INAVGVRALIS
PRiESIDE DEO TER OPT. MAX.
Ex auBoritate CMagntficï ReBoris,
Reip. Ultrajedins Poliatri, atque in inclytâ ejufdem Academiâ
Medicinae Anatomes amp; Botanices Profelforis Ordinarii,
NEC NON
AmpliUtmi Senatm Academici Confenfu (jr Subtilißm*
'Facultatis PHILOSOPHICM Decreto,
Pi'o Doctoratus in Philosophia Gradu, amp; Artium Liberalium
Magisterio , omnibufque praerogativis rite ac legitime confequendis,
Publica Philofophantium cenfura exponit
CORNELIUS van HOUTEN, Batavus.'
Ad diem 25. Septembris, hora locoquefolit^.
Ex Officinâ FRANCISCIHALMA, Academix
Typographi, cla loc Lxxxv.
Praenobilibus, Generofiffi-
mis Dominis,
D. WILHELMO vander MEULEN ,
Domino de Blyenborgh, inclytse Civita-
tis Ultrajedinse Senatori amp; Ex-fcabino
Confultillimo^optiine de Republ. merito
indiefque plurimum merenti.
D. PAULO ANDRERE vander
MEULEN, in fuprema Hollandi«
Zelandi^e , ac Weftfriefiae Curia Sena-
tori ampliflimo.
D. JO HANN I FREDERICO
MAMUCHET, Toparchse in
Hoederingen, Lau wendrecht, amp;c. Tem-
pli cathedralis Ultra]edini Canonico
fped;atiflimo.
Reipub. Leydenfîs Senatori dignifîîmo,
Scabino Confultiflimo , plurimum de
eadem merito.
Do. in Stokkum , amp;c. Religiofiffi-
mis executoribus noviffim^e voluntatis
P. M. Magnifiai amp; Mufis dediti Viri
D. ANTONII HALLETIIj Patronis,
Fautoribus amp; Maecenatibus fuis muni-
ficientiffimis
Hoc Exercitium Philofiphkum, cum
animam deheat, L, M. Q^
CORNELIUS van HOUTEN,
AuótoirJ
meerman
Ihl in Thilofiphia , qua mihi per multôs anms
nihil carius nihil fuit antiquius, Lauream vo-
äoralem expetenti pr£ cateris hac de Sono at-
que x_Auàitu arrißt materia ; cum quia mums
jam ante tres anms op er am meam pneumatic a
' frobaveram difputatione, tum etiam quod hanC
rnultis ad palatum futur am probe nover am ob ejus exceüentiam
dignitatemque. Verum hac quamvis itaßnt, non omnibus ta^
men hanc aque gr at am acacceptam futur am probe feto : ßqut-
dem multi,ßdimonem rejpicias , rem numquam cogmtam orj
nare mahnt, quam rem probe exploratamßm fucoleUtorms
exhibere, atque ita cum umbra fua , feredixerim aßm.'pugna^
re ^tque hi quidem eo de grege funt porci , qui fitentiam
fine verbis, quam ego tamen maximam dixerim, maginariam
rident es, mn norunt niß rem abditam pluribus proferre moäis.
Veniam ergo dabit aquus rerum aftimator, ß me in hoc eodem
ludo ad hanc ßultitiam minime edoBum , ßmpUciter ea , qua
Cum meditatus , proponere cernat. Verum hi ß tantummdo
effent, qui obßreperent, parum foret, ßquidem verbisßeren
fed fmit (0 alii. Verum enim vero, qmdquid de hoc meo y/f »
me ß eos ut meliora nos doceant infligarim , amp; multum lucra-
tum ^ voto non excidife fum perfuaßßimus. Hifce ergo vaie,
BenevokLeBor, veritatefquetumTgt;ivinas tum humanasada-
mare perge. Ego ,ßquidßt, quod placeat, gaudeo, ßn minus,
tuo , dummodo ego meo , gaiidere ßnam genia. Vale , atq
iterum vale.
DIS-
-ocr page 5-DISSERTATIO PHILOS O PHICA
INAVGVRA'LIS,
D E
Anc de Sono atque Auditu Exercitationem ut mï-
jori evidentia amp; claritate Ledoribus exhibeam
i. Quo fiat fonus modo ? 2. Quem in modum
propagetur ? 3, Qiio paóio ab inftrumentis exci-
piatur ? 4. Qua ratione in dura incidat corpora ?
explanabo. 5. Vero fonum tanquam fugacem
Deam ad auriculam ufque profecutus, quidquid
in hac machina notatu dignum erit, perfcrutabor
ita noftro de fono atque auditu fatisfaélurus infti-
tuto. Sed antequam ad ea , qux mihi propofui tranfgrediar , pauca de
fono praefari lubet. Hic mihi eft tremulus motus quocumque ortus mo-
do , per varia media fpiritibus animalibus communicatus : in quo demon-
ftrando multus jam non cro , quoniam id uullo negotio cx iequentibus»
colligere dabitur.
Sed.I. §.1. ünde facile pater, ut ejus, cujus omnium primum meni
tioeftfafta, omnium pfimum initium fiat, omnia illa corpora, a quibus
ti-emulus oritur motus, fonum excitare poffe. Quae omnia recenfere cum
1'aboris fit infiniti rem omnem ad tria revoco genera.
§.2, Primum eft, cum corpus a qtiacumquè caufa perculfum ob vim-,
qua pollet, elafticam continuo conatur eundem , unde expulfum erat ,
lepetere locum , facitque continuos fubfultus, donec omnem fuum tre-
mulum in aërem transferat motum. Quod quidem i. videre eft in cam-
Çna, cujus a duro coi-pore compulfs , amp; in tremulum ob vim füam ela-
fticam motum aftae-, vis excitandi fonos, iublato eodem per funiculum
•3
blSSERTATlO
motu, tollitur. 2. Id unicuique patet, qui hexachordi chordas a pledn
crinibus fupra eas tranfeuntibus pice ant refina colophonia undis iquot; J™-
lum eo modo adas motum fonitum edere , picifque loco oleo adhibito,
id minime fieri, perceperit. 3. Id nos docet fchyphus aqua repletus, per
cujus marginem digitus aqua madefadus fubfultibus fertur varus, tremulum
fuum a digito receptum aquas atque aëri communicantis motum atque eo
modo fonum elegantem producentis. Hucufque de prima fonum exci-
tändi ratione ; fequitur fecunda.
Sea. II. Haec locum habet in pulvere pyreo , qui , ut res exem-
plo inclarefcat, cum accenfus multo majus requirit fpatium , matcriae fub-
riliori utpote agitabiliori amp; preflae fpatium quodpiam fuppeditat, ubi cum
ab acre circumfluo prematur, reprimatque etiam ob fuas vires, varias for-
mat conquaffationes : ita ut flamma amp; aër craffior vices dun corporis aeri
tremorem communicantis gerant. Quale quid etiam in auro fulminante ,
quod Chymici ex parte una falis tart: duabus fulph: amp; nitri tribus contn-
tis commixtifque conflare folent, obtinet. Atque hsc de pnoribus fuffi-
ciant, ut quid fit tertiam videamus.
Sed. III. Tertium- igitur eft , cum aër ad corpus quielcens allidit,
atque ab eo pro ejus difpofitione varias conquaffationes recipit , unde va-
rius fonus ad aures allabitur noftras. Quod quidem i. loco in ommbus
pneumaticis inftrumentis locum habet , per qus aër delatus ad ligulam al-
lidit amp; pro ejus figura amp; difpofirione varios tremores fubit lenfono com-
muni exhibendos. Ut id elegantiffime cum in organis Ecdefiafticis, tum
aliis inftrumentis quo Curiofos ledores remitto, patet. z. etiam m voce,
quam quidem , quia maxime ad nos fpedat, altiorifque eft indagmis, ab
ovo ordiar. Mufculi intercoftales amp; diaphragma cavitatem thoracis am-
pliorem reddentes efficiunt fpatium quodpiam fola fubtili materia refertum,
quo acr ori proximus, cum maxime ab ambiente prematur, fubtilifque m
trachea materia refiftere in tantum non-valeat, cogitur defcendere : cum
vero illud amplum fpatium vi mufculorum anguftatur , aer is eundem ,
quem deferuit repetere cogitur locum , ubi pro varia ad epyglottidem aH
lifione, laryngis contradione, aliam atque aliam facit undulationem. Cum
hifce tribus fonum excitandi modis ejufdem varietates adiicere non adeo ic
praeter inftitutum , quid fit fonus aut acutus aut gravis, aut gratus aut
ingratus, fequenri fed. videbimus.nbsp;r • ^Unno cor-
Scd.lV.§.i. Gravis igitur cft, cummajorestardior^que m ahqu^^^^
pore fads vibrationes fpiritibus noftris per varia media commumcan m
Unde chord«, quo pauciores formant vibrationes, eo graviorem edunt
-ocr page 7-fonum.Unde amp; gravior etiam vox è laryngé amplo, quia cundem ob (patii
amplitudinem tanto impetu tranfire nequit, utcreberrimoscxcitet tremores.
Unde etiam mufica inftrumenta majora majorem profcrunt fonum. Nec eft
quod jam amplius miremur , pueros volentes fonum gravem emittere la-
ryngem diftendere. E contrario fi in aère fuccuffationes frequentiffimse
ad fenforium delabantur, ut id in chordis tenuibus maxime tenfis, pueris:
amp; viris Collum conftringentibus, fit, oritur fonus acutus. Sed dantur
praster hafce amp; alis vocis varietates : ut V. G. voxfufca , fi larynx fithu-
midus, clara , fi ficcus, afperior fi fit exafperatus, quod plerumque ex
celeri nimis refpiratione oritur, unde raucedo*
2. Reftat ut jam de grato atque ingrato agamus fono : Atque prions-
quidem natura, cum fimplex eft , in eo confiftit, quod membranam le-
niter afficit: pofterioris vero in eo quod faciat ruptionis periculum. Gra-
tus vero fonus compofitus is eft, cujus iftus aut continuo aut poft binas,
ternas, quaternafve coëunt vibrationes fi vero aut fêmper aut in certis cafi-
bus concordes non fint, eftTonus inaequalis ingratus. Nec nos remorabi-
tur quod quidam putent iftus chordarum insquales amp; in fine tardius
cedere , quia pendula , quorum eadem cum chordis eft ratio , aequa i
viginti primis ac in viginti fecundis impendere tempus, conftat.
Cond. I. Diximus igitur, quantum fivit prsfixorum terminorum brevitas,,
t. fonum efle tremulummotum, in prslud: a.Eumexcitari vel ab elafticis
corporibus , Sed. i. vel ab aère amp; alio corpore fe dilatante , Sed. 2. vel
à corporibus eum in modum difpofitis , ut aëri ea percurrenti varios im-
pertiantur tremores, Seét. 3. Praecipuas tremorum varietates Sed. 4.
explicavimus. In eo jam erimus toti, ut quo vehiculo liic tremulus ad.
aurem deferatur motus, videamus.
CATVT SECVNTgt;VM.
Scd.I.§. I. Hoc caput ut dare tradam i. an aèr? 2. An matei-ia fubtî-
5. An aqua? 4. An crafliora corpora fint foni fubjedum, inquiram.
quantum quidem ad aërem, hunc ejufdem efle fubjedum docet i. U-
quot;îuidi natura facile in omnes motus confentientis. Videre id eft in tremore:
aquae ab itu redituque cujufdam baculi excitato , qua cum aër eft multo
fiibtilior amp; eundem ad corporis tremorem eflfe tremulum merito licet fufpi-
2.Idp3tetex liquorein fchypho vitreo contento amp; a digito orasejufdem
lambente contremifcente, qui, quoniam craffior eft, undulare non poflet,
nifi amp; aëri ab eodem motu tremores incutjantur. 3. Id, ex acre cum ex.
timpano,
3ro-
e in
timpano , tum organis Ecclefiafticis, amp; alas
manui tremorem incutiente . liquet. 4- ^^^^^^^ff ' . Jca delibare
barda contremifcentia , ut amp; infinita aha . ex ^-bus h^^ ^^^
ferebat animus, ut eo promptius ad ea , ^^^
accingeremus , imprimis cum hic nobis res fit cum magni nominis
fobho ac Medico T. Willifio. En itaque prscipua.
iopho ac Mea, onbsp;^^^^^^ ^^^ ^nbsp;^^^^nbsp;^
ferLe Mer ennoV uno hör« minuto primo ultra orgy,arum q^^tuo de
ferente Merlenno,nbsp;. ^ß^^nbsp;ad can-
percipiremus. Haec eadem docet circulos ulte lusnbsp;^^^ P^^
verfus quam tota moles aquoa fertur, excurrere..nbsp;^
noftra^ : fumamus enimnbsp;TdumrirK mSl
Jf^m D citrp^rientura quam'fi nihil de ifto -nimuni motu p. Ki-
Tnt. Qiod cum adeo fit evidens, m^ari fatisnbsp;^^^ ^o^
So Vi^ magnum quoque lapfum Gaffendum. R. ad Ob,. 3.
S^^adduxi, Licun^ argumentum Du
2rtum petafo illapfum manu pofTe perapi, oppono. ^tque hiMis.
fallor objeftionibusClariffimi viri ivimus obviam , leftat ut eodem , q
in aUos ufus eft jure in ipfum utamur.nbsp;. .nbsp;„pU.Vulo foni
I 4. Poftquam itaque noftram reMet opinionem ^^
foil ex part: fubtilibus falinas nobis obtrudit. Ad quam rem ^^^^^^^^^^
unico ntAis Illuftris Boil^i opus ^^
Ubi fe horologium . quod in loculis geftan ^^^^^^ ' ^nbsp;fe
ejufque fonum'haufiffe alferit . Verum anthanbsp;^^^^^.^^^.inime quie-
ejufdem fonum percepilfe, lt;iuamvis ut ex ^quot;dicB patuit mom
viffet, negat. Si jam part, falms unicum foient om^^^
äere exhaufto propagari
debuilTet ., fiquidem part-nbsp;1
-ocr page 9-falin« ] neutiquam poflunt educi : imo quid part: fubtiles loquor î cura
ne omnes quidem part: craffiores inde poffint extrahi.nbsp;'
§. 5. Paulo altius , aëreni tremuli motus fubj : eflè evido rem répéta-'
tnus , quod ut fiat undulationes ab injedo lapide in liqùore fadas fpede-
mus, quandoquidem hafce inter fe convenire uno ore fatentur omnes,'
Lapis ergo in aquam immiflus undique à fe proximam expellit partem ^
quae prelTapremit itidem proximam : verum cum maximam patiatur refiften-
tiam , nunc furfum nunc deorfum inftar penduli ob columnarum aquea-
rum squalitatem, fertur. Haud lêcus ac pars aëris proxima compreff»
feque dilatans premit proximam , quae deinceps ob refiduos in fe motus
gradus nunc furfum nunc deorfum fertur : unde fphaerica diffuiio. Hanc
quidem luminofa tardius ferri docet vifus luminis fonum auditum antece-
dens à bombarda excitati , quia hic, uti omnino innuimus, compreffio
Se dilatatio requiritur, cum in lumine uno moto globulo tota linea mo-'
veatur. Ubi praeterea zonas (ut ita dicam) centro proprioi-es eflè omnium
lâtiffimas, eo vero minoris latitudinis , quo longius à centro excurritur
«adem tamen fervata mole , dignum eft obfei-vatu. Unde ingens amp; quaé
xiiu multorumexercuit ingénia nobis elucidanda oritur quseftio. Num fcî
fonus pari femper feratur celeritate ? Cujus quidem negativam , quidquid
in contrarium , de qua mox , experientia , ex binis deduco axiomatibus.
1. Ax. Zonam unam aëream alteri zonae motum communicare eafque, quo
plus i centro receditur , minoris fieri latitudinis. Quod dariffime in aquae
Undulationibus videre eft. 2. Ax. ^qualia corpora aequalibus motus gra-
dibus praedita asqualc tempus in »qualibus corporibus movendis impende-
te. Sumamus jam Zonam fecundam habere latitudinem duplam dedmae
mole eadem fervata , dico ex Ax. 2. tantum temporis requiri ut prima fe-
cundae , quantum requintur ut nona decimae communicet motum. Prx-
tcrea ex eodem Ax. infero tantum temporis, quantum-in prioribus mo-
Vendis requirebatur , requiri ut décima in undecimam transferat motumj
Certum etiam eft , cum zona décima fit ex alfumpto dimidiae. latitudinis
ion« fecundae, amp; zona undecima ex praeced: vix dimidi^ latitudinis, has
tgt;inas zonas nondum $qualis latitudinis cum Zona lecunda. Certum etiam
«ft , cum ad decimam zonam movcndam tantum temporis impenditur,
'quantum ad fecundam , amp; ad undecimam itidem tantum, tempus, quod
lt;luabus zonis movendis impenditur elfeduplumad tempus, quod fecundae
^onE impenditur , latitudinem tamen harum binarum zonarum nondum
fecundx, adeoque in remotiori à centro parte ad eandem viae la-
îitudmem percurrendam requiri tempus nunc duplum tempori, quod cir-
Bnbsp;ca
-ocr page 10-ca centrum impenditur. ut probatum eft. quot;quot;quot;IPlquot;/^'potS
varia à ccntro^diftantia, ut ex iifdem pnnapus facile deduci poteit.
^Âî^hua quidem in re admodum evidentiquot funt P^of^i, to«
fell mik fontldverfarii fuam experimentis, qux fe ex
Tp^ÄiSÄnbsp;Poft vifam flammam\enddi i-ecipro.
de per ^ecem p«nbsp;recclferc, idque ali-
rtquot;eÄ ' quaU velocitate dSundi funt comperti : quam la
rem aquam proferunt in ejufdem tremoribus id ipfum obfervaxu à-
'T?. Quibus quidem experimentis i.nbsp;Kirchen
op^ dk : wi tJftlopo experiment adortus exnbsp;^
Tdeprehe.di.u.'vehmentioreftjènus , tanto eum cclerm f f' ^f
L?m circa centrum , quoniim eft vehementior «
Hanc motu tam parnici ferri, ut
rientia peti pofle , affero : conficit enmi unonbsp;nobis
ceptos,graviterquelapfos. Hiice peracns , qmu v^u
eiant vide^mu^.nbsp;^^^^^^^^^^nbsp;^^^^ pl.vio^
fi\urb?duÄlofum/répugnante licet Aud. Ph. V. amp; N. fonos o^
rundere refringere tanta vi ut vix a quo fmt foni excitati mftrumento d g
Zt^ t^rr^rurn fiquidem cnlfius medium celeriorum vjbrationu«
incapax bombum excitât : fi vero fubtiUus fuent contranum obünet,
id irmat: fubtili, de qua fea fequentia^ndum eft, pet.
Seft. II. I. Hanc itidem foßi vehiculum ex eo coll.gitur i-
miSL fônl etiam recipiens denfiifimum ardeque ( Boilœoteffe ^
fom tranfeat. z. auod foni fubjeftum fint fp.
modum fubtüis. ?. Quod campanula m recipicnie mipc™ ^
U1Tgt;
fonum fed fubtUioi-em longe edit ; cujus ut amp; aharum r|umnbsp;.
me in collegio cxperimentali Cekbernmi vin W.Seng^^-nbsp;^
apud Batavos Magnifie! Redoris Prxceptoris meinbsp;^^^ amp;
oculatum teftem fuilfe memini. Ut de aqua, hoc ad finenj perdutto^,^^^
reliquis cralHoribus agamus corponbus reftat.
Sea. III.§. I. Hanc quidem ego foni fubj: dixerïm fi co^m fonorum
«quamtremefacerepoffit, amp; docuit id me campana, qu« cum in aquam effet
delapfa 5 fonum fed admodum obtufum, cdebat: Profundius vero immifla,
nullum , idque propterea , quod campanula neutiquam totam illam aqux
vim potuiflêt commovere. Hinc cft quod Plinius Planftt congregm feras
^ infifeinü Cafarisgenerapifciam ad nomen venire, teftetur Nat:Hift:lib:
X. cap. 70 : Unde etiam Pechlinus de vita fub aquis Pag. 151. Hortnlanum
fmm mm in aqnas eBodecim «Inas altas demerfns effet, vivum ibi degife cam-
fanafqne fon^iMtes, licet obfmrins , fercepiffe tefiattfr. GalTendus vero urina-
torem , cum non procul diepa campana urinatoria obvolutus in aquas per
decern orgyjas defcenderet, iftus tormentorum audiilfe negar. Qux partim
noftra corroborant, partim ex iifdem facile conciliari pofTunt principiis.
Reftat j?m ut aliquid de craffioribus corporibus videamus.
Sed. IV. Horum quidem alia recipiunt foftum ab ipfis fonoris cor-
poribus aüa ab allabente aè're, quod quidem pofterius cum aptius Cap. 4.
Cradetur hoe loco tranfgrediar de priori nunc adurus.
§.2. Qua quidem de re duce experientia confiât trabem fonum iti feex-
cîtatum illasfum transferre, idque fine ulla difftifione: hancx)b rem furdo
fonus per cultum clavichordo impofitum dentes ofl'a elegantiffime exhibe-
tur : Hinc etiam fonum equitum per aliquot milliaria aure tua timpano
terrae impofito applicata facile fenties. Quibus etiam ars , qua cuniculos
quot;detegunt, innititur : imponunt fcilicet terrx timpanum , quod , fi fiant
Cuniculi, à motu per terram ad id delapfo commovetur, fiibafque injedas
comroovet. Hue etiam facit Tonus, quem pueri cum forcipem ex fune
auribus applicato fufpendunt aliiquc corpori duro allidunt, folent excipere
ûtis ingentem.
Cond. a. Sono iftis modis iftifque varietatîbus Çde quibus Cond: prî-
*na in Fin: cap: primi ) efFedo affedoque pro vehiculo nonnunquam aëquot;
rem, Sed. i. aliquando fubtilem materiam, Sed. 2. jam aquam, Sed. 3. jam
crafTiora corpora,Sed.4. defignavimus. Quid vero ipfi deinceps per aërem
circumvolanti, fi ab inftrumentis recipiatur, obtingat noftrum eft fêquenti
«apite pemofcerc.
_Sed.I. §.i. Inftrumentorum, de quibuS hic nobis erit fernioi aliaam-
I'iori verfiis aërem patentia orificio plures colligunt radios : ut infundi-
Dula, tubx ftentoreae , quibus auditui fuccurrunt fenes. Alia vero
ori admoventur, fonumque mirifice in unum cogunt, eumque vel inar-
ticulate vel articulate profundunt.nbsp;quot; Sed„
Sea, IL §. I. Prioris generis funt tubs militâtes, bucdnae ; claffic»
tibiat, atque alia tibicinum cornicinumque inftrumenta. Inter qux cde-
bris magni Alexandri tuba quindecum palm: qua exercitum ad centum fta-
dia , quorum oflo milliarc Italicum conficiunt, cogebat: uti id refert ex
lib: cui Tit. Ariflotelis ficreta ad A. Magnum in Bibliotheca Vaticana con-
fervato A. Kircherus. Hue amp; Bubulcorum cornu ad mille paflus fonurn
excitans ut efl: tubus in Galliis ufitatus ferpentinus didus faciunt.
Sed. m. §. i. Pofterioris generis eft laudabile hujus feleciffimi feculî
inventumdeCochleatis, Ellipucis, Sphxricis, Conicis, amp; Conicis fecun-
dum fpiralem lineam contortis , quorum quidem cum omnium
primi tubi conici (Belgistotam fama Europamperagra-
junt amp; nobis aliqua facienda eft mentio. Horum quidem inventionem »
lit de hac etiam agatur, nonnulli Samueli Morlando acceptam referunt,
qui eam. diu conceptam Anno KÎjo. in,lucem edidit, fedtque unum eX
vitro 2. ped. 8.. dig. longum , cujus aperturs maximx diameter erat i.,
dig. anguftioris 2. dig. cum dim. Hunc fecundus ex xre long. 4. amp; Dim.
pedis habens apperturse maximae dianietrum 12. dig. minoris 2. dig. excepitj
quem Rex ipfe per 2550. pedes fonum profundere expertus eft , ftipantc
magna aulicorum cater va. Alii vero hanc A. Kirchero , qui fe talem ad
dandas recipiendafque voces aflervaffe alferit in roufaeo fuo , tribuunt iiv
duftriam. Sed quidquid fit , ut taceam A. Kircheri fidem in multis fatis
fubleftam, id faltem novi, poftquam fuum inventum divulgaflet Morlanr
dus, ex eo hanc hujus inventi famam antea latentem totum Europaeura
pervagalfe orbem. Enarrato quidquid ad hxc inftrumenta facit, ut ck
horum foni augmentante vi aliquid dicamus reineceffitas exigit, quod qui-
dem ego, ne fingulis demonftrandis immorer, tribus abfolvo Axiomatibus.
Primum : Radios fonoros, haud fecus ac: luminis per concava vitra»
per concava corpora in unum coUigi, five id fiat fimplici receptione, five
continua in concava refledione.
Secundum : Radios fonoros uti alia corpora anguftiam fpatii celeritate
motus compenlàre.
Tertium : Omnem fonum, cum alias fe difFundit in orbem, à tubo eX
ore labentem excipi, amp; ita intenfilfime verfus eas , quas verfus dirigittir
partes, vibrari. Atque ex hifte principiis hanc miraculofam foni multi-
plicationem defumendam elfe putem.
Cond. 3. Sonum ita (ut in Cond. X.I. cap. annexa) excitatum , Uten-
temqueaëre (ut Concl.2. 2.cap. appofita) pro veheculo hoc ipfo capite
nunc per bftrumenta auribus applicata colligi Sed. i. nunc inarticulée
Sed. 2. nunc articulate Sed. 3. tranfînitti elegantiffimeque intcndi vidimus.
Reftat ut quid, fi in dura illidat corpora, fiat, videamus.
C A T V T QJU A R T V M.
Sed. I. §.'!• Corporum , in quae fianus impingit, alia aut moventut
aut quiefcunt. Priori quidem ars, qua tonos campanarum explorant,
innititur : folent enim hafce debito craffiores fadas fcamno tornario impo-
fitas eoufque abradere, donee pulfx campanoe inftrumentum aliquod (no-
bis ««nbsp;ejufdem, cujus campanam volunt, tonirefpondeat. Talc
quid admirandi in omnibus ejufdem toni corporibus obtinet , ut V. G.
chordis, vitris, quae faepius ab hoc ab alio tympano neutiquam commo-
veri experieris. Nec mirum profedo fiquidem varia corpora elaftica, uti
varia pendula , variarum funt capacia vibrationum. Quod fi jam aërem
eo motu , cujus potiffimum aliquod corpus capax eft , praeditum ad tale
corpus allabi contingat, illud eodcm cieri motu non eft quod miremur?.
Quin imo amp; id rumpi fi ille motus intendatur mirum non eft. Hac ra-
tione vitrum tcrfum , explorato ejus tono , eundem tonum vox humana
intonans difrumpit, dilaceratque..
Sed.II.§. I. Pofterioris vero generis,quiefcentium puta, alia vel abfor-
bent radios , ut in aukis veftibus amp; aliis fit, quod fuo docent exempla
Mufici artem fuam neutiquam ubi multa funt corpora porofa exercentes,.
alia vero refledunt.
§.2. In quibus quidem , quorum i. alia fonum colligunt. 2» Alia
difpergunt. 5. Aliaeo, cjuo incidit modo, icflcâunt, lineam incidentiîe.
refledionis sequalem elfe obfervatur. Prions generis eft fonus, quem in pu-
teis trilateris, quadrilateris, pcntagonis, hexagonis, concavis amp; quibufvis for-
nicibus ortum egregie multiplicari docet experientia. Secundi generis funt.
Corpora ita difpofita, ut ob convexitatem radios diffipent. Tertii ordinis
funt reliqua omnia corpora craffiora, quae nec convexa nec concava funt.
§. 3. Quod fi jam aër non Valens corpori communicare motum in-
cidat in corpus planum perpendiculariter ab eodem verfus loquentem.
refledetur efficietque vel bombum vel ecchum unius duarum vel triumquot;
fyllabarum pro vario lod temporifque intervallo, nec non foni reflexi vi-
ribus: Certaenimdiftantia, cujus mox mentionem fecimus, efilcit ut vo-
tis pronunciatsultimx fyllabae reflexam deftruantvel in totum vel ex parte,,
vel neutiquam, prout longius ab objedo receditur. Quanta autem praeC
«ife ca fit ad iftas cxhibendas dilferentias , cum ob medii varietatem , qui'
EcchodenodeMerfelino tefte 14. fyllabas de die vero 7 repetiit., tum ob'
Bsquot; quot;nbsp;ob^
-ocr page 14-cbjedi conftitutionem determinari nequit. Habemus cur
plures aut pauciorcs fyliabae repetantur , cur una eademque vox ixpius ire-
'^quot;V.rEfit fi objeda varia ita difponantur utfucceffive aërem allaben-
tem^ refledant ; quale in ^gypti Pyramidibus, in portu Olympi^ pm
miraculo obtrudunt fcriptores. Fit idetiam fi fonus à duobus muns m-
ftar pite reverberetur, cujus generis ilia admirabilis Eccho in villa Simonetta
vicies aut tricies fonum repercutiens.nbsp;_nbsp;, ^
Cond 4. Sonum varie (Concl.i.) produdum , aerique (Cond. a. )
ut vehiculo inhärentem , amp; à variis inftrumentis (Cond.5.) receptum,
nunc corpora ejufdem toni movere (Cap. 4. Sed. i.) jam in aha impadum,
(à quibus nunc abforbeatur, nunc audus, nunc minutus nunc ita uti m-
ddit refleditur) jam plures jam pauciores fyllabas jam eandem vocem f^
^us repetere fpeciti fomus. Ut ejus varios cafus amp; bbores m aure vo,
bis depingamus, reftat.
C A P V r QJU I N T V M.
Sed. I. §.T. Aërisundulationes, qquot;^] ^uc ufque fpeculati fuimus, ^
ris external infundibuli colligit , (de quo Sed.nbsp;50 otS
ob caufam etiam eadem quatuor cavitatibus, ^^quot;^busanterioraduabuspoftj
riora refpicientibus infignita a fummo aurium ^-hitedo videtur Hu e
l^ quiLsfrieore aut alio quovis infortunio auris penit, nec non il i,
qûi^ute deldui variis inftrumentis aut ipfa manus vola fuccurrunt,
nlerad unum ufque fubfcribunt. Qui tamen ufus multo foret pi^ftan-
tirmfiariZSaViercul^B continuo eafdem fafdbus capiti agglutin^
rent • ut ita illam, fi Diis placct, naturae tui-pitudmem emendent. O^
femtur praeterea aurem tam intemam quam externam cartilagme conftarc
Idque inLm finem, ne intra poros cujtifdam corporis, ^^^^^^
Jin olfeamconcavamfuperficiem inadens bombum quemd m exatai
oLtum fonus eo colledus modo amp; per meatum auditonum qm m
Sio latior, moxanguftior, mox rurfus latior ,
inflexionibus, defcendens fumat incrementi, facile ex vi^,nbsp;decumt
Wa cd^^^^^^^nbsp;cum inftar tub^ Polyphonic^ fit vancq-
S refledat, quod fit adeo multiplicati font caufa mirum f
^.-Tartympanum , de quo quidem cum maxima inter erudrtos fit con
tentio, principes binas opiniones fum propoiiturus.nbsp;_
§. z. Alii quidem ad fonum majorem,
panum, qui interiora verfus retradum eft , m planum tdliXni atque Ks
T ï
ï4
disserta
relaxari , mediante vero interno ad fonum minorem intus trahi, ut eo in-
tendatur melius, autumant : ut ita fiat capax earundem, quibus aër , vi-
brationum , atque ita folo ejus appulfu moveri, ut id in ejufdem toni in-
ftrumentis Sed.i.§.I.e. 4. vid. poffit, poffitque etiam per malleum in-
cudem ftapedem foramem ovale , intimo aurium receflui hune commu-
nicare motu. Atque hxc admodum eleganter excogitata ex tympani, bi-
norum mufculorum trium officulorum natura videntur demonftrari.
§.5. Alii vero fonum tympanum fine ullo detrimento, ut aliafolet cor-
pora , tranfeuntem amp; in os petrofum allifum per feneftram rotundam m
intimos naturae recelfus permeare judicant. Hancquemembranam arcendis
kijuriis malleum ejufque mufculos nunc tenfioni nunc laxationi incudem
ftapedem elevatos tranfmiffioni aëris per ovale foramen infervire volunt
Putem ego, ut quid fentiam libéré profitear , mufculorum ufum , quem
amp; fecundae fent. patroni concedunt, membrane motum clamare : verum
etiam ex eo fundamento id femper fieri neutiquam probari pofîe. Putem
etiam experimento, quod magno Willifiodebemus, docente canis auditum,
împedito tremulo perforando tympani motu , non ilico fed demum poft
5. menfes defiiffe , concludi polfe i. fonum fxpius tympanum fine motu
tranfire. 2. faspius id etiam agitari ex mufculorum ufu facile dixerim.
§.4. Soni hifce duobus modis inintimam cavitatemdelapfi pars cochleami
3oft foramen rotundum latentem intrat, mirificeque adaugetur, quodtu-
îi coclileati inftarfit, inquc eo 3.illacap.3. memorataaxiomata obtineant.
Altera labyrinti circulos initio amplos medio tenues amp; in fine dilatatos-
perlabitur , atque tantum întenditur quantum id fieri in inftrumentis ftcn-
toreis amp; quod plus incurvatis diximus. Mirabilis ille fonus tandem hic
mirabiliter audus fpiritibus nervi auditorii in Cochlea amp; Labyrinto excu-
bias agentis committitur ad fenforium commune devehendus, ubi alias atque;
alias in mente noftra excitât cogitationes.nbsp;,nbsp;.
Cond lt; Et nunc quidem I. quot modis tremulus exatetur motus..
cap.i. IL Quibus fubjedisinhaereat. cap. 2. III. Quibus ab inftmmenns
colliaatur ^ ^ IV. Quo pado in dura mcidat corpora, cap. 4. V. Quid
in aure patiatur.quot; cap. S- luftravimus amp; ita bono cum Deo , inquantum-.
fîvit inftitutum , inftituto fecimus fatis.nbsp;....
Reftat erlt;-o nihil, nihil reftat mfi ut mente manuque m cœlum elevatis
«^liori iftius^cœleftis dulcifoni Principi débitas pro ingenii, quod fentio-
quam exiquum fit, viribus, quas mihi largitus eft, agamgratias, femper
niemor finis noftri ultimi, qui ultimum apocalyptica tuba Terricolis fanems
annunciabit intonans : Snrgite furgitt morm vmte adjadicitm.
I. TN me ipfum converfus novi me cogitationepraditum, fllt;e cum a me ßne extm^
Xfione condpiatur, amp; eandem ejufdem modum eße merito nego ßmdem alias ea »
ut reliqua accedentia , fme fubjeBo concipi mn pojfet. Ex quo fundamento de ea-
dem cogitaturo removendi funt omnes conceptus nobis extenfionem reprefentantes ■gt; ne
miferum inde refultet chaos : quo perverfa de ubi fpirituum, de motu mentium, de
earundem cum corpore unione,isrplures alice pertinent, ftibits ah infantiamens noßra
imbuta eft, opiniones.
Hue via regia dirigens greßum meum I. Facultatem nobis exhibendi fimplices coru-
ceptrn rem vel modum pro oi/eSo habentes adverto, quos quidem fenfuum occafione
fieri, non omnino ■videtur negandum. z. Binas ideas copulandi vel fejungendi in me
experior facultatem, quarum una fubj: altera pradicati nomine venire folet. Atque
hac quidem mihi ad intelleBum, fiquidem eft idelt;e junBa reprefentamen, referenda
videntur. Nos , cum linee aliqute idece non funt fatis clane , tertiam , unde
fubjeBi amp; prlt;tdicati nexus pateat, arceßere edoBù fumus. .Atque h^ec omnia, uf
veritatem, qua in idea cum ideato anformitate conßßit, affequamur, adhibenturt
eaque:Vulgo ex pradicati cum fubjeBo nexus claritate innotefcit.
5. Prater intelleBum , quo priorafaciunt, eß in nobis voluntas de qua ohfervatur, tandem
ad aBusfuos fecundumprincipiapraBica, qua vulgo vel primavelfecundafunt, diri-
gendosobligatameße. Qui aBus rationi conformes diverßs poßtis circumftantiis di-
verfascomponuntvirtutes. V. G. ß quisfortuna adverfa a rationispartibusftet,for'
tis dicitur , fi vero mediis in voluptatibus ,temperans, amp;c. Et hac quidem ea lege ut
fupremus Legißatorprobos latitia, improbospcents coërceat. Somniant E. quotquot Ijane
atege civili aut tnetu puerili deducunt obligationem. ^tque id eft quod regnum Dei mo-
rale die. Hac principiaratlonis etiam hominem, quatenus eft menibrum velfamtliavel
dterius focietatis publica. dirigunt. Poßerier rem puUicamformans aut regens politica
die: in qua falus populifupremalex eft.nbsp;^
4. Inter oljeBa de quibus egimus eft txtenfio j qua cum a Mathematica ttim aPhyßco
traBatur. Pofterioris principia materia , extenfio in longum latum amp; profundum^
forma, particularemcorporumconftituensnaturam, motus aBualis tranflatio ex vici'
niainviciniamcorporisquiefcentis. Horum tamen ope nullus mortalium fe modum, quo
hoc miverfum creatum efl, inveniffefibi fpondeat, fiquidem id, tefte ratione amp; expi'
rientia, fexcentis aliis potuit condi modis.
f. fiur.ciJlud Auguftum mentis creataobjeBum nobis eßet tuftrandum : verum t\us, of
temporis amp; charta angußiam, ut exiftentiam ita varia attributa prater alias quaftic
nes confliBuigt; ut latiorOppenentibm, ßhicnonßt., camputpateat, refervarecogor»
Frater Fratri Fraterne.
Te , quern monte Parens fcsta eft enixa bicorni,
Te , labor infraftus , te , te fuper sthera tollat
Fama tuba ! Satis eft : Reliquum cantetis amici!