DISPUTATIO JURI DIG
I K A V G V R AL IS,
Q^ V A M,
AUSPICE DEO OPT. MAX.
AuBoritate Magnißci Re Borkt
PhilofophiiE Dodoris , amp; Linguse Sana« in Illuftri
Academiâ Ultrajeftinä Profeflbris Ordinarii,
NEC NON
Amplijfimi Senatm Academici confenfu, amp; Nohilißma '
Facultaiit JVRIDICtyE Decretö,
Summifquein UTROQUE JURE Honoribus amp; Privilegiis
rite ac légitimé confequendis ,
Eriiditorum Examini fubjictt
NICO LAU S BORM AN, Gorg.-Bat.
t^d diem-iyJvLti , hora locoque foîitu:
trajecti ad Rhenum,
Ex Officinâ F r a n c i s c i; H a l m a , Academia:
Typographi, cId Idc xciii.
T E S T ï B U S.
(lAmfüßimis atque fpeBätlßmü -
V I R I S, _ _
0. ] O H A^N NI B O R M A N,
Civitatis Gorinchemenfis exconfuli ac
Senatori digniffimo avo parentis loco
colerido acr venerando 5. tutorique fide- '
Civitatis Gorinchemenfis exfcabino i-
bidemque^qu^ftori vigilantiffimO, pa-
truo in aeternum colendo. . . t - -
D. O T T O KIEN, Civitatis
Gorinchemenfis Senatori experientiffi-
mo, ibidemque thefaurario, Avunculo
ac tutori Higna femper reverentia obfer-
vando.
Dijpuwionem hanc InMguraîem ma cum femet
ipfo, ea qua par efi reVereniia
D. D. Igt;.
N I CO L A Ü S B O R M A
Auct. 5c Resp.
I. i.:
u.
r
DI SPUT A'PIO. J'ÜRIDIC A v
. ■ ■ - I A V Q V R A L 1 S y ' ^
DE
lil
-1
Eritas ßepe in profundo, velut in pu-
teo, latet. Hinc ei eruendge opera
dunda.quam maxime fieri poteft;
üvc id neceflarüstüat.' argumcR-
'.tis fivei fcripti^ i?Dfive teftibuy;
de quorünï ; teftiraoms' hie^Nageft-
duih. In teftibus judex credit altèri,
ï) in arguRientis fibi. Cujufmodi fint
fingula , confideranduTOv Quibü^.
dam creditum eft injtjratis propter quot;yit^ integrifatems-Ut
■ Xénocrati Athenis, Lucio Craflb Romas quod tamén
hodie non adni)itteretur. Ssepe etiam intereft , .qualitèr
quisdixerit, an vacillet, an erubefi:at, an fponte, anro-
gatus, an coram judice, aij ijon ? Nihil tam fidem abro-
gatteftibus, quam inimicitise, vel afFeftus. Infames nec ci-
tandi nec audiendi. Denique in tótogenercrprobatio'ii'um
quid probands cuiqvfe rei fufficia.t, nulla refta ratione
determinari poteft , quam ob rem cx; hac difputätione
colligentur quse obfirment judicis animum.
THESIS L
Hancmatenam de Teftibus, non. raritate fèd ipfa fré-
quentia, ac contmuo ufu fori commendatiftinram (ficut
Vlpmmtnl. \.-pr.Q.de tefttb. teflimomorum ufum frequngt;um ,
M maxme neceßarium in judicüs, prolnaugurali, ait) labo-
A anbsp;ran-
-ocr page 4-randam, atque e-x vivibus exafciandam fximpfis Quamvis
à plurimus exceilenti'ffimis , turn hujus turn prsterlapfi
feculi ingeniis taótam eam, atque pertraélatam non igno-
rera : ut illud Terentianum, nihildtUum qmdnon diüptmpnyj.
Exclufusàprobatione, quxfaciendainftruracntis, non
cenfecyr propterea. exdufus-etiam abea, quae poteft fieri
per teftes»/wé. \.inß. ^y.ht. a. Alia, datur dilatio ad conqui-
rendainftrumenta, alia ad teftes producendos. Sed quid
fi periitfcriptura, aut putredine autincendo, annonfup-
plextum admittendus ut teftetur, fi petat? Utteftetur,
id eft, ut teftes producat, quibus probat. Teftari enim
^vox ambiguaeftj ÔC tria fignificat, pro tefte ahquiddice-
re, f^apjvfiétf, ut dicunt Graeci, teftes facere id eft/uapriJ.
ffamp;ai, juaçTtipew/àV. Per teftes probare ideft teflato I. iiz,
fr.jf'. de ve/b.ohl.nbsp;Teftem olim etiam fuperfti-
tem vocabant, quafi qui fuper reftctit, vel quod fuper cau-
ik,ftatu proferebatur C.Forus lo. X.de teßib. Ifodorusl.i^.
Etymo!. c.i^. Plant. Nmc mihi licet ftodvis loqui, nemo hic adeft
ßtperßet.
Teftis autem eft perfonas, quse de fa£to aliquo vcriratis te-
ftimonium perhibet. l.eoitjm^.C. Vel, quae de re dubia ad
fidem judicifaciendam vocaturamp; examinatur.nbsp;Exerc,
iS. §. 55-.' LnHterb. comp. jar. h. t. Habilis amp; idonea fit opor-
tet, aecate, moribus, conditione. Ut infra dicam. Ro-
manis autem in morepofitum fuit, quandoaliquem teftem
conftituere vellent, aurem illius tangere, quemadmodum
vi-dere eft ex Plaut, in perf. afl. 4. fc. 9. ubi ait.
quot;nbsp;-nbsp;Sed ego in jus voco.
Do. Nonne ant eßaris'i Sa. tuan ego caufa, carnt^fex^
jQ^oi/juam mor,tali libero aureis alteram,
HincSc teftibus.non adhibitis.qui reos ducebant in jus.diâi
inteftati, auc , uc alii , imnceftaci. PUm, CmcJ.
——. Proh Dcttm atejue hominum fidem \
Heccinepaiîo tndemnatum atque inteftatHm me arripi ?
Et Hor. I. Serm.9.
——■ -nbsp;Cafu lenit obvtuj illi
lt;tyidverfariui : (f qm tu imp,Jfime magna
Exclamat voce: /,cet anteßari? ego veto
Oppono amiculam : rapit in jus, cUmor »trinque
Am m noits td explicat , folebant enim teflium aures tenere. (f
Ita dfcere, memento , quid in illa caufa mihi teßis eris.
Csîterum quantum ad teftes attinet, cum qusritur, qui
admitti poflint, dicendum, qood tantum iili, quiexpref-
fe non prohibentur , prohibentur i. fervi teftimonii di-
«lone 1-^o.i.ßer-UHsf.^mteß.fac.pofJ. cjHonmm i r. C.deteU.
Ter.m Pharm. aH. zfc. i. firvum hominem caufam orare Les
mnßnmt, neque teßimonii diüio efi. Nifi alia probatio ad
eruendam veritatem deficiat /. 7. ƒ. de tefltb. i. ult.jf. de fuß.
U k'®nbsp;auEcontra dominum
adhiben nulla ratione poffunt. /. j.f.de teflih. /. r. ,6.10.
'o. §. 5-. f. de tju^ßton. Sc quidem in caufis pecuniarifs, Iii
cet alias probationes deficiant /. i.C. dequäffl. in criminali-
busatrocioribus contra dominos audiri Se torqueri poflunt.
f l-î^àf judic. Sed Irberi fafli audrentur fiiper iis qu£e vi-
derunt in fervitute/. «o/ionf/wpy. §.z.d.verb.ßgnif cum ad
hoc , ut fint teftes idonei, fiifliçiat fi taies fint tempore
noîr°n rquot;!f i-nbsp;^nbsp;'quot;fiquot;*
porro. fi dubitetur , num liber quis fît, vel fervus ? Et
difputatione, etfilibert 4
Sr eius eftnbsp;° ««quot;dum, quod fi ftrvus apparue-
m, ejus teftimomum pro non dido habetur. Nov. 90.
-ocr page 6-.y.
Furiofi amp; mente çapti non foJum in teftamentis vctan-
tur efle teftes , /. ao. §. «e furiofusf. qaitefi. fac.pf. Sed amp;
in aliis caufis: nullum enim negotium reftegemnt. §.ƒ«-
rio/usitifi.deitiHt.ftiffil. l^zva cum animi'judiao reflitu-
dine mentis deftituantur, abfentisvel quiefcentis loco ha-
bentur /. fidi 2. §, 5^./ dejur.Codidll. Li, ^. fmo/uj jf. d.
acquir. -uelamitt. pojf. Idçmque judiçandum de prodiga, nam
nec ejus ulla voluntas f. fui tefl. fac.pof. l. furiofi^o^
f.dereg. fur. merito ergo nec teftis ad teftamentum adhi»
beri poterit, cum neque teftamenti faûionem habeat §.6.
inft. detefl.ord. as fi diceref,quot; fpi in fuis m incuriofus rejicttur^
multo magis i 0 in alunis rejiciendus efi.
Surdus amp; mutus in teftamentis probibentur %. tefiesau^
tem inft. detefi. ard., in judiciis etiam gt; arg. l. in çuihMjcunq,
48./! de O. y A. l. ubi 24. de reg, jur. /. 5. §. tdem D. Hadrian^
f.detefiib. Verum caîcus interrogari poteft , amp;refpondcT
re. Verius eft igitur, non arceri eum teftimonii diftioT
ne , exceptiis caufis j in quibus non fufîicientibus reli-
quis fenfibus vifu opus eft. I. fi non fpeciali 9. C. de teftam,
Azoin l.teftium iS.C.deteftib.ln aliis autem negotiis fi contra,
hentium voces notas habeant, ad m itti poflunt, eorum tefti^r
monio quoque ftandum, fi deponant de his , quae ante
cœcitatera viderunt.
Impubères lex Julia nominatim tçftes eftc vetat /. 5.
kgef. detefltb. propter infirmum confilium /. i. pr. f. de
tJHinor, Se quia h?ec2tas ad mentiendum eft facilis /. ex
Uhero 15. §. i. f. de quaftion, tum etiam quod juramentum
prasftare nequeanc repknter. /. ,4. §. dej^ej. avo noh
prxttito nulh fides habetur. Qui tamen puberes ftai dJ
■Jis qu« impuberes^pubertati proximi- eognorunt rede
teftantur :non autem de us, quse vel infantes vel proximi
Infanrix fe cognovifle putant, qua artate inpubéres nec
videre quicquam, necintelligerecenfentur, l.uk.c^^ej
amp;fan. ignor, I. i.inf. C. defalf mon. nec id abhorret a'vero
In criminalibus tamen caufis nominatira exigit annosio'
msLxo.ff. de teßtb. m civilibus annos.i4.requirit, vel u
led quid admifl^um , quid intra ärdes; aut ruri, autin lo-
co quodam devio, ubi praeter ifnpuberem fortaffisnemo
adfuit, an non locum tum habebit, quod apud Senec 7
comrov. 5. ? mhUpuerc tefle emi^ ut,^. ^uih^Henm: nam ^ JL
fervemt annos, m intelligat , non dam ad eos , ^ntbn, finaat •
prudentixjudicis id relinqaendum puto, qui caveat, ne vel
eicredat nimis facile, veleum., prorfus rejiciat. tt
; Olim jure antiquiffimcyrejea^ femJiije indiftinae oH
jneonftantia™^
rf^ , 1.18; ƒ deteß,b. amp; etiara in criminalibus dicendi
teftimonujus acceperuht. Ubi tantum ea rejicitur, qua:
corpore quaeftum facit, qua^que adulterii eft condemnata.
*rgJ.ii.^.legeffdetefl.l,.intt(tiimcQt\s non admittiturmu-
lierteftis , amp; nec olim nec hodie ^.S.ÏnflUetefiam.ord.l. ■xo,
l.6. f.(jH. tefi^fac, }gt;of. Et nec peftis quidem tempore , fi
haben poflunt mafculi ut fcribit fic judicatum a fcabinis
Mechlinenfibus Chriftin. ad leg. Mechl. tit. 7. i 1 » 2r lt;»
addit.ßhaberi poJfiM , dico : fi habéri non poffint,quot; putera
^ feminis interveSienti-
amp;nbsp;(«^fift^'-e. fcihcet cafu de quo Idquor,
amp;quod.aajushod.ernum, Nam'quod ad jd^s civHr id
dcfendmon potéft, c de teßam. Et quod non a^
mittantur, J««« quidem apud no./nifallor, ratio e^noa
aha , quam vel quod fit veftigium Juris Roman! , vel
- --nbsp;quod
f 11
ci
quod mafculis adhuc hodle major fides quam fceminis, fœ-
minarum enim leve amp; inconftans ingcnium , amp; quod
plerumque etiam laboret adverfus propria commoda., Uc
Ovid.
Kerba puelLirum foltis leviora caducis
Ut Alii
Fœmina nulla bona efl , ^ Jt bona contigit uüa \
.c Nefcio quo fato res mala faUa bona eft.
praefertim fi quid fic, quod per mafculos potefl; œque aç
perfœminas probari,ut, verbigratia, confuetudo. Qui-
bus tamen in dubio an amp; quantum fit credendum pro-
densjudexdifpiciet.nbsp;i.f.detepb.
ix;
Inbsp;- . -
Lege Julia de vi cavetur, ne hac lege in reum teflimo-
nium dicere liceret iis , quorum innumero funt, qui in
vinculis, cuftodiavc publica, quiadbeftias, utdepugna-
rent , fe locaverunt, qugeve palam quxftum- facimit,
quiye ob teftimoniura diccndum vel non dicendum pe-
cuniam accepifle judicati vel conviÊti erunt. /. 3. §. j.
de teftib. repetundarum damnati , nec ad teftamentum,
nec ad teftimonium adhiberi poflunt l.^.jf. detefltb. non
oh^^Ut l.ro.^.'^.f. quiteftam.fac. furti damnati /.I./.4.
§. f. de tefttb. de his q. not. imo damnati , fi appellaverint»
pendente appellatione, utpote cum non inter infâmes ha-
beantur tefiari poflunt 1.6.%. i. de his qui not. ^ro'pt^rixir
tudinem fenati moti/.infâmes, ut loquuntur,
infamia faéti privant DD. teftimonii diftione in caufis
criminalibus 2c arduis. Verum cum id nufpiam fcriptum
fit impune a me conterani poterit. , Quanquara fatemur
non tantum fidei mereri qualitercunque notâtes , quan-
tum integrae frontis homines ferret, in d.l. 2.«. lege £ de
tefiib.Vmr.^Bonei.citJoc.nbsp;' 3 » 0 ;;
X. Hx-
-ocr page 9-•rnco
-' Haeretid, communes (infigniores in totum^prohiben-
tur) l.pen.C. delMret. cotrtraorthodoxes., nifi caufa fit atr
dua ad reipublicœ fpeftans utilitatem. Tefiamentaria vel
ro eorum tcftimonia , Se quse in ultimis elogiis , vel in
contraétibus confiftunt propter utilitatem neceflarii ufus
iis permifla funt : ne probationum facultas coanguftctur
i. qubriiAm'zx. dehxret.é- MamehÀicm arcentur wiles, inopes,
cum hi facile corrumpi fe patiantur, ut quos fames ma-
gis quam fama incitât : hoc minime extendendum ad pau-
pères cum pOlîunt cogi ad teftiimonium, fi modo proba-
ta vit£E, nec fufpefti quod lucri caufa contra veritatem
depotiant i- non enim faculrates fed morçs fufpeétum fa-
ciurft l.^.f.de'teßibj.^.ßd^ßfp. m^.Q^^, riß aliud quid
eoncurrat-i quad cos faciatfufpeftos., ut fi fiimul Sc pau-
per 6c producenti fubjedus, velfi ei familiaris, aucjun-
âus vinculo affinitatis.
- Id re propria teftis elTe nemo poteft iio. f. deteJlib.L
10.C.eod. Propria vero caufa dicitur , cujus emolumen-
tum vel damnum ad aliquem fuo nomine pertinet /.
in propria ii, ff.^uand. ap^ell. pecuniarium vero commodum
rem propriam facit ; Hinc repeliuntur.hseres in tefta-
mento in qüo inftitutus loJnfi.deiefi.-^ord. Lïo.pr.fflq,
tefl.fac.pof. bonorum pofleflbr 1.f de bon. pofejf, focius
in caufa, quam habet cum focjo communem /. i. C. de
Comm. rer. al. Et particeps criminus /. il. de teflib. Ubi
rejiciens talem teftem ne videatur fateri ci-imeu non di-
eet produftum teftem criminis efle focium , feddecri-
inihe jeqüe infamatum.. De (e confelTum^füp.er fociis
minime interrogabit judex, l.fin. C. ^e acc^Jar.'çiuoàhxc
res noil fit extra periculum. Vuko qujeritur an cives
Bnbsp;^nbsp;in
-ocr page 10-in caufa civitatis poflînt dicere teftimonium ? ni fallor
refte refpondendum puto diftinguendum efle, an adfin-
gulos fpeftat commodum Sc emolumentum , an ad ipfam
civitatem, fi ad fingulos nônpoflTe, ut ß qusftio de prae-
diis , aut de pafcuis publicis, ß autem ad ipfam civitatem ,
poflTe ut fi quasrtio de legatis , de finibus , aut quoufque
fe extendat civitatis jurisdiétio. Superior autem régula
non folum dominum excludit in re fua , fed amp; vendito-
rem in caufa emptoris , cedentem in caufa ejus, cui ce.
ditur , tutorem in caufa pupilli l. quifundttm- j. §. ■^.pro
emptor. Lu h. ffquot;. tie teflib. patronum atque procuratorem in
ca caufa quam quifque orat vel perfequitur , five pro
cliente five contra eum producatur : ne arcana fibi com-
mifla pandat nec proxeneta in negotio cui adhibitus,
nifipartibus confcntientibus. iVov. 90.C.8. Exceptio qui-
dem eft in legatario , qui tamen m teftamentis non re^f
pellitur §. w.wft.detefi.ord. quia magis in caufa heredis,
quam fua teftatur. /. \\.dereb.dtib.
XII.
Domeftiei quoque teftes jure reprobantur. l. 5. C. de
ießib.l.idonei6.l. teßesz\.jf.eod. exceptio eft' in aîtate pro-
banda /, 16. jf. de probat. 6c in caufa matrimoniali , ut fi
dubium fit gt; an matrimonium propter cognationem vel
afitnitatem pofllit contrahi C.fuper eo az. x. de tefitb. Sunt
autem domeftici primo parentes 5c liberi invicem five in
poteftate five extra poteftatem fint i. parenus 6. C. eod.
Duarenus autem domefticos teftes latius définit cranes
qui funt ejufdem gentis, familiae , amp; agnationis, quod
probare non poflunt fatis enim aperte domefticos noa
jure cognationis, • fed poteftatis amp; domo leges aeftimantj
d. I. 6. li^.f. de teßib. teßibHs inft. de teßam, ord. Socer,
fufceptor , nutrix J paedagogus , etiamfi nec parentum,
nec domefticorum appellatione proprie contineantur gt;
tamen nou merentur fidem omnis fufpicionis expertena,
omni«
-ocr page 11-omniqae exceptione majorem Tml, Sent. i^. Et uxor
in caufa mariti 6c contra maritus in caufa uxoris dome,
Ûici teftes funt /. 195:. %. famiÜA ff. dt verkfignif. I 4. C.de
crtm.exf.her, funt Sc famuli mercede condufti, quamdiu
ferviunt l.y. ff.de tefttb. Sane quantum ad fratrêm , quin
in caufa fui fratrisadmitti non poflit, dubitari non debet,
nam amp; illi quiadmittunt , fatentur tamen femper fufpe-
öum id teftimonium , facile enim eft affeau fupprimi
ventatem. Et ea eft ratio, cur doraefticorum teftimo-
nium non admittatur.
.Xiir:
Non folum domus , fed amp; amicitiaSc inJmicitiîe juftana
praebent repdlendi teftis caufani A 5. fr. ff.de teflé. /.j-^ö
17. C.eod. Etfi quidem inimicitiae capitales fint, ftatim relt;
pelliturinimicus: fin minus, auditurquidem, fed cum ad
difputationem ventum fuerit, adverfus euro deinimicitiis
excipitur Nov. 9. c. 7. puta fi quis vitse alicujus infidiatus,
aperte alicui male dixerit , infauftas voces jadaverit /, /
immicmlt;tlt;^.ff. de his cjua m indign. funt tamén prjeterea, qui
teftimonii quidem diûionem habent, fed quibus invitis
denunciarinequit. Legeenim julia cavetur, neinvitodc-
nyntietur teftimoniura adverfus focerum , generum, vu
tricum, privignum, fponfum / fobrinum, fobrinovena-
turn , eosve qui priore gradu funt.
quot; X I V.
Satis jam de iis, qui ut teftes admittipoflunt, ad m^
merura autem quod attinet, regulariter duo , ad raini-
mum adhibendi omni exceptione majores L ubi iz. ff. dt
ff//^ amp; mtegrîE frontis 6c bonx fidei teftes ad öjröbatio-
nemfufficiunt Matth. 18. 16. ^oh. 3,17. pluralis enim elo.
cutioduorum numero contenta eft d.jaml. Hxc tamen
definitie nonobeft, quo minus judex ex jufta caufa plures
requirere poiSt/. i'%.ftlUis.e;^demff.de.teA reguiruntur
aliquanto , uc inxatiû depofiti tfes.Ai7Z'. 95, f. r. incon-
traftu imperiti litterarum quinque d, Nov. c. S item in
probationefoluti debitiiinftrumento comprehenlï /. ig. C.
detefltb. ut amp; in codiciilis,aliaq. qualibet ultima voluntate
/. ttit. C. dsccdidil. /. »It C. ds fidekomm. duabus autem in
caufis /eptem i In Tcfiàmenco. §. inß. l 21. C. de seflam.:
itetii inidiyortiis ôc repudüsA' 9, C. de divonm in tefiamen--
to caîci ofto /. S. 6., q. teß. fie. pof.:verum erant legest
qux , quod mirum, admittebant 6c amplißimum nume-'
rum, ut lex fervilia repetundarumqua; centum amp; vi-
ginti. Jure Gallice cautym , ne in fingula capitula, plu-
res ^uam decem teftes audiantur-^w/. papon, /. 9. i.
m'v-'v'. Hiiic fi'diîolitis confortés,fint, qui ui^aeofdém
ârtrculos pofuerunt gt;':quilibct iJlorum fopér quolibet ar^-
ticulo décem teftes producere potefl:, atque adeo prb his
duobus viginti teflres adducentur. .^Equujn autem ne
contingat, ut fiat quidam, confufio, amp; ad vexandos ho-
niines protrahatur tantum.teftium multitudo in infinitum,
fi fit^nimius , tandem judex coërceat /. t. '^It. f. de te~,
flih, Nam qupdlegibus omiflum .eft, relKgione judicanti-
um id omitti non debet l.qmfitum \-^.jf^de teflib, amp; fi
quïsratur, quis nimius , eftrenatam multitudinem,fi plu-
res -admittancur, quara quadragirua ait pontifex,. C^/»»
fum caufam m^de ießtil a ,,nbsp;.nbsp;^ .
Unus non fufticit /. 9. §. !■ c.de teflib. Nnmer. cap,
'verf. -^o.- Unus non auditur,' amp; ne indicium quidem-fa-
cît adtorturam füfficidns,-eiiarafi;fit vir illuftris , nifi alia
Etiàài irîdicia.8cargumenta conctirrant d. i. i^. C.de
retviud:iti ijr.É'^^/ffjarVf?; facilis enim eft unius laptusnam
vox unius, vox nullfus. LaudatHr proinde modeftia q fcx^
volxi quicuni inreum produdus , refpondit ,.quod falu-
tem,periclitantis magnopere la^furum videbatur, difce-
dens'-adjçcic, jtâ ûbi crcdt oportere ^fr2c alii idemafle^
veràflent, quoniam unius teftiiDonio credére rc3, peflîrai
effet exempli Fal.Max.lib. 4. c. i. AUquandoamp;c uniusaf-
fertio, ut fi ille folus fie inftructus, de,negotio,de quo qujeri-
tur/. iJf.jf.de dot.pré. vel fide terminis fundi concrovertitur
/. îz.f. de fin regnnd. ut etiam t^bellioni affirmanti , tefta-
mentum â fe fcriptum creditur^/. ad l, C. de tefiib. uti
amp; apparitori afferenti otBcium a fe peradum. Quid au-
tem fi pugnent, pares numero 6c auftorit^te 6c aftoris
amp; rei teftes ? dicendum jam in dubio pronuntiandum pro
reo, rem habendam perinde, ac fi neuterlitigantium
adhuc quicquam probaftet. arg. l. iif.f..de reg. jar. l,
4- C. de edend../. 88./! de reg. jur.
X.VL. ,„
- Ç^ii vult teftes producere ne fgtiget Te fruftra , 8c
faciac ftimptum inutiliter , necefle eft, circumfpiciat ivt
.adducat idoneos 6c nominatos , nam necefle eft eos no-
-minare, ut judici , qui citandi fint, conftet , nam non
quot;citati, quiaccedunt, ut fubornatij fufpedi funt, nec fa-
cile admittuntur, nifi aliud fuadeat, res ipfa ob inopiam
probationis. Citatio ut fit valida, neeeffe eft, ut con-
tineat nomen teftis citati, nomen judicis citantis,nomen
-cujus rogatu fic^ caufam ob qUam fit, loçum Sç tempus.
Juffu judicis competentis illa fit per apparitorem feu
nuncium ipfi tefti, vel fi ille abfens, ad,ejus dqmum do-
mefticis , vel etiam vicinis , ut citatus poflit fcire, car
vocetur, amp; ad quid , amp; fecum interim diligenter qux
dicenda perpendat. Et ubi fada quot;eft citatio, necefl'ario'
veniendum eft, necirópune eftnon venienti» nifijuftum
impedimentum fit. Sicuti milites , fenes , valetudinarii»,
reipublicx vel àlia jufta caufa abfentes , publfcani,.:qui
quid exercitui prasbendum condnx-erunt.inviti, evocaw
nequeunt f*lt.1.19.jf.detefiib. Hi excufantur quoad
-hoc ut mvm non pofl'unt cogi , venire ad judicem , fed
judex ad eos mittit domiqjae êrunt interrogandi C. 'f-
!
pum 8. x.Âetefiib. fi inviti produftifint non ultra quindé-
dm diefum fpatium morari tenentur , intra quod fi non
examinentur, impune difi:edent l.pen.C. de tefltb.
' Quantum ad produ£iionem tefl:ium, teftes ipfos produ-
cendos elfe, necfufïicereprolatajudidoteftimonia , cum
judex optime ex teftium prjefentium conftantia vel vacil-
latione , aliifque circunaftantiis videre amp; animadvertere
poflît, an caufam diéti ôc fcientiae fuse reddere queat, 6c
leftis quididorum nullam reddit rationem , dicitur tefta-
ri, tanquam pecus Melibsei jaf.ad.l. S. de tranfaH. amp; quan-
tum fidei ipfis habendum fit. Adhibita tamen diftinâio-
«e, nam in caufis criminalibus omnimodo ipfi producen-
di funt, in civilibus vel evocari poflunt ut coram inter-
rogentur, vel in alia provincia examinari /. i6. C. de teflib.
'Nov.^o. c.^. ut deinde depofitiones tranfmittantur/. i8.
C.deteflib. Ratio alioquin habetur, amp; fumptus fafti in i-
ter, amp; ut volunt emolumenti, quo quis caret interim ob
abfentiam , prasfertimfi evocetur, qui ex operis diurnis,
amp;feamp;uxorem8cliberos debet alere, ne alioquin officium
ei damnofum fit. Producens autem teftes offert fcriptu-
ram, qùacontinenturarticuli,quibus examinari teftes de-
fiderat.infcriptis ut fiat utiliter turn ratione producentis,
ut judex non interroget de iis, quœ ad caufam non perti-
tierent, tum ratione adverfarii, ut fe poflît prœmunire
contra intcntionem producentis Se formare interrogatoria.
Examinandi porro teftes fecreto , clam partibus , amp;
feorfim finguli, voce , nonperfcriptum, ut ex circum-
ftantiisde fide diétorum magis conftare poflît. Praemiflb
juramento dedicenda veritate, quiatefti injurato non cre-
ditur /. 9. C.de tefltb. poteft tamen hoc juramentum remitti
à pat;
-ocr page 15-ca,qui:nbsp;p^bhä-jnbsp;ïï
lumn.ofe l.tes protrahantur: amp;ut poftulans p ^ftet Wa-
^entum quod neque perfe, neque per aliuVteftiCa
fubftraxent. vel d.dicerir, nec Jerdolum aut artemT
quam, quanam produft.onem expofeat: fed quia quos
producere dehderat prius habere nequiverit. ^V.t. 90.
dcjefltb.^.cjHravoc Cscerumfic examen a judice amp;eL
Examen autem fit fuper articulis, id eft, capitulis ipfius
S;nbsp;f aftore prolatis, ^ qui; cert. fi.n
aumlfï n„1l ' exam.nantur, quod ultra eos di-
«um eft, nullms momenti enr. Addere poteft reus inter
rogatona, ut faciiius appareat fubornati^, fi qua fubfit'
Nam amp; quamvis »d receptum, quod ante litem contcfta.'
um reus mterrcgari poffit, per certos articulos per ver,
bum credit vel non.cogi tamen non poteft, utrefpondeat,
quod non vult. aut plus fefpondeat, quam vult
ik
XIX
Peraftis teftium produftioneSc examine, fiuht teftifi-
cationura pubhcationes partibus citatis Nov. 9. c. 4. poft
quasadtmll^ teftiumSc teft.moniorum re^.robatione,
^»th.ßteßesC.deufi,b.Nov.^.c.6. qua: mültis ex caußs^
fiuntj quemadmodum quod teftes fint inidonei,. ex ami-
citia , vel inimicitia fufpefti ex ea lite damnum metdentes
lucrum ve fperantes, fibi ipfis, vel fibi invicem contradi-
ceines, aut vacillantes, autfingulares; aut nonreftepro-
L veÄ îl'^T ^^ft^on'prum, nilul impedit. Qtian-
quantaipfis renrob^oni-
matioH f ^quot;f'^'^P^-vidi ac circümfpc^ erS -
TaTJnu^/nu'f 'quot;senere magis credet
iddeponunt, quod natura negotii convenit
deiefith. pluribus quam paucioribus, affirraantibus quatn_
negantibus dignioribus quam humilioribus , fenioribus
quam junïöribus , mafculis quam fœminis oculatis quam
auritis/ g. Ux. f deteftiU.Hlt. C. deßd.mftrur». Nov. c. w
Sed puto redius judicis arbitrio Sc prudentix relmqui,-
quia judex judicabit fecundum ea, qusereiaptiora, vcro-
que proximiora efle comperit, litemque fua pronuntia-
tione décidée.nbsp;,
:nbsp;I.
In teftamento contraBus celehrari nequit,
dominium traditione acquiri non potef,
ahfque pojfejftone.
II 1.
Donatio revocari non poteft oh liheros^
(^:MulierpoteJl ejfe i eft is in codicillis.
V. ^