D I s B u T A T I O 'j U R I D I C A
INAVGVRAL IS,
quot; DE
Q^V A M
AuEioritate Magnifci 2). ReSioris,
M. D. Praxeos amp; Iniftitut,.Medicin2e Profeflbris Ordinarii
N E C N O N
. ■ AmfliJJîmi Semm Academici confenfu, Nobilijfimxque
••'Facultatis JV RI DI Décréta,
PRO GR.ADU DOCTORATUS, .
Summifque in UTROQUE JURE Honoribus amp; Privilegiis
rite ac legitime confequendis,
' quot; quot; \ ' '^Erudit^rxmexamini/itlijicit: t - - , .
JOAN vande' P O L L.,-Amftelod.Bat. .
^d diem 25. Januarii hora hcoque folitö.
Ex Officina Francisci Halma, Academic
-nbsp;Typographi, cb bc xcii.
VI RO ST ECTATISSIM O,
D. GERARDO SCHUT , Mercatori
quondam vigilantifTimo , Vitrico pluri-
mum feverendo.
CLARISSIMO COnSULTISSïMO^i^E FIRO,
D. LUC^ vande POLL, J.U.D.
amp; in illuftri Academia Rheno Trajeéti-
na Codicis Profeffori Ordinario , Pa-
truo venerando , Studiorum Juridico-
rum Moderator! eximio.
.NEC NON
yVRISCONSVLTIS GRAVISSIMIS
D. FLORENTIO BECKER , J. U. D.
Abbati^ Paulinse Ultra)edina in Urbe
Quseftori digniflimo, Curiseque Provin-
cialis Advocato.
D. GULIELMO a ZUYLEN itidem
J.U.D. Curiaeque ejufdem Advocato.
Avunculis affinitate conjunóliflïmis,
multumque de me tam meritis, quam
merituris.
■ -nbsp;Jnaffgftrale hoe ^exercitium uti date dedieare
fas erat , ita Do Dedicoque
, ■ : ' T '
T .nbsp;JOAN vande POLL. Audor.
-ocr page 3-A 1
Icet pnitus à Juridicâ hac velitafione
abßerrere me pot uijfet effatum illud-,
Qiiifquis prius vires fuas cum hoc, quod
eft fubiturus, onere metietur, fiimpareft.
abftineat, amp; cum metu ad id etiam , cui
fe fufficere exiftimat, accedat. Summa
tamen Juris ^ Legum jucunditas, qua neque in pau-
fertate vivere , neque mori in anxietate permittit ^
inEpil. Nov. i. de hered. amp; Falcid eo animum impw
lit J ut miens 'volens hanc explicatu dignam de Fce-
nore amp; Anatocifmo materiam excutiendam fufcepe-
rim J amp; Juvenili atate meu quidvaleafU bu7tiert ^
quid ferre recufent, experirer. ^ia enim Legißator
nofter Juftinianus cupidam Legum Juventuiem ita
dilexit i tit non folum totius légitima fcientia prima
Elementaeitradiderit^fed^ Reipîib. dignam credide-
rit gubernatione^ §. ult. in procem. J. ardore difcendi
legum anigmata jolvendi cupidine „ Qquam habuif-
fe Julianum refert J. C. Tomponius^ etiam ego al-
leöfus , prœfens fubeo oftîcium j ^ ad id cum metu
etiam accedo. Nec pigebit me ^ ßcubi haßto , qua-
rere ; nec pudebit ^ ßcubi erro ^ difcere. Nemo enim
eft mortalium j quem non aliqua pars ignorantia at-
tingat J quam contagionem ex ipfa mortalitate traxi-
mus. Nam homo cum errat ^ humanitus errat. Er-
rorem autem in homine calumniari ^ eft ipfi mortali-
tati convitiim facere.
.... ' -- -• ■ - ^
injvgvrjlis^
I gt;
D E
E lis qu« ad Fœnus amp; ufurarum u-
furas pertinent, fcripturo nihil prius
aut antiquius videri poteft, quam ut
ipfam uftiram. fœnorifque naturara
confideratè attendees , praecipua in il-
' lis requifita infpiciat : nifi enim cogni-
tâ utnufi^ue etymologiâ ac definitione,
vix apparere poterit quid fit illud, de
quo ilico nobis traftandum éft , cum
contra expofitis horum fiimmariis proclive omnibus fit ju-
dicium futurum, an amp; quo jure aut merito m juris no-
ftri Codicibus eâ de re agere Caefanbus Junfque confultis
libuerit,
Ut igitur-rquantum fieri poteft) ordine procedat hoc
noftrum exercitiuro, a Fœriorisvocabulo initium facieraus:^
intelkaâ enim ejus proprietate , haud difficile erit veram
eius definitionem invenire. Haec vox Graecis non adeo fre-
quens eft 5 nullum enim habent vocabulum prêter tUw,
quod proprie -yimiv, amp; generationem fignificat, five par-
tum, quod nummus nummum pariaf :ficatifimiha generan-
tur a fimihbus iAnfiotel. Ith. de -Repub. Latmis m Icripton-
bus Fœnus diverfo fenfu nobis occurrit: vel enimFœnus ab
ipfa origine Fœtus eft, feu fmÜHs^ partm, acceßio, ipfaeque
adeo fupra fortem ufuras, uti apud Plautum Moß. A.px.
Se, I. S^i ne^ae Fœnm ne^ue fortem argenti danmt ; Rurfus
(3 Fmm i5 fortem da hit : fie idem in Afin: ^u^erere argentum in
Fanm. Horat; de ^Arte poet. Pofitis in Fœnore nummis. Ck. pro
CUlio i parcat Juventus pudickiA fu£ : ne fpoliet altenam, ne ejfun.
dat patrimoniumne Fœnore trucidetur. Sic in Jure noftro. /. 24.
ff. de ufu (S ufufr. leg. Fœnm quoque firtium , quas defunQiM col.
locavit. vid. /. 9., ƒ de ufur. (3 frucl.. Atque fic dantur de hac
Fœnons fignificatione plunmœ leges, amp; infinita fere loea ,
quas omnia brevitatis caufa omittam. Quidam vero exifti!
mant, Foenus dici a fundo, quia fundus cura O, non cura V,
apud antiques fcribebatur, amp; proventus propriè eflet ex na-
turali, terr^ fruclu. Cic. de Seneä. Nec unquam terra fine ufu.
ra reddit quod accepit, fid alias minore, plerumque majore cum Fœ-
nore. Ovid, de faß. Hordekque ingenti Fœnore- reddat ager. Plin.
hb. 18, Cjtp. 17, Sic quoque cum quinqmgefimo Fcsr.ore mefes redMn
félicitas foil. Pro Sorte etiam cum ufuris furai videas, ut in ilb
Manilii hb. v. Afironom.
Arvorum ingener at fiudium rurifque colendi,
Seminaque in fœnsa frlcaiis reddere terris,
Vfuramque fiqui majori forte ^ recept is
Frußibui innumeris. ——
Aft etiam ipfa frequenter fortis notione venire Fœnus non
abs re dixeris. Phn. d. c. 17. Cic. ad Attic. Ep. 1. itaque aut
tutela cogito me abdicare , aut pro Glabrione Scavola fœnm amp; im-,
pendium recufare. Ultimo Fœnoris nomen illura contraftum
indicat, qui fi gratuitus eflTet, mutuum^nxinc vero ob nfitrax
mutuum fmebre vocatur ; uti in fequentibus latius appa-
rebit.
Sequitur ut de Fœnons definitione difpiciamus ; Fœnm igi-
tur eft ii(ura, quae fupra fortem ex mutuo debitam, (inter-
cedente ftipulatione) exigitur. Tefie Ant. tJMatth. de obligate
difput. thef i. Seu eft acceflîo ad fortem mutuo datam
ex fola ftipulatione. Et fic propriè Fœnm definitur: hoc
enim in contraftu tantum mutui locum habet , etiam
fi creditoris, ratione damni, nihil interfit. Cuj. in L 90. dtt
V. O, atque hinc venit, quod pecunia gratuita opponatur
fmort l. lo. §. ^.f. mand. 1.8. f. in cjuib, canf. pign. tacit, ideo-
que fœnm duntaxat in lucro amp; quceftu eft poßtum , neque
ex natura mutui , fed ex fola conventione provenir. /, izi.
de V. S. Sic enim ait Cic. Necß tuam oh caufam cuiquam cem-
modes, beneficium tllud habendum efi , fed Fceneratio, Idem fere
Senec. Ltb. de beneficiis quarto. lflud,\vi(\\nt, non efi beneficium, fed
fœnus, circumfpicere non ubt optime ponas , fid ubi jqmfiuofîffime ha-
beas , unde facillime tollas, Fœnus igitur proprie non eft ipfa
fors, quamvis apud nonnullos pro forte aliquoties iumatur,
nempe impropriè , ut fupra demonftratum eft. Errant igi-
tur egregie ilü, (interquos Doftiffimus vir Salmafius) qui
hanc definitionem foenoris nobis tradunt : Fœnus eft fors
crédita fub ufuris ; perverfa fane 8c aliéna a Jure noftro de-
finitio : fœnm enim non eft fors ipfa , verum pecunia feu
quantitas mutuo data 6c eft 8c manet fors : donec fit folu-
ta , vel alio modo extinfta : ufuras vero débitas ex pafto
vel ftipulatione mutuo adjedâ funt fœntu, quod infra vide-
bimus.
IV.
Poft Fœnoris definitionem, proximum nobis efl:, utaddi-
vifionem accedamus ac inquiramus, utrum fœnus fit gene-
ris unius, an non._ Hanc enim inveftigationem inutilem efle
ac otiofam haud cogito. Sic enim dicit Salycetus, qui bene di-
ftinguit proximus efl veritati, in prolegomenis ante C. col.Z' Summa
itaquedivifio haec eft , vel eft nauticum , vel terreflre:
illud autem fubdividi poteft in proprium ve\ tmproprium : fateor,
Jurifconfultos 8c Imperatores nufquam fic diftinxiflfe; quoniam
res ipfas habent, non curant f«pe verba. Sed ut rem com-
modius explicate poflemus, non inconveniens nobis hïBc vi-
detur diftinótio. Nauticum proprium eft lucrum creditoris,
quod habet ex pecunia navigaturo crédita, propter pecuniae
periculum, quod in fe recepit j vel paulo a iter, eft accefllo
pecuniae trajeftitiae, navigaturis credit«, hac lege, ut pecu-
nia fit periculo creditoris; quae ob id dicitut pecunia nauti-
CAy l.l. f de nam. fœn. I. iiz. f. de F. O. frequentius
tamen trajectitia, in tit. de confirm. Digefi. §. alius, item ufura
maritima m /. 6. ff. h. tit. quia trans mare vehitur /. i. eod.
tit. fub qua etiam merces ex eâ pecunia comparatœ conti-
nentur. d. l. i. Quifquis ergo credit pecuniam navigaturo,
fuo credit penculo , quam ob caufam ufuras centefinas pa-
cifci vel ftipulari potuere creditores. l. f. §, r. de naut. Fan.
I. 7. eod. l. 26. §. I, C. de ufitr. nam cum ea pecunia trans
mare yehatur , periculo créditons, ufura non propter ufum
pecunia, fed propter periculum , ac tanquam periculi pre-
tium exigitur. / h.tit. cum maximè maris fortunam fu-
beat creditor , pecunia ventis, tempeftatibus, fcopulifque
commifla: quo nihil periculofius, nihil magis dubium, ubi
navigans eft, juxta Juvenalem,
----» Digitis a morte remotus
Quatuor , aut fieptem, fit fit latißima tada.
1K(ihil tarn capax fortuitorum ijuam mare aitTijw/. xiv. annalium.
Re ipfa navigare incommodum efi.
O fortunate y neficis ^uid malt
PrAterieris qui nunquam es ingrefiuj mare.
Ter em. Hec. aSf. g. 4.
Ideoque hic leges antique permifere ftipulari infinitas ufu-
ras, Paul. z. fient. 14. §. 5. 1.-1.6. C. de ufur. Unde Sc hodie
majorem centefimâ ftipulari licet, habita ratione loci ac tem-
poris propter intuitum tanti periculi; groene-tv. h. Si pecu-
nia nautica data fit ea lege, ne fit periculo créditons , non li-
cet tunc ultra moduuj ftipulari. l.nihtlinterefi./^.ff'. h.tit. Ptri-
culum hic eatenus intelligendum, quatenus contingit fine
culpa dolove débitons/. (f. Ä. w. Creditor autem folummo-
do agnofcit periculum in itu , donec navis cum pecunii ad
portum appulerit deftinatum , nam poftea ordinarise cur-
runt ufur^ l.i.C.h.tit. non vero in reditu d. l.i. nifi aliter
conventum fit /. uk. eod. tit. Neque neceflario requiritur ut
merces fint falvae, fufiîcit navem perveniffe in portum , ni-
fi nominatim aliter cautum fit. l.-^.l- 5. i. B.adleg.%bod.
Saepius creditor folum fufcipit vmih-Agn periculum-. aliquandô
etiain permlum jadurae jmercium , fafts communi vefto-
rum confenfu (navis levanda: caufa, ne per tempeftatem
pereat) amp; pyratarum , vel hoftiura incurfionis , amp; incen-
tlii. Alias mercium jaftus omnium , quorum interfuit,
contributionc farcitur. /. i. 3. d. tit. adl. Rhod.
Quod ad prxfiatlcnem culpae hic pertinet, nonnulli ä nau-
tis leviffimam exigunt culpam i.:^.^. i.amp;f. nant.'eaup.ßa.
M. Alii diftingunt inter mercatorem, vel dominum , 8c illi
quot;(dicunt) levis prasftanda eft culpa , huic leyiffima. arg. l
■2.f.§.penit/t.f. locat. Nos vero miffa hac diftinftione priorem
atnpledimur fententiam ex Edifto Praetoris.§. i. £^2.
Finitur Foenus nauticum , finito periculo quod creditor
in fe fufceperat , vel ad certum diem , vel ad certam con.
ditionem , vel ad certum portum , vel ufque ad reditum
6c in omne navigationis tempus. Neque vero dubitandum,
finiri duplo , cum certam habeat taxationem d. l. 26. C. de
^nbsp;• c . . V. I L
Improprium Fmus nauticum didum confiftit in iis cafi-
bus, quibus citra navigationem pecunia datur periculo cre-
ditoris. Nota, quod antea omiferam , verbum pecuni«
non folum comprehendit nummos, aft etiam vinum, oleum,
•frumentum , tritieum , hordeum , 8c caetera omnia quae
mutuam recipiunt funftionem , atque pondere , numero.,
menfuräque conftant uno verbo vocantur quantitates /. i.
§. dt.junR. I. 4. §. I. de eo quod aert. loc. Hoc foenus ex folo
pado ejufdem Juris poteft effe cujus eft trajeétitium pro-
prium , quod hie finguiaie,eft ob.periculum litfceptum ,
nam alias ad foenus neceflario requiritur ftrpulatio. I. i. /.g.
deufur, vid. infr. Unde igitur refte inferimus, fi quis non
mari, fed terrd oegotianti crediderit fujo periculo , centefi-
mas ilium quoque ufuras pacifci pofFc. Hetm. dtfpm, de
fee». e*p. 2.nbsp;•
-- -f' - ..... .
Haae-
Ii
Haótenus de Nmtico brevitcr , vel qnaft Nauiico Fœnore
Cgimus, tranflato in creditorem periculo, Refliat igitur uc
paucis de vulgari traftemus , cujus definitionem vid. fupr.
Th. 3. Diff'ert à Nmtico quod in vulgari defideretur maxime
flripulatio d. 1.1. /. C. deufur. l. 10. §. 4. mand. l. xxi.ff. de v. S.
atque adeo neque ex pafto nudo , neque ex mora , neque
etiam per litis contefl:ationem deberi incipit. Neque tem-
pus folum fufficit ad obligationem inducendam , ut puta fi
quis Fœnus quod non deberet pluribus folverit annis, qua-
fi deberet. Lj.C.deufitr.add.l.zS.C.depaB. Cujac. in /. 6. de
ufitr. Neque fola neceflaria eft ftipulatio , verum etiam cer-
tus modus in ftipUlando eft exprimendus , alioquin nullius
eft momenti tota ftipulatio cum ufuris , l.'^i.ff.deufur. l.^i.
eod. tit. l. ^g.f. de F. O. Dantur tamen quaedam exceptiones,
quando etiam citra ftipulationem debentur. i. Civitatibus
/. 50./^ de ufar. 2. In pecunia menfae argentarise praèpofitis
débitas. Kl^vell. i ^6. c. 4. 3. In pecunia trajeditiâ five nau-
ticâ 1.5quot;. I .f. de nam.fœn. I. 7. eod. 1.26. C- eod. tit. 4. Fifco I.
17. §. f-f- ^^ ^y®'quot;- J- Excipitur Fœnus fpecierum /. 12. C.
eod. tit. Sic quando debitor ex padi conventione ufuras fpon-
te folverit, eas tunc ut indebitas condicere, aut in fortem
accepto fere haud poteft I. 3. C. h.tit. quia fi non civiliter,
naturaliter faltem debuit. Sic etiam pignus retineri poteft,
nomine ufurarum ex pafto debitarum /. 4. I. 22. eod. tit. De
modo legitimarum ufurarum , 6c de fraude committendâ
circa ufuras, ficuti etiam de aliis , ad ipfam de ufuris mate-
riam infra traftabimus.
Tollitur autem Fœnus, fublata principali obligatione i vel
foluta forte cum ufuris. l.iquot;^. D.defi/ut. Finitur etiam nova-
tione, vel acceptilatione I. iS. f. denovat. I. i.jf. de acceptil. :
vel longiflîmi temporis praefcriptione. l.rG.Prmcip. C.deufur.
1.3. C, de ^ufcript. 30. velij.o. mn. vel aliis legitimis modis.
Sequitur igitur ut ufuras, non vero ufuram pro tnercede
explicerous -, qtiamvis eo aliquoties fumatur modo , nempe
eadem forma 8c figura loquendi, qua locationem Sc condu-
ftionem pro locationis amp; conduftionis mercede pofucrunt.
Ut Paulus in I. beat, f Je ^ubl. veil, ä /.63 §. i. fdefidejuf
Cic. in Bmto ufuram impendium vocat , cum dicit tmpendm
dHgetm firs, id eft , ufuris. Ufura autem ab utendo nihil
nifi ipfum indicat ufum. Cic. natura enm ujuram nobis vita
dedit tanqmm pecunu dc. Sic Plautus , Ejufque ufuram corpo-
ris cepit ßbi. Cui etiam uxor u'uraria dicttur , cujus ufuram
quis habet. Vid. Donat. ad Terent. Vmus ufitram horamp; gla-
diatori tfli non dedtffet. Idem etiam confirmât Jurifconfultus
Pomponius /. 60. f. foro fic. Sic acutiflimus Sc fubtilifilmus
vir Papinianus in /. ^quot;i.ff.ad Sc. Trebtllian docet ufuras pro-
pter ufum medii temporis percipi.
X I.nbsp;ƒ
Ufura in fpecie eft ad fortem, five quantitatera , quacun-
que ex caufa creditam acceffio. Et haec quidem ckfinitio
iniqua haud nobis videtur. Dixi quacunque ex caufa , quia
ufura non tantum ex ftipulatione praeftatur, /. 40. ƒ. de reb.
cred. fed amp; ex pado omnibus bonaefid. contraftibus, ex
quibus vel quantitas vel pecunia debetur, convenit ; quo
ipfo à fcenore difFert. Dixi creditam , nam ut creditoris amp;
debitoris , ita etiam crediti nomen generale eft , amp; ad
omnem caufam , qua alienam fidem fecuti , in creditum
imus, refertur: I. jf.de reb. cred. D'lxi accefto, quod hic in-
dicat argumentum ibrtis fucceflivum l.iz. C.h.t. vel addi-
tamentum /. 16. 25. (f. eod. unde conftat, quod ufura non
poffit per fe confiftere, quafi acceffio, fine re principali, ex
qua dependet. arg. I. accejfortum de R. J. Caeterum accefllo-
■nis verbum latiffime patet , compleftitur enim augmentum
ejus rei quae in judicium venit , cujufve nomine actio , pe-
titio, perfecutio eft. Aft hjec quia ad acccffionis materiam
pertinent, filentio prseteribinus, ne rerura multitudine, ni-
mis fit tasdiofa haec dilTertatio noftra leduris.
Quibus itaque ex caufis ufijras debeantur obiter explice-
mus. Debentur primo , ex pafto bonsef. judiciis in conti-
nenti adjedo /. 15. in fin.ff. depof. ubi legem contraftus Pa-
pinianus appellat paftionem fiiper ufiiris faftam , vid. prae-
terea /. 5quot;. C. de paß. inter, emt. amp; àendit. ubi notandum eft quod
JC. Gordianus addiderit verbum initio, quod non fi-uftra Fa-
âum , cum amp; eodem utatur magnus Papinianus in d. jna L
24. # depoßt quoniam eo indicant paâa in concinenti efle
aqjicienda , ratio quia pafta in continenti fiabfecuta bonaef.
judiciis infiint. /. 7. ^.^.f. depaä. quod fi non in continenti,
fed ex intervallo, contraâu jam bonaef. abfoluto perfeélo-
que de ufuris convenerit , contradui illi non ineunt, nec
valebunt, fi quis agat, ne ex pado adio nafcatur d.i. 7.§.5'.
jf. depa8.. Si verö cafus eveniat , quo paftum adjeélum fit
in continenti ftridi juris negotio , amp; ufurx ex eo pafto fo-
lutœ funt, condici tanquam indebitas minime poifunt, ne-
que in fortem imputantur /. 5. C. h. t. quia faltem naturaliter
debebantur, /. j. ^.z.f.defrlftt. naturalis autem obligatio im-
pedit condiftionem indebiti I. 10. ff. de oUigat. amp; a£l. Sunt
quidem varix exceptiones ab hac régula, f/Jurlt;e ex nttdo paä»
peti non pojjùnt, quas tarnen hic non enumerabimus. Secun-
do ufurx debentur etiam ex ftipulatione adjeûâ tam ftrifti
juris quam bonaef. contraftibus. vid. Duar. capite x. /. y.ffquot;,
h. tit. d.i. I. L C. eod. cum fit adfaibita ad firmandas alias
obligationes,authore Paulo Uh.^. fententiar.tit.j. Tertio Ufu-
rse debentur ex morâ in bonxf. judiciis /.nbsp;h. tit.'^l.
i:^. C. eod. I. ^i^.f.locat.l.z.Ch.t.y \\\nc illud quod in bonaef.
aétionibus tantundem poffit officium judicis , quantum in
contradibus ftrifti juris nominatim valet flnpulatio interpo-
fita d. I. (jfiaro ff, lac. fic etiam legata amp; fideicommifla hac in
parte xquiparantur his contraftibus (etfi alias bonsef. non
fint, fed ftriftis annumerentur negotiis 1.6.ff.detnlit.jur.)
in iis enim etiam ftatim ex mora ufurx amp; fruftus peti pof-
fiint Ï- C. de ufur. amp; fruä. leg. fen fideicommiff I. 84.
85-. %. i.ff. de legat. z. Explicaremus bic quid fit mora, quotu-
B anbsp;plex
IC
plex fit , quofnam efFeftus habeat amp; cetera plurima , quae
quidem ad hanc pertinerent materiam , fed quia fummarie
hîec faltem nobis traâanda, ideo ad adjuvandam explicatio-
nem noftri fequentis Anatocifm hxc fufficere , minime du-
Ne ergo ex abrupto tranfitus ad praediftam fiat materiam,
prius de legitimo ac illegitimo ufurarutn videbimus modo ,
feu quantitate quae aliter fefe habet hodie , atque olim fuit.
Nam ante Juftinianum Auguftum non fuit certa ufurarum
limitatio , fed pro temporum locorumque confuetudine ,
modo gravioribus , modo levioribus fcenerabantur , ita ta-
men ut fanftione juris veteris ufurarum in mutuo finis fue-
rit centefimâ, five maxima /.nbsp;neg.gefi. l. de ad-
mimflrjut.l. 4. §. i.f.de Naut.fœn. l. i.ff. h.tit. qua: ob id di-
aa eft légitima quantitas. /. 8. C-ß eert. pet. quod ad centefi-
mam ufque, non ultra eam , fti pulan leges permitterent ; /.
a, C.deufur. rei jud. l.eos. G. h. tit. Et hxc antea quidem ufita-
tiffima , poftea vero certis tantum cafibus permifla fuit, ut
in trajeftitiâ pecunia, in quâ olim etiara infinitas ftipulaban-
tur ufuras m dt^.fupr. th.â,. Item quando condemnatus poft
tempora rei judicatae non folvit tot. tit. C. de ufur. rei jud. Sic
quoque in credito rerum fungibilium , five fpecierum amp;
fruauum d.l.z6. C^- m. l 23. eod. Item in pecunia pupillo-
rum , cum tutor ufuras pupillares in ufus fuos convertit, l.
I.e. de ufur. pup. amp; 11. fequentibus d. l. 38. f. de neg.gefi. /. 7. §. 4.
ff. de adm. tut. Caeterum ne ufurarum tabes Rerumpubl. ac
cîvium , praefertim egenorum facultates ad vivum depafce-
ret , amp; triftiflitna quafi pefte. incurfione barbarica non mi-
nore , homines invaderet , circa terreftres ufuras, ex con-
ftitutione Jufiinimi, legitimus ac certus, pro ratione perfo-
narum, amp; negotii qualitate definitus eft modus, ultra quem
fœnerari minime liceret.
X I V.
Illuftres fiquidem viri amp; qui fupra illos funt ultra trienta-
Jes ufuras, feu tertiam partem centeûmae, non accipiunt. /.
l6. C-deftßir. fie dotis etiam triens ufiira praeftanda eft. l.ult.
%.i.dejftr. dot. Mercatoribus autem, vel illis, qui praefunc
ergafteriis, beffis centefimse competit. Ceteris autem om-
nibus praeter hos femiflales tantum fijnt conceflk, d.l.x6.C.
h. tit. amp; fic communis pofita eft illis medicina. Hic vero mo-
dus, feu quantitas légitima minime eft excedenda , adeo ut
ultra eam ne pcenam quidem , in ufurarum fraudem , con-
ventionibus adjicere liceat. /. 44 #'. h. 1.1. ly. C.eod. Laudanda
hic fane eft moderatio Romanorum, qui non folum majo-
res cohibebant ufuras 8c levioros permittebant, fed prseterea
triplicem ufurarum invenerunt moderationem , ac fancive-
re , I, Ne ubique poflent infligi centefima; ufurae , leviores
quibufdam conftitutionibus ftatuerunt , 2. vetuerunt exigi
ultra duplum, in quo ineft fimplum , me ufurs poflent cur-
rere poftquam fortem asquaverint. Sequebantur inftitutum
Luculli, qui adverfus fœneratorum voracitatem fuccurrebat
olim eo modo per bellum attritis Achaix Urbibus ; ut exPlu-
tarcho Rsevardus ad /. 41. §• i. ff. de Reg. Jur. Quin êc jam
imperante Tiberio ufuras duplum fortis non exceflîfle demon-
fträt ibidem è Tacito , unde Se Sidonius Apollinaris lib. 4.
Epifi. ad duplum adduda forte reformari debitum confue-
vifle 5. Prohibuere Se ufurarum ufuras l.z6.%. i.ff. de cond.
indeb.
Quoniam jam ad praediftam pervenimus noftri Anatocit
mi materiam , principe loco iftius verbi originem explica-
bimus. Anatocifmus ergo a Grasco derivatur verbo m» y
quod in compofitione valet ava Sc fignificat rurfus , Se a
verbo W*©-, Latinis ufura , atque adeo rurfui ufrra. Has
rurfus ufurae, feu ufurarum ufurae circa primum Ciceronis
tempus a vulgo quidem exigebantur . Se dum Cilicix habe-
ret adminiftrationem , eas non prohibuit, etiam centefina-
rum ufurarum centefimas ufuras , qu£e tamen folvebantur
non in fingulos menfes , five inmediate a fine cujuslibet
menfis, nec in fingulos trimeftres aut femeftres, aft tandem
in fingulos annos, nimirum eo cafu quo debitor per annum
integrum in folvendis ufuris menftruis ceflaffet, quod a Ci-
cerone dicebatur Fœnoris renovatio Ith. 6. ad zAttkum Epift,
1.nbsp;üégt;. f. Eptft. final. Haec autem renovatio antique
jure in rei judkatac ufuris permittebatur C. tit. de ußtr.
rei judfc. Sed tam eo cafu, quam caeteris omnibus, Impe-
rator ufurarum prohibuit renovationem /. ttlt. f. de »fitr. Alio
autem amp; proprio quidem nomine Cic. in epifi. ad iAtitcum
has ufuras anatocifmum nomin-at, cum Scaptium quendam
Salaminiorum cx Cypro creditorem ad le dum Ciliciam ad-
minillraret (ut dixi fupra) venientem, (hominem audacifl
fimum ) impudentiae arguit ; quod centefimis amp; Anatocif-
mo, eoque anrriverfario, hoc eft in fingulos annos renovan-
do, nollet effe contentus : poftea ,vero hx ufurae fuerunt
prohibit®, prsecipue lege à Licinio Lucullo, Afiae procon-
fule, in Bythinia lata, qua eos toto privavit, qui fortemii-
furis mifcuiffent. Fid. Gronov. cap. 14. hb. 3. de vet. pec. Pepnta
in d. lock (quot;ic.
Quomodo autem Anatocifmus fit definiendus, non operae
pretium eft ut dicamus , quoniam antea Th. X. ufurarum
definitionem praebuimus. Atque adeo qui fcit quid fintufu-
rse, fatis colligere poteft quid fint ufurarum ufurae feu Ana-
tocifmus : pergamus ergo potius ad divifionem.
Ufurarum ufurae vel funt per fe , id eft tanquam alterius
novae fortis , feparatse a principali , vel quatenus redaftas
funt in principalem fortem. Hanc diftinftionem commen-
tia fuerunt peffimi atque improbi illi fœneratores , ex fum-
mâ avaririâ omnium malorum radice , nam videbant lege
prohibitum prms, de quo ftatim locuti fumus , Anatocifnii
genus , quia illa nova ibrs feparata a principali, retinebat
nomen amp; originem mer« ufur«, Bc inde jam fequebaturvel
acceffio acceffionis, vel duplex unius rei acceffio, quod con-
tra naturam judicabatur. Longe aliter fefe res habebar,
quando ufur« in fortem principalem erant redaft«, amp; fic
creditor ufuras totius fortis principalis , quae jam accreverat
per ufuras, ftipularetur. Quo cafu verus fiebat Anatocif-
mus, amp; quod Theophraftus /mmpohiyis tUw tôna
appellat. Egregia fane ficlio , quaû tunc non cflet ufura
ufurarum, fed ufurœ totius amp; folius fortis principalis au-
a«, faltem quando hoc non fiebat a principio, fed in fin-
gulis terminis nova padione , quafi vero novum efl^èt mu-
tuum velut brevi manu exaclum Sc iterum , in fcenus cre-
ditum. Hoc autem modo miferi illi debitores majus habe-
bant gravamem, quia priori cafu, quem folum dicebant pro-
hibitum , debitor poterat particulari folutione tanquam ufu-
rarum, non fortis, fe ab ufurarum ufurisliberare. Secundo
autem cafu quem illi ex argutia conceflum Jîmulabant , ac
tanquam ex lege interpretabantur, nulla particulari ufura-
rum folutione fefe liberare poterant, quia renovationibusil-
lis unicum ac fimplex videbatnr debitum , totum folven-
dum. Hanc vero tabem Juftinianus omnino prohibuit in
/. »it. C. h. tit.
Ufuras ufurarum prseterea funt vel temporis futuri, vel
temporis praetenti, vel pariter ab initio, velfingulis termi-
nis repctitâ nova ftipulatione fœneratoriâ, vel funt conven-
tionales , vel legales, quse omnes prohibits funt , d. I. ult.
C. h. tit. quod tamen mirum eft in legalibus ufuris I. fin. in
pr. C. de ufur rei. jud. cum in iis fit faéla debitinovatio necef-
faria, quando debitor condemnatur ajudice in certam fum-
mam tam pro forte quam pro ufiiris, qui debitor dctre-
ftans judicatum , 8c non folvens poft quadrimeftres indu-
cias ei a lege gratis 8c fine ullis ufuris concelTas , fabem
tum tenetur folverecentefîmas ufuras iftius fortis, fecundum
naturam judicati, non vero ufurarum qux ex priftino con-
traâru in condemnationem deduftae funt, quamvis faóla
«flèt legalis novatio univerfi debiti , atque adeo haud inju-
ft:um fuiflet debitorem pertinacem gratuitum legis benefi-
cium negligentem ufuris toties debiti novati deinde muldari.
Nulla tamen habita ratione hujus contumaciae , cenfuit Im-
perator nofter Juftinianus, (utfunditus cxterrainaretur Ana-
tocifmus, amp; nullus ei locus fub prœtextu cujufcunque ju-
ftae caufae fupereflet ) legales has ac jufte punitorias ufuras
pro rata prioris tantum fortis currere, Sc prohibuit ne ullae
quantulascunque ufurae pro incremento ex veteribus ufu-
ris conflato , a debitore folverentur. Hoe itaque modo
«furis rei dupliciter moderatus eft. Primo enim duplicem
centefimam quam jure veteri exigere hcitum erat, ad fim-
plicem reduxit /, z. C, de ufur. ret jud. Secundo omnem hic
penitus Anatocifmum delevit fortius quam olim veteres,
l. fin. eod. tit. adeo ut judex jam neceflario in fententia fuadil^
cernere debeat quantitatem fortis ab ufuris. Hafce iUicitas
ufuras adventitium lucrum vocare videtur Ulpianus in /.41.
§1. ff. de y. junft. /. 26. D. de cond. indehtt. SicSc Cice-
ro adventitiam pecuniam dixit, pro Rabir. Poßh.
Statuimus itaque ufurarum ufuas indiftinde 6c omnino
efle prohibitas, d. l. uit. C. h. tit. i3 d. l. fin. C. de »(ur. rei Jn-
dic. imo quod amplius, nequidem pjenarum ufuras debentur
/. I. C. defifc.Hfiir. Non vero idem dicendum de ufuris fim-
plicibus , quoniam has fine ullo gravamine ( modo non ex-
cedant legitimum modum, ut diétum fupr.) tam jure Divi-
no quam jure Gentium, nec non jure Civili exigere hci-
tum fit, quamvis pecunia fua natura res fit fterilis. Ratio-
nes ob quas ufurarum ufurx funt prohibit« , varias repe-
riuntur. Primo quia in rerum natura non poteft efle acceflio
acceflTionis, cum fit accidens accidentis, nec fruftus dentur
fruftuum, nec jduplex unius rei acceflio, nequefervitus fer-
vitutis, qu£E ideo nec in bonis noftris nec extra bona noftra
efle dicitur /. i, ff. de nfufr. leg. Secundo in favorem debito-
ris, ne illorum patrimonium brevi tempore eflèt exhauftum.
Tertia ad moderandam peflimam creditorum avaritiam. Qiiar-
to quia maxime Reipub. intereft certum ac definitum ufu-
rarum conftitui modum , fi vero ufurae ufurarum licite exi-
gerentur , tunc fruftra lex ea de re fuiflèt conftituta, nam
cum femiflèm feu dimidiam centefin« ufurarum nomine vul-
gariter exigere liceat /. 26. C. de ufim. fi ejus femiflTis renova-
tio
-ocr page 17-tio permitteretur, in infinitum fine ullo modo ufiirœ crefce-
rent, quo nihil abfiirdius. Quinto, fatis notura eft quod mul-
tis cafibus ufura fit pxna, nihil autem jam iniquius excogi.
tan poflït quam pcenx exigere poenam. Denique ufura
ninil aliud videtur quam ufus merces, fijam ulla leee per-
mitteretur hujus mercedis renovatio , tune unius rei mer-
ces contra naturalem œquitatem bis exigeretur , quod ma-
ximarn fecum trahit iniquitatem, tefte Uipiano in / 2z § i
V. de evta. l. 51. §. 16. 2). de ^diÜt. edtü. qui illud'immodi-
cam atque illicitam computationem vocat, fi quis commo-
dorum commodaaudet exigere, ex qua caufa etiam fruftuum
ufur» jure civfli funt prohibits. /. is.D.deufur. non obftan-
te /. JI. §. i.f. de petit, hered.
Sequitur ut difpiciamus quae poena fit ftatuta circa impro-
bos illos fœneratores, qui fumma moti avaritia ufurarum ufu-
ras exigebant. Primo fi redegerant ufuras in fortem , 8c
earura rurfus ufuras ftipulati fuerant, ufurse femper mane-
bant uluras, amp; nullum aharum ufurarum fentiebant incre-
mentum,fed tantum fortis antique, unde damnum patieban-
tur, nam fi ufuras exegerant debito tempore , potuiflent
lilas alten locare fcenon, fic perdpere ufuras iftius nova:
fortis conflatae ex prioribus ufuris. Praeterea quod fatis du-
rum eft, hos ufurarum ufuras exigentibus infamiae macula
irrogatur, clarus textuseftin /.io. c. ex qmb. canf, infam, irrog.
Cl tarnen funt qui negant eam infamiam ipfo jure foenerato-
ribus inuri, nos cum Geminiano conßl. 77. Covarruvia
refolut. 3. contra cenfemus. Hic vero iterum quseftio fub-
ontur , an ufurarius fit criminaliter puniendus f Clarus 5-.
§. ufura 20. verfusfed quxro puniri eum extra ordinem cenfet.
Molinsus vero num. ij6. rejiciens Baldi opinionem , ample-
ditur Bulgari, Decii , Cornei fententias , criminaliterque
torqueri Sc puniri pofl'e refert , ac tale exemplum fe vi-
difle m Senatu Parifienfi afiirmat. Nos vero nil certi hic fta-
tuere poflumus, quoniam deficit lex, Sc fine lege loqui eru-
befcimus.
Reftat itaque ultimo loco, ut videamus num quEedam iïnt
exceptiones, feu cafus fingulares , ob quos hxc poena cef-
fat. Primo fallit psena jure civiü in hereditatis petitioner
ratio evidens eft , quoniam ufurss 8c fruftus augent heredi-
tatem, quare non mirum elt ut fruéluumSc ufurarum, qui-
bus aucia eft heredicas , «que ufurae debeantur ac reliqu«
hereditatis; /. lo. §. 3. (3 l. 25quot;. §. ult.jHnü. l 26. ff. de her.
pet. l. 40. §. i. l. fi. §. I, eod. tit. quod tamen fallit, filis eft
conteftata, poft enim litis conteftationem , acceffionis non
hereditatis jure cenferi incipiunt. d. /. yi. §. i. Atque adeo
ille qui litem conteftatur, in eo facit conïtionem fuam de-
teriorem ( quo enim tardius litis conteftatio fieret, tanto
longiori tempore fru£tuum ufurarumve ufurae praeftarentur,)
quod hic fingulare eft, quoniam régula Juris diftitat nemi-
nem conteftando litem, facere conditionem fuam deterio-
rem. /. 86. 87. de R. J. Secundo, Jure hodierno cef-
fat in debitis fifci, êc civitatum quorum ufuras in fortem
redigere, ejufque denuo ufuras exigere receptum eft, vid.
Groenew. ad l. uit. Q. h. tit. Tertio fallit in annuis rediribus,
ex quorum penfionibus decurfis novum reditum conftitui
pofte, tradit Chriftin. vol, i. decif, vol, 5. deciß n.6.
Ratio haec eft, quia novus reditus non eft acceffio, fed ipfunj
principale debitum. Quarto, ceflat toties, quoties ipfae ufu-
r£E debitum conftituunt principale , cujus exemplum vid. in
Fabr. Ié. iv. tit, 24. def. praecipue fi tutor ufuras
pupillo ab aliis débitas m ufus fuos converterit, quo cafu
in novo debitore fortis vicem obtinent l. 5-8. §. i. /. 7.
ïz. jf. de adm. tut. Longè aliter vero in ufuris pupillo a tu-
tore ipfo debitis. Wefenb. conßl. 72. ». 10. 11, 12. Leeuw,
paratit. jur. mv. h.t.n. 5. Sand. dec. bh. ^,tit,xiv. def vi. Ul-
timo loco nulla committitur fraus, fi ufurarum quarumcun-
que per procuratores noft:ros à debitoribus exadarum ufuras
cxigamus. l. 10. §. 3. mand.
Foftumus^ Cornelianus merum efi Interpre-
tum figmentum.
TuteU dat to non reâe dicitur Imperii ejfej
aut JurifdiBionis , Jed ei foli comfetit,^
quot; ^cui nominatim hoc dedit, Del lex , vei
SConfultum, rue I Princeps, ' '
m
■ -vii
Te(lamentum i in quo filimfam. eftexhare-
C 1nbsp;datus
-ocr page 20-datus fine jufla caufa , non efi tpfo jure
nullum,
Nulla aäio ah origine mixta, fi:ilicet par-
tim in rem , partim perfi)nam, dici
potefi.
Tilmfamilias non potefi tefîari de plenis
advent it iis , nequidem patre permit ten-
te.
/ »
Venditor ad pracifam rei traditionem, ne^
que condemnari, nequecogipotefi,
Inter 'verbis conjunâtos datur jus accrefcen-
*
Nihil
-ocr page 21-iST/M iniqum aut falfius excogitari poteft ^
quam quod Q^^ndatarius , oh levijft^
mam culpam condemnatus , jiat infa^
mis , neque td ex Cicerone probari po~
tefl.
C3
A P-
-ocr page 22-APPLAUSUS
T)oBiJßino Viro-Juveni
Quum fumma cum Laude
'Jmis Utriufque DoBoratum aujficaretur.
Ingite Pieria , nunc cingite tempora
Lauro
Dodoris, merito quem creat ip{a
Themis.
Quid mirum ? tanti qui dogmata doda Magiftri
Perdidicit, merito Laurea ferta tegunt.
Carmina nunc modulanda Tibi , fed carmina
Vati
Mu{a negat, numéros Pythius ipfe negat.
Nec noftrum eft veftras extollere,PoLLio,laudes:
Cantet Virgilius, cantet Homerus eas«
Accipe nunc,noftrum pro laudibus,accipe votum,
Corde quod ex imo jam precor ipfe Tibi 5
Scilicet ut Patrui veftigia rité fèquaris :
Gloria tunc vobis laufque perennis erit.
Franciscus van Bergen,
didMS MoNT ANu s, J.U.D.
Op
-ocr page 23-Op de TWISTREDENING- -
van den Geleerden Heer
handelende van de
I Choon Vulkaan xyn fmits doet fmohen ,
I En Belloon haar oorlogs fpoken
Frees lijk dreigt op xee en landt ^
Vlecht ons Themis noch Lauw'rieren,
Om daar mee het Ir ein te zieren ' ^
Van haar xonen ,
Die %y honen
Toereik met haar eigen handt.
Want hoeipel de krijgs-hanieren
Rußig om ons oor en -zwieren,
Tot een fchut voor 's Vaders erf ^
En of Mavors met zijn gaßen
Recht heßookt j en aan ml taßen.
Om door zwijgen
Haar te krijgen
Tot den val en in V verderf:
Koch^
-ocr page 24-Kocht ans heeft zy trouwe wachters^
Die den trots van fnoo verkrachters ,
't Zy in oorlog of in vree.
Stutten , en haar gulde wetten
Op haar gouden altaar zetten,
'' 'nbsp;' Daar zy pralen.
En haar ßralen
Schieten over landt en ßee.
Doch, om een voor al te melden,
Geen de minße van haar Helden,
Toont Heer van de POLL te %yn,
Die, ervaren in haar wetten,
^Winften paal en perk gaat zetten,
En het woeker
Noch veel kloeker
Schift en zuivert vcm V fenyn.
Des ik Themis hem zie groeten,- ^ ,
Met die haar verzeilen moeten ,
Die zyn hooft met Lauwers^ vlecht
En, als winnaar, hem de pryzen
In haar Tempel toe gaat wyzen ^ r.
. . ' •nbsp;• ' ' Dïe^ hy moedig ,
. ..nbsp;En zo fpoedig
Beeft'geidennen door haar Recht.
V.Vquot;
-