebenDc^rappm beeft/ foo fuit gbp neïneti bitten »jupn / en b?aöet bem toei f aebte op een toucc/enbe leg&t bem baec op a fo beet *I$ b" mogeltcft i§/ enïaet bem aïfo eenen nacht oaec opbggen : ©an fuit gbp nemen ïfonigb en Hcnt /met 3fnn3aet-olie: Dit fuît gijp bp malftanberton/wfm* îentopeenfaebtnuec tegaDet ww»to2I5 toan fuît sbp Dan mahen een pïacjtec / enDe Uccmafteu ïjet #aect bier. mebe eeng baegb& _ Een ander maniere van Krappen,om die te gheneien,
V<©oïDec tegben be Krappen/fo neemt oubt SSajge-
fmeec / en öat fuît gbp tori in fïucften ftampen met een bout/ enbe neemt ban oube £>cboenen/enbe rçanot Die/ en baer affuit gbp maften een poeper. 3|it poeto fuît gbp ban ftampen met Den rjoojfepben $nioare/ ro&etot m «och toat«wwenttoe/ raöeöaec mete |
|||
|
Medccijne
fuît g&p be ïîrâppcn befme eren bei mo?gen£ f nol be$ abontg: j©arrcerfìfotoaffcoettoeI fupber met âeep cn£gn3aet-oIie. fïtem/fomtnögfcomenbeïiirappen om batnienbe
ipaerDen Ijet toatee niet af en finjcnt alfmen bie op ben fiaiJet: ©aeetcgengfoo neemt bcrfr&e J&oenDer-ffcont oie facjjt en root ii/ en (Iront ban een finecbt-ïunbe&en oat noch. be boifi fupgt/ en mengt bic n et ern ftocrhen pf fpabei tefamen/ en bint bat baec op een£ bep baegg / tot bat fp becteert jijn/ enbe ban fo fmcertfe met Enn= 3aet-otie en Üonigt) tot bat J}et betert. IBacr afê Detórappen te fece getoojtelt jijn/faneemt
^alarmontach / Jîcgael en ftopcrroot te famen / enbe gire mebc fuît gïjp De&tappen ban bcn^aecbe betfrjj=> «en bjiemaei beg baegftg/ tot Dat &et gefont $. Noch tegen levendige Krappen, I€cm/5eeft u^aett ïebertbr&rappen/fo neemt toar*
mei©nn ajtjn/ enbefmeert be ütappcn ban ben l^aerbe tori Dart mebe / op bat fp fo beel mogen toepc* ften/neemt ban öoet y Öegaeï/ enge|lampt2oochte famen/en hintbatbaer op bjie urentang/en befitt ban of ört genorglj geteert $ / en foo f)et niet genoegt) ge* teert $/ fo legget toeber bact op/ en M het gmoeglj/foo fmeeret metfap ban Öupte/ en met 3©gn-a3ijn te ga» oer/ en ban fuit ghp ïjet fmeeren met ftcappen-fmout/ enSoctbart onbergebaen/ en't fat met oie maniere toel beter toojben. Paerden die de Galle hebben.
V©ojber Ijebt gl)P f enige $aerbrn bie be <0aïïc heb*
ben/ fo moetmen bie met getoelt berb?ijben / toant öat 3gn quabe geb^ften. ®ie ban ïBeftpfoalcn ïjouben een maniere/bat fo toanneer haer ïieberSöeeftcn eenige <C5aïlen oberhomen/ fo boen fp bie beg mojgrné b?oegh ijoubenin 't toater Daer't hout fë/ fo biep/Dat be <0al=» ïe onber 't toater sp een ure lang/ en beg abont? belge* ìócr/fomeniflcn öagö aeburenöe/tot bat be <£aïie ber* Ijaet. Mmt |
|||
|
voor de Paerden. 'i
JUaer na onfe maniere / foo neentttnen ïüaerben en
öieöt bât o» den toater tmifl / en oatk 23:ant-netefê / én (lampet foo ïjeet tegaber/ enbe ban foo ïjeet baer op, gelept afêt>etïpaertüecb?agen&an eenen naeötïang/ enbe beg mojgöen^ nucgtcreri foo toaffcget met (lelie |Ban£pi0e/ enbe afê gtjp bie fngben brilt/ foo tjebt een fupget of fpupte ban een ©uet-pgpe/ en fupggt boo? be 301ietpöpftercfteltj£fealupttoatin bc <©alïe i£/en aïg fn aïfaotoelgeicDigbtenöefupberfé/ foofmeeetfe/ òm fuit ggn 't falben met ttapaen-frnout/ met ^onigfj/en metste ban 25aepen te gaber/ tot bat bet ggefont i£ / enbe en laet bacc geen iaattt acnhomen binnen ben ttjt oa.tgetopeni& Van Paerden die pijne hebben tot eenigher plaetfen
waer het is, V©o?bec afé u f>aect pijne geeft/fo faunen get boen
3Hbec-latenop bebier boeten/ elcften boet in be hjc* ie/ en fo ï)et bïoet niet (incften en toil/fo ontfcgoept gem be bier boeten/ ban fo neemt (Catbjen-bïoeme/^onig/ Ï0tjn-a5tjn tnùe terpentijn/ boet bit tocï (ïeben/ enbe roeret iati/ op bat Ijet niet aen en bjanbe / en ban toaf* fcïjct be ooeten met taacmen I©gn-a3ijn/ en bjoog&tfe ban af/ en neemt een toepnigö boeccK/enöe macchi tìan Dcfc£>albeeen$Iaefler/ enbe leg&tfe op bc boeten a! iuarm/enbeneemr ban $aerbe-meg / enbe en boet i>k tukt af booj Den oerben öagg / fiet $aert fai alfoo bseï gefont bJOjben. Van Paerden die Spack-beenen hebben.
I(2tem/bieeenniruto g>pacb-beentoil genefen/ bie
fai 't befmeeren met ^erg ban üaggen-meel en ban <6uecen/a(Dt$: ^cemt een panne mrt Sier getoarmt/ en bint bat bceg tod gart aeh't rjooïfepbc èpacfe-Been/ ban foo fmeeret bJeöecom Daer op / enbe babet baer op alfoo öeet afg (jet ^aert berbjagen ftan t <gnbe en gebt gijp geen bceglj/ foo bàchet bacr 2Sotec en bet ürijt in/ en Jatetalfo flaen ttoee bagen/ ban fo ttjaffcöct af met Ï5 5 flite-
|
||||
|
Medecijne
fïiïïc-niang-piflê/törtgefbiif« alïjeetôaer otym^ermî
Dan toiïDe toffe/aBpcrt/SSjant-neteté/ ^upbe-flront enDe ^erpe ban $arp/ enbc fiampt Dit toel te fainen/ en binDet Dan op 't &pacft- been/ eenen nacftt fuît ghp 't Daer op laten leggen/ Dan fuit ghp nemen «Öfiet-bïaöes ren/ SPiptamirê/ &ool3aet/ entoö?telen ban müDe g»o* .mer-tioofen: 3^it al te gaDct geflampt / en ftet 3ap Dart upt geperfl / en toaffebet Daec mtDe tot Dat 't gefoiu $. <®fte noci) een anöer maniere. <£hp fuît De peeft- aDeren Doen ftojten/ en toiel effen bueren tbjee Daghen / enDe fmeecet Dan met ïüapoen-fmout / tot Dat het ghe* betert i^. Van Korwente Paerden, ende van Leeften. •
JCem/ heeft u $aert $to?toente/fo fuit ghp barftenge*
malen Soggen-mcel/geDeefTemt met <£peren/ueemt Dan een panne met 23ier/enDe binbt Dat öeegh töel hars öaer op/ enDe bacftet Daec op Voel heet / enöe IjouDet toeï lange Daer in beDecftt fiaenDe / ooeft leDigft te laten/ fop en té l)et maer te beter met Den bacïten/ Doet bet Dan la* ten ter Stobbe-aDer/ enDe bacftet tot Datghcbetertté; «ÊnDealfoo fuît gin; Doen tftbatopuföarrt eenige ite? flen upt-fteftcn. «S5nDe ifi Dat het met baeften niet en be= tert/ noeïj ooeft met ^Der-laten/ foo moetmen Den leefï een luttel Doenbuerm/ enDe't paerDt leDigfj IjouDen rot Dat het beter té. Om Paerden te ghenefën die Smeer-vet hebben aen
haer beenen. T? ©o?berigeenigh#aertgeftooïïenaenfijnbeenen/
j» enDe Dat öet ooeft fmeer-bct toert/fo neemt toarme 3Btjn-a5tjn/ enDe toafïchet enDe fmeert boel/ ban foo toirjpt Daet ïüalcft in/enDe neemt Dan toerrft/enDe hap* pet toe! »i (iucften/ en fïeftet in De toonDe alg een 3©epc- fte/torrpt Dan öaer iftalcft op / tn DoetalDug tot Dat öet ficbetctt i& Om
|
|||||
|
voordePaerden.
Om Paerdente geneien die Muylen hebben. H<£bt gijp ecnighe ©aerben Die JBupïen Ijebben/ fa
neemt oube mang piffe/bie fuit gijp mei fieben ober tjet buer / baet mebe toaflTcftet ïjacc 4iBupg mei en üeel/ ten minfientoel bjte oft niet mael binnen een boojmib' oagtj / robe boet bet ban ^fiber-laten beneöen be Ccl- fenoppen / enbe baet öet meefie \$/ mei en beel : 3&an fo neemt bat bloet/en menget met iïoggen-meel enbe met Cperen/enbefmeeret baer nube/ ban bacfcet toel/ enbe fmeétt ban toeberom / baer op bacltet finf / en ban fmee=» eet betbemael/ enbe ban bachet noci) fnjber : Wbug foa fuit gijp Ô*t laten fiaen Djie bagen langtj / en fo {jet ban niet beter en is? / foo nattet ban toeberom met toarmt piffé / ban fnijt bier of bijf fneöcn langg be bf enen in be lÊupfen /fo biep bat het boo? 't bel gae/ ban neemt &oe- piffe enbe (letfe mei tot be helft in / en toaïTchet baer me== be be Hâuplen gehjek te boojen/ het fai mei beteten. Hier na volghen alfulcke Ordonnantien, wat eenen goeden Paerde toe-behoort te hebben, aen- gaende fijn hayr. OM ban een goebe nennifle te Ijebben ban be ^aer*
ben/ fo fuit ghp urnen tijt belieben in bit boecr hen/ taant boe toel u öuntfet bat gijp een goet aenner jijt ban $aerben/ fo ftont ghp aïtooS noci) mei bcbjoghen moj- ben/ ten fp bat gijp befen SSoech mei boïgljt. " Hier meughtghy leeren kennen welck hayr van de Paerden het alderbefteis. TCn eetfïen fo moet gijp aenmeccïicn het toefen en
gefïaïte beg $aert£: lisant een jPaert ban eenber=> Iep ghebaente ban hap?/ foube ben becttghfien penning meer gelöen ban een anber/ gelgch hierboïgtjt. <gm Paert bat toit \$/ bat \$ een toeecfc hap? / en feet
bunne ban ijupt/ enbe feet blepfachtigh/ maec menfepc
bat be tuitte $aerben langljet plegen te leben afêanbec
$aerben/ enbe bat fulcr upt be natuere homt.
gtem/boncher graeuto ftaic \$ feer geblameert/toant
men
|
||||
|
Medecijne
men fient bat fn gecrne bïinbt too?ben / meer ban teni? j$c anbcr ©aetbcn öte anbec f)ap?bebbcn. 3©it-graeubairi£ feer goet/ enbe Ippeï-graeu öaic
f£ ooeft goet. <ü?efpirftdt-gracu ïjair $ goet / ntaer !jï aert-gtaeu
ïjair ig tufft&en bepbe/gpebeenbe quaöe/ enbe bet mat Jj palTeren. gtenv't ïjair batf é-gtar u $/ bat tnacï) ooft paffete,
^tcm/^rermaei-graeuöaicbati^quaetö^^/ £nöe
toert mifpjefen. 5item / Paerben bieöoncfeer-gracu fiair jjebben foa
beojfepbt ié/bie 3ijn feer te mifpnjfen / f en 3P bat fu btt= ucl)t 5ÖH met toit in 't aengefjcljte/ foo i(i te beter. 5item/baeïachtig ïjair en i$ niet goet gljeacöt / tnaec
ïrçupn-root öair bat ig goebt / enbe root öair gtoepenbe bat igootft goet öair. %tl/ fytipn-bïaeuto öair bat i$ goet geïtjcft root öair.
5tem/ ttrjaect-root ïjair öat i# goebt met ftoarte
3Rlanen /en f toarte £>teerten / en met f toaite beenen. 3|tem/ïÜae-tootöair bat igfcer geïaftertenbe genia*
mertt/ enbe oorn jijn fpfdbengoet. gtetn / nari f toart öair i$ feer goet / en oocft te beteç
ató fp fjebbru eenige toute blrckeii/ toant fp tjcüben toel fomttjct?" eenige quabe manieren/ a$ fp in bat gebjecft jijn fonber toittepïecftcn. 28tem/b?upn-ftoart op bap iggoet / tnaec ftoart op
b alutoe en i$ niet goet. Sltctn/ trupg-bael fjait en i$ niet goet : enbe ftoast-
gracu öair en ig oocft niet goet. gjtrm/afclj-acötigö öair bat tnacö paffcren / en öet
i$ tuffcöen goet enbe quaet. Ora te weten welck dat een goet ghefatfoeneert
Paere is, ende wat een Paert wei ftaet, ende w ar
hem goet is.
A3T£ een paert ftïepn igtoan fjoof be/ en mager/ biçïî
ban Jjoofbe/ enbe be €>ogö«i gcoot/ enbe be €>t>2m feïepn/
|
|||
|
voor de Paerden.
ïtlepn/ nautoe fiaenbè/ enbe top onber 't g'utìft twfTcSen
De Èaeclî-faeenen/Ianglj ban yalfe/ bobm ùnnne/ en jlyf flaenbe/ ïjet tjooft toel rjeffenûe in De Jjcogöïe / ïjet mupi ter bojftteaect/ grofban Dgpen/ magre wan beenen/ en Ito ite boeten/ enûe be tpelen groot ban Bnpai/ coutoigfj bah tpelen/enbe ftojt tinjcyen Den boet en tpcleu / b?eet on De boeten / enbe öie tóci jjoï cnöe f rcaec ban goo?n / Ooogö ban Ijieïen / üocrr ttoccDerijo^ / effen ban ianft= ten / effen ban rugge/ Diep ban ribben / renbt ban bü= ïen/ Öen jteect toeJ fluptenbe/ enbe boben aHcg fa beyaojt DP te ïjebben een gcaote rupmte ban gerffenen. Om te weten wekk dat den'beften draf van Paerden
is, ora arbeytte doen, ende dat oock langh-
durigh foude mo^en zijn.
M<ên macf) geen faeröcn h bjoegl) beratbepben /
bat uj/nict te bjoegrj bernben/ maec men i$ fcïjul* Digli te bepDen tot Dat fp -tojf3|aec oubt jrjn. . âtem/aïs? een igb ^aert b?aeft/ boo?en toel rijbenbe/ bat i§ te feggen/njfenbe/ftoancftban beenen/tecl)tba« boben neötc/fïout op be fïecnen/ enbc beften in goeöec gefiaïtc/ en acöter cecyt op be bcmen ban eenbec totjte / Dan t£ toel gebjaeft/ en bit tooit gcjjeeteti ftaenben bjaf. - By defe navolgende maniere meught ghy weten wclck dat de befte Tellende Paerden zijn. S<0toanneet eemgljif aertfCekbocjen acgtecbah
cenöer toijte/ en bat rebelicn nautoe/ enbe Ijem booj rnöeacijtec toeïtijöt/ enöebatfelbe göeïijcn aï£me£ eenen fiijben gange/ enöe Dat ftcgtelrjcft. Sltcin bat fijn hooft boogg-D?agr)enbe$/ enöeDen
mupï-fpjongy nebettoaert/geïïabisï) ban möebe/betce obetflaenbe / enbe ftoaec ban bïeeferje. ©tt të bat elcB iCeïlenbe $aect toe ï boegtjt/ toant een CeïlenSe jfrwtt én mact) .niet gpefïabigg jtjn / enbe oock een D?abenbe paect en ftan niet te moetiigfj jfjn / toant een DjàbenDe f>aect boegtjt jrjii moebiggept roei/ enbeeen i€ellenbe 3âaert boeggt 3yn geflabiijrjept toel. Om
|
||||
|
Medicijtie
Orti te weten ende te bekennen wàt een Tellende
Paert mifvoeght ofte misftaet, ende daer het
ïchaerate ar heeft.
H€bt stjP fcnigïj ,€eilcnbt / ofocth eenigf)D?abent
#aert / 'ttoelcft ig ncbet ban gangtje enbe firjf/ ofte bûîen bjeebt/ ofte nautoe g&efttupfi/ ofte tee 3ijben upttoaëtt Djabettöe / neDettnaert ontöoenöé / ofte met fanpen nautue ofte fiepenöe / of toefyengljenûe fijn actj* terfie boeten tegeng oe Uoojfic y enoé bat i$ bet bat eïch fteccöt miffiaet. Om te weten wat aen een Paert geveylt en gemiftis.
IiCem/ een $aert bat bet tjóoft groot öeeft/met ïjan«
genbe ©ogen/maer pïtncïpaücft met bangenbe <0o= ren/ en ùie totjt fiaenöe/ bjant öieuiaetjten meefi traeg ban acbepben te3tjn/ en beter te trechen ban te rtjöen ; <6?ootban faaerfae-beenen/en öaer tuflctjrn nautoe/Die piatiteti traeg!) ban eten te 3tjn: enbe ùie bolle puntten bebnenboo: tic oogen/öie bebben mecfi.gepnrit getoeefi, «gîte be tippen feet beneöen tjarigen/enöe öcn fcafê bun* ne ofteobecöangöen : De oogben Hlepn/ ofte final bari bojfie/ ofte ncbet acn 't boeberbo$/ofte bol ban rugge/ ofte ftoyn^rugge : boogt) ban ficert/ becnen/ bfócfa ban öüfen/ onöup ban ribben / bot ban lancften/ fmat ban open/ naütoebp fijn fanpen/ bettebeenen / langïje . fchenchelg/bette tpelen/ langb tuffetjen be tpeïen enbe bén boet/ tornine beenen/Wepne boeten/ en Die öunne BbefcöruV quabe tuitte toeten/tnaer pjmcipalicft quabe toitte <©oïen / ofte fiojtelenbe/neber tjielen / enöebolle boeten. (£ot een befiupt / befe boo?fepDc puntten mtf= fiàen meefi een $aect/ maet men btnbt luttel ©aeröert ote'tal bebben. Noch een kort Traciraet, hoemen in der haeft een
Paert vet maken mach. Aï^gbP eeniglje ^aerbert bebtbic göpbcrfaoopen
bJüt/fo fuît gï)p Die boeöen enöe bet maften op Dele bnjfe : «OÎIP
|
||||
|
voor de Paerden.
«©Ite fuit ïjet ©aert ftellen baet Set toacm enbe ö?oóp
Bbe ftaen macb/enbe toel gbelacteert/eni>e &$ ù**e qì}$ Öoogö gebonben/op bat ö« niet enìigge:enbebeg nioj= geng alfmen opfîaet foo faunen bem geüen bjooge i|a=> oer/ enbe bat een luttel t'feffen# / enbe men fai tjem bic foo biefcmael geuen tot bat bP bie lactliggben / en boet Dan baec toe fclcpne gebojffcbenaSoonen/en maftet toeï fat/ foo battet niet meet en macb taan pet batmen bem geeft/enbe ban foo latettoelbjincKcu. SJtem / neemt eenberbe-beel ïioggijen-meeï/ en bet
anber Decöen-öeeï Cartoen gtupg / enbe <©eïfle-meeï nan elcp eticn ueel / enbe baer in een luttel SSoonen/ bie menget al oüec boop ract toatet / en bat bet oocfi ötefte bljjtoe/ ban foo gbeeft öet ben $aetbe te eten/ een luttel tféffeng/ tot bat Ijet toeïfat $/ ban foo göeeft öeni öop enbe firoo/ tot ben miöbagt) / en ban ebeeft öem toeber bzoogöe #aber/ enbe baer tnebeeen luttel 23oonen/ en Cartoen naf in alle fijne fpö'fe / foo laet öet ban albu^ fìaetì met J|op/of met goet tooeber-firoo/ tot benafcont toe/bat öet cecöt toatereraj ttjt \$l al£ ban fo geeft beni b?oogö Cojcn enbe 25oonen /al eer göp bet paett Vöa* tect/gljelgchmen be$ mo?geng boet/ een luttel t'feffcn£ tot bat öet toeï fat $ / enbe ban fuïbpt tocl laten b?inc= • nen/ enbe aïg bet toeï gebjoneften beeft/fo fuit göp bent göeoen göct beflagö nan iBeel enbe SSoanen / en Pan grupg/ alfa men beg mojgöené boet/tot bat öet toeï fat i£:3£an fuit göp Öem fêop göénoegö boo?leggen/ enbe binbet nebec op bat öet ïiggben macö / en maeeftt öem goebe teget-plaetfe/ enbe alfoo fuïbp 't laten in fgn toe= fen tot bén bage toe. Wit fuît gÖP afleg boen tot bat bet toelgbeüflcti£. gitetn /göP fuit bet aïtoogboen 16ber ïatenop ben
3Mngfbaglj bieeerli Komt nae be nietitoe JïSane/ enbe befiet toel alle bage of öem ergljeng pet let/ enbe namc= ïijcfï ben monbt/ btefmeertmen tat allen tijbe met een quifpe! genattct in 3Bgn-a5ön. %tzm} toïtjft oocHU^aett met eenen goebenbarben
|
||||
|
Medecjjne
&troa-toifch mt$ Daegg/ tot op at&t öagen toc/ bat fié 5ÜaecmaccKt bomt/ öan fo betcpDet en fïobet / en Doet bettoelbeflaenopfijnbooïbecl na Den 3&?af ofte ®eï Die't heeft/enDe na Dat het ban nooDeig/ foò Doet het toel becnûen ban öe ghene Die 't toeï ban / en Die 't fjem toel bccflaet/ en fielt get in fijnen toom tnöté genoegh al eet De jraâatc&t aenhomt. EenTradaetom te weten de outhcyt endeken-
niflê van de Paerden. E.<£nf&tect fchiettotfnn somaenDenfîjneètfïetatîs
beh/ en binnen een ^jaec Daec na Den anûecen tant/ enDe àlfooban 3jaec tot 3|aec/ter tijDt toe Dat het febeo gaec out \$l enDe niet boojDer rn fietmen hennifle Daec aen : <ön tot fijn feben^acen bomen hemfnnbjepDel- tanDen/ en Dan fo is bet tot ouDetDom gehomen om te epen / enDe niet eer : macr men Doet Dicftm ael ter con» tcarie/ al en i$ bet geen pjofgt. «önDe in het liant ban Daec De ïtouraflfecg bomen en oock De gjcnnctten/baec bern'tmen Die niet of fp en jgn febcn 3laer out/ en Daec» om tjebbenfp goeDe ©aecben en feec arbepDrincft. Nu volgen hier fommighe Articulen ehde pundten
die goet zijn, geweten voor de gene die veele te
rijden pleghen.
D<g gene Die nubelc plegen te rgDen/ Die fulïen ïjaec
$accDen houöenenDe (lellen Daec goeûe lucht i§ fonDec eeiüghe quaDe reutfeen / enDe Doet (jet altoog UDec-laten op Den eerfien ^inghf Dagh ban öe nieutoc Mamj of ten toare Dat het op een anöet tptteDoen toaec : toant ban een flinchenöe fïaï / of Daec béle buplè gooten Doo?ioopen/ fouDe Den $aciDe toel bonnen beeï beröinbcrlnge aenbjenghen / en Ijet aerDet beel te boo= fee. ©efgeiure ooch ban quaDen bïoeDe/fo Doetet aïtijt Daec tegen Hbec-laten in Den hafcS of in Deh bupeft. <£ti al£ bet bet&otit të/ Dat het qualijcn gaai hau/fo IcpDet in 't houtftetoatec Dat go binûet tot aen Den^aDel toe/ m hottDet Daec in lange fiaenbe / tot Dat het fo gtooten |
||||
|
voorckPaerden.
ftouöe tjeeft öatïjtt niet ïangbct bueren en ftan /tû epbet ban op een belt/enbe becgbct foo feec enbe fo Imi? ge tot bat Ijet fcecftoeet/ enbe niet nteec ftocetenet» fean/ aïbug trccht be een ttotibe b'anbtr tipt/ enbelepoet Dan in ben (ïal / toeï enbe becl toegeoecln tot bat Ijet 3e3 toetert ï$ / cnöe aféljet toiï eten fo traeftfeert öet toeï : «5nbe ten eerjleii tjet gene bat bet bjinhcn fai moet 3tjn toatme £>oete-nielcft. €nbe ai£ u $aett be rafelt is dó* toen in ben flaert / ban bebben fp be fiecle / enbe a!£ gijp crgeng rijö / fo en toatert u Jâaett niet ttooi bat ijet ge» flacn tjeeft/ foo en rnaclj beni geen toatec nöcï) bjincftert fctjaben / enbe en rgbt niet ober jïjnen ftal / maec afé tl iPaert toett boubenbe op ben toegl) / en bat grjp bit ten eecfien gctoaec toect/fo rijbt toeöetombtee ofte bijf eoe» Den boojöcr ban gbp mepnt bat Ijet begrepen öceft : Komt ban toeber in ben tocgljfo gijp cerft reebt / en mee oefen groeten moet toiUe of ontoille fo fat öetrecöttoec» Den gaenbe: Cnbe bit rê een fübtijle uepjoef öe nonfie. Hoemeneen paert beflaen fâlop fijn voordeel dat kranck gehcelt end.- ghenefen is.. I€erti/ balt u #aert ftcânch ban Inden / fo ïjoubet ah
toog fo rupm be fïagen öatnien loei een fïioo tuffcljew De boet f nbe"l)et pfer jïrijchen mat!) / e;i falbet ban mét Ijoom-falbe/enue jïelt Daec toereft tüffc&en/ enbe fo bet ïageDjaeft/foöoetbetftoaet beflaen :maer ten Ijoojen öjabe fo fuit gbP 't licbt boen beflaen / en ai£ fp nauutc ö?aben/ foboet bien boet aïöerniecfï binnen nemen/ en latet bnptcnï)ûogl)e: enbe alg fp toijt ö?aben / foöoetöe boet meefïenoeel bupten nemen/ enbe biiinen Ijóogtj ge? ïaten/ toant fp ftlimfncn aïtoo? tegften be Ijooglite: ©ft al^fptebeeinamueoïaben/ ofteoocRteïlen/ foboetfe ^fiber-laten binnen^ bëeng in tyie ofte biet plaetfcn bare |)et &em Iet/ enöc öet fai Daet af rupmen. Om een Paert te doen ftille ftaen als men 't wil
meefteren. |
|||||||
|
W
|
Stg&B een $ mt meefïewn/ mfcatoetnietfiifc
|
||||||
|
- Medecijne
ieftaen tri toiï/ foo neemt eenen 2So$eI-Djart/ enDê
ttecM Oie ööoj een ban fijn neufgatcn / enbe binbt htm aen een poft/ en toat gïjp gem ban boen toilt / het en fai ïjem niet berpoirm Noch een ander fïibtijle konfte, om te maken een
Witte pleckeaen een Paerdt ter plaetfendaermen wil,
ende daer noyt gheen gheweeft en is.
W5pïtpjf)p aen een$aerteen taitteplecftemaecften
baer g&p toiït/ofte Daet nopt geen ggttoeeft en i$/ foo fuît gïjp nemen toitten 3! jupn / cnbe jiebet Sem toeï faft / en btnbt hem ban op bie pìaetfe baer gïjp be toitte pïeche l)f boen totït / maet. binbt hem aïfoo ïjcet baer op geïijcH öp upt ben pot nomt / enbe ïaet ïjem baer op leg* gen ? uren lan$h/ ban foo hebt eenen toit ttn 3; jupn jp maöcn nodi alfoo fafte/ enbe ïeg&t ijtm baer ooch alfoo ftèet op/geïijeft i)P ban ben buere nomt/en ïaet jjem ooeft öaet op leggen bgf uren ïangïj: enbe neemt ban £>aïar= tnonian / öegaeï enbe ïPijnfleen / enbe bit fuît gïjp aï ffamen toet temperen enbe mengen/ enbe toafleijet ban öieplaetfe baer mebe/ foo faï bat fjair bat op Die pfaetfe inaile toit toerben/ Dóebanigöbatïjet ooeftteboojen isag/ enbe aen toat beefïe bat het ooeft i$. Om te beteren eenigh Paerdt dat fteegh ende we- derfpannigh ïs^een feeiTubtijle konllc daer toe. If£em/foo u^aert quafijeft «eert/enbe Dat het bolfio*
meïyen fteegy ig/öat het geen berijDer Dtoingen norg obertoinnen ftan/ foo fet het op ben Jbtal/ en geeft gent niet te eten ban b?oogö fóoojrn / enbe boet baer in niepn ^out/^oip|)cr/enbe toat jf enegriecfc / aï te famrn toeï filepn geftoten/ foo lange tot battet grooten bojft geeft : «Pan foo gljerft ïjem te D?inchen ben fìercftfìrn foetften ÏEijn Die ggpbint/ fijnenbupeft boï. Cnbealïebictijöt Dat be 3©ijn gebuert binnen 3nn ïij f / fo faï het aïle fijne rjuabe manieten bergeten: öetfaï maften grootc feefte/ ente geböen gteoten moeot, Mwt bit en té men nie* mant
|
||||
|
VoordePaérden*
tttant fcguïbigïj te ïeeren/ om batracn aïrcbcelcê=
inogïjg baec mebe Doen ban. Een fubtijlc grepe ende konfte teghen de moorda-
digheden dcrPaerden. V©o?bet quabe bonfien 3tjn quaet grbarn / en noeïj*
tang en bccïjinDert niet Datmen Die tocet: <©m Dan een feonfie te ïeeren/cn De ^acrben te biengen ban baet quabe manieten / foo toeet bat een paett Dat mcoj- Digft i$/ bat en fuit gbp in ttoee Dagen niet ïaten öjmc» ben eer ggp bet tee jfjarebt boert :enbe abjgïjp bet op ben Dâarcb boert/ foo ïebt geteerfi ineen&epmeüjcbe pïaetfe/ en bint beni Den IJfewnl ftoogïje / enbe {jout Die open met eenen fïocfi/ enDe fieeebt tjem in De bele 12 of 13 hïepne palingen / en men faï ban Dien Dagtje gbeen inoojbaDigljeDjn aen Dat$aertbinDen.Hâàer icbrabe Dat &et ntemant en Doet/ toant bet i£ een groot bcojog/ en men foubc baer mebe De menfeben grootelb'cbr öe* Djiegert. Noch een (ubtijle grepe, om te benemen het mine-
ken van den Paerde, dat is te feggen als eenigh Paerc hinckt- |
|||||||||
|
M
|
SJcr a! meet gïjpeenige fcljalcbbept/fo IaetDle aï«
too£ aebter/ fonDcr pemant Daer meDe te beDjié* |
||||||||
|
gen : Hâaer om Dat gijp niet bcDjogen en fouttoojben /
öaerom fcïjïijbe icb biet Defe bonflen» &00 gijp écniglj $aert Ijebt Dat mineftt ofte hinebt /
ofte öem ijbut op een beert/ fo faïmen ftem bit Benemen met eenen fïereben bempen Djaet / Die loei Dioogïje i§/ en bint gem Die aen't befte been / onDer 't Ijair tufîében De teneïen en Den boet/ macrbinDet bemtoel foo ba# int nïepfcfo Dat bet jpaetDe mee Doet / en rjjbt Dan f00 inttoater/toantDanfalbienDjaetbrbnpen/ enDe ïjet faï Dit 3pacrt foo Dtoingïjen aen bet bejïe been / Dat bet recht gaen faï / en fïrijcht ban tjet bapjDaee fo beDecb* teïgcb ober/op Datmenjblcb^ niet getoaer rntóeröe: "€n Doet Ut toebet Ijcpmeigeh af/ al eer g|jp 't pemant |
|||||||||
|
Medecijne
isftbofmi/ofteljftiiafrtfoubegoeljleiRmipeloaen/ ênöe. Date af gc geel maneft toerben. l'tcm / m een manierrfoo boet Ijet be Iftnetfcöalcft
öe£ ïiïepfec^ aen 't befte been leggen/ bp be JJfer-fhiebe in be Jamiffe/ enbe laet ftet foo bafì umDen aen ben boet öat getljemfeertoeeboet/ enbe batr bene bebttringfjt |}i)'ttecï)t te gatti. Jfâacr tcfc tabe u bat göp bit nie* mant en boet / man fiet bjel toe bannen Ijetu niet en boet a\§ Qïjp ^actöen hoopt. Voor de Paerden die treuren ende niet eten
en willen.
ISem/afê a öunent ììat u #aert treurt/enbe niet eten
en toiï/ footafï fijn ooien/ enöe foo fp houtggn foo i£ &et fie eh : alf ban befiet ijet in ben moriot oft baec iet in iet / enbe boet ban baec toe batter, toe uef)oo?t / foo Ijiec noejen göcfept is : Cnbe i§ tjrt flaeurn in fïj'n oogöcn / foo fai men getter neufen aber-laten/ en toeberosn met eenMëç fcofultgljp fort boai nnwgtorjg abet-laten in ben ftaet t/aen lie t een r pnbe/ enbe in be toouel ban be biet twïcn fuît gijp Ijet een ïtutel boen biocbrh / en ban foo faïmen ly.t lepDcu langen tijftt enbe beel/ tot ùet ttjt bat Rettoci eten teil / m'ùe aï$ gtm fi» t battit ïöei eten tìril / foo fuit gijp öft toatm ft ellen / rnöegebentjem te eten ep't befte bat gp lume/ toaut ten fonoeanberg bari fieni fdbrn aen gceneu moet gljeraerftcn/ om te eten of mincrun/ enbe ban fai Ijet met oieboojfs maniere fijn tremen nae-laten. Voor Paerden die hoogh in den Buyck
worden. | Cem/ aderti^aert Itoopl) in benbupcfttoojt/foci
i- faïftién altoo^ flj.i Bap!?»wt maften/ enbe genen t)em rautoe l^aber te eten/baflen enbe grof grupjj ban (Sac* v, ; f/ nan elejc rben beri / eabe bat fuît gijp l)em al bocö- , îHTÎi gemartut ban bjarm toater/te famenbooi leggen/ «ïöe boen aifoj t'allen ujûe alg men Sem Dit geeft. Ora
|
|||||
|
L
|
|||||
|
■v
voor de Paerden.
Om de Paerden haer Krappen te verdrij ven.
N€emt £>mout DatmenfenetoeMmout fteet/biî bint
gijn «n ^clioenmaecuet^ £f upfen / enbe met isefcn ïinetoel-fmoutfnitgïjp Die ïitapp'en b?fmceren : macr eerfl foo moet g*m nemm goebe toute Wi\n / rabe met Die 3©gn fuît glm Die fuppecen / ai cet grju oie taippen tneugöt befmcêren met bituoojfrpbc ^mout / enbe bic falmen boen eeng baeg$/ enbe bie ïîrappen fnïïcnt»ûa= gen/ enbe aïfoo fuUen fp ftojtg genefen. |
|||||||||||||
|
^a^röen/ ï*aer in 6egrci?tn tooien beeï nnt-
bare fahen Doo? Degenrbie met be ©aetöen
oinme-gaen.
Na de oude gefchreven Copie, in goede
Nederlandttche fprake geftek, ende uyt ge-
copieert door D. W. C,
|
|||||||||||||
|
Grof Poeder voor Paerde wonden, om die te
genefen. |
|||||||||||||
|
N
|
€cmt een pont ïtoperrooöt / een bierenìsee!
£>paenfc&-groen gbepuiberifeert/ enbctefa^ men gefft in een aetben pot/enbe baer op glje* |
||||||||||||
|
goten fïerefte ï^rjn-asijn / bat ï)rt toeï feoo? nat
té/enbeöan een nacïjt tóel bafl toe gcfëopt/enbeiaet ijet alfoo ftaen/ oocK toel meet ban een nacïjt/enbe ban gije* 6?ohen enbe geto?eben op een toïtjf-ftecn/cnbcoan in be ^jonne gefet tot ^t bitpoeber bjooge$/ en ban toebec met een Carnee op een platte plaetfe toeï ftieun tot poe- ber geflagen fo peel aïfmen betjoeft/enbe ban gtjefltout in öec f>aêtben toonOen enbe rnietfuren. §> 3 Een
|
|||||||||||||
|
Medicijne
Een Roode Salve voor ghefwollen Paerde Beenen. N<£?etnt <©iaïtca enbe fmeltfe foetclijcR / en neemt
ïïjjnjact-olie enbe fme It Die fo onbec malftanbec/ mare öe ©i altea bic op ben UDinter ggemaceftt tè / Die bebocftininöer ©lie ban bie in bc Jbomet gcmaccfttbX ©ooï ben JBintec toert fp farljt gemaeeftt / en boo? ben Corner bar t / 't torïcït gtjp boen fuit met flDa£/ en toe= öerom foeteïieft uafïcbcn : Ifâaer boo? ben ï@inter fuft göp nemen 3&ialtea enbe r£tju5aet-oïie/ enbe roert bate SSohrê .onbec / enbe ais fp bp nac bout enbe fltjf tè/ ban toert fp root / en bit geeft baer be tiertoe / enbe alffe jîijf tè foa boutfe met ber ftant tot barfegefmijbe tè. ^ti ï©inter£ enbe â>omerg fuît gbp befe falbe ma*
ften ban ï©ia!tea/ r£yn3aet-oIie enbe 2£5obrê / alleen in isen Corner fuit gbp baer 3©a3 oubet fmeïren/ maec niet De$ 3©interg. ®efe falbei$ go?t boo?gijeftooïïen i>aerbebeenen/enbeooclttJoo?berfiupcfuj!gï)enbcrgc* toïichten enbe ïrnutoen/ cnbebooj berDooftbepbt/enbe boo?berb3aeptöept in De Inibeuen / ofte baer een J&aert ïjem macïj feer ggcbacn bebben/ befgeïijer oocb anbere 23eefien/en mebe aen belfeenfebeu booj bcSïlap-oojen. Salve voor den rijdenden Worm in de Pnerden.
N<£emt eenen netel/en boet baer intoat Iijnjaet-
olie/ enbe ottbe foute 25otcr/ en een luttel €arre/ enbelaet bat foo allenf bene forteln'e b aen bet fïeben ho* men/ enbe afó bit ban flebct/ foo fuir gbP bf rept Ije bben een pont foïpïjec/ enbe een galfpout ïioóperroot gebjo* ben en getojeben op een to$f-fie en "1f t toat Innpet- olietoel gefmijbe/ enbe roert ban bit puïber onber bet anbec in ben boojfepben betel, en bout u toat aen 't roe* ré/op bat bP niet meer aen en bjanbe/en neemt ban een quifpcl /en fmeert baer mebe ben rijbenbe i©ojm alfoq (iebenbe bect/enbe rupfl ben quifpe ï tam in be gaten Dc§ rijbenbe ÎEojntô/aïtoaer 't ooft in be blaffen /en ooft op öe ftupften / en toaer ï)P tè ì fmeert ben ï©o?m alfo fie=> Henöe'öcct met befe £>albe/ en iaetet $aert öangaen. On?
|
||||
|
voor de Paerden,
Om Paerden haer meft te doen maken. D4B $acrben ofte jonge ©euïeng bie Öaer. meft niet
matchen en nonnen / booinemelijch Die getóo^pen jtin/fult ghy nemen 6aep-ûïte/?8toe^ en 3©nn-a5*jn / ©it te famen ban achteï al biatm ing&efpupt een pot nat#/ a$ een €iifmie. Paerden die Van den Wolf gebeten zijn.
N€emt Uaep-otte/Œarre fouteBotet/f nlSatgcn-
föufei/ Dat te famen geboutot en grfmcïtcn/enbe isacr een aaltre ban ggernaecht / enbe bie îPonùe baet mebegefmeert, Paerden die haer vet gefmolten zijn.
N<£emt flfaro hottt/ enbe eenen pot £iaep-ohe /
? fit). g>eben-poepet/ 3 fil). Cotognine/ enbe tì&n- feften 3©gn getoarmt / en een half pont Ibupchec oaec in gefmolten/enbe bit te famen ingegoten/ enbe oaeï op ïaten gaenom te purgeren. Voor Paerden die wormachtigh zijn.
N€emt &ebenbootn enbe fchetft bie taelutfepnhi
fhichen/ en bort bie in goebe 3©ijn-a5ön/ en leght bat baer op aï toarm Djie ofte üiec baglïen iangl). «^ef- grìtjcr- ftonbt gtju ooch nemen ïioepen-firont foo becfetj afê het öan öe töoe homt/gemengöt met £>ebenboom/ enbemet ffâaen-ftapjbJeïhojtghehapt. j©en neemt ooch toel fijne (Criaheï met 98Iaeg/bst $ ooch goet boo? ben 3©ojm. Salve voor levende Krappen aen de Paerden.
N€emt fienfelenbe ï0gn-aïgn onöer maïhanbet
gemengt/ enbe ooch een Deel <©mchf3lbec7bit te fa» mengrjeroert enbe ghefoohen met tojgbenopeenfïeen. toei hlepn/enöe fineert ban De etappen baec mebe. Voor Paerden die haren Eerfdarm uythanght. G Het in be Ipotehe enbe gaelt een pìaefiet Die gftes
maecht fêban Ipojtoïicum en ifeeïhout / en Doet öat fa lange al bjasm op Dl <$erf bacm tot 't genoeg i& $ 4 ?ac»-
|
||||
|
Medecijne
Paerden die haerOoren geflopt ofte ge-
'fvvoren zijn. MCn neemt fôeggc-meelenûe fonici) / onDec maSN
ftanberen geroert tot cenibalPe/enbe Dan alle ba* Sen eeiimaclöieunrüc gefcömeect. N o ta. «Srn 3©onbc bieten eerfien flapp^fjrft aenftomt/en fîracp fìuptni toil, foo neemt cen ijeet Wet of cen JlBeg/ enae fntjr ofte booït bao| aen be toonöe/ ben bjant fai 't tocl öoen opijoubcir. Mcemt ban tjct ftèercljPan ©liée • pijpen/ enbe jleelit 't in j)rt gat Pan be i©onbe. NO TA.
Ulbeçen bie ïjaee toecïieffen in be lüonben/ tè/om bat
fpai tlaebenbebìnft/ baccboo: neemt ©jaften-bloct BrpuïPtrifecrt/ uyt Der Ip&cn {matt maecfit eerft een çoiïelmi ban ï&etcb / cnbé toat Pet gemaecKt met tuat ijan De Poo?f5 ^albe/cm ban l)ct ©jaucnbloet Daec weï liichopgcïcpt/ toant Dit ©jaïtcnbloct Djoogöt feet. NOTA.
oberen bic feet öloebcn/ bare toe fuît gijp nemen een
.fêaelDe met een bjaet/ en naept beHDet nopen toe / en ïiaccopmetbeüoojfs^alPenjatPctgejnaccftt. Paerden diegefcheurde Darmen hebben. P herben Die öarr ©arnicn gcfr Ijeurt jijn/ fo falmen
nemeneèn sijben D?aet/en IrggcnDie m IDtjìiasijn/ en narpt 't Daec mebe toe/ maet nti ft Den ©arm öacc mebe toe met ulne i5aclbe ale ghn naept / op bat gl)p ï)fn ©arm niet booj en fìreftt /en fineert Ijem ban met €>'iijf-clie/ en Iegget be ©arm toeber in fnn lijf. Voor de Paerden die haer tongen gequetft zijn. Pherben Dien Ijaer Congeli gequctft 51)11/ rjctspfoaïf
of meer/ of un na öooï een 51)11 ucttorrt/ foo fnnt het bcttiJccbe af/ en fmeett 't met Ironie!)/ en ücrpcrfcljt 't öarr mebe alle bage toe battet gebctert i§. S5p oiï§ \aaê een ©aert Dat De Conglje op cçn naeljt
fn De i©?pDc afgefneben toa£/ foo Perte tot Pooj aen De acteer jìe &mìim J m top fmectben 't met tonico / en Ôicïb
|
|||
|
voor de Paerden,
flieïb be iConge acbter t'ecncmacï tonti ben mono/ mist
ïjet genag battct bact nocb ^abct nube at. Voor Paerden die haer Veulens niet verfchieten
en konnen. Plerbcn bie gatte ©culeng of fóacrjtefê niet baren e1?
ftonnen/ ban falmen bat jong af beïpen/ en fcbicften öe bcenrnbatfptooojuptftacn. î^rt gebeurtooeft toeï en fcbicftelijcft / bat bet Jilàoe ber-paert acljtet tuffrben ttoee Haften liggen mort met ben aerg / enbe bat men ïjaer betfüongbmetftracbt moet afnemen/ toaer af be JlSocbec voel fieeft të : ©an falmen nemen een tepn boeeft/ met een ©erfoon bie eene ftlepne Ifanbt }je ef't/ tn toinbt bet boeeft om bie ©erfoon? banbt / enbe boet gein uit ing © aerto lijf tot beu <t£llrboògh toe fteften/en toiffcljen be 4©ocbec püoperlijcft toan binnen / en balen baer het geronnen 2&lort upf. JScctnt ban ©lijf-olie/ en maeeftt bet boreft baer mebe bet/ cube toiffebet ban Ï>eJBocbctbeg©aettg bar mebe ban binuen : iiâen neemt ooeft toel HBijn-ajrjibaerbp/ maec of bet be Uloeber beg ©aett.3 niet toecbjagen en ftonbe /fo foube Öet De JBocöec uaubm n-n boen finerten /maec Ijet i£ ctocntoel feeç gaet topo: be toiierigh/pr. Hàen fai bah öct Moebér-paect toel toatiu Ijonben / en toocbm bet met gcag / Œartom guipg / enbe lacu toatec : <&iibe foo fp ban bacc mi§ niet maeeftea en ftatt/ foo fainet baer toan acljtec met utoe bant / en maeeftt eec|ï u bant toet toan ïiaep-olie/enbe ban25?anöc-toijn enbe Qacp-olie te fa* men int lgf gcff eften. Ifeen giet Ijaec ooeft toel toan tooo= ten in bet fap toan groen ftruyt / alg toan (©onbetbaec/ ^>cbcptoOïtcl/ enbe anberé meer. NOTA. ©oojeen SSceften berte bat haer toee tirnt/ neemt ^loe^/ foo toele alg in ttoee ofte öjie üafenoot-febdpen gaen ftan / in een Hepel ftlepnbier baer in gbefmolten/ enbe te famen toel toaun toan toette booj een ï^oojn in *■*»• g, ; Pj:
|
||||
|
Medecijne
Paerden die haer buyten achterwaert booghen, PMevben Die ftaec boojfìe beenen acfjter upt gttOQm
hebben l oie 3D'ìj Dicftuiael becìttjft/ en Dar geme pn* licft aan ^fongjje jpaecDen / foo fmeect Dan De fente met Dieöoö?f'epöe rooûe £>albe:enöe men falDeboojfïe Hoes tenbmöenaenDe acijterfie boeten/ en laten 't foo toeï eenen Dagij gljebonDen liggöen / en foo Ijet noci) betfcö i$ I enDe öat bet $aeit aljetiec maecfet fo / moet men te meer na ïjet been ften. ©oen foo bintmen het toel bnp* SÖcnör aen De fenien/ofte ten mare Dat het ou Den Daglj beel gfjefpettelg maecfete / enDe neemt het m t£ot£ ^eï laaecGö Dat De feooïöe Daer het meDegebouûen ig/geen «aten en macche : «Jfâen feo?t oocfc toet Öe aDeten boben
eeng/enDe men bosjtfe oocfe tueï hupten De finie. Voor Paerden die haer verieyeken. PKetben Die ïjaer berfepchen fuit gijp ingebenXeem/
pot-aerDeghemengïjt onber ïacuactjttg tuatec met ŒacbJen-grupjS / en men gtjeeft Jjaer ooch iPel-fetupt otiDerbetniater. Paerden die haer neufen verftopt zijn.
N€emteen <©anfe-brer/ enbemaecfet Die toef net
met fonigfj enDe 3tt}*igact-ohe/ en fteeclu Die roei DiepinDrg#aect# neufgaten: j©eemtöaneen£>poel- pijpe met &out/ enDe blaefi Dat in De neufgaeen/Dan fai Dat #acrt pwpffrn en roerpen alle De felaûDen tipt/enDe fai Dan ont fïopt 5tjn.€nDe i$ De hele gef tooKen/fo geeft hem Dichmael fonici) te D?incïien/enDe fmeert het bup* ten met Die boo?fepDe rooDe £>albe. Krauw-falve voor de Paerden.
M€n neemt bier pont ftrupf boter / en troer ponDt
foute botei/üefe bote, toèl foetelich gefmolten/en Dan fuit ghp rceDe hebben ttoee pont ^olptjer/ enDe een pont üioopêrroot /en een bierenDeel ^paenfgcoen/ Dit 0Öeb?ofeenenDet'fameng|)eDaen inSaep-oIie/ en Dat BÔero^eben op een rojnf fteen roei gefmtjDe enDe fclepn/ enDe atë Dit berept ig/ foo neemt Dan ecu ponöt Starre/ |
|||
|
voor de Paerden.
mbt ten ponfet f>ecïi onbet malbanöec gfjefmovten mtt
toatEtjnsaet-oiie/ enbe giet bat onbet befe&albetot öatfe toel f taart $ / enbe alg fp ban begint jiijf te toet* ben/ fo falmen baet ben boojf3 poepet in boen / en boo?» boutoenfe tot bat bie &albe jtijf en bout ig. ©e $aet» ben iiie fctjojft enbe tupbigb 3D" / bie faunen eetfi toel Bof Kammen met een Stof bam/enbe ff dabben met een quaet Mt$ tot ben bloebe toe/tot bat be tupbigtjept af i£ : ©an falmen 't fmeet en met bie \j0ojf3 Utau falbe / enbe frouben baet een fjeet pfet aen/op bat bie falbe toel inbnngtje enbeboojga:fomtpbtgen bcljoeftmen geen tjeet pfet/ maet fo i}et noot i§ : ©an fuît gijp bat ©aett ïatenmetgemach 2 cft 3 bagen / en of öet Jjein etgeng meet jooeftte/ foofult gijp y et toebet ferjjabben enbç fmceren/al öabbet baet een^gefmeettgetoeefi. Paerden die haer been gebroken hebben. BU on£ toa£ een gaett bat Ijabbe fijn been gebjcRen
enbe bie bjeuche toa# in be bote/ top maeebtenbaet pfete fpalcften toe / bie be toonbe niet en taecfiten/ enbç lielben bat f»actt foo obet-epnbe (iaen/enbe om be bote een toarmen boecfc gtbonben/met be boojfs toobe falbe bet gemaeeftt / oocfe met €>lie ban 25apen en met fta* puïiet falbe : ©efen boeeft baet log aen gfjefïagöen/ en baet obet 3©oïïe lappen ttoee bieb g|)ebouben / en alle bagïje betnieut/ enbe onbetljouben bjie of biet toeethen ïanglj : enbe top bonöen ben quaben boet met feoojbm / enbe lieten jjetfoo &e nen gaen met be pfete fpalcUen tot battei üeel gemfen toag/ gelijcB bp ong gefcljiet l£. Paerden die verkout zijn, ende niet eten en konneri. 1) Welben bic berbout 5tjn / enbe baetom ïjaet eten la*
- ten / bie fuît göp grjrnefen met goet boetfel / en een ' togïetijötg toel toatmljouben / cnboetenfc met gtag / met lauto toatet / enbe baet in Œattoen-gtupé gebaen. ^tem noclj een anöet.$eemt een aetbf pot ban ttoee potten gtoot/ enboetoaerineen ftalbepottoun-ajtjn enbe 9 of 10 <£pcten/ enbe een gaïf pont ^enegtieeft/ flupt
|
||||
|
Medicijne
fïunt bie pot toafî toe / enbe graeft &em tn f aetbe-mtë 24'ticentango/ oftetoelbhpbuuten $aetûf-tnté/ etï terptDan Die<ïcpet£bef)a£rben intujf/ enDebanbe «penegrtecft met Den JBnn^gn/ enbe oocft Wrpn 33iet tot De Ijeïft/en giet îj?m ù'eeri pelft öei i eenen ùâglj in / enDe D'anDet ïjcïft bm anberen bagô : enDi il öet ban noe!) niet gftenefen/ foo berettàet nodi mr ec. 3tem oft oocft ban nooöetaaetfoa neémt i ; oefen booîfe Djaneft Defenaebolgfjenoe bingfjen : maccftt een forte pap 'oaa f&attoen-ülöemen atëeenfuppen/ met23oti'c»nmet Cnereny bit gietmen baer in 1 enbe erteci onbecöont bit toêl acï)t bagen. €naïtuaec'teen Paett bat gcqmtft tuare int ftooft / enbe niet eten en ftonbe/ foo fouùe flem bit boojfj baci geïpen. Salve voor quade Hoorns aen der Paerden voeten. N€emt een fjaïf pont $ccft en baat (Carre/ een foaïf
po)!t^picgeîl)artï/ en eenbierenDeelftîarpentnn/ Dit te famen in een 45aité gefiefcen /enbe te faraen gtye* ïrçaben/ foo langue tot bât Dien mifl enbe De ìjootfs Din» gen ftomen bnippen booj De <ü5anö fjaec ujf en tjlepfcjj. 4Bnbe bsfc fnufianîie i^goet booj pabe^aoni^aenûc r. IPaetDen boeten. Goede Salve voor Paerden Oogen.
N€emt eenponDt ftrups* SSoter/enDe een foalf ponbt
^)inout ban€>la£/ enbe ijoe DieSSoter ouDcr i^ Soc fp berer is/het §>mout ban <&la$ faimen flooten in cenbecfteu/ enûebanonbct malli anûrr Doen/tnjaifâ* ben op een bajîjf-fîecn toel gefmrjDe.^t fe g>albe i* goet en nut boot berfejfje fïagen/ofte quetfmgeu in Der $aec= ben oogften. Salve voor ghefwollen Paerde beenen.
^T <êemt De moeber ban rooöe JDnn / teant roobe
^1 i@y'n üecfcoeït / enöe neemt ban i|omgfi en mitte M.?em/ enDc Dat fuit gï)p te fame» 3iebeh ober ïjrt buer/ enbc {jet JBaert baer itirh fal^en 'mei 'maan / een tootie fópbaevopgföonDen,
Cvcr-
|
||||
|
Medecij ne voor de Paerden.
Overjarige Paerden te kennen. Ideiti/ aïgöebooifïebiet tanöenbobenenueneDeri
insctoifîeït ?ijn/öat 3tjn D?ie jarigc/en alg öe feg tans Êcn 3tj« geVuiffcït/ of t.ocïj een öaetbp/ bat3ijnrjtcr-ja= rige ü aeröén/ en alg De bier tanöen getoiffeit3ijn / na* bolgeng öe anDete/ öat 5911 bijfjarige : <ènöe i|t eenen S^cngft-bale ofte ïlupn/ foo fietna öe bjeeöe tanöen/ of fp alle biet upt 3tjn / en 3t}tt öie alle biet upt / foo i$ &et luci bier jaec out» NOTA.
E€n 3paert öat fijnen niont ïjeet fteeft / foo fuît gfija
öaer boo? nemen ïBijn-astjn en JBojtaett-3aet/en toaflcljenöem&aetmeöeöertnionöt. *» fi Ni S.
|
|||||||
|
WLoWt tm
mnhn/
|
|||||||
|
Wlwi tï£ gene Ut mttì&mym m Utti
gcftjcâe nutfcare 95«fhn ïjaersettren/ omöe
felbe te meefleien en te rçeïprnuan b?eï toebaïlenöe
fiechtcn/ bwnöra en quetfucen.
Ingoet Nederduytfch geftelt, na de gefchreven
Hoogduytfche Copye, By D. \V. C. ~~*VÓor de Koghe als die onder de Koeyen is.
«ErfteliP/toanneer öe loge onöct öe ïtoenen
, \$l ofaïfmen Dart b?eefeboo?ljeeft/ foo téftet r feec goet Datmen öie ai te famen boet aöet-ïa= * ten op \ymt ooï / enöe bï?,i}bên De cc:en öat fu èlocöen. €»ecft fcltnen ijaer ani Den P$
|
|||||||
|
Medecijrié
aber-îaten / en nienfaïfjaerben gafêtooeïen meteen feoojbe / enbe bupgljen Ijaec foo oen ftafê ober ijarc fenien/enfoeeften beHlberaenbefIiiicfter3ijoe ban om îjalg beneben be firoote / enbe fieecnen ïjacr bat tojan- fcrupt/ fo toojben fp gefont/en bat tman-heupt falmen meteen^jieraofClffendeften/ en meteen SSoojeen gat boojen/ foo biep bat 't bïoet baer upt ftomt/ en bat gat falmen booléen fjant bjeet ban ben ftoof be/ en a$ Dan bat tojan-ïirupt gefïeeften \$j foo falmen bat gat biJÏtë mctHèp?ri)e/en ftleben't ban bicfjt toe met 3©a& Voor b'aderé aen de Koeyen en diergelijke Beeften.
A%$ een fóoe blabercn öeeft/fotoo?ben Jjaec be oog*
b^epen eben biefe/ en f toellen Ijooghe / en be lippen toojben b?eet/en befe bïabcten bertonen Ijaer foo groot alg een toinb-ep : fommige fjebbenfe onber be fïeert al» ïeen/enfommigeonberbefteertentonge bepbe. l^efe blabercn falmen boo?ficW / en bjjgbcnfe bari met fout. Voor de Wolf als die onder de Koeyen is. A Eg een öoe be J©olf öeeft / foo toojt öaer be fleert
benebcn toeesfc/en bie falmen ban fo berre af fcnip» pen al£ öp Xoe.echi$ : ®an falmen nemen25oter en 25?oot/en oocli&out/ ban elcftg eben beeï/ en binben bat baet op/ en laten 't baer fe§ bagen aifo opgebonben ïiggemtjet betert öaer. Kegel-tanden voor de Koeyen.
A%$ een llïoe gebïcch ïjeeft acn be ïiegeï-tanbf /bat=
fe ïjaet f bjcïlen/fo en fian bat23ee(i niet eten/bjam fptoojbcnljem groot/ en gaentuffdjen be tanben bat fp niet bijten en ftan / toant fp bijt op öe föegel-tanben : ban falmen baec be manbt epen boen / en fnijbm fjem öe Regel tmbl bie geftpoïlen $ijn/met een&cïjerre toat af en befttijtfeenfe met fout/ fo bergaet bat gebjecfc. Koeyen die ftijf worden. Winneet een loc fïtjf bJO?t/ aïfoo batfc niet en fian
boojtgaen/ maergaet al trippelen/ foo falmen fiaec hoïten alle be acötetfte felaeubien/ batfe teöeiijcïs bioe-
|
||||
|
voor de Koeyen.
bloeoeh/ettDoenfeoochmeDellloec-latett acnbcnhaîg/ enobec Viste öagen falmen baecDefclactuaentoeoccopi öoen/ en DoenUDec-laten. ©it helpt oc 23eeficnüan hacEfiechljept. Koeyen diebloet piflen.
Wenneet een Moe Moet piffet/fo falmen nemen ö?ie
Dsgjfchen/ alfmen Die ïeöenDigh fctijgen ban / en toecpen Die De SSeejien iti baet heïe/enbe laten baet Die cpfhchen/enalfinen De©o?ffchennsetRrfJBrti enhan/ fa falmen nemen een Hanne ^choen-f toectfel / en gie* ten öaec Dat in De hele. Voor gefwel aen de Koeyen.
Wenneet een Sioeeen fu»eïïineïje geeft banbloet/
foo too^t öaet Ijet hjf feec Dunne/ en bpfonöer Mt SSupcft toert baer fo Dich / afcS De hupt bp na bctöiagen ban/ Danfalmcn Die ïjaefïcïijch fnijbcn ra Deocjc /e«De tojöben Die Datfe bloeDe : Cn foo 't Dan niet bttecen en toil/ fo falmen De fieect opheffen/ en fnijöen Daec in een Vinger bjeet ban ftet ïijf / en men fai bacc fficiabeï in* geben/ offp eenig fennn ban binnen baDDe. Wanneer de Koeyen eenigh gefwel aen den Na- vel hebben. A%$ een SSeefï aen Den ^abel ftoeït / baar ooeft De
fcöaft ig/fo falmen Die neoerfio?ten/en pluchen Dat hap? fchcon upt/ fo berce alfmen ban/ en belpê Die ma* tetit ai fcljoon Daec upt/en toaffcöent metjlïâangpifFe/ met een toolïen lap/en fiche Den lap in De nabel/fo bet? cc alfmen Ban/ en toaffcben 't al fcboon Daec upt/ enöe boen Daec in ^ool-toojteï hlepn gefloten/ en Dat faunen boen eens. be£ Daeghg/ fo lange tot Dat het betec i$. Noch Van gefwel aen de Koeyen.
ÌCem of een bcefïe eenigc ftoellinghe aen fijn ïijf ofte
aen fijnbeenentjaDDe/ fo falmen beften oftbcttijptë/ en lìchen 't fubtiftjth Deuc met een fcbecpMe$/m toee= een Datmen hem geen binöec en Doe / bpfonDec aen fïjn bnpch/ of aen 't toeeeft ban fïjnlijf/ op Datmen 't niet en
|
||||
|
Medecijne
êti gtoeft/ ofte be 3enutoen niet en roett/ en toafléljen 't
Dan eeng öeg Daeglj3 met JIBan£ pifle/ al£ gljefept i$. Ghefwel aen der Koeyen beenen." A 31$ een ïtoe gacr beenrn f toeilen / enöe men niet en
toect toat Ijaer let; enöe öatmeu tcugljt Pao? ijetfe* mjn/fofaimcii nemen &ti aïtcl en fuppeten 't op bonen öe f toeiiinge/ foo en loopt öat fengn niet üao,:aec op. Voor quade oogen aen de Koeyen.
Alleen ïïoc gebjccn Oecft aen Deooggen/enDeDat*
men niet en toect toatgaer iet/ foo faïmen nemen ïfonigg en 3tlupn ftlenn geftooten / en be boen bat in öe bogen. a£nöe i)i öatmcn mcpntöatöftfiofofhafinoé ooggen geeft/ foo faïmen nemen een felepn facïjt Ignen ooecjCKen/ enöe boen bat om ben ©tnggecy en foecnen 't öaec mebe foo men bf ji ftan/enöc aifmen mepntöatljet iiptté/ foo faïmen bit uooïfepbe gebutpehen. <0ocft falmert beficn of bat Söecfi ben patito inbe
oogge geeft / tount bic toni ban be neöen op Ijet f toat te en maliet blinbt: ©an faïmen nemen een jliaelöe met em öjaet/ ofte een fnbtijlpfer IjaecxKen/ en g aient baec mebe upt öe oogg enöe fmjöen 't af/ en boen öaec toat ^onigg in met ben tinger. Swellinge in de oogen van de Koeyen.
A%$ een Beeft eertigj) gif tori geeft in fijn oogen / of
onnatttmfjeu nïecftg aen öe ooggbjaep'en/of inben mont/öat is beïîantnct/cubc öat2öceft faïmen ten eec= fïen öodDen/ toant öet moet flecbcn/öaet en i$ geen gefc pen aen. Voor buyek- pijne aen oe Koeyen.
Wanneer een éoe be bupch bpt ijeeft/ batig/ a\$ fp
pijne in't Itff geeft/ foo gact fp Üggcn/cn fiaet tee* fronttoeöec op/ enöe't fclwabt met öe boeten, ©aii fuit ggp nemen jac&cnefeel-bict / enbe fiaen öaec in een liant bòi Combat getfegupmt/ enöe Dat fcìiupm fai* 'men af Dof/cu gieten 't öaec in öe itele/tot D?ie maei toe. Voor
|
|||
|
voofdeKoeyeo.
Voof het hoeftèn der Koeyen. Ï€em/ aïg een ï\oe beet hoeflet/ban tajo?bt fp aïfo ban
be JLongc geftehen : 39an faïinen ùie Sfibct-laten / en geben öaet ïxaige-ftrupt / enbe bat fatmen ftachen/ en fjaec mt t tnater tngçben tot b?te repfen toe. " Tegen onnatuerlicke hitte der Koeyen.
A Hé een 25ee(ìconnatnerhjch heet $/ enbaerfiecïi ** ban bjo?t / foofaimen nemen j£achtfchaoe, en üe* Ren Oie 't 53re(ï iti be hef C/ op bat het ùie etc enbe opflin^ be. 3tem/ men fai nemen berfchc &tem onghefontrn/ ebbe fieben bie tot bat ïjp gaer bwbt / ban faïmen hem lipt nemen / cnbi laten bat toa'ter' (tarn hiaten/ en ban faunen bat in een fctjoone Üaimeboen/ mbefionpenfe öicht toe/ enbe ban bat toatec faïmen nemen een hanbt bol/ eiioe gcöe n ùatùe feoc in 't lijf : 3£it toater iè oorft Boet Dooi anbct )"t< chten aen be SSeeften/ en men mach get haer ooch geben fonöer hrupben. ©it toater' mach toet itorr 3(acr öueren / enbe bè fleefce 25ecfïen toojhert baer af gefont. * " Koeyen die feerigh zv n tufleh en de Klauwen
1 ï «mierreen i^eefï tuffchenfïjn Cfóutoen fchurfr VV oft fecrigbrpt&rnght aen fijn ©oeten / foo Mmen nemen Schapen ©ngrïgefmolten/ en gieten bat baer foo toatm op al* het ïnben fian/en naepen ban baer een ïapomme/en menfal'tqoch een* of ttocemaelèbaenï toaffchrn met man* piffe/nae bat 't groot tóen befmee- rent met €arre/ op bat be Bttegf baer ntet in en lopen Voor Koeyen ende Paerden die ruydigh ende
fchorftziin. T Crm afê cm ïioe ofte faert mpbigft ofte fcfonft iS I
J foo faïmen bte toaffchrn met oubc psffe / enbe hemen ban roobe 25oter t nbe €arre ban elcfté eben iteci/ enbe boen baer toe een goebt brei Stipte enbe „âoïphcr / enbe mengen bat te famen / en al* fp ghetoafïchf nenbe toe* ber bnjogb 3tjn / fo fafmen haer hier mebe funberra/ be foramige nemen hier ooch &pacnfehgroentbe. ® Koeyen,
|
||||
|
ZA
Mcdecijne
Koeyen die luylìgh zijn.
A3l#eenïiaempfigbtë/ fo falmen bieooclitoaficfien
met otibe $tffe / en lâten bie D?oogcn/ enDe fmectert ïjaer Dan Diie baglie n tnct öoofe ©lie / baer De üupfen jgn/ enbefp fullen boojt bergaen. Koeyen die fieck zijn aen der Gallen.
E «En SSerfï bie (iccbi£ aen be<ü5aue/ bat falmen ge*
ben a>i)pelenDc 3toocb/ tnant bat berteert De galle. 5|tem al£ een 55eefï foo fïccït i$ öartïjet niet etet noci) te ïijbe en Doet/ fo falmen öaer malien Bier en 2S?oot met âpoter gefoDen/ en gebrn haer bat in öe hele/ en iaben* fe öaer meöe tot Dattct beter bj$fc Koeyen die ka'ven willen.
A%$ een ïtoe halben bjil in 't graS / enöe 4. of 5 öa«
gften te boojen fïrefe uiojt / bat öaer bctupDer enöe öe openen te lijjf tnojöen / foo falmen Die op 't fiai fet* f en/ cnöe meïchen öaer eeng Daegli£/ghelnch of fp ghe* fiaïft liauöe/tot Der tijt toe Dat fp haitict/ toant anöeeg fouDe fp Daer tod ban fierben. fretti/ aï£ een Üoe gehaïft beeft/ en baer na ftrancfc
bjo|öt/ en tachèn hrrjgbt/ bat ijeetljet Wc öer-balf/ foo falmen nemen fubttjle ©joiiuirh / Die Ijaer öaer op ber» fïaen/biefebetaeften afrrechen/mrt'rgwcDatDaer na toolght/enöe toel torpr'n öatfe bat beejï gtjeen hinber en boen aen Den Inbe/en geben tjaer ban goebe mont-bofi. Koeyen die de Schote hebben. Wlnneer een 25eefl be gebote geeft / fo Ijeeft fp oie
tuffcijeii De bone fîibDcn/ fomrijtg aen be eene 3t> be/en fomtntg aen De anber stjbe tuffchenbel en bïeefeft àlfoo groot Darmen baer een «5p in fïehen ban / foo fai? men ban nemen aKhaethrupt/Beete/ïüerbel/ISIffem/ en anDer goebe brupöcn bic in be ^obrn toaffen / eube een hanöt bol ^otit / met toat hrupmen ban tïoggen- öjoobt/ Dcfe fórupben falmen bïepn gaeften / en gictent fjaecmettoaterin'tiyf. . • Koch-
|
||||
|
VoordcKocycn.
Kochachtighe Koeyen.
a &g&ucbacbtigbe2Secfìen{laenen5eberen/ Htim^ A pen / enöe niet eten en toillcn/öie faïmen genen ttoee repfen'fmaefê een pont ö?ecfcg upt bet pjiüaet ofte bcpfl mcJtjchöcpDt : ©aet nae faïmen nemen $iffe/ met een tjanöt Dol toit fanöt te famengbemengbt/ enöe gtjebcn JjaetDat tn 't lijft ©aecnae faïmen rjaer gbeüen alöct= jfjanöe Btupöcn/ alg i^ijöloo^ enöe «öncfteh-loof. Een gefwollen hals aen de Koeyëri. T€gen een gef toollen balö aenöe 25ceften/fuït gbP
nemen ^appelen/SSpboct, ©ilte- saet/ en Hilffcm/ en toïijjüenfe te famen/cnöe ûan3ieùent met if onictj/ert leggen Dat al toacm op öen balg gelncfc e?n fiaeftec. Remedie voor een Paert dat droeft.
'T* €gen een $actt öat öïor fi/foo neemt ö?ie Cueren/ _l enöe Irgtfc D?te Dage.i lang h eenen pot met Jüfyn- 859*1 Daec nae foo giet Ijem alle Dagbe öne opeten met öen jpijn-a^ijn in bet Stijf. Een Remedie voor de Verekens.
^T Cfmteenferuptöat^üectouïtrjeet/mentiintbft
ï>ï in öe Üpotehete ftpop / en.puktirtifeert:'ftfepn met prjp^folpöer/ enöe öort Dat in öen H>totjne-bacli Daec öe é>intjnen tipi. D?jnçfte.n / enöe laet jjaer öat met öjaneft innemen/ foo geneferifp ban baec Rtanc&bept/ w»De. toójöen geforit. ' NOTA.
a %êeen 2Beefi met Den ftooföe gaerfeïben to?rjft/
A en bannen ntetentoeet toat bet let/ fofalmcnrjen
Öe aöet bonen öe oo?e Dvuerg onttoce fntjöen/ cnöc laten
öe aöct toel bloeöen/ foo \no?tet beteç.
Voor rafende Beeftèn, Koef en, Paerden, &c.
a %$ een ïilae / $aect / ofte éèni^e anöerc 25 'eften r a* ■"■ fenöetoojöen / fo falmcnnemeri toilöe ftaecöen/enöe fiotenfe met toatec/ en geben fjaec Die in De Itele : €iiDe bit maclnnrn mrbe Doen aen De flSenfcben/ enöe geben Btt baec inhc / toant bet i$ gbf bcuct Dat een Aitutcc op ® a era
|
|||
|
' jf<3 l MedecijncvöördcKoeyen.
tm ti}bt quam cgben/ en fagö een tapribr ftoe öicfïfet
een J>ei)aep «iet öaer öoomen/ enbe bat &c Dato torrb£ ttMtf? enbeaocR eenlötjf/ «De bie S IS toici ben gefiotcn niet toater / «i toterben f,aec in gege* JgVrauefiettmerDtbitcc/ enbebe raletnipY oergfngh. fitem / ofmen öte touufrpDe arupben m brn tointcc i"ec totl ftmgcn en ïtonbe/ foo (almcn ffcn batmen bc toouel oecfeïüvcürupben toinnein Den $Seett ofte^ii of fo öaeft alfmen bie ftrupben hennen han/enbe bJco^ïj- n ga"°« toojtei/toant bannocö ^e Kractjt Der BüiPocH ia ÏT.5ï£f*#7 °P öar Wanneer men ïiacr m ben ïötuec «iet hrngöenen nonbe/ enbr befeiur beljo.-fbe / barmen öte ban bp Der Jjant tjabbe/ cnOe be 28refl'n alfoo gtöol* pea mognten to.rbrn fonbrr eenigt}e torJupnîcMflr : toant bitfrtnjjör trn troeft arn aa- "£anbt-licben utbe 25outoei £ tot tjaec tiooJöectenoe pjofrit. N "O T A
a I^ernftoe gcDjecfc beeft banket ïcnbfrv&ro.-ör ;
■"■.oomrtnt een<lfp met faöairn metal / rnbefó nfc Öat op &aer lenbrnett ontpjeé/ en {atrt batt op bjoorn ti y Énbe men fai nemen enten g{?eb?oogljûtiu>a lnèH, oie BÏItooutoen / enbc be Mût in Dettele geftcHt n / otti gljea fonttetoojben. Voor deSwijnen, om niet fìeck te wor Jen.
NCerrrt etnftant fcoi Eatoaflclje en gaffreumareft/
enbeïjangöt bat tn.be ^>pocUngl)-tonne öaec be ©ercaeug upt bmichen. F IN I s.
|
|||||