g. Tgt;. B. V.
dissertatio c h ymico-medica
Ex x^uBoritate CMagnifici Tgt;n. ReBoris,
PhilofophixDoaoris, amp; Linguae Sandae m Illuftri
Academia Ultrajedina Profeflbris Ordmaru ,
NEC NON
AmvUJfmi Senatm Academici Confenfu, ä Nohilifßm*
Facultatis MED I Ct^ Decreto ,
PRO GRADU DOCTORATUS,
Summifque in MEDICINA Honoribus, Pr^srogativis
Privilegiis , rité amp; legitime confequendis,
PubltcA Eruditornm dißuißtioni ßßit
ANDREAS TEUTSCH, Schaesburgensis,
Saxo Transsylvanus.
i^d dtem xvi11. Augusti , hom locoque folitis.
Ex Ofiicinâ Francisci Halma, Academic
Typographi, cb bc xc n i.
, s^s K v: y f..
. ■ , i f^ u
;
- - -K ■ ••
• ■■•• • .-,■••■ y ■■ • I i
■ V gt;
M
.........
tdjïM. t£ I T D j TfT y
-ocr page 3-'—
DISSERTATIO CHYMICO-MEDICiÇ :
INAVGVR ALT s,
DE
J
»
E Tinfturis Martialibus afturo id an-
te omnia incumbere videtur, ut quid
perTinfl:urasintelle6tum velim, ex-
ponam. Non enim me latet, Tinftu-
rarum nomine ea omnia perfaepè ve-
nire corporum quorundam prsppara-
tachymica, quje colore aliquo infigni
dotata funt, adeoque non novum eflè,
remedia folida quoque v. g. in forma
croci, florum,amp;c. nonnunquam Tinfturas appellari. Sic ipfos
Martiales CrocosTinduras quidamvocitantficcas, eôquodfeu
flavus ille feu fubruber feu nigricans illorum color nil aliud cflc
videatur, quàm fubtilior ferri, mediantibus igne, aqua, radiis
fblaribus , lalibus aliifque rebus refoluta, 6c notabili fulphuris
Martialis (ceu Tinâurarum è Chymicorum fententiâ fontis )
parte, exaltata fubft-antia. Fià, Béguin. Tjroctn. Chjm. L.ii.Cap. xx.
Vl'edel. Pharmac. Acroam. L.w. S, v. Cap. v.
§. II. Intclligo vero per Tinfturas Martiales remédia chjmica
Uqmda, coloris exaltati , feu rnhicundus is , feu flavus , feu nigricans
(tliufvefuerit, ex ferro vel chaljhe aut horumpraparatis mediantibta men-
ßruii dtverßs, varti etiam generis vel ignis ope velßne eo extraüa, hu-
mani corporis inflrmitatibm multis opem auxiliumque ferentia. Quia
veroamp;Tinfturarum fucatarum feu apparentium aliqua haben-
da eft ratio, ut verarum indoles eó magis patefcat, tribus fal-
tem verbis dc bis aliqua addere haud erit incongruum.
§. III. In genere circa Tinârurce vocem fequentia notari
velim : (i.) Non opus elTe, ut in compofitione Tindurarum
Tequiratur Temper univerfi corporis extrahendi centralis refolu.quot;
tio, quam quidam, quiperignem Philofophi appellari geftiunt»
ope Menftrui univerfalis Sc folventis cujufdam Cajho ici alka-
heftmi, citra corrofionern , citra fui mutationem , refiftentiam,
fedimentum, (hxc eorum verba funt) perficere fe poffe cre-
dunt, de quali menftruo Vigani in Mednll. Chym.p.if. gloriari
videtur : Cum centralis ejufmodi refolutio totius corporis, eo
modo qui hic indigitatur , vel plane impoflibilis , vel nondum
ftltem inventa efle videatur. Idque ob corpufculorum mixta con-
uituentium heterogeneitatem in omnibus corporibus obviam,
amp; in uniformem fibique per omnia fimilem liquorem nunquatn
centraliter refolubilem j ut Sc ob ignoratam adhuc plurimorum
corporum, imprimis metallorum generationem veram, principio-
pmque ca conftituentium in minimis fuis texturatn, adeoque nec
inveftigabilem hucufqueeam mcnftruorum folventium cum cor-
poribus folyendis congruentiam , quas ad veram Sc genuinam
totius mixti analyfin omnino requiritur, fi Veterum illi Chymi-
corum , hodie quoque recepto Canoni , fimilia nim. fimilibus
folvi, Veritas fua conftare debet. Adde quod tale folvens elle de-
beat, quale vinculum corporis eft, p%t%Horn..Arc.Mof.p. 184;
nihil vero in natura: finu tam adhuc obfconditum lateat, quani
id, quo unumquodque corpus in minimis fiiis conneflitur, vincu-
lum. (z.) Sufiicere plerumque proparandis ad ufum Medicum
Tinduris eam, quam BarnerasChym.Thilof.p,':^^-^. allegat, ful.
phurum cum falibus folutionem , quanquam ipfe h.ra. pa'ratas
Tindurasnon magnificiat. Cum enim maxima plurium corpo-
rum efiîcacia à fale Sc fulphure dependere meritb exiftimetur,
non intelligo , fi fiilphuris cum fale combinat! extraftionem ac
folutionem legitimam obtinuerimus, quid amplius ad remedii
perfeftionem requiri poflit. Adeoque (3) amp; eas, de quibus
h. 1. didurus fum, Trnfturas Martiales, centrales amp; exaóliflï-
mas totius corporis Martialis refolutiones non efle ingenuè
confiteor Quidam tarnen earum (nec enim omnes kudo) Sul-
phunsamp;SalisMartiahs Screliquorum ejus corpufculorum folu-
tiones, extradionesSccxaitationes efle, proinde ad eum finem,
quem refpedu diverforum corporis noftri fymptomatum inten,
dimus, fatis habiles ac proportJonatas, non una ratione ad cre-
dendum inducor. (4.) Tinfturas Martiales ob partes Martis Sul-
phureascopiofas eafque ab idoneo tnenftruo nullo negotio refolu-
biles, facilè haberi. nec tamen fuperficiarias effc , fed veras amp;
genuinas quarundam partium , impr. ut diftum eft, fulphurea-
rum , folutiones : Cum enim ad Tinéluras omnino Iblutio requi-
ratur, Scquaecunque folutiones non funt, h. e. de particulis mix-
ti nihil participant, Tinélurarura nomine indignas habeantur:
ex hoc fundamento Tindura: Martiales prx omnibus aliorum
metallorum Tinduris verxjudicand^erunt, aut nullas penitus
ver£E funt.
§. IV. Ut igitur juftô progrediarordine, Scdatâdefcriptione
acexpofitis, quxin principio monenda videbantur, opus nunc
erit, brevem tum ipfius Af/^w^fubjefbi nempe folvendi acextra-
hendi, wm(o/ventifem , qux ufitato vocabulonbsp;Chymicis
audiunt, tradationem fubncdere. De Martis feu ferriEtymo-
logia, Homonymiaamp;Synonymia parum folicitus, dico, Mar-
tern feufermm ejfe corpus memäkum, mplnrimum in forma miner a na-
tum ^ igneexcoÜtim y ignobtlms, grave, durum, amp;c. multo fulphu-
ra terreo tndigeflo, impur0, plnnmo quo(^He fale vitriolaceo fixo , cum
terra alhaltna rubefcente copiofa amp; paftctjfimo mercmo confians.
V. QMod cor(ifisüt raetallicum ^ de eo nemo forfan dubitac.
Informa minera nafcitur, amp; ita in Saxonia colore nigro , ad Syl-
vam Hercyniam rubro, in Infula Elba maris Tofcanici, item-
queStiria, Hifpania» extusobfcurior, intus verö rubicundior,
in valleToachimica Bohemise ut amp; in Süefia ceu lapis ruberfria^
bilis, in Norwagia, Suecia , Italia, Germania hinc inde, nee
noninThrazkoTransfylvaniae fubnigricantis magnetici lapidis
forma eruitur. Denique quibufdam è Silice vulgari, ut ôcè ter-
ra rubra bolari fecernitur. Becherus etiam dubio proculrefcrente
Exper.nov.p.-ßi. è limo amp;oleo lini Martern non produxit fed
feparavit. Vtd. Schroed. Pharm. Med. Chjm. L.wx. Cl.w. Cap.Xh
(S in eum Clav. Hojfmannt. Item Agricola de veter. Ö tiov. metall. L.
Cap.\àf.\f.. Referri hue debet minera Martis folarisHaffiaca,
quam Celeb. mdei in Ephem. A. C. Dec. vi. A. i.p. 580. pro
Mify Diofcoridis habet, de qua paulo poft plura. Nec tarnen
dubium eft, dariferrum, quod nulla prseeunte prxparatione
idoneum fit ufibus humanis. IgnoHUm dico refpedu aliorum me»-
yquot; Pf'-^'^Jioquot;!« amp; puritatis gradu dotatorum. Tn
fua en,m eflent.a fat eft nobile , ,mo ratione medicamentorun,
Innnbsp;nobiliflimum, amp; reliqua metalla omnia
longo poft femtervallo relmquit. Çravkaum, durmem, aliafque
proprietates fenfus teftantür.nbsp;^
§. VI. Cum vero Martern feu Ferrum (perinde ac de reliquis
minera hum metallommque generibus afiirraari folet) ex t'iga
tur f nT ' vulgo principiaChymicanuncupat
centes atque ex.ftimantes: minime confugJendum efle ad Chv
m.corum oracula , qui metalla ex Sale, Sulphure amp; M^curS
componi affermant, eaque pro primordiis rerum agnofcunt cum
quid per ambiguas illas vocesmtelledum veiint vpCi ignorarevi
deantur. Ut enim m hac fententia funt quxdam qLlauïm
merentur , ita, ubi, quid faniores his vocibus indigitentTeT-
pofitum fuem perfpicuum credo evadet, eam ex^rte niSL
rigorofam efle amp; intempeftivius paulo laram.
..v^mlViquot;nbsp;principiis corporum naturalium, in fpe.
ciemetallorumloquor. atque ea in Sale, SulphureacMercuVio
confiftereafiirmo, obfervandum eft, (i.) fejingendam h c eflb
matenam pnmam , m quam unumquodque Corpus ultTmató re-
folvicreditur, amp; ex qua pnmitùsomnia coagme^ata eflTviden
tur; qmn fecundam aliquam feu proximam'ex primf lia conquot;
llantem, arque m varia elementorum feu princioioTu^^
ve moleculas d.verfas diftributam admit^ere. Videtur enim fonè
extra ingenn humani conditionem pofitum. utrnpri^rerum
elementa devenire valcainus , judice incor^parabSi SfLL^
Ep'fi.detranfmut r»eta!l. amp; Phüofopho natur/praftico principia
non tam in fe fummifque fuis generibus, quàm in oSe ad
mixtionemconfidcrandafunt. (a.) Gumh^ctrianomino aha
omnia rae minime excludere, fedhsecprinciniornmr.J, ^
rum feumolecularum elementanarum colófi
cflèfeu pra:cipuam in compofitione corporïoa '^^^^^^^^^^
nominanda. ()uod enim terra quoque ad Marram
^
ceptinaturam forfan nonfacere, omnium corporumcompofitio-
nem
-ocr page 7-nem ingredi, fufficere fi raultorum. (4.) Neque idcirco folùm has
moleculas corporum elementa merito haberi, quod igniseorum
praefentiam in refolutione corporum fepè manifeftet, fed quod amp;
ratione perfpici queant, amp; alix prxparationes, quae abfque igne
fiunt, cas nonnunquam quafi indice digito monftrent. Adeo-
que fimul aflertum ire , ignem non folum amp; genuinum femper
corporum efle Analyftam , quin repertum forian aliquando iri
alium, amp; fine dubio in rerum natura dari, qui perinde vel me-
lius etiam plurima in corporibus latitantia in apricum fit produ-
durus, quae fufpicio eft Illnflr. Boylei Chym. Scept.p. 26. (f.) Utut
firmiter ftatuam , mafllilarum harum elementariarum quafdam
corporibus mixtis nonnullis ante Analyfin per ignem inftitutam
aftu 8c reverà inefle ac in iis inveniri» uti v. g. fal, itemque
oleum ceu fulphur quoddam folutum , multis corporibus in-
funt, Scexiisaff'ufione aquîe, expreflione,amp;:c. Haberi poflunt;,
ac exin' non abfolutas veritatis axioma cenfendum illud Frtd.
Hrfmanni Cluv.Schroed. L. i.c.xi. Dav.vandsrßeke inExperim.
circ. rer.natur.principiA'. PrincipiaChymica Sc alia elementorum
vice habita faltem virtualiter amp; potentia, plané verô non a£lu
Sc reipfa mixtis in efle : Non eo tarnen audaciae me proceflißb
ultro fateor, ut omnes, quas per ignem producuntur, fubftan-
tias, eo, quoprodeunt, numero, eâ facie ac figura mixtis an-
tea inextitifle ftatuam. Vid. dn Hamel. Phjf.gener.'tr. i.cap. i.con-
cl/if.2.^. Quin illud faltem pro explorato haberi cenfeo, dari in
plerifque, fi non omnibus mixtis, impr. metallis» turaoleofum
quiddam inflammabile, tum humidum aliquod feu fluidum ra-
dicale, tum fubftantiamfixioremcoagulabilemquandam, prio-
ra duo fubftantiarum genera quafi vincientem. Quae ultima in
metallis tantum fixa deprehenditur, in aliis corporibus, anima-
libusSc yegetabilibus diverfos firmitudinis fuae gradus admittit.
Hanc triadem Hornitts in Area Mofis hinc inde fub particularum
ramofarum, oblongarum 6c ruderofarum nominibus exhiber.
Videri quoque hue meretur EttmttH. (hjm. L. 11. SeB. i.cap. i.
§. VIII. His praemonitis, rationi quam maxime confenta-
neum videtur , ex particulis lyiinutis materi® illius primae ac
univerfalis corporum omnium, quse chaos 8crudimentum uni-
verfi fuit, quafdam minutas maflulas 8c quafi racemos fuifle aflb-
ciatas.
-ocr page 8-ciatas, fuifque coalitionibus magnam copiam exiguorum eju{-
modi pnmariorum concretorum feu maffularum conftituifle,
qux in tales particulas qux eas componebant, non facilè queant
diffipari , ut habet oculatiffimus naturae icrutator Roh.Bojle Chjfirj,
Scept.'Prop.i. Pofleque ex maxima parte hujufmodi corporum
mixtorum ignis adnainiculo vel alio modo aduobtineri , aut ra-
tione etiam inveftigari determinatum numerum (trium, iv,v,
plus, minus) fubTtantiarnm , quse diverfas denominationes
mereantur, amp; non incongruè vel principia corpcrum vel ele-
menta eorum appellari vocarive valeant. Vid. Id.l. c. Prop.quot;^./^.
Ut hinc appareat Celeb. Boyleum iHi equidem fententite contra-
riari, qua: principia Chymica pro elementis primis, univerfalif-
fimis, Iblifque omnium corporum naturalium venditat , quam
nec ego meamfacio; E contrario hue illum propenfiorem efle,
quando Sal, Sulphur 8c Mercurius principia concreta compofita-
queacfecundaria, moleculae item ex principiis fefe adhuc prio-
ribus ortiK, neque fola abfquealiis, e ementa corporumconfl:i-
tutricia falutantur,
§. IX. Nempe, ut, quam fieri poteft , explicatiflima qux
dixi, évadant, fequenti modo res baud malè exponi poffe vide-
tur, dicendo , Deum in Creationis principio , eam quse toti
mundo conftituendo fufEceret , produxifle particularum mul-
titudinem amp; quidem in triplici differentia , ad eum modum, quo
Renatm des Cartes ejufque luculentus interpres Ant. Ie Grand Injht.
/'Äi/ö/'/'. iv.wf.vi.fuaconcipiunt elementa, materiampm^tfuini-
lern, t\imglobulosathereos^partesßriatasacramofas diverfiflimarum
nec facilè determinabiliumfigurarum. Ex ultimis hifce particu-
lis alias cum aliis combinafle amp; fic feu certa quardam femina,
qnazvox Gaffendo placet, vid. ejus L. iii.Thy f. cap.viii. SeQ, i.
z8o. Seu potius juxta Boyleum 6c moleculas conftituifTe.
Neque tamen hoe ita accip-sndum, quafi Deus minima iftapril
mum produxerit, deinde vero ex eorum combinatione majora
atque majora corporacondiderit; fed quod materiam in ejufmo-
di maffulasexfolubilemcondendo, has illi quafi concreant. Per-
inde verô eft, {camaßas amp; mißihilia feu principia kn elementa has
moleculas voces. Quot verôamp;c qu^enam in hunc cenfum venire
debeant, ratio experimentis chymicis adjuca vel demonftravit
hade-
-ocr page 9-haftenùs vel faltetn indigitavit. Vid. Excell. Dn, Rofchelii Prof.
Mhtteberg. Coll. Phf. MSB. (ap. 11.
§, X, Mihi fufïiciant b. 1. ea, qu® raultorum eruditorura
confenfu fi non fola, praccipua tamen mixtorura conftitutiva fa-
lutantur^ numero quintuplices è tertio Cartefii elemento fecre-
txmoleculscjSulphureas, Mercuriales, Salin«, Terreœ, A-
quea; feu phlegmatic®. Sulphur in mixtis id eft, quod ob pinguc-
dinem fuam 8c vifcofitatem inflammari amp; flammam alere poteft,
imo plané illud , quod ignem fublunarem vocare foleraus, in
toto orbe terraqueodifperfum, qui pro majori minorive copia,
itemquemodificatione varia nunc vitalis 8c confervativus, nunc
mortificans Sc deftruétivus efti caufa caloris, odoris , colorura
(materialis) inflammabilitatifque, quod infuper digeftionem, ma-
turitatem , dulcedinem, aliafquevirtutes perfeótivas corporibus
amp; vegetabiH potifîîmùm regno conciliât. Quod de coloribus di-
xi, ad reales referendum eft, intentionales enim fola radiorum
luminis modificatio8c refraftio efticit, imo ad reales efEciendos
quoque multùm confert, variat enim eos provarietate particula-
rum radios varié rcfleftentium. Dulcedinem verô eatenus potifli-
mum corporibus Sulphur conciliât, quatenus particulas Salinas,
qu£e alias ordinariè caufa faporum habentur, Sc prseprimis acidas,
ligat, eorum acuta fpicnlalinguam ingrato fenfu afficientia len-
torc fuoobtundit, amp; h. m. delicatum ejufmodi g^ftum excitât.
Et quanquam ipfa Sulphura tantum non femper acido Guidam
inaritata deprehendantur, illud tamen non de eorum, fed de fa-
lium eft eflentia, contraquàm ilAtukBarnerusChym.Philofp.-^j.
Cqui tamen fi rem ita explicet, utputet, Sulphur in acido tan-
quam fubjedofuo confiftere8cfedemfigere, videtur efle excu-
fandus.) ncc non Ettm'M. Chym. L.i. Seil. iii.C. i.p.-)^. Mer-
cunus id fignificat, quod fluorem, humiditatem , evaporabili-
tatem, expanfionem inducit, 8c fimul vchiculum Salis ScSul-
phuris eft ac principium mconftantiae. A phlegmate volatihtate
8c aftivitate fua dilFert. Defeâu ariditatem 8c emarcefcentiam ,
copia diflblutionem corporum inducere poteft. Sal coagulatio-
nis principium eft 8c femper concrefcit, ubi fui juris eft. Eft ve-
-TO 8c folutionis principmm quadantenus, ubi convenienti liquori
jungitur. Propnctates ejus funt compadio 8c foliditas » incor-
ruptibilitas, coagulatio amp;lapide(centia, amp; quae plura hujufmodi
habentur. Exferit vero fe, Sulphuri amp; Mercurio vel faltem
phlegmatijunftum, Fons praeterea amp; fcaturigo faporum eft, êc
irincipium figurationis , fed non nifi foiutum fapit. Thlegma
lumidum eft lolutionem promovens amp; foluta conjungens, Sul-
phured Sale, adeoque odore, colore, faporeper fedeftitutum,
idem omnino, quod Peripateticorum Aqua. Terra foliditati cor-
porum infervit , per fc alias elementum ferè iners, ficcum, fo-
lidum, grave, immobile. Conf Sturmü Phjf Conctl. Part.Jpec. Se^I.
frior. (,ap. v.p. i-^x.B. Sperling. Inflit. Phyf. L. v. Cap. iv.p. 853. Abfic
verô ut has qualefcunque iftorum principiorum defcriptiones pro
definicionibus veris venditare prarfumam , iis interea contentus,
dum meliores in apricuni prodeant. Illud quoque iterum moneo,
hxc principia tribus illis Carrelii elementis haud opponi fed fub-
ordinari. Peripateticorum vero IV Elementa adferre minus ne-
cefTarium videtur, cum ignem illorum, noftrum Sulphur efle jam
diétumfit, aër vero nil nifi a:ther feu fecundum elementum in-
termixtum primo, Sc effluviis globi terraquei replctum merito
falutandum, terra demum Sc aqua ipforum ea reipfa fint, quae
terram Sc phlegma nuncupavi.
§. XI. Perfacilè nunc cognitu erit, iifdem ferrum noftrum
conftare elementis , quae in delcriptione funt aliata. Sulphur
inefte tum exinde conftat , quod incandefcere vehementer ac
diu candere, tumque cura candet , faetido odore , impuritatis
fulphureae indice aërem inficere foleat ; tum quod in crocos
facillimo negotio convertatur, croci vero juxta veriflimum Mede-
Ut Ph. Acroam. p.z'è^. effàtum , fint pulveres Sulphureo-terrei,.
metallorum ejufmodi Sulphure praeditorum. Accedit quod alli-
fione ferri unius ad aliud ignis Tub fcintillarum figura prodeat.
Mercurium praefentem in ferro fufilitas Scduöilitas arguit, eum
verô pauciflîmum valdeque difperfum , quod difficuiter fundi
queat. Sal Vitriolaceum arguunt, ftipticusejufdem fapor, turn
ipfa quse Sali debetur confiftentia, nec non ea quœ Chymici inde
eliciunt, Salium genera. Terram alkalinam prodit effervefcen-
tia fortiflïma, ab afFufo limaturse Marris fpiritu acido exfurgens,
tum etiam foliditas Sc cohœfio partium firmiifima , ob quam Sc
ignis vim aliquandiuilludit.
ipfis terr^ v.fcer.bus prx ferro^melmf fv ^^
rum facie fecedentibu ihe
de ferro • u amp;nbsp;t^nbsp;Cap.
'/J*nbsp;Pquot;quot;™'quot;«» fuerit.
ésas^ëstes
Wnbsp;' pro Marte folvendoSc extrahendT accer
amp; m ter'ranreiurf r*quot;nbsp;habeanï,
r quot; r '^«quot;quot;quot;entem agere non valeant, Sulphur verô
ochreum feu acdo^terreum Martis acidis gt;mprJenibuCommè
obtemperet. Mcnftruum alkaUcur» vdaule eft fpiritus Sairam
^omaa, quuamen magis ex Marte Saübus pnus re oluto iT
fturam extrah.t Wcft liquor S.licum oLber fi umT^I
taro c^cmando amp; .n cella de iquando paratus fuent.
rid-irisquot; Vena f N^n'
nimas narr.ri!nbsp;^^oXx, qmMartem equidem.n mi-
inde aDm^r^!^ d.fcerpunt, ad ufum tamen medicum non per-
filo fin amburnquot;^ P^terquam enim, quod acido fuo cofro-
Mmem Sant ^e^n^^'^ nunquamfiè in totum eluendo,
Martern mhc.ant, ea quoque v.rtute , ob quam medicamenta
Marnalmomnibusexpctuntur.ferrumexuunt, Sçyim abforptï
® ?:nbsp;vara
-ocr page 12-û dissertatio chymiccxmedtca
vatn ei magnam partem eripîunt , Sulphur enim ^^^undunf amp;
terramalkalmamUrant, quod ex modo agend. Martern cor-
pore humanonon poteft non eflenbsp;clanfllmnm. Optimus
Uen exhisehSp^N.tri, qui,nbsp;Sexve^^
Marte effedu non contemnendo
tabiUbus defumuntur, amp; funt vel fpmmaad^^,nbsp;SaJZ
ex Marte Tmfturam elegantem product,
» , amp;c Vel ßicci aadp, quo primùm allegare lubet ^ceta ïrLxc
utut acido non ita potenti polleant ac Spiritus Mmerales allegati,
nimis tamen Se ipfa Martern fatiant, ut perpauca abforbendiyir-
tus in Marte per acetumparato relmquatur. Sitamenid cuipiam
arrifer t, deftillari prius amp; h.m. tum abnbsp;terreftnbus
fuperfluis acid,s particulis hberari poteft. E rehqugt;s5«c.
cm Tamarindomm non admodum eft ufitatus, nec adrehquorura
virtutem accedit. C,/» verô 8cnbsp;exprefti f«^^'; ^^^
ipfi adhuc acido potenti, adeoque Mart.ahs virtutis deftrua.vo
polleant, Sctemperatiora fintadmanus, mihi non a^que ad pa-
Temperata vero in parandis Tinfturis Martialibus
magnam laudem mérita funt Smcm Acetcfo, Sucn xt.P'omorum,
imprimis Borsdorfiianorum , Cydomornm, Ceraforum mgrorum
dJcmm. Hi virtute aftivis illis longé prévalent, mnmè fecum
Marte mifcent, eumque folubilem relmquunt. Sunt nempe par-
ticule eorum blandè fcindentes ÔC acuminatse adeoque penetran-
di vim habentes, Sc pr« omnibus aliis f, pons fern , Sc frx^r.
Sulphuris ejufdem conformationi intimœ valde proportionatae,
adeoque Se veram ejus T.nfturam , quae Sulphur» cum Sale
refolutioeft.commodiffimelargiuntur. Succm Cydonrorum ipe-
ciatim fingularem cum Marte analogiam poffidere videtur , quia
Se adftringitblandè, Scobacorem dulcedim intime permixtum
laxatftomachoque graiifTnnus eft. His vegetabilium Succis alii
quoque pro cujufvis lubitu 6c morborumcircumftantns, moCo
parili virtutegaudeant, fubftituipoflunt.
§ XVI. Ad media Vimm pertinet, quocum , G fatis ge-
nerofum v Malvancum fuerit, Se acido leni tartareo pene-
trante donafum , elegantes Tinéturœ Martiales confitint
Gum vino veronbsp;ne laborem q.uidem
inauguralis.
enim tune ut vinum acefcat, mucefcat amp; corrumpatur. Marte
intaâro. Tune ipfe f^mi Spirtius hue facit, qui quidem ex Marte
fibi reliélo quicquam extrahere nequit , fi tamen ifte prius
per falia rec ufus, vel jam mediante alio menftruo in Tindu-
rse (faturatx v.g. ad modum Syrupi) formam rcdaótusfit, egre-
Piè quod antea folvere 8c extrahere non poterat , transfumit,
exaltat , amp; quafi condiment! loco eft. Nifi enim Tinfturas
Martis cum fuecis allegatis paratas, per fpirit. vini confervatio-
ni idoneas reddas , xtatem non facilè ferunt. Poteft vero
Spir. vini pro varia intentione non tam fimplex , quam her-
barum quarundam, v.g. antifcorbuticarum , aperientium,amp;c.
virtutibus mediante deftillatione improegnatus, ut Gc efficacius
remedium obtineas , aflumi.nbsp;_nbsp;*
§. XVil. Illud non erat omittendum, Aërem ipfum quan-
doque menftrui folventis vicem tueri, quod in liquore Martis
ex relida in cucurbit» fundo à praeparatione Flor, (ahs Am-
nion. Martial. Mafla in aëre libero deliquata , manifeftum
evadit. Inefle enim reverà aëri menftruales virtutes , easque
tum à fale ejus nitrofo penetrantiflîmo, tum ab humiditateex
effluviis vaporofis orta penderc , probatione non eget. Vid.
Barnerus l.cit.P. i. Cap. VIL p. loi.fq. 8c Nobilifl; Bohnius
DiflTert. de Aëris in fublun. influx cap. llï.nbsp;s
§. XVIII. De iis quae vel Manem recludendt , adeoque
folutioni aptiorem reddendi gratia adduntur-, qualia funt faha
diverfa, Ammon. Cryftall. amp; Sal tartari, Arcan. Tart. Tartarus
itjfe Sal eflquot;cnt.vini Zwelfferiv vel Tinfturas ipfâs magis coro-
pofitasreddunt, quo faciunt Eflent. Lig. Aloes, Abfynt. Sacchar.
faturm, Vitriol. Martis, (quatenus magre vitnoHcae eft ongi-
nis) hic non eft ulterior dicendi locus.nbsp;,, • ^
§. XIX. Ordo mine poftulat , ut Tindurarum Martiali-
um compofitioiîes prxcipuas prodncam , Se quid de illis ha-
bendum fit, mentem meam exponam. Sunt vero fequentes: ^
TinBura Martis ap er tens Tart m-ijata\, fit Limaturs l roc.I.
Martis Sc Tartari crudi partes anaticas cum aqùae font. q.^l.
coquendo in lebete ferreo per 6. vel 7. horas, dum* liquor ni-
orefcat , amp; hunc à Tartaro fubfidente decantando , refïduo
uriato aquam reafFundendo , iter^que coquendo,h. m. :
---
continuando , dum liquor nil amplius extrahat ; pdftmodô
tinélum liquorem ad medietatem exhahnào. Rolf. Chym. p. zi8.
Huic Tinduraz utut vis aperiendi à Marte pariter Sc Tartaro
dependens denegari non poffit, certum tamen eft, earn v^ldè
fegnem efle Sc ftomachum fimul gravare ac idcirco minus ufi-
tatam. Corrigit earn Celeb. Ludovici Thar. mod. fecul.
applic.p. fq. ad mellis formam infpifl'ando , ac acetura
deftill, luperfundendo, Sc obtinet liquorem Matris jucundum,
Tartaro in fundo remanente. Qux Corredio fat bona eflet,
nifi Martern particulis abforbennbus d adhuc reliftis magis
privaret. Le Mort Chym. 342. Tm6îuram aperientem
parat Cryftall. Tartan fviij. Limat. Mart. ^iij. cum aqux
comm. q. f, coquendo per 3. vel 4. horas , materiam femper
agitando Se aquam evaporatam aliâ afl^ifâ compenfando, dura
tinftura fuerit extrada , hanc evaporando ad ficcitatem , fed
cautè . ne aduratur , hujus pulveris giij cum fpir. vini di-
IV- gerendo in, BM, denique clarum à fpiflb feparando. Ejus-
dem generis eßfequensy quam dtatus modo Lndov. reliquis
praefert: Vitrioli Martis Sc Tartari depurati an. v. g. ft.
i.m aquae fimpl. v. g. ft. vi. coquit , interque agitationem len-
te exhalare finit ad mellis confiftentiam , quod coagulum
Jpir. vini Ib. vi. extrahit ,1 ac poft filtraturam parum vel ni-
hil abftrahir. Qiis etiam fatis elegans eft , de Marte tarnen
parùm poflidet , cum Vitriolum martis non tam martialis
^quàtn vitriolicas fit originis, adeoque merè falina eft Sc Tinâurœ
nomme ferè mdigna , quibusdam tamen in morbis haud inu-
.Wis. His T;nduris congeneres alias funt , quse reclufis per
Tartarum Martis particulis quibusdam in Vitriolo Mart, hîc-
rentibus, parantur. Talis eft Tincîura Matris aperitiva
quam exhibet Roifinc. in Chym. p. 119. paraturqueex Vunolo
Mart. non calcmato Sc Tart. terra foliat. ana mifcendo amp; m
cella deliquando , liquori fpir. vini affundendo, Hanc Wedel,
l. C. vta humida parare,docet , inftillando Arcano Tan. li-
quide hquoris Mart. gutt. aliquot ad fufficientem Tinfluram,
qux fane amp; rompendiofior amp; viribus priori ^quiparandaeft,
VII., prxfertim G diffußor expetatur, amp; aqua üm. vel roris majal.
II.
III.
V.
VI.
juxta cjusd. Wed. monitum, vel etiam Spiritu vini , tertium
quafi ingrediens conftituente, taiis reddatur. De Rolfincii mo-
do id quod deprioribus judicandum , ut Sc de fequenti ^«äW VIII.
conficit Febure im Chymtfchen Kleinod p. 614. ex Vitriolo
Mirt. Sc fale Tart.ana in morrario ferreo in pollinem redigen-
do Sc in aere libero deliquando. Qni liquor ut pote crudior '
ab HofFman. Diflquot;. de Medicam. Martial, p. 44. cum Spir. ve-
neris Sc vini tartarif proceflu admodum tœdioio Sc ventriculo
minus commodo , corrigitur. }ixic ^evimctTin^îuraCMar- IX.
tis vera Zweljferi Mantijf.fpag. p. 537. quae fit in falis effen-
tialis vini (feu arcani aut terra: fol. tartari) ^vi. fuper ignem blan-
dum liquatis immergendo Vitrioli Mart. Jnj. poftquam frige-
fafla funt, contundendo , expanfa deinde in aprico per ali-
quot dies relmquendo, ut efflorefcat materia, hinc cum Spir.
v ni Cinnamomif vcl Aqua Cinnam.Tifturam extrahendo. Qua:
non poteft non effe elegans , jucundi faporis , virtutis etiam
■aperitive non contemnendx. vid. Lnd. Ph. mod. p. 4x4. Hue
trahenda qunque peculjaris fjManna ^JMartis defcriptio, X.
quam h^hct Hofman. Clav. Schroed. p. 151. fq. incoquendo Vi-
triolum Martis cum liquore filic, Glauberi. Hinc materiam
in cella deliquando amp; cum fpir. vim extrahendo Tinduram.
Reliqui proceffus fub Manna; Martis nomine attendi haud me-
rentur. \l3ihn\ir o^noo^nt EffentiaVitrioliMartisßmpleXj
cum ipiritu vini extrada.
§. XX. At hsc omnes cum vitriolo Martis parata: Tindu-
TX , cum dido 1 vitriolo unicè efficaciam fiiam , qux Martialis
effe debebat , feränt acceptaio , 6c vero Vitriol. Mart, parum
Sc ficpè nihil degenuino Martis fulphure poffideat refpedu fa-
lium quibus conftant , laudanda; equidem funt , Sc effedu
non nunquam optato fe commendant, virtutem tamen aperi-
tivam plané allam, quam quae à Marte expedatur, poffident.
Aperiunt enim non tam abforbendo acidum acrein corporc,
quam laxando villos inteftinorum Sc ftimuîando, cum Martis
genuina produda hoc ipfum abforbendo Sc invertendo, ficque
fontem mali evebendo , faciant. Unde nec indifcriminatim iri
omnibus morbis, quibus Martialia dcbentur , tuto adhiberi
poflunt. Addendum amp; id, quod ob naturam vitriolicam nau-
feam facilè excitare poflînt , amp; in fl:omacho ingratam fenfatio-
nem producere, quod in delicatis cautè obfervandum efl:. Ipfe
Zwelfferus de dofi harum Tin£turarum admodum efl: folicitus,
additâ cautelâ , ne naufeam excitent, amp; h. m. noceant.
XI1. f- XXI. lis igitur palmam jure dubiam reddit, EJfenfia
Vitrioli lt;JMartis Compojita , qua: fit ex anatica Vitrioli
Marrtis amp; Florum Salis Ammon. Martialium parte in Spiritus
vini reaificati vel Spir. Cochkar. f. q. foluta. Colore croceo
admodum eleganti fe commendat haec Tjn£tura, Sc quanquam
ipfa quoque magnam partem falina fit, fal tamen ipfum non
•tam acidum vel enixum quàm alkalinurn volatile eft, adeoque
acrimonix acidas deftruendœ plané idoneum; fulphure quoque
Martis fubtilifllmo , quod in Flor. falis Ammon. Martial, eft
transplantatum , baud pauco pollet. Unde fatis potens eft aci-
di abibrptivum amp; in fcorbuticis humoribus corrigendis magni
XII r. ufûs. Simplictor eft nec tam efiicax 6c tantum fixa Titt£fura
Martis aperiens Minfichtij quam hzhet'I{olfJ.v. 6c veram
vocat,paratque, refiduum à fublimat. Flor. fal. Ammon.Mart,
edulcando , fpiritum vini fijperfundendo , Tin6luram extra-
hendo , eamque ad médias evaporando. In quo proceflu id
impr. culpandum eft, quod optima fpiritus vini pars in auras
abigatur per evaporationem , reliftâ acidâ craffiori. Hanc
XIV.nbsp;eâdem p. cit. auft. exhibita TtnBura ex fcoriis Regul.
XV.nbsp;Antim. Martial. îemulatur. TmBura CMartis Willijli ^
quam cum fpiritu vini, reclufo prius Marte per Cremor.Tartari,
conciUat. Eam Vtgani obfcurius proponit, dicendo eam con-
fici ex cadavere vini 6c limat. Martis in aqua frigida , medi-
ante mixtione 5c fermentatione bis aut ter repetitâ, additâ hu-
X VI. meditate, ^ednll. Chym. p, 17. 18. Liquor Martis niger
è remanente in cucurbitJe fundo poft fublimatos Flor. falis
Ammon. Martial, mafla in aëre libero per deliquium pai'atus,
'li^lfinco Chym. p. 219. TinÜura Mmis adjlmgens diftus. Quae
praeparatio, fi aliqua, vera vitrioli martialis folutio eft, amp; effc^
ftûs in humano corpore commendatiflTimi. Hujus liquoris exi-
gu» portio vegetabilium quasdam Tinfturas in momento co-
lore nîgerrimo veftire folet, unde fi Eflentias Ligni Aloës jun-
gatur , TtttBura Martis Balfamica^ fi Eflencis: Abfynthiî XVIT.
fimp. vel compof. exfurgit TinBura Martisi^bJynthiacajXVIII.
ad eum modum , quem Excell. Wedel. Pharm. Acroam, p- 515quot;.
indigitavit. Ex Floribus falis Ammon. Martialibus folis cum
fpiritu vini reftif. fit TinBura Martis volatilis ^ quam XIX.
Zwefer. Mam. Spag. p. 559. ex iisdem floribus cum alkool viniro-
fato paratam Sedaiivum Änhei vocat, vid. quoque Aftüor Chym,
ratfonaL P. T, p. 42. M'edelm tamen fpiritum falis Ammon,
cum liquore Martis mifcendo procefum variat, Clodius Oßcin.
chym. p. 60. TinBuram fuam rubineam h. m. parat : Croci XXI.
Martis fubtiliflimi p. j. cum Flor, falis Ammon. p.{ fijblimac
8c flores fublimatos rubros fpiritu vini red:if. extrahit, filtrat,
jutrefacit , hinc fpiritum vini abfl;rahit. Qui procefllis fat
jonuj cft , fi putrefaftio omittatur, amp; fpiritus vini nuUusvel
paucus abftrahatur. TitiBura antiphthißca Gramanni j XXII.
quatenus Vitriolo Martis multum debet, confiderari h. 1. me.
retur. Fit v. omnium dptimè veî cx facchari faturni amp; vitrioh XXIII.
Mart, ana Sij. vel illius Jiij. Aceti fimplicis vel quod melius, de-
ftill. fpiritus vini ana vel etiam ex Vitrioli Martis Jij. aceti
faturnifati faturati §ij. fpiritus vmi q. f cum amp; via humtdâ pa- XXiV.
rati poflît cx vitriolo nempc Martis liquido 6c faccharo faturni
fluido folis, vel aceto Sc fpiritu vini , aut fpir. vini folo ad-
dito.
§. XXII. Mediantibus fpiritibus addis ex regno minerali de-
fumptis parantuE TinBura Martis adßringens à Zweifero XXV.
ey4ppend. ad Animadv. in Phar. Jug, p. 60.61. (3 Le Febure l.e.p,6i^.
it. Hoffman. Clav. Schrœd.p. %-p, defcripta. Fit Martem mediante
fpiritu Veneris aut Virid. xris iteratâ afFufione (afperfionem
alii malunt) in crocum vertendo, hunc cum eodem fpiritu in
Tinfturam extrahendo , fpiritum abftrahendo ad remanenti-
am materiae fyrupiformis , ultimo cum fpiritu vini evocando
Tirifturam , Sc tertiam ejus partem abfl;rahendo. Eodem Ve-
neris fpiritu vazamp;SiM.tZ'u/elff. Mant. fpag. p. 337. es croco Martis
eacheHfCo (qui limat. Martis pernitrum detonataamp;elutriata eft)
XXVI.nbsp;Tindturam extrahit , fpiritum veneris poftmodum abftrahit,
remanente liquore craflb.quem fpir. vini rectif. iterum diluit»
huncque ad oleitatis remancntiam evocat. Qui duo procefTus
praeterquam quod fint valdè taediofi, marrem etiam veneris vi-
triolo naufeofo impraegnatum relinqunt, ejusque vim infringunt
XXVII.nbsp;quot;lagis quam extrahunt vel exaltant. Effentia Mams aprU
tiva ejusdem Zwelfferi fit inftillatione fpir. nitri fiij. fpir. vitri-
oli fsj. vel fpir. nitri folius fupcr Limat. Martis purx giv. vel
vi. circiter in vitro araplo, agitando femper ne materia nimi-
rum induretur , Sc antequam compafta fiat, diluendo cum
phlegraatis vitrioli fulphurei vel falis Ammon. acidi ut ac-
quiratur Tindura rubicunda. Cujus |ij. fi Aquae cinnam. fi^.
in quaMagifter.corall.folub. Jvi.diflblutxfuerint.permifceantur^
XXVIII.nbsp;exfurgit ejusdem Effentia Martis Corallina , quse tempc-
ratior prion eft Sc tutius adhibecur , cum illa ob fpiritus aci-
dos à maltis corporibus ferri nequeat. Magifteriura vero co-
rallorum , quid ad perfeftionem remedii conferre debeat, non
admodum video, vid. A^fp. ad Animadv. in Pharm. Aug. /».jS. 5:9.,
XXIX.nbsp;h^s in fundamento convenir TinStura Martis antico^
tic a J. quam£A-cf//. Dn. D. Sperlingius, Tnecept. (S Tatronus ment
honoratißmus parare folet, fundendo extempore ante ufum fpiri-
tum nitri fuper limatur. Martis ut tingatur , quem poftea
cum Eflènt. Carminat. Caftor. Abfynth. Compos, ac opiatis
mifcet , Se ufurpat in colicis potiffimum hypochondriacorum
ac fcorbuticorum doloribus fucceflü non infelici. vid. Ejnsd.
XXX.nbsp;Mater. Med. MSB. Cap. de Marte. Ad eundem modi*m fpiritus
nitri dulcis prius fuper herbas anticolicas vel alias reftificatus
Gum limatura Martis milceri amp; in TiTifturam redigi poteft ^
vel m. proceflus cum fpiritu nitn' dulei inftitui, ad cujus prx-
parationem fpiritus vini herbarum 6c fpecierum jam laudata-
Fum viribus mediante deftillatione impracgnatus fuit adbibitus»
XXXI.nbsp;TinStura Martis Bafilii ope fpiritus vitrioli à limatura, item-
que Schraden è croco Martis codera vitrioli fpiritu extrada.
Priori vires Hoffman. Clav. Schrad. p.. 150. multas tribuit, quas
tamen non raeretur. Videri de iftis prseparationibus in genere
judicium Drmit^ip lacrecur Tra£lgt; de fiorhm p. 353.
XpIT.. Tinftura cum fijccis acidis parats funt Tï»^??«. XXXII
ra CMartts nigra Rolfincii, fit limaturam Martis pur
cum aceto vim m marmore terendo, amp; fenfim tindum acetum
vafe excipiendo, novumque acetum affundendo amp; fic conti-
nuando . dum nullus color amplius appareat, liquores tinftos
denique per fubfidentiam clarificando. Ad eundem modum fe
habet, quam Eisholt. DeftilUt. Cnriof, Cap. iv.p. 19, amp; ClodiusOffic.
Chjfm.p.^^. parant Tin5luram, extrahunt nempe eam è Ii.quot; XXXIIL
natura chalybis cum aceto deftillato iteratis vicibus inftitutâ novâ
afFufione. Tinaum liquorem omnera in BM. deftillant, refiduo
bpintum vini afFundunt, quem abftrahunt, iterumque affun-
dunt, hocque fexiesrepetitôlaboremmultiplicant. AuElorChym.
ratton. jam cttatusp. 40. Talem concinnat, limat. Martis pur. gij. XXXIV.
cumSpir. aceti |iij. in arena igne tamdiu digerit acurget, dum
rubicundus liquor fiat, quem filtrat Sc reponit. Ab hac nil ferè
difFert Efentia Croci Partis, quamnbsp;CrolMsBafd. XXXV.
Chjm.p.^x. nifi quod aciditas ei adiraatur. Minoris vero adhuc
raomenti eil: ea, quam C. OaudtmsApp. ad L.defngref.ad in.XXXVl
ßrm. p. 586. cum aceto vel vino cretico mediante deftillatione
conficit, quia nihil omnino de Marte poffidet. Plures hujus ge-
neris Martis Caftrationes verius quam extradiones habentur
m^Schroed.T^harm.Med.Chym.L.M-i.c.y^i. De quibus tamen
omnibus fciendum, quod Martis fubftantiam fundant quafi Sc
cornminuant, porofque ejus immutent plane ac impleant, ut
idcirco quem aliasMartiaha edere folent, efFeaum aperitivum
amp; abforptivum vix vel nunquàm oftendant. Imô ne adftrin-
gendi quidem fine cum acidis potentibus Marsparari commodè
poteft, quia enim acrimoniam acido-falinam à menftruo trans-
fumit, in corpore fibras irritando majores turbas eiere poteft.
Profunt tamen ejufmodi Tinfturae in »gj-aC^^f bilis prsecernaturali
amp; aliis humorum commotionibus, quxnonnunquam acida po-
fcunt, v. g. in febre tertiana intermittente, impr. Scorbutica,
quales quandoque m paroxyfmocum maculis petechias imitan-
tibus apparent, quas etiam imperiti pro petechiis quandoque
venditant, cum tamen maculse non tantùm finito paroxyfmo
difpareant^ fed amp; œgri die intermiffionis è ledo furgcre amp; de
XXXVII.ambulare poffint. Non defunt qui laminas Martis candefaftas
in acetoextinguunt {kpms, acetum abftrahunt ad remanentiam
liquoris crafli Marte imprsgnati i quem fpintu vini extrahunt,
£c iterum (pintum vini, fed minus reftè , abftrahunt.
§. XXIV. TinBura CMartiales cum fuccisacidiufcu'
lis vegetabilium C0nfe5f a potiflïmam laudem merentur. E-
greg:è ExceU.'Dn.D.SperLtnggt;us l. c. Qmnes Tinfturx Martiales
cum leni acido (putà vegetabili) parat« bonse funt 6c contra. Ni-
mirum fucci V. g.cydoniorum, pomorum, acetofas, ceraforura
affufi limaturge Martis , aquâ prius à fordibus ablutae, ftent in
digeftione caloris folis vel ignis leni, mota agitataque noilnun-
quâm, donec fufficienter Tin6tura nigernmi colons fuerit ex-
traétaSc pars liquoris circiter dimidia evaporata. Filtrato poft-
modum perlinteum refiduo fpiritus vini rediftcatus fimplex vel
CochlearÏEe, aut alio modo alteratus pro cujufvis intentione»
additur, Sc fie Tmâiurœ vires esaltantur. Mihi ufitatiffima eft
^XXVlll.Tinâfura CMartisCydoniata , paravi tamen eam quoque
XXXiX. cum fucco ceraforum mgromm duk. ^fpirm abfynt. acnatiflurt.
roboravi. MollenhroekTr.de vans Cap.wii.p. 119. exhibet
XL. TinBuram Martis Tgt;rawitii cum fucco pomorum Bors-
dorftianorum 8c fpiritu cochleanœ fadam. 'DrawiitusTr.de
XLI. fcorb.p. 5^5quot;. Tin£îuram fuam aperitivam cum fucco aceto-
XLII. fas parat addito fpiritu fumaria: {Erdrauch enim ^ro Erdrauth h.
gendum eft) vel faltem pauco fpiritu vini reftificato. Idem
extradionem cum fucco cochlear. Sc naufturc. aquat. perficit,
quK tamen magis in fuG nomine digna eft. Minficht 6c ex eo
XLIII. RolfinciîîS in Chymia fucco acetofas antequam Marti afFun-
ditur, Tamarindorum fuccum jungunt, idque rnaceratione puî-
p£E tamarindorum vel tamarind, contuforum in fucco acetofae amp;
XLIV. exprefljone , fed prêter neceflitatem. Cura Sftrit.upanis
quoqueTinâuras Martiales parant aliqui fatis bonas, quas SimM.
Chym. p. lor. haud immerito commendat.
XLV. §. XXV. Cum Vino fit ejfentta Martis in vinum JHalvati.
. , cHm implantaia Hartmanni Prax. Chjm. L. W. Cap. 169. ». z.p. 126.
limat. Martis candent.îbj}. extingucndo femel atque iterum in
viniMalvatici tbiv. Vilt;i. Schreed. Pharm. JHed. Chj/m.p.rßi.
Juxta
-ocr page 21-Juxta Ro/f. verô melius limat. Marris tepefaókïE ft^. in vini mal-
vat. tbj. infundendo, per 24. horas 8c amplius calore leni dige-
rendo. GUfertu Lahorcit. Chym. L. i\. Cap.v.nbsp;Limat. chaly-
bis opt. ^iv. in vini rubri menH i. ad quartae partis remanentiam
coquit , Iiquorem decantat, eum vel admellaginem evaporat,
amp;gr. XII. pondéré exhibet, vel etiam Iiquorem fibi reliäiumad
propinat, remedium abufu egrcgio commendandum , vocar-
que ExtraBum Martis adßringens. ExtraBum verb XLVI.
tJMartis aperitivum'iàtva prxparat limat. chalybis îbj. inXLVil.
mufti recentis menf. viii. infundendo, 8c per fefquimenfem in
fole digerendo, fxpè agitando, Iiquorem tinflum filtrando, amp;
ad formam extradievaporando. Qute compofitio auéloris expe-
rientiillmi, laude digniflima eft, exhibet enim Martem legitime
GXtraétum, jucundi faporis5c effedus non conteranendi. Vina.XLVIII
chalybeata fimpliciflimo modo parata, nudâ nempe infufione,
Tinéturarum equidem nomen non merentur, dignatamen quo-
rum mentio fiat, utpote quse fa^pè convenientibus aliis fimpli-
cibus maritata cachexiam , febres quartanas , aliofque morbos
chronicos felicieer extirpant. Aquarum chalybeatarum^ laäts cha-
lybeati mentionem facere non eii operx pretium , debiles enim
funt 8c ftomachum .^acilè offcndunt, unde hodie ferè exoleve-
runt, Tinéturarum verô nomen eis attribui neutiquam poteft..
§. XXVI. TinBura Martis Solaris mentio adhuc fa- XLIX.
cienda cft , ubi prius pauca de ipfa minera fuerint prsemifTa,
Dicitur illa Terra Haffiaca , à loco natali Germanics Provin-
eia 8c minera Martis folaris. Eft verô nil aliud , quam rudi-
mentum quoddaro ferri, terra nempe fulphure amp; fale vitrioli.
CO magis acido, quam quod in Marte eft, copiofô imprjegnata^
Particulas verb ha: intimius funt commixtx, quod minera durif^
fima fit, 8c non facile menftruis , nifi prius ab aère fa^Slà difgre-
gatione particularum, obtempcret, B. Thtle Prof. Med. Mïiteberg. m
Dijfert.àc hac confcripta fal aëreum nitrofum ei tribuit,, cx eo
quod tam prompte ab aëre, in quo confiuiilefolvens fupponit,
difcerpatur. TmÜma exin^ fit , ß miners vel intcgnc vd
priùs tritae aëri expofitae 6c hinc friabilis reddltas apparente li-
•^Qul lanugiae Vitriolica feu fale vitriolico-martiali , afFundas
C 5 quot;nbsp;aquam
-ocr page 22-aquam roris majalis vel pluvialera deftillatam vel florura acacia
aut liquorem betulae , perinde enim eft , ad eminentiam 5.
digitorum , vas probe claudendo, tum cinerum vel arense di-
geftioni lentae committendo, quoad Tinftura aurei, interdum
rubinei colons extrahatur , quam filtratam fervabis ufiii, Hanc
La/tdatas Thik actduUs artificiales appellat , quod in naturalium
locum fubftitui poflint, ipfo judice, illis etiam longé prseftent.
Dofism adultis conceditur à gutt. goad gj.Jij. imöf^. quam
tamen utpote nimiam prudens medicys non facile concedet,
cum enim vitriolo copiofo dida Tindurapolleat , non poteft
non m majori dofi exhibita ftomachi fibras vellicare, motum ea-
rum naturalem invertere , Sc fic naufeam imo vomitum exci-
tare, ad p. tarnen vel 5j. ad fummum exhibita non facile no-
cebit, licet redius cum fpiritu cochleari« vel alio appropriate,
tum ut vires augeantur, tum ut confervetur diutius , mifcea-
tur. Plura vid. ap. cit, D, Thde Hoffm. Clav. Schroed. fgt;. 139.
§. XXVII. Denique illud eft attexendum, uti aÜorum me-
tallorum , Ita etiam Martis dari TinElnras apparentes amp; fucatas^
quando nimirum color vel menftruo Tinduram talem in fe
continent!. Sc per digeftionem prodenti, vel admixto cuidam
allen minerali aut métallo debetur. Duarum faltem hue facien-
tium Tindurarum brevitatis gratia mentionem injiciam. Pri.
L. ma eft ^ quam Balfamum Martis vocant Sc oleis confi-
ciunt. Cum enim olea fpiculis falinis ad refolvendam Martis
fubftantiam non perinde proportionatis gaudeant , color ille
LI, pouus oleis perdigefionem exaltatiseft tnbuendus. Kyîltera^
quœ è marte , cui veneris particule commixtœ funt, obtine-
tur, mediante fpintu falis ammoniaci, colore fapphirwo elegan-
tiflimo confpicua. Quee nifi fucccfl'u temporis fapore naufeo-
fo ei planè fimili qui è Venera Sc Luna procedit, fefe prodi
œt , facilè perfiiafum dediflet, è fubftantia martis eenuinâ
Tinduram cœruleara obtineri pofle. Videri prolixius de Tin-
durarum Martialium compofitionibus poiTunt , quos plus vice
Gmp ici all^egavi, Z-u^elferm , Hofmannm, Rolfinctns/Ludovic*/
Wedelm, Ettmullerus Feb.re , giaferu,, aluqne U. ce. Conf. quo'
que Lemerj Cnrfus chym. Sc Charras Pharm. Reg.
§. XXVIir. Reftat ut de operandi modo ufu TinHurarum
KMartidtum pauca fubjungam. Ubi quidem primo loco notari
vehm, Martemin fubftantia fepè quibufvis ex eo paratis me.
dicamentis, adeoque amp; Tinfturis praertare , ut multo elegan-
tiffimum fit judicium Excell. L^dov. Thar. Mod. p. 41Cujus
fenfum hue transferre non abs re erit, modum enim operandi
alia que circa eum obfervatu ncceffaria fimul tangit. Id vero
„diéfco loco vult : Polychreftum Martern, cum'mdubx tum
„laxarum ventriculi fibrarum adftridione, tum potiffimîim ro-
„dentium humorum imbitione ac fequente hinc orificiorum
„duétuumve deterfione hypochondriacoslevet, amp;: obftrudis h.
„m. fimul conférât , quantum hanc extergendi aperiendique
„vitn concernit, omnium ferè optimè in limatura cruda cxhi-
„ beri , quae utut nonnunquàm minùs traftabiltor fit, laivigari
», tamen amp; fubtilifari pofle, vel fub pilularum formula occul-
„tari i ac tum in prsfocationibus praecordialibus non tam à
„debilitate fibrarum quam pofitivalnimorali caufa ortis debito
„pondéréad 9j. 5ij. exhibitum, fatis refolubilem efle nec nau-
„feam concitare , quin humorum rodentium inverfioni in re-
„nitentiori pr$primis malo prae aliis quibufvis prasparatis , v.
„ g. Martis vitriolo , alcohol illo per varia raenftrua corrofo'
n Cache£ticove croco aut limatura cum aceto laevigata aliis-
que femicxhaufl;is, femiinverfis, femifl:ringentibus , taediofio^^
ribus aptiorem praeftantioremque efle , pnefertim fi fubduplâ
lap. cancrorum,corail, vel fimilium parte mifceatur, amp; per aii-
„quot dies ejufdem exhibitio continuetur. Haftenus ille. Ni-
hilominusSc illud certum efl: , multosob debilitatem fibrarum
ventriculi amp; inteftinorum, obque defeftum fpirituum animalium
crudum martern aegrè ferre,Scab eo exhibito de appetitu deje*
je£bo, dolore ftomachi gravativo , Scc. conqueri, jmde tunc
neccflarium eft , Martern in forma liquida., ucjiote à ftoma-
eho facilius refolubili, exhibere. Accedit quod in ficcioribus
promptius operetur , fi liquorem folventem Mars jàm fecura
vehat , quo hypochondriaci perfaspè non multo ■ prxditi elTa
folent.
S, XXlX. De FirtuteMartis apmtiva ûhxé habendum, eam
femper
-ocr page 24-fuerir. Sive cmm vis ejus per V tnoi.c^^nbsp;pauicipavit.
tur, ipfum tamen, quod ^^nbsp;^fibrarunifuGo-
aptumnatum eft, veUicauone fua amp;
n^e humorum laxationemmducer^ Si ver^ ^^nbsp;^^
iro conceflum iri arbitror eumnbsp;fi m motu
ponere. Unde Tinduns «^^ft^tV/Sbentur . nun-
kfluKU humorum P/f
quam eft fidendum. Ututnbsp;ventriculi. nec
inhypochondnaccrum ôcfcorbuticorum^^^^^^^^^^ ^^^^^
non obftrudiones vaforumnbsp;^XH quartanariis, ob-
morrhagi. m ^^y^Lltnbsp;^
fervantur, tum amp; partibus t^rre« numnbsp;^^m con-
quibus fluxiones onn P^.^quot;quot;^' 'quot;^'^^'erirfe non femper
ïeniant. lUud -^-.'r^J'^^^Xqunbsp;mtra corpus
apenre, fed exnbsp;aadis 5c coagu-
afl-umptus, repertis «bidcm falibus lyi^nbsp;^
labihbus, iq^^busmduafolentobftrua^^^^^^nbsp;^
falia deinde gravitate fua per alvum educ^^ e
colorem .dc.rco innbsp;iUüd concedi neuti-
^ooÏe^-nbsp;S àSt Martem femper ad-
mano Trndurae martiales non (ecus ^^nbsp;P quia humores
AusÜi quaw «scopiofemhypochondnacs amp;fclt;»bui.«_.
-ocr page 25-in primis viis ftagnantes reperiant , quod plus vice firaplici in
Praxi à fortiori ufu liquoris Martialis , cum abdominis mflatio-
ne amp; murmure humorumque fludluatione Se fortiori motu, quafi
ab alîumpto veneno, obfervatum fuit. De Diaphoreticemtc^xxc
CatarHfca Martis virtute dicere non videtur operse pretium,
quia illud Se limites Dilfertationis vetant. Quamobrem 5c illa
nunc non pofTunt attexi,-quae ante vel poft exhibitionem Tinftu-
rarum Martialiumveniuntobfervanda, quae item inunoquoque
alFeélu Martialium ufum indicantc pro circumftantiarum varie-
tate, tum in dofi, tum in vehiculis vel adjuvantibus, tum in
dixta notanda funt. Quis verofpeciatim in hoc illove cafuMar-
tiahum operandi modus ufusve' fit » ex his generalioribus gt; ut
opinor, conjici poterit.
§. XXX. Coronidis vice illud Experientiffimorum quorun-
dam Praàticorum effatum adjicere lubet: Qui Martialibus be-
né uti, 6c ea reftè praeparare noverit» is multorum morborum
chronicorum amp; rebeUium erit domitor, eofque feliciter amp; non
ita magno negotio extirpere potent.
Tgt; Eiênemio flantarum ^incinemamm vera mlU dMttr , amp; q»ic-
iV quid abAtiBoribus v. g. Kircher. Muni. Subterr. p. fqq.
Barth. AEl. Hafn. FhH. Obf. 41. Majore de ^r^mn. Gigant Cap
/K §. 47./^f äc. experimenti loco adfertm , meruopro 1 hantaj-
mute aftimandum.
I L
Signaturarnm in facienda Medicina exiguus aut nullus eß ufut, undi
hac in re qtioque ßperilitioni indulget Magnus aliaqmn Ktrcherus dt
Arte Magnet, p. 71^-
III«
r^s Antimonli vomitoria Sali renereo-VitMico videtur adfcribenda,
ima non abs re quU omnium Emeticorum regni mineralis virtutem in
e/Ujmodi Fitriolo quaßverit. ^ ^
M(trs fulminons non eß non-ens chymicura,
lt;nbsp;V.
Tranfmutatlo ferri in cuprum , mediantibtis Aquii Hungari* P^ttriolicä
non eß nud^ßparatio amp; fracipitatio particularum venerearum ex a-
quis , fed vera natura ferrea in cupream Metamorphoß, contra Sen-
nerti ^ Rolßncii opinionem.
Inter aquas ardentes referendas Transfylvamlt;e mex, fons quidam , hand
procul Vrbe Media ßtus ^ nemini adhuCy quod conflet, in Uteris tra-
d'tus. Ar Jet ts, fi incendatur , flammâ luculentà, amp; ligna aliove
ignis pabulo injeElo ita inflammatur, ut univerfa fontis aqua vehemen-
ter efervefiat, aiio tempore clara limpidaque, terra tamen adfperja^
ficcata partem faits pofl ß re^nqnens.
Theriaca cceleßis locum commode fupplent pauca qu^d'am ßmplicium be-
z.o»rdicorhm ^adfiringintiumve extrada ^ cum Laudanoopiato mißa.
S.