DISSERTATIO JURIDICA
INAVGVRALIS,
A D
Leg, ccvii. de Reg. Jur. Antiq.
(t V A M,
FAVENTE DEO OPT. MAX.
AuSioritate Magnifici Tgt;. ReBoris^
Philofophix Doâroris , amp; Lingua Sanftse in Illuftri
Academiâ Ultraje£tinâ Profeflbris. Ordinarii,
N E C N O N
Amplißmi Senatus Academici confenfu, équot; Nohilifjîm*.
Facultatif JVRIDICt^ Décrété,
Summifque in UTROQUE JURE Honoribus amp; Privilegiis
ritè ac légitimé confequendis ,
Eruditorum Examini fubjictt
JOANNES ALTHUSIU.S, Amftel.Batav.
D, 30, OcTOBRis, horà locoque folitts.
Ex Officinâ Francisci H a l m a , Academic
Typographi, cb bc xci 11.
Qui Nobiliffimis Dominis
Societatis Indix Occidentalis
in Belgio Direóboribus
A Confiliis amp; Secretis.
Patri natura , plus cur^, plus confiliis,
munificentiaMecoenati amp; indulgentie^
Patrono fua cui debet omnia ,
in pietatis, gratitudinis, officii
perenne teftiraonium 5
Hanc Thefin , fe amp; cunda quae fibi
' vovet, dat ,''dicat ^ detiicar,
Gnatus, alumnus, diens .fermonisAuétor.
-ocr page 3-INAVgVRALtS
Leg. ccvii. de Reg. Jur. Antiq.
Dlpianus :
Res judicata pro veritate accipitur,
Uum juris exercitationi daturo ope^
ram honeßam ah Academia , qua al-
ma fovit alumnum , mijßonem petere
incumhat, ^ depoßtorum ihidem ty-
rociniorum teßimonium ; hoc ^ ego
quo ritè confequerer, officio meo deefe
noluiy fed morihus ohfequens y exvaßo
legum volumine materiam conficiunda aptam difertationi
traBandam , eligere in animum induxi. Atque hoc
quidem agenti mihi mecum , ohtigit idem , quod Uli ,
cui opipara amp; duhia cœna lauta nimis copia mentem
amhiguam reddit: plurihus tandem repudiatis y dulcedi-
ne fud non minus jucundâ , quam hrevitate nervofd
mentemßbi, ut Syrenum quodam rapuere cantu Antiqui
Juris Regula , atque inter eas micans CCVll y qua
judicatam rem pro veritate haberi pronunciat, in fui
contemplationem traxit attentum. Cujus proin intelle-
Bum y veritatem , aquitatem amp; ejfeBus pro virili ex-
plananti Tu LeBor mente fave amp; oculis.
Aznbsp;DIS-
-ocr page 4-. T quid quxfo ad fui examen nos invitât prius,
quam id , de quo fermonem hoc loco infti-
tuit JCtus , res nempe judicata ? quae clarè
ob oculos poni haud poterit , nifi notetur
maximè , muUis iifque toto ccelo diverfis
rebus indicandis has voces infervire ; de his
cnim cogitanti , haud dubic notatum erit ,
ipfam eam fententiam , quae ab Judice pro-
fertur , fEcpenumero hoc gaudere nomine:
dubitans modo confulat /. 14. Cod. de Appellat, vifurus rem judica.
tarn ibidem notare fententiam Judicis ore , dum pro tribunal! fedet ,
jamjam prolatam ; qux certè fignificatio nulla ratione noftro con-
gruit negotio , quum ibidem Sc fcriptis Sc viva voce , 8c praefenti
amp; in fequenti tempore concedatur appellatio. Prxterea Ikpe res
decifa omni eo tempore , quo appellationi locus conceditur, judi.
cata audit ; uti clarè colligimus tam ex modo d. I. quam etiam ex
I- j.^ \i. D. de Tranfacl. quoniam vocat apertifilmè rem judica-
tam eam, quA decifa efl , fed tamen de qua lis pendet adhuc , vel
poft quam obtinet tranfaftio; argumento fatis perfpicuo , nomen
hoc dari diverfo plané fenfu reb^us diverfis. Neque movere nos
debet aliorum argumentum , quod petunt ex I. 25. §. i. D. de
Cond. Indeb., quoniam ex eâ lege id modo patet, rem decifam 6c in-
tra decem dies 8c poft eas vocari judtcatam, imprimis, quia idem le-
gibus fupra addudis fua fponte liquet. Quibus profeöö notis ,
magnis nos Sc multis extricabimus dubiis, quae alias commode ex-
pediri nequeunt ; quod nempe jam poft rem judicatam appellatio,
iranfaétio 8c fimilia concedantur , dein aliis locis ftridè negentur
eadem.
Veram ergo harum vocum, citatâ lege, non impropriamfidefi-
_ .nbsp;deras
-ocr page 5-deras interpretationem , meliora cudere verba nequeo, quam quje
nobile JCtorum par , Modellinus , fummi vir ingcnii, ßc politifll-
mus arte Paulus adhibent ; quorum ille ait: remjudkaUm efle qm
finem controverfiiarum fronnncMttone fudtcis accipit, quod vel condemnation
ne vel abfioluttone contingtt. Hic autem quod caufa ßt per ßntentiam
fftdtcis terminata conttncntem vel condemnattonem, vel abfolutionem , vel
aliud aquipollens. l. i.D. de Rejud. Optima profeélo verba, 5c qnx
fingula maximè confideranda. Nonne enim hinc fequitur , genus
rei judicata: (urar tuâ venia hoc vocabulo) minimè efl'e fenten-
tiam Judicis J base enim diftinfta admodum confundenda inter fe
haud quaquam veniunt : quoniam licet Modeftinus genus non ex-
primat , contrarium conciudere datur. Paulus fcilicet egregiè
fupplet, quod fit caufa , qux quam longé ab fententia Judicis di-
ftet, quivis novit, qui hanc decretum Judicis fuper re, qua controver-
fiam fubtt , illam rem fuper qua decermtur , ex primis juris definitio-
nibus didicit. Verum clariflimè idem videbit animadvertens difl:in-
Äa fibi opponi haec duo nofl:ro in textu, dum unum confideratur,
ut caufa , qux canßitun rem judicatam '\n fuâ naturâ, valorem ci ßc
jus conciliât ; alterum vero uc eff'eüus ex vi hujus fententia lata modo
refultans amp; vim confequens fuam ; denique hinc quifque concludet,
quoniam difertè res judicata in definitione adduûâ finem acctpere fuum
dicitur ab Judicis pronunciatione, ergo omnino oportet , ut ab hac,
quae eadem fententix Judicis mente concepts, vivâque expreflae
voce, diicrcpet; nifi eandem eodem (enfu rem fibimet fijura dare
cxitum cuiquam lubeat j nequid dubitetur, en leges qux di£ta
clarè evincunt, nempe/. 19. §. i.D. de Recep:. Arbitr. §.2. Inftit de Offic.
fud. Concludamus ergo libéré, quod quum res id omne fit, quod in
judicium venit eo fine ut fuper eo jus dicatur , rei judicata nomine
hic intelligendam omnem rem jam plane dectßam ab eo , cui judicandi pote-
fias jure competit.
Individua porro hujus defcribitur Modeftino proprietas, finequi
res judicata non eflet, quod nimirum finem five ultimum controverfiarum
cxuum accipiat» id efl;, quod ea res, fuper qua antea inter partes liti*-
gantes contendebatur coram Judice, amp; cujus haftenus ambigua erat
decifio, cui parti abfolutio, cui contra cederetdamnatio, jam omnem
anfam Se occafionem btium ulterius fuper eà movendarum perdit,
lt;iuùm enim controverfia fit certarum perfonarum de cadem re con-
?entio vel lis, ubi h^c ultimum fortita finem eft, per fe profefto m-
fert, ne de eâ in pofterum agatur ; fi namque agere adhuc dare-
tur, quo qu«fo jure finem controverfiarum accipere dici poflet ?
Atque eâ quidem ratione res judicata ommnö diftinguenda iterum
crit ab eâ re, fuper quâ interlocutoria Judicis fententia a iquid de-
cernit, (eo tempore, quo fuper re decernendâ pnncipah conten-
ditur, five in initio , five medio id agat, vel fub finem) quod per
fe tamen ad priroariam rem non fpeftat ; hoc enim ad litis pro.
greflum , prxparationem amp; procedendi modum quidem ,. neutu
Suam ad finem pertinet, I. 14. C- àe Re Jud. Ubi tale juffum
vetitumve Prœtoris clarè opponitur fententiae definitivae : amp; aahuc
idem nitidius docet, dum exprefle ait , interlocutiones univerfim
plerumque ne ullam quidem caufam perimere , id eft, perempto-
nè ad finem deducere fuum , neque definite , /. 9. Cod de Sent. lt;3
Merl. Hinc itaque caufa illa , quas hoc loco finem imponit con-
troverfia , amp; rem conftituit judicatam , non talis interlocutoria
eft i quippe qu£e contrario ejufdem Judicis imperio repeti, emen-
dari tol iquepoteft, adeoque finem neutiquam imponet, prseun-
te /.'14 d! de %e fnd. Ubi defimtivae interlocutorias opponi hoc
nomine darum eft, Imo vel ipfe Judicis fucceflbr has corrigere Sc
tollere , fi confultum vifum , poterit. /. 9. Cod. de Sem. Interl.
Itaque pronmcianone notatam putamus fententtam defimtivam, qua It-
tern ipfam determtnat , atque définit. Quippe cui contraria immuta-
bilitatis vis ineft , ut liquet ex /. 14. D. de Re fud. , fic hxc vox
•ideo alteri hoc loco prœferenda , quia verbis explmtam mentem fuds-
cis, non ammo modo notam fententiam defignat.
Neque confideratione noftra digna minus eft , qm hamp;nc profert
pronuncmionem perfona , quam eadem voce uterque Audor fudiccm
vocat, cuius hanc habet dcfinitiv a pronunciatio vim, uthincfuum
fortiaiur
-ocr page 7-Tortiatur exitum comroverfia. Judices vero qui , quot amp; quaîes
fint, qui hac poteftate foli gaudent, eleganrius defcriptos dare ti-
bi nequeo , quam premendo veftigia Pauli Lib. F. Recept. Sent. Tit,
F. §. ƒ. Unde difcere eft , rem judicatam facere Magiftratus tam
Urban'os, qui in ipsa Urbe jus dicebant, quique proinde reliquis
ordine procenbus praecellebant, quam Provinciales, quun deviftis
Regnis , Imperiis amp; Rebuspublicis a Senatu Populoque Romano
juri dicu'ndo conftituti : aut etiam illos, quibus ab his hoc eft da-
tum,negotii j nec non Municipales, qui in Urbibus conftituti erant,
qu« Romanae civitatis titulo gaudebant, dummodo in certam Sc
prsfinitam fummamdecernant, quoniam alias non hanc obtineret
vim, dum his de omni fummâ pronunciare ne quidem, longe mi-
nus peremtoriè decernere licitum fit l.z^.D.ad ^micip. imo ea-
dem lis erat concefla, qui ab Imperatore dati funt, hcet extra or-
dinem. Quseri verô magis adhuc poflet an etiarn arbitri eo fe
cxtendat audoritas, ut pronunciatione fua rem faciat judicatam ?
quum enim.confentiente hic utrâque parte, extraordinarius fit Ju-
dex, dubitari poflet, an quidem tantâ polleat excellentiâ? Et re-
fpondendum a-rbitror , eum , fi legitimus fit ( id eft , fi ab Magi-
ftratu datus eft partibus confentientibus huic elediom ) omnino
fua poliere fententia ; nam quum ipfi hoc datum fit abeo, qui hu-
jus habet poteftatem, Sc receptus fit ab iis, quorum intereft, cur
fententis dicendœ adhiberetur , ni ea valeret? Adeo, ut licet hic
in ipfam fervitutem fuerit poftea depulfus , tamen fua faciet fen-
tentiâ rem judicatam diftâ eo tempore, quo adhuc libertate inaefti-
mabili fruebatur, tefte /. z. Cod. de Sent. Ö Interl.
Ultimo denique hint illi exponuntur modi, quibus foUs ^onuncta,
tio potefl facere rem judicatam, nimirum quod illud vel abfolmtone, vel
condemnatione plerumque fiat , Judex namque fententiana fuam te-
rendo fuper eâ re, quae judicium fubit, alterutrum horuinnecc^
fariô debet agere , ut cum qui petit vel accufat , ^fte potcerc SC
criminari, amp; confequenter reum ejus poftulatiom fatisfacere debe-
re five reftitutione quâdam, five muldâ, five pœnâ. corporali vel
'nbsp;capita-
capital! amp;c. vel horum plané contrarium dccernat; quorum prîus
damnare, condemnare amp;c., pofterius verô abfolvere plerumquf
nominatur : Quam definitionem Sc nomenclaturam vide fis Inft. de
Offic. fHd. Sc etiam l.^.Cod.de Sent.^ Interl.
Elegantiffimus pariter atque amœnus fe jam hic campus fpecu-
lationi panderct ad meditationem antiquitatum Romanarum , uc
inde fiolculos decerpentes fcrutaremur varios illos modos, quibus
fuam effquot;erebat hanc pronunciationem Judex. Verum ut amoem-
täte hoc fuâ animum demulceret, ita vagando extra oleas, ad va-
ftam molem contra inftitutum meum crefceret difiTertatio. Si ta-
men obiter notarelubet, quibufnam loquendi aptisformulis, quâ
lint^uâ, quo corporis habitu, fedenfnc an ftans m tnbunah, ipfenc
an1)er amanuenfem, an in ipfo Judicii loco, an vero ahbi, an hoc
an illo tempore judicare, Sc judicata proferre teneatur Judex, vi-
de l. ro. D.de%e jud. l. 6. Qquot;^. de Sent. Ö Interl 3. §. pen. amp; ult Cod.
Vbi Senator. /. a. Cod. de Sent. ex. peric. recitand. l. 48. D. de Re fud. /.
IX. Cod. de Sent. amp; Interl.
Maioris certè erit neceflitatis ea non perfunaoriè percurrere,
qu£ requiruntur ad hoc,'«i res verê ^xo]udtcatâ haberi poflit i atque
ea varia dum fint, hâc ferie commodum referam. Pnmb nempe
ne ea fententia , cujus pronunciatione res judicata evaßt, lata fit
contra normam judicandi fcriptam, vel etiam contra alias res prius
iudicatas , five difertè idem contingat , five etiam fucatâ ratio-
ne : hoc etenim quotiefcunque obtinet, tota fententia (atque
proinde etiam id omne quod inde dependet) ipfo jure nulla erit;
neque majorem habebit auftoritatem , quam fi prolata qequidem
fuifl«. Neque mirum hoc videri debet ; nam quod comra rem
judi-
-ocr page 9-'fudicatam fertur , vim ncc au£toritatera poffidet , licet ne provo-
cationis adminiculo ufi fint condemnati per /. i. Cod. Quand.provoc.
non efi nec. , patetque idem inde , quia alias res judicata non efifet
certa veritas , ut m hac noftrà rcgulâ ftatuitur. Idem quoque ob-
tinebit , fi contra jus lata fit manifeftè , per /. a. Cod. Quand, provoc.
non ßt nec., l. p^'D-de Re.fud. Non enira jure profertur quae con-
tra ieges pugnat , vel contra rigorem juris, vel Senatusconfijlta
exprefla , vel Principum conftitutiones j fcribente ita Modeftino
/. 19. D. de Appell. amp; Rekt. Deinde etiam oportet ut fententia hxc
dióta fit praefente reo, amp; omnibus iis, quos caufa contingit. Z.^/.
D. de ud. poftulante profefto hoe xquitate , quoniam jus fie-
ri non creditur ei, quem caufa tangit, dum ipfe prxfens non eft,
habituro forfan adhuc quo fedefendere poflet. /. i7.§. i^.D.de Incjf.
Tefi. nifi forfan quum contumax reus fuerit , fuâ culpa judicio ci-
tatus abfens , tum namque poft folennes citationes judicio nifi fe
fiftat, negligentis ratione res judicata haberi potent : non vero
tanget eos , qui non funt in negleftus culpa , /. 14. D. de Appell.
0 Relat. , ut itaque ob caufam fonticam abfens damnari nequit.
/. zy. §. 4. D. de 'Recept. Arbit. collatâ huic lege 60. D. de Re Jud. l. 7.
Cod.Q»om.amp;quand, fud. Sent.,ücciizva ubiediftis legitimis evocatus
didcTtempore fuâ culpa non adfuit, res erit judicata, /. 8. SS 9.
Cod. Quom. Ö quand fud.Sent. , denique contra folitum judiciorum
ordinem fententia non pugnet , /. 4. Cod de Sent. (3 Interl. neque
fub conditione quâdam propofitâ non abfoluta efto , ut congruat
/. I. §. y. D. Quand. App.fit. Ita namque dubia foret fententia, quum
interim de ejus fit naturâ , ut omminô certa fiet.
Expofitâ ergo naturâ rei judicatx , de quâ hic loquitur Ulpia-
nus, videndum porro incumbit quid de eâ dicat , nempe pro ve-
ritate accipi vel haberi. Ad quod ritè agendum minimè opus puto,
varias fignificationes, quas patitur veritatis vox , enumerare anxiê,
8c affquot;erre quid Ethicis, quid Logicis, quid contra Phyficis notet.
Sufiiciec enim abundè fcire , quod omnis judicii necefiitas in eo
modo verfetur , ut terminetur lis inter eos, qui dum de eâdem re
ßnbsp;conten-
-ocr page 10-contendunt , famen gequum vel iniquum ipiî vel non vident , vel
videre nolunt ; hinc uc Jufticia fiat , oportet , idoneus , potens
extra partes conftitutus décidât, cui jus coropetat ex contendenti-
bus : juris verô hujus norma vcl innata omni mortali Lex refti
amp; sequi , vel fcripta qua:dara amp; priori huic innixa , vel denique
hifce par confuetudo habenda ; quando itaque hifce tnbus , vel
uni ex iis congruit ea fententia, quam tulit Judex , tum in eà ve.
ritas obtinere dicitur , qux ergo hoc in cafu efl convenienm^àmi
cum norma fecundum quam judicandum efl. Prorfus ut pro verttate hx^
beri idem notet, ac dfiimart ita judtcatum ejfe revera ab fudice , uti fe.
cundum judicandi normam judicare omnino deberet qmvis. Adeoque
quod , Uti certa , fixa amp; immutabilis plané eft Veritas inconcuftb
nixa fundamento , ita amp; hanc rem judicatam ftabilem effe , five
rem decifam juftè decretam. Nihil proinde nùnori labore quam
fenfus hujus legis jam patet , quâ quippe cavetur , ut controverfia
ab jufti fudicis debttâ pronunciat ion e débite decifii , pofi appelUndt tempus
elapfum (sque certa (S vera lt;tflimetur ab unoquoque , ac fi tpfi nuda foret
Veritas.
Quemadmodum vero univerfum jus Civile, ita amp; haec maximè
lex jufto amp; Eequo innititur fundamento j exigente hoc imprimis
publica judiciorum audoritate. Quid enim , an non in prima fo-
cietatis fabricâ, omnia membra conlenfere, ut conferretur judican-
di poteftas in certas numero perfonas huic vacaturas negotio , ne-
quid detrimenti unus, per alium caperet ? quod agendo , eo ipfo,
unufquifque fibi ipfi vim in fuâ causa judicandi omnino ademit,
neque ullo modo vindicate fibi iterum poteft , nifi rupto firmifli-
mo focietatis vinculo ; proinde ut collata femel htec in Judicem
auâroritas farta maneat teftaque ab omni labe immunis , ne exa-
minare quidem licebit plebi vel populo , an jus an injuftitiain de-
cifione Judicis obtineat ; id namque fi liceret adhuc , quum mor-
talium quifque fibi proximus fui amore cœcus abripiatur , profe£1:ô
femper vidoriam fpirans caufam profequeretur , neque aliud Ju-
dicis
dicis aliud plebei-verbar,fonarent i: qaod quantamRerumpublica-
rum calaraicatem fecum'rapiat, prudens quifque judicio perpendat,
ôc rerum ex hilloriarum monumentis natâ experientiâ. Deinde
quum lis omnis pro fubjefto agnofcat fuo vel vitam, vel corpus,
vel famam bonave alicujus qui in eâ focietate ut membrum degic
^tatem, 8c nihil poflit pejus efle Reipublicae , quam quod incer-
tum fit , ad quemnam horum pertineat juftum dominium , dum
ita injufto forfan cedit domino praeda , quanta cura , quis labor
quse circumfpeftio adhibenda eft ut hoc ritè conftet ? Cqnftabic
vero ne quidem unquam, nifi poft compofitionem contendentium i
qucE non erit, quamdiu non latum fit irrevocabile judicium; qüód
non poterit efle , nifi firmum id 8c adeo immutabile fit , ut nun-
quam poftea magis de eo dubitari liceat, quam de veritate maxi-
mè compertâ ; quapropter vél hac deniio ratione conftat, quanto
Imperiorum , Regnorum , 8c Rerumpublicarum commodo fplen-
deat hxc régula, quanta incommodorum ferie premeret eadem fta-
tutum huic contrarium. Verum non omni modo focietati , fed 8c
cuivis membro, quantum fieri poteft , profpicere debet lata abpru-
dcnti Magiftratu lex ; quod iterUm in noftra lege clar.è innotefcit :
nam quum alicui, qui quidquam po'fllidet , calamitofius quid eveni-
re vix queat, quam ratione fubortus metus, 8c anxius timor ne de
hac aliquando forcuna deturbatus, bonis , famâ vel dulci vitâ déci-
dât ; quanta profpicientiâ agere debet Judex ut hoc pavore fubje-
£tos liberans , firmam ipfis póflèflionem procuret ? Nullus autem
bpinor infidai ire fuftinet, certum aliquem efle non pofte, intenta
femel fuper his lite , nifi fopitâ eâ Judicis audoritate firmâ. Si enim
nofl'et vel lato hoc in fuum favorem judiciô , poftea nihilominus
pofle vel ab hoc ipfo , vel ab aliis Judicibus fententiam revocari Sc
plané mutari , adeo ut jam fententia Magiftratus liber , mox fiéri
poflet reus, non haberec, quo forêt devinflus Magiftratui , tutus
ab advcrsa parte Sc animo quietus : fubiret quippe mentem anxiam
ha-'c cogitatio ; pofle fe aliquando ab eodem hofte impeti , poflquot;e
prxfentibiis futurifque fpoliari bonis, pofle denique poft ultima fa-
ta conjugemthori , chara pignora, amicos vel h^eredes moleftias pati
fumrtias 8c iis privari , qUœ in horum etiam commodum folers in-
duftria päravit. Perderet itaque hanc utilitatem , hoc donum ,
quod ut caperet, quifque ex ftatu naturali in civilem tranfiit, ani-
B 2,nbsp;mi
-ocr page 12-17}
mi tranquillitatem -, laboraret eo infortufiio, quod ut vitarent mor-
tales , in qnam , antea difperfi , coiv,erunt focietatem. Contra v^
ro compofita irrévocabili modo lite ». omnis ille fcrupulus plane amp;
plenè eripitur.
THESIS X.
Tam Ïatë pOrro fe cxtendi't modo explicata lex , ut per omne
rus fe diffundat : paucas modo maximè notandas difcribemus feq.ue-
ïas Quarum prima efto, neminem aliquid, quod folvit, licet in-
debitum , poft rem judicatam poffe repetere ; quamvis poftea pof-
fet demonftrare fe indebitum fol ville. /. D. Fam. Emfc. Ubi qui
condemnationibus faftis pecuniam folverat indebitam non poamp; re-
petere dicitur , quoniam ex caufa judicati folvit , five exauctori-
tate fententia; Judicis. Imo ne q^uidem obtentu novorum inftru-
mentorvtm reftitui fententiuB valent. /. D.Lt^.Cod. de Re Jud.
Neque retradatio ejus fiet , quia res judicata turn facit ut mdebi-
tum dcbèatur. /. i.Cad. dè Cond.Indeb. collata lege z.Cs^^. Compenf
Adeoque etiam appellationibus Sc inftaurationibus poft debitum
tempus , id. eft, cum fententia rem facit judicatam , locus nullus
erit /.nbsp;F). Quando app. amp; int^qus. temp. l. 5. Coâ. ut lite pend. Alte-
ra cônfequenda eft , omnes fententias Se res.judicatas contra hanc
rem judicatam , prius quae contigit, nihil valere. L i. Cod. Quand,
provoc. non efl nec. Sc fupra Thefi vu. Non enim ferri poflunt de
eadem re diverfàe Sc oppofitse fèntentiae. Tertium confequitur,
quod neque ipfe Princeps refcripto fuo refcindere poflicfententias,
ut docet l. 5. Cbd. Sent. -R^cfe. non pojj. Ubi \nqmt, refcripja tmperata
non pofe admitti, qua rei judicata repugnant. Refcripto fcilicet non
•poteft refcindi fententia a quâ non eft appeliatum , hoc eft , quae
facit rem judicatam , ut maniPeftë /.z. tnfin. /..g. Cod.. Vt lite pend.
Ubi vel pœnâ ignominise , Sc comminatione damnationis minatur
ei, qui hoc fupplicare- tentavit. Imo caufœ Sc lites tranfadionibus
legitimis ftnitae refufcitari Imperiali refcripto non debent,/. i6.Cod.
dtTranfaEl. Et quid ni ? dum fpreto jufto quot;appellationis tempore,
auo fententia nonijum. rem fecerat j^udicatam , omnem ulterius
agen-
-ocr page 13-agendi perdidit fuâ culpâ occafionem. /. i. Cod, De his qui propt, met.,
quae tamen fub hac limitatione accipi velim, quod cunda haec ob-
tiiieant nifi exprefle conftet hanc effe expheitamPrincipisvoluntatem,
tum enim quum hxc modo fit civilis conftitutio, fua auctoritatc ei
vel derogabit, vel de eâ diipenfabit hoc in cafu, quum omni Lege Ci.-
-vilt fummus Prmceps folutus, femper has mutare 6c corrigere vale-
bit I. quot;^i.D.deLegtb, Magnum quoque ex hac lege emolumentum
capiunt , in quorum favorem aliquid conftituere Judices , quam-
vis proinde id ipfis non competeret \ veluti fi quifquam conditio-
ne fervus olim Kierit , jam vero libertrnus , ab Judice fuerit lata
fententia pro ingenuo agnitus , reverâ ille gaudebit nomine inge-
Bui, atque pro tali habcndus erit (non aliter quam is qui ftatim
ae nafcitur liber eft neque manumilFus in utero Prmc. Itifi.deIngen.)
per 1.%^. D. de Stat, horn. , ubi ipfa hxc régula pro hujus rei causa ad-
jungitur, cui proinde omnino innititur. Quemadmodum enim Ju-
dex'^iudicans non judicatum , quum'fit judicatum , judicatum re-
fcindit J /. I.D. qalt;z Sent, ßne app. reß., ita 6c prius ob eandem raj-
tionem prxftat. Atque ob hxc etiam fententia lata patronum fa-
cie longe majori vi quam ipfum id prxftaret juramentum faélum ,
t. 14. D. de fure patron., atque rurfum non poterit efle patronus fî
contra eum fuerit judicatum./. 8. §. i. D. 'Detnjus voc. Imo quoque
bine Judex jus plané dicit, dum aliquemqui âd alium non perti-
nebat, fuâ fententia ad cum pertinere facit, ut conftat ex /. 3.P.
d^Agnofc. alend.lfb. Scfive quis filius five non fuit ejus-,, qni mu-
Mercm ex fê praegnanrcm negat, tamen ejus filius erit, /. r. ^.ult.
D. de Agnofc. alenà. Ub. Tandem 6c hinc non xgrè unusquifqu«
eoncludere permittet, quod inde non ipfe Judex, ubi femel fuum
tuHt de re quâdam debtto modo judicium , poftea vel emendare^,-
vel mutare potTit ; quoniam Judex effe hoc refpedu définit 8c
©mni fuo judicio jam abundè adeô funftus eft , ut de eâ re nun-
tjuam iterum poflît judicare /.jf./.jó^ D deRefud.
thesis X t
Terum de his pro meo modulo fatis; negotium urget', urbre-
B- 5nbsp;vitc!^
-ocr page 14-viter quoque de variis illis agam cafibus , ubi hxc régula vim
fuam vel non fortitur, vel non exfequitur: veluti primo omnium
obtinebit fi ipfi rei judicatae fit renunciatum , ut liquet ex /. 7. §.
14. D. de PaSt. Ubi conceditur unicuique pacifcendi poteftas fuper
tali re , qua: propriè loquendo ad Prsetorum pertineret edida.
Sed fuo favore modô ibidem , huic fuo juri renunciarunt, his for-
fan vexari nolentes , quoniam non de adeo magni momenti rebus
agi inde patet , quod intra res famihares limitetur. Tum ergo
non adeo vim fuam hsec amittit régula . quam quod modô libera-
lis de ea difpenlatio fiat , amp; /• 7. §. 15. d. T. bonum habetur pa-
rtum de judicato , quod tantum ibi contingit ob renunciationem,
quam iple fuo juri facit ; nullus enim invitus beneficium accipit.
/. 69. B. de R, I. amp; de fuo agere dominis amp; difponere pro lubitu
poteft , dummodo id non fiat Reipublicae damno. Si autem pars
vidrix judicio huic fuo renunciaret juri, concederetque parti viétx
adverfjE reftaurare aftionem , iliaque tum iniquitatcm demonftra-
re poflït , quaeri poflèt, quid fit juris? Sc refpondendum arbitran-
tur multi quod revera hoc valeat. Secundo, quando is qui pro
tribunali judicio triumphavit non exfecutus eft fuum jus intra
fpatium triginta completorum annorum , putant magni JGti quod
pereat efficacia Sc fruélus rei judicatse ; adeo ut fi poft tam ingen-
tem annorum decurfum nondum fuo fundus munere fit in judi-
cati executione , poflit contrarium iterum concludi Sc judicari ;
quia forfan confiderari poteft praefcriptione tanti temporis aliena-
tum eflè ipfum jus atque ita reftitui nova fuper eo lis. Mituntur
illi 1.5quot;. D. de In In. jur. I. 169. §. 8. D. de R. I. Rurfum ubi contingit
per rem judicatam tale quid futurum , quod naturalem tolleret
obligationem , tum omnino limitanda hiEC régula crit : ut aptè
concludere licet ex I. 60. D. de fond. Indeb. ubi videre eft, quod
ille , qui verus eft debitor (id eft , qui naturaliter ad folutionem
tenebatur 8c obligabatur ) fi poft litem conteftatam , pendente, ta-
men hadenus judicio, aliquid folverit alteri , cum quot;quo litem tum
temporis exercebat , id poftea nullo raodo poflTet repetere \ licet
vel vinceret vel vlnceretur: unde res ea judicata , licet per eam fit
abfolutus ab fuo debito , tamen ibi nequit naturale illud debitum
refolvere. Alias enim ex vi .abfolutionis repetere idem poflet.
Nititur vero hsec exceptio /. i. Cod, de Leqib. l, '%. Cod. de quot;Jud. I. i.
§. I. D. St cjuii teßam. 5c multis aliis locis ubi continuo inculcatur
equ'ttatem finUo. jtiri praferendam. Ergo quia naturalis ratio hic mili-
tat pro ob'igatione naturali non vero pro efFeélu rei judicata^ , id-
eo etiam illa huic plané prœfertur : Neque minus hxc exceptio
obtinebit , quotiçs de caufâ publica eft aétum , tum enim , quia
longe majoris momenti res , quippe qua; publicam rem tangit ,
de novo repertis inftrumentis reftaurare actionem amp; his uti fpeciali
edifto permiflUm fuit. l.'^j.D.de Re Jud. Scldeo etiam grave omni-
no exemplo hoc habitum dicitur in A4. Cod.d.T. Atque rurfum
alio modo fieri exceptio contra hanc regulam poteft , quando fci-
licet aliquis ab ha^rede petierat legatum , nondum apparente te-
ftamento , five hoc non ad manus exiftente , 6c interpofito jura-
mento affirmârat ex reliclis fe bonis debere capere; ubi poftea vero
teftamento invento aperte eum pejerafte conftabat, neque ex volunta-
te teftatoris vel minimum quid debebatur ei, placuit Juftiniano, ut,
licet fecundum rem judicatam ei folutum foret peiitum legatum ,
tamen repeti idem ab ha:redc pofle, 8c refcindi judicatum, imo
plané contrarium fore decernendum /. ult. Cod. de Reb, cred. Sanfta
nempe adeo Sc inviolabilis habenda eft teftatoris voluntas , quîe
femper, quantum fieri uUo modo poteft, debet rata efle: tamex-
traordinaria 4)xna deberi vifum fuit Imperatori ei , qui perjurio,
maximo fcelere , ad capienda aliéna impio Sc nefario ufus fuerat
confiho. Atque inde quoque contra ipfam tranfactionem légitimé
primo faftam, repertis pofteriori tempore codicillis , dabitur ex iis
poftea ulterius petendi accipiendique alicui perfonx licentia , uti
refcriptum habetur in /. 3. §■ i. B. de Tranfaü. ^ Quibus ôinnibus
jure etiam adjungitur caius ille , ubi apertiflimè conftat de iniqui-
tate judicii, quâ ufus eft Judex; tum enim eorum, quorum feque-
rentur omnes fententiam fecundum jus non obtinebit judicium ,
fed horum , qui aliter Sc his contrarium judicaverunt, /. 10. D. de
Jnof. teft. Verum omittendum minimè erat, quod maximè hujus
régulas efticaciac congruit : Nimirum , quando is qui judicium
tulit , de eâ egit re , folenni licet procedendi formula , qus:
non pertinebat ad ejus ofiîciura , id eft , ad quam judicandam fe
non extendebat ejufdem poteftas ; quoties enim hoc ab eo fiiftum
deprehenditur , id omne quod egit , nullum valorem obtinebit ,
fed irritum omnino habendum erit, quoniam k'ûkct faätfm ab fn-
dice,
-ocr page 16-dice, qttod ad ejus officium non pertinet, rat um nequaquam efi per I. 170^
de R. I. Idemque erit fi ultra jurifdidionem fijam jus dicere vo-
luit , amp;: extra ftium territorium /. ult. D. de JurtÇdia.^ Qui porro
adhuc reftare videmur citandi, explicandique calus , in quibus ob
inftrumenta de novo reperta infliaurare poft rem judicatam litem
quis poflTet, (uti in eo qui viginti quinque annis mmor , qui fu-
riofiis, prodigus priori firaih's , qui de libertate controvertit, aut
in criminalibus , aut quando ex fiibfidiariis modo probationibus
cauFam judicaverunt Arbitri , aut fi nullâ diligentia inftrumenta
inveniri potuêre, aut quum pofterius inventum inftrumentum per-
fpicuè evincit priorem latam ex inftrumentis falcifllmis amp;c.) tants
molis forent amp; dilucidare, Sc definire, Scconfirmare, ut fixos limi-
tes tranfilire coeerer , quod equidem veritus hifce imponam
Jlliterati amp; juris imperiti Judices efe non poffmt.
I I*
Ab interlocutoria Judicis fententia non appellatur.
Lites 6 comroverfia ex prafcripto Legum , non ex arbttrio Judicis, diju.
dicari debent,
I V.
TaBo , quo convenit , ut incompetent fudex adiretur , antequam adttus
fit, renunciari potefi,nbsp;^
tAb Arhkri fententia appellari nequit.
V
fndex certi rei fententiam ferre debet , etiamfi de incerta quantitate ßt
aäum.
Judex fecundum ea , qua allegantur (S probantur in judicio , non fecun-
dum illa, qua. fat ut privatus, judtcare debet.
^ ^nbsp;VIII.
Vbi acceptum femel efi judicium, ibi accipiendus eß