DISPUT-A TIO M E-D 1 C A
inavgvrali s,
o^v a m
auspice de o op T. max.
i^uBoritate CMagnifici Tgt;. ReSîoris,
PhilofophiîE Doftoris, ejufdemque Facultatis m llluftri
Academiâ Ultrajedinä Profeflbris Ordinaru,
NEC NON
AmfUjßmi Senatm Academici Confenfu, Nobiliffimaque
Facultatis MBDIClt;!y£ Decreto,
PRO GRADU DOCTORATUS^
Summifque in MEDICINA Honoribus amp; Privilegiis ritè
amp; légitimé confequendis,
Publico examini fubjicitnbsp;t
^ L U C A s s t e l n, Lubecens lîr
Ad diem iz. Septembris, horis locoque folitü.
Ex Officinâ Francisci FIalma, Academia:
- Typographi, cb bc xcii.
VIRIS
Q::MagmJicis, Nohilifmis , Amplijfmts ,
atque Con[ultiJftmis
D O M I N I S
DOMINO
DOMINI Sque
Inclytse Liber. S.R.I. Civitatis LUBECiE,
Patris PATRim Meritiflimis,
Dominis Moecenatibus amp; Patronis
gratiofiffimis ,
Promotoribus maximb venerandis.
Difertatmem hanc Inauguralem l ehfervantia Atque
obfequii teflem cum vota omnigenu profperitatisy
r; quot;filteriorem benevolentiam amp; Famrem
quot;nbsp;fuhmifefibi exorans tonfecrat
quot;L U C A'S S T E I N.
-ocr page 3-D E
THESIS I.
Tupendam confideranti Morboruiti Seriem, nul-
la fpecies eorum , exceptis Febribus Malignis amp;
Peftilentibus, aeque fordida , deteftabilis, vitae-
que noftrse exitiofa occurrit , ac miferrimus
Inteftinorum Affeaus, Dyfenteria diftus. Hu-
jus autem Vis amp; efficacia quo major prae casteris
in deftruenda Hominum Vitâ deprehenditur, eo
major quoque infringendi eam , ac enervandi re-
quiriîur cora. Quare amp; ego operae pretium efle
duxi, aliquid de hâc materia, loco fpeciminis Inauguralis, affiftente di-
vinâ gratiâ commentari, initium faciendo ab Etymologiâ Vocis. Deri-
vatur nempe Dyfenteriâ W t5 J^ç , ôcÇépMc, à Syrhptomate amp;
Parte afFeàâ , tefle Galeno Meth. Med. Cap. 2. Particula enim Aie
in compofitione ufitata dénotât aegrè , difficulter , vel ctiam malè amp; in-
feliciter. Imo , judke Scaligero Lib. 10. de Hifloria t^nimal. c. 48. notl
tam difficultatem, quam Morbi Malitiam innuit.
IL
Veteres autem Medici, uti apud Galen., 5. de Sjmpt. CtUtf. c. 2. amp;
de fee. afeEi.\cap. 5. videre eft , quofcunque Alvi Fluxus cruentos,
Dyfenteriam vocarunt. Et occurrunt in fcriptis illorum quatuor potiffi-
mum talium cruentarum Alvi dejeftionum differentia : ( i ) Cum per
Alvum fanguis evacuatur vel propter Membrum aliquod abfciffum , fan-
guine , qui in nutrimentum Partis abfciffœ abfumi debebat, récurrente
ad ,alvum , amp; ut fuperfluo ibidem fefe exonérante ; Vel propter confueta
Exercitia intermilTa , non imminutâ interim quantitate Alimentorum ;
Vel propter fuppreffas Haemorrhagias v. g. Narium , cujus Exemplum
vid. apud Forefl. Lib. i. Obferv. 20. Uteri , vid. Galen. 5 de Loc.
affecl. cap. ult. Hsmorrhoidum ; amp;c. (z) Cum propter Hepatis imbe-
cillitatem aquofus Sanguis, inftar LoturaeCarnium excernitur , qui Alvi
Fluxus Hepaticus nominatur. (5) Cura Sanguis Melancholicus per ve-
nas, reâius Afterias Mefairaicas ad inteftina à Nâturâ.defertur, amp; nîger
âtque fplendcns tam per Alvum, quam per vomitum fimul ejicitur. (4)
Denique cum ob cafiim ex alto Sanguis per alvum excernitur, ifque ni-
gricans interdum amp; graveolens, qui procul dubio in loco contufo diu
fuit rerentus. Verum hx omnes cruentae Dejedionis differentia impro-
priè Dyfenterise dicuntur. Propriè enim fic dida Dyfenteria , de quâ
nobis fermo efl; , cum Inteftinorum Dolore ac Torminibus efl: con-
juniäa.
Eft enim Dyfenteria propriè difta , frequens atque cruenta Alvi deje-
öio , cum Ventris Dolore ac Torminibus, ab Inteftinorum vehement!
irritatione, nec non fubfequâ Erofioneamp; Exulceratione dependens. Hsec
autem ut clarius elucefcant , amp; Hiftona Morbi rité proponatur , ordi-
ne confiderabimus Morbi hujus (j) fubjeäum (2) Caufas (5) Diffe-
rentias (4) Signa, amp; Symptomata. Quibus addemus (5) Curatio-
nem.
Inteftina effe hujus Morbi fubjedium , nemo facile in dubium voca-
bit ; Confirmant enim id non folum Medici Veteres amp; Moderni, fed
amp; probari fufficientiflîme poteft partim ex Dolore , ejufque vel fitUj
dum in Regione illâ Corporis, ubi inteftina fita funt, deprehenditur ,
vel Indole, quoniam cum contorfione amp; Convolutione aliquâ invadere
folet, vel denique Exacerbationis Tempore, tum maximè fefe exferente,
quando Inteftina ad exonerandam materiam excrementitiam ftimulantur :
Partim vero ex Aftione Inteftinorum laefa , quam frequens dejeftio fatis
innuit. Quibus vero omnibus infuper habitis, afierti nihilominus noftri
veritatem unicè fatis demonftrant Obfervationes Medicorum, in Cadave-
ribus ex Dyfenteria mortuorum fads, quibus conftat, Inteftina Dyfen-
tericorum utplurimum erofa , exulcerata , gangrinofa , fphacelata fuifle
deprehenfa , uti apud Schenckfum , amp; Bortet, in feplchret. alibiqüe vi-
dere eft.
Cum autem Inteftina fint duplicis generis, Tennîa , amp; Crafla , meri-
to hîc qusritur , qusnam ex ilHs patiantur , an vero tota fiftula Intefti-
nalis afficiatur? Ad Qu«ftionem hanc, fuffidentem iterum refponfionem
dabunt Obfervationes in cadaveribus dyfentericorum inftitut®. Hae vi-
delicet docent , Inteftina ram tennia , quam cralTa affîci , idque modo
feparatim , modo conjundim. Et conjundim quidem id fieri aflerunt
praeter alios Horflias lib. 4. Ohf. lo. ^ Dolucas Eucyclop. 419. Qui
fex Cadavera Dyfentericorum à fe difTefta refert, in quibus tenuia sque
accraffa purulentis fcatuiife tuberculis , iliaque hinc nigra amp; fphacelata
reperra , inque iftorum unô , Pylorum Ventriculi fphacebtum amp; corro-
fum fuiffs teftatur. Separatim vero Crafla utpiurimum hujus Morbi fe-
dern effe, probat P mar olus Pent. i. Obf. 9. Bart hol. Cent. 6. Hiß. 2.
Quibus pariter accédant Seâiones Cadaverum , à Medicis nonnullis in
fuperiori Palatinatu Anno 60. hujus feculi hunc in finem fufcept®, cum
vehementer ibidem graffaretur Dyfenteria, in quibus femper crafTa magis
fuilTe afFeda, annotarunt.
Si quaeras: fecundum quam Partem Inteflina laborent? refpondemus,
fecundum Tunicas amp; Vafa. Simulac enim Mucus Inteflinorum iterata
Evacuatione efl excretus, proxima quoque interior rugofa tunica ab acrî,
bumore corroditur, amp; abraditur. Quo fado vafa etiam laeduntur , amp;
flatim fequitur Sanguinis effluxus. Eô ipfo autem non excluduntur àb
hoc malô reliqux Inteflinorum Tunics, diuprœfertim durante malo, amp;
ad mortem ufque aegrum excruciante.
VII.
Sed quid dicam deVentriculo.nonne is cum aliis quoque Partibus in-
ter mali fubjedum erit numerandus ? Certè fi confideremus connexio-
nem ejus immedlatam cum Inteflinis, amp; fubflantiae homogeneitatem,
omnino per confenfum ilium affici quandoque puto. Quem in finem
forafiis Helmontius quoque in Pylorum culpam rejecjt, utpote qui mali
Fomitem ex Ventriculo Sc ad eum allicit. Diflinguendam modo erit inter
fubjeäum ipfius AfFedus, ScCaufs. inter loca mandantia Ä redpientia.
Imo faepe dyfenteria latius quam ad fola inteflina progreditur', Sic Me-
fentetii Glandulas materia purulentâ refertas obfervavit Falcùbttrgius apud
Thom, Barthol.Cent.6. Hiß. Anat.z. p.ioï./eq. 8c poffunt hac de re plura
videri apud Hollerittm lib. i. de Morb. Intern, cap. 45.
Difcuffis itaque partibus affedis, prsgredimur nunc ad caufas. Qua-
rum quidem primo remotiores, feu antecedentesconfiderabimus, ut hic
ratione facilior fit ad inquifitionem proxinias progrefTus ; fecus ac plerique
medicorum facere affolent, tradationem proximas remotioribus praemit-
tentes, idque inverfo plane ordine : Cum in accurata caufarom inquifi-
tione potiori jure à notiori ad ignotum progrediatur, atque de eô, quod
primùmmovet, primùm quoque fermo inftituatur.
I X.
Inter Caufas itaqùe Antecedentes I. Ex Clafle rerum Naturallum hue
fpe(aat Temperatura MSeae falfior , amp; biliofa , quas apta pras cœteris ad
Dyfenteri» produdionem cenfetur , imprimus fi ficcior corporis habitus
accedat. Neque Mtis amp; fexus ullam hic patiuntur exceptioncm , cum
non folum puerilis , tefté Hippocrate SeÜ. 5. Aph. verum etiam Ju-
venilis amp; Virilis, ob erfores in Vidu , amp; majorem bilis abundantiam ,
imo fenilis quoque, tefte experientia; tum Sexus etiam uterque indiffe-
renter hoc mali genere affligi foleanr.
II. Ex Clalfe Rerum Non-Naturalium fe fiftit (i ) .^er, multis no-
minibus omnibus aliis, Morbum hunc introducentibus Caufis antepo-
nendus. Ifque quando eft vel fiCcior , teße Hippocrate 5. Aph. 6. vel
Antumnalis , ob fubitaneam tunc amp; inconfuetam Caloris cum Frigore
permutationem, poros Corporis occludendo, tranfpirationemque impe-
diendoj Vel quando Miafmatis pravis, amp; heterogeneis eft refertus, cui
maximè originem debet Dyfenteria Epidemica. \ïà Foreß. Ltlgt;. 22 Obf.
^8. p. 415. Nam in quem alium . quam hunc culpa rejici poteft , fi
quis optima aliàs Corporis conftitutione gaudens, tempore epidemicè
graffantîs Öyfenteriae, nullum cum jiEgro commercium habens, in diffi-
tis fatis locis abfque ulla evidenti caufa morbo hoc corripiatur. Quomo-
do autera hoc fiat, amp; quibus circumftantiis, poftea videbimus.
(2) Cihus amp; PottiS ; Et in genere quidem omnia Alimenta putref-
centia, Saccharata, mellita, acredinem amp; mordicitatem concipientia, haut
raro Dyfenteriam inducunt. Quo fpeftant FruSus horasi, qui tempore
Antumnali , prœfertim quando maturefcunt, Epidemicam Dyfenteriam
fspius folent excitare , idque non tarn per fe, licet interdum poffint ali-
quid conferre, fed tum potiffimum, quando fruéèus illi vitio Aèris in-
quinati funt. Id quod multiplici Experientia comprobatar ; quatenus
obfervatum eft , faepe Fruâuum magnam fuifle abundantiam , nulla ta-
men hinc fubfequente Dyfenteria; amp; contra frequentiftimas has exftitiffe,
cum minor Fruftuum copia adeflet. Imo hic ex efu Fruduum immo-
dico plurimos in Dyfenteriam incuïriffe, alibi vero innumerosFruâuum
Amatores ftrenuos, nihil plane incommodi fenfiffe, annuatim deprehen-
dimus. In fpecie autem ex efu Bra{riC3E Capitatas, noxio rore infeftje
lethalis Dyfenteria annotatur in Mifc. Med. Curiof. Ann. 5. p. 143.
Paritur ex Uvarum amp; Peponum efu, quot;Muftique Potu , facilè oriri Dy-
fente-
-ocr page 7-fenteria , tefimm Foreßus Lib. zz. Obf. f. 400. Sic Nuces Avel-
lanas Dyfenteriam faspius excitare notum eft. Illud autem non tam ab
humore earundem fermentante , quàni angulorum acie provenire putat
ExcelL Vir D. Joh. Dan. Major, in Acad. Kilienft P. P. cekberrirtt. Pa-
tronus^ atque Pracepter ob frivatißntam per aliquot annos infortnationem
fumme colendus. Ufus item Aqua , Accti , Vini , in plumbeis vel
cupreis vafis diutius aflervati noxius fuit Deprehenfus ab Hildano Cent. z..
Obf. 100. p. 18a. Quiblisannumeratur Vinum recens, dulce, ut amp; au^
fterum, vid. Hildan. l. d. p. 670.
III. Quoad CJaflèm denique Rerum p. n, frequenter accidit, ut diar-
rhoea diutius continuata, in Dyfenteriam degeneret, vid. Sylvat.Cem.i,
Cot^l. 92. p, 1S9. ^ alios. Adamantem quoque devoratum Dyfente-
riae caufam fuiffe refert Zacut. Lußt. Lib. 1. Prax. adm. obf. i8. Hunc
tamen amp; innoxiè Deglutitum, amp; pulveremejus pro Dyfenteriae cura ad-
hibitum , narrat Wormius in Muf. p. 105. Quos diverfos effeâus rei
unius originem traxiffe à Praeparatione , quot;optimè annotavit inter alios D.
EttmulLPrax.p. 106. Exaflè enim, inquit, pulverifatus Adamas innoxiè
devorari potefi, cujus fenfilia fruftula , propter angulorum aciem , inci-
dendo amp; perforaftdo Inteftina, revera nociva funt. Nec inconfuetum,
Medicamenta Purgantia vehementiora, primiim Hypercatharfes, dein ve-
ro Dyfenteriam ipfam excitaffe; Exemplum vid. in Studiofo quodam da-
no, cujus meminitnbsp;in PaUßr. Med. p. 189., Sic Venena quo-
que acria , fermentativa, amp; colliquativa Symbolum hue conferunt. Et
Ulcus Pedum diuturnum curatum, Dyfenteriam iutulifle lethalem , re-
ferunt M ifc, Curiof. Ann. z, p. JI4. Quin ut unicum adhuc afferam,
ex folâ inunflione Mercurii, pro Cura Luis Venereae, fubinde Alvi fluxura
cruentum amp; torminofum fuiffe excitatum, teftatur B.D.Ettmull. in Med.
Praii.p. 106.
Enumeratis itaque Caufis Proeataräicis amp; Remotis , qus Dyfeutei
riam inducere folent, nunc quoque confiderabimus , quomodo has om-
nes agant, amp; quae tandem fit Caufa Proxima. Quoniam autem ex hîâe-
nus enarratis clariffimè patet, femper in prsfenti morbo acrem amp;fermenr
tativam materiam deprehendi, hinc Caufam Dyfenteris Proximam „ Ir-
ritationem quandam effe, à tali materia in Partibus Inteftinorum fenfibij.
-libusortam, quivis facile videt : q^jas convulfivas Irritationes, non
modo fub Exordium ftatim, vehemsntiflimidolores, fed amp; pofteaIVJuci;
fan»
-ocr page 8-fanguinifqueprofluxus, apertis emfifq^e vafis , comitantur.
Aft, pofTe fingulätim, Caufas inPrscedentibus allatasomnes, propo-
fità ratione Dyfenteriam proximè inducere , certo certius eft. Didum
videl. de Aere, hunc faepius excitare Epidemicam Dyfentenam; idquod
fequentem in modum fieri exiftimo : Quando np. Miafma tale fermen-
tativum amp; acre, tune temporis in Aëre volitans, vel Refpiratione , vel
cumCibis Roreinfedis, aut ex Converfationecum^grô, mtra Corpus
fuit receptum, tune ftatim mirum in modum fermentât humores, utacn-
moniam concipiant, amp; FibrasInteftinorum irritent, quœ fefe p. n. con-
trahendo, materiam contentam propellunt , ut tandem fucceflu temporis
Excoriatio ipfa contingat. amp; fanguinis Purpura fequatur. QuodMiaima,
cujufnam fit Naturae, difficile equidem determinatu , cum unice hoc ex
Curandi Methodo, adeoque à pofteriori colligi poffit j Certum tamen,
effe illud volatilioris amp; per quam mobilis texturs , dum
potiffimum Medicamentis facile cedit, amp; tantum futurumPra^umicue
fufficit. Reliquas verà quod attinet Caufas. quarum mentio taCta cU,
Venena nimirum , Purgantia vehement,era , amp;c. agunt esdem , modo
virus amp; contagium Aeri conjunftum exc.pias. fetmentativi panter amp;
acribus particulis, irritationem, tandemque Erohonem amp;reliqua indu-
centibus.
Quoad Aliorum fententias. in recenfendis amp; examînandis iifdem ope-
ram non impendemus, potes enim Benevole Ledor, omnes illas con-
geftas amp; expofitas videre apud Dolxum Encyclop. p. 450. amp; feq. 1«
fpecie verô de Sale Refoluto Paracelfi, item de Archaeo Irntato amp; tu-
riofô Helmontii Legi meretur Strauffius in Palœftr. Med. Prad. p.
144. amp; feq.
Ex didis autem patet, diverfas concipiendas effe Dyfenteris fpecies. Sic
dividitur ( i ) Ratione Caufse Antecedentis amp; Moris fui m Epidemicam,
quae eôdem tempore plurimos inficit, amp; fporadieam, qus unum dte-
rumve non à communi fed à Caufa invadit particulari. Qux diftm-
âio fané maximi eft ufus, prsfertim in Praxi , nam aliâ plane ratio-
ne, in Epidemicâ Dyfenteria, alia rurfus in fporadicâ, cura fufcipien.
da eft. Illa iterum eft vel Benigna vel Maligna, utraque vero femper
contagiofa. Videmus enim brevi tempore non in eâdem tantum do-
mô, fed mox in Urbe, pagove, omnes ferè Domos infici, ut fspe ne
Peftis quidem tam celeri contagio grafletur, quam Dyfenteria illa. Cu-
jus tamen Contagii vis majorem miretur admirationem in Pagis, quam in
Urbibus, quo magis à fe diftant in Pagis domus, amp; minor eft Incola-
rum frequentia , amp; pauca commercia iiabentur, Sporadica autem non
eft contagiofa, cum Experientia conftet, tali DyfenteriâJaborantes, ne.
minem familiarium aut domofticorum infecifîê. (z) Ratione Excremen-r
torum, à Germanis difpefci foktiadie Rothe Ruhr, undlVeisfe Ruhr, Qua-
rum illa eft, quando maximam partem Cruentarum Sordium fit excre-
tio ; haec vero, cum qus effluunt , albida funt amp; mucofa, cum paucif-
fimis ftriis fanguineis , non minus tamen conjunßis doloribus. De hac
^QKid CI. milifias in Pharm. Ration,
Nunc» ordinis ratione habita, prqgredimur ad figna perluftranda , amp;
quidem primo. Diagnoftica , quorum prxcipua ex Definiiione facilè eli-
ciuntur. Adeft nempe Frequens Alvi dejeâio, qua diverfi generis hu-
mores, aliaque excernuntur, amp; initio quidem album quid amp; mucofum,
dein fanguis ipfe, nunc purus, nunc mucofas materiae intermixtus, cui
intertextae funt Fibrse quasdam , pro Fibris Inteftinorum abrafis vulgo
habitîB. Quibus tandem, fi malum altiores egerit radices, fucceduntpus»
Carunculae glandulofae , amp; ipfa Inteftinorum Subftantia.
Oriuntur autem hac Occafionc Quaeftionesquasdamconfideratudignse,
neceflario, antequam ad reliqua fiat tranfitus, prius decidendae. Et qui-
dem qusritur ( i ) Quidnam fit mucofium illud ^ album, quod in Dy-
fenteria excernatur ? an fro pumleniâ Materia, m vulgus ^ Medici non-
nulii credunt , fit habendum i Poft habita veto aliorum hac de re fen-
tentia, licet non negari poflit, aliquaddo vera ulcera per Dyfenteriam o-
riri, amp; verum etiam pus aliquando excerni , ut mox pluribus audiemus,
interim tamen Mucum album , qui plerumque amp; quidem in tam magna
copia excernitur , non pus, fed pituitam potius aliquam, amp; Mucum In-
teftinorum per Morbum hunc auâum, vel ex Opinione Excell. D. Bohnii,
lympham Glandularum inteftinalium , ab acrioribus humoribus coagula-
tam atque infpiffatam efle arbitramur. Quaeritur (2) An Ftbrxilla, in
mucofa materia, ^ Cruore apparentes , femper pro Fibris Inteflinorum fint .
habenda. Id quod non facilè conccdi pofle puto , nifi in fummo
Morbi gradu. Alias non nifi ex mucofà illa materia conflatas illas effe
amp; in tali forma concretas, cum Excell. D. Meibomio, aliifque cenfe-
mus.
Bnbsp;^ (3) Uxc
-ocr page 10-Cî) Hsec Quœftio tandem incidit, an verum pus excernatur , ^ ve^
ra fic fiat Extilceratio Inteßinorum ? Hoc multi Neotericorum cum Hoi'
derhoff. negarunt, dicentes, vix poffibile effe, in menibranofis Intefti-
norumpardbus, ut ulcus exiftat. Sed poffibilitatem hujus rei fatisevin»
cit accurata Inteftinor.um Infpeftio ; non enim tota membranofa depre-
henduntur, fed ex parte quoque funt carnofai, vid. Diemerbrotk,. LUi. i.
u4nat.c.j.p.6o. amp; alios. Prsterea fententia hsc nihil habet abfurdi, mo*
do commoda accédât explicatio. Eodem enim modo hic fefe res habet,
ac in Phthifi , ab exulceratione Pulmonum, amp; acri Catarrho praîcedente
facèa. In hac enim quemadmodum matéria; acris fenfibiles Pulmontira
partes irritans efficit , ut primo tuffis frequentiffima oriatur cum Exfpui-
tione Materiae tenuis, deinde quoque Vaû erodat, amp; vel materiam fan-
guine tihftam, vel fanguinem purum ejict facrat , tandem ulcus exciter,
ex quo purulenta fere materia ejiciatur , permanente continua ad Excre-
tionem Irritatione : ita quoque in Dyfenteria acris aliqua amp; fermentativa
materia irritai Inteflinorum fibras fenfibiles, amp; ad frequentem amp; p. n. con*
traâionem compeHit , fimulque humores in Ventriculo amp; Intefliniscom-
inovetamp;fermentât. InprogrelfuMorbifanguhScmucus ex VaGsamp;Glan*
dulis Inteftinorum erofis,amp; male alFeiâts profluunt, Intcftina inflamman.;
tur, amp;excoriantur, amp; interdum Ulcera fordida amp; rheumatica reün«
quuntur. Qus ita fefe habere inftituta totidem in Cadaveribus Dy-
fentericorum. «vto^i» Anatomica fatis teftattir. , de qua fupra ac-
tum efti
Secundum (îgnorum Pathognomonicorum locum obtinet ,.Doior iHe
Ventris aeerrimüs, qui vari-c àb œgris défcribitUT: niodo ac fc totum ab-
domen in unum quafrglobum trahatur, modo ac fi omnia loteftina cut»
Exçrementis fimul effent ejicienda. Id quod maxinram partem confiftit
in fpasmodiea. Inteftinorum convulfione , qua irritata inteftina fpasmo
q,uodam correpta fe contrahunt, amp; motu vermicuhri fe torqtient, amp; ta-
les dolorum fenfus formant. Sentiunt autem Mgri dolorem ülum ali-
qüando. in, media vcntrei, amp; quidem frequentiffimè circa, umbilicalem
reglonem , interdum tamen amp; verfus fupertora quoque fe exferic , 8c
tum itnmanes Cardialgr® amp; fingultus conjungr folent. Atque haec ple-
rumque, amp;c in omni ferè Dyfenteria contingunt : nonnunquam-vero ,
Experientia tefte , indolentes quoque Dyfenterias occurriffe certum eft,
quales tempore graffantis Epidemicae Dyfenteria obfervataî funt inter alios
àb
-ocr page 11-àb Excell. D. WëJelio, Fraceptore quondam mo aternum devenorcindo, vid.
M'fi, Curiof. Ann. Obf. 45. p, St. Cujus Indolentie Caufam à ma-
xima mahgnitate , amp; gangrsnola Inteftinorum conftitutione dependere
probabile eft. Unde amp; tales Dyfenterici vitam finiere tanquam Gangre-
na affedi cum fudore fngido, nigrore Faciei, amp; fœtore intolerabiii.
Accedunt his alia adhuc Signa, amp; fyinptomata , amp; quidem (i) Fdm
varia Indolisi Dyfenterigni Epidemicam plerumque comitantes , quœ
Miafmati pravo, acri, fermentativo , Sanguini communicato , maximè
originem debent. ( 2 ) Ä'.«, ortum trahens à Calore amp; frequenti deje-
dione, humidum in corpore nimium quantum abfumente, amp; ficcitatém
in ore quin maffa fanguinea relinquente. ( 3) .Appstim depravams, de-
pravato VentricuH humori, amp; confumptioni atque Penudse fpirituum ad-
fcribendus. (4) Amini deliquia, Extremorum Frigiditas , itidem ob
fummam nobiliffimi fanguinis , amp; cum eô fpirituum jaâruram, per ni-
mias illas Excretiones faétam. ( 5 ) Singultus, pwtim àb Exinanitione ,
partim verô à fuperftite adhuc humore acri Diaphragma amp; inteftinorum
fibras vellicante, proveniens. (6) Dolorofa denique DefidendiCupidi-
tas, fed inanis plerumque, aut cum paucâ tantum puris amp; Sanguinis ex-
cretione conjunda, Tenefmm vocata, àb acri pariter humore , tranfitu
fuo frequenti Inteftinum Reâum non nHiil corrodente, amp; fibras ejus fen-
files irritante dependens. Quae tamen Symptomata , amp; reliqua quae fu-
perfunt omnia, non omnibus amp; eodem tempore ac gradn contingunt ,
fed pro Caufae peccantis benignitate, aut malitiâ , Quiete, amp; motu va-
riant, jam remiflius agendo, jam cum majoriEnergiâ fe prodendo, cum
nunc omnia, nunc aliqua lältem illorum deprehendantur.
Ad invenienda figna Caufarum diftinéliva plurimum confert, fi ex
Relatione gt;®grot3ntium colligentur Antecedentia , e. g. an errores in
diasta fint commilfi ? fic fi sger référât, fruflus horaeos in fat magna co-
pia à fe commeftos, Mercurium per inunâione.m adhibitum , affumptum
eiTe Medicamentum fortiter pur^ans, amp; quae funt alia ex fupra allatis hüc
revocanda, tunc facilè malum exinde natum effe judicamus. An vero
à Caufa Comnnini oriatur Morbus , amp; fic Epidemice graffetur , facilè
patet ex Contagio , amp; anni Tempore, fi nempe fine manifefta Caufa
multi fimul afficiantur. Contagium autem hoc per approximarfonem
prscipuè folet propagari , amp; imprimis per Excrementorum contaßum ,
aut fi graveolentia horum efHuvia adftantium nares potentius penetrent,
B jnbsp;fi
-ocr page 12-fi promifcue .^Egri cum fanis eidem latrin« infideant, aut etiam j fi iifdctn
Infl:rumentis ad Clyfteres injiciendos utantur , tefte Helidito Padmm in
Obf. 104. fic etiam Epidemica oriri folet fub asftatis finem amp; Autumni
initium , tumque per unum aut alterum Menfem graffari , adveniente
vero frigore iterum definere. Malignitasaliqua an fimul fubfit, fatis in-
dicant Symptomata folito graviora.
X X 111.
Quaenam vero Inteftina afficiantur , colligitur {i) Ex doloris loco^
qui fi cira umbilicum, amp; in Regione Epigaftrica magis eminet, Tenuia,
fi verè in Hypogaftrio amp; Ileis , adeoque utrinque circa latera , fecun-
dum nempe coliduftum vexat magis , Crafla videntur laborare. (2) Ex
doloris vehementia diverfa , atrocior enim eft in Tenuibus, ut qf. aci-
culis compungi videantur ^Egri propter inteftinorum tenuitatem amp; va-
forum fanguineorum abundantiam ; reroiffior vero in Cralfis, ob carnofi-
tatem fuam fenfu non ita exquifito gaudentibus. ( 5 ) Ex Confiitutione
eorum , qm dejicimtur j fi enim tenuia afficiantur , fanguis , Mucus,
ôcc. propter magnum iter , quod mutuo conficiunt , fœcibus intimius
commixta-funt , fin Cralfa , fecus. (4) rgt;enique ex dejiciendi Modo;
nam affedis tenuibus, alvus poft tormina amp; cruciatus non ftatim depo-
nitur, idque ob longiorem à loco affefto ad Inteftinum redum amp; Ani
fphinaerem viam , craffis vero afflidis, ftatim à doloribus illis fit Ven-
tris Excretio.
Reftant nunc ea , quœ in Dyfenteria prsdicenda veniunt , amp; quae
circa varios ejus Eventus Medico funt confideranda. Variât autem Pro-
gnofis ratione Cauf$ , Excretorum , Partis afFectse , fubjedorum , amp;
lymptomatum. Rmione Caufa, exigux aut nullius fpei eft Dyfenteria
(i) àb atrâ vile , nulla praeccdente Febje , nec Codionis fignis prove-
niens, juxta Hippocr. Seli./[. Aph.z^. (2) Qusàfincerà, v.g, biliofa
. aut œruginofa dejedione , id eft nullo fero diluta , hinc magis erodente
oritur, juxta Eand. SeEi.j. Aph. 25. H) Omnium tamen vehemen-
tiffima videtur , qus à Pituica falfâ , utpote qui humor ob lentorem
fuum moram trahit, amp; cundatione tali magis exulcerat. Vid. Galen,
in Aph. Hippocr. SeB. 5. Aph. 12. (4) Si poft Morbum aciuum praspri-
mis malignum contingat. (5) fi Epidemicè grafletur. (6) fi maligna fi-
mul fit amp; peftilens. Ratione Excretorum , Dyfenterias peffimae funt , in
quibus Excreta funt viridia , nigra, amp; admodum graveolentia, quse
omnia Gangrsenaî praefentiam teftantur , item fi Carunculae dejiciantur,
juxta
-ocr page 13-jtixta Htppocr. i6. feci. 4. utpote qux profundius ulcus dénotant. Ra-
tione vero Partis (ijfe!^fa , majus periculum Mgro imminere videtur , fi
Inteflina tenuia afficiaatur, quia, ut rede ratiocinatur DolaKS p. ^^z.
Prax. fibrillas habent nervofas fubtiliores, amp; plura vafa, qus fanguinem
profundunt copiofiorem, nec ita facile uniri poffunt.
SubjeBa quod attinet , fenes amp; Pueri ex hoc morbo faepius pereunt ,
quam in media aetate conflituti j vid. Senn, Prax. Hb. 5. p. 541. Item
Mulieres gravidas Dyfenteria laborantes, in fummo funt Abortus pericu-
lo, raro cum fcetu, quem geflunt, evaduntj plerumque enim per mul-
tas illas Excretiones, obfitus viciniam, irritato utero, intempeflive ejici-
tur Fœtus, amp; vel Fœtus vel Mater périt. Sic quoque Corpora impura
amp; Cacheâica , Dyfenterica fafta, majus damnum fentiunt, item Me-
lancholici diâi, quorum acres, quibus abundant humores, malum hoc
magis magifque adaugcnt, eique pabulum prxbendo, in ftatu amp; vigore
continno malum confervant.
Habitô tandem refpcdu Symptomatam, Dyfenteria haud multum boni
praefagit , fi Febrem habet conjundam , ob majorem nempe in fanguine
Fermentationem , amp; hinc mala refultantia Symptomata. (z) Si Indolens
obfervatur, rixpiaejy enim feuGangrarnam Inteflinorum, üti fupra monui,
indeque indudam infenfibilitatem oflendit. Quanquam Experientia conflet,
amp; imprimis ex obfervatione£A:t(f//. D. Meibomii, pueros amp; puellas fluxi-
bus laboralTe fanguineis finenotabili aliquo dolore, circumambulafle, lu-
fiffe , comediffe , amp; fic paucis iifque vulgaribus medicamentis priftinae
Sanitati reftitutos fuiffe. (5) Mali ominis efl , fi fingultus in progreffu
morbi, vel Vomitus biliofus in ejus principio fuperveniant, vid. Hipp.
inCoac. copia enim acredinisindicatur, qus convulfiones majores efficit.
(4) Si Aphth® in ore appareant, item poft Aurem finiftram vel dextram
nigra inacula vel tuberculum confpiciatur. Quibus omnibus fi infuper
Cibi faftidium, Convulfiones , deliria, virium dejediores, fudores fri-
gidi , color in Facie iuridus , amp; quafi niger circa oculos combinentur,
res conclamata eft.
ÎX X V I I.
E contra falutaris magis obfervatur Dyfenteria Maniacis, lienofis fuper-
veniens, nifi longior illa exftiterit , hinc enim aut ex lienteria aut Hy-
drope pcreunt ; vid. Hipp. SeS. 7. Aph. 5. Se5i. lt;5. Aph. 48. Item quaï
crafia inteftina aiHcit, utpote minus periculofa habens Symptomata, amp;
B Înbsp;facilius
n
fecilius curationem admitKns. Sic, fi rudus amp; .crepitus Ventris adfunt,
bonum fignum eft, redeuntis feil. fiio modo fermenti digeftivi, Mulie-
Tes quoque Gravidas Dyfenteria laborantes, poft partum hâc fubinde
liberantur. Cujus rei duo Exempiaannotavit Sem. Prax. Ub. ^.p, 342.
Tempus Eventus quod actinet, AfFeöus hic plerumque intra 14. die-
rum fpatium, decurfum fuum abfolvit , quanqam aüquando latius amp; ad
plures feptimanas fefe extendat. Imo interdum fedatis vehementibus Sym-
ptomatis, ulcus in Inteftinis remanet, amp; fic purulenta dejeSione vexanuf
œgri non per menfes tantum, fedannos quoque aliquot, donec tandem hâc
confumuntur amp; exftiaguntur. Quorfum etiam pertinet , quod Dyfen-
teria interdum alios morbos fuccedaneos habeat, Apoftemata nempe.
Cachexias, VentricuH AffeSus, Partium Paralyfcs , fi praeferüm mor-
bus illegitime fuerit curatus, amp; fiuxus intempeftivè fuppreffus.
Poftquam igitur ea , qux ad Theoriam prsfentis affeSus pertinent,
perluftravimus, reliquum eft, ut ad curandi Methodum reftè tradendam
nos accingamus, eaque, qu« ad jucundam. tutam, celeremquemah hu-
jus fublationem uUo modo facere poterunt , fideliter adjiciamus. Abfol-
vemus autem fufceptam operam feliciter , modo ad Indicationes, à Cau-
fis , Partibus affeâis, amp; Symptomatis fumendas, diligenter refpiciamus,
quœ fequentes erunt : I. Materi.^ acris expellenda II. Temperanda. III.
Ejus Aâivitas amp; Fermentatio fiftenda. IV. Vafa in Inteftinis erofa Sc
aperta conftringenda. V. Ulcus, fiadfit, abftergendum amp; confolidan-
dum. VI. Symptomata toUenda.
Prima Indicatio obtinetur partim Purgantibtis , partim fudoriferis.
Quoad Purgantia quidem haud leve oritur dubium , an verè hic indi-
centur ? Veteres ab his Curationem Morbi inchoabant, quorum praece-
pta multi Medici hodienum fequuntur ex eâ potiffimum ratione , ut e6
citius materiam peccantem évacuent, amp; viam à Natura ipfis monftratam
( Pediffequi nimium rigorofi ) fedulo calcent. Verum enim vero dum
paulô curatius mecum pcrpendo AfFedum hunc , amp; Modum Agendi
Purgantium, non poffum non in contrariam abire multorum Neoterico-
rum fententiam. Illud libenter concedo, Naturam, imprimis fi criticus
adfit motus, elTe adjuvandam eô modo amp; per illam, qua ducit , viam,
fi nempe aflio ejus aid fanitatem recuperandam neceflaria propter Virium
imbecillitatem , vel loei aut Materia conditionem impediatur, Quas
tamen
-ocr page 15-tarnen omnia in noftrum AfFedum non quadrant : in eô enim plus
jufto frequeiitioribus dejedionibus Natura fefe Jiberat, amp; liberare etiam
valet ab omni fibi noxiâ amp; moteila materia, ac Medicus fi-uftra nec mi-
nus periculosè tentât, Purgantibus caufam adimere , amp; fimul Excretio-
nem-, tot gravia Symptomata infercntem, promovovere. Cui potius fi-
ftere eam , amp; Medicamentis qu$ mox rccenfebuntur, mdioribus amp; mi-
nus periculofis irritationes crebras à materia acri caufatas tollere incum-
bit. Praeterea notum eft, Purgantia conftare Particulis Saürio-SuIphUrcis
fixioribus, quae corporis humores, ferum amp; fanguinem fermentant,
fundunt, amp; ad exciufionem aptant, fibras Inteftinorum irritant, vélli-
cant, exulcerant , amp; dolorem exacerbant , quare tantum abeft , ut cau-
fam Morbi attingant, uc potius exafperent illam , amp; fic reVera plus da-
mni quam commodi afferânt. Quod abundè confenfu amp; Experientia
multorum Praâicorum confirmatur» B. Dn. EttmulUras in Praxi fua p.
in. ita loquitur: Laxativaparum vel nil valent. amp;c. ne jam in fubli-
dium vocem D. Wedelium , ^ Zgt;. Petemannum , illurn Jenenf. hanc.
Lipf P. P. amp; alios in Praxi viros celeberrimos , qui fspius noxam à
Purgantibus iflatam experti funt, amp; ideö parum vel nunquam iis uti fo-
lent. Gloriantur quidem multi^de felici Purgantium operatione, felix ta-
rnen ille fucceffas non tam Purgantibus , quàm aliis fimül exhibifis Me-
dicamentis eri't adfcribendas. Interim tamen non omnimôdè dämno at-
que rejicio Eorum ufum , prœfertim fi mafnm ab Errore Discäe orcum
traxerit, amp; Medicus ftatim in inirio advocetur , quod tamen rariflîmè
fieri folet : fed id folummodo dico, exhibitionem illorUrfi non adeo ne-
celTariam efle , ut plurimi modefnorum Medicorum fibi iraaginantur,
fed falva confcientia fine illis Medicum , fi veüt , curationem pofle
fubire.
Alia eft Sudoriferorum conditio j His enim tuto amp; feliciter Evacuatio
amp; Diffipario materia; peccantis inftituitur, tantô cum effeâû, ut Hifto-
riae Medrcaî paQîm-teftentur , amp; his folis malum faepius fuiffe proflfga-
tum,' fimditus exftirpatum , vid. B. dn. Etmd. Prax- dé Djfehfèfia
p. m ICO, item Excell. D. Wedel. D. Amœn. M- M. p. 555. Im'pHmis
autem utilitatem fuam probant in Dyfenteria Epidemica plus minus mali-
gna. In hac enim fudorifera amp; Alexipharmaca omne punftum abfol-
^unt, in initio ftatim fi adhibentur. Sunt autem amp; eliguntur haecè nu-
méro il!oi-um , quae fimul vim habent acrimoniam temperandi, amp; fer-
mentationem fiftendi, v.g. Terr. Lemn. Bolus Arm. C. C.Philof. O-
cul.
-ocr page 16-cul. Cancr. Corail, rubr. Antitnon. Diaphor. Succin. alb. amp; ex his pa-
rati Trochifci D. Carabe , Unicorn. foffil. Rad. Contrayerv. Lap. Be-
zoard. amp; ex his gt; fitnilifaufque parati Pulveres Bezoardici D. Sennert. D.
Wedelii, amp; aliorum. Qmbus accedunt Diafcord. Fracaft. amp; alia Bezo-
ardica, quorum Selediora videas colleda in Tinâura Bezoardica D. We-
del. in Amœn. M. M. defcripta p. 518. quse ob materiae feledum , amp;
concinnam dofium appofitionem ceteris omnibusfacilè palmam prsripit.
Ante omnia autem his annumerantur opiata, v. g. Theriaca Androm.
Theriac. Coel, Mithridatium Tinâur. Anodyna Langel. Wedel. amp;c.
quae omnia tanti acftimat Excell. Vir D. Wedelius , ut fine illis nullam
veram Dyfenteriam commode curari pofFe affirmet Opiol. fuâ p. izi.
Promovent verô fudorem Medicamenta hadenus enumerata partim Ter-
reis fuis partibus amp; volatilibus paucis acidum abforbendo , amp; quod fe-
rum ligat, amp; fixius reddit, refolvendo, amp; fic ferum liberum, amp; ad fui
exclufionem aptum reddendo, uti funt Alcalina omnia} partim quatenus
particulis volatilibus Salino-Sulphur. motum fanguinis intendunt, ejus
maflam atténuant, amp; fluxilcm reddunt, quo pertinent ea, quae Bezoar-
dicorum nomine veniunt amp; opium ipfum.^ PolTunt autem allata Medi-
camenta varié mifceri, amp; fub variisformis à Medico prolubitu praeparari
amp; praefcribi , prout nempè neceffitas rei amp; confuetudo Mgri id poftu-
lant. Sic Pulveribus Bezoardicis utiliffimè tantillum Theriac. Cceleft.
vel Laud, oplat, additur, nec incongruè Tind. Bezoard. cum Anodyn.
remifceri poteft, amp; Bolus quoque formari ex Theriac. Andr. Mithrid.
cum Pulveribus fupra-landatis.
Ad Primam Indicationem pertinere quoque videntur Clyfteres, qui
abftergendi amp; educendi fine folent applicari. Horum autem LIfum amp;
ratio amp; Experientia improbat. Quis enim non videt, Medicamenta illa,
per Clyfteres Inteftinis injeda obfrequentes ejediones nullam pati pofle
moram, amp; fic parum vel nihil inde auxilii , fi quid illis ineft, fperari,
quanquam amp; breve illud temporis momentum fufficiat, noxam inferendi
aliquam. Quare non immerito hue fpedant verba B. Dn. EttmulL quae
in Praxi fm p. iii. ita fonant : Clyfmata rarô ufurpanda, omnia enim
qualiacunque fuerint , ceu aliquid peregrinum Inteftinorum fenfum plus
minus irritant, amp; fic facilè malum ex afperanr. ld quod multorum in
Praxi exercitatiffimorum Virorum Experientia confirmatur. Et ego ipfe
teftari pofTum , ne nonnullis in locis, ubi Epidemicè graflata eft Dyfen-,
tcria, omnes Clyfteres à Medieis eorundem locorum incaffum , imo
cun»
-ocr page 17-ctiiiî damno amp; interitu œgrorum adhibitos vidifle,
ad alla potius me confero.
X X X r I r.
'iAd lldam nempe Indicationem. Cui fatisfaciunt partira Terrea , ab-
Jorbentia.prïcipitantia, mThefiprEcedente jam à nobis in medium pro-
lata ; partim glutinofa , ut PriapusCervi. Ceti , partim oleofa, utol.
oliv. Amygd. dulc. it. Oi. Rofac. Cyd. c. Ol. Ovor. remixtum. Qu!E
omnia partibus fuis glabns, vifcofis particulas acres irritantes obtundunt
involvunt, obliniunt, amp; iïc eas tempérant. Habent profeßo hsc in-
lignem ufum, ut his folis quoque asgros fuifle curatos Experientia tefte-
tur ; quanquam propter naufeam , quam facilè pariunt, pauperibus po-
tius amp; picbejis, quam ditioribus amp; delicatulis haec exhibenda effe atbi-
tremur.
Terth Indicatio obtinetur iterum Opiatis, quï ob fulphur, quo gau-
dent, facilè refolubile, blandum, vaporofum, atque vifcidum, fpiritus
amp; humores corporis blande concentrant, obnubilant, figunt, atque fic
inordinatum eorum motum inhibent, impetum coercent , amp; ad natura-
lem ftatum optimè perducunt, Ftd. Excell, d, Wedel. OwW. c.45.89.
Ad Qmrtam Indicationem obtinendam unice conferunt ad/lrineentia.
Horum autem cum magna fit latitudo amp; differentia, videbimus, quœnam
potius noftrum fcopum feriant. Sunt autem illa (i) Ex fimplicibus v.g.
Corail, rubr. Unicorn, foflil. Lap. hœmat. Colcothar Vitrioli, Bolus
Arm, Terr. Sigill. Panis Sambucin.Sangu.dracon. Herb. Vulnerariae. Rad;
Biflorts , Tormentill. Cydonia , Mumia , Terr. Catech. N. Mofchat.
Cinnamom. amp;c. (2) Ex Compofitis huc fpeftant : Pulvis Stypticus
Croll. Wedel. Extraft. Tormentill. Biftort. Eflquot;. Terr. Jappon. Trauma-
tica , amp;c. ^ Quae variis fub formis iterum exhiberi, amp; cum antecedenti-
bus optimè mifceri poflunt. Sic elegans Tinflura emergit ex mifcela
Tind. Bezoard. Traumat. amp; Anodyn. Modum vero Agendi horum
Medicamentorum fans explicat faepe laud. Exc. D. WedHms in Am. M,
M. /). 27.
X X X V T.
Quintam Jadicationem ut impetremus, decofla Vulneraria prxfcribi
pofliint ex Rad. Confolid. Plantag. Herb. Agrim. Veron, Vine. Pervinc.
Sanicul. Heder. Terreftr. Pyrol. fl. Bellid. Rofor. amp;c. quœ ob particu-
Jas imprimis alkalinas deficcantes, abforbentes huic Indication! fatisfaciunt.
Cnbsp;Poflunt
I S.nbsp;Î7
Miflis itaque Ulis
Poffunt autem cum tali decoâo fimul fumi aliquot Guttuls Balfam. Sul-
phur. amp; Tind. Traumat. aut Baif. d. Peru , vel Balfama ipfa, ut dePc-
ru, de Capaiwa in fubftantia vel forma Eleofacchari vel Boll exhibenturj
qu3î ob partes volatiles oleofas, rofcidas, glutinofas fanguinem vigorant,
yht^^ov neceflarium fuggerunt , amp; fic omnia ad confolidationem difpo-
nunt. Non negligendus infuper clyfterum ufus , quae hic immediatè
magis agere videntur. Parantur autem ex iifdem , quas jam allata funt
Medicamentis v. g. Rad. Confolid. major. Symphyt. Tormentill. Herb.
Plantag. Sanicul. Fl. Verbafc. Rofar. Hyper, in Lafte vel jufculo. Cam.
Vitul. codis , quibus colatis dein addi poffunt Ol. Rofar» Terebinth.
Ven. c. Vitell. Ovi amp; quae funt alia.
Sexu tandem hdicationi ut fatisfiat , eorum faltem Symptomatum
fublatio vel Mitigatio erit procuranda, quaeprae caeteris urgent, amp; mul-
tum incommodi aegris afferre folent. Cujus generis funt Dolor, Febris,
amp; Tenefrnm. De Dolore primum. Ille fiftitur optimè Medicamentis par-
tim Internis, partim Externis. Inter Interna unicè iterum eminent Opia-
ta, ex quo patet, quam longe lateque opiatorurn Ufus fe diffundat, ita
ut nulla ferè Indicatio reperiatur , qus Exhibicionem eorum non indi-
cat. Praefliant autem talem effedium , quatenus ex antea-didis fomnutn
procurant, fpiritus figunt amp; demulcent , amp; humqrum acrimoniam tem-
pérant , ut pluribus explicavit Exc. D. Wedel, in Opiol.fua p. 8r. Ex-
terna vero conftituunt Sacculos, ventri calide imponendos cx Herb.
Menth. Summ. Aneth. Rad. Calam. Aromat. Angel. Zedoar. Galang.
Fl. Chamaem. R. Sambuc. Rofar. Melilot. Bacc. Junip. Laur. Sem. Cu-
min. Car. Anif. amp;c. quibus immifceatur parum Theriac®. Sic Theriaca
ipfa cum Ol. Nucifl:. amp; Oleis Deftill. Stomach, commodè poteft mifceri,
amp; fumma cum utilitate ventri applicari. Modus autem operandi horum
Medicamentorum in eo confiftit, ut fubtilior eorum pars per poros Cu-
tis apertos partim cum fanguine communicetur, amp; in eô vires confuetas^
quamvis refradè magis, exferat, partim verb reda amp; diametraliter ad par-
tem afFedam pénétrée, amp; ibi reftitantem materiam peccantem difcudat,
temperet, 8c ad exhalationem melius difponat. Pofierioris Modi Agen-
di Veriratem fi non Ratio , tamen Experientia comprobat, qus; nos do-
cet, aftivitatem amp; energiam Medicamentorum externe adhibitorum in
tam brevi temporis momento ad partem affeftam fspius pertingere , ut
impoîTibile fit, eam folum cum fanguine mediante Circulatione ejus eo
deamp;rri poffe. Sic , ut unicum faJtera exemplum in medium producam.
Obfervatum eft à Medico in Praxi exercitatifftmo , quod fi cataplafma
aJiquod ex certis medicamentis paratum in Ifchuria Infantum , Pabi eo-
rum applicetur, illico urina erumpat, priufquam ulla vis Medicamenti
cum Sanguine eo fit deJara. Id quod hâc occafione indicafTe fulBciat.
Febris Exacerbatio fi nimis vehemens fit, prster pulveres précipitantes
aliaque fuperius allata , indicat, confentientibus fc. naturx viribus, Ve-
n«fe(fttonem , à multis hoc in cafu rejedam tefte tamen Experientia feli-
citer fxpius adminiftratam , vid. Strauf. Palaflr. Med.p.i^^. Prsterea
calida nimis hic fedulo funt vitanda. Tensfmi vero Curatio acceleratur
maximè Medicamentis Externis, temperantibus,anodynis, uti funt. H.
amp; FJ. Verbafc. FI. Rofar. Sambuc. Melilot. Chamim. Fol. malv. Alth.
Sem Foen. gr. Cremor. Aven. Rad. Alth. Lil. alb. Sem. Cydon. Pfyll.
Ol. Amygd. Dulc. rec. Rof. Seb. Cervin, Hircin. Lac dulc. Balf Peruv.
See. qus forma vel Clyfterum , vel Fotus, vel Vaporis, aut unguenti
adhiberi folent. Jam vero de Specificis quibufdam amp; vulgaribus Adedica-
mentis, in Dyfenteria ufitatis, aliquid adhuc elTetdicendum. Cum verè
iUa redius examinata modo haud fpecifico amp; finguiari, fed manifefto fa-
tis agant , in feledioribus illis , • hadenus recenfitis , tanquam probati
ufus, Jibenter hic acquiefcimus. Si quis tamen amp;: ea noffe defiderat,
evolvat modo Frax/n. Med. B.Dn. EtmmlL ibip.ixz. ^ feq. multa eo-
rum in veniet.nbsp;XXXIX.
Et fic tandem deducimur ad Contemplationem DliîlT^ , quae feli-
cem labori noftro colophonem imponef. Hujus verô vis amp;efficaciatan-
ta eft in curandis Morbis, quanta in producendis iis deprehenditur. Fru-
flrà paras Medicamenta, fruftra eorum efficacilfima, ufuque probatiffima^
aifumuntiir , negleßis diaets legibus. Ante omnia autem ^Egri noftri
quam diligentiflimè à Frigore funt cuftodiendi, ne tranfpiratioinfenfibi-
Iis, tam fumme neceffaria, impediatur. Non minus etiam frigidus po-
tus caveri debet, ob eandem quoque rationem, amp; ob multa, quae inde
émanant, nota fatis amp; periculofa incommoda
, ,nbsp;XL.
Quod vero Potum ipfum attinet, Cerevifia benè defcecata, necreccns
non interdicenda aegro. Vinum quoque rubrum gallicum haud nocet,
durnniodo Febris abfit. De Lade verô tam fimplici, quam Chalybeato,
qmd dicam ? Hoc etfi prima fronte multis Indicationibus fatisfacere vi-
oeatur, tamen ob diverfos ejus nunc laudabiles, nunc triftes iterum amp;
«t'S damnofos effedus, à Ladequocunque potiusabftinendum efle duco.
«-ommodiffimè autem bibuntur décoda Hordeacea , Avenacea, fi prœ-
c a-nbsp;fertim
-ocr page 20-fcrtim in illis herbs qusdam amp; Radices, utVeron. Rad. Pimpinell.Plari-
tag. amp;c. decoquantur. Inter Cibos caplendos eligantur illi , qui vifce-
lîine aliqua balfamica gaudent, utOryza, hordeum, Amygd, Gelat. C.
C.Ped.Vitul. lufcul. amp; Car. Vitul. Vitentur vero acria, acida, nimifque
diilcia, fale amp; fumô indurata, item nimis humedantia , amp; qus facilè
fcrmentationem quandam excitant, uti funt Frudus horarii plerique.
X L I.
Ad diïtam quoque pertinent quies amp; fomnus, ex quibus utrumque
Dyfentericis convenientiffimum eft. Quemadmodum enim à motu amp;
vi^^iliis fluxus magis irritatur, amp; fanguis redditur acrior, ita à quiete
amp;1bmnô fluxiones fedantur, dolores fopiuntur , virefque rehciuntur.
X L I I.
Veneris Exercitium , pariter equidem ad Dixteticum Fontem, amp; in
fpecie ad Excernendorum amp; Retinendorum titulum referendum eft , qua-
tenus fanitati confervands, débité adhibitum', omnino conducit : Alt,
quïnam eidem cum Dyfenteria cognatio fit, amp; utrum vel pr^fcrvative,
vel curativè,quemadmodum Riverius exiftimat, quiddamad leniendam,
aut penitus fiftendam Dyfenteriam contribuât ? inutilis^propemodum qu3E-
ftio videtur, intuitu fc. virium in Dyfentericis maxime proftratarum adeo-
que fummae ad coëundum ineptitudinis. Nihilominus, penfitando, Ne-
phriticos amp; Arthriticos, ob ferum acre partes genitales irritans, faepiusve-
nereos experiri pruritus, amp; peraccidens etiam ipfa purgantia, quoad par-
tes Salinas amp; acres, quas in receflii fovent, aphrodifiaca eflè, non rnira-
bimur, Dyfentericos quoque, ob abundantem humorum acrimoniam,
ftimulos fentire poflè. Quamvis, an in omni, amp; praecipuè pravae indolis
Dyfenteria id ipfum amp; quidem cum appetentia ad libidinem contingat,
haud affirmaverim; quin potiiis dixerim, fi illud accidat, promeroPria-
pifmô amp; convulfivâ Membri rigiditate habendum elfe. Hinc Obfervatio,
quam apud AmAtnmUifitammCent.i.c.äfj. annotatam legimus, quen-
damfcilicet, Epidemicâ Dyfenteriâ laborantem, celebrato cum uxorecoi-
tu, mane fanum furrexifle, aut rarô contingentibus annumeranda erit, aut
certè Dyfentericus ifte, ob bonam morbi indolem, amp; paucarnm virium
jaâuram, caeteroquin extra periculum conftitutus fuit. Quoad rationem
tamen Medelae hujus, fcias, eandem fine dubioavocatisin œftro venereo
à parte affeflâ ad Genitalia fpiritibus, amp; fudoris Eruptioni adfcribendam
effe. Intérim ego nulli Dyfentericorum imitandum hoc facile fuaferim,
potiùs vero fuperius recenfita prsfcripferim remedia, bcnedidionem, piâ
devotione, DEO. Ejufque Divins potentise committendo, cui pro im-
mçnfô dementia fit Laus, Honor, amp; Gloria nullis feculisterminanda.