DISSERT AT^O.^ JU Rî Die A
INjîVGVR'ALIS, -
D E
Autoritäre MagmfcîTgt;.Reêtorts,
Philofophi^ Dodoris, ejufdemque Facultatis in Illuftri
^ Academiâ Ultrajeainâ Profefforis Ordinarii
^nbsp;N E c N O N
Jlmplijjimt SenatHs Academici confenfu , JVobilijTtmaaue
-Facttltatü JVRIDICty£ Décrété,
PRO GRADU DOCTOR.ATUS,
Summifque in UTROQUE JURE Honoribus amp; Privilegüs
ritè ac légitimé confequendis,
_nbsp;Erttdkorum examtni Cuhncit
PETRUS à CLEYBURGH, Delfis-Bat.
yT
. -V ^d diem ^Jtrilis herâ loco^fie folitts.
M A, Academie
Trajecti ad Rhenum,
Typographi, cla loc xcii.
-ocr page 2-Nohilifjimo AmpUfJtmo
Reipublic^ Delfeafis viro
Confulari amp; Senatori, nunc
foederatorum Belgarum Se-
natui, (qui Status Confilium
vulgo audit,) adfcripto amp; de-
fignato 5 Cognato amp; fautori
fuo omni pictate, honore, ob-
fervantia, profequendo, co-
lendo 5 venerando.
H AC ce Juris ^ juflitiA ftudii
Tyrocima fuhmiJ[o animo
Offert amp; confecrat
■•-'-■xS.
PETRUS à CLEYBURGH.
Aud. amp; Refp.
nnum^fóris domeßi-
cum verfari 3 licet quam multis
commum , nihil tamen turpius.
Mee illéd in vita civifi folummo-
do, fed etiam, dum Themidi bpe^
ram mavare ßudeamus , evenire
filet, rerum , circa quas mens
noflra quotidie cogltando. perfatur , natura non
hene percepta : qua de caufa, cum Juris operam
danti, filegumßudiorufnfuorüm fontium ^perpe-
tuorum dttcum vim ^ efficaciam ignoraret, maxime
igt;itio verteretur , hafce meditationum e cateris
ohjeUum elegi , quidem, ut rem ah origine du-
cam , legibus communia primo explanavi , ut fuo
loco apponi pojßnt, deinde jus civile fequutus, qult;s
juri natura, gentium ér civili propria er ant, fpecia-
tim expofui. In toto hoe quidem traBatu textus ju-
ris civilis rationibus junxi, ut exinde, quam maxi-
me veritati ^ aquitati maturaU conveniat jus no-
ßrum, appareat. Si quadam fint, LeBor henevó-
Ie qua forfan menti arriderent, ea , qua à Pra-
ceptorihus condenda acceperam, me fuo tempore de-
promßfe puta, fi contra quadam futilia à men-
te aliéna , Schola vitiis adfcrihe tenuitati
maf ave animo reputans.
Quod in magnis voluifTe fat eft.
A 2nbsp;DIS-
-ocr page 4-• I N A V G V A 'L I S
DE
t.
H E 'S !••
I.
A
Ùm focietates amp; Imperia, ut domi ra-
ti amp; ab exlerorutp infultibus fccuri vi,
tam moftalcs tranîigant., coli'caèperunt,'
eum iiï finem amp; Leges amp; Arma fubfe-
cutafunt, q.uibus t^quam duabusba-
fibus imperia fundata pac^m 8c tran^
. quillitatem fartam teftam habere amp; ad
• fummum Majeftatis faftigium afpirare
' poffunt ^ hinc illud de Rbmano im-
perio
Roma Caput.^'virtus ^elliamp;.fapientm Tacts. , . Wi'.; . .
id eft, armis amp; kgibus , hae opera pacis » iquot;» '.
vis utroque tempore 8c belli 8c pacis exercenda. Cum- tarnen
multo afperius fit rempublicam bonis pacis artibus, quai» ar^
{Cedant eArma toga, concédât Laurea Taci.) . ^_
amp; leges tanquam imperii anima 8c fpiritus longe armis an-
teferendx , leges enim a natura funt , fine quibus imperium
conftitui, vel conftitutum confiftere nequit: contra arma ex
difcordiis ortum deducunt , 8ç ad Juftitiam legibus mxam
contra
Duo funt, ^uibm extulit ingénu
/
contra contumaces, ejofque hoftes' vindicandam SCexreqüen«
dam parata funt, eade caufa mirum in modum hsecdüo Im-
perator m /ftßtt.procemo jun^tf Imperatoriam ^ inquit,
fiatem, non (ohm armis decor at am , Jed ettam legibus oportet eß
armatam: LegihusYïocxaodo imperiidefenfionem, dum
leges intaftas fervent, gloriam amp; decus tribuens ; Cum au-
tem fine Jure nihil perpetuum , etiam arma fua Jura habent,
qui nullo armorum ftrepitu oblireranda, uti optime deducit
Grotius in Prol, §. f. de Jure 'S. ^ P. hxc ipfa funt , qua; ad le-
gum Jufl:itiae_que ftudium , earumque naturam, hac, quain-
auguror, dillertatione detegendam animum impulerunt.
Lexnbsp;, vel quia fubjeftis praelegebaur , vel publice
legendo proponebatur fecundum quofdam nomen habet. Alii-
a ligando, cum lege ligentur amp; adftringantur homines j nihil
hac de re certum , nifi incertam legis efle Etymologiam.
Graeci eam vófAcv dicunt a^V tribuo, quia leges illud, quod
®quura amp; juftum tribuunt, Scipfius Juftici^ in immobili vo-
Iiintatis fuum cuique tribuendi ftudio confiftentis regulas ac
viam continent , ex lege enim fuum jus cuique oritur. Htec
generalis legis , ommnm divinarum lt;3 hamanarum rerum reqi-
«quot;i Lx.ff.deLL. figmficano vario modo amp; prtefertim quid4i
injure Civih, nunc latius, nunc ftriftius fumitur. Imprimis
quidem illud vocabulum fe diffundit, cum omnia jura, ipfam-
que legem naturalem compleftatur /. 2. (3 j.jf. de LL. atque ita
vox legis amp; juris fsipeeadem fignificatione fumuntur cum ta-
rnen probe diftinguenda fint ; fateor legem cum jure con-
fundi, quatenus leges omnes in unum colleftae totum jus,
td eft, illud quod juftum amp; aequum prsebent, proprie vero
rantrariantur juri, cum jus dicaturj libertas, lege nonreftri-
fta , amp; libera facultas, quae legi fubjefta , juris nomen ami-
fit. Reftringitur contra legis fignificatio , cum lex dicatur
jus fcnptum amp; confuetudini opponatur /. -^z.f. de LL, impri-
mis quidem cum tantum lex dicatur , quam populus Roma-
A 3nbsp;nu's
-ocr page 6-nus libera Repub. voluit /. 7. / de f. 6 S. vel cum fola Lex
iz. Tab. per KctTt^o^lui legis nomen meretur L 130. ff. de V. S.
hinc fegitimum id dicitur, quod Lege iz. Tab. cautum'eft;
fic légitima tutela 1.1. Infi, de Leg. Tut. Improprie lex pro con-
dition® amp; forma fsepius ufui venit, Florus /. z. c. 6. §. Con-
ditiones' pacis leges vocat. Terent. ea conditione atqne lege. In
/. 5quot;Z. de F'. O. (J 1.de R. f. quod initio convenit, legem contra-
li ui de dit. id eft formam amp; modum. Non.minus8cpadum Sc
confilium deriotat rubr. jf. de.Leg. Commtjf. inter hsec tamen
fumma differentia agnofcenda , nam confilium non obligat.
Sc ratio obfequii ex ipfa rei utilitate fumitur , fed in lege à
voluntate Sc arbitrio legiflatoris , illud amici, haec fuperioris
voluntas. Sic ex pado ipfofa6to:amp; propria voluntate ex con-
fenfu obligatio oritur, cum contra lex nos ad obligationem
cogit, illud proprie inter sequales, hxc femper inter inie-
quales locum habet.
r
Cura mihi mens fit Legis naturam in genere pertraftare
ut deinde genéralia fuo loco applicari poffint , in initio legis
natura uno idu oculis objicienda. Habemus /. i. amp; z.ff. de
LL. varias de lege definitiones, fed Rhetoricas amp; hyperbo-
licas magis, qu£e cum nos in veram legis cognitionem haud
deducant, ea de caufa nos hanc proponimus. Lex eß, decla-
rata voluntas ejus, cui Imperii jus, ßibjeBos ad faciendum vel emit-
tendum fub pana obligans. In omni enim lege haec. neceflario
requiruntur.
Prima igitur loco venit quifnam legiflatoria poteftatc pol-
leat, Sc obligationem inducere queat, nam cumcreatura; ra-
tionali (hanc folam legis capacem in feqq. darum erit) li-
bera facultas agendi concefla fit , eaque pro arbitrio uti pof-
fit , quamdiu hac libertate gaudet, eamque reftriftam Sc li-
mitatam non fentit: hanc ob caufam fimul ac ea facultas Sc in
agen-
-ocr page 7-agendo libertas certis quibufdam regulis , quas fequi ne-
ccfle habet. adftriAa fit. voluntatem fuperioris hac pote-
ftatepr^editamamp; leges fibi pr^efcriptas nofcit, hinc in défini-
tione dixi, qmdfit voluntas ejm cui jus Tmperii , id eft eius
qui hanc voluntatem cum poteftate conjundam habet, quarum*
una fine altera obhgationçm inferre nequit ; licet enim quis
poteftatem legiflatoriam teneat, non tamen fimul velit raeam
voluntatem fua facultate pnvatam , agnofco quidem ejus po-
tentiam , amp; fore me obhgatum cafu , quo velit, haud tamen
ideo hbertas mea imminuta eft. Ab altera parte, fi quis vc-
untatem folummodo in mçexerat, (non tamen poteftatem
fuffultam) me nullo modo
Obhgare poteft . amp; .mpune ejus voluntatem contemnere pof-
fum, quamvis, fiv.res e.adfint, me cogéréamp;Iibertati exet
citium impedire poffit. Hxc igitur voluntas injufta amp; tv
rannica j lila vero , quae cum poteftate conjunfta, jufta amp;
légitima sftimanda. Cumhifce, quam optimejus Civile con
veniat patet ex l.^.f.de (tatu hom. cum hbertatem definiat,
quod Gt naturale faculm ejus, ^uo d cuÏcjhc facere lihet, niß R c,utd
vi, autjure prohtbeatur. Manet igitur hbertas, quamdiunuL
hslegibus circumfcnpta eft, ejus autem aftus amp; exercendi
modi VI fufpenduntur, falja tamen in fe libertate amp; ab omni
obligatione immuni. Quod fi alicujus voluntas r.mr.;.v, t
ten fubj.ciatur, amp; le^bus henlibus teneaquot;ur ^vn ^
UndcM. uf.eod.ferv.us dicitur
qms domtmo alieno contra naturamfubjicttnr. Natura enim oranes
hberosconftituit, fedjus gentmm contra natu ram id eft
naturalem facultatem amp; hbertatem quofdam plane alterius
voluntati fubjecit 6c libertate pnvavit.
lV.
Cum autem hscLegiflatoriapoteftas tanta fit, hincdixi
quod ßt ejus cm Tmpern jus, quia enim omnes hanc volunta-
tem lubenter adionum normam agnofcunt , amp; ei finepœna
fubducere nequeunt , necefle eft, ut ille , cui hxc poteftas.
inter
I s.
inter illos omnes, quorum voluntatem pro arbitrio fle£tere
poteft, principera locum obtineat, amp; majeftas in eo eluceat,
.hinc eft, quod legiflatio inter jura majeftatica refertur amp; funi-
,inus in focietate imperans legum quoque conditor eft (ideo
in feqq, fummam poteftatem cum legiflatoria confundemus,)
eft enim haec quafi formalis ratio, 8c fummi imperii funda-
mentum. Legum tamen cura Se aliis ab imperante mandari
poteft, qui mandatarii Se tanquam vicarii ejus viribus adjuti
ÔC cinfti leges executioni mandant.
V I.
Ut igitur leges in focietate aliquam vim obtineant, fumme
necefllirium eft, ut legiflator cognofcatur, namfi quis animad-
vertat fe fua agendi facultate orbatum , 8c fuam voluntatem
alterius voluntati fubjeétam , in cum hanc poteftatem tenen-
tem fcrutabitur 8c quidem imprimis in caufam , ob quam hic
amp; non alter legiflatoriam poteftatem exercet , nam ut jam
antea dicere csepimus, cum nullam rationem animadvertam,
quare quis poteftatem in meam voluntatem exerceat , nec
ullum in me obligationis , ad obfequium praeftanduni fen-
fum habeam, jufte id ei den égaré poflTum j nec facit, quem
tantis viribus pollere, quibus, dum eis reliftere par non Gm,
mihi metuftj injicere, Sc ad obfequium cogere poteft , cum
exinde coaftio, non obligatio oriretur, inter quae differentiam
ex ante diftis videre licet. Hanc ob caufam valde errant,
qui volunt fummam poteftatetr fortiori competere, effet enim
amp;haec brutorum potuis, quam hominum focietas , ubi quis-
que viribus fidens ad imperiuta rueret, quibus bruta quidem
in obfequiocontinentur, non tamen ratio humana fragilitatis
amp; brevitatis corporis virium confcia fe hifce obnoxiam patitur :
deinde dum quifque viribus potens fibi imperium com parare
ftuderet, fràterno fanguine maderent manus Sc ferrum in
propria vifcera rueret, quibusmodis humanum genuspotius
deftrueretur, quam confervaretur. Ab altera parte non be-
neficia nec infignia faventis ammi bona , quibus mihi bene
vult,
-ocr page 9--^'inauguralis. 9
•vult, utilitatemque meam promovere ftudet, alteri in me
Impermm parant amp; exinde ad «'mgt;«Tce amp; grates, non autem
ad obfequmm, eumque fuperiorem , agnofcere teneor.
V I L
Oritur igitur fumma legiflatoria poteftas ex hifce fonti-
bus. Primo ipfa caufa iflrius facultatis concefl'se Sc liberrimse
hommis voluntatis ipfam quoque, dum dedit, Screflrringere
Sc tollere potefl; ; quatenus autem hanc facultatem omnes ab
uno ahquo fuperiore acceperunt squales funt creaturse ratio-
nales. nec quis earum , illius imperio fe fubducere potefl:,
quem enim fuum Creatorem agnofcunt , Gubernatorem quo-
que agnofcere debent ; Utrum hujus poteftatis caufa fit, ip.
fa creatio , an vero infinita ifl;ius cmCx eminentia, i'nter
omnes non eadem fententia fedet. utrumque tamen dici pofl
fe autumo, nam cum nulla hujus voluntatis caufa effe queat,
nifi infinite potens , fapiens Sc perfeda , ipfius creationis
fundanientum amp; quafi prasfuppofitum efl: illa v^ipSx» Se ex-
cellentia , qua m creatura rationali tenuitatisScimb'ecillitatis
fuap confcia tantam reverenriam Se exift:imationem, quantam
finita Sc imperfeéla ejus natura ei prasflare potefl:, excitât ■
cum tamen Sc h^c maxime per creationem fit nota* non po'
tefl: non efle , quin Sc hanc tanquam proximam legiflatoria
potefl:atis caufam voluntas hominis arbitretur.
- ^nbsp;VUL
Altera autem hujus imperii caufa ex pafto Sc conventionc
voluntaria ortum deducit, nam cum quis favori Sc juri pro
fe introdufto renunciare poflït, hinc ille, cui hoclmperium
a creatura rationahconceflum efl:, voluntati quoque modum
ponere potefl;, nam homines natura äquales fecit, nullique
in alios impenum conceflit, fed omnibus in omnia «quale
JUS diltribuit , ideo nemmi fibi imperium rapere Sc alteri in-
vito JUS fuum auferre licuit, fed id ab univerfo cxtn uni
Bnbsp;conce-
-ocr page 10-DIS SERTAT I O JURIDICA
concedi 8c in eum orane jus transferri potuit ; fed cum ne-
mo libertatis prodigus credatur neque facile alteri fe fubjece-
rit, nifi majorem falutem exinde fperet ea de caufa non alia
conditione imperanti hoe jus concefTum , nifi ut fub ejus
dudu majori falute fruerentur cives, imperans enim impe-
rii , non autem imperium imperantis caufa conftitutum : fa-
lus igitur imperii 8c juftitise adminiftratio ei femper oboculos
habenda , hunc in finem leges, quibus optime juftitiam ex
fequi poteft, ab eo prsefcribends, unde inter Augufti virtu-
tes hanc quidem Horat. fummo loco conftituit
Cum tot Jhflineas amp; tanta negotia folus:
Res ItAloi armis tmeris, moribus ornes ^
Legibus emendes.
Hac enim imperii vincula amp; medicina , quibus fanis 8c fa-
num imperium erit.
Hac in re tamen apud omnes non ifdem modus obfervatus
efl;, vel enim populus voluit, ut cun£ta unius arbitrio re-
gerentur,vel multis eleótis imperii habenas dedit, vel fibi ipfi
hanc poteftatem fervavit , adminiftratores quofdam eligens
quibus imperii ratio populo reddenda foret : haec imperii
forma Democratia , illa Ariftocratia : ifta Monarchia nuncu-
patur ; ex quibus poftea mixtae Imperii formas natae funt ,
m quibus Jura Majeftatica divifa funt , quaedam populus
fibi fervavit, âlia Optimatibus, alia Regibus conceflSt, qu»
tamen omnia refpedu totius focietatis indivifa funt.
Ex hifce igitur duabus cauGs omnïs fumma 8c legiflato-
ria poteftas originem trahit quam non femper exercet ipfe
imperans, fed 8c aliis mandari quoque poteft , qui eam non
proprio jure , fed jure mandantis habent 8c Vicarii dicuntur.
Hinc 8c certa quadam ratione ipfa poteftates humanae a fum-
IQO
lO
mo illo imperante , cui omnes iraperantes fubfunt mandata:
« ejus vicari£B dicuntur ; ({M^mvis Petrus im. Epifl.Cath eas
«Tiw m^f^TTivm vocet, quatenus ab hominibus conftituan-
tur ex multis ad impermm provehantur ; attamen Paulus
m Hpilt. ad Rom. omnem, inquit, potefiatem a Deo.infiitutam
^ ordmatam, quatenus Deus hanc vel illam perfonam per
hommes eltgere videatur, 6c in imperio confirmer , ipfifque
piortahbus naturali quadam lege imperantibus parendum
injunxerit, fiint enim quafi Numinis Vicarii in terra , ejuf-
que miniftn , per quos juftitiam exfequitur.
Cognitis modis, quibus hasc poteftas aliis jure competat
fubjeäis ipfa perfona in aliqua focietate hac poteftate muni!
ta , cognofcenda quoque eft:, ut fciant, quis fit, qui jus 6c
vires habeat leges exfequendi, five ipfe imperans eas ferat,
five u, quibus hœc poteftas mandata. Ut igitur major obli-
gationis confcientia in fubjeftis nafceretur, legiflatores no-
nien fuum , honores 6c infignia plerumque legum initiis
adjicere folent, imo quidam ulterius progrefli, dum nova-
rum legum ferendarum ftudio tenerentur , ut leges majus
pondus habere poflunt, alnufque hominum mentibus infiée-
rentur, Decs carum auftores finxerunt. Sic Numa Pom
pilius , dum incultum Romanum populum'formaret, pr»
fe ferebat, h«c omnia quaß monitu Dea Egeri^ quo maais 'Bar.
bari acciperent ut loquitur Florus lib. i.e. z. 8cjuftinuf deLy-
curgo propter duriffimas leges de obfequio populi dubitante
idem narrat. Hm , inquit , quoniam primo [olmis antea mori.
bus , dura videbat ejfe , auElorem eorum Apolhnem Delphicum
fingtt, amp; mde ß ea ex pr£cepto numinis detuUffe m confuefcendf
t£dium metm reltgionis vincat.
Sed ut imperantium voluntas fubjeflos obliget, ea nota
II
efle debet, non enim imperantem quasdara mente agitaflls ad
legem folummodo requiritur , fed 6c, ut cives hanc legifla-
toris voluntatera nofcant ; duo enim de legis natura funt,
confl:itutio amp; promulgatio. Hinc dixi in difinitione quod fit
-volmtM deckrata. Nemo enim de alterius voluntate certus
eflTe potefl:, nifi declaretur- Trinctpio quidem rerum , ut Jufl:.
dicit, populus nullis legibus tenebatur ; Arbitria principum pro le-
gibus erant. atque ita , cum aucloritas imperantium fumma
eflet, Sc aequitas in illis fola inveniretur , legesin fingula fa-
£ta ordinabantur i fed cum aequitatis pofl: Saturnia fecula im-
perantes obliti eflent , 6c eorum auftoritatem fubjeóli quo-
que conculcare cjeperint , leges promulgandx fuere , qu£e
fubjeftis aélionura normam prœberent. Nullam igitur aiite
promulgationem obligandi vim leges habent , cives enim
juftam ignorantiam allegare poflent, hanc ab caufam faepius
aliquod tempus conceditur . ut leges intra illud ad omnium
aures perveniant uc Imperator in Nov. 66. c. i. duos menfes
conceflit, ante quos elapfos impune leges haud obfervarepo-
terant.
Haec promulgatio fit vel viva voce , cum ipfe imperans
vel alii ejus mandato quos populus facile nofcere poteii , le-
gem ore profert amp;c hanc fuam eflfe voluntatem declarat. Ubi
plerumque majeftatis infignia adfunt , clangor tympanorum
8c tubarum fonus auditur, ut omnes advolent, Sc legis vox
omnium animos pervolet, hinc fummus ille Legiflator cum
populo Ifraelitico legem illam aeternam promulgaret, ipfos
cx OS movit, fulmina micabant. Sc tonitruorum fonu asthe-
ra refonabant , ut dum legem populus accipiat majeftatis
fenfum quoque habeat. Saepius etiam leges fcriptae propo-
nuntur ut ita quifque eas fcrutari poflit, quam differentiam
in duabus Grscis: civitatibüs jCtus lO. In/. deJ. N. G. amp;C.
notât- Non tamen fcripturam legum natura exigit, quam
nofle^ licet alio modo, fufficitj plerumque tamtn in fcriptu-
ram
ram rediguntur , ut femper confervari poflent, in quem fi-
nem quoque in aes infcribi amp; asneis tabulis ad ^ternam me-
moriam proponi folebant.
X I V.
Poftquam vidimus legiflatoriam poteftatem , fecundo lo-
co de iis agendum circa quos haec poteftas exerceri poflit 8c
qumam funt, qui obligationem recipiunt , ubi non inutile
imonecefie autumo, antequam demonftrcmus, quinam de
fafto obligentur ÔC obligationem recipere debeant, breviter
notare, quinam obligari poflunt. In prœcedentibus diximus
legem efle latam, quando quis fentit liberam fuam faculta-
tem efie reltriétam ; requiritur igitur , ut creatura legibus
accipiendis apta habeat voluntatem liberrimam , amp; ante le-
gem confideratam , in diverfa flexilem, qux a fuperiore ad
hoc vel illud agendum obligari poteft j praeterca ut gaudeat
mtelledtu , quo non tantum fummam poteftatem nofcere,
fed amp; ejus voluntatem intelligere 6c accipere poteft , atque
talis fola eft creatura rationalis intclleclu 8c voluntate de-
corata.
X V.
Ejufmodi creatura, ut de fado obligationem accipere te-
neatur, aliquem fuperiorem , feque eiiübjeótam nofcere de-
bet, hac de caufa in definitione didum , legem obligareßgt;L
jeBos, id eft homines cum quadam relatione 8c refpeftu ad
alios confideratos , qui nimirum alterius poteftati fubfunt
cjufque voluntatem legem 8c aftionum fuarum modum agno-
fcere eique morem gerere tenentur. Ex quibus fontibus hxc
obligatio oritur thefi 7.8c 8. conftat.
Obligat igitur lex omnis fub imperio /. 8./.ä 10. (f.dsLL^
B 5nbsp;tsia
-ocr page 14-tam habitantes quam advenas 8c peregrines, hi enim , dum
alterius territorium ingrediuntur, fado amp; tacito confenfu
fuperiorem agnofcunt, non tamen diutius, quam ibi ma-
nent, extra Territorium enim ad alteri parendum nulla eft
obligatio/, ult. f. de Jurifd. fed iterum ei , cujus territorium
intrant, fe fubjiciunt. Obligat lex omnes 8c quidem xqua-
liter, ita ut unius fubjedi hac in parte non major ratio ha-
beatur, quam alterius quod fi unus vel alter excipiatur ab ob-
ligatione hoc 8c beneficium 8c Privilegium dicitur, quamvis
proprie illa facultas Sc libertas, quae ipfis prae caeteris compe-
tat, a principe concefTa dici nequeat , fed hac in parte illis
voluntas reftrifta non eft , Sc libertati natural! relidi eaque
adhuc frui videantur. A quo cafu muitum difFert difpenfatio,
quando quis , cum lege jam obligatus eflet, à legum obfer-
vantia ab imperante fo vitur Sc dilpenfatur j hoc enim in cafu
libertas jam ademta erat Sc voluntati foperioris obligata, qui,
dum difpenfat, civem libertati naturali reftituit, quiadusfo-
lius imperantis eft, qui ut legem ferre, ita pro parte tollere
poteft.^
I
Hac occafione difquirere oportet, an illa perfona , quas
legiflatoria poteftate gaudet legibus foluta fit ? Et quis non
animadvertit hanc qu£eftionem legiflatores pado 8c conven-
tione conftitutos fpedare , fummus enim ifte Legiflator
omnium rerum caufa Sc creator optime fibi ipfi Lex dicitur,
nam infinite perfedus fapiens Sc potens, ea tantum quae per-
fedifllma Sc fapientiflTima cogitat Sc vult, poteftateque irre-
fiftibili voluntatem exfequitur , efficit enim omnia fecundum con.
fdtum voluntatis. Verba funt Pauli. Ut igitur ad inceptum re-
deam, darum puto, imperantis perfonam refpedu fux po-
teftatis legibus non obligari, nam fuperiorem hac in parte
nonagnofcit, ipfa autem leges prxfcribit, quibus fubjedife
obligates fentiunt, qui vero leges fert, fupp leges eft, quod
fi legiflator fuis legibus teneretur fibi ipfi imperaret Sc pro-
priam
14
jriam perfonam obligaret, atque ita eadem perfona eflftob-
ligans amp; obligata , qu^nam autem haec obligatio ? poteft
enim obligans perfonam obligatam femperab obligatione li-
berare, princeps ergo quotiefcunque luberet, amp; legibus al-
ligatum fe noliet , ab omni obligationis] vinculo fe folve-
ret. Dtgna tarnen mx efifJKajeflate regnantü , legibus alltvatum fe
fnncipem profiterL I.4. C. deLL. Maxime enim populus, Ut le-
gibus pareat, adftnngitur, fi ipfe princeps fibi ipfi leges quo-
que praefcnbat, ÔCquas fert ipfe cuftodiat. Hoe de Lycurgo
Juftinus teftatur Itb.'^.c.x. non inventione, inquit, earum (Ie-
gum nempe) magis quamexemplo dmor : fi quidem mhil lege
»dia m altos fanxit, cujus non tpfe prius in fe documenta daret.
öumma igitur m principe virtus eft , fi aftiones fecundum le-
ges dirigat, amp;quamv«ad parendumcogi ncqueat, ultro fefe
ns fubjiciat. /. 3. C.deTefi.
Subjeai igitur foli à fumma poteftate legibus obligari pof-
lunt, eft enim vis amp; efFeftus legis obligatio , fine qua leges
potius confiha Sc fuafiones forent : quae vox cum fsepius oc-
curratejus natura explicanda, in quem finem neceflTe eft ob-
ligationem ex fa£to 8c ex lege diftinguere. Obligatio fa£tî
eft , quando quis volenter fado aliquo interveniente ut ex
contraftu vel deliao, obligatur ; ex quo fundamento venit
obligatio fubjeftorum in focietatvbus civilibus ad leges reci-
piendas. Sed poftquam jam leges latae fint, eft juris obliga-
tio, qua tenemur aftiones legibus aequiparare , alioquin in
ejus pasnam neceflario incurrimus; hanc igitur plerumque illa
prxcedit. Hafce duas confundere mihi videntur auâores ju-
ris civilis, cumaduri de veris Sc quafi contraftibus Sc delidis
obhgationem vinculum juris dicunt. Quse pofterior obligatio
noftri fori eft. Sc rede dicitur vinculum , quod adionibus,
imponitur vi legis ; five hoc vinculum oriatur ex infinita crea-
toris potentia, five {ex priori illa fafti obligatione Sc pafta
aliquo, quo fe creaturas rationales imperantibus fubjecerint^
eujöä
-ocr page 16-cujus pa£ti virtute obligantur. Leges igitur hoe vinculum in-
ducunt, quo libertati hominis veluti fr£enum injicitur, unde
fentit fuam facultatem a natura competentem fibi ablatam,
amp; voluntatem fuam intra limites reftriiäaro. In hifce igitur
a£tibus qui prohibentur fervitutis qusedam fpecies , non ta-
men libertas in totum extinóla efb, nifi homo ita alteri fubje-
öa, ut alius plane fit ejus voluntatis domina, nec quicquam
fine ejus voluntatefacere poteft, fed libertas legibuscircum-
fcripta nihilominus in cafibus non circumfcriptis falva manet.
Imponitur ergo aftionibus hominum per leges neceflttas fe-
cundum prasfcriptum modum vivendi, quanquam, fi velit,
in contraria voluntas ire poteft, ad fa£tum enim prxcife ne-
mo cogi poteft , quo tamen cafu fe ad paenam lege ftatutam
obligat, amp; dura fenfum fuae malitiae habet, vires fuperioris
volenter provocat.
Legum vis amp; efficacia cum in obligatione confiftat, hinc
operx pretium erit , quid legiflatoris voluntas intendat, 8c
ad quid fubjefiti obligantur, inquirere. Haec enim proprie
legis pars 8c Legiflatio dicitur, qua quid agendum vel omit-
tendum fit, definitur, eft enim lexaftionum norma, fecun-
dum quam fubjeftos vitam inftituere oportet, ea de caufa, ut
eam , cum definiatur , adimplere pofiint, virefque hunc in
finem , aptas 8c capaces fubje6lihabeant, necefle eft, Qui-
bus pofitis, fola lex eft, quae aftiones vel bonas 8c licitas^ vel
malas 8c illicitas declarat; nec hoc fcitu difficile, nam poft-
quam creaturae rationales legis notitiam habent, fimulac vel
agant, vel agere omittant, utrum bene an male egerint,
judex eft confcientia, id eft immotum illud, quod homo de
aftionibus, fafta legis comparatione, fert, judicium. Unde
ftatim fefe aftionum bonitas 8c malitia offert, fi enim omni-
moda cum lege in a£tionibus convenientia reperiatur, a£tio-
nes bonce dicuntur: fi autem aliqua tantum ex parte a legum
norma defledant, eique contrariantur, malitia 8c peccatum
adior
-ocr page 17-aaionibus inefle dicitur. Dupliciter etenim peccare amp; legum
fanaitatem contemnere quis potefl:, vel fi direfte contra le-
gum prœfcriptum agat, vel fi legem illudat, amp; in fraudem
ejus, verborum tamen ratione habita, faciat. Ut optime notât
Paulus in L ig. (3 33./: deLL. Contra legem., inquit, facit, qm
id facit, quod lex prohihet. In fraudem vero, qui falvis verbis le-
gis, fententiam ejus circumvenit. Fr aus enim legt fit, ubi quid fieri
fioluit, fieri autem non vetuit, id fit: Gf quod dtfiat fmov àm J'iät.
waçf idtfi diÜum afintentia, hoc difi at fr aus abeo, quod contra le-
gem fit: cum legum visac poteftas non in verbis, fed in men-
te confifl:at l. 17. f.eod. quod ne fiat optimum erit, fi leges
Claras amp; perfpicuas fint, ita ut earum verba mentem aperte
indicenr, quod quoque voluere JCti /.6. §. x.f.deT. S.
Legis agitur virtus efl: imperareÔC vetare, id eft, praefcrî-
bere quid faciendum Sc omittendum , Sc quidem hoc in ge-
nere fit, cum legiflator omnes cafus, ne legibus obfcurita-
tem pariat, comprehendere velnolit, vel propter mentis im-
becillitatem nequeat. l. lo.f.deLL. Sed cum in iis quafi fons
fit , unde omnes cafus explicari poflTunt, judicem Sc qui ju-
rifdiftioni prazeft, leges interpretari amp; fimilibus cafibus ap-
plicare, oportet in. iz.^S i:^. f. de eod. quid enim aliud eftju-
dicare quam leges fingulis cafibus interpretando applicare.
Hac tamen in parte notandum leges negativas, amp; quibus le-
giflator quid vetat, fortius obligate, quam leges affirmative
amp; pofitivae, hae enim tantum obligant, cum quis agere velit
Sc occafio ofl^eratur, agendi enim modum definiunt, iWx, au-
tem femper, Sc dum quis nihil agat, eum ligant.
Hac occafione non omittenda illa quEcftio , an leges quo-
que permittant? Modeftinus/.7./:flflt;?z:,L.%V, inquit, virtus
hu efi gt; tf^^perare j vitave^ permittere , punire. Quod imperare
-ocr page 18-gc vetarc fit legis, clarutn eft , ut amp; punire : paena enim eft
modus, quo quis adigitur ad obfervandam imperantis volun-
tatem , quod fi neget, ei paena injungitur, atque hoe modo
ad prxcepta legis quoque pertinet. Permittere autem valdc
improprie ad legem fpedare puto ; nam cum quis pro arbi-
trio agere poftlt, nec facultati Sc libertati impeditum fit, 8c
nullis legibus teneatur , hoe jus permiflivum eft: fed cum
jfuperions voluntate ad agendum vel non agendum determina-
tur, juris pr^eceptivi nomine venit. Non autem hoc in cafu per-
mittere legem dici poteft , cum aliquem ab obligatione exi-
mat , vel cum leges antiquae aboliantur ; hoc enim in cafu
facultas ablata folummodo renafcitur , 6c fublata obligatione',
homo iterum naturali libertate uti incipit. Illo autem cafu
nulla ei obligatio imponitur Seduce facultate a natura ei da-
ta , adiones liberrime inftituere poteft , de quibus antea fu-
fius egimus.
Utad legum modum adiones componant omnes fubjedi
obligati funt, non tarnen oranes hunc in finem eodem ftudio,
feruiitur, cum enim virihonefti H'i^av tc7« vô(A.ot% fummam li-
bertatem autument, virtutis amore Sc ftudio legiflatorum vo-
luntatem coluntSc ex ^s^octfféffi Schabitudine, conftanti animo
iegum obfervantes funt, illa enim , quse praemioruni fpe Sc
pjenarum metu hunt, virtutis non funt. Sc ad injuftitiam po-
tius referri merentur, fedcumbonum propter fe appetibile,
necpricmiorum nec pasnarum rationem habent r contra
O der mit peccare malt, formidtne pun^.
Nam qui ratione régi nequeunt, terrorecoërcentur ; hac de
caufa omni legi vel implicite vel exj)licite psena adjicitur, fru-
ftra enim lex, quse impune violari poflet; ut ita fi agendo
legi morem gerere quis nolit, id paftîve facere cogatur : ob-
ligant enim deliquentes fe ad psenam, dum paenae confcii vo-
lentes in eam fadis incurrunt. Atque hoc modo quidem ex-
trinfecus, dum paenam fubeant, legi fatisfeciffe videntur,
intrinfecus tamen peccant,dum obfcquium imperanti recufant,
amp;ipfam naturae legem tranfgrediuntur: quo tamen cafu ab
ipfo imperante optio concedatur, aequep^e fe fubjiciendo,
ac voluntati imperantis parendo , legi plane fatisfieri poteft
Ne autem propter uti itatem fummam ex legis omiffione
oriundam, ex propofitolex violetur, psna, utihtaté ex legis
negligentia acceflura, major ftatuenda eft.
Hoc igitur alterum legis caput, amp; pars vindicativa , di-
reftrv^ oppofita , à jCtis Sanftio amp; Sandio pcenalis diàz .
qua lola lex ab injuriis hominum intafta eft , amp; fua jufla vin-
dicat 41. #: depainis 6c dare §. 11. mfi. de R. D. hinc quoque
res SanB£ dicuntur , quia ejufmodi legis fanlt;aione ab homi-
num injuria defunduntur Sc muniuntur /. 9, ƒ de R.D. pœ-
nx autem eft delifti coercitio five malum aliquod trifle feu
paflTionis, quod alteri propter malum turpe feu aftionis infli-
gituri in qua femper xquitatis ratio habenda, 8c parna deli-
fto proportionanda , nec ejufmodi poena ftatuenda , quam
multi facile perfolyere pofllint , unde 8c fsepe ratione tem-
poris aliarumque circumftantiarum mutanda, qua parte fx-
piusarbitriojudicis relinquitur vide AGell.l.zo.c. 1 Eft autem
pœna exprefla 8c lege declarata, vel arbitrariaquot;, qûx , uti ip-
fa lex, ab arbitrio legiflatoris, vel ejus, cuilegum executio
mandata, dependet : illa conducit in deliftis gravioribtJs, ut
mali pœnx intuitu abfterreantur , haec in delidis faciliori-
bus , ut majoris poense metus pro alterius arbitrio infligen-
da eos à deli6tis coërceat. Eft quoque vel capitalis vel non
capitalis i fed cum omnia hue fpeftantia , non noftrx pagel-
Iec, fed voluminis funt, ad reliqua properemus.
X X ! V.
Haffcenus legis eflentialia vidimus, fed antequam legis fpe-
cies enümeremus, qujcdam breviter jjotanda funt. lex cum
C znbsp;fera-
-ocr page 20-feratur in utilitatem focietatis, quamdiu utilitas aliqua cxin^
de durât, fervanda nec immutanda, nifi temporum circum-
ftantia:, nec non negotiorum 8c morum diverfitas fijadeant,
quia crebra mutatione legum audoritas convellitur , 8c im-
perantium majeftas (cum voluntas in dies mutabilis , neque
fibi conftare videatur) conculcatur. Imprimis duobus mo-
dis leges mutationibus fiibfunt, ut notât I. ioz.f. de r.S. vel
enim derogaturlegi velabrogatur. Derogatur, cum parsde-
trahatur reliqua parte manente falva. Abrogatur, cum plane
tollatur 8c libertas revivifcat. Utrumque fit alia legepofterio-
re 1.2.8./. de LL. l.f.jf. de Confl. princ. vel ubi populus fibi im-
perium fervavit confuetudo legi contraria ei derogat, vel abr-o-
gat, nam, quid inter eß? fujfragio populus voluntatem fuam decla-
ret, an rebus ipßs ^ faÜis l. 32. %.ude LL. optima fane ex aequi-
tate petita ratio. j
Hxc funt, quas de legibus in genere dicenda erant, ubi
in quibufdam , cum explicationem mererentur, latius diva-
satus fui, qusedam in tranfcurfu modo notavi, prout rerum
natura exigebat. Cum autem qutedam in hac vel illa lege
fpecialia animadvertenda eflent, quantum potero nitida le-
gis divifio hoc loco proponenda , 8c relidis lis , quae ad no-
ftrumfcopum nontendunt, eas tantum leges, quas Imperator
nofter »»/?. tit. de f. (3 C. expUcat, in fpecie pertra£tare ani-
mus eft. Optime autem leges ratione legiflatorum 8c fum-
mx poteftatis difpefcuntur in Divinas vel humanas.
Eft lex Divlna , quas Deum audorem habet 5 eaque vel
naturalis , illud reftse ratione diftamen hominibus inditum,
fecundum quod aftiones morales inftituere debent, 8c natu-
rae jus dicitur. Vel revelata naturali oppofita, quatenus eam
per fpecialem revelationem hominibus Deus aperuit. Et eft
vel moralis, qu^ continet jus Divinum fcriptum Sc Mofi è
Deo in monte duabus lapideis tabulis infcriptura , de ccelo
miiTum , neque alia ratione a lege naturali difFert , quam
quod praecepta legis naturae multo clariora proponat. Altera
eft cereraonialis , qux typos amp; adumbrationes de Mefti^ ad
ventucompleftebatur, unde, apparente ipfo corpore, um-
bra evanuit amp; in Chrifto finem invenit. Tertia eft lex po-
Jitica , quam , cum immediate populo Ifraelitic^ prxeflet.
Deus infuaTheocratiaaftionumdirearicemconftituiti ideo-
que everfis Hierofolymis 8c haec everfa fuit.
Altera legis fpedes, quam homines diverfo modo (cripfe-
runt, humana dicitur. Quas menti triplici fub forma fefe of-
fert : Vel enim latuis patet 6c inter plures civitates locum ha-
bet , qu« hanc tacito quodam confenfu induxerunt , 8c
gentium jus nuncupatur. Secunda lex eft civilis, quse tan-
tum in una aliqua civitate a fumma civili poteftate fertur;
haec vel ipfum imperantem quoque obligat 8c lex fundamen-
talis dicitur , qua populus , imperio prius abfolute conceflTo
(qua occafione imperantes poteftate abuti 8c in hcentiam 8c
tyrannidem fledere csperunt) libertatem 8c falutem vindi-
cavit: vel fubjeftos fobs obligat, ut omnes communi falute
fruerentur, 2c propne jus civile dicitur. Denique humana
ftriétius fumitur, pro ea , quae in rebus ceconomicis ratione
patriae Sc dominicas poteftatis colitur.
CAPUT IL
De lege naturali afturum , ante omnia. Ens aliquod in-
finite perfeétum amp; independens, Deum inquam, prsc-
C 3nbsp;fup-
-ocr page 22-aa DISSERTATIO JURIDICA
fuppottere oportet, qui, cum omnes creaturae rationales ab
eo produdie fint, amp; fe ejus fubjeftos, Deumque regem amp;
imperantem liberrimum agnofcere debeant, eas continuo gu-
bernat amp; dirigit, fi enim Deus, mundum providentia regi,
vetus philofophorum diftum eft. Haec providentia maxime
quidem in rationali creatura elucet , cum enim Deus homi-
nis rex, amp; ille fubjeftus fit, noii poteft non effe , quin im-
perantis voluntas fubjeftis praskripta, Scaftionum moralium
norma data fit, exinde quidem cura numinis continuo appa-
ret, amp; creatura rationalis fe a rege fuo dependentem fateri
cogitur.
Non minus efficaciter natura lex ex principüs illis ( quae
omnes homines in fe conclufa tenent ) turpis 8c honefti, fefe
hominum mentibus offert , quibus, quamvis legem fcrtptam non
habeant, ofiendunt opus legis cordtbus infcriptum , Ö unde confcien-
tiéi eorum fe mutm acmfant, utlatius gentium Apoßolus ad Rom. z,
docet. Hsc funt generalia illa principiaSc quidem fimplicifti-
ma, quae in omnibus eadem, ex quibus mens hum^na con-
clufiones quidem format, faepius tamen, pr^judicüs obfufca-
ta aberrati 8c hxc ratio, quare omnes homines in iisapplican-
disnon eadem , fed fxpe contraria, obfervant. Unde, quam
debile fit argumentum eorum, qui ex confenfu omniutn gen-
tium naturee jus deducunt, manifeftum eft , cum uni facpe
turpe, quod alteri honeftum 6c vice verfa, videatur , genera-
lia licet principia immutabilia maneant j h«c enim omnium
obligationum fundamenta , citra quae inter homines nulla
fides, Sc nulla pietas; omnium quoque imperiorum vincula,
quorum ope Sc qui regit Sc qui reguntur, promiifa fua co-
lunt.
Agnofcit igitur haec lex Deum fuum auftorem , ex quo
fundamento, art. 7. cap, i. demonftravimus. Hie enim folus,
dumnbsp;fuitrahere, Schominis libertati mo-
dum ponere potuit. Quoduce, cum nihil, nifi amp; fax8ch^
minis nature congruum, voluntas cupiat/beatiffime vitam
mftjtuent mortales Vult enim numen ea, qu^el ™s
wfarbitrio amp; liberrirTa to!
unta^ profluunt H^c j^ris pofitivi , illa naturalis dicul
P^rfedionibus fuis in-
finitis , mdifFerentia ad ea, quas numinis na.;urx repugnant
incongrua foret qu^ autem, cum naturJ^convenialt li!
bernme vult. Indifferens tamen in ,is eft , qu^ pro Lbi r J
ÈtnZènbsp;[ollereg q^ofdam
Hai^ fuani voluntatem fapientiflîme hominibus numen
aperuifle conftat. nam cum humanaimbecillitas vel vocirvequot;
htterarum medio utatur, Deus illam quidem menti diSït
eum quidem m finem. ne, dumomnel homines obligare de!
beret, amp;vix alio modo ad ommum mentem pervenire pofi-et
quidam ignorantiam pras fe ferant. Deinde iir
homo exfminare poffet, teftePaulo
^««Mnquit, cpmlegH cordémtnfcnpmm, ma teftimoliJreL
dente ,pfortim con[aent.a (5c, Dedit enim fummum numen ho-
mmibus ahquam facultatem amp; promtatem , quibus cum rl
twnc uti poffint, generalia illa pr^cepta facüe cognofcunt
amp; medianterefta ratione ex ns veras conclufiones formant
unde lex nature mnata diatur cum eam fine ulla argilen-
tatione Sc cognitione acquifita facile inveftigare liceat
rnbsp;ilia praftica. qu^ non folum nofcenda
fed dumaaionum niorahum normam ofFerant, ad eas hifce
con-
I s.
conformes reddendas , creatura ratlonalis obligata efl:, quas
fola in focietate omnium hominum fequi oportet, a quibus
cxterx leges vim Sc efficaciam fuam mutuant. Unde, quam
necelîe fit Dei cukum Se religionem in civih focietate Itabi-
lire, apparet,
Solus autem haec principia homo nofcere poteft Se tenetur,
quia cum rajione prs;ditus natus fit, creatorem fuum regem,
ideoque fe ejus fubjeftum novit , qua de re fufius quoque
thef.iii.cav. i. à nobis adum. Nec unus hoc jure aliis fupe-
rior , fed omnes «qualiter obligat , amp; ipfe Princeps 8c Mo-
narcha, aliis licet prxfit, huic legi fe cum fer vo fubjedum
fateri cogitur , quod probe jus civile ^-^^'r^-y-^TJlt
ad jus natmale attinet ,nbsp;homines squales funt. 8c cum hac
inparte omnes quaG fratres 8c unius regis cives fint, reûe Flo-
rentinus /. yf.de f. ä inter nos , mquit, cognationem qum.
dam namra conflitHit.
V I L
Quibus pofitis, quomodo quidam jus civile falvare pof-
fint. non video, quod /.!.§■ 5. ?. ^ ?■ naturale, vocat, qmd
natura omnia animantta docuit. nam praeter ea, quae §. pru. ex
ther.i± caf. I. diximus, ubi folos hommes juriscapacesdemon-
ftravimus, Sc hoc addendum puto; hofce motus 8c mftmaus
jus naturale indicare non pofte, neque exinde , quia natura
inftindu ad aliquid ferimur , id juris naturalis efle , eof^e
motus , quia ipfis animantibus communes funt, bonos efte,
inferri pofle. Nam cum omnis lex obliget , Sc homo , qm
id, quod lex prsecipit, omittit, eam tranfgrediatur, ex pofi-
tis fequeretur nos femper ad ea , in quas naturae motus quot;Sc
inftinftus nos ferunt , obligates efle, Sc fi ea non obfervare-
mus, in legis naturas pcenam nofmet conjecifl^ : cum tamen
id falfura in iis, qu« jus civile hominibus cum brutis cotn-
^nbsp;muma
•INA U'G-^U R -A LIS. iy
munia ftatuit Ex. Gr. in matrimonio.'quod ad facultatem amp;
liberam hominis voluntatem pertinere puto.
V I I L
Multo minus hofce motus amp; inftinftus, dum brutis quo-
que competunt , bonos effe , concludere licet, quia bruta
utihtatem folam mtendunt , 6c ventre duce feruntur. Sic
quxdam animalia , ut fcriptores teftantur , nec proleni edu-
cant, nec vim vi repellunt, fed vkx alterius infidiantur, Sc
motibus ac mftrnftibus corporeis accenfa Sc agitata alia anima-
lia in vadunt. unde in I. 3. de f. 1 confequens eß hominem hommi
mjidiart ncfas ejfe. cum hoc brutorum amp; animantium Cit De-
nique ipfi juris civilis auftores, cum jus homini cum bru-
tis commune nullius pretü eftTe animadverterent , aliud
quoddam naturae jus, folis hominibus proprium , excogita-
yere, quodque gentium jus dixere , quamvis verum natura
jus eflet , nempe quod naturalis ratio inter omnes homines conßi-
tuit ^ apud omnes peraque cuflodttur, vocatur jus gentium S i Ö i r
tnfi. de J.T^G.^ C.L i.§.4. /. z. Ô? :^.ff.dej. ^J,nbsp;\
Summus igitur rerum moderator omnia non tantum crea^
vit, fed quidetn ad fui gloriam , in hoe enim Dei regimine
fubje(äi amp; imperium folius imperantis gratia, non autemim-
perans imperii caufa, ordinatifunt , Sc ideo omnes fubjefti,
cum fe fuaque omnia à Deo dependere fentiant, ad ejus glo-
riam Sc cultum fe fe omni modo applicare tenentur , unde
Deum efl^e colendum , omnis juris naturalis fundamentum,
primamque legem arbitrer.. Ex qua fequentes fpontefluunt;
nam cum homo , fui Dei Sc regis fubjeaus-, illud regnum
naturale , Principifque gloriam , quam maxime promoverc
teneatur, feipfum confervandum facile intelligit, cumunum
quoque alterum exigat. Se igitur fervare obhgatur, Sc omnia
media, ut utilem fe civem prasbeat, donec regi ad fui glo-
Dnbsp;riain
-ocr page 26-aô D.a S:S E. R T A T 10. J U R.I n IC A
mm alio eum vocare lubet, ei adhibeûda fiint. Sed cum
rnulto faciliori mtliorique modo rcgem fuum colere, fe ip-
fum confervare , amp; regnum Dei promovere in focietate a i-
qua poflic, huic proximiSc civis commodorum ratio quoque
habenda, ut in focietate vivere, amp; una cum reliquis civibus
regis gloriain deFendere , Sc in dies augere poflit. Rehquae
igitur leges lioc primo de colendo numine Sc rege funda-
ment© fuperftruuntur j quo fublato , nec ulla focietas, nec
ullus inter homines amor confifl:ere poflit.
X.
Ex his tribus primariis naturae legibus omnia hominum
©fficiatum inordiqead Deum, tum erga fe ipfum , nec non
ratione proximi ehciuntur. Cum quibus fi adio hominis con-
veniat, moraliter bona, fi ei contrariatur moraliter mala di-
citur , Sc homo pœnam Sc iram regis fui in fe provocat, quae
quidem expreflTa non extat , j«s tarnen Divinum omnes no-
rant, ist ^ qui taHafacimt, morte digni cenfemtttr , ut loquitur
divinus ille. philofophus ad Rom. i. ,
Et hxcquidem font, quas pagellae anguftia nobis de lege
naturali notare conceffiit , quae tamen , cum ex iis tanquam
primis verttatis fundamentis castéra hue fpeétantia deduci, alio-
ruraque opiniones removeri queant, in praefentiarum fuffice-
re debent.
H
T H E 3 J s I.nbsp;' ,
Omini, quatenus efl: animal jus fuum cum brutis com-
mune effe, qua ratione rationale eft animal, habere na-
tura.
tur«, quo regitur , jus, amp; in ordihe ad gentes, ei jus'gcn^
tiura competere, plurimorumJCtorum voxel!:, Jicet fepius
JUS gentium illud omne jus, cui creatura rationalis fubjeda,
avili qmdem oppofitum dicatur §. ii. infi. deR. f, iS I. x
^J' fj.jftsgentmm, inquit, efi , qm gentes humana utuntuT^
tjuod a. naturalt recedere facili intelUgere Ucet quia iUud omnihm
ammaléus hoe ßlü hominibus inter fe commune fit ; quo textu
jus gentium illud, quo homo folus regitur, jus dénotât, ju'
n naturah brutis Sc hominibus jequali contradiftindum.
- Vocant JCti jus gentium , quod natHralis ratio inter omnen
hommes confittait, id apud omnes peramp;que cufioditm , vacatur jut
gentium, quafi qm jure omnes gentes utantur %.i.infl. de f. N. g.
0 C.Ö^. %. infi. in fine eod. jus autum gentium omni humana genen
commune efi. I^m ufu extgente amp; humants necejfuatibus , gen.
tes humanA qnadam jura fibi confiitutrunt. Hi textUS dum in-
ter fe condliari non poflunt , diflindabni inter jus gentium
pnmaevum Sc fecundarium occafionem dedere. Primœvutrt
eft naturalis inter homines turpis Sc honefti notitia Sc fimpli-
cium pnncipiorum fcientia , qux omnibus hominibus sequa-
hter quidem offeruntur amp; ab us cognofcuntur, quo Doftenc
fpeftare ea qu« 7. z. amp; de J. J. habent«; Äs
naturae diftaüs ex profeflJo cap.praced. aftura.
î Jus autem gentium fecundarium longe à primsevo difFert 2
ilJud.enim demum ortum habet ex gentium neceflitatibus 8C quot;
ufu ; nam ju^ natura^, quod JCti jus gentium prim^vum vo-
cant, homini tantum principiorum primorum notitiam indi-
derat, Sc quomodo ofticia fingulis quidem hominibus prœ-
ftanda eflent, definierat, idque mens humana fine ulla de-
inonfljatione Sc tantum intelledu w»ti*« percepit quo tendunt
ea quas 1.%.nbsp;amp;^^..habentur, qux nos clarius cap, 2,.
Danbsp;th.^
-ocr page 28-th. 9. propofuimus, amp; juris gentium primœvi nomine com-
prehenduntur , quia illud primo sevo ante civitates conditas
mortales folummodo obligavit. Deinde cum homines focie-
tates inire cœperint , amp; non tantum uni fed amp; pluribus fi.
mul fumtis id eft toti genti 6c populo una focietate colleélo,
officia praeftanda eftent, ex primo primis illis principüs mens
humana conclufiones formavit 6c intelleftu //cteasTw« alia
quxdam jura exinde deduxit, quae habentur I. 4. Ö S-deJ.
amp; J. atque hoc eft jus gentium fecundarium, quodplurimas
gentes , cum naturali aequitate fundatum eflet 8c vera ratio-
ne duce exinde condudere poflent, obfervarunt. Unde ad
hoc conftituendum hœc duo praerequirebantur ; primo ne-
ceflitas amp; exigentia quasdam communis 6c inter plures gen-
tes mutua. Secundo, ut omnes gentes obeas neceflitatesjus
illud conftituerent, ad quod conftituendum non quidem con-
fenfus expreflus 8c omnium gentium conventio requireba-
tu/, fed amp; tacitus confenfus fufficiebat, 8c ut ipfo fafto fe
idem jus velle , oftendant, nam an diftis an faftis volunta-
tem declarent , quid intertft ? unde confuetudinis hoc jus
naturam induxit.
Ex quibus fadle intelligere licet illud jus non omnibus
idem fuifle, 6c cum multi homines in jure naturx feu gentium
primsevo applicando à vera via aberraverint, conftat 6c his tan-
tum , qui aequali modo eadem ratione duéti fuerunt, hoc
jus commune fuifle , quodque eam ob caufam plurimas alise
gentes imitarunt. Hinc eft quod Doftores dicunt /»/ gentium
ejß quod apffd moratiores gentes obtinet. Hoc enim jus gentium
fecundarium ipfje gentes conftitueruntj.
Ex hoc jure gentium bella introdufta,/.f. de^, Ç3J. nam
cum privata defenfio 6c injuria propulfatio licitse eflfent, non
minus juftitiae amp; publicae pacis violatores bello domare amp; ex«
tralxdendi Ilatum conftiruere lieer. Ex hoe quoque dominia
§. II. Infl. de 'JR^ D. 8c aha multa , quorum catalogum /.f.
^^J- ^^ ƒ exhibet, proveniunt. Ipfae obligationes hinc attri-
-buuntur, dum in genere padisSc promiffis ftandum naturalis
aequitas docét : iplarum quoque aftionum origo hinc de-
duci poteft, quatenus amp; illud, quod promiflum Sc debetur
petipoflit, in reliquis autem jus civile hifce formam dedit,
quafdam jn totum ä jure civili dependere JCti arbitrati funt
t.^.infineeod. de quibus omnes non convenmnt, quidam enim
litterarum obligationem 6c ftipulationem, alu EmphiteuGnSc
novationem excipiunt.
Manumifliones ex hoe jure quoque ortas vult Ulpianus
l.^.de J. (Sf. quas tamen folummodo a jure civili intrcdu-
étasputoj fed nec hoe ä JCtis alienum gentium juri adfcribe-
rc, quod in multis focietatibus jure civili introduftum eft ;
utSc fxpius illud, quod ex naturs quibufdam prsceptis, 6c
jure civili conflatum,jus gentium vocarunt. Imo ipfa fervitus,
fundamentummanumifllonis, ex bellis amp; captivitatibus fecun-
dum JCtos innbsp;f. N. G. 0 c. fequuta, hodie apud
moratiores gentes exulat. Sed de hifce longius dicere nos fe-
quens de jure civili materia vetat.
Solis naturae legibus homo recens ex creatoris manibus in
terram miflTus, cum regeretur, civilis imperii vox penes
D 3nbsp;eum
-ocr page 30-cum exulabat, au(5to vero iriimmenfum genefe humane, amp;
alios, cum quibus pacifico vivendi modo frueretur, fibi af-
fumfit homo animal fociabile , nam nacurse rex proximum
amandum homini indidit, êc nulla major civium com modi
augendi occafio , quam in focietate civili, ofFertur. Deum
enim, qui finem voluit, media fini quam maxime ncceflaria
amp; apta, non minus voluifle confiât ; quo igitur homines arc-
tiori vivendi nexu jundi, eo major iis benefaciendi locus re-
lidus eft. Acceflit mortalium indigentia, qua homo, cum
folus fibi non fiifficeret, mutua auxiha inplorare cogebatur;
praeterea malorum metus mortales ad focietates ftruendas im-
pulit 6c adegit, unde padis amp; conventionibus firmata pace
focietates civiles ort^, 6c imperiorum diverfitas 6c difcretio.
. Sed cum vaga effét civium voluntas , Sc depravatipromijt
fisfiidem negare , padaque violare, cum veiient, impune
poffent, padi cuftodes eledifunt, quibus, utmeliorifalute
fruerentur, fummam in fe fijalque adiones poteftatem con»
tulere civcs, Sc libertas, cui pro parte renunciabant, in im-
perantium gremio quievic. Salutem igitur civium ftabilire,
eamque in diesaugere, irnperantium munus erit, Sc quo me-
liori modo, quam difi'onamcivium voluntatemconfequenter
adiones diverfas regendo Sc fecundum praelcriptam normam
ducendo? ut quid agere, quid omittere oporteac, fciant, quam
rem ex profeflbc^/'.i.ïè.i9. tradavimus. Leges igitur in civi-
tate ort^ civiles à civili poteftate didïe, quas violare impune
nemini erit, obligant enim hominum confcientiam , dum
padis ftandum Sc]Magiftratibus pâtendum naturse lex aperte
docet.
Notandum leges civiles voluntatem dviutn tantum pre-
mere, quamdiu ejufmodi adionibus, qu» imperio lübfunt,
impe*
-ocr page 31-imperent, «nde in dvitate imperanti ante omnia ad jus na.
turale attendendum, ne legibus squitati contrariis fubjefti
parère detreaent: non enim illud folummodo licitum Sc ho-
neftum, illicitum amp; turpe , quod leges civiles volunt, fed
Illud, quod naturjE jus,^rœcipit vel vetat, antecedit, à quo
omnem fuam asquitatem leges civiles mutuantur. Duobus
ctenim modis impenum firmatur amp; inter imperantes amp; cives
concordia^ervatur, juftitia nempe imperantium in juffis amp;
mandatis amp; promtitudme fubjeftorum in obfequio. ^Equa
igitur ratio efl; amma legis, qua nota boni cives imperantium
voluntatem nunquam illudent, amp; mali juftiffime pœna aflî.
Gientur. Sspius tamen ea, quamvis non appareat, prsefumen-
aa, cum illam addere non in omnibus calibus conducat amp;
imperantium voluntas f^pius folummodo fpedanda.
Optime autem, quid jus civile fit, docet /. S. de J. J.
jus ctvUe efl , quod neque m totnm a namrah vel gentium recedu ,
nec per om-ma et fer vit, itaqne cum altquid addtmrn 'vel detramp;himm
jurt commum ^.jus proprtum , id efl, civtle ejfcimus. Fundatum
Jgitur ut fit jus civile naturali, necefle eft, undeab eo non
recedit, non tamen plane ei quoque fervit, fed conftituitur
cum voluntas imperantis libertatem hominis naturalem ma-
gis coardet, aftionefque indeterminatas determinet, Sc ob
reipubhcx falutem naturali jure fpecialius amp; novum jus fta-
tuat ; fit igiturcum plures leges juri naturali fuperadduntur,
ideoque per confequens facultati naturali , five juri natura-
Il permiflivo detrahatur.
Inter civiles4egcs maxime quidem Romanse rigent, quae
propter fummam in iis fubtilitatem 8c œquitatem in hunc uf-
que diem pênes multas gentes fervantur. Nec eft quod multi
eas.iniquitatis in punbus culpant, nam plurima a majoribus
confti-
-ocr page 32-conftituta funt, quorum ratio rcddi nequit , quae tamen fuis
in cafibus amp; pro temporum ratione, fummam aequitatem ha-
buere, fi igitur rationes omnium eorum , quae conftituuntur
inquirere quis vellet, multa ex his, quae certa funt, fub-
vertenturnbsp;l.zi.deLL. àemàeia multis apertam amp; cla-
ram rationem, ut fubvertant, plurimi ftudent. Exemplum
nobis fit /. I. de Aleat. ubi pretor actionem ei , apud quem
alea lufum eft, fi quid ei fubtraftum fit, denegat.- Quo in
cafu praetorem furta contra naturalem aequitatem non tan-
tum impunita finere, fed homines ad ea quoque alhcere dicunt.
Si vero quis débité attendat, nullum hoc loco furtum , nul-
lumque dehftum efle fatis manifeftum erit, nam quo in ca-
fu prjetorimpunitatempromittit, id in eorum hominum pœ-
nam , qui domos 6c habitationes fuas aliis ad ludendum con-
cedunt6c exinde quaeftum faciunt,quot; conftituit: in odium igi-
tur alese hanc pjenam, ut itadicam, populärem voluit, 6c
unicuique ut abfterreantur, hujus pœnae perfecutionem per-
mifit, non tamen id faétum furti nomine venire poteft, quam-
vis 6c ipfe/. i.§. z.föisf. italoquatur, cum externe fefe res qui-
dam fub hac fpecie offerat : Nam pra:tor , (cui 8c hanc pote-
ftatem fuiflTe fatis compertum eft,^ eum hominem fuarum re-
rum dominio exuifl'e videtur , unde cum res nulli a prsetore
aflignatîe 6c nullius fint, ceduntoccupanti: §.
quod exinde clarius ex par et, quia in hoe ediélo nondepcenali
adione folummodo pretor loquitur, nam hoe in cafu verum
furtum effet, Sc dominium dominus retineret, dum rei perfe-
cutionem adhuc haberet, 6c rem condiftione furtiva repe-
tere poflet 7. §, \.de Cond.furt. denegata ei tantum pœnali
aftione. Sed amp; ediflum eo tendit, fi ad exhibendum velit
agere vel vindicate, vel condiccre /. i.§. de Aleat. unde do-
minio eum à praetore privatum conftat. Nec jarn refutare di-
gnum, quod illud, quod femper crimen tft, in psnam confti-
tui non pofte dicant, cum nullohoc in cafu crimen five fur-
tum , non enim fit rei alienae contrectatio, fed nullius per
ediftum praetoris faftse, neque etiam hoc invito domino fit,
cum res nullum nifi occupantem dominum cognofcat.
K
te
lil'
h
HjEcfunc, quae de jure civili in genere prsenotanda mihi
vidcbantur ; ftriftiusnos ad jus noftrum R.omanum fuccinga-
mus , fub quo quidem omnia eaà Juftinianolrapcratore col-
leda, comprehendimus , non tantum jus civile tanquam à
jure prastono diverfam fpeciem conilituens /. T.def. amp; f. fed
quod jus prxtorium compleditur. Confiât autem jw nofirum,
qm titimur aut fi:ripto am fine fcripto §. inß. de f. N. G. amp; C. CS
/. 6. f. de f. c^ f. Script! autem juris fpecies funt Lex, Plebifci-
tum, Senatufconfu tum, Principum Placita, Magiftratuum
Edifta, Refponfa Prudentium. d. §. 3. amp;I.J.Ç5 §. i.f. de f. amp; f.
de quibus fingulis brevicer agere diverfa natura exigit. Cum
vero hx legum fpecies à variis Romani imperii regiminis
formis profluxerint, hafce pr«monere non minus jucundum,
quam utile erit.
VII
Initio urbis conditae populus Romanus fub regibus fuit^
quorum manu omnia gubernabantur §. i de orig. juris, 8c
ferox populus incerto jure alebatur, principumque arbitrium
pro legibus erat, cum plane Monarchicum imperium eflet;
Ted a regUm tyrànnide Roma liberata regise leges quoque
ejeftae fuere , ÔC lege Tribunicia exolevere /. 2. §. 3. eod. it?
regum nomen odiofum erat. Populus itaque fibi imperium
vindicavit confl;ituris confulibus annuis magiftratibus, quibus
imperii cura mandata erat, ad populum tamen femper pro-
vocare licebat. Democratica igitur imperii forma Monarchi-
cam excepit, quo tempore legatis ad Grœcix civitates mif-
fis, leges exindelatae, domique Decemviris eleßis, qui leges
componerent 8c confcriberent, tota jufl;itia 12. Tabulis or-
dinata fuit , 8c certo jure Romana refpublica niti ccepit /. 2.
4. de orig. juris , cum vero brevitas iftis legibus obfcurita-
tem pariebat, juris fl;udium excoli ccepit, cum interpretatio-
ne jus indigeret. Fuit igitur unicuique publica de jure refpon-
'nbsp;Enbsp;dendi
54 DISSERTATIO JURIDICA
dendi facultas, donee Auguftuseam poteftatem quibufdam^
ut major juris auétoritashaberetur, fo ummodo conceflit /. 2.
de or ig. juris. Sed cum plebs decemviratus, patriciorum-
que poteftatis impatiens effet, difcordia inter hanc 6c patr-es
exorta eft , unde ieditiones ortae 8c plebs legibus conftitutis
fibi confuluit, donee tandem lege Hortenfia lata, eadem vis
plebifcitis 8c legibus attributa fuit /. 2'. §. 8. eod. fuere igitur De-
mocratise vitia, quibus Romanum imperium tamdiu jadatum
fuit,donec in imperatorum gremio quievit, 8c praeter libcrtatis
nomen nihil populo remanfit 8c plane Monarchia renata fuit.
- r
Ex quibus intelligere licet primas leges fuifle populi in ju-
re noftro leges in fpecie didas, quse a populo libera Romana
republicaferebantur. Eft igiturquod populus Romanus Se.
natono Magißratu interrogante {-veluti Con fuie) conßituit. §. Inß.
de J. 2\(. G. amp; C. Magiftratibus majoribus 6c imprimis quidem
imperii temporibus Confulibüs de falute populi 8c imperii de-
liberandi poteftas data erat, qui-legem mente comprehenfam
per trinundinum populo publice legendam ofFerebant. Quo
tempore elapfo , populo in campum Martium convocato le-
gem ad eum centuriatis coraitiis ferebant, rogabantque veli.
tis, jubeatis Quintes. Unde optime zA. Gell. l. 10. c. 20. quod,
inquit, lex ßt generale populi jujfum rogante magifiratu , nam caput
ipfum amp; origo amp; fons legis rogatio eß. Si enim populus fe velle
refponderet, lex lata erat.nbsp;. ,
IX.,quot;
Magnam cum lege plebifcita convenientiam habebänt, uti
amp; Gelltus loco ctmo quoque notât. Nam, ficut dixmius, cum
Senatorius ordo magna fuo ordini privilégia conftituebat 8c
imperium ad fe rapere velle videretur, regiminis pertaefa plebs
(id eft altera populi'pars, tA. Gellt verbis loco citato uur, ptehem
autem, inquit , Capito feorfum a populo divißt, quoniam m papulo
emnis
-ocr page 35-cmnU pars civttatü i or^nefque ejm ordines contmeantur 1 pkbs vero
dicttur^ m qua gentes ctvmm patrtcia non infunt. Atque ita fub
plebe Equités continentur. §. 4. m med. infi dek N.G amp; C
heet f«pe hià Scnatu amp; plebe tertiam populi fpeciem conflit
tuant.. ; feditioigt;es niovit amp; partem imperii fibi vindicavit.
quo tempore Tnbimi plebis elefti funt, quibus-rogantibus
p ebs plebijitum jubebat. UnàcplebtfatHm à\cMm,%uodpleh
plebejo mapflratH wterrogante {velnt, Tribum) confimebjt. d § a
^od etiam Gell, loco citato legis nomine compleditur. PleW-
fcitaquidem m initio vim aliquam habuere, fed demum poft
tertiam m Janiculum feceffionem perfedîE fuere, cum Dida-
Cumque aiiBm eßet populus Romanus in eum modum. ut'dtfßcle
elfetm unumeumvocari legis f^^tend^ caufa , aqmm vifum eß Sena,
tum V,ce populi confuli. J. y. mfl. dej. N. G. amp; C. tenui vero re-
publica Romana omnes-facile adeffe Sc fufFragia ferre pote-
rant, fed populo Romano aufto, cumque plurimi in fuffra-
giis terendis adefleneqmbant, manente penes populum fum-
ma poteftate, legum jura Senatui mandata eO: d s n habuit
igitur Senatus hoc jus jure populi Romani vicario , qui id per
conniventiam amp; veluti tacito confenfu Senatui concelTerat,
cum femper adefle non poflent. Sic fuß. Üb. 2 tr^ illud ius
exprefla Lycurgi voluntate Senatui oblatum refer?.' 'Reaibis
Hiquit, poteßatembellorum, .magßrat,bm;udwia per annuasfi^ceffio'-
nes, Senatm cußodiam legum, perm,ßt. Nullo ergo modo fummi
tmpeni particeps Senatus erat, fed folus id populus Romanus
tenebat, SenatuJ tantummodo legum ferendarum poteftate
concefla; quod clanlBme ex §. 6.mß. def.N.G.amp;C(3lide
cmß. /»m^ patet, qui textus, populum, non autem Senatum
hanc poteftatem in Principem tranftuliff-e, apertius decla-
rant ; unde illam non in Senatu , fed in populo Romano
reledilie, benatumque illam poteftatem jure mandantis exer-
. •nbsp;E znbsp;cuilTe,
36 T)ISSERTATIO JURIDICAT
cuifle, nec non Reipublicae formam mere, populärem fuifle,
cerco certius eft: : qua diftinftione non bene percepta , illo-
rum error , qui ante ftatum Monarchicum amp; quidem Tibe-
rii tempora , Senatusconfulta nullam vim habuiflx volunt,
profluxit ; cum aperte huic fententiae l. 2. 9. de Orig. Juris
€3 $. ^.de J. N. G. C. contradicant , idque etiam ratio , ob
quam haE-c poteftas Senatui conceflquot;a fit, aperte- exigit, nam
jam ante Caelarcs eum in modum audus erat populus , ut dif-
ficile convenire poflit. Non igitur ambigitur Senatum jus
facere potuiflTe l.^. jf.de LL. quam poteftatem poftea Prin-
cipes quoque , pollquam populus eam in Principes contulid
fet, Senatui adfcripl^re , eamque ex Principum indulgentia
exercuere, qua de re apertus quoque Textus in l. ^.C.eod.
X I.
Ut ordinem imperii Romani obfervaremus Sc Prastorum
Ediaa 8c refponfa prudentium Principum conftitutiones
prtecedere deberent, fequemur tamen hac in parte modum
in Inftitutionibus nobis praelcriptura. Cum igitur imperium
Romanum ab uno principe regeretur , quod ipfe Princeps
conftituit animo legis ferendse , id pro lege fervatum. 1.2. §.
ïi.amp;CiZ-de orig.jurul. i. de confi.pnnc. iS §. 6. mfi. d. J. g.
C. plerumque autem Principes in Senatu orare folebant, ut
Senatui legis neceflîtatem exponerent, eamque dein confir-
maret l.-^.C.de LL. quae conftitutiones plerumque generales
funt , Sc ab omnibus obfervari debent, nifi in favorem vel
pœnam alicujus conftituantur Sc privilégia dicuntur. Qute
folummodo digitodemonftrafle fatis eft , dum Sc hxcfingula-
rem paginam exigant. Quo autem jure hcec poteftas Prmcipi-
bus competierit, an lege Regia ut 6.mß. de J, N. g.(3 C. Sc
li.de Conß.princ.'i qua-primohanclegum condendarum facul-
tatem Principibus Sc quidem Augufto à populo conftitutum.
Sc fecundo illos legibus folutos efle , cautum volunt : an ad
hanc poteftatem tempore pervenerunt, eamque fibi rapue-
rint ? acriter inter Dolores controvertitur.
Ii.
Cum vero libera republicaConfules, qui tunc tempore in
urbe jus reddebant, bellis finitimis avocarenrur praetor ele-
dus eft urbanus , qui jus in urbe reddere debebat l.z.§.zy.
verumPr£ecorumnumerum , cum refpublica Ro-
mana in ultimis terrs oris arma circumferret, 8c eas fua; ditioni
adjeciflet, valde creviffe tcûatar Tomponim I. z. §. 32. (S 34. eod.
hi primo tantum edidaproponebant, ut fcirent cives, quod
jusdeuna quaque re amp; quomodo diduri, efl'ent l.z.§. lo.eod.
nec ulla illis legum condendarum poteftas, fed legum cufto-
des erant, 8c ex iis jus dicebant. Horum igitur edida propter
œquitatem recipiebantur, eamque ob caufam non modicam
juris audoritatera obtinebant §. 7. mfi. de J. G. amp; C. non
autem Praetores novum jus dabant legefque abrogare pote-
rant, fed leges civiles adjuvabant, fupplebant amp; corrigebant
l.j.%.\.f.deJ.CS J. Et cum tota civilis jurifdidio penes eos
erat, jus ftridum mitigabant ; quod in omnibus fervari, cum
dunflimum effet £c jus iniquum redderetur, relidojureftri-
do naturalem aequitatem fequut;i funt, 8cnegotia fecundum
jus ada falvo tamen jure refcindebant. Hinf omnes ill« re-
ftitutiones in integrum, aftiones 8c exceptiones praetorias;
Eft enim jus honorarium viva legis civilis vox /.8. de f. C3 f.
nullam igitur hœc edida per fe poteftatem habebant, 8c an-
nua erant, fedlt;pQftea vim legis ab Hadriano amp; noftro Impe-
ratore accepere,, /. iz. §. 18. C. de V, J, Eucl. 8c edidum per-
petuum vocata fuere. Illud jus honorarium didum quod ex
honore , quo magiftratus illi decorati erant, ortum fuit Lz.
$. 10. infin. de orig.jtim. uEdiles majores five^Curules edida
quoque propofuere , qualia adhuc in corpore ;ioftro juris ex-
tant, tot.itt.ff.deit'dH.ediil.nbsp;rh:'^
;
Leges 12. Tabb, per quam breves 6c concinnas fuifle ex
■■ 1 Ixnbsp;E 3nbsp;frag-
ir
fragmentis conftat , unde cura infinites cafus non comnre-
hendcrent, leges enim plerumque in genere loquuntur/ in-
terpretaüoni JCtorum caufam dedere , ex quibus tanquam
juris legmmis fundamentis jus eruere pofljbnt. l.%.%.f.deoriç,
/aw quorum opinionibûs primis temporî^us^nulk vis amp; au^
doritas fuit , fed poftquam fecèptse Si a fumma poteftate
confirmât^ fuere , fummam audoritatem tenuene , Se fui?
Csfaribus q,uibu,fdam jus refpondendi datum'fuit. %.%..mfije
f. N. G. amp; C. ex quorum voluminibus maxima juris noftri
civilis pars confcripta eft.
clfil
A N.
■J..^^ funt , quae ad juris fcripti fcientiam neWaria haç
dift^ertatione riotare animus fuit. Jus non fcriptum, cum fatis
fit diffîifura ideoque latiorem paginam exigat 8c diflertatio-
nis me£e jam roetam me fuperafle, conftet , filutn abrumpo
eique fincm imponere cogor. ,nbsp;quot; ^ . ^
.[1
-ocr page 39-bi'
Ma in definitionjuteU in capite libro,^^ pupih,
Ä
T T Tr
■'iV:
Tutela gt;nagi(kàtiià'ex fpècûli tmc^nt^
In peßimmtis. pern UßtsfruBus eß.
VA l/:^-'-'-
Cedendo UßimfruBum, ad dominum proprietatis
' . ;nbsp;-nbsp;Van-
■V* -
-ocr page 40-VantuY (tUionespartm in rem, partim in perfonam.
Cf
t !
hahet.
T T
XI.
Inviti minores,curator em non accipiunu. ,
. V X
lUud quod metu geflum vefcinditur] ^
• »
Ex contraBu li^nonflnato facio, jut des^ Jantum