/ NA quot;ü G V R A L^I S,
FAVENTE
O^V A M
DEO TER. OPT. MAX.
t_Au^oritate CMagnifici T). ReBoris,
Philofophiae Doitoris , ejufdemque Facultatis in Illuftri
Academia Ultrajeaina Profeflbris Ordinarii,
NEC NON '
Amplijfimi Senams Acudemici Confenftt , ac Subtiliftm*
Facultatis ?HILOSOPHICk/£. Decreto ,
Pro Doctoratus in Philosophia Gradu , Sc. Artium
Liberalium Magisterio , omnibufque praerogativis
rité ac legitime confequendis,
Eruditorum examim fubjicit
RODOLPHUS LEUSDENUS , J. F. Ultraject.
Ad diem 29. Manii, horis locoque folitü.
Officinl Francisci Halma, Academi«
Typographi, cb bc xcii.
Nohilißmo, Gramjftmo, AmpUßimoque
V I R O
\
Toparchse in HEEMSTEDE , WIL-
LESKOOP , KORT-HEESWYCK.
amp;c,nbsp;.
A T Q. U E
Jüußribiis ac Prapotentihm.
Provinci^e Ultrajeébinae Ordinibus Ad-
fcripto , eorumque nomine Deputato
Ordinario ; Curiae Aggerum ad Supe-
rioreni Lecc^e fluminis partem AfTeflb-
ri; Cognato fuo plurimum venerando.
Hanc Diffutationem Inaumralem in
fer^etua obfervantia ßgmim
. , .. 'D.. D.- D.
1 j .-i i' . ■ .j . 1
c. qj^
RO'DOLPHUS LEÜSDENüSi
Auctor.
-ocr page 3-DISPUTATIO PHILOSOPHICA
INAV G VRALJ S,
T
s I s
The
Uemadmodum confufîoncm corpo-
rum perfeétiflimus mundi ordo non
patitur, ita in fîngulas diflincta lêries
Ipecialem fîtum obtinent. Non enim
ut femutuo pénètrent, extenfiama-
teri^e fmit, Se ut alius fitleviumgra-
viumque locus, alia calidorum fri-
gidorumque fedes ; non motuum va-
rietas folum , fed 6c moventium ia-
fluxus , poftulat. Utpote qu« fua^mole deorfum inclinaat
tr^ore condenfata, ut fe quaquaverfum difFundant, fibimet
iplis funt obftaculo ; fed quia viciflîtudine natura regitur, ta-
libuscircumaguntur. quae amp; pro tenuitate partium fuarunx
ipai-guntur facile, amp; itnmiflb defuper calore , mutationes in,-
ducunt. Cum vero talis fit omnium conditio, iftorum etiam,
quae fe mfenonbus tam liberaliter afFundunt, ut fuum vel
fitum teneant, vel egreflâ n^turali loco, vi magna redeant,
Hinc faâro corporumconcurfu, fi quod retardari contigerit,
tantus oritur conflidus , ut vires , fi quas habet, explicarc
nondefinat, donecviolentam detentionem perfregerit. Ex-
emplum dabit mirabilis , atque hac ex parte oriundus iftc
omnibus retro faeculis fl;upendus ac formidabilis T e r r
Motus , quem hac diflertatiuncula explicandum fufcepi.
A 2
4 DISPUTATIO PHILOSOPHÏCA
- I I.
A voce fumo initium , quae Gr^cis j-S , Hebraeis 1quot;?.? ^
Latinis Terra-., amp; iifdem nmcnç, tJHom, 8c unicavo-
ce ''^Zl, laÇfjio': Terra-motKs àickur. Hic pro Copernicano
interdum fumitur, quo, fole immoto , terram moveri fin-
gunt. Verum hoc commentum Scriptutx adverfum , n®n
attingimus modo , fed de motu, quo pars ahqua terrae vel
ti'emit, vel pulfatur, vel deprimitur , vel attollitur, nobis-
fermo erit. Vei'bo tamen, quid Motm 8c Terra fit, prteno-
talTe nonabs re eric.
Terra eft elementum ficcumgrave 8c frigidum, motui
quidem fiippeditans materiam, fed ex fe vim movendi non
habens. Cum enim uno defixa loco calidis multumque adi-
vis cingatur corporibus, patimagis, quam agere, aptanata
eft. Hanc ergo Motusafficit, qui pro diverfa rerum vicifli-
tudine multiplex eft. Quid enim aliud eft, quam mutatie
corporis ? Hoc autem varias mutaticnes fubit ; vel enim
mutatur ratione quantitatis feu novam acquirendo, feu par-
/ temamittendo j amp; haec eftDiminutio ScAccretio; vel mu»
tatur ratione qualitatis , aliam fubeundo , habitamve per-
dendo , 8c hxc eft Alteratio ; vel mutatur ratione modi,
novam figuram, fitum , refpeftum, amp;c. acquirendo. Et
hic iterum totidem ocçurrunt mutationes , quse univerlam
penc Phyficatn pervagantur. Nam motus inter afFeftiones
rerum naturalium praecipuus, feriem generationum dirigit,
generataque perficit ; ut vel qua: non funt per ilium exi-
ftanti vel qu» funt, majorem perfeclionem acquirantj uti-
feu acquifitam poffideant, feu poflèfl'am aliis communicent
ut in ftellis, viventibus, 8c inanimatis, compercum eft. Cum
vero tantam motuum amplitudinem diflertationispagellaré-
fugiât, unum è CîEteris, Ten-ae-motum, non tam perfeftio-
ris roeritô quam fecretioris naturse causa explieandum fufcei.
pi. Etfi enim fuo vigore non careat, quem tam multi miri-
quc
-ocr page 5-lt;îue eflFe£l:us oculis demonftrant. Hinc forte quod, quali{ve
fit, fcient plurimi j fed quid fit, pauci intelligunt.
Haec igitur fit ejus definitio. Terrse-motus eil agitatio amp;
concuflio partium terrse , orta ex confliótu amp; impulfu fpiri-
tuum, cavernis terrje indu forum , amp; ex obftrudis ejus mea-
tibus vi erumpere contendentium. Definitionis hujus Veri-
tas patebit clarius , fi Terraz-motus caufas effcdus tra-
didero.
V,
Varii varias Terrse-motus effinxerunt caufas. Sunt qui
aqüam caufam eflè dixerunt, cum terrae cavitates aqua replete
funt, 8c majorem copiam recipere non funt idonete ; multae
tamen aqu^e pluviales decidunt, quae dum aquisiftis vimin-
ferunt, fortiter repelluntur , amp; terrae tremorem inducunt..
Sed perperam: aqu^ enim tanta visadicribi nequit, quanta
per Terrge-motum producitur j amp; ipfa fenfim ac fucceflivè par-
tes terrs permeans^cum fluida fit fubftantia, penetraret po-
tras 3 quam terram concuteret : utpote meatibus corporum
ft facilè quidem infinuat ; ideoque contrariis multum refi-
ftit , fed gravitate 6c frigore prjepedita minus violenter agit.
igitur Regiones amp; montes evertet ? Qui alios in locum
ybftituet ? velfi omnino poffit , quid ni fortiffimus maris
Muxus in terram impingens eam continuo pulfet ? Quid ni
CTeberrimi imbres tam formidabilem nobis tremorem afle-
rant, quem adeo metuimus f. aquas 5c pluvias non rarô ex-
^tentes ? Haec ergo cum experientiae répugnent , conclu-
^^us , aquam Terras-motus caufam efle non poiFe. Nec
oyftat in locis maxime aquofisTerrse-motus obfervari, cum'
poros fimul cum aqua ingrediantur multi fpiritus ignei, qui
vifceribus terrs content!, non facilè diflipari poflunt ^ ad-
duntur quoque multi fpiritus ab ignibus fubterraneis j acce-
dit etiam fol , qui dum fua agitatione poros amp; mteandros
terrae aperit , multos halitus extrahity £c quamvis plurimos-
elevet^
A3
-ocr page 6-clevet, muiti tarnen graviores manent, amp; egredi, propter
meatus amfrattuofos impediunturnbsp;r r
• 1 ^
Placuit aliis, terram madidam exficcari, ac àruptis verti-
cibusconcuti: unde Lucretius, lib.vi.
jQutppe cadmt mi montes, magnoque repente
Concdßk lath dißerpmt inde tremores.
Hanc quoque fententiam non efle firmam fatis , vel ipfum
probat, quod exficcatio folis calore plerumque fiat ; at fo-
km rarefadione fua violentos motus difpellere potius, quam
excitare novimus. Si vero venti terram arefaciunt, ejus qui-
dem fuperficiem quodammodo fcinJent j fed tantum conti-
nuo tremorem fequi, reclamat experientia. Videmus fané,
ubi Terrse-motus accidit non majorem eflquot;e ficcitatem ôc hu*
morem quampluribusaliis inlods, quœnullamconcuffionem
lentiunt. Ipfa fi effeóta attendimus, quomodo per Terr£e-mo-
tum tollantur montes, eleventur aggeres , eradicentur.arbo-
res, cyertantur domus. patebitclariflimè, principiumquod-
dam vifcenbus terr^ mdufum efi'e, quod terram concutiens
tam mira prodigia effiçic. Hocigitur, relldis Audorum dif-
fidns, in terrae vifceribus fcrutabimur.
Et quidem, fi de caufa efiidente agitur, hue tria potiffi.
mum fpedare experior. Nimirum exhalationem copiofam,
ign^ , ac ventos , concavitatibus terrx indufos. Su^ceret
torfitan , fi uno nomine ignem totius rei caufam dicerem
Sive emm exhalationes , five ventos, qui nihil aliud quani
exhalationum motus funt, fpectare lubet, quid ipfostam
impetuose movet, amp; ad tarn violentos efFeftus impdiit
qup vdigms adjacens, vd calor exhalationi imprefllis ? Sed
quia fiiigula ^ Terrae-motum concurrunt, figillatim addu-
cere volm. Cum igitur, virtute felis, terrs medullas pene-
trante , multa ibidem rarefieri ; amp; fic abftraftis tenuioribus
particuhs exhalationes formari poffint, mirus fa^pe confliÄus
oritur J dum affiirgentes folis dudum fequi conantur j fed
vel
-ocr page 7-pulî'^^^^c^^^nbsp;'nbsp;cfaffitie intus remanere co-
guntur. Si enim vel ventis terrx meatus introeuntibus mo-
veanturacnter; vel ignibus fubterraneis magis magifque rare-
acts amp; calefadae vim fuam auxerint; vel etiam colleft« amp;
compreffe , cum rar« fint amp; calid« , ad locum fuperiorem
natural! impetu tendant, aditum quaerant : fi terra undique
^auia mvemre nequeant , repercuffas hinc iride difcurrent,
magna violentia terram moventes, amp; juxta majorem amp; mi-
rÏÏnbsp;' ^ quot;^^gis minufve concutien-
Svnbsp;exhalationes ad
aebitum fibi locum tendere , cum minimus ignis ob ean-
aem caufam montes lubvertere poffit
quot; • f.pe^ens poros , Ut aër, venti multiquc
fpintus poflTnt ingredi^ amp; penetrans interiora terr« , igS
que iubterraneus, qui multas cavernas aperit; unde materia
combuflibihsut fulphurea, tum amp; nitrofa egreditur: ficque
cafiS rnbsp;agitations fpiritus ; imo cralTas,
calidas amp; fumofas multas producit éxhalationes. H« amp; ifti
terras vifcenbus accenfi amp; condufi , à corpore fortè frigidö
compnmuntur, ac egredi tam cito non patentes: quia föiri-
tus le paulatim per amfraftuofos poros cavitatibus terra: infi-
P^quot;^quot;® ' vel alio modo
hoc docenrX V ^quot;^J^^m vim acqumt, e^fperientia
tantur quot; inftrumentis bdlids) ob calorem fortiteragi-
Ce anSrf'^quot;™nbsp;retroferuntur 8c i^refiunt:
in cLT^ rnbsp;™P^quot;entes , Sc exitu fruftra quaefito,
difun r?quot;' •nbsp;impingendo , quod antea vi
quot;nunita nequiebant, unita nunc divdlunt Scdifcutiunt
I X
horriSlk'mnbsp;,Trag«di« caufam , confirmât
ex aSs ° nrnbsp;«bfervamus. Omnis enim fonus
ex aens colhfione amp; fpintus intus inclufi repercuflu oritur.
Sonus
-ocr page 8-Sonus hic antecedit, quia conftat ex fubtilioribus partibus,
qux kcilius amp; citius è poris exeunt j fed quia funt pauciifi-
naae, terram movère non valent. Sonus autem eft varius pro
diverfitate materia, locorum amp; cavitatum quas tranfit: hsc
vero (loca, inquam, Sccavitates) qux fit tremorispraedidi
caufa, nonobfcurè produnt. Cum enim in cavernofts fpon-
gioGfque amfradibus plurimi colligantur fpiritus, infpelun-
cis quoque halitus non trahi tantum fed Sc detineri, coacer-
vari, moveri, comprimi, elevari 8c repercuti pofliint; hinc
ibidem terram plerumqueconcuti, teftatur experientia. Non
omittendum tamen loca, ubi viget ignis fubterraneus , hoc
malo quam maxime affici; ut conftat in Regionibus, vefu-
vio ac Etnas, montibus ignivomis, adjacentibus. Sed hujus
ratio jam fupra traditaeft.
X.
Sed nec tempora prseterire licet, quae Terrje-motum ut
certa lege menfurent, fic caufam palamedocent. Nam mane
ÔC vefperi plures obiervamus Terraz-motus , cur nifi quod
mane fol calidus quidem , fed paulo debilior fpiritus 8c ex-
halationes nondiffipeti vefperi, friguseas comprimât 8ccon-
denfet; medio autem die aeftu fervente halitus diftblvantur?
Quod Plinius inter caeteros quoque obfervavit lib. a. So.cum
ait: Maximi moms exifimt matutim vefpertintque. Imo, fi fi-
des Scriptoribus eft adhibenda, plures annotant concuffiones
autumno 8c vere quam aliis temporibus ; certo indicio, fpi-
ritus , exhalationes hujus motus 6c folem quoque mediatam
faltem caufam effe. Si enim ignis fubterraneus folus hunc ef-
ficeret, plures hyeme contingerent ; quia tunc pori terrje
funt magis claufi 8c obftrufti. Ifta vero tempora , quia te-
penti fole fruuntur , exhalationes fpiritufque habent, qui
nec frigore impediri nec folis calore elevari ; 8c ita circa ter-
ram hîcrentes, facile in ejus cavitates relabi, vel ibidem for-
mari, Scignium fubterraneorum halitibus permifceri poflunt.
Nec obftat ventum una cum Terrae-motu flare, cum ipfum
vel vehemens aëris agitatio tremorem didum fequens, vel
hali-
-ocr page 9-halituumrepentinaexcuffio, vel ipfa ventomm fubterraneo-
rum eruptio, caulèt. Ut enitn prolabentes terra meatus in-
pedi poflunt , fic terra aperta, quidni pluribus auéli haliti-
Dus exeant ? Et ficut terra marique flare ventos novimus,
quid ni infra terram fl:ridere pofle credendum fit? Non deeft
fane aétivum principium , fol terrse vifcera penetrans calore
particulas rarefacit , ignis fubterraneus eafdem elevat, imo
amp; movet -, vel fi frigus fuerit, Sc ipfum exhalationes excu-
tiendo ventis inferviet. Sed licet frigus detinendis fpiritibus
ac halitibus plurimum profit, iifdem tamen fub terra moven-
dis 5c impel endis ( eö quod impijlfus fit vehementiflïmus)
caloreni conducere manifeftum eft. Sic ergo moti fpiritus vel
exhalationes Terras-motum producunt.
Nec ullïus eft momenti, quod quis dicat, inter agens 5c
patiens quandam proportionem efle deberej Sc nullam videri
efle inter fpiritus tenuitatem 8c terr« molem. Verum dico,
quod proportionem inter agens 5c patiens non metiamur ma-
gnitudine molis , fed quantitate virtutis. Spiritus funt qui-
dem mole parvi, fed virtute magni. Non ignotum eft quan-
ta vi in vino laborante, fpiritus exitum quserentes, vas per-
fringant ac difl'olvant ; optimè omnium apparet in Jove ful-
minante (auftore Francifco Géorgie Senenfi, vel ut alii ma-
Junt, Petro Navarro Cantabro, ) Novimus enim quanta vi
pulvis pyrius ex inftruraentis bellicis prorumpit , maximas
arces amp; turres disjicit, ac metallicos montes difllpat : quia
conftat ex fale nitri, fulphure 5c carbonibus. Carbones ad-
mifcentur , ut magna vis fulphurea Sc nitrofa fimul accenda-
tur , quippe vis unita fortior , accenfa dilatetur , 5c majus
fpatium requirat ; quod cum quaerit proxima corpora disji-
cit , expellit, horrendos illos Sc terribiles , quos novimus,
effeftus producit. Eodem ferè modo accidit in noftra Trags-
dia, ex qua artifices illam artem didicifl'e videntur. Ibi enim,
ut particulae nitrofa: Sc fulphureae jufto numero accendantur,
terra vel particulae lapide» vel aliquae ejufmodi vice carbo-
num infervire poffunt. Ne vero quis dubitet particulas nitro-
fas amp; fulphureas in terra inveniri, attendat tantum ad fóntium
aquas, quas, prodiverfitate locorumqu;E tranfèunt, nitrofas,
lulphureas, vel alio faporeimbutas, clariffimè inveniet. Imo
fi diligenti animo Scriptores perlegimus , paflim mentionem
illarum particularum fieri animadvertemus. Ipfi enim fofl^bres
defcribunt nobis, quod fulphur fit coloris fubcinerei, amp; in-
tus fublutei, faporis pinguis Sc injucundi. Dicunt quoque
aliquando fuille, qui vitam cum morte mutarunt propter ha-
litus fetidos amp; peftilentes ; hocque facile propter calorem 6c
ficcitatem accenditur. Quia vero hx particulx anguftix loei
inclufae, exitum quaerunt, continuo atterendo particulœ
igneae eliciuntur, amp; tandem accenduntur i accenfae vero tam
mirum ac formidandum terra: tremorem efficiunt.
Ordo nunc poftulat ut dicamus de efFedibus hujus Tragar-
dite, utpote qutitam horribiles funt, ut, cum caeteris tempefta-
tibus quodammodo occurri poffit, hx pscaveri nulla induftria
valeant. Nam adverfus fulmina amp; tonitrua funt domus fubter-
mnex, adverfus hoftem caftella, adverfus aquas pof tus, adver-
fus alias tempeftates alia remédia. Hxc vero inevitabilis huma,
manum genus attonitum reddit, amp; intrepidis quibufvis terro-
rem incutit : nam modo terras continentes feparat, alia in
loca vehk, domos, arces, urbes , totafque Regiones dévo-
rât; amp;, ut nec ullum fuperfit veftigium, pro copia vel va-
rio fpirituum motu, violenter evertit. Nam ficut magna vi
conatur erumpere, fic teiTam, quae obflaculo ipfis eftvehe
meirter devant, Scdisjunftis terras vifceribus radices eiiduntquot;
fundamenu diflipant , ftruduras diruunt. Si vero halitus
mmuscahdos eflë contigerit , ut magna violentia agere non
fint idoneae, fique ad latus devat« terrœ egrediantur eo
quidem non progredientur, ut cunéla fubvertant. Sed quia
vd extrmfecus vel aliquo faltem iraprefib calore ac motu
agitantur, terram clevabunt, amp; montem conftituent Si
vero per rimam halitus exeant, vd ignis fubterraneus'fun-
lt;îamenta corradat tune rurfus decidet mons, Se conftitue.t
valletn ; ita ut mirari definamus , fi modo montera, modo
vallem obfervamus. Ibique faepifîimè fontes reperiuntur,
lt;iuia {piritus, qui terrx illas mutationes inducunt , meatus
aqueos aperiunt, Scaquam efFundunt; cura vero aqua tran-
fiens per canales aeftuantes incalefcit , £c mox calidi fient,
mox frigidi ob contrariam rationem.
Annotavimus quoque , quod motus ifte terras continen-
tes feparet, 8c in alia loca transferat: uti Plinius z. 83. me-
morat: quod dm montes in a^o Mutinenfi inter fe concmrerint ^
crepitft maxima ajfultantes : £5 recedentes inter eos flamma amp; ƒ«-
WHS in calnm extbat. Caufa mutationis loci poteft eflè, quan-
do fpiritus non funt fatis multi amp;c fortes , ita ut molem in
altum ejaculari valeant; élevant tamen, 8c exitum per latera
qucerentes, impellunt, 8c in alium locum vehunt; concur-
fus caufa, cum duo contrarii venti, fibi niutuo obviantes,
quicquid interjefhim eft , fecum rapiunt ; incenfionis vero,
quia violento tali motu amp; alterno pulfu , pori aperiuntur,
8c ignis particulas latitantes exeunt accendunturque , quo
modo intégras faspefilvas accenfas fuifl'e, novimus.
Nec praetereundum puto horrendum illudauditu, 8c ani-
mo quantumvis intrepido formidandum fpe£taculum , quod
Athanafius Kircherus inter cxtera narrat de annihilationc
S.Euphemix his verbis. „Cum itaqueadLopicium, ex ve-
jj hementi terrae fubfukatione, veluti cxanimes in terra pro-
») ftrati, tandem fubfidente naturae paroxifmo, oculis in cir-
95 cumjacentia loca eonjeftis , ingenti nebula , memoratuin
»» oppidum circumdatum vidiffemus , res fane , poft meri-
» diem hora tertia praefertira caelo ferEno , mira 8c infolita
gt;. nobis videbatur , diflipata vero paulatim nebula oppidum
» quœfivimus, fed non invenimus , mirum didu , lacu pu-
jgt; tidiffimo in ejus locum enato. (^aefivimus homines , qui
» de infolito rei eventu , nonnihil certi nobis enarrare poC.
B anbsp;«feut
-ocr page 12-„ fent, fed formidabilis cafus tantasque ftragis nuncium non
„ reperimus. Unde aliter, quam quia fpiritus intus latentes
exitum quïefiverunt , amp; ita egredientes terram aperuerunt j
Sc hîee conculTa Sc aperta, oppidum illud profundis Sc maxi-
mis abforpfit faucibus.
XV.
Nec inanimatis foluiji, fed animantibus etiam motus ifle
nocivus eft : nam omiflb concuflîonis impetu , qui omnia
fubvertens, viventia fimul fternit, malignos quoque inducit
morbos. Cum enim fpiritus fub terra corrupti j Sc quovis
odore forditieque imbuti, egredientes aërem inficiant, her-
bas faedent, aquas confpurcent, ut virulentam tabem con-
trahant, pereantquecum brutis homines, neceflum eft, Vi-
tam enim puritate aeris pafcimus, fanitatera aquamm mun-
ditie colioïus, alimenta herbar um fruduumque ubertate ac-
cipimus. His ergo , per Terrae-motum fpiritufve egreflbs,
vel evulfis , vel fceda contagione infeftis, quid praeter vi-
ventium ruinam exfpeftari poteft j quemadmodum narrat
Seneca, uno Terra:-motu gregem fexcentarum ovium exa.-
nimatum fuiflè.
Cum igitur varii fint motus praedifti efïeétus, variae quo-
que annumerantur fpecies , quas non incommodé ad duo
fumma capita reducimus, nempe tremorem Sc pulfum. Tre-
mor eft, qui terram reddit tremulam, inftar navis, in mari
verfus latera titubantis , Sc mox in hanc, mox in ülam par-
tem inclinât Sc movet : unde licet non ita perniciofus £efti.
mctur quam pulfus, caftellis tamen, turribus, aidificiis eo-
rumque habitatoribus minitatur exitium. Nam tali tremore
fundamenta abraduntur, Sc aedificiacorruunt, quem motum,
plerumque in locis planis ob minorem ignem fubterraneum
experimur. Pulfus vero eft, quo terra nunc iniurgit, nunc
corruit, deorfum furfumque jaäatur , ob vehcmentiores Sc
copiofiores fpiritus igneos , terrs; cavitatibus incluibs : pro-
pterea hunc plerumque in locis reperimus montofis : unde
etiam Virgiliusnbsp;In[olù.
Infolitii tremuemnt motihus tty^lpes..
Uterque hic motus vel eil inteiTuptus, vel continuus.
Continuas, cum terra quoad illam partem, qua impellitur,
continuo movetur , donec tota exierit exhalatio. Interru-
ptus vero , cum commotio terrae aliquamdiu ceffät, amp; non-
nuliis horis vel diebus elapfis , revertitur : quia halitus, pro^.
pter claufos maeandros , non uno momento alios accendere ,
Sc finguli fimul egredi nequeunt. Variant ergo Terrae-motus
pro multitudine fpirituum, varietate locorum, porofitate 8s
firmitate terrae ; hi magis, illi minus durabunt.
Ne vero omnes mundi Regiones huic malo obnoxias
credamus, addamus paucis , quse potiffimum aTerrse-mo-
tu immunes fint. Nam cju^ terra multos habet fatifquc
laxos amp; apertos poros , vix Terr^E-motum fentiet ; eo
quod fpintus fatis hberè explicari, diffipari , Sc exhalare
poffint., Nec illa , quae fatis humida 6c fluviis plena eft,
dum modo aqua terram non ambiat folum ,. fed amp; per ri-
vulos occupet. Tum enim vis fpirituum 8c exhalationum
fiipprimitur eo quod aqua penetrans frigidum reddat hali-
tum , 8c pondéré fuo agitationem Sc rarefaftionem impe-
diat. Unde etiam in feptentrionalibus provinciis ob ean-
dem caufam Terr£t-motus vix locum habet. Et in regio-
nibus calidiflimis idcirco rarus eft , quod calor intenfus ex-
öalationes. non extraliat folum , fed 8c repente abfumat.. '
Cum vero oppofitorum eadem fit ratio , videamus ubi
Terr«-motus plerumque vigeat, fcilicet in regione mari-
tima fluétibus maris agitata ; intellige , fi finus terras inte-
nores non penetret : quia tunc exhalationi fufcitatae afole
hac maris agitatione 8c frigore aquarum praepeditur exi-
Jus. Unde in infulis , quarum ambitus mari cingitur,
Terrs-motus perfaepe accidit. Sed quae Regio fpecubus 8c
cavernis fubterraneis abundat , huic malo potifiimum ob-
noxaaeft. Ad has enim confluunt exhalationes Sc fpiritus»,
ß 5nbsp;q^
-ocr page 14-qui demiim uniti, amp;in maximam copiatn coacervati, ter-
rain concutiunt: nam fi folida terra fit, congregari non
poterunt; at fi foraminofa fit , coibunt facile. Unde loca
montofa Terrx-motibus pulfantur fsepius; eo quod antris
cc cavernis abundent. Ad haec tarnen neceflum eft, ut
terra fit pinguis , amp; bene cohxrens i quia fi valde porofa
fit, phalatio paulatim emanat ; amp; ut eft tenuioris fub-
ftantiae per poros fucceflivè erumpit ; amp; haec eft ratio,
cur in locis arenofis Terrx-motus vix eveniant.
Ut vero tela prasvifa minus feriant , qusedam Terrae-
raotus data funt indicia. Primum eft , cum aqua puteo-
rum turbatur, vel ebullit. Hoc enim procedit ex halitu
calido vifceribus terrce inclufo , qui hinc inde difcurrens,
antequam terram concutiat, per putei poros quodammodo
fpirat ; vel viciniores terrae partes calefaciens his medianti-
bus aquas puteales alterat, turbat, ebullire facit, amp; inter-
dum fulphureas reddit. Hxc ferè caufa eft , quare Phe'
r^ecidem Pythagoras Doftorem , cum aquam è puteo hau-
fiflet , Terrae-motum prasdixifle legimus apud Plinium 2.
«0. Alterum eft Terrae-motus fignum, fi media sftaterc-
pentmum fit fngus : hoc enim impedit ne magna exhala-
tionum copia, calore prxcedente fafta, è terrje vifceribus
cmmpat, quae dein Terrsemotum producet. Hsc aliaque
afFerri pofilint, quas ex eventu quidem figna Terrse-motus
fuiffe colligimus ; fed quia plures concurrunt cauf« , in-
fallibilia non Hint.
Dum vero ad finem pergimus, ne abfterreamurincom-
modis , ut Terr^-motum , tam nociva defcriptum facie
tantum m malum efle ordinatum credamus : nam fi vel fo-
la hahtuum fpintuumque eruptio adefl-et , non mediocre
nobis Terrx ac mundo bonum accrefceret. Nam quia
exhalationes ifts, longè latèque ferpentes, tabemfubTer
ra virulentara contrahant, terram fane Sc aquas circum.
qua-
-ocr page 15-quaque inficerent, nifi impetu violento exirent. Prseftat
ergo modicse terrae concuffio, quam magni Ipatii elemen-
torumque corruptio. Nobis fane, ut aeris conducit falu-
britas, fic Tcrrse puritas, amp; à nocivis qualitatibus immu-
nitas prorfus neceflaria eft ; hanc vero per Terras-motum
caufari jam dictum eft. Et quid mundi decor magis exi-
ggt;t, quam ut fuo quaeque loco refideant, vel fi motuum
caufa fit turbata, naturale centrum répétant ? Spiritus er-
go , ignes Sc halitus fub Terra conclufi , ut fuo dein in-
fluxu rerum univerfalitatem beent , vincula difrumpant,
exitum quaerant, altum confugiant necefllim eft. Si vero
damna ipfa altiori indagine fcrutemur , ne vel fraftra vel
m malum ordinata finem efle credamus : non enim pate-
ret utilitas, fi nulla mundo ineflct pemicics. Bonum ex
oppofitione mali cognofciturj Sc fi cunfta forent sequalia,
nullum effet excellentise pretium , nullus pretii decor,
nulla decoris prasftantia. Ut vero Ibbordinationem con-
gruam non bonorum exhibitio tantum , fed 6c malorum
comminatio juvat, fic patet clariflîmè non iis.folum, quas
t:ommodando placent , fed his etiam quae nocendo ter-
rent , mundi ordinem fubfiftere. O rdine ornatur uni-
verfitas i ornatus Auftorem naturas refplcit, cujus célé-
brantes potentiara in tam miris magnifque effedibus , pr£B-
^cantas fopientiam in tam dccenti cultoque rerum ordine
i'mcm Ultimum differtationi noftra: imponimus.
AN.
-ocr page 16-Il: /
ANNEXA.
I.
^hilofophia , quoniam docet cognofcere cogna-
fcenda , amp; agere agenda , jure meritOy
omnium aliarum facultatum ( Theologia ex-
cepta) prajl^ntijjima did meretur.
Non maU definitur quod fit cognitio rerum qua^
liumcunque ex lumine naturali haujia
III.
Inde^ mnquam , qui de ipfo duhitat, ad cogni-
tionem veri pervenire datur.
Et reUe ipfa difpefcitur in Theoreticam amp; Pra-
Bicam.
V.
Logica eft injlrumentum utiliffimum , in cogni-
tione rerum, nofirum dirigendi intelkUum.
Me^
'A
Metaphyßca optimè vocatur prima Philofophia-
.^uia agit de veritatihus primo primis, in aliis
fcientiis fupponendis.
V I I.'
E/ pro ohjeBo habet ens reale ac poßtivum.
. V I I L
V'tiam principia immediata ac immutaUUa.
I X.
Primum merito cenfendum eß, impoßbile eß idem
ßmul ejfe éf non ejfe.
X.
Atheos fpeculativos dari neg.
Verum ß darentur, exißentia divim prohatio ai
idea contra cos effet invalida.
Sed reBè ab effeBu ad caufam.nbsp;\
Spiritus ejfentia non conßßit in cogitationê.
• X 1 V.
An voluntas appetat maltm fuh rationed notio-
ne malt, ^ averfetur honum ßih rattone ^
mtione hont? Neg-.
\ V.
^eBè Phyßces objeBum ßatuitur corpus natu-
rak,
Cnbsp;XVI. Chi
-ocr page 18-Cui competit locus,nbsp;- '
Bßque 'nihil aliud quam fpatîum ccrpre reple-
tum.
XVIII. ^
Accidens non pteß minore de fuhjeBo in fuh-
jeBum.nbsp;■ ' ■ • ■ '
Unde colligendum eandem numéro motus quanti-
tatem non ejfe, qu£ fuit ah initio,
XX.
Lumen nihil aliud eß quam propulßo farticula-
rum iznearum ad lineam reBam.
^nbsp;XXI.
Mundus eß finitus.
'Et per confequens plures dari non repugunat.'
X X I I I.
Unde fluunt fpatia imaginaria.
XXIV.
Dua turres adperpendicuium ereBte, faßigio tarnen
t à Je invicem plus dißant quam haß.
XXV.
Aßrologtam vanam ac incertam
XXVI.-
Aßronomiam vero jucundißmam é' utiUßmam
judicamus.
XXVII. Stel-.
it
ti
Stella polaris motu primo df fecmdo gaudet,
X X V I 1 I.
Galaxia eß multitudo parvarum ßellularum.
XXIX.
^Bio humana eß qua oritur ex deliheratione, id
eß , inteUeBu ^ voluntate.
Hinc, quid de aBionihus puerorum amentium
dicendum ßt, ßttis patefeit.
Legem fundamentalem ejje , Deum ejft eolendum
tanquam Regem generis humani :
X X X 1 I. ^
Indeque legem de non Udendo ßuere Äff.
X X X 111.
Aliquis committere adulterium cum propria uxorei
XXXIV.
Et iterum rem hahere cum alterius uxore citra
peccatum poteß.
^t alium in fomno interfecerit, omnmo ä culpa
liherari poteß.
XXXVI.
^alm Reipublica fuprema lex eß.
XXXVII.
qua maxime ingenio populi eß accommodata^
^ß optima regiminis forma.
c znbsp;mtilti»
-ocr page 20-XXXVIII.
Multa Reîigîones, ft fieri pojfit, non funt tole^
randa.
XXXIX.
Alf^ue nulla tamen Refpuhlica conftjlere nequit.
Uinc Athei non funt tolerandi.
X L I.
Num tortura fit licita merito quis duhitet.
X L I I.
Praflat Imperator em helli effe potius honum dmem
quam honum pirum.
h'
f?