|
w
|
||||||||||||
|
££N WENK
|
||||||||||||
|
AEN DE
|
||||||||||||
|
VEAEMSCHE
|
||||||||||||
|
v(ûQ53aai8S>a[La5J8,
|
||||||||||||
|
OOOB
|
||||||||||||
|
<£. Ößtt Briesscljc,
Tweede Voorzitter der Koniiigl)kc Mactscliüjipy wf: AYysgabui*,
te Brussel. |
||||||||||||
|
BRUSSEL,
DUUKKERY VAN J.-1I. MlIOt'.
1832 |
||||||||||||
|
EEN WEU
|
|||||||
|
AEN DE
|
|||||||
|
VLAEMSCHE TOONEELSPELERS.
|
|||||||
|
I. Het tooneel als invloed op den volksaerd.
De Vlamingen kunnen nog niet allen lezen.
Zy die lezen kunnen doen het niet of doen zulks te
weinig. Zy die der lezing genegen zyn trekken er niet altyd het
voldoende nut uit. Om behoorlyk te lezen moet de geest des lezers zoo-
danig met dien des schryversin aenraking komen, dat beider begrippen, of wel in betwisting of wel in volko- |
|||||||
|
— i —
|
|||||
|
mené eensgestemdheid vallen. Anders is het lezen een
dwaes tydverdryf. Uit het hier voorafgaende blykt dan, dat de lektuer by
onze vlaemsche bevolking nog geen voldoenden invloed hebben kan om er zich geheel en gansch, in hel vak van volksverlichling en — beschaving, op te betrouwen. Toen reeds lang de Vlaemsche Beweging bestond begreep men nog die waerheid niet; zulks blykt wel klaerlyk hier uit : dat het tooneel, thans nog steeds kreupelt en struikelt om op vaste voeten te geraken. Hoe zeer, en hoelang, ook de vlamingen van geestes-
voedsel berooid gebleven waren, konden zy, voor 't al- gemeen, toch nog denken en begrypen ; maer de lezing was volkomen uit het gebruik gebannen. Zoo was het gelegen na de omwenteling, alswanneer
de eerste kiemen der Vlaemsche Beweging ontschoten. De mannen, die de Vlaemsche Beweging uitmaekten schreven op hun geleidsvaendel het alomweêrklinkende woord : progrès. Tot hier toe is alles goed. Maer wat stond er hun te doen, om het doel ten
spoedigste en ten zekerste te bereiken? — Ons dunkens moesten zy eerst en vooral den echten toestand der- genen, die zy wildeu vooruithelpen, onderzoeken. En dit deden zy niet. Zy namen hunne taék gansch verkeerd op; ziehier
waerdoor wy zulks bewyzen kunnen. De schryvers gelasteden zich met het werk der onder-
wyzers. Zy schreven om menschen die niet lezen konden (of niet wilden omdat zy er het nut niet van kenden) te doen lezen. — Dit was niets min, noch meer dan eene onmogelykheid. — Het volk moest eerst lezen leeren, en dit was het werk van vele jaren en wel zeker de taek va» hen, die het opkomend geslacht ten onderricht in handen hadden. v |
|||||
|
— s —
|
|||||
|
\Y*as er dan geen middel om dadelyk de grondslagen
van het nationael gevoel te vestigen, of moesten de schryvers wachten hunne taek aen te grypen tot dat de vlamingen het lezen zouden aengeleerd hebben? Zoo hadden zy vry lang gewacht.
Zie hier wat er, ons dunkens, te doen stond.
Die genen, welke de hoogste deugd des burgers—de
vaderlandsliefde — in ruime maet genoeg bezaten, om de geeslesslaverny in Vlaenderen te bestryden, moesten een algemeen en vry nationael tooneel opgericht heb- ben; daerdoor konden zy de denkvermogens en het nationael gevoel, die in de vlaemsche bevolking nog vry mildlyk opgestoten lagen, ontwikkelen ; daerdoor kon- den zy de noodzakelykheid van onderwys en verlichting tot in de ziel der bevolking doen doordringen; daerdoor konden zy de vlaemsche onafhanglykheid in aller har. ten doen ontgloeijen; en dit sloot dan nog het beoefenen der andere takken van littérateur niet uit. — Dit was een reuzenwerk dat alle krachten te boven
ging, zal men ons tegenwerpen ; en wy antwoorden : — Waren al de, nu in vertakkingen verspilde, krach-
ten en middelen er toe aengewend het reuzenwerk zou bestaen! ja, bestaen, en op onverdelgbare grondslagen! — Er zou meer bestaen, er zou nu reeds eene volks- litteratuer bestaen. En wat bestaet er thans?
— Er bestaet wel iets, maer dat iets heeft, naer ons
inzien, zeer zydelings het doel getroffen. Ziet : in gewe- ten gesproken, als menschen die het van naby beschou- wen, tot hoe verre strekken de vlaemsche litteratuer en het vlaemsch tooneel hunne werking thans uit? — Tot eene bloote liefhebbery, niet waer? — Zoo wel van den kant der schryvers als van den kant der lezers; zoo wel van den kant der looneelspelers als van den kant der tooneelaenschouwers. |
|||||
|
— c —
De Vlaemsche Beweging mag geenen schyn van lief- hebbery hebben om haer doel te treffen; met schyn van liefhebbery is zy geene beweging meer, maer een bloot vermaek; zy moet geheel en gansch noodzakelykheid en nut wezen. Zy moet zich tot die menschen richten, welke niet behoorlyk hun maetschappelyk bestaen be- grypen, en van hunnen rechten en plichten, geene ge- noegzame overtuiging hebben; tot die, welke van alle beschavingsmiddelen verstoken blyven. Zy die, door voordeel van opvoeding en verlichting aen milder bronnen van beschaving putten, zullen zich door de noodzakelykheid gedwongen gevoelen het vlaemsch aen te kleven en de moedertael voor eene uitheemsche te verkiezen. — Daerin ligt immers onze gansche taek. — Is het niet zoo?
— Men zou moeijelyk het tegendeel bewyzen.
Wy hebben ten gevolge der bovenstaende bedenkin-
geu, als stellig aengenomen, dat vele onzer aengewende poogingen op niets — of op liefhebbery als men zoo wil — uitgeloopen zyn; en dat thans nog, ofschoon reeds laet, onze heiligste plicht is, het gebouw uit den grond te verheffen; het is te zeggen, dat wy allen, die vaderlandsliefde genoeg bezitten om onze nationaliteit te handhaven, onze krachten moeten vereenigen, om zoo vele vlaemsche schouwburgen op te richten als er onbeschaefde vlaemsche dorpen zyn. Tot het leggen der grondzuil van dit grootsch natio-
nael gebouw zouden wy een tooneelcongres byeen roe- pen. II. Waertoe zou een tooneelcongres nuttig zyn?
Nog in den loop van den verleden jare was er spraek over een tooneel congres. Eenige onzer goede vlaemsche bladen hielden er zich mede bezig (i). ' (i) De Vlaemsche Stem, de Broedermin, de Gaz. van Lokeren, enz.
|
|||||
|
\
|
|||||
|
üoch er is niets van gekomen; even als van vele
andere goede ontwerpen, die verworpen zyn, omdat zy beletsel zouden stellen aen de kuiperyen van zekere mannen, die, geraekten zy maer eens van hun voetstuk af, er nooit meer op zouden komen. Wy zouden hier wel het fyne woordje vanuit alles
kunnen bloot leggen, maer, waertoe goed oude apen het smoelenmaken te beletten? Tot onze vraeg :
Waertoe zou een tooneelcongres nuttig zyn ? — Op
een tooneelcongres, zoo als wy er een bedoelen; zou elke tooneel maetschappy van Vlaemsch België verte- genwoordigd zyn door haren tooneelmeester of meer leden, zoo mogelyk. De dagorde van dit Congres zou bevatten :
1° Verslag van eiken tooneelmeester over den toe-
stand der bevolking ten zynent, over zyne middelen en over de vooruitzichten der maetschappy, die hy verte- genwoordigt. , 2° Het opstellen van statuten, waerby alle tooneel-
genootschappen zich tot eene maetschappy van onder- lingen bystand en ondersteuning zouden vormen. Daerin zou voornamelyk aengestipt worden, dat grootere en magtigere maetschappyen aen kleinere en zwakkere hulp van spelers, van stukken, van tooneelbehoeften, van muziek, en des noods van geld, zouden verleenen. 3° Het beramen van middelen tot het verzekeren der
goede verstandhouding tusschenalle vlaemsche tooneel- maetschappyen. 4° Het vormen van eenen algemeenen bond om de
gemeentebesturen tot het vergunnen van onderstand te verplichten. 5° Het opstellen van een' boekenlyst van tooneelstuk-
ken, die in seriën verdeeld, voor groote steden, voor kleine steden en voor dorpen, den liefhebberen, namens |
||||
|
— 8 —
|
||||||
|
en met goedkeuring van het congres, zouden aenbevolen
worden.— Wy verklaren ons over die vyf punten, door een
congres te bepleiten en uit te voeren, verder in dezer voege : — Wy zeggen : dat elke tooneelmeester een uitge-
breid verslag over zyne middelen en den toestand der bevolking ten zynent zou moeten inleveren, — Daeruit zou het Congres opmaken : a, Op welke schael het vlaemsch tooneel kan en moet ingericht worden, b, welke stukken aen elk gewest passen, c, wat er in die of gene streek ten voordeele der nationale zaek te doen staet. — Het tweede punt, het inrichten eener maetschappy
van ouderlingen bystand, stellen wy voor, met het doel van : liefhebbers uit grootere steden, die gewoonlyk meer op de hoogte van het spel zvn,naer kleinere steden of dorpen te zenden, om aldaer eene goede richting aen de werkzaemheden en aen den geest van het tooneel te geven. — Het beramen van middelen, tot het verzekeren
der goede verstandhouding tusschen alle vlaemsche tooneelmaetschappyen, is noodig om de liefhebbers tot redelykheid te dwingen en den dwazen klokkengeest, der mannen, die beweren voor eene algemeene vader- landsche zaek te werken, te doen verdwynen. — Het vierde punt kan nimmer eenen goeden uitslag
opleveren als de poogingen niet algemeen aengewend worden. In vele plaetsen heeft men, op eene aendrin- gende wyze, onderstand aen de gemeente gevraegd, en niet verkregen, omdat de werking verdeeld was; maer algemeen, als van een congres uitgaende, ware er geene mogelykheid nog langer den Vlamingen hun recht te ontzeggen. ' — Het opstellen van een boekenlyst stellen wy voor :
|
||||||
|
■.
|
||||||
|
* — 9 —
|
|||||
|
om te beletten dat men voortga met ten plattenlande
(in de steden zelfs), overjaerde vodden te vertoonen ; om zwakke maetschappyen te doen begrypen dat zware stukken haer niet passen; om een aental tooneelvoort- brengselen onzer hedendaegsche schryvelaers naer den kruidenier te zenden; en ten slotte, om met kennis van zaken, en met eene gedwongene onpartydigheid, eenen keus van nationale, goede vlaemsche stukken te doen. III. Welke zyn de onontbeerlijke hoedanigheden van een
vlaemsch tooneelstuk ? Op die vraeg is kortweg en op eene onwederlegbare
wyze te antwoorden : Een vlaemsch tooneelstuk moet vlaemsch zyn. — Dit is veel en niets gezegd, zal men ons tegenspreken. Ja, en ter verduidelyking onzer gezegde zullen wy eene, nog al klare, bedenking inbrengen. Het is zoodanig waer, dat elke tael het karakteristieke van elk volk uitdrukt, dat men, ofschoon men eene tael zeer wel kenne, de gewoonte hebben moet dezelve te spreken om er zich met geraak en vlugheid in uit te drukken. — Zie in. — De Vlamingen zeggen : hoe gaet het? Omdat de Vlamingen, ten alle tyde moedigen rond, zich meer door den gang dan door eenig ander middel bewogen : De hollanders zeggen : hoe vaert gy? Omdat in Holland men zich veelal door middel van schuiten of stoomboo- ten verplaetsl. De franschen zeggen : Comment vous portez-vous? (Hoe draegt gy u?) Omdat de draegstoelen teParys* van waer de fransche toon uitgaet, ten allen tyde een zeer gemeen meubel was. De engelschen zeg- < gen :How do you do? (Hoe doet gy u doen?) Omdat men te Londen, in nevel en mist, alle soorten van middelen werkstellig maekt, om zich in beweging te brengen. Zoo als wy door deze eenvoudige, en zeker gemeene
spreuk, den aerd der tael van den aerd der volken weten |
|||||
|
— 10 —
|
|||||
|
af te leiden, zoo zouden wy ook wel, wy twyfelen er niet
aen, den aerd der tooneelstukken op den aerd der vlaemsche bevolking weten toe te passen. Nu, een vlaemsch tooneelstuk moet vlaemsch zyn, wy
herhalen het, en wy voegen erby : — Daerdoor verstaen wy, dat de persoonaedjen, welke
men den volke ten voorbeelde op het looneel stelt, rondborstige, rechtschapene, vaderlandslievende, met één woord, burgers zoo als de Vlamingen het steeds waren, zyn moeten. En dat modestukken, windbuijen, ontuchtvleijende voordragten en achteruitkruiperyen geenszins by ons te pas komen. Die denkbeelden, behooriyk ontwikkeld, allen vlaemschen liefhebberen doen begrypen, ziedaer de taek van een tooneelcongres. Een tooneelcongres vermag het, die te vervullen.
IV. Waerop onze tooneelliefhebbers zich het meest
toeleggen moeten. Liefhebbers, die al de hoedanigheden van knappe
tooneelisten vereenigen, hebben wyschaers, zeer schaers op het vlaemsch schouwburg gezien. (Hulde aen eenige zeldzame uitzonderingen), maer, het mangelt hun allen aen grondige studie en behartigden yver. Liefhebbers, die van de natuer alles hebben, wat
noodig is om knappe tooneelisten te worden, hebben wy met honderden ontmoet. Waerom dan, zou die staet van zaken, dit vrywillig
slechtdoen, langer voortduren, dewyl het enkel van een begrip— dat natuerlyker wyze den wil leiden zou — afhangt? Tooneelspelen is eene kunst. En hy die ze bezitten
wil, moet er zich op toeleggen, moet leeren, veel leeren, en zich nooit met dat gene, wat hy weet, bevredigen. Want : Die kunst heeft ten doel de fyne, ja, de fynste
nabootsing der natuer. |
|||||
|
— 11 —
|
|||||
|
Zy is, nauwkeurig beschouwd, moeijelykcr dan de
schilderkunst. — Wat zou schooner zyn : Eeu Arte velde, op doek,
met al de kunst herboren, ofwel, een Artevelde levend, sprekend en handelend op het tooneel? — Oordeel, tooneelliefhebber, gy die u te spelen
vermeet, gy die u verstout, als door métamorphose, de natuer van anderen door uwe natuer daertestellen, oordeel en bevat de onafmeetbaerheid van het schoone kunstveld dat voor u open ligt. Maer, begin dan :
Met uwe tael, met uwe ryke, krachtige en vloeijende
moedertael te bestuderen; begin dan met den onrecht- vaerdigen blaem, waermeê onze vyanden ons besmet hebben, af te werpen; bewys door uwe kunde dat het vlaemsch ryk, krachtig en vloeijend is; doe zulks zien door u de rykheid, kracht, en vloeibaerheid der moe- dertael aen te matigen en door al haer schoon op het schouwburg ten toon te spreiden. Geef door't verheffen, door de buiging van uw stem,
'T oneindige verschil van maat- en toonval klem ;
En breng gevoel en ziel, en hartstocht in de rede.
Neem 't kunstig wislen waar van smelting, rust, en snede,
En eiken volzin en verpoozing streng in acht :
Verdeeling sterkt den zin, en schenkt de flauwheid kracht (i)-
Dit wil zeggen :
Dat het niet genoeg is iets van buiten te leeren en dit
iets zoo maer opzeggend voor te dragen. Er hoeft in strenge acht genomen te worden : a. De klare, van allen tongval zuivere, nederduitsche
spraek. b. De gepaste toon, naer zin en maet geschikt, en
vooral ontdaen van eene, maer al te gemeene, zingende langdradigheid. (i) Bilderdyck.
|
|||||
|
— 12 —
|
|||||
|
c. De nauwkeurigste waerneming van lange en korte
klanken en eene juiste nadruk op die woorden, welke, in eenen volzin, de voorname aendacht vestigen (ï). Die punten kunnen waergenomen worden door de
zulken alleen, die volstrekt goed hunne moedertael kennen. Daerom nog eens. — Tooneelliefhebbrs bestudeert
uwe moedertael! Wy moeten het hier niet bewyzen, elkeen heeft, ten
minste één mensch, gehoord die goed nederduitsch sprak, want, hoe schaers ook, er zyn er. Hewel dan, als gy goed nederduitsch hoort spreken,
moet gy dan niet met ons bekennen, dat die tael noch hard, noch wanluidend, maer zacht en vloeijend is? — Wy zeggen het zonder schroomen, de vlaemsche
tael is de zachtvloeijendste der noordsche talen. — Het is hoogst noodzakelyk de uitspraek onzer tael te bepa- len en volgens aengenomene regelen te vestigen. Dit is de taek der letterkundigen; maer wie zal dit
spraekgebruik doordringen en wettigen? — De tooneelliefhebbers.
Dat zy de aenwinst der, hiervoor opgegevene, punten
behartigen, zy zullen zelf over de schoonheid hunner tael verrukt staen; dat zy de overdrevenheid in spraek, gebaerden en houding door het natuerlyke vervangen, en de belachlykheid welke zy thans, maer al te wel ver- diend, op zich trekken, zal plaets maken, voor eene rechtvaerdige waerdering en algemeene achting. Voor-het onberekenbare goed dat de tooneelliefheb-
bers — zoo doende — stichten zullen, zal hun het vlaemsche vaderland dankbaer zyn! Brussel, 1852.
(i) Ter betrachting van die kennis kunnen wy, als zeer geschikt,
de prosodia van M. 1. Dautzenberg aenbevelen. |
|||||