OPT. M A 3C
QJJ A M
PRiESlDE DEO TER.
•tyiuiioritate CMagnifici D. Reäoris,
M D. Praxeos amp; Inftitut. Med. Profeflbris Ordinarii,
NEC NON
Amplißmi Senatus Academici Confenfu, Noküßmaque
Facultatis ME D I C tAß Decreto ,
PRO GRADU DOCTORATUS,
Summifque in MEDICINA Honoribus amp; Privilegiis
rité ac legitimè confequendis,
Public* difquifitioni fubjicit
GERHARD PHILIPP BRUNNER , HaUenfis Saxo.
Ad diem^. Julii, hoTA locoque folititn
Ex Officina Francisci Halma, Academi«
Typographi, cId bc xci.
ad i a rr ir. o it a t u «î ?. î a
^ 2. \ A ' iv a ^ ^nbsp;K V. \
»
)'—rr r r-y
rMHo
a
Vu Is.
A M ^ O _fî H I O .quot;I rî r '1 I ? r q
'i ioî/' .J.;eOvZii^ .CI
,nbsp;o m ü â
, «m.'jCi 0 \ Ci S .nbsp;quot; ' •
''r\ A : I lt;3 ii îâ ai
-M
t \ -î
er:?!-.,::.i-j.5av:jr« «jqj.iif-q azhiiÄdO
i..
■7
t
■ î-
f
' . I
7 ' rT Tgt;r rr tt CTnbsp;î T ^ T / r- T*
A t u j A 11,1 D e I 3 /î A ^ s^n
.nx ocî cId t ifbüigoqvT
Vanta fit hiimorum mßri corporis ^ in aquabt'i
■maximey atque natptr^ kgihw exalle re/pondente
motpf, cohfiituiorum; nec quantitate infuper y nec
qualitate peccantium , uiilitM aque ac necejßtas%
noti fis certe efl, quam ut longa indigeat probat io'
he. Quid e contrario valeat motw eorura auEita
■ atque effrenm redditm, conjuaBdprafertim fi ßt
\ ïngens Bumoruin copia équot; modo praternaturali eo-
' rum alterata qmlitas, qmtidiana edocemur ex-
^periehtia. Ex hts ültiffto loco enumerata humorum (onfiitutio, tanquam
ihtiltarum prbliuhi fcectihdißfija mater ulteriorem pra reiiqm meretur co»-
iemplaiion.m, qui triplici ratione inßitui pojfet, ß fecundum omnes illos^
quibui aftatu nàturàîïrècedere foleht humores, nimia mhdo fefrofitate, modo
vifciditate , modo acrifhomà peecantes, modos progrtdi, inßituii ratio per-
mitteret. Sed breviiaii fludehs paucis tantum attfngan^ acredinem , cuju4
prodùBààcerbiJJmû fape comitàm'ur doforihnst ita m agrotantes non raro.,
pra nimiô dolore vita pertuft ; hac privari geflidnt. Ita contigit mihi ali-
'quàndà Videre Colica laborâniem, qui nmc clamore ingenti (fe longinquô
audiri âpio, nunc èjtildi» amp; varia lumhricorum inßar contorfione {horrea-
dum fane afpeüu ^ commiferationè dii'nkm) doloris indicabdt vèhementiam,
Innumefi fere ejiijmodi graiJes ajfßlui eàndem pra càùsâ àgmfcunt hu-
màrù ti acrimMam , qùos omnés htc r'icenfere nimis prolixùm foret. Hoc
inter fi non primo, ßltim 'nonuHimo enumérari merètur loco, fape in homi-
nes Ja-Viétis, mulnfqite lét h alts 'ille morbus, qui ?raïlicü audit Dyfenteria,
quam prv TtieAiâf'e, Difpiitaliónü Inauguràlid loco , elâborandô eligere pla-
cuit. Verum cum nec rei novitas, nec materia jucundttM, qmbus deßitüt-
' tur, ad hujus conimendationem aliquid facere poßt, LeÜorü Benevo'en-
|i|
iih mice fretm rem aggredior.
A z
disputatio medica
INA'^GVRALI S»
d e
Ovitatem fedari ne videar, fi omnibus qus de
nomine hujus Affedus dici poterant, plané
omiffis ad traflationem realem me ibtim accin-
gerem, lubet juxta receptam hadenus metho-
dum pauca de Onomatologia dicere.
§.11. DyfenterU vocabulum Graecis fiiam
debere originem vix cuiquam hodie ignotum
efle poteft. Componitur vero è particula illa
infeparabili, quas in compofitione nil nifi
Sßculiatem indicat.uti ex aliis inMedecinâ fatulîtatis luculenter appa-
ret e. g. àxiçoKtia. notât difficultatem pariendi, Ault;rae/se difficultatem
urinam emittendi, ivjtpov inteflimm, amp; p'« ^uo, unde latinèficefFerri
debet : Difficile inteflimrutn fiaxM , quafi dicas : fluxus inteftinorum
cum magnis cruciatibus conjundus. Adeoque facilè patet ratio hujus
compontionis, nempe refpicitur partim Symptoma quod Temper adeflè
foletin hocmorbô, tormina nimirum fiimmè atrocia; partim pars af-
feda, inteftina fcilicet j partim vero alFedus hujusformalitas,qus con-
fiftit in fluxu uti mox dicetur fufius.
III. Accedo nunc ad Homonjmiam , ubi triplex notandaDyfen-
teriae fignificatio : Namque (i.) {iimitm Generaliter pro omni Auxu
alvi etiam minime cruentô. (i.) ^/'fCM/zV^r fignificat omnem fluxum
fanguinolentum à quacunque caufa oriundum. [i.) Specialijßme notât
fluxum alvi cruentum cum inteftinorum exulceratrone , de quo mox
fermo erit.
§. IV. Sjmnymiam quoque ut paucis abfolvam, fciendum Grascis
dici hunc morbum ^vctv-neiitvi Latinis, inteftinorum difficultatem
five exulcerationcm, Dianhxam cruentam amp;c. Germanis Die ÖotfjC-
0UÔC; Gallis, Ia Dyfenterie, Ie flux de ventre avec fang.
§. V. Sed miffis his ad Deßnitionem realem potiùs ut me accingam
necefle erit ; poteft veto haec fieri hunc in modum. : Dyfenteria efi flu.
XHs alvifrequens, fangninolentHs , équot; pumlentM cum atrodßmü ventris
twminibust tenefmo kconünua irritatione inießinorum, apertfons va-
forumfangmferorum atque illorum exulceratione procedens,
§. Vi. ßtnerii locum occupai Fluxui , ubi fupervacaneum cenfeo
Verbisprolixis iifque inutilibus demonftrare vellefluxum intelligendura
efle praEternaturalem, fiquidem vel Tyro Medicine facile percipit nul-
lum alium hic habere locum , fi modo perpendat cum fumma virium,
imô vitae faepiiis contingere jaflurâ.
§.V1I. Rat onem vetoformalem hujus morbi révéra confiftere mflu-
probat non minus frequemia dsjeBiomm , dum maximè crebrâ amp;
non continua excernendi libidine coadi extra ledum amp; fellae
'legotio huic infervienti cum fummâ moleftiâ affixi quafi tenentur
^grotantes, ipfifque pene invitis illafummèacris effluit materia; quàm
^xcrttorum amp; quantité t qu^ tanta eft interdum ut jurare auderes vel
senties hac fuperari alTumptorum paucitatem , humorumve intra diem
'lodemque rejeâorum copiam vix fatis mirari pofles -, amp; qualitas, excer-
ni enim quae folent hôc in morbô , non habent eandem cum excre-
naentis in ftatu naturali confiftentiam; fed funt admodum fluida varii
cquidem coloris prodiverfitate fubjedorum, femper tamen fanguis eft
admixtus tandemque prodeunt, purulenta.
§.VIII. Sed quia per alia quoque corporis Iocs, excretionibus natu-
ralibusaliasdeftinata, non rarocontingit fluxuspraeternaturalis e.g.per
nares haemorragia, nimius menfium fluxus per uterum, ideo ad difFe-
rentiam generaliorem dicitur in definitione quod Dyfenteria fit fluxus
aivi, quô ipfô innuitur fluxum hunc per nullum alium fieri locum,
nifi per anum. De differentia fpecialiori, quomodo fcilicet ab affefti-
hus confimilibus différât agetur infra, fi alia quasdam priùs perluftrata
fuerint.
§. IX. Ante omnia dicendum nunc judico de locôaffeBo feu fuhjeBa,
/»rw/prt/» nimirum atque/»ri/wm'o, quippe quod noffe multum refert
Medico. Hoc vero efl'e inteflina prae casteris credere jubet folertia eo-
rum, qui in fubjecSis variis morborum generibus extinftisfecandis nul-
lum reformidarunt five laborem five fcetorem. Hi quotquot fecuêre
öyfentericorum cadavera, in omnibus inteftina invenerunt exulcerata.
Sicuti videreeft in Theophil. Bonet. Sepulchr, lib.^.Seil, ii, pag-S^l^ Se
3pud alios quoque Autores.nbsp;A 5nbsp;§. X.
SX Inteßina juxta divifionem in Meditinâ 'rcCeptam amp; in hunc
ufque diem fer vatam, dicuntur effe vel lemta, vdcrafa. inquirendum
ieitur erit quaenam afficiantur. Ex Anatomia nemim non Medicorum
notum effe puto tenuiaasque, ac craffa inteftma iifdem gaudere partibus
confticuentibus, fcilicet, prascaeteris hicnominandis, vafis fanguiferis
a'tque tunicis ; unde autopiiâ imprimis baud refragante nihil obftare
ih propatulo eft quo minus dici queat utracjut fubjedi rmonem in hoc
riiorbo fubire poffe , ita ut craffa non magis quam tenuia patiantur,
idque nunc fipamim ubi hxc vel illa folitariè ; nunc vero coymtUm
ubi utraque fimul laborant. Sic Dolxu. inEmchp^dia fm MedtM fog.
429 recenfet , fe in fex Dyfentericorum cadaveribus mvemlle tenuia
squè at craffa inteftina purulentis obfeffa tubercuhs.nbsp;_
■ \ Xr Mi»m principale fabjeShm funt alia partes quas inconfenfum
trahuntur. nuhc equidemmagis, nunc minus, pro morbi fcihcet auc
malignitate aut benignitate. Nonnunquam enim malum latius ferpit amp;
non foPum totus inteftinorum tradus, fed amp; ventriculus ipfeexulce^
ratur; Vïà.TheophiLBonet.StpHkhr.l.a. Imômefenteru quoqUe glan-
dulas'materiâ purùlenta refertas invenit Falcoburgius , uti kgere licet
apud Thorn. Bortholm Centur.6. Hiflor. Anat-.i. pag.zoi. Neque par,
tes inteftinis magis vicinöÈ tantum , fed remotiores etiam interdum va-
riô modo deprehenduntur alteratae, cujufmodi refertur exemplum ia.
Holler, lib. demorb. intern, cap. Schol, de adolefcentis cadavere . m
quo inteftinum exulceratum ; Epiploon vero , medietas thoracis amp;
Öefophagus ex parte, corrupta fuiffe dicuntur.
§.XII. Caufam hujüs Ruxus immediatam feu proxtmam fi quis deh-
derat dr^plicem hanc poffe dici exiftimo, ex una nimirum parteeft aper-
tio(en erofto vaforum fanguifetorutn\ ex altera parte imeßinorum exalce-
ratio, Haec ita concipi debent i dum humores qui per inteflinamoven-
tur prseternaturalem eamque fatis notabilem contraxêre acrimoniam,
pungendo ac vellicando fubftantiam inteftinorum efficiunt, ut horuni
fibrs fe contrahant, ficque venarum orifica cdmprimendo impediant
quo minus fanguis, qui per arterias continuo appellitur motu, intrare
amp; circukim abfolvere qtieat, unde neceffario ftagiiare incipit. Cum
igitur à tergô femper urgeatur fanguis arteriofus, refliixus vero per ve-
nas à fibris crifpatis inhibeatur , vafa exiliffima. propter fanguinem in
iis ftagnantem, nimis extenfa, juvantibus praecipue humonbus acribus
in cavô inteftinorum contentis amp; tuoicam interiorem arrodentibus *
oertQcemusrumpentftri'SMiguis^qoiex ruptishis vafculiseffluit, fim^
cum aliis liumoribus in inteftinis cpnteotis atque feceflum urgentifaus;
fo.F^ eUmi\i«ur., Bk v^ô.-par? inteftinqrum quae ftagnationem iianc
fenguinis diutius tojerat, praegrefla inflammatione exulcçratur, amp; ruptis
poftmoduno illis ulcufculis materia purulenta exceraitur.
§.Xin. Ex modôdidis uni velalteri fortaffispoteram vidcri, ac ft
fanguinem in excretis Dyfentericoriun confpicuum, ex artcriis corro-
Cs atque apertis tantiim prodire, venas vero immunes plane crederem,;
^ft nullo modo, Cquidem hae tunica multo fubtiliori funt praeditae,
adeoque facilius corroduntur amp; fanguinem fuum fundunt.
§. XIV. Admiratio vero quem fubit, qua ratione fieri queat, uê
ex vafis ejufmodi exilliffimis tanta, quatlexcerni folet fanguinis copia»
podire poflit, is fciat illorum exilitatem compenfari numero. Si etenina
ißtefliini portionem eô , quem dexteritas hujus feculi invenit mo-
dum, prœparatam intueri licet, ex meris vafis fanguiferis conftare vi-.
d«ur,nbsp;' .
§.XV. Ulcera femper adfuntin Dyfenteriâ, faétâ puta, quamvis mi-
Hus praefumantur adeffe in fiente. Ab initio equidem non adeo funt
Jir^)funda, fed fuperficialia faltem ; ubi vero incrementum magis ma-
gifque fumit malum amp; acrimonia humorum indies in corpore auge-i
tjif, uleera, prœterça quod latiiis ferpant, evadunt qiloque profun-
diqra amp; nifi medicamentis appropritatis in tempore fuccurratur, in-
tefliina penitus eroduntur unde fibrofa atque carnea folent excerni ra-
menta amp; fphacelô tandem illa corripi , prout infpeftio cadaveruni
4pcçt.nbsp;J .
- §. XVr. Caufas Medietas mqne lis pr'mum proxlmioret», quod atti-
net, non eadem omnibus de hâc eft opinio. Veteres prse caeteris ac-
cróbant bilem tam quantitate, quam qualitate peccantem. Hanc ve-
ro minus fufiicere, quippe quam non aptamjudicat utinteftinaexede-
rç ulcjifqyç excitarc queat, fed neceffario ipfi adjungendumeffe fuc-
cum parcreaticum acidiorem, adftruere conatur Sylvius, in Prax. Me^
aw. Afftnd. IVtllifim accufat fanguinis dyfcrafiam atque effervefcen-
tiatB feu fermentationem, ubi Pharmacem. Ratio», part.nbsp;cap.
3c de Dyfenteriam Londinenfi cruenta agit. Helmont habet Archeum
«intatuni 8j fwribundum , fifut videri poteft in ejus Traü. de-Pottd.
^edicarnm. no. 29. Et fic plura poffent adduci , dum unufquifque
içre fibi pecwUare quid fingit, amp; aliis. ut idem, perfuadeat m«Itis ratio-
nibus
il
nibus probare hoe ipfum fatagit. Sed dicendum nunc erit quamnani
opinionem hac de re ipfe ampleftar.
XVII. Meam itaque facio fententiam EttmulUri qui Prax. part.
I.e. V. p-nbsp;quodcunque pro caufa agnofcit. Nimirum omnes
humoresin corpore humanô, quocunque veniant nomine, fi modo
acrimoniam praeternaturalem eamque notabilemadjunftamhabeant, va-
lent producere erofionem atque exulcerationem inteftinorum. Nec
mihi perfuadere poflum, qua ratione fieri poffit, ut bile alcali abun-
dante fuccus pancreaticus nihilominus acidônotabili impraegnatusfit:
fiquidem acidum amp; alcali funt planè contraria , cum tamen hi duo
humores ex eadem feparentur Maffâ fanguineâ. Credere ergo potius
jubeor quemlibet humorem de falibus illis quibus M. S. fcatet, five
fint alcalicse, five acids, five falfas naturae, participate. Cur autem in-
teftina praeprimis infeftentur facile patet , fi attendatur non folum bi-
lis amp; fucci pancreatici, verum etiam aliorum humorum eâderp acri-
monia peccantium, in Illis fieri concurfum. Neque illi humöres tan-
tum qui per cavitatem inteftinorum moventur , horum fubftantiam
adoriuntur , fed fymbolum quoque addit fuum fanguis intra vafa
contentus, quippe quorum citiorem erofionem acrimonia fuâ pro-
movet.
§. XVIII. Nolo equidem iis quae §. anteced. dida funt negate i
utplurimum acciditate peccare humores, ficutietiam Ettmullerus 1. a.
ftatuit ; verîim non video cur ex opinione nonnullorum , femper
accufandum fit acidum, imo credendum ab humoribus aliter conftitu-
tis Dyfenteriam nullô modô fieri pofle , dum nil nifi acidum aptura
judicant ad producendam exulcerationem, fi modo ea rite , perpen-
dantur qu® §. 12. difta funt, quâ ratione quivishumor acris cujuf-
cunque demum fit naturas erofionem vaforum fanguiferorum tandem-
que exulcerationem inteftinorum poffet caufare , accedente imprimis
hoc, quod circulatio fanguinis tunc magis foleat eflet auda amp; proinde
majori in copia humores pravi ad inteftima feruntur.
§. XIX. Humores autem qualitate peccantes, hoc loco magis ac-
cufandos cenfeo propterea, quia Dyfenteriae differentia fpecifica in eo
pofita eft, quod fanguinolenta amp; purulenia excernantur , qus caufae
nullius, nifi acrimoniae praeternaturalis , produdum efle poflunt.
Quantitas enim humorum ubi peccat fine notabili acrimonia fluxus
quidem alvi producuntur, fed abfque exulceratione inteftinorum,
Utî luculenter patet ex Diarrhœâ , in qua ferum aut biHs in magnâ
rejicitur quantitate ; acrimonia verô in corpore ubi augetur, certo cer-
tiùs fequetur dyfenteria ; nec ignotum eft iiiam in hanc degenerate
fspiflimé.
§. XX. Canfa MediatxRemotioresxwxnc veniunt examinandse, ubi in
clafle Kerum Naturaltum folent Autores recenfere primo loco Tempe-
TAmentum , nunc calidum amp; ficcum ; nunc v. calidum amp; humidum
accufantis. Negari equidem haud poteft unum prae alterô fubjectâ
facilius corripi hoc morbo , prout major jam acrimonia in hujus vel
illius corpore latet. Interim tamen certiffimè credo , quemlibet cu-
jufcunque demum dicendus fuerit temperamenti , prxgrefla prava
vjfèûs ratione aut pofitâ aliâ quâcunque caufâ producendi hune mor-
bum fufiîciens, dyfentcriâ sfBci pofle. Idem quoque judico de (i/dEw-
te, nimirum puerilem amp; juvenilem non magis huic morbo obnoxiam
fieri polfe , quam virilem aut fenilem. Pradicorum enim fi evolvi-
niuslibros,nunc puerum, alio tempore juvenem^ hîc virumconfiften-
tis aetatis , alibi (eniô jam coijfeótum, Dyfenteriâ laborafle deprehen-
dimus. Nihilominus inficias haud ibo in pueros juvenefque hune fs-
pius fasvireTyrannum, minimè tamen ideo, quafi major in his (ut
vulgô creditur) detur abundantia bilis, fed quia ab efu fruduum ho-
rsorum aut alio quocunque errore in diaeta temperare fibi nefciunt. E
contra qui jam proveftioris funtœtatis, longo rerum ufu edodi, qus-
nam nocere , quxve prodeflc queant optimè norunt. Neque alia ra-
tio eftnbsp;fiquidem Experientiâ tefte uterque fuos quoque patitur
mânes,
§. XXI. Dtfpoßt'mem hétreditarim hue quoque folent afFerre,'
neque negandum eft parentum morbos fœpius transferri in liberos, amp;
his cum iis morbis continuo ferè efle confliftandum, qui illos ma-
ximè infeftarunt. Unde non mirum, fi quis jam ab ortu e.g. fcor-
buticus , accedente leviffimâ caufa occafionali, Dyfenteriâ corripi-
tur.
§. XXn, Inter caufas mn Naturales primum occupât locum Aër,
qui fané multum conferre poteft ad morbum hunc producendum, id-
que duplici prasfertim rat.jne, ubi nimirum jufto vel calidior yd fri-
gidior obfervatur. Calidior fi eft, homines ad extinguendam fitim,
quam prae nimio œftu patiuntur ferè inextinguibilem, ingerunt quoe-
cunque ipfis obvia fiunt, amp; cerevifiam tunc temporis plerumque aci-
Bnbsp;dam,
-ocr page 10-dâm, amp; fiudus horsos, melones c)ufdcmque generis plura alia quae
ad cacochymiam corpus difponere folent. Imo quibus res parva domi
eft, aut etiam pueri, non dubitant fruâus immaturos affumere : inde
pravorum humorum in corpore fit colleftio , tandemque fequitur
Dyfcnteria. Si vero nunc, fubito imprimis , mutatur Aër in frigidi-
orem, eatenus multum facit ad hunc morbum, quatenus tunc ab Aëris
injuriis pori it) ambitûcorporis conftringuntur , amp; hac ratione infen-
fibilis tranfpiratio impeditur, indeque major fit humorum ad inteftina
determinatio, ubi poftmodum talem excitare folent tragcediara. Et hxc
videtur quoque ratio, cur plerumque fub finem œftatis amp; ingruente au-
tumno graflari féleat hic morbus -, Interim tamen impolTibile haud
efl-, aliis quoque anni temporibus contingere poffe Dyfenteriam.
§. XXIII. Non inferioris conditionis funt Ajfamfta, qui etfi, in
fe fatis fint laudabilia , cjmntitate vero eorum fi. peccatur amp; in tantâ
alfümuntur copia , ut chylificatio ritè peragi nequaquam poffit, varii
in corpore oriuntur cruditates. Eo vero magis pravi humores folent
generari, ubi fimul affumendorum qualitatis nullus habeatur refpeßus,
amp; talia avidè ingeruntur, qux fermentationcm aut quamcunquc cor-
ruptionem facillimè fufcipere poffiint. Vtendi quoque temfus hîc
quodammodo refpiciendum efl: , e. g. fi quis cerafa, ribes amp; fimiles
fruftus, qui pro menfis fecundis admitti omnino poffunt fummo ma-
nè vacuo affiimat ftomachô , facilè fibi, imprimis prxdifpofitus ali-
quali ratione fi fuerit, Dyfenteriam comparare poteft.
§. XXIV. A Medicamentis praecipuè purgantibus in majori dofi
affumptis ; aut ritè quidem adhibitis , fed maiô accedente regimine ,
ita ut diutiùs in corpore detineantur, amp; cum humoribus circulentur
oriri etiam poteft Dyfcnteria. Multô magis, atque citiîis fieri folet à
venenis e. g, Mercur. fublimat. amp; fimilibus intrô fumptis, quippe
quae longe majori acrimoniâamp; vi plané caufticâ îunt prsedita, adeoque
brevi temporis fpatiô inteftinorum exulcerationem, imo erofionem cau-
fantur.
§.XXV. Motus Si qtiies i fomnus -vtgUia) Animi pathemata
item Excreta amp; Retenta, tanquam è numero Rerum non-Naturaliura
muîtum quoque valent, nifi horûm exada habeatur ratio.
lt;5. XXVI. Prœterea ab aliis caufis tam internis quam extérnis magis
tamen fpecialioribu6 oriri poffe Dyfenteriam obfervationes teftantur, fic
à vermibus Dyfenteriam produdam fuiffe Paulus Brandius Medic, ca-
tirenf.
-ocr page 11-ßrenf. in AÜ;.Hafit, Volum. obfirv.ll. item, alü à cafu, perculTio-
ne , Dyfenteriam narrant.
§. XXVII. Tandem fatis notameGilcauJapraeternaturali etiam oriri
quoque Dyfenteriam, nimirum quando aiii morbi in iianc dégénérant,
uti funt Paffio coeliaca, Lienteria, Diarrhasa amp;c. Ab ulcere in pede con-
folidatô lethalem Dyfenteriam legere licet in Miß. cnriof. am. i. Dec,
ï. obf. 213.
, §. XXVIII. De Diferentiis Dyfenteriae nunc qua:dam erunt dicen-
da, quarum duo conftitui poffunt ^^wr^ , quatenus fcilicet Dyfenteria
confideratur vel ad fe ipfam relata, vel ad alios morbos conlîmiies.
§.XXIX. Ad fe ipjam igitur relata differt ratione Caufa, Sjmptoma..
tum. Partis affila, Excretorum, Modi, Temporis-, (i) Ratione Cau-
fa, alia eft Endemia, qu^ particularem agnofcit caufam , amp; hujus vel
illius loci incolis tantum famiiiaris eft , qualis effe folet Londinenfi-
bus ; alia Epidemia , quando ab univerfali procedit caufâ ( hic Aër
accufatur) amp; in totâ quâdam , aut pluribus Regionibus graffatur.
( 1 ) Ratione Symptomatum eft vel Maligna , in quâ ingens anxietas
ptaecordiorum amp; fumma virium proftratio illam concomitantur, ex-
anthemata quoque aut maculae nonnunquam in corpore folent sp-
parere, quale exemplum videri poteft apud River. Cent. i. obferv. 5Ö.
vel Benigna, ubi fymptomata adeffe folent mitiora. (5) Ratione partis
affeäie eft sé Inteflinorum tenuium , vel crajforum, vel utrorumque fi-
mul. (4) RationeExcretortim alia dicitur feroß,3lk biliofa amp;c. prouc
hujus vel illius humoris prae caeteris major obfervatur quantitas. (5)
Ratione Modi eft vel Critica quae cum euphoria aegri contingere foler,
amp; de hac loquitur Hippocrates in SeB. 6. Aphorifm.i\S. quando dicit:
LienofisdifHcultas inteftinorum fuperveniens bonum; haec veto non
adeo frequens eft. Vel Symptomatica , quae cum proftratione virium
contingit. (6) Ratione temporis, alia cft/'»^m; a.\kfaSa-, alia/0»-
ga ; alia brevis.
§. XXX. Refpeflu ad ^/«o; confimiles »jor^o; habito, differt à caete-
ris Dyfenteria in genere , quod in hac fanguinolenta atque purulcnta,
cum aliis humoribus mixta,foleant excerni. In fpecie differt à Diar-
rhaay quatenus in hac tan.am forofa atque mucofa prodeunt ; aPafto-
ne cœliaca, quod in hac chylus fimul cum fxcibus alvinis excludatuti
a Lienteria quatenus in hac cibus potufque, prout affumpti fuêre, pla-
ne immutati, vel crudè faltim digefti, per anumreddunturj à Cholera,
B a
qua-
-ocr page 12-quatenushsc efl: enormis atque continua humorum acrium, una cum
aflumptis per fuperiora amp; inferiora rejedio; aFluxa hepatko, quod
in hoc fanguis loturx carnium inftar excernatur ; à Flux» hamorrhoi-
dali , quatenus in hoc fanguis abfque aliorum humorum admixtione
prodit.
§. XXXI. Diagnoßs nunc fequitur quae multum facit ad Thera-
piam , fiquidem cognito morbo amp; loco afFedô facilior erit cura.
(!•) Ratione temporis, imminentts Dyfenteriae figna funt ubi alios alvi
fluxus, qui praecedere plerumque folent, fupernit levis horror, ap-
petitiis depravatio, amp; imprimis tormina ventris. Prafiniis, funt perfe
manifefla ; ex dejeclionibus fanguinolentis , purulentis, imo tandem
ramentis fibrofis amp; carneis admixtis, ut amp; torminibus quae nunc atro-
ciffima obfervantur, amp; maximam partem à fpafmodicis inteftinorum con-
vulfionibus oriuntur, funt enim haec plurimis dotata nervis adeoque
maxime fenfata , hinc facillimè percipiunt humorum acrimoniam amp;
variômodô intorquentur. Nec defunt plura alia figna e. g. pulfus fre-
quens atque celer ab auda fanguinis circulatjone ; Vigili®, à tormi-
nibus sEgrum miferè excruciantibus ; virium imbeciiitas; ab appetitu
proflrato amp;: continuis vigiliis See. (i.) Ratione SubjeBi an Tenuia in-
teftina, znCraffa, an vero utraque fimul patiantur figna defumuntur
^ixim.adolons loco, pmiw, kdoloris gradu, partim, ab excretionnm
modo. DoUris locum quod attinet vulgo dicunt, fi fupra umbilicum ob-
fervetur dolor, tenuia, fi vero infra umbilicum fentiatur, cralfa effe af-
feda. Verum hoc répugnât Anatomiae, ex hac enim confl:at tenuia to-
tam regionem umbilicalem occupare, amp; tam fupra, quam infra umbili-
cum obtinere fitum, crafla vero in ambitu magis locari. Unde potius
attendendumerit num in medio abdominis, amp; quidem verfus anterio-
ra obferventur tormina, certo indicio tenuia pati; aut num potius in
ambitu amp; verfus pofteriora fentiatur dolor , amp; tunc judicare licebit
cralfa affici. Quoad doloris gradum atque Bxcretionum modum haec ob-
fervanda: Si dolor adeft acutiffimus neque hunc ftatim fequhur deje-
dio alvi ,amp; fanguis infuper exaclè miftus eft cum reliquis humoribus,
tuto judicare licet mali federn effe in inteftinis tenuibus; in crafTis con-
tràj ubiadeft dolor magis obtufus, tormina ftatim excipit alvi depo-
fitio , amp; cruor cum reliquis fascibus perfedè miftus haud obfervatur.
Utraque fi afficiuntur fimul dolor aderit long» atrociflimus amp; ferè
continuas, frequentiores quoque fient alvi dejediones. (3.) Ratione
Sjmpto-
Mi
Dyfenteriâ judicatur vel maligna y ex gravioribus amp; pe-
joribus fymptomatis, imprimis fummâ amp;fubitaneâ virium proftratione,
vomiru amp;c. VelS^w/^a^jinquamitioraobfervantur fymptomata, amp;pr3e
caeteris non adeo ingens virium imbecillitas.
§. XXXn. Procnoßs nunc reftat , quam pauciffimis ut abfolvam
dico, in genere eam optimè peragi, fi virium femper habeatur ratio,
harum enim fi non modo fada ingens proftratio, verùm etiam quoti-
die decrefcunt, difficilis certè erit cura 6c bonus vix fperari poteft even-
tus. Sed vires ubi adhuc praefentcs, nec adeo notabilis earum fit immr-
nutio, meliora promittere poteft Medicus. Qui magis fpecialem defide-
deratprognofin, hancvariare fciat pro ratione caufa:;, Symptomatum,
partis affcftsE Durationis amp; aliarum circumftantiarum. Nam quo ma-
jor adeft humorum acrimonia, eô curatu drfficiîioreft Dyfenteria ƒ///?-
pocratesSeâ.ô.Jphûïifm 5. Dyfenteriam cum cibi faftidio amp;febre ju-
dicat malam. Malignaro periculofiorem iongè effe benignâ fatis notum-.
Inteftina craffa fi tantum funt exulcerata, facilè curabitur Dyfenteriaj
dilîicûitis fi tenuia ; difScüIimè fi utraque fimul laborant. _
§. XXXIII. Ad Curam igitur dum meaccingo, juxta triplicem fon-
tem, èquô materia prifidiorum defumitur, erit progrediendum. Primo
itaque locôfe Ci[iit Fous ChirurgicM, amp;ex hôc FenaSeüio, quam non-
nullifummisextollunt laudibus, imô repetitis vicibus celebrare jubent
in Dyfenteriâ, adrevel!endumranguineminflammationemque praecaven-
dam. Prse ceteris Jul. Caf. Claudin. Refponf.Medecin.6. his commen-
dat verbis: Mihi credas experto, hifce annis , quibus fimilis morbus
ferè per totum mundum vagatus eft, poffum jurare, me plures hoc re-
medii genere fervaffe, atque citiùsfanitatireddidifTe. Alii contra eandem
prorfusrejiciunt, tanquam magis noxiam, dc Galen, lih. i.adGlauc.
cap. läf.^lib. I. derat.Fici. inacut, text^ 16. alvô fluentefanguinem de-
trahere vetat. Verùm in omni Dyfenteriâ ficuti abfolutè nonprohibe-
ri, ita nec admitti poteft. Nam hîcaequè , ac in omnibus morbis aliis,
virium imprimis habenda ratio, fealiae prsterea confiderandx funt cir-
cumftantisB. Quando fcilicet, prout fïpiffimè fieri folet, tune demum
Medicus accerfitur, ubi per plures jam dies fluxu durante sgri vires pe-
nitus funtexhaufts, aut fi malignitas adfit, nullô modô fuadere V. S.o-
nem auderem. Sed in morbi initiô amp; plithorâ praefente, velmorbô,à
confuetisaliàs, nunc verô fuppreffis evacuationibus e.g. ha;morroidi-
bus vcl fluxu menfium, ortum trahente , confentientibus praeferîim
viribus, V.S.onem haud reformidarem.nbsp;XXXIV.
§. XXXIV. Progredior nunc ad Foniem Pharmacemkum ubi latîffi-
mus feie aperit campus, ita ut minimè de enumerandis , fed feligendis
faltem, cogitandum fit Medicamentis, è quibus generaliora tantum at-
tingam, ybmitona hîc vix videntur habere locum, nifi forte orta fit
Dyfenferiâ ab affumptô aliquô venenô, aut alio quodam pharmacô
ineptô, quod adhuc in ventriculô ex parte hxrere prœfumatur, alias
vero omnino omittenda judico. Non défunt equidem exempla Dyfen-
tericorum, qui Vomitoriis funt reftituti, cujufmodi legitur obferva-
tio in Mifiell. Cmiof. Med. ann. z. Deem. z. f. 580. ubi D. Valentini vu
rummemoratDyfenteriâ laborantem, omnibus remediis ordinariis fru-
ftràadhibitis, ailumptô vomitoriôingentembilisœruginofaî copiam re-
jecilfe, cum prœfentaneâ fymptomatum remiffione , fed ejufmodi me-
dendi methodum minimè imitandam cenfeo ; amp; facere hue videntur
verba Francifc. f^aleriol. quae habet lib.l.obf,^. Id fieri ßefe, inquiens,
videmusy ut in quibufdam corporibus accurata Medicinlt;s ratio nil valeat,
cumßnt qu£dam corpora quitmeäendo quaßagrefianf, e contra evenire fi-
let ,Mt y quos ratio mn reflituat i temeritas adjuvet. Et refert fimul exem-
plum viricujufdam, qui, cum per tres integrosmenres gravi corruptus
fuiffet Dyfenteriâ, omnibus medicamentispertxfus, tandemdepravata
viaûs ratione reftitutus eft. Sed ficuti neminem tantâ teneritate credo
ut, quiainordinatd Diœtâ hunc fcit reftitutum Dyfentericum, amp; aliis
hoc morbô laborantibus eandem fuadere velit : ita Vomitoria , unius
altenufve exempb quem his reftitutum legimus, minimè motus, in cura
Dyfenterix rejicio, quandoquidem inter vomendum corpus nimis con-
cutitur amp; vires magis diffipantur.
§. XXXV. Meliori modo fe hic commendant?»?quot;^*?«^/^, imprimis
ubi corpus pravishumoribus maximè eftrefertum; faciliùs enim, ho-
rum quantitate priiis imminuta, eorum, qui refidui manent in corpo-
re. qualitas per medicamenta convenientia alterabitur, illorumqueacri-
monia corrigetur. Ex Purgantibus vero fortiora omnino vitanda funt,
prscipuè qus refinofis conftantparticulis; metuendum fcilicet eft, ne,
dum refinofa ejufmodi tenacius adhxrere folent inteftinis, haec magis
irritenturamp; malum augeatur. Aftmitiora fuam certè merentur laudem,
inque iisMyrobalani principatum tenereà nonnullis creduntur, quippe
quas humores acres non modo evacuare, fedamp; ventriculum atque in-
teftinaroboraredicunt. Nec alia hujusgeneris evacuantia blandioradé-
funt : Inftar omnium tamen efle poteft Rhabarbarum quodammodo
toftum.
-ocr page 15-tofttim, td quod non-minus à SjlvhPrax. Ith. i.e. 15. quam aliis egregiis
Praâicis magnopere commodari, amp; nunquam non laudabili cum efFeau
^hiberi folet, hanc ob rationem quod non tantum uni, fed duabus fatis-
faciat indicationibus, quia vi purgante abfolutâ levem quandam vu tu-
tem adih-iaoriam exerir. Mercurio düldNokUßmmBoyleDijfertat. de
^edicam. ßmplic. §.6. fingularerri virtutem in Dyfenteriâ adfcriiiit, dum
huic Medicamento virtutem acres humores mitigandi, amp; putrefadioni-
refiftendi ineffe judicat. Praeterea additexperientiam, quam accepita
'inimi exercitus Prxfeäi Chirurgô quodam, qui dixit Mercurio dulci,
^3«quam fummoarcanocentenos fe aliquot militum in exercitu curaffe,
^xhibendo ad fcrupulum unum , imo mediam drachmam.
§ XXXVI. Neque minorisufus funtnbsp;non tam evacuationi,
quam aliis intentionibus hîc infervientes, praecipuè ubi inteftina cralla
funtexulcerata : Nam ad tenuia vix pertingere pofTunt. Horum autem
Marius efl: fcopus amp; fecundum Riverinmin Prax. Iii?. 5. cap. 6. primîim
dementes amp; detergentes , pofiea vero glatinantes amp; adßringentes injicien-
veniunt. Horum exempla quideiiderat videre eadem poteft I.a. imo
apud Setinert. amp; alios ad naufeam ufque inveniet. Sjlvius loco modo alk^.
laudatEnnema ex lade bubulô recenti, amp; fi lubet, prius chalibeata,
cum Terebinthinâ veaeta ovi vitellô diffolutâ, amp; melle rofatô , quo-
Unicô fe non (êiael Dyfcnteriam curalfe afiîrmat.
§. XXX Vif. Diaphoretica hoc in morbô multum valent, dum tranfpi-
rationem promovendo ferum divertunt amp;ad peripheriam corporis ma-
gis ducunt, imprimis fi talia adbibeantur quae acrimoniam humorungt;
fimul infringere atque abforbere valent ; ut funt Terra figiil. lemn..
Unicorn, foffil C, C. Ebur. f. igne lap. cancr. Antimon, diaph. fimpl. amp;
Martial, bezoard. mineral. amp;c. Metus malignitatis fi adeft, talia poffunc
^^'igi, qu^ virtute'alexipharmaca fimul gaudere dicuntur; vel infuper
addi, de lapid. bez. five orientali. five occidentali, aut de pulv. bezoard.
quorum varijE compofitiones proftant in oflicinis. Qui potionibus de-
leäatur facilè feiet aquas deftillatas, eidem fcopo infervientes, affumere
e. g. Aquam theriacal. florum Sambuc. card, bened. amp;c. cum tantill.
fpirit. theriacal. amp; de paulo'ante enarratis addere, qus velit. Bezoardicît
vero Volatilia, utamp;Spirituofa non, nifi in maximè refraâa dofi, propi-
nanda, imo, quantum fieri jyoteft, prorsijs omittenda fuadeo ; nam his
qui largiter utuntur , amp; malignitati fuccurrere ftudent, aeftum.sgris
Jani fatis moleftum , hoc ipfô augent. Anneftendus hic mihi yidetur
modus
-ocr page 16-modus Indorum, quem habere dicuntur in Dyfenteria curanda , duni
in Prax. Majenbsp;dicitur, quod fumumzin-
giberis, carbonibus vivis injedi, recipiant per fellam perforatam donec
fudore perfundantur, amp; animo liquefcere incipiant, deinde lefto calido
committantur , ut fudores promoveantur, exhibitô brodiô calido ad
vires refocillandas.
§. XXXVIII. Adflringentia propre ßc diäa locum quoque inve-
niunt, Alumen. Sacchar. Saturn. Vitriol. Martis, Terra Vitriol. Bal-
fam. Terra catech. lap. haematit.fl. balauft. rad. tormentill. biftort. amp;
fic plurima alia, tamficca, quam liquida inPrafticorum librisviden-
da. Circa horum tamen ufum notatum velim (i) ne ftatim in mor-
bi principio, ubiasgri corpus nimiâ ad hue pravorum humorum quan-
titate fcatet, praefcribantur , alias fluxus quidem fiftetur , fed longé
pejora inde fubfecutura funt mala ; (2) ne in dofi peccetur , metuen-
dum enim, ne nimiâ adftridione efiiciatur,ut orificia vaforum ladeo-
rum claudantur penitus atque obliterentur , amp; lethalis inde fequatur
Lienteria vel Fluxus Coeliacus.
§. XXXIX. Riverias pimpinellaz fingularem ufum tribuit in Dy-
fenteria , cui non folîim vim adftringentem , verùm etiam fatigui-
nem depurantem inefle dicit ; amp; eôdem loco nim. Cemur. z. obferv.
exemplum habet Dyfenterici cujufdam , qui omnia refpuens re-
media folo pimpinellae ufu reftitutus eft.
§. XL. Addenda tandem funt ilia Medicdmenta quae mucaginofi-
tate fua partim, acrimoniam humorum adhuc refiduam, obtundunt^ partim,
confolidationem promovent, ut funt: radie, alth, lilil. alb. Symphit.
Gumm. arab. maftich. amp;c. item animalium partes gelatinâ abundantes,
è quibus parari poffunt Decora pro potu ordinario, nifi aeger averfe-
tur , afTumenda.
§. XLI. Haec Medicamenta, de quibus haflrenus dißum , caufam
morbificamamp; morbum ipfum refpiciunt. Sed inter Symptomata qus
adeffe folent, cum urgens maximè fit enormis amp; intolerabilis crucia-
tus ille , de quô segri conqueruntur ob atrociflîma , qus patiuntur
tormina ; huic obviam eundumO/i/W/V, de quibus magnalis eft inter
Autores, an conveniant, necne.
§. XLlI. Augußin. Thonnerus obßrvat. Medicinal, lib. 3. p.
in hujus morbi curatioue illorum ufum ex toto prohibere conatur,
dum Narcotica in Dyfenteria pronunciat Necrotica , amp; illuftris Co-
mitis
m
' I ^
I fii ,'ï
m:
mîtîs exempîoprobat Dyfenteriâ laborans, affumptô, ex medicaftrt
cujufdam confiliô , opiô, in lethaliaincidîtSyraptomata, ita uttandetaquot;
Confies ille morti avocanti (ficuti loc^ui ainat Thonnerus) comitem fé
adjuDgere amp; inCytnbam Charontisdefcendere, coadus fuçrit. Sj^lvins
amp; WMJïm contra, non dubitaruht ab initio morbi ftatim opium in auxi-
lium vocarej amp; ex his. Pofterior , ficut ipfe fatetur amp; videri poteft in
^harmaccH. Rational, fan. i. Seh. 5. cap. 3. in dofi (àtis inagnâ ex-
nibuit, neque unquam cuiquamDyfentericohocMedicamentum bb-
fuiffe fcribit. Aft tutiifimè mediâ licebit incedere viâ, fi iti exhiben-
do opio temporis amp; modi habeatur ratio. Ne igitur vel in principi»
ftatim morbi, amp; praeprimis folitariè, exhibeatur: Cum purgantibus enim,
ad mentem Sylvii, tolerari quodammodo poteft ejus exhibitio ; vel ia
dofi peccetur. His obfervatis Medicus in Dyfenteria aequè, ac aliis
Riorbis quamplurimis , optatum fibi ab opio promittere poteft efFc-
öum.
§. XLIII. Externa quoque fuum merentur îaudem, dum abdomem
folent inungere oleis ex adftringentibus, ftomachicis ,. carminativi»
paratis, e. g. oleo Menth. Nucift. Anif. Aneth. Chamomill. amp;
fimilibus , aut facculos applicare ex ejufmodi herbis paratos. Non-
nulli partes animalium calidas admovere jubent , unde taleols carnia
bubuls pulvere Cumin. Cînamon. amp; fimilium , confperfse , atque
intensè calefadae, appHcatœ commendantur.
§.XLIV. AdTenefmum amp; Procidentiam amquot;, quibus sgri vexan-
tur varia laudanturab Autoribus,amp;nunc, fuffitus adhibere cxMafticIi^
Thür. fl. Rofar. Rubr. amp;C. amp; fumum per fellam perforatam anoex-
cipere ; nunc , clyfteres ex mucag. femin. Pfyll. Cydon. amp;c. injice-
»■e; nunc, fotus ex modicè adftringentibus amp; nervinis inftituere fua-
dent.
ß. XLV. Fufiîjs quidem traöarr potuiffet Cura Dyfenteris ; fed ne
m majorem molero excrefcat haec Difputatio praeterea omnes, quas
fe fiftere fo'ent ubi ad aegri leftum accedit Medicus, circumftantis,
vix praevideri poflunt , amp; juxta Deckerum in Not. ad Prax. Bar-
mt.p.iyj. Dyfenteriae curatio fecundum Symptomata fua atque Dif-
ferentias, gradufque mutari debet, magis fpecialia judicio uniufcujuf-
que relinquo , variante nim: morbô, varia appropriata feligcïe atque
combinare.
à. XLVI. Reftat nunc paucis mingcrc FontentDi,ttetic»m, de quo
C
il
reflè monet Thonnerm loco ante allegata p. löp. Omnium róaximê ne-
ceffarium efle in Dyfenteriâ, ut conveniens in cibo potuque obfervetur
Diasta; medicamenta haud efle œftimanda fuflïcientia nifiaccedat jufta
viaûs ratio ; plus enim fpei locandum efle in laudabili Diœtâ , quàm
operofâ pharmacorum farragine.
XLVII. fit nequecalidusnimis, neque fi-igidus, fed tempera-
tus, ita ut aeger in aequabili.femper fervetur calore, amp; ab omnibus
dëris injuris totum defendatur corpus; omnis quoque fœtoris fit ex-
pers, unde excrementa agrorum è conclavi fxpiiis funt removenda in
loca diflita', amp; aër fuQimigiis corrigendus.
§. XLVIII. Cibw fit facilis digeftionis amp; laadabilis fucci, ut funt
jufcula avenacea , pultes ex oryza cum lade paratae , caro agnina,';
vitulina amp;c. Leporinâ carne Helmont Archeum furibundum placare
iterum jubet. Poflunt qUoque aflumi cydonia mala, item mefpila vi-
no incoda ( nifi febris prohibeat ) additô cinamomô. Contrà vitan-
da quae dilBcilis funt digeftionis, aut pravi fucci, ut carnes falitae vel
fumô induratae ; olera quaecunque , amp; imprimis frudus horaei ,
raphanus, allium , See, Paucis ut compledar : omnia quae acria funt
aut facip fermentefcibilia , aut flatulenta. Potta fit cerevifia limpida
amp; benè defaecata , addito pane tofto cum nuce mofchatâ ; vel de-
codum hordei aut Eboris cum radice pimpinells.
§. XLIX. Omnis corporis motus, ut amp; f^igiltit vitentur , antmique
pathemata, vehementiora praecipuè,omniftudio vitentur. Quiescom-
mendetur îégro, fommfqne promoveatur amp; ammas fit tranqttillw.