I N A V G V R
d e
/Z.
M E D I C A
A LI S,^
Q^V A M
_ AUSPÏCE DEO OPT. MAX.
K^u£foritate CHagnifici 2). ReEîoris '
Philofophis Doaoris, ejiifdemque Facultatïs in Illuftri
Academiâ Ultrajedrnd Profefforis Ordinarü,
N E C , N O- N
Amplfßmt Senatm Academici Ci'ftJeKfu, Nobiliffimaque
Facnltatis MEDICty£ Décréta,
PRO GRADU DOCTORATUS
Summifque in MEDICINA Honoribus, amp; Privilegiis, rite
amp; legitime confequendis,
-,nbsp;defendendam fufcipit
GISBERTUS LAURENTIUS Van RHIJN, Wesop
Ad dum 13. Jnmi, horü locoqne filitü.
li
Ex O^ina P r a-n c i s c i Halma, Academic
Typographi, cb bc xcii.
CharilTimse Patriae, deliciis
noftris. '
tT
Qm par eß anma hanc difputatlanem
^ ß
(3ISB. LAURENTIUS:van RHYN,
' . 'Aua. ßc -Refp/' '
DISPUTATIOMEDICA
INAV G VR ALIS^
D E
I.
Ogitanti mihi, priufquam pro more eo-
rum qui gradui dodorali intendunt, pu-
blico eruditorum examini de morbo quo-
dam fentire meum traderem , valetudi-
nem humanam (cui Isfe profpicere no-
■ ftrum eft) plagis innumeris pro innume-
râ mutabilitate fuâ fubjeftam fore haud
ignorans, fcieiis tarnen hac difputationiï
horâ , non omnes qui occurrunt in arte
medica explicandos à me ftatuere morbos pofle , animus eft
(faxit Deus) fcbrim in genere ejufve naturam ut fcopum ratio-
liibus collimandum quorumlibet ingeniis exponere hoe ut reéte
fiat, à Jove principium fit amp;
Stmme Dsm nofir* Srtge navU iter,
§. II. Clariflquot;. Heurnius : lih. i. Cap. i. de Febrib. ut Febrit
epntia , inquit, mbisrtüe explorât a fit pervefiigar« in prims de-
A anbsp;bmm
-ocr page 4-4 DI SP u T A T I O M E D I C Ä
hemm quidnam Féris fit. Cui fententi» fubfcribens squum duxi
praemittere etymologiam quse à verbo ferveodo , ut habet diâus
autor , originem habet. Clarijf. Sennert. à februo , quod eft,
ut ait, ferveo. Francifc.Pi'ens Cap. i. febris ß noma [pertes vide~
tttr illud k calore accepife : quod profcdo veteribus baud igno-
tum exftitiiïè arbitror , qui febrem definientes , calorem in cor-
de praeternaturam aufium in omne corpus effufum amp;c. dixae, amp;
multâ verborutn ambage potius ornatum quam veram Cognitio-
nen! rei continentem fuccelToribus tradiderunt. Nos quamvis non
omnium veterum definitiones rejiciamus, tamen ut brevitati, rei-
que energiae confulamus, fequenteta ftatuimus.
III. Eft febrts fermentatio fanguinis pmernmmalis pulfum
fre^ue»tiom» prodncens. Vcrunî cum apud veteres fermentatio
Änguinis incognita fuerit ( cujus loco calorem audum pofuera
qui vere effeélus potius quam , ex qua oriatur febris , caufa di-
catur vid. Waldfchmidt lib. 5. Cap. 3. defebrib.) neceffarim illam-
fermentation is naturam amp; fume amp; igne cum eâ de qua pendit fe-
bris haud magis diffimilem in prseambulo ftatuere mens eft, quo
amp; definitionis Veritas , fermentationis pariter fcientiae pr^lucefcac
neceffitas.
§. IV. Cum- labentibus fecuh's ingénia hominum magis ac
niagis ad ftudia provocarentur, amp; altiori rerum prius conditarura
fcrutatione, figurarum larvœ dehifcerent , ccelum hie , ille ter-
ram, alter hominem , de quo nobis fermo eft » contemplari cs-
pit. machinam hanc confiderantes antiqui amp; diverfas à diverfà
adiones procedere , naturam feu temperamentum huic amp; ifti in-
dividuo, dico homini , indidêre pro facultate humoris huic veî
ifti prédominante C\c Rwlan'.in Commentay: di temper. Cap. 3. ve-
rum e. g. quodnam temperamentum-eft illud in quo bilis fuper-
^Itator, an temperamentum biliofum ? intemperamentum fi hac
voce uti liceat vel reSle intempéries dicenda. foret , morbus enim-
huic inert non temperamentum ; ex quo (cum unus alio , licet
uterque fanus, magis fanus dicatur ./iphorif.i.Seä. fi confta-
ret homo , jam perfeftiffime fanus exifteret.
§. V. Aft cum ex hifce veterum diâorum cavernis nil luddi
ad ingreflijm in fermentationis nsturam reperiam nifi mixtionera-
elemen-
-ocr page 5-ctemcntörum , quam ego omni viventi ob exiflentiae fus necef-
fitatem inluam clTe putavero , necdum tamen mihi pharos elucet
permeandi, admifla licet amp; hac mixtione in homine , nobilem il-
Jam fermentationem.
§. VI. Optime hanc enucleat Clarif JV.llifius lib. de fermenta-
none Cap. efi , inquit , fermematto morns intefiinmpmkHUrum
feu Primifiorttm c-Hjnfvis corporis cum teneaiiû ad perfeaionem ejuf-
dem corpora vel propter mmatianem in aiiud. cui definitioni tan-
quam manu-duftui innitens qune ad ulteriorem explicationem rei-
que intelledum pertinent deducere conabor.
§. Vir. Quandoquidem mirabilis in opere fuo Deus creatu-
rœ cujiibetorgana vits fibi necefTaria ercaverit, alimenta in nutrr-
tionem earum crefcere feck talenr, cuique mixtionem materiatu-
turae , taiem ftrudurœ difpofitionem largitus eft fecundum qu®-
quod venenatis «bus amp; alimentum , non venenatis venenum amp;.
mors foret : certum itaque certas particulas in materiatura debere
exiftere magnitudinis requifits figurae , qualitatis amp; quantitatif
amp;c. quales diverfimode incomprehenlîbili tamen arte ut amp; ftriâu-
rae conftitutio admiranda à fummo artifice fabricate funt.
VUI. Tametfi hs fimilefque variœ particulae qus fub qua--
litateinnumerae, comprehendi pofTunt apte exiftant, inept® fo-
rent. ni, qui eas crearac motum fimul indidifTet: quî autem mo-
tus hic fiat non eft liujus loci nec temporis examinare : fufficiat
illud Lmretiiy
Tangert vel tangi, nifi corpus, nulla poteft 'res.
ficut particularum débita concatenatio , ftrudurse débita collocï-
tio amp;c. fie motus in fingulo individuo ad gradus ut philofophi'
ajunt concreatus eft. Hie motus eo ufque , inter particulas hafcc
agitans, quafdam prsecipitans, illas promovens, has aliquo forfan'
onere fubpreffas excutiens, bonus eftquamdiu eas à funftionecuF
deftinatsB funt peragendae defcifcere non faciatw
§. IX. Motum tam diverfum fieri in fermentatione non difS-
die fuerit- intelleftu confiderata diverfitate particularum in quas
xther fubtilis influens varias fubit refiftentias , quas effe, fi cor-
pus noftrum extam diverfis conBatum confideremus fide dignunv
erit quodnbsp;Hippocrat. Ub^ def^eteri Msêcinalexuwiv.do-.
^ Jnbsp;çehi^
-ocr page 6-D I s p u T A T I O M E D I C A
fehlt î in homine inefi é* amarum (fr falßtm ^ dulce ö* acidum ^
Acerbum amp; iMfifidttm, abaque fexenta qm pro copia amp; viribus variat
habent facttlrates, ^ hlt;tc quidem mixtions dr mutm imer ß contem-
peratione neqne cernmtnr neque maleflià, queniqnam dfficinnt, at ubi
hamm qxidqHamficretum faerit, ^ per/è exfiiterit, tmc ^ confpi-
€mm fitdr hominem moleflia afficit. Quo quidem adfermentationis
dilucidationem quid clarius ? afferit elTe .in homine diverliffitnas
particulasjafiferic illas, efle mixtas mutua inter fe contcmperacione
lt;quod me Judicc temperamentum eft) ut hinc motus (qui quafl
fermentans did poflTet,) ita in illas poflct agere, ita ilias promo vers
ut cum tendentia ad perfedionem corporis iftius, cujus particulas
funt, fiat. Nec dato textui répugnât hic ejufdem autoris Hb. de
mtara homim : fieque enim omnmo ex toto aé'rem dice hominem ejfe
mque aqmm neqm terram neqtte quidc^mm aliud qaia non manije-
fium eft mum in homine eJfe.
§. X. Ex diverfis igitur requiritur ut homo conftet quo ut
rëâe horum diverforum mixtio feu crafis tnoveatur ut cum ten-
dentia ad perfeâionem ( hoc eft cum fanitatis incremento) polTet
peragi. Reftat ultima pars fermentationum definitionis qux eft
yel propter mutationem in aliud. Haec pars cum ad definitionern
febris quae fub fermenratione prsEternaturali comprehenditur, per-
tineat, ex fequentibus indagare non difpliceat.
§. XL Vifo quodammodo in quibus fermentatio fecundutn
naturam confiftat, per confequensin quibus felix ille fanitatis fta-
îus, hoc eft quatenus ad funftiones noftras peragendas non Ixdi-
mur ; haiid difficile erit videre (contraria enim contrariis oppofi-
ta facilius elucefcunt ) in quibus ut ordine procedamus febris na-
tura confiât. Quemadmodum enim ut Bipp, in fupra citato textt*
habet, quod, quamdiu in mixtione amp; mutua inter contemperatio-
ne neque cernantur hoc eft nuJIa judicia morbi praefignent neque
molcftia quemquamafficiant quid iudicandum? quam qu,od econ-
tra fokito hoc mixtionis vinculo fanguis tanquam Iaxis habœnis
requiem mixtionis hoc eft , motum tardiorem non ferens pef to-
tum corpus folito velocius feratur , quippe ejus particulaî quibus
cum confociis concatenabantur feparatis, vel fpiculis , figurifve
quibufcunque antea fe mutuo in contemperatione nedebantur-,
disjun-
amp;
J N A U G U R A L I s. i
dlsjunâis undique .Uteris influxui mterftitia prsebent, ffC ut hs
quï plus fulphuris babent celerrime moveantur amp; oleofae ae fail-
lie ab aquofis, terrese à fulphureis recedctJtes, bellaiido principa-
tum quxlibet praEtendat, qua ex pugna mifere heu! nimiumaffli-
gimur homines.
XII. Caufœ hune afFeaum producentes innumerae funt quse
internf amp; externs confiderari poffunt externœ funt aër infolitus
■quem plerutnque ia caufa effe non negavero , idus de quo videa-
tur Hippocrat. lé. v. de merbü popHlaribw, lapfus vulnera, nimia
vigilia labor amp;c. omnia fubtraneum terrorem, motum irregulärem
fànguini induGcre vaîentia , hypocaufti vapores, dè quo videatur
Plemp. Cap.z. §. 56. ita fentiens: plnrimum hoc famtati officii, quia
vamqite fuliginofa ignis corpufcula in intermedio fpatio reeipimtptr y
^ vaporei ab ipfii formatU materia exhalant, fit, m moyens ille at-
tune conclnfiis aër valde i'KpHrfis ^ gravie reddatur. Hoc habito
(cum non feroper culpa folutionis mixtionis in fermentatione par-
ticularum ineptitude , feu alicujus vel aliquarum fuperabundantia
lit, verum quoque stheramp; aër in proportione ad fanguinem dif-
crepantia, non opère pretium erit hsc ulterius inquirere. Praster
enumeratas caufas pafftones nimiae ut timor , odium, ira, de qua
fi quœftionem quis moveat utrum cum natura febrls non coïnci-
dât ? Refpondebo lubens dicendo pulfum irœ in initio quidem
pulfui febris vix diffimilem fed per moram non ita continuare.
§. XIII. Externis , quœ fatis multf praeter quas enumeravfi
mus, miffiscaufis, Contradurus vela, ad internas tranfgrediarj
qus prout etiam varice, principalioribus eleâis, leâori haud in-
gratus ut fpero exftiterim.
§. XIV. Circumfpeâis qus homînem externè kdère valenr,
caufis , interiorem oculis rationis ceconomiam luftremus : hanc
clare nobis , fi à cadaveris infpeftione certi quidquam haufimuSj.
anatomia ut clavis aperit ; hîc diverfarum fundionum peragenda-
rum diverfa fe vifcera detegunt , hoc acceptum ab ore demolitum
cibum concoquit, illa in receffu addejedionem irrorant haec fab-
tiliorem chyli fuccum affugunt estera crafiîores mutritioni ineptas
particulas ad excretionem motu admirando promovent : Msec
igitur amp; alia multa quam facile à redo fuo munere defcifcere va-
-.nbsp;...................lenr^
DïSPUTATïO MEDICA
lent , non nifi in hac noftra arte periris conceptibile,'
§. XV. Principaliora itaque funr chylus maie digeftus, quod
faepe amp; ordinarie ex veivriculo depravato, ex pancreateobftinao,
duiSibufve bilariis, giandularum myfenterii induratione(quodfsB-
pe locum in pueris habet) alvo adftriâa quae omnia chylum à
crafi fua degenerate faciunt ut ex eodem in fanguinem allatus eun-
dem in di/crafiam mutari aufam praebeat. Econtra niliil vel pa-
rum pro tempore chyli in fanguinem advedo, fanguis quafi mar-
cefcit ferofitacibus fuis circulando per corporis habitum infenfibili-
ter expreffis. Febris itaque eft ubi quavis de caufa difcrafia talis
(omnis enim difcrafia fanguinis non eft febris, ut in pruritu totius
corporis, fcorbuto fimilibufve affertibus (qui- ad çftum febrilem
exurgatquod in individuis lutitudinem patitur de quibui in exem-
plum illud Cafp, Hofmami ammadverßoa. in Comment, montan.
Cap. xxviii. .§. 20. ßinguis in alio corpore calet ad z. in alio ad 3. in
alio ad 4. in corpore meoßmili inquit fatis efl fi caleat ad t.fi »Iterius
incalefiat ad 3. ad jam morbus eß econtra in milite aliquo flrtnuo
amp;c. Ex quibus infero quod id quod Hofmanno foretcaufamor-
bi fi augeret motum fanguinis ad 3. vel 4 , non ideo foret caufa
refpeâu alterius cujus in fanguinecalor ad 3. v«! 4. effet.
§. XVI. Diagnofticum fignum quod febris quem detineat pul-
fus frequentior eft cum enim ut §. 11. diximus inordinatas parti-
culas jamjam interftitia aetheri prebere , amp; à concatenationibus
fol Utas in motum velociorem rapi, fequitur pulfum, qui à motu
fanguinis amp; fpirituum dependet (amp; praeter quem figna nulla fem-
per adfunt) in hoc afFedu veritatis teftimonium prodere.
§. XVII. Indicantia in hoc afFedu ex caufis fluant necefle cfi
fic. ClariiT. Celßis in prafatione Medecituepag.i\. neque enim {credunt
pojfe eumßire, qtiomodo morbos curare convéniat, qui, mdeeißnt,
ignoret, amp; pag. 5, ejufdem prafationü , eum lt;vero reBe curatmum
quem prima origo caujk non fefellerit.
§. XVIII. Caufis ergo , pro monito celfi quantum potue-
ram , principalioribus infedatis , lt;ura inftituenda fe offert. Ad-
vertendum in primis medico eft quo in ftatu an in principio , an
in vigore, an in declmatione morbi, xgrum conveniat, hoc po.
(îrô , prasfuppofita caufs cognitione confiderandi funt fontes , es
chy-
-ocr page 9-cîiyrurgico. V. S. quidam ajunt in omnibus febribus, exceptâ
Mnbsp;quot;quot;quot;nbsp;Cvix en,m in
Ullis febnbus . excepnsfymptomaticis qus primum refpelt;5èum non
merentur , admitterem; m rem circumftamise mutarent contra
rium haberetur. Pharmaceuticus fons in fe habet , fudorifera
purgantia amp; furfum amp; deorfum , clyfteres atque diuretica dé
hifce diftinâive formulas purgantes, diureticasamp;c. medicamento
rumque dofes prscfcnbere , inepte mihi videretur , ut qui à se
nere incepi in fpecie concluderem non habito ftatu œeri . viribusquot;
caufa. Verum cum opus imperfedum , pro confuetudine in arte
nofe d^putantium effet hxc fequentia fubjunÛa velim quœ di-
verf,mode f^pe-numero in auxilium vocantur ut v. s. rad con-
mjerv. fcorzon. gentian, imperator, chin.^ , confolid. major amp;c.
Cort. cms cmae , median, fambuc. aliqui Jaudant cort. TupJand
recent. amp;c. Herb, mehff., carduibened. centaur minor, abfynt '
ejufque fummitates amp;c. falia fîxa exprïdiflis herbis amp; aliis, fpin*
tuofa ut fpirit. falis armoniac. C. C. amp;c. aq. ex puldiftis herbiquot; amp;
aliis. amp;c. fed hœc omnia ut didum eft , Judicio Medico compo-
ni amp; propinari debent. His c^m mn fecmdum rationem levLt
credere mn oportet, neque timere valde qu^ prater rationem fim't
frava H,ppocrat. Aphor. 27 Sea. 2. ut amp; Aphor. 5.. ejufdem feU.
omnia fecmdum rat,onem facentt amp; non fecHndnm rationem eveL».
tibus , non tranjeundum ad aliud , mmente e8 , qnod vifiim eßquot;ab
initio.nbsp;J J
^ XIX. In dieta notandum hoc prïcipuê , quod à tenuiviâu
incipiendum fit, quo vires œgri (quae plerumque in seftu ftbrili,
partim propter difcrafiam fanguinis hinc nutrimenti depravatio-
neni, partim propter motum prœternaturalem qui indubiè , fpi-
ritibus penuriam attulit detnmentum patiuntur,) poffent paulatitn
reftauran,
B
JDoUig:
-ocr page 10-'TioUiJßmo Ornatißmoque 'Domino
cum ia iiiclita Academia Ultrajeftina Medicinse
Laurea inllgniretur.
Frica monßrorum genetrix j Ubicißque
tremenda
Apr IS j cyclopumque ferax j hominum-
qtie voratrix j
' Deßne ; favitum fatis eß. Tyrinthim
heros
Efcoritur : tibi bellaparat bella horrida bella :
^urgabitqiie foliim monßris faturnia mundo
S acta Cleonao reddit CMavorte Leone
^roßrato nec munde fer es pradantia monßra
Gorgoniofque angues ultra: dum quot;vita manebit
Herculis. Hac potiüt. Sed mundo peüere morbos
Herculis haud quot;valuereanimi. Gisberte reliöla
Hac tibi fp art a fuit. Redimitum tempora lauro
Cernere natura emitat, ducitque choraas
Horrefiente or co: Radamanthi fceptra fatïfcunt
Sic decuit. Natura parens exporrige frontem
'Pone metumî tibi dexter ade ft Gisbertus; arenam
Jngrediare ^ feres viStrixfpoiiaampla. Ntcandros :
' Si quaris : Gisbfrtus erit qui fufßcit unus
Nicandris ; cui tela parat jam reddere Apollo
Trocridis :. lAlonium lat ans Tanacaa bacillum
Torrigit. Hoc Gisbertus erit munimine tutus
Trofternetque fiygis furias^ nefiia fie^i
Numina. Tela vibrent Ckthones ^ ingruite omnes
Morborura Eliades „ tenebrefiant aère tabo.
Jttamen incaffum. Sed contra audentius ibit «
Gisbertus; Tellitqne omnes : Epidauria cernet
Sac la
ri* i
I*
'Î
Sacla redire îterum\ Lern^is flutnina lymf his
Tigrefcant. Natura tuos invitla triumphos
Hoc duce Gisberto duces : plutonica viSfrix.
Colla premes: dominanfque ßigi capitolia ßandes
Celßa triumphatrix. quot;Fanacaa inftru£lus adibif.
CHorborum genus omne : furentibus ufque lethals
*l)ndis: mortales medicans Gi%^ib.kt:vs averni
Faucibus extrudet. Stabit vivacior orbis
Neßore. Virtutemque tuam celebrabit \^pollo
HENRICÜS SPOOR,
Philofophix Doftor.
Ter eere van den E. Heer, mijn HEER
GISBERTUS LAURENTIUS
van R H I J N,
Toen xjjn Ed. net openbare gehoudene redenkaveling van de
Koortzen, tot Dolt;5):or in de Medicijne, den 15. Jun i
Anno binnen Utregt, gepromoveerd merd.
COELO MüSA beat. Horot.
waarde vriend, ó Bron, en Wijsheyds Ader y
O flonker.ftarre van een helder ligt,
Gedoog my, dat ik u in vriendfchap nader,
• En koome groeten met dit kleyn gedigt»
Hoe kan ik ftille zijn, en my begeven
Tot luyheyd (een vetfoeyëlijke zaak)
Terwijl thans alle menfchen, die hier leven ,
In uw geluk betonen haar vermaak:
Jïn zig vol vreugde laten zien, enhooren.
Vol vrolijkheyd, vermengd met hand-geklap.
Om dat dien dag tiu heden is geboorcB
Dat gy zult fteyg'rcn op een hoogen trap;
Op zulken trap van eer, die vele menkhen
Bcgeeren, zonder moeyte, en arrebeyd.
Indien men die verkrijgen kon door quot;wenlchen;
Doch 't gaat daar mee, gelijk hetfpreek-woordZeyd;
Batfchoone dmgen fivaar te bekpomen:
Wie naar de paarel vifcht, dat Zee-juweel,
Moet dompelen, en dnyken in de flroomeny
Öfhy bekpomt Me nimmer tot xAjn deel.
Ceen Schipper k^rijgd ooit x-ijn geivenfchte havent
Tm zy hy z.eyleK by x,ette, en z^igfpoeyt,
Cod Jupiter fchenJ^t aan de menfchen gaven,
Maar 't is voor fiveet, voor arbeydy en voor moejt.
Dit wift gy Gysbert, die van de eerfte jaren.
Gewandeld hebt op 't voetfpoor van de deugd.
Zoo dat gy nu, (och oPer veel zoo waren)
Verftrekken kunt een fpiegel voor de jeugd.
Hebt gy in 't lezen van vermaarde boeken,
Uw vlijt, en naarftigheyd dus lang betoond.
Om 't pit, en 't merg der artxjtnije te Zoeken ?
' Nu word uw hoofd met Latmer/er gekroond,
Nu zult gy na gegeven proeve, en blijken
Van uw vernuf, en ongemeyn verftand.
Gaan met de kroon der Medicijnen ftrijken,
Hoe zeer de nijt zig ook daar tegen kant.
Des wenfche ik u (och mogt mijn wenfch gefchleden,
Och dat'er hope in van verhoring ftak)
Dat uwen roem door fterfFelijke lieden,
Werde uytgebreyd tot boven 't fterre dak.
Ja dat den Hemel-voogd u wilde fparen,
In 't leven, by gezondheyd , fris, en fterk,.
Ten eynde gy een laqge reex van jaren
Mocht nut aan 't land doen, met uw PoSo?*/werk.
Dan zou de heel-konfl: u veel roem, en voordeel geven,
En na de dood uw naam op alle tongen leven.
D, H A V A R T.
Med. Boü.
amp;