/ NA tgt; G V -R a L IS
Q^ -V A'M ,
AUSPICE DEO OPT. MAX.
f- iy^uÜoritate CMdgnifici !D. ReBoris
-^Philofophice^Doaori$ , ,emqiiSJFacultatis ia Illüftri
., -. Academii Ultrâje£feiiiâ Profefloris Ordinarii.
-.'i ,nbsp;, N : £ c; O, N'
'^rnfliJTiml Senatus Academici Confenfu, é Hohiliftma
Facultatis MEDICtAE Decreto ,
PRO GRADU DOCTORATUS;
Summifque in MEDICINA Honóribus Pr^rogativis Sc
Privilegiis, ritè légitimé amp; foïenfli-ter confequendis,
Publtcn dtfjuijitioni fiihjtcit
johannes.diedericüs kort,hamburgensis.
Ad dicm i6. Decembris, horü loco^ue folitji.
Ex OfEcina F r a n c i s c i Halma, Academijc
Typographi, cb bc x c 11.
EXCELLENTISSIM0\ NOBILISSIMO
EXP ERIENriSSlMO
DOMINO
Medicinse Dodori , atque
Liberie Imperialis Reipubli-
cx Hamburgenfis Pradico
t
VIRO SPECT^TISSIMO
INTEGERRIMO
DOMINO
Parenti fuo fummb devenerando.
I-
-Dijfertationem hanc Inat^mdcm
- P -D. p. ^
JOHANNES DIEDERICUS KORT,
P A R A G R: I.
Ariis morbîs pulmones fubjeftos efle » guoti-
diqna experientia docet, amp; Anatomkri fatis
'probant, dum pleunèadnatos, calculis reple-
r tos, purulentos 6c inflammatos deprehendi te-
(ftantur. Nomina hifce morbis à Prafticis
dantur varia , denominantur vero utpluri-
mum vel à fubjefto , vel à caufa , quod pa-
tet, fi inflammationem pulmonis, de quâ in
diflertatiorte hâc agere animus eft, confidere-
tnus. Nominatur enim ab aliis Peripneumonia , propterea quod
membranam pulmonem inveftientem afFeftam ,amp;fubjeâ:um hujus
eflTe putent i ipfam vero pulmonum fubftantiam pro fubje£to ha-
bentes fimpliciter Pneumoniam dicunt. Derivatur Penpneumo-
nia à verbo Graeco , quod circum audit, amp; tb wcêu^sv©.
Pulmone.Latinis diciturPulmonia , vel pulmonaria , it. pulmonis
Phlegmone feu inflammatio. Celfus lib. iv. cap. vu. Morbum Pe-
■ripneumonicum vocat, Avicenna vero ad fubfequentem haud raro
■fuppurationem refpiciens, Apoftema calidum. Salutatur etiam no-
mine Febris Pneumoniae (à maximè notabili fymptomate , febrc
■acuta. ) Germani nomirtant die Lmgenfucht. Lungen entz.Hndung ,
^Lungen fieber.
Perfpefta fic breviter etymologia , definitionem ut demus. nc-
quot;cefle eft. Definitur vero hic afFeftus varie , nam pro diverfo
ilHus conceptu, varié etiam definuiones ponuntur, Definitur au-
tem à plerifque , quod fit inflammatio pulmonis , cum dolore
A znbsp;gra-
y
-ocr page 4-grav^ti\W[ ï/e^e .^C^ta , ^fij Se, refpirationfi,. di^cUi conjunfta,
ab hüm'öïrufn Îîâgriatione U hinfc fûbfequente corruptione ôriun-
da.nbsp;. -, ^ , .nbsp;.
§. I I Inbsp;- ^
Genus efl: (pXiyfAova inflammatio, quod tefl:atur galen.%. de loc.ajf.c.-^.
De fubjeflroPenpneumonice non omnino inter fe conveniuntAutores,
qu;dan),£n^mJ^ixu^oQS per^pnainBOJii»eè;^';^f œenjhrarvirp pul-
r^ur^ taçXum ^qi|d^ïFgt;ferd(^p^lnt|ióniaii»nomni^ntes pulmonis wb-
Itantiam proTubjeâo babentl Cum illis,qui pûlmonem fâ:ûhduhi
fuam fubftantiam confideratum,pro fubjefto habent Se ego fentio,par-
tim ratione, partim experientia praÇliéorum indu6tus,amp; ftatuo quod
TOp.finbsp;eft;, ut t^
tutR^Mi^jquot;» tquot;® ^^piatufi^quodß^/ inouefß
jvîdetur i dum ûç ï^eripneumoni^^^, ly^ c^. -^ja. inquit Pvlm ^otM
fed interdum tantum unûm aut à%ruffilobum inflammari,
iuro-^if, ïyiatçmiçi iuPeripnjeumonia d/^fiinftci^um cadayéribus^^-
ljibiît^ 'dudûçQ,.g(i oculjum .demótiiftravit. ,,yjd,
'ohjerv'.^ ,.f^onnunqûam'etiam cum pü)riib-
ne .pjèura a^ci^yr, amp; tupcdiçit^r/Pieuro^eripfffeufflon«~,-vdPléiï-
j-ipnf^raoniâ. . ^
• • ' rr-:nbsp;' ■ §• . I V.
. Caufam hujus affe^tus ^proximam iu humqrym, in pulmonibus
jtla^ï^ioue i Je illoru-no'patrediqeconflàerearbitrpr; Dura nenœ-
J^ngui^.pçœterBàturahter.cqpipfi^^^nbsp;per arteriara
^ufdbn^leïu ^in^uit,quam ût jn venam rpuTmondem rccipi poflit,
necçflario jêx'tràyafauo , ftagnatio 8c obftruàio fçquitur. Pofitis
verô hifce,^ fit inxquah'tas, tumor Sc tenfio , uiide dolor amp; refpi-
ri^îo diÂcilis oriuntur, ;,^ fç^r^ autemTanguimis putredo-.^ fejv
^me^tatia eiEcit. Quis bumpr,{ptii(fi'mum in cauf^. fit ,quot; Tai^
guiifl.ej^i;,^ W'ofquot;?. a?..,pituitojis^,,, .autçrqm opiniones difcre;-
pant , dum alii pituitam , alii bilem , alii 'vero melancholiarp
exclufam volunt. Ego nomin^ humorum omnes iiitelligi volo,
fanguinem puta vel.fplum ,quot;vel bihofum , vel pituitofum. G^-
-Utim à pitüitöfiore fanguine fieri utplurimum indigitat 6. aph.
53. ubi dicit. Peripneumonia fit ab omni humore , 'utplurimum
tamen à pituitoïô , nam à membro ipongiofo humor tenuis fa-
cile elabitùr s craffus .aùtem adhasreiis retinetar. Pleuritis ■ opquot;-
..nbsp;-nbsp;pofito
I/îî^iAfaii.: lt;5 itr/ RiirL- ï's. y
çôfito ramp; habet, mrti membrana-coftàs fuccîngéns propter denfitai
tem primËÉîfubftantiae hamorem craffum in fe vix admittit. Ex fangui-
ne efiam nimis redundante , ex bile çraffiori amp; ex fanguine bilio-
fo gepieratüf peripneumonia , Sc-haec fére femper interficit. Hartl
wannus contra in tràâ-. de: morb. aftr.-êc material, câdîs ex tenut
biliofoque fanguine huncaffeftüïö opri ftatuit, dum p. 40. inquit.
Peripneumonia,,. ..qux,non alium rmorbum fubfequitur, fed ex fefe
primam.'dueit originem, fit ex tenui biliofoque fanguine , è dex-
tro cordis finu per venam arterialem in pulmones vehementius Sç
âbundaptius exciiuo, quiuon modo pulmonis'vçnas 6c M-terias^ vct
rum ,etiam,. çotuna,ipfiusnbsp;î^odum implens amp; difteivi
pepj coar^^tur Sé putrefcit 6c pulmonis inflamm^tionem aecendit^
Quornodo verb qufs humor in caufaiît cognofcatur, ex fputo Ga/en.z^
de loc. afe(î. ^ t. Prognof. indicat, inquiens: id potiffimum percipiemus
ex fputi colore diverfo , ex rubro ianguinem , ex flavo 6c rufo fi-
ve pallido , biliofum fanguinem, ex fpumofo, albo'atque candido
pituitofum, ex.gt; liyido 6c nigro melançholicum fanguinem.
' Ex caufis remotis aliae materiatn fuppeditant ; alix (qvx r-emo-'
tifllmx, procataraicae externa: dicuntur) movent illam. Necefîe
efl: nimirum, ut difpofitio aliqua adfit in corpore, nempe tempera-
mentum calidum 6c bumiduni , débilitas vel imbecillitas pulmor
num, plethora, quacunque etiam de càufa illa fuerit orta , fiv« ab
excefîu circa eibum 6c p'oturo, Çve à fuppreffis evacy'Mionibus, aliâ?
enim nQH'ta.pi facilè o.rieturPeripneumpnia:praefente vero difpofitionc
aliqua, fi alia procatarftica caufa accedat, quae, illam moveat, prp-
ducitur facilius Peripneumonia. Inter has caufas frequentiflima eft
fubita refrjgeratio ; fi quis netnpeaëri , valde mutabili , frigido
ventQ , aqûilohi fefe exponaty facile^ in hunc afFe^um poITet incide-
ire , non quidem omnis , fed qui plethoricùs 6c prsfertim calefa-
Jjtus antea fuit. Poft meraciorem aflumtumi potum , fi frigidiffii
mam aquamouis afliimat, aut gelidiffimo fe committat aëri., idem
contingere folet ; per ilium enim meraciorem potum fanguis cale-
faftu.s 6c in motu au£lus ruit vehementius 6c copiofius in pulmo-
nes , cujus retrogreflùs in venas ab aère potuque frigidiore Gfl;itur.
vid. Forth cent, x. confult. p. 170. A.b irataje quid fieri quoque vide,
iuus j quot;quia per earn commqvetur fanguis., ut 6c à nimio çjamorc
vel inteiifiohë vocis. Quod de aëre di6tum efl:, probat JHtppocr.
A 5nbsp;III..
-ocr page 6-11 r. «f^flJ-.aj.inquicns.Hyeme v. pleuritides,Peripneumoniae,lethargî,
gravedines,raucedines.tuflès,dolores peärorum ôc lateruraamp;lum-
borum amp; capitis dolores amp; vertigines, apoplexia. it. Celfusltb.z.cap.
I. Hiems autem capitis dolores, tuffim amp; quicquid in faucibus,
iaceribus, in vifceribus mali contrahitur , irritât.
§. V I.
Non vero folum aër frigidus hunc morbum produclt:, verum
ctiam prout variis miafmatibus inquinatus eft quemadmodum patet
in nietallaris, qui à gas mercuriali falino roGvo peripneumonia afîi-
ciuntur. Porro nonnunquam maligna aeris temperies hunc mor-
bum pluribus accerfic , 8c epidemicum facit , quod de aquilonia
tempeftate aflerere videtur Hippocrates Aphor. v, Seü. m, quando
nimirum inquit, eam laterum amp; peûoris dolores facere. Imprimis
autem taie quid accidere folet, fi magnum aëris aeftum fubfequa-
tur frigus intenfiflîmum. Obfbrvavit hoc Antonius Thofîus in li-
bello de novâ Peripneumpniam curandi ratione de epidemica Peri-
pneumonia, qux grafl'ata eft feculi hujus anno ii. Scribit enim per
œftatcm illam vchcmcntiffimum fuifTe calorem , imo fqualorcm ,
qui non foliim toto autumno , fed ad hyemis quoque principium
perduraverit,medio veroDecembri atrocilîîmucugeluamp;perpetuum
aquilonis flatum, hinc cœpiftTe mox Peripneumonias illas epidemi-
cas , in locis prsfertim expofitis aquiloni , quae maxi mo cum im-
petu plures asgros quarto, ad fummum fexto die fuftulerunt. Per
aeftum fcilicet calefic fanguis , Sccopiofius ruit in pulmones, acce-
dente vero frigore prohibetur, ne ex arteriis in venas redire poflîf.
Referuntur etiam ab autoribus alix Epidemicae PeripneumoniîB,
quas peftilentes vocant, quae non tam ab his fenfibilibus primarura
qualitatum in aëre mutationibus , quam à caufis tota fiibftantia
agentibus videntur dependere , quales Do donaas in ohfervat. Wiertts
Cf zAndreoi Galbs de pefte recenfent. Ah'quando Sc ex aliis mor-
bis oriuntur Peripneumonia; , v. gr. fazpe fit tefte Hippocrate vir.
aph. II. ex Pleuritide. Ex phrenitide ///fpcr. Ith. i. de morb. it.
ex angina V. aph. lo. Signum vero Angina; in Peripneumoniam
converfae eft fuperveniens dolor lateris , çeflante magna ex parte
circa collum 6c fauces dolore 8c difficultate dcglutiendi amp; refpiran-
di. De Peripneumonia ex catarrho praecedentc vid. Ohferv. Fórejf^
Ub. XVI. obJerv.xi.si ï. it. ex lochiis retentis amp;febri'hungaricâ five
pefti-
-ocr page 7-peftilenti aliquando accidere poteft. Ex febre ardente Peripneu-
moniam fieri teftatur Hippocr. Hb. 11. de morb. §. lxi.
Sic perfpeftis caufis, de differentia notandum, quod illa facile ex
caufis innotcfcat ; eft vero Peripneumonia vel eflentialis vel fym-
ptomatica. Eflentialis iterum ratione caufarum vel pituitofa , vel
biliofa , vel fanguinea. Subjefti ratione vel exquifita , qus fit
lùbftantiâ , vel fpuria , membrana adfefta. Symptomatica autem
pleuritidi 5c aliis fuperius didis morbis fuccedit.
§. V I I I.
Quomodo à Pleuritide 6c aliis morbis différât gt; inquirere quo-
que dignum exiftimo.NamPleuritisamp;PeripneumoniafiEpiflSmè inter
fe confunduntur. Sc à nonnullis pro uno eodemque morbo habentur.
DifFerunt autem primo ratione fubjefti, in peripneumonia enim ex-
quifita, pulmo, m pleuritide vero pleura affeóta ; fecundo ratione fym-
ptomatum. In Peripneumonia dolor eft gravativus, 8c non ita ur-
get ac in Pleuritide , in hac enim eft dolor lateris punftorius 8c
hic differentiam fpecificam conftituit. Refpiratio 8c tuflis quoque
naulto difiiciUor eft in Peripneumonia, ob refpirationis organon per
feafFelt;aum, quam in Pleuritide , per confenfum tantum. A mufcu-
brum intercoftalium inflammatione, quiahœc fine febri fit, aut fi
febris adfit , ea Icnta tantum , tuflîs vero rara amp; dolor obtufus
eft , fi mufculi exteriores affeäi funt , dolor taftu exacerbatur ,
locus tumet, ruhet,ardet8ctandem pusplorat.Eryfipelatispulmo-
nis notas vid. apud Hippocr, lib, de internisnbsp;9. 2,0c.
§. I X.
DePhaenomenis fivefignis optimè Hippocr. üb. de intern, aff'eü.%. iv.
Hascce vero notanda veniunt. Praevia horripilatione febris conti-
nua acuta Sc malignior impetit, utplurimum cum inzequalitate, ut
calor extrinfecus remiflfiis 8c humidus, intus ficcus amp; exurens fit.
Caufa vero hujus febris acut£e 8c continuse partim eft phlegmone five
imflammatio ; partim cordis vicinia 8c Mtymia. vaforum. Refpiratio
crebra 'eft , phelofa , difficilis fervida , quia adeft inflammatio Sc
in refpiratioiiis organo. Çalenm lib.%. de locis affeB. c. vi 11. inquit.
Propriam etiam refpirationem calidam fentiunt, maximè fi inflam-
matio fuerit Eryfipelatodes. it. Hippocr. Hb. de diebusindicator. §. viii.
inquit. Spiritum denfum ac calidum refpirat. Germani exprimant
his verbis. Es gehet ihm beis m dem munde. Anxii valdè funt azgri, va-
rié
« E X E' R, c J.TjA r;l;§) JE ïgt;il Ç A
riè fe jasant, nunc fefe erigunr, nune decumbunt, nùlHbi quic«
teminvenientes, decubitus tamen moleftior eft, amp;,.ere6li quîd«m
fe habere paulo melius videntur, thorax quippe in eredis magis di-
ktatur, decumbentibus vero in fefe coneidit J attamen hec ftatus
ille corporis erectus fufficit, parum quidem i.nde juvantur, ac non
penitus ; nam ipfe pulmo propter tumorem ab inflammatione fuffi-
cienterexplican Se diftendi nequit, unde illa refpiratio crebra, an-
helofa infra nominata. Superior quoque thoracis pars valdè move-
tur , quam motionem fublimen refpirationem vocamus. Germani
dicunt, erholethoch athem, qux quidem ob virium debilitatem non
aequè magna femper, crebra tamen gc continua eft.
§. X.
. Porro inter Peripneumoniaï figna referuntur rubor vultus, quan-
doque amp; oculorum, ob reftitantem ibi fanguinem, quod illuc quafi
atomosfuas mittat. Faciem rubentem imprimis auâores recenfent
tanquam fignum pathognomonicum affefti pulmonis. Ocuii etiam
fsepeeminent, quando fuffbcatio magis intenditur. Afficiunturin-
fuper hoc affeftu laborantes tu^ïî, initio urplurimumficcâ,obcrudi-
tatem mateiiEe,poftea vero fi quid pertuflim rejiciunt, pro diverfitate
cauftE modo fpumofum , modo cruentum, modo ftavum id efl:.
Tuflis hxc, quâ vexantur, valdè molefta eft amp; vehemens, obmatel
riac humorofae, ichorofse, ferof« praefentiam Se acrimoniam j Dolor
vero vel nullus adeft; vel, fi in principio obfervetur, levior tantum
amp;gravativus magis, (quod paret ex asgrorum relatione, qui con-
queruntur fazpè videri fibi faxum ingens Scponderofum impofitum
peftori. ) ad fcapulas, claviçulasôc mammam fe extendit, (/fo»-
fent.Htppocr. hb. dé dieb.j»dicat. §.viii.} non ratione partis àffeftx,
fed ligamentorum amp; membranae pulmonu
m ibi alligatne. Gravativus
percipitur ex eo gt; quod materia in vifcere non adeo fenfibili ftagnet:
Aliquando tamen punftorius etiam obfervatur dolor, uti teftatur
Willtf. ph. rat. p. II. fed tum pulmo non tantum inflammatus eft, fed
fimul membranaillaexquifitè fatis fentiens, quam pleuramdicimus ,
affefta, id quod per feétiones deprehenfum eft , unde Pleuriperi-
pneumonix nomen , de quâ integrum librum fcripfic Vincentius
Baronius.
Vigiliae, dolor capitis, fitis, lingua afpera, ob defectum lymphac
in glandulis 6c incoftionein feri, ob fi^rim , interdum quoque ad-
'nbsp;funt.
-ocr page 9-funt. Pulfus ex celeri frequens amp; inœqualis , mollis refpeétivè amp; la-
tens. Lommim in fuisohfervaûombttsMedtcmalthm p. m. ita inquir.
Pulfusundofus, mollis, magnus, celer, raro bis pulfans, iÎBpè in-
termittens amp; intercurrens eft. Lingua ficca eft, prius ex flavo ru-
befcens, deinde prœcedente morbo crafta nigraque redditur : tandem
etiam rumpitur lingua,amp; fidigitum apponas , jnha;ret. v/d.Hippocr.
hh.de dieh.judic(it%.s\\\. Ingenscibi faftidium frigidique tum fontis
tum aeris hauriendi cupiditas adeft. Primis quoque diebus vomitum
pulmonicis familiarem efle , diuturna fe expenentia didicifle tefta-
tur , Pifo de morbis ab illuvie ferofa oriundis3. cap.^. Tantum
de fignis ipfius morbi.
Partis aflefl« figna dolor amp; rubedo hujus vel illius loci, genEcque
praebent: Hippocrates in Coac.pranot. §. 5. de fignis afFediE partis pul-
monisita inquit: Peripneumonicis, quibus hngua tota alba acafpera
fit, ambx pulmonis partes inflammata: funt, quibus vero dimidium,
una, juxta quam apparet. Et quibus a4 unam claviculam dolor fit,
his fuperna pulmonis alauna aîgrotat, quibus autem ad ambas cla-
viculas dolor fit, ambse fupernae pulmonis alae asgrotant.
§. XIII.
Caufarum figna à diverfis partira humorum notispartim ab œgri
cxpuitione defumuntur, utiin §. iv. monitum.- Quod fi vero œger
nonexpuat, vEtas, temperamentum illius,aëris conftitutio, humo-
rumque inflammationem excitantium fubftantia examinanda ve-
niunt, uti annotat StrauJJm in fua Paldi/fra ^[edtca.
§. X I V.
Prognofinquod attinet, morbus hic eft ex acutifllmis, periculi
plenus, ob refpirationem lœfam, amp; paucorum dierum, feptimonon
raro terminatur die, vel etiam pnus. Periculofum eflfe hunc mor-
bnm tum Ceiftultb. iv. cap. vn. amp; Lommms in ohf. p. 129. teftantùr,
(dicentes; id genus morbi plus periculi quam doloris habet ; utque
alias femper, fic tum potiflimum lethalis eft, cum infaniam rnovit)
tum etiam communis experientia , quatenus plurimiexeo decum-
bentesautmoriuntur, autaL-grè convalelcunt,
Senibus amp; debilibus fi hic morbus accidat,lethalis plerumque exiftit:
In obefis omnis Peripneumona utplurimum lethalis cftamp;admodura
periculofa, quia, dum orgaua habent anguftiora, refpiratioquein illis
.nbsp;Bnbsp;^ difii-
difficilior, facilè fufFocantur. A fanguine puro provenicns mltior
cenfetur à biliofo vero vel impuro deterior amp; brevior, longior vero
nec ita acuta, quae à pituitofo fanguine nafcitur. Peripneumonia ergo
biliofa reliquis aliis malignior amp; periculofior aEfl:imatur , Sc quidem
quanto magis ad eryfipelas pulmonis accedit. Porro, quae alios
morbos fequitur diuturnos Sc acutos, minus quoque curatur.
§. X V I.
EventumPeripneumoniae quod concernit,triplex eft, velenmi
morituraeger,ve liberatur, vel abfccflTus longior fuccedit. Ad mor-
tem tendit , quando materia in pulmonibus haerens non coqui-
tur, fiippuratur, neque expeftoratio bene fuccedit. Prout enimfe
habet expeftoratio , ita faius Pleuriticorum Se Peripneumonico-
rum. Obfervavit id Excellentijfmus Georg. Woft^mg. Wedelms Trdceptor
tneus nuncjuam fatis de pr^dtcatidus in viro quodam quadrato hoc mor-
bô affeaô , cui quamvis fatis conftantes fuerint vires,
creftus in lefto potuerit, quia vero expeftoratio non fuccedebat,
fufFocatus Se mortuus eft. Si ad fanitatem tendat, tum longius,
antequam reftituantur segrl , tempus requiritur , htque id potllll-
mum aut quam faluberrimè Sc tutilÏÏmè per expuitionem. Solvitur
vero morbus hic etiam more aliarum febrium variis modis per en-
fin, Se quidem velperfluxum fanguinis, five isper nares fiat, five
per haemorrhoides, five per menfes in fœminis; vel per alvi fiuxum,
quamquam hunc malum pronunciet Hippocrates SeB.vi.Aph.xvi. A
Pleuritide aut à peripneumonia detento, alvi profluvium fuperve-
niens malum: qui tamen Aphorifmus intelligidebere videtur de diar-
rhœâ fymptomaticâ , non vero de critico fluxu alvi. Qui poflît fo-
lutio per alvum fieri, difficileexplicatu videtur, cum viaein cadave-
ribus peculiares per quas polfit deferri materia , null® reperiantur.
Probabile tamen eft materiam purulentam prius tranffumtam per
venas pulmonales velpervenam azygosreforberi.Sc cum fanguine in
finiftrum cordis Ventriculum Sc porro per arteriam magnam ad arte-
riam mefentericam in inteftina deponi. Pra:terea obfervatum eft ab
Htppocratetn Coac.prmot.^.iii, quod illi quoque, quibus ex peri-
pneumonia abfceflus circa aurem , aut ad infernas partes fiant. Sc
fuppurentur acfiftulentur, hi fuperftites évadant. Exemplum Pe-
ripneumonia bihofas purgatione menftruâ 2c frequenti expuitio-
nefinitaeannotat For3ß.lth.-x.si.olgt;f-amp;i.v.
_ Terminatio vero in fuppurationem intra vitanj amp; mortem ambi-
git. Servatur ^eger, fi (uti antea monitum, transflumtâ per venas
materiâ per urinanos meatus aut ventrem exturbatur; aut, fi dif.
ruptoabfceflup'is inpeftoris cadit fpatium , indequetotum quadra-
ginta diebus expeäoratur. Expeftoratio ubi non fit, quando pus
inpulrnonem irruperit, altemm fequi necefie cft, aut ftifFocatio,
pure nempe acervatim in fpiritûs inftrumenta ruente, aut tabes, ob
ulcus pulmonum. Terminatur Peripneumonia etiam in alios mor-
bos , in Pleuritidem , (quod rarius fit) Sc minus malum eft, licet
tamen non femper tutum, item pulmonia phrenitidem gignere valeC
tefle Galen. J. Aph. II.-, in banc vero fi permutetur, peflimum eft juxta
Aphor. Hippocr. xii. vii. A pulmonis inflammatione Phrenitis
malum; morbus enim acutus acuto fuperveniensplerumque eftle-
thalis Hipp. hh. z. Prog.c. iz.
Quoad fputum hsecce notanda. ./Egroti fi per tufllm ftatim ali-
quid à pulmonibus inflammatis excreent, quod fputopermifcetur,
bonum eft , amp; pra:fcrtim , fi tufll non adeo valida exiftente facilè
propellatur , è contra vero, malum. Hoc autem fi fanies fit vel
cruor, qualia à parte inflammata , pulmonibus fcilicet prodire fo-
lent, probatur. Si vero fanguis copiofior ab initio, maximèque die-
bus aliquot continuis rejiciatur, aut femel ceflans rurfum redeat,
pulmonum lœfionem graviorem ponendit. Quo citius autem fa-
niofum fputum purulentum album coftumqne evadit ; amp; quo fa-
cilius copiofiufque tunc exfpuitur , eo eft melius, nifi tanta copia
rejiciatur , ut, ficuti aliquoties in Peripneumonicis morituris acci-
dere videtur, pelvim adimpleat, quod inflammationem maximam
fuifl^e magnamque fuppurationem inde fubfecutum Sc proin mortis
immincntisfignum eft Purulentaexpuitioetfi fubflavafit, nondutti
eft, nifi flavefcat ,mala; quas virefcit, deterior eft, eoque magis fi
atra fit, qux alba tenax Sc pellucida morbum prolongat fecundum
PUterum. Franctfc.Joèl lib. m.praa. feEl.i, p.m.zji. inquit. Si fpu-
tum eft biliofum utplurimum in quinque diebus, fi fpumofum in
ofto interimere folet. At fi cruentum fit, in fuppurationem tranfit.
De urina Htppocr. tale prognofticon inftituit. Quibus in Peripneu-
monia urinas craflae in principio, deinde ante quartum diem atte-
nuantur, lethale eft. Ftd. Coac. Trmomn.^. Sanguis demiflus è
iz EXERCITATIO MEDICA
vena , niger valde corruptus Sc limofus peffimum Peripneumonia
fignum Sc praïfagit plerumque mortem. Tantum de Peripneumo-
niae caufis ÔC fignis.nbsp;.
X I X.
Curationem quod attinet, illa certisnititurindicationibus, qua-
rum beneficio indicantur amp; inveniuntur auxilia, qua: caufas remo-
vendo, fymptomatibus urgentibus occurrendo , virefque depreflas
fublevando morbum tollunt , 8c fic totam curationem abfolvunt.
Indicationes autem erunt feqq. Primo fanguis in totoabundans im.»
minuendus , ejufque motus , quo impetuosè ad partem affeftam
ruit, corrigendus 6cavertendus. Secundo illud quod jam influxic,
educendum. Non negle(5fcis interim tertio illis, qusc fymptomatum
urgentium 6c virium rationem habeant.
§. X X.
Primo itaque ad plethoram tollendam atque ulteriorem influxum
fanguinis cohibendum, 6cfimul fervorcm illius temperandum, Ven«
feftio ftatim in principio morbi inftituenda eft. Scacimin pnncipio
Vensefeftio eft adminiftranda prius quam vires vacillent, nempe pri-
mo, fecundo aut tertio die, docuit enim experientia, nifi hifce die-
bus adhibeatur, deinde non tam multum illam juvare, quin in epi-
demica Peripneumonia nocere potius, uti apud Dodongeum videre
heet, Ubi virium defedusadeft,fuaderemcum Come/. Celf.loco venae-
feftionis adhibere cucurbitulas, vel brachio, vel fcapulis, vel etiam
pedori, fi Çitc-nvno^\xm,juxtaScTinermm. Coftis appofita; cucurbitulas
multum. profuerunt apud Fontan.exempl.ij.p.^z. Celfiu autem Ith. iv.
cap. VII, p. m. 212, ita inquit. Oportet fi fatis validx vires fint,
fanguinem mittere, fin minores , cucurbitulas fine ferro prxcordiis
admovere.
Poft fe£]:am venam , Diaphoretica optima in Peripneumonia quo-
que remedia, prxcipuè fi malignitatis metus adfit, quippe plunbus
indicationibus fimul fatisfaciunt gt; nempe fanguinis fervorern 6c per
confequens acceffionem febrilem mitigant, difcufiionem 8c refolu-
tionem materia juvant, ç-aw five circulationem fanguinis impedi-
tam fimul promovent. Commendantur vero imprimis ab Autoribus
Sein ufum veniunt fequentia, nempe densaprugni, mandibul.lucii
pifcis , oculi cancrorum , fanguis draconis , fanguis hirci, C.C.
uftum , Cornu Cervi Philofophice praeparatum, Antimonium dia-
phore-
-ocr page 13-phoretîcum-, fpiritus Corn. Cerv. Spir. faits amnooniac. Mixt. fimpl.
Tina. Bezoard. Excell. Wedel. Michael, it. Sal. Corn. Cerv. Volatil;
Sal. Fuligin. amp;c.
X X I I.
Porro ad id, quod influxit, educendum optimè conveniunt matu-
rantia amp; expeftorantia ; quae tamen utraque temperata fint oportet,
qus nempe fitim Sc aeftum febrilem fedant potius quam exafperant,
inquit Vl'tllif. De maturantibus Fareß. in Praxi. Inter expedo-
rantiavero primum tenent locum refolventia , de quibus obfervan^
dum, quod fint remedia fpecifica ut Pleuritidis, itaamp; Peripneumo-
nise; il a enim expeftorationem admodum promovent: Salus vero
tum Pleuriticorum tum Peripneumonicorum confiftit in expc6lora-
tione.LaudantUr autem inter refolventia pra^primis fperma ceti, pUlv.
ocul. canc. mandibul, lucii pifcis, antimon. diaphor. Pulvis Pleuriti-,
eus Excellenußmi Wedslti PraceptorU mnc^uam fine hotiorü prlt;zfâmine no.
mtnandt, deßriptus in Opiolog.pag. iii. expeftorationem admodumiu-
vat, virefque fimul confortât, Conftat autem ifte pulvis ex dent,
apr. philofoph. prEcparat. lapid. cancror. mandibul. lucii pifcis, anti-
mon. diaphor. Zinnabar. nativ. an. fcrupul. i. Laudan. opiat.gr. i.
ij. M. Exhibendns hic pulvis magis circa declinationem morbi
§. X X 1 I i.
Opium an in Peripneumonia conveniat, difputant Autores, qui-
dam negantSc cane pejusôcangue opiata effevitanda aflerunc , uti
WtlUf.in ph. rat.part. 11. Q.jidam vero concedunt, cum quibusamp;ego
fentio , amp;dico^ quod opiura in majori dofi datum noceat , indofi
vero refrafta minimè damnum inférât corpori, fed potius optimo
cum aegn emolumento detur.
§. X X I V.
Expectorationem porro adjuvant bechica, imprimis liquida, v. er.
Elixir. Pedoral. Michael. Rolfinc. Excell. Wedeiii ,Tyrup. de hyflb-
po, veron.aq. veron. hyflbp. ut Scdecofta ex hisßc fimilibus parata.
Hyfibpum commendat Celfus hb. iv, cap. vir. Inquiens in potione
autem Hyflbpum dare, cum quo ficus arida fit incoda, aut aquam
mulfam , cum qua vel Hyflbpum vel ruta décoda fit. His cura
fucceflu aliquando acida àdmifcentur , v. gr. fpirit. fulphur. Salis
Tina. flor. papav. rh. Clyfl: antimonii ad majorem incifionem amp; uc
œger ad tuflTim nonnihil ftimuletur. Ad expedorationem juvandam
fequentespotiones poflunt praefcribi. çi. Aqu.Hercul.Saxon. Frig.
B lnbsp;Scorzon.
Ol
-ocr page 14-Scorzon. Chierefol.Card.bened. Acacias, Tuffilag. ana Une. j. Ma-
gifter. dent. apr. lapid. cancr. ana fcrupul. ij. Ehxir. peftoral. drachm,
j. Sirup, jujub. hyflbp. ana. Une. iij. Spinr. Sulphur, parum. M.F.
potio , de qua unum vel alterum cochlear per vices fumi poflunt
pro mitigando fervoreamp;expcaorationejuvanda. Vel çi.Aq.hyflbp.
papaver, errat, tuffilag. ana. Une. j. Sirup, violar. papaver, rhaead.
ana. drachm, j. antimon. diaph. drachmam ferais , fpirit. falis dulc.
parum. M. F. potio. Eclegmata minus profunt in hoc cafu , fa-
cilè enim invifcant poros , non refolvunc , fed magis incraflant.
Refolventia vero 8c acidulse omnem paginam abfolvunt.
§. X X V.
Alvus ut in omnibus ferc morbis, ita Sein hocutaperta fit, con-
venir; hâc enim plane non refpondente, varia fymptomata fupcr-
Veniunt, nempe dolor capitis, tormina ventris, vigiliae See. idco-
que fi alvus fit adftriéta , neceflarium efle clyfma exiftimo , lenc
amp; emolliens tantum, fine magna humonum aut fanguinisagitatio-
ne alvum blandè aperiens. In hunc autem finem lac aut feruin
k£tis cum faccharo rubro aut fyrupo violaceo conducit it. CCrCVI-
fia cum faccharo. Ubi autem quis clyftercm majoris apparatus de-
fideret, poterit componi ex Herb. Malv. parietar. violar. ana ma^
nipul. j. Sem. lini, fcenigrxc. ana. drachm, ferais, prunor. dulc. nu-
mero vi. coq. in aq. fontan. fufïic. quantit. adlibr.j. cui addefyrup.
violar. Une.j. M. F. Clyflier. Vel fi œgri clyfterem renuunt leniens
aliquod exhlbendum Eliguntur autem laxantia,qu£e 8c peftori ami-
ca funt V. gr. Manna prscipue commendatur. it. fol. fenna: potui
indi commodè poflTunt. Potio laxans talis prasfcribi poteft. çi. pru-
nor. dulc. paflTul. enucl. ana Une. j. Flor. Violar. pug. j. Coq. in
Colatur. diflblv. Caflise Une. femis, Mannae Une. j. M. Fiat po-
tio.
. §. X X V I.
Ad dolorem peftoris mitigandum maximè profunt medicamenta
topica 8c foris adhibenda. Nempe linimenta, fotus, faccuh. Ad
hnimentum in hunc ufum inferviens parandum inlervire pcflunt
feq. np.Ungu.anod. peéiroral. dialth. ol.Lilior. alb. amygd. dulc. Ad
facculos. Herb. 8cFlor.Chamom.Mehlot.Sem. lini 8cc; Cornel. Celf.
Ith. IV. cap. VII. inquit. Profunt adverfus dolores impofita cahda
fomenta, vel ea, qua: fimul 8c reprimunt 8c emolliunt. Prodeft
etiam impofitus fuper peélus fal bene contritus-, cum cerato mi-
ftus,
-ocr page 15-ffus, quia leviter cutem erodic, eoqueimpetutn raatériaïj quapul-
movexatur, evocat.
§. X X VI r.
Vigilise fi urgent, optimo confilio enoulfio ex' fem. papav.errat,
card, bened. amp; melon, cuip aqua papav. erratici poteft parari, illa enim
fimul expeaorationem juvat. Vel, fi externum defideres, futuram
coronalem amp; tempora inunge oleo rofaceo, cui pauxillum aceti ro-
facei fit commixtum. Ftd.Franc.Joél. Lib. III. Prax. SeU i p
§. XXVIII.
Antonius Thofiusoccafione Peripneumoniae epidemicEe fiipra me-
morat£e, novam methodum curandi proponit, qu^imprimisin hoc
confiftit, ut Ecgri aquam frigidiffimara, autnivem node dieque ore
detineant, amp; hoc primo cafu per experientiam obfervatum, deinde
feliciter in ufum fuifle traftum dicit, voluitque illo fuo libello often-
dere rationem infuper, amp; quodammodo autoritatem Medicorum in
hanc rem confentire. De quo aliorum efto judicium. Interim £c
hodièitiveniuntur, qui frigidiora medicamenta ad maximum acftura
in Peripneumonia temperandum locum habere pofle contendanc,
qui tamen monent, non nimisdiu in illorum ufu pergendum efle,
necodio materia Sc expedoratioimpediatur.
XXIX.
Remediis ad hunc morbum convenientibus, quantum per breve
temporis fpatium licuit, perfpedis, reftat ut de diseta, cujus in Pe-
ripneumonia maxima quoque habenda ratio, aliquidaddam. Con-
fiftit autem ea in recta rerum fex nonnaturalium ä Medicis didarum
obfervatione. Inter iflas primo obfervandaeft aëris conftitutio : Si
ille fit quoad eflentiam purus, quoad qualitatem vero temperatus ,
optimus eft; contra vero fcetidus, nebu ofus, variis miafmatibus re-
p etus, frigidus, omni modo vitandus.
Vidus ratio convenit refrigerans 8c humedans, tenuis in princi-
pio , veluti funt cremor ptifans , jufcula gallorum gallinaceorum
cum uvis omphaciis, aut cum fuccis arantiorum, limonum, grana-
torum coda, butyrum recens, ovaforbilia. Potus loco aqua hordei
decorticati, in qua radices glyzirrhizaeScuvjepaflie funtincoda: re-
commendatur a Joele in Praxi. Si vires defunt, adjuvand^e func
aquamulfa, Celf.lib.vi.cap.vw. Vitanda autem omnia acria, falfa,
alvum adftringentia, inexceflu calida, difficilisconcodionisScpra-
VÄ no-
-ocr page 16-Ï6 . EXERCITATIÖ MEDÎCA: INAUGURALIS.
vse notas cibaria, ut fungi , tubera terrx, item carnes fuillx. A
vino etiam abftinere fatius eft quam eodem uti; nimis dulcia quantum
poflibile vitanda ,^quoniam fanguinem magis incraflarit.
§. X X Xgt; '' r.
Motus porro inordinatus ÔC nimius nocet. J-Woc enim concitantur,
in corpore noftro fpiritus amp; humores, circólatió fangumi? celerior
redditur, 8c fic major fit affluxus humorùm. A multâ locutione,
clamore per confequens quoque abftinendum, inde enim pulmones
fubjeólum hujus morbi valde irritantur» refpiratioque redditur dilE-
cilior.
§. X X X I.
De vigiliis notandum venit, quod illae quoque non légitimé obfer-
vatas morbum exafperent. Inter animi pathemata vitanda funt, ira,
terror. Excernendafi retineantur, v.gr. menfes, hsemorrhoides8cc.
etiam hunc aff'eftum producere experientia teftatur, ideoque non
exiguum adfalutemSc pra:fervationem huius morbi momentum re-
pofitum eft, fi talia occurrant, ftatim medicamentis idoneis fuc»
currcre.