l N A V G V R A L I s
d e
O^V A M
AUSPICE SUxMMO NUMINE,
Ex fAuEloritate tMamifici D. Retïoris,
PhilofophiEe-poftDris, amp; Lingua San£tx in Illuft».
Academia Ultrajedina- Profeflbris Ordinarii,
u t et
AmpUßmi Senatus Academici Confenfa, Ndilißma
•nbsp;Facultatts MEDnbsp;DecretS,nbsp;\
, p r o .g r a igt;* u d^ c t-ö r a t u sgt;
Summilque in MEDICINA Honoribus, Prxrogativisamp;
Privilegiis , rité 6c legitiraè confequendis,
Publice ventilandam exponit
J.
JOHANNES JOACHIMUS WINDHAUSEN,
Holfato-GIuckffadienfis.
eAd diem 27. JuNii, ab hora nonn ad mdccimam.
■■4
^ gt;
Ex Officina Francisci Halma, Acadcmix
' ■nbsp;Typographi, cb bc x c 111.
CONSANGUINEIS
PR^CEPTORIBUS
F^ÜTORIBUS ,
C --nbsp;- % ^
u.
f t
A T ê^U E
: rc V.,
j.
pijpmauondm hanc Inaugmalem
• 'nbsp;confecrat
V. . ►
auctor;
m
-ocr page 3-DISPUTATIO CHIRURGICO-MEDICA
l N A V G V R ALIS-
D E
H E s I s
Onfiftere vitam corporis anima-
lis in'continuatâ Sc vegeta fan-
guinis humorumque ex eo pro-
deuntium , circulatione, per in-
numerabiles ^ne dicam infinitos}
partium ftabilium canales j. ma-
jores minorefque, qua fecretiones
amp; excretiones (per confeq. fun-
aiones) omnes neceflarid procedunt : morbum au-
tem omnem,(qui quaifi mors continua,- ejufvè prin^
cipium, dici poteft) dependere ex motus iftms cir-
cular is imminutione majore vel minore, adeoque ca-
nalium diverforum obftruftione multiplici, .qua fe-
cretiones 6c excretiones (per confeq. fundiones) fup-
...... - .nbsp;A 2nbsp;Pquot;-
primuntur , iiwertiintur aut abolentur j ratione cer^
tè amp; experientia, adeô eft ftabilitum, ut religio fo-
ret id in dubium vocare. Ego qui Laurex Apolli-
nex conquirendîE gratiâ Lemma quoddam inaugu-
rale , ceu proceiîlium Academicorum fpecimen
Çprout moris eft} adornare cogor , obftructioninn
iftarum maximam , cui nomen impofitum eft Gan-
grana amp; Sphaceit, paucis hic , Aufpice Deo T.
O. M. expîicandam fufcipio.
IL
Gangrena amp; Sphacelus , figmficant m généré par-
tis unius vel plurium vajc/xao-iy , five mortificatio-
^^^ 'nbsp;^^ vocum grarcarumnbsp;, quod
»■sro tv ^Âmtv , càmedere jnbsp;, «J-ttü ri
, jugular e ^ occidere derivantur fatis darum
efle exiftimamus : in fpeciè autem Gangrana figni-
ficat incipientem partium mollioruni mortification
nem , cum qua adhuc dolor aliquis Sc ardor conjun-^
gitur, nonnullis,dicitur ignis S.Antonii vel MarceK
li, amp; Germanis audit {der heife Brand : Sphace-!
lus v.erô ( fideratio quibufdam didus ; perfedaii^
partium non folum molliomm, verum etiam offium
mortificationem omni fenfu abolito , amp; Germanisquot;
dicitiu- der kalte Brand : folent etiam Chirurgi-,
Gangraenam exprimere vocabulo ßfocationis • in t
uriliter autem difputatur, an hi affedus finttumores
vel ulcera, cum utrumque dici palfe fatis conftabit -
ex feqq.
/TIN A'U^G 'U K I S;^ ^
I o.
Succedunt vulgo Gangrxna amp; Sphacelus inflam-
mationibus , contufionibus amp; fradturis partium no-
tabilibus , colorque partis afFeftce rubicundus flam-
meus, fucceffivè trànfit in lividum , ca^ruleum Sc
àtrum J prcEÏentisf Sphaceli fignum certum ; fenfus
quoque paulatim ita deperditur , ut etiamfi profim-
de pars affeda fcarificetur , vel,fcindatur , nullum
oranino fenfus pra:beat indicium.i Rarifîtmè cum
Gangricna amp;.Sphacelo conjungitur pus , adeo ut fi
in gangrsenofâ parte pus aliquo modoquot;compareat,
hoc ipfiim ( ut loquitur Clar. JVedel. pathoL med.
dogm.feB. 2. cap. 13.) fit'm/ima quoddam Chirur-
gorunii, fignum vitce refurgentis, amp;: fpem optimara
prsebeat » non: negandum tamen amp; hoc , quod pus
faepè ad putrilaginemgangrsenofam, valdè fœtidam
abeat . .tuncque temper malum praebet fignum, five
inftantis mortis , five cancri. ' -
ü-j n
■rj
: J '
§. vl Vv ;^ ,
^ xii'tixotq
- Gonjimguntur femper 'cum gangrïeiïa 5c Sphate-
lo graviori, febres continûaé licet non valdè acu-
tx , fed heàicam émulantes, crebrze- cordis palpi-
tationes, lipothymi^e amp; animi deliquia, appetittis
proftratus, ingens fitis, quse omnia, in fequentibus,
clarè amp; diflindè , perceptâ caufâ continente
meridianâ clarius explicabatitilr. '
liice.
A 5
j. V.
-ocr page 6-4 DISPI^TlAi:, CHIRURQICO-^MED,
Prirftô âutem neceflum erit, ut în naturam inflam-
mationis, tanquam fontis primariigangraenxamp;fpha-
celi.inquiramus: hanc vulgô Au£tores oriri ftatuunt
à fanguine extravafatoamp;ftagnante, adeoque fermen-
tante amp; calorem przeternaturalem fufcipiente ; fed
fi hxc eifet vera amp; genuina omnis innammationis
caufa, fequeretur , quod ubicunque fanguis eflet
extravafatus ibi. femper adeifeit inflammatio : at-
qui fepiflimè in contufîonibus'y fanguine extrava-
iatô amp; ftagnante , nulla adcft inflammatio, ergo
non potefl: dici unica amp; genuina , five proxima in-
flammationis caufa : Verum fiquidem falia quasvis
crafliora vulgo fixa di£ta Sc corrofiva } five-ex
gremio fanguinis fecreta five ex fex rebus non na-
turalibus diftis , aliifvc fcatuitis rçbiisl immediate
partibus communicata, ardorem, doloreraj.rubo-
rem , amp; omnia quae inflammationes amp; eryfipelata
comitantur , fymptomata femper excitare obferve-
mus , clarum efl:, quod lex ^is primario omnis in-
flammationis caufa proxima qucerenda fit ; nempè
çùm fatium figura fit indefinitis mbdis acuminata amp;
çomplanata j eorumque moles conftans amp;: rigida /
evidens eft , quod prementibus aliis, abomni cir-
cumferentia fluidis j minus quam corpufcula mollia
amp;. inflexibilia: cédant adeoque ^dniotum vehemen-
tepi fçmel conçitgta * c^)nftantius- in - codem perfeve-
rent, conftantiorefque circa alias res .effeâus foirtian-
tur : fupponamus itaque, particulas aliquas acumi-
, tnbsp;natas
c
-ocr page 7-natas 8c complanatas rigidas/ tubulis canaliculifque
hujus aut alterius partis corporis anguftioribus ita
inhsrere, ut libéré progredi nequeant , fed obftru-
âionem pariant gt; manifeftum eft , quod non omni-
bus cavitatum pun£tis accuratè accommodari pof-
fint (obftat enim figura earum in^qualis acuminata
amp; complanata ) fed maneant qucedam interftitia, ra-
tione magnitudinis amp; figuras , insequalia ; cumque
alise humorum particulse continuo à tergo fucceden-
do premant , fed propter obftruftionem progredi
nequeant, cumque sether ' ( vacuum enim dari con-
tradiârionem involvit} per poros falium , partifque
afFeftaé, omhes libéré nequeant perrliere, certè per-
niciffimi motus fui aârione, tantam facit fibrillarum
nen^ofarum, membranofarum ôcc. concuflîonem tre-
mulam , ut mens indè fufcipiat ideam ardoris, amp;c
quoniam eadem actione violenta, cum prsedidae
nbrillas periculum incurrant ruptionis, vel atbu rum-
pantur , idcirco mens dolorem percipit acutum , amp;
quidem pulfatilem , fi vieinse fuerint copiofse aut
magnae arteriae , quartun vibratione interpolatâ , fi-
hrillae magis expanduntur amp; tenduntur j nec obfcu-
rum hinc dÏTe poteft, eur color partis afïèârae fit in-
tensè rubicundus flammeus j vehementiflimoenim amp;
celerrimo setheris circa poros falium motu ad latera-
ita depelluntur globuli cœleftes five luminis radii,
ut lîon ampliùs (uti folebaitt) ad lineam reâ:am^
fed circularem celerrimè moveantur -, in quo confi-
ftit omnis rubedinis .caufa';' denique attendenti ob-
vium erit, quod dum aether vehementillimè amp; ce-
lerrimè, quantum poflibilèper lineam reÖram po-
ÎOS-
-ocr page 8-ros partis afFe6tx V Ialiumque peccantiüm , ad inte-
riorem fanguinem humorefque circulantes tmnfeun-
do ( non aliter ac fulmen vinum vel cerevifiam in-
tra dolea utut maximè conclufa perturbât) undiqua-
que ad latera depellat particulas craffiores , motui
reftilineo obftantes , unde fucceflivè mafla fangui-
nea ratione mixturae fu£e ita turbatur , ut oriatur fe-
bris continua acuta, omnis inflammationis notabilis
comes individuus.
^nbsp;V
Sic inflammationis naturâ demonftratâ, facilè ex-
plicabitur , quomodo ipfi aliquando fuccedant gan-
gra:na 6c fphacelus } nempè fi humores falini Sc
acres corrofivi canales plurimos arteriofos,' venofos,
nervofos 6c lymphaticos ita obftruant, ut circula-
tio fluidorum omnium per partem inflammatam tol-
latur , illico efl: in procindu gangraïia ^ 6c quo
pertinacior fuerit illa obftru£tio , eo facilius produ-
cetur fphacelus , prx primis cum falia illa fixa , fi-
brillas partis afFedx lentè folvant, ut in cincinnos
refiliendo , viam humoribus circulare conantibus in
omnem dimenfionem prcecludant : fi vero contin-
gat, ut praevaleant falibus particulae oleofse 6c flexi-
les difruptione fibrillarum fada fuppuratio five pu-
ris colledio (melioris omiriis) obtinebitur.
Nunc veniunt explicanda gmgrxnx amp; fphaceli
fympto-
-ocr page 9-fymptomata numero 4,^0 enarrata : fcilicet cum pro-
pter inflammationem mafia fanguinis vehementer
fuerit turbata, nondum ad priftinum five natura-
lem mixture ordinem reverfa efl:, hinc febris ori-
tur continua fed non adeo acuta j ac in ipfo ftatu
inflammationis , quoniam fibrillis ruptis , liberio-
rem sether per omnes poros tam falium quam par-
tis affediE adeoquè totius mafl^ae fanguineaî nadus
eft tranfitum , 6c quoniam fimul durante inflamma-
tione j multa: particule fubtiles per cutim , alia-
què corporis emundoria , fuêre difllpatoe , hinc
craflîores remanfs languidius motx non nifi febrem
caufa:ntur lentam , quae tamen non minus pericu-
lum £egro affert, quam aha acuta , quatenus amp;; vi-
res valdè funt proftratae , amp; effluvia multa corrofi-
va ex parte gangrà^nofa , penetrant verfus interio-
ra vafcula , ita ut lege circulationis ad cor amp; alias
partes delata, fanguinem ita incraflent ôc turbent,
ut ineptus evadat ad circulationem (adeoque ad
vitamj continuandam ; 6c hoc eft, quod vulgus
vocare folet tranfitum gangrsenae verfus cor. Cum
itaque guttïe fanguinis in^equaliter fint mixtae èc
compofitse, magnamque habeant acrimoniam , da-
rum erit quod inxqualiter contrahantur ( feu po-
tius convellantur } cordis mufculi, ut producan-
tur palpitationes cordis fréquentés 3 qux fi fue-
rint adeô vehementes, ut fanguis fufiicienti motu
nequeat adverfus vafa cerebri propelli , evidens
eft , fecretionem fpirituum animalium fuccumbe-
re , adeôque fupervenire Lipothymiam : pr^ete-
rea quoniam liquor gaftricus ex fanguine turbato,
in ventriculi cavitatem fecretus, confuetam non ha^
bet parficularum proportionem èc mixtionem, hinc
rité velUcari nequeunt fibrillâe nervofas èc membra- '
nofx pro appetitu laudabili producendo gt; prxpri-
mis cum etiam fpiritus animales deficiant, ita ut
nec liquor gaftricus fatis in aftum deduci poflit, nec
fibrillx fatis extendi pro motu vellicatorio vegetè ad
fenforium commune transferendo : Deniquè fiqui-
dem humores omnes fint crafliores 8c acriores , hmc
non folum obftruunt glandulas dudufque falivales,
ita ut lympha fuflïcienti quantitate fecerni nequeat
ad gulam humedandam , led etiam vellicant fibril-
las nervofas 8c papilläres faucium j ut mens fufci-
piat ideam triftem fitis notabiHs.'
Caufa antecedens horum afFeéluum f de fignis
enim filebo , cum conftent ex antecedentibus) efl:
fanguis extraordinarie craflus , terreftris 8c acer fixus
five aufterus , ex qvio cum fimilis natura humores
prodeant, mirum haud erit obftruftiones prsediftas
produci.
Caufae procataraicjE poflimt eflle innumerx, ex
fex rebus nonnaturalibus petendae, quse omnes col-
limant 8c ad fanguinis vehementem craflitiem amp; acri-
moniam fuppeditandam , amp; obArudiones pertinaces
producendas : Tales funt aër intensè calidus aut
frigidus, iftus fulminis, iftus ferpentum , vel ani-
malium aliorum venenatorum , alimenta vel medi-
camenta (potius venena dicendaj) terreftria, repel-
lentia amp; acria corrofiva , ut acidi plurimi liquores ,
narcoticaimmodica, vel intempeftive fumpta, idus,
lapfus , contufio gravior , fraàura , luxatio , liga-
turae nimis arärse , amp; fimilia plura.
§. X.
Nunc tempus eft:, ut gangrsenx amp; fphaceli even-
tum , tam ad falutem quam mortem breviter pro-
ponam : Minus periculofi fiint alFeftus , fi particu-
late aliquod membrum carnofum externum occupa-
verint, quam fi plures amp; majores partes internas,
nervofas , tendinofas , amp; membranofas ( v. g. ce-
rebrum , meninges, ventriculum , inteftina , vefi-
cam,amp;c.) obfeflerint, in pefte, febribus malignis,
petechialibus amp;c. tunc enim mortem certo certius
inferent : falutare fignum efle folet proveniens pus
amp; feparatio mortuse carnis à viva , cum virium re-
ftauratione febrifque imminutione ; diarrhaea, deli-
rium convulfiones fi fuperveniant , lethalia funt :
hydropi fuperveniens gangrsena, ut plurimum etiam
eft lethalis. Sphacelus pejor eft gangrxnâ , ut fatis
conftare poteft ex caufis.
Curationis opus abfolvuntnbsp;media Chirurgica,
pharmaceutica amp; 6c di^tetica :nbsp;Ex chirurgia petun-
B 2nbsp;tur
-ocr page 12-tur fcarificationesj cauteria, amp; exftirpationes : Ex
pharmacia petuntur interna deco£ta, mixturae, pul-
veres , fpiritus , eflentise , tindurje amp; fimilia , ex-
terna autem epithemata , cataplafmata , layamenta,,
balnea amp;c. quorum omnium formulas prolixas fi
hic corradere vellemus , codicem daremus maxi-
mum : prsecipua tamen hic apponemus : Primo
itaque pars gangraenofa aut fphacelo correpta ope
cultri acuti eft variis in locis fcarificanda , ad fanam
partem ul^ue ut fanguis emanet, tunc egregiè pars
abluatur fequenti lavamento:
xyiq. vit. tMatthiol. ^ii).
T heriac. compof. camphor at.
Spir. Sal. ammon. fuper cakem.
viv. dejiil. giij..
TinB. myrrh, gvj.
MeJl.fcyUit. {aut Jihoc defecerity
Rofac. |ilt;0.
tM. F. Lavamentum.
deinde imponatur fequehs cataplafma :
j^. Rad. ariftol. rotund.
Gentian.
x^ngel. ver. aa. ly.
Cucum. ajin. Jx.
Bryon.
Herb. phiUandr.
Scord.
^Akrot. mar.
cnbsp;cJ^rv
CMarruh. aa. mjJ.
Flor. Sambuc.
Chamomill. aaip. üj.
Sulfh. viv. fij.
Cak. viv. S ß.
concis, contuf. amp; cribrat. coq. in f. q: aq. commun. amp;
vin. alb. gall, addendo f.q. fimi vaccini vel alb. graec. vel
fecum vini aut cerevifiae, ut f. cataplafma, irrorare-
dum,dum imponiturofpiritu theriacali camphorato.
In leviore gangrsena Clürurgi magnum ponerefolent
praefidiumin aq. calc.viv. Jn miß. cur. ann. z.obf. 2.
admodum extollitur aq. marina cuiabfinthium inco-
ftum fuerit. Ad proferpentem gangrxnam fifteridam
convenitbutyrum antimonii reamp;ficatum,in circum-
ferentix circulo inter partem fanam amp; mortuam
illitum. Interim fudorifera interna Sc diaphoretica
alexipharmaca continuo funt propinanda v. g. loco
cerevifice.
Rad. J al f dp. üj.
Scorzon. |iij.
Liquirit.
Herb. Scord.nbsp;^
(JMeliff. aa. mj.
Sem. citr. Jvj.
Hord. mund. mj.
coq. in f. q. aq. comm.ad lib. v. addendo poft decodio^
nemvinigenerofi rhenani antiquiix. pomorum citri
in taleolos conciforum No. ij, M' F. julapium. ali^
B 3nbsp;quanda
-ocr page 14-quando fumatur fal. vol. C. C. ad fuperbiben-
do vinum calidum aromatifatum , vel ufurpetur
Tinamra aliqua bezoardica , fp. fal. ammon. juni-
perinus , caftorinus , falia alcalia fixa , mfufio rad.
contrajerv. amp; fimilia. Omnia purgantia acriora no-
cent, fique alvus fit laxanda , id fiat clyftere vel
blando lax ante. Separatione fada carnis mortuiE ä
viva , imponatur feq. unguentum.
^ng. bafil. fj.
Sp. cochlear. Sj-
Meli, rofar. l^.nbsp;. ,
M. F. unguentum plumaceolis imponen-
dum : Faftam autem effe feparationem, (ut rité
dicit Ciarißmus ^ Experientijßmus Tgt;omtnus
Trofejfor Munnicks Chir. Lib. i. cap. xvii. ) par-
tis segrx à fana , ex eo dignofcitur, quod latius ma-
lum non ferpat, atque appareat circulus exaftè ru-
bens, exquifitique fenfus , in quo fpiffa amp; alba re-
peritur materia.
Verum enim vero , quum gangrsena aut fphace-
lus remediis propofitis aut fimilibus rité adhibitis ul-
terius proferpat, deveniendum eft , (fi fieri poffit,
conftantibus adhuc viribus) ad partis affeftae exftir-
pationem,periculum tamen praemonendo: hxc am-
putatio fieri debet in parte {vid. Cel f. hb. 17. cap,
33.) fana, paulo fuper carnem mortuam, amp;: in pro-
cin£tu fit vel cauterium aftuale (quod optimum) vel
Potentiale , aut ftypticum , ad hîemorrhagiam ni-
miam cohibendam gt; modum autem procedendi
unus quifque legere poteft in chirurgorum libris,
fpe-
-ocr page 15-fpciatim Hildani , Ky^quafêndentis , à Solingen ^
citati celeberrimi Munnicks ^c.. Efchara (epa-
randa eft ungiiento aliquo emolliente vel butyró in-
fulfo , amp; poftea per digeftiva amp; confolidantia ulcus
eft ad curationem producendum. Caro fpongiofa,
fi luxuriet, confumi poteft pulvere fabinse , cum
pauxillo aluminis ufti. amp; carbonum ligneorum, vel
infpergatur pulvis ex Vitriolo calcinato, alumine
ufto j plumbo ufto , cerufla amp; lapide calaminari',
imponaturque emplaftrum deficcativUm ex minio,
cerufla, diapompholygos 6cc.nbsp;.....»
Diseta debet eflfe aromatica amp; fudörifera j com-,
mendantur jufcula carnium aromatizata , aër fit ca-
lidus five natura , five arte j alvus refpondeat arte,
vel natura , modicum corporis exercitium (pro re-
nata_) conducit.
T
l^^uUa infiammatlo fine ohßmBione conquot;
dpi poteß,
Nec
-ocr page 16-isfec tamen ohftmBio fola caufatur in-
fiammationem,
In omnï inflammatïone eft folutio eon-
mut.
Doloris mica , a* immediata caufa eft
'vel aBualis ruptio, w/ perîculum ru-
pionis fibriUamm fenfitivarum,
Opîum operatur rarefaciendo, coa-»
' gulando.
Vœtus mmmr ^ per os , per 'vafa
umhilicalia.^nbsp;}
/ !