DISPUTATIO PHILOSOPHICA

JNAVGVRAhlS,

vitus humanie

C O G N I T I O NI S,

QJU A M,
Favente Deo Ter Opt. Max.
■Ex auEiorttate tMagnifici ReBoris,

D. JOHANNIS MUNNICKS,

Reip. Ultrajeftinae Poliatri , atque in inclyti ejufdcm Academilquot;
Medicinae , Anatomes amp; Botanices Profeflbris Ordinarii,
n E C n o n
AmfUßimi SenatHS Academici confenß, e^StSnlißm*
Facultam PHILOSOPHIC^ Decreto,
Pro Doctoratus in Philosophia Gradu , amp; Artioh
Liberalium Magisterio , omnibufque praerogativis
rité ac More Majorum confequendis,
fHltlic€ Philoßphantium cenfunt exponit

JANUS TR.IGLAND, Harlemo-Batav;
Ad ditm 25. Maji , hora locoque fiUtis.

TR.AJECTI AD RHENUM,
ExOfficinä

Typographi, cl3. loc. Lxxxv.

OMNIBUS

SACRUM

a :

DISPUTATIO PHILOSOPHICA
I N AV G V R A h I S

D E

vitus humanve

COGNITION! s

THESIS I.

Uia hocvocabulum Vitium notât carcn-

tiam ahcujus perfeftionis in hac illâvc
re, qu£ ipfi adeffe debebat ; amp; cum om-
ms carentia nos cogitate facit de oppo-

fito ejus cujus illicabfentia eft: etiam
h$c vocabula , Vitia humans cogni-
tionis, menti mjicient cogitationem ali-
-___ CUJUS norms amp; reguls in humanâ co-

cfTe dketur. Adeô quoSefcZuenbsp;'

fcntamus; quoties plurffS™
dki. vel non pofTe^ex vero Sufnbsp;^

poft aha junpmus, eum in modum ut prior fit ratio Srr

^ ^nbsp;hoc

hoe modo dcfiniunt. Idem afTerunt, qui principia per fe nota
lumen rationis, didamen redae rationisadmittunt, eo enim m-

dicant dan aliquamveritatem, tanquam normam, ex qua hoe mo-
do vel cognofcamus , vel agamus. Atque hoe monendum
fuerat , ut ne, nifi humanx cogitationis amp; cognitionis ratio
daretur , fruftra de ejus vitiis ex ratione agerem. Lü itaque
Vitium humanae cognitionis , vel ignorantia primas veritatis,
five principii, exquo aliqua Veritas eft deducenda; v'el ignoran-
tia confequentiarum : quod utrumque poteft duplici modo con-
tingere. In illo quidem , quando nefcii fumus veritatis primae
amp; nefcios nos effe fcimus ; vel quando revera verum pnncipium
ignoramus , locoejus falfum , five ex quo res deduci non po-
teft fubfumentes , exiftimantes nos verum pnncipium inve-
niffe. In hoe vero, quando, cognito prmcipio, nos aha cogni-
ta habere putamus propter primam veritatem , quae propter ean-
dem cognita non habemus : vel contra , quando propter illam
cognitam illa non cognofcamus, quae propter eandem cognofce-
re^tueramus, quod fit, fi in ratiociniis ulterioribus ficiendis
fubfiftimus , quae hoc amplius ex rei cognitione jam tatta tlue-
bant j non videntes.

I I.

His duobus omne humans cognitionis vitium abfolvitur.
Refpedu primi modi res dicitur obfcura , quia eft plana igno-
rant^ principiorum, qus quo major cft, eo res dicetur elfe obfcu-

rior Refpedu fecundi modi res eft obfcura, fi longa ferie

confequentiarum opus eft, ut cognofcatur; quia enim ad hoc

fummaattentiorequiritur , amp;utdiuanimum.uni certaerei ad)un-

gamus, quod nobis eft infolens, animus ad alia avertitur, amp;quod

unius rei eft, alteri tribuit. Hinc contra intelligitur. quç fit rei clari-

tas;fi multa talia cognofcimus,quç nobis occafionem dant rem intd-

lieendi: vel fi propofitio demonftranda, vel Veritas cognofcenda

non abeft longe à principio, fed intelledo hoc, fere intelligatur.

Ita ut obfcuritas amp; claritas non tam rerum fint quam potms in-

telledus, qui denominat rem obfcuram vel claram refpedu pau-
*nbsp;,nbsp;aoram

ciorum velplurium adminiculonmi quibus ut mediis in rei c©
gnmonem poteft pervemre. Inde quod uni darumcft alrrri^ft
obfcurum , amp; contra : nam alter cognofcit principk/unde di-

qmddeductur, alternon. Hœc autem principia fi fidlTablnt
telleau mveniuntur, fidexter.tate quâda,S legiïimx conlZZ
tiae inde ehciuntur , dla m mente facultas ingenium apSiE

Z^odnnbsp;repr^fenLi;

quomodo , quando , amp; quoufque tale fit, judicium effe dice!

fiabVeSL S r'™' r°jquot;dicio rebus conformi. Quorum

iber Set tr'rf quot;'r P^*quot; ^«quot;^'-q^as c^fci

Qebet, Iciet ; vel m nfdem facicndis errabit plurimum Ataue

t ouanlt'quot;ï-r °nbsp;' confideLurS homint

-nbsp;malacognofcu„t,

I I I.

Hoc ut ordine agamus, videntur quaedam prsmittenda de
Errore generatim ut ita ad ilia qus de his amp; iUis erroribus
ipeoatim dicenda fiint, defcendamus. Error eft, Plurium prae-

ventunrnbsp;'nbsp;cuinonL-

veniunt Eft is Error m judicio. In difcurfu erit,. Unio plu

mm judicorum in mente, applicatorum rei, cui non conveniunt'
e^rtirrînbsp;normx'veritatis ut quot;Sr

tionumVeTLÏtfonu^^quot;^™^^ régula noftrarum affirma^
quid efl-e aS^um ' f 'nbsp;dignofcimus ali-

ïon définit effetre Ttiam^^^

tans niud adeffe, quanr^^rnrSÎ^^^^^^
tio ipfius cognorcentisamp; non vitio fiiV: ZntfcT''^'' ^
varias drcumftantias loci, amp; temporisé; C^S^^ZZ:^
dit. Quare nonreftè ousrunt, quivolunt aliauS? a
fignum,ut ita femperde p^fltiâ fi^i c Su N
toe pado fignum veritaïh fignU non eff?t ƒ fediSSud^S

^nbsp;quod

q iod velut ad fignam explorarctur : amp; humana cognitio infal-
libilis reddi poflet, quia infallibile fignum , ad quod examinare-
tur, haberet. Quare dicendum noftram cognitionem normam
habere refpedu noftri non infallibilem , five circa quam nos ali-
quando fallimur , quae ex fefe tamen norma raanet : vel dicen-
dum nos noftrae cognitionis nullam habere normam , quia eau-
dem nemo infallibi figno fibi eandem adeffe oftendere poteft ;
quale folum norma veritatis ex horum verbis elfe debebit. Sed
cum pofterius abfurdum eft , prius concludimus. Atque hinc
contingit nos errare ex defedu nempe normae,circa quam non
poffemus falii , dum eflet indubitata omnibus amp; femper ; qui
conceptus eft primo prima humanae imperfeftionis in cognofcen-
do Idea.

I V.

Videmus jam quid ad hancqusftionemrefpondendum fit, qui
quaeritur, fi homo poteft fibi ab omni errore cavere? Ex didis
patet, quod non, fc. norma infallibilis dari deberet, fecundum
quam deberemus judicia noftra inftituere: Talis autem fpcranda
non eft; praefertim fiattendimus effealias normas falfitatis in no-
bis , ex quarum praefcripto multa noftra judicia inftituere fole-
mus, amp;qux, quia nunquam omni loco, omni tempore aberunt,
aderit error. Intelligo Pravos noftros afFedus , quibus ab in-
fantiaaffiieti, etiam maturiori aetate adhaerefcimus : ab his oritur
ilia in judicando praecipitantia , quae caufa errorum efTe dicitur,
fed hasc illos fœpè priores caufâs habet. AfFedus illi funt mötus
corporei primo primi cum corpufculi noftri ortu orti, variorum
defideriorum contra redam rationem in mente noftra caufae,
camque continuo confuetâ motione ad eandem cogitationem dé-
terminantes ; quibus mens impedita non alia cogitat, quam qux
ad hanc motioncm ipfi öbvenit cogitatio. Cum enim ad varias
corporis motiones, mens ipfi unita varié cogltet, prout primas
motiones fuerunt, ita amp; cogitariones ad illas excitatae fe habuc-
runt. At verô fcimus primas vitae noftrae occupationes amp;ftudia
in eo poni, at quod nobis bonum eft, de eo nobis profpicia-

mus,

Ti'nbsp;habeamus ; breviter auod

noftra defidena pro normâ agendi pertinacitei'habeanus ' S.
funt primae mentis cogitationes, prcut corpori unitTS amp; 1
quantum confiderat res, utappetendas vel fugiendas, de'nuib»:

quiaqu'odS'r
aïisTS ?a fis'quot;'corpori, etiam fit de lis fpe-

fiietudo conf Jtni 'nbsp;eft ' hinc con-

judSo otu? quot;quot; f amp;^omnimoda prscipitantiam
udicare d1 'nbsp;examine

corpurfulo^rrecrt ^^ quot;quot;quot; ^^ ^^^^ ^P^^lfquot;^

(i/cftad veSatTsqTrècum^^^^^^^^^nbsp;Te examfna^s,

talu^ motionum,\d hoc temport vdu?n, TIquot;

ÄÄEt^fcÄ

quia autem d

mus, uti experimnro?!-^ ^non ficilè muta-
cantùr . amp; olT^^^^^^^nbsp;indicia praejudicia vo-

quales imprimere debent^ ST/f r ™Primunt, fed
quas cognofcit in f.nbsp;, ^^ P^fcripto illarum

veritatum,

habet circa res cognofcenZ .nbsp;examinat; amp;ita fe

verô cognofcendif^SlXnbsp;veras vel falfas. In rebu

niam feit ad varias anir^otrSt^tnoquot;^
fequi; examinatres iterum feLluride^riTi'^Mr

AiFeÄus

V.

AfFedus autem mali in hoc funt multorum en'orum caufac,
tum ut oriantur , tum ut veteres protegantur ; quod ahquem
Hnpellant,ut fatisfaciat ifti fuo defiderio, quaretum ad hoc coih
lèrvandum omnia fua judicia determinat, amp; fuas omnes de veri-
tate fententias ad hoc privatum benè eife amp; contentum , ac-
commodât. Unde quaîcunque fententia turbat illud defiderium,
rejicitur, hocenim normam habet omnium fuorum judiciorura.
Sic homo gloriofus, amp; fe totum ad gloriam confequendam com-
ponens , fententias, quae amplificandae fui nominis famae obver-
fantur , etiam fine examine rejiciet. Hue fi fuperbia accedit,
quae eft nimia noftri xftimatio ob qusdam , quae in nobis puta-
mus dona , credemus nos aliis vel cognitionc effe fuperiores
(viventibus praefertim) aut faltem asquales ; quapropter fi qu»
fententia proponitur , quae noftra non eft, illo fundamento hanc
rejiciemus, quia fi quid boni amp; egregii inillâ effet, nos jam ante
illam perfpediam habuiflemus ; aut ad minimum illi, quos nos
pro doâoribus noftris a^ofcimus, viris doârinae fuae Se ingenit
famam cum multis fasculis adsquantibus. Ita non folum amor
noftri, fed amp; amor erga alios impediterroresattendit hincami-
corum amp; hominum, quibus benè vokmus, praefertim fi do-
ârinâ amp;cerum fcientiâ poliere creduntur, facilè fententiam am-
pledimur : Dum enim illis, in quantum amici noftri funt, be-
nè volumus, optamus penes illos potius , quam penes alios effe
veritatem^ fi itaque dubii dere aliquâ fumus, citiusillis, quam
hts affentimur. Quod reftè i!!i norunt, qui quando alicujus
fententiam vcdunt traducere , ejus perfonam in invidiam addu-
cunt •. ita ut fatis fit aMquem odiffe, ad credendum nullum bo-
num ab eo poffe proficifci, Dicat quis , primo efle cognitam
fententiam hominis, amp; quia illam reprobamus, ideoamp;hunc re-
probar!. Sed certè, ita quidem oportebat: verum is hoc noa
objiciet, qui attendit muitos folo vifu hominem aut famâ'vd
amare faepe , vel odiflê. IntelHgitur jam , quare qui fententi«
diferunt, etiam inimico fint animo. Homo fefe aiaaX, credk

fe a multis meritisinftru(ftum adeoque facultate res intell.Vendi *
quifententiâ contranuseft , hadenus dicit ilium HominSVfT.
afcientiâ imparatum , m quantum res non intellipir
fddinmu^seft idem eft, acfi dicat , S bS^l
tutum; aaonesfequuntur habitum. Ita omnia ad noftrîm
commodum referimus, amp; facilè hoc defending , quod auk
ruÏemimM 'nbsp;His intelledis ltdligt

lakem. Debet quis attendere animum ad hoc, utvideat aùJnaï
leâa capiat majus commodum peculiare ev „IJo r ^ ? ^
illi qui negant an ilJi qui ajunt^ narneï,' ^ ' fententiâ, an
modum fe^ntire alios ^oletTfi 'i^ZTL^A'quot;'

improbabit. quibus honor f^us mfnuerSt^P''^quot;''=

V I.

vehementiores nonob-
^ftphilofophari, amp;

facitcogitaS'^X^'quot;!quot;quot;« '^ompleditur, Omnisfinisnos
rum poLi, quiSLjenbsp;nos f^pèfacitre-

ftrisdefideriisVt:s?i5nbsp;quoties no-

tis, quatenusmedianoninvenimuf vIliiiT'-^'

eô magis animum ad fciendum appelkj pS*/ T ^f

eft, firesamata, eftres rationrLe^V^TbfSem
ideftremmaximè ratione utentem, fXacq iri p^
multorumerrorum caufas potiusadaffedus retSu^ nu.n.
pr^cipitantiam, velad abufum Humane libères d'. T -
tantddidumeft, quomodaexaffeau oritur : Sed flSX

Bnbsp;quot; -

te-
nus

fiusnollemdiaum, nam nihil hâc parte magnididtur, idem eft
ac fi quis dicat, nos errare, quia pofTumus errare. Nempè hoc

dicitur; poflumus determinate voluntatem noftram ad verum, amp;
adfalfum, (intellige per voluntatem id quod alii vocmtjudtcü^m)
adeoque ad verum autfalfum natura noftrâ indifferentes fumus,
abutimur jam illà indiff^erenti libertate in hoc, quod illam volunta-
tem quam ad veritatem determinare debueramus, ad falfitatem de-
terminemus. Non redè, Prasterquam enim quod jam ab aliis
didumfit, nos noftrâ natura non elFe indifferentes ad verum amp;
falfum , quia natura corrupti magis inclinamus in hoc, quamin
illud; quodquia aliunde quam ex ratione humana habetur, ego
mitto : refpondens id ex ipsa noftrorum principiorum cog-
nitione quatenus homines fumus non benèdid, nosefleadve-
rum amp; falfum indifferentes, adjundisamp; confideratis cucumftan-
tiis, fine quibus nulla noftra judicia formantur, quemadmodum
autemquodad circumftantias indifi^erentes non fumus, itaetiam
non erimus indifferentes ad illud quod ad iftas circumftantias fe-
quitur : at vero multa noftra judicia dependent a motibus corpo-
rels, qui cumarecognofcente tantum in quibusdam cafibusquod
àd eorumdem determinationem del erminentur, amp; quod ad primos
impulfus a re iftâ non funt, potius res cognofcens, fi curn talibus
motibusunitaeft, abhisdeterminabitur, quam hi ab ilia. Alia
judicia pendent a noftra perceptione (clarâ amp; diftindâ, ananexu
fubjediamp;prœdicati, jam non quaero ) uteâ pofitâ nonpoffimus
judicium noftrumcohibere ideftut non fimus indifferentes ad op-
pofita judicia, hoc eft ad verum amp; ad falfum. Indiffercntia enim
definitur, quod fit talis animae poteftas , quâ, pofitis omnibus
ad agendum requifitispolfumusagcre vel non agere : jam autem
pofitis talibus cii-cumftantiis per animam non eft, fecus judicare.
Secundo, hictadtèfupponiturquodindifi^erentia ad oppofita fit
major perfedio quam ad unum effe determinatum , quas fententia
aliquando fallit : fi enim indifferentia fe habet ad duo talia oppofi-
ta, quorum unum eft perfedio, alterum eft iftius perfedionis ab-
fentia, uti hic; non redè illud indifferentia dicitur » fed eftmera
impotcntia amp; imperfedio, quae in quantum reperitur in rational!

' prin-

... ^^nbsp;v^ XV A 1 S.nbsp;IJ

prindpîo, eo ipfo indifFerentiamcognitionis tollit, amp;quandara

errons neceffitatem mfert. Undè male quis dicitur ad fua vitîa
effe indifFcrens, quia enim nemo vult erroneum judicium errnr
^u cauf^ quani hbertati eft attnbuendus. Et certè, fi quaT/
làltem h®c indifFerentia eft minimus gradus libeitatis. Unde con
dudimus, adoptimaeffedeterminatum-, fummalibertaseft. '

V I L

cftîuXSS?''^ oportetnosmultapraejudicia, îd
pÄe^^nbsp;circumgeftare, quxde-

Speciatim itaque dicendilm eft . ^qS W 'il

modis cognofcendihabenturnbsp;^^uT'

veritati,amp;human^cognition circa™ Le

mens hominum annmK.fnbsp;•nbsp;' qusiiîa funt quae

mentS!^ Lnbsp;pr^ftemus, notandum cft.

neceièClftSiS^^nbsp;= ergo mens humana

qui/, quÏodo Snïu

omnisagensrationjL rl^ntnbsp;^empè, cum

f ruâ alione/ qu ^nbsp;if enditaliquL finem

fi^um finemnbsp;quxdam eligit ad

fciet, aut faltem fci^edlb . finbsp;r^ionaliter cognoLns,

mtitur, fcirevdit huÄ^^^^nbsp;^^^Jquot;« g^'atiâ illa, V^ fcire

certumacconftantemprto îmnquot;^^^^ ^

poteft finem attingere iftâccTnidrnbsp;^^^

gnofcenda, illave^ôqlSS^^^^^^^^^^

musj

mus, quo obtento acquiefceremus, hoe eft fummum bonum?
Qui quis erit alius quamvitœ félicitas, omnes emm fua mala fu-
giunt, amp;infelicitatem; id eft, felicitatemquaerunt. Hscfeli-
citas quamvis in diverfis rebus à diverfis hominibusponatur.omnes
tamen in idem conveniunt, quod quadrant ftatum animitranquil-
lum, complacentem fibi in fruitionealicujus bom, quae Istmae
mentis oriunds ex acquifitione finis , definitio eft : At vero cum
ille ftatus debeat fecundum lumen naturae quaen, alias perennis eile
vix potefl, fed facileperturbatur, quiarationedeftituitur; hinc
fi quarundam rerum cognitionem amp; fedulam invcftigationem fu-
perfluam elfe ratione oftendero, ideftta'em, quae, five adfit,
five abfit, nihilo fumus perfeftiores, fed contra : eâdcm operâ
non elTe medium ad felicitatem demonftravero; adeoque abho-
mine rationali, infuper habente quicquid ad finem fuum noD
facit, rcjiciendam.

VIII.

Primo agemus de fignis noftrorum conceptum, quibus aliis
hos indicamus, amp; quia omnia non poife fciri notavimus, confi-
derandum eft quoufqueilla figna funtutilia, adeoque bona, amp;
perconfequentiamcognofcenda. Hoc ut definiamus, videndum
eft quid bonipraeftet qusvis dialedusin fe confiderata, five, quo
fine ab hominibus eft inftituta. Hunc finem in omnibus hnguis

unumeundemquereperimus, adeoque intelleâo unius fine, amp;
caeterorum intelligitur. Qui finis optime mteUigetur, fi mcom-
modum quod exabfentiâ talis figni accideret, perpendimus: ita
enim caufa humans cujufdam inftitutionis cito intelligitur, quan-
do confideramus, quaenam incommoda funt ex abfentia talis infti-
tutionis, evitatio illorum, hujus caufa eft. Ipfa verô expenentia
manifefta facit incommoda, tale fignum fi abelTet m homimbus
cum aliis viventibus; quia enim nos nobis omnia necellana luth-
cerenonpoffimus, fed alii aliis indigemus, quae indigentia quia
ad deterniinationem voluntatis fignificari non poteft , opus fbit
tali medio quo alius ab alio poterataffici : verum id motibus
corpufculorum extra nos contingere obfervari potuit, quare amp; h«

ufifunt. Sed quin lila corpu'tula motibus infinité variisont^^nr

^ alia appelli ex variet.te ilbus appuHus vana fu.Vo ^
amp; a confuetudine iftum appulfum varium percipiend, m-^nrl a '
figni cognitio orta eft Omnia ergo fine conveniunt
ex ,pfo vocabulo poteft intelligi. nempè ut figna fu„t, quot;d e'ft u
fignificcnt. Vcrumamp;inhocconvenmnt, quod fint fjpptnfer
n.m al,CUJUS imperfeäionis. Itaqu^damres^^ perfedio effTc^

rum Perïnoffnbsp;fignorum externo.

JatS^h Înbsp;H Deus folä voluntate principia veri-

tatis amp; bonitatis animœ fecit innotefcere Hinr mnM,,^^^

bonitatem figni à drcumftantiis elfe b quibu noThl
fiantes exduabus diverfcnatur.rebus. TfiSu^ c^f
bonitatem habere defineret. Sic ergo neS 1 f v ' r
neceffitate fublatâ amp; ufus toIliturT amp; fSat'^ft''V
bonitas nam ad hune erat folum ikitut^ UndSeTo^^^^^^
omnes homineseodem fignoexternouterenmr huÜ' ' '

foturumperfedius, dur^ enim hoc eft fupple«p3^^

imperfeftion^ quo paucioribus indiglus fupplementi et
l^us perfeamp;ores. Verum hoc habeîi non poVob W ^

« ufu ; cuiuo rnbsp;Cum neceifitas lingue fita fit

undè inVe ÏÏoia quot;Enbsp;^^nbsp;Aeceffi as

ceffarias.cumhLSlsh^atLt^^^

non omnes, fed q^i vTven îs Sï

ne duabus utantur?

autem quod necelfarium non eft, omittendumabhornefapSS
eft, prÄimfinecefTaria, qusagathabet, quodhkvenfmT
cognitio plurium linguarum quam quarumlfu ^
piente quaerenda non eft.nbsp;inaiget, a fa-

IX. At-

I X.

Atque hic intelligitur quam verum fit, non eflèdifputandum
de nomine, cum enim omnia nomina ex inftitutione humanâ fint,
atque adeô ex pluriumconfenfunatai darum eft, neminem redlè
de ilJisdiflentire, quîc fine confenfu haben non poflunt: amp;dum
omnes aliquo faltem figno indigeant, pleraeque illiseffe debcre quo
uno utantur, modo per id intelligi poffint. Sequitur hinc, quod,
quando quis habet figna per qux intelligi poteft ab omnibus à qui-
bus figna illa inftituta funt aut confuetudine recepta, illum multum
humanae cognitioni obelfe, qui alia aliqua figna adhibet quae à
paucioribus intelliguntur, dicens fe ifta diftindi conceptus, fimul
amp; brevitatis gratia adhibere. Non rede,- quia fupraaudivimus
bonitatem omnium modorum exprimendi efle ab ufu, amp; ut intel-
ligaris; itaque qui modus exprimendi non intelligitur, ent reji-
ciendus, fi alius eft quo intelligi potes : jam verô multa întdligeren-
tur, amp; révéra intelliguntur melius, amp; à pluribus, fi verbis amp;
modis loqucndi ufitatis uteris, quam fi aliquod nomen, ex mul-
tis relationibus fadis ad tuum intelledum, rebus indis, amp; veri-
tates quas quivis novit, peculiaribus tuis verbis appellas; non
plus in rebus videns, fed in comparatione rerum inter fe, amp;juxta
illam harum denominatione, magis copiofus. Quod autem
modi ifti exprimendi peculiares, veltemini, fint obfcuriores aliis
quibufdani loquendi modis conimunibus, ideo verum eft, quia
illi termini aliis verbis non intclligentibus explicantur , per quae
autem aliquid explicatur, illaverbaexplicandis funtclariora. Nec
hoc breve eft, quod bis dici debet. Nec diftindum, quod vel
nihil quod intelligatur, vel multa fimulintelledui objicit, dum
in rebus divcrfiflîmis convenientiam , non rei, fed nominis in-
dicat. Sapiens igitur talibus obfcuris modis loquendi abftinebit,
intelligens cujufvis externi figni finem ellè fignificare, adeoque
illud non elfe fignum, quod nihil fignificat: nec, pro iftister-
minis difputans, de nominibus difputabit : homo commodus,fub-
veniensin hoc impcrfedioni humanae, quod perfpicuis verbisuta-
tur, amp; quorum nulla bonitas nifi à fine eft , ea, fi finis défit,

mala

INAUGURALIS.

malaeffeexiftimet. Exindeverofaft„m .A ,
ceptibuscaremus, verbisabundamus SiHr^nbsp;con-

quam vera rerum nomina amifimur.'nbsp;poft.

novisfingendis verbis pofitusfuif nut^? unbsp;^

auditum -gitabamus; quotv^ba'hrLln?

dis nos res intellipcreexiftim.n^ 7 ? ' ' diverfis mo-

ininumdivifionibi anconSnbsp;quot;o-

alia ejus generis, po ius o quot;nbsp;'nbsp;Sedhsc,amp;

quot;'^^^nafint : iffie^ftTr quot;quot;nbsp;difputationis

tebati ^t^ttquot;^Ueeftdifputare, quando decWe opor-

X.

five, in quibus cogitatio de altera^quot;,habent:

verum omnis fimilitudo, ququot;Tn imnbsp;^Hcari,-
quod aftiones unius rei, ïf d' ^ft-ïïocfita',

quodque efFefta amp; modi effi quot; rnbsp;tquot;buantur ;
«quot;o generico nominHlnt ValeT

«^»1/tudines, qusquotS abbJ''?nbsp;P'ersque fi-

filht eos confufus Sm de^^^^^^^^nbsp;: impè
Ptus; viderunt res^cum Tebusl.fr

quam fuiffent intelleft^ ft? fnbsp;intelligi.

rem, cui ilium ante non triLuenmus hrr'''quot;^^'^.^^ aliam

piant.

piant, aliquo faltem modo; amp; quod de altera re dicunt rité amp;
redè, etiam de altera, quia prsdicato aliquo communi, ab illis
invento, conveniunt, dicendumexiftiment : quod tarnen com-
mune praedicatum , non eft nifi nominis convenientia, ab illis
inditi, cujus refpeftu nemini aliquod commune attributum tri_
bui poteft. Et certè hic cognofcendi modus , multis familiarit
fimus, quotidie magna confufionis in concipiendis rebus caufa eft.
Ita quia ab infantiâ foliti fuimus corpora folum obfervare , eo-
rumquemodostumexiftendi, tum operandi videre; proveftio-
ri state res, quas corpora non funt, intelleduri, eas ad fimilitu-
dinem corporum fi non in totum , faltem in tantum concepi-
mus, amp; quoniam in omnibus convenientiam quaerebamus , fal-
tem communi Entis nomine junximus ; ratione nominis com-
mune attributum exprimentis , quaedam illis communia efle cre-
dentes; quae tum nomini ifti, amp; omnibus quibus id nomen in-
didèramus, convenire dida funt. Ratione operationis idem eft
fadlum, eandem ob caufam , quia omnia ad fimilitudinem pri-
morum conccptuum de rebus, quae nobis primo obveniebant,
concepimus. Sic quia vidimus primus noftris annis corpora ali-
quando agi, aliquando non , (vel ut tum locuti fuimus , ali-
quandoagere, aliquando ab aftione ceflare) afluefaéti hoe modo
aétionem ab agente ut duas diverfas res diftinguere , utpote quod,
illâfublatâ, remanebat; hinc fadum nos rem continuo agentem
intelligere non po0c, fed femper veile quamvis aftionem à prin-
cipio diftinguere; atque hinc alii de talibus rebusnegantfimpli-
citatemfummam: alii, qui hanc concedunt, negant rerum, etiam
talium, elfendasperafbionesexprimi amp; concipi debere. Atque
hanceflêcaufam obfcuritatis in talibusrebus concipiendis, quivis
concedet,quiagnofcere vult, nos, exjudiciisantèfadis, defa-
ciendis determinare. Indé concludimus hoe nos non uno modo
impcdire in cognofcendo , quaevis veile ad fimilitudinem rei,
etiam diverfiffims, concipere : amp; inferimus res ejufdem ordinis
rité per fe invicem intelligi : contra vero comparatione cum di-
verfae naturae rebus obfcurari.

XL Ne-

ÎNeque plurium rerum confufio in mente, eft unicum Vitium
quod hommes m f^mihtudinifaus adferendis committunT S
dlud accedit, quod iftis etiam dtra neceffitatem utantur' W

uî fe Srnbsp;exprimendi d~ haïr

tûTne^ ad£nbsp;homines fepiusfimili-

L m? »dhihent quando fine iliis potuiffent fua fatis exprime-
re. Nam omnis fimihtudo adhibetur ut res ohfrnr;^, ITquot;
oportet itaque ut res qu. dedarabitur G otÈZ t tS
obfcunoreâ.perquam declaratur. Q^i itaque alVdteïit fi
id rite aget ains m occafionibus qu^ hifœ, ft^ pareet At

S! ismss^ai^ïir^ s^-r ^^^

verô oneramus? quxqueÄ Ät^fj^'L?
poteft. Nam propt Ä

das avertitur amp;Tuônkm f ^nbsp;P'quot;quot;-^^ ^itan.

vultintelliger;,nbsp;Harum, illam

quarum no^n idei^StLeft f^^'^^-^^^Plicationem)
»quot;^net, cîuin fepè Snbsp;n. quot;î? M^^ndo dubia

apphcans, amp;viceverß Debem, ^ Pofteriorem priori rei

para, non cred.ntesnbsp;elfe

mentis cognitionem adeô impedît a fimnbsp;'

confideratis ad peculiaria qSm
Et colligimus exW, Me^oquot; n?n eÄ't^^T^-
mme m humanâ accuratâcognitione; nai^ ülÄquot; ^^ ^o-

tium

tium recurret, Scilicet rerum quod ad conceptus confufio :
quam cum bené viderent ipfi inventores, prxceperunt, omnem
Tropum debere effe verecundum, damnantes nimium a concep-
tuum proprietate reccffum. Sed qui nitidis conceptibus operam
vult dare, perfpiciet illos folum in conformitate omnimodi m-
telledus cum re confiftere , adeoque non nimiam tantum, fed
amp; quamvis difformitatem cum eodem , id eft , proprietatem,
effe vitandam. Neque id debet dici deleftare quod obeft
tioftrse perfedloni. Neque id poteft aliquem doótum efficere,
quod fpecie cognitionis imponit. Quia autem fimiles loquendi
modi improprii etiam in vita humanä obtinent, hinc illas infini-
tsE de rebus nihili quotidiè inter homines difputationes, amp; ver-
borum diffidia; nam alter alterius verba accipit propriè, alter
impropriè : ambo enim ilH loquendi modi, fi non ratione,
faltem ufu permiffi funt; quin etiam, alter alterohabetur quan-
doqueelegantior, nam multi fic habent, elegantias effe, im-
propriè loqui. Ita quando vera rerum cognitione deftituimur,
ejus opinione nos decipimus! Si tales plurimae verborum accep-
tiones contingant in rebus gravioris momcnti, quia hoc modo
fcmper occafio excipiendi datur, quid de quasftione aut diffi-
dio determinandum fit inter diffentientes, vix liquet, fed fub
judice lis manet : amp; quia, quando unus eandem rem negat,
alter affirmat, penes alterum verum eftamp;juftum, penes allerum
falfum amp; injuftum, hoc vitio utrumque faepe premitur.

XII.

Nec metaohoris multo meliora funt proverbia amp; adagia; qu$
vel refpiciunt certum amp; peculiarem aliquem cafum, paucis verbis
comprehenfum , ad alium , in quo videtur fimilis effe circum-
ftantiarum concurfus, relatum : vel talia funt , quae nullum fä-
aum verum in fe continent, fed longè aliud quid fignificantfe-
cundum fenfum dicentis, quam ipfa verba in primaeva inftitu-
tione fignificant , adeo ut ex praecedentibus fit attendenduni ad
fenfum, amp; non ad verba. Quantum ad priora , obfervabitur
plerumque, in his cafum ignotum cum noto conferri, amp; quia

non

non afficimur ab ignotis, quid velit homo talis dicere. infuner
habebimus, atque adeo medio horum nihil difcemus. Deinde cum

mommbusncfti-isaftionibusdebeamusattendereadhoc CuiBo

no, nihil ad fcopum faciet noftrum, fafta cum fadis conferri ■ vel

enimlaudareammuseft, amp; fic certèmultum aberramus ab infti-
tuto , nam in tantum laudem alicujus diminuimus, in quantum
limiha abahis etiam fada effe docemus. Vel volumus vituperare.
nec hic magiseft faftumprobè, nam tantum turpitudini cafusde-
ceait m quantum non eft inauditus, fed alios priores authores
nabet Qu6dadpofteriorailla, ex natura ipfiuslinguxfupra tra-
rtita, ic. illam debereeffe claram, adeoque non debere nos in ver-
b|slenrumquxrerc, fed invenire; quapropter obfcuriraseorum
oberit, quo minusreapiantur, fi enim fecundumipfaverba judi-
camus, feufum dicentis nonaffequemur. Quiaver^erbaconce-

ptum cumquoabhumanâinftitutionejunétafunt, injicereani-

mo debent hoc fi non faciunt, apta non funt. Hanc ob caufam
a-edemusnefciendaeiresnigmata: quae oriunturex vocabulis iif-
dem divedimode acceptis, amp; propter aliquam fimilitudinem ima-
gmariam, quam hic aut ille homo fuo ex conceptu interres elfe
hngit, nomen ahquod rei proprium ex communi inftitutione, alii

'■quot;quot;xinftitutionetribuit^petens
homTn- r.nbsp;inftitutionem conjeftet : quafi^erô

vel^e SnTdcquot;nbsp;amp;quLodoiIle

la^e S nTnST' ' ^'quot;^^'quot;^^^«'quot;Prare, acjuxta ilia rem appel-
tinïnt'STuSm tff'rnbsp;q- -n-

aftiones eanderfSZ. J-nbsp;hominum amp;

fervationep fi?, fe? 'nbsp;^

Oportet aLem utftnSiïX^^^^^^^ eainftituenda utilia.
fnbsp;uu icnrentia; lits paucas cxceptionesamp;reftriflin

nes patiantur, unde qua. nullas habent. funt SptiiSfi qu ƒ jT
qu^ habent docent tamen nos, plurimosefl^talesin vitll^Äl
num cafus, amp; elegantem materiam praebent intelligendi, quomol
affeftus multorum judiciorum intempeftivorum caufx funt
non idem eft de exemplis, qu. tantL pecuIi^isTu^ Mu^
hommis indolem , amp; res geftas oftendunt, quia enim ef^Ï^
culancafunon cenô aliquid ad generalem regulam TeducKo-

^nbsp;teft.

teft, parum illa facient ad humanam cognitionem promovendam :
undè male argumentantur, eum in modum, hoc illi in iftiscir-
cumftantiis contigit, ergo tibi idem in tuis, in quibus pofitus
es, eveniet ; oftendendum nam que erat, in utroque cafu futuram
paritatem circumftantiarum omnium ; qus ad hunc cafum con-
currebant; quorum una forte fi abfuiflet illic, uti fortèhicabeft,.
non eveniifet. Acccdit , quod homines tales à rei exitu argu-
mentur, hunc in modum ; illud bené , vel malè cecidit, ergo
fuit bené vel malèfaétum ; peffimo ratiocinio : polfunt qus quis
optimé intendit, fuccelfu carere; Imo, eadem hoe tempore exi-
tum optatum fortientur, quae alio ad finem pcrduci non potuiC-
fent : nempè, alia in alias incidunt circumftantias. Unde malé
quis denominatur ab exitu fuae adionis talis, qualis author ejus
exitus fuiflet appellandus: perindè ac fi malus illeexitus ipfi im-
putandus fit, non credideratilla, quae facit, eomodoaccipipo-
tuiffe. Unde omnis bonitas vel malitia à fine agentis, amp; non
ab exitu denominanda eft: nec videndum quid ad iftamadlionem
revera fequatur j fed quid fequi aliis in circumftantiis potuiifct ;
adeoque an vitium talis exitus in agente fit, an verô in aliis re-
bus, quae aftionem bonammalamefEciunt, quod impedire, per
sgentem non eft.

XIII.

Ex hac obfervatione deducimus, quam hallucinentur homi-
nes in vita communi circa dotes naturce hominum : plerique enim,
ab exitu argumentantes, homines felicitate ilia vitae externa me-
tiuntur; credunt, quieapotituseft, pras alio poliere fcientia vi-
tam dirigendi eo modo, ut felix fit; contra verô, alium, qui
ifta felicitate deftituitur , tali copia deftitui. Brevi, quod ille
qui felix eft , fit prudens in vitae regimine ; infelix verô , im-
prudens. Sed fciant fententiam hanc, Obfequium amicos, Ve-
ritas odium parit : quia verô in felicitate externa procuranda,
amicis opus eft, qui vera dicere malunt, quamadulari, paucos
habebun't. Quod ad alios, in quibus haec ratio non eft; dicen-
dum J omnes ferè homines felices, tales nafci, id eft invenire in

circum-

bufque amicis abundantibus, ortifunr .nbsp;gt; tah-

fuftentandamtalem externam vit^SSt ™ T

XIV.

kAendam e® monetamu, ^Ifat

illa, quSnfutino^nbsp;fieri occafio per fenfus,

ncm promoiX^nbsp;ad hanc'cognitio:

quentiä dedud Peft ^anS™'^nbsp;necefTariaconrc-

I- c • j ! anima , motus corporeos hos oofin«

quamahos, fien debere, quot;iß cognitio priorum aSquomrmo'
tuum, tanquampnnopiorum. etiam per fenfus cogniLurp^'
ceffent;adeoque]oquordeprimoprimi^

quefenfibuscognofanonpo{re.Atquetalismotuumcorporeo,-um

inulta obfovatio,eorundemque memoria; expenema vocLir H^^
Kerumdeduapoffet, quemvisincognofcendisrebusprinapiSIquot;

^ 5nbsp;égere,

digere , quibus ignoratis circa res ratiocinari non poteft ; anima
enim citra motus corporeos primo primos cognitos, corpora co-
gnofcere non poteft ; fed quidem, cognitis primis motibus ad
alios intelledu aifurgere, qui funt immediati priorum effedus.
Unde differentia cognitionis corporum in homine ingeniofo, amp;
in p'ebcjo , intelligitur. Homo plebejus poteft habere multam
rerum experientiam, fed nefcit eandem extra illum unum cafum ex-
tendere. Ingeniofusvero qui experientiam habet, continuas con-
fcquentias ex primis iftis motibus facit, amp; per illos, alios invenit.
Undeexperientiamulta, noninfertingenium; nequecontra,in-
genium infert experientiam, (quid enim ingenium fit antè audivi-
mus) fed corporum débita cognitio, infert diligcntem corporum
obfcrvationem jundam , cum ingenio. Quare illi errarent, qui
vellent corpora cognofcere folo intelledu; Simulamp;illi, qui folâ
experientiâ eorum cognitionem haberi pofTe autumarent, expéri-
menta experimentis cumulantes. In exemplis autem fpedatis, prout
iftxadiones funt bons, velmals, non eadem eft ratio : illxenim
line occafîone fenfuum cognofci poffunt, folâ attentione ad illa
principia turpis amp; honefti, omnium animis innata. Quare fi aliquod
exemplvimtaleadfèrturadnosmovendum, non afHciemur ab eo-
dem, nifi illudintelligamuseffe tale, quale nobis proponitur , ft
fcilicet ex ratione agere volumus. Demonftrandum itaque illi eft,
qui vult nos illo exemplo convincere, hoe cum ratione convenire,
vel contra : amp;quot;fipofteailliafrentimur, nonideritquatenusexem-
plumeft, fed quatenus intelligimus hoe cum ratione convenire,
vel non. Potuiffet itaque ille feciffe compendium laboris, fi,
quod pofterius fecit, primo feciffet. ld quidem verum eft, nos
oceafione exemplorum multa examinare de bonitate aut malitia
adionum, qusabfque hac non examinalfemus ; fed hoe iterum
abinfantiaeft, quando de nullis rebus, nifi ad prsevios corporis
perorganafcnfuum fados motus, foliti fuimus judicare,creden-
tes inde,omnemcognitionem ex rebus haberi, nullam ab anima
ipfaprofieifci : atque ideo femper fenfibilia notiora non fenfibili-
bus exiftimantes, quia illa noftro cognofcendi modo primo vide-
bamur cognofcere, colligentes ex rebus cognitis, rem cognofcen-
tem ; ita, quod in noftra argumcntationeerat pofterius, reipfa,

amp; fe-

amp; fecundum legitimum cognofcendi modum etiam tale efTe outavi

mus.necmipfacognit,ouererumremcoguofcentem involves

mus; quafi hic verum non ft, agere, effeprsfupponï! Ttantquot;
hic quidem objicitur quid fiat . fed non quid fieri d bea ^amp;
exemplo, quid de exemplis fentiendum fit adftruitur Quo

non nifi ab ad?£

Sr nr.nbsp;qLtumadfe

frW^r'''nbsp;talis confuetudo, cujus ratio nul-

P^ Q^i ^-vit examinare res fecundum

rectamrationem,,nonattenditquidaln

et Lfi n'- .firesjuftaamp;bonaeft, fe ad eandem obligatL elf™
etiamfinullusillamfecilfet; amp; fi mala eft, fe eandem�re non
debere, etiamfiomnesanteiffent. Et fi talis eft, cujus adio amp;
^endimodus, didaminiredsrationisnon fubfunt,^ deSu;d^
quoprobarinonpoteft, itaagendumeft; iftius rei determinati^

teSnr'^'TT'^r' ^quot;«dadagendimodum, licet aliian-
taveiint, qui diverfo afemodoegerint, amp;nemofuo: nonpo-

q'^amille, qui primus elegit
Inflr fcd?fnbsp;.quot;^^hicfupponitur! eladioneip^s^

fir b ebn^fnbsp;q^amvis.hominiscommodi

c 'ä ^^ ffmodum aliorum; tamen,
fado oft' quot;^differens eft, pro neceffario obtruditur, ipfo
vulgulaxtlr 'r ^•^quot;^'^^^^-^fl'eindifferentem. SoletluL

funt, S edam aSfr'^''quot;'^ 'quot;^ cognofcere aifuefadi
;ii;c „„^nbsp;a lenfibus movebuntur ad agendum /V ah

quod de Authoritatehumana dicamus circa verum amp;fïfum pX
quam eandem confideravimus circa turpe, amp; honeftum. Hir
enim ,uti aha praecedens, in cognofcendo eft impoffibilis • Vel
emmaflentimurrei, quiaintelligimusin mente noftra, ilium ho
minemveradmffe, amp;ficauthoritasnoneft, fedad intelligendum
Zt;nbsp;tanquam tali. credentes.^S

Jisdixit, idelfeverum, caeterumipfiusreickram 8i diftindam in

menic

menie rdeam non habentes; amp; turn quidem Auhbritas eft, fed rei
cognitionon eft , dicimm quidem rem ita eflfe , fed non imelligi-
mm : neque enim eft conformitas intelleftus cum re, quod ad
inrelledionem requiritur ; Sed eft conformitas judicii , amp; yer-
borum noftrorum , cum ifto homine. Solent autem hommes
turn authoritatibus adhaerefcere , quando , quod de re lentiant,
ipfinonhabent J eofine , ut videantur res intelligere ; amp;, fi in
errore deprehendantur , habeant, quo fe defendant : utquc ,
qui illis contradicere aufus fit, tanti viri authoritati opponcre
fe non audeat : quafi, qua parte pares fumus, ea imparesredî à pari-
bus poffimus : amp; quafi quis doftus fit habendus, antequam quas ve-
ra dodrina fit, examinavimus. Hinc duo fequuntur, aliorum fen-
tentias, cxipfonoftrojudicioerroneas, nofcere, effefuperfluum.
Secundo, quamvis authoritatem in hominumcogmtioneadducere.
Namiisintelleflum noftrum nonclarum, fed quidem judicium
pertinaxreddi, exdidis intelligitur: amp; haec eft illaconfirmatio in
noftra fententia, quam ab authoritatibus accipimus.NuUiergo libn
nobis lex funt, fed tantum occafio cognofcendi, cuj us cognitionis
fi non habemus confcientiam in intelkaa, ita quidem ut fciamus
nos talia eo modo inintelledu nobis repraefentare, ac ilia nobis rc-
prxfentamus, quae ex nobis ipfis habemus fine tali occafione ; hoc
fi non fit, ne quidem cognofcimus, fed ab aliis dida, memori-
ter tantum repçtimus.

XV.

Atqui ita de vitiishumanae cognitionis, non fine vitiis egi. Sub-
fiftens in hac monitione, me haec amp; fimilia non extendere ad.quo-
tidianumvits commercium, quafi haec illicobfervanda funt: Ratio
circumftantiarum amp; temporis id non permittit. Sed de illis locuti
fumus, qui tempus infumunt docendis lominibus, amp; promovenda
humansecognitioni; hos, fi credunthumanumgenus erudiri tali-
bus, admodum falli, evincere conatus. Unica objedio folvenda
eft; meipfumhictalibusfuilfeufum, nam nullum fere verbum à
me poffe proferri, cui Metaphors, aut fimilitudo non fubfit, adeo-
que immutandasfore linguas, fi haec rede elTent dida, praecedentes

enim

enim omnes ita fuiffe locutos. Primo refpondeo, non hscven

dito pro perfedis, initia funt. Dein, quia linguas a vuko ha-

bemus, qui verba nefcit jüngere convenienter naturse mentk

quam non novit, mults funt Metaphorae amp; fimilitudineT în

verbis, quibus uti habemus neceffe ; id eft , multa funt verba

quae vulgus ad diverfœ naturae res tranftulit. Nec ideo tamen

necelle habemus mutare linguas, fed tantum fimplicia verba per

penphrafm explicate ; amp; verba malè junfta alio modo jüngere:

ex nac enim variâ verborum compofitione videmus contingere,

quod homines, eâdem linguâ utentes , alii inepta , alii bona
Qicant.

POSITION ES

Super modo cognofcendi.

L

inmtefcant-. adù min Z Pf

co8„4 ut cÄquot;: teiTÄrquot;quot; quot; ■

r L

Turn emm oDtimn r

none dud cognofiimns, pJ/fSnZ ' ^nbsp;' ^^^^^ ra-

adnbsp;JeliZZ 2 TJl

firmuerajfentmur, nomam rebus firmker 7 r'

fmfion^SfenHenà, inde petamus ; TZo'nt
eod^mnj^, ad no^

quen-
tiis

I I I.

Habemns ergo fignum veritatis in nobis, abfque hoe enim non poß.
mm de ulld prima ver it ate eJfe certi-, fed erramus, quia in altis,
figno ißo non utimur.

I V.

Dum ergo alia facilins , alia difficilius cognofcimus , „oßra cognitio
debet eße continua , amp; non mterrupta difficiliorum ex faclkribus
deduclio, ^ generalium veritatum, ad magis n naturali caanaf.
cendi modo remotas, appltcMio-, ita min cogniàone illarum^a-
rum cognitionem tnvolvi ,gradatim oßendamm.

V.

Nam quoniam non omnia fimul cognofcimus , fidfuccefßvci dein,
quia amp; infucceßvä ifiâ cognitions certis legibus adfiri^i fumm ;
hinc propter primura, alia prius, alia poßerim cognofcemus ; ^
propter fecundum, non quodvis prius cognitum erit caufa cujufvis
poflerioriâ cognofcendi, fed femper hoc certum prius, refpiciet hoc
certum poßerius , quod fi invenimus , tum legitime ratiocina-
himur.

Vnbsp;I.

Omniam ergo una Veritas in cogmfcendo pendet ab aliâ , noßra
cognitio debet ad hanc normam redigi, m cogitationes cogitatio-
nibus ita neBamus , ut nulla media veritM maneat inter princi-
pium ex quo deducitur, ^ ipfam confequemiam deduäam : hoc
nifi fit, obfcaritas oritur in explicando ; quod fipius quo ßt, eo illa
major eß.

Vnbsp;I I.

Légitima ergo explicandi, ^ aliquidalicui perfuadendi ratio eß, ut,
veritatem quam negat , aut ignorât , reducamus ad aliquod ex
prineipiis , ex quibus ßuit, ^que dum invenimus aliquod in ißa
ferie, quod dicit fi concedere vel int elligere, ^ tum, modo, prx-
cedenti pofitione diäo, ad ipfam veritatem defcendamus -, ^ fic,
quod nobis fuit ratio affentiendi, eadem ^ illierit.

Will. Prout

Trom qmfque autem fluribm talibus principiis inflruEhus eft, eo res
facilius cognofcit ; erit ergo facilitai , eique oppoßta difficultas in
cognofiendo , non m hocßta , quod alia mens ßt alius ejfentia ac
alia ; fed in majori, vel minori numero principiorum ; eadem
mente nunc plura , nunc pauciora cognoßente.nbsp;'

i x.

Duplici autem modo fe habet mens noflra circa fuas deduclianesi
vel enim ex rebus oblatis illasreducit ad fua principia, unde pen-
debant ; Vel ex principiis defcendit ad res alias incognitas collt-
gendas. Adeoque, vel ex pluribus obfervationibus in hac amp; i^À
re faBis, cslligit veritates generales ; vel generales veritates cogni-
tas applicat ad hos illoßve cafus-. manens femper in eadem caufaum
ferie.

x.

Hinc colligimus, ad cognofcendas res, non efe utile, adehgenerales ve-
ritates animo fingere, qua rerum exifientiam non involvunt, aut
ponunt, fed verafuißent, etiamß nulla res exftkißent ; ex illis
enim ad res has vd illas argumentari non poßumm indubitatâ
confequentià , fed tantum ex hypotheß exifientia , vel rei, exi-
fientiam fequentis. ha ut hinc pateat, non reÜe dici, rei exi^
fieatiamper illaprobari, qualis efi anima cogitantis.

x i.

Quta autem in omni certa ^ indubitata cognitione procedendum efi
a tali causa, qua poßta tffeäus ponitur , ^ qua fublata , tolli-
tur , ad demonfirandam rem cognofcendam ; hinc pat et , quare
tam parvi m humanà. cognitionefiint faäiprogreßus-, nempe, pro
principiis afumptaßunt tam generales propofitiones, a quibus cogni-
tis, nullo certo modo res pot er ant cognoßi nec in exifiendo, nec in
operando ; quod tamen in omni légitima deduiitone requiritur, ut
fcilicet Veritas prior fit ratio , ^ caufii necejfaria veritatis paße-
rioris.

x i i.

Adtoqut, qttdndo de principiis mbifcum natis kcutm fum , mn in-

d 1nbsp;tellexi

tellesi talia , nam quamvis verhatesßntprincipia tamen non
funt ; fed intellexi , qmmvis cogitationem adeo claram ^ evi-
dentem, ut non pojfimirü ejuó contranum in mente concipere clare
amp; d'.fiinäe, ^ qmdmo eodemque modo nobü, etiam de hoe de
indafiria non cogitantibtu , quocunque tempore idßt, obvenit ;
quoque magis ad td attendimui, magis tale eße reperimm. Hac
autem funt plurima, omnihm cognita , fed qute principia non vi-
dentur , quia nemo ex iis folet aliquid deducere , filent enim
homines, in primis fuis judiciis de rebus , fubßflere.

XIII.

Hic fe of m nova confequentiâ ; quia pracedenti theß audivimus,
ilia principia quidem efe Verität es , ^ tamen ex its nullos poße
fieri prog^eeßHS in humanâ cognitione-, fumme attendendum efi, ne
ita nobifium argumentemm illa res efi vera, ergo efi cognofcen-
da-, non enim fufficit aliquid effe verum, fed talis verkas ejfe de-
het, qua nexum habet cum alia veritate , amp; hlt;£C cum alia, ita
ut iflâ cognita, illa cognofiamus, qua fine ifla cognita non cogno-
vifemm , amp; qua fcire noftra interefi , ut promoveamus rerum
optimarum fcientiam. Quae illae res optima funt , in Thefi
eft didum. Hinc intlligimus , quomodo , quod eft confequentiâ
ratione hujus veritatis , poffit eße principium ratione alterius.

X I V.

Finis autem iflius noftra cognitionis hic eße debet, ut per illam aliis,
amp; nobis bene ßt, hoc eft , ut expeditius in vka nojha res ^
cognofiamus , er agamus. Omnis namque fcientia ad bonum
humana focietatis referenda efi.