-ocr page 1-



	~~;
					� � ■ ~ - -■-,---------.^^.^-.,



V		<D E FEJISTJNDIGE H U Y S-H OUDER, V OOR-S CHRYVENDE ®e$�ttttot>(�e betten om#?oftjteWcft/ (�emat^ttfe ^ en mtmafcettfc te le�en/fo moe ftaot ate og't lawt In't Beftieren der Hof-fteden, Lant-bujfen, Boomgaerden, Hoven, Tuynen, %aey en Weyhnden, als mede de Eygenfcbappm van allerley Bosnien, Jerdt-vruchten_} Rruyden, Bloemen, Gewajfen en Zgden. ©�tt AertjEygenfchapjVoort-teelinghenOpvoedingh bmt a�tefep Vee, Wilde ctl Tamme Dieren , Vogelen fl� VifTchen, �e Jacht, Vogel-vangft, Viffchery, cnfec�fquaemfteiit�e? Paerden ,genecg-mi��efenbo0? DCtUC�-bOejtban Menfchen , Beeften m Boomen. Door T. C. ...____,


				t'AMSTERDAM,

			By Cornelis Jansz Boeck-verkooper, aen de Nieuwe Kerck ] i66�_t

	---------■----------------------------_^____________■■.Ti'-..'

-ocr page 2-

BLADT-WYSER.

ALant-wortel teconfijten
Appelen te confijten
Alflembier
Amandel boomen
Af-plucken des oofts
Ajuyn, lookenporrey
Afparges

Ajuyn te planten datfe nietftinckt
Aengefichts rimpelen

24
27
49
f

61,62

6�

138

Gouvernant

Gras, graven der hoven

Griffen en enten
enhoe men daer na met de
boomen om gaen fai

Gufte vee

Geyten

Ganfen en hare hantering

Geweer fchoon te houden

Goutfwaerte maken

io
29

38,41

93.94.9f»

129

132

Glans aeneeu edel gefteent te geven 134,

Bou-k necht,en eenige andere perfonen 1 o
Backen, malen, en toebereydingh des

tarws, &c. 13,14

Brouwen van menigerley bier, j f ,16,17,

l8,22.

Befchadigde boomen 42

Boomen te bewaren $2

Boeken 88

Bergh hoenders vangft:; 125-

Bloed ftempen 131

Borfts iieckten 139

Beenen quetfuer 148

Buyck-pijn, en wormen 148

Huyf-vaders ampt

Huyf-moeders ampt

Hafelnoten te conhjten

Hof-bouw

Hop

Honden en katten

r
s

24
26

6a
91.92

Hoerders natuyr, 99,100, loi, I02,103,
Hafe-jacht ii6".ii7,iiii

Herten jacht 120,121

Hafel hoenders jacht
Houdt meppen vangft
Hayr te doen uytva�len
Hayr niet te doen waifchen
Hoenders fonder vuyr te kooken
Hert-fieckten

�2f
12?

133
134
139

Duyv�n, ea der felver natuyr 108,109,110,

Edick te maken, bewaren 19,20,21,

en haere f�creten

End vogels en hare natuyr 96.97
Edelgefteenten 129.130,131,132

Eyers in koud water te koken 134

Fafanen natuyr en opvoedingh 98,99

Fyne, paerlen te bereyden 132

Ifc* 5<$.

Iachc H2.ii3»n4,nf,ii6,

Inckt te macken van fwart, en van diverfche
couleuren 128,129

Kinderen
Knechten

Koe»

♦'.'

-ocr page 3-

,B L A D T ■

Kookan f'13

Kalmus te confijten 23

� Kaftanien boonien 49>T°

Kool f 8

Komkommers 60,61

Kool te planten 63

Krop falade over winter te hebben 64

W Y SE R.

"Ouderomvan-yderdier ^l~ ■- '~ 72

Offen 7f'7<�,77

Oogeh gebreken genefing 147

Ooren fieckt 145"

78.79.81

. 79

■■io3,io4,iof,i'o6

106,107

'^! ^�
148

Perfonen in een huys-houdingh nodigh 3
Poley . \ ^l j8

Pa'erden natuyr, deugh�, en allehaer keririis-
68.69.70.71.72^ i'. '- .''■{ui.-,
Paeuwen iratayr . 97-9&

Patrijfche lacht ^24 �

Pa�rlcn te vernieuwen 134

Peftilentie 148

, ^R r ...

Rupfen remedie 41

Roode hafelnoten yo

Roofen en hare verfcheydenjieyt y 2

Rofmarijn ^: y�

Ruyt 57

Roofen half wit en root ' 64

Rheede lacht , 120

Roeft uyt't yfer te krijgen ■ 132

R ughgraet en ribben heckte' '." 139
Remedie voor quade lucht in peft-tijden

148 ........'?;-' :■";,-';-/.

Koeyen
Kalven
Kapoenen

Kalikutfche hoenders
Katarren
Krawagie of fchotft

Linde-boomen ,.';:.. 4g

Lavendel $7

Lubben derhengften 7 f
Lynwaette verwen van verfcheyden cou-

leuren 12.9

Luyfen te verdryven ^: -.134
Licht goudt-geldt fwaer genoegh te maken

■■: * ■'�■'-^�i?4

Lever en longs fiekte 139

Maegden ' ■ � '■ ■ 8

Meede 20

Morelle karffen te confijten 24

Mifpelen te confijten 24

Meloenen te confijten 2f

Majoran ■ >■■ '�7

Melifla - 5*8

Mir-edick $9

Muggen te verdryven 134

Muyientedooden 134

Mcnd-en hals fiekte �38

Mild-�n maaghs-fieckte -148

Sleeden te confijten . .

Stammen te"f�ttea

Sweeren der boomen

Saly

Saedt te winnen

Schapen houden, natuyr, 8cc.

84.8?. 86
Swanen

Steenen weeck te maken
Slangen te hant�ren^:: - ^:: ■'■ � ^;Schouderen en armen remedie
Sijdepijns remedie.

2J.

■ ,3*4

�6

6"3

�82.83.

>3'i

134
138

139

f,*-

Oraengien fchellen te confijten 2f

Opqueekingh der boomen 3*2. 33

Oude boomen 42

Onvruchtbare boomen ' 43

-ocr page 4-



		BL ADT-w y se r:

			aen boomen, meloncn. '�$ Weed te planten " 64 Veulens 73 Voederen der paerd�n 74 Voederen des vees in de winter 80 Verekens hanteringh 88.89.90.91: Voffe jacht 118 Wolve jacht 118.119 Vogel-vangft I20.i2i Wilde enden te vangen 12c Vogels van de vruchten te koeren 12? Villen met netten, en met der handt te van- gen 12�.126.127 Vlecken van peck en vet uyt een kleedt te krijgen . 135 Wand-luyien te verdrijveu 133 Vloyen te verdrijven 134 Wefelkens te verdrijven \| 154, Uytvallen des hayrs te helpen. 135? Vallende fieckts genefing i^<S
Thymiaen $7 Tefte-bloemen van verfcheyden verwen te hebben 6 Tanden fecreten 13

	V. W Walfche noten te confij ten 23 Voort-plantinghderboomen 33 Vruchten op 't eerfte j aer te hebben 41 Verdorde boomen 42 Wormen der boomen. 43 Verbeteringh der boomen,en alle vruch- ten fmaecklijck te maeeken, en te verbe- teren 44-4�-4-6.47 Vyolen blaeuw en geel j7 Venckel co Water voor wonnen, en allerley ongediert

-ocr page 5-



					Pag'i

			Het eerfle Boeck van de

	OECONOMIA, O F HUYS-HOUDINGH.

		HET I. CAPITTEL Wat Oeconomia of Huys-houdinghis.

				{ bie gfteen toater�jotiben ftan; 3©ieban meer bertecren toil/ a�g fijn toinft of ren* ten op-bjengften/ moet te gronbtgaen /of (�eftmetffreeften geneeren/bie beel tijbtjS een quaebt loon gftenieten. 3©aeromcen goebt ®up�-�oubet tog�/ber\|�anbigft/ boojfichtigft / fpaetfaem/ en b�tjtigh in alle fijne bingftcn toefen moebt/inbien ftp fien toil bat fijnefrapg-ftoubing� te bojen gaet / en ban liet felbeboojbeel eet en lof begeert te fjebbcn. Zoomoet ban een goebt �\|upg-nouber. ten minden fijn fiupjS-ftoubingb, in b?ie of bier beelen fplitten : een beel gaet tot ben ��cfcer-bouto / en �jfof/ fiet toelcft be felbe ooeft toeber toegft rieemt.&et ttoeebe gaet totbefpijg/ Blecbtngg enohberftoubt ban ben felben /al� ooeft ban fijn 3©rjf / �tin^sberen/ IKacgljben/ ftn�cftt&en©ee. �^efc berbe gaet tot bunten binghen /laften en opfettingen i>c# «ObctighepbtjS : 3©at nu baet ban oberfeftiet/ijs't gene toelcft men oberfpaert. «Dmbatr mutojttiebban te fpjeeeften / i� be Oeconomia, een konft of gefchicktheydt van 'thuyflick goede te re- geeren. <©e materiebaetbefe honftmebe omgatt /M a�foometbe ftup�-Boubing�' 3fi . te
gittoOOjt Oeco- nomia ig ban tm <�5?iecft� tooojbt af-gftetroeften / S�ant 'Ooshupaif �eteftent een upt* gebet bat tot bet foup.si beftoort : %qo ij� ban be Oeconomia of Hupg-houbingfi 'riiet anberjSbari een fon= �etlinge ghefcrjicntftepbt in alle het gene toat een �\|up\|-baber in/�nfouutenfijn hung / op (tin gronbt te berrieftten Beeft/ op bat Ijp niet alleen fijn 3©rjf en �ttinbe^ ren matfj �nberftouben / maet ooeft op een giaet toat ober -mach ftefeben / om beftoeftiglje menfehen m�be te beelen. 3©ant een recfjt $upS-babet of llfupg- ftoubcr fai niet alleen foeeften tetoinrien/ maet ooeft (jet obettoonne fo befpat en / en aen-leggen/ bat ftp een noobt; eet/ teer/ en �ienft-penningft ftebben maeft. If�aer! toanneer ftp met pjaeftt/fuppen en bjeeten ! fijn obcrgetoonnengoebt/ofanber�ftem \| toe-gfteftamen/boo�-b�eng�entoil/falftp j anberg niet algeenbobemloofen ton jijn/1

-ocr page 6-



	OECONOMIA,

		ber/ �oubt/ goet bee / baer gp toe� op paf�/ han ftjn J�upg-gef�n in geen beftom* mernigban lebenf-mibbelen toefen. Het II. Capittel. Hoe veelderley Huyfhoudingen daer fijn. 10 betocre�ttooiben gemeenigchttoee (©economien of �upg-ftoubhigen ge* rehent. <©ati3/een gceftlrjae en toe* relbtlijefte, E»e <d5eeftIi)Ke gaet be Ber ften aen/toeicK ban be �>cnjift «f�obtg ^upsf-�upf�oubinge genoeint too?ben/ toelcB top �icr boo? bp gaen / om bat befelbeni�t op befeplaetfe te pa� ftomt, me Vnere�btfcfje gaet2So?gerg/ boeren/ «�bel-Iupben / ©o?ften / peeren en alle menfc�en aen bie in be toerelbt tooo* nen / baer tou tegentooo?big ban �anbe* �en: (©och roeren top ��epferg / Coning* Igcfte of ©o?fteIi)tBe �upsH&oubing� niet aen / maer bpfonber be ianbt ^up�- Ooubtng� / en ban anbere perfoonen/ baer noefttan� be grooten al mebe toat tot �aeren boo?bcel upt-trecfteh nonnen. Het III. Capittel. Van dePerfoonen, welck in een Huys-houdingh behooren. D<� «©economia ig een HSonarc�iia/ bat i0 fulcften regiment/ baermaec een perfoon in regeert / namelijch ben ©upg-babcr / bie moet alleen Heer in fijnen ©upfe ��n/ nac ben felben moet fieft all�jS boegen toat in �$u,v0 ijS/ge* lijcft een ^cfiip na be 5iioo?b-ftaB gere» geert toojbt. �©tjff/ hinberen l anec�tjg� / maeg�ben moeten ben Hupg-fieer bol* gljen : toant op een �c�ip mag�) niet meer aijS een greote maft fijn : maet toanneer be hnce�t meemoer toi� toefen a�#
te toercfegaen/bat beffc�be ban jaer tot jaer bermeerberttoo?t/bat men baer met eeren fijnen ttjb'Igchcn nootbmftoffjeb* ben mag� ♦ <©aer fijn b\|ie bhtgen / toelcft ban een goebt �up^-ftoubec toel in artjttng� moeten gfjenomen toojben. ©002 eerft bat fjp alle qttaebt mijbt / en geen fcftanb en lafter in fijn Ijupg in-hruppen laet. ' (Cen ttoeeben bat �p arbepbtfaem fp/ en fijn nonft totifticB* en blptiglj fjan* teert/toaer mebe �o fijn� lebems noot- bmft bekomen moet. <�en bcrben bat ftp tucfit en eerbaerftepbt in fijn �up� onber�oubt/ met fijn ©jouto en ninbercn toel toeetom te gaen. <©ocftfaleen goebt �fupsS-�ouber/ftc� boo? beienabo�genbe fouten toel toac�* ten/ at� boo? �upfjept en traeg�epbt/ fpee* Ien/berfupmenijS/ lecner eten en b?incfcen/ fcfjoone cier�pe Bleeb?en te b?agen / b?on* ftenfcftap en onhupf�ept laten baren. gnbien nu pemant bjaeg&t/ toat nonji nu boo? een �fupjtf-baber nobig�, te toeten U/ baer op fept Cicero/ bat onber allebin* gen ben lanbt-bouto 't pjofijtelicBfte�i�f* lijcfsfte en toaerbigfte bing t� ; -t toelh ten alleen aenbe gene mil gerecommanbeett nebben bie ftaer Icben op 't focte lanb boo? �iengen/enficijberre ban�etgeboel ber fteben en Ijoben �ouben / om be nimmer* tooIpKfen ru\|�/ en eerlgcft getoin te genie* ten/ tot toe�c&erif leertng� icfe bit mijn toerrft boomamelrjeft gericfit �jeb : macr niet a�foo bat be 2&o?gefl�ber fteben oocb fonber b?uc&tfouben toefen/ bie Baer met eenigen a?bcpbt / of Bonft geneeren /be* toijl ber bee� ambacSten fijn baer een menfc� ftcft rrjBeujcft mebe be�elpen fian / al� oochbe $toop-�upben/bie bp gelucft 6et geit met toagen� bol in 8et ftantoo? gefleept too�bt/ toelcb toel goebe leffen ban noobe Bebben/tegengbatbctombt �mfuerenmog&t, ^oo nu een goebt �\|up.�-baber op �ct �anb tooonenbe/ een goebe tupn en boom* saert geeft / toeplanbt/ biflegerp / bp=

-ocr page 7-




	Of Huys-	K fijne �anbt goeberen iue� geregeert tuoj* ben: 3f�ant men plagB te feggen/ bat* ter geen beter mif� op Det �anbt ftornt/ a�ffer ban beg peeren fcftoe balt : oocft maeftt Det oog ban ben Deer Det peert bet. <©ocft moet een Dnp^-baber ficD niet fcDamen/ allebaeflD be.tf mo?genjS enbesf abonbjS rontom in alle f�alle te gaen/ om te fienDoeop fijnpaerbenenbeef�cn gepaff tuo2bt. gia fomtnjjlen moet Dp be� nacBt� opf�aen / beficDtigen Drt ge* Deele Bup�/cn Dooien of bebeef�cn oocft tuat fcbojt / of Dp top ban bieben en bjanbt i^/baer fewnirj�en bebeef�en en Hupjf-geftn mebeomftomen mogen, &n moet ooclt een mans? DcrtinDrtltJf Dab- ben / en ficD ban ftet tuijf/ ftnetDt/ maegt/ offtinberen ntetlafen DccrfcBen/ tuan* neer Dp een bingD beter bcr\|�onba�\|p: maec iuannect Det gefcDiebc bat fijn tuijf/ hnecDt/maegDt/ of hinbtecn Dep�famen racbt in Det BitpjS bjac&ten / be felbe moet Bp bolgen / tuant f�mtuij�en fien beel oo_sgen meera�g een/Dp nioet facBtmoebig 3tjn / en geen leeutu of rpger tegen� fijn geftnbe /banBetentoaer Det ben Doogen noobt biong/batDp fico tcgcniS be fyah f�arrigljepbt ban tnrjf / ftinberen of gefin* be mol� Rellen/ om be felbe onber gge* �oo�faem�epbt en goebe bifcipline te f�el�en. <©otn moet Dp Jt�aegDben en J�riecbtj? D^ben bie Baer op Det gBe* ne beri�aen baer Dpfe toe gDebmpcftt/ be felbe inalIe<!5obrb?ucDtigDepbt boo2* gaen / en baer toe aenpo?r«n / oocft alle fojgD aentncnben bat fijne ftin* beren in «tftobtbmcfltigficpbt opgljcto^ gen �uojben/ goebe honfien enambacp* tea geleert/oocli goebe feben/ en ecrlijicft onberDoubentuojben: foofalberfegen in bcnljupfeftomen. <0ocft moeteen �lupjS-baber fijn tu�f be Danbt boben Douben / en Daer niet qua^ Ir)cK bejegenen met ftDelben / bloecften of f�aen: tuant aljSDrt Dup�-gefinDrt fel* be Dooitof fiet/tuojbtfpbaer oocft ban berac�t/en ftangeen tuc�jt onber ff�ct n 2 ' ft�b*

a�g fijn �teer. I be maeggt boben �aer ©joutu gaen/fai bef�upg-Bou�ing niet lang bupun, /B# tuelcft Homerus tuel in* geficn Ij�eft/bacr Dp fegDr. Eis kofpanos efto. ©at ig een ftaen moet alleen een mif-Doop befitten. Het IV. Capittel. Van den t�uys-vader. E<#n f�upjS-baber moet een «©obbiueft* tig� ing�/ berl�anbiglj/ erbaren en tuel geoeffent man fijn/tuelcft «�obboo? oogen geeft/ naerf�igD in ben gebebe en arbepbt ig/niemant onrecDt boe/bjienb- lin tegen� fijne gebup?en en $upg-gefin/ foo fa� een pber Dein beminnen en U2ienb-- ftgap betutjfen/ oocft moet tjem ben f�neft Ianbt.3 en alle oml�anbigDepbt baer Bp iuoont tuel benent fijn.&p moet fijn inijf/ �unberen/en jjupfgefm met befc�epben* ficpbt tuel toeten te regeren/en een pber �aglje�ijcftg fijn tnercft op leggen tuat ftp in �upjS / Bof/ �anbt / toepbe/ tupn / en anbere plaetfen boen fai. <©ocft moet Bp tuel toeten tuat pjofijt Bern fijn tu en; lant/ boutn�anbt/ tupm/ boomgaert/ im> ftfterpe / Donbt ,/enanberg nenbjengften ftonnen : JBant pber gront fijn cpgen* fcftap Reeft/ enftetgaet tuel met ben ah* her bp ben tne�cnen fijn �?eer geboojen enopgcboetijj�/anbergKan�p groot leer geltgeben. «©ocftmoet flpnaerfiigft acfiting� ne* men op anbere intnoonbef� ban be fel* be f�reecft/baer Dp tuoont/Boebe felbe met Baere �anberrjen omgaen/ enbe feU be berbeteren ftonnen/oocn naebolgljen bie �angB inbe felbe contrpen geiuoont/ en boo? Ban gBeboutnt ijebben. gin fumma Dp moet fijn oogDen in alle Doecften fte&ben / en g�elijch Socrates plagB te feggen )bt$ abonbtja' laetf� f�a* pen gaen/enbes�mojgen.� eerft opfiaen/ en alle oo?ben binnen en bupten beg tia�tjs en bojpjStuel befigBttgDen / bat

-ocr page 8-



		4, O E C O ] gebben / toaer boo� bt fjupg-ftoubinglj grootcn af-bjeucR �ijben Ran. «©�eltjch mi fifupg-baber ftc� in fijnftupgljoubt/ too?bt t)P ban Hjn ftupfgefin toeber gfte* ftoubes. '«©adi moet ftp 5tctj met 't felbe niet al te gemeen macclien ' oftebeelmet iiaer boerten en fpeelen/op bat ftp fijn ont; fagtj nietBomt te berliefcn/ eribaernae tocpnigft op fijn bebel gtjepafl toojbt. <©acR fai ftp ftjnftupfgefin �ud berfo�gen' batter aen eten/b?incRen/ ftleebcren en an* berg tot nootfaBelicftftept niet ontbjeecRt/ batter oocR gecnlebigtjepbtin�tjriftupjS gepleegljt too?bt : toant met niet te boen/ leert men ruta�t boen : een ftnecftt beftoozt arbepbt/ ftraf/ eten en bjincRen. ^ierbaltmpnocft een noobttoenbiglje �eet in/ bie icfi een peber $up�-baber gfte* ben toil / boc� io» hem be felbe in 't Ijep* melico bertroutoen/ op bat fijn f�up�- biouto ftet felbe niet te toeten ftomeri. <©e «©upbel Ijeeft ftet arm bjoutoliB gef�acftt «en innerlicRe BepmelicReftoobaerbijein ben eerden bal bpfonberlicR in-gebl�fen : toant fp toil geerneftoogljeningraoten aenfien toefen / lellenbe ben man aen be oorenom fcfiooneRlecberen / ftoobaerbige bercierfe�cn en RIepnnobien / eengroot fcljoon RofilicR en op-gfiepjoncBt firupg! toant �ettDOO?btt'en/ ghy-lied�n fuit Gode gelijekzijn, gljelijcl�be©upbel teg�enjS ^bafepbe/ fpeelt ftaet noc�inbe�erffes . ncm 3f�aeromeen\|Banbat't3©ijfbiR= maelg b'oojfaecB ban fijn aeftter f�al noe* men moet. ©aerom moet een goet �^wp^- baber toel toe-fien bat Ijp fijn ©zouraet bat fp niet berber ban ftaeren f��cR toil f�Wingen: toant 'tiggrootefotternpf�n gelbt ; baer men boojbeel mebeboen Ran/ aen snbe / fatijn en anbere onnoobig�eben teRofte leggen/ bie binnen een jaer berfie* len 5ijn / of bat men 't felbe aen een onpjo* frjtelic�ten fieemftoop tjangbt : toant ftet ijs beter een R�epn Ijupg te ftebben/ baer toatin i^/al^fn een groot �upjS/ gelijcR -i-Ju ttxi rebig� fcDuer/�s beeneri te Rlupben/
				IOMIA, ftebbenbc te eten noeftie bjefien/ en ban p* ber een gemaenttetoojbem gMtiggfje* noegft boo? ben berftaubigen. <©ocR moet een goebt Hup^-b�iber als tijbt gijereet gelbt in fijn Rift ftebben / op bat pp a�les� tuat �p in een gfteftcel jaer in fijn ftupg ban noobe ijeeft/ als? (jout; turf/ fout/ Itoom/ boter/ooft/ &c ter reefttet tijt in "ioopt/ en manneer ftet op fijn laeg>- fte marcati?. »�en�\|itp�-baber moet eerbercen ber Hooper a\0 een Roop-al 5tjn / jae ( inbien ftet mogclicR i.tf) moet ftp niet Roopen ; �ip fai be ftoepen / offen enpaert g bellen/ beel minbec befeftapenengeptenbellen/ niet beraoopen / maer be felbe tot ft jn# ftup�- gefinjS gebmpch beftou�cn / of't en toar� �p meerber ftab/ al� hu gebmpc'ten honb. <©ocnfal �P bet/ fpecR/fmeer in ftup� Ijcbs ben 7 alle oubt pfer ' berflcten Rleeberen en fcljoen/ oubetoagcn-raberjS/ fpetten/bif� fel� enafl^n fa! ftp aen ftant leggften / en nictlicfjtlicft berbianben ; 'toant baer i{S gljecn bingo foo fiecljtin �up� / of't felbe ftan tot eenigft gebuipcfi gftebjacftt toojs ben/ en mentali �et f��be aen toanneet ftet be noobt berepfeftt. i^et paft qUaiic-Tt foo* bapiglje bingften ban be b�teren tel�enen/ toant fpfullenjpettoel een� boeri'/ maer geen tien mael / of men fai hooien » Roop foobanigfte bingen / a!� ieft glj�baeri Ijeb/ foo fuit gijp be fclbc tct u gljeb2upc^T' Ron- nen hebben / a�� g�jpfe ban rioo'be ftebt. inbien ftet felbe niet booi u Ijooft gefegljt toojbt/ footoojbt ftet ebentoe� aeftter u rug� gljefepbt. 3!n fimima gelbt en goet tooibtboojblftten moebt / al^oort booi eerlicfte fpaerfaemljcp�t / gftetoonnent �»paerfacmftep�t i.� "ge�nr�t �engl�ebup* rigen tol / t�rteli een onboojfien^ in IjiipjS Romt. t®ofi fai ftp alle be bafien ban fijn Ijupss toel befirljtigen/op bat ftet nergens in f t, gent/ toant Ijet felbe ftan in een jaer gro�* te feftabein een getimmer boen; rontom befiooben en bupj-ffeben fai een goebe rnitp? 5ijn/ 0pbat'baergeenen&?anbt of Romen

-ocr page 9-



		Of Huy Romen mat&. 3&egnac�tgfullenbe fio* toen g�ef�ooten 51)11 ; en �et Ijupfgefm ber* maent toojben�at fpinbe (lallen en al* �tr-bjegems metbenaerffen boojftc�tig� omgaen. Het V. Capittel. Van de Huys-Moeder. ECn �&upg-mouto fai oocft tooom en <©obtb?iici)tiglj 5Qn / tjacren man /be iuctjt en eerbaerljepbt Beminnen/en �et �upg-gefin/foo wel a�g ben ^tipsi-baber/ met �aer goebt erempclboojgaen. �\|aer grootfte fo?glj fai oocft toefen 't oogtj op 6e ftinberen te f�acn/batfp in bcug�t/ (6obt�?uc�tig�cpt / gcebe 5"eben/ �ionf�eb en toet�nfc�appeh optoaffcn mogen. §>p fai Ijet fnipjS-gefm toelc» fp fielt/niet al te toeel betrontoen / maer op allejS felfiS ac�* tingi} nemen ; alleg opflupten be f�eutdg op (jaresvsbe �angljen/ en bat bpfonber �oanneer fp uptgaet / op battjaet ban on* getrouVne maegftbcn / baer tit toerclttooi toan i01 niet centge bingen bcrn?emt too?* ben. UBen moet Ijaer geen flcutcl toertrou* toen / maer felf� alle bingen �alen : oocft moet men bebircberen geen f�eutel� toer? troutoen/toant �e felbe fionnentoanbe bienfl-boben toerlepbt toojben / batfe foo* banige bingo�n aentoinrien /baerfp ban �acr lebcn niet of ftonnenraften. 3Baerom moet een goebt �tfupg-baber en Hup�-mocber een goebenbjaeft 5tjn/ en alle (joechen eenmael bejSbacg�.�om* fnuffclcn /bpfonber ber bienf�Boben beb-- Ben en beb-tlroo befic�tigljen/en anbere gaten baer men felbcn in plaglj te ftomen/ ala inbe ftfjupjen/ftop en (trop/ baer plag men �icTitoil.� bevbojgljen fcljatten ban rogo / ftatocr/ eijerj�/ !?aes7 bjaobt/ ooft of boter te binben : ooch moet men Ijare inv den en Kiften boel laten openen / Voanneer lp banljupg 3D«/ om baermebe alm te (buffelen. lEaer f orato��cn�ebBen fp �acre �eel*
				i-houdingh. f betss/enbjengen �aer geflolen goebt in anbere �upfen/ bie �etfeltoe Betoaren/befe menfc�en jijn niet een �ap? beter alj� be fteelberg/ maer be�oojben grotoer geflraft te vnoiben al� anberegemeenebieben/ om batfobubbelbejijn. UBen ja� �et gerooht b�eefc�j/ offen ton* gen/ too?fien/ (jammen/ gemochte bifc� / falm en anbere melen men in �et�npg plaglj op te ftangen/ en mebete p?onchen/ ineen feefterbefloten ftamer�angen/op bat raen �et felbe allebaegbefic�tigen en tellen mactj / of �et baer nacljallejS i0x toant l)et «�g�t fomtoijlen bleugelg/ en blieg�t mec� /fo bat men niet toeet maer �et felbe gef�oben of geblogen ig. i©p ijetbelbt moet menalmebe opbe bienf�Boben paffen : mant baer flac�tenfe- bicfttoHsS ganfen / kalberg' fc�apen / �a* me�g/lammen/ etc. hoo&cnfe inbe bof* fen/en etenfe op/�et oberfc�ot begrabcn fp onber be aerbe. gjnbien nu fu� in groote bingo�n gefc�iebt/ �oe gaet �et ban bitfc* mit� mei met be eijersf/ftafen/ Boter/ ooft/etc. Sfit� be �\|upg-moebet beg mo?gen�op- (�aet/ falfe ter f�onbt ronbtom �et ftups en be (lal gaen/ en alle �oecBen booten offer oocfc matte boeniiS/enfonberling� bat (jet beeberfoigt/en�et toeten boojtgefet toojbt. ^ulctoSBeljao^be niet alken be$ mojgeng/ maer ooch bicntoilj� ober bagfj te gefcljieben. ©etoJijl ben p�oegenben <�0 fijn boeber. eenmael toeftomt/ moet �et �upfgefin fijn eten enbjinc&en nanootbmft/ en ter reco* ter tobt ooeft uptgerepchttoo2ben /maer boo: (jet gljefont�epbt/ fiercht en ftrac�ts! fiin^lgf^ g�eniet�n ftan. 3©anneer ben bienflge-epnbigt ijS/ fai men �et felbe ben berbienben loon niet ont�ouben/maer �ie* ber meerber alj� minber geben/ban �et ge* ne baer men op geacco?beert i0. H�en moet (jet J&upg-gefm ni�t in Jjare tegentaoo?big�epbt pjijfen / anbere ber* berbenfe / en boen geen goebt tmer : toant fo �aefl# mereften batmen toat ban �aec

-ocr page 10-



				O M I A, �aer in boojfpoebt niet ber�eft/noctHn tegenfpoebt ben moebt laet fmeften � top foubenban ben (laet ber g�etroutobe lup* ben meerber nonnen fegg�en/maerorig boomemen i� niet baer ban te fpjeechen / maer alleen ban tjet �uptf-�ouben/enbe perfoonen bie baer toe ban noabC3ijn, Het VI Capittd. Van de Kinderen. D� �tinberen fullen �are <©uber0 / en fCuc�t-meeflerav bie �aer eenige bin- gen leeren/ g�e�oojfaem en onberbanigft sajn/alle Ijoechen en tuinchclen ncffcn.s Bareoubera' boojfien/enniet tegoen.tfbe felbe jm�g�cn/ wanneer fp eenige ong�e- recljtig�epbt merc&en: fp fullen �et niet metbebienf�-boben �ouben /nietftnibbe^ len of Btjben/of ben een tegen� ben anbe- ren op-roc&enen: inant alfler oneenig* �epbt tufjc�en be bienf�-boben is" / foo na* bert beg �^up^-�eeren fc�abe: fp fullen �aere <®u�ercn ooen niet ontnemen / en bienfi-boben �et felbe toef�cecften / beWgl �aer ftet felbe meer tot fc�abe flreckt ban be ouberg,- mant fo boenbe fullen fp �aer met bebienf�-Boben al te gemepn maften / baer fp ten minden ban met quabe manie* ren en ;eben Beblecht fullen taojben / bie �aer baer nae alle �aer leben aen'�ang�eu fullen. UBen fai ooeft bel�nbeten totg�een�e* big�epbt/ beel minbee tot eten/ bjonc&en* fc�ap/ fpeelen/ bobbelen en on-o?bentliche bingo�n op-boeben / maer beel meer tot nucljterljepbt/ fpaerfaem�ept / oprecl)tig> �epbt en rebelic&�epbt / foo bat be bienjl- Boben in �et af-�iefen ber ouberen boo: gaer Betyeefl jnn ; en niet lic�tlicnpetj� quaebt^ boomemen. «©och fullm oubers en hinberen integ�enmoojbig�epbt ber biend-Boben niet boen of fejg�en / bat fp ber;taegen tut�len �ebben.a�ant bit boift jtoijg�t niet / maer bjaeg�t alle bingo�n Bupten �et BupiS/tbanneer fp �oai ge�oojt
		6 O ECO] �)oitb/t>eginnen fp in 't �upj� te fleerfc�en/ en Vui�len ten �aetf�en niet meer op be gfyc* Boben ban �aere �up�-�eewn / bioutaen / of ninberen paffen. <©ocn fai een j^ups�-moeber niet f�out en �obaerbig� ;ijn / en toeel uan nof�licfte fcleeberen/bercterfelg ennlepnobien gou* ben / betofjl een �upj�-�oubing� baer feer boo? geiene6t en g�e�inbert mac� tao?= ben. ©e <©uben �ebben niet t'onrecjjt ge* fepbt / bat niet be hlceberen / maer infon* beroept beug�t/ tue�t/ eerBaer�ept/toaer* 8ept/ b?oom�cpt / milt�ept / ftilfmijgent* �epbt/ fac�tjlnnig�epbc/ ootmoebig�cpt/ fijaerfaem�epbt / en een re�elicn gemoebt een��ijfbercieren. <�en �ups�-moeber fai Ijtt gene / roe�cH �jaren man t'�up0 b?engftt / mei be�naren en opleggften op ftjn Be�oo?licBeplaet0/ en gemil��g� baer of �aien wat men ber* teeren: maer mat men Beljouben toil / Suec� ffupten bat baer nat / �onbt / rat of mupjS bp Homt / op bat Bet felbe niet ber* f�eept of Befinaeg�t too�bt: fp moet ftet coca niet qualicn nemen / fo Baer meerber fo?ge a� anbere �\|upg-moeberg opgelept too?bt : inant fp geeft mebe �et genot ban Bet ge�eele ftup^ / g�eltjcn een �eerfc�erfe cnBefitfler* �>P fai niet unt �aer �up� gaen/ 't en ?p fp noottoenbig� bingen te Bef�e�len �eeft / oocnfalfe nietaltijbt metbe neu� in �et benfler leggen/ om alle boo?bpgangerg te �efic�tigen/ en tael en antwoo?t te geben: doch niet op alle ontploften en gafterrjen gaen / aljS oocn be banfen en comebien bp- �uoonen : inant fulche bingen een eerlicne Uioutn tot licfttbaerbig�epbtgBereeftent t�o?ben / en toepnig� tooo?bcc�^ in �up� Biengften: ©aerom�eb&en bc<©ubenbe bzouVuen Bp een f�aeft bergelenen bie �aer �upjS altijbt mebe bjaeg�t. &p fai �aer man in allen be�oojltchen bingo�n g�e* �oojfamen / beminnen en eeren / en foo �p fic� ptoeriS in bergrepen mocf)t �ebBen nietbpanbtlicB Bejegenen: fp fai �aer in gftelucft en tegen/poebt foo bjag�en bat fp

-ocr page 11-



	Of Huysr-houdihgh.

of geilen Hebben : <©en eenen bienft-bobe bertroubat ben anberen tot battet begfte* fteeleffabt gBebaaerbaojbt/toaatter gfte* fr fjtcbr is". �-)ct isf ooch niet quaebt bat be hinberen om be bebaegingB / gefont�jepbt en gefcljichthepbt bejS licftaemjS/ toecf)t�n/ �tjo?\|�eIen/ fcBietcn/jagen/ biffcBen /bo* gel-bangften en tacci anbere bingjen meer �eeren/baant bit alleg tot pjofjjt bient, &P motten Baer ooch bael oeffenen in ree* benen / fcftjnbcn / taelcn te �eeren/ hoopen en ruo�en / en boo?t� alleg baat tot be buptf-Boubing� ban noobe ia\ Het VII. Capittel. Van de Knechten. T7 �n Bupfbaber ban ficB fonbe? hnecBtes Je- en maegben niet befielpen / om bat bie fijnen nrbepbt boo?t bJijbcn. 3©ant fp baojbencen libtijanberi �^up.�-baber ge- noemt banbjegften BaerBu�p; Hoe beel hnecftt�enmaeg�ben een poer ban noobe I Beeftfalfgnenarbeptbael feggen: baant fommigfte hebben bcel biend-bobcn/ fom* migebaepnige ban noobe: 3&aereenfeer gvoote Bupg-Boubiiig ijs/ baer moet noci) biel een i�ptcnant of bouba-hnecBt gBe* ftelbt bao?ben/bie opbe anbere hnecBtjS paft/ en ftaer aen Bet baerch Doubt ; If�en moet in groote B»tp�-Boubingen een gou- bemant Rebben / bie op ftet bee / en alle be maegljben paft, <©e ©up0-baber moet a��e bienft-boben bebeel'en batfe btfe tbaee gefielbeperfoonen gehoo?faem 5hn / en be anbere bienft-boben niet lirBtlich booren/ Wanneer pemanbt ober befe perfoonen Waegftt. «©e bnetftten fu�len >©obtb?ucfttigft / nucftteren/bjacbcr/trouVo en naerfftgb 3ijn 'baci op be peerben /ofjen enfeflapen paffen; en bat niet alle^bejSbaegjS/maec ooch bejS narBtg/ ooh moeten fp naerffigh opbe acherjf/bac�en en tupnen paffen/ batter op bc «c�te $t floept en gemaept �U02bt.
		dBen hnecBt bie be peejben niet lief beeft/ en niet gamie �oebert/maer be felbe flaet/ ober�aet en oberbjijft / feggenbe / ich geef ften genoeg� t'eten/ maer berfcoopt onber- tuffeften ftepme�ieh be ftaber/ (hroo/ b?oot/ hacg en biergBelijchen / gaenbe gaerne feftoon gchlcet/en op be bier-banrh/ moet terff onbt bupten Bet �iips* gbeftoten Voo?? ben/ baant 'bp baer groote fchabe boen ban/ peerbe bleefch t� hoftlich nleefcft / en men han bet feer ftaeft aen Baer bernemen baanneer fp guabe en ontroubae op-paf» ferg hebben : g&aerom ig bet bael gefept / bat bet oogh be� if�eefterg een peerbt bet maecht/ en bet fp?eech-baoo?bt fepbt / foo beel hncchr�s a�# men in fiup^ beeft foo beelbieben Beeft men ooch. 5©aeromfal een J\|iipg-baber frjnhelber / en bictualie hamerjS boo? a� nimmermeer open laten / maer altijbt gftcffootcn �jouben / en gBeen bien(i-bdbe bettroubaen / Boe bjoom en trouba BpfcB�nttebaefen. Hp fai ooch fombarjlen inbe (lal/bebben/en anbere plaetfen/ baer be boben meeften tijbt jijn / om-foechen / baer bao?ben fombatjlen g?o* tehannenbol bier enbagn/melch/boter en bierge�ijche bingen gebonben/aljS ooch haejS/g�eroochtbleefcB / eijerg/tijnbaaet en fluijertf bie baer in Bup� geffolen jijn / baelchefpbaer naeBepme�ich berhoopen / of Bareouberg /b?ienben en anbere loofe boeben toe-ff eechen / bie Baer op-Bouben. 3©anneer men be hnccBtjs Baberboo?be peerben gBeeft/i^8«t feergoebt bat ben $upg-Beer terffonbt met Baer in be ftal gaet / en bt Baber onber Bet flachfel fcBwt/ Daelch in een groot rupm hag je i� / op bat Bet niet perbeelt han baojben: «©ochfa� Bp blntigB op Bet bepacB pafTen/baanneec men boebert/opbat be peerben B^ felbe al te mael behomen/en niet in anbere Bup* fenberhocBtbaerbt/omtebachen. Mtn fai be hnecbtjs niet toelaten batfe beel in anbere Bupfen loopen / en be^ abontjS iaet up t blpben : ooch i� Bet niet goet bat bc$ hnecBt^ b?ienben/of anbere hnecBtjS bich* toil^ bp Bern in be (fai nomen : ftmnt baer booj


			.___________ -. i--�

-ocr page 12-

-ocr page 13-



	Of Huys hoiidingh.

		©:outo of Jlan/ of eenigft 2Seeft/ foo bat het ban fter fchabelncft ftiubetocfen lang bp bebupjt om bupj te loepen. <�5elr)ch men op �ct bup: pafljen moet/ moet ooch bc� abontg op alle beuren ge* paft too�ben ban binnen cnbup�en/ en toe� op be SSeefteh gepaft. 3$eri fai ooeft goeDe toachere Bonben hebben/toelchbej� nacljttf ronbtom het hupss ful�en loopen/ om getoagh te maeeften alffcr eenig� «■* raet boo? OanbenijS. �cngoebentoerre- jager en half pieeft/ een goet ge�aben f�oet of ttoee aen ftjn 5&cbt. <^n* fummalaet be;S nachtjS niemant te na bomen/ of gijp moft htm feer toel hennen / toant ban ftomter meniant#©3itnt. 5©cgtointer� fai men toel gabe opijet �uwftaen / bat men het fcl�e nan bchaerb-ftebe neemt/ op bat geen honben of batten baer in loo* pen ; men fai het ban in be ftoof leggen/ macr bc beurc tocl toe boen; op bat �ncr poch nan hat of houb niet aen-g�eroert too?t / toelcft na ik toarmtc hrunpen fous beu/ en onbertuffen bun? met ha�r (Iepen/ toaer boo* een groot origeluthnpt fou ho? men t'ontftaenj toant men fie't bateen ftlepn �onchjen een grooten bjantboojt bje hgen han. ®e i(Baeg[)ben fu�len niet �iehtbaer* bigh ban tooo�ben of gebcerben ?ijn / op bat (\j �e K�inbcrrn geen ergernis geben/ en ftaer engften ferlijchennacmguctfen/ niet ha�fierrigh ?�n/�n tcgeu.� tjare ©joh toeber om ttoiften ; toant foobe J^cer bat fiet fa�hptoe-gaen/ en een erempel aen Baer ftellen/ bat anbere ftneegt^ en ma�g* benbjcefen�etfelbe oochte boen. <&m ^ienft-bobe to e�eft op paft / en be ontoe* taiftenbt ban cen ©aou of #eer boo2 fupcs her op-ect / fai lof beftalen / en in be gunft ban pveer en ©jou homen / maer bie bief- aebtigh / boefafhi'ig� �ijn / fu�len metter ti)bt naren �oon tocl ontfangen: toant goebt bliift niet ongeloont > noch guaebt ongeftraft/en ben troutoen ontb?aeh nopt 55'oobt / al^ bc otUroMtoe quant in grocfc> ten noot* 55 Het
ben bo�ft* <©e bp-een-homft / en nac�t- toeeching� ban jteaeg�ben en fonechten 3�n gBetoaernjcft / _en pal�eng�emeenlficft qualgcft tipt» 3�aerom ful�en be ©jon» toen bpfonber tocl op be ^ienfi-boben �etten / bat fp in baer beroep blijbcn / en poltrechen bat baer bebolen i�. ©och pluchen be maegbenbe�mojgen^bepee* ren/ en ghebenbicecnfbee�^aen an�ere Jf�acgbeu / bie Baer fomtot)�en toeber een ban me�cM geben 1 mahenbe Ijare ©jou* toen to ris bat be �oepcn niet toe� g�ege- benfjebbcn/ of betoobertjijn/ ofbatbe flanglje ftaer upt-gefogen hebben / fuiefte: fegh tch mof� men af-fe�jaffen. ^>p ful�en toel op 't ©ee paffen/en 't fel* be toel boeberen / en Baer op ben rechten tijttooeberboojleggen. ©e� nachts fui* I leu fp ooch naerftigB op 't ©ee paffen / en ; toanneerfp merchen bat eenigb beeli qua* ! ujcht�/ of niet eten tuil/ ful�en fp'tfclue terftontbenlfup.i�-toaber te hennen gfje* ben/ toelcft baer terftont na �aet fi en. i�et i.� een aert ban trage/Inpe <©ienft- boben/ toekfeebengBchee�en nacht boo? flapen / en be� raojgenjS nautoelijeftsf upt �et25ebthonncngeruht toojben. %tig toel toaer bat be gftene toelcft ober oagft af gftefloofti$i/be�nac{jt.3 toeber rulfin moet/ etoentoe� moeten be 55oben .opbe 2Secften en anber� paffen / op bat be felbe geen ongelueft hrijgen ' en ftet �DccrfcBap baer fchabe bp �tjt.&ulfte fiapenbe uweg» bcn boen be©:outoen toepnigh piofnttf met fpinnen / toant jp (lapen alffe begin* nenbefpilaentetafteh. JDttber be maeltnbt be� aponbtj� fu�len bc JiKacghben be beuren of netfi�af fti:p= ten / batter niet onttyagben Vu�jbt onber ben eten. � 0ocft ful�en fr toel op bet bum paffen/ bat bet feltoc nopt unt-gac/ op bat men ftet felpe bp ber han�t en gereet Heeft ala* men licht of buw behoeft / anbcr� fou men bn bagh of nacht in anbere ^unfen Bet felbe moeten leenen. ®et ban gebeuren batter �eg riachtjs e«n fcin�t fteclttooj�t/ «en

-ocr page 14-



	io O�CO
	io O�CO	OM I A, be fe�be �ue� op-gequeceftt inojben/ op bat be fe�be in plaetsf banbeoub�n/ bie ban ftet fe�be laer fterben / berftoeftt/ ofglje * fiaeftt bmben/ tueber mogfjen op-gfte* miecchttmubcn, jBaer betuijl ooeft aen fulcften ©?oiitu beel gelegen i0 / fa�fe Vuat beter getractcert moeten tuo?ben ban be anbere bicnfi-b�beu / op batfe foo beel te moebtger en bltjtrger i� in ftet op-paffen/ tuetenbe bat litlcft�boojfjaer compo�te^ ment ftomt r op bat ooeft ije anbere bieiif�- boben �jare groot-aefttingft bp be �\|cer en ©loutufienbc/ teblictigen ftaer tuereft/ fonber eeniglj tegen- fpKftcn* met rebc�rjte ftept fouben bolboercn/ enalfo be# &w& l\|eer^pjofi)tmoc[jtit)acfteren/ of (gftc« Irjrft men fepbt) frjn p�oegft boojt-gaen. (©och fai beft «Soubernant bagelncftg be ftoenberaV r alicntifc�je ftocnberjf/ gan. fen/enben/ pmi�ncnetc. tel�en/opbatfp refteningftmaccftt/ tu at baer Blijft/ ban gfteflacftt ig l berftoeftt / en tuat gongen baer tue�er ftomen/ t�atter ootft te bjoep* jen fit / entr�t be� abontg aen be �\|ecr of ©?outo ftan berftalen/ be tuekfte/ (ge�ijeft , be �itoop-Iieben alle baeglf nae tijbing� ban Ijarc $>rhepen / op en af-gangft ber mereftten berncmen / en op ftaer pjofrjt paffen/ ) ooeft feer gaerne ftoojen/bat t)a> re gerulligfte Itanb-negotk bie� gaet / en fpbpftaer eer�rjcfte neeringljmogen p?of< perer�n r en fober pettue� bermi fi megfjt tncfen / batbe 45oubernante ftet fe�be tue* ber tercet te Benamen / of be �\|upg -$ecr en ©joutti baer ban ten bo��en berriocgen ftan/ hoc ftct bermifi maeft tuef�m Het X. Capittel. Van de Bouw-knecht. E<�n 25outu-ftncc�t fai op be anbere �ttncc()t«� paffen bie ftp onber ftera Beeft/ en Ijem geljooj^iemijcpbt fcljiilbtgft 5tjn; a��oocft op be ©iicrbcn/ ^ffen/ ^>cjjapen en bcpen ' etc: op bat be fe�be Baer goet boeber bp bag�) en nncftt mogen

Het IX. Capittel. Van de Gouvernant. E�n<0�ubernant moet bezf�ant ftebBen om be anbere JlI�aegftb�n te fiupjeu/ op te palfen / bat be 25eef�en tue� Bef�jgftt iDojben / enraeb tegen^ ftare f�ecftten bp Der Ijanbt genomen tnojbt : ^pmoetbe melcft onber ftaer Ijanbt ftebben / om baer Boter en ftac^bante trecftcn/ooft op hoen* beten 'ganfen/enben en op ber felber eperg paffen/ a�jS ooeft be boo�t-teelingft ; moet a�leg berfozgen tuatbefen atngaenbeboo? Bet �\|upj�-gef�n bienf�ic� tg/met Be�ieben ban ftaer ©joutu : fp fai ooeft in tij�t ban noot be i�aeg�bcn bojben toe fpzeften/ of be ©jouta fjare mifftiupcften te ftennen gfteb�n/ inbienbefetbeop�aeu rebelijcft gebiebt niet paffen. Jf�aer foo�anigOe©2uutbiS-pcrfoonen moeten eer�rjefte Eupb�n jijn/ bie ftaer fitpber entepn �onben / en met geen mo?* figftepbt B�fmet/ op bat be �\|iip�-�eer ©?oub> /of �tinberen baerniet ober tual? gen/ Wanneer fjaer be boter en ftaetfboo?- gefet tuo�bt/ baer fp ober gftegacn fteeft ; <©tfe ©joutuen moeten ooeft al�eg jtjit toat te boo?en ban iBaegftben gefept i�/ 3ticf-fte6berfen ban be SSeef�en/ en in een goet aenfien BpbeHSaeg�benenljetan* ber^upg-geftn/ facfttfinnigft en inaile beughben uptfleftenbe / foobat beanbere ff�aeghben/ en bozber �f up.�-gftef�n aen ftnetfjcft mogften fpiege�en /en foobanige boetf�appen nae-bolgen / ooeft gaerne op ftaer goebt bebel paflen. opmoeten ita-, ge�ijcftjS alto fjoeeften en f�allen booj-fnuf» fe�en / en Bpfonber inanneer ftet ©ee te �lup� ftomt / of ftet fe�be ooeft te beel boe* ber � gegeben tuoj�t / bat ftet fe�be bertre* ben tuoibt/ en be 25eefien baer nae teftojt morfttenftomen/ het fe�be boeber terabe te nouben, Infanberftepbt moeten fp paf* feri op Bet "3\|ongft ©ee / geltjcft �talberen/ <©(fen/ ©.ercfimtjejSen&iergelijcfte/ �at

-ocr page 15-

OF Huys-li

b.uipcfttrootten /matftaer ampt�#/gfte*
lijcfo ban Koo2en-fcftmbcr� / U&arfcftalc*
hen/ �fof-meef�erjav f�aben / noodten-mrc*
flcrg/ fcftcnchcr.�/ bachete/^�Qcr-mta
fier�/ poojtier�t/ minne-moeberjS/^inber-
maegben / aipotefterg/fytru-lmecfttg/ etc.
ftet bjelcft in <iBraben / 25aronnen en an*
bere fifecren J^oben gefefjiet : maer ober*
mit� bit on$ boomemen niet ifi/ en alleen
booj-gljenomen ftebben te fcft�ijben �uat
maer bp frape bojgcrlijefte itupben boo?-
balt/ bie ftet Hanbt-leben beminnen / fili*
leu mp befelbe perfonen en fllmpten iJOOj
bpgacn.

ftebben/ «1 fu toe� geftabent too>ben.«©oft
moet ftu bUjtigftopDct�e�bt�niCftupn
paffen/ (inbien baer geen �jifonbcr Ifo�C;
nier !#/) op batelcftenSfJc&ertotfijn�er
rijt Bejaept/en gemaept mac� mosben/ en
be b.uicftten in be feftupjen nomen ; en
baer nae op ijc *©02iTcr$f letten / batftct
hoorn biel te rccfjthoint/ enelrft opfrjn
plaetiS geflo�t. ^u moet baer oock op Jets
ten;bat be 55oomen op ftare tijt bcrplant/
gegriffe�t/ gefnoept enban bernfpen gc-
fupbert bjojtsen : �|et <©oft bergabert/ en
b/el be�oaert Piombe; <©aer geen jager
ig/.moet ftp fombjijlen op �e gjacftt gaen/
om mat tt>ilbt$ boo? fijnen $eer tot ber;
berfcftinglj in be ftooeften te toengen. K^p
fai befle�len bat ftct b?anbt-�out te benua;
mer tijbt geftouben Vuo�bt/ en in be lcljtip?
geb�ocftt- oock bat beberftocfttcftcggen
op ftaer tijbt banb�ftouter#gfteftonbcn
iuojbcn/ op batbe nieubjc itprloopcnbe
fpjiipten boo? ftet �angft leggen/of be boo*
men boo�ftctal-te-laetom-ftouben/ (1er*
ben : «©aer nu tu?f/ en been lant i�/ moet
ftp ben tijbt baer ban iueten te beginnen/
en in be fcftup^en te berfamelen/ en boo?t�
allers blrjt�gft boen / mat macr tot p?ofnt
ban fijnen S|eer f�rccftt* «Dm befe beugft*
ben beftoo?t ftem ban een ecrlijrnen Hoon
en (Cafel/ alj�be gemeene^ienf�-boben/
tuaerom ftp fomtuijlen mebe een beegft
upt be pan moet ftebben ; en fipfonber/ a�
ftp fieft fo in ftjng peeren bienft bjaagftt/
bat ftem be anbere <©ien)�-boben om frin
gctroumigftept / beugftb en bjomigftepbt
beminnen en geftoo?faein 3tjn.

Het XII. Capittel.

T«0t bef�itptbient bit noeft gefepbt/ bat
in foo&anige�lupfen ban een pber be
<�obb?U�ljtigftept moet beftertigftt moi*
ben: �uant baer45obtb2urfttigljepbtt�/
fai ooeft grooten fegften mefen / a�letraf=»
ftjcft fai ibeigftelueften/ en baf� f�aenbe
b�ijben / en bat fai metftlepnen arbepbt/
of al flapenbe gftefrftieberi: maer baer
<05obloofftept)t be ober-ftanbt fteeft/ fut
men allcg bcrbmijnen/ eh be alber-groot*
fie ftupfenraec&eri�n ftet boet-fant: i»at
nu b�n �^obenier / en anbere $erfoonen
tot onfen piopooft bienenbe/ berepfcftt
toojbt/ fullentop op fjacreplaetfenfecj>
gften.

Het XI. Capittel.
Vaneenige andere Perfonen.

Hier fou nocftmeltoijb-loopigftban
anbere perfonen te fcft�rjben ballen/
�m�eft fom�urjlen in groot��lupfengfte*

;� \

25 2

Hei

-ocr page 16-

Het tweede Boeck van de

O E CO N O M I A,

O F

HUYS-HOUDINGH.

Van alderley Huys-arbeydt, en dingen wclck in 't huys-houden da-
gelij cks voor-vallen.

HET I. CAPITTE
Inhoudt des twedenBmks.

berbt Ijanhen tianben reufe Briareus, *ji
nocfttan�foube rjem ebenuuelonrtHeKen?
of tip feu ficjjjjicr Jf baerin�ergrrjpen/
ofmt�fien. �

g^ctoijl�et�anbaojmponmogMijcJi
i� aite bingjjen op een fust te �ernaien/'
toe�c�s een goet^urMsM»eernoobigi)3fin/
toil icfe een anber gebcben ticb�eit/ flter in
dock fijne opmerehingen te geben/ gelrjttt
ich boe / op bat mm foo met ber r»bt be
bingen bu ten gtjeraept en berfamelt 5011*
be / baci: mat meef�crUjcker ban fcli�tjbcti
ban/ Ijtt fai mp ban gl)enocglj 5511 bat irft
maer cenige toiffc fiurhen aen-roir en op-
teken/ enbc#upiSlupSenen 6 u-ijcercn
gelegentljepbt geef befebmgentoatober
te leggen/ om ijatfe t< befebp begare gtje?
baen fljnbe 1 te garriti er mog� en Vuefen x
toant men fenbt boo> een fp:eech-tooo?bt
bai ttoee meer toeten al� cou

S mijn eerl�e
25oeck Ijeb teli bc
perfonen / en �are
gualitepten ber*
Hat\ti ineleb tot
be Ijuns' lioubing
noobigfj 5�n : nn
i� mijn nierming
Poon te gaen / en
be felbe perfonen
�aerVberebfoetebcelen/ oberimi be k;
btgljept een olirmele oo2-huffeni$ ' baer
|jp op>riift en fit/ enalleqnaetin-blaefl/
�acr fjp baer-en-tegen bp be befiglje men»
feijen geen plaer� bint.

<3In bit tvucebe 25oecb \perben maer
bmgenberl)aeIt/optbelcRben ©nptf-�eer
en ©witto b�fonbcr moeten letten/bc�pjjl
men a��e particularitepten niet op een ttjt
fiebenrften ban.^et �u.ier �pe� nsobig bat
een�|tip�f-�aber �pelrb a�cg tooit Vbettn
ttitnojlfien / be ougeti ban Argus nab / be
�toeeaengtjefte�ten timi Janus, m be �on*

Het

-ocr page 17-



	Of Huys-houdingh.
	Of Huys-houdingh.		m
			m

		l fijn batter gefiee�e �\|upss-gefimmt ban foobauige onboojfiebtige pottagien/cn fa'abenbeedbch ge(lo?�en ;pn. <&aerom maet een ftocbof �tocbin tuelop paffen batter geenquabe mcrifc�en in �e �toobe» bomen. Het III Capittel. Van Backen, en Made». B#oot teSSacbent� ooc-b Voel een fon* bc�linge bontf/ geli)tb Ijct ftuobep?' macrtopftUIcjt bier ojetfpnben / al� Mxa 25aehcn �ao> reu fiecljte ^up�-boubing, �IMnt inbien icb Dier in bet "ambaebt ber Nachere treben toent/fou icb ooebbaere practneben en fireetnen berbalenmeetcn/ oocb �an bcnatMer-en n?afebepben�ep�t bc# boojen�/ ban bet maffen'■■/ ben oer�t en fo>m ber ouen� <! n<m �erfcoep�en fojmen bcrbj�oben j maer trecb baer nietilnv �\|ct �p nu of ©�oum of flf�ang perfcf�Wi bacbt/ moet pet mater en mee�tuelbe' fiebtigben batter niet onrepn^ nibomt' &10 aoeb in bet fineeben. Wanneer nteit" bet meel foo tuarrabatht «i^betbanbe IBo�cn bomt' beeft men 3Vuart«n ofifma? belpcb bjoot, «©ie goebt meel bjil bebben om te bac* _Mben/ moet in be ©aften ' of biepniglj te b�* » reu I foo oecl mecl^Pooj fijn C?up0-gefi» laten maecben f a� Ijb in «« gebcel gja»c toooifpn^upjS-�oubtn banno�bebeeft? ;. mant fo men tjet feluebejs ^otnerjS bottf* tuoibt ijet �icbtelijcb muf. '�Hnbicunien ft boon �uit �ioo�t�ebbcn-; t�i� / beipjcngbtmen be rogo ntetttatet/ * �nanneer men be felne \W laten malen/'* en roert be frlbe �ooi malbanbcrcn / ert ^vbjengljtfe op be modini/ \|b fai men fcbooir- initb^oot ijcbben / bpfonber Yuanneer be k jSoglj fetr ��oogl) i$/ matr be Holenacr^. malen bcfel�enictgaerne/ feggen�ebat ." bare fiecnen baer bet pan tnojbeni inbien nemant irtbe IBtf^baenf noto booje» op fo�btrBeeft / mt�eti)rtfeltoe2 of 95 3 3 w^el
Het II. Capittel. Van Kooken. M fin mcpningen boomement� niet om bier lang mebe bel�o te 5bn 'bJie In ftet ^ups� ftoohen fai / en bJat men ftobtfeenfai / o�crmirg baer e�cb fijn ga* biug in�oenmoet: �^oe��d icb ^up�- babcrj* gefien�idJ/bicfoo Voel be bonft ban te �tooben Perf�onben ale be P.uw* toen/�nil icb nochtans? ftctfclne aenbe ©joubjen otocr genen ' inelcb in p'actg ban baer i Cjct felne baco gare Inft nan een HtucH�n bonnenbelicl�cn. ff�acrbit �il icb een �\|uo�-niocber gerecommanbeert bebbcn / bat fp befielt batallrg fup�cr en ftlaer opgebifeftt �uojbt,: alfoo �uelboo? bc �ict�H-buUcnnM booj ben Sfeer en ftinbe- ren. 3©p fottben bier �nci een geljecl �toofc-�oecb maften bonnen / fnbien top niet to�f�cu batter in Pcrftljepbcn talen ban gefcb.'Cben t�/en e�cbop fijn rnanicr � en ftnaecKboochten/bettoe�cb f eerbe; ftoaertpcb i� te boen / obcrmit� e�cb «n bpfonberen fmaecb beeft / om bat ben tong Pan ben eenen Birtcrbcpt acngcnaem i$l be anber foctigljept 'be anber fup�ljcpt/ Ctc. �>©o bat bai Poc�t Maniaiis met rceftt magft feggen : <©at bet niet bonftt� genoeg� i� Poo: een ftoeb tod te bonnen ftooben/mnev bat ftp be tongfj ban fijn l&cdicr nebben moet. <©ie fiacr ban in be Stoften toillcn laten gcbiupcben moeten opfjet beginnncrfHg bewnaent toojben /bat fp met fyct eten repn en getroittet �jc b omgaat/ alle.e l'up- per ftoufecn f to cl op fcnotcUS/ potten / "ma* tev en an�evjS paffen bat in befmjfe bomt/ batter geen fpinneboppen/bbegen/of an. ber fensnigb ongebiertin i# 'of bnerbp bet Pupi ia brappen, <©jtb moeten fp HictonPao�fifbt�lnrh/ fonber be feluetuel te bennen'groent fcrupbenuptben tupn phichen ' om bp be potagte/of faiactte bsen; toant baer cycmp�cn genoeg ban

-ocr page 18-



			[OM1A, tighen/ of beloop beg If�o�c-ftceit�ban binnen een�anbttoijbt�/ al-toaer Peel fBeelg in han bigben / bat be genen ban ontrochen toojt / toelch 0aer meel te jBo; �en bjeng�en ; ooch moet men letten of be gaten in ben iKoIen-f�een nacr ouiur fcheung «pt-gacn / baer ben fBo�enaer groot piofjjt of trechen han. «©aerom moet het gat ban ben fBolen-f�een nau* toelncKg ecHbingerb?eet$ijn; maerin* tien belBo�euaer �aer �iermebe niette recht / ban toegen Ijaer bieberp/ behelpen honnen / maechen fp bat �et f�of onber het hamp-rabt balt ; Ijet toelch fp boo? fiof �ouben / en be ©erchen� geben : 3©ie nu mee� op be ilBo�en geljabt �eeft/ moet met een haerfe onber �et fcamp-rab lic�ten/ fo han �p binben toat �p foecht. Om't meel goet te houden. H�t meel toelch men langen tijbt goet �ouben toil/moet men in �et af-gaen �ca jjf�aenjS laten mahen. $et fe�be han nergens beter in goet ge-� �ouben toojben / als�nhiiffen en baten/ en �arb op ma��anber g�eflampt / of g�e treben. Om Broodt te backen dat den fchimmel niet onderworpen is. N<�emt 3�epef�boI�abenbe�-toater/- en meng�t �et fe�be onber benfup?-' beegh,- a�g bat meel barfc� i&l neemt een quart booi-g�egoten Hoog�e/ fup?tljet fcl��t baer mebe/ foo fc�imme�thet niet. Van Roggen Broodt te backen, daervveyt onder is. Vf dBn �eeft bu erbarentftept betoonben/ ^^VJ- bat men Carto en Koggen-meel on* Der malhanberen g�emeng�t �eeft / en be �e�ft baer ban tot b?oot gemaecht / be an? ber �elft tfeeft men eerf� een tnbt baer nae S�e&jupcht / tn het laetf�e meel Heeft beter hjoobt
		J4 O E CO! 3 mae� beg toeechtf berfc�ieten/ of anber� tooit �et muf t fBnb�en men beletten toil bat (jet hooien nietfoorafe�muftooiben fa� / moet men fjct fe�be fiften/ en ban �et �of repnigen / foo fa� �et foo beel te langer goet blhtrcn. ** !Bn i� bericfjt ban be gene bic met ma- �en en b�chen op be feaffee�en en (�ooten am-gaen/batmenhctmeeltoel io gjaer en �atsger goebt �ouben han/ toanneer Ijet hooien gemalen toojt / al��e J$acn b?ie �agenoubtig. ■e Van 't maecken en bereydingh des Tarvys. WStnncer be (Catto of 3t�eptbupiig� isti moet men �em ooch eer\|�boo?be feeff laten lanpen / en baer nae toaffc�en/ toant in Ijet toater blijft ben b?ant op �et toater/ en men neemt een han toater^ of ttoeeremeer/ ombatbebupiigljept baer �ifJtgaet. benige ftcbben ff�oonetoept/ toelch niet bup?igoi�/ be fe�be b^enchen fp met beanbere toept; en laten be fe�be een nacht f�aen/ foo booi-toatert be anber teeer�cr. <©an tooibt het meel feer fraep en hlacr. 3Dc HSolen-l�eenen moeten ooch h�aergcmaechttooiben/ aluinen fupber Cartoe-mee�hebben to�/om baer boech- toeptenan�er^tipt tetoifjc�en: $etfe�* De moet ooch met be�ioggepleeg�ttoo?* ben/ baer top te Pooien ban ghefepbt §tb-. Ben. «©e Catto moet ooch gfteftanbe�t tooiben alg be U�agft / toanneer men be be fe�be op bc lEoIen biengen toi�. Inbien pemanbt fichniet al te feer op fce� Jf�olenaerjS feggen bertroutoen t��/ (betoni fp en hare �fcnec�t� g�emeen�ijch booi^ieben gefcho�ben tooiben / falhp Uerfoechcn bat �P offrine hnegt of hncgtjS fe�bermae�/ ben ifeo�en f�e� / fonberben $�olenaer of fijne ftnccfttgbaer �p te�a= ten hortten. 3©ant �et fpjeech-toooibt feg�jt/ 'dat Molenaers enBackersde vetfte Varekens meften. Wg nu�et hOOjng�e* malen ig/moet men toel nae.r\|�ig{i hejtcfj- *2 .

-ocr page 19-

Of Huys-houdingh.

Bjoobt gegeben als fjet eerl�e. �Beu �eeft
�et cerile bjoot befr�ultgegebenbat�et
alteljeet gemeng�t toaS : enijetttoeebe
toas goet /om bat (jet maer eetitoepnig�
laeu/ of nalber-laeuto / g�emeng�t toas.
�aaeroae mi)n oojbeel / is �et cerf�e meel
niet lang� g�enoeg� banben IBo�cnge*
toeeft/ maer |oo toarm ban benlf�olen
homenbe g�ebachen / toant �et meel te
rec�thoutgetoojben5ijnbc geeft tjet bef�e
b�oot. C?et��oggen-b>oat han beter bup*
r�n als Dct toepten / ooeh behomfc een
menfclj goebtdoggen bioobtbeter/ als
toepten / �oetoelberijc&e �upben�et fel*
beliebercfcn.

Van Brouwen en menigher-

ley Bier.

D�totjl be $o}�anberS / als ooch eeni*
glje t©uptfcOen gljecn 3©ijn �ebben/
bjontoen fp in plaets ban �ft felbe 25ier/
toacrom �et bier ban Ariftoteles en Suidas
gertfen totjn/ oftoijn upt gerft ; gemaeht/
genocmt too?r. <©e «©�iechen noemen Het
felbe Ito»*, zythus of zythum bpbeBiatij*
nen/baer �et buptfclje tooojt fuet of komt*
ban toegen ben fmaech.

�|et25ier is een bianco upt hooien en'
�op in toater gehoocht tot onbcrtjoub bes
menfc�el�jchen lebenS- 35e ouben plegen
niet alleemban hoojen 25icr te b?outoeiy
maer ooch ban hrupt enfpecerpen/ ais
ooch ban ger|�/ rogo/ Orberete: ooch
plegen fp be tjop baer upt te laten. USaec
berog� /toept/etc. eenberf�oppenbenas
tuur �eeft; opent be �op be felbe toeber/
enbetoijl �et toater in ben eerf�en graat»
tioubt enboc�tigljiS/ met �et felbe booj
be �op/ en toat anbers/ toelch in ben
ttoeebegraab bioog� en toarm iS/ fijn*
fooube en boc�ttg�epbt benomen toojben :
Sfilfoo bat �et bier tot onber�oubing� bes
menfc�eliKhen lebenS/ een lieflijche/ g�e*
fon�e ob�r-een-�omtng� ber mwlitepten
bjcngljt.

jpen moet om bier teb�outocn feer goet
hoom nemen/ bat toel rijp g�etoo?ben iS/
bolle hemen Ijeeft / op goebt lanb getoaf*
f�n/ g�een b�eeinbeboc�tig�epbtbpficft
�eeft/ in bioog� toeber in be fcljupjcn ber*
famclt / o�ch op b�oog�e plaetfen gelegen
om te bioogljen. Wanneer men nieutoe
garft bjoutoen toil / toelch eerfi in be
fcljupi homt / moet men be felbe eerfl roo*
fien of bjoogen laten / g�elijch fotnntig�e
fcggen. iBaer toanneer men be felbe een
bag� of ttoce onberfachenineenbachte
jtoeten leg�t / trecht alle be boc�tig�epbt
in be fathen / en men mac�fe bioutoen.'#et
befi� toater tot bier iSregen-toater/ fon^
tepn-ttwter/ ooch Jtoopen� toater> 3©ant

neer-

Om twee back te bereyden, dat

men te water en te Landt in vreemde

plaetfen voeren mach, daer men

mangel aen Broodt

heeft,

ICh fpKccft tjieu niet ban 't g�emeen
�>cfteep�M»oot / of ttoec-gljebaclt/ bat
ban be 2SootS-gefellcn en �>c�eep-baren;
be �upben gegeten toojbt / maer ban een
anbere foojt / toelch alfoo toe-gfjcmaecht
toojbt,

Sieemt fijn g�eftft�iioggen of toepten
meel/ mnigljt baer in anijs / benchel/ ta*
merinbe / foc�p en bit alles fecr hlcpn glje=
(toten / biflb�beer een toepnig� �oniglj of.
fupcber in baten / baer goebe boter in g�c-
fmoItcniS' giet �et felbcinljet meel/ en
hneeb �et boo2.maIuanberen / maechenbe
baer een ronbt25joobtofnaer utoenfmj
fcftict (jet in een �eetcn *©ben/ en toanneer
�ettoe�gtfebachen iS neemt �et felbe toe*
ber upt/ en fnijbt �jct mibben boo? / fet �et
ban toeber in ben ©bea / en �aet {jet noc�
ewsbachen / banis&et feercjoet/ enhan
toel lang� bup?eiu

-ocr page 20-

OECONOMIA,

meer toatergofuptfoubacbtigbe/balen*
acfjtigt�e/ metaelfcbe plaetfen homenbe/
getoen geen gefonbt bicr. <©en bop moet
blctocnb 5UI� i en een goeben ficrrben reuch
f�ebben / toel betoaert batter gcen 3�.ttcf)t
of regen bv genomen i$ : toant fobaniglj
�jop maecht goebt bier / opent liet berftop*
Ui repnigljtbetSSIoebt/ babinbertalfe
toupligfiept in Ijet lijf/ en bnjft be galar�'
tigbe toocIjtigljebai npt* i©e fe�toe moet
oocbterecljt/ en langfj gftenoegb ; infiet
�icr-b:outoen ghefooben toojben : to�nt
bier in beftaet bc gljebeele bonft ban bier-
bjoiitoen : men moet naerftigb opmere*
ben boe langb elcbe bop bet ficben uut-
ftneri teut' bat fe ft)n natuerltcbe hracbt'in
fjet ftrben beftoubt/ of niet gaer gbenoeg�
is? i benige bop toojbt ttoec iipjen/ eeni*
ge b�ic upjen gefooben.

B)et25ia*-b?otitoen moetaen eenpeber
f ontrep/ baer men bet boen tuil / gbeleert
tooj&en / toant elcbe 3lucftt en toater fijn ,
ingljenfcljap beeft/ foo bat men in elcbe
p�aetfe niet alle foo2ten ban bier bjontoen
ban / gbelncb te Imftetbaw ofte ©treebt
finn men geenf�otterbams*bier bjoiitoen/
tn foo tooojtiS ; toant op be eene plaet0 fai
men foo goct Dier bjoutocn /al0 op be an*
bei*/ en bat mctmtnbetho02en/ enljop.
.flf�ner m^n moet merchen bat beel bop
(jet bier �angb boen bupjen.

�Banhecr men be garft toil laten bij*
nen moet �n maer b2ie bageti in Ijet toater
(ia�n / maer otoa-jarige garft bier bagen/
baba* een narfjt f boojn maer een baglj en
iiarftt/baer nae febitt een pber na ftjn m>
tup?. <©aerom ig bet bier-b2outoen een
cro�te bonft/ en moet bot�beerbaringb
acntUheu pInetggeIeert\�o?ben� toant
jjet een Hanbt gaet baer anber� mebe om/
a�g bet anber _; baerom ban men �iet geen
feber Bericftt bum gebcn.

UBen ban goebe garft baeraenbeben*
nen / bat men be bernen aen ftucben bijt/
en be feltoeMn binnen bol meel $iin/ maer
toanncerb�Kernen fterb om te bijten jbn/
ai ban binnen gijeen meel �ebben /ban t�

Ijet niet goet ; toant ban ifler geen brad�t
in ; en maecht oocb geen goebt bier/ oock
brijgen be toerc&eng baer bet befte ban in
ben trogb : maer toannecr baer beel meel
in i&? brijgen fp maer be bolfter.

tfils be-S tointerg / ban toegben behou*
be/ be garft niet frijietai Tcuii/ neemt men
een bat/ of haperen �tetel/ baer men fieb-
beet mater in giet/ en beebt �et fcibe biebt
toe/ en fet bet mibben in be garft/ men
fc�opt be garft ronbtom en ober �et bat
Denen / en foo be fe�be ban noeft niet fc�ie*
ten tuil / neemt men een Ijanb tooi netelen/
en fteeebt be fe�be on�er be garft/ foo fai be
feltoe�uelfcljieten.

Wanneer be garft te bun? ijS / neemt
men ftaif �i�oglj/ baer men bier ban b>out/
maer be fe�be moet maer een nacljt en bag
in Ijet toata leggen / gelijch te booten g�s
fepbti�/ neemt bet ban tipt/ foo fai Met
fcDieten / bjoogljt een pcber bpfonber / te
toeten be garft alleen/ aljS oocb beftoglj
alleen : en toanneer (jet alle bepbe bjoogft
ijS / boet Ijet onber malbanberen / en laet
�et te fainen malen -, maerfobanigb bier
tuojt in be fomer iicbteiijcb ftipj / en bupjt
foo �ang� niet aljS bet 55ier ban garft,-
maer �z$ tointer-^ ban bet noci) gaen.

|Ben moet oocb itoeiop'ttojeeberpaf*
fen/ �oanneer men bjoutoen tojil/al^ ooeb
op ben tijbt. a©aut al^ Ijet te toarrn i�/
ftaet Ijet itoeber in Ijet bier / en Ijet tuojbt
fupj / en a�g Ijet te boubt ij� / inil be garft
nietfebieten.

Het V. Capittel.'
Van toe-gemaeckte bieren, die

Mcdiciinfche bieren, ofMedicijnfche
Wijnen genaemc worden.

N© falicb een iuepniglj fegg�en ban
bieren / bic barainaem ban bebrupj
benoffpecerpenfjebben/ bie baeringlje*
baen toJoiberi / geltjcb alfcm/ ftpfop'bp-
tooet/ bier/ etc, maer op bat mijn toeren

niet

_�tti-_

^-j

-ocr page 21-





			O
	OF Ht�ys-houdingh.		O
	OF Ht�ys-houdingh.

niet te groot moeftt taojben/ fai icftftet felbe in net Hort berloopert. UBen plaglj �ock fulcfte bieren fomtoij* �en upt Bloemen/ upt b�a�eren ' ge��oogft* be en tael-gftafnpberbe taojtelcn/ ftiiipo�n en faaben te maften ; taant groene mate* rialcn jrjnber niet goet toe ) om bat fii oen bjaneft booj Ijacr bocfttigftcpt lieIjt�ijjcft berberben. &�mmigfte leggen be maren* alen maer in ftet gftebjoutaeu bier / en Ia* tenfe met {jet ^\fbe gef�en. ^ommigije gangen maer be ftrupben/ ta02telen/ bloe* men/ ofb�abereninftetbier-bat. ^om* migfte Boften maer bier op ftet berbenbeel met be materialen / baer nae fmp ten fu be materialen baer upt / �atenbe ftet fclbe bier met anber bier Hoocften/en bullen fict felbcbaerna in baten. ^n fulcften gebal moet een nber ben aerbten feben ban fijn lanbt �eer�u/ taant gelijft 't fpjeeefttooo^t fept/elcft lanbt fteeft )ljn manier. 25ier met gengber gebjoueften i� een ftofteipe mebicijn tcgften� een quaebe maegft. <6en pap ban ftjoob en bier geftooht en olp of boter baer in getaermt/en be.s ino?? gentf nuchteren gegeten of gftebjonfteii / maeeftt faeftten lioel-gangft. <3inbi�n ftet bel ban een menfeft met toepten bier getoaffen ta02bt/en bnfonber onber ftet aengefieft t/ taojbt ftet feftoon en blancft baer ban. eternale men beboe^ ten ban een maeben repfer met taorm bier taafeftt/enbaer een natten boeeft in ftet bier geboopt / op legt / fai ftet fclbe be boe* tenberfacfttem Van Bieren welck in den heeten Somer de innerlijck hitte ftillen. I3& ftetfteetl�e ban be Corner/of in bc $anbjS-bagen / a� be upterlijftc en intaenbige Ritte bemenfeften moepcJ�cft i# ' foo batfe niet toeten toaer fp ban ftitte �ftjben fuUen/gebjupcftt men2S2onftop* fc&e mom : taant be fclbe berftoelt/ eri ber*
		f�aet ben b02f�. <©ocft ftan ftet niet fcfta* ben / bat men bc.3ino?gen$i uucljteren een goEben bjoneftfouteun/of regen toatrr bjincftt/ en tacber a�� men tebebb�n gacf/ op bat be ftittegeftilt toojbt.tootft �� 8ft\| raofen-bier goet toe 'tae�eftfiet �joofreiif ftetftcrt ber\|�ercftt. <3Jn ben �nb't fcfcfN* it'crit ftebben fp in ben <©ogf� / omber fut* ten tail/ bjoot gegeten/ toeleft in afijn in* geboopt taa.tf. Alff�mBie�. DvS* ptiig� men ooeft in ben Corner tt bJincften gelncft een mebicpn/ b�fon- ber bfjs mojgeng bjoeg nuefttereu. 3\|>ant ftet beri�erclit b.e' mage /maeeftt appetijt / bjrjftbe galboo? ftet tateren/berb'tjft be berl�optfteptbe� �eisetg enfee� milit� / en boobf be toojm met fijn bitterljepbt. %& ooft pen goebcn bjanft boo? be ftoecf�' aefttigc en taaterfitcfjrige r oarfe bno2be geiie toelft fecr boifiigft 5tjn/ en niet f�apen Honneur mg ooeft goet t�rjen� be geel. fticftt/ftoofr-toee/en berf�errftt ftet gefteftt. i\|et alffem 25icr taojbt alfoo gemaef�t dommige nemen be Knoppen ban ben bjoogen a�ffem / ftangenbc be felben in een feftoon faeftje of.boecft in be ton/ (luptenbe beton tacber bieftt toe. Byvoet-bier. T §> feer gefont bao? be ©loutoen/ betaiji Ibe bpboet albergefontl�e boo?be bjou? tijen f� : taant ftet ij� een toarmen/ b?oo? § en blancft/ bienenbc tegen� be ontaueftt acr�cnbt ber taoutoen / taelcft ban al te m-oote boefttigftepbt ftomt. 25ebo?bcrt in menfes, fiereftt t� repnigt �t moeber/b?nf« be fecundinas, en bo�bc biucftt af; J�iltBe ftooft-pBH / en biecht �s�n j�een ber nieren enblafcii. . . %^cjt ^5pboet-bier tao;bt alfoo toegflCf? maeeftt. 0ten neemt een goeben beelSop- boet met be flec�en/taei�ft men fcfto�H taaffftt/ ttoee^anben bol taept/<en fjanb � bol

-ocr page 22-



		O M IA,
�8 O E C O 3 bol Oabcr meUjetf�roo/ alfoobatbe ton bierenbeel ef bijfbenbeel bol toerbt. «©iet ftaer berfcfj uier in/'maer bat gegeftBeef� ' �aet ijet een tijbt langt) leggen / en b�incu bacr�an. 3Sl�BetBalf lebigi^/boltraen Bet toebcr op / en toojbt ijoe langer Ijoe fmanelgcner* UBen bul t Ij et al toeber op/ toanneer baer tint geb�oncHcn t� : maer men moet Bet niet ft�oon tipt b?inBen/ eer men baer toeber bier opgiet, Yfop'bier. H<�t §fop bier geeft ooeft groote beugb/ toant Bet repnigBt be longen/ gelijrh b'jjubengefegftt Bebben : 3$ goet boojbenautot�ebenbes Bojflg/ (lilt Bet �upffen ber oo:en / boobet be tuojmen in Bet Inf/ ijs goebt boo? Ijct Boeflen/batmen �efummen upttoerpen Ban/ maecfet een goebe berin beg aengf)ef�cf)tg/ en een goe* be (lem. «©aerom plagB men ban bit firiipt in <0ubcn tijben beel te gouben: toant aljS be menf�Ben ftclj repnigfjben/ ebben fp (blrfijSbooj een beften pf�op ge» aen / en ftacr baer m�be befp?engljt. $\|et i�fonberlingB goebt boo? eenquabenas �env Roofmarijn-bier. D,gt i� een nof�tlijcB/ ft�oon/ fmaeefte* iijeft /Hracfjtigft Bier/ toelcu beboo�* naemfle leben begHicUaemg/ aWfiert/ Bcrffenen / en be gBeeflen Herent en ber* quient ;- Bet i� een �ooj-bjingcnb bier bat alle berfiopping� in Bet lijf toeglj neemt/ ber ©?outoen t�ben bojbert / lufl tot eten maecht / goet boo�beme�ancftolie, ' en i� �itbier bp-nabe3©�ugeljjchiuhracljt. Bier uy t Wel-gemoet. D.-S\|t -i# een pjoftjteUjcB bier boo? be gene/ toelche nottbe en bochtige (leeft* te Bebben / �etfje�pt be mage berboutoen/ tnbertoemtf be anbereinnerltjCHC leben,		O M IA,

	Lavendel-bier. D^t piago men gemeenlijcu maer upr be �abenbel-bloemen te maec&en / Bet flercftt gljetoe�bigft ftet Booft / {jet mergB in ben ruglj-graebt en nieren/ bie baer ban ontfpjingBen. $et ig-ec«. noffelgcft bingo tegentf ben (IagB /3toare gf)eb?cKen/ gicfjtenlammig�epbt. gjn* fonberftepbt fullen be fupgrnbe&joutoeu en IBfnne-moeberg bitb�ncken boo�be �itinberen toelcft jtoare geb?eften Bebben, Kerfl�n-bier. Dgt is? in be Corner een-piofjjtelicH 25icr: toant bc bertjitte magen i� Bet ! feerliefiBchenacRgenaem/ Bebbenbeeen fcBoone berm en lieflijcfce fmaeeft. \|Ben moet be fterncn qu�tfenemnetbeltarffen intjet bier boen/ ban too?bt Bet eenbooz* b?ingenb bier bat be fterfTenen bo?bert. <©it i� gefonber met begebjoften fternen ban met nerffen alleen. Hinder-befien bier. Dgt mogen be gene geb?upchen toeleft een berUitte maag nebben rn bie geen fpi�se ftoubcn toil: �et felpe (lilt ooeft alle blaetbetf�UcljaenijS. Van Geneverbef�en bier. S<©mmigBe boen be beften in Bet bier/ fommig&c (jet Bout / eenigc be baflen : bit acljt men goet boo2be giff)t� (jet fel* be tg doch feer goet tegen fytt gfteb?edi itet nieren en blaf�n: en ijs goet boo? be men. fesberbjoutoen. 3©ie uu meer lufl tot fu�efie ijBebitina Ie Bieren Heeft / niacB be iBebecgnfcBe SSoecnen boojfien toat uracljt be ftrup* \| ben/ toojtelen/ en bloemen Bebben/ en ban ficlj in manieren aljS boo?en met falche 1 bieren boojfien/ al� Ben buntut bat �p boo?

-ocr page 23-




	OfHuys^	i₉ eten/ foo bat goebt bier eten en bjincften te gelijcftig. Mm piago oocft ftet bier beeltijbrg tot faufleu bp bifcft en bleefcft te g�b?upcften / alg oocft alle mebicijnen in te ftoocften. «©cf�oten bier in gengber gebaen beneemt alle rautnigfteben beiS maegftg / en be on* berbou�nclicftftcpbt beg felfiS' eninamieer pemanbt in be ftonbtg-bagen fijn maegft met tetteelinater bjinften bebojben heeft/ ftan Op be felbe met goebt bier bieber te recht brengen : be menfcften en paerben / iodcftmocbcban repfen^ijn/too�ben be fcftcncftel.sf met bier ghemaflen : men ftan ftoenoerg en ftap-ljoenberj* met bier bet maecften / oocft bef�aet men ftet meel baer mebe/met iuelcft�eegft men baer boebt* <©e gnnfen toozben baer oocft bet ban* ©an bter�nelcft ban �ueptgftefyoutuen 10/ behomt men een fcftooi�e ty�jfittm aen* gef�ctrt. t©e Bef of gcfi / of barin gebmpcftt men tot ftet fetten be� bierif / bacften/ tot bjan* be�urjn te maften/ ftopere potten en anbere metalen baer mebe te feftupren / toanneet ftet felbe baerVuat in gbctoepcftt heeft,- oocftmaeeftt begeftcenblancften ftupbt/ �nannecr be felbe baer mebe ghetujeben Vuojbt. Het XII. Capittel. Van Edick- WSCnnecr ftet bier al te o�bt toojbt / of aen Vuarmc plaetfen f�aet/p�eegfi ftet ttipj te too?ben i ftet bjelcft men tot «ebieft gftcb'iipcftt, Dp anbere plaetfen bjoutot men be�iebicft/ftet toelcftop fommigfte plaetfen foo Ijepmc�icft gftehonben tnojot/ ghelijcftof men ben Lapis Philofophorum ft.inbcfbe. �>oo �uo�bt 'ban ben ebieft op twee manieren � of ban ficfifelb�n of booi ftonft. aEcngoetftnps�-baberfa�Doo? allebin^ gften maften / bat ftp booj een gljefteel jact ebieft gftenoegft �ceft/ en oocft bat hp toat � 2 obec*

�oo? fijne geb?cften gebjupcften toii : mijn ooghmercft t� Dier niet een geheelcn $�r« baring of ftrupt-boecft te matten / om bat icft tf^l�!S maec met een lichte ftantober- loopen ioil/eniiiet berbo�gcn ont bnn an* beren foo togbloopigh/ befchjeben i$. Wanneer den Donder in het Biergeflagenis. HdEt gebeurt fomtorj�en inamieerhet bier eerfi gebjou�nen i� / bat ftet ban bonbert en Voeer-licftt ; oor ft tuannecr ftet bier in be ftelberg i& I fo bat het fijn fmaeft berlieft/ het �uelcft men ban met bjelrupc* fcenbe ftrupben �ueber te recht bjengftcn moet/ om fijn fma�eft taeber te geben/ bat ftet liefiijcft om b?incften i�. <©aer toe neemt radicem violi of too?te�en ban fio* len/ gengftber/notemufcaten/ nagelen/ blier-befien / al� oocft be bojre blaber/ ta* merinbe/ beet/ enanberegoebebingften/ bet Vuc�cft men baer in een facftjen in ban; gen moet. lien placft oocft groote netelen op ftet ftoei-bat te �eggften baer het bier in itaet/ {befe netelen too?bengroote bonber-nete* len genoemt/ ) wen neemt een goebe Sant bo� /toelcft men op be ranbt ban het ftoel- bat legftt�/ toanneer men bjeeft bat het bonberen mocht' en �atenfe foo langh leg* gen / tot bat het bier in be baten ghebaen i& Het JA. Capittel. Van mjttigheydt en profijt des biers. DdBn genen/toelcft ftem tot befen b?anft gfte�nent / en befelbe bagelijcftg gfte* bjupcftt/ groept (eer / gftelijcft men berne* men ftan aen be gene / ttielcft befen b?ancft geb?unc�ien / Vnanneer men liet inatrobus fie en ftewfie menfcften be felbe jijn : iuant be ftercfte bieren boeben bp na foo toc� al�

-ocr page 24-



	O E C ONOMIA,

		te beel jijt!/ op bat bet fupj genoegb blijft» H�enmoetoocb bobcn in�etbat/nc\|)ter en boo? ecu han� bseet ban ben bobem een locht-gat bowcn/toant bc lucht moet beu ebich manen en Voerenen' uwer op 't ("pon* be-gat moet een bjceben ftcen gelept Vuo2' ben/ ooch mort men een roer ftochjen bcb� bcn/�uckh tot Den babem ban De (Con bomt /baer men boo? bet fponbe-gat be ton alle DHe of bier bagen mebe omroert / en baer ben ftcen toeber oplegftr, ttl^nu bit n�ejS goeben cbih i$/ giet ban bet obe- rige baer foo beel bp / bat bet bat bol goc? ben ebich �nojbf. JbooDcbt gbpbacrnac een beginfe� om beel goeben ebich te mas km. fteaermen mentine! gabe (�acn bc ton niet teobcrbulien/luant ban ban be bjercbingb niet boo:t gbeb?eben �oo?ben / eualiTer te bjepnigg in isVbertecrthctnl te beel. If�en behoeft niet altijbt tot fu�chen ebih bet befte bier/ of befte �uijn te nemen: iuant boe beter ftof ijoe beter cbieb : ma�r ban op be boojgnenbe bJtjfe tnel bari fupj/ bupl/ of berlegcn bier gemaeebt bJo?bcn / �ne�cb men anber^ in be berebeng fpoe^ lingfj foubc moeten gieten / pubien g�p geen bier of togn �ebt/ om ben ebiebop te ballen/ foobcemfcDoon rea gen njatec/ bat bjarm gemaeebt i$/ inner niet ge^ooben �io^t/ bat inacebt oocb goe^ ben eb�cb ; maer �a�r moft niet te beel toater in gft�gootcn b30?ben,- �c bier of toijn baten/baer be ebicb in^cmaecbt i�/ moeten nimmer bol gegoten lno�ben. IBen p�agb tcfeggen tren etntb �naecbt luft tot eten : maer (jet felb�^ban ben Ijon⁵ger oorb feer Vu cl boen. Een andere konft om goeden- edi�k te maken. N'&em onrijpe injjn b?upb�n/pcrftfe upt/fijgbtfe boo? jeen bo�cb in een fc&oon bat/giet baer anberen cbieb �nber/ en Vuanneer bitbiie of bier bagen geftaen ijeeft/ fetfc ban�c ptoctjS/ ai�oet bat
obcrbceftomte toet ftoopen / nl^ 0ct noot^ ( facctic�ich i0/ in De <�ac�-ttj�t of anberg : luantbe ft�be fomluhlen beeter bcgbeert iuo:bt/al��3etbicrfeifi�. ijpleitma�rbt Den ggcbocchtcn ebicft ah foa ; m en neemt bier en j�etr�nt ijeet / baer nae laet men bet fe�be hout �uoiocn/cn �egl1tf«i.u-beeg'f) of gftebwben cribitten / tue�cb luat berbjant gijn/ Dacr in/ fo �jeeft men baeft goeben cbieb. %�em gerj� /of erbjittcn in een pan ge; rooft/tot batf� febier jYuart toojben/en be felbc in Vuijn g�baen / foo Dceft men in tioee bagen goeben ebich. <�enige leggen dock gebjoog�jbebircbe fpaenberjS aen (jet bupj / en ecnige aman- bel hernen^eenige gietenber een note febelp boi goeben fupren Vnijn ebicb in / en leg- gen een �nepnig� ban be moeber baer in. gitemtoilt gijp beljenbigb ebftb maee- ben / neem gcrooft bjoot / legt bet in ebich te �ueptben / en �aet [jet incber bjoog ino?* ben/ en boon bet noc� cens¹. 3E��er na legt bitb�oobt in bier of ��hn/foobJerbtbet goeben ebich. 3©anncer men cenigeftuh* jejtf ban berfr� gerfftn faoobt in ebih �egt/ ban men in t�neebagen / een fterhen fe�jer- pen ebich hebben. �fltem be hemen inelcft tipt be g&epcrfte �onn -Djupben bomen / met fterchen bJijn- cbich gc�ijebcn/ �aer na laten b�oogfien/ �n �ucbero�n ggeb�eii �l& te b�oren / en fulchS bich�u�s" gebaen/ fjebben be epgen hracljt ban uierchingb a\0 booren. ��sie op een repjS beel ebich maben Vuil / neem een bat ban een ftalbe ton groot / en boe bet fe�be omtrent bierenbee� bol cbieb/ en boet bet fe�be bat toe/ en �egftt bet tn be &on/ en rol bet fe�be bat birh�uilg om/ �atbe ebich Vuel booi gaet/ bit moet alfoa feben �ueechen gfteb�en �oojben/ ban boet men be bon baer af/en �eg�tftet in ben bof �fboo?-{U'P� bat bet baer niet in regent t �oat g�p baer nac in bullen �oi�t/ 'tjp toijn of bier/ moet gjjp te booren ober �et buut 3ieben/en bl�tigfj fchupmen/en baer. nae in�ct bat iwai/niaer. bet mofiniet

-ocr page 25-




	OfHuys-h	21 ftaer ftracftt toeber. <®f men ioerpter hap- pera toojtelen in. 3©anneer ebieft jroaeft gftetoojbenig/ �egftt men baer ecnigfte\|iucftje;S garf�en bzoot in / en binnen t�uee bagen behomtfc ftaerftraefttiueber. Het XIII. Captaci. Van de byfondere kracht,deugt, vverckingh, en voordeel des edicks. D<�En ebieft ig een feer noobtfaecftelicft ftol�licftenftcerlieftbing in eenftupf* ftoubing / �uant be felbe ban be fp�� frna* belieft maften / en ooeft regens¹ berberf be* iuaren/ en fteeft een bcugftt ban berftoelen in ben eerfien graeb' iuaerom befelbe goct i$ tegenjsa�leintbenbigeftitte, <©er beftalbenig ben ebiefteen fubtiji booj-bjjngent bingft / �ueleft bitfte bingen ftlepnenfubtnlmaecftt/bebicfteboffttig* ftebenberbeettenberbj�fr, ©aerom Beeft Hannibal, gfteljjCft PHnius en Plutarchtis fcftnjben / be groote barbe f�eenrotjen met bup2 gemarmt / en met ebieft alfoobjeeeft gemaeeftt / bat men baer Jiefttlicft flueften ban fteeft ftormen gratoen / en g�elijeft maeeften. benige felmjben ooeft/ bat/ inbien men; een ftefel-f�een feben bagben in fetterpen ebicftiucpeftt/men�em metbebingfteriS aen (iuchen u»ijben ftan. ©och fou be fcftael ban een e'pbijf offe.� bagen in fefter* p�n ebieft ghelcgljcn ftebbenbe / foo Voeeeft iuo^jen/bat men befelbein ftetlang� fou bonnen treeften / en al� men be felbe toe^sberintnarm �uater leg�t/foufty iuebec ftartbjojben. a©anncerpemanbt ban geronnen b�oet of meleft in be mage beeft/ b?ineft ebieft/ bie fai bet felbe iueber flbepben. Uien raepnt ooeft bat Cleopatra baren ftofilic- ften (leen in fefterpen ajijn geiuepftt fteeft/ Voe�tft fp Antonius boo?-gefet\|}eeft/boo� eenftofliicftbancftet. fll^men ooeft geen fout fteeft/ ftan me* . � 3 «Kt

bieftVu�iS/foo ftcbt gftp altijbt goeben ebieft. ^jnbien men bc f�ee�en ban be groote bjuuben iti barjn of bier ebieft �cgftt/ fai be felbe feer goebt �uo?bein �D.mncer be ^af-bzoinuen niet al te bet of �tcftiuillcn bjojbeti/ maer bun blijben/ bjineften fp bc� abontws een goeben teugb e�icft/eerfpf�apengaen. Om edick te maken die men ',<�■"' by hem dragen kan. Neemt toiin-l�een/ en �egftt be felbe ncgften of tien bagften in goeben ebieft / en bjoogftt. hem baer tue in be �»on; entatimieerljpVuel gebjoogfttig/ iegftt Ijem tojeber tien bagen in om ebieft / baer tute bjoogftt hem/en f�ootftem tot mccl/enfiropt eer��uepnigftineen g�a� \aw! foo ftebt gijp goeben ebieft. ©f neemt morelle-fterflfen / iuanneer fp beginnen root teiuo>ben/ban �ijnfp op Ijacr fupjfie/ en i'oobe bjaem-bcfien/bjeleft op'be betbcn albtr-Vbegfteng Voa(Ten_;bioogftfe en maeeftfe tot pulber / maeeft met ebieft baer onberbaer hoeeftjegban/ b.'oog�tfe in be ^>on ; '©aer nae neemt t�ijn/maeefttfetoarm/en boctbe ftoeeft* je� baetin./ fooljtbt gftp goebenfefterpen ebieft. <3\|tem/ mijn g�ejoobcn in een ftooperen pot/ of ftetel/ �ucQbt ebieft. �Danneet glip b?ce\|� bat ben ebieft iue�ft gl)u gfteb^npeftt / berberben fai / foo moet g�p ftemop-iiebeii/in «en pot/foo blijft &p altijbt goebt. 'IBch maeeht ooeft ebieft ban allcrlep bloemen /ftruuben / mojtelcn / liet �ueleft a�foo toegact. UBen neemt berfefteroofe- blaben/�ue�cft men met goeben iuijn-ebift ober-giet/ en a�?S bit te famen eenige mee* hen gefiacn Beeft / giet men ben ebkh ban be roofen/ en bJer.pt be roofen bJceft/en foo ftanbc�t men met anbere bloemen; %l$ ben ebieft berberft fa! men gengber �Uepn gefneoen�aet inVuerpavfo ftrijgtfe



			- _..__...; m
			- _..__...; m

-ocr page 26-



	O ECONOMI A,

		3©anneer Bet bier fup? motten Urti / neetft afcB ban bpboet gemaeeftt/ tot een emmer een Balbe Banb bol. ^temfao bee! afc& ban beueften. �>iet baer Bier onber/eti menget te famen /bat Bet een pap motte / ban befe mengingB neem anberBalbe ftan of baer omtrent in een Balf iaft Bier / en roer B«t meteenbefem tne�om/laet Bet baer nariTften/foo motbt�etfeer lufHgB om tebjineften/en fraep berfcB/of men neemt tot een ton een Banbt bol afleBe. Te maken dat het bier niet rer- flaet ia het tappen, maer tot den laet-; ften toe goedt blijft. Wanneer men Betbier ontf�eecftt/boet menfoubtineen boeft/�eggenbe Bet felbe ober Bet fponbe gat /en boenbe Bet bicBt toe ; of men legBt leem ober flet fout/ foo blijft Bet alt�t goet: �uantBetfoubt ijs een fonberlingen Balfem/ melen alle man niet bcftentijS, Het XV. Capitte�. VanMeede, D<& meebe i# een gefonben btanc�s/ baer men geen mijn Beeft I en ftan ge? maeeftt �iotbcn baer men Bpen of Boning Beeft: beiue�cfte alfoo gemaeefttbjojbt. iBen ftoocfttbeBoningB in mater met bjat Bop/ eenige ftooftcn be felbe fonbec Bop : <©aet mo?bt oocft een mepnig fup?- beegin gebaen. Sf�enboetfomtjjtj� baer oocft alberiep fpecerpen in/aljS ftaneel/ faffraen / galiga/ of oocft ftrupben na een pberg gelegeH�epbt; na bat Bp gefontof ftrancftijS'ofmatBp baer gaerne in Beeft, ©efen b?anft bupjt �angB / tuanneer men Bern maer mei /m �angB ftoocftt/(maer manneer Bp nocBroot/en niet genoefl� geftooeftt �s/ maeeftt Bp een berf�opping� in be binnenf�e �eben. ) 3Jl#be meebe nu foa toegemaeeftt i# / moet Bp 3 maenben �angB mei Betoaert en oicBt toegeftopt bigben* Wit
met ebicft Bet b�eefcB be�narcn/ en fto?t maften: maer men moet gBebencftenalle macnbt berfcBen ebicft te nemen/anberg fcljimmdt be felbe/ en mojbt rofcB. g&en ebicft Beeft oocft een tefamentrec* ftenbe natup? acn ficB/macftt lufi tot eten/ bcrfiercftt be mage / berbeplt en j'aegBt be tlijmige bocBtigBepbt upt be felbe / opent �e berf�optljmbt be� miltg en leberjS/ f�ilt ben loopbeg Ibf�enbloetg. �^eeft oocft een fonberlingBe cojrcfponbentie met be metaten/en rrecftt baer alberBanbebec* bien upt / al� �oot-�uit upt �oot / fpaen�- groen upt ftoper/ lafur upt ftlber, <©e flef ta¹ goebt tegcng beeten ban bolle fionben / crocobillen/enfengnigef�angen. oEnbit t jS alfo g genoegB ba« ben .ebirft. Het XIV. Capitte�. Van eenige gebreken des biers. A%$ inbe Corner if�aenbenBet bier fup2 mojben mi! / fo �angftt een berg epAenblaben ban groots noten boben in �jct fpon^got. I9eem oocft een berg ep / en f�eecfttbaer met een naelt bee! gaetfteng in / oocft Bop/ en garft fterncn/ ftangfttbit in een focftjen in Bet bat. v flaer Vuiltgftp befe bingen Bp ttjbtjS boo^-ftomen/neemt ftcen/en fnijbt baer fpaentje� ban een fpan �angB/ en een bin* g�er 6\|eet I inerp be felbe op Bet bter / be> luijl Bet-nocB Vuarm is?/ bat beneemt Bern Bet fomeren/ fco bat Bet te bermonbe- ren 't& <3nbien'tbier ooft op't gijl/of in't bat (imi gebjojbenbjag/ tuerpter eenBanbt bo�foutoftiuee in/en oocft foo beelafcB/ en-giet tibee of tote ftannen mater baer in/ en roer Bet onb�r malftanber/en maftet fponb gat iuel f�ereft toe / anberjs fou Bet att emael m cg� �o op en. 5ttem rueeiu goebe rijpe-ftabtr wet Bet (troo/ fntjbcnbc be felbe aen boffelfteng/ en in't bat ftangcnbe/foa Vnei'cfit Bet feibe b.ieryge�ijftberfcjj�ier_f

-ocr page 27-

Of Hays-houdingh.

* Wit meebcmetbeinagenboereniml/
moetbe baten gcQcel uo! bullen/batbe
felbe niet fcbommeren of pulfen ; tuant
baerboojbe�erftbe mebefeerinben &o*
mer/en loopt upt. H�aer inbien men be
mebealfooberboert/of batter bebocrlup*
ben upt gbeb2onrnen �abben moet men
baer geng&ber in fcBijben g�efneben in
boen/«et toelcftbe felbe Weber te recftt
�2engljt» <©ocD men moet be fponb en
tappen toel berfegelen / bat niet upt be
baten Ui bet boeren gebjoncBen toojbtv

Het XVI. Capittel-.

Om Alane wortel te confij ten.

Gf�tef a�anttaortel in be lengbe / eer be
l'eltie begint te fcjfietcn / fntjbt be bup*
tenffe fcljub�enbaerban/fnnbijet anber
meteen me# in l�ngacfjt�ge fiiieaje&fieb*
f� ban in tVuee berfcBe matera na mal;
ftanber / bat be bitterftept baer upt Bomt /
en fp moj�u en Blaer fclieanen. <©aer na
�egfitfe tuffc�en een feftoonen fupberen
ujncnboeeB / op bat be boefitigBepbfcban
Bet iuater baer upt loopt. ;©oerfe ban
foo bjooglj in een p'ot of baef jen/ giet baer
ban foo beel gefoben / Voel gefc�itpmbe
fupc&er ober / �uelcB niet al te beet i^ /foo
bat be �oojte�en bebecht ;ijn / en laet f)et
bagft ennae�tfiaen'&ooBtbe gefmolten
fitpher ban bjeber tot een fproop/ en gietfe
laeuVu ober be mortelen/ boet bit fao bien*
�uils* tot bat pet fap ober be Voortelen niet
meer �oatcracfttig� feftijnt/ ban ftebt gftp
een Bofilpe niebecmitescno¹ Boubc gbe^
fyeecben bc$ fiijmacfttigBen mae'gfla' of
moeber�. «©efcntnortcl gegeten beneemt
een fiinBen�cn/ftnarei abcm/ floefien/
Bloebt-fpouvuen: gtemfiiltbe fijbpgn/
fiercBt bemage/ en Be�pt ber bioumetrge*
BjeBen. Inpefi-t�beni.�be felbe iuortel
oorB feer goet/iuanneer men baer beg
moigeng nucBteren een ftucBjen �an-eet;

Calmus te konfij ten.

NoEemt fcBoone bolftomene na�mu^
morton/ laet be felbe facftt in �opent
of regen iuater f�eben ; tot batfe mo2�n
i»02ben 'enbe bitterfiepbt waf berliefen/
baer nae fupbert be felbe ban alle bet Bnp*
tenfie/ fhijb be toorte�en �uat �angacBtig/
en Iaetfe noeft een$s in berfeft-fcmter opfie*
ben/en ttranneer fp Bp na b?oog ;ijn/macfe
een fitpBer faufe en fiebf� baer een tuepnig
in : Moetbe tuorte�en in een fcBoonen pot
of baef jen / en a\$ be faufe tot een �ichen
fpjoop gefoben ig gietfe laeu�u ober be
�uojte�en/ iat�nbe be felbe alfoa ttoee ba*
gijen fiaen / fitb be faufe ban «eng toebe»/
of foo bicbmi�jSaljSftetbannoobeijS/ ge*
ItjB �up in be alanttoortel geleert BeBBen.
�©efc BalmuiS�.�eeft grooter en Beter Bragt
aljS be gengber/f p Belpt be ftoa&Be magey
�uelcB bcel boeljtigBeben Bcflotcn Beeft/
maecht een Voe�-ruphenben abem/ i� goet
tegen fijbepgn/en t� OocB goetin>pefi-
tijben;

Groote of Walfche nooten te

konfijten.

N�em �ualfcBe nooftn/fcanneer fp
noeft gzoen ;8n en �uee&e fcfiaalen
BeBben/ omtrent &int �fan� bagft/ boo?-
boo2b be felbe BrupjS-iuijfe met een pikmj
legbtfe negen bagen infeboon �oopenbof
regen�oater/ geeftfe alle baeg berfeft toa*
ter/baer naboobtfe fooiang�totbat iw
Buptenf�e bafirompeligft Begint te �aop
ben/Iaetfe ban fiupten bst ioater ftoubt
�uo2ben / en fcftel met een me$ be Bupten*
fie (jupbt af/'Boohtfe infupfierfauffe tot
batfe toeccB beginnen te too:�en. «Dari
neemtfe-upt be fupber fauffe/en bult be
gaetjegme't nagelen/ caneel en gengber in
langfte fiucBie^ gefneben/ giet als ban be
boo2igbe faufe baer ober/en Iaetfe noe�j
een^-fieben/ legt be nooten ban in een fie>
mix pot/ en boe be faufe baer ober, 3ito<

ac0c

-ocr page 28-



		O ECO NT O M IA,
	H	O ECO NT O M IA,
	H

			fen niet fplijt en; neemt ban be bjue�t baer upt / en legljtfe ojbentlicft inboosjes? met befteelen oberenbt/en toannecr b� faufe gftenoegft gftesoben Reeft/ en foo tacp als lijm / gtetfe ober be fterffen / en Iaetfe ftout toojben / en bit f�elt men bp anbere confij* ten op. <0p oefe manier ftan men ooeft be onrijpe bmpben /baer ft�cpne l�eelti'egacn 5tjn in-leggljen > toelcft in titttt ftoojtfeu ooeft een fonberlmgefiert-fiercftingft ip. Om heele appelen te confijten, N�emt fcftoone appelen ; toelcft macr foo groot «ju alleen noot/en niet r�P 3�n / �iebtfe in toater tot bat be felbe toeeeft toojben / baer nae bjoogfttfe toel batter gfteen boefttigftepbt aenof in is _;legljtfe ban in een fupefter fawf / en Iaetfe b?ie toeeften ffaen : neemtfe ban baer toe- ber upt/en jiebtbe fauffc tot fijn beftoo* ren / en gietfe ban toeber ober be appelen / «IS ban toozbenfp goebteu liefficftbocj bef�ecftemenfcften. Om Mifpelen te confijten. �4j �emt ttoee ponbt toitte ftanarp fup* >* fter/ giet baer een toepnigft feftoon toater/laet be felbe 5ieben tot bat gftp ftem fcl)oon g�efcftupmtljebt/engiej: be felbe fupefter in een aerben fcfiotel / ban neemt mifpelen toelcft niet te toeeeft 5$jn / macr ban pn� rrjpi fc()el be felbe/en toerpfe een boo? een / foo Ijacfi be fcftellen afgenomen 3�n in bit fnpefter / toelcft niet toarm 5tjn moet/anbeqs too.'ben be mifpelen root; Eaet bit alfoo ecnnacfttf�aen: ©aeghs baer nae ftoocftt befe�be toiic�t/metble gefmolten fupefter/ tot batfe inojto begint te toojben j neemt be felbe b?uci)t en (�eeft bacr nagelftens/ caneel en gengber in/ ge* lijeftinbe toalfcfte nooten/leg�tbefe�be ban in een (�eenen pot / en giet be fupefter baer ober / nae at^t bagen ftoocftt be'ftibe fupefter toeber/en gietfe ftout op be mifpe* len/boet batacfjt bagften baer nae noeft een.�
ncftt bagen ftoocft be faufe eens? toeber op/ ban fullen be nooten gacbt �lijben / toan* neerbe felbe faufe baeropftomt/foomen baer niet met onremte ftanben in ftomt ; of beel oberabemt, ^efe nooten berfierften be boutoing / bertoarmcrt be mangi) / be- letten be opflugenbe bampen na l)et ftooft/ betoaren ben meufcften boo2 fenijn / en anbere ftrancft[)ebett. Hafel-nooten te konfijten. N<�em groote / groene / onrijpe ftafel- nooten metftare fcfjel�en / fic�tfe in "toater/ tot batfe toeeeft toojben/ Vuanneer ft» nu b?oog getoojben ^ijn' toerptfe in ge- j foben fupfter/ en ftoofttfe bacr een tijbt me* I be/ Iaetfe ban alfoo ttoee bagen fiata /ftcbt j ban be jaufe noci) eenS op/ en gietijet Vue* j ber ober bc ftafei-nooteii/en betoaerfe in ^]«ettfuubcrepot/ofglas» g&efelbcfijnfecr fioct t�gcnS ben rooben loop. Morelle karfl�n te confijten. N�emt fcftoone rijpe morelle ftarflen / (iii)btfeop/cn treeft bt intoenbig�e f�een bacr tipt / boet bate ponbt ban fulcfte fterffen in een ftetclftenof ftopcrepan /en Aftop baer op ttoee poubtcanarp fulcftcr sefloten / fet fjet te famen op ftet bup^ / en iaetfe ban paffe fieben tot een reeftte bfete; meumaglj be opgeftlopteeng�efupberbe fiernen banbefterfle f�eenenbaertoe�on* ber boen/ en ban in boosfje� gebaen : ®eft ftarfien teffcljen ben bozfl/* bocfttigljen ben bjoogen monbt / tongft en bals / tn ;rjnbe fiecfteluuben feeraengftenaem ingrooter jjtttc, .©oeftcoufijt men befe�be ftarflen alfoo. Scemt befe�be fterffen toanneerfe ban ben Boom gep�ocften 3t)ti/ en fntjbt bef�ee* �en fta�f af/ncemt anberfjalf ponbt fupfter/ en Vunnueer befe�be tacigejoeiben en gDe* fcftupmt irf/fmijt baer ban t�uee ponbt fttfflenin/�actbat te famen facfttjeS jie,- �eti / mner niet f�tr �angft / op bat be fterf*

-ocr page 29-




	Of Huys-h		2/. een bagft en nacfitin fupefier�eggen fuit/ toanneer be fe�be eentoepnigft geftooeftt fiebben/neemtfe ban Uptbe fupcfter/en �aetfe b?oogfttoerben. Sfi�jSbttgebaenig/ boet ban be fcfte�len in een bertinben fto? perenftete�/gietbaer ftete gefmo�ten fupc* her met een confitupr lepel/ onbertuffc�en moet een anber be betel geen en toe�er feftubben / op bat be fcftel�en ban be fupc* fier begoten en obertogen toojben/ befup* fier moet ooeft toel gefooben $gn/ op batfe op be fcfte�len ballenbe canbiert/baer moe* tenonber ftetbccftengloepenbe fiolen ge? ftouben tooiben/ op bat be fupefter bjoogft too?t. <©pbefe manier maeeftt men ooeft amanbelen / fupcfter-ertoitten / ftapittel- ff oeften. aiMItgftpnuftebbenbatbe con* fiture niet g�ab 5t)n/maer gefiartelt/neent j een confituer lepel met een gaetjen/ en boft ben felben met toel gfteftooeftte fupefier/ giet batbanboben neber opbe confitus ren /en feftubt bat becfien gftebup?igft» 3&cfe fcfte�len bicnenombemage te ber* l�ercfien / en be felbe ban alle boefttige (�ijmtefupberen_f

eeng boo? be berbemae�. <©efe mifpe�en fullen jaer en bagh bupren / en feer Hef�icfi. om te eten toefen / en jijn bpfonber goebt buoi be roobe loop / en Ijet op-b?eecften en toojgenbegmaegtojs./ Sleeden te confijten. N<�emt een beel fupcfter/en een -bee� goebe foete toijn / laet bit fe�be ;teben totbe toijn fc&ier berteert ig/fnnjt baer ban rjjpe boom-f�ceben in met be fieelt- ie$�/ en �aetfe toat giebeu : baer na leg�jtfe in eenaerben pot/enalgbcfupcfcer toel ge�oben is" / giet be fe�be ban hout ober be f�eeben ; 39e\|e (�ecben jijn feer goebt tegen ben buprft-loop/ en rooben loop / a� ooeft �ienflig� om ben b�?f� telefTc�en, Van Melonen te confijten. N<�em melonen toelette niet recfttrtjp jtjn/ fnijbfe in langflachtige fiucfien/ enrepnig�tbe felbeban Binnen uan (jet faebt/enbanbuutenban be�arbe febei. 3tegljbefelbe fes""bagenlang&in goeben ebieft baer na gieter toeber berfeften ebieft ober / en a� fp tuffeften 'een Ipnen boeeft gebzaogfit �ijn / maeeftt een fupfier fauffe / boet be melonen baer in/ fioofttfecen toijk tijbtj�i met malfianber / en betoaertfe in een fupber baatjen ; <©efe jijn bienf�tglj in groote Bitte ban cjuabe ftoojtfen/ en een ber�ittemaegft. Om Oranjen fchellen te confijten. N<#emt <©range/of citroen fcfte�len foo bee� gftp toilt / legfttbe felbe 8 bagen �angft in berfeft toater te toepeften / maer berberfel) get toater alle baegft/�aetfe re laetften een tijbt langli jieben/baernae neemtfe ban ftet bup? / en alflfe Kout too?* �en/fn�btbanljet toit baer ban binnen iipt/en beftout �e qitit fcftel�en/toeicft gftp


		m.
		m.

-ocr page 30-



	�tf-

		Het Derde Boeck van de H O F - B O UW. Dat is van de Boomen 5 en alderley Vruchten der Boomen:

			HET I. GAPIT.TEL

				mengePoegfttroojbt. ©aer gemeenlijcft- Peel panbelingcn �er JiEicnfcljen / &ct een of Bet anber moeten miflen 3©te Peel Pan be25oomen/�^of-mercB/ enbe oeffening� ber �^oben tiktenen Ie* fen �Jil/Bef�c Benedidrus Curtius Sympho- ranus, Gilbertus Nazarenus, Cardanus, Laurenbergius , Columella, en anbcren« ff�aer icBtail Bier foapjnbtlopigB ni�t jijn/ en foo Bajt/ alg irft mago/ rnpn ePerc naef�en [jelpen met �et gene IcB booj mijn epgen onberfoecB bebonben �jeB / alg ooeft boo? fatimi fpjaecli Pananberen geleert: mant be natupjPan eng lanbt Bomt nier ober een met Bet Bare : foo een lanbt niet alle tHucljten Bo�2tb2cngt Bier mil Boemi iualTcn / baer pjeber ben pjpngaert : Bier TnlcBe en baer pjeber nnbere 25oomcn. &aba BjengBt mieroocB boo?t- ^nbien «ffaneel/^eper/ $oote-mufcaten en anbe* re beelen beg 3©ere�t� pjaffen. fB ftfu Bier mei Bonnen feggen op inat manier men be HoBen toe flellen foubc/en be rebenen geben Boe een 25oom tipt bec aerben fp?Upt : baer Theophraftus Parcel- fus.enanbereban fp^eecBen: Jt�aericB B�ijf baer bp/ bat ieft anbere �arefionf� ln^ ten tati / en alleen ban be mijne fcB?ijbcn/ Bopenbe bat Bet niemant Berotttacn fai bat ftp mijn boecB gehocBt Beeft. gn een ^of foecBt men <�5ra$s/25omen/ iftrupben/doemen/etialbetlep �teoBcn* fP�fe
<#tl $t�f-B�ilta ig Pan allen ouben tij; ben Dan iueg�en fijn PermaecB en P�ofnt Ban groote en Blepne perfona* gien geoeff�nt gBc? �uee{i. iteen Icef� banCprugjf�ino?/ ben Caningft pan ©erflfen/oat/algbe «EfekcBfcfte «tBeJ�HftenbpBem maren/en �jaer bc curieitfBept/en mel-flel�ngBban �eSSoomen in fijnen �\|of BerPJonberben / Bp tegeng be fc�be gefepbt Beeft -, alle befe SSoomen Beeft mijn epgen �janbt opgBe* mieecBt/en geplant, g&aer foobanigBen iBanarc� ficB geoeflfentfieeft / moet oocB een �eerljjcB bingo Piefen : 3©aerom icB niet geb Bonnen nalaten fuIBen nootfa&e- HjtBen bingB boo2 be$upg-Bou�ingB/te berBanbelen : mant Be�alben bat �ren $of-Bou�D feer berma�cBlijcB ijs / ip fe ooch feer pzoufgtelijcB/om bat men �aer in Poo? be BoocBen alle BaftelpcBe en noobtfaecBe�tjcBe: Bjuc�ten jaepen en planten ham <©e ftopen Bebben geen BoftlijcBe toe- frerepbinge ban noobe / want \\i cBenmel met Bienne ho�en en toejlellingB albej�ep fpijfetotbe� JJB�nfcfien onberftoubt ge* ben /en �etigte bertoonberen bat in bc liobe �et bermaecB met Bet pjowfrjt te fa*

-ocr page 31-



	Of Huys-houdkigh.'

fptjfe / ge�frfc ftool/ ftno�fen / Crtoitten/ �urcftfcfte 25ooncn / �rtomfr ft e 25oonen/ �fijupn / #ctercclic / �fcerg / &alaet, �tar* bel/^foop/Jtofemar�ti/8cc. 3©ptoillen ban pber bingo mner toepagft feggen/ en beft leferbibben/batftpttet nietqualrjcft neme/ bat fch be o?&-c baer niet in ftouben mag�* jpen moet ban op �jet eerft aeitmecchcH bat men ben $?of acn een toelgelegcn ftreeeft maften fai; entoanneerhet ianbt al te bet �� i moet men baer mat fanbt on * ber mengen / of feer beel meft op boen boe* ren/en beaerbe bicftbnljSroeren _; raaer trie eenen �$of fteeft toieng gront fanbacfc tigft ij/ en gaerne beel en groote �&oaraen ftabt/ bie graef een tamelncfte toijbe groef ronbom be l�am/en fmijt goebe bette aerbe of ttlep baer in / foo ftrtjggen be 25oomen wcfttefcracftt/biagen en toaffen toel / en feet fanbt berbjanbtbe too?telenniet /ge �ijcftftetanberg boen fou, &ooecn&ofte beel toater geeft/ en bocfttacfttigft ijS / foo fai men baci* gr abeti in maeeften/batbe obertollige borfttigftcpbt baer in loopt. «©ie «en b�oogen bojren $of fteeft / moet triepgrabeh 'enopbioogetijbcn beplan* ten begieten/ of maften batter feftabuto op tout. ^n ftet�egki moet ich ben �$ubenier toel fte�pen gebeneften / bat ftp alle fijne bingen goebe acht opbe If�aen nemen moet. af�mtt DtnoQen / ftool / Stropt / Sfijupn/enalleanbere l^of-touchten/re* gulercn fteft na be Krachten toerekingft be?s l��aenjs : gftelgcK ooeft onberemen* fc�en/alg �"�ergft-toercfcet� en anberen toel opbe %m moeten letten/betoij� be felbe oocH fijn bpfonber toerft 09 en onber beraerben�eeft. <�>obt b��ecrij� beneerj�en �jobcnicr gctoee(�/toe�ffteen$?ofin <�bcn geplant jjeeft/enfettebe SCbarn en^ba baerin/ bat fp be felbe toel betoaren ,'ftaer ber* maeeft en boojbeel baer upt treeften fou* fcen.ff�aet1Bbamboo?toe��be gebjeben/ moli ban een $ote$ec een 38cften»«n �uoiben,		«©och plantebe -Jfl�ja�am '55oomcn te S�erfa�a / en #Kbkha a.baer ben naeme bejS%eren/bejS ecutoigetKBiabtfS: 3tet baer oueft toel op / bat gup utoen �$af met een �rracfttof «egge toel uoo�fiet / op bat be "©ieben of S&eef�en utoen ©of niet be* berben; of laet utoe feinberen/ �f nicmant b?eetntj�f baer alleen in gacn/�et enfp gftp / of uto toijf baer op ig / op bat gftp foriber fefteujen of bjecften be toueftten moogftt boen pluchen, <©ocft moet gftp een ^ttnfften of bieftt �Seefien in ben jfeaf ftebben / baer gftp fomtohlen be� nacfttjS ' of &onbacgftg onber be f^ebicatiebe "©iebeneu ^jon* gerij* toacljttn moogftt. «�cn i$obenier ban/toe�eft upt fijnen �\|of bermaach en p?ouf&t treeften toil f moet ben J&ofroel nonnen/en toeten tt betoaren; toantbiebermaecftenpioufgt upt eenigfj bingft heeften toil / moet baer. n�otfaeftcirjeft eenige onftol�cn acnicggen. 3©ie ban een �»of boutoentoil/ moet �embaerit�n latengftelegen�ijn/ bat ftp �etmetittjlboet: anberj� blijft ben ©�f/ grieft een toilbemijS leggen/baer �n ban gfteen boojbeel of bermaeeft upt-tr�cftei} Ivan. «©och moet een Hobenier toel toeten mctbcn$»ofomtegacnj toantbarisSiut B=ooft-(l�e«tnIjet J^obenieren / bat men �urct hoc en toanne'er mcna�lc-Sberric�� ten (al: toant gier 13 alfoo toel tortene feftap ban noobe / al^ �p een ©octo? om een ueeft raenfclj tcgenefen. «�ea ^obeni�rimoetooeft berfiantUeb* benam metalletehjrtbe «atupi en epgen» feftap bejS grontjS tefteHttcn / in iut�rft ftp toatplanten of faepen toil/ nietanberg g�ehjcftten IBebicujsget menfcftlicft %u cftaem/eengoubt-fmitftctgoubt/ enee» iCiramermanbe \|9afcnp? beii i^outsS ften* nenmoct.. 3©ant beaerbe fteeft fijn natitp�/gc�iicfi bemenfeften / getonbernuftigft &&'4V& nen mtbere bingen /om batter bee� en ber* fc�ep�eiigvonben5nn_t uitmoet een ^o^ <© s Dentei;

-ocr page 32-



		28 O E C O N toenier tooo? a��e bingen Voeten / op bat ftp wan upt-ftiefen �nat gronbttooo? befe en geene 25oomen bequaem t�. ©et aerbrtjeft tuo?t op toerfchepben tb ijs fen befient t�at het tooo? natup? fjeeft/ at� upt bet aenfien/ upt het getooel en hanbe* �en/ upt ben fmaecfi en reueft. <�erftlijch Ban men upt het ghef�eht be* fiennen of het aerbtrtjcfi jtoart / graeutn/ root of luit Bebonben iuoj� ; onber ioe�c* fie �e 5Vuarte aerbt alberbef� t�/ toanneer* fe maet niet toochtacljtigh / bompachtiglj of fenpniglj t�/ foo toojt ootfi be aerbe be* fient/ of be felpe tojuc Ijtbaer / of ommtcht* baer t� / bet of mager/ Hiep qf anberg/ en bequaem tot gra� of 25oomen tebjagen. (�entbjeeben�bo?bthet3fierbtri)cfiupt �jet gijeboel en hanbcleh behenbt offe bet/ mager/ jtoaer of licht 3P, ©e toette aerbe �uojbt baer upt behenbt batfe in het �ujrj* toen aen ben bingeren hanght/en niet ban ma�ftanber balt, <©ffe biefi of bunuf �icljt 3U / honbt ghp oocfi toeten aen befe ma* nierj maecht een gruppel in be aerbe/ en fmijt baernae befelbe aerbe iueberinbie gruppel / en \|oo be gruppel niet bol tuerbt toan be �elfbe upt-gegraben aerb/ fo honbt gijp merchen bat be 5elbcfCerbe bunt�t luaer foo be;elbe gruppel bol too?bt/ en baer notlj aerbe ober-fc�iet / foo t� het een tehen bat be felbe aerbe bieft 3p, Cen berben upt be fmaech / �uantbaer upt ftenbt men of het aerbtrijeft bitter / of foutaehtigfj t�/of het alupn of jtojatoel bp fichheeft; �uelcfce rjualitepten berVncrp- Ijjtft $n. ^itonberfcljeptbegaectr�c�t� honbt gijp alfoo ��eren hennen, Jieemt een goct b�el be� 3dben aertjS / iaet fjet een nacht obeif ftaen met toaterober-loopen. �actljet baer na booi een fuptoer papier �oopen/ bit boo�loopen toater s;al tt jeggen of be aerbe bitter of foutacfitigh t� / of ce* nighealupnfche ₀f 3�uabe�acljtige mate* rie in'fich Heeft : maer at� ghp fulcfi toa* ter bcpioetom toilt/ laet bat boo?-ghctroc/ fien�uater ober een toup?toerroocften/ (�o fuit ghp op ben bo�em binben tu�t fulcfie
				O MIA, aerbt boo? een minerae� bpfieft fteefr, (Cen bierben �uojbt het oocfi uptbeft reuch beftent / of be aerbe na ben regen een licflncfien aengenamen rcucfi heeft/ iuelft be bcfie t�/ ban of be felbe een oriaengena* menreucfiljccft. $it� nu eenf�otoeiiierbeg�anbt�na* tup? Befient t�.' oocfi (jet onberfcijepbt bej� aerbt� �ueet / moet hp niet cenberlep aerb in ben �\|of hebben: tuant genomen / bat fonber ttogffe� be ��uarte aerbe boo? bc be* fieyftehouben �oo?bt: foo t� be felbe iue* ber bun en mager/ of biel? en bet, <�n ge Inch bet mager aertrijeft niet allejS tooo?t- b?engcn ruil / alfoo boet oocfi be bette aer * be; en moet alfoo bcnftobcniercenliucfi 3tanbt�/ �udeft Pet t�/ boo?befBoeg- fte�cften hou�en ; en �ueber een anbec fiucft ) toelcfi foo bet niett��oo?anbere firupben en bloemen : maer een liant uan mibbelma�igheaerb fai hp ftouben tot be bloemen, (©ocfi toJaflTcn alle firupben en planten in geen een foojt ban aerbe : ruant alber* lepficucfien cnhotoen moe^toerepfehttoet entoochtigh. Itanbt/geirjcft fiool/ enanbis bie/ lattoubJ/ rabit�/ mirebicfi-�uo?tcIen/ fino�len / ajupn/ beet/ afpergeg/ zonne- bloemen/ ertuitten/ Boonen / majoran/ roofmarijn/ fa�p/ en nagcl-firufit. 5ln een bun en tooogn aertrijeft Vuaff�n beter rupt/peterfelp/faffracn/pfop/fcap* per#/ platte boonen/ guenbel/ tpmusS. g^c boonen hebben oocfi lictoer een bun* ne en niet foo bette aerbe rgeltjcTi oocfi ge* meenltjch alberiep l�rupchcn.l��aer iuan* neerfp me(tbannoobehebben/ batmoct men haer bun geben/ en niet al te na bp be too^tel, 3^ierghelncfie23oomen jijn ban S�ppel-boomen / �0eer-boomen / �erjTen/ pjupmen/ perficfeen/ qnee-boomen/note- baoinen/ mifpclen / coinellen / en fia\|�a* uren, H�ibbel-matighe aerbe/ tudcfi niet ai te bet ijs/ ofte ��crogfiAnojt berepfcht ban alberiep b�oemen/at� tulipapen^ epfer^- firooiuh/anemona/aphobjl/goubt-bloe* ■men''

-ocr page 33-



	Of Huys'houdingh.
	Of Huys'houdingh.			29

nun/letten/ Iploofen/marciflen/ �pacin* toen/ 8cc. " 25eljalben bit ijSHanbt eenfbeel? be> fr�abuVut / en ecnf�aedisf �eeft �et een glje» bupjig�e �>ani ge�ticher ban eenige plan* ten �n bloemen �ijn/�uelcn �e fonne-fc�pn niet lijben nonnen/ maer�uii�enaeneen fc�abiiVu-acljtigen 002b geplant $rjn / en gijn tacci bnicptbaerber aen een fcljabu�n- ac�tigcn 002b / at�anber?; gclijchbaer jrjh aerb-befmv majorais / rofmarpn/ W> olen/ 5irjijn0-b2oo�t / �afe-�uo?teI / �ucp- Bloemen / ficutei-bloenien / Voit-Vuo?te�/ �ane-boct/ longc-hrupt/ en bietgelpche. 2Cnberc �uillen baer-ch-tcgljen een open lucljt/ en bc ion licbben/ en ftomen baer ban ooch beter boo-t / al? homf'ommer?/ pompoenen / meloncn/ bijgen/faffraen/ benend/ &c en fai een ^obenier in �et fetten/ faepen en planten frjn berftanb Vu el gcbjupC'cn/ bat fjp elcl« bonmen/ {ivwc? lm/ planten / firupben en bloemen op �a* re p�aet? �oeet te fetten/ en te boutoen. Het II. Capittel. Van het gras der hoven j en van graven en vochtmakingen. Wge feftoon/ bet gra? in fijnen 3G\|of Ijebbm Vuil/ fai pet feltoe alle b^ie farcii een? mef�en ten minf�en alle g]aer een (luci1 op �jettVueebe <3laer �et anber/ en op lyet* berbe jaer �et berbe fi«cT-« <©ocIt t?�ctgoebtben �i?of metpaerbe-bloebt te Bctoocljtigen t <©aerom al? men een peerf Vuil a�erlatenflaen/ moet men �etfelbe ronbom Icpben. jPen piago ooeft na ben Vninter/ fob ftaefi al? {jet opljoub te fneeu* tuen / beu �$of fupber met een beefem te nceren / en baer nae penber enbnpben- mefi bumufcm? baer op te flropcn/ tipfou* ber ��anneer men baer een onbnif�tbare plaetfe in mere t / foo homter frnep gra?/ en �uojbt to�iiffjtbaert baer �et mojtigft i?/ firoptmen eenVuepniglja?7 biebrjt bc mo? Vb eglj / en mafte't bjuc�tBaer/ bat*
			terfc�oongra?toaf� 1 �et feltoe San men ooeft op be voeplanben boen. «6erieftb02bergae/Vuil icK noe� op �et graben en meften gelet fjebben /nae �ue�c* ne tVuee f�ucften ben �^oben-bou berrtc�* moei�oojben. ff�en moet �et aerbtrgcK om bn'ebcr�ep oo^fafien graben. �erfilr)c'! / om bat �et gra? en onboo genbc Jtrupben boo? be omfpitting� ber* rotten en omftomen mogen ; al? be �uelcs ne men ban Ijct aerbtrpcft af fcljepben moet/ op bat ful�se b?ugt-b?agenbe nrac�t be nieuVue gljefette planten te Beter �an mebe-gebeel,t�uo\|ben* (Cen tVueeben/ ��anneer be aerbeniet �uel om-graben en gearbepbt i? 1 nan �et befaben/ Voelen men baer in faepen Vuil/ niet Voel aennemen/ noe� ooc�Vuelonber geljarchtVuojben. _N Ccn berben nan g�eenbjuc�tBaerre* gn/ fonne-fc��n / noe� oocn be? �femel? Hrac�t tot �et in�oenbige boo2-b?ing�en/ Vuanneer �et aerbrgcB Ijerb/ bt'c�t en g�e lijcK met een �er�en beft ober-togen i?. 3©at men boo? �et naerflig� graben ftrpg�t/ �eeft een �upfman be�oefcn/�uelft op frjn boobt-Bebt fijne mnberen bebo�ett �eeft/bat �p een fc�at in frinen�©gngaert begraben (jab / Voelen fp na fijn boobt met naerfiig� graben binben fouben. %\$ ben ©aber nu oberleben VuajS/. begonnen be erfgenamen te graben/ en bat met fulc* hen pber alfle moc�ten/ maerfp bonben geenen fc�at. SMleen �ebben fpbitbocR� beel baer upt gljefireg�en / bat ben a©jjri» gaert bub�elbeb2uc�ten Begon te gebcn: : «&it V�flss ben fc�at voelc� ben �upfman albaerberbojgen�ab. gin fjet graben moet men tVueebingen op-mercnen/alg namentltjch ben trj�t om te graben/ en baer nae be manier om te graden. 35e tribcn om te graben tfin a�berbien^ lijcKf�e in be �ent / en ben �^erfft Voie een �\|of op �et nteuVu tegen? ben #erffl op- ric�ten Vuil/moet in bc Hent beginnen ;© l �et
		^;

-ocr page 34-



		3� OE'CO� �jct ttatibt fre litmVuen ; en tote tegmen get ©ooi-%m een f�of roM�elfen toil/ moet De acrbe in beni^crfft boutoen/ �etoijl boo2 bc fomerfc ge�jitte en tointerfcge «on? bebataertrijcft berept en geltjcftfaembe* �toongen too?bt bebampen te beter tela* reti iipt-gaen ta tem berfterft boo? be ftou* be en gittebe toojtel ban get onftrttpt. ®c toijg en manier ban graben ijSbe» fe: men moet eerfifgcft bat&anb / baer een Hof ban gemaefttfaltoo?ben/en nocg bol pupn-grajS ; en onftrupt ijs / met een fcgtip blrjttggum-graben / enfuieinftet ©co�-'iaer/ of ben Herff� / toelcft get be j�et�* %tpupn-grag/enbetoo?telban i)et anbcr otiftrupt moet men «ptbe gronb galen / foobeel getmoggenjeft tg / maer toanncetget felbe nietftan gefegieben/ fai menljet felbeonftraptonberbe�oobenla* ten leggen rotten / en benieuto-gegrabcn aerbt totin ben toeftomen Eerit / onterfd �atenleggen, Stwrtran falnicnfjctacrbt* rjjefttoeberomtoerpen/ maer metggeen frijnp/ ban lieber met een gertft / baer alle be-�ooitelen in fullen bigben ganggen. $ae bat nu get aerbrrjeft toeber gearbept ijs / moet men gooptocreft ban goebe mefi -�baer op firoptn/ en a�fooleggen laten/ tot ballet arrbrijf ftbc fap in-gefoggen geeft/ ban wort meteenfegtrp beaerbetenber* bemat� toeber om ggegraben toot�cn / en bemefi onber^ggetoojpen / enfaUentetn befaaben in be nientoesgtgraben aerbe getoo�pen toc�bcn. $ae Ijet graben bolggt be weflingg/ toaerban gier een ttiepmggbp re boegen �jSi toant baer mebetoo�bt get mager en �ffimicgtbaer lanb b?wgtbacr gemaaftt : maer een bet/ goebt) bniegtbaer Hanbt geeft bit trietban noobe/ een uptgeboutot feer botgt / mager en b�oogg �anbt moet niet mefi en anberg geboutot enbetgge* maeeftttoo�ben. Wanneer men een �anb met bienfrlijc* fte ' toucgtbare mefi bet maeeften toil / fai men boo? alle binggen ban allerlep mefi ben aerbt / natup? en toetenfegap \|jeb*
				r o m i a, ben/ toelette �ienUlgtft of onbietifliijtfi I If�en ftan upt b�ieberleji aerbt ban bte* \| ren meli tot fulcfte bet-ma�tingg gehupt* ften/aljS ban bogelcn / menfegen/ en bier- tooettge gebierten. ©e mefi ber bogelcn/ al� lucgtigg en biooggjijnbe/ aljSoocft fjittigg/ bertoermt en ber�?ant get aerbt- I rijen/ baerom moet be felbe niet aljs in bocgtige Hanben geb?upcfct toojben / ge* lijtft bnroben / en goenber-mef�. <©e mefi j toer enben en ganfen b�ooggt niet. ©e mefi ber lUenfcgen ig ooeft toepnigg i« ggeb?upcft/ betoijl befelbe teert/ en get aettrgcftberbjant/toaerombe felbe ootft ; inbofgttggeplaetfen plagggemenggtte toojben. 3&e nief� ber bierboetitfge gebierten fes �c befte: <&cgcenetoelcft ban ben S�cftec enUjoben-bouto gefegjeben gebben / geb* ben be �felg meli boo? be befte gegouben/ bebJijl bit bier �anggfaem en traegg ijl/ ftaut�t �et en berboutoet uiel: naebe(i Vno?bt be fcgaep^mcftboo2be befte gge* gonben/ boben toe�fte geen beter en nracg* tiger ijS/ ooeft bp «j elfte be ftrupben/ plan* ten en inortelen beter toaf^n en toe-ite* men / gelgtft fulcfte Petrus Hondiusbatt fijnen o��r-fcftoonen Hof betupggt / in inelcft gp geen anberemefi / aljS fcgaepj�- ttieftgebjupcHtt�jeeft, uier na bolggt be «Bepten-med t maer om bat men befelbe niet oberbloebigg geeft /fai men gem met �ltoeijen mejl be* gelpen moeten / �uelcft ootft feer goebt ijS / en beter aljS ^aerbe-mej�: maer be f�ecgfie i�S ber ^«jogen-mefl / inelcft beel onftrupt tngetlanbtb�engt. IllSaer get ijs niet genoegg bc natwp? en onberfegept ber mej� te toeten /maer men moet baer ooeft op letten toat mefi een pberltanbtfcgap gebben toil, 3N ftoube nocgtan^ bocgtige�anben moet men met Dete mefi gelpen/ ge�geft ©upben/ �^oen* ber/ menfegen en ^aerbe-mefi : 9Serbe toeltft foo boeftt niet ingeeft lieberi§»ega* pen/�wiberjsen <$e�ten-mep\ ©pt itie �0P

-ocr page 35-




	OfHuys-h	3¹' bat menbe \|Bef! eerfi op het �anbt laet bjoogh iuo?bcti/cenimi beftlbe onber- fptt/hoemel Columeiiabefemanier ber* iuerpt ; maer onfe25oomen bctupgen het �elbca�berbeft/bemgl be bette Jf�efttoel» fijne bo�&omen bogttghept bp hem heeft/ meer fchabealg pjoufijt boet/manneer be felbe f�ubocljtonbergegraben mo?bt. If�aer algbe betteen bochtighepbt bc& meft�al bmppenbeinbeaerbe getrocnen ijS/ ban fai men eerftlijch het �anbt gra- ben / en be fBeff onberlpttten / en i� befe manier ban «�Kcfien ban beu �trnpbcn te bcrftaen/bc�Jiji be 25oomen en anbere meftingh berepflfchen / melen men in ben �^erffi opmpmen moet/ bat ijS men graeft beaerbtrenbombanben 25oom tot aen be bobenfic mortel toe / melen maer effen met aerbebebechtmoctjijn/ombe felbe opgegraben 25oom leght men baer nae Itoc-meft/ en �act be felbige a�;oo leggen / tot bat be bochtighept na beneben gctroc.< hen i�/melen haeftgefchiebt/alfler een regen balt/ baer nae boet menbe 3Serbe ban baer meber ober op bat ben bojft ben fe�ben 2Soom geen fchabe boen ftan j Doch; men moet baerbp noch in acht nemen/ bat be Jleft niet aen be bloot� Vuo?teI raeent : mantbe.felbe te hittigh i�, 3fhibo�ghter �nnt men in plaetg ban be \|f�eft boen �al / aimaer be felbe ont* bjeecht / (mant alle �f�an heeft geen 25ee* (lenbaerhpU�ef�of hrijgenmagft) men sa�be 5�narte (lijft nemen; me�ch men upt f�ooten/bpberiS of iuaterachtige �anben/ of putten graeft/iuant bzft be \|Be\|� mep- nigh in goebt�jepbt bjepcht. Sfinbere �ae* tcn�aere ^IcherjS met toater ober loopen / latenbe het felbe baer �angh op ftaen/ en tcghen^be 5tcnt baermeber af loopen/ ban binben fp het �anbt ban het mater en flijn genoeghfaem gcmefl/ melen baer na fijnen $)eer metgenoeghfame en rechte bjuchtberblijbt. 31n plaetjEf ban be If�ef� nan men oocn gebmpchenbebuple 2Cer�c banbe ephen^ b�aben en anbere Zoomen/Xbelch foofe ouber

oosfaccfcen moetmcn tot het graben in het booj-jaer ftoepen en ^chapen-meft ne? men/maer toepnigerjaaerbe-meft/bemijl op een naefi bolgenbcn Corner het Sfierb't* rijcftbcro?bedonne berfyanbt/maer in ben �^erffi magh menbe ber�uarmenbe mefl Voel gebmpchen/ om be tooctuighept m hoube ban ben aentfaenben 3©inter. gioo�fE�ben onberbom banbe \|Be\|� aengaet/jal menbe JBef�baneen ^jaer niet terfionbt gebwpcaen / ban ober het gene bat mepnigh If�eg ban boen heeft/ iaanthet b?enghtbeeImo?menen onge* �iert/ baerom tooj�t bjiejarige SBef� booj be befte geftouben/mant ('00 baer mat qtiaetjS in gemeeft ig/ bat i# bergaen booj be langftepbt be&ti}bt�/aljSoocK alle spiabe lucht, 35c tijben tot hermefien jtjn oocft trnee/ gelijcn tot het graben /namelncft in be &ent / en in �m �\|erfft / be befte tijbt cm temcften footoeclbe&oHen-ftrupben/ ali�bjelrupftc�i�ehrupbenen bloemend �e �ent/aljS menbe 38erbe om graeft/ name�gcKin het begin ban \|Hartin� / en bcfe meftingh ig genoegh boojhet ge�eel 31aer / al�nacrt fchoon bat men het �anbt ftnee-mae� be;aepen mou/ namelncft eerfi met <�rmittenen SSoonen / en namaelg met Jif�oesfen �tmipbt / gelnrft men ge* meenlnch boet, 33e25oonenmoetmenin ben $?erfft-raaenbt<©ctober omgrabenen �f�eften, *©m te toeten hoe bce� men nemen moet/fai mentueten bat men niet meer Jf�eft nemen moet/ ban men ban boen heeft om het nerbtrijcH fijne toer�oojen brachten meber tegeben/ente beteren i ibant het ig beter bat menbe aerbtober- graeft/ al� ober-meft : toant al� het lant foo niet gemeft toojbt / b?aeght het niet / en ig gdrjclt berbjoosen / en manneer het ttbee� gemeft too?bt/berb?anbt be aesb niet alleen / maer geeft oocft oojfaecftstot beelgemo?mt0en ongebiert, $u iflernorh be manier oberigft hoe men JBejienjai/bpmeTeftete letten ig/

-ocr page 36-



		O M I A,
₃2 O E C O N onber be aerbe toermengt taojben/ taueftt* baerhjche bloemen/en planten of ftrupt bootfbjengen. <©e htfiueIchbe^>ef)oenmaefier!ES ban Onere huppen 6?engen / bient niet alleen nm be paben op te builen en fupber te ftoubcn / maer-alg bc fcltiige ttaee ofb?ie pareti gelegen Ijeeft / en begint te tier* buplen/hannienbe felbe getteel geboeg* �jjehin p�aetjSban mefigebntphen' taant be felbe If�efi ftet SCerbtrijcB genocgft. Uien plagft ooeft 3B� op be 25e5aepbc Eanben te ftropen/ cenfbeelg om ftet ongc> birrt/ toelch be planten groote feftabe boet te toertmjben / nnberf�eelg om bat be felbe Bet Eatibt bjaegftbaer maechte / taelch ceiiigen foo itici beftaegftt heeft/ bat 5P be 380/ ntffenj� be meli p?eefen. dommige plegen het Eanbt bjucftt* Bacr te maechen / taanneer fp baet f�alch ober (iropen > inaer bit i� een (�erefte mib; bel /taelch ftaefiltjch be goebtftepbt beg fterbt� berberft/en ooch ftet Hanbt meer nptmcrgclt / nl� men taci mepnt. %a maechte ftet gefteele %mbt ontautftt- baer : 3©ant ba�r homt een fp?eechtaoo?t ban ; oBcn pelser met �ta�ch geboutat maeeftt fijn j^eer tael rtjch /maer fijne �iiuberen nonnen fu�eng namaeljS niet gebjupchetu benige beroemen fieft batfc $ctcrfelp / �tnollen en anbere bitigcn in bieren- ttointigft upjeu honben boen toafjen / ftet taelch �p met �talch-taater te taege bjag* ten / niaer fulche �trupben bergaen foo ftaefi gftelijch fp taaffeii / en nomen ooch nimmermeer tot bolhomentftcpt, Cen laet(�entao2bfnbel\|obenen 2Cc* herg al� ooeft berlegftene �Bepben met bup?geme\|i/alamelibcf�oppel�n en ftet oube «©^�aenffeccht/enmet ©upjber* bjnnt/gcIiJB fu�chg Virgilius lib. 2.Georg. b�tiipgt taelcherg rebenen en oojfaften ftp bacr bp fet.		O M I A,

	Het Ili. Capittel. Van den Seminarium, of optrec- kinghderBojmen. D�n genen taelch beel 25oomen op quecchen tail / laetficft een bebbehen b?ie of uier in fijnen �\|ofomgraben /naer bat ijpbecl 25oomen in fijnen �\|af of 25oomgaerbt bannoobc fteeft/ftp falbe bebbenene tael om eggen / en appelen of peeren hemen in be 3lent / of foo ceni? ge tuil�en/in ben �erf\|�/ omtrent IHarti- nu.� bacr in fetten/bog pber hemen op bp* fonbere hebben/ te ta eten be &ppel-hern�n bp malhanber op een bebt / en be peeren hemen oochbpina�hanberop een bpfon* ber bebt/boeribe bcfeltie met een pferen fterchjen onber/foo taaffenfe ftaeftfnch: taanneer be felbe opkomen/ moctmenfe befnoeijen batfereefttin be lueftt fettieten* 3filjS be felbe nu een elle ttac of bjielangft getao?bcn jijn/ grift men be felbe/ emnen Jjoubtbe hebben feftoon op bat ftet <5ia� en anber onhrupbt ftet boebtfel ban be (lammen niet beneemt. SMssmenjui befe* 23oomen gegrift fteeft/en be felbe tac� taaffeften / moet men be felbe fnoepen /en inbeftoogftte boentaaff�nj baernaber* planten in ben 1%af of 25oomgaert baet men be l�lme ban begeert te ftouben.lBaer men moet be jontic ©oomen met boojnen of anbertf tati af fclruttcn / op batfe tian be 25ee(ien niet �efcftabigftt mogfien ta02bcn. 3©anneer men ^upjS-ftoubcn fteeft/ moet men een of tii�ec �\|oben ftebben / neemtfe tael in acfttingft / fetfe bol 25oo* men/ boeft taanneer gftp be felbe een laec of ttaee gep?oBeert hebt / en toeet of gftp goebcof quabe25ooincti tjebt /fuit gftp be quabe 25oomcn upttoerpen/ en �ueber an* beren in be p�aet^ fetten / en fulcftg boe ecrfilhcft be appelen en ©eeren/opeen anber jaer be �fterffen / op ftet berbe jaer be $]upnun/ 3©alf�fte-nooten/pifpeicn/ \ <Bwe- i

-ocr page 37-



		OfHuys <®uce-appe�en/etc. &tt baer al�c gjaer oocft alle iBebicpiiaelfclje ftriipben in/ <\bant een goeben l$of ftan een �fcer / fijn ^wpg-b?outo en �tinbcren becl goeots �ben/neem befe faecft in grooter acljt. 3©ant een goeben $of nan een f�ups'-oeet �uelopbebeen fielpen. «©oftt��etgeDe* Ie Slaer boo? een ebel bingo in �\|up;tf<bacr menUct gefmbeenbe �Uinbercn ben ge; �jeelen 3§inter boo? Pan onber�ouben ftan. Een andere manier om Boomen op te queecken. D 911er tooien noeft anbere manieren gebonben om55oomeninbe J^oben op tequeecnen/alfoo batmcn eenigener* nen in een pot f�eecftt / be 3©inter booj in be �Helberfet/cninben boo? tijbt/alffe uptgeftomen 5ijn /bicberom inbe 5Jerbe f�eecftt in ben ^of ; geltjcftbaersijn fflaU fc�je-nooten / ©erficftcn / IBojellen-ftet; nen/ Stmanbel-fternen/ �tofie-ffeenen / ^afcl-nooten/ toanneer men bic neemt in Bet afnemen be� ^erffrg-mncnbtgy en fetfe in een pot / iueleft onber en ter jijben �oo?-boo?bti#/engoebe S�erbebaer toe fcijubt/ fetbie ineen �ltelber of groef en be- becfttfe met IBef� batfe niet beb?ief�n / en Beteacrtfe batfe oocft �ucljt Ijebben / op batfe niet berfc�immelen : men moctfe doch bit&�d�� met regen-�nater befp�en* Cens/ "wtW met l^oningl) gefoet ig / baer ban �uc�bf be bmcftt foet/ en beftlijben bc $oten enfternen beg telicftter: 51n be iBacrt-maenbfet men b�e \|5otcn of ner* nen uptbefian in ben ^of/boctjnitt te biep/ naeuVoel�cfi�* een binger biep : men moet (jet Sflet�trijcfe baer op niet Ijarb toe* flooten. Sf�enfetbe 25oomenna$pn ©oft/op bat men om bie te foeeften niet ban ben ee^ nen goeentotben anberen in ben $of loo; renberfi \|Ben fet eerf��ija Bet <©oftbat eer(� rijp toDibt/ baer na �et.ttoeebe en ber�e/en ah
				-houdingh. 3 3 foo boo2t aen / a� be herffen jijn bc eerftc/ ©ntpm�nbettoeebe/be <®oft geerenen tippelen bc berbe; baer nae be fupchcr $e; ren/ en aifoo boojtaen / be �f�intcr peeren �tjnbe�actf�e: mepnt bat op �&art�olo* mei bag� alle Ijet ©oftrijp �uefcnsaU ^oopmant bj�be Stammen in fijnen ^afgeeft/ bie moet �p griffelen / en goebe enten baer op fetten/ op bat �p goebc bjucijtbeftomt. Het IV. Capktel. Van de voort-plantingh der Boomen. M�n plagB ooft tamelijke groote ge* griffelbe 9tppel en ©eer-boomen te berjetten/infgelijcBj� �terffen en anbere 25oomen �uanneec befelbe te bieftt aen malftanbec � of onojbentnjen l�onbcn : maer get ig alberbcfi alber�ep doornen in ben �lerfff te fetten; iuant banh�imtbe ftracljt ber 55oomcn ban boben upt bc griffel nae be �uojtel / gelijcn men aen f)et af-ballen ber blaberen en bjucljten glie* noegf) mercKcn ham <©aer na in be ll�n* te/ bjanneer beboclj�ig�cpbtteebcrban bebio�te� nae boben gaet/ Somt be�jin* terfclje bocOtigijepbt beiuoite�en toebec te �ulp/ en befcljer'mt be felbe. 5©aer jijnber tnc�cH ijare25oomen op aller \|\|: abont bcrplanten/ en bat een bag 2/3/of 4 nae be \|5ieuVue jpaen/ fooljec mogelijfh �oefen maclj : anbere iueber op Lamberti bag�� ban onbcrtuffc�en ban alber �^:bag� tot aenbe iBep tuoibtbc too?telbe gront en�etaertrychgeto�on/ baerfe in geplant i� / en neemt baer na be felbe bocl)tig�epbt �ieber naer fic�. 5!n Sllpit� i$ Ijet bjatgljcbaer�rjclienmettjet bcrplanten berSSoomen ban iueg�enbe be anbere nabo�genbe maenben/ baelch be �jitte en op-bjoogcnbetoin�eit mebeb?ens gen. \|Baer inbien baer een hoube / natte Ibomer op bo�g�be/ foube Ijet in f�p?il foo mmebt niet $tjn doornen te bcrplanten/ <� macr

-ocr page 38-

-ocr page 39-



				-houdiflgh. ,hf ©jognoflicatie baf�er gaenfoit / a�be ?-enni.� ban een ongeieerbt �^obenier upt be gifje, ©ocft men moet booi alle bingft toe� �etten batmen be bjoitel repnige/ eer men ! be (lam bccfet/ ettbc gemtetfle bjo?te�0 af fnnbt/enalle be anbere ooeft aen be epn ! ben/ om batbaer mettine ino?telKen# upt fouben fp?upten. <�cntge leggen be� (lammee Vbo?te�en beertien bagen in ftet toater fommtge niet /maet ieft fteB bebonbenbat ftetmp inftetberpUinten alle ftepbe �uel gelucht fteeft. Jf�en maeeftt baer na een grupnage* legentftcpbt be.3 (lammen laojte�^/ecn ftnie biep en b?ie boebt togbt / baer moet men in ftet berplanten ooeft loei op Iet* ten/bat befelbe 23oomen op bc epgften biepte ingefetinojben/en toanneermen be doornen een fpan bieper fet / al.sf men te boo?cn gemeten fteeft/ban flaen �c felbe mei. ?Et� men nube (lam inbe S�erbe gefet fteeft/ foo berbcelt men be grootfle taojtc* lenen�egftfe blacft/gelijcfteenpber blij* ben en toaffen $al/ en men fmrjt baer rom bom 36erbc ober/ iuelft men metbe boeten bafltreebt. dommige fmijten op be in* getreben aerbe flraet-me^: tuant fp feg= gen bat ftet felbe ben Vnaf bom aenb.jijft / fomm�ge boen ftet niet. v�enigfte gieten baer ooeft een ftan bol jfontcpn/ loopenb/ of regen-tuater op / �nannecr be berplan* tinglj in be �enten gefeftiet/anbere boen Bet Vnebcr niet. <��cnige fmijten ooeft tiuee of b^ie ftan* ben bol (�ee�ten ftaber op be �no^telen/ en feggen batfe baer ban te eerber tuaflen en Befilnben/ eenige boen ftet niet. benige fmijtenboo? ftetmfetten bes� flamiS doch bette S�erbeinbcn ftupl/en opbe i�o?te�en/ baer ha fijn gfieimeben ji�eR/cnbaec Boben ooeft foo beel bette �Cerbe/ tot bat be ftup� bol toerbt. dommige fetten ftooge 25ooinen/om te bergriffen/inaet3P boen Beter bie jonge � z en
		Of Huy; men be aerbe ron�om ban be Vuo2tcI to eg/ toelcft tenaeacnbeflamftangOt, $Saer inb�en beflamopbejij�e of aefttet lange fierefte �nojtelen fteeft / moet men bc felbe met een ©ijlaf-�outocn/ enbaernaebe gljeguetfle toojtelen met een me�af-fm> ben. iBen ;albefelbe (lammen in ben toe s fcomenbe Eenre fejel griffelen ftonnen : ja batftan Vuelbinnentf f�up^in befloof gefeftieben/enbaerna fafmcnfeeerfi fet* ten:;maet ftett� Beter in be If�aen ban Michaelis geplant/ en baer na tegeng'ben aenflaenben Corner gegrift / of een g[aer baer na. USaer ieft ftoub en binbe fjet be* ter/bat men ftet felbe boe/inanneer be (lammen een jaer of ttoee geplant getucefl jijn / om batfe ftaere tacften te ftraefttiger upt-iuerpen ftonnen / en in be ftoogftbe boengaen. Hen magft ooeft Vncl�uiIbe25�omcn op ftet ©e�btgriffelen' en toanneer be fel- be beklijft 3ijn � moet men befelbe in be 3©inter uptgraben / bat be aerbe onber aen be toojtel Blijft / en be 28erbe baer aen ftleeft/en ben S�oom a�foo berplanten/ anberg ftonnen be Zoomen (jet bjcembt fderbt-rrjft niet tuel i)erb?agen. <©ocfi ftanmenibel griffelen op $ap* pelen en «©Im-boomen / bJaerom be felbe �nel onber be tuilbe (lammen mogen gefet inojben, <gjcftfteBte boo?engcfent/bat men be Zoomen in ftet berplanten/ na ftet geiuefl fetten moet/geIncft5Pteboo?en geflaen fteftben. benige teeeftenen ftet felbe met �oat 3�beben2Soomnacrbe ^wnne ge* flaen fteeft/ anbere meijnen bat jp ftet fel* be ftonnen oo?bcelen/om bat ben 25oom naerber jonnen 3tjbeluitterig/a� op een ban bc anbere jrjbe: en baer r�gule* ren �pficfinain ftet berplanten. iBaer Sier 50tt ieft een goebt if�atftematicusf beter in geloben / aljS be iuitftept/ of ooeft Beter een geteftent toereft/op toat sijbe be (lam na ftet gupben en 5^oo?ben ge? f�aen ftabt : ioant k�t beften bat befe

-ocr page 40-



		O E C O N O M I A,
	5*	O E C O N O M I A,
	5*

			3. ©oojjaben. 4. ©an be jonge fcgeir* ten ber mortelen, 5% ©an be flitc&en bec toojte�em 6, ©anafgefnebegarbehen� ber25oomen. 7. ^002 fiipgen. 8,®oo? geboojbe gaetjejsf. 9. ©oo? <�5?iffe!en 10. 5^oo? oculeren, 11. <©oo? Bet in* '■ leggen in een nebenffaenben (lam. I ;©e manier ban «Bnffelen i� bp on� al> bergeb^uprhelijcf�ft : �oeleh foo toegaet, ¹ jjIBen befnoept be 2&oomen batter geen uptfpntptfel^aen bigben/om bat be<fl5jif i te beter bcegB pebbenmagB/ba�rnaboet 1 men bc Hammen fpi�jten een elle of berbe* Ralf ban ber2Cerbenmeteen fcBerpme^: %aer nae neemt men een loctjen ban eertan�cren 25oom/ toelc&men baerbp fetten toil/ban tmee fiaeren ten min» (Ten / baer fnept men be buptenfle &a(l af/ tot pet groen toe/ foo biep a�# be felbe in be fpleet ban be anber 23oom Bomt : ban treclit men be p?op upt / roelcft men te boojen in be fpleet gefet Beeft: maerbefe Eiffel moet jupl� met be (lam a«o?becren ban be&Ieet men be <0?iffel met mag of eenBmibtbo! nlcp/ en ooclt ronbom be fpleet ) baer een foobe banaerbtronbom met een rijf jen geBegBt ijS/ op batter geen regen in be fpleet ban be (lam omt/ fo fai bat ingegriffelbe %ootjm met be (lam be* Bltjben en een taeft boen in be Boog�te toerpen. ^Bnbien men toat caneel of ee= nigljtoclriernenbefpecerp in ben monbt ftaeut en bp be grif fleecht/fo fai be b?uc&t toel-rupcfeenbt en fmaec' ettjeft to02ben : iBaer toanneer be (lam niet biefter i$?al^ een BlepnebingBcr / fet men traermaerecn griffel op/ inbien be felbe ueel �icfeeri�/ ttoee/bati�aenciche jijbeecn t bangaet men fefterber : toant Bet fian gBebeuren bat ben eenen itpr-gaet / en bai anbrrat toafcBt/ ban fnijb men be berbo^be af: en al toaer Bet batfe alle bepbe toiefle�en/foo moet men ben eenen af-fnijben/ om ben anberen fo beel te beter boen toaffen. ©it too?bt open toel op Rede bicfie JSoomen gBcbaen/ baer men niet op be (lam/ maet Bo�cn op beafvgefneben firoongrift;. <©aer ijs oochnoc�«n anber foo?tban
en bmtne Rammen fetten / Boemel be felbe Bet perijcMber ^aefenmeeronbertuo?' penati. Sinbien men (lammen of 25oomen in fanbagptrge plaetfen �ctten tuil / fai men baer eerf� ecnige bocbcrjei ftoarte / �irarB* tige/ touc�tfiare Sfierbe in fmijten / en a� men b�epgenocgB gegraben Beeft baet men be Zoomen fetten toifyftoantin fanbarljtige gronbt moeten be 2&oomen / om (jet berb?oogen / bieper gefet toojbcn/ ala* in anbcre gronben)fmijt men bc fmar* te aer�rc fraer in/en baer fet men ben 2Soom in/boer menopbe toojtelen ban toebcr ban be f�lbe tterbe l�ropt _; baer na fcBupt men be anbere fanbige�erbe of Sl�el� baer Bobcn op / en baff in,treben / f�o Bcnlgben be:Soomcntocl, Wie ban (lammen berplanten �ui� / moet tocl op be gront at&t nemen : tuant op roobacBtigB fanbt graeft men maer een finie biep: maer foo ben 8\|of geBeel onbjucljtbaer i& : maccht een toijbe grup/ en men graeft een B<�lbe mang leng��e biep/ enmenlegtonber frjncR�epne\|�8e(l in be gruppe. ©aer nafmijtmen opbe iBef� goet/ bet S�crbtrijcB. \|feen moet op ben Corner benc&en / of Bet een bzoogB en Beet jaertoierbt/ofeen noubt jaer/ baer na moeten be (lammen gefet mo?ben. �l&p igooc&baneen berflanbigB �\|o* benief BerieBt/batmen geen 25oomen op ten fcfi? ir M jaer griffelen moet. ^cfe Beu oocK gefien bat berflanbige �\|obenier^ baer bpfonber op gelet Bebben : en ic& Bet» Bet felbe dock in ber baet be�onben/bat Bet toeren niet boojt toi�/ of foo Bet be; ft�ijft en bmcBt bjaegljt ; ballen be tyitclj; ftnBael�lijcKaf* Het VI C�pitcel'. Van Griffelen en Enten. T\ <Q planten bonnen mei op manie* J^renboojtgefaacBtmojben: i. <�e< nigc toaffen ban �aer feiben; 2. &e* , *»8�« ban ben Bloeffem en Blaberen» I

-ocr page 41-



		Of Huys-h griffelen/fiet toe�clt men «©cu�eren noemt: �jet �udcft alfoo toegaet: if�enfnijtupt eenSSoom een ftnopjen tot aen het {jout toe. <©an fplijt men een anberen 28>oom baer men bit finopjen op-fetten toil foo berre ter �ijben op / en licht be Baft" ban bepben sijben op /bat men bit ftnopjen met fijn batf baer het op fit baer frap in fchup* ben fian / toe�ckc Ba\|i baer (jet hnopjcn op ijS/ gcmeenlijcft langhtocrpigi) ghefncben to02bt/ban binbt men bit ban bupten met een Banbjen of Baf� foo langlje toe als* be fplete getoeef� ij� / op bat baer geen regen in fiomt : men moet tod letten bat men be ba� baer het finopjen op fit/ benfit tegeng het hout in be fpleet/ baer men be finop in gljefet heeft i opbatfefiefilijft. uitboet men in 3tp?il ban peeren en appelen / oocft inSBugulw btm perj�rfietr en a�?icot� op P3 npm-�oomen geoculeert. Inbien pemant een 2�oomgaert maec* Uw Vuil toclcftin 3 blaren u>uchtb?aagt/ neem in iHSartio berfchebeucften/ fobitfi . nl� een finpban ecnjf�an/ enboo�baer beel gaten ban bepbcn 5tjben in / t�t aen bekoom toe/ ofbtoergboo?/ enbatmet \| berfchcpben Boojen/groot en filiepn. »®aet ; nae neemt men tacften ban appel of peer-1 Boonien / groot en fi�epn nae be gaten/ i todch men maecftt bat in be gaten paffen/ I maermen fnijter be Buptenf�e baftaftot ; aen be groene Bafi toe/ en foo berre afes bit j rijfheninhetgatgaet. ©och befe tacft* I im$ fullen een fpan ban ben�nberf f�aen/ ban Beftr ticftt men be fe�be metgoebe ftoe- me�/ en legh be beuhen metberjjffiengin tocrfche aerbc nautoelijcftjS een fpan biep/ maer men moet maften batter geen filoefi fem aen be tacfijed homt. <%n* f�artio i baer nae neemt men be Beucficn met bc ■ fcfteutjen� npt be aerbe/en faegftt tuffcfien j t�oeefc�entjc�bebeuftebooj/ en elchaf- : gljefaegftt tachjen met fijn gat fetmen in berfche bjucljtbare nerbe/ en bat fai op het ! fe�be laer ban umcht fcagen. <3Jcfi moet be H?obenier0 hier noch hel* pen gtjebencfien / bat fp tod gab� fiaen op �c lympathic en antipathie ber Zoomen en
				o�dingh»^?: :- 37 ghetoaffen, ffl�wt Den eenen SSoomBe* mint ben anberen foo / bat hp niet toaff�n toil/ het en 5P �p 5�nse gftcltjcft Bphem heeft : anbere baer-en-tegen haten �nbere 25oomen foo feer batfeniet toaffen toillcn toanneer fp baer bp geplanttoozben/bae?* om moet men mannefteng en tutjffteng bp mal anber fetten ban b?aghenfe te Be? ter / tuffc�en ben »©Inf-boom en IBpjten- Boom ijs fitlcft en bjienrfcftap / bat.fp mal* ftanber niet alleen om be tacften geraften/ maer oocft met be toojte�en in malftatiber. biechten, ^aer-en-tegen tjeeft ben (©lijf- boom met ben epeften-boom fu�eften anti- pathia of bpanbfchap bat hare tacTten ban malftatiber toijeften toanneer fpBpmal? ftanber geplant 5tjn. ®ft SSoomen toelcft bicht Bp be aerbc gegriffelt too?ben jijn buraBdbec alg an» bere bie hoogh gegriffelt toojben : foo mes nighen bagh at� men be 25�omen nae bc $ieutoe iBaen griffelt/ foo beeigjaren gaenber boo?-6p ecc be felbe bwgen/ baer» om fioint het bat beel 25oomeh foo langh* faem bwgen. $et i& oocft niet goebt bat bc25o�men �et eer(�e<giaerof hetttoeebe nae het griffelen b?agen / tuant ban 5tjnfe noch te tfnaeft: maer ophetberbe^faet fian tod gaen. <3!cft moet hier noch I««n een25oom- falf maften/ a� be felbe eenige fieeftt hebi ben/ of gequetfi jijn / en baer men begrip fel� mebe be(�rijcfit�nanneer men befels be op ecnigen (iam gefet heeft: iuant bc* fe falf i^ niet alleen bienl�ighombenrc* gen tn anbere ban bie fpleet te Vueeren/ itiacr boo? berrottingh ontfiaen moght/ maer bfent oocft om be �oonbe of fneebe te genefen toelcft in tiet hout gefneben iss _:fteert 00c fi ben 3©ojm baer ban. jf�eemt geel VbajS/ fynrg/ terpentijn/ban het een foo bed alg ban het anber. �aet eerft het �uajef «n har^ fmelten in een nieu^ toe panne: al# befe g�efmolten s�nboes ter terpentijn ban bp*/ neem (jet ban ban hdbup? en roert {jet om/maer laet �k terpentijn niet lang op het bnp; flaen :� C 3 toanfr

-ocr page 42-



		3« O BC Oj 3©ant Bet beffe baer ban fou toegB bara* pen : als* bit nu gBeronnen en ftoubt gije- tooien i�/ foo tjebt gBp Bet felbetotu* toen gBebiupcft, If�aer toanneer gBp Bet ;HU gBe�^upcften toilt / en mercat bat Bet niet facljt genoegB is7gieter ban een toep- nig& 25oom-olp bp/ op bat Bet.te toeeefter toojtomte�anbeien. Het VII. Capittel. Hoeraendaernae met de gegrif- felde boomen weder om gae-n lal. Wanneer nu be 25oomeu alfoo gegrif* feit en behlieft 5Jp / moet menfe toeber bltjtigB toacljtcn / en op-paffen batfe fraep en g�elrjch in be BoogBte toaf* fen/Bettoelc&met fnoepen gefcBiet: toant mm moet Baer geen tacfoen of rijfjen� la* ten/ boojen aleer befelbe in beBoogfjte ge; toaffen jijn : ©it moet ban giaer tot jaer S�efc�ien / betogl fP noetj SongB ?r)n : toant bebnjl men be ^�ongDe Zoomen be rgfjej* af-fn�bt toaf�cBen fp fraep in be DoogBte/ en baer Komen frape f�ercKe boa; men ban ; men fai Baer een j* manj* �oog= te geen rgfje� of upt-fpjuptfelj* laten be* Bouben. <©nbertu(frBcn moet men baer biche f�oe&en bu fetten/baer menbe S&oomen baflaen binbt/batbe<�I5jiff��jban lue gen Bet fcBubben bes'tainbtj* niet Komen afte ballen / en be 25eef�en met Baer aen« fcBupjenoocrniet ban gelrjRen boen: en toanneer menmercRt batfe firomtoil�en too�ben / moet men Baer met facljt tegen- bupggen toeber reeftt op boen toaffen. ^tem in be JBinter moet men be felbe met ftroo betoinben/om batter be �^afenniet ftp fbubenRonnen Komen, 3©iltgBp nu fi ebben batfe BoosB en ff erch toaffen en biche ftammen behomen/fn�bt be rijfjej* onber of inben�ferfl�/of feo?t� na Sebaftia- ni of Fabiani,fooittJO�ben 5P f�erch. «Benige boen Bet fe�be lieber in�Bartio/ om bat bichtotfj fetyuario Bet ben tijbt
				baer not� niet na i^ i tnaer men moet (leg naer �enttjbt boeg&en : <©at �jclp ich baeram gBebenchen / bat in mijn boech bichtoiljs ongelpet�jben gebonben tuo?* ben / bat ich belali / batmen in ^anuario bejSupfennef�enafp�uehenfar: <3cHfeg� toeber op een anber plaetj� in rjpebjuario / en ban toeber op een anber plaerj* in martio. ^it flrgbt niet tegen j* malnati* ber/ maer moet ban Bet toeer berfiaen too?benv ^jnbien Bet toeer baer in %a* nuario bequaem toe ijl/ban fai men �et boen/ foo niet in -pebiuario : fjnbien ban &et toeer norij niet goebt toil ?ijn / in H�artio. «©at ij* maer gefept eer be ftup* fen lebenbigB toojben. uif�oi^Bet ooch. met fie.t planten eri berfetten ber 25oomen/ alj$ ooch met meer anbere bingen. J�Sen han be �iegreffelbe 2Soomen/ toanneer jp eenjaer of ttoee naBet<<�_Lnf* felen gefia�n Bebben / en onber toel toebec toe getoaffen;;rjn/en Bare fcBabe bertoon* nen Bebben/ ban bie plaetfe toegB nemen/ en toeber op een anber petten. 3©anneer �pnu ttoee of b?iei'aren ge* f�aen Bebben / en B°0S� genoegB 5tjn / en men toil batfe tartten fcfjieten/eri ficB upt? fcepben/ om bat men Baer tot bre tf?bt toe ban ter �rjben alle rotjes* benomen Beeft/ bat 3P maer opgetoafjen ^rin gelrjcn een bunn� roebe / fuepbt Bern in be '�entebe bobenfie hnoppeti af/ en later ban benben ?ijben bierof b�f blrsben/foo homenber bobcn tachen / en fp_2cpben Baer tipt ' bocB men moet be anbere hnopiejs allcafttzeecs hen/en geen b�ijben laten/foo gaet Bet toel. «©etoiil alBier ban Bet uptgraben en berfetten flier geflanbelt toO��t / moet ieft BiemocBtoatfeggen. 3&acr ij* bp na geen55oom/geen f�ruph/ getoafcBof 25loem/toelchnietberplant nonnen too�ben/uptgenomen eenigB �fto* nen hrupt : a�j* ooch be 55oomen toelcft in Bare bollen bloeffem f�aen/ men toil ban baer in een fonber�mgB Ronfi-ftuchjen ge* bjupc&en* (Cen berben laten Bast be oube 25oo#

-ocr page 43-



	OtB�^i
	OtB�^i	-houdingh. 39 epnbt ban "ianuariug / inbien men in be j SDerbe ftan nomen : toant in be Stente ?ijn be flammeo en allegbol fap�/enbebJ�� 5P bantotget i©?iffelen bequamer 5$n7 ; ! alfoQ3tjnfeoocft tot {jet berplanten. : 3�e oube poeren plegen te 5eggen bat 1 Hae Fabiaen en SebaftiaenbenatlierliCBC � toarmte en �et fap ber Zoomen upt be too?tel naer be f�am begon te Klimmen. I 5fn beStente moeten ban be 25oomen I berplant too?�cn / toefen be ftrcng�epbt ! be�tointerjsnietber�jagennonnen/ alg � baer 5ijn petficnen/ ab>icot0 en biergelije? S henaerbt/ al� oocn eenigenerffen. ^n ben $erf(� plaglj men groote noten i te berplanten / alg oocn be boomen torteli i behoube lijben feonncn/ nl�$ppe�-boo* men/peeren/ gf)emcenefterffcn/p?upm- boomen/ en anbere meer, I ®e maenben toeten tot gettierplanten I beejuaem 3gn / jijn; �et epnbt bcj* <©oft- ! niaenbtsf/ September/ 4Mober/g&ecein* ber₊ «©e3\|up^-lupben �ouben tieeltian 3tatti6ertt-baglj toeich op ben 17, j&ep^ tembernomt* \|®et befirupcfien en0egg0entefetteit gaet fiet gelijel� met be boomen» «©croo* l'en en anbere laten {)aer foo toe� in ben �etflp� at� �-ente tierfetten, ®t �toube nan niet imn be il�ofmar�n tierbjag�en toojben / al� ooeft tian ben ©pgen-boom/ Cangie/citroenen en anbere meer/ toelfc» Be in ben �\|erffi uptbe3Berbtg�enomen moeten too?ben/ en in flotien of ftupfjejS gljefet/ of �ltamerjsuerbcrgfjt/ en in \|fear? tio of t�pjiftoeber in ist%ut$t* gebjacBt. 0it be nrupben en Bloemen moet men alfoo om-gacn alleiS toat bollen fleeft/alg �epferiS hfoonen / tulipaen / narciflen/ moet men nae lacobi/ na bat fp bloemen gcljabt �ebbcn / upt be aerbe nemen Aalle* DapjtjenjS en neefelftenj�toelft aen�ieboU- len �angen/ moet men af-fngben/ en in �c ti?pe$ucf)t Bupten ber ae�ben of fanb Ia» tenleggften / befeltiefianmentioo? Mi» coartisi bagD toeber berfetten t fiet m toate bat men �eb�en tornito batfe latec �?oe*

' Zoomen Be$toaerlp berp�anten. Haet �ie geene Beft toelel* be bicftte ban een bupm�cBbem ®e oo?faecnen toe�tn een �fobenicr tot �«t berpfanten betoegljen nonnen/ ?ijn bee�ber�cp. d�erftlijnbjengljtbe berplan- , tingi) bitboojbeelaen/�atfoo toanncer �e planten tebic�top malnanber ftaen ; be anber te beter fionnen toaffen/a�ffer eenigebcrfettoojben : toantatfoo berf�t oijn�e ftonnenspbe bjp�cpbtbeg iocfjtjS en acrbtnjc&jS te beter genieten/ en fonbcr �erljinberingl) toaflen. iCcn ttoeeben �aojbenbeberpIanteSSoomcnoocngroo* ter en beter/ al� mebe be geene toelchjgn blijben (ia�n/ om bat �etboe�tfel be� leiWacnalletebeel SJoomenmuffge* gcben tomben : oocn bjagcn be berp�antc S�oaittCii grooter en fmaehtijcftct bjucljt / jatoi�be 2Soomcn tocrbcn bpftang tam boo? Deel berplanten : �et fc�be blijcnt aen be enefielbe $arc1ffen/ torteH boo?\|)et bicfttoeljS berplanten bubbelt toojben / 'ban geUjeften gefc�ict oocf�be (Cefte- bloei' men/toantbe felbe uptBctjaebt boojt- homcnbe ;ijn alternaci cncnelt/maer too?* ben bubbelt boo? jjetbicfc�uilg toerplans ten/gelijcnong fuicligbanbeerbarenbk fjepbt geleert �UOjbt, Pecrus Laurenber- gms befc�2�ftin5tjn Hof-bouto / bat foo be �efle-bloemen nietberplant toierben / 3P niet alleen niet bubbelt 3ouben too?* ben/ maer oocft �aren reuen tn (rfjoon�ept berliefen/ge�ijcn benfelben SJutjeurber* .hlaert batljem bic«toU�g�beurtig, 3Bat nu ben tijbt tot Ijet beletten aen* gaet/befclbenan booibebierjaer-tijbcu berftaen toojben/a�g Stente / Corner / �\|erf(�/a©inter. ©aer 5�n ttoee.tijben iue�cn a�ber bequaemf� bienen tot �et tier* planten/te toeten be&ente enben �fsrft. j�och toerbenber geen Zoomen- in ben Corner berp�ant/maer in ben ©Interner toepniglj. goo tiee� be Hente aengaet ban begint men be Zoomen te berp�anten / in $t> biuario en 'pattia/ of ooeft'tortin tjet

-ocr page 44-



			O MI A, en tuat biep / ooch be aerbe bali oaer om. dommige hrupben tuillen eerf� aen-gfje* boert 5ijn met mejl-tuater/ ala* hooi/ hap* perg/latoutu/enbibie,- Stnberetm�enin bette aierbe gftefet jijn/ maer baer moet geen mef� bp toefen : Ijct i$ genoeg/ tuans «eer be iuojte� met tuater begoten toojt. gin het ber fetten ber Zoomen moet een i\|obenier op beel bingo�n letten ; tuelcft tup met fehere regulen ful�en aentoijfen. i, 38IgbeZoomen /tuelch men berfet* ten tuil/biche uptfpjuptfel hebben/falmcn ijc felbe af-�outucn / en be f�am een elle of anberhalf �oog� ban ben aerben laten' in berechte, 4�oeh moet men tuel toe-fien bat bc toojcelen in het upt-roepen niet feec gequetfi tuo?ben / bpforibcr bc hooft-tuo?* tel/ tuelch recht in be aerbe fchiet. 2, 3©anneer een 25oom nu upt be t�ert g�ehacltijS/ en tueberom berplant moet tuojben / moet men hem niet lang� upt beili erbe laten/ op bat (jet fapbaer ban niet berteert mocht toojben/ en hP ban fijn boo?ige hraebt guam te berliefen. 3, «©ehupl/ in tuelch ben 25oombers plant fai tuojben / moet niet lang� open 5�n / op bat be locht be befte fap en Kracht ber felber aerbe nicttuegh neemt.lBaecht be acerbe onber op ben bobem fijn / op bat be tuo?teIen gclrjch leggen mogen. 4, j§>et ben 25oom alfoo in ben hupl/ bat �P alfoo ftaet/ ghelijchboo? beber plantingb/ te toeten bat na �Mt #o\|�en ge> flaen �eeft / ooch tuebcr foo; nae het gup ben / tuebcr alfoo / etc, ©och men moet ben 2�»oom tuat Dieper in be 3�crbe fetten/ alg hP �an te booten gefiaen Ijecft. f, g^e �ert en �ooft-tuojtelcn fu��en recht onber bea* flam inbe 2Ecrbe g�efet tuo?ben : maer be anbere fii�len om ben f�am o?beutltjchgelepbt enupt-gheb^ept tuo?ben, 6, 3©anneerbe too?telen alfoo gelepbt 5tjn/ bebecfit men be felbe met g�etu?eben aerbt/ baer nae f�ropt men baer mef� ober/ tuelche mefl boo?tg tueber met aerbe be# becht moet tooien / en alf bm treebt men baec
		40 O E C O fc b?oeg�cn / foo fou men be felbe in be Utent berplanten, 55e bollen tugfen felfiS hare rcchte-tijbt aen/ tuanueer fp berplant moeten tuo?* ben / tuant fp beginnen ban upt te fp?up* ten/ �oetuel fp Bupten be aerbe leggen/ ge* �gc& men Hen ban aen.tploofen/ faffraeujS bollen; en anbere / ooeh felfj� aen be ghtne tuelchgftcen bollen hebben alg acolepen/ aerb-befien / bio�en en anberenhanmen alfo �aef� berplanten/a�gfp upt-geb�oept 3i)n/ en Dare bjucftt geb:agen hebben. ® e tefie bloemen/ alji coch be �ubbc�be biolen nonnen a�le^aerttoee-mael toer* plant t�o?bcn/te toeten in 't epno ban ben �gerff� / en in get begin ban be Hente/ tipt oo?faech batfe ban fc�oonber en bubbel* ber bloemen bjagen. �\|ier beneffeng Wanneer men tuel op ben tijbt letten (al/ moet men Vuel op be JBaenletten/ tuanneer men pettoegber* planten tuil, &et bit ban boo? een alghe* mene regel, Sfilie boomen/ heggen/ftrupchen/tuelcft men berplanten tuil / moeten berplant toojben tufl�hen be ©olie en $ieutue If�aen. ^e fcrupben en bloemen fai men in Bet iuaffen ban be maen planten t men mepnt bat be25locmcn ban grooter en bubbel* bertuojben: «©atiaTeccher/ en be erba* rentbepbt betupght fulchgoocft/ inbien men enchelbe tif�e-bloemen plant regent be ©olle jff�aen / batfe ban bubbelt tuo?* ben, Cen laetf�en 3tjn be natte bag�en beter tot be berplantingh bienfligjj.' alg be bioogfte en heete. JBen moet tuel opmerc* ben / bat men nietg op ben ftceten mibbag berplant/ maeraltijbt bej$mojg�en�of bejs abonbtg, $u ifler be manier noclj oberig� ftoe men berplanten fai: ^ehrupbenentuoj* telen te berfettenbat ijs een pber benenbt ; baerom i$ Ijct bau noobe baertoeel afte fchnjben: alleen moet men be plantin goebe / lichte tuel gearbep�e aerbe fetten/

-ocr page 45-

Of Huys-houdingh.

Jf�

bjuc�ten niet / noc� toojben ooeft niet
tnojmffcecmglj.

Van de Amif��n of Ohmeifl�n.

MdEn moet beletten bat bit gebiojmt
niet op be 25oomen of ftrupeben \va
men; 3©ant 3P beblaben berberben/en
in malftanberboen rollen foo batfeber*
bojren. ^aerom moet men beblaben foo
berre affyecchen/alffebanbit gebjoimt
befmet jijn/ op bat be anb ere blaben ooch
niet berberben : toant als be planten ban
be felbe/gelijcft ban jjaere bpanbenbe*
b�ijbt 3�n/ bonnen 5p in be Boogfite fraep
opVuaffen.

#f befirjjeftt be plant met fap ban Por-
tulaca, mct�a�f ebieft berntengftt /en be*
giet bun ftam baer mebe / of bef�rjjcKt �m
(�am met SD�n-bjoeiTem/of bef/ of f�rtjcfc
©ogel-lgm onberaen benffam/ofboop
een jijben fnoer in #lp / en bnibt bie om
be ftam / foo Klimmen baer geen bjojmen
op.

Voor de Rupf�n.

D<� itupfen baen bc 25oomen oatte
groote fcljabe: toant speten be bla*
ben ban be 55oomen/en leggen metfioos
pen op malaanber'/geitje» be jonge flans
gen : men moet bie af�efen / en intjet iua-

baer met beboeten ober, �aer men moe*
ter ine! op letten/ bat be mefibet�o?cel
nietraecfit/noco bert j�am : bjantbe�jo?*
telen fouben anbergberbjant�uo�ben.

7. fflljS be ftupl nu toeber bofgftebu�t
i$ I moet men biel toe-ften / bat be SJerbt
ronbom benf�am tenminffenbiertreben
lebiglj en b?p blijft/ oock met gfreen hrupt
befaept iao?bt / of met grag bebecfit / an*
btvg fou ben regen niet �nel bp be toestel
Ronnen �tomen/ oocKinozbtbebJojte�en
gare fcrac&t en toaffen benomen : en moet
bit ban be oube 25oomen berf�aen ino?*
ben.

8. 35e Plonge boomenfal men be ober*
tollige geple tnojtelen af-�ouben / op bat
beanbere te beter iuaff�nmogetn

Het VIII. CapitteL
Dat de Wormen de Boomen en

het Ooft niet befchadigen.

WS�nneer e*n2Soomin;#cb2itarioge<
plant of g�)egriffeltbJo?bt/ ofmaer
boo? be Jf�ari/in be felbe tyucbten nomen
geen bJO?men. ^

$eem gepttlberifeerben 3©ieroocfi / eri
a�jS gijp t©?iffelt /boe bat felbe pulber
tuffc�en be barfi ban be (�am baer giro op

«�jiffelt/banfuHenbe bJO?men be felb

bjuc�t niet eten.

j^ 'ter fcijubben/af berb?anben/ofin be aerbe

begraben / alg men be felbe ban be Zoo-
men treeftt / en met boeten treben / of men
fteec�t een ftrobii S aen onber ben 55oom/
fooflerben ;p Ija�ff/of men bejlrtjcfttbe
2Soomen met*©ffen-pig / of�eroocht bew
25oom met Bitumen en ^toabel.

Het IX. Capittel.

Wie gaerne Vrucht op het eerfte

." jaer hebben'wil.

D*�p. tnoeteenouben tacft tot aen be
groehe �afl affeftaben/omtrent «n
jf fpann�

2{� bebjomien een SSoomop eten en
berberben/ neemt Kapjobolanum / tuelcn
men in ben S�potBeecftbinbt/en 2tmj�
�eertnelgel�CKt; maec&t bittot pulber/
banboo: eengatinbenfelben 23oomtot
op ben nern / fieecltt baer bat felbe pulber
in/ en f�upt Set gat met een $aegf)-boo?en
nagel/f�o eten be iuojmen ben 25oom niet
meer. -�

<�*en 25oom toe�eft in be 3©inter �e*
griffe�tbjoibt/ b?aeg�t geen 3©o?m-fleec^
Kiglj<©oft/<0efneru�Sfc8?iJft/tnbienmen
be 5�oommet b�«Bal ban een groenen
�laeg�biflcBett tefmeert/ foo berrotten be

-ocr page 46-



		42 OE'COl fpamie �ang of ftojter/cn bat in bcnUfcrff�/ in bet afnemen bc0 iBaen�/enbc felbe met ��oeiien �f�cl�cn SCcr�icbef�rncften. ®acma>infBartioalgnun.be 25oumen ban beeen plaet�opbe anberfet/fnrjbt �an ben taeft af en fet Dein irt goebt %aij> rrjeft / foo bjengljt ftp bet eerftejaer buicfot boojt. ©f maeftt een gat �uo? een pot tuelcft niet te ftlepn tg treeft baer een tatft boo?/ en ptchbe felbe mfi met ecnme�/foo ber* re als¹ Up in ben pot (ia�n sai / fcijuDt ban goebe tH�rbe in ben pot / eii gietfe acftt b^ genbaerna/foobjojte�t be frfteutinben pot; fnijbt bcfclue in Jlartio ban ben ^oom/enfm�t bc pot baer ban/en fetfe met bc felbe Sterbeiuanbere goebe aerbe/ foo 5al men bet eerf�c jacr tyucftt ftebben. Van befchadighde Boomen. ■JCnnecr een ©oomgemtef� / getyooc* hen of gefefteurt ijf/ beflr jjeft be felbe quetfure / reet of bjeueft men �toenen-mef� en "leem i en btnbtbner een feftoonen 3lr> nen of�lBoU�n boeeftronbom/foo ;al be gurtfure Yucbcr genefen. Wanneer een Boom buy ten aen de baft fwart wordt, en begint te verdorren. MoBh jaltuctcn bat bc 25oonuenigfte �ieeftte beeft' baer Uu ban begint en* bjutfjtbaer te tuojben/ en tuannecrbefel* be in ben 2Soom ftomt/ freeftt be felbe ban onberen na boben toe. Wg nu �efe jtceftte aen een SBppel of peeren-boom ftomt / Stuerbt ben felben 25oom ftuart aen be Bajl/en begint te berbo?ren : foo gftp ftem jhelpen iuilt / bat moet ban ftaeft gfte? ft�jieben:/ aiiberg berbojt best�bebin? nen een jaer of tVuee totbegrohbt toe/ ftfo bat men ftemafftouben en berbian* ben moet : ^>nepbt�e selbebojr�baffmet senmejS geljeel ban ben 25oomtotopftet bcrfcfte{)oiit / en belirijchtbe selbe plaet^ met f�aenbewneft / of bericftej}, uwegen-
				O M I A, liront / en bcVuinbt net ban tue� met baf�y bat ben regen of tuinbt baer geen Mjaix aen boet. "S&cfe jicritte noemt men be 3©o�f: �ue�cftbanbenftamtot boben in ben top treeut. <3Item tuanncer een 25oom berrottcn Vuil of begint te bcrmojtclen 'foa neemt �\|onber-mcfi/ en meng� be felbe met een ber�en�ec� J�crbe/roer bet tuel onber mal? ftanber/enftrijcfttbcn 55oombaer mebe cnbin�t ftcm met bad /bat ben regen of tuinbt geen feftabc boet/foo geneefi be b?euch tueber. Van oude Boomen. Wanneer ncmant een ouben afnemen* ben 25oom beeft/tuelft onbjucljtbaer i&/ en be se�bc tueber tot bjucljtbaerljcpbt b?engftentoil /�icnemi be Stabe ban be tuo?tel tu egli / een goebe fpan ban ben fiam/ eu ft�oof begrootetuojtei �an bea 2Soom / en fioot baer een of ttuee �\|aegft- boojH beften of fpmigft. ftojnen in/ en baer bp gebaen ^epapenof ©erefteng-mefi/ en boe be S�er�e baer tueber op aen be ftam/ foo sai De felpe 2$oom tueber bjugt blagen. Als de Boomen oudtworden, en verdorren walen, hoe men maecken fai datfe weder ververfcht worden, en nieuwe fcheuten bekomen. A* 3t^'cen23�aiii oubtgetuojben igen A berbojt/foo i^f het gebjeeft aen be hert tuo?tcl/bie igberbuplt/baerom ftanbe fiam ban ftem geen tuaf�om ftrijgHen/ tuant bp Heeft geen lurljt / en 'moet betv fiieften. 3F>e fiamme moet tipt ben tuojtel treeften pet gene be tacftenmebe gebeelt -sai tnojben. v^acrom t�fyet 3eer goet bat .meninbe 3©inter be ibo?tel�n beV 555oo* j -men rtipmt/ en ftaer lueftt maeent* iBaet j tuanneeri een 25oom berbo^ren tuil/ neem ! een �frooi/ geltjcft �e (^immerJupbert, sp bjuueften/

-ocr page 47-



	Of Huyshoudingh.

BntpcBen/maer Boe grooter Boe Beter/ fiooi baer een gntmebe in ben 23com/regt onber be (�reecft baer men Beni ^egriffelt. Beeft/en bat foobiep toibe mibben of Bern / en bit 5a! gefchiebcn om Martini, b�cB Bet iuerbt nocB boo? beter in be �tojf-bjeccB ge�ouben / laet Ijct gat'M iueec&en open bujben/soa Brijg�t ben 25oom toeber lucDt / en �uojbt \ucber jongfj. ®it Bonbt gftp merftcn af� lp bcjS §>a- mer� tocber nieuVoe rijfieiS �irtj's�t, %\$ nu ben 25oom befe feg incerimi ge��acn geeft/ men Ban Bet ooch �uel in een Bojter tpt boen � na be Boube groot ijs/ Bet Ban gefcBieben inbe grootfie Boube tuant'er geen fap in ben 55oom ijS/ en bie lucljt tot ficB getogen Beeft/neem een �^aeg�-boom p?op / tuant anbec Boubt baer niet toe baogfit/enflaetfiet gatiucberbaf� toe: niaer niet foo bat be piopbaer geheel in ga�t : eer gBp ben pjop in ffaet / (�eeritt in Bet gat �aneel/ $age�en met ftalf fupBer bermengflt / of inat men ahber^ �oo? fmaecB in Bet <©oft [jebben Vuil / bat boet men,baer in : 3©ant ben 25oom trcc&t ab 10 naer fic&. ginbien men baer bcel fpccerjjen in boet/laetmen oochbee� rupmtc/ennet fmaec&t affban tebeter of (iercBer. W�e fpeeerijen ful�en metfupcBcr bermcngBt tao?bem jbla be pjop gBelijcBmet ben 25oom / foo ��flf� be baf� baer �ueber ober. <©p ben naefi bo�genbcn&omer Bont gijp merhen of uiue Bonft goebti^/foo ben 55oom berfefte fcBeutcn BjrjgBt. USaer foo bat niet gefrijict/graef op ben nabo�genben 3©inter om ben 25oom/ �efoecBbe fiert-tojojtel/offe �errot i&af niet; fp�ijtbe gert-mo?teI meteen pferen beptel/ neemfceii pferen ban upt/ ch iicetfc ter een Bouten in/ en laet hem baer in (tee* Beu / foo Brijght ben ouben 25oom boojfe/ fter iucht en toozbt tocberom groen.
		Van onvruchtbare Boomen. A%$ eenhoorn bichini^ gefupbert �uojt Ban mo# en anbere bupHgBept/ ��ojt�pBjueftiBaer, 2�BS in 3tp?il pmantrt een gat in een ^>oom boojt op 6e �uojtel in be jiam / ah foo bat Bet gat niet booj be (lam gaet / en fiaet baer iocbercen Bouten p>op in Ban �Jage-boo?n/ foo �icrb't Bp bmcBtBaev. <gitem manueer een 2$oom B�ctpt/en geen biiifiit b:aeg(jt/ Boo? 'ban �ae'r cm gat in tot bc ncrn/nungftt ban cjiiicBfil* Ber en kent oubcrmalBanber/ lieecu Bet in Bet gat/en (iaa baer een i$ag�-boo?ne pjop in/.foo �uo:bt Bp bjucBtbaer. Van de fweren der Boomen. H<#t geBeufbt fom�urj�cn ooch bat be ob�rb�oebigBe bocBttgtjepbt bejS 55oom^ upt-\|�aer/tuffcBcnbe ba(�enljet Bout / g�ujeh be inenfe��n tuffcBen Bel en PleefcB: enVnannecrbat fcl�ePcrrot fto? men baer toojmenin /�uclcBtie25oomen feer fcBabdijcB ^tjn : ^IH^ bc balt aen ben 25oom op�enigc plact^bejintte fmel* �eu/ fnepbt Bern op/ foo �ooptbe fc�iabelija Be plag�je baer unt, gjnbien glin baer mo.nnen in binbt / Bjantfe of trecfitfi met een pferen Baccfijcn baer upt. ginbien [jet nugcfcBiet batbitop bcrfc�eubeu p�aefe f�Uvm�cn (lam Bomt /fntjbt beu f�am ban Bobcn tor acnbe �uojtcl toe open / en bat op bcrfcBepbcn plaetfcn / op bat fu�fie bupligljept �pt loopt / ofberbojve. gitcm gi'�cf beS�crbe Bp be inojtelcn bejSBaomjS op/en iegB baer beter in be niactaVcu Boo2 een groot gat in ben (lam / baer g�p eeii epcBen p?op in (�aen fult^ Voor de Wormen der Boomen. Wanneer be �Dojmcn een 2Soom op eten en berberben / 500 neemt Miro- bolana jn ben lllpot�eetft / 0ct fe�be i^ ge* ir 2 Ujdt

-ocr page 48-



m oECO] �ijcft een noot/ maecfet �et tot pu�ber/Boo? mi gat in bai boom tot aeri be Hern/boe bat polberbaer in/enfiopt bat gat met een $aegf)-boo2n nagel. S!tembo�2b�ibo?meninbeb?uc8ten/ memgftepu�berben 3©ieroocft toanneet g�p «foiffelt/boe�etfelbe tuflcften ben ball beg fioche baer g�p op <©?iffelt : ©e felbe bjucOten �uojbenniet b�nbe3©o?» men gegeten. Het X. Capittel. H�e men de Boomen verbete- ren, en haer hulpen zal. Eneerftlijck. Hoe men maecken zal dat de Boomen wel bloeijen, en haer bloei- fel behouden. Op graef be toojtel ban utoenSSoom/ in december of jpebjuario/ laet ina» ter in be feupi nomen/ bat baer in bebjiefi/ en tot pjs iuo?bt / en frnijt ban Vneber att-,* be ober ftet p�» omtrent ^egOjiuo bago/ofinU�ap/fupgfttbatpsfaHerfban be �uo?te�en / ban Bungen be feltoejmojte* �en beel blocffem / en be�ouben b«e alle: ginbten een 25oom geen bnieftt toil Bjen* g�en/ foo lego mef� om ben 3©o?f el. (Dm een wel-fmakendt �oft te maecken. 1 ^C $lijt een^Soomontt�ee/ en fhepbtaen �-->Bcp ben3p�en aenbennern een toep nigft ftoubt upt/enlegObaerJuIc&efpe* terijen in alggftri iuilt/ en binbt ben 25oom toeber baf� aen ma�hanber/ en bef�rijeftt ben Kloof iuel met fcoetjen- meft en leem/ foo �uozbtbe bmcBt toel /rapeftenbt en fmaftenbt/nabe fpecenjen /�ie�aetinsgn,
		� M I A,

	Om fuyre Vruchten foet te maecken. B<©o? onber in ben gtam ban eert Stoom/ �uelcK fiipje ©jucljten bjaegt/ een gat/a�foo bat ftet gat niet boo* i}tn 25oom gact / maer alleen aen be hem/en bul bat gat met SfoningO/ en Klop baet een ^aegtjboom nagel op/foo tuojbt be b?uc{it joet. <�f anberg/ omgraef be tuo?* tei/ en lego baer mef� aen. gfnbien pmant ree�t foeten ^Doft Ijebbert �nil/moet Op bat rijfften nemen �uelcft Op <B?iffelen ibil / en toepcOen Ijct^clbc fooberretn�\|oning�/ a�js �jpfjet ^5?iffc�cn �ai�/ foo hrijggt fin �ifoningO foet «Doft. 3©il pmanbt fupje «©oft�eBBcn/ foo t�cp�tt �p be g?iffelin iutjnebih als Bobe, Van vruchtbare Boomen te maecken. M<�n moet beS&oomen in fomter fint* hen/ en baer na met toater begieten / baer ban too?ben be Zoomen feer tyuc�fc» Baer, Om Perii eken metroodtvleefch te hebben. G3!et maer &a�ber B�oetaen betoog tel/ foo �rjoj�t bat bleefc� ban be $ee-- ficKenooeftroot. � Het X I. Capittel. Van menigerley ftammen daer op Griffelen kan eerftlijck van Haegh-doorn \\r%e een <02iffei op een ^agebooju W fet/ Krpg�t bicher <©?iffel a�jS ben ftam : Wanneer men ^erficnen op �?acg* boojn «©jiffelt / fullenbe $erficfien groo* tertoojbenbanbe an�eten. <©p

-ocr page 49-



Of Huy� �>pjjageboo?n (�ammen�ianmenoocft , toe� peeren griffelen, Mifpelen op Peeren-ftammen. Wanneer men een griffel ban een mif* pel-boom op een $ecre-boom fet/ iuo?ben be mifpelen foeter en bupjacfiti* ger/at�anbre_f Appelen op een �y eken ftruyck te griffelen. � T^^mrt een SCppel-griffel/ fct�emop * IX een nEpcften fiam/foo fullen be 3�ppe# '�' len alle root bioaben.		houding�i. 45* be en perff Det fap baer upt/ bie�cft Tap men in een ton giet / en in be «eiber legij ; men neemt baer na fupje 3�ppden/bicmen �jaebt en baer na ban befcljellcn fupbert/ en in ben bjancfc leg�t foo arbept ijet glie* lijeft be Ww : VuelrU in be Corner een �jeeiiijcfcen hjel-fma�tenbcn berf�oelenben bjaneftig. Het XIII. Capittel, Van Peeren. D Sier 5tjn ootTt menigerlep foo?ten ban peeren/ g�elrjcftoocfsappelen/ bie biel fmafien» \|©en neemt goebe fappige peeren/ baer men peeren fap ban maefct/ toelcft men in een ftetel fiebt en upt-perf�/ baer nae neemt men bat upt-geperlie fap/ en laet Bet foo langt) fteben bat t)etbicft=> acfjtigb begint te biojben/ fjet indek men ban in «lare potten boet/ en bp be fpijfe in p�aetjS ban fupc�ter gfjebjupcftt* i\|et ig feer fmaecfte�ijcB en tjoeft�p fijn foeteen �nepnig� ampergepbt/ toaerom �jet feer liefiijcftijS, 55e ©ecren iuojben ooefc aen Ijalben in ben ©ben gfjetyoog�t / totbatfe g�etjeel bjoogft 5tjn : »©efe 3911 feer belicaet om te f�oben/ «onnen 00« op tafel in plaetg ban; ©ijgljen/ op2Sanrquet op-geric�tbjo?^ ben. VanQuee-peeren. Q©ec-peeren laten �jaer Voel griffelen/ tuafien ooch licfiteltjeft : toant al# menbaerrtjfjejSoffn�jbt/ en inbet�erbe {ieceftt / «rijg�en be felbe bjojtelen / ooefs plant men be upt-fpjuptfelg / bje�cft on» ber ban bc bjojtel fpnipten / gjje�ijcttbe �toffe-boomen �n i^umn-bootnen boen/ fn biaffcftenin a�ler�en lanbt / oocfi in fanbtr <®p natte jaren bio?benbe4�uee* peeren grooteral�anber� / innerommen be felbe op ftanten ban Vuater ftt;op batfe bocDtigfjepbtfoiiben�eb�en, «©iti^een # 3 goebe-

	Een wonder�ij cke mengingh van een Amandel-tack en Perficke-ftock. \T79Cnneereen 3fimanbel-griffe�meteen VV $er(�cft-griffelmet beoog�enrec�t op een p?upme-�>oom g�cf et tooien / foo -f.il be bntc�t perfafte-bleefr� «rijgen / en befternen fullen toefen alg 38manbel-«erv nem Het XII. CapitteL Van Appelen. M <�n griffelt gemeenlijcfc appelen op aippel-flammen/ en f�t2 grifj'eng op een fiam/oraofben een nietopquam/men ben anbcrai \|j ebben mag�j/op batmen foo aen ■gjaer tnbtjSbrinnen maclj. flcnfnrjbt be appelen in bieren-beelen en ftang�tfe om ben bacfc-oben met bjaet* Sens? om te bjooghen / Set felbe g�jefeftiet oocftinben<©ben/ bjelcKfoo bjoogftbe* inaert lbojben om beg iumter�S Xt f�oo* ben ; fommiglje fc�ellen bic appelen . OOCf�. a©anneer men SJIppel-�wntK maeeften toiil'\ neemtmen38$jpelen/tot�c8ntette ti fup? noto Ufbtt-3§iy men ftfjett be fel*

-ocr page 50-

OECONOM'i A,

4^�

goe�e fp�.� geftoocftt/ maer jijn alleate
fiipi / tonerom baa iuat foetig�ept onber
moet gebaen luo�ben. iPcti maecfit bact
goet fap en <©ueen-bjoot ban / toe�eft men
naeben eten g�ebuipchtom be maegft te
(flupten,

Het XVI. Capittel. '
Van Perficken.

D� $erficiien 3#n een fteerlijcft/ ftofc
iijeft/ toerftoelenbt en tuel-fmaecftenbt
<©oft ; en befe Zoomen ftomen ban be
Hemen boo?t�, ^>oo ftaef� be $erftcften
f�PStJn/ fet men be Hemen in een pot in
�e ftelbet bact goebe fyiicfltbare jtoarte
aerbt bp i$ / en laetfe itaci be lninter ouer
f�aen / ban ftijnen fp -, men neemtfe in Het
begin be� �>omerg bact upi en plantfe
ronbom in be �loben/ en men fettet f�aften
tonbom/ op batfe geen feftabe Itjben.fBen
fnijt be upt-ipjttptfelg ronbom af/ op bat»
fe inat in beftoogftte opftfiieten/baer na/
han men be felbe op plaetfen planten/
baer men befelbe laten (ia�n tuil: en tnan*«
neer een $erf�cft-boom af-nemen toil/*
moet men in be ff�art be ino?teIen om
gratocn / en fcftaepg'-mef� baer bp boen/ en
ban toeber aerbt ober/ �ati$ feergoette*
genjSberupfcn»

3©anneer be perfieften opbe25oomen
gftefcftjompelt tuojben / en af-ballcn/ foo
Hlooft be groote taorte�en ber felber 2Soo*
men/ enf�eecHtcrt�ijjgDenin/ en foobe
3perftcften op ben 25oom goebt3jjn / pieftt
Hem met een me^/bat be obertge boefttig*
ftepbt beg 25oomsS baer upt ��oept /en Be*
j�rijcfit be gepieftf e piattg met �toep-meff
en Heem/ en legftt mcR aen be �uojre�en.

%n fommiglje Eanbeu (ieeefttmen be
©erflchen bjeet gefneben aen ftoitte fpeet*
jenjS / en laetfe in bc ^on/ of op ben ©ben-
op-bjogen/ en men ge�mpchtfe baer nae,
fjifoo han men befelbe �angflfi BeVoaren/
en��nfeergoet.

Het XVII. Capittel.

Van Pruymen.

S<©mmigfjep�anten gaerne $?upmen/
om �atfe nupnen bat De rufpen baet

�ie*

VanQueen-broot te maken.

Hv�Bt (©uecn-Bjoobt Vuo�bt iipt moj�u
geftoocftt <©ueen-ulcefc� gftemaecftt/
inelcft met mpefter in een pan op fletbup?
gfteojoogftt �uo?bt / en ban bieft 3tjnbe in
«n $ot gebacn/ ofooeft �uel in boofjc.�\

©e <®uce-peeren jijtt Bp flaer felben
fiipjacfttigft/ ftoe�uel fp een feftoonen rooft
DeB&en. «©aerom Bebal ,§oIon ben 3©et-
geber bet 3tt0enienfen / bat gDeen 2Smpt
�peenSSjup�egomflapenfaute/ ofmof�
liante tioomiin een<©uee-appelgebeten
�ebben : «Daet mebe beteftenenbe bat men
niet bpo? be tbcre�bt ftonbt geraeeften /of
men mof� ban te boo?en in een fupjen 2�p*
pel gftebeten ftebben/ gftelgcft t}tt fpjeecU-
tooojbt fepbt / ban ben gftenen ine�eft ftct
bette genieten tni� / eerft Ijet fupje pjoeben
-moet/ of bao2 een fup^en aippel bijten.

Het XV. Capittel.
Van de Milpelen.

DoE Hifpe�en Vuojben op $aeg{j-of
l�ce-boojen gfiegriffeit/ intie©fl}�en
toiojben bcfe�begljegriifelt: inaerai^ be
gftegriffelbc 2Soomcn berplanr �uo?ben/
moet men �uel gabe f�aen/ be Zoomen op
foobamgftc plaetfen te fettcn alffebante
�oojen gef�aen ftebben/ te Vueten ftoogft of
�aegfj. $Ben grifftltfe ooeft toe! op #ee^
rm Rammen. *©e f�eenen ber ijlifpe�eii
3l)n goct tegettjer (jet colrjcft,

■-■'-�■■______�-.a.;.;-.�^�

___

-ocr page 51-



		OfHuys-houdit�gh. 4,7 HetXVIII.Capittel. VanKriecken.
	litoti aenijang�en/ ombeanmen te beb�jbcn / maer fp nommin aen anbere 26oomen/ Ijc

31 :upmenboomen in ben Sfof ftaen : <©e feluc toojben HrtjtWtU upt fteenen ber =©mpmen op-g�emieecht, of ban be fp:np_;ren ��elcft ban be toojtden op flacn ; men berfet bic fe�be in IBartio of 2tpnl / en in beit�ttferfl� tUffctjen MichaelisofMattius. 31113 men ©2upmcn-fl:eenen pootcn toil/ fai men fict bleeftlj te gtjelijcft met be (leen in be aerbe fetten: toant bepjupm-f�ee* nen Hebben Oarbe ftarnen tod� niet licl)t; lijdiberrotten/ Ijdenspbatljet baer op regl)cnt : maer om batter bleefd) om M jijn be fternen bodjt/engaen lictjteigcs iserop. <©ncr i?s menigljcdcp foojt ban ©ntp* men/ baer onbet mebebeVuilbe pjttpnu feengoffieengcreechenttoojben / todeft fcer goebt $ijn / a�e* men be felbe tod toeet te gcbjupdien : toant men maee�tter (�ee- toijn af. <©p fommig�e plaetfen too?bcn befel? benae Michaelis alfoo toe-gemaeent/ nae bat fp een rijp of ©o?(� gekregen Ijebben/ en to�ccl* gftetoojben jtjn men neemt mo* tfaert / todch men met ebica fijn maeent/ en toannecr ben moftaert fijn gcnocgl) i^s/ boet men (jen in een nieutoen pot / baer men ban bc fieeben in toerpt / en laet ijzfe te famen ftaen t 3&lg bit nufooi4bagen gcl�aen ijeeft / eet men fjet felbe tot geb:a* ben/ gfteroocKt bleefrt)/ fchjnchen/ en nof� toelhljet fcojbntum piagli teberoo?faec* �itn; maer bit g�jebmpcnenbe / fai ube fco:butmn niet qucUcn/ en fjet i� een fe�r goebteten, ©an bc©?upmen KanoocSmoe�gfje* maecUt tooiberi ; nl^nanbenarflcn/ (jet toe�ch men beg tointerg geb?itpKcn mac� met toat med gehooent,
			K^iec^cn jijn ooduenfeer goet<©oft/ befe 3ijn oncfc mcnigljerlep / a� root jtoart / en anbersf/ «jn i'eer bjaegljbacr en toaffen op Ijoogtie Zoomen / jae ooch tod inljet©dbtof©affrtjcn/en{}obcii. ©ie in be 55offc�en toaffen 5ijn feer natuedijfc te eten / fiupten be mage/ en maernen goct bloebt. Het XIX. Capittel. VanKeri��n. D«E �ltcrffcn 3tjn ooeft bedberlcp / foiw* niige fup?/ fommiglje foet/ fommiglje root/ fommigejtoart/ boc�a�leberbon* todge�i / Ijare plantingtj ig g�elijch be pjupmen/ 5» toaffen op alle gronben/ bet/ mager/ �aif bet faut / en foo boojtg / �oo* ge en lage plaetfen/ men han be felbe ban �eenen en opf�ag� bootf-p�anten / gdijeft bepnipmen, 3©ilt gijp ��erffen �ebben/todtft Bad�e* -~ Ujch eenig'n teechen boen/boojt een gat- ban bobeninben $terffeboom/en fmijt~ baer b?ie of bier loot If�ercurium in / flop > ban �etgat/bit �ercurium foeeftt ben_;geljedcn 25oom boo?_t 3©ie baer na ban ban bie �terffen eet moet terf�ont opRaen en�oopen/ toant be felbe gaert {jaef�lijcft- ge�edboG?benmenfrlj. ginbien men iterffen moe^ manen to�/ foo boet men alfoo. iBenlaet belleden aen ben 25oom blijben in {jet plutften/ leg, baer nabe&erffen ineen fictd/en laetfe tod boo? malftanber �ltooften / en roertfe met - een langen Eepel toel om / maer Bp s fanber op ben bobem/ batfe niet aen-b?an- ben : ©aer na gietfe in een grooten boo2� fiag� / en �aet l)et fap baer ban loopen / en boe �jet felbe in een bpfonbere pot ; (jet an* bet bjunt nut getodt boo? �wn boo? flag�/ *t�'**

-ocr page 52-



48 _ O E C O �» tot bat get een moeg too?bt/en legg bit �eotbct inanbcre potten, «tf�gp mooggt baer alberganbe fpecergen onbct boen/ toant bfefullenget feltoc niet berberben. W0 nu be fieenen / en anbere grobe nellen baer afsim/boet get toeberinbe netel/ �aet pet toeber Koocften/ nwer roer get toe�om/op bat pet niet aenbjanbt/ tot bat get felbe bicfi genoegg t� / roet baer nabe,�utJC&eronber. W# men �tjerffen in be §>an of bp ben oben getoooggtbejtf a©mterg ober gou* ben toil/ moet men fomtojjlen beftcgtigen of baec geen fcgimmel aen ftomt/ men ftanfe goet gouben / al� men baer gefraol* ten boter ober giet. <E)ie fterfien ober aBinter begouben toil/ bjeech gen be (�eelen af/ en �eggtfe in jeen fcgoone $ot / en bef�roptfe met toitte fupcfier / ge�ijeft men toat anberg «Ton* fgtenfetfealfootoegg. gtnbienmen �lterffenbetoaren Vuil bat 3P ooeft in ben 3©inter berfeg blijbcn/ �aet men een\|hteR�pften-goubtupt boo?en/ baer legg men rijpe �terflen in/en men flopt aenbcpbe 3tjbenbe gaten foo bicgt toe / batter geen toatcr oflucftt in nomen fcan / ban �egg men get felbe goubt in een ftoel mater / of put / �atenbe [jet felbe tot mib Sinter legggen / foo blijfcenfe foo fcfloon of be felbe eerft ban ben 25oom ge* plucnttoaren. Het XX. Capittel. Van de groote of Walfche noo- ten Boomen. D<#fe Beeft eenpber niet gaernein fu> nen Hof/'t en ju gp groote rupmte geeft; toant get 5tjri groote 55oomen / toelcn beelplaetg nemen/en baer toaff nietgaerne anbergoebtjSonber/ooeft ig be fcfjabuto niet goet. ©aerom toojbt ben $oote25oom/alg oocfijijn bjutgt Nuxgenoemt/batigfcgabc�ij�ft� ioe�eft ftomt ban Noceo ienbifegabigge: 3^
	O M I A, fcgabuto en ©jucgten Befcgabigen ben flapenben menfegen. iBaer bie ober* rupmte geeft/ftanbie felbe Zoomen fet* ten ombe©jucgtte berhopen': oocUig get gout in groote toaerbe. 35c liooten too?ben niet «Hegriffelt/ maer toaflenbanget boo?t-p�anten ber booten/toeleft men ober 3Binter in be 2�erbe en fanbtfet / en in be �ente ber* plant/eninbeaerbe fleerftt obermir^p ftijnen. S©anneer men nu een $oote SSoora berplant geeft toelcn niet toafTen toil/ en ficg gelaet of gp berberben "mou ; moet men met een fcgerp gout onber in be ino?* tel boojen / en toater op be too?te! gieten/ baer �toe me(� in getoepcut geeft j fo toafi gp toel. &e $oote SSoomen toaflen gaerne op - foet/googg/ en bjooge28etbe : �p nonnen geen 3©ijben berbjagen/ toe�ft gare men- fes gebben : taant 511 oerboeren baer liegt* ujrftban. <gnbien gftpen 25oom gefit /toe�cfc (�een booten b?aeggt/en gaerne goebe booten gabt/ graef gem upt/ garft be groote toojtelen af / en fet gem op een an- bere p�aetg / ban too?ben be booten goet. «jjnbienmen booten met bunne fcgae �en gebben mil/ moet men be $oote 55oo* men biefttoif� ban ben eenen plaef� op ben anberen berplanten / foo tao;ben be nemen groot / be fcgalen bun/ en be 53oo* men©?ucgtbaer, Hoe men Linden-Boomen kt. I&b�zn men eenltinben fetten toi! toeln f�cg togbt upt b?epbt/ moet men be tac ften ge�gcfe een aBgngaert in be aerbe leg* gen/enbef�am binben/bupgen en f�uts ten/ batfe foo gelgcft op toaffen nonnen.

		Het

-ocr page 53-

Of Huys-h

45>

iBupfen/ oflf�enfcfien gftefnoept fullen
Vuozben.

%n fumma be gene �uelch Voalfcfte no?
ten/ caftanien /ftafel-noten en biergclijche
bjucfttenffcecht/ moet ftet fclb« boen bat
nien�anbt ban ftet $>up~f-gftefht ftet felbe
Vueet/ Vuant bie foubcn ber felbe bicftVuiljt
op-graben/ en een man alfo ban fijn hoop
ban Vnafbom bebjiegen.

§>P Vuaffen gaerne op fteenacfttigft bad
3tanbf/maer inSeem�ebben fp gftcen
aerbt.

dommige griffelen ta|�anicn op jonge
«Bpcften in ftet 23ofcf) / en a�(fe befilieben/
nemen fp be felbe op/ en fettenfe in ben
Hofof25oomgaert.

3©il men caftanien langlj groen ftou*
ben/ ban lego men be felbe maer in be fiel»
ber op berfc� fan�t/ foa�Hjbenfe fracp
groen,

iBaer inen moet tot� boo? be mupfen
toeficn/ Vuant be felbe etenfe gaern' Vuant
fygraben foolangft boo? ftet fanbt batfe
baer bp nomen : �^cn fiou boojt befie/ bat
men een grootei&inmn-ftan neemt/ b?r>
vuat tjrooter algbehannen/ inelcftmett
in b� routu-Bupfen<neemt/ om be gemeene
pgp-ftannen/ baer men mebe fcftenht/ upt
te bullen i en laten baer na pet �ibt op-
ballen/ baer fullen be mupfen niet in ho*
men: be mupfen jjjnfoofiercftniet/(al
gnamen fp met fu�chen mcnigljt/ a�ffec
reufen Vuaeren/ bie in ouben tijben ben
Cernei beftojmen / om Jupiter upt fijn
8jjch te fiooten 1 ) bat fp be maeftt ftebben'
om ftet libtbanfu�chenhan op te heffen,
©an ge�tjefien moet men ooch met be roo*
be ft�fel-noten ftanbelen/Vnelftmen plan^
ten Vuil / om bat be mupfen baer alfoo feerr
opberfot5tjn/al0opha|�anicn/ ofVnal-
nooten.

g|ch han nietnacr-latcn�iettuatbe�-
mahelijch� bp te boegften ban Vualfcfte of"
groote noten/ a�g ooch ban ftafel-nooten _s.
Vnien� b�li beel ftarber i$e om te boo;hn&
gen/ aljS caftanien.
�et i$� gefc�iet / bat ita tegenji be toin*

Het xx. Capittel.
Van Amandel-boomen.

D«�Bfc Vuaffen upt be hernen/cn ?ijn beel
©jucfttbaerber/alffer beel bp maW
hanberen (ia�n/ ban of een 25oom alleen
fion�t: ge�ijch ooch be �tafianien 2Somen
boem

�>p Vuaflen gacrne op fanbacfttigfte
plaetfen/ en berfcfte gronben.

�©en fet bc$ 3©inter0 be Kernen met
ftet fcfterp om ftooglj in een pot in ben
itel�er/ baer jant in ij$: maer moeten niet
��ep in het fan�t leggen/ maer een lit ban
een binger'; <©an moet men be felbe in
�Bartio in be tterbe jetten. <#en 5oete
Emanuel hcrn gesaepbt 7 bjengftt bittere
Sfimanbelcn boojt � H&aer booj be ber*
plantingft Vuojbtfe Vneber joet.

jf�cnVucpchtbe Sfimanbel hemen met
ftet blecfcft fomVuijlen bacr om eenige ba*
gen in ��oning� / ban Vuo?bcn be Stman*
beien ;oet.

Het xxi. Capittel.

van Caftanien.

t «Caftanien ^oomentptmeecfcen
Dil/fieech goeberijpe �aftanrtnin

iii be ©aftenten binget biep in be SJlerbe.
3®.mt Vnanneerfe te biep (laen/ nonnen ?p
niet boo?benbagft ftomen, ff�en moet
in ftetf�ttenbefpitfen om �ooglj bjaeij en /
opbatfetuel upt-fcftieten nonnen. fHaer
eerft legftt men be Cafivuiien in Vuater/
omte.ften offe oochgoebt�ijn: Vuant bie
gene Vuelcft op be gronb flnchen^ijn goebt
om tebcrplanten / Vuant bie b�nben boo*
gften niet; Idt ftoub ftet boo? goebt / bat
men be-Cafianien in een pot fet met fant/
en ftou�t be feibe be 3©inrer boo? in be
ftel�er/ foo batje beginnen te hijnen' eer
men bc felbe in ben �|of Bjengftw jooif*
f« sulcften perijchel niet/ batfe ban b&

Jt.~ ^;*i

-ocr page 54-



		O ECO N O MI A,
	5°	O ECO N O MI A,
	5°

ter cenig�je toa�-nooten/ en �afel-fiooten/ in een feher af-gefiooten hanicrhen op fob ber �jab leggftcn : ( maer bit hamerftcn toag foo toel niet boojfien/ of beratten en niupfen toiflen hare tjoechjesf te binben/ om baer in te gfjcraechen ; J\|oetoel icft m ijng Bcbunrheng gemaeeht Ijab/bat i)et felbe boo? betointbtctjttoaeV) SSlgrnp baer nae ecnige ©:ienben quanten befoec* fcen/bie ich een 25anehet«an noten ujoub' op boen rerfjtcn / nacr behoojlijche anbere fpnfe / geboobt ich een beel ber felber noo* ten/ naer gljelegenthepbt met mijn epgett fleutel ban be maegfjb op iCafel te bjem B0ent �ettoelchgcfc�ietjijnbe/ bebon* ben top aen Caf el / in get aen-raechcn ber nooten/ batbe felbe geheel �cftt in be ban* ben ff fteencn/ toaerom fommige gallen en irh I be felbe in be fchote�g berruptben/ mcpnenbe jtoaarbere te binben : maer bertoonbert 3ijnbe ' ai$ top tot ben laet* f�en toe geen jtoaerber bebonben / hebben top be oojfaeeft onberfocyt / en bebonben bat ekfte toa! noot'cn Ijafe�-noot een gat* jen hab / gftelijch of het met een Schoen* : ntakrg elfen gheboojbt toag / of met ten ratte of mupfe-tanb / toaer boo: befe fub; tiile beefjeri baer pootjeg foo habben toe* ten in te ffeheh / en be hem ban binnen te bermo'felcn/bat fpalleg ban binnen baer mebe babben bonnen upt-ruehen/ foabat* ter maer ban hupten be barbe fchaleobe-' rightoas�. S^S�e�oof bat fulche gau* toigflepbt fomtoij�en in beeler menfrfjen bjepnniethomenfou/ hoetoelmen apen metmenfehenbanght. Op wat manier men Caftanien ]angh verfch en goet houden fai. ■vj�emt toal-nooten/ legh bic ober be IN Cafianien : toant be felbe 5tjn (b ban natueren batfpbebochtighepbtnaefjaer trerhen / baer be Cafianien bupjigh of foubentoo?ben,
			Het XXII. Capittel. Van ro�de hafd-nooten. T\ � roobe $afeI-nooten jijnooeft eett I ^XJ feernoobtfnechel�c�t bingo in hupeV en be ©joutoen bpfonber gcfonb / toojbeo; oor h UambertjS nooten genaemt, J <©efe toojben niet ghegriffelt/ maer �to* ! men boojt upt be booten / of op-flagh/ toe�e'i upt be toojtel ban be oube boomen fp?upten/ en met eentg�e too?teIften^berj i plant toojben/ toe�eft men in <©ctober/ boo> be nieutoe USaen / of in fpebutario 4. bagen boojbeji�ieutoefiaen berplant; ¹ benigne oojbeelen bat menbe felbe op be ©olieIlSaenberplantenmoet; maer icft oo?becl/boo?erbarent{j2pbt/ bat bit ber* fc(jil niet �n�crb�g�] ig aen �t \uafbom / en niet anbeis fouto toef?n al� om be boche- ■■ tool te hechten. ^teen-ooft mach men berp�anten / al� men toi!.' �et 50 in iic km/af iuben �)crf(i/ hoetoel het m�n� b'�uncheru� beter in ben l^crff� toefen fnubc_t . fjeft heb boo2 erbarenr�enV bebonben/ (ftieto el anbere baer te�ftm ftrijben / bit ■ntenop.f�agft'behoo�he'teplauten/ ) bat men aan m grjeileUen H5ootcn beel eerber bjuchtbequahn Wve ija3fl-nooten op bocfjte plaetfert fet/ hrtfght groote nooten, g^c �afe�-Hammen ban be toojte�en af- gencmen/bjengen binnen 6 blaren groote fc&oane booten. Ulaer ieh tooube een�^obenierraben/ bat op be �^afel-nooten / (gelrjch men ge* meeniijrft boet) niet aen be floot ober be toegij p�autebe / noe�j ooch be harffen aen een hlepnen floot naer ben toeglj� toant bcfettoee/ ( gijelijchbcgelegentljepbteeii hlepnen floot naer ben toegij : toant bc5e ttoee / geltjch be g�jelegentfjepbt een ©ief maecht/ ) locfien be boef i eng aen/ bat ?p Uaec begeben om in be Robert ban anbere

-ocr page 55-




	Of Huys-h	Si Inbicn men bijfbet�ep ftoofen op een firupeft hebben toi�/ gaet men baer atfoa mebe te toercfi; men Iet toanneer be ftnops ien-e? beginnen te botten / ban Boo?bt men met een boojonber een botte/ in ben f�am totaenbeftemtoe/ banfieeefttmen baer eenigftc berin in ; aen een anber tacft toe* ber een anbere berto/ opbeepg�emaniec geboo?t/g�eIi)eft geel/ groen/ blauto/ etc. en l�op bat boo?-gat toeber met ftoep-meff ofleem. Om Groene Roofen op te queecken. A/f <�n fai een �oofen-griffelop een Bul^ ^1VJ-fen-f�am griffelen / foo men be felbe- met fteefr / fai men Ijem op fict belt �alen/- en m fnn^offfetten: maer eerfi opfjet,- faer baer nae griffelen/ af�be toojtelen■«- beftlijben. IBaerinbienmenbaeropbet eerfre giaer op-griffelen toil/ moet men Bern bcnebeng een ��oofen-boom fetten/ boben fnoeben/ en een gat baer boo�boo ren/ nae be bieftte beg tacftgban ben roo* fen-boom/ toe�cfier�tarftjenmeneerflbe baf�af-fcoaeft' en in fjetgat fieefit/ toe�eft gat men ban toeber mettoag berfojgftt ban bepben fijben;toac2om menberfe�jep* ben fobanige tacfijen� op een ftam (leeftt) om batter een ban allen gelueften moc&t/ foo ba^r miffcfiien een niet toel geluefite. Ill��er op bat men toeet toat ftracgt fomtoiilen in be bingen g�elcgcn ijS/ baer" nae een anber bmgl) aerbt / moet men bc be oojfaceft p!aet�geben: B)oetoe�fom* toijlen bet een batten fai/ en 't anber niet/ tiptoojfhften batbctmecrber.alt�btober liet minber neerfcijt. �\|ier op fou befe na* boIgenbe�if�o?ieni�tc]ualrjcft.f�aen. SI» ben <3!are 1600 Ijeeft men binnen JCubecft eing'root ^erfoon gefien/toclcft een b?ee* ben/ grootcn grajS-groenen baerbt gepabt Jjeeft/ toelcfi bnpten alle ftonf� gfjetoaffen \$l baer bee�efjaer obertertoonbertft,cb> ben ; en obcrmitjS up een Soper-flager ge* Voeefi toaj�/ toierbt ban be geleerben glje* 45 % oo?�

ftupben te Bjeften/maet batfe Dan Binnen een antere platte gljegeben toierben/ om gbeen «Jongbeng of boeben tot in �et in- H�immenaentelochen. jHennanooch centac�t baneen�^afe* �aer in be acrt bupgen/ toelfi men f�ampt/ bie ban be oube boom - tooitel nrogfjt / en toanneer lm fleren gljenoeg� t� / ftan men gem berplanten. <©ocli ftan men toel een geljeclen 25oom upt-graben / en met berfcljepben f�ucnen/ Die to02tcl� �ebben j af-beeien / en plan* ten, Het xxxiii. Capittel. VandeRoofen. 1$ ben H\|of moet men be ��oofcn oocft bare placrg gebemtoantfp Hare plaetg toel betalen / en tiuttignepbttn�etfntps* geben / en tot bermacclf b�r boo?naemfie finnen ber menfc�en bicnem �©e ��eofcu nonnen gejaept/of berp�ant to02ben, fBen neemt Ijetgacbt baer ban / toe�eft men in ^bintariooflBartiajaept; ©e (�nipc�jc^ baer ban nomenbe/ berp�ant men be� <3!acr� baer nae / en begietfe met lacuto toater aenbe �uo�telen. <©f men fnijt �et opf�agl) aen be to orte�en ban ou- be jloofen af/bat macr eenigc tooitelFtenjS �jeeft/ Ijet fclbe fai oorft/ gbep�ant 5i)nbe/ goet jijn/ en toaf� oorft licljt�tjc ft. jlQcn moet in 0et berplanten ber roofe- (rnmrften toel op letten/ bat men betop* peifbobenaf-fnijbt/ glje�ijcftbananbere boomen/ om api tct'pntpten/ anbere toi�» �en 51) niet toel toaffen ' en toojbt be too�* tel geen ntl� gllegeben om ftaer baft te fet* ten � en a�foo in be ©alle Jpaen berp�ant inojbetv toojben fp bol. ^eroobe��oofeh toojbenin mpjilbft* plant/¹ en^o�te�ijcB na be nieutoe If�aeu ; en moeten boben ooeftaf-gbefneben tooj? ben; en a� mente fe�beberfetten toi�/ moet m�ii itile bojre tacT�je^ af-fnijben*

-ocr page 56-



		OECONOMI A,
	fit.	OECONOMI A,
	fit.

oo��jc�U / bat �et ftopet baer oojfaecft ban 0�ettiec\|ifou:?�n� maer men fict bat aile naoper - f�agfterg gfteen groene baerben Rebben/ en octot)! ftet fetPe niet �lfoo gfte* fcftiet/ nonnen foobanigfte baerben niet ban't ftooper en ftaren rooft boojt ftomen. <3Inbien men ftebben inilbatberoofen cengoebenroocft fuHen ftebben/ maecftt bat�moj�oocft foo nae bp be �uo?tcIen Pan be ��oofen (�aet/ bat ftet malftanber raeftt/ ban ftrijgften be roofen een ficrcfter roocft/ nt� oocft be Helpen : fp tuafien bepbe fcftoonbcren Heflijeiterop: tojantberao* fen/Heften/ en ftnofEood* ftebben een bp* fonbere fympathia, of berbo?gene bjienbt* fchap onber malftanber. m# men SSoofen in be iuinter ftebben � Suil/ neemt menbeftnoppenPanbef�oo* j fen/ eer fp open gaen / en legtfe in een pot/ ' inelcft men in eenftelber of ftoelcn ftupl " fet; en pjanneer men befelbe ftebben bril/ ' legftt menfe op een ©Ben / of in �Barm '^:* iaater/fooontfluptenbefelPe. Het xxiv. CapitteL Hoe men de Boomen bewa- ren fai. HoEt ijfnu niet gftenoegft bat men een SSoom tocet te planten op e�cfteu fap* focn oan ftet giaer/ maer bat be felbe oocft tojel be�riaert Blrjft. 3©ant miflcftien fon men fijnen arbepbtpoo? niet ge�aen inciti Benmetgrootefoige. <�erf�lr)cft moet men toel op longft- geplante boomen paffen / foo noozen Per* , �ac�t ijsE/ batfe be ruinb / noeft beefien niet befeftabigen. <©a«r na moet men iue�ioefien bat ftaer Pan fpinnen / rupfen en anbergftetojonnt geen ge�uelt gefeftiet; ofbatmenftacrte ftulpenomt. » (Cen berben ?al men geen 25oom npcr* fen/ beVupI ftp bloept/ itiant ban ia" bc fel* toe op ftet aiberfpjac�f�e / oocft in ben �\|erf(i/pjant ban al�ebe nracftt na be
			taojtel gerrocftenisV baer men Pan met ftaer ftanbelen maeft/maer inbeEente ftan men met be fiammen ftanbelen / onbertufV fcftenmagh menbe uptfpniptfelsv inelcft ban bepjojtel afftomen /iuelaffnpben/ om batbe felbebe 25oomcn ban 'fiacre fiereftre berooPen / en oocft Poo? rootoerg gefi�ubentoJ02ben. U3en fai oocft al�eiaer in ben $erf� onber om be tortelen een graf maften/ en goebenoiituen 3ftoep-me\|� baer omleg» gen/enalfooopen laten (ia�n om bat be Jt�interfcfte Porfttigftept aenbetoojte�en ftomen joube/ en ftaer berperfeften/ op bat .jp/inbieninbe flente geen regen biel/ ftaer regent ben Corner befeftermen fton* nen : maer .men moet be \|Bef� niette nae aenbeiuo?telen bcg SSooms' leggen 'm baer mebe omgae.n / gehjcft i�ft ban te bo* rengefeptfteb. Sn �e lient* moet men be ��itpfenne* f�en tojegft-nemen / en be bojre tacften af- ftoutoen / op bat be jelPe baer na be anbe* re tacftep in ftet af ftoutoen niet befcftabU gen/ alffebo� bnteftten fiangen, l�^en falbe Zoomen ban Jf�artiniof totaenbe©af�enfnoeijen/allebe toater* fefteuten of ftouben / toant foo langft afti Bet fap in ben irjojtel i� / tuo�btte 25oom niet toefc�abigftt. ©e ^eere Zoomen maglj mentoe� ecniucpnig later fnoetjen a�jS be Slppel 25oomen / om batfe foa P20eg� niet bloeijen. Hen moetbe �jalf b�jrc tacften ban fee $eere25oomen bieg� nemen : toant ;p beftemen Bet boetfel ban be goebe fo lange 5P noch groente bp ftaer ftebben/ge�rjcfteen oubt man/inelcftbp ftet bnp? fit/geen booj�eelboenftan/en niet te min eten moet. Omtrent Martini b)o?bcnbe Vnojtclen gerupmt om be 25oomen / bat blijft foo be gefteefr 3©inter open / en men legfit een toepnigft JlKeft en 3ilerbeom beinoztelen / tegeng be ©af�en �uo?bt be put toeber toe'- gefmeten. ginbien menbe-29oomeninben �^erffi niet \|Ke\|�/3aI menfiaec ten minficn jn

-ocr page 57-



	Of Huys-houdingh.
	Of Huys-houdingh.		n
			n

		aille ^oftVuelcMang bup?er�5a�moct in hue� en b�oogh �oeber gcplucht �uo?« ben ; Vuelcft�Jllppelen mm op folber legt/ en Vuanneeiijetbegint teb�kfen/iuo?bt baer een bjcpniglj firoo opgelicht. Het xxvi. Capittel. Van menigerley Aerdt der Hoven. H& toare toc� goebt en re�uenfehen/ Wanneer net mogOe�ijch wat�/bat men in bc beffhajmngirber ©oben/een rechten Methodus-houbcn mogt/maer l)ct fcluc hantjualijc gcictjiebcn/ om bat clch menfrh fijnen fin heeft. dommige hoiiben ftetbao� cen onna* bigi) binglj bat men een ©of heeft/ eenige beo? een moepelich bingh. �nbere baer. cu tegcnfjoxib�n een ©of boo? eeu.pjoufjj* tclijcli en scer hoogi) nobigh bingi) / bat men een ©of heeft/ om albcrhoabebingcit �uil/bjekh een goebt ©up#-baber in jijn �JupjS-houbingh ban noobeheeft / foo fjp geen arm ©upg-hottbertoil $ijn / en aeit bee� bingen gebjech hebben/ �uant aftijbt han hp in trjbt ban noot tot fijnen ©of blucljtcnt v^aerom hi; be 25oomen baec ban geen banch voeten moet/aljS hp be fel* be acnfiet/cn bjucljtenbacr ban pluftt/ maer ben SSlmarhtigen ©ob/ iueleh booi foobantgehn mibbcl / be menfehen bjuch ten boet hebben, -notifier nootfacchcs lijcher al� terfionbt upt fijnen �^of een. IBocss/ Dtool/ �uojte�en of knollen te [ja* leiv of ooh bc cen of be anber ©ific�cn upt bc�liffchcru/mckfi om ben $?ofgact/a)s� men ban gocbe bnenben befoght mo?bti* gin cen ©of tjeeft men niet alleen/tot noobtfaecheirjcHt)eptbe� menfetjen leben uree eube / maer o�ch anbere btnghen tot bermaech : gelncft fchoone5Sloem�nban couleur en reuch / ooch anbere mebicinale 5?upb«i ban berfrtjepben hracljtcn ca rooch/bie ich alternaci fjaere bpfonbere plaet��DQiigcben.
jfeb�itatlo of iBartio om be toojte�en een toepnigft lucht geben/ban hnigften ?p bochtigfjcptban regen / en krijgen nieu- tue ftracht�n/ en toajfen mei. ®e2Soomen Vuelchin SLeem-achtigen gronbt ftaen / JBef� men alleate of bier jaren irtaer eeng.^m hoube/barutc gron» ben neemt men $aerbe meli/ of ©erettene me(�: JlSaer opsanbighe gron�en �toe mejl.^Jnbien men menfetjen bjech hebben han : <©p foramige plaetfen boet men ook fl$aenbc5Soomen. &chaef allcjacr tnUlpji� be bichefcho?f= fen ban bc 25oomen; op bat ,p roeber. jon^ gen hrijghen / fraecr ban op bic quetfuren �fcep meft, leen moet oocft .allen If�oft / j�ijffc^ / uptfpjuptfelg /tuaterfcheutenen anber� ban be 25oomen fnoeijen/ op batfe bc felbe niet beberben. Sn Slunio magi) men be fp?uptfel� ber jonge 25oomen af fnijben/ op bat be (lam bicher en f�ercher toojbt/en baer men eenighen tacft afgehoubcn heeft / ^al men op be felbe placts¹ falf ban�toep meft fme* ren/ op bat bie plaet� �oeber glat / en met hetanberge�ijchi& Het xxv. Capittel. Van het af-plucken des Oofts. G glijdt attebinghjijnen tijbt heeft/ moet men ooch bat <©ofr/ �nelh langt) leggen jal om tebupjenooch op 5rjnrecl> te trjbt af pluchen / men moet bc appelen niet ober-rijp laten bJO?bcn : �uant al0 be ftarnen jftiart beginnen te Vno?ben/ jijnfc rnp. JKen moet langh leggenbe bjucht met fetjoon meeber / en in t)et afgacn ban be iBaen af facechen; men tjoubt tjet baer boo? / bat het gene �uclch in be iuaffenbe mSaen afgebjoochen too?bt hael� berr� t. «©e af-gtjepluchte ©eeren bupjen langer altfbeaf-gcfrhubbe : �Uerom moet men Bpfonbere ^nflrmnenten baer toe gcbjnp* fen baer men niet iueji bp hojiien haiu

-ocr page 58-



		OECONO MIA,
	*54»*	OECONO MIA,
	*54»*

<©e oube Somepnen en anbere fjeB�en ooch fommigBe ©obcn gegabt Die alleen mctb?eebe paben/ groent ban 3Beefj'e.«f/ gebloede groene gangen / ga�bcnjen en geggcn boojfien�uarcn. «benige baer en tegen Ijabben niet anbere in Bare �\|obcn at� alberlcp fooat ban 25!oemen / baer al* �een Bet oog� en ben roocn niebe berbult iufcrbeit; maer icfc fou Bet ooeft met be fmaeeft Boubcm en een &of ojbinerenbaet men a�bcrlep 0oft In Dabt/ aljSS�ppelen / peeren/ ©jiromcn/ ftarffen / booten y #uce-peercu / jBifpelcn&c 2. Stlbcr Icp�itofieii-toimben en getoaffen at�&oo�/ 3©o?teIen/ �tnollen/ ff jiipn/ palaci/ pc* tercelp/25cet/&arb�l&c. 3. iSocfceen pFaet� metfcBoonc 2S�oemenomBetge; f�cljt te berBeugen. fCcn 4. ooeft een p��et� baer alberBanbe Jiefipe toel-rup* ftenbe mebtcijnen tot gefontftept ber men* fcljen en beeficn in bare gichteu te geb?up= ftrn in geplanbt f�onben / een p�aet� met S�fparagi/alberBanbe 2Seften �oitenf�a* bc geltjc&cr 5�n te binben. «©it foube men alternaci in eenen �\|ofBeb�en nonnen* fBen moet oorft �uet toaernemen/fo Bet mogelijcft t�/ bat men een loopent tnater 5tjmn J$of Beeft/om be� Vomere be �ojfiige toipbenen^oomen/inelcfi bp nae boo? be Bitte bc& ,§ion^�er(�icPeri/ te be�oc�tig�en / op batfe niet t' eene* mael berfmacBren : <©i� t� mebe een toepabtom berfcB tuater in een ©iffc�erp te ftrtjgcn/ toe�eft men in ben l$of BeBben mogljt. <©oeft nan men tot bermae�t eenigB ge^sboge�t in ben ©of�oitben/ at� jfafanten/ �ito?-l)ocnber_t� / §9aeu\nen / CalicutifcBe- Bocnberg/bpfoo berre be �ttrnpben ban [jacr niet befcftabig�t toierben. ©aerom sai men bat bebleptigen / bat men een ujaeftere boo�tten &egB om ben $of Beeft/ai t� Bet batter een graft om gact/ om baer boo? notB eenigB ongebiert tc'neeren. <&oft salinena�tijt goebe filepne&oep- tnef� in ben $fof Bebben/ iuefeft men in			trjbt ban noot Bp be f�rupben en Zoomen geb�itpclicn nan. 3De Strupben moet men een b?ijen/ open Cernei geben : JBant be Uiarme lucfjt met fcgaben han/ maer t� Baer Ieben. llBen moet bejaben/ bje�cl� men Vueber ?aeijen \uil/ p�ucften alffc rtjp jijn/ fyoog/ en geen bocljtigBcpbt meerDp�aer Ijtb* �eiv op bat men nu tueet of (jet 5aebt ooeft teoubtt�/Betiuelcnmen ban een anbec geeft/ moet men na be f\nacrfe boelen/ Bet felbeop-bptcn en bejoeefcen offer petiuesi meel in t�. iBen moet oocfitoel letten bat men be Rrupben b�ptigg berplant / Vue�c&e met planten bermeerbert «1 berbetert tooi* bcn/at� oocl� bjclcfi men altijt toeber jac* pen moet/ en �uelfse maer eeit� ban noobe Bebbenge�acpt teiuojben. Stilleg �uatmen wven toil moet in be Vnaflenbe �f�aen gcff Ijfeben/ uptgenomen be oBrtoitten / luelch men in be afgaenbe flaensaept iBen moet be 25ebbeuiue� repnigBen met �e«f«n en anber&baer men goebt 5aebtop5aepentoil/opbat Bet onbrnpt Bet goebe 5aebt niet berftic�tt <©aer be f�rupben te Dieft (�acn / moet men eentge upt-phicfien/ op bat ?p mal* ��anber-nictberbjingen/ cn�c een Des? an* bcr^toaf bom beier. l}oe be �itriipbrn meerber berp�anbt iuojben / ftoe m�ebcr jp Baere V�ilbigBept ber�if jen/ en nefJijcftcr two?ben. � 3©amiccr Bet een ftrenge 3©inter is? / moeten bc jongOe planten met f�rou be* beclit iuOe'bcn /ombatje niet uptbjiefen soitben. <©en $of moet fupber gcBouben Vuoz* ben ban &itpfen/�>lacP«t/ ^Fangen"/ IBupfen / fflerbt bloncn / jpdollen / en an* ber ongebiert meer. 3©ie 3©o:te�en uptgraben toil omiang te Boubcn/ moet futeft� boen a�jS Bet loof/ ofbeb�aberenafba��en, SCIFe bloefjemen jal menoplefen iuan* neer 5p open 5�n/ en niet iuanneer sp af ballen,. � ' ^t

-ocr page 59-




		Of Huys-	S f tacftjcg onber op / fommige f�eeeften baer een gerften boomt jen 0 in/ om bat baer te eerber toojteleri acn jouben �somen. 3itt fteb geiten bat men fobanige fcftettf* jes onber ben b�op ban bet bacftbpcn 2&acft-obengftefet heeft/ toe�eft feertocl toieffen: toant (jet regen-toater beter i# al0 anber toater. <©nerom befcltjbenfe ooc ft op natte �>omer� a�berbetf : men moet toc� op paffen bat men ftet graden anber onfiruptban ftaer ftcert/op bat ftaer ftet boetfel ban ben toafbom niet benomen too?t ; geitje; men oocfe met alle anbere ftrupben boen moet. ■Item toanneer men ttoee tacfcjen� on ber ban ma�ftanber fefteurt / en bie in bc Sterbe fieccht/ be felbe toafl�ljen toch men moet be ��ofmanjnen boben befnoepen/ batfe toat bKebt onber iiptfpmpten/ en niet al-te-fecr in be 31 oeftt op-fcfjictcn* <3Jn bet epnb ban ff�art bloept ben fftof» marijn/ ban moet menbe blocflemgaf- treeften > anber� toafetjt ftp niet : \|Ben > neemt hem 8bagljcnnae Michaelisupt: Vuant of ftp een ftlepn ©ojf�jeii of ttoee ftrijgljt bat han Rem niet feftaben. fleti laet bc felbe upr-gheftae�be ��ofmarijn in bacften of potten foo iangft in ben $of ffaen / tot bat men bebjeefi i0 boo2 ©o?fi/ foo ftrtjgftt ftponberttiffenfoit��ijlcnres gftcn/entoo2btbcrrjutcbt. %lg be©o?fi begint / b?acgftt men He ftlbe in be ftelber/ of in een f�oobe baer fomtotjlen een toep* nigft toarmt in ftomt. ffeaer bie beel il�ofmartjncn hebben fettenfein een �ebige fioof / baerfc fomtotjlen toat bttpj.� in boen / alg be toi�iter firengft i# i toant al-te-groote toarmt 50U ije �ofmarijnet) befcfjabigen ; maeralttjttoi�lenfeliocftt ftebben ; toant alfTebehge�eelentointet in be ftelber f�aen/ en gfteenEocfttfte�* ben/ io berberbenfe. �\|et befte ft* bat men be jelbe inbe jlobcnftoubt/ en een toep* nigft toater baer beneben ftoubt/ omecn toepnigft ftttte te maften/ 500 ftaeft bet be* gin't te briefen, ^n be ©af�en ftaeit men be Seftmartj* nctt

	m &rupben bcr�iefen gftemeenlijcft ftaere�tracftt na b?te of bier jaren* jBen moet be �fcrup�cn/ loelch in be &on of anberg gftcb/aogft>5ijn /in een jacfejeftbaflbiefttbinben/op batfe {jaren rooeft en bracht niet bcrliesen. <gjnbien men a©o?teIen ; ��rimben en bloemen ober a©inter berfeft en groen ftouben Vati/moet menbe je�be in fijn 5«nbt leggen / of in water -, maer bie men bjoogft betoaert/moeten in boneftere ftoe* hen leggen/op batbe ^onbaer niet bp en ban. '©ie �ltrupben bergabcren toil moet ftet boo? ber jonnen opgangft boen. �\|et �aebtban Sfijupnen 3loocfe blijft beft toanneer fietbej� 3©tnters8 in ftjne ftwftt� blijft gnfgeltjcft^ijnbeiCurft* fcneSSoanfteng ooeft beter om te planten/ toanneer ;p be.e\3©inter� in ftar e fcftellen bigben. Wie bingfien Vue�ch men betoaren �oil moet men in bet afgaen beg ff�aenjS ber* gaberen/ en in ftlaer ftelber toeber. tulle toi�be �trupben / 23loemen / 3©02* telen ;ijnf�erd'cr ban naturen/ban be tamme / en oubebe felbe ;ijn be gene be; tertoe�cftopbeS&ergenfiaen/banop la* ge plaetfen. Het XXVII. Capiteci. VanRofmarijn. X D� ��ofmarijn is? een �tofilijcK gfte* toafeft / bat men ooeft om sjjn toaec* bijljepbt een bloem noemt/boe toelicft billic�t oo�belen 50u/bat men be 25locflem befl�lfis alfoo beftoojbe te noemen, «©e felbe �oil lueftt ftebben / en toojbt alfoo opgftemteecftt. aBanneer in ft�artio be ftofmarijn inben �\|of fraep groen fiaet/en boben fracp ttptgetoaflenig/fntjbtmen be fcftutjejS af/ en legfttfe in bejg toater / en fieeefttfe baer na toel na be 02bze in inarte/ b?ucfttbare Sficrbe/baerftrtjgljen 5P iuo?t«len en toafjeften met folit bc


I

-ocr page 60-

-ocr page 61-



	Of Huys-houdingh.
	Of Huys-houdingh.		57
			57

ijSjjetfe�toe ooc&goet boo�cen jtoareua^ bem/ cilg men �et feitje bp tijt� gcbjupht: «jjtem boo2 een ouben �oe(� / en mae&i een fejjoone berm in �et aengefic�t* Het xxix. Capittel. VanRuyt. H^ebJcIftuptjVnarte jaaben b?aegt/ teelbt men be felbe nocgtanjf boo? b002t-planting/gelijch5alp : men bjeebt een ftrupch in beel berfc�ep�en beelen met een �ueunig� bjojtelbensf : men beffrijcftt be roojtelbeng met �tocijen mcf� / en fetfe ingoebeaerbe. ©e felbe Ban be 3©inter iuel uptflaen/ibant 5P bjicl�nier upt/ maer blijft a�ttjt groen. <�ath toojbtbe felbe inbe �\|onbtg-bagl)en ban be bitte niet befchaabight / maer be�oubt �jaer epg�en groent/ hracfit en bierdmigfj / en maer ;p maer eeng in een ©of op- g�egueecKt i� / baer blijftfe mei alle jaer / gelijch oocft be betonie / Vnanneer baer maer geen b?ouiben obergaentoelbfjare menftmaRebben, «©eruptfcfterpt �et ge- ficftt/ maecfit'fubtij�e �'erflenen. 3©an* meer be felbe boocftt / en bet fitipgf met �et fe�be toater befp?eng�t / foo bergaen be ©lopen. ®en©pgcnboom �eeftberupt fecr iiefen t�afcftt baergacrne beneffeng. 3&e fe��c ijS ooch eenfeer goebt recept te* gen� alle bergift/en berbjijft ooch alle fe* npnigD gebiert. Het xxx. Capittel Van Blaeuwe en Geele Vyolen. B�flu�ne iBartfc&e ©polen/ anberj� Hyacynthus genoemt/�berben maer eenis f�ruphfuiij�s geplant/ banblijbenfe alttjbt/jenbermeerberen geltjcnbe $lerb- beficn. 3&e geele ©polen/�ne�b ftooger bjaflim/ toojben oocftgesaepbt/ en baer na met
		flrupc&en berp�anr/ en moeten in be 3©in* ter met j�ro� be�ccftt iuo?ben regeng be ©o?!� / maer be fnecubJ befebabigtfe niet, «©e 25�aeume ©polenflerchcnoe �erffe* nen boo? baren roocfi/�neberftaen be toon* ftenfcj)ap/benemen�\|ooft-pepn/�nbcmen {jet begin ber fmaresieebte bjegft. Het xxxi. Capittel. Van Majoran. Dgit isf pjofijtelijh Jtrupt in �\|up� / en iuo?bt boo? 5aebt opgecjuecebt/iuaff licljtlnh/ljceft een gocbenreuch/en ig feer goebt booj �et �ooff. Het x x x i r. Capittel. Van Lavendel. Dijt toojbtflrupcft^-�ntjfc berplant' na batbetgesatptiiS/ enbe.� �©in« terg om be ©oiffmet (Iroo bebecht : om batftet �ictjtc�ijchbc�jicfl* ^eti�� goebt regent ben fiacco / en befcljabig�t be nae= (Ie brupben met jtjn �eete natup?. Het xxxiii. Capittel. VanThymiaen. D�(t �no?t ooeft ge?aept en gep�ant/en ijS een fubtijl bingo- �f�en geeft in ©jancftrijcK (Cfipmiaen/ �abenbel / en ��oofmarijn met boopen iu �et mil�t/te�uetenin Provanceen Lan- guedock. Un Delphinaer �ceft men �tO\|- �oenbe?�/bie in b�eefc�/beberen en fmaeftt beanberen ongelijcft 3tjn/met roobeoo* gen en boeten / ibelcft men feg�t bp beft �trupbentegroeijen, I > . ® Het

-ocr page 62-

O E O O NO M I A,

If�en 5'iepbtoocfttoel ftool planten in
Sflugufio/ tnelcn men beg 3©interg bccht/
en in �f�artio berplant/ baer men ban
^■gianiSftooIenbanfteeft. |Ben ftan
ftter niet Voel 5act ban SSIoeni-nooI tuin*
nen/ om bat be fclbe tuarme loeftt ban no*
be ftebben / maer ^abopfefte ftan men in
ren pot ofanberg inbeftclberftouben/en
tegen^ be Hcnte tueber tiptfetten/ om 5aet
ban te ftvijgen.

Hoe men fuyre Kool inleght.

M<gnfnij�t be ftooleninulepne ftuc
fien / of fiamptfe met een <�obacft�
meg/tot bat men foobeel fteeftaf�meu
tuil. ©e ton / baer men be fe�be in fetten
tuil / bel�rijcht men met $uur beegft aen
ben boobcm/ baer men ban een laegft ftool
ban eenftanbt bjeebtinlegftt: «©aerna
(�ropt men jout baer ober/en tueber een
laegft ftool / tot bat men genoegft fteeft.
«©oeft legfttmen tuffeftenbie fe�be lagen
tuel bierenbeelen ban ftool en bieftt ftp
malftanber gelept. %l$ men nu op be lae*
f�e bobenf�e laegft joubt gel�roopt fteeft /
treebt men be �Stoo� met boeten baf� in op
een plancft / op batfe onber ftet nat 3ouben
f�aen/ of foo baer niet genoegft upt ftomt/
giet men baer feftoon tuatcr in. i�cn laet*
Pen befmcertmcnftetbec&fcl baer boben
opooeftmet 3up?beegft/enleg� baer ge*
�uitftt op bah fiencu en anber�/bat be
ftool onber pceeftel f�aet/men fetfe beertien
bagen in ben ftoeft ban ben ftaert / ban be*
gintfe jup? te tuo?ben/baer na fetmenfe in
be ftelbcr/ altnacrfe blijft,

381*8 men baer nu ban eten tuil / feftept
men baer upt / en legftt ftet beeftfel met ftet
gftetuicftt baer tueber op / batfe onber pe*
nel f�aet. iBen neemt ban fpeeft / tuojfi/
runt� en feftapen b�eefeft baer men befe
fitp?-Kool mebe nooeftt/ tnelcft meneerft
iuatinlaeutotuater af maffen moet/ en
alffe feer Iangft in be peftel gftefiaen fteeft/
toat laten tugeHen in iaeutnater.

Het

Het xxxiv. Capittcl.
VanMelifl�.

Dgit i$ een ftrupt/ en baer ftet eeng ge*
jaept i#/ ig ftet niet meer ban noobe >
tojant ftet bermenigftbulbigftt, UBen
noemt ftet SSpen-nrupbt ; en om bat be
2Spcn ftet fe�be feer beminnen/ tuo?bcnfe
J^�ningft-bloemen genocmt of Meliphyl-
lon. <�en bpftoutuer moet ff�eliffe/ltas
benbel en ^jpicaom fijne25p-fto?ben fteb»
�en/om bat be25pen tuel rupchenbe m-up*
ben Beminnen / en baer na te beter �onig
Jjebben.

Het xxxv. Capittel.

Van Poley of Pulegium.

Efe planten menooen f�rupc&ftbijfe
n be �oben. 39 aer upt maeeftt men

<0lp cntuaterregftenj� feerbeel �ieeftten
�ienfhgft. ©olep bertoarmt en bioogftt
tipt/ baerom i& ftcn feer goet boo? be oube
pobagra. Item boo? onmaeftt / tuan*
neer men pmant <&bik boo2 be neu.�ftout,
gitem in turjn gefoben ij* ftet goet boo? be
mage.

Het xxxvi. Capittel.

Van Kool.

D<�fefteeftmen «�roen / 3©it/8oobt /
gtem^>abop#en 36�ocm-ftool. Zbe
<©?oene i&ooth fommige geftrolt/ fommi*
gftef�ecftt/enfionnen totinbe baf�entoe
goetjijn/enfir�gen fcftoonefpwpten na
mib-iointer om te Boften. USeri jaept al*
Ie ftool in If�artio / en plant ftem �>.
«©lof enboo� g>. fanale ftet regent/en
inbctlanbt/en ruiplen/menboltfe alle
tiu*eofb?ie toeeeften tuataen/op batfe
nietnlte&oogfticftte�OTt

-ocr page 63-

Of Huys-

binger bieft aerbe fiomen maeft / men ferfe
een trebe ban malftanber : men treebt be
aerbe bali op {jet in-gbefiecchen (�uchjen
mir-ebich / foo iuafcftt5e biel, 3 3©eerhen
naer|f�ici)aelig/ trecht men ftem bpftet
cpnbt upt/ en ig jecr goebt : Wanneer be

, blabercn af beginnen te ballen/ tuojbtte
hennen gftegfteben battjprrjpi^. Men

f plant hem omtrent If�arien bootfrftap,
3©anncer befBir-cbicft op-gljcgrabett
iuojbt / en fefterp ig / en toojbt in een pot
gebaen/ en in be hclber/of in ben �|of gfte*
graben B�bcnmctcenbejrei batter gfteen
t�erbt bp ftan tarnen / ( anber� 3011�U ftp
upt-biafleften/) blijft ftp teinter en fomec
goebt.

©e mir-ebifh / gclijcft be mof�aert / ig
goet boo? apopleria een epilepfia/ be felbe
purgeert be fterffenen/ en ftelpt be fpijg in
een hoube mage bcrbou�ucn.

©en raphanus minor, Of rabtj�/ ig goet

tegfteng Ijet bergift en bjojmen : tuant
fa men een (iucftjen op een fco?pioen iegftt/
fai Dp lierben : ©aerow fai niemant i>m
beet ban een fcojpioen beeren / alg ftp ra«
bijg gegeten fteeft/ooch ig ftetjaebt goebt
booj be �JOjnuH ber �Hinberem

Van Venckel.

Ea�n �^upg-baber moetooefi ©eneltel \
in fijn ©of ftebben/ toant ftet f�er goefc \
boo? be oogften ig / alfmet toater ban
maetlit.

�et 5.icbt too?bt in be �ente gflejaept/
foo ftaefi ftet toarm begint te bJo?bcn / en - �
bjafcftt lieft t�rkn. �©ilt gijp bat be ©ene*
hel 5oet5P/fmjbt ftem in be teinter boben
af/ en beliropt ftem met hoep-meli /foo fai
ftp frap op-bJAffen/ en 5oet jjjn.

Het xxxvii. Capittel.
Van ajuyn, loock enporrey.

V-

LdDocfi/ pojrep /ajupn �rjojt in iBartio
ge5aept ; en men tuepcht ftet 5act eerfi
Vuel in tuater baer ftoep-meg in getuepeftt
ig/ ofooeft in ael / bjelch upt bemeg-{jo�j
penb?uppt/ laetftet5aet baer eerfi in hij*
nen/ en ban �neber eentoepnigl)bjoogft
i�ojben/ ;aepbt ftet ban/ foosalftetbjcl

|Ben maeft ooch iuel Rooi / en peterfelp
onber ben ajupn en pojrep jaepen / tojant
[jet be felbe hrupben niet en beert.

©en ajupn ig goebt boo? be maeg� / en
bjijben Detpftlegmaupt/ b�erom �tjnfe be
gallige menfeften niet goet.

©e ftnoflfooft ig goet tegeng alle fenijn/
enbpjonber toanneermen ongftcjont/en
bupl toaterge&�onchcn fteeft: mant ftet
ig b?oogtt/ en ber�uermt be maghe/ 50 bat
be ftoube bcg bjaterggftecn fchabeboen
fean»

©aerom ig be hnoffooeft iccr goet boo?
be gene toie�cft repjen/ en mchigcrlp b?anh
b?inchen/ ooeft booj be Eee-lupben/�uelch
ban ftet bup� ioater be fcojbut hrngften :
ig nodi goebt boo?6eeten ban bolle 'ftoii;
ben / toanneer �e�elbe baer op gftefmeert
tuojbt.

lien 5al be hnoflooch berplanten taan*
neer be Jf�aen in �ct af-gaen ig _; ©an
Vuo?bt ftem fijnen natuerlicften f�erchen
reueft Benomen/ foo bat ftp niet f�incftt, >

Het xxxvi 11. Capittel.
Van Mir-edickofRaphanus

Major.

D<�(c plant men aen Ij et cpnbt ban ben
$tof/ fteetftt meteen ftouteengatin
u toe-berepbe plaetg / baer in f�ee&t utoen
�DO�tel / foo batto; �o�cn op npeft bi�e

W0 pemant cjuabe oogen fteeft / 50 bat*
5e ftem beginnen toe te jbJellen / bie neemt
If�elcft ban cen ©zouin ioelft een Rnecljt*
jen fupgftt; en hooch©encheI-5aet baer.
intot bat ftet een �taefjen ioojbt/ ofbap;
enlegfttftetalfooiuarm opft^toog�/ ftp
faltoon�er: toetnemen/ ftoefiaefi ftem ftet

-ocr page 64-



		6o O E C O N oogB toebcr te recfit fa� nomen. iBaer 300 een ©jou bit gebzecn Beeft/ rnoetfe fBelch pebbcn ban een �^ouiu tojclcft een l�&nf* jenfupgJjt. Het XL. CapitteL Van Komkommers ₃ en Au- gurkus. D�fe roojben in be \|Bap gftcp�ant (maer be Uugurnensf 6 bjeitcn later/) en 5ijn berftoelenbt/ �uaerom be felbe in be �?ont#-bagen met �>Ip/ ebicfc/ fout/ peper en anber toe-nrupt gegeten bjojben. ©e Sfiitgurrtenitf U�o2ben in-ge�egBt om bp ge Bjaet te eten. jBen�cg�itfeaIfaoin:eerf� �egBt men een lage ban ©encnel en ©er* (�cne-blaberen/ of 3©ijngaert / ban een Ia* ge augurimi / ban toebcrom een anbere lagBebenc�k�/ etc. enbitoberbetfcueebe rep�/ tot bat Bet �aetnen bol iucrt. 3�aer namaeeftt men een fout iuater/ g&elijcft Daer menbtjS in nooc&t/ bat men baer o* toer giet/ en een fiecn boben op om onber peftelteb�ijben. dommige befpjeugBen be Sfluguritenj* «rf� met ebieft / en latenfe een bagij 2 of 3 fiaen. ©aer nae boenfe a� boben gefept ig. dommige boen oocb fup>-beegB opben bobemban�etbat. anbere boen bpfjaerm-uptoocRfpeee* «rpen /al� foelp en nagBelen / ooch �ne�- rupeftenbe lierene hrupen/ aW f�ofema* �ijn/ rpmujS ete. en gieten ten laetfien �aertoijn-ebieft ober/maerieft geloof bat �e felbe te feerfcBimmelen. Het XLI. Capittei: Van hop. E<&n f�upg-baber fa! ooft een ftttcft ban een�fof tot een ®op-Bof maecben / Set S�ricft �em niet alleen totBet bjoutoen/ matt poch tot anbere bingen bojberlgcn
				O M I A, toefen fa� : tuant afe? men Bop op eert goe* be ni�rent in-hoopt/nan men een 3Jaer of ttoee baer nae / bp quac�jt gBetoa^ / baer groot boojbeel mebe boen. �Baer men moet baer p�anrtsen of anbere bingen op- leggen bat be 3�oc�t baer niet tuel bp nan nomen. ©en fjop�ufcBtgacrneopeen bocBti* g�en/ geplen/ betten bobcm/ eii3\uarte aerbe. ©ef�odien be^�op^feftieten on- ber bec� ftlcpne fpjitptcn / baer men gfjeen boojbeel ban Beeft/en �jie men gSaerlijc&S tuegl) fnrjbt. IBcn moet opiccfjte/gocbe fiocncn Bcb* ben / en toannecr men bie in be lente Beeft/ of foo �aeft men in be aerbe nomen ban/ fai men bcfclbc f�ochcnbCMjnen ofiipt- fpiuptfel^ benemen/bie ronbomfjacrupt- fc�ietcn/ fommiglje ijou�ncnfe met fefterpe pferg af/ of fteiienfc in be aerbe met fcljup* pen af. iBen graeft een biepe tuijbe boo?/ ban neemt men 7 of 8 fu�cltc untfpjupt* fe�j� / (fommigfte�ne�een Oee�e�ant bof/ ) men binbtfe te famen / eirfetfe met be top* pen om BoogB. ©an (�ropt men baer aert ober ban bie booje/ baer ober ban tuat noitemeft/ en toebertoataerbe/ en men fle�eftt bp e�efte Boopjen Bop een fioca / op bat men fien Fiait ioatt Bop f�aet. UBen neemt foo beel nptfp:upt3efef bp malbanber /offer ecnige irict op-miamen : toant a�ffer maer 3 of 4 bn een I�och fio* men bat t�genoegB; ©ctccrffejaer�aet men W (�aen/ Vuant fp nae gront� gBele* gentBepbt een e� of 2 BoogB op�uaffen. ^et tiueebe Sfaer moet men roiibom bie fioeb graben eerfe Rijnen/op batbe ftracBt niet in be Vuo^telgaet/ maer om BoogD trecKt.- : IBen macchteen pferen groef-P3er/baer men 3 boet biep mebe in be aerb� graben fean om (iocnen bp elcfieBop-fiocn te ficee* Ken/7 of 8 ffocnen om een Bop-ffocn maer iaat ban malftanber/foo bat be ^on baec boo? ftan fcBiJnen om te maften bat be Bop rijp too?bt. ©e Bop Beeft �e natuer batfe onwnalftan�er begint t? iulnben/ fo Baefl 3P

-ocr page 65-

-ocr page 66-



		OECONOMIA,
	6i


ban bier boeten goog!) / en bier boeten bjeet/ en foo lang!) men tuil / be felbe meft $01 men bad op malBanber trcben/ en met iuatcr begieten foo Vuojbtfe�aeft tuerim <©aer na sai men bjic of bier �fpergeg ftrupcBen / of foo beel men iuil / uptgra- ben/boeft men moet acn be 3dfperge0 f�rupcB eenbocbt fEerbt in be birhte en biette en leng�te laeten / be felbe in een Koperen Betel met licljte % erbe fetten foo �iep nlffe te boo?en in ben�ifofg�efiaen Ijebbcni en moet �et selbeBopere bat een boet bicp / en ttaee boet toijbt sijn/ en on» ber in ben bobem beel ftlepne gaatje^ fteb* ben / op bat be toarmt boo? fulche gaetjetf �jing�enftan/ baer nae fai men �et felbe nopcren bat foo biep in befe meffen fetten alfjet fjoog� i� ; en ober �et felbige Bogen maBen/ en een oubenboeeftfpannen/ en baer ober een Bnn�oog�toarmepaerbe- meflen boen. ^iribien be mefi aen ben ce» nen �tant berftoubt ig/ fai men Beni aen ben anbertn bjeng�cn/ enalfoometben boeeft en niefl B�becBcn _; alfoo fai men na flcfitbagenmibben in ben 3©intergocbe Stfperge^�'BBen, Om in de Winter Aiparges te hebben. Ijlibien inenaifparge^ ober�t�inrer in be Helber ftebben iuil / moet men in be ftclber een bebt maccBen ban Ijalf bjoog� sanbt/ en �alf ^»e�aep-meff/ en bat onber malfianber mengljen / en meer begieten ; ©aer na sai men be 2Cfparge� l�rnpften met aerbe met al upt Balen/ en op bat bebt in ben Bclber fetten' en gefteel toe beelten / be felbe oocB in be3©inter niet beel loe�t laten/alg ban fullenfe bjafjen en beguaem om te eten sijn : mn jal be felbe niet &o ger ban een fjant Bicebt laten op fefjieten : «©e felbe iuojbeniube ftelbcrtoat .geel* ber/a�inben�\|ofv �
			Om te maeken dat Aiparges groot worden darmen de (el ve, en darmen defel ve des Winters over behouden magh. M�n moet�e S�fparge^ in een goebt lanbt fetten/ en g^upbe mefi nemen/ be felbige baer mebc bebechen / omtrent een Bnp biep > \|oo tuo?benfe met gcbjclbt aengeb?eben. JBanneer men baer saebt ban nebben toil/falmen be gene beBouben baer be �^ooft-flofs aengef�aen beeft/ ober 3©inter be felbe laten f�aen: tegensfben 3©inter sai men be mefl/al�gefcpbti�/ baer oberbeeften/en b?eeberaI0bebups be ff�ef� �eg�t/een�ojbe baer ober beu ften/en boet op be felbe �ojbe Jf>aerbe- mefl �et �jelcft alfoo f�aen sai tot in H�artio; ©an boet men be �o?be met be mefi iucg� / maer be «©upbe mc\|� blijf» ter ober: iuanneer men nu mepnt batfe ramelijcB ge�oafjc�en spn/fc&abt men be ^»c�aep-me\|� een bjepmg� tueg�/ op bat? fe foo beel te beier iuaflc�en mogen. Wanneer men A/perges zaedt zaeijen fai, en de aerde bereyden datfe wel waden. M «En sa�f e in paefc� iueeft/ in be $>oU* Ie \|Baen/besfmo?genjS omtrent ac�t up?en tamelgcB bun / maer toelsaeijen in een goebt sanbig� lanbt / toanneer bc fel» be nu gejaept 3hn' sai men �et jelbe belbt een�anbt bitB met fto?te gebjjeben mefi beleggen /alfle nua�fooinaffc�cnen op? fc�ieten/sa�menfe ben ge�elen&omer booj fnoepen/en Vueg�toerpentotbcn $erffi toe/ban sai men be felbe een bierBante �anbt �oog� met mo?ftt mefi boo? be bo?(l bebechen/ en be felbe beertien bagen boo? $aeffc�en Vueber onber boen : inan* neer�eS�CpergesSnutneber lang opfeftie* ten/3al men be felbe bege�eele Corner boo? affnpben/op batfe groot en f�erB in�e tCerbe iuo?b«�. <©p ben toeftomenben JGjerffi boet men ineber al� boo?en. <©p ben berben Corner fai men ban goebe 2Jfper»>

-ocr page 67-

Of Huys-houdingh

3lfpergejS btitotaomuam* If�enmoet
be felbe nietbobeneen �^anbt Meetlaten
inaffcBcn/ anbers" �nojbenfe �ar�t.

Rooi inelcR toel gegoten toojbt /toafcRt
tnel: inantbocljtigftept en bette gronbt
i�be felbe ban noobe.

"Wanneer men alderley zaden

winnen zal.

Dtg5aeben fa�menYninnenopbe;©ok
Ie U�aen boo?-mibbagB. ifesn Ran
�uei aen �et ;aebt fien �nanneer Bet tijbig
i#/ en Bet befte 3aebt��afcRt op be�|�oft-
flam/Bet inclcR men iuel bemaren moet.

Om Kool te planten_} en wel te

wachten, datfe �choon en fmakelijck
wordt.

Mo*n jaepbt be hooi/ Vuanneer men in
be aerbe «omen ft an/ maer in Bet af*
re aen ban be 3$}aen / in een in cedi en net
�erbtrrjcR/ tamel�cRbicot i en inanneer
be felbe een Balbc boet RoogB ijs/ falmenfe
berplantert / en be anbere een boet of ax\>
berflalf ban malRanber laten ftaen l en be
itptgenomen in Ret Rriinpen ban beHSaen
berfett en /en poe bicRmaelber men be fel=
be berfet/fjoc fcBoonber3p tuo?ben/en
iuel-fmaRenber/en inbien menfoo bee�
plact�" Reeft in ben Hof/ bat men be felbe
in een fc�abubj en natte plaet� Ran plan*
ten /bat be &on baer maer een Balben
bagR op fcBnnen ban/ foo VnaffcBenfe
groot, UBen moet in be ^borner fytt on*
Rnmt bacrban fteeren/mensaloocb een
�anbt bjeetRojte meflop beinole! leg*
gen/ en een inepnig baer onber fcRubben /
foo oatberoojtel onbcfcBabigRt blijft/
Boe bat men ben Rooi meer plant/ boe
feftoonber en �uelfmafteitber Bu too?t, ® e
��Beeleblaben�ueleftgaten hebben/moet
men blijt�gft aftreeRen/ en toeglj inerpen/
anberg �uaffeBen baer �iupfen / tnojmen
enongebiertin: luanncermeninbe &o?
mer (�etbat beRoo�bIa�?en blaefien f$>-
gen / en groen �jojben / bat is" een teee�ten
batfe boc�tig�ept ban noobt�ebben: alle

Hoe men Aj uyn fmaekelij ck

maken fai, dat defelvefoo
feer niet ftinckr.

M<�n Voepe Rt Ret jaet een bagfj of tinee
in laeu�uacljtig� i»ater/en men giet
Bet felbe bn*e of bier mael �cjS baegR� toe*
ber af/ en al lbeber berfch / op bat Ret ;aet
niet leljjcR fmaecRt. �^et felbe (al men iit
Ret afnemen be� iBacm�ineen fanbacB*
tigen gronbt 5ae�cn/en t�nee binger b>cet
fijne mef� baer ober flropen/ en foo Ret
Eanbt bet genoegR i� afcft ban Rooien /
footoafcRt ben »jupn fcljoon. Wanneer
3P een Balbeboet RoogB tnojben/en te
bieb ffaen/falmenfe upttrecRen/ batfe
runm eenbupm b:eet ban malRanber
(ia�n/opbatfe toafltfien bonnen. IBen
5a�0et felbe �net in be Itentesaepen/foo
BaefilgtR meninbe S�erbe Romen magfj
op batbe bocRtigf�eptbeg ©intera noen
inbe JBerbemag� toefen/bocfi gRel�cR
booten gefepbt i& i in Ret afgaen beg
ff��eng : alle geVoaflcRen iuelcR geen 3a*
ben of 25Iocmen fullen b?agRen moeten
in Ret maiTcRen ban be fBacn gRefet
inojben.

Om een water te maecken, wan-

neer de wormen en ander on gediert,

de Melonen en ander ge-

wafch fchade doen.

M<�n fai nemen onge�efefiten Ralcft-
(ieen/foo groot a� tinee btipf�en/
befelbe in een tob leggen'en baer een dn?
mer of anberRalfluateryi�elcft ban Bet
baeRgebjopen i$) op gieten / en een Banbt
bol fouts? baer in inerpen/en iuel onbes
ma�ftanber roeren/al� nube ftalcR fic�
gefet Reeft /fai men Bettoater baer ban
gieten/ en alfoo beVoaren : inanneer baer

-ocr page 68-



		OECONOMIA,
	<?4	OECONOMIA,
	<?4

nu'^IeeSen/�t�ojtoen/ of anber ongebicrt aen De©?ucljten F�omctwfalmenbat be= rep�e tuater meteen tfrop�mg baer aen finpten / ban ballen 5» af/en nomen niet �ueber. Om Roofen half wit en half root te hebben. D(�Kt be f�oofen fialf / en �aet een $lua« bcl-f�ocn aen Bet anber beel gaen / 30 fai be een Ijelft luit/ en be anber gelft root Om vruchtbare Roofen te maecken. Wanneer be �oofen rijp 5ijn/ neemt baer �et 5aebt ban/ en jaept get in 5Fe�juario $f Jlartio / gelijciunen anber jaetboet: ©erp�ant be tacbert baer ban ober een �flaer op anbere plactfen/een boet ban ben anber / en begiet bw met iaeubj tuater aen be �uojte�en / 50 tuo?ben jp seer b;ucf)tbacr. Om te maecken dat degezaeyde Tefle-bloemen, tweederley verw hebben. Il^bten men ftebben �uilbatbegejaepbe tef�e-bloemen tiueeberlep berm ftrjjj; gen/ neemt.eenige nolcurni en begiet baer be bollen mebe / melen upt-gBcRijnt sijn/ neemt be ?Ber�e upt een Bollen �peften- boom �ueicft berrot ig/ boe �et in een teli/ enfet be upt-ge&ijnbe 23o� met �etjaebt eenbingerbiepinbeS�crDc/ �uanneer be 3©aen in Bet af-gacn t�/ joomafc�tBet jaet in be bol onber ma�nanber/ban roers benbeg9e5aep�e Bollen ban berfcBepben xoleuren.
			Hoe men Krop-falade over Win- ter hetfoen kan/als oock, wanneer m�n de felve uyt-fetten, en . . _t~ zaeyenl'al.'- '- Wanneer men goebt ?aebt Beeft fot &rop-fa�aet/fal men Bet felbe om* trent «floBanni� jaerjen / be felbe blijft long� tot m ben ^er"f(� / ban befe fai men eenigfte in be ftclber fetten in tamelijcft bjoogft 5ant/ bat 30 niet berrotten/fo nan menbe felbe in be �elber beftouben totbe �ente/roanneer men boo? geen bo?f� meer berbaert ig/ fai men be felbe met be Bob Ie jUSaen in ben � i^of op een bette roei ge* mei�e gronbt fetten/ en opfcBteten laeten / oock baer petulca om pootcn batfe ban be roinbt nietomberrc geroojpen mo?ben. ©mtrent ^oannig ij� ftet ₃aet rijp/ bat ig getjeel mit / en be hnop geel / en marineer be tuint Bet �apjboben afgeroaept Beeft/ neemt Bet op* 1 en foo Bet bp bollen if�aen gefcBiet/ ijf Bet goet om �>omer� mebe te fpijfen, fHen fai jaepen acftt bagen boo? $aef> fcBen/«nbp bolle \|Bacn be� mo?g�en� boo? feben tippen in goebe bette 3Cerbe/ en roanneer De felbe b?ie of bier blaberen Beeft/faimenfe ineen nieutoegoebt ge* graben 3tanbt fetten een boet ban mal* hanber/ en bat rec�t na be ftaojbe met een �uafjTenbeJf�aen/ban fnlcfce magmenber tuel t�uce of b?ie opflupten/en bp mal* Hanber laten/ en Bet ^aetbaer ban beroa* ren: men�jengBter be ^»cBapen bp/en �aet Baer Bet opgljefcljoten af-eten : 3&c anbere ban men totfteeeft &alaeb in be �-entegebjupeften. Van Weed, of Ifatis te planten. D§t ijs een nrupbt baer beginnen en HBolle-bermerg $ate%almi� nube. bermen. 3,$ oock een fraepe �toopman* fcBap boo? 23oubMupbcn / en $up�- baberjf/ en &e geene tojelfc f�oopmanfc�nu baer.

-ocr page 69-

Of Huys-

banberoojrel/ ibtlcfteenKlepnebingflet
bieft / en een ftalf elle biep in be aerbr gfte*
ruortelt ig met een fefterp pfer fonbei gfte=
baer een ftanbt bint afrg* l�ooten 7 toe�eft
boo? be eerfie-mael ftojtj* na% W>!h�uh
bigftept gefeftiet. ©aer nae tosubt (jet op
een �u�gen geioojpi/ na eenf�not gebotrt/
tepfige�uaflifteh/ ftherh�e-t�o'btftetcp
groen,a.anb^geb?acftc/om-gfjeVDetibt7 en
befo'gftt batget bp .©onne^feftrin bjoogft
t�/.bocft alfoo bat ftet noeft \xsat ban fap
en bocfttigftcpbt bp ftcm befjoubr, ©aec
naetoo�bt ftet op e�n Jfttcu�en gftemalen/
tuelcnmetlDaer�en om-getrochen tno?t/
gelgcft een Jf�eulen baer fta�cn opgema*
lent�ojbit» g�at�jebaen?tjnbe too?btftet
ftrupt/ bjeltft mi ftlenn gemalen ig boeft*
tigft t�famengfteb2iif&t/ gelijcft men be
fneeu-ballenmaeefttmet berftant: <©efe
ballen bjoj^en op ftojben in ben Cupn na
ftet ^npben ge�epbt om geb:oogftt te fojo?*
ben/maer fp moeten ban be^on niet heel
b�oogft 5tjn/ ban een �uepnig boefttigftept
b�ftouben. ©acr nae iyojben befe ballen
ter iBarcftf geb?aeftr,"»

<©it hrupt tooibtbetbjcebe-maelgftes
fneben / en alg boo?en gftep�epareert / ftet
iuelcft omtrent 8 of i+bagft^n nae Jacobi
Apoftoli gefeftiet,

©e berbe repg gftefeftiet 6 of 7 iucecHen
baer nae/ bat i'd ben tyijt tuffeft�n Bartho-
lomaei en Michaelis^en gefeftiet al$ boojen
metbe toe-bcrepbingft.

©it i.�nugenoegftbanbe^oben/ bit
men tot no�tfaiultjt&ftept boo? een ^upf-
iftoubingft ban noobe fteeft : bie lufl fteeft
om cierljjcite pjoricK-ftoben tot bermaeeft
te ftebben / m�et be felbe gacn befiefttigen
bp Coningften / ©o^j�en/ ^iineen/ ^a*
ben/baronnen/8cc.

ijaer mebebJijbe�tj menfegftt bat bege*
ne vuelch in iCijuringen �jafcftt / beter ig
a�gbegftene fticr te3LanbtbaHen.be / en
nor ft beter bjekfe in Eombarbungroept.

©it «rupt ftceft berfeft�pben nuttig�e-
-�en* tCen eerl�en boc?bet�oile cn�tin-
ne-ber�nerg/jen ia eengronbtenfonba*.
ment ban alle bertoen/beblautoe beriberi
toeltft baer mebe gfteberbjt bjo2ben>5�n
gfteenb�ecftenonbertuoipen/ ftet3p offer
iutjn/ of �uat nat op-gef�ojt ig toelcn men
imi. $et3Hanen-berbien igeen groote/
goebe/'bocft moepelicfte Ronfi. Cen 2,
gftebjupcnen ftet bc fcftilbertf totblau�ue
berin / en temperigli ban anbere bertoen.
g&ebJ�l alle anbere nrtipben ftaerioercft'
en op-pafltngft berepflcften/ op bat men
baer te beter bo�jbeel ban trecfc/berepfcftt
bit ferupt boben al anbere een blnttgftc
�p^paffingft / inbien men baer eenigft
boo?bcel ban treeften toil*

Bt� ;aebt ban bit nrupt igbp-naeeen
gerften-fiern gelijcft j maer niet fo bien en
bolftomen/ en fteeft eenjtoarteblaeubje
blaeft; inanneer men bat HO^naen ban
malBanberbjeecftt/ bint men een ft�epn
geel fternfien baer in / fo groot alg een geel
mof�ert fatjen, ©en Refter baer men het
felbe op�aepentoil/ moetjtoart/ heten
bjurfttbaer 5ijn/ en met een fpabe of fcftup
lien el biep gftegraben to02ben tegfteng be
tointer / of in let lactfi bon be baf�en/ en
iuel naerf�igft ge-egt/ en toe-gemaeeftt.

<©aer nae iuerbt ftet �aebt in be berfltfte
aerbe getooipen. �t�anneer nu be toarmc
naeftten tuffc&en ©aefleften en pinfl�e*
ren beginnen te Romen/ m-ggftt ftet ? of
4blaben toelette bp-na be Klateren geiijft
�ftn/ en toafeftt baer na boo?t ; tot bat �et
ten �aetf�en toel 8 / 10 of meer blaben
fcrtigftt. Jf�aerbetaijlftetonftrupt (gfte*
�ijcHmcnfepbt; bpnacDt inafeftt/ moet
men ftet felbe bptnbtaS baer upt toeeren/
opbatftetgoebe nrupt baer ban niet ber*
�mtt&t i�ojbt/ en te beter op-toafliften
maeft. .

g&it ft�Hpt i�o�t&jfe-mae� in flet faer

. i ■

....... . .

Her

-ocr page 70-



66 Het Vierde Boeck van de VIERVOETIGE DIEREN, AlsPaerd�n, Qfl�n, Koeyen, Schapen,Geyten, Verekens, 8cc. ge vogelt, ab Ganfen, Hoenderen, Duy ven, &c. En eerftvan dePaerden.

		H g T I. CAPUTE L

			«©e <5?iecfien �ebben baer ooeft bed ban ge�jouben/ foo batbaer $lucteut0 5#n ggetoeeU/ toelcft banbeopboebingjjbec f&aerbengBefcB�enenBebben. <©ocu 3tjn be�iibberg/ bjeIcfteJ9aerbeHgBeBouben Bebben/ a�tpt boo? be boomaemf�e onbet fjaer-Iupben geBouben geroeefl. 5!n boo?* tijben tg Bet paer�t-rijben in $erften foo in grooter eer getoeefi/bat Bet booi fc�ant fereftentmier�t/ inbienpemanbtteboei ienbet mantbefelnemierben (gBelijcIi Bet bp onfe ��nprertf en blaeg-ftaftenooen inbegemaont ge&omen i$ ) nietanberg/ a�grocteen fcfiimpigennaem/ boet-pjp* en genocmt. g\|n ^umma ftp alfe Catien inojben be iSibbersf/ rupterg/ of $aerbe-rijber0 boo? be eerlicftf�egBeBouben/ Betjp in / of bnp* ten ben <©o?IogB : :©anr men fegtjt boo? een fpjeerft-moojbt/ Bp Boubteen BengBft op flat: <@emeehe$erfonen Bebben baer geen geft toe. $abemae� ban be $ibber� $c�fg aot�i* booibefpaerbenbermaertmo��en/ fo ig Bet niet bjeemt/ bat potentaten ban bit B�erfijcftbier geBouben Beb&en} aflijn* be Bet ebe�f�e en moebig�eottber allebier^ boetige bieren t meldt een groote Babaer* bie bp fieB Beeft/ en een Bpfonber berf�ant/ bat mmfiemaiU bingB leereirnan.
	��tanjl pemant opljet�antf�cB generenbe/ ban ©ee moet boo?* fmi�ijn/�aerop ftcBmebegenee* ren moet/en ooft tot onberBoubt en bermaeeft Bebben^Bebic» serfi aan be paerben toi�len beginnen/ Bet toelcK een BoogftmoebigB enarbeptf�em tier ijj/ na men &et felbe gBement/ mieng geb2u»ch feer noobtfaecRe�ijcn i�/ en baer bexiube fcribenten beel ban gBeroemt Be�* Ben / oro beelberlep merc&ingen/ en noot* faec&�ttjefee btenl�enberfelber; ^Jaebat meer i$i men Ban be felbe/ tot bermaeeft/' alle frapBept �eeren ; <©aetom foobanige gebierten me� beBoojben onberBoubente mojben* <©e �omepnfcB�tutftt-meefferjS namen een bpfonber oogB op Bate $ibber�/ batfe Sare$aerbenmel netenbet {jielben/ en manneer fjet felbe niet mei bnbcrfioitben miert/ firegenfe bacr jlraf ober, �tt man* «eer �jet felbe (na bermaningft feenemael berf�pmt miert / toierbenfe baer nae mei reenemael ban fiacre f�ibberlijcne inaer� fcigBept berooft».

-ocr page 71-



		OfHuys-� ©et $aert ban Alexander Magnus, Bu- l cephalus genaemt/ to�u ban niemant be* \| recben toefen / als? ban ben &oningh frtf� ^!�oanneer Qet op-gljep2oncftt bjagmet fjet ; &oningl)lijchcteraet�nbecdeiu anberjS liet ij�t toe / bat bet ban ben &tal-mccfter en anberen bereeben iai�cvbt. $et f��e geeft ooch fulchen berftant gebmpcht/aijS �et in een �ag& boobtltjch gcquerft Wa$/* bat Ij�t fgnen �iteer cettf wt ben piagli ojac�t/ en baer na boot penin biel/ �baer* om (jetbe �ltontngft oorh een 40raf boen maften �eeft / en een �tabt nae beg fe�fg naem boen timmeren. g^ejS feepferjS Augufti §g>aert mout ootft banniemanbt bereeben sijn/algbanfli* nen$?eer, $et#aerbtbanPallas, (beloonban Evander) ,�thon gpenoemt / gingft Oden bpftetboobeilijrftban fijnen �\|ecr/ nae bat �P Ban Tumus berflagfitn i�a$i iueenbe/ en ft&epbe tranen a\& Bobbel- fteenen, Welben �eeft men g�efmi bat ibt $aer* ben/ toelchinben toutu geftleet jtjnbe / en ijctboobcUjch b�n Baren If�eefler totacn fjet graf bolg�enbe / ( gfteltjcft be manier banonfeffiupter� plagt) te toefen/ a�ffer «emartbt ontier &a�r Begraben �iietot/) baet naefyol�tB toaren / of gt��ben besglj ftabbett -, �OantbefelbeaU�tberbibenen/ nel�cfticftbithtoi!^ bebonben heb. <©p bat m�n bet berftant beri>aerben oojbee�ert ftan / b��cttt hier tipt/ bat een fe* iter Coniugo ban �>ept8en een �uilbe �Kertie gei-regen �jeeft / be ine�efie ftp Het Bebechen / b�er een fcftooncn ��tiG�ft ban quant, ©en ftontngft gaerne ban bien a�rb meer t�aerben gefjabt hebbenbe / be» bebefelbe ferrie met een��lcetbecften/ enbartftet bullen beffelfjes bebechen; $\|et i��ldt ghefcp�et jijnbe / en bet ��leebt beg Jf�erf iett af-ghett�men/ beeft (jet beulen/ f�n jjf�oe�erhennmbe/ ftch fe�ben Boo? It&aemt ban een hoogs plaetg nf.gefme* ten: Pubere feggen/bat ben fe�ben Ijcngft/ lijn poewt hennenbena� hetaf-icgghen
				l�udingh. 6j be« beeehenjS/foo furieufeftje�t op ben ftal- meefter aen-geballen ij� / bat ftp ftem ber* nuit geeft/ ombatftpbanftembetoogen �na�/ in bet bermommen ban ftjnjjf�oe* ber. Het II. Capittel. Van welckePaerdenmenaltijdt meelt gehouden heefti en van haer na- tuyr en eygehfch�p. I.$bicnmenb2aeg�t nae be Befte $aer* ben j moet men be felb� nae ben aert beg 3Lant� hennen, ©e <©uben hebben beet gfteftouben ban be $aerben / ioelcft in Thracia en Thei�alia gfteballen toaren. Epirus piago b� befte loop-paerben boo?t t� b�engen. ©e 1 irrenilche, Ver�eedfche, Siciliiche baarben jijn ooeft in ottben tijben bermacvt gheboeeft ; aljsi ooch bic b�n Cappadocia. H�u gftebcn onfe lan* ben goebc $aerbcn tot ben <©o?Iog�/alsS antan. <©eenfc�e ©aerben 5�n bup?ac�tig� op oen loop/in �jetr�ben entreehen, ifecn geb�itpentfe ooth in �toetfen / poft-�oopen en anbtrjS: ja ti«t of trnaelf mijlen honnen befelbe be^baeg�js�oopen^ en iuanneet men Be felbe niet gebnipcfat/nan men �aet goebt hoop ftoubcn : en in &et gbwpchen mbet men pacr toat betet tracteren:Vuant 3P liaer haber ban Voel berbicnen. ^�paenft�� ^aerbenjijn hoogft teaefi* ten m« �iter fcijoonhept en fnelt)epbt 13tjn fraep ban lijf en hop� menoojbee�tbat� om �are fnelljept ban ben Vuint geboo^en fottben ;ijn. (Cartarifcfte ^acrben?tjn ban tuilben aerbt/ bc felbe arbepben iuel/ en jijn bupj* aeljiiob / loopen fnel / en $tjn meer tot Jj�t l�open genegen; als tot�jtt gaen, Curchfehe ©aerben �tjnfrer fc�outo / en �aeteniiaer niet tati opbe toom glje* ��enne». I^apelfclje ©aerben 3�n ftatig'en fleert itjcft m g«BaerDen/ oeri�ch in ben gang�/ % % XueJ

-ocr page 72-



		OECONOMIA,
	68


			toacfier en baerbigB met be fc�incfte�/en ban bltjbtfc�ap gaerne metbe leben tft* tert/ niet gaerne tfil fiaet/ niaer altijt met be boeten (�ampt/cn toanneer men Bet opgetoomt Beeft / fricl en pIotfigB aen Bet Ipppen raecht. �©it jijn rec�te fraene bup?acBtige ©aerben / toelfi men in toom Bouben moet. ferlant geeft bee� ©aerben/toelcfi ge* Beel facBt gaen / en �aer op paffen / bat xa met Baren gang� Baren meef�er niet bc* feBabigen/ en Baer felfjs ooeft : ( g&aet be* Balben ifler een bjucRtbare toepbe boo2 anber ©ee : gtem baer toojben geen fenp* nige bieren geboebt: ) 2fille frape «Engel* ftljt tel-gangens/ tooien baer op-gRe* rjueecfit / en baer nae in 3ttalicn/©?ancfi* rijcften«©nprflant g&efyacBt. 3&e felbe ©aerben ?rjn niet toel foo BoogB en groot/ at� top te booten g�efepbt Rebben/ maeu fc�oon en bjolijcn. SJobfept: Jfet paertberciertfjetRupjS met fijn (ienij (�amptopbeaerbe/ eni# b^oIijcKmetfiraeBt/ iaberf ben gefjawa* f�en ��upter tegen loopen, j\|et belagBt be bjeefe/ en gaet (lout acn/boo; geen jtoaert OfBontfettenbe/ en berBeugBt fic� ober Bet blincnen ber toapenen en3toaerben/ too?bt ben filaneft ban Crompet en bett feBoot te pberiger / ia tegen �jet rammelen ber trommen trampt Bet in�je aerbe. W$ ben Crommel geroert too?t/ en be iCrom* pet geb�afen/ fpijt Bet Ben / bat Bp op fjet toolrjcfi son ber ©o?(ien/ l^nen ©pant op (�aenbe boet niet inBetgBemoebt maeft gaen. 3©aermebeBptoiI te Rennen gBe^ ben/ bat een ©aert foo ebel i$f/ bat Bet fels be foo beel te nieerber moebt Beeft / Boe Fj» meerber perijcnel / g&erupftfj en bonberen floo^t. (Cen bierben / moet men ooeft op 't Rap? fien / toant baer boo? too?btoocn be goet* Bepbt ban een ©aerbt «pt-gBehenbt, g^e 3toarterappen3ijn toacfier/ moebigB en f�out/ en nonnen stoaren arbepbtboen. «®e grgfe met beel toit bermengRt/ 3jjn ooth goebt / en bjolijcft/ maer toanneer be ftlbe
luci gepjopojtioncert ban lijf/ maer sp toillenoocB�ebbenbat mentoelop Baer paft. <©c ©oo�fcBe ©aerben 5ijn frifcB en rangB/ ta bupjacBtigB / trechen en loopen tocl/ oocn goebe rijb-paerben/bitn ban beenen : maertoillen toelgetoacRtsijn. 5©e �^ongarifcBe ;ijn bp na ban ben felben aerbt/ maer toat bup?acBtiger/ flouterenf�erBer, <©e ©omerfcBe ©aerben 3tjn toat traagB en langBfaem/maer bup?act)ttg0/ tnbeBoebcn fuiken naeutoen �p-paffing niet/ aU be ©oo�fcBe/ maer jijn met tupg boeber te bjeben ; en oocn tamelijcfc grof ban fcBinchelg ; toaerom be ©ooien tjaer iieber Bebben. IBaer in Bet gemepn Beeft menber nocB ecnige tenen$f bp / toaer aen men een goet ©aerbt fai ftennen? namelijcfi befebier* if�erf�IijcK aen be upterlijcne gBef�alte / toanneer Bet een fleren Dieft Bart lijf Beeft/ m een gelijcfcmatige �oog&re / in�lclt met �ep?opo?tie ban Bet lijf ober een ftomt/ tameltjcfte lange 3ijben / bjeetban acBte* ren/ fyeebt en frerft ban bo?f�/Bart bleefcB/ een mufculeue' lirBaem / geltjcn be groote mup� aberen aen een� menfeljen ItcBaem/ ��ooge boeten / goebe biefjte uptge�joolbe Ijbeben met smarten Roomt tuant toit Boom i� foo burabel niet. Cm ttoeeben fietmenbe fcBoonBept/ toanneer menbelcben acnmercRt� ma toanneer een ©aerteen bo?Booft Beeft/ batfjem ge�ijch befiupt gefjeel aen be Booft-beenen BangBt/ bat i� geltjrR bel en 6een/fraeijeho2te fpitftge oo?en/groote oogBen/ toijbe of R?eebe neufgaten / een bicwen Bal�/en (raep ben Sop boo? b?aegt/ Barbt bfeft Bap?/ een bicnen bupcR/bpfon* fcer toanneer Bet oocR jongB iss/bojre/ magere beenen / en een fraeijen bieften f�aert, Cen berben moet men be upter�ijc&e gebaerben aen f�en/ al�/ toanneer een �Jaert moebig en f�out i�/ fnuijft bat Rem gtlijcfe «en roocn wpt be neusgaten gaet /

-ocr page 73-



	Of Huys-houdingh.
			6₉


fe�be in �et ©elt fc�jicften / jijnfe �fjc�ce� ontrouVu. g>�uart grij�/ en beel initjS baer onber g�eme ng�t / 3tjn oocft �nel on* troum/ maer bijten en (Ia�n / tuil�en oocft toel loopen en arbepben : Ban ber jDaer* ben natuer/ fultg�p berber beric�t�eb* ben in ©irgi�io/ in fijn t�ueebe boecft/ <©e* o?g.alluaec�P begint, Nee non & pecori eft idem dele�tus e- quino. Tu modo, 5cc. <©aer inojt oocft gefc�zeben/ bat ©aer* ben/ �ne�cft in �et bjincftenbeneu^biep in �et �uater f�eften/ Vuelcft tot ben firijg� goet ,ouben ;nn : maer Bier ban genoeg/ inte�ier berber Iu\|� ban �eeft/ lecfeVir- giiius, bacr �np�em�tetbobenaen-g�e* roert �ebbcn. Het III. G�pittel Van Paerden te koopen , hoe men een Paerdt befichrigen an koopen fai. H�t fweecfttooojbtfepbt/ftinbt/top brillen een ©acrbt ftoopen: 3©aec ; ine�e teberftaen gegebenbJ02bt/bat men j een jong� paerbt ftoopen moet/en fic� met j oube gaerbcn niet bcmoeijen: 3©antou* \| �e©aerben/ oube <©\|fcn/ oube Stoetjen/ ou��&c�apen/oube #oenbe?�/oube �\|on* ben/entn fuinma/ alle �et ©eetoelcft te out geVnojben i^srfa� men niet alleen ftoo- pen/maer �et gene men in Bupg�eeft/fai men berftoopen / ofmef�en en flac�ten: tuant baer niet aljS fc�abe ban te ber* toae�ten i� /gelijcft oube lupben niet an? ber� boen fionnen / al� goebt b?oobt te fc�anbe te maecften/ en anberg niet. «©aerom fai een goebt $\|upg-babct al* tijt na jongt) bee trac�ten : en baer benef* fenjS jong� en oubt op-boeben / om bat �p oen geen ©ee tot arbept / en flac�ten/ ge* h�tth �eeft i maer op bat �p Bet felbe boen
		6an -, moet Bp Stiel bieten / {joe lang� ee* nig�©eebup?enftan/en�oe �P�et felbe boeben moet. 3&aer om �eb ic�t oocfi gefepbt bat men jonge ©aerben ftoopen moet / en al� men be felbegeftocft t�«ft / moet men felfg / of anber goet bo�rft �ebben / toe�cft bacr Voel mebe �oeeten om te gaen i toant alg men be jonge beef�en ober latti ftrrjgen jp eeni* ge ftuarig�epbt/batfe baer na brengen bigben, «©ie nu een goebt paerbt ftoopen Vuil/ moet eerfi �et up terhjcfte gefta�t bejS felftf aen mercften/ als? booien gefcpt i�. «Baer na moet �p �et felbe een rcp�/brie/bier/ bijf/ of fe� laten ften berijbcn/of �etgaeu/ of lam ban2�»eeneni� : men fietof �et fel* be een ©a�/ ©?af/ <�t\i of anber� gaet / baer �et op geleerti�/ enalleg bepjoeben* jlSen befier be �eupen / tong� of be felbe oocft fuottig� ij�j/ of �p oocft eten Vni�/Vuel ban loopen /&c. ff�en meet be �oog�te ban boojen/ of �p oocft met anbere fraepe ©aerbege�gcfte�pog�te Beeft. 3©anneer men een ©aert berpbcn �aet/ �et men op be gang� / of �et oberflaet / of niet i bat ig of �et felbe met ben ac�terfim boet in ben boo?(�en boet treebt / of baer. berreobertreebt. 3Bant baer aen toeten berf�anbige ©aerben ftoopet�/of be felbe goet ofcjuaetban naturen �ijn / of 5p toef loopen bonnen / of niet / tuamieer een ©aert cec�t met be acfrter flebeencn gaet/ banier �p genepg�t te fpringcn / en loopt terl�onbt/inanneer �et maer gepricftelt tUOJbt, IKen moet oocft opbe bettigijepbt bec ©acrben Voel lettemVuant be felbe ijS nier altijbtgoebt: a©ant fommtg�e ©aerbe berfto�pcrjS Vuetcnfetegengbe marcftten Vuat op te pjoncften met feefter boeber / err foo �aer �et epg�en g�emacft niet bolgen mag� / gaen be ©acrben af. <Pm baer een (�aeltjenban te ber�a�en / ben icft gcbtoongen/ betoijl icft mp tegen;» tooojbig� een leer-meef�er nertoon / te be* toonen / �oe be rofcB-tupffc�er^ fomtom* 3 3 few

-ocr page 74-



	O E C � NO M 1 A,
	O E C � NO M 1 A,
70 ienbe fi�operg Bestegen. $et t� in &i* �cften gcfcHiebt / bat baet een fcftooh / bei fflaerbt op be marc!* quam/ba�r to��l fiooberg ge�bt na Boh�rt/fti��f toJ�g�en ©o�lfr� ��erbL t&it feib� #a�rbtt�a# met g�crtf een t�ic�th �f RAS g�b�ebert-. m$ bert fto�p�t m�t het felbe faert ��tt tocetlsb�e of toiergeftanbel Ijabt / g�rtgft het af/toMerbt mager eri f�b?f* ©a�r hrt ueruarti ftp be t�oJfaecB/ �rti te tojeteti / Roe fu�cfi ceivfcfioon/ bet/ g�abt ©aerbt fo��f* nam/ en in ben fionbt gebaren Staag* Wat �merbt ft�n ttit anttojooibt gegeben bat nien met t�ue� of �jie fcft�pel geerfi e�n ua�rbt bet Mix m�ecRen / rtt�er toianne�r men B�tfe�to�b� �pg�rtbo�betontft�ubt/ �erbiuprten M en toa�t�rt in bett fionbt. jf�en m�ct b� �aerben in berr gurcj�l tiattcn/ba�fctoinbtm�n t�b�eBUpben bb�r malftanber / foo be ot�bertfe fiupbtnu f�er �utt t�/ toJb�bt ftet felbe niet toet / m�efc t� «eer atbtpbt-afc�Hg�. #Annett ��n paerbt to�el fiat� op ben �op heeft / tlltjet felbe fiap* tame�ijeft fjarbt t�) \u�2t m toM bw. «Jrtbieh�enpa�rot iti�bttoan Beeft t�/ t� liet felbe gemce�lftc!? f�eegh / bat t� be* fibaer�ncfi m�t bert toom te bfeb�toingen. f �oT��t fi�^t t�rtber be o�geh beet ftapt� �je�ft / ��t ftet f�tto� B�ni rii�t ga�i»tte Bou* ben. w » .,� §nbi�n fj�t fet�� fcfi�rp� Beenen tuf* feftfen be ooien �riber be ftupbt heeft / to�pt ��t getoJ�on��cn jj��jt/ ma�t �up?t rii�t boeteen paerbt lange Bangenbe Bjeeb� OD�trt heeft/t� B�t felbe feer traegft, ©Bh' M�t ft�t biepe inballenbe �ogen Heeft/t� �iet ootfiniet �uacfier. ©ant grooreo�* �teh/gr��te neusgaten / �li tf�pl� oojen san f��tfi�r� t�ccftenssb�n itoatfterftepbt. «Mjtft ni�nbe c�i�ra�i�bah �en �eeum aen ben ftaert B�nt / fient men be �aa�M* iiepbt bcj� #aerbt� tipt be �t��n. paerben tojelfi� een biefi�h�angen B�t� fieBb�n/��pengaernfc , Wanneer, �tn tfaet�t fee* infacftt at�
		men baer op ftlimt/en tjet bteefcfi naer. aeftter f�tfet / at� men baer bp rtjbt / bat fto?bt niet bet/maer t� ban een qttabe natitpj. Wanneer �en paer�t in Bet \|�roo met �e acfirerl�c boeten bboj Haet^ g�ltJcR�f h�t arljter ��efe ballen mti�y Bat felbe loopt gaeme, 3©anneerjeen paerbt riipgfi ban Becncn t�/cnlangebloefien Ober be boeten fieeft fiangen /gelgch©?ie\|Tcfte^eng8l�en pie* gen te boen/ foo t� ftet f�lbe arBepbtfaem / maer onfiequaem tot ben loop. it�anneer een paerbt ba(i blijft (�aen / in ff�rcfi tegen fi�ubt/�uartneer men fiet felbe Bp b� flaer� b�t/foo i^fiet felbe goet/ ma�t niet frifl, ^Brtbi�n e�n paerbt lange fioeben Beeft / �n inbuttrtigfiepbt�bijbt ijS/ en atfiter'fto* ger at� boo?/ bat felbe loopt \atV en lang/ en heeft go�bena�em/tnaer t� genepggt totfpjingen. 9\|nbien een paerbt ben aeftterffen boet b�o? fet / en baer niet fiarbt op treebt / foo t� het felbe afghebjetoen / en niet toeel �uaerbt. JUSagere paerben moet men niet bies per / ban aen ben bupcfi toe / in ftet matec rrjben/ tuant foo ben Bnpch berfioutut/ �bmiettfe niet aen nemen : totjantfehoon of op lbatme bagen be itben Vbel l�aen / Bon* nenfe tiiet Beb�en. ISHaer toette paerben magftmen fteel in�etVuaterBerijben /tot ober ben rug�/ om batfe B�tetten bat be Ie* ben rtiettetoaffi Blpen/�neen fraep ge* BeeiiijfBeDouben. ©anne�t een paerbt biepe oogften/en grootetoiangen fteeft/ en een fiotfen fiat� / bat t� ftarbt om te te Bertjben. a©anneer beo�be ©uptfcB�neen Ben* tepeften ban een goebt paerbt toJilien Be* teeeftenen/foo nemen jpbe felbe ban an* b�re bieren/ �n foecfien be felbe aen een paerbt. �erftiijcfi VbiHen ;p bat een paert b?ie bittg�n ban een toabif heeft. ©?ie,bin* gen ban een ©ojs/en biie ban een ©?ouiu� lamentiijcB ban een 3©olf be oogften/

-ocr page 75-




	Of Huys-h	71 toijbt gaet. ftrtfa� een fraepen bicken/ brommen Balg / een klepn Booft / ftlepue toangen/ en klepne ipitftge aojen Bebben/ toanneer een paerbt een uptgeflreckten Balg/ en Booft ijeeft/foo batfe bobcn gelijk toegB firecken/ ig gaeme toiibt en tooeft. <©ngel�^�;e kaecken �jjn gemeenJijck Bart- beckig�. <©icpe oogBew flaenniet toel/ toant 5P moeten groot ^jjn en boo? in ben ftop (ia�n / bat een paeit totjbt en Jijbt om (ten kan : 3©ijbe neu�-gaten geben een moebigB paerbt te kenntn t �et rugo graebt fai een toepnigB ober be Beupch gaen/bat men baer toel op fitten kan/ Bet onber lijf fai fraep bol ban Ijarbt bleefcB ?ijn. «©ej�benfullen een toepnigB inge* togen jijn/en be bupcfi een toepnigB bieft/ bat men bes� te geboegBI�cker fitten kan/ toant fu�eke paerben Bebben fterekte en: boeberen fick toel/Boe B?eeber en ko?ter be lentenen ;pn/ Boe een paerbt be boo'f�e fcBencke� te UeBter op-beuren kan/ en met beatBterl�e fcBenckeljibe^ te beter bol* gtn« «©e Beupen fullen bjeet en bleefacB? tigB t�n/ batfe met be bojf� en sfjbeh ober een liemmen* ^He �eben fulen fraep op malkanbcr accojbeeren / toant Bet felbe maeckt bat een paerbt tot ben loop en alle bingen tebegeetiger en gefr�icfiter ijf/Bet Binnenfiebeel tuffcBenbettoee acftter(�e fcBenckeljes opbet be fiaert fai een fraepe 'mribt Unie Bebben : baer bom too?bt te kennen gege�eri bat Bet paerbt een frae* pen to�&MWS� Beeft/ en ficB toel l�et rtjben. 3&e BaWen moeten niet te groot 5ijn/ wm bat kan men aen een loiigft paerbt foo paeuto niet pemen. ■gn Bet koopen ban een ©aerbt moet' men ooek toel letten op bepbej�beri bei* Bjd#' en op be maet ber oojen / of baer ge»_vn� narben 5ijn / baer upt men kan mere* ken/of Bet0aertbefeiftl geB#\|eeftof niet. 3!nbien men aepbe ooren Eitteft,en# ofnarben fiet / moetmenBet felbe ©aerbt niet�toop.en; ^efe onberbipbingB Beeft* mp toelbeel g��itbaelber^gekoi�/ baeroni ' Bebicfi ban be felbe toiUen berman�n*

2. Het eten/ g. be opBeffingB be� Boof�jS : ©an een ©oi. 1« ftojte oo?en/ 2, ben �an gen f�aert. 3. bien gBelijcken treebt of gangB» ©an een ©jouto� ieen bjeebe boi% 2,* Bobaerbie. 3, Bap?/ '000? Bet Bapj fetten/eenige/batBet gacrn laet opfit^ ton* Sfinbece oojbeelen bat een paerbt ttoee beugBben t�aneeni^ae^�ebben moet/te toeten beftenbigftepbt/engcftoo?. Ctoee ban ben ©00 / goebe oogen / �n een biclun f�aert toelcfc bun ban Bap? ig. �toee ban �en 3©o�f bengangljenBeteten. '�fott ban ben c&el/ fterke Beupen en Bart Bap?/ of ge�ijeft eenigeipillen/goebe Beupen/ tvuee banBettoijf/a�j� Bobaerbie en on? betbanigBept, �JEnbere toiiren�atcen paerbt fnel�ig* gept en befienbigBept Bebben fai/ oock een �uatigBept/ fcBerp geficBt/ en bat Bet ftcB in eetv eirkel ronbom kan laten mennen / een tr�tebebojf�/grof bien Bap? aen ben Balg/ glabtBept/ en een facBten treej. 35en genen toelck een BupjS kopen toi� / �tt op �en gronbt/ fonbament/ boutoing/ en alle Bet gene baer aen bepenbeert. <©ie �an een paerbt ftoopen toi� moet Bet feto? na be boeten fien ; toant een paerbt moet goebe fferefte boeten Bebben/bie toel ge lijcfc wn / niet feet BoogB / maer toelck 5p gelpck opte aerbe fetten/ op bat jp baer te flereker opflaen en gaen feonnen ; Bet na* f�e been ober ben Beup / en onber be kno?* re aen ben boet / fai niet langB s�n/ toant ftetpa(l niet toel/en fean baer �ie�te�ijcft fcBabeaenkrijgen. «©e fcBeen beenen ful�en banpag ftertk bafi en bick jiin / niet ban abcren en ttleefcB / maer ban Knoken : 3&e knien moeten trae» gebogen m\} en fieB in ben gangB toel bevnecgen/ijet buptenfte bee� / be biekte be#fcBenckel$ rotbe finie toe/ fai fracp bick ?gn / bat igs een teecken ban f�erekte/ en een bjeifianbt aen een paerbt � gelrjck oock een fraeije faeebe bojftV toelck oock togbe ffB?eben geeft/ bpfon�ertoan* maun p�erbt/achter stiet sng� /mae?;

-ocr page 76-



		₇2 OECO� gicftfoube tort toi��en rabenbat nten een ®aerbt ban BebenbeHupbenftocBt; baerom tnoet pemant / tbelch een $aerbt boopen iutl/ en Bern baer niet opberftaet/ f en henbet Bp getti nemen : 3©ant §I>aet* �e bleefc� ijS bup? bleefc� ; en foo men een cjuaet $aert noopt/moet men Bet felbe Be* gouben : Men beBoojbe een ©aert 14 ba* gentcboo�ente berfoecften / eer men fret felbe hocBt/ en ban be ftoop toe-flaen/al f�ut� �et eenf�gcrbaelber of tinee bupten �efc�?ecfgaeii. 2M�be oube S�omepnen / ©(Ten/ &c�a* pen/ ©ercneng/ �\|onben/ enanbet©ee ftoc�ten/ moft bin ©erftoopcr uptb?ucfte* lijcft fegrjen Voat mangel baer aen ina� : ioant foo l)n ecnig� mangel berjftreegen §ab/ �jelck ficlj baer na open&aerbe' moj� �pallefc�abe bergoebeiu Aen de tanden moet men de Ou- derdom van een Paerc kennen. 1'. 3©anneer een $aerbt in Bet berbe �iaet gaet/ berbiiffeft Bet be 4. mibbel? tanben/ alg2boben/ en �onber/batig berbierpt be beulen.� tanben / enhnjg&t anbere. 2. 3©nnneer jjet in �et bicrbe laer gaet/ bertoiflelt �et be anbere 4tanben onber en boben tat aen be Boecft-tanben. 3. 3©anneer �et in Ijet bijfbe lacr gaet/ bertoiffelt Bet �e4 goecK-tanben/ en hrtjgljt op �Ttfte ��be toeber een Bollen boeclt-tanbt / �uelcft tot fjet fefie giaer toe BcBouben iao�ben/en fiomt met tacben, 4. 3©annecr �et felbe in �et febcnbe giaer gaet/ jrjn be tacfien nocB fc�erp/ maer be Boech-tanben fijn foo Dol/ bat men baer een Half 3©ittter ��oojn in leg* gin ban. - y : Wanneer Bet in't acBtf�e giaer gaet/ 10 b'epgen �o�IigD�pt baer noc&. 6. 3©anneer Bet in Bet negenbe fjaer gaet/�ijn be Boec�t-tanben gc�eel geeffent/ bat men be �uotfe�en ban be Rent noc� jennen «an» ■ * : .
				O M I A, I 7* 3©anneer Bet felbe in Bet tt'en�e jaer. 1 gaet/iffer geenteecftcn banfteme meer/ inbien ben tanbt iueecft ig /maer baer een Barben ranbtig/ baer ftan menn�cB een biepnigB be �uojtel ban be Hem onber* fcBepben, 8. 3©anneec Bet in jtjn e�fbe jaer gaet / \$ be kern ban bepbc be tanben Vueg�- anbere iuiliennor� anbere ftentebeng gebcn / maer Bout be felbe foo fefier niet / a�s? ban be tanben / ibaerom icft bie boo?- Bpga. J��en moet be jange©eu�en� met be an* bere ©aerben tie^ aBinferg in fiai iuel boeberen/�etiuelfhinbfc ^owier onna* big�t�: bjantbtw moeten jp Baermet be anbere paerben in b>. �icpb'e be�elpen, <tfen paerbt too?bt tbiintigB jaer out / en fomtuijlenlbelbertigB* Het IV. Capittel. Hoe oudt een yder dier wcr-' den kan. D%t bient een �fupg-baber oocfc te �jeten/ in Bet opqueehen ban jongen/ eer �p beoubentoeg�boet. 3©anneer een $?cnghft b?ie jaren oubt i^/fcan ?jp jongen marc&mtotop 5911 tbJintigljtie jaer: en een Herrie han noc� 00 Ijaer bijf-en- tbJintigBfie jaer jongen [«ogen. IBen moet met beoube paerben mebe* �iben&ebben/enfooniet mennen alg be jongen: bjant$pin fyatt jong�ept fiate beurt te roer gefiaen �e�ben, <©orft moet men�bjarhenaerben gecngrootelaft op* leggen. 2Spbe 3itBenier^en anbere ou* ben ig Ijet e�n gebjupeft getneefl / bat men b� oube paerben boo? Baere bi'enfl bejS jongftepbW/fonberarBepbcn tot aen 0et epnbe BareiS lebend be ftofi gaf/ Bet toelcR obeft noc� BupbenjS-baegBsr Bp beden ge* obferbeert ton?bt* �/:.-, Cimon ban 3ltBenen/ ge�ijcK PJutarchus bcr�aelt/fjeeftfijn paerbtBenebengfijn epgen

-ocr page 77-

Of Huys-

Bet eeu goebt paerbt/men moet ftetfc�bc
een toepnigp meerbeugptg boen /algbe
anberepaerben/maer men moet pem geen
Ware �|aPer geben / anber� toojbt pp
fperKpalfigp.

3lrme SSoeren geben be ©eu�enjSmast
poopen drop /en jag�enfeop pet Pe�bt/
maer baer toojben ?p niet groot noe�j
fiereft ban/ maer blppen hlepn / berfir iin*
pen en berpongeren / entoojben nimmer*
meer goebe paerben. �©e eerj�e tteee jaren
moet men p/aer bol opte eten geben /en
paer paber / pachfe� en anber� gepen.
tfiljfe nubjie jaren oubt jpn/ moet men
paer mebe in (pannen en laten trerfien.
i©p pet bierbe/ bijfbe/ en fefiejaer fict men
bJat upt paer teojben toi�. ijonge paer*
ben m�eten in fiai met �cPoojfie beenen
poogfjer ftaen ban met be ncpterfle / foa
ftrechensppaerupt. Themiftocles plagp
te feggen/ bat be to�tf�c ©culen� be Befte
paerben teo?ben/ aljfe macr teri opgetoo*
gentoojben.

3©amteer een ©eu�en fraeije / lange of
pooge frtjeencnpeeft/al�pet geteo?pen
i& 1 iffcr poop /bat baer een fracp / ftercfe
paerbt ban groepen fai. 3©ant �angpe
(cpeen-beenen 3pn een goebt teeefeen aen
een jongp paerbt.

benige gepen be ©eu�en erteitf�rop te
eten / foo batfebaer toe geteoon teerbenx
en;n eten pet fe�be nocp baer na fonber
fepabe : maer Krijgen baer guabe buphen
bain

Het VI. Capittel.

Van het lubben vaneenjongh

Paerdt.

D<� <S3iecften ( ge�peft men upt ^ovne*
rujS fien Pan ) pebben �aere tei�be
paerben ooen gefneben / en baer na in ben
Poetsf-teagen geb?m)cPt/teacr raebe ?p
een berre repjSnn eenbagp beben. <©oclt
pebben ?vj fulche'gelubbe paerben tot rija
ben gcb?�pcRt/bee� «eber al^ een �engpfi/
$ en

epgen graf boen begtaben/ om bat pem
pet felpe b?ietnae� pet renfpcl in be <©lpm*
piftpe fpee�en pab boen teinnen. «©en
teijfcn <�ato Het fijn paerbt in3§ifpanien/
a� pp Pan tecgen be f�oomfcpe regering/
in J^ifpanien ooj�oogpben' boo? teenben*
be/ bat pp beHomepnen met fijn paert
niet beftoaren toou : macr pet felue i�
�emtot onbaneftbaerpepbt toegerefeent /
en menfpjaeft �ua�pca Pan Sem acljter
rug�.

311l$8 een <©� beertien of bpftien jaren
oubt t�/teo>bt �ppoo�oubt gepouben/
infgelpchgeen �toe : etlpcbeteerbenteel
tteintigp jaer oubt. <tfcn <Cat leeft fe*e
jaer/oocfe teel tien /een i$at$ tien /een
<�ept aept / een dEjel bertigp / een feparp
tien/ een �Boc�t tteintigp/ een �>tier ppf*
tien/ een paeu bijf-en-tbJintigp. Albertus
fent/bat men paerben banbpftigfj jaer
geponben Beeft, 3N «©upben teerben fe*
ben jaer oubt/ge�ptft ooeft be Co�tel-bup*
ben/ een ftoj-poen bgf-en-tteintigp jaer.

Virgilius en Hefiedus, fepnteen een
USenfcp 96 jaren ouberbom toe/een$t?aep
864. een $?crt 34^6/ een ftauen 10^8/
ben©ogeI©penij;9?3i2- baer top bocp
teeten batbctoerelbt niet langtj ober be
60000 jaren fltaen fai. Sf�aer bit �aten tep
aubere bifputer en � algfijnbebnpten on*
feupjopoolt.

Het V. Capittel.

Van den longen Veulen.

MCn laet een ©eu�en een Ija�f j aer fup^
gen/ tot aen Michaelis, of b?ie of
bier bagpenbaer na/of na bat pet fe�be
toat�aetgeteojpeni^tot Martini, ba�r
na moet men pet fe�Peeenfta� alleen ge*
ben booi beertien bagen tot bat pp toc�er
bcbaert": teant een ©eu�en t� gelijeft een
jongp Wnbt bat gefpeent teosbt. <©aer
na geeft men pet felbe een toepniglj paber
onber pet pacTtfel/ en goebt tjov/ teanneer
men tjet fe�be baer na teel op paft / te o?bt

.,__a:_

-ocr page 78-



		74* O E CON en bat om befe rebenen/ omtiat een rtipn in [jet loopcn fijn Uiateroocftban ncjjte* ren ftanlatenioopen/bet iiic�cft ban een ©englif� niet ftan gebaen Vooj�en fonber bertoebinglj/ of fiil-flaen. s©e paerben inelch m en in be inepbe / of tot bienfi fjebben �uil/ en met anbere paerben om laten gacn / moeten gelubt toojben: Qetfelfbe gefcftietopftet bierbe ofbijfoejaer/of oocft baer na/alg men fttih maer bet ig nocft beter/beinjjl jp. noci) jongft jijn/ om be fmert melcft 50 �\|j= ben : Vuant men moerfe beertien bagen na bet lubben (Hl ftouben / tot batfe gene? !en «jn/en fraeroocft biel taiacftten/op jatfefiaerfraertbergeten. fBenfepbtbat �e poolen baer De tefticuli foubenfaten toe-bmtften/toanneer 3p noci) fupgeny en Dat baerom baer / be tanben nietupt fou* ben ballen / nocft ;p ban be bcrgabcringft bet giiaoer boc�tigbeben niet ftrancft 5roo?ben. ji&belubbingft moet geen ber? Ren in bc (lal ber paerben bomen/en bp* �bnbcr geen beer-bercften. ^ommigfte. beelben ficfj in bat eett 3\|eng&f� met {jet fnpbeti De ��ouragie feer f�u berliefen : fommige baer en tegen tne* ber/manneer be felbe in be nieu�uejfliaen gelubt iuo?beu / bat bet niet een gap? aen peCouragie frbaDen fou, J\|et lubben ig inbe�enteof &erff� nlberbef�/ftoe iocl irftvuel ^aerbeninbe Cartf-��eeeft fteb ften lubben. ©et paerbe-fnijben of lubben gaetalfoo in fijn toeren : men binbt ben &cngftfl be bier boeten bp maf�anber / foo Dat �p ne* ber ballen moet::<©aer naioafcljt men l�embtftrotummet �parmnjater/bjefeft men met be fl�ncftet ftanbt ball aen be bupeft �oubtbatbe fratresna boojenftos men/enboo? btoot�bn. <©aerna fmjbt men een fnebe ober langt) aen be een jtjbe.. ban Den fcrotuin en bjttent ben eenen tefti- aiius�acrupt. aangeeft men een ft�obe baer na neemt men ben aber baerbe tefti- culus aenbangftt / be felbe meteen g�oc; penbtfsB«rpj»f�r aw tbje�fnijgenbe, $m
				O M I A, �aetf�cn fnepbt men ben anberen tefticulus ootft alfoo iucg� aljS ben boo;gaenben. Cen lactf�en neemt men bet/ en giet bet in ben opgefneben bupbel/en naepenbe befei* beban iwbertoe. <©aer na geeft men bet paerbt ijaber / en laetftet felbe alfoo beer? tien bagen fiacn/fonber Dat baer©crftems bp mogen Bomen/ gelijcfi gefepbt fjsf : al� bet paerbtb?ie bagen flilgeftaen geeft/ moetmen {jet felbe met gemaft biep inbet �uatcr rijben/ op bat De aDercn ban {jet (lil flaen nictftrimpen / en�et5ineeren magfj. afgefpoeltbjojben, Het VIL Capittel. Van het voederen der Paerdenu IJi�bien eentgft bier in be taereit ig l bat blijtigi) metboeberen mil opgftcpaf! Bebben / fooi** ftet een paerbt ©aerora moeteen Heer fijne fcnerftfjSDe paerben. niet alleen bertroutoen/ maer fe-lfg birfu mil^in ben (lal bomen / om te fiea / �o« men op be paerben paft. «&en «�oningft. Porus gebjaegftt 3tjnbe toat een paerbt Befi bet maecMe* antmaojbcOetoogb Des� l^eefier^. ^cft fteb ooeS ban groote ©ee* ren getfen / bat foo baef� jp ittg mojgen^. op\|�onben/en ftaer gebebt gebaen ftabben/ 3P boo?t in be fiai girtgen / om te befici} tu gen / Doe men op b« paerben paffe /en boe bet met be felbe gingft, "®it erempel be* 6oo?beHal�eIief-Debberj�f ban paerben na re bolgen. 3tl^ men ban oppaffen ber paerben beiv &alen i»il/moet men eerft baere natupj: onberfc\|)epben: eenige jrjn paerben ten. oo?�ogf}/ anbere froetsi-paerben / anbere fraeije rpb-paerben/ anbere treeft-paers ben gelgcft.be boer-Iupben geb?upcften/ anbere �efter-paerben / om tot bet bouVu- ��errit gebjupcfit tcroo?ben. j^abat nu bet �bereft en ebeibept ber paerben i�/baer, na moet men op baer paffen. 3lan bearme btmib-pAttbsn Xoo�tgc? /ept�-

-ocr page 79-




	Of Hujrs-lio f�pt : 35e paerben/ t�elc&be meef�e gaber �erbienen ftrggenfe op get alberminfte/ en bat i� toner. ff�aer een ©aerbt mag� foo f�ecgttoefena�jSget iwfI / niet te min moet baci* op gepaft toojben. paerben toelcH atbep�en / moeten foo mei op gaet tobt eten / a�g Jl&aeggbeu en ftnccgt�. 3©antinbien raen bat berfupmt / fai men Da�t toepnigg boojbeeljS af trechen, «©en «fSjitcften beelen be gaerben in itoee beelen / eenige toelcft �jp in be toep; oe-gertoaer� en bertoaer� gaen eten /gt* �ijcftbe &oeijen/ ban toelcfie foo?te Ap- pianus fepbtbatbe «ffoningenin $erfien alttjbt gowbert en bpftigg bupfent ge�jou* ben gebben, «Eenige Doubt men altgbt in gupg op f�roo. «Eenige beelenfe ooft tn poft paerben baer mebe raen ban be een plaetjS		*7 f* ten be� mojgem* / beg mtbbaeggj* en bess abonbt� gare pbjtie gebben ; 3©ant in- bien baer aen bnttyeecRt/foc onthecht/ oorltaen garen bieiift mt tg nu fo beel aengact be bo�bering en op��e�eft ingg ber paerben/doch goe* men �t� felbe na garen arbepbt fai op-paf* fep: toatnubef�e&ten engeneftngenber felber aengaen/ geb ieft niet toillen fcgm* ben / ( goe toel mp be felbe toel befteribt ;ijn / ) obermibtjs baer beel bp anbere» ban gefc&iebcn i�. Het VIII. Capittel. Van Ofl�n , hoe men een goeden Os kennen fai.

na be anber jaegftt : anbere toeber oo?> �oggg-paerben oocr toeb-paerben : en jaeggt paerben. «Blek paerbt moet nu opgepaf� too^ ben; maer get een beteral� getnn�jer: een paerbt ban een &epferAConing8/ Her* iogg/«ft?atoe &c. ftrjjggt anber op-paf? f�ngo als? een anber If�ans? paerbt: 3�e poeren moeten gaere paerben ooeft toel ttoeberen en gemaci* boen. tE>e boetlup* ben moeten gare paerben mibbaeggj� en beg abonbtjs toel boeberen : ooeft beg �iac&t-S goetffroogetoen omretuftcn/op � �atfe tiaeggg baer na toeberaen ben ar* fcepbt mogen nomen y om gawtoegg te toerbolgcn. gjefe berf get naeutoeujefetf feggen / ( goe toel get toaer i-S/ ) om bat ieft ujeefe bat men rap giet booi bef baggt (jouben fou, aBanneer een ff�ofcobiter een gak ten �agg met fijn paerbt eenige mijten gereeben geeft/neemt gpallebe bagagie baer af/ en laet bet felbe toat toentelcn en ftcg b?ie of bier mael omtoerpen/ ban gaet tjp toeber opfttten en rijb foo berre na ben mibbag� «il-Sgp boojmibbagg gereSert geeft. �atig gare paerben een bernuie* ftinglj en gartfalf, If�aer onfe ©aerben $n baer niet mebe te bjeben/be felbe moe*
		Wanneer ecn<©� lange toammen of on�erTiin geeft/ bie g�ni op b� togen gangen/ bat i-s een g�eben <®&/ goetoel iw &pf ia ©'fjfen 5�n bie geen mammen geb* Jbrn/maer alleen�icR een bult �p ben rugg. 5Etem <©fl"en / toelcft fraepe fyttbz �toarfc acgtige goomen gebben/eenero'oten Kop/ een b«eb bob?-gooft/ groote oogen/jtoar» tegarigerupge oemi/groote opfiaenbe neusgaten/ een ne�g/toelcRe�i tocptiig ingebogen ig /lippentoelcR een tocpnigg na grt ;toart ff recReri/ eth ftercRen birften ga�-s/ bjcebe ftgouberen/ bittbe* rugg/ een bien grb�t frif / groote ribben / en Rojte f��?cRe ft\fintM$/ be toelcR acgter met be fcgincfeel-S tegenin malfianber f�acn: maer toelcfteebcntoel nicthrnpffen. J�toarte ©fjen metfelcpiie goo^nen jijtiwet goebt tot ben atbept/goe toel a�n be bet�to'toitp* nigggge�egften i^. «�enigg'egonbcn �um geen tuitte ©ffen / om bat fv Daer inbeeld ben batfe toeecsjtin / licgtlicR ficcft to'02* ben / en tegensf grout�n arbepbt niet horis nen. «5�'etie«©pi plegifnootR een Tanggen ftaert te gebben/ toekftonber met �k� gapreii befet i^ ; men Rent gem baer oocr upt bat gp bien ban licgaem ijf/ en fto?t facgt gap? geeft. Ut 2 Het

-ocr page 80-



	₇6 O E C O	fOMIA, be felPe ;pn geel en foet / maer fp moeten bacr niet op b^ineften / anberjS towben fp berbangen. t©eg abonbt� omtrent ten atftt uuren b�erptmen ftaer een ftofeft ftop boo* 'op ben mibbagft te tien upren geeftmen ftaer feftoon pjaterte b?incften en boojt� op ben bagft niet meer, U&en moeter pjelop letten batfe nici berpangften �uo�ben/ftet �uelcft men bacr aen mereften ftan pjanneer fu niet eten �uillen : ban moet men ftaer b� neiifgaten met fout tannben. ©e <©ffeh en ftet anber Pee ftebben ftaer tijt om bet te pjojben / gelijcft ooft ftet an* ber ai�t:manne�r be &cftapen/©crften&' <�5nnffen opbe ftoppelen gaen mogften/ �ijnfeop ftaer befte, benige gaenbegfte* fteele&omer boojin ftetgra�. <©uoc<©f* fen en Stoepen 5j)n goebt te meften / inan* neer fp maer niet al te oubt 5911 / fp laben inel Pet/ en ftrftgen goebt b�eefrft. <�en �$ bjelcft men meften Vuil /moet j men ftojt binben / foo bat ftp fijn felften niet �eeften ftan : pjant ftp ftceft een frfter pe tong / baer mebe ftp 't ftap? Vuegft leeftt/ en mager too?�t : men moet ftem niet on* berftroijen / ooeft niet Peel te bJincften ges ben/ of niet bicfttoiljS/ bpfonb�r tnanneet men ftem metiuitte ftoo�metf; en Pian* neer ftp ftaet/batigftem goebt/baerom binben ftem eenige aen bepben jijbtn / bat ftp niet leggen ftan. Hen binbt ftem oocfe aen elcfte 5ftbe ban ben ftate? een berb / bat ftp fttft felben niet �eeften ftan. Het XI. Capittel. Van de Blader, hier volght nu de fieckte der OfTen, en de remedie der felver. D«E Maber ig een fieeftt tuelcft b'<©\|Tett en �toeften : toannter fp be fieeftt fteb- I ben / leggen fp terfiont neber / flaenbe met be boeten/ gftelijcft of fp fterben toouben / ( en

Het I X. Capittel. Hoe men jonge Ol��n op-quee- ken, gewennen, en wanneer men de felve mijden fai. DdB gecne iuelcft <©flen op-mieecften �uil/ falfe ban groote fierche ftoerjeii / Vbelcftbee� melen geben' op-mteeeften/ op batfe genoegft te supgften ftebben/ en met; ter ftaeft fraije / groote gft�lijcfte / gefonbe beenen en groote fcfteiiche�g hrijgften : �uaeromftetfe�fbe omtotbenarbep�t te gebjurirften/ Pnf of fe^bjeeften moetjup» gen. IjBcn moet be felfbc ooeft 8 of 14 inv gften te booren �uieften / �infen / en fc�epn ftop/ooeft fomYDpien een ftaber garf/boo?* iucrpen/en fto�tfel geben/ op batfe in tijtjS �eeren eten / en a�fle ban afgftefettoo2ben/ Stjnfe ftet boebcr gebjoon / en ftebben eten gfte�eert. 3&aer nae ftomt bacr fiercfe ©ee «Pt/ gfte�ijeft ieft Pan be ftalfteren feggfien fai. fBenfnrjbtfeinftet tVueebeof berbe �laer _; ofooeft inel toanneer fp noeft 5up* gen/ foo tuojbenfe groot en fleren. Het X. Capittel. Hoe men Of��n meften fai. M�n ftan be <©ffen met ftacftfe� pje�eft feer ftlepn gefneben ie/ goebt ftop en fpoe�ingft onber [jet fjacftfc� gftcmengft t / ooch tyaf Pet maften. JlSen geeft ftaer ooeft �uel rapen met ftet �oef baer aen ooeft geele tuojte�en / maer niet te Peel op bat fp niet PerPangen iaop* beni en ooefi niet tetdepnigft batfe toe- nemen en mef�en mogen. iBcnmoetbeg mojgensf/ mibbaeg&g en 'g abonbt� �uel op-paffen om ftaer te Poeberen. �f�en geef tfe beg mojgenss oocn toel ge* fcfterfbe ftool-blaberen baer ftaber of ftaft- fe� onber gemengftt i� / baer nae bz# mib* � Agftg en '� abontg gocbe rgpe epcftelen /

-ocr page 81-



OfHuys-: en ber\|��e&en ten �aettfen/inbien men �aer \| nietteftuIpBomt. 2Sgt �aer een l�uBban be tong�' (bar plegen be mannen of toou- Vnen te boen / oie bet felbe boen Bonnen ) iuente�t �aer rontom bp be boeten ban be een 5rjbe tot be anber / batfe op ben rug� fcjente�en/neem bacr nac een riem ban �et lijf en f�actfe b:ie of bicrmae�/foo gaet {jet tertfonbtobcr. <gtem/fpberfteerenbeoo* g�en/ban blacftmen �jacc maerfout in beoogen. Het X11. Capittcl. Hoc men weten fai dat een Os of Koe yetwes gebreeckc, fonderlingh den fteerc-feucht. WHnneerfe niet eten / of groepen Vbt�* leti/ bat men �aer bp be (leert/ inbien be felbe iueeeft i$ i batfe in bc �anbtom- tyaept ; foo i� ftet be fieeftt / �ueicB be boe* ren ben ffcert-fuec�t noemen : neemt een. mejS en fntjbt �aer in be l�ecrt / en lego een ' gerften-Boojnt jen in be �uonbe/ ( fp boelen �etniet/toaittbef�eertig gelijcfi'boobt ) fciubt Bet fe�bc met een roobe toollen lap* Ben of roobe��be toe/ en �aet �etbaer ne- gen bagen om Blijbcn / fntjbt [jet ban iue* Der log. a©anneer. fp btfe ftccftte �ang� �eBBen / flaet �aer be felbe in bc Beencn/ fp inerben bim-bupehing� / en Bet Igf balt �aer aen �e;ijbenge�eeiin, Het XIII. Capittel. Van't bloetpifl�n. A%$ be «©fjen of ftoeijen b�oebt pifferi �et �ne�cB be ^c�apen ooch gebeurt / moet men be felbe niet te feer toijben / mi* ber� berberft be longe fegg�cn be boeren / en fp (lerben/maer mp bunc&t b�t �et ban be�eber Bomt: ©oiber feggenfpbat�et ban be �uepbe en �et gras Bomt, Mm
	�oudingh. 77 moetfe alfban berfc�ootten tot bat Bet toe* ber bergaet. 3&e 2Soeren �eb�en een roobe bjojtel tuelcft fp b�oebt fiocB noemen ) om batfe foo roubtiggelijcB een B�oebt /befe fnijben fp Blepn onber �etboeber/opbat be beef�en Bet felbe maer in 't lijf Brijgen / ban bergaet �et. feft BcB ooc�t gefien bat" be 23ocren ftrupbt / tue�cB fn bloebt-Brupt noemen / op be toepbe gefcB'erft fineeten » Het XIV. Capittel. Van het hincken der Oflen. WSCnneer een ®$ of &oe een nagel in fijn boet getfeeBen �eeft / of bjat an* ber$/ (�eeftt baer fpecB in / en bint �et toe : g^aeg�g baernae neem<©pebaergfneB/ �et bjelcB een g�emepn Brupbt ig / fiooeft �et/enfojafc�t beboeten baermebe/foo fai Bet met <H5obt�oulpeft»el �aef* G§^sneefen. Het X V. Capittel. Wanneer een Os of Koe een ader verruckt heeft. WaifcB �«n oe abcr toe� met bjarm bier en bet/baernae maechter een boecB nat in/leg�t be felbe baer foo tu arm op /tot bat g�ii mercBt battctbeter is?» We een<©0/ �&oepofftalf bebun-fc�tjt �eeft/ neembe�uoitelban tementi! / en taffen-Brupt / ftoocB �et met ma�Banber/ cnfteccBt baer een gloepenbtgferin/ en geeft �aer te genieten. 9©anneer een ©tfberbang�ent�/ er Bauitft Bp niet; en �eeft Boubeoozen en een ftouben mupl : men fntjbt mier in �t ooj bat* �et B�oebt/ enmetitti?nft�em�e tong� met fout.

		& 3 Het
		& 3 Het

-ocr page 82-



		O E C O NOM I A,
	78


			fcgoone a�epbe geBben / gftebettfe meec �Belclf�. ®g Stoepen geenna 12 garen geen piofgt meer / goeruel eenigge langer leben. gcft�eb 2 Stoenmggeften/bJe�cK om gare bmcfyif 28 gjaer ge�ouben �uier* ben; baer ban ben eenen ban «Suberbom f�oif /en be anber miert bet gftemaertt en gef�acgt : maer bog? be banen tebenfe niet �alffoolnngft. Het XVII. Capittel. Wanneer men een Koey by de Ver brengen fai. E<�nigge toitten bat flet felbe mibben in be �ente gljefc�ieben fai / bat f� be gemeene tgt / toant fp ban met groote 80* pen in be�Bepbe gaen. Sinbere toillen menfe in Inlio fai laten treeften / foo nrij* rjenfe in iBajo ftalberj� : HDaut een ©2011 en Stoe repen gelgft toe / gelgcB men (egt/ en Sralbetf�bie te tyoegg nomen / Bigben felbenbp ben leben. Slnbere Vnillen lieber J bat get ggefegiet ingunio nae getSolftitium, op bat men in iBartio of S�p�il �alberjfBeeft�Cnbere nemen ggeen ac�ttng� opbietijbt maer boen �«t fe�brebjarmeerfpmertften batfe tocDtig� j�n: maer raijng bebuncfienje� ingiet niet goebt batfe �egff� intera Stai* ben / t�anneer fp op Bet (trop ftaen om te Helcft : ibant in be toepbe nemen fp bag�e�ijcBjSmetlf�e�cB aen. SfilflTegfie* fialft RebBen moet men Baereerfiiuarft* ten. <©ocbmoetm�nioelopStaepenpaf* fen toelcft Bloot 3�n/ batfe �areStalbcn niet bertoerpen : �uaer toe men gaer ben* Sel met Ijonigg en bjoot in-geeft. 3©anneer een Stoep in �jetStalben ben If�ef�-barmupt-gaet/ moet men be felbe ineber in laten l�eecfeen. ^ent men fai f�op-jaet/ ^aber en �?op met ma�Ranb cr Boocften / en baer mebe nat mahen / en be Stoep een bette 25oter-�am geben. ^et gebeurt oocB batter mif-geBoojten 3�)n
Het XVI. C�pittel. Van de profijten vaneen Koey. D<� toepen «on boo?een�\|up�-baber een feerp^of�telijcB bingo/ ban me* gen be opoueecBing ber jonger Stalben/ iJif�elcB SSoter Staeg/ ��?upt/ jief�/ "bTce^ : toant a�jf men be felbe geef t/ftan men niet alleen fijn familie fptjfeii / �tiaet oocn een arm flenfcg Vuat mebe beelcn : '©aer �oo?t al beeItoebatttKn<i>flfct/ Stoepen cn^aerben (joubt: Vuant om be felbe te boeben moet men 25�n-lanbt/ 3©ep�anbt/ �lfoben en anberg Ijebben/opbat men gaer boo? get pjofijt toe�Bfp aen-bjengen ' �ue* btt boeben en onbergouben Ban; 3&aet nae moet men faepen en maepen / bat men be felbe beg^omerg en Sinters* boeben san. W$ men nu Stoepen noopt/ moet men 3Iong�en hoopen /' bat ?gn Stoepen ban t�ueeof?Stalbersft ^ant&pe-^jeloitbe hoepen be meefte if�elcft geben/ fo nomen nocgtam� bc fonggeStoepeaaen / batr men f}ct fielbebante bertoacfiten �ceft/ en bc oubengaen af t USen moet alle <3!aer monfftringO �OBbtH/tn%e\|tacpen �ne�eft tiittraaer tneitig�5�w/ ofg&een ff�elcB meer ggtben/ nptmanlieren_; befe�be te betren fetten en flacgten. ©e goebe Stoepen iuo�ben bacractigc* lient bat be felbe fjaogf) en lang� jgn / een grooren Bupcb / topbebjeebe boojftoofben Hebben/ fraepe g�abbe goomen/ groote mel-batcn : be (Iteechen �er If�ammen ; iuant fommigfte geben raaet^Icj^met een / foimmigge met t�uee/ fommrgg* met 3 ftra�en.' «©aerom moet men een Stoep/ itoe�cB men ftoopen �iil) te boojen tme�- mael �aten melchen / te Voeten bejSmo?* «t�tus en be� abontjS/ na ben tgt ig : tamnt «f� be felbe in ben iuinter niet ge�jee� �uel 'gfteboebert Vuojben / fuUenfe fo beel melen niet geben/ af� beg �>ijmerg_} iuant a�flfc

-ocr page 83-



	Of Huys-houd�ngn.
	Of Huys-houd�ngn.		7?

5ijn/ toeltR be SSoeren maenb-balber noe* men/toanncer &e frfne Romen gaenfe lic�* te�ijcRupt; toelcR men fc�oon af-taaff/ en (o taeber m tfeecftt / alfife upt-gcRomen 3ijn/ tn nac Bet acBter-�ijf/ of pudenda met ��be een taepnig toe/ bat Bet niet fe rup m i& ,§>o� batfe niet (�al�en nonnen/ boe bit maer met een gecgt 3 of 4/ enlactfiet alfoo 3 bagften �aen / baer nae fntjbt alle bacg� een �cc�jt�s^f/ foberratBctmaent- RalfbpBaer/ en gaet g&emarfUijcft-met bE materie boo?. JHaer men moet be poepen toel itiaeBten / mant bat felfbe gebeurt Baer bicbbJiljS/ al� oocR be ©f re* ncn�. Het XVIIL CapitteL Hoc men een Koey na het Kal- ven wachten moet. N3fi �et ftalben nonnen bc Roetten beel getyeec&enoberRomtn: taeicftmen Beteren moet. «�enige leggen get Stalf boo? btStoe/ en bef�opentmet fout /om gelccht te too?ben / ban gebcn jp befelbe een Banbt bol Bop / baer na gebcn 5p ftaer een goe�en bjancR/toantsp melr&enbe felbe terftont / intoelcfi 3p fout en toarm inntcr (hipten / en Iatenfe bat felbe b?inc* Rem 3�nbere geben be �toeBcn terj�ont een Banbt bol jottt / en een luepnigfj baer nafjacnfel/baer HjnRoeeRen onber gBe* �joefttjijn/fjet �nelcltBaer tooojbee� i&l ook iuojte� ii>e� een ffrupcR alfem of ttoee onber Bet Bacftfel gefr�erft/ bat feer goebt is?. ©arr na moet men be fioettcn ioti* bjar\|)ten/cn (jaer be � baeg�j* een BojS Bop geben / foo fai Bette beter met be Halben gaen: 3Bant \|oe men be Roeyen, beter tuae�t / f)oe t}tt u beter met be balbetto gaer.
		Het XIX. Capittcl. Van de Kalven. Wanneer een fta�f 4 toeec&en ottbt ig/ ijSBetoubtgenoegB om gBeflacBt te �uojben: maer inbien men Bet felbe op- nueecRen bnl/ �aet men get felbe y of 6 bieecRen fupgen ; Qoetoe� Bet onnoobigB> i#t fnbicn pemanbt bette fta�ber� ini� f�ac�ten / of goebe halben tot op-nueRerr Rebben/ moet be Stoepen inel goebt boen/ Baer toe�metboeber en b?anR op-paflen/ fo bJojben be �talben bet en f�ercR : tuan* neer een �talf 4 3©eecRen oitbt «f / begint pet mebe teeten: $eemt �et ban ter 30» ben af/ Belp Betfelbeeeni�cpnigB/ Boe* taiel Bet langer fupgBt s©e �talberg/ inelcR men op-trecRen toi�/ moeten grootebjeebe noppen / en een bieeben bupefi Bebben/ban lange en groo» te Stoepen geba�len5ijn� �f�enlactbefeis beincenge�eel<3�aer niet upt-bjenggen/ maer men �oubtfetnfmpgen beiuaertfc opBetblntigBf�e. <§n be 3©0lfis-maent fai men geen &a�* beijSaf-fetten/toantfp f�erben �icBteu�cR. <©ocfi fai men ban oube ftoeijen geen Rai* ben fpancn / of optrecReit� inant jp Mp gen bieecfietanben/ibelcR lic&t�ftcft af* bjcecHcn / baer na toillen 5p niet alte ioel boojt, �enige�ouben�etboo? goet bat men ftalben in ben ^erfjl of boo? be 3©in.» ter Beeft / om bat be felbe een groot boo?* beel tot0et toajTen fjebben. 3©antbjat foo �aet boojt Romt / batijS Bet' grajef foo goetniet/al� be geene toelch in bc 3©intec geboebert 5ijn/enhracBten ocbomenffeb* bent ooch Romen bei'ongeRalben om be' blieg�enenmuggBenbesf ^omer^in tre �uep�� foo-tof f niet boo?t-Romen. �ltalbe?ss inelRe jb�arte tanben BeBBen/ bienen oqcR niet tot Bet opgueecRen/ioant 3P (�erben 'in Bcrfe�be faer baerfe in &ao?fc> geBomcns�n» 5&e Ralber^ &e�R tujtcBni l^�rtinren �arf*

-ocr page 84-



		8o OECO> Carfmi�gctoojpen tooften/ too?ben toe� groot /maef ge�tt melcU hoepen: USaer be genemaetbe gene�uclclt b?ieof uier toeehen na <�arg-mi0 getoo?pcn tooaben/ om©.'outo lic�tmt� of©a!�elatoont/too�* bengoebemelch-Kocpen/ �c feltaefal men aenboeften/ fommige Boubenmeer �an ba�uen toe�eh mib-toaft�n jongh 3tjn / om bat banbe meefieboube onerig/en be* gint be Cornet bat met 3pn iebenb-mas henbe toannte boo� te nomen/ en toojt Bet eten niet toeber uut Bet �jjf getooofen/ ge* ItjcB meninbe jf�intecin groote boube fietgcfc�icben. 33e afgefetteba��crenmoet menalfoo tooeben/mengecftBaereerflfeechlepnges fneben f�rop/ met een toepnigB Jjaber �aer onber / of ��ogge h�eijen / met een toepnigB toater bebogBt : benige boen �aer foutenfyoot onber ban leg�t men baer fcBoon Bop of groente boo? / op batfe toel op-bomen / bat geeft men �aer bacgg bjiemael /in ben 3©intec een up? tooo? �aegB/�eg mibbag�^ tn oeg abonbtg: men moet Baer geen quaebt Bop of groent geben/anberg (�erben�P baerban, 5Jn get b�infcen f�ropt men een toepnigB fout/ fomtoij�en ooeft een toepnigB hluen / ooeft mae� men 0aer toel f�een-fout boo?-fet? ten / omtrent Phiiippi en lacobi b?i)ft men Baer inbetoepbe/ en menboebertfe niet meer in Bup�* l��en gfleeft Ftaet goebe 3©epbe / baer gfjeen firupeben in ?ijn / op batfe ton ban be muggen jijn. ��anneer fp een 5!~aer oubt 3tjn/ boet men �aer op be anber #inter te beter./ op batfe te beter groepemnogen. Het XX. Capittel. Van het voederen des vees in de Winter. , H <©e toel ieft te booi'entoat ban fiet boebergefeptfieb/moetichomnoot^ faecueltjchc re�jen.en/Bet felbetoat naer?
				O M I A, ber upt-ffrecfien. «gin be tinter fnijbt men �aer doggen flrop /<�rtoitten/en «©arften toepten/of ^aber flrop onber malnanber j fjoetoel «Berf�en-f�rop beter boojbe paerben geftoubcn too?bt/toan? neer fc in be ©aften en Corner beel arbep * ben moeten ; j�oobanig� gemengBt bah* fel ig boo? be Stoegen / en <©ffen be ge�ce�c �Binter boo? goebt boetfel / bpfonber toanneer men baer geen ^op te geben Beeft. <3n»©ct�beren $obemberigBet boo? be ftoegen beter en gefonber / bat ?p naeij fomtoijlen te belbt gaen nonnen/ ban bat» fe t'BupiS bigben/ Ooetoel Bet grajtf be �>o; merfcije firac�t niet Beeft / toant be a©in* teriss een quaebt betteerenbt engef�ren* gcr �eer / toe�eft fomtoij�en nocB een lan* ge regeringB in be �ente Bebben ban/ foo bat men meer op Bet boeberber 25eef�en/ n�g op �ct boeber bec �f�cnfeBen gab* moetflaen. UBen moet niet naer �atenBet ©ee / af� bet toei geboebert ig / fomtorjlen een bog f�rooboo?tetoerpen/ Betjp �©epten/8?a* ber/ 4�»arff/ �oglj/ of toat men ban Beeft/ op bat fpbejSa�ontsf Baw genoegen baer upt hautoen / en onber Baer fcB?obben bat Baer niet bient/ om toarm opteleggen. ^ommigBepIegBen boo: betointerbe Bop-rancMen in Bet Bachfcl te fnijben / en be Stoepen tegBeben met barin/ ofbiafy ban be 2�ier-b?outocrg of 25janbetot)n- b20utoerjS / Bet toelc�t be ��oep�u en <0ffen fcBoon upt lecben fullen ; ooch geeft men Baer be ftool-blaberen alfoo geBacbt, UBen moet beroepen en ©ercbensfbe# �^interjS toat toarmsfen ge�?oeptg bom- ber. «�EenigBeboen Betfe�beinboperefte^ telg / baer Bet Bup^-gBeftn in hooebt/ Bet toelfi ptm in Bet Booft bcroo?faeeht ; men moft bc 25ee(�en Baer cpgen Btete� bp Baer f�alin-gemctfelt beBouben; foo ban men Baer boft toarmen/ enfpgBenietenooeb toarmtin�aref�a��en» %\$ BetnugeBeeleKoubetointtrjS��n/ moeten be 2&eef�en/ goelijtb be H^enfcBen meee

-ocr page 85-




	Of Huys-ho	8t �eb nopt g�efien bat men tn ftebcn groote perfonagicn betoobert fleeft ; maer altijt/ al� be faech tot betogg homt/ ban fc�unlt be faen bp flec�te/ongeleerbe lupben/m�er niet bp g�eleerbe / of SSurgemeefterj� / of anbere perfoonen ban qua�itept. Het XXII. Capittel. Als een Koe de tanden waggelen. N<tcmt een toetfteen/ en toet �aer baet be tanben mebe/ en to?ijftfe met fout/ en geeft �et �aer te lechen / foo fai �et toel �acft anbere gaen : SJcfi �eb bp be f�ecljtc lupben Peel recepten bcbonben/bie ich�eb fien p?obeeren/ en boo? goebt moeten ben- nen : iBaer alfoo mp boc�t �et felbe op gljeen fonbanunten tebefiaen / �oubt icit baer ebentoel niet ban. 35e fimpele menfc�en feggen / toanneer , be �toejjen Ijet ftrop eten baer een menfeft op gefto?ben i$ / foo ballen �aer be tanben upt/en baerora moet men �aer bet maec nen/enflac�ten. <©�enomen bat Ijet foo g�ebeurbe/ ( �et toelcb ich toeftaen toil/) fo moet ieft eben* toel mijne rebenen baer ban geben: %\\s bien foobaniglj ftroo / baer een menfe� op geft��ben i� / toe�cb ttoec of biie IJa�r in be b�eb-\|�ebe gelegen �eeft / een beeft gege* ben toojbt / bunebt �et mp niet b?eemt te g�eben/bat �et baer guabe tanben ban nrijg�t / ( maer, niet / foo Ijet berfc� i� : ) C�elijcft be boot^-gefcllen naer <©aft-<gins bien en anbere barenbe / ban berleeg�cn oube ho ft �et fcordutum brijgen /'ttoelh fp, niet ban �eet toitte-b?oot / toarme bollen en berfc� ��otterbamjS bier brijgen fuHcn. 3©anneer nu een «©� of �toelong� en leber berrot / fterben fp IjaeHig�/toelcfe ben �tcur-meeller oo?beelt in �et aftrechen bes* �upbtg toat een bee\|l bop* guaebt t�, Ijabt��eft. 3©anneer �aer nu leber cnlong� ber« rot / g�eeftfe boo? een �albe flupber eber- too?teI/en boo? fo beel longe «?upt onbc�'t % gacftfel ?

meer eten/om bat bc�itte boo?bcftoube nae binnen geb?eben toojbt; maer in be ©aften to� ftct ©ce �ct ftrop niet foo gaern eten / a\$ in be ftoube, «©aerom moet men �aer bet felbe gljebeival.sJ �et �aer te pag ftomt / en boo?-beel boen ham Het XXI. Capittel. Van 't gufte Vee , dat is welck noch kalver noch melck voortbrengen. D5jt felbe i� nu ttoeeberlep / te toeten oubtcnlonglj: $13entoect baerniet beter mebe om te gacn/ al.tf gemeft / gela- gen/ gefouten/ en in ben rooeft geftangen / om be familie boo? be geftcele Corner baer mebetefprjfcn: ai mat men aen be felbe ban boebet boet / i$ niet te bergoecfiS : toant.fp leberen �et felbe aen bleefc�en betto�ber upt. ^aeromifferaen berne- flingB nietberloor�n / toanneer men baer boeber boo? fjebben ban $ ooeftJtan ebcn* toel bemefting� niet berlooreh en pbel toefen. giclt (jeb boo? eenige jaren gftefien /bat pemant een �toe �ab/ melen maer een half ge�abt �ab/en, �et jaer baer na gufi bleef, illjS baer na een anbere �toe gebalft �ab / «n �et felbe fialf doch aen be gufte �toe be* gon te fupgen / begon fp baer nac melcft te geben ; en fc�oon genomen be felbe op �et «r(l foo be«l niet g*ben/foo nomen fp foni; toijleunietbertjjbtal toebertot �arebe- �ooiItCK�epbt/ om melen te geben. g\|cB foube�iemoc� berljaelen nonnen fiet betoberen ber beel�en ( g�eljjcft men feg�t) en Ijoetoel icn toonberlicfte bingen met mijne epgen oogen geftcn Ijeb/toil ieft �et felbe nietaenroeren/ geitje! bc flechte/ ongeleerb� boeren boen : bctoijl icn toect batbe Hnberenber ong�eloobig�en fic� fuIcM inbee�ben/enbat banbe^upbel frjne perfonagie bacronber fpcelt: maer biein fulcne fleclftte bingen geen g�elooft dellen /Ijebben baer geen noobeban: icn

-ocr page 86-

O E C � NO MI A,

�l

Bacftfe�i matrinbien?p bat boeber/ niet
eten toil�cn/ moet men tjaer bit nabolgen*
be genen.

�gen fai Baer Spiritimi fCerebintBin «
toiof»0�eumf�ere&int�inein fen�ci mas
ter genloptte bjincnengeben. JlBaerin*
bien spianici Evincimi toi��en/falmen
�aer 't fe�b� met getoelt ingieten.

'<©efe siecftte benomen ;pbeg ^omcr^
ban banenen; toannee^ jp ili be ^onbr^-
bagen bpbupl �oater nomen/baer spte
beel ban in nemen.

%[& een ©aerbt/ <©$ of �toep een guabe
tongft �ceft/en baer in getoonbt ig/ncemt
men Cfceftg-toojtel / Die nooefst men / en
men belirijcht ben tonglj baer mebe.

3©anneer een beeft niet eten tuil / maer
geljeel 5toelt/p�ecgB Beteenige �toarte
blaren onber be tonglj te �ebben/toelc�t
oprijfen / en foo feer 3toe�len/ bat men bp
be aberg niet nomen nan. ©an trecht
menftetfelbemaerbetongBupt/en fnijt
baer een ftueftjen ban.

Sl�gbeSSeeflenban bolle ftonbengebe*
ten 5ijn/neemt men �toalutoet� toorte�/
ftencftel-too�tel / of 't firupt Pan atte bep*
ire/ ftampt Bet/enbmeht be faujSbaer«pt;
boe baer goe�en bjiafiel in/ en geeft Bet
fclbe Bet �ee te biinefcen: entoafcfit be
toonbe metljet fe�befapfcBoon upt/tot
bat Bet geneefi : ^nbien Bet felpe firupbt
t�iet groen Bobben nan /neemt men |>ct
fdbe bj�oflB/enft�oCB fjet met bier /en
geeft Betbc Reeden toarm te b�incnen/en
men toaftfjt be toonbt baer mebe.

<©f men fa! een noot-nern / toe�eft �en
nucBteren nwnfcB genaeutot ijeeft/en met
fpeenfd nat gemaec&t baer ober leggen.

feft foube nu toel bobrtg ojb.'e ban
fielten/2&otcr en wke$tt maectoi ge*
ben / maer obermit# Bet felbeeen pber be*
Kent i�Atii��en top B*t felbe op be'fe plaetg
tmojbp gaen.

Het I. Capittel.
Van de Schapen.

N© nomen bmbanBet groot ©eetofc
Bet hkpne / eii ecr|� bcrBalen top toat
ban BeteoebtaerbigB/pjouf�teiijcft bier/
B«t toelcneen &cljaep genoemt tooibt/
batbooj ftjn boobt en Ieben foo Peel boo;*
beel^f a�i ben menftjj boet. |Ben fean ban
be ^�c�auen toel alleen leben /alg men
baer fic� mebe geneeren toiI/en<!l5obf�
feg�enbaer bp fieeftt toant bttc�ebicrt
een menfcB Peel booj-bceljS b�cng�en
han. 31a �jet ©leefcB/be WaVbe ®attit/
.�lBelcH/ 25oter en ftatg� bekennen/ ja be
Stront 5pn alle gbet /en baer f� niet aen
of Bet ftan gebjuptftt tooj�en. Galenus
fcljjijft / inbien pmant gej�agen ij�f bat Bp
ftrpmen Beeft/ fai Bp baer maer be ©acBt
ban een berfc� geftac�t ��cB�fP opleg*
gen / gelijcfi be <�urcnen boen / foo fai Brt
fjaelilijcfe toeber g�nef�rt. ■ "

H3cn ftan met ^>cBaepjS45a� ben3©olf
en�tanfiergenefen. ©aerom men plag®
tefeggen een ^§>cBacp Beeft attQt een gul*
ben blieg ; toant toaer Bet felbe fijn bent
bpfetbaerisS&a�ft& fegeh.

<�n toanneer een 1$uv&~mm ftrwe
&cl)apen toel toi� bod�ftaen / foo B^eft Bp
niettefozgen. 5ftfiB* «n35oer gefeent
toelcft toel met .jScftapen at�ten gebaren
toa�/ foo bat Bp niet anberjStotnftCite te
boen � toaerom Bp be ^c�aeptn / nneft
(0obt alleen/ be �cr ban jijn toelbaert
toefcB�eef.

<©f bit nu toel een groote luffbp beb?o*
men geeft/bic batr toel mebe gftebaren
3�n/ om bat een &cBaep niemanbtguaet
boet /han ooeft tod eengebt-loofen 'baer
boo2g«altjcK baren ; toant be #ubt-ba*
utre 3tjn ba«r JjJd mebe gebaren _; 3^A«
$abal nitt omsijn goMoafflept.

*- - -..

H«

<*'ii

-ocr page 87-

OfHuys-houdingh.

bjut �tbaer gBetoeefi jijnj toamiccrmcn
Baer mei opgBepaa�ab. ^nbcnj^c fft/
toanneer be monfieringB ber Schaapen
gcfcftiet / han mtn mei (ten toat ^r{japen
fterth of �Vuacft 5�n/toelch be 3©interfcBc
hoube boo? ftaen honnen of niet.3©anncet
men ban een ban be uptgBemonlierbe in
ben �f erf R-flacBt/ moet men terf�onbt nae
be letoerfien / igbefclbc niet goebt/maer
met mangel I moet men alle b'anbcre me*
fien/ en fJacBten/ of berhoopen : toant in*
bien be leber niet goebt i0 / han men befel*
tocfeer bestoaetlich be�©interober Boii>
ben.

Het I V. Capittel.

Hoemen de Schapen wachten

en voederen fai.

V<©o� alle anbe? bee moet men mei blij*
tigU op be �>cBapen paffen/ toant Bet
t� een facljt fitbnjlbee/batlicBtlic�iaen*
floot hrtjgtjt / en fterfr, �fare beffe toepbe
�0 opbe BoogBtcen�ergBen: toant alffe
op bette toepben homen/ eten fp Baer al te
fat/ hrrjgBen bejrotte leberg en (ierben
lic�tlicft.

If�enbeljoojbe om ber&cBaapen toil
beel ertoitten en toichen te jaepen / toant
�pgaemebeblaben baerbanefen. «Beni»
ge toelch gljetn Bop Bebben/ boebcn Baere
l�c&apen met ertoitten en toichen (�roo /
fnijben bat feltoe/ en gBetoen Bet Baer. gin
(bmmigeltanben Ijoutocn ;p groene pap*
pelen tartten af/ toelch 5P bioogen / en beg
3©inter�be&cBapen be blabcnmct be
tacftenboo?leggBen; be�»cftapen etetbe
blaben' en Het Bout b?anbenfe.

©ie ^cljapen Boubcntoil/moet foo
beelh�epn �iefl�chBoop op boen/bat8p
befelbebe 3©interboo?/toanncer fpom
be fneeu niet upt honnen homen / tocl boe*
benhan.

%\$ men ben ©of af-gfteplochen Beeft/
Icghtmen beblaberen metbe ranchentn
be �on te bjoogen/ baer nae trecht men be

Het II. Capittcl.
Van verfcheyde Schapen.

lier jijngrootecn ftlcpne &cBapen /

langB en hojtf�eertiglje / fommigBe
ScDc�ch bejS ginergttoeemae� gljefcBojen
too?ben / fommigBe eeng: <©ochbe gene
toe�cft ttoee/bjie/bict "SongBenop een-
maelBebben ! fommige maer een /toelch
alle op Baere epgen gronbcn geboebt moes
ten toojben/alg gtoote ^cBapen op toette
gronben/en hlepne ^cBapen op be fifep en
Bet gebergBt/toant jp baerbe ftoft'tot
Baren nootbmft binben honnen / maer be
bettegroote �>cBapen niet.

<ln HBofcotoia ijS een«©ier toe�cfteen
taflb &chaap feenemacl gBclijch t� /Bet
Beeft toitte bertoe/maer geen tuoi : toatis
ncermen Bet feltoe bangljen tuil; flaet men
opbe trommel/ ofttompet/ban begint Ijet
tebanffen / enBetbanft foo langB tot bat
onber be boet balt /en ban gBebangBen
iao?bt. <inUirabia Beeftmenfchapenbie
fieertenban^ellenlangB Beb&en� <©och
anbere &eBapen toelch fteerten ban een cl
ojeet Bebben / bie Baer gBelijch een huffen
toooi Bet gat fitten/etc.

Het III. Capittel.

Hoe langh een Schaep duy-

ren kan.

E (itti &cBaep hantoe� tienjlaeroubt
toojben : �|et tooibt een 3�am g�je^snoemt op fijn eerfte ^aer / baer nae een ja*
rigB of rtocejarigB &cBaep/Bet toelh men
aenbe tanben hennen han: maer felben
hrggBt Bet jongen naacBt garen: baer*
omi0 Bet�ana�berbeft gljemeff /engBe*
f�atftt, <�tn goebt HupSrbabe? moet oocft
(Un toe�cfie �cBapen toc&tigB m f en
SnelcRc niet/ op bat Bp toeet toelh Bp ober
3©interBoubcn fai. iBen Beeft ooch mei
Schapen getoonbenbie tot Baer elf be iaer

-ocr page 88-



		O E CO NOMI A,
	84	O E CO NOMI A,
	84

Blaben af/ fjct toe�cft oocfe ce» goet boeber boo: be ^cfjapni ig« Gefnerus fcpbt bat be ^cBapen in Ulta* �Jia meet ban Bet g�cfanglj / fnaren-fpel / f�upt en anberg/ al�ban be toepbe tn boe? beringt) bet toojben. <®oc�i 'Booren be ^cftaapen gaerne in Atalia op gnl�tu* mcriten fpeelen. «®nfc &c�aep - Berbera¹Boetfen Bet felbe oocft nae / felben falmcnfe binbcn/ of f» fpeef en op ftet een of Bet ans ber ^nfirntaent. �Bijn gDeboelen ig Ijitx rcgcnd. Gefnerus, batbe ^cBapen niet ban bc melobie bec �flnfirumcnten bet toojben / maer batfe baer nae lupfferen en gebuprig opeen feo?tefpatie toepben/anberjsHoo* penfe Bertoaert.� en bcrtoaertg/berfup' mcnbe be Ijelft ban Baeren tijbt met loo⁵pen/ fao batfe fa beel niet in 't lijf nrijgen/ n�io? an�crof ♦ 3©anneec Betfecr regent enbefneeuto fmelt of boubJt / fullen be &cBapen niet op be toepbeofBiaecftlanbtgaen _; tuant ben regen maccfet Bet gra� erger: en toan* neer fp ban Bet felbe gras* eten / ftrtjgen fp �ettoaterenflerben* UQcnmoetbe fc&apenooeft fteerenban plaetfe baer beel fpitg root grag is": taant baer ban fferbenfe. <3!ntoelcfte ^arenbeel mupfen op Bet �aribt ��n/ en be ^cfeapen baer op gBeb?e* ben too?ben/ (�erbenfe. Mm fegBt bat be ^cgapen ban be ,\|Bep bouto /toant baer ferngBenfeBar* be lebers* batt/toojben firahc�t en fier* ben. �$et Befte boeberbaer be�>t&apenbet* (ie ban tao?ben/ijSBet Songe tnase� / tnelh op be B�-aecfe-acfters" toafcBt j <©aei'om moet BetlanbtomgBefteert too�benboo? be �>tBapen/toeIc& oocfe toel op fioppe�en gebijen* ©e &cBaapen toerben ben gBeBeelen Sinter boo; te belbt geb;eben / at� ijet be groote fneeuto en hoube niet Belet* «©e I&cBapen en aantelen toerben &p 't Bout
			��eb?eben; om baer ban tocgen be foetig* Bept bcg lacfytg tnat te binbrn / maer btg abonts in een boeren frBup?. ©e blagen* be ,§>cBapen en Jammeren / om be ^rija* perijen op be (�oppeltn/ en inbe epcfeen boffen, ©eerttenbagBenboo? Caca-mi� en b?ie toefeen nae Bet wintert / geeft men bebjagBenbe ^cBapen en Jammen beg baags bjiemael t'eten/ alg ertoi tten/ boo* nen en rogge (�roo: Bet een nae Betanbcr op bat fp niet ecnberlep boebtr tegens B»« ren bancft eten. ©cgmojgljcns" tefesupren geeftmen Baer Bet cerfte boeber / en bes abon tg om< trent bier uprcn: ®ocB toerben 3? alle baeglj/ baer na Bet tocber is / ttoee b>ie of bier uprcn/ booj bc ©ojpen ge&oebt. 381s" Bet nu omtrent JicBtmiS igbat* be ^cBapen Beginnen te lammen/toejben be bjacBtige JjcBapen in een (ial alleen gebjeben / altoaer men Baer beg mojgeng en beg abonts boebcrt/en fomtoijlen ^op met roggen ff roo baer onber. «0m bat be Jammeren te beter beegB Bebben / mocf men be fupgcnbe &c�apen toat te goet boen/ men geeftfe beg abontjS en mojgensf een Banbt bol Baber» iBaerbe&rBapen/toelftnocBnict ge* lamt Bebben ; gBceft men beg baeg�ss maer eens* Bacfefel en Baeber : flcn gBceft Baer bes" baegftg ttoee mael te b2incfeen/om beS melcfe" toil. ©ejarige Jammert geeft men bagdijc&g ttoeemae� roggen firoo. jKaer aig Bet te ftoubt ig f ferrtgftcn jpalle baegB ttoeemae� boeber ban 3\|op. 3©anneer een j�cBaep fferft/fetmen Bet felbe Jam toeber Bp een anbec ScBaep/toant een &i Bncp ftan toel ttoee 'Jammeren fupgen. ^lnfgcltjcfi^ al^ een Jam ff erfi/ neemt men toeber een Jam ban een anbec &tftaep/ bat niet beel te fupgen Beeft* Jfet gebeurt bicfitoit�bat bc �tBapen Baer epggn Jammen niet fupgen toillen /, ban fumimeli Baer met Baer ipgen Jam in

-ocr page 89-



				�houdingh. 85 Het V. Capittcl. Hoe veel Schapen men hebben en houden fai.. Die bee� ^c�aptn Debbento� moet firn bebentbcn toatljn boo? 3tanbt Beeft/ en �oe beelbp baer op iuepben ban: toant �jet ig niet genocgfo bat men be fel* be �>omer� ftouben ban / men moetfebeg 3©interg oocb berfo?gen : toant jjoe een ^rftaep beter geboebert toojbt / �oe men baermeerber nuttigfjeptban treeften fai. «©aerom i& Bet beter toepnig� te Bebbcn/ en bietoel teboeberen /alg ueelbie men nietboeberenftan. 3©anneer Bet boo? be 3©inter en ter» f�ont na Bet 3©inter-3aebt bee� regent/ en Bct��inter ftoomnietboo?tbomen San/ en bacrbooit op tyiefi/ en een Barben 3©inter bolgBt batigbe ^cftapen feer. fcfjabelijcfi : inant ?p ban �et gesaept niet bpten bonnen en �are nootbmft baer ban nemen, «©acromfa� men&act in bc (lal en t'ijupg fco bed te beter boeben. Het VI. Capittcl. Van een byfonder voeder dat denSchapengoedt2�jn fai. Htgbbenbe te boo?en ban een 53oer ge* bac�t toe�efcfeerrgeb met i&c�apeii te �ouben gBetoojben tu ajS / ben ieft bici?- tuilg bp Bern gegaen om tuat ban Bern te leeren. {\|oe tuel befen IKan fijne ftonfl feer Bepmelicft Bielbt/Beb ichtenlaeficu op een b?oncbcn abonbt ban Bern geljoojt bat Bp inbe�ente bcel beet-aftberg met be ploegB leetomtuerpen/ en be felbebaecna toeleggen. <&an�aepbe Bpbaer finollen en tuojtelen in / incieli Bp in be ��intes be ^c�apen in p�actg ban Bachfcl blepn gs« fneben. ©tt foube be ^cBapen iuelba* renbc maecben / en goebc tuoi boen Ijtb* ben- <©f bat nu foo i$ I �eb k�\ noe�j niet % 4 fte*
		Of Huys in eenp�aetg batfenietbp anbere Ham* meten iuelcft gBeljeel 3toatft 5ijn/ moet men met It�e�cb boo? em Boom boeben. Slis" be iammerennu afgefet jrjn/moet men Baer brengen bp lopenbt Vnatcr baer hlaberen flaen/enBetanber ©ce baer af gc�oubcn tuo^bcn: tuant at� be ,§* Bapen op tnepbengBc&ebentuojbmbaer ©er* heng op gegaen Ijebbcn / berberben be ' jammen. <©aer groot Barbt gra.�ig/ bjtjft men be ^amelg Benen : 3©ant ?p Jjacr fe�uen baer beter mebe beftelpen fton* nen algbe �ainmerg. SCI� Bet !:oo?n nii jugement i# / b:rift men be Itammeren eer\|� op be�j�oppc�en/ baer na be ^cBapen. <©e3Lammeren fupgen ac�t/negen of tien ineecltcn ; 3©ant tjoefe langer fupgen / Doe be felne beter gebrjen. 3�ocB men �aet; fc om beg me�cbgtbi� niet ober ac�ttuee* fien fupgen. «jjjnbien men ^cftapen fiopen tuil bat moet men in �f�AriioboenalfieuptgBe* Vuintert;rjn. «Een goebt �cBaep moet groot toefen / toeel tooi ; en bic frjn Bebben.met Boog� en �icft fjap? om Bet geBee�e lijf bpfonber om ben�als�cnneeft. ©e Sammen fuHen F.rommegoomen �jebben maer niet ober malbanber/ en men nwettoel aeftting�op�cm nemen. gp^antalJTemerfienbatfe ftercfte �joomen Rebben/ (�ooten 3p feer en berfc&onen oocft btcfttoels* be �>c�apen niet, <�enMammoet Bebbcn biepe <©ogen/ bjebe <0o?en/ een tycebe 5S5o?fl en ^cftous beren/ gtoote (Ccfliculog een ftaeijen lan* gcnbjeebenf�aert. �Danneet een j&amiS tongD jtoartof tolatftig� is* / maecfit Bp 3toarte of blac* mge�ammeren* <3jnbien men ^cftaapen ftoopen tuil moet men jong&ehoopen/ en lieberban ttoee/a ban bnejaer/Bet toelck mentaci uptbetanbcnfienftan,

-ocr page 90-



M O E C O I bcfocDt. SIcft tocrV�acot bact ecnanberg oo?�ictl ober/ die \|jet fel�c �efoccht. Hec VII. Capittcl, Van een boef-ftuk eens Schaep- Herders. D9t fet ieft fiierom een goebt �i\|upg- ©aber te toaerfcDoutoen / om �nel op Dare herberg te paffen. HSp fep cens* een goebt b�ienbt bat Dp ��eften Dab/ bat een berber inben $erfft be gamete Beton* berffeboben gljefmeetcn �ab / en be iao�le banbejijben eentoepnigft, ineg� gefcljos ren ; Dn openbe be Bupbt met een h�epn me#& ch / afroaer Bp mrt een ronbt lanijD Dont Det bet unHjaeibc ;jjnbe«arollitj�n ban ttoce bingeren �angl brter Dp �et nu* beupttoaepbc; enDP fep baex �pfaaificE felbe gat in tbjeegiaren niet tocwr gote* fenhonbt: uptbit teeften&an een$»#- baberbeBoef-fiucnen toelmercHctt. feit ig nu genoegD boo? ben berfianbigen. Het VIII. Capittcl.' Wanneer een Schaep in den Hcrftt een quade lever heeft, en veel hoeft. NdEemt bjie of bier �eberjf ; naebatter be j&t&apcn bet 5�n / bjoocrfjfe in een Batft-oben/ fiootfe ftleptt en fiftfe. $eemt �aernae een Ijalf feDepel mout/laetDet ;clbe frjnma�cn; en neemt oocfifoo beel i)olber-befien/b?ueft&et fap baerupt tn ijet mout/ en ftneebt Det gelncit een b�egD/ waeeft baer noecfe jeng ban /en fioot;e te pulber/en geeft bat br ^cDapen in ;outte eten ofte lethen : If�cn Itan tje felbe �tofca* BieeengeDee! jaer BeDouben: toant�pig o�ck seer goebt tegeniS ben Doef�,		OMIA,

	Het IX. Capittel. Van Dolle Schapen. D<� &cf>apen �nerben beeltgbtgbol/ toelch fyittbpte beftennen 3tjn/om batfe gDelgcJ� in een ringD rontom gaen / en ballen baernae neber. 3�aeri�gDeen raebt toe. «Benige plegen Baer ben ftop op te Bjc&en / feggenbc bat fp ban gefont fou- ben luoj�en : maer foo niet / moet menfe boo2beDonben taerpen. iBaer af�men be felbe op Det begin flacDt / Det Dooft met beboeten inegB toerpt/banmagD men Det bleefc� toelaenBet DupfgDerm t'eten geben/ bat fai Daer niet feBaben. Het X. Capittel. Van fchabbigheydt en fchurft- hcydrderfchapen. N$eemt gBctyoogBbe garft /berbojb* afgDep�ucftten S�lffem/nlare�ennip ftoeften/ en gDeffotenefiier-Befien/mengD bacr fout onber / en gijeef Detbe^eDapeh tuffen iBicbaeligen fortini alle bjeech op ben aboribt / ibanneer Det fcBoort �$k~ mae� tuare / maer �aetfe baer niet op b�iu* nen / bit geneeft alle fie&te ban be &cDap* pen. SMffcmi.�bpHamS een algemeen mcbu egn tegen»? alle fieeftten ban menfcDen en bee: iaant fp geeft ben macg� berbou* toen/ bertoermt '0ct lijf/ f�i�t be prjn/bnjft fengn en gal upt / berbjgft be geel en ina» ter fucDt/ en be bocDttgljepbt upt be milbt en �eber / ffercKt bemaegD en be lebcr/ opent beberftoppmgD ban alle intombi* gDe �eeben / Beneemt alle nrancftBeben en gebjeehen / bie baer in beroojfaecBt too?- ben/algbaerbpfonberigbe geel entoa* ter-fucRt / gD^�cb oocR bet�iffem totjn boet ; ^ie be fioo?tfe langD ge�jabt Deeft/ geBjupcb bicfttoi�g alffem fap met supftec bermengDt/foobergaetfe,

-ocr page 91-



	Of H�ys-houdkigh.
			*7


		BetgeficBt. <©elebet gebjaben en gege* "ten i$ goet boo?�afarp : infumma bit* 25eefi ig booj bee�e gualen goet : be� felfg uicpfcl) i� ooeft goet boo? be metifcBen geg'eten. Het II. Capittel: Van het kopen der Geyten, en haer ouderdom. M<�nnan een <�5ept.� ouberbom aen be Boomen ftennen/gelijchmen <©(Tcu en�toepen boet; een «�Septiianio of ir jaer cubt knojben. ©e boeften bJozben foo oubt niet/ om ber grooter ontucBt/ bidtk 5P boben anbere bieren Bebben : �oantnaBaerfeben \|Haenben ftjnfe be* quam tot be «Bepten geiaeten te bio?ben. men fai be «©epten niet boben acBt jaren oubt laten �uoj�eni inanneer ;n ban Baer �?te jarengebofct Bebben. 3©ant ya ban onb?ucBtbaer taojben. Het III. Capittel. Van de Gey t by den Bock � teleyden. Wenneet be <�5epteti boo? Baer berbe jaer toeBtigB toojben ijs niet goet ; en bea j^eer niet pjoufgtelijch : �aantbe ou�en b�rjbjatRen / en be jongen bigben j�Daca, 35e depten iuerbea in ,$otoem�et *QcBtig/en giebelen in Jf�artio of S�pril/ �aagenb� alfoo totjf H�aenben / grirjeh be ^cljapen: fp Bebben gemeenlijcft tiuee/ botft- b2ie jongen � tuanneer men Juel op b�a^octtpaf�. Sfilffe tV�eejong&enBcb:» ften / macB men Bet f�crc&jteoaerban ops queeeften / rtifjet anber flarBten. benige hrijgen jongen naj�atfe een jaer oubtjijn: maer men fa� geen jongen aen Bouben boo? bat be <6epten bjie of bier jaren oubt Her
JB^ct voater ban a�ffem in Bet epnbt ban be ff�ep-raaenbt geb?anbt / ftan raen boo? alberiep aoo?tfen bjincften. «©aetomges toen be ^c�aep-BerberjS �aere ^cfiapen natii be anopjeng ban ben alflem. Het I. Capittel. Van Geyten. SCftaptn en<�5epten beBoorenbpma�* hanber/gljelpcn b'oubc «�sjiecfeen befc ��u'cc foo?ten attijbt bp ma�&ariber ge�abt fubben ,� ©aerom moet irfebegepten Biet toen een biepnigB aenraften. ©� <©epten brillen mei op �ooge p�aet- fen �aepben ; fr eten be toppen ban be fintpben enbafien ber boomen / baerom fp fob Boog aen be boomen ftlimmen / a�fle Sunti en/om baer bebatfen ban teur�gen; 5U 3tjnfcer ftBa�eiicn boo2 jongB Bont: bjant fp baer be toppen ban bijten y a�foo - bat Bet fe�be niet Vriebtr ftaa tuaffeften. <Dit toee.ijS bc olijfbeomen feerfrBabe �ijrfi: biatit foofe baer maeraen I tenen bjojbcnbefelbe berbojben/ gBelijcfeof be fcafien bacrrontom af-gBcbeten toaren. <©arromBeeft menbefeltoe ecrtgbtgaen tenige «Bobenaiet bo?bcn op-ujfercn.^es nigei\|eer�n ioele» biergdge�te 25oomen Bebben/brillen nieta��cen fulcKe teeften �jouben' maerberbieben�etfelb�oocR aen Baremtberbanen. j^ocBtang mojben bcfe beepen ban toe* gen Baere^ofijteaon�erBeaben.; Vuant fommige feggen bat brie,<�5epten (�o beel jBelchgebetialiSeenlPtoep: «wnten nanfe met mepnig� boeber onberljouben -, en op bojre p��etfen toepben^ fon geeft men ban ban Baer Jiaeg/ ©eiten/ if�eft en anberg ; be^oojnenea Betrap?berooft beften* gBfcn/ea betgift/wet be ^ept«n-han een menfejj in plaetss ban toHp� bertot tetepfcB/bJebet nieubj �n-ggear «$<>«»� goet tegftengaTO Dtan&eB-acBtige toon? bea. <©clongB�goet tegen alk becten ban fe»pni�Be �w�en, s$e galte fe�jerpt

-ocr page 92-



	88 O E C O
	88 O E C O	O M I A, Wanneer men in be Zomereen ;bjar; ten 25ocft neemt/ al� be &on in Leo i�/ (maer �P mofi bn'eof bier jaer oubt 5gn/) en hem b?ieofbier toeeeften opjlupt/cn niet anberjS alg Hedera te eeten geeft/hem baer na (lacht/ en het Bloet inacljt / en het felbe aen een plaetg b?ooght baer be ^on nictfcljnnt/ en baer na geb?upcftt/uo?t ben (teen in be nieren en &Iae� gebjooften: �uanneer men boeftsf-hoo�nen b?ant/bjo? ben be (Tangen met ben f�aneft berjaagftt/ en men geneef� befiflelen ban ben Jtanfter baer mebe/ en anbere in etenbe guaet. '�©e leber i.� goet tot ben beet ban bolle fton�en : be gal fupbett Ijet ge(lc(jt/ en bjanneer men jijn pi� met gal bermengt/ geneefl men be Ita farpe baer mebe. 2t 10 men een 23orft tot tee�ingh ftoopen toil/moet men foobanigen berftiefen taelft fac�t en langfl hap? ijeeft / een hoeren �aljEf/een lange go?geI/bicfte beenen en groote oo?en : ooeft moet ftp i�el gcfaiacljt bio?ben/ om foo beel te eerber beguaem te jnn. Corn�lius Agrippa^epbt/ inanncer men met 2&ocft�-fmeer op een fteen feftjijft en be felbe in ebicfticggt/fuUen b� letter^ berljebeh fiaen/ of 3p inge�ept tnaren. 3©anner be depten (jet iuater hebben / moet men ftaer onber be (lincler fchouber be fjupbt een bjepnigft giabtaf fnpben/ en laten {jet tuater toeg�-loopen/ en men fineert b� p�aetg met peeft inebcr toe. Het I. Capittel. Van de Verekens. Ift moet ooft een toepnig banbe ©erfteu^ fc�jpben/beftiijl ecu $up0-baber be felbe ooeft ban noobe heeft, Men moet �et ©Ieefcft om te eten ftebben/ enbe reufel tot ftet gebjupeft ber ©aerben / 3©agenjS / 3tacrfen en anbere/ om te (meeren : toant be� ^omersf in ben Cogoli / moet Bet ara bepbt^-bolcf� toat �arbe�toji flebben / foo bat men be ©creften^ niet miflen ftan.

Het IV. Capittel. Hoc men de jonghe Sickjesop- trecken, en meften lal. � Dgt QcfcDtebtop.be manier ber jonge Eainmcn: v©e bocln'en^ laet men ftipben �uanneer jp bier toeeeften gefogen �ebben/cn menlaetfe baer na noci) een lueecft of tiuee fupgen / tot batfe genefen 5�n. USen moet ftaer ooch Ijaber/bzoot en hnberg leeren eten : men neemt alle jaer ten rainf�en t�uee gcfneben boeftjeg toelcft op goebe �uepbegefet iuojben / loanneer bc felbe ttuee jaren oubtjijn Vnojbenfe biertanbig� / en 3tjn op tjaer beft te f�ac�* ten : en hebben foo goebt blepfclj al� eeni* gen Carnei : men me(�fe ooch met 25;oot/ Natoer/ &emel/a©o?telen/ ftool/en �tnol* le'n ; men magljfeom Michaelis flac�ten. ,�>tincftenbe 58ocften fai men om Bar- thoiomxi (lachten : �uant ban fhneften 3p niet meer/en 3ijn bet. rCbjeeofbjiebje* �icnboo? ff�ichaelig boeften jp/en ban i�ojbcnfe mager. Het V. Capittel. Van de Boeken. Do* 25ocften/geIijft gefept t� Beginnen ban i]�2 febenbe If�ae'nt tot ftaer �ijf jaren bequaem tot generatie tetoo?ben:(p 3tjn ban een hetenature/ en �aerom gene* gftcntotf�enuj�fpel. �^aerbloet San een diamant baeeefe maften / Ijet fcjelcft bupj noch pfer boen J'an.^et bleetf i� feer Ijart en onberbouuielijcft/ bpfonber nietje fel* be oubt �ijn/ maer be tjupt t\� beter : taan* neer be felbe gjjefneben �po?ben/ ig fiet bleefdj fac�ter/gelijcR menooeft banbe 4>ffenfcght. 4bptmjgen groote ; lange/ f�erfte Boo^ iteri/«ft ruprften ftereft/bjanncer fpom hacre nieren te bet bjojben/fierben 3P lithtlijcH.

-ocr page 93-




	Of Huys-ho	8? jongen fte&Ben too?benfp mager,- baerom moet men ftaertoel tuacBten batbe jon? genoochgroejjen. Het III. Capittel. Hoe men de jonge verekens op-trecken fai. D� jonge bercheng Brengen terf�onbt tanbeu met Baer op be toereik en toie bernent op-queehen toil /neemtfe ban be g�ene toelcft^ of 4 maelgBetoomen�eb^ ben : mant be jongen ban oube bercitene 5rjn i'oo goebt niet : toanthoe beooggen oubertoojben/ljoebe feibejtoacher jon= gen booitbjcngen. q5e©ercften.� toeicfc omtrent iBartini of CarfmijS ghebooren toojben/ bupren niet; toant fu (ierben ban be hoube: ooch Ijcbbenbe joggen ban toepnig melchjS ; en bijten be jongen: men moet Baer ban in toarme (lallen f)ou* ben^ en beel (�ropgljeben/batfii baerin druppen/ enmalhanbcrbcrtoarmen: fui* he berhentje.� hrngen ooft �ichtlift toolfg- tanben ; foo batfe niet eten honnen/toaer* om men befelbe lieber f�aeftten fai : maer berlmi� toelch inbe©afien/©aeffcBen/of corner ballen -, 5tjn beel beterom batmen befeme beter op-qtteccuen han. �Banneer menbe jongljc ©erritene of fettentoil; moet men {jaer nae4toceften meelcnfemel geben; en fomtonlen garft booMlropen; bpfonber eer ?p op be (lep* pelen gljcjaegljt toojben; maer niet foo �arbten ongljehoocht : toant ?pbefelbe niet bijten nonnen» «©aerom moet men be fe�be ftoocfien. 0f men gietfe in een trocfjenlaetfe toepchen^ en (�ropffe baer nae be ©erritene¹ boo: ; foo lecrenfe met natte ftofl onber Bet supgDen eten. 3�aer; om men het felbe boen/ om Ijaerbp Bet leben te Bouben : 3©amieer baer een &ou ben regen balt hrempen fp toegB > en blij* ben op't belbt leggen. «Cenjgenenunfeop bef en 6 toeeh ban�f moeber/en dropen Baer ban garf�boo? -, m en

I$en fimi niet beel ©ercheng (jouben / baer men geen epchen of beuchen bofl'cljen heeft ; of geen fpoelingban bjanbc�unit. 3&ier bit ontbjeecftt moet men berfel�er toepmg� Bebben _; en Baer met hooi/ i�op telen/hnollen / ooft / fpoeling� en anberg boeben. UBen moet Bp pof iojtoijnen een beer Bebben /befejijnopBaer 6 of 7 maenben Beguaemtot betoeBt; engaenop l)aet3 of 4. jaren toeber af* Het IL Capittel. Wanneer men een jong stonn aenque* hen; fai men't felbe ban jongs¹ mei en beel t'eten gebcn/anber� too?t Bet geen groot berfcen. �Banneer 't een jaer oub ig/ beginthet tocBtigB te toojbenj en ftan tot 5ijn ij jaer jongen hrijgen ; ooch 18 of 20 jaer langB lenen : 3^e biggen toelch ban een jtoij» nomen/ bie maer acfit maenben oubt toaj� boe Bp tocBtigB toiert/spn niet goebt i toant fp stoaritBlrjben : «©aerotn fai men be felb� berhoopen alffe nocB 5up* .ge�ingen��n. JBenmoet toteen stojjnberhiefenbat ban een grooten aertt�/met lange jijben/ hoog* Beenen/een topben langen bupch/ een gljehrolbelieert /b?eebc nech / en mei aenne�mt. 35it5tjn bebcflejogen toelcft beeljong�etiftebben; en befelbe alletoel op-Bjengen : 3©anneer een jongftc �ogB een jaer oubt ig ; nanfe jongen boojtbjen- � genj enmenftante?fiontopbeee?(Iemo?p ften / offe goet of quact tot aenftouben toe* fenfal. \|f�erimoetter\|1onbtnacbe toom goebeaeljtingB (�aen^ bat be^ogj) geen lebenbigBe noc&boobe©erehcntjes� eet; toant ban foufe baer na alle be berhent jeg op-eten: bochfp berfcBoohtBeteerfl-ge* boojne. <©pbat fpbaer toe niet bcrbal= len ; moet men Baer terf�ont genoeg t'eten geben. �>p Bebben ttoeelmaelin't^acr jongen/en bjagen 4 maenben : �en ^>og� hantoel 20 berHemSopeentijbtBeBbeti; maer niet alle opb?engen ; %\$ be �ogen

-ocr page 94-



		po O E C O N en genen �aer toatcr met garf�tn meel en i femel. 3�an moetmenfetoel Betoaren/ �jatfe niet mager too�bcn / en alfmen �aer iae� boet/ toojbenfe fleren en toel, �>onimigpe �jcnncn�e biggfte�g met faoobt i Jt�aer bit ig C mijng-Bebimftems nietgoet: ttiant�iertuege�noonsrjnbe / fouberi fp be ftinberen �jaer boter-�ammen ontrucft�n/ en fomtoijlcn be �anbt af bij- ten, 3©aerom be fe�toe aen Bant gejaag�t moeten iaojben, ©e iongen moeten niet in pet mater �oopen / betotji fp ncc� ?up^egen / of anberg loopenfe perijftel ban fler* toen. <3jn,�>�ef�enfnrjbmen be©crcten�nae baer wpgen/ op anbere plaetfen na 3.4.of y maaiben ; men geeft �aer boo� 't fnijben niet i'eten/ maer men �oubfemic�teren in be (ial/en marm ; en wanneer fp gefne�en jijn/geuen fp �aer geftoofttegarfl of ftoom 3 bagen na malftanbcren / en niet te b?ih- ften; bantoo?benfebicft. UBen plac� be fncebe ooeft met tuagen-fmeer tebeflrrjc-- ften / Bpfonber in be Corner / toanneer �et toarmig/ moetmenljacreenbagpof4in �up� Ijoubcn / anberg brjten �aer be an? bere ©erftenjS be naeb roebcr open. 3©an* neer een ©erften een j'aer oub i.�./ al� 't ge^ jneben\no?t. ino2t�etftecft en �an �anbe fmert (�erben -, baerom ig't beter en fefter* ber 'tfelbe te boen;toanneer 't noci) 5upgt. JBanneer men �e ©erftenig naer ©aef* fepen fnijb ; bpfonber be grooten _; en baer eenVnarmt opftomt; foo ftomen baer be Bliegen op; en fetten ban tno?men. '©aer* nmbefmeertmenbe taonbtmetlijn-o�p; bat gencefl ; en baer nomen bliegen op -, 't felbe gefeftief ooft met inagenfmeer, maer «rrjgenfeVoojmen,- fo (�eefttof bjufttmen SaernieiS-to��telj of ongelefc�ten fta�cft in be toonbt ,� foo moeten be �oojmen baer xtptjofBerfricftem �>omtop�enbinbcn be©erfien-fnijber� be Matrix niet,- of inil�en be felbe niet toin* ben : inanneer fp met ben boer cjuaet sjjm ��S.icr naeiicnfe Vueber toe-, baer men op letten moet �.Voantalg men �e felbe baer
				OM � A, na milieu ton"; ena��eg $oebt� baer oen boetj foo 3t)n alle b'onftolien ber�ooren^ inant men mepnt a�ffe bik inojben^ batfe bettnojben ; maer men i� fomujijlen be- bjogen _; �uautbaer «omen iongt�e©erc- fteng in be piarti Het IV. Capitrel Van de verkens in't gemeyn. D«� ©crcfmirt bertnor$cn malftanber fcer tori/ (genjeft e�r&n aert Ban bie* ren nui��iniso; beminnenx) inanimati* neer een onge�yeft gebaen mo?t/ en begint te gnojrai/ ban �oopen alle b'aribcren met grooten tcojmtoe/�M��enbe'tfdBe met fcrac�t pelpeh/en 't onge�ijeft tojentn. '?§& �eB op mijn repfen gefien batons ftonbe* Ben / �uelcfe ac�ter bt ftar liep / onber cm lange rp epr ften boomen/baer ioel 2 a 300 ©ercftcnjS bp malftanber toaren / ten ber felber aenb�el/enter\|ionbtai^ batfe�be ©erften begon te gnojren _; begonnen alte 5pne mebe-b?ocbers� in bata�ie te (�aen/ en met �aer geljee�e leger bit ftonbeftennate jagfjen met groot g�eftno? ; en bitbupjbe iuel een quartier^ uuv$ j tot �at �et \|mte beften upt�aer jttrifbittit n>a^/'tl»elcft feerg�enoeg�lpeftomterientDajS�toant baer bleef niemanbtac�ttr/elcfttoa�f een b�ches, ©orft toeef bit gebiert be^f ateont<s �arefterberg enflofl�ebeban felf�rebtn* ben ; 't inelcft be ^>c�apen en (©cpten niet boen ftonnen.'t^�een fcer Pemielentiwe*' tig�jbicr^ 'ttorieft Bpgeb?eeft banf�t}� be ftinberen V�d eten foube. Het V. Capittel. Vandetoelatingh der verekens. E<�nige laten be �oogen en Beeren onber malftanber �oopen : maer ieft �out �et Beter bat men be Beeren baer maer Ban «©ecember tot inlf�artio Bp laetftomen ; foo ftrijg�t menbej� ^omerjs jong�en : �uant

-ocr page 95-



		Of Huys-: i�ant bter\|f�aenben bjagenfe^ en in be bgf be l��aenbt toerpenfe. «�Ecnig�efiou* ben ftct.boojbeft bat bit in lanuario en 3?eb?uario gefcftiet/ foo ballen be jongen; bjannecr b-'aerbe eer\|r groenig;: &t$of feben iu�hen baer na ftomt ben oogft /ban bjcngljtmcn-bcfelbc op bc f�oppelcn: en ban beginnen b�mbere joogften weber f� iuerpen. USen fegf�t baanneer ecn 25ecr naebe co�tus gBefneben toojt / bat be §x�q�) ban treurt; enfiare jongeu berbierpt i Jf�en moet be ©errimi^ in be Hent fnijbcn, <©?oote peeren eten gacrne b?act ©erts hentjeg metfpecerijengfiebult; maer bc feibe be�ooreti ten min�en biet of bijf toehen oubt te jijn. Het VI. Capittcl. Van de verckens-ftallen. D� berheng-ftallai moeten ban b'.ni- bere (�al�en af gefonbert jijn / en elche �>ogft moet met jiui iongen baer epghen ftalof botftebben: anberj� berbjuchenfe ma�hanber: <©ocfc moeten be bjagftenbe �oogen om gftelijche oojfahen een hot al- leen gebfien. 3&»aerom a�g men berfteng mel�en toi� ; moet men be felbe ban ttoee of isw jaeten baer toe ber�tiefen �,. toant baer toe jijn be fdbebequaemfi. Het VII. Capittel. Wanneer de verekens fiek zijn. NoBemt mengebTanbc ag ban beuhen �o�t/ en mengfitfe be fiecfien in ftaere b^anft/cn geef fiaect felbe te eten. «jjfltemtoanneer mene�ch ©«cheti alle moigen opboter en b?oot eentoepHig-Be* neebfc�e tpriac geeft* bat i� een pjeferba* tijftegeu^bergift. Sflnbe $Scg plegen be ©er��H^fTecK te toojben /e» toitten niet eten -, toeeben
				toudingh, 91 moep en �toach t baer tegtttg neemt men carbobenebictug/hoochenbebefelbemet fa�p en anbere hrupben ; om be bercitene in ben fta�g te gieten -, en bit fa! nu genoeg 5iinbanbe©er&en& Het I. Capittel. Van Honden en Katten. D�V�tjI op pet �anbt ia in be �>teben felf/ be J^onben en ftattenidoobtfa&e* lich 5tjn boo? toafcen en bet ongebiett; alj� mupfen /ratten de, moet ie&�ser te fette ooch bp bjengen. USen p�acb bjieberlepfionben opt font te fioubxn / een felepit honbefien/bner b« hinoerettmebefpeelen/ een raibbelmaiigjc tot befcfjerming9/tttgeVttac6 toau binnen in 't ftttpg tema&ctt t �n eetigtootc bog&j of tro ee iwelh men beg nacftti* bupten giet fturi<s�oabt om opbeplaet^te toepen/en: 6et ftupjej / fcftup? en bergen rontom te be* fcfiermen. <©aer na jac�t-ftonben bie bacc toegcrcc&ttg�tym. ©e ^onben t�cbben Dare \|f�ecffe?g lief/ m bieten ooch baren nacm te ontfiouben s beletten bat �aeren l�eer niet ontbjag�en too?t : ja tojehen ooch bet ongelfjfi toelch �areu �\|eer gefc&iet ijss.^e treutoban em fionbt/ iit't leger ban Pyrrhus bm Couiner, ber Spirateti/ tegenss jtbi mceSer i� teel geblehen j bat fip 't licftaem ban jnn bei* mooibcn meefier niet beri a ten Ij ceft / boei bat �u ben moojb enacr «cmel t btitt. fin ben tempelban Sfculapius Vuasreen bonb/ bjelh ben herfi-bief/ bie baer eenige goube en (libere baten uptgef�alen &ab/fo Iang& berb��gbbe/ tot bat be IHaaiffraet �cm aentafle/ enter ^uftitie (�elbe. 5©ac? 5ijn eenige �ue�h (in in (umi ioitte, ftiepne bonbehen^ �jebbcn /bit gaerne op een hufien f�apen/en belicaet jijn : een ait' be? bemint toebe? bie/een anbe? btft bejtoc baer gbeef ich eenpber gjjrr beur in/ mxfa commanbeer een pbereetttoathere ftonbe? hmfii en Donben �ue�h tcri�ont bp be ftanb

-ocr page 96-

-ocr page 97-

�f Huys-h

maer mcnmoetfe opgeengesaepbt�anbt
bjengen: toant 5? fou�en alleBet hoojn
bern�elen.

op't toater igenban �e gronteen bighen
ftaelt / fomtoijlen geeft men �aer iaat t'e*
ten a�� 't tuintct i^s ^ en men gaeltfetoat
lia ftp Ijupg : Jf�aer beg fomer� / en alffer
geen pjSi.� ,� hunnen fpfjaer feltoen loei ge-
neeren ■: �jet b�eefc� ber fetoer ijs onfni�eft *
Ufi; meneetfomtonlcnbeiongtn: maet
men ftout befelbe mecft booj cieraet/toant
bat felbe i�ljccrlirin

So beel ben ouberbom bc? 3toanenaen?
gaet; fi an men niet m elte recht toeten:
' llSaerbe felbe toojben bari-twubeScri-
benten onber be hraeijen / en rabeni* en
anber lang le�enbe bogc�^gereheRt.

Het II. Gapitt�l'? '

Van de Ganfen_}enhaere noodt-

, faeckelickheydt.

D<� (©anfen 51)11 een Dups'-baber om
ttoceberlep, oojfaechcn pjoufijteltcft :
tonni bcVurj� men befelbe be^omer^ feer
�^�tltjcft fonber onltoficu han fjouben/
'hm men baer groot p^ottfrjt of �cbben
ban toegen be >�ijeren / jongen en ©ebe*
�en: toantfoo men-macreen fcfj?gf-pcn
baerjpan neemt /heeft men rebenen g�e=
noe'g�oinbc <©anfen �oog�lijchie pn}=
fen/ ooch �irepg�t men baer plupmen ban
baer men beg natoti gftemacftlrjcfi op
ruft.

5©e 40anf�n 3ijn ooch toahcnbe : toant
fu geben begnactjtg met hare (lem teften-
sien batter onraebt ig. iBen leefl ban ben
<&m$ l toe�ch te Zoomen op �et Capito*
Hum toatf'bat hPbenenhomftber Gal-
len mclbe. %tk fp?cecft hier ban tamme
�Uanfen/niaer niet ban �e groote toilbc.

<©d <©anf�b ftanW&omer^/inbcn
$«f|l en een (luch ban ben f�erfl� bp toa*
ter� en in natte lanbenhouben/altoaerfe
lij feu �n bnfcn pluchen/ fp boen gcenfc�fn-
be aenj ©iflen/macr etenftet rupgljfupt
Ijettoater.

g^ieba�rom <6anfen en <Snbenftebben
totl/moet na aenfijn h^p&toater fteBBen/

Het III. Capitteh

Dd� <*5anfe (lallen moet men op b&
f�of-debe bpfonber in een floecfi �efi-
ben a�toaer beel toinbt en mater i� / baec
fp bes� nachts¹ b�tjben/ooch baer (n oB�erg
leggen en b?oeben honnen/en a�tijt moetee
toat (�rop onber gedropt 3rjn batfe niet
nat (�aen : ooch moeten be (lallen toe� bes
toaert 5tjn / bat be ©oflen en bierge�ijche
fcftabelijche 25ee|lenniet bp ftact honneti
homen. �

offenige toillen bat elcfte 4Bcm0 fnn Bp?
fonberef�alfoubeftcbben: maet bitfoube
al tebeel toerchg geben : men moe�tfelies
berte topber maechen: toant befelbei#
niet ban iioobegefteel �ooghte 5tjn*

<©e �>anfen fullen oaer&ijeren op geeti
anber leggen toanneer fp gelegentftepbt
ban (lallen ftebben,- &\$ men fiet batfe een
plaet� foechen om te leggen/moet men
�aer betafien /en a�gmen boeit batfeee»
<Cp hebbcn/f�upt men be felbe op tot batfe
gelept Ijebben ; 381^ men bit een� ofttoe*
macl gebaen fteeft/ ghetoennen 3P altijbk
�aer ne(l te foec�ien/ alffe leggen toillen*

Cenige toillen bat men be <©anfen niet
fallaten bioeijen/ maerljaerbe Cijeren
benemen / en onber ©oenbers? leggen /
toe�ch befe�be beter uptb?oetjcn Honnen/
foo hrijgftt men beel �5anfen.

JBenmoetbe «�anfenalle abonbt6e�
taften/ toe�ch be geene 3511 bie leggen fui*
�en: toant men moet bc felbe niet uptla*
ten gaen booz batfe gelept hebben.

3©anncer fp een jaer dubt gijn leggen fp
nocjj niet / of feer felben / of mo(l heel goe*
ben acrb jiin.^e «�rjeren baer geen*3ent/
of manneken / bp getoeeff i^/ fai men het
�lup��-gefin teeten geben : toant �aer-
nictofhomt,

M'-i'

Het

,'■ ' vj-i

-ocr page 98-



			O ECONOMIA,
	9f		O ECONOMIA,
	9f

				fe�jerft/ en &aer boo? toerpt. <©aer na graeft men een soo&e 4&ia$ upt ; taelcfe men &p Baer nefihmyftt baerfe aen leren pluchen, <&oth moet baer altijfc een bac&jen met inatte bp-fiaen/batfe bjin&en mogen : bit moet ro�n foa lang� boen / al� [jet baer bupfen ftotit i#. <©e jonge«©anfen moeten be� mo?gcn� niet uptgaen/booj bat ben bouta taeg� i#. JOien geeftfenabier toeec&en�aber of noti?» te eten/baer ban tao?ben5p �jaefl groot t en al$ menfe taat boojf�ropt/baer moeten be ouben nietbp Ftonnen/taant be felbe nonnen �oer ban be flec&tetacti* betaelgen�eren.' WH. be jonge» taat meer. $Banj� tao?- ben / geeft men Baer be# mojgeng taat te eten/ eer 5p uptgaen/ alg ooeft be# abontjS alfl�taeber nomen. ff�en moet be jonge <©anfen oocfiaeu be boeten teeftenen/ op bat men Baer boo? be ouben Bennen ftan/ om te taeten of men oube-of jonge <©anfen flac�t. Het V. Capittel. Van het plucken derGanfen. M�n p�ueKtbe<8ianfenfo bicfimae��' in flet jaer alfle tac�er betaafl��eh ftonnen/ fommige b?ie/fommige biermael a� op giacobi abonbt of pftilippi en Sacofti / op 25ar�)olomei/ en l�iic�aeliiS abonbt / altij&t een baqtl of ttaee naer be nietitoelKaen. JB�n moet flaer be beberen onber be bletigeljS/ en f�bm I en onber aen be benen niet tjoog&uptplucften/foo Kunnen jp be b�eugel�roeren/anber�f�epen be felbe op be aerbe/ �et tae�cft qualijcft paf�. l��en mag� be jongen taelcfimen ober tinter tait laten g^en/ooeft taci plue* ften/ taanneer {jet tijbcltjcrt gcfrfjiet batfe niet berftoutaen/ baerom moet men beou- U oeeft niet tctaoeg�/ of $e laet in �«t wee
		Het IV. Capittel.

Van uy tbroedingh der jonge Alsf een^ians� nptge�cpt ��eft/fte�t �P ficft tot bjoeijen/ maecftt een nep / en iitk baer eenige beberai in ballen � utaer men moet jjcm ban boo?t� geen «�iftren anberieggen/'ten jpjjp b:ie of Wer bngen gefeten geeft: taant bat ia rjuaet batfe beginnen te bzoeijen/ beO�ije? renberlaten/en taeber beginnen te leg* gen ; men legf) baer ttoaelf/ bertien/beer* tien of biiftien/ alffe bali fitten. jBen legftt be �fanfen ageren ooeft tael onber calicoenen / �uelcn fteet ban bjocijen 591 / en be <�ijeren Bebeclten hotmen. «©e t�anfen tae�cft toarm 590 in pet b\|oe»etr/b?engen �are jongen in bier of tajff taeetften boo?t. 35e 4ftui#ftt allee» en troept op be aBijeren/roaernietbe^nt/geliKK 3�up ben en anberen. 3fil� be 0anf&en# uptBomen/moet men �jaer taat�jelpen/batf� nietinbe fcftael totrfiueften / men moet be fcftalen ban be uptgeRomene taeg& boen/op batfe niet �wberigc&50n; jf�en- beljoeftbeiwtgcfyocpbe «Sanfen niet teboebcren bo�iben berben bagl): maer laten be oube �fon� baer mebe om- fpjingen. qjitbien men nu tail �jebben bat een ou.- be ^ian^ anbere jongen aen nemen fai om te boeberen fet men ftacr bier of bijf bup�e ageren onber/na bgf of fe#bagen /bier of bijf fc�epne 4l5anfKen�/ban fa� be<®ang meprien bat 3? be felbe �ijeren uptge �joent�eeft.. ,#en moet taci op�e jongfje «JBanfen paften : jt» Witae» Urn ofttoaelf bagen �pbe mo�berop be pineta baerfe uptge* bioeut mm men �iet (jaer eerft bijf of fel buine �ijemi &«&/ taelcft men Riepu

-ocr page 99-



		Of H�y! jaer pbic&en/ op batte �tottbe baer niet berftintert» Het VI. Capittel. Van het meften der Ganfen. 1©nge 45anfen5tjn beter omte mef�en ban be oube baant 5p beter groegen / en bet toao?�en : racn (tan be «©anfcn niet me(ien toaelch ronbom loopen/ maev fp moeten in «en �oncaere piaetgfiil fiaen baerftettoaarmig. %\$ men nu een <©an? te meften fet/ moet men tjet felbe in Ijct toaaffen be? SBacnjS boen/om batter in bet afgaen toe? $Baen# foo goet niet tse/ en men moet bemeerft be fn�e bebcren/iaelchat&ter na be j�upt gaen/uptpIucHcn. 3©ant al? bat ni�t geicftietnj�jbtgeen «Bangbet/men mcftfe fois beel men tuil, 35e mcjiing� gcfcftict met ftatoer/ bacili fommige b?oogbnocute ©ansS toaerpcn / en �uater baer bp fett�n / fommige fmpten beftaberin&ettoaatcr, Jl�en moetfe bjicmael baegg -"be? moj; gens miboaeg�gen tegabontjScten ge= �en/maer bejSabonbtjS be groDtj�epo�tie/ toaant fp bnncben en eten ben ghebcclen nacht boo?/men moet baer&acb. �otoen toe becnen/op bat be Centeren/ enanbe* ten baer niet ban baer feoft ober bagft beroobcn» dommige leggen oocT� grof fantin be toacn/opbat $p te mage icftup?rn / en te beter eten mogen: «©e oube �\|a�er ijS baer altfjbt beter al? be nicutoae. ■gnbien men een «©anja* haef� toet maec* ften�iiU neemt men een maetjen rogge meel / en een maetjen rogge hlepinen baer onber/maecb een fraeijen 25ier pap [en fraerje ronbe UoecfeiciS/toaelcft men in be ^>on barht/of buptcnopbcn obenbatfe maer een toaepnigb�ar�ttoao?ben/toaerpt* fe in bet toaater en «rop baer baer mebe/tot battet genocg� t�/en fetter toaater bp/men wojlfe oocft niet foo baeflig� floppen/ bat
				�-houdit�gh. 95 mente «©anfentoertojojggt: 3Mt boet men toijf mael toaeg�g / en be <©anfen fui* Icn in beertien bagen toettoac�bcn� maer a�g men meft" fai men �ebet ttoJeeai? een fetten/om toatfe gefelfcgap toaillsn Rebben. Het VII. Capittel. Hoe men een Gans vooreen . , Gent kennen magh., . V'^ ?' M�n benteen $5entofftet manneften aen be ftooge beencn : 3©ant be�»atu fen fiebben groote lage �angenbebupben/ toaaerom bare benen Ko?terfcftrjnen. <©e (©enten hebben bunber bupc&en/toaaerom 5P langer benen fchmtcn te hebben, gitem ! als ctn &tnt* bp be Sop gegrepen toojbt / ftahelt bp/ maer een (©an? niet. <3Jn 5reb?uario al? be (©anfen paren \uiUen/bpten.be^5cntenraaIbanber b?eef* lijcb: baant ben e�n bail bennnbec niet Ipben/ bie ban ben 25ae? i? toerjaeght ben anbereu; men ft an ban bc feriteti toael ftennen : 3©ant3p berhlicnen malbanber. Van de Endt Voghels. «j, Het I. Capittel. Van de nuttigheydt der Endt- Voghels. D� �nben 5tjn©�gel? toaelc&feer toeel toer\|imtoen fp flochen gehede ©o?* fe�jenen antere bieren in / ooeft bernielert fpbtel Bifcb en balen alle baer ae? upt bet toaater. 3&aer men �ilepne toaater? heeft / nao?bcn be dEnben op toeel plaetfen toerboten /maerbaer; rupmebiepetoaate* ren ^ijn/taer maghfeelcn een toael houten: fp 5rjn toan naturen al? be <©anfen; � ®e �ntcn leggen Peel ^gerss/ommits tooficn beginnen fp te leggen/ en �eggen^?alle tagljen tot tat te toaept bloept / ban Bouten fommige XnaJ op/ �aleggen alfook fom;

-ocr page 100-



		p6 O E C O ] fomtoijien Betgc�eelej'acrboo�: be «Boe- ren ge�ben [jicr meer aljS be �^oenber (jBije* ren: cnombefetoetebetoarcn too_t>benfe in Baf of feo?en gelept, <�enige toillen feggen bat be <�n&-©a* ge�jS ficlj met flangen bermengen fouben / �aenijn eremp�en bate�n J\|enupt .�«* ben «�tiereit ,�>iangcn gcb�oept Beeft, ©it i�in0et 3lanbtban If�ecBlenburg� ge* fc�ict-- �et i.�oocB gebeurt bat �toop-�iipben in eerr �lerBerg� Bomenbe / be� atoonbtg jEnbe oBijercn gegeten ficbbcn / toclcft fiaet ban be 3©aerbin boo^gefe* toaren/ en 5tjn .alle op ben �er�en bagij gef�otoen. 3�e 3©aerbin ijS inbe SSoejjen geftaelt/men iepbe Baer op/ bat fp bie «Toop-liiuben ber; geben �ab ; jf�aer tipt oojfaecft ban be bermenging� ber ^langen met bc^nben ijS fp Weber top gcftent. Het II. Capittel. Van de Enden ftal, en Broeden. Digfe Beftocben oocS geen grooten Boo< gen fiai/ maer gelijcB ban be s^anfen gefeptt�/met ftrop en alles¹: <©it gebo* gelbt bcrmeerbert f�cB feer/ en Bonnen �c� felfis^tjeren ban alfe tamme©ogc� upt* gctyoepbt tooiben. «©e «Bnben bjoenen ^ocB alleen/geJikBbe^toanen/<0anf�n; �^oenberen / maer beg 3©inbcrg of ff�an* jicBentf niet. ^nbien men geenCnben Beeft/en gaer* ne jonge«Enbenfjab/fiooptmen be«Bije* yen/ en fetfe een �\|en onber / en foo Bac�i be «gnben geBipt jtjn / loopen 3p na Bet toa* ter al piepenbe / �atenbe Baere faoep-moe* bet opbe Bant (�aen/men fegt bat fobanige <8hb-©ogcI� beterbanfmaeB toefen fon* �>en/al� �etoelcftl ban <iBnben gebjcept 5ijb. ■� SSIgbe oBnbennuupt ftomen toillen/ neem ban �e fcBiere «�ijeren / bat ?gn Sneren tcgenjSbe ,^>on ge�on�en/toienjS fan ficfi BetoeegBt/ Boocft �? felbc / BacBfe '- �
				sr o mia, B�epn/ en leert baer be jonge <�nben me�e eten. iBaertoanneer menbe 55?oep-mocber ban f)�t ned\gaet/moet men toel gabe- (�aen/bat Crapen / <�rierg en anber on-. gebiertbe«�tjetennietberoben. "* Het III. Capittel. ' Van de jonge Enden. ASg be�nbenjong� jjjn/�aetfe een toepnig� onber.Baerjfl�oeber Bltjbcn/ tot batfe ftcreBtoojben/ en menbe felbe fianbeltn ftan. ©oebt Dacr / gftdfjcfi �e jonge «�5anfen/en ftel baer toater bp.jjf�cn fet baer oocB en bc Broog/ en anber toater rupg�t&p / baerfe in bompclen/ befiagen Cernei/23joot in toater gefyocBt / men laet Baer al toocgB te toater gaen / bat ijs Baerlcben. <©oeB ftoopt men boobe©if= Beti� / toelB men aen ftlcpne ffucften fnijty baer �tefen en biefen aen be ftant ban toa- ter fiaen/groeijen fp feer toel. 3�Iffe een toepnig� getoaffen 5tjn/ bfaet menbef�ool/toelc& men �acBt/fp gaen een geBe�en bagB met Baer moeber te toa? ter / foo batfe ban niet ftofien / maer eben* toel moetmentoatinboojTraebt �ebben om be� abdnbt^ te eten/ en eerfe te toater gaen» ©m bat be <jnben be^ Mlnttvg* niet te BoRelijcB ba�len fouben / moet men �e fek �e berftopen/ of flacBtcn /fouten of in ben roocB Bangen / foo ftan men baer boojbeel ban�e&ben. Het IV. Capittel. Hoc men een End voor een Woord of Winner ( dat is een Man- neken ) kennen kan. D%t Ban men aen ben �aI0 en l�em tocmemen /Bet manneBen lyttft BI in- Benbe groenebeberen aen ben �al^/ en be ^nbe niet, #et manneBen Beeft oocB een BeefcBec

-ocr page 101-

Of Huys-

ficlj in ijet toater fpiegtjelt / upt fpgt ban
fijne boeten. ^cn ©ieu�u fjeeft een ^n*
gelfcft Meebt aen/ban toegen fijne fchoon*
0ept ban beberen / maer een ;©npbelfcftcn
gangli en gefangfj. 3©anneer Ijetb�pftcr
i0l fci)jecutoti)pbanfc!)2ieh/ ombatfjp
fico fe�ben niet beften ftan. 3©ant [tp
toeefl alle ftjne fetjoonfjept berlojen te Deb*
ben. 3©anneer nitallc^aer met fjetaf-
ba�len ban De blaben fijnen fleert upt-
balt/ treurt ftp/ en iaetfir� niet gaerne
fien / tot bat Ijp toeber een fcDoonbcr en
langer fleert beeft.

lien fcgt�t Dat een ©acuto mifgttn*
fiiglj isf / Ijp toeet bat fijnen b;ecK een feer
goebe IBebicrm ts/baeron bcgraeft bp be
felbe / toant" fctoo?btnergen�geboiibcn/
ooeft toeet ftptoaer fentjtt bcrepbt toojbt/
fjet felbebjcngltt Ijp aen sant.

<�p Dct 3. giaer begint een ©aeutoin
giongnen-te boeben / en leeft 2? %asx) fp
ieggfcen ^mitel inlict^acr: met bet af-
ballen ber 25Iaberen ballen be beberen
upt' entoafjc�en toeber tmtljettoaffc�en
ber^SIaben.

iteen geeft DeouDe©aeutoen23:oobt/
ooeft fomtotjlen toatliaber_; iBtnfcljut
Ijaer ooeft be bjoebcn ban Ijet tafel-�afteH
boo: : iCot een �^aen moet men 4 of y
fjoen�er^ljcbbcn.

Het II�. Capittel.
Van het broeden der Paeuwen,

en hoe men de felve wachten
fai.

W9Cnneer een ©aeutoin % ^acr otibt
ijs/ leptfe eerft 1 of 2 eperiS / ten ttoee*
ben 4 of t/baer na 12/en niet meer of baer
ober. Q^e |Banneften� berbjeecben be
«SperjS/ alffe baer bp fionnen bomen/baer*
om leggljen be ©aetitoinnen �jare (JBper^
meej�enbeel bp nac{jt/ �f in Bepmeliefte
plaetfen / of in ftruphen bp fjet toater / of
anberjs baer fiet �aer goet buncM,

3I> <©P

geefc�er flemme / maer be oEnben roepen
ober-lupt/ fjtem�et .jjBannchcn gaetge=>
mcen�ijCB boo? aen / toanneer men (jaer
jaegbt / ooeft lieeftlm een toitteringlj om
ben l)nb3|toanneer baer anbere ueriue/a�^
toltisi.

Het Eerfte Capittel.

VandePaeuw.

d* ©acuto �eeft lijnen naem ban be

' (lemme en gfjerocp / en ig fc�oon ban
beberen : en geen boeren bogtl/ maer ban
een bcftigtj man/toelcft om fijn bermaecft
ep bet Utanbt tooont / om bat baer gljeen
Piofrjtmebeteboen i&/ nacljtan�fclj?jjft
Varr� ban Anronius Lurco, bat tjp met
mef�enban ©aeutoenitocICK ftp bupj ber-
bocljt' jaerinc� btjftten-�onbert ftijrbael*
ber� honbe obertoinn�.feoetoel een ©aeu
om fijn fttjoo nftept / maer geen piofrjt ge=
fjouben too?t/{jeeft Dp bit niet-te-mm/bat
�P met fijn geroep be ffangen en fentjnige
bieren ban fijng peeren �up� berjaegtjt/
toelcft groote fefjabe boen nonnen.

Het II. Capittel.

Van de natuyr en eyghenfchap

Paenwen.

DC ©aeuto i� een [jobaerbige ©ogel/
ftp gaet met ben �alfe gheltjch een
f�rup� / toant \ys> Heeft foobanige beberen
op f)et fjooft/cn gelfjcn een �troon : en Ijoe*
totl�rteenfiangeri-ftooftgljeljjc i_L�/5ijn
�jet boclj fcljoone beberen/ g�eljjcn inbe
fleert'maer bp �Kcft berfc��ompe�be leitje*
feebocten /toant foo'�aefl bp be felbe aen»
fcjjoutot / bergaet fijn �uft / en lact fijne
g�baerbige (leert �jangen : toanneer (jem
niet p2tjl� / laet bp fijnen fteert ftangen l en
(�iippt toegfj. ginfgelijcfijS boet een feftoo-
ne ^oe�ter toanneer men �jaren fangb en
anbere feftoone gaben niet pnjft. Ifeen
feg�t Dat �p f�n felben berbjenc�t/ ab� �P

-ocr page 102-



		O E C ON O M I A,
	S>8	O E C ON O M I A,
	S>8

			USen moet be $ncutoen oocft get�«t:> nen ftaer ageren niet te Berfteften / maet ftaer alleen fetten/�uanneer men Boeit bat* fe �ijeren ftebben : oocft moet men (�rop onber ftaer riftje� (�ropen / op bat be <#ijes ren / tue�rft ftaer bicl�uit�ftoinente ont* Ballen/niet gcb:oochcn tuojben. <®e paeuBJeu ino^bcn fieeft / ge�jjeft be ii^oentieren/ en tao:ocn op be felBe manier gen e feti. Van Fafanerc. Het I. Capittel. DSflt i$ aach een ©oge�/tne�eft ban geene poeren gfteboebt tnojbt/oni bat ftp B002 een ©ojfielijcft Bjilbt-bjaet geftouben tbo2bt,men moet (�enbe jon* gen acn tequeertten/ tuant biejijn totftet nenftouben albcr bequaemft / bat sfjn jrafanen tuc�cU boojleben <3!aer jongft ge* Bjee(�5ijn. Het II. Capittel. Hoe de Fafanen jonden op» brengen. T4M ttoee �lMfBeng �^ftmen maet een JUSaiinehen Ban noobe/ fp IjeBBen een^e jaerlich? ttointigf) «lEijeren en jon* gen ; be speren 3ijnmetroobe (tippelen/ gelnc&be «ffalftoenfc�e/ fp leggen «�ijeren in Jl�a^tio of 2fipjil / en Bjoe�en be felBe Beter tipt als? be ©oenbers� / men Betjoeffc �aer niet meer ban" Bijftien Cijeren onber te leggen /en bat met opmercfiingij bes� IBaen^enbagljff/gflijcft menbe ^ocn* beren fet/if� bertig� bagen ftomen be jon* genupt,- men geeft �jaer Bijftien bag�en nae mnlftanber <�Par(�en meel met bJijn Befpjengljt. 3&aer na l�roopt men �aer toept Boo?/maer menmoetft Bp g�een toater laten ftomen: tunnt^fenibeu be pipbaerBanferJjg^ Hec
<®� ben bertiejften baso DeBben fp upt- gfiebjoept / gfjelijcft be <G5anfen/ en bit ge* fefjiet maer eeng in {jet <gjaer : &p leggen niet meet <�ijeren alg tiuaelf of tninber. &P�eB&en�are jongen niet lief: tuant Oet ��anneften Uemolg�t (jet �nijf ^r,en/en Berneemt naerfteltjcS nabe a�ijeren/op bat jjp be felbe tyett��t/ om langer tuellufi met het 3©ijfften te plegen, ©aerom Ber* berg�jt Ijet BCI^ijfTten fjnere «Etjeren. ©e \|>aeiitt> Bcruolgfjt fijne jongen coch. en �joubtfe foa Iangfo booj baffaerben / tot batfe (trupjS-Beberen op tiet Booft ftrijgen / Dan Doubt (jpfe boa? ccijte fnnbercn. <©aer om moet ftp niet eerbcr bp be jongen «o* men. 3�MI men jonge tuitte $aeutncn §cb; Ben / foo ftang�t men bc bjoerjenbe $acut in maereen tuitte boechb�o?be oogen/ op batfe befelBe in ftetbjoeijen aenfcftotttut / g&it �jeb icB felf�BeBoiibcn: maer men moetbe^aeunjenbtrfcfjeaEijercn onber leggen: menfetbe agerenoocft iuelon* Der groote Dennen. 2M$e be $aeutoen uptg�jeftomen $ijn / moet men ftaer op ben eerf�en bagft niet roeren: maerbe.�anberen baegftgonber een fco?fin be ^>on brengen : men mengljt een njepniglj Cernei bat men bp ftaer <et of eemgljgojt. \|5a tuepnigft bagen fai men ftaer gefneben �tnof-iooeft met ge- ronnen Joelen genen / bacr &ae�ban ge* maeeftt tuojt/ maer moet toel feftoon upt* gebou�nt tnerben: tnant�jet jBelcft'is� fjaernietgoet. 38I(Te een ff�aenbt oubt $ijn / mag� men ftaer bjel met De jBoebcr te Beloe Bjengen / maer men moetbe H�oeber met een toutn&en Bafi Binben/op batfe ftare jongften niet te Berre Bjcngftt. j5a (eg jBacnben ftroopt men ftaer Jifaber of <©arfi/en gefneben 25>oobt Boo?, Sfiljfe feBen l�Saenben oubt jijn / fiupt men.ftaer Bpbeanbere $aeutuen: ma�r men f�tfe op een f�ocftje/opbatfe be� nacftt0 niet met ftare BoetM-op-be aerbe fitten en Ber* �ontuen»

-ocr page 103-

Of Huys-hHet III. Capitcel.

ban mepnenfe toe� betoaert te jijn.^e be*
beren ballen Daer bicfttoilg ban bettig*
Ijept upt/ban toojben ?p toeber jongB.3&«
fafanen Bebben een fubttjl en liegt blecg
tegen be natup? ban alle belt-bogelg.

Het V. Capittel.

Hoe men de Fafanen vafight.

"p\ <# ©oge�-banger Beeft lijntoaet baer
-L^ een jfafaen op gefcBilbert ig baer Dp
atftter gaet / ban ftomen be fafanen boo?
ben baglj toe�eft Dem bo�g�ttot op be
p�aet� baer �jtt net gefpjept i� / fiet toe�eft
Den ban ober [jet Dooft getrotften too?t.

Hoe men Fafanen houdt en

mett.

D� jfafanen stjn gaerne baer lage
ftntprften/ en lang �>?a.� ig fict iuellt
�P nebcii treeben /en toanbe�en onber be
�age SSoomftenje?, JBen ftanfe binnen ber*
tiglj bagenbetmaceften met «©arf�enof
3©epte meel / toaimeer men Ijaer baer
fraije beeg� ban maeeftt i men ftan be feU
bebeeg�oorft met een toepii�gB ©Ipfte;
fpjengen en bec�tirjlj maeefteti / en ij a er
baer mebe droppen bat {jetftaer niet on*
berbe tongB l»omt: toanta�Bet fe�be
baer onber fttjmt ftonnen fp licfttl�eft toer-
flicj?en.

�Ken moet ftqer ooeft geen anbere of
berfrlje fpijg meer geben / of fp De&Ben be
eerfie genomen fppfe toel berboutot.

Het IV. Capittel.

Van de eygenfehap defes vogels.

D<�fen ©ogel moetin een grooren
(Supn ofrupm belbtgeBoubcntoo^
ben, �|et i$r een fcfjoonen ©ogel met blin*
ftenbebeberen/alg ban �^emet�-Blaeu*
toe/ groene en roobe bcruto / en fcjjijnt
ftoee oo�en te BeBBen ban toegen be beb�*
ren i toe�eft jjem op ben nop ober epnbt
(iaen/bie BpomBoogB enlaegBftanfct*
ten/af��ptoil: aenbe boeten Beeft Bp
ftlepne ft�aeutoen of nagelen / baer Dp ftr�j
mebebertoeerenftan; ^e^afancn fijn
a�tijbt met fjaer Bepben n�ffe bergaberen _;anbere binbt men (jaer alleen. 55e roobe
baerbt en fpoo�en bjafJcBen met ber tobt :
Sfif� ftet beel regent jijnfe trup?ig�/ en
ftruppen onber be (�rupc&en/ofbe^mo^
gen� en be� abontjs ftoraenfe baer upt/ en
ban nonnen fp licftt�ieft gebangen to02*
ben, Wanneer fp Baer berBergen toi��eri /
(�eec&jmf� jjaere fmBBen in be aer�r/en

Het i. Capittel

...

Van de Hoenderen_} en haef �

proufijten.

D<# fjoenberj* jrjn een Jtttp.tf-baber feet
pjoufijr om ijaer Correi* �g�t toeltft
Avicennafepbtbatjicc�i�Uipben ,fcer ge*
fonbt 5ijn/ a�ffe toeecftg�cftoo�ftt 5tjn / en
bpfonber benbop2/af�be Cueren berfcB
g&e�epbt / 5tjn lang�arijfig�f «i R�aer.
©orft i� [jet blecfd) ban jonge $oenbe*
ren om te bjaben / .en ouben omt�f�oben
feet �efiftaet7 toattt �)tt fe�be �p alle
33?up�effcrt en mae�trjben gBeBjwpeftr:
too?bt <©aer #n> berfrfj^ibe^onberen/
macr ftfer toi� ieft alleen 'fpjeceftcn ban
be genefefebponf� Hantg-�upben en an*
beren feci* bee� acngefjouben toerben / om
bat be ��emi / ©leefcB i ^rfJenen/I�ev
bet Drt 3©rf oi« �e ftoten etr USagefee»
gef�nt gtjfn tot bee�e sieefttett.

Het m. Capittel.

tfoe' men. hoenders houden fa�.

minneer men �^oenberen ftoopt^ert
be fe�be boo? f�n ^up^ D�BBen err
Douben toil/ moei; men mtvbt bcretert

$_a - met

y' . '■■'■-;'■:■.

-ocr page 104-

-ocr page 105-



	Of Hu^s-houdingh.
			�OI


		iBenmoetbe $cnnentc2S?oerjen fitten bat be �tichen^ tegens be ©oilc H2acll upt ftomes�/ anber� fierueiiber uecl. 3©anneer �etcen tuarme 3©'.nter ig! leggen en 23?oerjeu -b« �^oenberji^ocgb : maerbe 4�ijeren/iuelc; fp ban Iegacn/ bomen nat tuel upt ; maer be gcnetuc�tfc fp baer na leggen. Slnbien n�engwbe 3leg�-�mnen �c6* ben mil / moet men maec henbatfe tegenj� een �ol lic�t tipt fromen tuanneer be rog� fternen ftrjjg�t. SBanneer een J\|en nictbjoeijen tuil/ iucrp �emjupjbceg� boo:/foo falfc blij? ben fitten. 3fn tunrnie lanben graeft men be «#tje* ren ig mef� / om �tuifteng te ftrijgen / men ban befel�eoocTi tncl bp«n ouen upt* fyoebenfonbet�ifen. 3©anneer een ftenar�t bagen g�efcten �eeft/en niet langer tuil fitten/ bcfiet bc aEijcren/jijnfe Stuart foo fi jnber jongen in/ tne�eft men onber een anbere $?en leg= gen fai �i� ooeft ac�t bagen gefeten �cefr» ^jnbienmen niet bebben tuil bat een �^cnbjoebenfal/trecht men �aer een be- berhenboojbe neins/en�oubtfe met�et gatin�ct iuater/en ootftmet g�c�eele lijf onber. <�enige fie�pen �aert�uee of bjie bagen onber een tob / enlaten&ur in be bupflernt� fitten /ban bergeet-jp fyet bjoctjen. »©p ben berben �agb beg abonbtj� laet men �aer-met be anbere f�oenbcren upt /ban �ergeefen fp �«t bjoeijen met �aer eten. 3©anneer een �\|en aengcfet ia7 moet men �aer in bjie bagen niet te etengeben. Het VI. Capittel. Hoe men jonge hoenders op* treckenfal. A%& 5P gehipt ;ijn/�aet men �aer ttue� of b?ic bagen onber be lfenne / tot bat fp b�oog� en fiereber tuo^ben : ©oc� moet men be icbigljc fc�aalen 39-3. «Pt
beter tu be �l&inter op itjavme plaetfen goubt/ijoe men �aer te eer boo?beelban beeft. %\0tea �en ober be ttuee jaer oubt ig/ lept �P niet foo ine�/ batrora moet men be Hennen op fta�r berbe jaer berftapen of flacljten/en in ben ^erfj�mtften. gom geninbcp�aetgnemen. jKen moet �aer fcljoon inater geben/op batfe niet fieft iuo?ben ban uupl mater. t�Tufjcften iBartini en Carfmig moet men �aer tuel tooe�eren. <©ejs mo?gen� moet men �aer in Het upt�liegen�oeberen. ©oenberg tuclcft groote oogen / groote liju�n/en een rooben ham �ebben leggen alberbefU 3©anneer men be �oenber�geb�epchte «trarli geeft/leggen 5p ueele en grote �n> ren.' als ooh beguaem om upt te b?oeben, ll�en geeft be i\|oen�eren oocft.be top; fccn� ban gebjoogljbe netelen onber �aer eten/ ban leggenfebeel. Jf�aer. in�ien be fel�e niet leggen Vuil* len / geeft �aer 5tuarte tudrupchenben (�lo�ianber. gjnbicn men fiaer met �\|emiip-5aebt en Detelen�oct/ leggen ,p begJBiwerg oo �i. Het V. CagitteL Van Broeiden. Wanneer cm ^en. fic� fic�bt�m te 23?ocrjcn/ en afe mmbaer bp bomen Kan beiiet men offebeS nacljts op be &v> renbltjft/neemti� ceno op/en foofe ban imojt / en tueber gaet fitten' maecht �aer em,neft/eu bechttjaereen ftef o�er/ laet �aer ben gebeten narIjt baer onbee fitten/ en neemt baegljg-batr na be fecf bjeber tueglj. � Cut �ct CtS�oe�mfal men �cber otibe ©c-tmen bethicfcn/al# jonge: tuant be jonge fitten niet gacuic foo lamjb. #en icgftt een &en utet meer alg 14 of 1 ? fcljoone aBi)rr** onber om te 25?deben / tuant fp ftanber niet meer bcbecf'en,

-ocr page 106-



	O M-f A,
loi OECON «ut 0ct tieff nemen/ op batbe«JongBcn rihmitBebben / en tiittberbiue&tbjo^ben. tD�er naneemtmen be biipl� eper� 'ftoofif? fc �.trt i Bacfttfe en geeftfe Baer te eten/ fet= fe in be .�»on bef�roptfe met bit Bacftfcl / en fnijt �nertoatbooj; fetteroocBbjincnen Du/ foo Iecren fp ftaefl eten : #Baer tuil �en fp niet eten / foo ' rabt men metbe binger bp Baer op be aerbe ge�tjcft of be hlocn-Ben Sitttte/ ban beginnen fpnae te pieften'' en alfjet een begint/ban bolghtbe relt. HJen geeft be ftieFtem� bp be geBacfete «Eper.3 ooeft gojt / of geer(� : en fp hebben beter beegfj/ toanneer men Baer in be^on laet ft�abben/ ban onber een fiojf. Wanneer een ftieefcen l�erft/ inerp�et nietopbeplaet^ofmei�-�oop ' opbatbe be roof-bogelsf ()et felbe nemenbe/ baer na op iiY� �\|of-(�ebe niet toenneu te Iftomen/ inaer begraef �et / of fnijbt �et in ftet p2i* baet. <�m bjoebt-Ben i$ foo berbaert boo? be f�embanecn ftrcmalfjeop epc�jS fit/batfe ffftierVUQjbcn,	O M-f A,

		Om Eyers langh te houden. I$bien men be <tfper� in SSuguf�o in �et af-nemen ban be IKaen bergabert 'fui* lenfe niet lic�tlijc�f berberben. ftemht be Corner fet menfe in femel/ in be fcointer in&afvof�aeftfel. ■ 35e poeren feggen inanneer men eperg ober tninter fytbbtn iuil/ moet men be feU be tuffefjen tiuee %i ©joutoen bagen ber? gaberen. <©e felbe moeten niet op oe aerbe blij* ben/ t�ant ban berberbenfe Baefielich. <�enigefettenfcina�ofi�ogB/ feggen* be batfeban 't geBeele Slacr goebtblijben/ maer fp moeten met be fcjjctpe 3��e onber 5tjn. ^ommig�e �cgg&enfe 6 upjen langB in fout/ eer fp be fefbe in ftet Baf/ of afcflc leg* g�jen/ eenig�e bompelenfe in�uarra fout Vo�ter, Het VII. Capittel. VandenHaen. EdEn Baen i� een moebirB biertoanneer Bp op fan mefi-ijoop- t�/ baer Bp fijn tegen-partp af-Beeren berf, Wstx toe �)m\ be natupj fpoojen gegeben Beeft/een fcBer* penbecl�/ enf�ercReb�eugel^om mebete flaen/ al� ooefteen 2�o?\|�om ban fico te ffooten: en inanneerBp fijn tegen-partp berjaeg&t/ BraeptBp tot een teeeften ban obertoinningB- 31a fomtoglen blijft fejel een #aen tn be loop boo?�et gebecBt «©en �\|acn toeet bagB en nae�tteon* berfc�epbcn / beranbering ban tueer boo; fijn gefiraep te beri>onbtgcn. \|©en Beeft Bier B?ane-melcfier# / �ne�cft Bare �\|anen tot �jet becBten aen-po?ren met hnoffooeft en anber�� te geben/ gelijcft beffnbianen en\|Koo?en ije �Iepijantcn met3©tjnpleg�en bjoneftente inaecBen/ algeffrijbinfoubent

Om groene hoenders te hebben. N<�gem een bertf Cp bef�rtjcB Bet ronb* om met fpaeng groen/ laet ftetinbe ^on bzoogfjen / I�glj fyet ban in berfefte SSoom-oIp / �aet Bet baer 3 up�en in-leg- g&en/ legBBet�antoeberinb�J&on/ en iaet lietop-bjoogen/�eg��et onber be Ben/ maer't Spinoli niet bobcn beertien ba* gen oubt ^ijn. ^cBoon gljenomen bat be g8enei©�p baer eenftiepnigB af-ging�/ tiatmac� niet beletten. �3fi� mm een ep in recBten finwen �uijn- ebict� �egftt / en Bet felbe baer biic of 4, ba-* gen in-Iaet leggften / fai be fc�a�e facjjt en iueeeft Vuojben : en toanneer menfe ban iueber BarbBe�ben iuil/ leg�t menfe in itmrmtoater,

-ocr page 107-



		OfHuy	s-houdingh. 103 Het IX. Capittel, Van der Huys-hanen eyghen* fchappen. M �n feggt bat get ganen gefcrap boo? een3tecu\|ooberbaerlijcSu#/ batgp gaef�igg meggloopt/ getbielcS gii booy geen 25eefi boen fai. ff�aer ben $eer ban Roulage Ia <2�>oitcge fepbt in fgn bjonber? Igcne bopagie/ toelcn onlange in buptfcfr upt-gegaen ig / bat gp ben <�upljjateg op boer nae^�albacg of onbt SSabpIonmet cenfcgipbaergoenberginbjar�/enlangg ben oeber bo�ggbeeen�eeugetfcgipnae n�grimmenbe/ naemibber-nacgt begon een ban be ^anen in get frgip te nraepen * ben 3teeubJ �nag baer niet berbaert booz/ maer bjnlbennocg beelf�ercfterban ban te boojen / en berbo�ggbe get fcgip tot aen ben liegten bagg/bat men een roer of ttoee op g'ers lof�e. <©en$\|aen iggoebttot iKebicijtr,- Dp geeft groberbleefeg baneen^en/baeront ooen biat stoaerlijcner te berboutoen/ maer i# bjooger nlg een 1$m. «©e gerffenen ban een�\|aenmet3©tjri geb?onefen i� goet tegen alle guabe bee* ten* �\|et fap ban een ouben gefoben gaett tegenzet fcgubben ber Eeben» <©en fistiti i$ eenbelicate boebenbefpiM f�-, toelcnomgare belicatcfjebeeltijt#Jtt paftepen gebacftenb3o?ben« Het X. CapittcL Van Kapoenen^ E<tSn kapoen is? een gge�ubbe f$m� bleien be tefticuli benomen bjojben: ent�eenbpfonber* ggefonbe^prjfe: bie nw be felbe gaetnc eet/ laet be §longge �fanen / �oelcft in be 3tent« of Cornee upt-gehomen jgn/Ioopen tot nnbe feontf- �agen / en be felbe Subben omtrent'?5�ri

Het VIII. Capittel. Wat men voor huys-hanen ver- kiefenfal. E�ti �f aen ban eenberlep beri» / fraep googg en groot / ben nop b?aef om googg gout / en moebigg treet/ een bicnen toa�ien googgen nam geeft/ bJelcft niet ftanggt/ frape sluarte o�ggen / een nront; inen beeft/ groote �upbe oo?en/ en lellen \w\tb init en roobacgtigg onber ma�ftan* �tcr 5�n / en �atigg ganggen ggrirjcneen baarbt/ ben gaio fai gcelacgtige of �biar* re be�eren gebben/ �uelrli blincften al� gout / of groen metael / Dp moet ooch een jterriten bojtf / en fraepen bicnen f�aert Rebben : <�$tem lierene beencn / en fcgarpe fooojen/fal bjolijcn en toarfeer ?i>n en frap nraepen/ f�anggeneit onggebiert banbe gennm af-Keeren^ <0ocftmo(� gpanbere Hanen neben� gem fiotmen �gben > �Jant br> bee�e goenocrsftoeelganeumoeten 5tjn: 25p efffte bijf of fejs jennen neemt men etrigaen. ©e gr-oote ^ngelfc�e �lfancn geeft men maerb?fe of 4 gennen. 55e Calnoenfcge maec tbiee of een \|\|}en : mant om Dare j�naerte en s�oaeftgept brillen �tjn �^� ft�* m Danen foo gep� niet : Dare jennen legs gen Voti eper� met ttoee boper�/maer jijn foo buicgtbaemieta�sfanbere gerenberg. ^>P bjoepen ooclt maer ^ijn �ang�faem en �tip. <©aerom boet men �eterbat men ga* re tvtrg onber anbere goen�er^fct/ �uelcft toeibjocpen bullen. Wanneer men een gnpg-gaen get boo?; f�e fpitg ban be tonglj af-fngt / foo nraept Dp begnacgtgniet/get brein lupeftnecgtjS boen bie langg flapen bji�len;


	* 1

-ocr page 108-



				OMIA, «Benige fprjfenbe kapoenen /begehele 8©inter booj met befcernen upt be 33�up- toen; mac�bejennen mogenferiict rttn / fp leggen baer niet ban. dommige lubben ooeh �^aneti alflebsie jaren oubt jrjn / baer na laten 5p be felbe noch brjf of fetoen jaren leben / ban binftt men in be leper een fteen aledorium i gbenoemt/toanneer hpben felben (leen hrbglit/b?incftt ftp niet meer. 3©iebefen (leen in fijnen monbt neemt / hrijght geen bojjl. ©e�tapoenen bonnen ooch ��upfiensS \| npt-b?oerjen/ baerom gebmpfit men rjaer/ i om bat men be �\|oenbe?3 ben gehelen lbo» mer niet miffen vuil ban �uege hare erjer*. I 3tIjS men een ftapoen femel met f�erhen totjn gemengt te eten geeft iuo?t hp bjon- hen. ©an fetmen liem ineen neit baer «�Btterg in leggen / en bebecht hem benef fenjS het nef� met een feef / bat ftp baer niet upthan/a�g befen nariueber nuchteren �uojt / beelt hp Hclj in bat hp be febe <$n> rengelegljt heeft/ en b?oebtfeupt. I jfeen ban maechen oat een �japoenbc jonge �^oenberen boet / het Vnelch alfa ge* fcftietnnentrecht hembetoeberen onbec nen ben bupch upt/ ban ^oiiift men be fel* ! toe p�aet� met netelen/ het Vneleh hem ine* i boet/baer na fetmen befeltoemet jongs ^oenberen onber een hoif/foo firuppen bc jonge l^oenberen op be tocrfcerbeplaetg/ bat hem facrjt boet/ ban Vuo�t Ijp baer aen ge�uent ; ^an leggen be jennen VuebtK i tcrf�ont/ aiffeuptgebjoept hebben/en men ¹ ftaerbe ftieheii� beneemt: uitheb ich felfsfVucibefoeht. geniere gebenbe �tapoenbiootinbiec � treVueptfit/ ban Vuo?bt ftp b?onchen/en ! neemt be jonge$\|oenberg ooft aen. �uinma ren ftapoerjLbMiefi met ftet j �ubben fijn gefteele maniifih�pt) en neemt een Vurjfff Cic nature pen ; ftp berlaet beco* ten/Sraencn courage^;b?oept ftoenbe?^ upt/ �ochtbe felbe g$�cheen hloch-henne/ en � laet ftch xwf)>innhen bat hp een �^cn i^. Het
		104 O E C O N tt�olomei metbe ©olle ilSaen. ©it pie* gen be gene te boen / Vuelch bunne langbe bingerss hebben / baer fp mebe intaflen en be Teftkuii upt halen / iuant be felbc moeten alle bcpbeupt/ anberg ig het niet met allen. Cjinbienmcn maer een hrijght / en ben anbcrniet binben fian/ fao bjucht meri be feltoemaerontVuee. jtf��en moet baer lue! mebe omgaen bat 5P on�erbe ftanbt niet fierben /of anberg i�ojght men be felbe/eu f�eehtfe in bz pot. �\|et ��ub�en ijs een bienne honfi /Vuant bie bet maer eeng fret ban het/men fnepbt be �\|aen een gat in be ^tjbe / baer een bingerinhan /baer men be Tefticuli �oo? upt treeht/Vudcb gatmen toeber toe na�pt / en een Vuepnigft afcB op be naet flrncbt' eenige fmeerenber Boter op / mengeeft�jen i^aen intvueebagtjenniet te bjincften : jpaer men moet Vnel toe^ ficn bat be barmen niet bad genaept Suoj�en / anber� moeten fp fierben/fom* might toeten baer fcer honftigh mebe om tegaen/fpfnpben ben^acnbe fpoo? ren af/ en ben bobenf�en barn/en fetten Sem be fpoo?en op Bet hooft / foo heeft ftp tvucc ftoomen in plaetg ban een ham ; fommige fettenberj�lupnien op / een anber ltmtanber<k_ ��>p moeten enchelbe bunne hammen hebben t tuant men fnijbt be bubbelbe Hammen niet gaern af/ om batfe boot fou* ben blocben; 3©aerommenbe felbeniet gaemelubt. Mm inbfe urn batfe hacr fitl fouben ftouben/ niet berfttcn / Vbaerom be Bf anen �iaer geen quaetboen: fptoojben eerber tiet al^anbere lianen/en jtjn gefonber. ajaant fp hebben bctgcfonf�e bleefcb on* ber alle geboge�t0/ bar goet bioet maeht / en mei bolt : ;p. hracijen ooch niet, $ll(fegcIubt.3ijn/mo.ct men hacr acht bagen opeen p�aetg alleen houben/en iuat goetg boen' op batfe �neber genefen : «©anmagh men hacr �uel �ot�xt upt to* rengacn.

-ocr page 109-

Of Huys-houdingh.

io/

be fneb affneeMVmaerlfiet fio�p niet

if�en boet a�foe / men boet {jet toit upt
een <�p/ en f�eecKt fcalft inbe piarti Bp ben
boijer /alg be «(Erjer-berflinbder Komt/ en
bat pjoeft/ taffen fp geen eijeren meer attn

Het XIII. Capittel.

Van de pip der hoenders.

T $ ben $erf|�/ of ©og&fl/ ferijgen be
J- �foenberg Dieft toil� be pip ban onrepn
toater/ en baten/ baerfe upt bjincSen/ ooft
ban �^oenber �upfen/ toanneer men be fel*
be niet toel repnig&t : ©e pip �& een f�eft*
teinbe�|oenb�rjS/bat�aer foobeel fnot
en flijm in be neug Komt/ batfe (jact abem
niet �aelen ftonnen boo? be neuss/maec
moeten met een open beeft na be �uc&t ga»
pen : be remebie baer toe in befej men f�irjt
en trecBt met een mess �aer |jet boo�f�e
fpitf�cn oftoitte Ijupbehen�}at toat�arbt
i.�/ban be tongB/men trecht een bebcc
bic^toil^ boo? beueufgaten/ en betoeeg&t
befelbe alle baegft/ban too?ben beneuf-
gatentoeber geopent/Krijgen locf)t/et�
nomen toebcr tot fieft, felben / anber� f�er*
ben fp/ toanneer toen fjaer baer langB aen
laetgaen. 3(110 men batbel�efeen ban bc
tongfj afgerueftt geeft / flrijcnt men Ijaec
een toepnig� boter in ben been/bat fp boo?
f�ieften. benige gebengaer oocK ge(�o*
ten If�of�ert/ �knof-Ioocft en boter boo?
malhanbergemeng�t.

If�aer toanneer be pip nu alte feer be
oberfjahbt genomen beeft/en be oog�eii
alfoo berblinbt/ batfe niet meer eten mo*
ggen/moet men �aetbetoangenop-fnp*
ben>en ben etter/bKltK baer ronbom ber*
gabert t�/upt-bpenen/en inbe toonbt
(out f�roijen.

IBen geeft Baer oocK foete melcft te
b?incnen / toanneer fp piepen/ en be bleu*
gel# laten �angen/ bat ig baer gc«t beo?*

T�et XI. Gapittel.

Hoe men de Hoenders, en Ka-
poenen (neften fai.

S<©mmige mel�enfemet toepten Rlieu*
toen met toater befpjeng�t of 3©gn /
«enige met <©atf�en meel met femel met
al : men moet baer oocft toat fanbt in
fmpten/batfe fomtoijlen een fto?ne op-
lefe'n/bat repnig�tbe mage/batfe te be*
ter meffen: ^oenberg toe�cft men meli
moeten toarin (�aen. |bp mef�en oocK feer
banbtoenb?oot+

�Sanneer men Baer Ware toept Komen
boojlegljt/en &etb?incfien Bpfonber geeft/
alfTe inbeftouto f�aen / too?ben fp fiaef�
bet, iBacr men moet ben b?ecK onber ban
fiaerKouto eengbegbaegBsS toegbegen/
anberj� too?ben fp licfjtliK (tefi/en Herben.

maartial�j� mef�e fijn �|oenberen met
meel baer toeebe onber gegoten toag baer
�pfeer bet ban toierben/gelijtft bit na;
bo�genbebert&enfept*

Pafcitur & dulci melius gallina: farina,
Pafcicur in tenebris, ingeniofa gula eft.

ff�en moetfe aen toarme p�aetfenfet*
ten ' en foo ruum / bat(« upt be ftouto �are
hoppen itptl�eecften honnen/en gaeren
�jecft baer onber laten ballen / foo me*
f�en fi� a�berbeft. a©anneer men be
Kapoenen / goelijcft be <*5anfen i pillen
geeft / too?benfe foo bet batfe niet gaen
ftonnen.

Het XII. Cappittel.

Wanneer de hoenders de

Eijersuytfuypen. .

M�n binb^oenberjStoelRbeoB�eren
uptfuppen / Bet toelcK een quabege*
tooont i#, geft �e� gefien bat men ftaer

Het

-ocr page 110-



	,o<5 O E C O N
	,o<5 O E C O N	O M I A, (©fmenfianbe�t met Baer af�btebe pip Bebbcn/en laetferonbom op beHof-f�ebc loopem Het XVII. Capittel. Van de Calicoetfche of Indiaen- fche Hoenders, welck men hier Kal- koenen noemr. D�fe Sjjn ooeft niet onpjoufijtelijcn/ met om Bare groote/en (�Boon blaneft ©�eefcB / maer ooek om Baer b?oeben : toant fp Beet jijn/ en b�ytigB bjoepen ) en bem�l (p groot 5ijn/ nonnenfe beel <�per� Bebechen. \|Bcn fian fiaer ©aeutoen/ <5anfcn/ <#nben ' en Ijoenber <�per� onber leggen/ fp bjocbenfe alle upt. �f�en legBt Baer 12/13/14/15"/16 aSper.g onber. 3©et ijs een �ongerig�'goebt/ toantfp eten al op batfeboojftrijg�en: toantfp flocnen ben been tooi. �\|et ��oo?en inelcU men Baer geeft / moet fonber (lof ?ijn ; an* ber.tf ftrijgenfe bepip. f�oggenb?oobti# Baer niet goet / ge�ijn be anbere Boenbertf/ Boemel fp Bet gaerne eten / �oant fp Brij? gen bepip baer ban. JBen moet met �aer Banbelen als¹ met anbere Boenber^ : jf�en fian {jet Bae(� aen Baer merenen / aljfe niet �ue� 5tjn/ Uiant fp eten niet/ en bit gefcRiet gemeende» in be Stente. «�p 3t)n feertyucBtbaer/ en bjengBen beel^longBen boo?t/ maer op Bet begin jijn be flongRen tueeeft / en fierben licBt* Itjen. «�BenigBe fcggen bat be calicoetfcBe �foenbeua een aerbt ban $aetttoen ijs/ toant fp �oopen alttjt te famen / en geitje* Ben ma�nanber een �uepnigB aen &aere f�aert/.alg o�eft aen be boeten. 5©� Banen Bebben beter bleefcB ban be Bennen/en Bet �3 \mnbct Boe fp Bare lellen en Hammen foo ban toert� normen �eran�eren.

Het XIV. Capittel. Van de Luyfen der hoenderen, en Joop. Begiet alle �ct �upf�gBe ©ee met &oe= pen-piaValfo ooft be IjoenbcrjS fo gaen* fe bit ongebiert qutit �©aer Bet frftaet be gotnberjs/ en bpfonber �uanneer fp fyoeb�. %]0 be Boenbera¹ be loop fytbbm/ neemt men een Ban�t bol garden meel / en fa beel ingn en �oaj� / en mengt Bet bp 't �up? on* ber ma�nanber/en geeft 't ijaer alfo te eten. <�f men geeft Baer genooehte <�uee-pee* ren te eten/ of in be afcB geb?aben. als? be ftoenberiS �uint eperje� leggcn/jtjn; fe te bet/ boert Baer met Rennip-jaebt/ foo JUOiben fp toeber mager. afeanneerfe beel b?oot of ��ogf) eten leg* genfe toint-eperg/ baerom moet men Baer �angartfofBabergcben, Het XV. Capittel Dat den Donder de Eyers niet verderve. WS�nneer �etfeer bonbert/ iuojbtRet Ijoen in ftet �p berfet / baer tegBens� legt men ftnoflooh en een nagel onber Bet f�rop. ff�aer icn ooj&eel beel beter batmen jen batjen met toater bp Bet nefi fet. Het XVI: Capittel. Wanneer de hoenders indeme- » ftingh fieck worden. Wmnneer be BoenberjS / toelft te mef�en (�aen / in beho?f (lechinoiben/ om fcatfe malftanbcr berb?ueften en toerflinc* hen/en men benb?ecft niet baeg�ijcKtoegB �aegt/ nrijgenfe stoarte ft nmmen/en �nil* len niet eten ; ©an Bangt men maer met een biaet een groene"Stool aenbe fiouto; Spelee fp eten en toeber benomen,

			Htt:
			Htt:

-ocr page 111-




	Of Huys-	107 JBen moet be �vet$ fomiu�lrn om- fteeren' op batfe gelij'cfteigclt «ptgebjoept too>bcn. �©en�\|aen moet ban beCpcrsf geneert too?ben/ iuant Bp baer mc�i am-fp,iingBt alg be ©aeutoen. JBen f�aet be jongen gabe gelijcft ban anbcreBoenber� tuanncer fp gehipt $m_tJBen gBccft Baer op Bet cerfi gBefpoben oBperg met p�terfc�pc boo? ma�hanber ge* Bacht/ en bat 6 Vneften lang�/ en lact Baer op Bet gras? gaen/ baer na gBccftmen Baer 6 bjefiengarf�of Bennip-jaet/en laetBaer al in Bet gras? gaen. 3&acr nae bjiift men Baer met be <0anfen op be (�oopelen. JBen berf geen ^ongc Jjoenbertf/ ^an? fcn/<Bnben fetten: �Dant fp be felbe alle berbrjten. �Banneer fp tipt gcbjocptBeb ben/en men Baer iuel te eten geeft/begin* nen fp iucber te leggBen / en Bjoepen nor& eenss. JBen ban be jongen Uie� op-Bjengflen fonber JBoeber/ mit� conbitie bat menfe beg nacljt� in beberenfet/ enoberbagB in be ^>on/ en iue� boebert. g&e pip / en Bet mefien gaet toe g�eltjCR ban be anbere Boenberg, Het XX. Capittel. Hoe men deCalicoetfche hoen- ders flachr. Wanneer men bat boen toil/moet men Baer te boo?en toomigB maften met roobe berVnen te bertoonen / of papten/ �nant fp bat niet berb?agen Bonnen / baer nae Boubjt men Baer ben fiop af/ foo ber- re Bp roobt i^/ en laet Baer Bloeben/ iuant flet s&loebt i$ nietgoebt/ gBelijcft ben ftop,

Het XVIII. Capittel. Hoe men de Calicutfche Hoen- ders op moet paffen. S Peten hoorn/ ftoo�/ Snollen enal�etf tont men Baer boo�-fnijbt/ fp picfien oocft grag. IBen geeft Baer bej� mojgeng en bejs abont� te eten, IBen jaegBtfe oocft upt met be 45anfen / op feben Boenbcrg en Banen/ �ecft menbeg bjeec&jfeenfpinbt faber ban noobe/groote maet. JBen fmgt fjaer a�le-mael b?ie of bier goe�e Bant bol ftaberboo?. 3©anneer fp in een f�ool-�of ftomen/ bcrnielenfea�lebeftool/ toant fpbefelbe gaemeetcn/ en groene ftoo�t� Baer$Be* �ifijn toanneer fp ftecft jijn, 25p een fjaen macB men 4 of r Bennen �jeBben/ gelijcft be ©aeutoen. IBen moet per to�rm Boiiben t bjant fp ftoftnen foo i�e� niet tegeng be ftoube/ ge�ijc '-' bc $au* toen/ a� aoeft niet tegBeng ben regBen, fieront moetmen Baer ��e� in be bjintcr tijbt gabe ffaen %&e� mtW fitten fp om BoogB / maer niet foo 8oog� a�jS anbere Boenbcr^ Het XIX. Capittel. Vanhetbroeyen. M�n fai Baer metbe ©oI�e�Bacn te bjocpcn fetten/ alffe tipt-gelegBt BeB* Ben : �iant fp ieggljen 12/14/16 of meer grau�b/ofrootgBefpjenrfte�be «Bperg / en ten laetf�en ttoee toitte �perg/ �nelcft niet goe&t 5�nuptteb?oeben. �>pB?oeben27 of 28 bagen : fp 3tjn foo BegeerigB in Bet i?oepen batfe bah Bonger en bo?flt f�erbcn fouben / inbien men Baer gfjeen eren boo?- fmeet. ^flae �i& men Baer be »�persf Be^ neemt/ Bjoeben fp inel op f�eenen� 3Cϣ men Baer Bet Bjoeben Benemen V�il/ f�eeft t men Baer een beberboo?BenewjS/ en met benBup«hin�etl»ater»

			<© z
				Het
				Het

-ocr page 112-



		OECONOMIA,
	io8	OECONOMIA,

Het I. Capittcl. Van Duyven, en haer proufijt. D<# hupten jon boo? be �anbt-�up* ben een feer noobtfaecftelrjcft bingfj/ niet alleen booj�aer haften/ maer om Dat ineii baer goet geit ban raaften ftan.. ©efe ftanmen toel ftouben/toannect wen een groot belt met ftoo?en ronbom fit$ beeft /baer fpop-�liegen/enbe fiofi tjonnenfoerften, ©aerom hebbers befto? mepnen beelban �upben gehouben/ja �aer jrjn oocft bp ons notti <©upben- me�efterg / toilcft �aer bef�e panbt toel booj een fcftoon paer ©upbcn (oubentoils �engebem ©aer jon ptaetfenin3&ut)tf�ant/ baer be <#bel-rupben alleen $?ibilegie�ebben g^upbente mogen (joubem benige ^upben leggen enb?oeben al* �ebier toeecften/cn bat het geheelejaer tjoo? / alffe op toarme p�aetfen 5�n en ge-- �joegi) te eten hcbbcn.^it tooj�cn maenb #npben genoemt -, g^aerom bjengen fp oocft meerber en better jongen iti ben j&ot mer'alo in ben minter of ^erfft of lentem J&ommtge bjengen in ben Corner 8/10/ ja 12 ma�l jongijenupt/baerom 3tjn be Dupben pjoufgrelicfter ban be l^oenbcr-sf. l\|jetoel be i\|oenbcr� meer <6pien leggen fean men ebentoel meerber p2oufrjt� ban �jev©upben hebben/om bat befelbe foo inclito''� jongen uptb?oeben. 5©e ^©upben 5�n met geringe ftof�en te �jpuben / vuant be� &omergbliegenfe te �jelbt /en bejS ©intera picftenfe aen gct ftroo bp het boti-�upjs/ en ban moet men jaertoatbooif�roijem �Jfier toi�len top niet ft&rjben ban ftropperg / pagabetten / ftapperfim� etc* �f�acr ban gemeene ©upben /toelcft men tot rwaiifsjt op 't lant �ouben ftan.
			Het II. CaprtteL Van het gebruyck der Duyven inde Medecynen. D<� «©iipbcn hebben toel een barbe/ jtoaer en onberboultjcft biet fch / alfife oubt 3ijn/ maer upt bet nefi genomen fijns fe boebtfaem. $et bloebt ban een ;©upf upt ben rechter bleugel/ beneemt ftetbjp* ben ber oogen / flopt het bloeben ber nen* fen* $& oocft goct tegeng be #oba�ra dupben mefi neemt boo? fijn Ijitte alle fmcrt toeg / en beneemt alle boc�tigftept» <3� oocft goet tcgen0 be cohjcft / toanneer menbefdbein cliflerien gebwpcftt, <©e jonge ^upben ?ijn a�bergefontf�e/ toanneer fp beel ftoojn te eeten hebben/ge? lijcft in be Stente en jferftf. Het 111. Capittel. Van het Eijer leggen en uyt~ broeijcn der duyven. E<�n «®upf tg een gcp�e ©oocel / en een boo? be�lbtbe� echten fiante : toant fp tooonen maer t�nee famen / f..o bat eie* ben «©offer jijnepgen 3Bupf beeft. &p bliegen altijbt famen / het en toare een ban bepbenbpbe oberen blrjben moft ; fp fte�pen malftanber getroutoelrjc in ijet maften ber neftenjben boffer fit beg baegjS op be erjeren/ en be bupfbeg nacfjt^/ boe� be «©�tpf i^ blptiger in bet fyoeijen / aljs be boffer* <�en <©upf legt te minfien ttoc «�E�eren / fomtonlen b?ie toelcftfeal upts fooerjenftan. li��aergcmecn�icft 2. toaer banftet�en altijtcenmanneften 'en'tan- ber een tobfften t0.3�eg mibbaeg�jS ftomt ben boffer op be <�ijcr0 / en b?oept tot bejS abontjes toe/ ban komt be^tipf toeber en b?oept ben gehelen nagt tot be� mibbagg toe. H$et manneften bomt althbtterf� upt/ baer na het 3@t)fften< <©e bupbni b;oe^ pen ten rainf�en tien mae� in fiet mec ba�

-ocr page 113-



	Of Huys-houdingh.

		upt-bliegen / op bat menbaer altijbt ba» te f�acfjten fteeft. '©efelbe moet men alle baegft fpijfen / en upt be fjanbt ftouben, If�aer op bet �ant bout men encftel ©elt- bupben / bie op Ijet tape ©ribt bliegen/ en fitti ban ftetgfjefaepbe onberftouben/ en brengen in ben Corner maer een pacr 8 of 12 upt* <©efe moet men in be bainter boe* beren / toanneer flet aertrijeft met fneeuiu bebeeftt i$ _; anber� �oopen fp nae be ©o- gel-bangerg/baer eenigh ?aet gefiropt i�/ en toerben alfb ban haer gebangen/ �uan* neerfeopbe i\|of-flebegemt f�rop binbem «©efe 2 foo�ten ban bupoen �ijn een �\|upf- baber ban noobe. <�ocft men ftan ibc� maenbt-bupben bouben/ Voelen upt en in- bliegben/ befe berfamelenfeer/ alfoobat men jp eenrepg biel jo paer jongen upt beneftcn balenmacft. ;©c!©upben bjengen fjarc jongen ah foo op: ccrfilrjcft blafen fp fjen bc ftrop op/ maer gUeben Ijaer baernietbeelin/ baet nae onberljouben fpfjaer mctnlepn ja�bt/ bjelcfi tP beftomen/ baernaemet brieften / epnbtlkft met rogft/ boeeft-bjept ofgarf�. '©e�aberijSfjaernietgoebt : inant fjefe (leecf{t be ftroppen boo?. <©e CrbJittcrt �bJrilen fjaer in be ftroppen». Het IV. Capittel. Van derDuyven Natuyr eney- genfehappen. T Cft moet ftier nocfj b�at ban be epgflen ? Afcftappenberljalen/ hoetoel icfibaerte booten ban gerept heb, <aEer\|��ijc�i ftebben �t «©upben onber aD legfj�bogritbcfeepgljenfchapv bat fpal* leen met be fneb in Ijet mater fteeeften/ en baer nae het b�ater met benbccli or� �oogft te ftouben in ben ftaljS laten locw pen : toant fp f�eftcn �_�n fneb in tjet �uaa teren bjinc�ienbeftraegljbol/ fulcicboeit 0Qtftbef�02tel-bupben. <© 3 «�<n�gc-
baerop raiet eenHanbtman fijne reeriie* ningftmaften' metboeberen. 3&en eenen bagfr ⁿomt [jet een IJongH upt / en op ben 2 bagft ftet anber/ op elcfte bag� een» S&e ®!tpf leg�t op een bagft. een<�p/ ben anberen bagfj bieber i,en fit 20 bagen eerfeupt-gcbjoept beeft/en als? bc jongen upt-geftoinm 5tjn > regeert ben kaffer be �onge «©upben / bjanneer fiet be bupf niet �uft / om Bit ongftenoegftt bjricft fp in ftet B?oepen geftabt beeft / ban ffaetfe ben bof* fer fo �angfj met bc bleugris?/ tot bat ftp be gjongen aen-neemt/ m be fe�be op be been B?enght. Sfilo beTPnpbau�f�a�nben oubtjrjn/ waren fp/ en bjengften longen boort / ban �aet men be eerftebjoege^onge^upbeh iuelcft in iKartio ^ongb gftetoeef� �ijn/ bil�rjcft upt-bliegen / en beftoubtfe tot get lop-queften : 3©ant ban bliegmfe te ©rit/ enbKtigen in<g\|uliaof3l!uguftoi boef) in ben �^erfl�bjebcr jongen upt/ fo Bonnen fp een fpertoer of �trem in't ©elt beter ont* ftomen ban be anbercnAue.cn �angftfanier jongft ino?bcn. «©aerom 5jjnbebupben/ ine�eft boo? JBartiusi / of in If�ap�s� of fMnrfieren toe boojt-ftomen / tot op-que* ingfi. «©aerom brijoo?en be ^upben/ bjelcftnacftomen/inbeftoocften/ofopbe bupben-mnrcftt/ geb?acht te toojben. ©och 3ijnber <©upben/ �oelcft maenbt- bupben gftenoemt toojben / om batfc alle 4bjeften leggen en allemaenbt^perjS en en jongen Hebben / upt-genomen in De- cember en januarius. «©efe 3tjtt gftemeen? �ijeft fcljoon ban bertn / gfte�jeel roobt/ of 3b)art met toitte (�aerten / of gijn ghe�jeel �uit/met �vnarte of roobe ftoppen en f�aer* tem fp ?iin lijbigft/ftebbenbebeelbeberen en rupgftc pooten / �tfn tam/ engaerne bp ben menfrtjen / foo bat fp ftaer fommijlen Vue� met befjanben ban tic menfrftettlaten grijpen. ♦©efemacfjmentori f�abt-buuben�w>e> mem/ �nant mentefelbcmaer in bt&te* ben ftoubt/ en op bpfonber� �fam�n�of ^upfr�jupfen / en men laetfenietgaeme


			___

-ocr page 114-



		no O E G 0 ! benige feggen fp BeBben geen <#a�/ maer inbien fpbe felbe niet inbe leber/ mogen fp be felbe in 't ingebjantljebben : ichlaetfjaer baer ober Ijafpe�en, <3!n be corner een paer bjucljtbare bup* ben fomtijbtg itt ttaee Jf�aenben tael bjie naer jongen upt bjengen. If�en moet toe fien bat pber Bp fijn gap* hen bltift : toant fp Vbillcn niet alber- toegen� gaeiien / maer biiegen toeglj / en t'oecKcn een gaepnen op een anbere plactsf» <©�cft �iebben ?p be natup? batfe gaet* nejijn baer beel neflen of tj�len�jjn'en iuaer huppen jgn/ baer �liegcn <©up? ben na toe ; $p tuoancn gaerne op Ijob- gite ©uwfen / lierenen / t�loojem� en op fjooglje raben ; ooch timmert men jjaer g^upf-ljupfen baer beel plannen en netfen insnn. If�en begoeft be «©upf-ijupfen maer een be# jaerg fcljoon te tnaecnen : toant fp lieber opftaer meft 5tjn/aijSop fcjjoorie ©upf-ijupfen, UBen moetbe nef�en of $to?f engber ^upben toel ba\|t Hangen/ bat ;p niet ge* feftubt toojben: 3©ant snber �p en �f 1 biiegen : oac& moetenber gatin jijn i baer 3P bes? 3©mter� be �on in nonnen beno* men : ooeft fieeclit men lattcrt op ftet bupf-�up^ bat 5P �aer beg 3©intcr^ toat in be �>sn b�rma&en nonnen. . ' ] ^Vbarte 3&upben5ijn beffte�jou�en_;be felbe too?benfoo;feer niet ban be ©a- bicnen uerbo�gftt/toant�p fien be felbe boo2 IPtraijen of anbere gebogelt aen. jBen moet Ijaer fo Deel fc&oontoater fefc ten/ batfe baer niet alleen bjincnen/maer Raer baer ooen in baben nonnen. Het V. Capittel. Hoe men de Duyven fpyfen en wennen fai. \j� �n Beeft niet ban noben be tDupbm IVI te boe�eren/ al$� 't aerbtrQcn niet�cs		ta m i a, b��ofeu i of met fneeuto bebtcht i& ©eg�f�intet� bliegenfe ronbom befc�up* ren/ foeeftenbe in �\|op / en (trop en �Beft ; al toat fp btnben nonnen. iBaer men moetftaernietinbefc�upjen getoennen: fb'etcn gaerne bpbe ^oenberg/baerora fai men bJat HOo?n (Irojen baer {jet fc�oon i#. Jf�en fai niet toelaten batter met roerg om Set <©upf-(nipg of op be �\|of-\|iebe fchiet: baant baer boo? toojbenfe bec* jaegljt. 3®anneermen ©upben Begint re ftou* ben/ moet men ouben nopen/ en geen jon* gen : toant alg men een paer ac&t of tien �eeft/ftan men�aefl enbebafel nomen* tiiljS men eerftltjcft een paer jongen laet uptbliegen. «Elcne bupf Brijgfit een USaiu neften en 3©ijfnen/maer men moet bit tyoeberlien en fuf�ernen niet aen malnan* b�rlaeten gaeijen/maer be felbe Krijgen maer een jongt) / g�el�e�t ieft bicfttoilg befocfit �eb/maer aen een anber uptbjocp* fel, 3©anneer beoube jongen �ebben/macg men fiaer upt laten / ban bltjbenfe al» berbejl. ^>ommigijeb3a(Tcflenbe boeten bernieutoe ©upben/bjelc^rffp ftoopen/ met fcQoon toater / en laten �aer get felbe b�incfien/ ban gebjennenfe ooeh. dommige bjatfc�en �aer bc boeten/ en b20ogenfe meteen ftanbtboecnaf/enla» ten �aer biiegen/ban ftomenfe toeber* 3!k fteb ooefcget berfoe�tj maerfoo icft�ier iumiffen mog�t/foo b?aeg�Bet aenbe ^upbe-melener^» benige riemen leem ban een Balt oben / befelbe nlepn filoppenbe/en ioicfien en i\|enaip jaet baer in genneet/ en fettent in ftet ^upf-�ups�/foob��)benbe 3^upben niet alleen/ maer baer nomen ooeft anbere ©upben na biiegen,, ��anneer fommig�e 5©upben inil�en �ebben / nemen fp jonge 35upben / en latenfe upt-bliegen/toanneer fp alleen, eten nonnen, Jlaer toanneer men niet beel g&upben �eeft / Blpbenfe acBtet ;

-ocr page 115-

Of Huys-h

<©e�|abichen toa�en gaerne op jong*e
«©upben/toelchnocB nietaitefnel blie*
gBeri Bonnen/foo ooeft be �iabeng en
Straeijen, ©e ©plen bojben tnel in be
g&upbe gaten Bruppen/en Balen be jon*
genuptBetnefi.

gionge 3�upben inden boo: �>int %m
uptBbmen/ honnen be �^abitften Vuel ont*
K�men/maer niet bie baer na uptT�omen.

^oitrtnijlen Bruppenbe Straeijen in be
*©upne-nef�en / en fuppen be <�$�t$ upt /
�aet maer een Stiaetje fcfiieten / en BangB
Bern aen Bet rat of©upben ljup�/ foo fu�*
ien ;p baer tyee�boo? Bdsben/ maer be
g&upben niet.

Het VII. Capittel.'

OmDuy ven niet alleen te behoiR

den, maer ook vreemden aen te locken»

D<� 3&upbe-melcfter0 fytbben ber>
fcijepben nonf�en om g&upben te loc*
Ben / inbien men nu niet alleen «©upben ;
geb�ennen toJil/ maer oocB anberc locficn/
neemt men Bet beche-nee� ban een oubt
menfdj/toeten men in Bet <©upf-BupjS
BangBt ; foobergaberen baer bed 5©up*
toen / en taooncn albaec gaerne. 3Cnbere
feggen men fou ©joutoen fogB/todtn een
bnecBtjen fupgBt in een glag boen / en Bet
felbem Bef©iipf-Bup�Bangen/foo fuHen
baer beel <©upbenBomen.

ginbien men Bebben t�t / bat be 3&up*
bentojembemet Baer bjengen/ neemt men s
»�berg-�uo2tel/ H.oobe oben-�eem / een
Bant bol fout en eentnepnigB �oning/bit
maefit men met tuat toater tot een beeg�/
en men �aet be:©upb�n baer toan eten.
, <®f mettneemt Bupt ban baring /�|en*
iiiftsaetV Wk��&x l �rbJitten / geb?anbt
e�tti/3�lrma^out/25onemeel en honing.

3©ant be «©upben Bcbben gaerne beel ge*
felftljap / baerom gaenfebp ben meefien
Boop. gicn fott niet gaerne ban jongBe
©upben ftouben/ maer �an be gene tue�cB
jong'en geBabtBebben/foo getoiennenbe
iongen en ouben.

Het VI. Capittel.

Van de vyanden der Duy ven.

D<� ©plen ; �^abicftcn / Straegen /
Stremmen / Statten / botten/ �t�efe�t*
l'e� / ^langen / berbj�toen toee� g&uptoen /
toerjltnben be fe�be / en bjengenfe onnut*
telicfi to�egB/in en bttpten Bet3&upf-Bup�/
sn op Bet belt.

minneer men ban �|aer(�rengtoojte�
een roocftin�tt ^upf-Bupj�maecBt/foo
berbi�ftmen alle ^langen.

�jjhbien men ©pij* beberen op Bet<©up*
ben-flaglj f�ropt/of een �tatten-boet / an*
bere feggen be rechter aeftterboet ban een
^ae^/of g.ag/bieglang fit ��enfe niet ber-
bwgen. <©f <©upbef� bjecft/foo iiomen
ber geen Statten in.

3©anneer ben $abicft ugrootefcBabe
boet/ neem t�uee jVuacfte roeben/bupgBtfe
ober ma�&anber / en l�cec&fe met bepbe be
epnben baftmbe aerbe/befmeertfemet
©ogftel-��m / en binbfc baer een <©upf
aen / foo fai bien <pief met fijne bleu*
ge�jS ba(i raecnen/ en in ulne Banben
Komen.

®aeri� een bpfonberen aerbt ber^a*
bicben / �oelcfi men (leen-gal noemt/en
in Bet 3tatijn Tinnunculus, Vuc�ctt met
groot getoe�btbeanbere �|abicften ber*
fcf��icftcn/ en be ^upbcn tcgenjS Baer ber/
bebigen : men fegfjt foo men Barn jongen
in een pot boet/botoen met Halcfi gefmeert/
en in be Boeten beg ©upf-Bupsf BangBt /,
fuHen be ©upben Baere ��ooningBlfpu:
lief Bebben/batfe be felbe nimmerm�cr,
bcr�atenful�en..

�Jtnbien men een �f�o�f�-ftop; ineen
^ugben-BupjS BangBt/ foo B�tui�tfbe-

jiIg�ncdt��It'Mir�ti'bEr malBmiber in een
j)�n/.of J^cpn fietjelfien/�act Bet Vuel 5ieben !
ert'Bcrwt ��?ben/�eg B«t ban op 't«©upben*

�upss.

-ocr page 116-



			O MI A, berjaeg�t be bupben / foo batfe op een-ani berf�agBtoiegen. SBlgpemanbtmercfttbat een anber een beel nieubje ©up�en upt laetbloeg�en/ Bouben fp be pare in / en laten be felbe tuel BongerigB toecben.©aer na laten fp Baer upt-blieg�en / en firopen �aer eten op Be� f�ag� / foo ftomen fp eten / en be bzeembe ftomenber oocft bp. dommige �ouben gaerne tojtelbupben om be lieffijch�ept en anbere oo?faften/ be* fe �ebben gjong�en in lunio ensuite. UBen geeftfe groene <�rtottten/ en tarto* Het I. Capittel. Van de Jacht. D<S<3!ae�ti�eenbermaeB en�uftbo�? groote peeren en «Bbel-Iupben/tuelcft alleen maeropfommtgeplaetfen mogen �'ag�en; ©aer fommiglje foo op berfet 3ijn batfeal Baren njbt enmibbelenbaec toe in ploperen/ foo batfe fe�f�f op �et laef� toi�bten bcef�ig� too?bcn/ om batfe altijt op �et ©elbt en in Betberbo�gBber2See? fien �ijn. ©e fabel ban A&aeon, �ne�cft ban fijn epgen�onben berflonben miert/ toi� niet anbere feggen / a\g bat �p al fijn goebt acn be Ijon�ut cube %v�}t te Kofi gelepbt Beeft. SSaiejateg ben CurrftfcBen ftepfer ig oocft een groot klager getoectf/toelft 7000 iBannen ge�abt �eeft / bie maer op fijne Babicften paften. Cfp Babt oocft 6000 gjac�t-�onben ; om fijne giacbt aen te bjijben. W0 �P nu ban iCamcr�anegges bangen toa�/ Beeft be felbe bicfttoilg met Bern gefpot / fegg�enbe/bat �p liebereen viager aljS eert �tep fer toefen tooube. ©ie nu luj� Beeft om te jagBen / en baec �iccntie ban Beeft/ moet fomtoijlen Bp Bop en grag/gel�eft men fegt op be fac�t gaen/ om erercitie / oocft niet beel Bonben Bouben,^»ommige menfcB? maften fulcfte onftoft�/ bat Baer een Baeg toe� op 25- gul* ben.&ottit te f�aen / baer fp be felbe om een gut�en of �ae�ber Soppen foubein
		112 O E C ON Dnpg bat fp baer ban eten/ bit fai een goet j�uch �tjn / en toelcften ©upf baer ban eet Ifal met fijnen roocft be anbere ©up�eu mcbe treeften bie bpBcm Romen: en foo pemant mak een paer «©upben Babt 't bie fou alle be anbere ftonnen bang�en / foofe baer maer bpftomen. , «benige toillen batmenbe�upben be bleugljel^metfiamffer/ of fpijcft-olp be* flrgcften fai/ anbere raetbalfem-olp/ of met Bet �toeet baneen\|�incftenbe25ocft/ of een anber toelrupcftenbe falbe ; toant Bet t� een repne bogel / toelcft gaerne fupj ber mil ge�ouben 5�n/ en bpfonber op een plaetjS baer pet Voel rup��t,- toanneer men be benfterjS/ Dojen en Boecften ban 't bnpf- �upjS met balffem-o�p befirijcht/ fullen be biipben lic�tlijcft Blijben/ en nicttoegB blicgen t toanneer mcnfe met toel-rupc* fienbe &alf of <©�p Befirgcftt/ BjengBcnfe nor� anbere bupben metBaer; W�men be gene/ to�fifeupt-bliegBen/ ��oomfc�e ftomijn boo?-fnijt / beljout men Baer / en fp BjengBen neel b?eemben mebe/ tuant fp op ben reuen ban be ftomijn aen- Isotnen, 3$eemt fiom�n-�aeteniinfen/toepcftts fe inoonig�-tpater / bjerp bit be'©upnen boojteeten/ foo ontblieg�t « g�eenber. felber. Het VIII. Capittel. Van eenighe quade konften. ST �ft moet bjer oocft toat guaebt.tf fc�^ij= J-beu/ maer niet ban mepning��ijnbe/ bat pemant ;ijn etoen-naef�en baer cjuaebt boeri fai/ maer bat Bp ftet toaer�pBem boo�Vnac�tenfal* 3©anneer men pemanbtg bupben ber* (jagBen toil / toerpt men beberen ban een ml/ �afen-boet/ of ftatte-poot op_v'tflagB/.. of bangljt Bern een ©upf af/ertbinbt �aer ttoeeftlepne blaefjeg bol <�rtoitten.Qnber be boet/ of ttoee g�eb?oogBbe op-gcBI�fen. ^oenber^ ficopp'en met Crtoitt�n; �efe �

-ocr page 117-




	©f Huys	m (tichcnfema�R�nber: fretti neemt epcbe bafthlepn gftemaleil / en �f oocht of nat be netten baer in/ (o bupjenfe lang/en fp ber* rotten niet liefttlijh. <©it bari bari be biffo en bogel-netten ooeh gefeptiuojben ; aile netten moeten in be lucfjt gebangen t�o^ ben en geb�oogt / iuanneer fp nat ge�peefi ��n/�'f o�h inbe fon/fo bupjen fp te langer. Het lil Capittel. Waermede een Jager moet ver- fienzijn. E<�ti 'Sagber moet eeninacker IJongh Jf�an-toefen / to�l te boet / fcljerp ban gefient en geljooz/ een goet $aerbt-r{jber/ en arbept/ bongerenbojfibonnenbeber* biageti : ooeft bjaeher in bet fp?ingcn/ b�t Ijp oner ftcg'firuph/ floot ctc.fpjingc han. <©oc�t moet ftp fnelle ©aerben/ bobben/ netten/ ljoo?n/ toep-meg / baer bp in tnbt ban noot bout mebe Ijoabenhan / lancien/ fp2ingft-1�ocKen bp (jem �ebben. (©oefi groote ftonben of boggen / tot �et grof toilt/ toint-ftonben en bjachen. jKen ftoubt bet boo2 goebe b:aeKen en bloebt-ftonben / toe�ch een toilbt open ges baen ftebbcnbe / en een anber fienbe / ftet eerfteberlaten/cnbettbieebebolgcn/ban gelijcften een �erbe fienbe / ban toeber fttt tbjeebcberlaten. Het UIL Capittel. Om goede Jacht-h�nden te houden. I3l5bien men een gocben jac�Mjont 0eb^ ben toi�, moet men na be teef fien/toant baer narben fp goemcenlgcb na�. \|5e» gfjen baeg�enblijnen be bonben �ttriber- blint, HaerbentoelcRenecrft begint te fien/ i& albermeeft ban be moeber bemint, 3&e getrou�nfte bieren tier Jflaenfrfien�fin �onben en ©aerben, Wanneer nw be jongen eenig�WtM out © 50«

'.f�et Vuarcluel bannoobe batmen een opf�nber llcricon maeehte / om alle be namen en grillen ber bieren/ foonbibe giagcrjS elch beel reiigiofe noemen / mcu= nenbe anberg bat baer '©iana mtaebt f�u boen / inbicn fp elcft bingo niet baer epgen naem noembc : Erafmus lacljt�et fe Ibe itpt in fijn lof ber fotfjcp�t � ^ch moet (ji�r ttochtan�eenighe3�5amen ban en ��ert en �^aeg fiellen/ op bat ben gljemeenen J©an oefebelachlipe wanier banfpjehen bicet: <©aet ftaet een boete op/ of ftp tno�bt �ooj bot gljerehent / �jelrb bp be ecn-fiomfi ber ^agerj��aremalle phrafesniet noemt/ en eerft fai ieft ban fret gert beginnen : Oet iue�cft een bertg�enoemt�uojt ; een�iljee eenftuckwildt, ft et gebjepftangen ftet bel/ be huyt, 3Daer be �onglj en 't tjert ftangt/ een opene ader, be t\uce boo:ff e beenen / be t�ueeboo?fte boogften / be ribben be Lanc- ken, {jet gfjefteel ingbebjanbt be wanft, be Eongft '� 6crten�eber�etge�inck,beDupt af-trecneh tg wereken. 3©at een$ac� aen-gaet / bie Vuojt ooeft het wildt gbenoemt / bet ftooft den kop, be oogenkijckers,beoo2en lepels: benflaert bebloem. �\|etbet3�it/het gewey 'tbin* nenff. 3&e boo?fie beenen de loopers, be ac&terfiefc�upbcrg/etc, 'Het 11. Capittel. Van de netten. NSBbatbelacfttt� / moeten be netten toefen/ eenigebieren 3tjn f�ereft / een� ge fpjingen Ijoogft / e�nigc niet : �ot Sier* ten/ 3©olben; biilt-bercheng moet men anbere netten ftebben/ al� tot boffen/fta< fen/ Seen/ en mtnber �uilt. JDant tot fier* he ftooglje. netten tot groote bieren ban noobe ftceft/ en tot h�cpne mtnber. pubien men bebben�ml bat beletten Iang� bupjen/ moetmenbefclbeiniCcr* pentijn^ fp�ritug �egg�jcn/ foo berrottenfe nemmermeer/ menmoerfe ban nernmer* meer ototr hopen laten Ieggen/aniw0 ber?

-ocr page 118-



		�i4 O E C O 3ijn moet mew fiait ban Bet fupggen toen; nen / en b?oobt leeren eten/ bat i$ �aer ab ber-gefontflc. jlf�en moetfemetai tebeel of toepnig� boeberen/ op batfe niet atte 3toaerl0big� too?ben/ of te onber gfje- b�uc�it / ©ocft toillen fp altijbt een go ebt Iteg�er ban ftroo �ebben / bat ftomt �aer eoch toe. 3©ie nu goebe gjacljt-�onben gebbcn toil / moet be felbe / fo� �aeft fp ban �aer flSoeber genomen jgn/ tot be gjac�tban een fcher 3©ilb getoennen/ tot toelcn men �em g�ebuipchen tuil/ als¹tot Ijerten/ �a^sfen/ ©oflen/toilt-bercKeng/etc. &oba* nig&bloet moet �em bicKbJiy onber fijn eten geben/ baer toe men �em geb?upcKcn toil/ a�g men �em ban be �f�oeber neemt. 3©il men �aer tot patrijfen getoennen / fa geeftmen �net �ftt �ert/ �jct ing�niant/ en fjet�ooft oer patrijfen teeten/ baerboo? too?be«.fp tot foobanigcn bierg�etooon/ bolg�enbe �ct fpoo? begfelf� / en ficjjmet geen onbcre bemoepcnbc. Wanneer fp op begiacJjtfuHengaeu/ moetmen �aer niet te eteng�eben/ foo Bonnenfe beter loopen / ens�nblijtig�ft tot be Slat�t / om batfe baer toat ban Doopen te genieten ; 3©antmen�aerge* meen�ijeh Vuat ban be bang�fi gfteeft / of men boopt b?oobt in #et bloebt/ en g�eeft �et �aer te epot op bat fp foo beel te blijt� gerfoubensgtn (©ocnmoet een ^ac�t'�onteen fe�eren jongen �ebben / baer �p altijt mebe om- gaet/ bie �em leert enf�upjt/ toantbefe toolgftt �p te iieber. <©ocb ijs be oeffening boo:be�onbengoebt/ batfe ober fiochen fp2ingen/ (lenen loopl/omarbeptgetooon retoojben / triant baerboo2too?b«nfehi* ftig�/ftrijgfjen�arbe boeten/ en too?ben niet lup / en ftet i& �aer beter ober bergen en hlippen te loopen ban op 'tblac�e belt. <&aer aen bent mm een jac�tfjont/bat ^p in fhnen loopBeflanbigb Blijft-/ en'niet topt.g&it i�boo? een fne�openben �ont. if�en&enbteengoebenb�acR baer aen/ fcjt �p op oqre in b:pe,pJaetfcn&aer&e		ST O M I A, &on fc�gnt/ toanneer be^upbe-toinbfc blaef�/ �et toilt fpoojen en binben ftan/ al Vuacr �et batter maer ec f�uc� tea�t toant �et 5ijn goebe j'ac�t-�onben bie allen� bol* gen toat �aer boo?ftomt : ©at een �^onbt �arbe boeten �eeft'Iian men baer aen iner� ften/ bat Ijp niet terftont �intnt/ toanneer �p oberrotfen en bergen geloopcn geeft. «©e toinbenen lept-�onben moeten een �a�-bant met een ring om ben fjaf� �eBs ben/ toaer boo? men be lept-riemen fielten fcan/en�acra�foolepbcn, f&aerbe�at�= banben moeten niet te fe�erp jijn / maer- rupm genoegli / op bat ben �aisr niet g�c- quetf� toojt. ©e ringen �rjn baer aen om ttoce �onben te ftoppelen/ rot bat men aen be 2HaciJt-platf$ hornt. «©e ^ac�t-�oiu ben en toinben toojben ooeftalleen/ ofz en 3 bp malltanbrr* ge�ouben boo2 berin* gen be� ftaT0-Bant�/ en niet berre ban be netten g�eozbonneert. \|f�en mace�t ooeft fomtoijlen bn be boffen/ of ooch op �et blaene belt/ �'uttenban eenig�out of blo* ben/ baer be �onben in 3i)n/ ofliSanjSof ©HMtoenfrit in nonnen 3fjnom�etbera maeeft ban be <gar�t te (ten / ooeft booi be ^agerjf in te fc�up�en. USen �aetbc �tm* ben niet loopen / of �et ia�ibt i?S be �utten boo?-bp geloopen na be netten. �?et gefc�iet toel bat �et toilb niet in be netten toil/ en-toeber te rugft Qjjing�t/ als"�etbe nettennaerbert/ baerom moet eengjagcr een goebe fpietfe bp�«n \ytb-, Ben / of een berre-jager / en baer mebe �et toiibt boo�t-b�rjben; j§»o pmdnt ban groote peeren eeH �ont f�eelt^ of loc&t/ toojbt m�t een [\eet pfer een �ont op fijn boo?-�ooft of toahgenge* b^ant/bit ijf fijn loon. Het 'V. Capitttel. Wanneer men Jaghen moet, om bet fpoor te hebben. E<l5n goet aBepman moet ben tijbt ban be S*c�t iuaer nemen/toantbe^jae �t

-ocr page 119-



				)udingh. 115 B«ft/ ftan men Bet toi�t toel fpo?en _; maet alffer een bouto / of rijp op gebal�en leeft/ ban i� �)et fpoo: berbgftert. �$n bellente/ at� be ftoubetoat fadtfer too?bt/ nonnen be �onben �ic{jtl�cfe op Ijet fpoo? fiomen/ en een to�t na-fpo?en/ maet net moet jijn eer be25loemen upt-ftomery toant baer boo? too?bt be Bonben Baer rooeft benomen. ©e Bitte be� ^omerjS neemt bebam* pen ber aevben toeglj/ban ftonnen �e Bon, ben niet toel rupc?;en; in ben $?erfft ijS Bet recBtc fpoo�/bjant ban gaet ben rooft ban a'.l�hrupben en bloemen toegB- «gin �Bintcr en Corner jijn be boetliap pen �c� toilbtssgljcmeenl�cfitocltebol. gljcn : maet in be %tnU en�^crfit niet/ bpfonber bejS 3©oIf�-fpoo?. Sft�ant ban fpnngBt Bp met fijn g&efelfrBap ronbom/ foo bat Bet fpoo? berbijffert toojbt/ en be �?on�cn Bet felbe niet toeten te bol* gljen. �et fpoo? �»er tieren 13S menigerlep/ Bet een tooit ach be �-fciutoen beftent/ ecntgBfe boo? ben rooeft / eenigBe gcfcBieben in ben bollen loop / eenigBe bjengljen be Bonben aen Bet �egfict bet bieren. <&mbateen Baesf toeet bat men Bern op be fneeu lic Br* lijCK nae-fpoo?en han/ boet Bp op Bet Iaet? f�e^groote lange (pzongen eer (>p tot fijn iegerhomt/ op bat ben ^agerBcm niet na-fpoo?cn macB- >©p f�ccljte/glabbe p�aetfen/i# be« rooft flecBt en bergaet Baeft toeber/ en ban toojben be Bonben bitlitoiljfibcbjoogen? gelijcR oocfi in plaetfen baer bccl ftof� en fantjSijS: toant betonili fulehe plaet* fen Bacftlijcft alle bocBtigBtp�t tocgB neemt / baer �jet fpoo? en teucB inbeftaet 1 a�t�aer baer beel ftrupt/ grajS en laegBc ftrupchen jijn / baer Bet toilbt acn-fcB«ps ben moet / BeB&en bt Bonben goebtn rcuth; toant baet gaen U �onben niet alleen na Bet fpoo? te toercfc /ftiaet bo�geit oocRbenreufftbanBetaen-to?�ben, Sn bicBte BoffcBen/ blijft ben reuen oocB toel. fflmmt «nrt�wS Bp Bet Seger ban tt* % z mgft
		�fH�ys-h ijS niet altijt goebt : ©aerom i$ Bet moe* �pelich bat men te bcrgeeftf arbepbt, <eerflI�cfemoetmennictgagen toam neer Bet regent / of ongBefiupmig� tocber ig/toant ban toort&ct fpoo? belet. 3©an* neer tiet regent / balt be Bonben bet toater inbeoo?en/ nlfjFeaenbenlepne ftnipcften fc�upben / ban too?t IjacrIjet gljeBoo?be= Cen ttoeeben moet men ooc ft op ben tnt Uw Ijet giaer letten. g«i be Corner moet men boo? ben bag� op be SBarljt gaen / en moet niet naer ben mibbag bupjcn/ toant naeben mibbaglj neemt bc gxm Bet fpoo? toegB / bat be Ijonbcn niet meer rupchen nonnen. JletsupbertoeberishiocBfiim* mcr : toant be'felbe toinben benemen met BarebocBtigBept �en Bonben Baren reuft/ gelijcH oochben bou/ en p�af-f egen.lf�aer be noojtfetje toinben s�n goebt / om batfe �je�bcr en hlaer 3tjn. i©en tijt bat [jet to�t bet ig / i& ban joannis tot M ichaelis, ban i� Ijet to�t betfte en befte. jBner na \|$i- djaelij* too?bt Bet toeberom mager. (Cen berben ijS Ijetooch niet goet jagen m be bolle ff�aen/ toant be felbe beneemt beftonbenljetfpooj: en beljafen Bcbben bermaech be$ nac�WinbelBaen-fefjijn te �oopen en fpeelcn Bettoaertg en ber/ toaertg/ foo bat be Ijonbcn ljetfpoo?nict bolgen&onnen/en bpfonber toanneer baer een ©ojS ober-gegaen Beeft. gn be �-ente ��n be Ijafen beg abonbtjS met netten lieljtl�tH febnngBen/ infglje-- Igchg be Ijerten / toclc ft in bie tijt Bare bp- ftmbere bermaech Be&&en, mm ftan in ben �Dinrer ooch toel om tien mibbag een jarfjt Ijoubcn/ alfTer fnecu iS/ alg be �on baer op ftomt/ en be fioube af-neemt/ honnen be Bonben niet toel rup* fien. Wanneer ftctbeel nae malftanber fneeut / en be fne�n be aert pebecftt / en een ftcrene toint be fneeuto ljertoacrt� en ber; toaertg fmijt / fo bergaen be boetftappen/ bat be Bonben niet fpeuren nonnen. 3Bant als¹ ben$oo?oen-tointtoaept/ «nDftbsa�bwmo��omHUt�Dcfiww^t

-ocr page 120-



		O E G ON O MIA,
	�i6	O E G ON O MIA,
	�i6

uigft toiltftomt/ baer geeft fin �angfter en f�immer toerrli om op te D�en/ baer in ftct bolgen bejSfpoo2a\ §!n be ©allen en $�rf\|� ijs 't Befte toi�t- feftteten/ en bpfonber ban {jet g�ebogelt/ gelijcfc toilbe <f�anfcn/i�nbcn/ J>toanen/ Iteanen en biergclrjcftcn : SDantopbicn ttjbt blieg�en fp toeg� / en nomen toeber/ baer nae berbergften fn paer in bc Eente/ � eggen <�per�/ en bjocpen bc felbc upt/ foo �atmenf�felbenfiet. 3©anneer een �onbtbee�b�opcn�eeft/ fa neemt a�ffem/ hoocht be felbe in ia atee/ en toafc�t ftembaer mebe/ fo o bergaen be, Slopen,. Met* VI. Capirteli? Van de hafen. ■f\<l�n�$ae�/ (toe�eftbe jagers? om fijn J-ii'fot�cpbt H�eefier iBarten noemen/; i� een lieflijcft aengcnaem bier/ toelcn een if�enfct) bieugt en Ittft maeeftt/ men foceft get / of men binbt ftet/ �et loopt ban felf� bng�ejaegljt/ �fg�ejaeg�t; toanta�le anbere bieren toecben met gebaer geban,- gfjen/ maer een $?ac0 befcftabigljt nie= manbt j �f�aer be felbe t� foo fnel in �et �oopen / foo bat men benennen moet / bat ftp ban «Bobt baer toe g�efc�apen is?, «©aerom �jjn ftem be boojfte beenen ftojter ban be aeftterfien/ baer toegeeft ftp oocn <en ftorten ffaert/ op bat �P be �onben ontloopen maeft. �©acrom toojbt �p ban �e Hatftnen L�pus, �>at i.� Levipes, of �ieftt-boet gftenoemtban toegen fijnloo; pen. %t i& een toonber btngft in ben %&t0/ toant al? ftp een long� [jeeft / fteeft ftp al toebcr een gfte�ap?b 3I°ngft in ft* Wl baer nae fteeft ftp tocber een gong� niet beftap�t / maer naecfit en bloot, g&acrna �teftftp toeber een-in �et lijf/ toelcftnoeft nictbomomenijS. ^itbebinbeii be'■%*<� geri�alfo�. «Een ^ae^fteeft een stoaeft sBcpcftt/ en
			f�acpt met open oog�eti; maer Dpftccfr lange oojen / om fo beel te beter te ftoojen/! en baer mebe bt bliegen en muggen uptbe oogen te heeren, �\|p fteeft oocn rupge boes ten om-ftet bleefc� baer mebe te befefter/ men ban Vuegen fijne fp�ongen. <©acr �uo�bt vuonber banbe�tafenge* fep�t; wen fegftr.batfe.\|Ban en 3©tjff 3rjn: batfe bc ^Jongen alleen boo^bmu gen / om berebcnen tt�etbojen ban be jon* gengefepbt. <Dc Ctafcn 31)11 goet tot ftleebinglj/ fpij* en ABcbicijncn. ©e ijcrffeiien ban een Hfaeg jijn goebfc boo? �et �eben ber leben / foanneer men 't felbe ben fiechen met toijn in-gteft; toatis neet men be �tinberen ftarc tanben baec mebe tojjjft/ toaffen befelbe fonber pijn. �cn ftafen-lang� op be oog�en gelepbt/ geneefibefiee�it ber oogen. 3Jnbien pemanbt een berbjoofen boet Beeft/ ftootmen De�jafe-Iong� / toirjbenbe �et fclbe op een boech/ en baer op gelept. JBonneer pemanbttea boom in be boet �eeft / legftt baer Ijafeti (Jap* op / fjet felbe tredttfe upt; foo men �et oap�berftafen baer regent f cpbe/ fouto ben boom boo? ben boet getroeften too�ben. \|Ben piagli gc�eele i^afen te pulberife? ren/ en bie tot bele gebjupeften te emploje* ren : 't fjert ban een jonge ©ae.s" i^ gocbt- boo: �e bkrbeiibaegfe boo^t^/boojballens be ftei�t/ bloobig�cpt ber ©joutoen/ iBoe^ bf XI Ctt. «©�gal boojbonehere oogen. 55e nieren tegensf De fieen. ® e maeg tegcn.� 't uptbail� bejS ftamtf. �ftet geronnen melcft in �t iBaeglj b�oy prjri ber oo�en/ en boo: ben biipcR-Ioop ber Stinberen/geif)cftoof&beinaeg�.«!B>ejon? ge �^afen 5rjn beter al� be otiben. <��n �aci� loopt niet met alle fijn fcragt : maer �pfoecfet maerbe�onbenteontfto* men t maer Romen fp ftcm te na/ foo gftc* bmncht ftp alle fijne Rrac�t/ en gaet tipt't Qtfic^t. #an gaet ftp op fijn ar�terffe'po* ten op een �cubelften fiaea/.e^fictof ftn ooeftnoc� bcrbolgt toojt, Wi

-ocr page 121-



		Of Huys «©e^afen ftouben �jaer �cgcr gaern om* trentpaer gcboojt plaetg : ©aeramf�jn* ber janbt �^afen / roelch aen fanbaeptige p�aetfen getoomen 3pn : tuater-Hafcn / ine�eft aen materatptige p�aetfen getuo�* pen jtjn/b�fe 3�n fnel teboet:>�ettigen fijn �elot-pafentoelK oppe� �?pe belt moneti; eenige 2Serglj-pafen / maer bie 5pn fo fnel niet te �oet, <6er fp paer legeren/ bermer* en fp be tjonben paer fpooj. ifeen ftan �aer leger ruel �icljtlpch bin ben: �uant baer pp loopt peeft pp vaniti 3<r omtrent / mant pp maeent een langp* ac'�ttge groef/baer pp nabe Hentemet jijn lijf in lept: en of pp al een� upt 5pn leg- ger �erf�oojt ijS/ foo fiomt pp oaer n&baer altoeber�n H�t vi i. C�pittel. Van de Hacfe-jacht. D<# J^afen merben op mentgerlepina^ nier gebangen / met �abicKen/ ©al; «en / 3©inben/ petten/ ftrieften / «allen/ berben ofpo?ben/etc. oocSgefcpoten. M\g men op be jaept gaet / gaet men op een �?p belt/ bpfonber pet roelb geploegpt j�/ of baer een ^aeg in be boo?en/ opleger leggen mocljt ; ban rjjbt men ronbom / �aet be minbenlo�/en maeeftt een gpes fcpjeeum/biaerbooibe toinbenaen ben SfaejS geb?acftt mojben. StijSbcn ^aegbit geferjjeeuVo poort/ i�crlaet pp fijn leger/en be ^onben bo�gen Sem : fommplen fd men tmee tutnben �uelcfc op paffen baer pp benen moet / en ban tuojbtpp licfttlpft gebangen, 3�an 5)��ftmen een fcputter/tuelchbe anbere ponben wan ben gebangcn�\|aeiS j'aegt/bie pen Itgtlift op eten foub�jooftfpnber mem ben �\|aeiS na Baer meefier b:engen ; en bit moeten bitfige �fonben 3pn/befe toillen altrjt getroetelt/maer niet beneben jfjn. �Ben maeht ober een groebe oocbrod een beur en leg baer bejS #inter0 ftool ' of fcrat anber� in/baer b<n ^aegbabaeti
				houdinghv 117 fiomt / en be beur balt toe / baer i� pp ban gpetiangpen / baer ij* een benf�er in / baec men pcm booj aen taf�en magp* 3©anneer 'een $%at$ uanben �^onben berbolgpt ruo?t/fiet pp niet ruel boc> gro* ten fepneft/ Bpfonber �oo? fico-: maer ban terspben fietljpmat beter: <ginbe %m> W a\0 allejS upt ber aerben fpiupt/ binbt* men be �gafen meer op pet �lacb be�bt�l^ op be bergen / bpfonber be� n'acpfg op be aicfierjS/ baer «rraitten ge�aept jrjn/ ban men paer roei binben_; 3©antbe� natoti foeefsen fppaere boft op Set jonglj orocn Room/ en getua�/ maer bpfonber op garl� en ermitten, <©e� a®intcr^ lopenfe per �oacrtg en berinaert / pet ruelch paere boet-l�appcn upt�onfen. minneer een $ac� pet* geruept ber ^onben ofbeg^agergoooit/fit�p f�i�/^Jen �oo?tban maer pet gehipt bomt/op bat pp na een anber p�aetg loopt/ban' gaet pp benen / en nomt fommplen vuebec ' ter p�actfe baer Rp ban gebomen i$f. 5^aer men geen©oflen peeft/ peeft men beel ®a* fen: maer fpiuo?b«n ban be©ofTen ber* nielt; %\0tm &onbt 'foeeht'/ m�t be f�aert begint te fpeicn / en naerf�igp �an be een plaetjs tot be anber loopt/en fommplen' een Vnepniglj f�il f�aet/gpebenebban bar ben J\|ae� niet berrei$f. <&z netten mojben gftebmpc�it in be boffen en f�rupeben /baer be^onben geen" bzijenloopljebben. 2EI.� be §,oxt onbergaet / ban ftomen fn upt paci* leger/manfceen �^ae.� loopt niet/ n�aer fpjingt a�tpti�n gaet n�'t jongp ge» faept/baer moet men netten nooj-ftellen : maer Vuanneer b� V�inbt na pem toe nomt' rupcfit pp be netten. Het v 111. Capittel. Hoe men een Haes fchieten fat - A5tfoo bee�e �jonben �ee� ge�bti� bo* ften/ban menbe felbe met minber boften fepietert. Wit nu een $&m$^:©.3 3$»^

-ocr page 122-



				'OMO, �?p heeft een ftupt en (loert met beel hap'/ Kuelfi ftp tot fijn boo?beel gefenipht/ �oanneer be Honben mepnen batfe ftem in ben ftupt ftebben/ ftebben fp maer ben bedt bolftapr, �ip fleecht in ftet lopen be f�aert tuffeftenbe benen/ en algbe�)onucn mep nen Datfe ftem bp be f�aert ftebben/ ftebben fpmaer ftap?. ' 9DjS ftembe �onben te na ftomen pifl ftp op fijn f�aert/en bat fmijt ftp be$?on* ben in ben beeft ' tuelch befen ftanchniet behagen honnen/ ooch l�incht ftp feer/en fteeft een ftmeftenben abem / foo bat fijn beet ooch (eer fenpniglj ijf. «De ©o� macchi' geen �uoningft boo? fieft felben/maer ftp laet anberen boo? ften timmeren. i�p hrup.pt in bt tnoningft ban ben g&ag/en foo be felbe ftem niet mebe herbergen toil /btfebyt en befenht ftp ftet ftol/ ftct �nelcft foo berbaerlijcft jlincht/batben S&agupt fijn bjoningft gaet- en ftem be plaetj� rupmt. tlii� ftp be^afen en �tonpnen eten bril/ fpeelt ftp met ftaer / en onber ftet fpeelen bgt ftpfe boot. i©e IBupfen meet fep te be* loeren alg een Stat. <©p be ^oenber�/»�n* ben en «Banfentueet ftp biel te paffen. 8?p tuil ober geen p� / of ftp lept eerfi fijn oo? baer op om teftoozen Doo'jftct habbelen ban ftet toater. I^oe bieb ftet ig. &tjn ftas rigen (iaert ftangftt ftp in bebtjt/��atv neer ftp op ftet pg gaet/baer brillen be ©iffeften in nejlekn/toelc�ten f�aert ftp banfnel na ftem trecht/ be ©iffeften op ftet pgfn�nt/enopcet. �Banneer ftpeenbriepfe neflVneet/ ga«t ftp baer met fijn f�aert na toe / ban fleeht ftp fijn f�aert in 't neft /"baer homenfe aen fieechen/ ban fmtjt ftp fijnen f�aert tegenj* eenfleen of boom/ enbernieltfealfoo. Het XI. Capittel. Van de VofTe jaght. D� Stnnben brillen niet Vue� aen b* ©ofjen/om bat ftp ooft feer bijt; foant n�ffe
		i�S O E COI fcftieten tail/foech beffelf� leger / baer na fleecht ftp een floch in �e aerbe/ en fet baet fijnen botbt op/ baer f�et beg J$aeg altnbt na. &etigban ftlepnbcr empojtantie of Op iipt fijn leger loopt/ toant ftp ftomtet ftaefl �ucber m /ban moet men ftem ban rtc�teren Betrappen/ en fcftieten. Het IX. Capittel. Hoe men op jonge Hafon paf��n falen vet maken. M<�n geeft be jonge �\|aef heng groene hooi teeten en fBcIcft te orinchen/ brie of bier �neften na malhanber_;baer na met fiool of ftaefje� blaberen / malva gfte* noemt in het iatnn. Iff�en fetfe-m een hamer ofp�aetg baerfe b?p 5jjn ban be Statten /baer geeft men Ija'er witten of groenen hooi tuelcft men ijoo? ftaer gangen moet batfe baer na repcften / raaer malva moet men ftaer booMlropcn: inanttoanneer ?pbe hooi bepiffen/en baer na banbe fe�be eten/ fterbenfe; men fet ftaer bjincften baer fee* ncbcn ,� men nupntfp ftebben geen b?inc* hen ban noobe / toanneer 5p lirupt eten inacr alfTe ftaber eten/ moet men ftaer brinthen geben : %\g men ftaer ftaber te eten geeft / ino?* benfe in acht of negen nieechen geheel bet. Het X. Capittel. Van de Vof�en. Oliiber be gebierten i� geen flimmer a\$ een ©og / ibelch op alle� met een bpfanbcre fteftenbigljepbt tueet te �oercn". 2®anneer �u gdnger heeft/en geen Ban� aen SSoeren hitpfenta�et/gaetftpopftet bel�t uptgeftrecftt leggen /ge�fteft of ftp boobtbiare. 35an fiomen be ©ogeljs en brillen ban hem eten/�neltft ftp ban aen* grijpt en bernielt.

-ocr page 123-



			�-houdingh. r�^ ban be poffen gefet Vbojoea / en ter jijben ftetbofeft gaetnolcftinelcftmet tt.iinr.ie» �en/roepen geluptmacfrt/a�g ooh mibbcn in ftet ©ofc�/To bat ftp boo? feftjieftna ftet net gebjebenbJo?t,<@och met fijieften. Het XIII. Capittel. �mtemaeken datde Wolf een menfeh niet befchadigen fai. D<6 H�epfersf t�e�eft boo? Bofjcftcn en bergett ftaere repg bcrbo?bcreii moe; ten / fouben in be hongerige jBaenben tuel banbe �Bo�Bcn aengetaft tuojben / macr fp moeten baer remebie tegen.� ge* bnipchen : 3©anneer een menftlj ftet acft* terf�e j�uch be# ftaert.� bp ftem b2aegftt/ig ftp feecher ban be 3©olben. «©och 5tjn be�t�olben fcer berbaert boa? ftet bitneten en gerupfrft ber jVuacrben. cDofhboo? �tm roochban aengefteften lont. <©ocft boo2 ftet gerammel ber ftefcl-fiee= nen: ^cftt�oubebaerom biel rabcn/bat men ttuee foobanige f�eene»fln ftet repfen ' boo�be BoffcBen in fijne fjanben naemt/ en baer op hlopten : tuant een Wolf i� baer fcer �oo? berbaert : 3©ant foo fbo fip met een �tefel-f�een gftefmeten �pojbt moet ftp fierben. ©at men' bnp? uptbe ��efel-fteenen finyt berbaerbt fiemooe�h <�cn trompet/ of trommel berbaert ooft een 3©olf infgcljjch.� een roer. Het XIV. Capittel. Om te beletten dat geen Wolf; in de ftal by het Vee komt. I$bicn men een aBolfgfiaertobcrbe hribben ban 't ©ce ftangft / fai ber geen �DoIf in ben fiai Romen/ 't en tuare bat be - flaert toebfrtoegft genomen �oajef. iget bolchmcpnt alfjeecn 3©olf$-hop aen�e beur ban fiet$up�ftebben/batban ' gem �:
		Of Huy; �a�ffe fjet fpoo�ban een �\|aeiS(�en Benef* fcnsE fijn fpoo� / berlaten fjj ftem / ooch fai een �^on�t niet op een tooffln bpteii : maer een %onbin Wel. Hen moet gent ban uptroocften/ge�nft betijen, <©fal#ftp jongen fteeft alle be gaten toe f�oppen / en riaer ftem granen. <©ocft han men ftem toef in �^oenber ftupfen bangen met een feftupf-�abenaerftem toe telate» ballen. <©Dcft �anght men ftem in ftet garen. UBen bangtjt ftem ooch geltjcft be Wah ben in een biepen ftupl/ baer men toeber f�ben op �egfjt/batfe gelijch met be an* bere gront tg/ baer mibbcn op igeen >�nb aen een (loch gebonben baer ben ©o$ ban na fpn�igftten in be ftupl balt/ baer men ftem ban in boobtf�aet/of metfirieften Ie- benbigft ftrggftt. Het XII. Capirteli Van de Wol ve jaght. DOEn 3@olben jagftt moet gefcfiieben ban tuegen be nernie�ingft bJelcft ftp op ftet©eeboet/enBpfonberin ©ecenv tei en Sanitario : ooch ftan men ban ben ftupbt eena©o?men pelta? maeeften inbe �Dinter. «Den atDolfftecftmcbealfh-cedten ban ben ©og'ftp-gaet aeftter f�rupften leggen/ bacrbe «©enten aen ftomen pluchen / ban nat ftp ftaer : ooch bcrbergftt ftp fietj in ftet «©ni� baer een Beulen gaet/en loert macr all een met ben hop / alj* ftet fe�be nu bp ftem homt bat ftp toe. '381$ ftp bp een bnfr met&cftapen ftomt/ bernic�� ftnfe altcmael/ en ftet geen ftp niet op eten 'ftan/ �crflecpt ftp/ en bcgraeft ftet/ tot bat ftem ftet fe�be tneber te pa.tf homt. ©e beet ban een �©olf i� foo fenpnigft/ bat men baer o�ercureren moct/gelijcft o-ner een bollen $?onbt. 55e a�Do�fccn tuoiben in een ftupl ges bangen gelach be ©oflTen. «�.ocft met netten/todtft aenDetepnbt

-ocr page 124-



				O M I A, <©it bierberlicd booj �jjt� fneHoopen aUebebocDtig&epbt /foo bat. fle� b�eefcB faef)t en fmanelicK iuojbt. ttlfmen't fe�be bie? tain maanden t'BupS opboet/ moet men Bet geen fout geben/an* bers fou Bet derben, -Het xvi. Capittel. Van 't Hert en fijn natuer. EA#n ®ert Beeft Boojnen/mae? een Binb/ of't Voijfhen nietj toetene Boojncn Bp a��ejaer bertoerpt / en hrijgBt nicutocn/ gelijcftbeflangB cennieutoe Bupbt. 3�e eerde 2 jaren jijn�e BoorenS toeceft / bol bloets / en maer alleen met een Bupt ober; togen/ toelch men affnijb/ en tot nod boo? grooteBeeren gebjupent. <©ocn toojt baer een nodHen toater of gebidillcert. <©acr na nrijgBenfe 6 jaren na malftanber meer eelb en facften /ban tje�bcnfc &are-Bcrbig= Bepbt / maer fp too?ben met laugBept ban jaren ban noctj (�ertfter. <©e petten eten ^langBen a�ffe fieck 3�n/ fp nemen ben beeft bol toatcr/ en gaen bp^een ^>IangB«i � Bol / latenbe Bet fe�be baer in loopen / en foo be ..�langB ban baer norB niet upt Vuil/ toeten fpbe fe�be ��oo? B�t iJlaefcn bntliBacw neus- gaten en abem baer upt te locntn / toeleft fp baci op-eten. gin ginbia Beeft men tuitte herten / iuelcft menfoo tam maeeftt batfe inbe iriagcn hennen gefpanncn tooibcn. g[n ?Ep2iI enfBap toojberi be herten bet / ban �egglien fp Ijam Boo?neu af / en berberghen firB foo langB ober bagB/ batfe �ueber beginnen te �naffen: «©aer* om gaen fpbp baegB niet upt be 25of= fcBen / om Bacre hod te foernen / maer beg naeBtS at� nuBareBoo?nenboo?be^>on en Bet aenbJ?Bben ban een fee&eren boom iyeber gBebJafl�Ben stjn/ontfien fpBaer niet bp bacglj §atc hod te foec��en* Jf�en fegBt bat een �\|ert gBeen gal B«ft/BetinelcB Bem foo langB bset Irben/ maer
		aio O E C O ] . geen toberp baer. �oojtgangB geeft 'aen menfcB of bee. <3Inbien men een 3©oIf�-Kop op een <©upf-Bupg �^iS�^homter geen Mat/ We\�l of anber ongebiert op. 2M0 men een $aert bc groote SBo�fS- tanben aenbe� Balg Hangt looptfjct toel/ en tao:t oocfi nictlicljtclif! moebc/�egro^s-4e -IBoifS-tanben jijn ooch be nlepne Hitt- beren goet/ batic foo groten piju-tiict nrp; gen a�ffe tanben beginnen te benomen. �>oo pmant niet �oelflapen han/ ftangt - men een JBo�feMtop aen [jet i\|oofbcn- ■epnbt ban �«t bebt / fiet fai tut een goeben ruf�firecBcn. «©e�ongljbaneen 3©o�fi^goebtboo2 �e gene inelcfs fiort-amigB 5tjn/ en bit .�ifnbjilgDefiupmcn, Het XV. Capittel. Van deRhee. D<� ��fjeben too�ben met t�inben en netten aebflngen ghelijeft be �^afen. ^>p �ebben een fcfterpgeficBt/ een Belbere Hl�pne (lem. ©ejager^ �ornenfe met bla* beren ber 25oomen/ baerfein«-pijpen en Blafen/ en Baer a�foo lochen upt be (Irupe- hen en�cggen/cnallTe baer upt nemen fcangen m be fe�be. ®e bJ�Dt-feljutten fcBieten Baer met roers/fppppen op een bereken of anber filabt / Bet kielen een ge�upbt geeft of een jongf) ��fjecbe riep / baer op �tomenfe aen ; en als ban iuo.'benfe gcfeljotcn. ^ombjplen Iiippert (jet arm bier lang / en nonit al ban trap tot trap na ben tailbt-fcfjut. <©it i� een gep�gebicrt/ baerom foehen bejagers een �i�ee-boch te bangen / baer gaenfe mebeua be boffen / en be iftfjceben bolgen ben klager acBter ben bon mebe in fijn dal. ©e t��^ben leggen fycivt Booznen mebe af/ n�s be Berten/ maer fp berbergen befel* %tl foo �atmcnfe niet biribenfinn,

-ocr page 125-




	OfHuys	121 fpmerfnenfio� groot (psijn/ en ooeft 8oe bed baer jon. Stt� men nu bierge�rjefte reeenen^ fieeft/ delt men een �u�t-bane aen/ baer aen men fien ftan offe baer ooeft ober gaen. ©itge* mercHt3ijnbe f�elbt men be ijacfit aen/ ett befetbe fe�bep��iets?. \|Ben moet inel op be iuint letten/toant een fi>crt loopt nemmermeer tegfien� be iniat/ op batfip nicttemcebefoubJ mo?« ben/maer a!trjthiet be toint. �et ftert mo?bt i)c fionben en menfefien fiaef� gijciiiaer / en i� Bebieed bat be fiom ben fiet fpoo? nemen fuHen / �uaerom ftp niet fhtl loopt/maer maccht ter jij�eu iwt grootegfiebje�bigfte fpjongfien/ op bat be fionben fiet fpoo? beriiefen. Genetten moeten a�fogeflc�tHJOjben/ bat ben reitcftbaer ban niet nae be fierten ftomt ; 3Pant anber^ fouben fp be felbe rupeftcn. <©e netten moeten fecrfioogftgficfte�bt taojbenboo? fiet fpn'agen ber fierten/ooeft moeten fp niet te l�racft�ijn/ &pbat 't milt baer in berbjemn ftan/ aen be fiocclicn ber netten dacn perfomn/bJeltft gefcfijceu ma&en / op bat fiet fiert niet ter sfibeni Der liftten loopt. ©aer daen ooft eenige fiutjena� ban loof baer grooteperfonagien in 3ijn/ om bit f�fiou-fpel te ftcn / ooeft baer be fionben in ;ijn / toefeft fiaer a�fedi� moeten ftouDen/ �uant be fiertcnfnel fioo^enallfefiareoo* renop-ricfiten^ en inbien fgpt�je^ber; nemen/ loopen fp tomber te ruejfi/en ftomen niet tueber na fiet net. ffilH bit nu Alle^toeii�erud �jS/ �i?�ft ben ^agcr met be bloebt-ftonbcn fiet fiert rort fijn %CQct nae bc netten toe / be toint af i 3&an ift«r aen een anberplaetsf �uebcr. een anbereu ^ager 'mehh eenige fionben log faet om be bermoeb* �on&n tefiiilp te ftomen. ma een fiert �pt fijn ^eeBergftefacgfit ij� / loopt fip fijnen tnegfitoeber melffe fipt tt boo?engfieloopen fieeft/ baer f�efi �c« 3jngjj«r ban na ricfiten moet / enban ftan *■'■'■■'> Wivi� '* Q^ I�ko

tnaer baer \$ eenige oitterftepbt in bc bar. men/fiet �uelcft baer iiptb�jcS t/om bat be fionben t fribe niet �uil�en eten ; fiet en ,p be felbe feer berftongert 3rjn« 3©anneer be fierten omnffigfi jyn/ �oo-- pen lp op j[Eenfcfienen25eeden/ anberjS 5ijnfe bhicfttacfitigfi : <©efe 6?imd gfie* bup2t een maenbt/ban bomen be fierten en Binben niet iueberbpmalftanDer. giube bjund ftan men bc fierten �irOt�ijch fioo? ren/�oant fp boen fiet gcfieele bo� roepen/ baerbe��ilb-fcfiutoppad. 3©e fiinben itierpen Ijare <3!ongfien niet in be boficfien/maer aen be megen baer be Jf�cnfcfien fienen ftomen/ iiptbjcefeban ongebiert/ al� tojo�ben/ beerrn/ ere, <©e fiinben leron fiare jongen ban j'ongtf op loopen/ op batfe be lagerj� ontnomen. Het XVII. Capittel. Van der Herten Jacht. D� fierten too?ben op berfrftepben ma* nieren gebangen / fommige loopenfe met $aerben en fionben foo langft nae tot batfe moebc 5t)n / at�bcn abanbt-derren op ftomt / gaen fp uptbe �oflTcficn / en a\g be mo?gcn-f�errcn weber op-ftomt/ gaenfc nae be'boffcfien : «©acrom i.ss be^aeftt- �acfitbe be(le : iBen j�elt be netten / aiffe iipt-gfiegaen 3i)ii / en alfie baer in nomen/ fieeefttmen fiact boobt/ op batfe baer niet toeber upt hamen. �fin fiongarp'cn 3�n fo fne�le paerben bat men een fiart baer mebeonber fia�en ftan. Ml$ men een fiert fo lang gejaegfit fieeft bat fiet in 't toater ftomt/ 't ?p om be jacht te onr�tomen / of om fieft te berberfrfien/ moet men bep�act�tcftenen/ �aerfictin- , Bcloopen i#/ �uant na een wijl tijtjf ftomt fiet toeber op be epgen p�aetg upt. Wt Slagere moeten incten �nacr be ner< tendacnofftacrontfiouben/ fictbjelffcfp- aen berfcfie boct-flappen / of aen-umjben bcr25oomcngftetoacrtaojben. <©f ooeft i aen fiare metf_t 3M befettfttnen ftonnen

-ocr page 126-



		a*- OECO] men Bern met �aerben eu J^onben toel toerbolgen : maer foent Iifien t'ontnomen. 3&e oube�\|erten nemen gacrne jongen bp Baerbie neffen.� Ijaer lopen : <©aerom moet een jager Voeten ben ouben beb�ieger te ftrijgen/en be jongen baer ban te Bel pen/opbatfe niet onberbe �\|onbcn Bc? men. «©aerom moet ftp be �\|onben toeten te regerenen^e�ocnen/batfebe jongBen ber�aten / toant ben ouben laet be jongen in be penel / toelcfi foo fnel niet fionnen \o> pen/enbetogl be ^onbenmet be jongen fjafpe�en gaet Bp boo?. 2tlg ijetivOubennu ftetbat Bet geni te bang�) toojbt / berf Bp toel bp menfcBen op be !)\|0f-f�ebett lopen / en berbergBt f�c& albaer foo langB tot bat be jacBt ober ijs / m gaen ban fijn epgen toegB / latenbe be �jpnben met be anbere Berten omfp^ingen» W0 nu Bet �\|ert gebangen i^e i bolg�jt �jetupt toepben/bat met een bpfonbere folemnitept en Phrafes gefeftitt /baer toel een geheel boeB alleen ban ftonbe eefcfije* Ben tobben. � Stl�be&uptaf ijSfjoubtmenbeH &op afJ toelci� be bloebt-fjonben toe fiomt/ bie men boo2 �aren arbept beloonen en kou* ragieren moet ; men fnijt ftuehen bjoobt/ toelnmenopbeaf-getogen �uptboutat/ oocn befpjeng�t men �et fe�be met Bet Bloebt oan Bert / �e�er / longB en Bacift Bet baer bp / baer be Honben ban een peeren eten ban gebben» Het I. Capittel." Van de Vogel-vanghft.^x N511baticftban't bangen berbierboe* tige bierenberftanbeltDeb /moetieft een toepnigB banbe ©ogel-bang�f� Ban* be�en/toant op getlanbtmen baer j�n Bermaecn ooeft mebe Bebben han. : Jf�enbangBtmetbe f�oof-bogelsVal* fcerijanbe ©oge�g/ a�jS <�nben /�tranen / fcepgerg / Jpafanen / jbtoancn / ©inhen / ^upben/ ieeutoericBcn en anberen* . Ciot� bang�jt men beele. Bog�elg me* >
			NT O M I Ay ber Ban�t-/ men leg&t �jaereentgB ae# j baer ban fp boo? bet lirupben ftrac�t in fto�m ballen. ifeen neemt roggen-meel /en roer baec een toepnigB ge\|� in/ en �aet Bet \|e�be a�foo , ncBt �agen (ia�n / baer na legBt men baer fcBel-ftrupt in / en geeft Ijet be©ogelg te eten/fo ftan men ftaer met be Bant grppen.. fUeu neemt ooeft bilfen-fcrupt met be toojtel / toelcn men hlepn on�er malftau» ber l�oot / baer toe neemt men garffen, meel/oftoatbe ©oge�g gaerne eten / ea ffropt ftct Baer booj foo nonnen fp niet bliegen/ en ban nan men Baer met be Bant grijpen. !®e ©aget� toerben ooeft met ^cBi�be? rijen gebangen/ gelijcft be ©e�bt-Bonberg en anberen/ baer ie» Bier na af feggen fai. Het II. Capittel. Om Voghels met netten te vangen. MoBn bang�t ©incSen en anbere ©o> geltjens" met netten BetgeBeele jaer booj/ maer bpfonber in ben ^erffi/ en bat opBetblache�elt. gin ben�\|erff� ig Bet Bef�e©ogel bangeu ban Bet ge�jccle jaer/ ban Ban men niet ah leen filepn gebeentbangen/macroohgro* te©ogel.�/toelIt in ben �\|erf�i bertrecheru aanmoet een ©ogel-baugcrbe^mo?? , gen� ttoee of b?ie up?en boo2 bag opdaen/ en fijne netten j�eUe'n betoijl Bet norB bon^ fier tg/ op bat be©agelg 't felbe met ften / en homen met fijn �ocn-boge�g/ toelcn Bp Bier en baer met Baetc Koutotjea¹ Relt / en eenj�oc�i B^ngBt/beroer-bogel aenbiiv ben/ fptjfe (irotjen/ of ©oge�-befien / toel& men oocu aen S�epne ftrupfien j�eecht. iBen Beeft baer een ftrupcfeen ronbom gefet/baer Bet geboge�tom nornt ruften/ en ben ©oge�-bangcr B«ft een Butje of b�aberen en tacfeen baer Bp agtcr fcBupIt / en fomtoij�en �aet Bp be JSoer-bogBel of ©inn af ballen en op-b�iegen: S^eboge�g baer omtrent ft jnbe/ nome baer om te eten alfjTe,

-ocr page 127-



		OF Huys-1 alfle'l�enbat�aec��off�lfterijS cUm men moet om een �nepnigB ©oge�en niet tree* ften/maer alfjer een menig&te Bp malftan* bec ijs/ an�ecjS berbaert men De ftlbe;3ll� men �aej�nagup.� gaet treeftt men toel om een�uepnigB : 5&efe bangBfi bupjt tot opbenmibbag�- 35e groote ©ogelg taojben acn Bet fpnbt bet 23oflcBen gebangen / geltjcft �e ft�epnenopBet bla�ftebelbtmet ne�crige f�rupften/ enmaer een net/ maer tot gros* ter ©ogel$s moeten ttaee netten tot mals �tanberober-f�aem Sin Uuguf�o plagB men ooeft toel in be poffen een �uater-plaetg te graben en Bij* fbnber baer eenigebefien ?r}nbiebe ©�; gelg �ten : Voant na ben eten bJillen fp Djincften; obetbiegroebe �eggen eenig'e b�jarg-Bout jeng baer Bet net ban bepben SijbenopbaU. IBaer �oacBt ubatbe ©ogel^u ni�t f�en/maeeft ooeftnict bat baer eten om-- trent utue But ijs/baer gBp ubjcf�ricnen naerittoetrecftt. 9n ben i�erff�i;ij\|�crsr enjif�eere�g met i =©aerb0-Bate f�richen te bangfjen/ig be ftinberen ban on� Ianbt fecr tuel b�hent / m baer gueften befienaen te gangen. ©aer bjerben ooft ©ogef� met �Uoriben gebangen/ aljS 3©aeBtel�/ 40anfen / ftra* nen etc* �J�nbien men ben Belten $onbt upteen nef� �ebben Voti / neemt men al�ebe ^on- ben/en fetbe felbe een (iucft taeegftgban Set nefi / en taelcft be iBoeber eec\|� �ueber in �et neft bjeng�t i$ be Befie. <&f fetbe jonge $?onben ineen Ch'ftcl �aer ronbom bnp? t�/cn Vnelcfte^ont ban cerf� upt geBaelt tooit/ i� be Be(�e. <©m ©ogeljSmetbeltrjm-tacftte ban* gen ig be ftinberen ooch biel beftent* <©m ©ogelje* getoi� te fcBieten / moet menfe mctljagel treffen bianneer fpbc> ginnen op te bliegen/op bat men be ©leu* gelgraecftt, UBen bangljt ooft ©innen/ Jf�eefneng / g>�fftcii3S en anbew met ftnippen _; 't �oelft tuelbefeentijS,
			houdingh. ibj <©mbe ©ineften bielrcboen fing�en/ �nerben Baer be oogen met een giojjenben bjaet uptgebjant. Sin be©a(�en bangljt men oor&goebe ^angB-bincften/ �et bielcft alfo toe gaet. IKen neemt een goeben ^angft-binch/ �ue�cft men in �up^�eeft/en fetbe felbe met een ftoubje onber ben 25oom / fet baer tbjeero�benof gerben bp �oelcft met een \| toubjtfefi aen malhanber ober Bet ftoutat». jen genen repeften / bielcft toututjen met 3tnm befmc.ert i$/ baer Bomen ban be ©meften uut ben 35oom om te fmgen / en banracc�enfpbaft, ^eeuVocreften bangst men met netten/ en ooch met een SSaom-ba�cftjen / �nelcft men aen een tou�utjen Beeft / en op feftiet / ban bupften bc HceuYucrhen in Bet <f5ia&,^!bic nicn maer een netjm ober Bet Booft frngt �ue�h men aen een (ioli Bp ficfj Beeft, ��et III. Capittel. Van Quackels. D<fc ©uacftcl^Voojben omljrfer belt* caet blecfcB gebangen/�uanneer meh be felbe Boon f�acn/ fielt men op Bet epnbt banBctftoom eengroen netftenfoo b?cet nlgmenbjil/ban begint menbanacB.tc* ren en ter frjben gehipt te maften/ fo loopt ben <®uacftel in Bet net. iBen neemt een groen net jen toclft mett men Boute pinnen baer aen baf� in be acr* be fieeeftt / foo biect al� een gesaepbe %lu fter ftoo?en / of ban be een boo?e t�t be ans ber -, men begint ban ban een epnbt / baer men ben <©uacftel geljoo?t fjeeft te (lam* pen/toant fpftruppeh alboo2t/en men jaegBtfe inljetnet. «�oeft loeftt men De felbe met een beent jen, 3tl�j men Ijct �!too?n af maepbt / en mett baer <©uacftc�s' in tjoojt / fieeftt men 't n�t baat berre > en maept ban/�oant fp fullen at boort loopen/ totbatfein 'tnctraft�n. g^e <©uatB�ljS maften Bare nel�enin Bet <© % ^:ftoo?efi/

-ocr page 128-

-ocr page 129-



		Of Huys-: Het V. Capittel. Om wilde Enden te vangen. MtlBn heeft een ftutjen/en ttoee netten bp be 2ee/ altoaer men garft dropt / in gefl�oten foet-houbtopgeftaocftt/het toe�ch be «gnben gaerne eten/ en meer atw bere c�gnben bp brenggen. Jf�aer men moet be netten en toutoen met groen mo� bedropen/ bat eten fp gaerne/en ban tooj* ben IV het niet getoaer. <©e �nbcu (tornimeli ooefi na jtoarre $aeiben/bacr men achter gaet/en na haej fchict. (©on ftocmme fp na buwne ftonb�. Hoen bacrtoocKboo?'ttoater meteen fclepn bolt ronbom met mo.� en groen be* �epbt/ baer i� een groen hupf hen op / baer ben\|icr� in 5tjn / toaer bo�? ben toepman fcnitt. ©e boge� toelfc getooon ^ijti met gro* te troupen te bitegen /tooien ooch met groote mcnicljte gebangcn. gn lage lanben hebben bieC^upl�upben ttoijen/baer^Enben geboet too'?bcn:©acr Itomeli be bjilben upt be Iucftt na bliegen om mebe te eten / en ban toojbenfe ban be �toijen en een hon�jen in be fuyft gejaegf, ilDanneer men t&nben fchieten toil / moet men be� mojgeng/ of begabont# bp bmbupftcrenboen. Het VI. Capittel. Om hafel-hoenders, brick-hoen- der, hout-fneppen met ftricken te van- gen, ais oock patrijfen. M.�n befieerht bebjeebe paben in be ruimen bigt bp malhanbe? met hlpne �ioutivf een fpan hoog ban bepbe �ijb� tot be bobben toe. %n 't mibbcn iaet men een gat ban een ijalf boet toijbt / baer hnagljt men nen eert gn�g�e biie ofbier firichen ban paerbt�-�jap2 geUjcftalsmun in be Hi)fier-&oog�5je� boet /baer ftomenfp ai �angpjf henen picfceii en toillen baer booi ipopen ban ftangenfe in be firirfte».
				loudingh. 12 � Het VIL Capittel. Om 't gevogelt van de Boomen te kecren, datfe 't ooft niet eten. M<�n hanght maer �tnof-lcocK aen �>t Zoomen/ foafeomenber geenBogeljS aen be 25omen/ om 't ©oft ten plonberen, 'Het Eerfte Capittel. Van VifTchen. "T\ <� biffen jijn ban een bochtige ftouBT -* nature / en nonnen be melancholifche niet fc�aben / maer be flegftmatnrmie / baerom moet men baer bertoarmenbe nrupben bp genieten/ai^mirebieft/mo^ l�ert / peper en anberg. ©och een roemer toijWEf baer bp b?inchen. fEacr bit t'cene« mael een ftoacfce mage fjeeft/ fai hem ban alle bifeft ontftouben* g^e ©ifichen jijn ooeft gefonber of onghefonber / na bat be toatcren $n/baerfe in gebangen too?bem toant groote toatcren hebben groote gros be onberbou�beUjtfie©iffchen/ toclcft foa �eflijcU nict te eten $gn/al�ttfepne ©if- fchcn/bieinWepnelocpenbe toatergge* bangen toojben. Het 11. Capittel. Om VifTchen met netten te . vangen. D.�g netten moeten na be toaterg toe; fen. 3©ant inbjrebe tonfer� bifeftt men met grocite netten / in fi�epne inet Hlcpnbcr. jBen heeft iteceli netten / toerp uetten/feneiijS/ hamen enanberebaermen mebe bifr'nt. Citpte-bellcn $ijn b?p in a�le toatcrjS bic men antiek berpacht; toant hier too:bt geen getoclt mebe gebaen ; be ©iffchen fiomen baer op/of'fp toiHen t toant 5p$r)n niet gebtoongen / gelijcli be ©iffe�enban be anberenetten, & 3 <©ocft^

-ocr page 130-



				O MIA, Het III. Capittel. Om de Viflen by malkander te locken.eerdatmengaen viflchenwil. M<Hn placo oocft een bpfonberacgeen bag of 2 te booren in't toater te toer pen/ccmientoifTcftentoil/omopbieplaetg menigftt ban ©iffen bp ma�ftanber te roe- pen/ batmen niet lang ftefloeft te foeften ♦ 3�aer toe neemt men een ftanbt bol ger* ffen-mecl. <31tem een ftanbt bol bencftel/ en ftoocften ftet onbec ma�ftanber / en men maccftttiaer ballefteng af/toe�cft menin ftet toater fmijt. �lentoerpt oocft toelroobeftarfl�n of acrb-be(len in ftet toater/en toanneet men angelt/fleecftt men foobanigft aeg aen ben angel. Ifreemt boone-meel / bocften-bet / ofTen- bloebt en een toepnigft repgfterg fmout / mengelt ftet onber ma�ftanber / en ftanget in een boccftjen in fjet toater» 'Het i v. Capittel. Om Vii��n met der handt te vangen. S<0mmige taffen biffen met be ftanben,- baer ftebben fp geen onftofien aen / icft fytbft toelggefien biebaer feer beelmebe bingften: fpgaen baer fpgronbt ftebben langg beften baer elfen bomen aen be fiant ff aen/ onberg toelcfterg toojtelen en ftolcn be bifcft ficft onbe?ftoiit/aIg ooft bae? f�een- ftoopenopbe ftantleggerti toantbefelbe flupten foobicfttnietof bacrsijn Ijoolen onber baer be bifcft in finippt : maer baer* fen ftruppen gftemeen�irft aen be ftanten baerliefen enbicfen ftacn: ©ebifcft-ta* ff erg toeten in bie ftolen te tapen enbe- fc�bebaerupttefta�en. ^e*af�erg toeten ftier een fonberlingftc ftonp toe te gftebjupcften/ op bat be ©ijfcn nut toec� loopen / alg fo be ftanben onber ftet
		126 O E-CO b <©oft fet men futhen in toatcrtf/gracft ten / flooten of aribere toaterg /bacr men fomtonlentoel toat aejSbp boet/baerbe teifjtften nae�oopen. ©ef�fuucften too?* ben bejS abonbtg gfteftelbt/ en 'jSmojgeng ge�icftt. IBetbcii angel te uiffcftcnig beftinbe* ren ban on� lant bp na behent / maet bet* fcftepben ©iffen berepffeljen toerfcftepben aeg: baerfen bangftt menmettoo?men/ maer boo?n en anbere toitte bifcft met beegft/toe�cft men maecfitban bjoobten ftaeg met melcft onber ma�ftanber gfte* mengftt/baer een beegft �ang�emaecftt en ftoecftjcnj� /toe�cft men b^oogfjt en aen ben ftoecft boet. 3i�eem regen toojmcn/ boetfc in een nat- ten boec�t/ferf e acftt bagftcii met een pot in be aerbe / bacr nae neemt ftamfer met ftoniglj bcrmengfjt/ boop be regftcn-too?- men bacr in / en flaetfe aen ben ftoecft / foo moegljt gftp a�bcrftanbe©ijS bangen. benige ftoocften garft of toept met een toepnigft toater cnftonigft / en ftroerjenfc beg abonbtg te booren op een plaetjei in 't Iuatcry baer fp angelen toillen / of bacr fp mepnen bat goebe ©i.� ijS/ ben toolgenben inoigen angelen fp baer. <�>mgocbt acginbe fupcftte ftcftbcn/ neemt men ccn boet ban =een jtoijnmet Ijupbt en ftapj/ ooft be �i lautoen/ bit bjant men tot pulb�r/en ftnngt ftet in een boccft- -�'cninbe fi;pcft/baer loopt beel ©ignae toe ©f Icgft lipHacbt ftoccftcn in be fupft / foo bangftt g[jp bcc� granbc�g. <3Irem een ftonbtg-Ieber in een b�aeg ge? fielten/ toe�cft bol gaettonei$/ baer iopcn fee ©ifjfen feer na in be fupcft. �Banneejmen een neteennacftt in toar* me ftlieuto�n legt / fai men bacr beel hiep* «e ©ifjfen mcbe bangcn. �^angftt eenftlcpn glaejfjcn mctquicft- filber/ bat boben met toa� toe! toegeff opt ijs / in be fupcft / baer fai be ©ij� oocft feer 8a toe loqpein < v - '

-ocr page 131-




	Of Huys-	127 onber malftanber/ enboeter een roepnigfj Kamfer bp/foo �no?bt tj�t een beeg�/maeftt baer pH�eftenjS ban foo groot alg coc�r� Komen/ en merpfe in be biepte/a�g bc ©ifV fen nu beginnen te b�ieften / bencKt batfe baer ban gegeten ftebben : maeljt ban een Kalf up2 /foobjijben fp op Daer ruglj nae lanbt/f�o ftan menfelic�tlicft met een net- jenfefjeppen. fjnbien menbeeg� ober �oubt Vne�cft Kart Vuo?bt/ bie maecKt men �ueber Vueecfc met bMnbeVbijn of ftcreften iuijn/ en g�e* bmnefttfe a�g booren. a�amieer men met fijn bepben een facft met KalcK in een fiil-flaeno Vnater ftereft / ronbtom tree�tt/ merben be ©ifien alle blinbt/ en Komen op ftet mater �at men be felbe bangen Kan. 3iieer.it bilfen-saetR�cpngef�ooten/bint �et in een boecKjen/ fo ftaefi be ©iffen baer. hen 5upgen/ tnojben fp mat/batfe bjijben/ en laten ttaer bangen. Sfjnbere nemen eenbeeg� upt toeleef Komijn/ oube Raeg / Vnepte-meel en �uijn / en maften baer pilIeReng ban/ ioelcK fp in �et mater fmijten. «©aer�tjn eenige©iffentoe�cKfoo f�ec booj ben ^©onber berbaert 3tjn/ bat fp upt be gronbt Komen en jmemmen na boben: ban ge�tjefcen boen ooeft be aelen. jBenKan fnoeeft etranbere groote ©ift fenoocKioelmet een roer fcftieten/a�l�t* tenfeeen ftalf etbiep onber ftet mater. 4Dp �et p$s ftan men ootft ©iffcljen/men maeeKtrontom een bijten menbinbtaen elcftc 5�bcban �et net een fioeK/toe�Kmen ban b'een bijt tot b'anber trecKt / en be le,- fte bijt fa! glieljeel groot toefen / en aen b� Kant baer ft�men bepbe be fiotKen bp malKanber/en Voo?bt �et netalbaer op-p geijaelt-

Bet\»aret\|ien homenen in anbereDooien Kruppen. �>pbef�rrjRen�are�anben3 of 4 mae� met netel-fap/ eenig�e nemen nie�-\uo?tel tot�et felbefenboen ooeKeen iuepnig� ban bit fap in &et Voater. af�anneer men be �anben met groote bianbt-netelen/ en �up�-too?tel faif be* fineert/ foo Romen bebiffen bate met �oo* pen nae toe, �gjttbienmen'tfmoutupt eenrepniger/ en �et merg� upt be beencn tot olp maeftt/ en be �anben en boeten baer. mebe be* fmetrt/j�oemmenbe bifienbaer mctjjo- pennaertoe.. "Snbienmen een loot Kamfer neemt/een loottuepten-meel / een �oot repger fmout/ een loot been ban een repgej/�uelft men tot pulber floot/ mengt bit onber malKanber/ met een loot boom-olp 'en baer een falf Ren ban maecRt/en be �anben enbeenen ban booren en aeftteren fmeert/ fo fai men baer toonberbanfitn* 3fnbienmen t�^ebmario ofjentong� metbe ino?teI upt-gr�eft/ en bat hrupbt floot / en een inepnigfj fap ban neppe baer onber boet / enbe �anben baer mebe bc flrgcltt/ foo Romen be biffen baer na toe.< Het V. Capittel,. Om te maken dat men VifTen in diepe wateren.of in verborgen plaet- fen verhoolen zijnde, met de handt vangen kan. NoEemt ofien-ronglj en ongfjelefc�tcn Kalcft een �a�be pot bol/maeftt be pot bicfjr toe battei geen inate? in Komen Kan/ en �uerp betjotin be biepte/foo j�jjemmen bebiffen ober malKanber / batmen befelbe met be�ant Kanbangen' b�engtfe baer na �neber in berg bjater/ fo� bergaet �et. �gterh neemt een �alf loot of feflten co- eleo Komen/ een �a�f �oot bencftel/bi�-3aet inat minber / floot bit te famen / baer nae neemt een ep groot &cOapen bet/ en een tjatoe eper-fcfiael tooi ftonigft / mengftt bit

			Het

-ocr page 132-



	iai'
	iai'	O ECO N O M I A,
		O ECO N O M I A,

			Noch om goeden Inct te maken. $eemt ac�jt loot ga�nooten nlcpir ge* floten en baer op gebaen een pijntjen Ina* ter/ bit in een f�eg gebaen. 3iioctjb?ie loot gummi oochnlcpn gefloten en in een an* ber f�ejS gebaen. 2&ebjacrt ^ f�effen/ en aljS ghp inent �jebben tailt / neemt tot een lepel bol ban elchg toatcr/ foo �eel fcopcr* roobt a�jSttaee maelopbc punt ban een me.tf leggen magB/fo ruert fjet frap 5bjart/ en te boojen toatfljet geel. Noch een goeden fvvarten I net. H�cem een loot gal-noten/ feg loot f o* per-root/bier loot gummi/en berfeft <�p. ^tenteen taepnigij Vual noren pu'ber/ truce prjntcn bier /boet Ijet in een ntcu�ucn pot/boeter een taepnigij falmiacn onber/ foo fcfjimitultfe niet. Het II. Capittel. - Om rooden In�t te maken. NoEem fcfjoone25?afilien ineen pot/ siebtfe met ebteft a� (jet nlaer tucber ijS/ laet �et niet te langfo sieben / maer be* foeefttfe fomvoijUn / boet baer ban een iuepntg� alupn in. En .ander.. j$eem ;inober/tot flof ge�meben /gier* fe inbjepnigfj toatcr baer gummi arabi* cum in gcfmoltenrg/roereet mei om en fclj?ijftbaermcbe. Om groenen Indi te maken. I^ecm 'tbplfc� ban hopcr/giet baer flets ften iuijn ebicn op > en boeter gummi bp / fo ftebt gijp g?ocncn iucht. (©f mem Jbpaeii� gjoen ta?ijf fjet Kleun op een fleen / boeter toiju op baer gummi in gefino�ten Hg] of n eem Vnijn ebicn/ baec ttomtglinflercnbsinctban. Om geelen Indte maken. $eem Mepn geflooten faffcactt en gom* toater» Om
Het Vijfde Boeck, Genaemt een SAMEN-MENGING. Het I. Capittel. D%t SSoccft oe� icft a�foo �ui��cn uoe* men/ om�at (jet itpt menging ban be boojgaen�e 25oec�cn bcflaet / en �acr i?s nietin/of�et �tomt een J\|upf-baberalle baeglj repa�: ^ncrom moeter in f)up� niet berlooien gaen : 3©ant baer ig fo beel ban a�leg in een&upg-ijoubtng� ban no* �e, J�Sen-moet niet een oubt�apjen/ �out/ pfer/fppHcr bertoerpen t taant fiet �jeeft fijnen tijbt al bat men �et felbe ban noobe S�tft, Om lnc5l temakendaermenmedefchrijft. $cem maer inent pulbcr/bat fjeeft men altgbt inben ^potljecctt/giet baer bier op/enlaet (jet een natfjt flaen / foo &cbt g�P metter tjaefl goebcn inent. Eengoedtlnct pulver. \|5eemt ga�nooten bjie loot / noper root ttace �oot gummi 2Srabicum i �oot/alupn ; loot/ bit alleg ftlepn gemaeM/ en �et (iU be maglj men in Bier of ebicn toerpcm <3Jtem geb�oogbe epftelen gefloten tot be inent gfjebaen / geeft ooch een goet pulber maer men moet be felbe op ben ob en bjo* gen. Pm Ina: te maken, welk niet fchimmelt. jfteemt een loot gum en ftopcr-root ooft een loot/negen lo»t gal noten/een pijntjen bjjjn-eb ie h/ttaee pjjntjesf bier ebilt/en een (janbt bol foutjS/ bit in een pot gebaen ' en alle baegfj omgeroert/foo�eeft men in negen bagen goebcn incfit.

-ocr page 133-

_t/. - ^f�fHuys-hc>ucHngfi.p *%2$-

"OmblaeuweniiicT: te maken.

Het Vi Gapitt��.

VanLijnwaette verwen.

$eem B�aeutoe �tooj

"ijer^��rt/alleenbeblaben/guetfe in een
'JBojtier/.gieter een toepnig� a�bicR ,itt
bae�a�upn in gefoibeejt ig/bjufttDetboo?
een'bMC&jen /toilt gftp ber een tocpnig�
Stimmi Bp'boenbat macD niet fc�aben.

Het in. Capittel

Om met Gout of Silver te

fchrijven.

E<i�nigebe|�rijc&en be lettere met �o^
nig�/of toitbaiwen ep/ of berni^met
"een penceel en leggen baergeflagen gout
of ftlber op / fjct toeJrfc fp met boom-tooi
ba(i op-bjuchen: enalg�ct bjooglj t�
Uegcn ft> fiet met een Jjafen-poot af,

'Het iv. Capittel.

Van groen fegel Was.

S wart. t-v <3jt ftan om een B�epn geit Bp
hJ be�erto�rg gebaen too?ben/en
ig onnobig� bat een J|upg-moeber/ bie
toclcft anberfintsf alle� �cfparen moet/be-
feinoepten aen�aelt.

Root. lieem ttoaelf ellen �tjn-toa�t/
ttoee Blanciten �S�ef�Iien �jou�t / nlupn
booi cenfjalf blane�t oocfi foo beel noper-
toatcr Iaet b�&jcf�e� opbe ftelft berfieben/
maer niet tefeer. 3�oct baer een papicr-tn.
©acr na leglj net Irj^-toaet baer in ett
bertot [jet/ toarit Det n�rgcnoegjj i^/boet
ban ben ahtpn baer in / en bcrto �)tt toe*
ber/ tot bat t)et �ooi nat tjS. 5©oet {jet fio*
per-root gerefolbecrt in anber toater-itt
een�pfonbere hete! /trecMftet geber�Bbe
^ijntoactljrter boo?/ en �angfjt get op.

. " tijf-verwigh Lijn waer. ,
$ee�n ^tnf-Bertoige Bjefij� / menbinbt
alber�ep in ben apot�eecfc / en Danbc�t a�
boojcn.

Het v i. Caplttei.

Om geweer fchoon te houden-

N<�em olp/giet baer �cct gefmoften
loot ttoeemaelna ma�&anber in/ en
fineer Ijet getoeer baer mebe / foo blijft {jet
fc�oon,

Het vu. Capittel.
Van edel'G�fteentefi. f '^:

I�l\ �cB beel ban ebel gel�eenten ge�e*
fen i maerfteb toeuniglj toaer Bebon=»,
ben /baerom ��il ich ftjer niet meer fetten
a\0 icft ban perfoonen gej�en en gefjooit
Deb toelcFt baer bagclijcRg mebe omgaen*
iljf�eh moet toel toefien in �et fiopen �n
omgaen : tuant menfe�nfebooibe a�cinv
mie a�foo maec�ten/ fnpben �n tge-fiei�cn /
^ bat

<�em een pont toag / een fta�f bieren*

¹ beel fc�oon pecft of Bars? ban bennen/
een once of anberfta�f (Carpenttjn/Iaet bit
met malftanber fmelten /fet Det ban Ijct
bup?'en goubt baer een gloefjenbe Itcol
ober foo toojbt al�e onrepnig�epbt en
fcBupm Benomen t toanneer �etban een
toepnig� &out ijs/ gieter, ban ^paeng-'
groen in/en reertjet gebupjig�/giet Bet
Mn in een fcfjote! bie met toaternatge*
maecftttj�.

Om te fchrijven dat deletters wit zijn, en

de grondt van her Papier zwart,

noot, geel, blaeuw, &c.

$eem e�er-tnit en Klop bat met fupber
toater/feS�ijf baer mebe. *©aerna Be*
f�rijcR ubi papier met ^ncBt/af toatcou*
leur gftp toilt/ en als? �jct b?oog i js/ fcfj?aB
baer met een f�omp mej� ober/ foo fuHcn be
letter** toit blpben en�e grent jwart/
geel/root/b�aeuto/etc,

-ocr page 134-



		Ofe^��HO M I A,
	1%&	Ofe^��HO M I A,
	1%&

�at menig^baerbupfenteeben op jtaeeren fouben'' offe taaren gaet : en ftet jtjn maer gebertabe/gccalcfnterbe ftefc�-Rmctltaelh fo toe-gefielt jijn. 3&e groote %ere« heb* ben fao �anigl� e aen be toornen en anbere gereetfcftap ban ftareftoet^-paerb�rt/' om foo beel te fteerlijc&er te fcfttjnem 3IcEt fteb gefien bat* een goet eeru�eft & belman 300 iSijetbaelbtr Uo02 eenjbapftir boobe/�aer ben attbewn bcfcVat mei om 3 rijrbae�berg Ijab toil�en berfroopem maer fip ecrujcWsnnbe / ffep�� batfc bal^ taa�/ eri bat �p ftem niet ��bjiegen taoube. Van den Amethiftus. 3�it igeenbpoolbmpne R�en/taicbc f�lt�e aen fijnen ffelg bjaecftt fai niet bjon^ hentoojben. ' / , Hiacinc. 3B»en &iacinti�feen roobacfttigfieglin* Rerenbe (�een / <©efe toojt tipt fttt �piant .S�cora geb?acftt/g�l!K&doc&. be Cameel/ Carbomom/ ftftabarber ' 3�Ioe/^»marag* ben enbietgelncH�n. If�en fegljt ban ben �^iacint bat ftp in ft�t biergetaojpen $ijn, �e niet berb?arit/maer ftet bupj�pt-gaet/ en baer ftp in gftebonben ijS / toerteert oocft niet ban bet toupj. §v boegft t Reft na ftet taeber '■■)* op ft eiber toeberi�ftp\|)elb�r/ en op een tooebigell�cntb�oebigft. g&en �\|iacint fteeft frjn naemban be �laeiitoe iBaertfcfte bpolen / Voelen bone* Herroobtbmpn3�n. .ivi. Chal�edcmi�n. D�S Cfta�eebomer i^een (leen ba er men iuapen-rmgen upt fntjt / en inert om �>traefbo?gfi in ben «Elfar gebonben. U�g men befen om ben ftalg ftangftt fo �erggen fantaRen en onnutte fojgen. Van den Saphir. g&enlapflier i� een ft�aeuacfttige Reen/ bpoo� b?upn ftemeljtf-ftlaeuta met goube punticiberciert. &efehomtban fubtijle aerbe/ banoor�lurfttigen en cft2jRalIrjn=
			fc8en Mercurius, fulpher, en Tak. $p geeft oocn nae berfeftepben bermen een ©emel* fefte natuu?. 3©anne�r een fapftir fieft niet .bijlen lae't tjSftp goebt/ftpetoel een mm, nifefte fapftir oorft fit�e&�p��egft te boen. <©efe Reen gftebiReleerti# goebtboo^ net filoppen bz$ hertje? / en beminner ber firn* berl)cpbt. mitmm ftp groot t�ftanh» tiM 200 ��iKrbaelber^ gclben. S'n�n- bia itf Baccho eeiiiCettipeliJaiiftlaerfa* pftir^e&QHtot/ toelcn 3<�o dien �angh ge* taeeRi.sV."' Van Smirgel ofSmiris. 3�it �& een fefterper Reen baer be glafe- maecfters'fietglagmebefnnben/ ooeft be Voapen-fntj�er^/ M bit* fmaragben/rubn* nen en anbere ebete ff eenen fntjben / ohe- bmpenen ftem Docift. gitem be p!aet-fia= gerss/ gljeujcfc nun be.ftarnaffen poliert* jBen bjengfttfe upt be ^oo�t�ecgftfe ber- gljen / Wippen,' ofrotfen..,f nbe^eifni* fche 25erg�-t�etcn r�$ �f�arienbojgft en ^tt. ^nnatuojbenfeo�* gett�nbeh J�U�e be ^oo?toeegftfclje jijn �t befie. Van de Smaragd. D.<3t is een ebele/groeneof �lauatatise fieen / en onber alle groene Reenen tt albergroenfie./ en baer i& gbeen HefitjcKer onber alle be ebele fteenen aen te Ren nt� befe. �p berRercht fttt geRrtjt / en gli eeft een bcelt ban fitti* se�ijch ee» fpiegeK 3^e* fe ftmx too�bttipt get �pfanbt Buccotra gebjacljt. ^\|n^cftotianttno?bt Rpoocfe gebonben. fftem in Brionia, Scythla, In- dia, Peru. 5©e ^eptifefte sijn be beRein 3©eR-inbien nanmenfeuptglaisfna boot- fen. g^efen Reen gftepulbertfeert en in net 3t�f genomen ig feer goet tegften^ fentin» 3^en Reen BrafTms i^ftem ban berm feer genjjcH. «©aerom moet men tael toe-Ren bat m� Dem boo? geen fmaragb gcbmp&t- anberj� ije� ftp ooch goet ban jtoare Wfoe- ften. ©efe Reenen plegen bnp? te $nn/ boe ftoRen een 30/ 40/ �o iSgcjCbaelber^ maer. tegftentaoo�Weft noopt meni» feibcbooi 24

-ocr page 135-

} OF Huys4ioudipgk.

'3¹

z. 4.6.8. lo.iji&gtbaelberg. ©eboncfar
fjroenej�n be befte/ en nae bat een fcljoon
en groot t�/ baer nae geibt �jp. |Ben leeft
bat een Coningft, te 38-abel een Conihg�
ban �gppten een fm�ragb gefonben �jceft
ban4elicnlanBfr/en fttttn bjeebt,

Van ViAori�fteen)

3^o?t fo genoemt / om bat men fegt bat
�jp oberbJtrintg tegenj� fijnebpanb��eeft
biebefen j�eenbp Ijem bjaegljt/ ()p t� een
toittearaeuaefttigefteenmettoitte/bjups
ne eri ro�be ftfepne bJOnberltJcHenatupj*
Itene ge�Jaffen (lernen berciert / �P t� ge*
infte�n nagel / en toert in &lef�en gebon*
ben/at� mebe op 'tSfilpffctj gebergftt. ©e»
ftn fteett flereut 't gfteficBt en Be�uacrt een
boo? ben f�nglj/ booi 't 5tbberen ber leben/
t� goet tesene pefti�entie en alle bergift»

VandenlDiamant.

© �f� toi�?t tipt fout booit-gebjacp / en
t� be alb'�rbafte ft�en/�uelcK ficft m�t bup?
nocb pfer b�Bingen laet} at� men fcljjijft/
alleen iuarm boclt�-Bloct fou hem bbMn*
gljen/bitt� ben alber-ebe�flen fteen/ en
libri felben een 2Soon groet gljebonben.
gtft bsebbat ten Jfem -tee�in «en mt»fiet
5eo'fritcfo'nflootenifiout 35�gitalrailen
b�eitft�t felbe/ en bergeben baer bee� men*
M&n mebe. ®en Curcfifchen ftepfer
ft�efrer een at� een f�afenoot/toelcft �p
fioc�t b�o2 f�ooo gulben. �Saer men
fegftt bat "�pber een iri fijn flaep-Bamer
geeft/ bat �i^ gel�S in be bJerelt nf et i^.
g^efe fteenljeeft anber^ geen beuggt at�
fijn�arbig�eptenglmt�.

......,■ � Vajtid�.n.Ony^-v

©en #np� t� een (�een ine�eh een nagel
ban een b�nger bcrgelritKt/e�nig�e 50n
smart cenige gefpun�Helt, BH* Ijebbet
een aefieniri�et mibbtnblaeubx/enaen
be Rant met fmarte ffrep�tt. pen bint fa
benfbaegfi^ bee� nage�aotf�� pnpc&en /
Voant be Italianen 59«l�oi�f. gin^upf-

Vandenlafpis.

©en f�afpt� t� ooc�t een groearftaen/
ioelch (Ito met gfteen mefTen bjonbet��lnet
8p fterrftt be maglje en p,et Sert. %�k nan
teel gp,elooben om bat be ebele fieenen een
beug�b en inf�uentie be�ljemet�/ en ber
tplaneten ftnjg�en/ �oanneer (pop �are
rec&ten ttjbt gljefneben too?ben. ©efen
fteent� to'tbeelgua�engocbt ; men bintfe
barenbe�^outoenomben {jat�/ (tiltben
bloet-Ioop. ^nbien baer bergiftige fpijg
op tafel t�/ fp�ingftt Ijp.in ftueften/t� ooc�t
goebt tooo? be <©ic&t. % t� niet alleen
groen/ maer geeft ooeft beel in-gefp?engl>
be ber�oen. ©ef e too?ben om Jbtraefburg
inber^lfajSgebonben.

. Van Chelid�ni.

©it t� een (�een toelcn inbemagen ban
een ^onglje 5�nalutoen gebonben biojbt/
�oclj niet in allen. ©efen neemt men in
�Cugufto in fjet toaffen ban be Jf�aen / eer
fp be iCer&c beroeren. ©e ronbtfte jijn be
befte. <©it t� een geel ;teart fteentjen/ en
t� tbieeberle�.

jf�en laetfe ine� in ringen fetten/ om b-e
�ogen baer mebe te tojybcn.

Van Rubijri.

©efe t� ban roober bert» / eenebel en
bupje fteen. %th �eb te 2Serlgn fobanigen
in be St�ren geften / totlft CarolujS <©uar«
tit� aeo fijn pat� �abt / bie foo bjeettoag
at� een$�)$aeiber; ecnl�ffebomter fep
mp/^nbienbie rubnh goebt�ba^/bathp
toaerbigfjer �nasS at� alle be feljatten ban
�e tytm, / 1»eMi noefttahg fe>i >�berbe

't^mrt V«.nde�;Bloe<Jefieenv. \ . . ■:

D45 '��oebt-ffieiiHatft�tites, gteftfijne
(�gnatup�bp fl^/ toant fijne beria t�
«t��^�aorMeri�loet^efen ffeen -birit-
menbeelbp^pfbelb. � � Van

WWttt

tij�feton��

-ocr page 136-



			0 t�ON O-U I A,
	1 J 2,.,		0 t�ON O-U I A,

VanTopacius. <gemgBefcB?�berbat ben i�opae�.een groene beri» Beeft; %�\ Beb oocft biel ge» {ten batfc een g�ete berko dabben gBelijcft gpub/of ben gjub�e�iermijn goebeftenni� Beeft mp gualicft onbe?ricfjt gebaen 1-Hu* �ere fcftattebe Bern BoogB ♦� maer ben ^u- t�eliet efiimeerbeftfmmaer ap svtf.z.rij: �aelberjs/ Bp tuajS foo groot al� ben nagel Dan een binger ; fp ftomen upt Urabia/en biebe grootebaneen oojbf�ijcrbaelberg Hebben/ gelbefl2o, a 24, rtjcrbaelber�_r. Vand� Turkois. <©en iCur&oig eenblaeutpe-tvffeen/en Sbojbt in fielten gBebonben � maer niet gpobt (jet ponb ftoopt nwn om foo rtjcfi^ �aelber#/tetuetenalflenocftrouto ?�n; ban moetenbefelbe nocB eerfl gepo�ieert / tn be Bupbtaf-gB.etroc&en tno�ben. \|Ben fpjeecfttbaer iuonber ban/maer icftBeb Set niet boo? be Vnaer&epbt Bebonben. «©aer rmam een arm gefel/ bie�cft een (�uft metfic�ban Conf�antipo�en B?at�t/bit berftoc�t Bp aen een gutnelier / boo? 20. rtjcrbaelberg; bensflutuelierflabbaerai 6 of 7000 rijcjcbaelberg ban gemaecftt/en Babnocfleen groot ffucft, <©cfen#eeni� floebtboo^benbaU' Van den Agaet. - <Pe SHtBaten -jtjn b�ec&acBtigB / bjupn enV�it/Deb�enbe menigerlep bertuen en (Ireepen. g&e «©rientaelfcBe / toelcft riiaer �^art entoitjijn/tooienboo?,bebef�e ge&ouben. ff�enfnijbfe foo groot alleen bupben ep, ©o?\|�innen engroote ©?ou* toenbjagenfegaerne aenBaergojbel: fp $ijn goebt boojftet Blocbenber neufen/ bjoutijeri bloei / inanneer men be fe�bfeop I �etbloot^ltjfbiaeg�t. ■ ■»�■ _; v,r' ge-ft ttunffel niet of bit ig ben ffe�n g�* ibeef� / tnelft <©?pB«u�oemt bat ben Co ningft ban Cpiroteny $ptfBu� genaemt/ feu geftab (jcbben/in tuekh be negen mui* ■m met^lp�lta;ijaii naturen fpub�n ,g&&
				biaflcBen jijm�uant men bint fonftaij�e�t bjembefiguren in oefen Peen. jBenbinb; baer beef�en op/bomen en gefteele BoffcBa* gicn/ lanbtfcfjappen/ en anbere bingen» Het vin, Capittel.; Roeft uyc 't Yfer te brengere I.$bien menrjoeliupt. Dit pferBjengBft.. mii/fcftoai. genomen 't felbe bitp in ge* gcteniu�re/gietf of 6 mael g�efmolteji; lootinboom^olp/ fooi# 't berepbt.; Om goudt fvvaer te maken. $eemtfcBoontuater/giet.baer 8 of 10 mael gefmolten loot in/neem Bet gout bat gfip jtuaer�er �ebb�n bril/en groep Bet 10 of 12 mael / lefcB Bet in 't fclbe bwter / foa tuojbtBetterec�tv Om fijne Paerktvte bereydcn., "- ^nbien men ban balftBe paerlen fgne maften iuil/ neemt men in 't Beetfle banbs Corner be moffelen offcBelpen/bjelTiaen . be ftant ber �iibteren �cggBen / fcBaef Bet Stuart baer ban en neemt �e mofjelen Bet bierbe beelven fcBoone (�acRen Bup^ii^ BeMiaeebe becl / tuafcBfiet feerfcBoon/ en �ootfein e�nmojtier/enribanneer 'tgBe* (looten i^bjoog�fc in be J&on / boet ban be materie in «nnieubwn pot/bermaefit Bern met luto Spienti* en laet Bern bjoog� tuerbenin be ^on / fit Bern in een ftacBel- obenen laet.Bern ��anben/foo langB�f ftalcft b2anbt / neemt,ban be pot baer «pt / fooi� 't een fcBoori �tiitpuiber / neem ban eper-ft�aer/ en maecft 't louter met een bab 3tnemmen / boe bat pulber in een f�Boon beefien met Bet eper-ftlaer/enroer\|[eton« jber malftanber bat Bet tot eenbeeg tuoit / matz fiebat gBp fcftoone ganben BeBtj maeclft-bangroo.te en-fifepne paerlenj boo?gaetfe met een bercfcens? Bapz / bebJijl fpnoci� tbeeco,5itni_rIcgBfeop een.fcBoon Berlin be Bfiete^on/ enl�t baer op batft n«t nat iuoib�rt:b�anitiec^bioog genoeg s�n/A


					i
		, -......aj«L			i
		, -......aj«L

-ocr page 137-



		Of BuysJ Sijtt/polieettfe 3 of ^mae�inreobentagn/ �aetfe toeber b?ooglj toerben/foo Bebt g�p feer fcBoone fijne paerlen. Om allerley fteen weeck te maken. ^eemt in ben <®ogft-maenbt ganfcn en BocBen Bloebt/bjoogB Bt toel/bat Bet Bart too�bt/ban neemt BepbeBet blocbt eben beel / en ftootfe tot pulber / giet baet fiercfte loogB ban toieb-ag Bp 7 en laet ftet een toepnigB in een pot op-Booften/ meng ftet onber malftanber/ en giet baer een fcfjotet Bol f�ercBen ebicft onber /IegB be fleen baer in 1 laet Bet op Booften / en leg�t baer be (leen in / maeeBtfe ban naer utoen frn/ toerpfeUan in Balcft-toater/ fo toojtfe toeber Bart. <©f �egBbeffeen iobagBen in boffcBcn bloet/ foo toepc&t fp op b'epgen manier. <©f neemt ganfen B�oet en lijn-olp/ c�en beel / meng Bet onber malftanber / en laet ben fteen een bagB baer in f�aen. <©f neem be gal �an een gept/Bocr B�oet/ gepte mele» / meefter-too?tel en b?ahen- loet/ meng� Det onber malfianber / 5iebt ben fteen baer een bagB in / foo toojbt-Bp toeecft bat men fiem fnijben San». Om hoorn te gieten. I^ecmtijoojn/en fcftaef Bet Mepn/�eg� Bet irreen nieutotn pot /neem bairong�e �efcBtelialcB en toeeb-affcDe/ maecftt baer een looeB uut/ en feBut Bet oBer ben Boojn/ tot bat Bet een B?p toojbt / neemt ban foo- banige berin alggBp toilt/bjijftfe �-.lepn/ boetfe inbe b�jm/foo firrjg�t-gBp toat Om hayr gout-verwigh te maken,- $eemtgroote B�effen toojte� met be aroote B�oberi/ toafcBt be-fe�be-.too?tel lef oon / ffootfein een mojtter/msiebfe Bi loogB/ maetHt Bef Dooft BaerbieBtoilg mebe nat/ �aet ftet ban fe�fg b?oogBen/ foo fultg&p u baer ober bertoonberen / befe feug� maecftt u een goeBe gebacBteni&
				Om hayr'rood te maken. �aet �SaBarber in 3bJartengoeben iu�n' 3iebcn / toelcft fupber i.� 1 en toanneer Bet genoegB gejoben ig/ b)o?bt Bet root Om 'c hayr te doen uytvallen op wat plaersmenwil. fleemt gBeftlopt berfcB eper-Blaer / on' gelefcBtenftalcft fefticn loot/auripigmeu turn ttoee loot'fioot te pulber toat te fto* ten t�/enmengBt Betboo? malftanber/ boet foo beel loogB baer toe/ bat Bet gelijk een falf toierbt / Befmeer ban be Barige leben baer mebe met een beber/entoan* neer baer be falf een bitrbeel up?jS op gele* gen Beeft/toafcBt Bet mettoarm bjater af/ foo balt Bet Bap* upt _; inbien Bet niet uptbalt / fmeer be felbe plaetg noeB een# / en toafcBt Bet terftonbt toeber met toarrrt toater/foo balt Bet terffont upt: fmcet Bet baer na met Soofen-olp / of bjuprp ©polen olp / op bat ije falf ban toegen Ba* re feBerpte niet fcBaben magB» Om te maeken dat geen hayr �en een plaets wafcht, daer ghy niet wilt. 5©e3BijBenin �f�oojen-Ianbt/inbien fpBebBen brillen Bat op etltjBe plaetfen geen Bap� toafcBt/ nemen fp een fiucfc g�oeijentgoubt/en Bjanbenbe ftinberen, be plaetfen baer mebe ; ban fmeeren fp b� plaets metolpBan©iolen/Bet toe�cBfp na Bier-en-ttointigB upjen noeB een� � boen/ foo-toafcBt Baer geen Bap? meer. � Om vleck�n uyt een kleet van peck 90 v- v�t te krijgen. $cem ben bop?ban eenep-fonber &et toit/ tonjft be bleetten baer mebe/ laet Bet baer een Balf npj-op fitten / taafcB Bet ba» mettoarr» toater/ foo gaerBettoegB. Voor Wand-luyfen. -■■'" � ^e�m(�?anjenfcBeH�/�»?oogtfe' maeft» fe tot pulbet y mengB &«n baffelbe �ulbec

-ocr page 138-

O E CO NO Ml A,

13+

met tuater/ of teijn/ en betfrpt be plaetg
Uaer mebe/ foo berbjhft men be felbe,

Voor Vloijen.

<©fleglj #o?ianberin �«t be�/ foo leg*
genfealgboot.
\ Sitem l�oot (©(T'en tongen toojte� neem
, pet fap baer ban en �ujpft u baer mebe.

Om Luyfen te. verdrijven.

3*ecmt f et pulber ban afg&eballen I
$ert�-Boo?en/boct�etinutoen b?anch/1
enftront (jetopBetfeooft/fp fuHen baer
ofl�erben.

Om Muggen te verdrijven.

4i5eemt pfer-nnipt/;iet get in water/en

* befpjenglj �e mup? / bender� en beur baer

mebe/fo bu?ben baer geen muggen nome.

Om Muyfen te dooden.

^eem$5i�feii fap/enfiefhljcfit baer me-
be taatg�P ta�tA�elc&ejjf�iipg baer ban
eet moet ft�rbem \

■Om een ftuckgoudt, 't welck te licht is,
. . | fwaergenoegh re maken.

v/ $eem ©aerben b?ecfc/ toclcfi-een bagp
?■ out i�/ bout {jet nat baer upt /, en leglj Jjct
f�ucK gout baer in �uelcft te liept \$_t

Om Wefelkens te verdrijven.

EegB / ofnang een a�olfi* fiap aen een
plaetg baer fp 5&n/ fo �open fp alle i»eg�,

Een Slangh fonder fchade aen te taften. I

Om een Slangh Qj'n fenijn te verdrijven.

Een Hoen fonder vuyr te kooken.

V fl�en (leecfit een f�ucn'f�ae� gloeiient in
een fcljoon gemaecht �$oen / en bJin�t pet
biept toe bat be tnarmte baer niet upt
fiati / en in ee,n pot �iefit gefloten /foo fai
Bet gaer toerbem <©it «an een iJupter
oocl� aen pjn ©aert Bangen.

Eyers in ko»t water te kooken. *

�eggbe <�8eren in een pot met mater/
en fmnt baer ongpelefc�ten fealcft in / fp
�no?ben �arbt.

Glans aen een edel gefteent te geven.

�>toot f�ntimonium tot pulber / ftrijcfi
Bet op een loobe tafel / baer op poliert ben
fteen/bat marcht Sem louter blinhenbe.

Oude Paerlen te vernieuwen.

3©anueer be ©a�rien oubt /geel en roe*
f�igp too?ben/ fai menfein een beeg fichen
baer men biootban bacftenmil/ alj�bat
b;oot nu ge&ac�en i.ss/ftjnfe �ueber hiaer.

Het Sefte Boeck van de
HUYS-APOTEEK,

. - .':',." ";■>. .!;'{ rr:tf ir,' ■ "-.'*

; '.� '<■' 'Xji'�'. n^fi' ■■ ■

Het EerfteGap�ttel. �»;

I�h �eb gier oock een toepm'gB tuil*
len fc�jijben/ al�p�maribt op pet �anbt
5�nb« om $egering{)fte a^fae&enbie Bern
obernom�n/ niet' in �ejieo�n / �mUk fom?
mijlen baer tyerce ban gjwlegpenjon/utn
gulp bon noobe Beef te f�ecfietn », '.'� ■

Van

n ■ ■

-ocr page 139-

Of Huys-ho�dingh.

135

^u3nbien men be melubj in bet bap2 Beeft
inelch B«t Bap2 hojt maeeften ; ttinfeht.
men Bet Booft ft�aer / �atenbe Bet Bap? met
een fchaer af-bnippen / en ban met ifioot-
olp en boom olp gefmeert/ of met alfjem /
of loge baer fout in i�.

Cotfc�obben op 't Boof �iebtmen ino?*
telen ban pappelenintoater/enVbafrBt
Bet Booft baer bichbjri�gmebe/of met loge
baerpappelenfapinitf,

(Cegenss erf-rupb / en rupbige Boofbett
geb2upcfit men olp ban onrppe o�pben,

Het in. Capittel."

Van de Gh�daehten.

Van Hooft-pijn.

feomt Bet felbe banb�oebt Voelcft bocBt
en Beet ig ) foo boet ftct Booft ban be boo?-
(ie beel toee ; maer bomt &et ban tBolera/
bat i& ban een fjeete en bjoge compierle /
bernecmt men groote tjitte in be neus*;
be oogen ballen biep in / bc monbt ig bit*
ter/be tong� bib/ men {jeeftgrooten bo}W
men ban niet f�apen aljS ongeruf�igB/
bomt Bet ban plegBtnabje�cftban bocB-
teci ftoube natuerio/bat ftomt in B«t
acBter|tebeeIbe�ljooftj$. <�n foobamgBe
Kan Vuel f�apen,

a©anneer nu Bet felbe ban If�e�ancBo*
lia ftomt/ fou i� be piin alberimeli aen be
Clincher fijbe beg ijooft�/ baer bc iBelan*
cho �e Jjaer plaettf �ccft-

5^e eerf�e magU men bc �|ooft-abcr Ia*
ten op be bupm bp be yanbt /�egB ban op
bc plactjS ban be pijn kucrch nat gemaeht
ineen bjepnigBSoofen o�u / �©ijn-ebici?/
en f�ofcnn�ateKof een fabj�n met robciSo;
fewgcuult/enin ftsofenbiater gebsfpht,
, ©oc2.be refi neemt JBijn-�up / falbia /
benc&ei/ alfeirf/ polep ' pfer-brupt / pfop /
boet befe brupben in een facb jen/ �cg|i tjet
in bc �augftbe/ al� gijp u Booft bJilt fatcn
inaffcBen.

at�anneer Bet0ooftfeer boet ban fiere*
�fi en bjanc�� / btn felben bjincfi een goeben
toog ^ontepn inater eer Bp te betgaet / of
anbec houbt inater / bit belet bat be bam=
pen tipt be maeg be�erfjeneri niet quetfen.

5©ietebeel 3©ijn gebjonchen B«ft / en
baeglig baer na p�n in 't Booft geeft / bie
bJinchbe^ mojgens� inarmen 3©jjn/foo
bergaetbeptjn.

gfnbienmen �fooft-ppn banbjinbt
neeft/bebjint men Bet felbe met bjarme
twecben.

Het 11. Capittel.

Van 't uytvallen des hayrs.

<� gcbncBten t� een gabe �re�ch al*

Ie menfcBen ban $5obt gegeben ig/be
feline moet men niet t bnbertmtcben met
oberbloebigBcpbt ban fpij^s en bjancb/
maerfober in eten en bjtnhen 5ijn / en f�rft
tnacBten ban te beel groobe fpQjS te eten /
maer men moet fphjSban HcBte berbou*
bjingft gebjupeben/op bat be^erflenm
met arbe groobe humeuren niet te too^
(�elen Bebben.

menpotcpop BetBooft'oochiiTer Carbe*__

momp goct booj.

<�en goeberemebicboo2't Booft. |5ccm
Corner-rog �aetfc malen/ �iebtfe met ina;
ter /en boet baer ioat boter in/neemt bat
bjiemael beif iuetcftjS in.

Het 1 y. Capittel.
Van de�iflaep. -i

D�n f�aep bomt ban bjcgenbebam*
pen ioe�tbwptbe maaginB^t Booft

trecben/

-ocr page 140-



				.....-^T^J-:

		O ECO NO Ml A,
	*$6	O ECO NO Ml A,
	*$6

treeften /en baerna ban �toubeber^erf* fenen bieft gemaeent taojben / en baer na lueber na bencben ballen / en be fenutoen cenig�finiS bcrf�oppen/foobat be leben* bigegeef�en uptbebenebenf�e bee�enniet in �et �ooft honnen ftltmmen / noc� be ^icWicfte geetfen in be inf�rumentum bec linnen banbupten niet�erbeelt honnen ino�oen. �f�et befen flaep iuo2bt een mcrifc� taebet berberfc�t ban fijnen ar* bepbt. � "pibieti pmant niet flapen Ban/biebe* (�rijcft-beflaau' be� Doofttf met SJtnanbel cip/ofben rugo met <©iI-olp/ofbef�rijcft be f�aep en ueufgaten met jlufcaten olp/ bat f�ereftt ftet �ooft mebe. . 0m te f�apen neemt men ftofen-toater/ Lilium convallium �uater/een tuepnig� ^affraen > roer bitboo? malBanbcr/bit �Dojbt een pap jen / fmeer bit op een boeeft* jen / en binbt �et boo? ijet boo?-ftooft / bo ■■ ben beoogen- '. 'Het V. Capittd. V Tegens de Katarnen. B�&fe bloehing� baltbemcnfcftenop .berfeftepbeu partijen op beoojen / bojff / leber / �ooft / neu�/ bielcB baer ban een beuftopping� beroo?faecBcn / bat be iuercBing� oer partijen belet �uojbt/en be felbebeberbcn. <©aer tcg�engmoet men berfc�epben pillen geb?npcften / en een goet bieet {jou* ben/ iuerrBen en bmecBen /�et bJel�B feer goet ig tegeng be �tatarnen. JBjS pmant be ��at�arnen in be (�aep itf be boeten en in be teelten ballen / laet �em nemen be bollen ban .tf�anhop/Stlffem/ betonica ( befe treeften be ftat�arnen feer na Benebeu.') ©elbtftumnel/fffop/ iBajojan/�tamillen/bie met toaterge* Booftt / �n be boeten baer in gefet befeben* Ref�Vuelgeiu?eben. s- (CegcnjS be $ooft-bloeijing4ieemt men $e Bai�eu ban &lec-toojteUn /en ftoofttfe
			met toater of 3©g«-ebicft/ en men gojgelt be moubt baer mebe. dommige B?anben ��ofemanjen/en Ia* ten be rcwc� in ben �afefen neu# gaen / eh fnoffenfein �et �ooft. ^nbien'be &atljarnen in befteel ballen bat men niet (lichen Ban. g^an neemt men ftupt/ �>alie/ roobe tfofen / §Dtr uptTe* munt banelcfigeen�anbt bol/bitcrefa; ben en baer mebe gegojgelt. <©f men go?geltmaer alleen met nat ban rapen.¹ 281^ be ftat�atnen op bebojj� ballen batmengaet roec�elen. �©anfai mengebjaben ajupneten/be felbebiffolbeertf�ercB. ■ ' <®f men neemt een 3�ppel baer men een (�ucft upt �olt/ en baer nabjatmeer fjo� maceftt / baer f�cecftt men fupefter ftanbp met faffraen in/en fet �et afg�enomen fiucft taeber op / latenbe ben appel ban Bjaben / roeien men beg mojgett� of bea abontjSeet. ' * Het VI. Capitt�l. ^Tegens de vallende fieckte. W^t beballenberiecfttegenoemt om batfe een menfeft boet ballen / en alle beleben boet fc�ubben en fu�eften berj�ou* pingfj maecfit/bat be partijen f�il ftacn te toerriten/bjaer boo? �etBlocbtentmtpg upt be monbt Bomt : taant b� geefl b)02t in be ventricidi ceribri jijn gang berf�opt. Zbt felbe Bomt noch ban eenige frflerij* �epbt of buple materie / iueleB be �\|er(Tenen en^»enubjen ge�eeltegenfirp, bigljiiS. * ©e felbeftanooeh Bomen ban tebeel 3©�nteb>inhcn� mantat�befel�e Bitte be �itte ban 't �ert obertoint/iuo2t 't'Bert belet bloet te mahen/ en maeftt maten 5f>efe lupben cureert men legfitfe in Bet bonffer/ gelijcft behinberen in be iakaim men beeftt �aer toat op �et acn(icfit. Mentureert fuIBe HeBten met ber Baef�* toantal(feberoMb«n ifler seeRraett�e. ©e


					w

-ocr page 141-

, y } Of Huys-houdingh

i©anneermen cenfinaragb op befemen*
fcljax le gftt/ en be fmaragb bicecftt / foo i�
be fiecftf boobtlicfi / maer blijftfc gljeftcel
fooisSbefiec&tgeneejlicft.

©e ftinberen ftrijgtjcn befe f�ecftt lifljtc*
�ift/toannee? be minne-moebe?�te fee? be?*
finy�e?too?rit of toe?|�oo?t5�n/enb� fiinbe*
renbaer op aen be.bo?f� leggften / en laten
3upgetn

Het VI�. Capittel.

boo? befe (leegte mibbel genefen t men fai
be blaben in berfefj toat�r'nat malien / eer
men be felbe opte oogen legftt.

<3jnbicn men een oogt�cn-toater ftebften
mil bat be oogen boo? allestoaric�ept be*
fcljennt; foo neemt men bencftel /foofen /
Verbena, e�elibonien/roofen-�uater/^ban
eIcFi� toater �ben beel/ ban boet men b�ter
in ftampfter/ to�ttc bitrio�l/ fe�cpn gcf�o� s
ren baer na fjet ftereft son fal/men boet bit
water in een glajsV'twe��i men boben bad
toel�opt. IBetbittoatcr maeftpemanbt
fijne oogen in gfjefcntftepbt beftoubcn / �n
boo? all� quaebt bemaeren/'tsp be felbe
ban ftitte of ftoube hemt.'

©oo? �e, bliefen ber o'ogften neemt men
ftarffeiibloeffan toatciy 'ttoe�rhmen met
een jc�qon bacchici! 2 of 3 mael in b'oogen
��uppt/'t neemt be bliefen ber oogen weg/;
't 5p of fict toafer-��iefen / bloebt-blicfth
of anbere bliefen sijn / a�# oocft beroobrg*
ftepbjt ber oogen. '/ -_r

N�ta. ^t�nge^:Ilipben jrjn be bellen wel
tebcrb?pbcn /maer beouben enboltoaf*
fenenfo� (cermete -. ■- , . �

©00? �itTigfte bo�fc cogften neemt men
roos?-toater en mit ban een ep gfteft�opt /
baer �cn boccfi jen in nat gemaecht / en op
be oogen gelcpbt, ^:

Het VIII. Capittel.
Van de Ooren.

A%0 men pijn in be ooren fteeft / neehrt
men roofen-olp ; en een Uiepnig Vuijn- >
cbieft/ en men meng�t ftet onb'er mainane-,
ber / en men fpupt mat in be ooren. ©ace.
na legftt men baer ftamillen op/gejoben. %

%\$ be ooren mee boen gelp offer tuo?* �>�
men in toaren / legftt maer b?ooge 2finge«~
lica in 'tb?incften/ een fnebeften 3 of 4. �

Van de oogen en hare genefing.

iCegemSboncftere oogen geb?upfttmen
Valeriana of baib?ian / toant 't i� f eer tref.
Heft tegfteng alle geb?eften besrg[jefif(jtjS :
men noemt (jfet oocft fcattcn ftrupt / om bat
be natten be �uo�tel gaemc eten / om baer
ten fcfterp gfteficijt ban te ftrijgften/ toant
af�men Ijaerfiet felbe boo?-ftoiibt ; fpjtn-
genfe baer na.

©oo? bonftere oogen/geb?up&t men ooft
fc�el-toojtel / en laet een b?oppel baer ban
in beoogen ballen alg men flapcn gaet.

©oo? gestaollen oogen neemt men i loot
loot-toit/ iloot bertram/ iloottoittcn
toieroocft/ men (ioot bit te famen / en boet
baer toit ban een cp bp / men maecht baer
jen plaeftet af/ bit geneef� fcer toel.

©oo? b�iefen / en ppn ber oogen / neemt
men een ftop ban een jtoarten ftat / toelcft
men in een nicutoen pot tot ag berb?anbt/
bit pulttcr moet men ben patient alle bacg
2 of j mael met een bcber in be oogen bla*
fen/ m�et foo baer een ftitte in b'oogen i� /
faimenbegnacljtg? epften g?oene blaben/
iuanneer mensapen gaen tui� ober 't oog
binben > en 't felbe bicfttoiltf boen. gae al
toaert bat een menfcij jaer en bagft bloobe
oogen geljabt ftab/ fai 8p met ^ob^ �ulp

Hefc

-ocr page 142-

O ECONOMIE

13$

�lupgft/ too?btbetongftjtoart/ enmew
beeft be�toacrlrjcfi�ept in 't f�icficn/neemt
men 20 b�ab en �!?upf�oocl$/ en fup?ic& en

eennotc-fcftelfontepn-toaterbaerbp/men
bjuc&t ftet boo? een bocchi en tyincht baer
een goeben ■bioitft laeuto ban ober ben an*
beren baglj/ en battot j-mae� toe.

<©f men neemt een bun fneetjen ban bet
fpecb ban een bo?gft/ gelrjcft een tongft/ err
ftont bet op �e �ongft/�it geneefi be butpn.

Mm maeclit een go?geI toater boo' be
bnipn/ban eenftalbe ftanncn-to�n/rupt/
falie / hrnnfe-munt en roobe roofeu / men
boet bie lirupben in be tonti/ en laet het
2'binger b?ect berhooeften / boet baer ban
S-lepelbolbonigh baer in/ en alimn een
toa�fefte noot groet/ en men ge�mpcntfiet
banpajStoarm.

Het XII. Capittel.
Van de tanden.

V<@9?tanbt-p�n neemt een ftueft batr
bnof�aoeftf/ een toepnigft tpriacV en
ipinne-toeb ftacb get boo? mal&anber/
maecltt baer een plaeffer ban/ Icggt j)et op
ben mebiaen banben arm aen besn&efcac t
bc pijnig.

<©m 5toarte tanben toit te matchen/
neemt men berbianbc nrupmen b?oobt/
bimfteen/roobe rorallen/bifcft becn/toei�i
be gout-fmeben gebmpcHen/fjert^-�oom/
foo bee�ghu toilt / maecht baer een pulbet
ban i en tonjft be tanben baer mebe.

Het XIII. Capittel.

Van fchouderen en armen.

/V �Tmen bac} toeebomiu geboelt fmeetf '
xi men befelbe met eenige boojbjingenbe
^lpal*fpyc'-olp / of anber; Uaaerin*
bien men een arm/bant of binger uptftet
�.it heeft of bjeecht ; moet men na be bar*
biergaen, Het

Het IX. Capittel.

Vaademenfch.

I:$bie.n men fcetbloet niet dempen San/
laet men ben patient een !>op op be
recfite jijbe aenbepIaetjS ber leber feiten/
toannceer 8p bermeent �rat ftet recflter
neufgatb�oet.jf�aerbloctftetaenbef�ins
«er 5tjbe foo fet men be nop op be milt -, en
men f�aetfiem op fijn gcmacfjt-boecBen in
toijnebift geboopt/ maer inbien 't een bjou
i#l legft men be boecnen op bare bojfien.

^B H�t X. Capittel.
Van het Aengheficht.

I l^bien men blec&en of fcft?impe�en in
�et aengeftcftt �eeft/biffillcert men toit
ban <�perg tot toater / baer men 't aenge*
f�c�tmebetoafcftfc

Mm neemt oocft �lSep-bouto / toeltR
men in een glag betoaert/ en getyttpefit.

Het XI. Capittel.

"Van den mondt en hals»

�eeftmen b�aberginbenmonbt/ ban
neemt men fap ban geele bio�en / en men^
get met ijonigft/en befirgc&t ben mont in*
toenbiglj baer mebe.

Mg men een g&e?toel in ben Baltf �eeft/
neemt men eenJjanbt bol rute / en to?jjf tfe
baer men3®ijn bpboet/ batb^uefttmen
&00? een boecRjen/maef't baer een toepnig
ban toarm/en gurge�t bc balg baer mebe.

3��g ben i)al� bol gaten ig / neemt men
Ifop/ en falp en toat afijn met toater / en
�aet bit een quartier up?� fieben/ ban boet
men baer een lepel bol frontg in/en ooft di-
amorum.en roert toierooeb. en mafirjr bae?
in/ en firijeftt baer toat ban in ben�ja�g.

Jt�anneer men be25jupn �eeft/ of ben

-ocr page 143-




	Of Huys-h	13^ . onber malftanbergemettgBf/of ge�juplt / terpentijn olp Dan binnen / men magft Bern baer oocfimebe fineeren, if�enneem ooch een facft baer meel in getoeef� i^ / oie men ge&eel toarm maecltt en op ben rug� legB. t8l�pmant op ben ribben getoall� Beeft bat Bp geen abem Balen ftan/ bie neem een berfcB epineenpotjenmet fcBerpentoijn ebieft geroert/ mengB baer onber Bonig en ftipner/ op bat 't �ieBtelrjher te gebjupften i0/ mengB baer onber ��abarber en boftfs bloet/ en bjineft baer alle morgen ban. iBaerVuanneerpmant gef�agenofge^ tjiief�t�/bic bjineft boom-olp met bier» .©OCft i& fpirims terpitini goet» Het XVII. Capittel. Van het Hert. D^ebenautBept offtloppingB ban Bet Bert Beeft/fai ben mebiaenop bepbe be armen boen laten /bit r� ooft goet booj be long�. ©aer boben neemt men een mutfjen �bijn/ faffraen/ haweel / roofc toat�r en eps ren bojjer : bit f�recftt Bet Bert. ©e oimiaclj t Vuojt met ben rooft ban ni* cotiaen berb?eben/ ooch met ben rooh ban beber� geb)ant/en anbere bingen gebjant Het xvi 11. Capittel. Van lever en long.. D-<6 long toojt gerepnig�t boo? f�num Graecum,eerenp?ij#, gtembooi�pfjop. Stem boo? ben flebiaen te laten. (Cegen^eenberBitteleber laetmen be* leber-a�er (�aenaen be recBterBant. Stem bej� mo?genj� fupje bjon gebjon* ftem

Het XIV. Capittel. VandeBoift. A%0 men ftoit-abemig� i^ of een qua» Den bojfi heeft /moet men ftcBinho* per / of pfer^baben ioafleBen � en altemet mebetyineftem gtem acht bjoppe�g anpjS of benftel olp intoarin bier of malbefcp gebjonfcen. ©feengoeben lepel bol 25?anbe-toijn/ of�taneel-tuater. «egen?5o?\|i-iuee en Roeffen neemt men polcp/ fjoningh en �©ijn / men 3iebt bat te famen en bjineftt nuchterenbaer eengof tiueemaelban. Het XV. Capirteli Vandefijdc. T<�geng ffeecnenbet fijbengebjupeftt men^pffop. 3©anneer men mtalijcft abemen ftan / heeft menbeplurt�. jf�en neemt een bo�- Camillen tbelcft men in een pot ftooeftt/en tjetfapbaer toanineenblaeg boet geheel h at/m op be plaete? leght baer men ;ie�te getooelt/aljfehoutig matefttmen be fel* te&eber ioarm. $f�en magBVneleenig* Camillen in Bet inater laten �rfpben/om foo beel te langer fteet te blpben. If�en moet (�cB aber boen flaen. $eem iBarpen bi(�el/ boet Bet fap baer ban in 25ier of 3Bnn/ en neem Bet ia* <©f fupjen <�Ebicft/en een roobe l�ijer �oijer/roerBetboo? malftanber/enb?infi Betupt, Het XVI. Capittel. Van den rugh graet > en ribben. A%$ men pijttin be rugB Beeft fmeer menbeplaetg tegBen.�eenep&e bnp? met ftamU-oIp/<©illen olp/$appelen,o�p

				Hes
			& 7e	Hes
			& 7e

-ocr page 144-

'?10>- Oeconomia> of Huys-bowKngh.

Cegen ben rooben loop gebjupcfttmen
iuepte-pap met foet�-.melth.

Het XIX. Capittel.
Van krawagie of f�hurft.

D«jt fla�t een menfcft. aen ftanben / ar*
men enftetlijfupt/enhomtupt een
Ijeetebupleleber.

®act tegeng fai men �em �aten noppen.
-Wit �uarme baben ftelpen baetftegen.

� ��en fmeer �ct met �ijn-olp/fma�gl en
fineer/ ooefe <*Sem�cr en 25oter,

� aEren-pjijg in tnater geftoont /enbaer
mebe bet lic�aem gebjafleften ig be alber*
bcfle remebie.

^tem falpeter en niter i� oocn goet. ■
^cembejSttieefi.�een mael&ftiriac in.

Het xx.. Gapittel. �

Van Mildt en Maghe.

� berj�opte ff�ilbtgeneejien opent

aquaf�lphuris.

�>affntinin be fppfe gegeten i�be milt
goct.

ftabir Cfijna neemt alle geb?eefien W
jBi�tgbjegft. .

(Cegensf alle f�oojtfen tf)h 3tlflem en
�tnof-Iootft goet � ooefi limoenen.

Het xxi. Capittel.
. VandenBuyk.

T«�gen beat�o�men b�ie tinne �epe�en
fout met �tiater gebjoncKeo,

Het xxii. Capittel.
,,j Van de Benen.

A Big men een hefteen f�ootleg�t men
baer maer Bet blies ban een ep op / en
�net Bet baerop leggen/op batter geen
rooj�aenhomt/leg�tmen baereen Lavi-
mentum bobetl op.

Het xxiii. Capittel.
Van de Peftilentie, waerby men

merckcdatde peftopeenplaets
wil komen»

A%g baer groote fierft onber be 25ee*
tfeni�.
mg bt ©ogelen > �o�lcR in be �ucfltjijn
getooon te �bjeben ftaer_fnabe aerbe-�e*
geben.

Het xxiv. Capittel.
Remedie tegens de'quade lucht

.- in i^eft-tijden.

D<&g mojgeng een goeben roemer mu
fem-�J�n ge�jjonchcn.

g^enOleum fulphuris xg niet alleen goet
om be pel� af te �ueeren / maer ootft ombe
gene te genefen toelch be pelt Bebben.

Item be groene fctfalen ban 3©aI-noo*
ten m�t 5©ijn_Tafi)n geiaepnt/ ei�ban bien
Stfifn �jtg mojg&enj� een tinne lepel bol
geb?oncnen- : �tr.lv�q m�t t:.

tf^lH?

E Y N DE.

. _ - ~~mHj&teJW&~~i

afcafefeas

r o mi a,

infiups te boen toajS/maet berteften bat
f�aet mn te boen/ bat ben grooten/ bat ben
mibbeljlen/ en foo boo?t�: «©efe quabe
ghebachten mof� nun ftaer benemen; en
ftaer na het een ghebaen toeren/ ftet anbet
laten bocn/toant toacrom fouben fp ftaerg
fteeren toeren niet boen/en het boojbeel
befielfS helpen foeclten � toaerom fou ben
eenen tot boozbeel (�jn� heeren ben anbec
niet een hanbtleenen/betoijlfp alle aen
be felbe tafel eten / en op gftjlfjcne bebben
f�apen'enooch haer loon ftebben/fullen
fp oocn geIi)CK arbepben. $laer bit t� nu
genoeg!) ban be nneeftten..

Het VIII. Capittel. �

VandcMaeghdcn.

H<$e toel be maegftben ftet felbe mebe
raecht/bat icn ban be nneeftten gfte*
fepbt fteb/berepfeftt nochtans ben noobt
bat ich ban be maeghben in het bpfonber
toat feggfjen moet. ^e maeghben fullen
tuchtigj� en f�il srjn / ooeft neberigf) en ar*
beptfaem / ftaer foo toel tot «JSobt� tooo�t
ftouben ais be nneeftts/ fteeren / b20utoen
en fiinberen/ bencfienbe itiet alle eerbaer.»
hept/ bat fp be menfeften en �iobt biencn/
toelcft een peber tot fijnen tpbt/ ftet fp
�tneefttof maeght ftaren loon fai geben.

35e maeghben moeten haer bpfonbec
toaeftten boo? bieberp / hoererp / ttoif� /
ftaet/ bloecfien/ $toeeren i tooberp / liegen
cnbanaHeuon-02bcnt�ic"e gebeerben en
leben: ^e maeghben fullen niet met mal;
ftanber tmiflen / macr fomtotjlcn gtbeurt
ftet batfp upt toof ftep�t oneens too?ben/
bat men ban upt ftaer hoo?en f an /het ge«
ne nopt boo2 ben bagft fou ge-omen ftcb*
ben. |�>p moeten ftet oocfc niet met be
finecht� een jijn / om bes fteeren goebt te
ontdeeUn / en at� be meefter / b20uto en
�inberen te be�t ;tjn haer bol toeeten en
fuppen/gelijcft be ffocfiS en ne�ber-bes
toaerbertf boen/bieteghens malftanbec
feggen ? 25?aebt mp een toojl�/ ieft lefch u

8 OECO�

Doo? too?bt fiet toeren toerftinbert / en niet
naer behoo?en boltrocncn. If�cn moet
Ijaer niet toelaten beel metbe maeghben
te lacchen en boerten / of in hoecften en
toincftet� te (laen en hepmelicft te pjaten /
toant {jet geeft guaet achter bocht' en het
gc&curt bic�ttoit�/ bat toanneer men befe
bien|t-bo&en meef� ban noobe �jccft / men
ftaer bibben/ of gefanten f�ueren moet / of
op een ga(�-mael noobem maer ben beften
raebt t�/bat toanneer men mercnt bat
m�egftt en ftnecfttte famen toeltfaen / be
felbe �oe eerber hoe beter upt �en hups ge*
fionl� too?ben/toaerboo2anber oiihepl/
toelcft bacr uptplaghte bntl�aen/ mebe
*an boo?-geftomento02ben: toanneer be
bienfibaben fomtoij�en ooft op �aer moet-
toiilightf 5ijn/ en in ben oogflftare hceren
teleur laeten/at� men haer alber-meefl
Dan noobefteeft / t� ftetfeer goebt bat een
$?up�-baber foo met haer omfpjingftt /
tatfe niet beel loon� opnemen; eri foo het
immer toefen mocht/ batfe helber nocft
penningft op-namen/boo2 bat fpftaeren
tijbt upt-gfte&ient ftabben / foo foubt men
fjaereen toepnigbeter nonnen btoingen /
�etoijl men ben rupn nocft op l�al ftab /
anberS foo fp ben loon tebo?en toecft heb-
ten/ fpjingeh fp bacr nae in be bocht / at�
Betijen gelieft : <�n het t� boo2feecfter bat
fcienftbo�en/ toelcn ftaer loon te bojen op;
nemen/ alttjbt op haer frftepben f�aen.

<©e margben / foo toel at� nnecftt� pie*
gen / op het begin ban haeren bienfi / ben
f�eutcl ban het regiment te foechen'/om
tJlpttep&tte hebben/ toat fp boen of laten
tooubcn/ bacr moet een goebt l�up�-ftcer
tegentf toefen/ «an ftp haer met goebt&ept
niet in be grcnfen ban ghehoo2faemhepbt
fiouben^moct ftp ftaer foo toe-fpje&en / bat
fp berbaert 3tjn : toant at� be hnecftt ober
beheer/en be maeght ober be bjouto re*
geert/ fiaet hetfeer toonberbaer met het
fiupss-ftou&en.

©ach pleegen eenighe bienf�-boben een
Bpfon�ere uptbeelingfj ober het toeren te
manen/en toillen niet aWeg �oen toattes