DISSERTATIO JURIDICA
INADGVRALI S,
Q^V AM'
^FAVENTE DEO TER OPT. MAX.
AuEioritate Magnifici 2). Re Si or is,
M. D. Praxeos amp;: Inftitut. MedicinseProfeflbris Ordinarii,
•S^- - NECNON .....- .
■ - Amplijjimi Senatûs Academici confenfu, Nohilijjïmteqw
Facultatis JVRIDIC^ Décrétât:
PRO GRADU DOCTORATUS.
Summifque in UTROQUE JURE Honoribus amp; Privilegiis
^^nbsp;^ ^ ritè ac légitimé confequendis,
Eruditorum examini fubjicit
.^d diem 12. Septembris, horà locoque folitis.
gt; ^ aj e c t '1 m r h e'n lî-m ,
Çrancisci Halma, Academisc
'' Typographi, cb bc xci.
ftmis y jjomjjmis,
atque ConfultiJJimis \
D. D. Confiliariis amp; Ad-
feflbribus Camerse Ra-
tionum Hollandiae, at-
que Weft-Frifiac , Pa-
tronis meis fummopere
Uanc Difertationem Juridkant
D. D. D.
ADRIAAN VERBOOM,
Aucf. amp; Resp,
-ocr page 3-DISSERTATIO JURIDICA
INAVGVRALIS
ggrefluri materiam de compen-
fetionibus, praeambuli loco vide-
bimus, curmtroduara fit, amp;quâ
ratione nitatur : Eft autem mate-
ria compenfationispotiflimùm in-
venta, ac admiflaad fopiendosli-
tium circuitus, ne fiat per plura,
quod poteft fieri per pauciora.
Et quoniam aequiflimum eft, ut quis eo jure adverfus
•alium utatur , quo alium erga fe uti defiderat : Ut-
que is , qui alium fibi folvere defiderat, eidem quo-
que fatisfaciat r Idque fi recufet facere, non videtur
dolo carere. Nam dolo facit , qui id petit, quod
poftea redditurus eft. /. 173. §. uU. de R. J. Hue per-
tinet compenfationis sequitas , cujus menjinit Alex.
Imp. in /. 5. ^ 6. C. h. t. amp; Pomponius in /.
eod. quia intereft potius non folvere, quam folutum
repetere, cùm fieri poflet, ut per inopiam débitons
vel aliâ de caufâ inanis fiat aftio , atque ideo com-
penfationem neceffario introdudtam dicit.
Quàmvis autem compenfatio in jure noftro ali-
quando latiflimè accipiatur pro adasquatione cujuf-
que rei : §. z. Infi.de fociet. ubi damnum ôc lucaim
in focietate compenfari dicitur. , Interdum latè pro
adsequatione debiti cum alio ; fi creditor pro debito
fuo qualemcunque rem accipiat. l. 6. C.de Rei Vind.
iri hoc tamen titulo pro perpetua retentione , quse
vim folutionis habet, accipitur , definiturque à Mo-
deftino in I. i.ff.de comp. Qómpenfatio eft debiti^
ere dit i inter fe contributia. Ita di£ta, quod ^salie-
num cum eo quod utrimque debetur per imaginariam
quafi folutionem penfitetur , amp; quo ad concurrentem
quantitatem minuatur, I. 4. C.de compenf.
in fin.ff. ad SC. TrebelL eamque, ut ordine excutia-
mus , hxc fequentia notabimus. i. quibus detur
2. in quibus caußs ^ 3. quts fit effeöim comfenfa-
tionis-.
Datur itaque jus compenfandi quibufcmique debi-
toribus , adverfus quoi'cunque creditores à quibus
debetur fibi, cujufcunque astatis, aut conditionis fmt,
unde etiam pupillis objicitur ii. C.h.t. nec folùm
ex proprio 5 fed amp;: ex alieno nomine compenfatio
fieri poteft; Qiiomodo fidejulTor, cum pro debitore
principali folvit, compenfare eam quantitatem poteft,
quae viciflîm àcreditore debitoridebetur, I. âg,. ff .h.t.
omnes enim exceptiones amp;: defenfiones, qux reo
competunt, fiquidem ia rem fcriptx nec merè per-
fonaîes fint, etiam fidejuffori profunt, amp;: objici pof.
limt, /. 7. /. IJ. ff. de except, qualis etiam eft com-
penfatio arg. 1.1 ff h. t. quîe fimulatque jam oppo-
Îîtaeftj ipfo jure obligationem minuit, acfiipfe reus
debiti partem intuliiTet. Procurator etiam in rem
fuam^ verbi gratiâ, cui vendita, vel donata eft aftio,
compenfare poteft, / pr.ff. h.t. etiam ante litem
conteftatam : quia èc ante hanc debitum ipfius eft ,
ôcutili id adione exigere poteft l. tj.^.ff.de_proc. 1.6.
^ 7. C. de obl. amp; aâ.
I V.
Objicitur autem non tantiim privatis , fed etiam
civitati, reipublic;2 ^ aut fifco l. ult.ff. de compen f
l-l-C.eod. dummodonon compenfet in caiifis excep-
tis, de quibus in l. 1. ^ ^.C. h..t. ublemimerantur
A 3nbsp;caufk
-ocr page 6-caufe fepteni, quibus adverfus rempublicam com-
penfatio celTat : (i) fi quis fit debitor civitatis ex
Calendario , id eft , fi mutuam pecuniam fœnori à
civitate accepit (2} fi ex veftigalibus (3) fi ex pe-
cunia frumenti, vel olei publicè empti /. 46.
de jure fifci. (4} fi debitor fit tributorum ( 5 } ad
alimenta publicè prSftanda in Xenodochiis, aliifquc
locis, quibus infirmi, fenes, pueri, puellïe, alijeque
perfonse miferabiles aluntur. (6) fi debitor ejus pe-
cunix, qu£E certis fumptibus publicè faciendls defer-
vit (7) fi debitor fidcicommiffi civitatirelifti.
Sequitur, ut difpiciamus , in quibus obtineatcom-
penfatio : amp; notandum, quod locum habeat in debi-
tis, five ex contraéhi oriantur, five ex deliöro
jf. folut. matrim. ^ I. de dolo malo j ubi unus
quid dolo malo fecit, itemque alter , amp; dicitur do-
lum cum dolo compenfari. Quod tamen ita limitan-
dum, fi agatur pecuniariè ob dolum, aut culpam ad
civile partium interefle, aut damni dati reftitutionem
/. io.§ 2.^ h. t. Secùs, fi debitorum poena fit cor-
poralis , aut capitalis, tunc enim compenfatio non
poteft locum habere I. 13.nbsp;ad I. Juli. de
adult, neque intereft , an contradus fit bonse fidei,
an ftridi juris , quod effèdum eft Divi Marci Cze-
faris refcripto §. 30. Infi, de a6l. cùm antea in
ftriftis jurisjudiciis non admittebatur compenfatio,
quod in ilKs Ibrida juris conflituti ratio haberetur.
Id
-ocr page 7-Id quod poftea confirmavit Imperator Alexander
^yerus innbsp;ècz Juftiniano in /§. 30.
^ uit C. h. t. ampliatum. Porro compenfatio quo-
que obtinet in omnibus adionibus tàm perfonalibus,
quàm realibus d. l. nlt. quia rocabulura debendi in
materia compeniâtionis non tantum pro èo , quod
jure obligationis, fed etiam quod jure in re debetur,
accipitur. Exceptâ tamen fola aftione depofiti §.30.
Infi, de aB. amp; l.fin. C. h. t. ne fcilicet fub pr£Etextu
compenfationis depofitarum rerum quis exaftionede-
fraudetur , amp; ne contraftus , qui ex bona fide ori-
tur, adperfidiam retrahatur C.s'^ö/ prreter
tanc autem aftionem depofiti, amp; aliam excipit lm.
peratorin d.l.ult.C.h.t. eam videlicet, quâpoflefl
fio rei alienae vi occupata repetitur : quae fanè fpe-
cies nullam aut retinendi , aut compenikadi proba-
bilem caulkm hahet.
Cïrterùm, ut debitum poffit compenfkri, re-
quiritur (i.) ut fit verè debitum î Undè quaeritur
an debitum naturale tantiim compenfari poflit?
Quod affirmat Ulpianus in l. 6. ff. h. t. ubi inquit j
quod naturâ debetur ^ venit in compenfiationem.
Ut puta , debeo tibi centum ex mutuo , tu vel an-
tea, vel poftea nudo pafto ex aliâ caufa centum
polUcitus es te daturum : qu£e centum ita nudo pa-
ö:o promifl^a civiliter funt indebita , fed débita na^
turaliter, jure tecum penfabo , ut quod actione à te
confequi non potui, id te agente per compenfatio-
nem
-ocr page 8-nem teneam ab invito. Debitum autem mere civilè
compenfari nequit , quia per exceptionem perimi
poteft l. x^. ff. h. t. unde fi quis fpe futurje numera-
tionis chirographo fateatur, fe certam pecuniae fum-
mam accepiffe , hoc intra biennium compenfari non
poteft: Eodem modo excluditur debitum vi, metu,
aut errore promiflum §. i. feqq. Inß. de except,
quoniam amp;: illud exceptione perimitur.
- j.
Secundo ita demùm debitum compenfatur, fi fit li-
quidum l ult. C. h. t. nam liquidi cum illiquido nul-
la compenfatio eft. Liquidum autem hoc cafu dici-
tur, quod pro certo Sc indubitatas ejufdem utrimque
qualitatis , atque aeftimationis apparet, nec multis
ambagibus innodatum, fed quod judici facilem prse-
ftat exitum d. l. ult. §. i. veluti ex confeflione adver-
farii , qua fatetur fe tantundem debitori fuo, eidem-
que creditori ex hac vel illâ causâ debere , aut cùm
non de fado, fed de jure inter debitorem, amp; credito-
rem difputatur , quod femper certum ac judici aper-
tum effe intelligitur tot. tit.Cod. utj qu£ defunt ad-
•vocatis partium ^ judex fuff le at. Vel fiquidem in
fafto verfetur quod debitor compenfandumoppomt,
fed tale fit, quod in continenti probari poteft: Ut fi
jam ftatim ab initiolitis, amp; in ipsa quafi conteftatio-
ne debitor paratam prolmtionem ofFerat, quod etiam
fibi ab adore viciffim aliquid debeatur d. I. ult. §. i.
-verfhoc itaque judicesC. h t. quxnam autem fitce-
leris , amp; parata probatio, ôc intra quod tempus fieri
de-
-ocr page 9-debeat J quoniam in jure expreflum non eft, ideo ar-
bitrio judicis relinquendum eft.
V I I L
Cum itaque leges debitum liquidum exigant, hinc
itianifeftum eft, debitum purum non compenfari cum
eo quod debetur in diem, vel fub conditione l. i.ff,
h. tit. certi autem loci adjedtio non impedit compen-
fationem, habitatamen ratione ejus,quod intereftue-
ftinato loco dari L x^.ff.^od. non etiam debitum de-
bet effe alternativum : ut fi quis decem aut hominem
lt;iebeat, non aliter compenfatio hujus debiti admitti-
gt; quam fi adveriarius palam dixerit, utrum vo-
luerit : nam cùm eledio fit ejus, petere rem certam
I X.
Tertio requiritur,ut fit debitum earum rerum, quce
Compenfationem recipiunt, quales funt res qux in
quantitate confiftunt, id eft, res qux pondéré, nu-
mero, vel menfurâ conftant, quia hx res mutuam
ftinftionem 6c permutationem recipiunt} fpeciei au-
tem ad fpeciem, aut quantitatis ad fpeciem, vel fpe-
ciei ad quantitatem nulla eft compenfatio, quia nulla
utrimque adeft paritas , quam compenfatio, ficut amp;
folutio , in rebus compenfandis amp;: folvendis requirit
§ 1. ff de reb. cred. amp;c quemadmodum aliud
pro alio invito creditori folvi nequit d. 1.2. §. i. ita
quoque nec compenfari j com-penfatio enim eft ima-
Bnbsp;gina-
-ocr page 10-ginaria foîiitio j cùm ergo vicem folutionis obtineat
amp; in fpeciebus feu corporibus variet arftimatio , ca-
datque in ea afFedio , non poteft creditori obi ici
compenfatio.
I
X.
Inirium autem capit compenfatio ex eo tempore,
ex quo ab utrâque parte quid debetur L 4 C. h. tit.
eaque opponitur quâcunque litis parte , etiam poft
conclufionem in causa , imo ufque ad executionem
fententia^, contra debitorem latce , ita ut non modo
in ipfo judicio contra debitorem accepto, fed in ipfo
momento quo petitur executio rei judicata, objici
amp; implorari pofllt l. 2.C. h. tit. ex quo tamen non
fequitur , quod compenfatio impugnet fententiam,
quia ille qui compenfat, videtur fatisfaCere fententize^
cùmcompenfare, uti jam ante didum, Ctfolvere.
EfTedus compenfationis eft , quod obligationent
ipfo jure extinguat, Se alter ab altero liberetur, pergt;
inde atque fi alter alteri folviffet l.^. ^ l.ii. ff. h.
quod tamen intelligendum eft ufque ad concurrentem
quantitatem, L 4. C. h. t. Verb. Grat. Titius mihi cen-
tum debet ex causâ mutui : ego ex aliâ causa debeo
qumquagmta : compenfatio fît ipfo jure , amp; ego à
Titio liberor, non à totâ fummâ, qua: debetur, fed
pro quantitate concurrenti. Dicituf autem ipfo ' quot;ure
fieri compenfario , non , quafi non alleganda fit in
judi-
-ocr page 11-judicio, ciim alias de eâ admittendâ pronuntiare ne-
queat judex /. ult. §. C.h.t. Sed quod oppofita re-
tro vires fuas exferat, à die fcilicet qua utrinque de-
bitum cœpit, id eft , fiftat curfum ufurarum , libé-
rer fidejuflbres /. ^.ff.de folut. amp; pignora folvantur
I'11. C.h.t. amp; ft ille, qui poterat compenfare^ per
errorem quid folverit, condicere poterit, quafi inde-
bito foluto l.io.^.i.ff.h.t. '
Maximè autem controvertitur an , fi quis jurave-
rit, fe debitum foluturum , falvâ jurisjurandi religio-
se compenfare valeat? Etverior eft afiirmantiumfen-
tentia (i.) quia nihil intereft, folverit aliquis, an
compenfaverit, amp; quia compenfatio facit, ut debi-
tum pro foluto habeatur /. 4. C. h. t.junB. I. ^.ff qui
pot. in pign. (2.} Quia folvifl^e non folùm is dicitur
qui revera folvit, fed omnis ille qui eâ obligatione
Hberatus eft 4,.$ 7dere jud. jam vero qui com-
penfat, liberatur obligatione,per confequensljui jura-
turn debitum compenfat, illud fblvifl'e cenfetur..
C3O Hue facit, quod dedifle intelligatur qiu eOm-
penfat, /. 76. de V. S. quodque judièati conventus
compenfare poflit I. 2. C. h. t. res autem judicata Sc
jusjurandum comparantur I i.ff dejurejur. Sed his
ita breviter libatis ftriftimque expolitis, naviculâ in-
portum fubduaâ..
gt;
Anchor a. de prorajacitur yjîat littore puppis.
A N...
-ocr page 12-I.
Aliud pro alio invito creditori fohi ne-
qt^lt. '
TransaSio fuper re certa Çf judicata fa^
äa, nullius efl momenti,
Fidejujfor in majorem fummam acceptus
quam reus principalis debet , omnino
non ohligatur,
Jusjurandum judiciale potefl retraêîari oh
inflrumenta novit er reperta,
I