Reip. U1 trajecäinsE Poliatri , atque in inclytâ ejufdem Academiâ
Medicina, Anatomes, amp; Botanices Profeiforis Orinarii,
U T E T

Amplijßmi Semtm Academici umnimi confenfu, ISrobiliffmgme
Facultatis JURIDIC./Ë Decmo , '
PRO GRADU DOCTORATUS,
Summifque in UTROQUE JURE Honoribus amp;
Privilegiis rité ac folençiter confequendis,
Publico y Ctorum examini proponit ventilandam
SUFFR.IDUS DE BUC QJJ OY, Fris lus.
Ad diem Februarii, hora locoque folitps.

Et in illuftrüTima Academia Tra-
jedina Juris AntecefTori Ordina-
rio viro impensb doóto , Juris
civilis ex imis fontibus , felecâiffi-
mifque Antiquitatibus Interpreti
vigilantiffimo , locorum intertri-
catorum explanatori fubtiliffimo,
Utijurifprudentiam priftino vigo-
ri amp; nitori reftitueret unicè in-
cumbenti, praeceptori fuo in ftadio
juridico unico. de fe. ftudiifque
fuis optimb merito, ideoque per-
petuo fibi cultu colendo, aman-
do, obfervando

Oßquam {habitajuris examine) mihl,^
amflijjima facultate Juridica , quadriga
\ materiarum p-opofitaeffet, eveniebatidem^
quod via ignaro ad bivium vel trivium fi
devenit, etenim

Cutn videt ex omni parte viatot iter:
Sic, quia poflè datur diverfes falbere cauiàs,
Qua fetar ignoro, copiaque ipfa nocct *

Tandem ekgi materiam de aSiionibm bonaßdei, ma-
teriam {fi qua in jure elegans fit)ekgantt^mam. Iß
hac immenfa dicendorum copia picores mihi mitan-
dos propo ui, qui, cum in exigua tabeUa plures funt
depingsndi -, quorundam tantum manus , quorundam
tantum faciem, quorundam tantum fumma capita \ffto
tamen omnia or dine difpofita ) adumbrant ^ femcilh
exprimimt\ fic ^ ego, cum omnia necpojfim, neçve-
lim dicere ( cum non tam copia , quam modus in di-
cendo quarendus fit ^ affeBandus)multaficco {quoi
ajunt ) pede tranfiliam , non pauca tamen proponam
^explanabo. In hujus materia expUcatione mncfe-

fiar ordtnem, uti pr'mb vocis aBiouis Etwolommr
Synonymiam, tê definitionem tradam, turn deaBtom-
bus bon£fidei, earumque effeBibus , ^ à flriBtsju-
diciis d'^erentiis in genere differ am , tandem adjpe-
cies aBionum bonafidei frocedam, eaque quibus, ad-
verfus quos , ^ ad quid competant, turn qua in e^^
culpa veniat , oflendam. r^tque hoc opus nofiruWs
hicce labor erit, TDeus dummodo captis adfptret noflris,
guodfaBurum fpero, iê fubmife rogo. quot;Duofunt, qua
te igfiorare (henevole Lc^iot) nolut. Trmumeß,me

hic tantum Theoreticam amp; ^cademicam proponere
difputationem, unde non efi, quod praBica à me hic
ex/peBes , neque ut multas Tgt;oBorum , Autorumvs
ßntentias proferam, eifque ea, qua dico, confirmem,
fed ex ipfis legibus omnia petita confpictes. JlterunP
eft, quod hanc difputationem, non {ut vulgo fieri fo-
litum)in the fes diviferim, fed in capita, eorum gra-
tia,qui totam difputationem legere nollent ,utiftatm
ex capitum infcriptione videre poffent, quid eo ca^te
traBarem, ^ ß unum horum capitum placer et ,poffent
hoc tantum legere omißs cateris. ^uia autem quatuor
prima capita ad hanc materiam infpecie nonpertinent^
fed ad materiam aBionts in genere, ideo capite quinto,
'iibldehac matétia 'ABionum bona fidei agere incipo ,
ßylum ita inßitui quafi ibi difputationem demum inci-
perem novafaBdprafatione, ita utpraliminaria fa-
cilèa kgentibus pratermitti pofßnt. Bac te (Ledor
Benevofe) monere vohti. ^ Rem ipfam aggredior in no-
mineTriuniuspei, initium faBurus, ab Etymologic
voci,s aBionis\ variifquevocisagerefignificatis.

Ctfo dida eft ab Agendo. Agere autem multa
fignificat. Agere aliquando fignificat gerere
feu adminiftrare i fic dicitur agere tutelampro
gerer'e tutelam Authentica Adhac Cod, quand,
mul. tutel offic, fungi pot. Sic dicimm agere Rtm-

5.5.§.8./. Ex quib. cauf. major in integr. reftit. Sic Agere Alexandria
dicitur : Juridicus , pro Alexandrite pr^eftis , aut urbem Alexan-
driam adminiftrare lege t.. ff.de offic. lurid. Aliquando agere figni-
ficat habere, fic Praetor dicitur curam agere reprimenda improbitatis
nautarum cauponum drftabulariorum lege 5. §. i.f, Naut.caup. (ia-
bul.idtiï, ioabere curam,velcurare. aliquando fignificat
ftinere perfonam , fie dicitur quis in comœdia agere^, HeBorem
Vlyjfem amp;c. ideüfuftinere perfonam HeBoris Vljßs amp;c. Agere ali-
quando fignificat ^i^^rf, fie diCimus agere jumentum lege j.ff.de
fervit, ruftic. pr ad. legenbsp;d. verbor. fignif, Agere

g. f mil. ercifc. fic Prsfes Provincise ubi delidum fadum eft dil
dtur fcribere ad Collegam fuum Praefidem iftiusProvindœ , ubi
ddinquens agit y uti eum transmittat ad fe legej, ff.decuftod. ^

lt;S DISPUTATIO JURIDICA
exhibit.reor. Aliquando fignificat (îcc^yîirtf, amp; accHpitionem-
inftitmam exequi amp; ad fiftemperdttcere lege 3. Expil.hered.
etiam fepiffimè fignificatre , gerere , m in Authentica.
hac Cod. Qmnd. mul.Tatel.offic.fmg.pot.infineinvoceagens, co-
que fenfiTä'c« Labeo Agere generale verbum efeßve verbis qttid
lt;igtitur,five re, ut in flipulatione ^ mmeratioHegerere autemß-
gnificare rem ftne verbis facere lege 19. de verbor.ßgnific. Qu®
diftinâio fubtilis fané eft, amp; non ubique obfervatur, ideoque
aliquando voces hae^f/-«»nbsp;conjunguntur utin legez.

i. de curator, bon. dando.amp;in lege l.f. deoßc. Proc.c^ef. Ali-
quando verbum agere fignificat idem quod traBare ut in legei.
^.^.f.depaflis lege l-^.z.Jf.dejureßfii.

Et prçterea plurimas alias fignificationes verbum agere recipit,
quarum quafdam infignis ille Satyricus Partialis Attalum quen-
dam deridens his verfibus e^^xeamp;t libroi.Epigrammatumi fe-
äione 79.

Semper agis caufas, ^ res agis, Attale, femper,
Eßi noneß, quodagas, Attale, femper agis.

Attale, ne quod agas deßt, agas animant.
Ratio autan curunum amp;c idem vocabulum agere, tam multas fi-
gnificationes recipiat nulla alia dari poteft. quam quod ita cum
rerum natura eomparatum fit, ut plura fint negotia , plures res
quam fintvocabula, /w.4./! deprafcript.verb. ideoque una amp;
eadem vox multa faepimmè fignificata fuftinere cogatur. Cum
autem verbum agere tam multas fignificationes recipiat, reâèhîc
quaeri poteft, quaenam fignificatio hîc ut maximè conveniens ad-
mittenda fit. Quidam exiftimarunt agere hic fignificare ducere t
moti eo argumento, quod ex lege ii.tabularum poterat quis ad-
verûrium fuum fibi obvium propria «uthoritate in ju$ vocare»
amp; fi is non iret, poftquam anteftatus effet, eum obtorto collo
in ']M%rapere ,feu ducere, Sed hanc fignificationem hûcnonfpc*^'
re, vel ex ufu loquendi patet,nam quando vox agere, ducer^^'
gnificat, tum dicimus agere aliquem in jus, quan(^o autetn
pamus vocem agere, pro uthic ufurpari debet non dicimuf
re aliquem j kàagere çumaliqm, quod ex infinitis loci« juT^®

ftri patet ex lege lé.jf.famil. ercifc. lege 16. ff.defunis. lege i. §.4 j.
ff. depofiti amp; aliis Infinitis locis. Praeterea reus non dicitur is lt;j/à
agimr, fed cum quo agiturprinc. Infi. de Except, lege 5 .ff. de jurejur.
Placet nobis fententia eorum qui verbum agere hic fignificare vo-
lunt traSiare cum aliquo, colloqui cum aliquo , de re aliqua cum
aliquo contendere, feuexperiri, quam fententiam 3êi]\xw3.tVlpia»us
egregius in legei^. §.i. ff.deprafcript.-verb.ubihac veiha. extznt'.
Si glans ex arbore tua, in fundum meumcadat, eamque ega immijfa
pecore depafcam, Ariflo fcribit, non ftbi occurrere legitimam aciio-
nem, EXPERIRI poffim : nam neque ex lege duodecim
ttéularum de pajiu pecorum, cjuianonintmpafcitur, neque de pau-
ferie, neque damni injuria C fic enim Haloandrina habet editie,
omiffa vocula AGI poffe in faBum itaque erit AGEN-
DUM. Primo dixerat \J\^Ï3,n\isexpeririaBio»e non poffe, dein-
de illud verbum experiri per agi interpretatur. Sic Gmiliter idem
ZJlpia»utinlege ^ . ff.de except, rei judicata vçxhxxmagat, ^ expetiatur
promifcuè ufurpat. Sic m leger. ff. de edendo Vlpianus verbum
agere amp; contendere, amp; convenire promifcue ufurpat Sed haec de
origine vocis adionis dixilTe fu£5ciat.

Actio faEpiffime;W/clt;»/w dicitur, ut in lege äff. ff.de »egot.
gefi. lege i .ff. de his qui effud. vel dejecer. lege 2 .princ. i.uz.
3.4. amp; -y ff-famil. erciß. amp; paffim in jure.

Aliquando adio dkiturperßcutio, utmPrincip. Infi.de except.-
l£geX']'i.%.z.ff.deverbor ßgnif.legeiä^ff.deverbor.ßgnif.

Aliquando adio, /öw»/.«nuncupatur. lege ff.defurtisZJl-
flmusinfragmentistituk 19. §. 16. amp; titulo 25. §. la. Aliquando
adio litü nomine venit. lege 36. ff. de verhör, ßgn. legeii.^.i.ff,cie
»eget. gefi. lege 4./! de Judic.

Aliquando adio, intentic dicitur lege i.ff.ß mexs.falf med. dixer.
Iege6'j.ff.dejudiciis.lege9.^.6.ff.adexhibend.^.ll. 2^34. Infi, de
»^ion. lege iz.ff.de exceptionibus. lege z.ff.deexcept,.

^ff 17. §. 3 .f. de rei vind. quamvis inter adionem in fpecie didam oc
petitionem multvim interiit, uti mox dicemus.

Adio quoque quandoque controverfia dicitur lege 25. §.7«#'
dehared.petit, leget. Cod.dealtm. pupillo praft.

Dicitur adio, Controverßa, quia, fi controvcrfia aliqua in-
ter quosdam orta fit in tantum ut extra judicium, aut fine judi-
cis viri boni definitione componi nequeat, ador, id eft is qui
petit judici per aftionem petitionemque fiiam, controverfis] fta-
tum proponit, qui ftatus controverfiae magis elucefdt, cum
reus adori refponderit, quandoque judex ex intentione adoris,
amp; contradidione rei caîperitcaufam (feucontroverfiam, litemve)
cognofcere, id eft quando lis conteftata amp; judici expofita eft.

Adio dicitur conventio, quia ador prius ad judicium reum
.provocat eumque convenit lege 15. amp; 19. ff. de judic. quas con-
ventio feu provocatio fimul ac fada eft,fequitur adionis coram
judice propofitio, imo fit illa conventio adionis inftituends ,
jurifque experiundi caufi lege i.ff.deinjusvocando. Imo adeoim-
mediatè adio, conventionem fequitur,uti ftatim ac in jus ventum
(antequam judicium inftituatur, judexque a Praetore in jure de-
tur) fit, adionis qua after agere volet editio fiat lege i. ff. d«

Adio dicitur Intentio, quia ador per adionem judici quid
intendat notum fadt, unde is ador effe didtur, qui habet in-
tentionem, fecundum id quod intendit 12./.i/efA?«/»?. hoc
eft, qui habet adionem voluntati menti fententise amp; intention!
fu$ exprimendx aptam amp; idoneam.

Adio dicitur Z«, eâdem ratione qua controverfia, nempe
quod Iis ab adore incipiat, amp; mediante adione Iis eo perduca-
tur, uti judex adoris intentione bené cognitâ, perfpedâque rci
contradidione, litem fententia fuâdirimereamp; terminate polTit.

Adio dicitur perfecutio, in adionibus in rem quidem p^®quot;
pterea quod ador rem fuam, adione in rem perfequatur
ff. de oblig. amp; Mon. fi pro adione in perfonam fumatur,
ideo, quod quis rem fibi debitam, perfequatur,

aut ideo (quod magis probo) quia adio vix inftttuj
folet, nifi propofitâprimo intentionenoftrâ ei, à quo quidpe-
tere volumus, uti is potius per amicitiam absque judiciorum ftre-
pitu impleat defiderium noftrum, ad quod implendum nobis ju-
re obligatus fit, quod fi is facere recufet, aut moretur , juftum
defiderium juftamque petitionemnoftram (faltem opinione no-
ftrâ ) adione nobis competente perfequamur. Prscipuè autem
vox Perfecutio pertinet ad ea, quae extraordinario judieio pe-
tuntur, neque juris ordinarii executionemhabent, utfideicora-
mifla lege 178. §. deverb.ßgnif.

Adio dicitur formula, quia olim acSioni formula addebatur
hoc eft prïfcribebatur in jure formula, fecundum quam ador
adionem fuam inftitueret, amp; fecundum quam judex judicaret.,
comparatae enim formute erant (pariter ac legis adiones) adhoc
uti homines adiones fuas non prout vellentproponerent, fed ut
fecundum formulas folenniter inter fe difceptarent legez. ô.fif.
de origine jur. idque non immérité receptum erat, cum enim ho-
mines plerumque imperiti ad judicia accederent caufas fuasoratu-
ri, neceflarium erat eis modum prsefcribi, amp; lingua quafi frae-
num injici, ne multa in cafTum dum proferrent, judicia ftrepi-
tu perfonarent, confufiones maximae .orirentur, amp; forfan ado-
res nimiâ verbofitate fibi ipfis nocerent, faepe enim fit ut inter
longum amp; quandoque non fâtis praemeditatum fermonem quse-
dam excidant verba, quae omififfe quam emifilTe lâtius erat. De
formulis autem alibi latius forfan agemus.

Aâio dicitur jgidieium, quia ea in judicio proponitur, de
quo infra latius agemus.

Adio dicitur/'mVw, quia, uti jam dkimus, per aéHonem
ador id petit, quod intendit. Ea tamen petitio adioni in fpe-
cie didae opponitur variis juris in locis, Adio enimeft in perfo-
nam adio, petitio vero eft adio in rem, uti apparet gje lege 178»
f . de verb.ßgnif. lege zS. ff. de oblig. Hadenus de Sy-
■îîoymia vocis adionis aixilTe fufBciat.

NUnc ordoamp;filum Difputationis noftraeexigit uti Adio-
nis definitioneni in medium proferamus. Licet enim de-
finitio omnis in jure periculofa fit, amp; parum fit ut non
poffit fubverti lege zoz. f.de Reg. Jur. Tamen Junsconfulti va-
rias amp; fatis egregias definitiones in medium producere non eru-
buerunt. uti apparet cx definitione Nuptiarum lege i.f.dempt.
Sponfaliorum lege i.ff. de fponjd. TfoWmûi lege i.^.z. f.de dolo
malo. Compenfationis lege i.f.decompenfat. Stipulationis/lt;r^lt;? 5.§.
j.f. deverbor. oblig. V^^Gixlege i. §. 2. /• depaÜ:. Novatioms lege u
if. de Novat. amp; delegat. Acceptilationis lege i .jf. de acceptdat. Furti
legei.l.l.f.defurt. amp; aliarum rerum definitiombus. Sic quo-
que Jurisconfulti adionisdefinitionem tradere non timuerunt, amp;
quidem egregiam adionis definitionem adhuc hodie (non re^-
aante temporum, injuriâ, qux multa egregia è jure abftulit) fal-
vam , fuperftitem, amp; incolumem habemus ex libro ^.f. Celh, ex
quo eOilex ^l.f.de oblig. amp;aa. quam Tiihonunus mPrmc^p.
I»jî. de amon. tranfttilit. Ea hxc eft ex didis locis.:^ao # ;q^od
fibi debetur jndicio perfequendi. Vel Aamp;o efi jus perfequendt m ^a-

km aliud efi adio amp;c. Sed haec verba wM ^î//««f confultô omi-
fimus tanquam ornamenti tantum caufâ definitioniadjeda, amp; ad
definitionem propriè non fpedantia. Et hxc verba ornatus cau-
fà adjefta non folum hîc, fed amp; in aliis juris locis ut in defini-
tione hereditatis legez^f f. de verb.figmf lege6z. ff.deReg. Juf ■

fignificet quaeritur ab Interpretibus. Et negant quidam verb^
hoc alia voce commodè exponi pofTe, quae fententia in •
quidem vera cft, quod vox jus fic exprimi hîc non poflit ^^

femper quid contra explicationem vel opponere vel cavillarî quis
poflit. Sed tamen hujus vocis licet hîc ambigus explicatio
quaedam amp; defcriptio dari potefl, quae vitio caret, amp; pro^
pterea tolerari debet lege 19.^. de Legibus. Inter varias hujus vo-
cis explicationes eorum nobis maximè fententia placet, qui jus
hîc denotare volunt, poteftatem feu facultatem jure conceflàm,
idque per Metonymiam continentis pro re contenta. Nempe
dico jus continens adiones quoque, hîc dici pro adione, re
jure contenta. Et verbum juris non folum hîc fie accipi debere
exiftimo, fed amp; in definitione juftitiae lege 10. ffdejufi. drjur,
traditâ amp; m lege z. ff. de his cjni fnnt fui vel alien, jur. ubi pote-
ftas patria jm dicitur amp; in definitione ufusfi-udus traditâ in lege i.
f. de ufufr. équot; quemadm. quu utat.fruat. amp; in definitionibus Iti-
neris, Adus, Vias, Kc{Vi'sà\xa.m{n l.i. ff.deferv.Ruflic.frad.
traditis. ,Uti autem jus hîc pro facultate, feu poteftate legitima
Se jure conceffa fumam, inducunt me duo hsc argumenta. Pri-
mo, quia video poteftatem aliquando per verbum jus explicari,
uti difertè in legez. ff, de his qui funt fuivelalieni juris ubi inquit
Gajus, Item in potefiate noflra funt liberi mftri, quos ex juflisnu-
ftiis procreaverimus : qmd jus proprium civium Romamrum efl. Quae
fententia quoque tradita eft in^,z, Infi.dePatr.poteftate, ubi fta-
tim fubjungitur : nulli enim alii funt homines, qui talem in liberos
poteftatem habeant amp;c. Praeterea juris ^ potefiatis vocabula pro-
mifcue confunduntur in toto titulo Infi.de his qui ßti vel alien, jur.
funt. Quod cum ita fit, neque novum neque infolitum eft, fi
vocem jus, hîc fimiliter exponamus per vocem potefias. Secun-
do movet me hoc argumentum, quodJurisconfulti, quando
fignificare volunt alicui adionem compctere, aut non compete,
re, faepilfimè dicant eum facultatem habere aut poteflatem^, aut jus,
aut negent ei hoc jus , potefiatem aut facultatem agendi competere,
ut in lege i. ff.de eo quod certo loco dari oportet, lege 6,^. iz.ff.deNe-
got.gefi. lege zo. Cod. de Negot.gefi. lege 5. §. 6. ff de doli mali amp; met.
except. Condudimus ergo hifce moti argumentis jus hic fumi pro
facultate feu poteftate legitima amp; jure competente.

Quidam hic pro voce JUS per tranfpofitionem literarum
Vis. Legunt. Si autem hi per vocem ViS. imelligant agendi

uti apparet ex lege 5. §. ô.f.dedoL md. amp; met. except. amp; lege mm
Cod.Znemoager.velaccHßcogat. Siillipervimintelligant;«.^^/^-
tem vû facultatem, tum ejufdem fententis nobiscum funt, vm
autem aliquando idem denotare qnod potefi^ dénotât patet ex ea-
rum vocum conjundione in lege ij.f.deUg.legei.f.deTutel.^,-
X M de interd. Non facile tamen hanc emendationem admitten-
dam c^nfeo, minime enim mutanda funt quae interpretationem
certam habuerunt, habent , aut habere poflunt lege i^ßde

Francifcus Hötmannus vir Eruditiffimus ipfxs inimicis teftibus
( fic enim Fachinseus deeo fcribit , quem d inimicifTimum fuiffe
ipfiffima hxc verbaejus oftendunt, qnx extant lihoj. Comroverf.
capite i.FrancifcmHotmannwnatione Gallus, Profeßone JConJul-
tus, aceruditmvir, de Jurifprudentia, deqmomni reltteranabene

meritm dicipoffet, «j/î haretica pmvitate imbrnta, aliquam fuorum
fcriptorum partem haretica pravitate afperßfet ) . Is inquam Höt-
mannus exLftimat J US hic nihil aliud quam/«»/-»»«/^»»figniticare.
Quse fententia nobis primô non difplicuit, fed cum earn pemtius
infpiceremus , amp; argumenta eorum; qui contra eum fentiJant
attentiusconfideraremus, fenfimus nos unà cum illo dodiflimo
viro magnum erraffe errorem, invenimus enim mdta amp; tere inh-
nita dici de aftione, qux de formula dici non poffunt. Sic dici-
tur adio qumdoqueultracitroque nafcilege i.f.deNegot.gefl. Orirt
Ugex. §. 7./. eodcm. Acquiri lege 72. jf.de Procurât. amp; defenfor.
Ipfo jure competerelege i. §. i. f. famil. ercifc. Vendi amp; alienari leg^

27Adehäired.vela£l.vend.lege9.Cod.eodem. Cedi. ^prafiartle^ z-
LE.ßdehered.velaB. vend.lege z^.jf. eod.Mandari lege 70. J. J
Irocur. amp; defenf Ad heredes tranfire lege i6.ff.deobUgat. amp;aB-
Ab berede inciperelegeäf0.ff..e0d. Plures aBiones dicuntur aUquanao
concurrere lege 60. ff. eod. amp; tum alteram inßitutam, alteram conj^'^
mere amp;perimere, aut non confumere ( pront negotium ex'g'^ j .^r
ddemóo.ffeod. lege 34. §. X.ff eod. ^idmvdividier
foreslege 10. §. i.ff.defidejufor. amp; mandat. Quas o^nia to'm«^
quomodoaccommodaripoffint non video.. Negare tarnen nojo

aliquando aârionem fbrmulam did, vel adionem dari idem eflè,
quod formulam dari.- Sed tamen hîc mihi ea vox non videtur fa-
tiscommodètoleraripofferetinco ergo potius jm fignificare/^c»/-
memkuf oteflatemlegitimami motus argumentis amp; legibus fupra
allegatis, quibus addipoteft locus CiceronisLibro z. deinventione
uhißcait. In jure exceptionespoßalamptr, amp; quodammodo agendi
peteßas datur, ^ omnis concept io privatorum judiciorum conftituitur. -

Diximus Adionem efle jus PERSEQUENDI. Quod ver-
bum fupra obiter expofuimus , cum oftenderemus quomodo
omnis amp; qualifcunque adio perfecutio dici poflet, amp; quod pro-
priè vox perfecutio extraordinariam perlecutionem fignificaret.
Non inconcinna eorum fententia videtur, qui vocem perfequen-
di huctranflatam eflecontendunt a venatoribus, qui feras psrfe-
quuntur, ita ut ador fit venatoris loco. reus loco fugientis (quem-
admodum is appellatur in/s^f 5. Co^/.öfe recept, arbitr. lege 2. prim.

§. 4. Cod. dejurej.propt. cal. dand. lege 15 .'§. 2. Cod. dejudic. ) amp;
ficdilFert exceptio ab adione , excipiens enim non perfequitur,
fed perfequentem adorem morari amp; efiugere ftudet, dicitür au-
tem hic jus perfi^uenê\noT)perfecutio, quia non ftatim omnis, qui
agendi poteftatem feu jus habet, ipfo aduperfequitur.

Sequiturin definitione in JUDICIO. Uxc verba in judicio ü
applicareveiimusad jus vetus, quojudicesa PrstoredabanturPe-
danei didi, definietur hîc tantum ca aäio, de qua judices Peda-
neicognofcebant, non ea, de qua ipfi Magiftratus cognofcebant, »
eo enim jure probèdiftinguendum eft inter ea quoe in jure fiebanü -
apud Prsetorem, amp; qux in judicio fiebant apud Judtcem, eoque quot;
jure locus, ubi Praetor fal vâ Majeftate Imperii fui, falvoque more
majorum jusdicereconftituit , jusappellatur lege x\. f, de jnfiit.
ör jur. locus vero ubi judex caufam cognofcit judicium dicitur.
Uti apparet ex 10. ^11./«^«'i. Bîgeftorum eoque jure judi-
ces amp; Magiftratus fibi invicem opponunturut in lege z. ff, de Reg.
j/^«?-. Verum fihsc verba adioni applicare velimus, poft id tem--
pus, quo judicum datio in ufu efle defiit , amp; Magiftratus ipfi ju-
dicarejuflifunt, redè per judicium hîc intelligemus eum locum,
übijusdiciturfiveabipfo Magiftratu, five a judice dato (qüem
adhue hodie ex jufta caufa dare licet lege2.Cod. depedan.judic.)*

Eaque fignificationcTribonianum in judicio dixifle
to, quialuftiniani tempore ludicum datio in ufu eüe delieiat,
abrogataenim ea eft temporibus Diocletiani amp; Maximiniani uti ap-
paret ex diaa lege z. Cod. de Pedm. judic. Tempore autem Ceili
cum judicum datio adhuc in ufu erat (vixit enim is temporibus
Trajani , amp; Hadriani ) non poterat Celfus dicere aftionem eüe
jmmjHdicioverfeqtiendi (faltem fi adiones omnes tam de quibus
Prstoripfecognofcebat, quam de quibus ipfe judex cognofcebat
definite yellet) . Is ergo dixit adionem eüe jus jWido
omilfavocei». Verius ergo eft judicium apud Celfum denotare
non locum ubi judicium exercetur, fed ipfum judicium , feu
difceptationem legitimam inter adorem amp; reum apud ludicem
competentem litis finiendoe, aut maleficii puniendi gratiâ. Cx-
terum five haec vox fumatur vel pro loco in quo judicium exerce-
tur, vel pro légitima difceptatione, apta eft ad demonftrandum
neminem polfe fibi de re fua jus dicere. amp; fine juris five judicis of-
ficio fuum accipere , idque exprelïeprohibetur in lege mica Cod.
Ne Quis in fua cauf judic. lege t4. Cod. de Jud. amp; calic. lege 9-
Cod.deobligat.amp;aaion.lege II.f. Qmd met. cauf. lege 7. amp;

diin judicio id, quod fibi DEBETUR. Hoe verbum h ex
proprietate fua confideretur vitiofam hanc definitionem redder,
nequeenimhic generaliter adio definietur (quod tamen fieri de-
bebat) fedfolain perfonam adio. Cum enim in rem agimus, non
agimus cum eo, qui nobis obligatus eft, aut quid debet, fed cum^
eo, qui nobis nihil debet, nulloque nobis jure obligatus eft, fed cut
tamen nos de re aliqua controverfiam movemus §. i.Infi.deaBion,

imo rem, quae noftra eft, nobis non deberi patet ex lege zj. §. i. leße
^^.f. de auro drargento legato, lege 14. §.2./. de e.xcept. rei judtc.
fi tamen accuratius jus noftrum infpiciamus apparebit verbum

ibi aliquando tam late fumi, utiamp;ea, quas alicujus in do-
minio funt amp; fua compledatur, ideoque amp; omnem adionem ta^
ex dominio, quam ex obligatione defcendentem, fic dicitur in
/fg-fi78.§. I. de verb, fignif. Hoc verbum debuit omnem orrinwo
aüionem comprehendere intelligitur, five civilis, five honor arß^^

verbi proprietate) difcernatur, tamen aliquando fuby^ro etiam
bitum (ex more loquendi JConfultis noftris ufitato continetup
fic dicuntur aSliomsmeortimtmrfima^^dhùomvcwt legest.!
ff.de verh.ßgnif' quarumadionumquœdamtamenpetunt, quod
verè nobis ^/f^t'^Är, ficy»«»3recipere dicitur, qui id quod fibi «/f-
hemr recipit lege/^â^.ff. de condiii. indeb. fic creditor dicitur fitnm
^tttKin lege de doli mali^ metm except, lege lt;). Cod.dehe»
re'd. petit, fic verbum fmm exprelïè exponitur per verbum qmd
fibi debetur lege 6. §. 6.ff.dehii. qult;e in fraud, credit. faBa funt ut re-

vocequedßhi debetur etiam id quod fuum eß contineatur. Nam li-
cet is, aquo noftrum petimus nobis ita obligatus non fit, uti ex
obligatione quid debeat, tamen debet nobis rei noftrse, quam
poffidetreftitutionem legeg. amp; 68. de Rei vind. Non obftat
noftraefententjslex \o%.ff.deFerbor.ftgnif. ubi dicitur Debitorem
tum effe, a quo invito pecunia exigipoßit. Verbum enim pecunia
noniolumpecuniamnumeratam fignificat, fed amp; omnia corpora
quae in patrimonio cujus funt lege ^.legeijB. lege zzz.ff. de ver-
hor.fignif. Ideoque eam legem maximè pro nobis elTe putamus.
DiximusAftionemelTejusperfequendiid, quod SIBI debetur,
Hocverbum eo fpedat uti intelligamus unumquemque tantum
ßbi quid petere pofle, non alii , obligationes etenim amp; ex eis
defcendentesadiones . itacomparat® funt, ut unufquifque per-
fequatur amp;adqiiiraryz^/, (^Hod fuâ inter efl amp; ßbi debetur, non alii:

§. 19. Infi, de inutil, fiipul. amp; fic faspilTimè in jure negatur, ali-
quem polTe alterius nomine agere, ut in lege iz^.ff de Reg. Jur. lege
5-f-fi ffßfruB:. petet. vel ad al. pert. neg. princ. Infi, de eis per
ques agere poffumus. Nec obftat quod per Procuratores hodie
agere poffimus, illi enim alienam caufam quidem agunt, fed quod
exeacaulâpraeftandum eft non fibi fed domino petunt , quem re-
praefcntantpoftquam mandatum intervenir, amp; videtur dominus
ipfe agere, quod enim quis per aliunifacit, hoc ipfe facere intelli-
gitur.

Quaeritur cum adio definiatur jus quod SIBI debetur perfé-
quendianadio injuriarum , amp; adiones populäres redè adiones

gt;r6 quot;DISPUTATIO JURIDICA
eas adiones efle, difertè enim in jure aftionesappellantur, amp; licet
aftiones populäres eae efl!e dicantur, quae populo jus fuum tuean-
tur lege i. Jf.depopular. aäton. ideoque quis non ßhi quid petere
fed populo tantum jus fuum tueri videatur, tamen dicemus amp;
privatum fibi quod .debetur petere amp; pofl litem conteflatam in-
ter creditores computari legen. ff. de verhor.ftgnif. amp; fanc qüi
potefl eflfe dubium. an privatus adionem populärem ita inftituere
poflit ut fibi quid petat, cum tamen dicaturin adione pppulari
unumquemque quidem ad agendum admitti, fed tamen eum
prjeferri, cujus intereft lege 3. §. x.ff. de popular, aäion. Prseterea
quomodo poteft.dubitari quin agens populari adione fibi quid
petat, cum ipfe pcenam fibi petati aut integram, aut partem
ejus lege Zquot;). ^.z. ff.de Senatusconf. Silan. lege J. ff.de jurifd. To-
tam habebitpoenam fi nihil de parteFifco applicanda didum fit,
in dubiis etenim contra Fifcum refpondetur legeff.deIttig.lege
xo.ff.dejureFifci. Sane fi qui cafus fit in quo Fifco integrapoe-
na addicitur, is plane fpecialis eft, nec hue pertinet, leges enim
de his, qu£E ut plurimum, non quae raro fiunt loquuntur lege
lt;^.^6.ff.delegib. Antequam tamen lis conteftata fit, is qui
populärem adionem habet, nec creditor eft nec locupletior le^
ff.de Verhör.Signif.legei. §. i.ff.depopul.aBio». quia incertum
eft utrum ille ad judicium inftituendum admitti poflit, quia vel
alius ei prsferri poteft, vel ipfe poteft mori, aut is, qui deli-
quit, quod fi eveniat adio ei inutilis erit. Idem amp; de Adione
injuriarum dicendum eft , uti ea ante litem conteftatam in bonis
noikïK non üt.lege z^. ff. de in jur. quia fieri poteft, ut vel ipfequi
fecitinjuriam,autis, cui injuriafada eft moriatur ante litem con-
teftatam, quo cafu ei inutilis eft adio , utpote quae nec heredi
nec in heredem deturii?^^ i^.ff. de injur, lite autem conteftata an
quis fibi quid petat dubitari non poteft faltem fi civiliter agat, qui^
inj uriam jurejurando asftimare poteft. ^.j.Infi.de injur. Accufatio li-
cit interdum ^dio dicatur, redè amp;propriè adio dici nequit,
ca non perfequitur quis id quod fibi debetur, amp; quod ad fuam
litatemfpedat; fed adhoc uti vigor publicae difciplinse exerceatur
§• depublic. équot; veÜig. équot; commiff. Ea ergo quando adio

dicitur, improprièhocintelligendumeft, quatenusisqquot;*^^'-'^'®^'
^oris vidbus fungi intelligitur.nbsp;CA-

ABfoIuta definitionis explicatione lex mcthodi noftrç exi-
git uti ad Divifiones adionum tranfeamus, quae cum
plunmae amp; infinitae fint, non omnes recenfebimus, fed
cas tantum, ({u^ m titulo InfittMionttm emxnnmx, quafque
in rem noftram facere exillimamus.

iquot; rcTO eft, per quam rem noftram, quae ab alio pof-
fidetur petimus lege z^. jf.de obligat. amp; aBion. aut poteft définir!
hoc modo Adio in rem eft cum quis agit cum eo, qui nullo
jure ei obligatus eft, movet tamen illi de re aliqua controver-
fiani §. I. Infi, de aBion. Hsc adio defcendit ex dominio aliisque
caufis. Dominium definiri poteft jus pro arbitratu fuo de refua
difponendi amp; ftatucndi, nifi fi quid vi aut jure prohibeatur. Qu®
definitio ferè probatur ex lege zi. Cod. mandati. Illius dominii
vans funt diftindiones, quas, ut hue non pertinentes, omitti-
mus. Hanc faltem) quae in rem noftram prsfentem jfadt alle-
gaile fufiiciat nempe quod interprétés Dominium dividant in
diredum amp; utile diredum autem vocentid, in quo dominus
nullum agnofcit fuperiorem, quale dominium habet vei-bi cau-
fa Dominus Emphyteufeos, utile in quo quis fuperiorem agno-
fcitj quale jus habet Emphyteuta. Accuratius divifio illa pro-
ponitur in lege ff. dedamno infeBo ubi dividitur dominium in
dominium in fpecie tale, amp; in jus dominio proximum. Ex do-
minio oritur direda in rem adio, ex jure dominio proximo
utilis in rem adio, quae etiam caufa interpretibus fuilfe videtur;
cur Dominium in diredum amp; utile diftinxerint.

Haec in rem adio datur ei, qui probare poteft fe rei dominum
efle amp; dominium acquifivilTe ex caufa, ex qua jure Gentium aut

civili jure dominium acquiri poteft legez^.f.de Reiv'md. Ad-
verfus quemcunque poifefforem licet res per mille manus ambu-
laverit dummodo ufucapta non fit lege 25./'. de obligat. amp; aBton..
lege 16. dr So. f.de Rei vind. datur amp; adverfus alios, uti qui fe liti
dolo malo obtulerunt lege 7. 25. amp;z6.f.eoâ. 8c adverfus eum
qui dolo malo poffidere defiit legei6.jf. eod. Datur adlioc uti res
cum omni caufa reftituatur lege ij. % i.lege6%.f.eod. Reliqua
quae de direda in rem aâione dicenda funt, ut amp; de utili, quas
ei, qui jus in re dominio proximum habet, datur, omittimus,
ne difputatio noftra nimis excrefcat, remittimus curiofos lefto-

Adio in perfonam eft, qua agimus cum 'eo, qui nobis obli-
gatus eft ad dandum aliquid vel faciendum lege ff. de obligat.
amp;aä. vel uti in ^.i.Infi.de aBion. dicitur quando ciuis agit cum
co, qui er obligatus eft vel ex contraâu vel'ex maleficio, amp; proin-
de contendit adverfarium fuum ei quid dare autfàcereteneri. H$c
adio in perfonam ex obligatione defcendit. Obligatio eft tri-
plex, Naturalis, Civilis, amp; mixta. Naturalis quae folâ asqm-
te nititur naturali. Civilis quae folâ juris avilis nititm* fubtili-
tatc. Mixta, qux amp; jure naturali amp; civili nititur. lUa qu^
mixta eft fic definitur juris vinculum, quo neceffitate adftringi-
mur alicujus rei dandas aut folvendx Princ. Inß.de obligat, lege^.
ff.deoblig. éaBion. obligatio oritur aut ex contradu, aut ex
quafi contradu, malefido aut quafi mûeBcio^.x. Infl.de obligat.
De effedu naturalis, civilis amp; mixts obligationishîc nihil dice-
mus, quam quod fola obligatio mixta adionem efficacem pi'O-
ducat. Reliqua quaî de obligatione dicenda forent hic omitte-
mus, de contradu ramen alio loco opportuniore quaedam ài-

Ex hifce quae ante dixknus de adionibus in rem, amp; in ^nOquot;
nam, de mixtis adionibus rede judicari poteft, nempe elfe^
partim in rem amp; fic ex dominio oriri amp; pro rei vindicatione el e,
partim in perfonam, amp; ex obligatione effe, quatenus prxfta^?^
nes perfonales redpiunt. Hx autem funt numero quatuor a
finium regundoriun, fàmiliae Ercifcundae gt; conununi Thvi

do, amp; petitio hereditatis. Efle autem eas mixtas adiones pro-
batur ex plurimis locis ut in §.20. Inft.deaäien. legex.f.finmm
reguvÀorttml. 22. %.^.ff.famil. erciß;.lege i.§.2. lege j.Jf.ßfarshered.

ptat.lege^. §.5./: communidivid.lege j.Cod.defetit.hered.Si tamen
qius veiit mixtas adiones fub fimplicibus comprehendere per me
licet, cum amp; bipartita amp; tripartita divifio fufiineri poteft, fi adio-
nes mixtas referamus ad eas, in quas inclinant maximè. Secun-
da Divifio fit, Quod Quidam adiones fint Civiles, Qusedam
Pretoria. Civiles, quas ipfum jus civile introduxit, Praetoriae quas
Prftorfupplendijjuriscauß introduxit ^.i.Inß.deaBion. Prxtoriae
autem pariter ut civiles funt vel in rem vel in perfonam uti tradi-
tur in Inftk. §. i.deaäion. fpecies autem harum adionum recen-
fere noftri inftituti ratio non permittit, remittimus ergo Ledo-
rem Benevolum ad §. 4.5.6.7.8.9.10, ^ feqtientes Inß. de action.
amp; commentarios Vinnii ad didaloca.» Tertia Divifio fic hsc
Adiones funt vel reiperfêcutoriaî, velpaenales, velmixt3e.§. lö.
Jnß.deaaion. Perfecutoris funt, quibus id tantum perfequimur,
quod ex patrimonio nobis éxQ: lege f. de obligat. amp; aB. Rei
autem perlbcutorias funt omnes in rem adiones , amp; omnes ferè
perfonales quae ex contradu defcendunt, ut condidio certi quae
ex contradu mutui datur, aut ex ftipulatione, feu ex ftipulatu
adio, commodati, depofiti, mandati, pro focio, ex aupto ven-
dito, exlocatü 8c conéaamp;o ^.ly.Infi.deaaion. Paenaleslt;lefini-
ri poffunt, qux tendunt non ad id, quod adori abeft, fed pce-
nam exigunt. Quarum exempla in §. i^.Infi.deaBion. propo-
nuntiu-. Mixtae funt quibus id peifequimur, quod nobis abeft,
fed praeter id quod abeft , etiam pcenam, exemplafunt in §. lo'.
Infl.deaBion. de elFedu amp; concurfu harum adionum verba norî
faciemus. Quarta Divifio fit Adiones funt vel in fimplum, vel
induplum, velin triplum, vel inquadruplum, ulterius autem
nulla adio extenditur. De his adionibus amp; exemplis earum vi-
deantur Paragraphiii. 22. 23. 24. 25.2(5. 27. Inß. de aßioKibtu.

Quinta Divifio eft Quod Adiones fint vd Bonae-fidei, vel
Stridi juris, vel Arbitrariae, §. 28. 31. Infi. deaBim. atque haec
divifio maximè facit in rem noftram. Quia autem de folis Bo-
nae-fidei adionibus verba facere ^nimus eft , non incondnnum

20 DISPUTATIO JURIDICA
vifum eft eas hic definire, uti tres definitiones melius conjung
poffint. Adiones Bonae-fidei eas efle dicemus, in quibus judi-
ci hbera poteftas permittitur, ex bono amp; aequo aeftimandi, quan-
tum adori reftitui vel praeftari debeat §.30. Infi. deaBion.

Adiones ftridi juris, in quibus judex formulae datae ita ad-
ftridus eft , uti ab ca ne latum quidem unguem rccedere ei li-
ceat. Arbitrariae, quibus judex jubet res quafdam alicui reftitui»
aut nifi es reftituantur, ad condemnationem pervenit, amp; fua
arbitrio ex bono amp; aequo fecundum rei, de qua agitur, naturam,,
quomodo adori fatisfieri debeat, decernit §.31. Infi, de aElio-
nibm.

N'UllaRefpublica, nullum Regnum, nullum Imperiüm ^
nulla denique regio fatisfelix, profpera aut beata eflfe po-
teft , nifi amp; leges quibus nitatur juftiffimas habeat, amp;
Magiftratus conftitutos ad hoc uti legum obfervantes prompti
lêmper ac parati fint, ad fecundum leges omnes motus amp;contro-
verfias tam privatas ac publicas fedandas amp; componendas, amp; Rem-
publicam in pace amp; quiete bené amp; juftèadminiftrandam. Si au-
tem ulla Refpublica legibus earumque miniftris id eft Magiftra-
tibus exceiluerit, fané ea ante omnes Romana erit , qui licet
minima principia habuerit, ad fumma tamen amp; maxima pervenit.
Quot enim ea juftiflîmas amp; excellentiflîmas leges, quam varios
amp; quidem fpedatiffimos Magiftratus habuerit, ut omnes Hifto-
ricos prxtermittam , vel ex uno Pomponio colligi poteft ex libr'f
efiußngfilari Enchiridii, cujus pars extat in lege i. jf.de originejU'
ris omnium Magifiratuum , amp; fucceßione prudentium. Inter
omnes autem Populi Romani Magiftratus ( hoc eft eas Perfonas
Publicas, qu« jurifdidioni praefunt) nonèminimo,
è.fummo ordinefuitPraetor, ea occafione creatus, ut cum
fuJes urbe abeflTe proptei hella cogerentür , efllèt in urbe aliquis^

qui JUS diceret lege z-j.ff.deorig.^nr. Qui Prstor tant®
deinceps faftus eft dignitatis amp; audtoritatis, uti ipfe non tantum
jusdicere, fed amp; jus novum facere poiTet adjuvandi, fupplendi

imo etiam corrigendi juris civilis cauß, amp; uti jus quod ipfe in'
troduxeratabeoPrstorium, aut ab honore ipfius fummo, ho
norarium diceretur, amp; pro viva voce juris Civilis haberetur W

7.^.1. lege^.ff.dejnfi. jur. Hic autem Praetor Jurifdidioni
prxfecäus aut ipfe caufam cognofcebat amp; de ea decernebat, aut
judicem ahum dabat, qui addidus, Pedaneus , amp; delegatus di-
cebatur. In quibus caufis ipfe Prstor cognofcere foleret, in
quibus judicem dare, non inquiremus, quiaea res altiorem re-
petitionem exigeret, neque ea inquifitio hue pertinet. Hoc fal-
tem dicemus, quod, fi Praetor in Edifto fuo promifilTet fe de
ea re judicaturum, ipfe de ea re cognofcere deberet, fi contra
promifilTet fe judicem daturum, ipfe intervenire non poflet, fed
judicem necelfario dare deberet, propter Legem Corneliam, quae
caverat, uti Prstores ex Edidis fuis, itaut edixiflent, jus'dice-
rent, neque ab Edictis fuis recederent. Hujus legis meminit
Temponim L^tm libro ftngdari de Legibm Romanorum, feBionede
Lege Cornelia ^ Aftonim Pedianm in oration. Cicer. pro C. Cornelia
Cum autem id ita receptum elTet uti Prstor quandoque jul
dices daret, necelTarium erat quofdam judices conftitui amp; dim
uti Praetores non femper in eligendis judicibus divagarentur '
fed uti quos dare deberent, cognofcerent. Eligebanturergo ju'
dices in urbe aPrxtore, uti conftat ex Gellio libro. 14. NoB Jtti-
car.capitez. Eorum autem nomina redigebantur in Album' ludi-
cum, uti certa effent, uti apparet ex Suetonio in vita Claudii ca-
pte 16., qui autem eligebantur judices , etiam inviti id munus
fufcipere cogebantur , nifi juftam excufationis caufam haberent
tum enim Prstoreos excufat, nifi jam femel judicaverint , tun^
enim fi feexcufare velintnon aadinnlwlegei^.princ. §. z. ^ z, ff.de
Vacat.muner. Ex his autem eledis judicibus, fi in caufa qu'ad'anr
judex dandus elTet, debebat Praetor aliquem eligere , uti in ea
caufa judicis officio fungeretur, amp; fi utraque pars certum judi-
cem peteret, eum Prxtoi- addicere poterat lege 80. ff. de jud
fed dihgenterPraetor animadvertere debebat, ne corni judicemdlt;J

DISPUTATIO JURIDICA
ret, quem altera tantum pars nominatim petebat, id enim pravi

alterius partis odio flagrans iniquam dicere fententiani, fed hoc ita
verum eft nifi fpecialiter Princeps ad verecundiam petiti judicis
refpiciens id permittat lege 47. ff. dejudic. Ne autem judices,
prout vellent, judicarent, pr^fcribebatureisaPrEtoreformula,
quam in judicando egnedi non debebant. Haic formula erat du-
plex vel lata vel ftrida. Strida erat huj ufmodi : Lucius Titim ju-
dex efto , fi apparet Gajum , Sempronio centum dehere ex mutu»
(verbi gratia) condemna. Lata-erat hujufmodi ; Lucius Titius
judex eflo , ßapparet Gamm, Sempromo centum debere ex empto,
cmdemna,exBona-fide, Abhifceformulisdefcenditdivifio aftio-
num in judicia Bona-fidei cè-Jh-i5ii juris, ea enim judicia, quibus
Praetor ftridam formulam accommodabat , judicia ftridi juris
dicebantur, quia judex formula ita adftriâuî erat, uti nihil ad
ipfius officium pertineret , quam folummodo cognofcere debe-
returne id quod petebatur, an non, amp; fideberetur, uti tum reum
fecundumftrifti juris régulas tantum condemnare deberet, nulla
habita aequitatis ratione, nifi amp; ea per exceptionem formulae in-
fertaelfet, uti mox dicemus. Ea autem judicia, quibus Prstor
latam formulam accommodabat judicia BonaE-fidei dicebantur,
quia Praetor in eis utebatur his vocibus ex BONA-FIDE,
quibus verbis judici permittebaturpoteftasex bono amp; aequo aefti-
mandi, quantum aâorireftituidebeat, ideoque prstermilfo ftri-
ftojureaequitatisquoquerationem fponte fuâ habendi §. 50./»/?•
deaäion.legez.^.l. lege \.ff. de oblig.amp;aBionib. Cum dicoaflio-
nes Bonae-fidei ideo ita dici, quod in formula diceretur ex bona
fide, nonhocvolo, quod femper formula ita concipiatur , fed
quod ut plurimum amp; in plerifque Bonae-fidei judiciis Praetor
eis vocibus utatur. Alioquin non eo inficias Praetorem quando-
que aliis ufum fuiffe verbis, ut inter bonos bene agier , amp; Qßßn-
ti i/£quim melius.

Sic enim Cicero Ubro^. deofficiis poftquam de aftionibus bon$-
fidei verba facere caepiffet, dicit. Reliquorum autem judiciortfjf
hac verba maxime excellunt, in arbitrio Rei uxoria, fy£qf*igt;*^
lim : in Fiducia, ut i»ter bonos bene aper. Cxterum non promu-

cue Prator vel lata vel ftrida formula utebatur. Lata enim for-
mula in eis duntaxat utebatur judiciis , in quibus ab utraquê
jarte obligatio amp; prsftatio vertebatur , credebat enim Prsetor
IOC utriuîque contrahentis votum elle , uti potius ea , quse ex
bono amp; squo prsftari conveniens erat , praeftarentur , quam
quae dida elfent. Sic egregiè in hanc rem Seneca htro 6. de bene-
ficiis capite 38. cum conftet negotiatio ex empto ^ vendit0 (inquit)
^mre votum ejus in miam partem trahis , cum lucrum ex utraque
Jit ? omnes enim idem volunt, idem intra fe optant. Et cum hîc
ab utraque parte praeftatio veniat nihil iniquitatiseft, fi uterque
eadem praeftare cogatur , nam uti Seneca libro z.de kneficiis ca-
pile 18. ait, Qt^dcuni^ue ex duobus conftat officium, tantundem ab
utroque exigit. In eis autem contradibus, in quibus ab altera
tantum parte praeftatio venit, fedulo cavendum eft, ne reus ni-
mium praegravetur, cum alter ipfi nihil rurfus praeftare cogatur,
ideoque fufficit fi is id prsftet, de quo conventum tantum eft!
aut ad maximum ,quod natura contradus exigit lege t,. ff.dereb.
cred.leges�.de Verb, obligat. Hifce fic didis videamus qusnarti
fint adiones Bons-fidei, earum quafdam Cicero libro 3. de off.
dis memorat verbis egregiis, quœ hîc recenfere lubet : Ouin-
tus Sc£Vok Pontifex Maximm {inquit ille) fummanTiim
effe dicebat in omnibus eis arbitriis, in t^uibus adderetur ex BONA^
FWE ; Fideime bonx nomen exijiimabat manare Uti(fime , idqm
verfari in tutelü , focietatibus , fiduciis , mandatis , rebus empt is,,
venditis , locatis conduBis , quibus vita focietas contimur. In
his ejfe magni judtctsftatuere, quid quemque cuique pr^are ôporte,
ret. Enarrat hic Cicero fpecies fex, quibus fi addamus arbicrium

Reiuxonç, ex eodem Cicerone, loco priusallegato, hasfeptem
inveniemus, Tutelae adionem , adionem pro focio , fiduciae,
mandati, empti amp; venditi, locaticondudi, amp; adionem rei uxol
riae. Sic Cicero, plenius Imperator Adionum Bonje-fidei fpecies

enarrat in §. z^. Inft. de aBion. Bons-fidei (inquit) funt hae
ex empto, vendito; locato, condudoj negotiornmgeftorum;
mandati; depofiti; profocio; tutels; commodati; prgnerati*
tia; familiae ercifcundse, communi dividundo. Praefcriptis ver-
bis » qug de xftimato proponitur ,, amp; ea quae cx permutatione

DISPUTATIO JURIDICA
competit , amp; hereditatis petitio , amp; tandem §. 29. eod.ùu addit
adionem ex ftipulatu de dote furrogatam in locum adionis m
uxoris. Enarrat ibi Imperator qumdecim adiones. An
adiones omnes fmt Bons-fidei , plenius apparebit in tradatu
fin-ularum adionum a nobis faciendo. Verum hic qusri po-
teft an nulls alis Bons-fidei adiones fmt, prster enarratas. Et
quod ad nos attinet, putamus non omnes hîc, ftd prscipuas
fpedes enarratas effe, amp; quidem in fpecie prxtermiffam elfe adio-
nem Emphyteuticariam , quae ex proprio contradus genere (Em-
îhvteufeos nempe) defcendit ; licet enim quidam vehnt, eam
TÎc fub locati condudi adione comprehendi, tamen hoc admit-
tendum non elfe tum ^.i.Inft.deLam.amp; Cond, tum vdimpri-
mus lex I. Cod. de jure Emphytmt. docet. Prsterea praetermiffam
putamus adionem funerariam, qus procul omni dubio Bonç-fidei
eft, cum judex in ea folutius squitatem fequi debeat, quam m
judicio negotiorum geftorum lege i^.^.il-f.deReUg.amp;fumpt.
funer. Et quamvis hxc fpeciem quafi negotii gefti contineat,
ideoque a quibufdam fub negotiorum geftorum adione hîc com-
prehenfa exiftimetur , tamen nos putamus eam effe feparatam,
a negotiorum geftorum adione , adionem, primo propter no-
men fpeciale, femper enim cum quis funeravit aliquem, dicitur
ei competere adionem funerariam lege 14. per totam legem f. de
relmof. amp; fumpt.funer. Prsterea fi hsc fimpliciter fub negotiorum
geftorum adione comprehenderetur , quid opus fuiffet Prsto-
rem fpeciale Edidum propofuiffe, quo ei adionem polliceretur,
qui aliquem funeraret, uti facit in lege 12. §. 2. f, eod. cum
alias negotiorum geftorum adiofufHceret, funtque prsterea talia
huic adioni tributa, qus in negotiorum geftorum adione non
obtinent lege^lt;\.f. eod.tit. Plané licèt ftatuamus alias effe adiones
Bons-fidd , quam qus hic recenfentur , nullas tamen , quam
qus hîc recenfentur poftea explicabimus, ne difputatio noftr»
in infinitum crefcat. Antequam ad differentias, qus funt inte
adiones Bons-fidei amp; ftridi juris , tranfeamus , una a^t alte
nobis diffolvenda eft objedio, qus contra hanc divilioquot;^
objici folet.nbsp;, rt-g

divifionem, amp; imprimis Iiominem Chriftianum eam recipere non
decerc. Hujufque divifionis caufa JConfultos maximè exagitat.
Clariffimm Ameßm in Illuftri Frißorum Academia, (qua Frane-
quera eß) Theologia {dum viveret) Profejfor fatis Celebris , in
libro ijàtts alioquin eleganti) de caßbrn conßientia libro 5. capite
42,. {qmd eß de contraBtbus) numero iz. , ubi ita inquit. Hinc
divißo illa contraäuum , qua alii dicuntur eße Bona-fidei, amp; alii
ßriäi juris , non efi accurata, neque locum habet in foro Conjcien-
tia coram Deo , bona enim fides in omnibns contraüibm requiri-
tur ,nbsp;in ea pracipua pars natura contraüuum conßßit , ex
illa , ^ ficundum illam, quatenm liquere pol efi judicium eß feren-
dum. In omnibus igitur contraBibus procedendum efi ex lt;tquo 0-
bono, potius quam ex verbis amp; fummo juris rigore, in quo fumma
ßepe injuria continetur. Hxc objeótio videtur quidem contra nos,
fed non eft, neque divifionem fubvertit , nam ea fafta eft ex
ignorantia, quid JConfulti fignificare voluerint, quando aâio-
nes Bonx-fidei amp; ftrifti juris dixerint, quia autem objeólio ejus
eadem eft, qux ex ipfo jure objici folet, praetermittemus eam,
faltem hoc dicemus quod libenter probatum defideraflemus quod
dixit in rigore juris, quemadmodum is in contradibus obfer-
vatur , fummam faepe injuriam contineri.

Prima objedio ex jure eft (qux amp; Amefii eft, uti diximus)
Si in omnibus Contraâibus bona fides defideretur, ergo hxc
divifio eft vitiofa, atqui in omnibus contradibus bona fides de-
fideratur. lege 59, /. mandati. Negamus majorem , nam bona
fides dolo oppofita , femper quidem requiritur in contradu ,
fed juri ftrido oppofita non femper defideratur.

Secunda oppofitio eft hxc , fi in omnibus rebus juftitiœ amp;
aequitatis magis ratio habenda fit, quam ftridi juris , ergo amp;
in adionibus , amp; per confequens hxc divifio inutilis eft: atqui
in omnibus rebus prxcipua ratio habenda eft juftitix amp; xquita-
tis, quam ftridi juris lege 8. Cod. de judic. ergo amp;c. Refpon-
demus eam legem loqui de eis rebus, qux dubix funt, ibi enim
ex xquitate magis quam ftrido jure judex judicare debet, fed
ubi jus quod de re ifta ferendum eft, certum eft, ibi judex jus
illud fequi debet, tum enim lex licèt dura fit, quia fcripta fic

2Ö DISPUTATIO JURIDICA
cft, fervanda eft Ugeiz. % uf. Qmamp; a qmh. mamm. Uherino»
fimt. Et turn inter jus certum amp; interpretationem cx aequitare
faciendam diftinguerc amp; infpicere foli Imperatori (nonjudici;
licet lege I. Cod.de legib. Difta ergo lex nobis nihil obftat, cum
enim in contradibus jus certum fit, fervandum eft. Videamus
nunc de difFerentiis inter adiones Bonae-fidei amp; ftridi juris, qu»
C quamvis pleraeque hodie non obtineant Groeneivegen ad §. 28*
Injl. de aElion. libro de legib. abrogaiis, olim plurimae fuerunt.

Nos difFerentias quinque exemplis oftendemus 1. In padis con-
tradibus adjedis. 2. In Exceptionibus earumque conteftationc.
3. In Ufuris. 4. In rei deteriorate redditione. amp; 5. In Coni-
penfationibus.

1.nbsp;Pada ergo in continent! judicus Bons-hdei adjeda , e«
infunt, contradui legemdant, amp; non folum a parte rei, fedamp;
a parte adoris infunt, id eft non folum exceptionem producunt,
fed amp; adionem formant legej.^. ^.f.depaElu!. Quod fi pa(^m
non in continenti, fed ex intervallo adjedum fit, turn refert
utrum de adminiculis, an de fubftantia contradus padum inter-
venerit, nam fi de adminiculis padum fit, idque contradui,
quid adjiciat , exceptionem tantum pariet, non adionem , ne
ex pado adio nafcatur lege7.§. ^.f.depaB. legeyz.f.decontrah.
empt. fi vero de fubftantia contradus padum fit, nihil refert an
ab initio padum illud intervenerit, an ex poflfado, turn enim
illud padum indiftindè amp; reoamp; adori prodeft, exemplumele-
gans eft in dida lege 72. inprincipiifine ff. de contrah. empt. Pada
autem adjeda in continenti judiciis ftridi juris ad exceptionem
tantum profunt, amp; eatenus redè ineffe dicuntur , prsfertim
fi aliquid detrahant contradui lege it. §. 1. legelt;^o.f.dereb. cred,

2.nbsp;Exceptiones judiciis Bonae-fidei infunt , ideoque partenx
éontradus faciunt, amp; quolibet tempore proponi poffunt, licèt
ab initio apud Prstorem earum mentio fada non fit, officio
etenim judicis continetur , ut earum rationem habeat, cum ^
Bona-fide,. id eft ex bono amp; aequo judicare debeat7.

de paBis lege 3 .f. de Rejcind. vend, lege 28./. de aB:. empt. amp;
kgezi.f.filmo matrim. lege^.% f.f. de Legat. i. lege f-P T.
hered.petit, lege 58. ƒ: eod. tit. I0 judiciis aulEm ftridi juris niii

cxc^tio in initio conteftata fit amp; formulae inclulä , nulJa ejus
ratio 3 judice haberi poteft lege 8. 9'Cod. de except, lege 9. Cod.
dePrafiript-i^^g-^^f^f^' Atque hinc quoque aha differentia pro-
venir, nempe quod fi dolus malus in contradu Bonae-fidei repe-
Tiatur j is ipfo jure nullus fit , cum dolus Bons-fidei maximè
contrarietur lege Cod.de Reftmd, vend. lege^. ffpro focio.
Idque hac ratione, quod ad minimum ex dolo oriatur exceptio
doli, quœ cum infit judicio Bon^-fidei, facit id ipfo jure nullum
amp; hoc noïeçbfcurè tradi videtur, in lege 38. amp; iS./'. de hered.
petit. In judicio vero fljridi juris fi dolus reperiatur, non aliter
dolus corrigi poteft, quam per adionem ex ftipulatu, fi de do-
lo cautum fit, aut alias per exceptionem doli mali, quç in ini-
tio contdlari amp; formulae includi debet lege 5. Cod. de inutil, fti-
pstbu, legeTfi.ff.de verbor. oblig. Sc cum exceptio formulae indufa
eft , tum formula ftridi juris judidi talis eft : LucimTitifn judex
tfto , ß apparet Gajum Sejum, Sempronù) Graccho centum debere,
ex ftipulnUH, condemna, extralt;}uamßdolus malus intervenit. Con-
ditionaliter ergo exceptio formul® includebatur, unde exceptio
aliquando conditio appellatur, ut in lege a.ff, deexception. ,

5. In judiciis Bonae-fidei ufurç ex nudo pado debentur lege
•j.^.-^.ff.depaBis, prsterea in eis ex moraufurae debentur, fine
ulla conventione lege^z.nbsp;de ußuris. amp; debentur ibi ufurg

ofiicio judicis lege i.ff. eod. , quod amp; idem de frudibus dicen-
dum eft arg. legünbsp;eod. In judiciis ftrifti juris ufurç non
aliter debentur , quam fi in ftipulationem dedudae fint kge 24.
ff.depraßnpt. verb, non ergo ex nudo pado debentur, fi tamen
nudo pado promiffae fint, amp; folutae, non repetuntur propter
naturalem obligationem legei. Cod. deußuri*. Ratio hujus diffe-
rentie eft, quod in judiciis Bonae-fidei ufure judids officiode-
beantur , amp; quod in eis tantum valeat judicis officium, quan-
tum in ftipulatione nominatim ejus rei fada interrogatio lege 7.
ff. de negot. geß. Ex his quae diximus amp; illa apparet differentia,
quod folutâ forte principali in judiciis Bonae-fidd in tantum
ufurç non debeantur, ut ne quidem praeteritç ufure peti poffmt,
ibi enim ufurçnon ex obligatione, fed ex judicis officio deben-
tur, quod officium finitum eft, poftquam fententia de forte

dida eft , vd nullum eft , cum forte folutâ, judicium inftituj
non poteft lege 49. §• i-f-deaSliomh. empti. lege 4. Cod. depojtt. bed
in judiciis ftndi juris fi ufure in ftipulatum dedud? Imt, öc
fors foluta fit , polfunt , adhuc praeteritç ufurs adione eX iti-
pulatu peti , quia ibi tum duplex obligatio amp; adio eft , altera
fortis, altera ufurarum lege 75. §. 9-f- deverbor. obligat, lege 8.#.
de eo quod certo loco, amp; per confequens una inftitutii, altera ad-
huc inftitui poteft, cum e contrario in judidisBonf-fidei, una
cum obligatio fit , amp; una adio , ea non amphus cfcl femel de
eadem re mftitui poffit, aut fi mftituatur iterum, per exceptio-
nem rei judicata elidatur legeäf. Cod. depofiu Et generaliter circa
acceffiones omnes tenendum eft , in judiciis Bonae-fidei omnia
ea prxftari, quae funt moris amp; confuetudinis lege ^x.^.zo. ff.de
e^dilit. Ediäo. In judiciis vero ftridi juris ea tantum praeftari.
de quibus nominatim convenit, aut ad maximum ea, quae prae-
ter conventionem negotii natura continentur. lege 99. ff. dever-^
bor. obligat, lege l. ff. der eb. cred. lege x^. ff.de cond. indeb.

4.nbsp;In judiciis Bonae-fidd fi quis rem deterioratam reftituat,
eam reftituifle, non Intelligitur, amp; proinde veteri adione con-
veniri poteft, quafi nihil reftituilfet \lege 3. §. x.ff. commodati lege
I. §. 6. ff. depoßt. In judiciis ftridi juris res deteriorata reddita,
reddita quidem habetur , amp; per confequens vetus adio ceflat,
fed adione de dolo malo agendum eft lege-j.]^. l-ff-de dolo
malo.

5.nbsp;Differentiam ultimam indicaturi , veniam à Benevolo Le-
fl^ör^ petimus , fi longius hîc eamus , quam par eft, explican-
dus enim nobis hoc loco eft, §. 30. Inßimtionum de aäionibus,
quem explicandum in infcriptione difputationis noftrae fufcepi-
mus. Imperator Juftinianus, poftquam §. zS. adiones divififlet
in adiones Bonae-fidei amp; ftridi juris, §,autem eodem ^ßquen-
ti 29. adionum Bonf-fidei fpecies enumeraflet, §. 30. formulara
adionum Bonae-fidei recenfet , didtque in Bonae-fidd judiciis
judici liberam poteftatem permitti videri ex asquo amp; bono judi-

penfatio ipfo jure admitteretur, in judiciis ftrißi juris non item,
addit poftea Imperator, Divum Marcum compenfationem in ju!
didis ftrifli juris fieri poffe flatuiffe per oppofitionem exceptio-
nis doli mali, fe tamen denique conftituiffe, uti compenfatio
ipfo jure in omnibus aftionibus fieret ipfo jure. Hic fenfus eft
^. lo.Inft.deaBiombus (ni fallor ) fatis clarus amp; apertus. Du-
plicem autem hic errorem erraffe Juftinianum, quibufdam vide-
tur, primo enim (ajunt) Juftmianus non introduxit compen-
fationem fieri in judiciis ftridi juris ipfo jure, cum hoc longè
ante ipfum obtinuerit. Secundo fallitur in eo, quod dicat Mar-
cum primum compenfationem introduxiffe in judicia ftridi ju-
ris per exceptionem, cum longè ante eum compenfatio ipfo ju-
re in eis obtinuerit, utrumque quod dicunt, probant ex tegei\.
ff. de comfenßu. C^od ad primum errorem adtinet, vix putem
Juftinianum erroris abfolvi poffe, cumcertiffimum fit longo an-
te eum tempore in ftridi juris judiciis ipfo jure compenfationem
obtinuiffe, fed ad hoc probandum non utemur lege a^.ff. de com-
fenfat. nam ex ea nihil probari poffe mox oftendere conabimur
fed hoc utemur argumento, quod poftquam Divus Marcus in-
troduxiffet compenfationem fieri in ftridi juris judiciis per mo-
dum exceptionis, placuerit deinde Jurisconfultis eam fieri in eis
judiciis ipfo jure, amp; hanc Jurisconfultorum fententiam primo
conftitutione Divi Alexandri Sevcri conîîrmatam effe in W4.
^ 5. Cod. de compenfit. Sic fentio curnjnrisconfultorum moderno-
rum Principe Jacobo Cujacio Itbro 8. obfervationum capite 16 Vix
ergo hujus erroris (ut dixi) Juftinianus abfolvi poteft, nifi
cumfummo vtro Hugone Donello numero-y. in Comment ariis adhunc
30. dicamus Juftmianum non negate hîc ante fua tempora com-
penfationem ipfo jure in judidis ftridi juris fadam fuiffe, ne-
que dicere fe hoc primum ftatuiffe,fed hoc tantum dicere , fehoc
primum ftatuiffe, quod in omnibus adionibus tam in rem, quam
in perfonam compenfatio ipfo jure fieri poffet, quam fententiam
probare videtur lex, 14. Cod. de compenjat. Quod ad fecundum
errorem adtinet, puto nunquam Interprètes ex legeâf.ff. de com-
penfit. probaturos ante Divum Marcum compenfationem ipfo
jure obtinuiffe in ftridi juris judidis. Sed inquies aufis ne tu

^o DISPUTATIO JURIDICA
hoe negare, an non dicitujr in diBa legeäf. tempore Neratu in fi-
dejuffione obtinuifle, compenfare potuifle fidejuflbrem ipfo
id, quod reus debebat, an ergo fidejuffio non eft ftridi )uns,
ac Neratius nonnevixit fubTrajano amp; Hadriano, amp; fic ante Mar-
cum ? Refpondco ; nego primo quod Neratii temporibus com-
jenfationem obtinuifle ipfo jure in judiciis ftridi juris, ex haC
ege probari poffit. Secundo dico, quod potuerit certo cafu in
fidejuffione admitti ipfo jure compenfatio, amp; tamen quod poflit
defendi in ftridis judiciis compenfationem ipfo jure non obti-
nuifle.

Ego exiftimo rem ita fe habere, primis temporibus compenfatio-
nem prorfus in ftridi juris judiciis incognitam fuifle, Ncratium
autem Prifcum in Difputatione fori exiftimafle compenfationem
ipfo jure ibi quoque fieridebere, fed non obtinuifle, tum po-
ftea idem Pomponium exiftimafle, qui vixitDiviMarei tempo-
ribus, moti aequitate (ex quaintrodudameflecompenfationem
patet ex legei6.ff.deadminiftr,tutor.) quod potius nonfolvere,
quam folutum repetere cujus interfit lege i. ff. decompenf. amp; quod
dolo facere videatur qui id petit, quod mox redditurus eft lege

f.de dol. mal. amp; met. except, lege ïJl. ^.^.ff de Reg. Jur. quam
«quiratem cum Marcus confideraret, voluit reo compenfare de-
fidcranti confulere, amp; tamen jus vetus formularum non infrin-
gere, conftituit ergo compenfationem fieri oppofitâ doli mali
exceptione, poftea autem placuit rurfus inter omnes Juriscon-
fultos eam fieri ipfo jure, ideoque exiftimo redè Paulum, qui
poft Marcum vixit dicere, verum efle, quod Neratioolim pla-
cebat, amp; Pomponius putat fidejuflbrem ipfo jure debere com-
penfare , fed verum elfe nmc poftquam inter omnes receptum
eft compenfationem ubique ipfo jure fieri, ut ipfe Paulus ait
21. f. de compenfat. non ergo probatur Neratii temporibus hoe
obtinuifle, fed Neratium hoe fieri debere fenfifle, nunc autem»
cam Neratii Prifci, prifcam fententiam receptam eflle. Et ita me-
cum fèntit JDonellus vir egregius loco antea citato.

Secundum quod affirmabam erat potuifle compenfationem ip °
jure fieri in fidejuffione , nempe tum cum fidejuffio accederet ju-
dicio Bonae-fidei, tum enim poterat amp; debebat fidejuflor iplo

jure compenfare, quod reus compenfare potcrat, non propterea
quod ei hoc in judicio llridi juris liceret, fed propter earn re.
guJam, quod fidejuflbr in duriorem caufam obligari non poffet
lfgeS.§.7 f'äefidejtiJfor,Scde tali fidejufTione, quas judicio Bonx-
fidei acceflit intelligere licet legemnbsp;compe»f. At inquies

non potefl illa lex fic accipi, ait enim, quod Mejuffor in omm co»-
tra^H ipfo jure minus debeat, quod reus ex compenfatione rcti-
nere poteft. Imo vero ex eis verbis ipfe ego argumentor : fi fide-
juffor tantum in eo contradu quid minus debeat, in quo reus
aliquid retinere poterat, ergo ubi reus nihil compenfare poterat,
in eo contradu nec fidejulfor compenfare poteft, at in judicio
ftridi juris reus ipfe compenfare non potuit, ergo nec fidejuflbr,
amp; vice verfà in judicio Bons-fidei potuit reus, ergo debuit amp; fi-
dejufTor. Si autem quis mihi hanc argumentandi vim eripere ve-
iit , probarc debet in judicio ftridi juris, quod non accefforium fuir,
fed propriis viribus fubfiftere potuit, compenfationem ipfo juré
arite Marei tempora obtinuiffe, quod neminem facile fadurum exi-
ftimo. Sed poteft adhucdubium moveriex/^^e ^.ffdecompenfat.
qus Gaji eft, qui cosvus Neratii fuit, ubi ait licere fidejujfori
compenfare creditori rei, vel iddebitum, cjuedvicißm reo creditor debet,
vel debit urn, ^ qmd creditor fidejuffori debet, vel utrumque debitum.
Hic dices Gajus fidejuffoii, qui creditori nullo modo obligatus eft,
nifi ex fidejulfione, permittit compenfationem non folum ex perfo-
na rei, fed amp;ex propria perfona , atqui licet jam ponas huncfide-
juffprem acceftiffe judidoBons-fidei, hoc nihil tc juvat, nam ft
fidejuffor ex perfona rei compenfaverit non eft in duriorem caufam
obligatus, quam reus, nam omne, quod reus compenfare poterat,
compenfavit, jam autem fireus conventus fuiffet, non potuiffet
debitum fidejufforis compenfare, unde compenfatio, quam fide-
juffor ex propria perfona fadt creditori, non defcendit ex contra-
du Bons-fidd, qui nullus eft inter creditorem amp; fidejuffo-
rem, fed ex folafidejuffione, qus folaconfiderata ftridi juris eft.
Refpondeo , cum fidejuffor , qui accelfit judicio Bons-fidei
non alias obligaretur, quam fi illud judidum Bons-fidei prcg-
cefTifTet, aut faltem cxifteretnbsp;Infi, de fidejuffor. videtur

51 DISPUTATIO JURIDICA
compenfare, quam ex accefloria obligatione, qu32 nulla effet,
fi principalis obligatio deficeret lege 129. §. 1.lege iß-f- de Reg.
Jur. ideoque rede debitum fiium compenfat, tanquam fi ipfe
effet principaliter obligatus, eo magis cum ipfe, ejusque heredes
in folidum conveniantur, amp; rei locum exprefle obtinere dican-
tur in lege/\. §. i. ff.de fidejujfor. Atque has funt duae conjedu-
rae mex, quas potius admittendas fentio, quam antinomiamin-
ter didum §. 30. amp; legema^.amp;'y.f. decompenf. ftatuendam. Ne
autem abfurdumcui videatur quod dico, fidejuffionem quando
accedit judicio Bonx-fidei, participare de natura ejus judicii, li-
cet fola confiderata ftridi juris fit, legat is/f^f«« ^.ff.Locaticon-
duBi, ubi videbit fidejullbrem qui fe in ufuras non obligavit,
in ufuras tamen teneri, propter naturam locationis condudionis
judicii Bonx-fidei, in quoufursexmoradebentur. Plures funt
inter adiones Bonx-fidei amp; ftridi juris differentis, fed eascon-
fulto omifimus.

QUO IN GENERE DE CONTRACTU ET
DOLO ET CULPA QUATENUS IN CON-
TRACTU CONSIDERANTUR PAU-
CA PROPONUNTUR.

Poftquam in genere de judiciisBonx-fideidixi, conlequens
erat, uti de fingulis fpeciebusquid dicerem, fed quoniam eaex
contradu vel quafi proveniunt, pauca de contradu in genere
proponere volui, uti fupra cum de obligatione capite 4. agerem me
fadurum promifi, quia autem in contradibus fçpè mentio facienda
eft, quç nam culpa in eorum adionibus fingulis veniat, non
inconveniens effe exiftimavi, fi de dolo amp; culpa hîc pauca pro-
ferrem, de fingulis tamen verbo dicam. Uti redè intelligi
fit, quid fit contradus, primo fciendum eft, quid fit paduiquot;*
PaBum eß dmrum velplurium in idem placitum ^ confenfif^ lege i.
S'Z.ff. de paBis, dico duorum vel plurium, uti diftinguatur paBum a
'Voto, amp; pollicitatione, qua eft unius folius tantum promißo gt;'vel Tgt;eoy

njü ReipuhlkafaBaob honorem impetrandum lege 2. ^ l'jf.defollic.
Taüttm C uti alias divifiones hue non pertinentes praetermitta-
mus) efi vel nudum vel non nudum. Nudum paBum efi folum pa-
üum, quod fiat in nudi placiti terminis lege 23. Cod. de pignor. lege
27. Cod. de Lom. cond. Illud paólum non producit aftionem,
fed jure Prstorio tantum exceptionem % y.§.^.f.de paB. lege
27. Cod. de Locat. cond. Nifi illud paftum lege confirmatum iit
tum enim amp; tollit amp; pafit adionem legeô.f.depaB. Parit adio-
nem (verbi caufa) fi donatio fada fit nudo pado, ex eo enim
pado dattir condidio rd donatxex lege^'^,.^. -^.Cod.dedonation.
Tollit adionem (verbi caufa) fi padum lit, ne furti commiffi, vel
ne injuriarum fadarum agatur, illud enim padum lex 12. tabu-
larum confirmât lege 7, §. 14, lege 17. §. i. lege 27. 4. de paäii.
Prseterea padum nudum in continenti judicio Bonç-fidei adjedum
format adionem, uti fupra diximus ex legej.^.'^.ffdepaBü. Non
nudum {vefiitum ineptè quidam dicunt) paäum dicitur, quod in
nudi placiti terminis non confiftit, fed vel in aliud nomen tranßt ^
vel licet in Jpeciale nomen non tranftat, tamen fub fe habet caufamy
ltd obligationemproducendam idoneam legej. ^.i.^z.ff.depaBis.
Hoe padum alio nomine contrarius appellatur lege y. i.amp;i.ffquot;,
eod. Hinc ergo ita contradus definiri poteft, paBumfeu conventio,
jure Civili obligatoria lege eadem j.^. z. Hic contradus uti exdi-
Ôis locis colligi poteft eft duplex, vel nominatus, vel innomina-
tus. Nominatus , qm habet nomen Jpeciale, ^ producit aSlionem
ejusdem nominis ( verbi caufa ) ut emptio venditio, qua producit:
aäionem efufdem mminis empti ^ venditi lege 7. i. f. de paä.
Hic contrarius nominatus eft quadruplex, aut Yealis ^ aut verbalis^
aut confenfualis, mt literarum §.2. Infi, de obligat. ComraElut
realis efi, qui non prius oritur y quam fi res aliqua media fuerit y
ejus fpecies funt quatuor, mutuum, commodatum, depofitum ^
fignus, quarum tres pofteriores Bonae-fidei funt, prima ftridi
juris z2.Infi.dean. ContraBus verbalis eficontraBus conflans ver-
hör um conceptione quibus is, qui interrogatUr, daturum, faBurum-
ve fi, qftod interrogate eß, refpondet lege •y. ^.x. de verbor. obl.
hujus contradus hodie unica tantum fpecies cognita eft, fiipula-
olim etiam fuit cögnita dof is diBio, amp; promijfu) muneris vel

34 DISPUTATIO JURIDICA
«perarum a lihtrto faBa Gajm libra 5. It^. tit. 3. §. 2.5. e^ 4* i«*quot; '
jmjmandHm. Literaram contrarius eß, cum quis chirographo con^
fejfusefi, ß eos nummos accepijfe, quos non accepit, ßpoflchiro^
graphi traditionem hienniuminterceßerit tit. Infi.de Lit er. oblig- Co»quot;
traBus confenfualis efl, qui folo confenfu confiât, dicitur autem con-
fenfuaüs, non propterea, quod in aliis contradibus confenfus
non defideretur, fed quod in hoe prater confenfum nihil defi«-
deretur, non reiinterventio, non verba, non liters, fed folus,
folus confenfus le^ez.nbsp;de oblig. amp; a£l. Huj us fpecies,

funt quatuor, emptio ■venditio, locatioconduBio, ficietas, manda-
tum legez. ff,eod. qus omnes Bons-fidei funt §.28. Infi.deaB,
Innominatus contrarius cß:, quifpeciale nomen non habet, nec aBia-
nem fui nominis producit, fed tamen caufam fub fe jure Civili obli-

fatoriam habet, puta dationem vel fadum lege 7. §. z.ff. depaEl.
lujus fpecies propriae funt quatuor, ut des, do, ut facias, fa^
cio, Ht des, amp; fado, ut facias lege ff, de prafcript, verb. Dua
impropris, qua nomen quidem habent, fed aBionem fut nominis non
producunt, ut permutatio amp; contraBus afiimationis, de quibus in-
fra agemus. Hadenus de contradu in genere dixilTe fufHciat.
In contradibus quibusdam dolus tantum ^ lata culpa praflatur,
in quibufdam dr culpa levis, in quibufdam ^levifßma lege z^. ff.
Reg, Jur, Agediim ergo videamus, quid fit dolus, quid cul-
pa, tum régulas tradamus, quibus dignofci queat, quid inunum~
quemque contradum yeniat. Dolus in genere fumtus nihil aliud
fignificat, quam afiutiam, calliditatem, inßdias. Sic ait Poë-
ta. Mulciberis capti, Marfque, Venufque dolis •. id efl: infidiis^
Dolus ell: duplex vel bonus vel malus. Dolus bonus efl folertia, amp;
wachinatio jufla adverfus hofiem, latronemve lege .ff.dedola-
mak. Bolus efl omnis calliditas, fallacia, machinatio, ad ctrcum-,
veniendum, fallendum, decipiendum alterum adhibita lege i. §. z.ffr
de dolo malo. Culpa efl omne faBum, quo noceturalteri injuria,fed
tamenabsque animo fraudandi. Culpa efl: triplex,levis, Sc le-
vifftma. Lata culpa , efl non intelligere, providere, curare, ca-
ver e, quod omnes hormnes intelligunt, provident, curant, caventy
qui modo fenfu communi pr-editi funt lege 203. z.. lege zzi-ff-'^
verb.ßgnif. lege 52. depofit. Levis (dm efi omiffio ejusdH^^'*^''' gt;

t^mm diligens amp; frugi paterfamilias fuis rebm valgo adhibere filt^
legei-^. §. i6, f.famtl.ercifc. lege i.f.detm. ^ration. lt;üfir. leget.

ff. de obligat. amp; dB:,, Lev^ma culpa efi omiffio ejus diügemia.y
qttam diUgettttffimus paterfamilias fuis relus adhibere filet lege i8.ff.
commodati legeff.famil.ercifc. ubi vox pofitivi gradus
dilige/ts C nico judicio ) pofita eft pro voce fuperlativi gradus dim
ligentißmus', haec culpa leviffima in jure fepiflîmè diligentia dici-
tur, amp; culpœ levi opponitur, ut in le^ $. §.z.ff.commodati legt
■iyff.de Reg. Jur. Hike fic diétis, ad régulas veniamus. Earum
prima fit haec, ubi folius dantis utilitasincontradu vertitur, ibi
dolus amp; culpa lata tantum prxflatur. Secunda fit hsec, ubi
utriufque amp; dantis amp; accipientis u tili tas vertitur, in eo contradi*
praeftatur dolus, culpa lata, amp; culpa levis. Tertia fit haec, ubi
Iblius] accipientis vertitur utilitas, in eo contradu praeftatur do-
lus, culpa lata, levis, amp; leviflima; cafus autem fbrtuitus nuf-
quam praefbtur, nifi ita convenerit, has régulas deprompfi ex^
lege 5. §. io.lege i8.ff. com?nodati.lege z^. ff. de Reg. Jur.

QUO TRANSITUS FIT AD JUDICIORUM BONJÊ-
FIDEI SPECIES ET IN SPECIE DE EMPTIONE
ET VENDITIONE ET EX EA DESCEN-
DENTE ACTIONE AGiTUR.

Nunc lex methodi noftrçdefiderat, uti ad adionesBonäe-
fidei tranfeamus , harum quxdam veniunt ex contradu
tam nommato,quaminnominato quxdam ex quafi contra-
du, una ex dominio. Ex contradu defcendunt decem, odo ex
nominato, dux ex innominato,ex quafi contradu quatuor. Ex
contradu. i. Empti. 2. Locati. 3. Pro fodo. 4. Mandati,
5. Commodati. 6. Depofiti. 7. Pigneratitia. 8. Stipulatio
de dote ; ex innominatio. i. Adio praelcriptis verbis, quae
ex permutatione competit. 2. Et qax competit ex xftimatione.
Ex quafi contradu. i. Negotiorum geftorum. 2. Tutelae j

^ DISPUTATIO JURIDICA
3. Familts ercifcunds. 4. Communi dividundo. Ex domi-.
nio, hereditatis petitio. De his deinceps ordine agemus, amp; pn-
monaturam contradus explicabimus tribus verbis. Primo_cle.
emptione amp; veuditione agamus. Emptio. venditio efi contmttu ■

nominatHS , juris gtr.mm , Bona-fidei , confenfu inittu , quo res-
aliqua cum certo pretio co.nmutatur. Hanc definitionem collegi ex
lege 7. §. i . jf. depaÜis. §. i. Injl. de jure natur. gent. amp; quot;V. §• 28.
Inft. de aBion. Princ. Inft. de obligat.exconf lege i.f.decontrah..
empt. Uii emptio vpp.ditio conciliât tria maxime fubftantialia de-
fider'antur , cïnfenfus , merx , amp; pretium. Confenfus adeo de
fubftantia emptionis amp; venditionis eft, uti prster.confenfumni-
hil defideretur, nontraditio,ceffio,autmaneipatio legez.^. liff.-
deoblig. amp; aB. Statim ergo poftquam confenfus de re amp; pretio-
intervenir , emptio venditio perfeda eft in tantum , ut neutri
contrahentium altero invito ab ea recedere liceat lege 3. Cod. de
re/eind. vend, lege 6. Cod. eod. Sed hoe ita eft, nifi placuerit emptio-
nem amp; venditionem in fcriptis fieri, tum enim quamdiu fcriptu,-
ra perfeda non eft , alteri ab emptione impunè recedere licet,
nifi arrhas intervenerint, tum enim,, fi is^, qui arrhas dedit ,
recedat, easamittit; fi isrecedat, qui eas accepit , eas duplica-
tas reftituere tenetur , quod fi jam in fcripturam emptio vendi-
tio redada fit,, non licet ab ea recedere , ne quidem fub. amif-
fione arrharum lege 17. Cod. de ftde Inflrum. Secundo re-
quiritur uti res vd merx fit a parte venditoris : Vendi'autem
poffunt es res tanthm , qus in commercio funt , quç in
commercio non funt, vendi non poffunt, nifi tanquam accef^
fiones rei , qus vendi poffit, vendantur lege zi. ff. de contrah.
empt. Quod fires, qus in commercio non eft, ignoranri ven-
dita fit , valer emptio vendirio , ad hoe uri non res ipfa prae-
ftetur , fed id , quod emptoris intereft deceptum fe non fuiffe
tge 4. 5. amp; ^-ff-de contr. empt. §.' f. Inft. de empt. vend. Et hoc
eflèdu res aliéna quoque vendi potefl lege ff. de contrah. empt.
legeio.§. i.ff. de ait. empt. Tertio requiritur, uti fit pi-erium a
parte emptoris. In pretio autem requiritur, ut id'in pec^
Bumerata confiftat, uri, poft multam dubitationem ,
eft; in^.z.Jnft.hoc. tit. Pmerea debet pretiirai cercum effc^ vet

INAUGURALIS.
nomine vel certâ demonftratione , nomine. amp; numero • ( vei-bif
causa) hic fundus tibi fit emptus.centum aureis, certâ demon-
ftratione, tanti tibi venditus fit, quanti in area eft leo-e j. §. i...
f. de contrah. empt. Pretium, in arbitrium tertii redè quoque cotil
fcrri poteft , quod fi is tertiusarbitratus non fuerit, non valet
emptio, neque ad alium recurritur, quod fi is arbitratus fuerit,
valet, amp; fi iniquè arbitratus fit , ad arbitrium alterius viri boni
recurritur arg. legis 75. 76. 77. amp; feqq. ff. pro focio. Quod ta-
men jure Codicis mutatum dlinlege^.Cod. decomrak empt. 8C
conftitutum uti omnino ejus.arbitrio ftaridebcat ; fi.tarnen alter-
uter contrahentium ultra dimidium laefus fit , habet refciffionis
beneficiumex lege z. Cod.derefeind.vend. Huic contradui omnia
licita amp; honefta pafta accedere poffunt, quas initio adjeâa con-
tradui legem danf legej. §. 5; ff. depatl. Inter eaautem tria potiffi-
mum excellunt i. Addidio in diem, feu padum ut res tanti vendita '

fit,, nifi alius intra certos dies plus pretii obtulerit, dequopado
videaturtitfilfuf.demdiemaddiaione. z. Lex commifforia, feupa-
dum , ut nifi emptor intra certum diem pretium folverit , res
inempta fit, de quo pado videatur titnlus f. de Lege Commijfo.
Tia. 3. Eft padum de re vendita, venditori intra certum diem,
vd quandocunque retro vendenda , de quo'pado eft locus elel
gans in' lege z. Cod. de paEt. int. empt. amp; vend. compof. Effedus
emptionis venditionis perfedae eft, quod periculum rei venditae
ftatim ad emptorempertineat, licèt res tradita nondum fit ; nifi j-es
dolo , latâ aut levi culpa venditoris perierit. §. 5. [»ff ^gg
aut nifi res ab aliquo corrupta fit injuria fâciendae gratia vendi-
tori lege 12.13. amp; 14. deper.amp;comm. rei vend, aut nifi res vendi-
ta fit, quK pondéré, numero, aut menfurâ conftat, ejus enim.
periculum tum demum ad emptorem pertinef, cum ea adpenfa*,.
adn umerata, aut admenfa eft lege 2. Cod. de per. ^ comm. rei vendt
Alter effedus eft quod ex hoc contradu nafcatur duplex adio,,
empti, amp; venditi, quarum utraque direda eft. Adio exempto!^
datur emptori,ejufque hcredi, adverfus venditorem, ejufque he-
redem , adhoc uti res tradatar, non detur , aut mancipetur
nifi ita convenit lege r. princ. §, i. 2. ^ feqq. jf, Jg

lî DISPUTATIO JURIDICA
irei non pofle. Adio ex vendito , datur venditor! , ejuf-
que heredi, adverfus emtorem, ejufque heredem, ad hoc, uti
pretium, vel totum,, vel refiduum folvatur, unà cum ufuns,
fi mora intervenerit lege t. Cod. de aB. empt. amp; uti ^num-
mos venditoris faciat legen. §. z-ff. eod. Traditione fada , fi
venditor dominus fuit, emptor dominus fit, alias id jus confe-
quitur, quod venditor habuit/^^e ii. §.2./:fo^i. Ex eis, quas
fupra diximus apparet in hoc contradu venire dolum, latam amp;
levemculpam, cum utriufque utilitas verfetur lege-^.^.z.f. Com-
modati. An hic contradus Bonx-fidei fit , dubitari non
poteft.

ABfoluto breviffimè contradu emptionis, eâdem brevitate
de locatione amp; condudione agemus, nemo enim a nobis
plenam contraftuum explicationem exJpeBet. Locatio condft-
ilio eß contraBiu nominatm. Juris Gentium, Bona-fidei, confenfu
initm, quo ufus rei, aut opera, certa mercede commutantur. legeq.
î^.i.f.depaB.leget, f.deloc.cond. ^.zS.Infl.deaB. Hic contra-
dus proximus eft contradui emptionis amp; venditionis eifdemque
juris regulis confiftit. princ. Infi, de Locat.^ cond. legez. jf. eod.,
quemadmodum enim in emptione tria fubftantialia funt, confen-
fm, merx, amp; pretium ; fic amp; hic confenfus, res, cujus ufus con-
ceditur, aut faBum., amp; merces, de quibus quia idem dicendum
cft ferè, quod fupra didum eft, hîc adum non agemus. Cir-
ca confenfum tamen hoc dicemus, quod locatio condudio non
folumaperto, fedamp;tacito confenfucontrahipoflit, fic, fiquis
domum condudam ultra tempus, condudionis inhabitet, eam
tacitè reconduxiffe intelligitur , quod verum eft non folutn m

etd. Sed tamen differentia eft inter prjedia ruftica amp; urban«,
- quoad tacitam reconduótionem adtinet, nam fi ruftica praedia
ad plures annos conduda fint, deinde finitiseis annis, fi colonus-
perfeveret in condudione , conduótio tantum in unum annum
de novo fada cenfetur ; in praediis vero urbanis, fi tacitè condu-
dio fada fit , durât ea in tot annos, in quot condudor antea
expreffd condudione ea conduxerat lege 15. §. 11. f. hoc m.
Quando res locatur, tum femper apparet, quis locator, quis con-
dudor fit,locator enim eft is, quiremutendamdat, accepta mer-
cede, condudor eft, qui rem utendam acdpit, datâ mercede.
Sed quando fada aut operaelocantur (qu3E,fi honeftae funt, lo-
eari poffunt) res non femper adeo cxpedita eft, imo tantunt
abeft , uti aliquando dubitetur utrum eo cafu locatio condudio,
an alius contradus initus fit. Quod uti dignofci poffit , hae
tres regulae obfervandae funt. Quotiens quid fit in re noftra no-
mine noftro , uti is , qui ea in re quid facit, inde merceden»
accipiat, totiens locatio condudio eft legezo.^r 6lt;,. ff.de con-
trah. emft. §. 4. Infi, de Locat. cond. Si quis quid faciat in re fua ^
Uti res deinde ad nos tranfferatur , totiens emptio venditio eft j
diüii antea locis. Quod fi quid fiat nec in re noftra^ nec in re
ejus, qui quid facit, tîim eft contradus innominatus, do, ur
facias lege lt;). ff.de cond.cauf.dat.cauf. nonfect lege 5. §.z.ff.depra^
Jcr. verb. Ut autem fciamus quis fit locator , quis condudor ,
infpiciendum eft, a quo contraâus incceperit , is enim pro lo-
catore habenduseft, quod fi ignoretur , a quo contradus ineoe--
perit, periculofum eft, vd adione locati, vd condudi agere, fed
prsefcriptis verbis tuto agi poteft legei. §. i.ff. de^rafcript.verb.
Mercedem certam effe debere, a tertio conftitui poffe, amp;abini^
tioj'n pecunia-numerata confiftere oportere {excepta cafitlegis zr.
Cod. hoc tit) probant princ.Infi.hoc.lex z.ff. hoc kx zo.^. ï.leü
äf6.ff.hocitem lex z-^. ff eod. amp; lex quot;y.^.z.ff.prafcr.verb. Locaticr
condudio, amp; emptio venditio adeo inter fe comparabantur^utr
aliquando dubitaretur utra harum contradra intelligeretur , quae
caufa fuit introducendas a Zenone novae contradus fpeciei, que
Emphyteufis appelktur, propriamque naturam habet §.5. /«/?^

lt;iicemüs. Pknè licèt in plurimis emptio venditio , amp; locatï»
condudio conveniant, in eo tamen maximè differunt, quodin
«mptione amp; venditione , fi venditor fit dominus , traditione
fada, dominium tranfferat in emptorem lege ii. §. z. ff.deaB'
rmpt. in locatione autem amp; condudione , nec dominium, nec
pofleffio civilis, fed fola naturalis rei detentio in condudorem
tranfeat, exceptis paucis cafibus, quibus dominium tranfit , fed
hoc admodum irreguläre efl:, amp; ferè alienum a contradus natu-
ra, uti apparet ex legeSo.§.l.ff'.decomrah. empt. lege
lege ix.ff. hoc tit. Qua lege ^i. docetur fi dominium rei tranlFera-
îur , tum non amplius manere locationem, fed in creditum iri.
Ex hoc coutradu oritur-duplex adio , Lami nempe , amp; con-
d»Bi , utraque efl: direda, amp; eft Bons-fidei §.28. Infl. deaB.
Adio condudi datur condudori, ejufque heredi, adverfus lo-
catorem amp; heredes ejus, uti ipfi rei detentio tradatur , amp; ut
frui liceat, amp; non folum condudori, fed amp; ei , cui condudor
rurfœ locavit rem , fublocatio enim licita efl:, hsc qus dixi
extant lege princ. ^ §.1. lege 19. §.B.ff.hoc. lege 6. lege 10.
Cod. hoc tit. 'Si autem locator condudori quid dolo aut culpa
fuâ pr3îfi:3renequeat , ad interefle tenetur , fi cafii fortuite, te-
netur adhoc , uti conduólorem pro rata mercedis exoneret lege
15.§.2.nbsp;lege A[lt;i'f-hoc tit. Excipe cafum isgt;.§.

z.ff.eod. de doliis locatis, quia qui ea locat, tacitè promittere
debere videtur ea bona efl!e. Haec adio condudi locum quo-
que habet , fi condudor neceflîàrias vel utiles impenfas in rem
condudam fecerit ad eas repetendas lege 55. §. t.ff.hoctit.

Adio locati datur locatori ejusque heredi, adverfus con-
dudorem, ejusque heredem, adhoc uti merces folvatur, unà cum
ufuris, fi mora intervenerit, amp; uti omne promifliim prxftetur,
amp; uti finita condudione res refl:ituatur, quae fi deterior reftitua-
tur , refl:ituta non videtur , nifi hoc cafu fortuito fadum fit»
is enim nec hic nec alibi in judiciis Bonae-fidei praEn:atur lege'^^
ff.dereg.jur.hsc quae dixi probantur ex lege 17. Cod, hoc lege^^-
Cod.eod. équot; ^. quot;y. Infl. hoc.tit. Venit in has adiones dolus ,
pa lata amp; levis, quia utriufque utilitas vertitur iege 5.
Commod. lege 23.^. de reg. jur. In hoc contradu location^ con-
dudio-

duöionls Cficutamp; in caeteris, judiciisBong-fidei) fi derecoh-
duda reftituenda agatur, fi resnon reftituatur, in litem juratur
Ifge §. x.f. hoctit. Hinc notetur differentia (quam fupra
confulto , fuo loco,omifimus in alt;Stionibus Bonae-fidei, ubi de
reftituenda re agitur, in litem jurari, in judiciis ftridi juris noa
item lege 5.amp;6.f.demlit,jurafidolege^.Cod.deaB.empt,amp;ve»d.
Excipe cafum legis•^.^.^.f.deialit.jm. ubi amp; in adione ftridi
juris in litem jm-atur.

Adenus de locatione condudione. Nunc tribus verbis
de Societate agamus, Societas efl contraBus Mominatus ,
jurifgentitim. Bona-fidei, confenfitt initus , qm res qmdam
circa lucrum équot; damnum inter Socios communicantur. legej.^. i.ffquot;,
depaB,§. i. lnfi.dejur. nat.gent. civ. §. 28. Infi, de aä.princ.
Infi, de obligat. exconfiJege i. amp; fie^^q-f- hoc. Societas poteft con-
trahi vd re, vd verbis, vdpernuntiumCon-
trahitur autem vel in perpetuum, hoc eft dum fodi vivunt ( nam
in perpetuum, hoc eft in aeternum Societas conti-ahi non poteft
lege jc.ff. hoc tit.) vel ad tempus, vel ex tempore, vel purè, vei
fub conditione lege \.ff. hoctit. kge 6. Cod. eod. Societas haec pri-
marió perfonas fpedat, per confequentiam adres, amp; diftingui-
turacommunione, tanquam fpecies a genere, communio enim
eft abfque periculis lucri amp; damni, fodetas eft communio cUm
periculo lucri amp; damni legc^T.. (^^i.ff.hoctit. Coitur autem vd
omnium bonorum fodetas, vd certae cujufdam rei lege 5. ff.
hoe. princ. Infi. eod. Omnium bonorum focietas, vel fimpliciter
poteft contrahi vel fpecialiter , fi fimpliciter , tum ea tantum,
quE ex quaeftu veniunt communicantur . non qus ex amicitia
amp; benevolentia alterius defcendunt lege 7. S. ^ fiqq.f.hoctit.
Si vero fpecialiter omnium bonorum fodetas contraób fit, tum
omnia communicantur, quae acquiri poffunt, licèt non ex quae-
ftu , fed aliunde veniant lege 5. §. i. ff. hoe tit. Qui Sodetatem

4ï DISPUTATIO JURIDICA
coit, rei fuae dommus efle non defmic, fed partem tantum focïo»-
communicat lege 15. §. t.f.depnefiript. verb. Haec focietas con-
trahi poteft inter perfonas quoque , qu$ aequas facultates non
habent, cum opera unius, alterius facultates exsquare poflit

5. X.ff.hoe tit. Poteft amp; ita focietas contrahi, ut unuspecu-
niam folus conférât, alter operam lege i. C»d. hoe. tit. Non po-
teft contrahi focietas» ut unus folus amp; pecuniamamp;operam con-
férât , alter nihil, quia hxc donationis caufa contrada focietas
videretur , donationis autem caufa focietas contrahi non poteft
lege-j.^.z.f.hoctit. Non poteft ita contrahi focietas, uti alterlu-
crum tantum, alter tantum damnum habeat lege 19. §. i.ff.hoc
tit. ubi talis focietas Leonina appellatur a Caflio JCto , duda vo-
eis origine a fabula de venatione Leonis, vaccx, capellx amp; ovis
quam (ut elegantem) ex Phcedri libr» i.fab. fabula 6. addere
ïuber, ea haec eft t

Nnnqmtn eß fidelù cum poterne focietoi :
Teflatuf hdcfabella propoßtum meum.
Vacca, équot; Capella, ^ patiens ovis injuria
SoCii fitere cum Leone in faltihus.
Hi qmm Cepißent cervum vafii corporis,
Sic efi locutm partibus faBis Leo :
£goprimant tollo, nominor quia Leo-,
Secundam, quia fufn fortis, tribuetis mihi :
Tum quia plus valeo , me ßquetur tertia :
Malo adficietur, ß quis quartam tetigerit.
Sic îotam pradam fola improbitas abfiulit.

SÏ in coëunda focietate de partibus lucri amp; damni nihil cautunî
fit, amp; xqualis collatio fada fit, îequx partes lucri amp; damni eflé
debent, quod fi convenerit, ex partes fervandç funt, qux eX'
gt;reflx funt, amp; fi convenerit, ut alter duas aut tres partes fe»'®*^
ucri, ea conventio tum valet, fi is quid plus focietati cöntulf'
rit aut pecunfx , aut operç , aut alterius rei lege ff- ^'^Jf'
ex qua§. i./«/?, hoc tit. explicandus eft. St in arbitrium tertu de-
finitio partium collata fit , tum idem obfervandum eft »
. -nbsp;^ fnpra

fupra în «nptîone diximus, uti apparet ex legej'^. amp;fe(jq.ff'.hoc
tit. Ex focietate oritur aâtio pro focio, quae femper dircda adio'
eft, Hxc datur focio, adverfus focium, non adhoc uti diftca-
hatur focietas, Se res communis dividatur (tum enim communi
xlividuado judicio agltur lege i.f.comm.Mvid.) fed utirescongt;
muoicetur legt j^ff. hoc tit. amp;utipr3eftationes perfonales ejus rei
nomine praeftentur lege i.f. comm. diviâ. nam fi unus in re com-
muni damnum dederit, ad hoc refarciendum, hac adione tene-
tur lege^j.^.i.legelt;^0. ff. hoc tit. fimiliter fi focius in
re comrauni damnum paiTus fit, Jicèt id fato evenerit, hâc
adione agere poteft , uti reliqui hoc ipfi refarciant le^e'^z. §.4.
ff. hoc tit. Similiter competit hsc adio de frudibus perceptis com-
municandis, amp; impenfis refarciendis lege-ß. §. 1.ff.hoc. tit. Hsc
adio heredi de eo negotio datur , quod defundus inchoavit
l.^o.ff.eod. datur amp; in heredem ut bonam fidem prasftet/. 35. ^
dttaigt;. feqttettt. ff. hoc tit. Vcnit in hanc adionem dolus , culpa
lata, amp; levis lege 5. §. z.ff. commod. §. 9,'Infl. hoc tit. lege yz.ff.
eod. In hac adione fingulare hoc eft, quod focius , focio non
in folidum, fed in id quod ïàcere poflït condemnetur, cumfo-
detas jus quoddam fraternitatis in fe continere videatur, idque
veiTim eft , five fit focius omnium bonorum gt; five certs rei
lege. Ó^.ff, boe titttk. Unde in Lege ï6. ff. de re jndic. videtuFii-
denda aut fubintelligenda vox cîr, aut vox , potiffimum. Hoc
autem competentix beneficio isfocius nön gaudet, qui bona fua
dolo malo erogat aut diffipat, aut qui fe focium eife negat lege
lt;S.7.§.5' amp; f §. i,ff. hoe titulo. Finitur focietas quatuor modis
I. Renuntiatione. a. Morte. 3, Maxima amp; mediâ capitis di-
jninutione. 4.Egeftate lege 4. §. i.ff. hoc.tit. Finitur autem non
folum apertâ renunciatione, fed amp; tacilâ, fi focii feparatim fi-
bi agere csperint lege ff. hoc. tit. Si aperta rcnunciatio bona
fide fàda fit gt; tum renuntians focios lîios amplius convenire
non poteft, ipfe tamen a fociis fuis conveniri poteft, ita 'Ut
lucra, qus accepit, fociis prsftare cogatur, damna autem folus
fuftinere teneatur lege6^.§.i,^^.ff.hoc. tit. Morte unius focü
in tantum focietas finitur, ut ne reliqui quidem fociifocietatem
continuare poffint, nifi aliter ab initio convenit, heres autem

44 DISPUTATIO JURIDICA
defundi in locum non fuccedit lege 6'^. §. $gt;.#. hoc tit. imo ne-
auidem ab initio focii ita pacifci poflunt, utihaeresinlocumde-
fimdi fliccedat�9./.eW. fic eil in focietatc private rei, fed
in focietate publica vedigalium aliud dicendum efl:, ibi enira
durât focietas uno focio extindo, nifi is mortuus fit, quipriigt;
cipalitercoitamfocietatemfufl:inebat lege ff. hoctlt. Finitur amp;
focietas mortecivili, hoc efl: maxima amp; media capitis diminutione,
intereunt etenim homines jure civili non folum morte , fed Sc

omnia focii bona publicantur, tum enim cum alius (fifcus nem-
pe) in focii locum fuccedat, foeius pro defundo habetur lege
^.11.ff. hoc tit. idem dicendum efl:, cum focius mole debiti
prsgravatus bonis fuis ceflît §.. 8. Infl. hoc tit, aut fi creditores
bona focii divendant legei.ff.eod.

Adenus de focietete. Nunc tandem- de Mandato qusquot;-
dam addamus. AdamUtt^m efl contr aBus, confenfisalts, no-
minatus, jurisgentium, Bona-fidei, quo negotia quadamdi-
em gratis gerenda committuntur lege j. §.i. ff.depaB. legei.ff. de
oblig. (jr z. Infl. de jur. nat. gent. amp; civ.^.zS. Infl. de aB. lege u
princ. amp; §. 4. f. mandati. Mandatum contrahitur quinque mo-
dis , five mandantis tantiim gratia, five mandantis amp; mandatarii gra-
tia, fivealiena tantùm gratia, five mandantis amp; aliena gratia, five
mandatarii amp; alterius.gratia, mandatarii autem tantiim gratia fi
mandetur, nulla ex eo mandato obligatio, nulla adio oritur
princ. In^.-hoc tit. legez. princ. §. i. z. i.^feqq.ff.hoctit. Nam ß
mandatarii tantùm gratia quid mandetur, magis confilium, quao^
mandatum efl:, amp; propterea non efl: Obligatorium, liberum cnin»
____ ____J r. ____1___________i:-.__/:!,;nbsp;^-itum»

cuique efl: apud fe explorare expediatne fibi confilium
Bec ne,. amp; fi expediat fequatur id, fi non, omittat 2.. '

aâioni doli mali locus fit lege T.f.de Proxeneticis, aut nifi confi-
lium illud, confilii fines egrediatur, amp; mandati naturam induat,
îum enim Obligatorium eft Infi.hoctit.legeâ^i.f.eoâ. alias fî
merum confilium fit, Obligatorium (uti diximus) non oft. Non
folum cx confilio quis non tenetur, fed nec ex commendationc
Ugeïz.^. ii.f.hoctitulo. Mandatum eft vel generale vel fpeciale,
generale quando alicui omnes caufas, omniaque gerenda negotia
mandantur; fpeciale, quando una aliqua caufa, aut negotium
mandatur. Generale mandatum rurfus Interprétés dividunt, ia
mandatum fimplex, amp; mandatum cum libera. Sknplex effe di-
cunt , cum fimpliciter omnium rerum mandata eft adminiftratio,
amp; tum poteft mandatarius adminiftrare omnisï, fed nihil fine fpe^
ciali domini mandato alienare, nifi frudus, aut alias res^, quaefer-
vando fervari non poflunt lege 60. amp;61. f .de procurât. Manda-
tum cum liberaelTedicunt, cum cui omnia negotia mandata func,
hac additâ daufula. uti omnia liberrimè agere polTit, non aliter
ac fi ipfc fit dominus, poteftque tum omnia facere, qus bonae
fidei non contrariantur lege-i^. jf.deprocurât, lege 60. §.4.
hoctit. Mandatum eft vel expreffurn vel tacitum. Exprefllim ubi
expreflè confenfus adhibetur. Tacitum ubi confenfus prsefumi-
tur lege6.^.z.ff'.hoctit.legei%.é-lege')l.ff.eod. Sic, fi ab initio
mandatum non intervenit, fed poftea ratihabitio fada fit,, man-
datum elfe videtur, retrotrahirurque ratihabitio ad initium ne-
gotii, qui enim pro fe quid fieri feit, nec vetat, mandarein-
telligitur lege 60. jf. de Reg. Jur. lege 7. Cod. adSenatusc. Macedon.
Mandatum poteft fieri, amp; purè, amp; in diem differri, amp; fub con-
ditione contrahi legeu^.i. ff.hoctit. Imprimis autem in man-
dato requiritur, uti confenfus contrahentium adfit lege i.ff
hoc tit. quomodo autem hic confenfus interpofitus fit nihil re-
fert , five inter praefentes per qualiacunque verba, aut fcripturam»
five inter abfentes per nuntium vel epiftolam legei.^.
hoc tit. Praeterea vel maximè hoc requiritur uti mandatum fit
gratuitum, eft enim (uti antea diximus) contradus, qua quis
mandato alterius, aliena negotia gerenda fufcipit, fed GR, A-
TIS, ideoque fi merces aliqua intervenerit, mandatum non eft,',
Äd lacatio condudio contrada intelligitur legei.^.(\.ff.h»ctk^

Plane licèt merces intervenire non poffit, honorarium tamen re*
âè intervenire poteft 6.Oritur ex hoc contradu
adio mandati, quae Bonae-tidei eft ^.iS. Inft. deaSl. lege zS)'^-^'
ff. hoc tit. ubi obferva egregium didum Bonte-fidei non congrnit,
de apicibus juris di/putare. Mandati adio eft duplex vel direda,
vel contraria, inde Riibricjt Pandeamp;arum ^ Codicis Mandati vel
contra. Direda adio eft, qux principaliter ex ipfo contradu de-
fcendit , amp; ideo principalis quoque adio dicitur in lege 17, §. i .ff.
iommod. Direda hxc adio datur mandanti adverfus mandatarium,
ut mandatum negotium impleat, aut fi hoc non faciat, neque
tempeftivè mandato renunciet, uti tum interefleprsftet legezz.
§. ii. legezy. §. z.ff. hoc tit. Si ergo re intégra mandato renuncia-
tum eft, ceflat hxc adio dißalegezz. §. 11. jf.eod. fimiliter fi nihil
mandatons interfit mandatum impletum efle, ceflat hxc adro
mandati lege 8. §. 6. ff. hoc titulo. Dixi ceflare hanc adionem, fi,
réintégra, mandatarius mandato renunciaverit, qux renunciatio
fit vel ob ad verlam valctudinem, Vel capitales inimicitias, vel
ob inanes rei adiones, feu ob aliam juftam caufam legez^.z^.
amp; z^.ff.hoctit. fimiliter finitur hic contradus fi mandator revo-
cet mandatum, licet re non intégra, dummodo eo cafu manda-
tor mandatario prxftet, quod ejus intereft Inft.hoc tit. (bl-
vitur quoque mandatum morte unius contrahentium , nifi jam
vivo uno res inchoata fit, cum ipfi de morte alterius non confta-
ret, tum enim utilitatis caufâ adhuc adio competit lege 16. f. hoe
tit. In mandato prxftari debet, dolus amp; omnis diligentia lege 13.
e^ 21. Cod. hoc tit. Quia qui mandatum fufcipit, omnem diligen-
tiam promittere videtur, unde hîc exceptio cft a régula legis
§, i.ff.contmod. Ex hoc contradu defcendit prsterca adio con-
traria, qux contra feu invicem datur, hxc poteft adioni dire»
dx per modum exceptionis opponi, vcl fi direda non movea-
tur, poteft amp; per modum adionis proponi lege 17. §. r.ff- corn-
mod. Hfc adio datur mandatario, adverfus mandantem, adhoc
uti impenfas fadas, amp; omne quod ei abeft confequatur, lege 12«
f.lege zi.^.ä;.ff. hoc tit. non tamen ea mandatarius confelquot;®'
tur, qux potius cafu fortuito, quam ex mandato erogare debui
legez6.^.6.ff.hoctit. In utraqueadione tam direda qu^m

traria, veniunt amp; ufurx amp; frudus juxta naturam judiciorum Bo
nae-fidei lege 12. §.9. item lege 10. §. 2. ^ 3.8. ^ 9./. hoe tit. Adiö
mandati contraria ceflat, li mandatarius mandati fines nonferva-
verit, fed eos egrefliis fit, licèt direda eo cafu adhuc competat
lege princ. amp; §. 3. leget^x.f. hoe tit. Prsterea ceflquot;at hsc adio, fi
quis mandatu alicujus negotium geflèrit, quod fdebat, d qui
mandat non profuturum , vduti fi juvenis mandet alieui, ut pro
meretrice fidejubeat , vd uti meretrid pecuniam credat legeiz,
§.ii.f.hocttt. Prsterea ceflat, fi quis invito domino negotia
geflerit lege ^o. f. hoe tit. Cefl'at prsterea mandati adio contraria
ob infignem rei mandatae turpitudinem, ut fi mandatum interve-
niat de re facra, aut sde facra fpolianda, homine oceidendoaut
vulnerando lege zi.^.ó.ff. hoe tit. imo nec direda adio mandati
de rç turpi facienda locum habet lege S.^.^.f. hoe titulo. Quid fi
Titius piandaverit Sempronio, ut is Msvium occideret amp; is
hoc fècerit an non oritur obligatio ? oritur ex delido, amp; non
folum Sempronius, fed amp; Titius, uthomicidapunitur
princ. ^ §. I./, aileg. Cornel, de Sicar. lege 5. Cod. de accu fat. er in-
fiript.

HAb^ hic (BenevoleLeBor) verbo explicatos quatuor con-
tradus confenfuales Bons-fidd, nunc transeundum effet
ex ordine noftro fupra propofito, ad contradus reales,
amp; deinde ad esteras Bons-fidei adionum fpecies, fed quia tum
difputatio noftra ultra terminos juftos excrefceret, hicpedemfi-
gimus multorum amicorum fuafionibus indudi, qui nobis idem
confilium dabant, quoà Jurisconfdtus Vlpianm aliiî (licet in alio
prorfus negotio dabatinlegei.f.deinoffic.teftam. nempe melius
nos faduros, fi hîc fubfifteremus, neque nosoperis amp; fumptibus
inanibus ultra vexaremus, cum e» eorum, qus fequuntur expli.

jjt DISPUTATIO JURIDICA
Otione, laudis alicujus obtinenda: fpem non haberemus, quam
tamen nec cx aliis antea didis fperamus aut fperare pofTumus,
fed potius veniam pro laude expoftulamus, fi quid bené didum
fît, quod laudem mereatur, pro eo gratias agimus Divins demen-
tis, per quam omnia, qus novimus, novimus ; fi quid perperam fit
didum, noftrs humans infirmitati tribuatur, qus facile excu-
fanda erit bonis omnibus. Veniam ergo a te ( Benevole LeBor ) pe-
to, quod promilfa antea, non prsftem fed hic fubfiftam, quam
facilèate, qui Candidus es amp; benevolus, fiipra didis confidera-
tis rationibus, impetraturum fpero me. Malos autem, Momos
amp; invidos jam dudum contemnere amp; flocci nihilive facere didici.
Antequam tamen fubfiftam , tres propono qusftiones, quas in
fequentibus explicalTem, quas hîc, tanquamcorollariapropono,
prima erit, qusnam culpa veniat in adione pigneratitia, fecun-
da quomodo ftipulatio de dote polfit effe adio Bons-fidei, ter-
tia, quomodo hsreditatis petitio poflît elfe adio Bons-fidei.

Inter adiones Bons-fidei numeratur adio pigneratitia, qus
duplex eft, direda, \d conmth videRubricamff.dePigneratitia
actione, vel contra. Direda datur debitori, adverfus creditorem,
adhoc, uti fublato debito, pignus reftituatur/. ^.^.^.ff.defign.aB.
Adio contraria datur creditori, adverfus debitorem, adhoc uti
fi quas impenfas fecerit, eas confequatur. Qusritur autem, qus-
nam culpa in hac adione prsftandafit? Et fi regulam fupra alle-
gatam ex lege z.ff.commod. confideremus, apparebit in hac,
adione prsftari, dolum culpam latam amp; levem, quia in pigno-
re utriufque utilitas vertitur, debitoris uti eo promptius pecuniam
accipiat, aut acceptam retinere poffit, creditoris, uti fecurus fit
de debito non amittendo, plus enim ei cautionis in re eft, quam
in perfona legez-i.ff.deReg. jur. Et fic expreffe dicitur in
^.z.ff.commodat. ^ lege i^.ff. depign. ab. in pignore prsfta«
culpam tantùm levem. Dubium tamen egregium movetlex i?'

i.ff.depign.aä. qus innuere videtur in pignore quoqueprÇ-
ftari culpam leviffimam , Ait enim ita diBm §. Fenit auter»^^
hac aBione dr dolus, amp; culpa, ut in commodato : venit amp;
dia : vis major mn venit. Varié a variis hsc lex expofita^ft»
fed interpretatione vix ab abfmditate abfolvi poteft, veniendum

ergo ad ultimum remedium , corredionem nempe, quam haec
lex admittere videtur. Quidam ergo pro in commodato , le-
gunt Ht in commendato , uti hic legis fenfus fit, eam hic cul-
pam venire , quae venit in commendato , id eft dcpofito {com-
mendare enim nihil aliudßgnißcat , quam deponere lege \'?gt;6. jf.de
wrb.ßgnif) in quo venit culpa tantum lata', quia ibi unius tan-
tum deponentis militas eft legez.ff. Commodati, quae cor-
redio fi admittatur, compofita pugna eft. Sed cum in ohfcuris
id quod minimum efi, fequendum fit lege 9. ff. de reg. jur. magis
arridet conjedura Clariffimi amp; confultiffimi viri Gerardi Noodt
praeceptoris noftri, nobis nullo unquam tempoi-e fatis fufpiden-
di , quam adduxit libro Probab. capite 4. amp; latius explicavit
in Difputatione quadam Franequerx habita lö. Maji, anno 1683,
ubi retentâ voce commodato , unicam tantum literam mutat,
iegens pro ut, at. Quam conjeduram ideo potius amo, quod
Ulpianus eodem libro 28. ad Edidum egerit de commodato amp;
de pignore, dç depofito autem egerit libro 31, unde magis Ul-
pianus commodatum amp; pignus inter fe exaequafle videri poteft,
quam commendatum. Et ex eo libro 28. ad Edidum puto hanc
ipfam legem 13. defumptam efle , licet infcriptio habeat Vlpia-
nm Itbro 38. ad EdiElum, nam libro 28. Ulpianusegit decom-
modato amp; pignore , libro vero 38. egit, de furto a fervo, qui

milia eorum fido, amp; de libertorum operis, uti ex legibus Ul-
piani fub didis titulis patet. vid. Gothofredum in ferie EdiBi per-
petui, ex quo libro, quomodo haec lex eflè poffitnullus vi-
deo , puto ergo eam efle ex hbro 28. ( qus conjedura placuit
doEliffimo Labitto in ufu indicis fui pag. mihi 592.) ex quo plerg-
que leges Ulpiani fub titulo de Pigneratitia adione fumpt^ funt.

Inter Bonae-fidei judicia numeratur §. 29. Infi. deaB. aBioé'
fiipulatio de dote ,qnxntur quomodo hoc ûeripoamp;t, cum ftipula-
tio fit talis contradus, ex quo ab una tantum parte prœftatio eft,
ideoque ftridi juris lege 5. §.^.lege6.ff. dein lit. jurando. Refpon-
fio facilis eft, nempe quod hîc ab ea regula exceptio fit, propter
naturam adionis reiuxoriae, in cujus locum hfc adio ex ftipulatu
fucceffit, uti apparet ex lege mica §. 2. Cod. de Rei uxor. a£i. adio-

^ DISPUTATIO JURIDICA INAUGUR.
nem autem rei uxorix Bonç-fidei fuiffe ex Cicerone/.^r«
fupra probavimus, ubi dicit formulamejus fmfic^qmdaM^
iJs j/dkato, cujus formula veftigium quoque extare videtur m,
kjre 66.1.7. f. fil-matr. quemadm.dosrepet.nbsp;orß

Inter Bonx-fidei judicia numeratur petitio Hereditatis ^lUnJf.
deaaiombm. Qusritur quomodo hoe fieri poffit, cum ea m rem
adio fit, amp;ab una tantum parte propterea prsftationem habere vi-
deatur. Refpondetur, propter eam rationem de ea quoque inter
Turisconfultosdubitatumfuiffe, elTfetne Bonx-fidei, necne ? ahos
tamen eam adionem Bons-fidei effe intrépide ftatuiffe, propterea

quod multitudo rerum, qux in hsrcditateerant, exigere yidere-
tur fidelem earum adminiftrationem, jam autem cum ea adminiftra-
tio poffeffori committeretur, fiebat uti petitjo, heet adio m rem,
multas prxftationes perfonales reciperet, tanquam ex negotio gefto,
amp; fic ex obligatione, qualeslprxftationes funt eorum, quçadebi-
toribus exada funt, rerum venditarum pretiorum, item eorum,
qux poffeffor creditoribus folvit, vel in hxreditanas res |impendit,
qux res fecit uti hxc effet mixta perfonahsadio lege 20. lege 25.^.18.

tur, prxfertim cum hanc fententiam Juftinianus Imperator conhr-
maverit §.28. Infi.delegexz.\5- Cod. dehered.fem. At-
que hic (BenevoIeLeBor) fubfifto , amp; quamvis fatis materis
fit difputationis in his, quç diximus, in eorum tamen graüam, qui
integram difputationem percurrere grave ferrent, hxc fequentia
appofui ultima fercula feu BELJ-ARIA..

z V Inviti adoleftentes Curatores m» accipimt, praterquam in li-
tem, ad aüum reddendarum a Tutoribus rationnm, é-ad roltt-
tionem a debiteribus faciendam.

4nbsp;Judex in criminibus eandem pcenam precise inßigere non ttnetur,
quam Mojfes oltm ßatuit in Republica Judaica.

6nbsp;Plures exharedationes caufas, quam in Novell* r i ^.eapite 31 enar-
rata funt, dari negamus.

7nbsp;In judicando fequi debet judex aäa ^ probata, neque tamen cott-
tra conßientiam judicare debet.

10nbsp;Meretrix de pecunia accepta conditione ob turpem caufam non
tenetur, quia dantisfola turpitudo eß.

13nbsp;Inter nuptias dr matrimomftm difiingmmas, UU fme in domum.
deduSlione complet* non fuerunt, hoc fuit ^ filo confenß rat um
amp; perfeElum.

15nbsp;Invocationem nominis J^i'vini in inflrumentis fieri pietas fuadet,
neceffitas autem juris non exigit,

16nbsp;TransaElio faBa de controverfia tefiamentariai mninJpeBistefia*.
menti verbis. Jure Civili valet.

Oorneufelt men met vlijt
d'Aloude Roomfche tijt,
Daar merckt men Heldcri'daden (a)
Jaa m'oogt d'ontfloote wijsheyts fchat
Der rechten vJteg en baker-mat )
En Themisnbsp;(c)

Men fiet haar Priefters-fchaar y (d)
Dkd'Hefge (e) Wet-Altaar
Der hnrgerltjcke feeden (ƒ).
Uyt vroü natHjrs weetrijcke fchoot
Opbaggert (g) die van kjeya en groot ( Ä )
Jaa air wort aangebeeden. {i)

En met doorfoute weetenfchap
Op d'hoogfte praal en eeren-trap
Als flicker-fterren blincken, Qm)

Dit fett' u yver aan,
MYN VRIENT, oock 't fpoor te gaan
Van die befaamde Helden,
Gy gingt dan ftrack in 't Tn^' Atheen
U keeftig breyn met vlijt beftee'n
In 0LQ.(^x:9czWetten-velden. («)
Dat koeld' noch niet u luft;
Gy wraackt dan Friefo's kuft
En gaat tot Utrecht fpoeyen,
Doch niet uyt yver tot dat landt
Maar tot u leyd-fiar, dien Gefant,
Die Themü recht doet bloeyen.

(a)nbsp;arg.§.
L. Inft. in
proem.

(b)^.ixoi.

(cj J.
3-J-. ad fin.
tit. fF.de
orig.jui'.
(d) l.i.^.
I. iii pr. fF.

dejuft. amp;
jur.

(e) I.p.pr.
Cod. de ii:
§.i.proem.
Inft. in. pr.
(/)§.3.Inft.
de juft. amp;
jnr.
{g) 1. ó. ff.
eod.

Cöd. de II.

(')1.3- 1-9-

Cod. 1.8.
ff. eod.
{k) §. 2.
procjn.
Inft. a
(O §.3.eod.
vid. porro
hiftor. jur.

$.9. amp; 10.
decoiifirm.
digeftor. d.
Lil. §.3j'.
ad fin. tit.
de orig.jur.
(») ai-g.§.
5. proem.,
Ihlt

Sijn lof noopt alle monden
Sijn lofdijcke feedighejt,
Sfitivondighep weljpreeckfnthyt
Geleertheyt (lt;?) te verkonden.

Door hem hebt gy nu 't fap
Van 's rechtens-weetenfihdp (p)
Soo gratigh ingefogen,
Dat Themü u nu maacken wil
Tot voorfpraack (q) van haar w^ïW-gefcHil
Endaarnameerverhoogen. (r)

Gy treedt dan op den ftoel
Voor yder een ten doel.
En leert, tot 's werelts voordeel,
't Verkeerdt folck, trottw' en biUijckhejt
Te ftellen voor dé hitjigheyt
jycr Wetten (s) metOordeel, (j)

Maar 'k fie daar nu terftont
Die op een glibber-grom (h)
Haar breyn daar teegen wetten :
Sacht Heeren / fpaart die yd'le moeyt'
BUCQUOY is veel te vaft begroeyt
In 't Cpoor van 's Kejfers Wetten, (w)

Dat wierdens' haaft gewaar ;
Met koomt dc Letterfchaar
Een luk-wenlch uyt rc fchat'ren.
Daal nu vergode Maagde-Rey,
Deun op met lief'lijck maat-gevley
Laat d'Helicon eens klat'ren..

Ter eeren van mijn vrient
Hy heeft 't met fweet verdient,
Hy is den Lauwer waardigh.
Koomt FAMA ! beurt dees jong'lings lof
Van d'aard' uyt het vergeetel flof,
Soo loont gy hem rechtvaardigh.

Daar wort mijn Vrient geleydt
Voor Themis MAJESTEYT
Sy wil daar nu betoonen
Dat hy is tot haar dienft bequaam
En gaat hem met een £fr(?«-NAAM {xy,
ï^a.fijpvcrdienftenkroonen. (ï).

W arg.i;.
Umc. Cod..
deProfef-
for qui in
urb.

W §■ K.
Inft.de juli.
amp; ^ur.
(qjl 14.
God. de
advocat.
diverf. ju-
dicior
w arg. 1.4.
Cod.dead-

voc. diver£
judic.
Wl.S.Cod.
de jud. 1.9.

1.18}. ff.de
Rcg.jur. 1.
3. in med.
ff de Jiis
tjux in te-
Itam. de-
lent.

Wl. 19-§•

4- m fin. ff.
mandat. §.
28. Inft. de
aiftion.
W arg. 1.
17-ff-de II.
1. ó.§.i. ff.
deverbor.
fignif.
(b'),1.Ï4. in
fin. quae in
fraud, cre-
ditor.
(x) I.4.pr.,

Cod. de ad-
vocat. di-
veri: judic.
pluraSyno-
nima vid.
ih proem. -
pandeftan
§, 6.

Warg-i:

Cod-dcad'-
diverfor judicioj.

quot;Nil fult gy 't matte recht
Opfchraagen: en 't onrecht
Van Themis VIERSCHAAR wende
(x) arg.I.En fry'en haar van loos verraat (z.)
14. cod. -pot dat u dierb're leevens-draat

SANG
Yn loome Smgnimf hoort {wat oft bedmtl) het klater en
' Der voeten, V kh^ppen in de handen, en het fihateren
' Der tongeleden, fo dat um d'Vtregtfe lucht

Het frei gevlerkf gericht na Friefiand neemt de vl»gt\
Het is mißhien een troep van Mm/ors Voedfterlingen ,
Die na de Franfe toon op menfe fchonken fingen :
Of ü 't een vreugd-geluud om dat een Letterhoofd
In Vtregt een Heieen van Fenus is beloovt ?
Of is V om dat een Jongeling des Keifers vonden
{Om deer van V Priefier-kleed)geleert heeft te doorgrondenl
Gewis : maar -wie 't magfiin, die fuik werk dmv beßaan
Is mi onmooglik orn daar na te kannen fi-aan.

Het is BUCQUOY, die't hooggefioelte durv beklateren
Van Themis Tempel, en met open monde uutfchateren
Haar goddeliikh wett, fi dat de taie lugt
Dat trammulerend draagt tot ieder als ter vlugt.
Het is B U C QU OY, een praal van Pallas Foedfierlingen gt;
Die mit een gladde ton£ op 't hereliikfi' te fingen

Weet na den hoogßen mot és Grooten Noodts, wiens hooja
( Vol wiisheid ) door geheel Europa word gehovt
Het is BUCQUOY, die door veel' ireffeliike -vonden
Der regten (mt Frotiw Themis grondeloofe grondennbsp;^ee

Voorßpeet gevjoekfrt) dien, die tegem hem befiaaft
Te twißen, ridderliik, ter neder weet teßaan.

Daar kpomt een JIdaagde rei (inßid gedoft) aanklateren ,
( Van Themis mtgerujft) die t' faam uw' lov tiutfchateren
Met fchelle keelen, die ( weergalmende de lugt)
Vut 'tfwart' vergetelflov na 't fierren-dak, toevlu^-.
Si feggen : Praalßitkk van Minervas fmgelingenl
Wißin gefonden om uw glori-roU' te fmgen,

En 't Dafnife Lauw'rier te kronkelen om mv hoofd ,
V word iets goddeliiks van onsquot; Mevrouw beloovt.
Sogigetrotm bewaakt haar Altaar, en haar vonden
Alsperrelen ofbnert nut vhhI beßiimdegronden.
En d helle fchelle Faam fal u ten dienfte flaan.
Om over d uw lov op baar bafum te flaan.

^In aufgewekter Geift , der Witz und Feuer hegt ,
^ Sucht nichts , als wie er fich der Erden mög'ent fchlagen.

Und den verdienten Ruhm bis an die Wokken tragen, '
Die blinde Welt wird, zwar hier durch nicht viel bewegt.
Die lieber fich beym faufs mit Krug und Gläfern fchlägt.

Doch mufs fie auch davor am Hunger-Tüche nagen
Und endlich den Verluft der edlen zeit beklagen ,

Wenn Tugend und Verftand den beften preifs wegträgt
Sein Ehren-Tag läfst uns hiervon die Warhcit fehen,
Geehrften, man fieht Ihn nun bey den Lehrern flehen:

Aftraea fetz Ihm felbft den theuren Purper auf.
Wir wünfchen alle Glük zu diefen hohen Ehren
Der Himmel wolle bald der felben Glanz vermehren
Und nach verdienfte zicrn den woll gefurhrten LaufF.

Panctila hxc in honorem DoBiflimi Dn. Can*
didati amici fui imegerrimi L.M.0 .de-
properabat

Vfacanet, Juvenis doÜi, praconia laudts
Cujus ab ore fluunt, jam dudum mente recepti,
Sermones doïü ; mira dulcedine tinüi.
Ouos httc fuppeditant filida contenta Sophia
Ingenii fpecimen Divi, dum pulpit o ab alto
Jus ty£quum Jiri£lumlt;jue docet; dum mxia telaquot;-.
Armât as acies, inflruAas arte Phalanges
Voce Juà flernit, Dominus dum viêlor ab armis
SVFF RIDV S rediit; fic juris perge perite
Sic (tc vlBricem cinget tibi Laurea frontem
Et memorem famam fufiollet ad tyfthera tempus.

Ier koomt een deftig Jongeling
Uyt Friefoo's viye palen,
En gaat tot elks verwondering.
Tot Utrecht lof behalen
Door fijn geleerden reeden-ftrijt,
En toont fijn wijsheyts oordeel.
Die hy met yver ende vlijt
Behaalt heeft tot fijn voordeel.