-ocr page 1-

D r S P U T T 10 J U R I D rç A

' r N A'V G V k A L I- s,

, ù p % \

Arbitris Compromiflafiis,

V A M ,
F A V E N T E D E O OPT. MAX. ^

^ Ex AuStoritateMagnißci Tgt;. Resorts y

M.JOHANNIS LEUSDEN,

PhilofophisE Doétoris , ôc Linguse Sanftse in Illuftri
Academiâ Ultr^cdinâ Profeflbris Ordinarii,

NEC NON
Amflißmi Senatm Academici confenfu y ^ Nehilißnt^
Facultatis JVRIDICtyE Décrété,
PRO GRADU DOCTORATUSlt;

„SummifqiK in UTROQUE JURE Honoribus amp; Privilegiis ,
^nbsp;. ritè ac légitimé confequendis»,^ i

. • 'nbsp;Tublico Examini fu^ittit .nbsp;■]]

' M A T t H'E U S VAN E C R .quot;Thylâ Geidrus.
A.D.-kiy. Maktii i hora locoque fotitis.

Traject I ad RHENUM ,

Ex OiGScinâ Francisci Halma, Academia:
Typographi, cb bc xc iv.

-ocr page 2-

■ Gra^ipmis Cknfmù Cohfuîttpmli
VI R I s.

D J A C O B O C Ö C KJ. U. D.

Reip, Thykîi^E Confuli, eruditionis ac judicii dexteritate
fpeâatiffimoi JurifpentiiTimQYiro,,. Avuncuto meo chariffi-
mo ac plurimum cokndö Ciuratori fuo fidiffimo,

D. ADRIAl^^Ô MENTHEN,

Reip. Arnhemienfis Confuli , Camerx Rationum Ducatus
Gelris amp; Comitatus Zutphaniae Auditori /pedratiffimo di-
ligentiiîîmoque , nunc ad Collegium' Arcliitalafcicum
Noort-Hollandiaî Deputato , maximi ingenii amp; judicii Vi-
ro, cognato meo, omni ojËciorum genere nunquam noa
colendo,, profequendo,

D. J o H A N N r van E C K , J. U. D.

i Reip. Arnhemienfis Confuli prudentiffimo, Curije Ducatns
Gelrix amp; Comitatus Zutphaniae Graphiario digniflîmo amp; à
Secretis primo, agnato meo, omni reyereiitix cultu obfer-^
vando, Curatori fuo fidillimo,

D. CORNELIO van ECK, J.U.D.

Ejufdemque Facultatis in Academiâ Trajeftinâ Profeflbri Or-
dinario jJ Cto Acutiflimo, agnato fuo, de me ftudiifqiie meis,-
optime merito, plurimum venerando.

Hànc 7gt;ifputationem ImHgttralént^
facram ejje valt.^

jrnbsp;' - rïnbsp;rnbsp;tr T I ,

' ' quot;mat t h e ù's van e c k.

I . f

-ocr page 3-

D I S P U T A t'l O J U R I' b' ï C A f
JNAVGVRAL IS
DE

Arbitris CompromiiTariis.

C A P. I.

\ E Leftori Benevolo raokftus firn
nimis tritis amp; quotidianis pr^fationi-
bus, rem ipfam aggrediar. ,

Arbitrorum nomen (i.) adeo late
patet, ut infrequens non fit, veros
quoque Judices arbitros dici, ut plu-
rimum illos, quicognofcebant inju-
diciis bonse fidei diviforiis , familise
ercifcunds communidividundo,§. i.
Jnfi. de aü. l, 24. f, depof l. 38. ff. pre foc. l. uit. jf. rem pup.
falv.fore. L uit. ff. famiL erafc. L ijT. 17. C' ^S'ff-
fnd.^'^i. Infi, de aa, _nbsp;,

(z.) Arbitri funt , qui a magiftratu eliguntur, non ut
CQgnofcant de negotio principali, fed tantum ad ali-
quem peculiarem aétum, veluti in (ktisdationibus ad pro-
bandos fidejuflbres ; /. 9. ƒ. qtti fatifidat. cogmt. An caufa:
fufpicionis ad recufandum judicem fufficiant; /. nlt. C. de
jftd. Ad ineundam quantitatem bonorum , ubi de Falcidise
detradione qua:ftio eft. /. i. §. fi cui flut qttm i^er L,
Falc.

(3.) Eos, qui a partibus. ïitigantibus eliguntur, exne-
ceffitate juris , atque ita non libera voluntate , in locum
judicis recufati» arbitros juris dicere folemus /. 116. C, de
Jud.

(4-) Qui confenfu privatorum interveniunt , 8c adhi_
bentur ut audi mediatores, ut experiantur , an confilio,
..nbsp;A anbsp;vel

-ocr page 4-

vel audorit^te fua- litem dirimere poflînt. /. 13. $.
h.t. idquê in'adibus extrajudicialibus, ut in contradibus,
cum de re aliqua inter ipfos contrahentes non convenit :
veluti fi in Contradu Societatis partes Sociorum , in em-
ptiorve pretiura , in locatione merces certas perfonse arbi-
trio definienda permittatur. l. 7^. C^ feqlt;j. ff. fro foç.i. uit. C.
de contr. empt. l. 24. princ. l, 26. ff. locat. cond. l. 7. ff. de cont.
empt. Vel ut alia controverfia fine ordine Judicii, finepce-
nœ promiflione amicabiliter componatur. l.ult.c.uhi(5 apud
quem cogmt. reft, in integ. l. pen. C. h. t. d. l. 303. ff. h. t. l. j6.
ff. pro foc. atque hos appellant arbitratores.

(5'.) Arbitri, dicuntur, qui libero partium confenfû de.quot;
fignantur , uc caulàm fpecie quadam amp; figura judicii co-^
gnofcant amp; décidant. Hi autem appellantur Avh'uri Com..^
promiflarii 2x\i\tà Recepii. Ad hos pminet Edidum Prae-i»!
toris, de Hts ^ui arbitrium receperunt ^ ut fententiam dicant, Ta--
lis arbiter vocatur a Califl;rato in i ^i.f. h. t. fudex Com-'
promiffarius. qui definitur quod fit fudex, libero partium com-
fertfu fS Compromiffo, comroverßit terminanda gratia eleïîus , qui*
officium tUud fußepit. Nam ut merâ amp; libera Voluntate eli-
guntur ita. officium-.hoc ipfis.invitis non injungitur./.

§. I. f. h. t. Dicitur fudex. Upen. ff. de jud. L f. ff. de F. O.
fed latius judicis vócabulo furapto : nam proprie judex non
eft , quoniam privatorum Confenfus judicem facere'non
poteft -, l.i.C.de furifd. fed.'propteraffinitatero, quam cum'»
veris judicibus habet, eo quod partibus judicis fungatur j '
ita ut quaecunque judex obfervat in cognofcendo , eadem
arbitroobfervandafint, nifi fpecialiter contrarium definitum
fit. /. I./. 13. §.i.ff.h.tJ..pcn.ffJ. i^. C'dejud.

.. .. r ' G A P. II.

ELigitur arbiter per Compromiflum , ^quod nihil aliud
eft quam Promijfum reciprocum, quo dm vel plures invicem
pr.omittunt, fervaturosfe, quod arbitri eleBide controverfia fuâ pre-
nunciaturi funt. In multi? rebus autem convenit Compro-

mifluo)

-ocr page 5-

tnifîum cum judicio , ut reftiffime fcripferit Paulus : Com.
fromtßHm adßmilitudinem judiciorum redaclum ejfe. l. i. jf h. t,
ac prima quidem fimilitudo confiftit in fine, qui ambobus
unus idemque eft propofitus» videlicet, finis litium : nam
ut judicium ac fententia judicis remedium eft finieiida-
rum litium, /.!.ƒ. de re jud. Ö tit.jf. de exc. rei. jud. ita amp;
Compromiflum amp; Sententia arbitri ad finiendas lites per-
tinet.i./:/î^.f. Ratione agendi imitatur judicia in prin-
cipio, in aótione amp; libelli oblatione ; in medio , in dila-
tionibus dandis, amp; producendis probationibus; in fine, in
fententia dicenda. Narratio aftoris amp; contradidio rei, five
litis conteftatio, coram arbitro quoque necefiaria eft. /•
ttntc. C.de Ittis conteft. L 14. C.de jud. Cujus ut in judicio ef-
feftus eft, quod interrumpat longi temporis prœfcriptio-
nem, ita etiam, quando ipfum negotium ab arbitro trada-
tum eft, interrumpituflongi temporis praefcriptio , quafi
in ordinario judicio lis fuifiTet inchoata I fett. §. peti. C. h. t.
Conftitutio legis 13. C de Jud. de inftantia triennio finien-
da, ad Compromifta quoque pertinet. Ut in judicio reo
licet renunciare exception! fori declinatorias, ita in Com-
promiflTo coram arbitro renunciatio exceptionis procedit.
Ufen.C.depaä. Ucautem in his amp; multis ahis conveniunt,
ita etiam a fe invicem difcrepant: Namque Compromiflum
non parit exceptionem, quam litis pendentia vocant /. 30. f.
f.h.t.l.-i.C.ut.lit.pend. Nemo coram arbitro mutuam peti-
tionem five reconventionem fuftinere cogitur , nifi no-
minatim ita compromiflrum.fit l.zi.nbsp;h.t. l.^x. §. 15.
f.eod I.iA.C.defent.amp;interl. Nulladatur adioaut exceptio
rei judicata ex fententia arbitri, neque vim rei judicatac
habet. /.I.e. b. 1.1.15. §. 5quot;. f. de his qui rtat. infam.

Ad judicium invitus quis adigitur ; /. prmc.f. de P O.
nemo autem compromiflum ftcere cogitur ; fed poftea-
quam femel cómpromiflTum eft , jam refihre amphus non
poteft. Secundum quofdam diffquot;erentia m eo quoque
confiftit»nbsp;coram judice ador debeat prjeftarecautio-

nem de lite perfequendâ : quam coram arbitro pr^efta-

A 5nbsp;^^

-ocr page 6-

re non habet necelTe Bart. aà Nov, i\z, §. ad. cxclndendett
nam, j.

CAP. III.

CAulà efficiens Cotnpromifïî eft confenfus Compro-
mittcntium , 6c eorum in quos compromittitur,
Compromittere poffunt omnes, qui hberam rerum fua-
rum adminiftrationera 4 amp; legitimam perfonam ftandi in
judicio habent. Itaque fruftra compromittunt pupiili,
l-T-J. §. 5quot;. jf. h. t, I. ^f.f. eod. quoniam Compromiflum eo
fuftineturgt; fi ex ftipulatione agi poflit contra non paren-
tem , pupillus autem non obligatur ex promifllîone fua,
nifi compromiferit tutore auflrore , quo cafu tenebit ipfo
jure Compromiflum. arg. l.j^. f/h, t. Licet fi forte lasfus
fit , poflît reftitui in integrum. 1.1. f. de Minor. Vel
nifi compromiferit non adhibita curatoris audoritate , fed
fidejuflTorem dederit; enim ab eo pcena exigi poteft, fi pupillus
fententiae arbitri ftare noluerit. à.l. -^^. Non poflunt Com-
promittere îlli qui propter defeélum judicii confentire ne-
queunt , veluti furiofi amp; mente capti t ^j. quot;§. i.ff. h, t. Sed amp;
mulieres prohibentur alieno nomine compromittere ex
caufa interceflîonis /. 32. ^.z. ff. h. t. quod fit quando pro-
mittunt fe, quod arbiter in aliorum causa prohunciaverit,
fbluturas fub confuetâ pœnâ.

Tutores amp; Curatores non fimpliciter compromittere ve-
tantur, fed ad certum modum : nimirum fuper rebus im-
mobilibus, in quibus praeter auftoritatem tutoris necefla-
rium eft decretum PrEctoris arg. t. 4.6. C. de prad. 0 al. reb.
min. Adminiftratores quoque civitatis compromittere po(l
funt, dum ne id faciant ambitiofè amp; in fraudem civitatis.
Ai.z. C.de tranfaü, l,4. f. deTgt;ecr.ab ord. fac. l.2. deadm.
xer. ad civit. pertin.

CAP.

-ocr page 7-

CAP. IV.

A Rbitrorum officio fungi poffunt omnes , qui in jure
noninveniunturprohibiti,. propterilatum, conditio-
nem, setatem. Pedius ScPomponius, referente Ulpiano ,
refponderunt parum referre, ingenuus fit, an libertinus,
integrx famae, an ignominiofus. /. j.f.h.j. Etiam minor
aj annis, quem tamen 20 annis majorem efle oportet : Nam
L. Julia cautum efl: , nemini licere minorem viginti
annis Gompromiflarium judicem eligere:

Quia poena ex fentenpa ejus nullo modo committitur.
l^i. ff.h.t. Sed fi quis majipr viginti annis , Sc tamen ml-
por 25, annis femel arbitrium receperit , 6c fua facilitate
fuerit laefus , adverfus coaftionem, qux alias in arbitros
parata eflTe folet, fuccurrendum erit ipfi gt; per in integrum
rellitutionem d.J. 4,1. ff.h.t. Circasetatem judicum non ni-
hil variatum efl:, nam progreflu temporis à fandione L.
JuÜEE aliquaienus receflTum efl:, unde fi hodie major fît 18.
annis non prohibetur arg. l. ff.de re Jud. ubi. talis potefl:^
efl'eJudex,modo partes hoc fciantgt;qua; in eumconfentie-
bant. Filiusfamilias haud dubie etiam arbiter efle poteft
L^.ff.h.t. quin etiamdere patrisdiciturfiliumfamiliasarbi--
trura eflTe pofle. Nam amp; judicem eum eflc poffe plerifque
placet /. ^rff. h. t. pendet enim id à libera eledione par-
tium, altera namque pars fibi imputare debet,, quod in ta--
lem arbitrum confenferit /. 27. §. 2./. h. t. proinde quia infliar
judicis efl;., non attenditur jus poteftatis. l.Jl.ff. de jud.

In mulierem non compromittitur/. C.^.ï. in quam»
Gujaciufi arti obf. 23» olim compronritti potuilTe puta--
bat|, fed verius eft, eam nec oljm arbitrium recipere po-
tuifl:e /.2. fde R.y. 1.1. ç.f./. de Toft.^ quod tamen fallit
in mulicribus jurifdidionem habentibus ex jure Ganonico'
Caf. âf. x. de arbitrU. Excluduntur etiam pupilli, furiofi,,
furdi, amp; muti7.9.§.!.#: h.t. Servi I.7. §. i. l. S.h.t. Ma-

eiltratus, qui tara magnum imperium habent » ut cogi,

® * ... ^^^

-ocr page 8-

non poffint : nam qui in aliquo, magiftratu pofiti funt,
pari aut fuperiore, ut Confol, aut Pra:tor , non poflunt
cogi à Prxtore ad arbitrandum , ficut pnvatus, qui femel
arbitrium recepit /. 3. ult. l. 4./. h. t. Par in parem non ha-
bet imperium , multo minus mfenor m fupenorem 1.15.
^.j^.f.adSC.Trehell.nbsp;...

Non valet quoque CompromiflÂim in judicem ordina-
rium , in caufis, qux funt ejus naturae, ut ab eodem judice
debeant decidii nam lex Julia prohibet, ne de ea caula in
judicem ordinarium compromittatur, quse alias ab eodem
judicanda eft 1.9. ^.x. f.h.t. l.^.f.detmor. amp;jnr. dat. ratio
eft, quod fententia arbitri, ncc excepticfnem , nec aftio-
nem rei judicata parit, quodqueis, contra quem pronün-
ciarunt arbitri, non- prohrbetur , praeftita pœnâ , caufam
deintegro agere. Atqui abfurdum eflTet, Ut arbiter tum
tanquam judex de eadem caufa judicaret. Casterum uti
nemo in fua caufa judicat -, /• 7. infi». f. de jud. l.io.ff. dej».
rifd. l. 15. f. lt;jHod met. 1.1. C. ne quii m fita caufa jud. ita neque
arbiter in fua caufa quifquam effë poteft Ipen.f. h.t, ubt
amp; ratio additurà Martiano: quia nec împerare fibi, neque
fc prohibere quifquam poteft, nam omne imperium pro-
prie diftum adverfus alios exercetur , non in (e ipfum.
Poteft Se alia ratio hujus juris aflîgnarij quiaamor fui pie-
rofque mortales tranfverfos agit, amp; cascos reddit m pro-
priis rebus, unde nihil aliud exfpeftandum foret,- mfi ut

perverfa proficifcerenturjudicia, five!àrbitria.nbsp;quot; •

CAP. V.

ARbitri afllimt poflunt vel unus vel plures , pari vef
impari numero, Reftins tamen partes fecerint, fi àm-
pari numero aflumant arbitros-, propter naturalem homi-
num ad diflentiendum facilitatem , amp; quoniam hoc modo lis
melius exitum habituraeftquia fi forte difl'entiant inter fe
arbitri, ftatur arbitrio majoris partis. . Si ta#en in duos
compromiflum fit, amp;indiccnda feotetttift non con veniant i
'nbsp;Prsetor

-ocr page 9-

PrastorTieosicogcre poterit , tertium aliquem eligere , cu-
jus afdoritati 6c arbitrio pareatur , /.nbsp;hj. Ne
autem opus effet ejufmodi coaétionePrstoris de eligendo
tertio,folebantipfi compromittentcs hocadjicere. Sc man-
date, ut fi forte diflentiant , tertium afiumerent d. l. 17.
§. 5. ubi notandum id tum demum utiliter fieri, fi ccrta
perfona tertii afiumendidefignetur: ca^teroquin ^ compro-
miflum foret inutile , quoniam in eligendo tertio poflent dis
fentire. Quamvis multa in compromiflis tribuantur volun-
taci litigantium, conveniri tamen non potefl:, ut arbiter
talem fententiam proférât, qualis ut pronunearetur inter
litigatores convenerit. Hoc cafu nullum efl; arbitrium^
jieque cogitur arbiter fententiam dicere , ut refert Pau-
lus exjuliano l. 19. h.t. ftcus fi in judiciis talis conven-
tio celebrata fit. I. iG.ff.de Re Jud. Ratio difl^erentise non
efl: difficilis': Quia arbiter , cui non permittitur liberum
arbitrium, fed, quid pronunciare debeat,prsefcribitur,non
amptius eft arbiter 1.17. §. 3. ff. h. t. fimiliter fi arbiter,
cum ea poteftas compromiflb ci data eftèt , condemnt-
verit non parentem in aureos C, fifco exfolvendos: nullanà
eo nomine fifcus habet adionem l.ép^.ff.h.t.

• CAP. VI.

Ad conftitutionem Compromiffi vel arbitrii pertinet,
ut caufx fint habiles. Nec enim fuper quibufvis re-
bus in arbitrum compromitti poteft , Sc inprimis exceptje
funt caufae publicorum deliélorum /. 31. §. 6.ff. h. t. cum
enim tantum metu pœnalis ftipulationis pareatur fententiae
arbitri, non poteft per hanc dehdis dignà irrogari pœna :
ideo non poteft compromiflum facere, quo minus reus ex:
cauia publici criminis ad ordinarium magiftratum traha-
tur, ut fubjiciatur publicae vindidae ^ Sc vigori publicae
difciphna:. Huic enim, ficut tranfadio privatorum de cri-
mine nihil prasjudicare poteft, ut docet Delrio ad L.tranß.
gereC.detranfaä. ita neque compromiflum quicquam detra-

Bnbsp;• here

-ocr page 10-

-here debet. Et poteft is, qui jurifdiöioni preeofttoinuHa
habita'ratione compramiffi nihilominus crimhriîifublici
reos ad fupplicium rapere, amp; pœnâ afficere.

Excipiuntur etiam caulas quae infamiam irrogant l. 53.
^..6.ff. h.t. fl tamen de famofis deliflis fententiam dixent,
iaraa partis damnatae falva manet. l. 13. §. f, f. de hü qui
infam. Quse ratio inhihct in judiciis publicis compromif-
fum, eadem in judiciis populanbus, ut ne rede compro-
mittatur, facit, cum per illas defendatur jus populi. /. 32.

j.f.h^t. Excipiuntur denique caufa; ftatus , fuper liber-
tate aut ingenuitate d. l. 3z. §. z. ff. h. t. quoniam , ut ibi
traditur, favor earum caufarum expofcit majores judices.,
item caufiE pupiilares vel tutelares arg. l. 3. princ. ff. h, t.
raufse reftitutionis in integrum. L uh.C.uUcogn.reft.^

CAP. VII.

i. .nbsp;I

ACtum eft de perfonis amp; objefto Compromiffi : fuper-
. eft ut boe capite de forma ejus videamus. Haec ia
eo confiftit, ut litigaturi promittant, feftaturos ei, quod
arbiter pronunciaverit. l.zj.^.ult.ff. h.t. Hoe ut efteftum
fortiri poffit compromittitur , fub pœna : in hac enim
tota vis lèntentiae .ratione jaris .fubfiftit , debet autem
utrimque pœna in ftipulatum deduci /. 11. §. 4. t. amp;
quidem pUra , non £ub conditione, q,uoniam poft didam
fententiam polfet deficere conditio, atque ita fententia de-
flitui fuo effedu /. 11.nbsp;t. fi tamen conditio adje-

da fuerit, hoe in cafu curabitPrsetor, ut, fi dies compro-
niifiï poffit proferri, proferatur. /. iz.ff. h.t. Parum refers
an poena nvinor vel major fit,, quam res ipfa , de qua di-
fceptatur l. 32. princ. ff.k. 1. nec intereft an pœna pecunia-
ria fit-, modo alia ratione fententia arbitri obtineri poffir.

Eft- Sc alia compromittendi forma., qua
licet nec pecunia, nec res fit in ftipulatione, fimplicitei'
Gonventum eflrfententi« ftari, quo cafu incerti datur adio

Hoe ipfo.enim, fèfe ad fadum-obli-
v - • ' ' quot;quot;quot; :nbsp;gant»

-ocr page 11-

gant, quod qui nonprsftant, ad interefletenentur. /. 15.
f.de re jud. Unde.amp; pœnae adjeftio non eft abfolutainecd-
Ctatis , poftquam ille modus compromittendi mvaluit, amp;
receptum eft agi pofle quanti ea res erit, id efl:, quanti
inter eft viftoris fententiam obfervari, Lzj. %.Hlt.l.%%. ff.h.t,
l. 5'. C. eod. Denique compromitti poteft , ut res apud ar-
bitrum deponatur, ealege, ut ei detur quivicent, velut
eam araittat , qui fententiœ non paruentnbsp;ff.h.t.

vel fi debitores mutuo pacilcantur.,. eum non petiturum ,
qui fententia: , non fteterit, /. Ù. ff.h.t: Accedit mo-
dus compromittendi per jusjurandum partium compromit-
tentium Là. C. h. t. quod tamen fuftulit Juftinianus, auth.
decernit C. h. r.. qu^ defumpta eft ex Nov. 8i. c. i r. §. i.
quia vel perjurium foret neceflarium , vel fententia arbi-
tri inevitabilis ; quod nature Compromifli , amp; publics
Judiciorum audoritati adverfum eft : jure tamen Canonico
taie juramcntum eft fervandum. C,%.X.h.t,

GAP. VIII.

J Us .Compromiflî , Se oflicium arbitri in ço- confift.it^
ut omnibus, qute in compromiflo defiderantur adhi-
bitis , caufam inftar judicis cognofcat. /. 15. frinc.
C de jud Laudoque, five fententiâ fuâ litem determmet.
/.ai./.r9.§.i./.r5.§.x.f.^.^ Quod fi recufet. aut tefgi-
verfetur , hxc eft vis Compromifli recepti , ^ut remedus
Prstoriis cogi poflit, ad fententiam diendam, 3. §. i. l.^z.
S. i±.fh.t. Nam nemo quidem invitus arbitrium recpe-
r^ tenetur, verum . eo femel fufcepto , mvitus ad hoc a
Pr^tore cogi poteft. i.ffh.t. verba legis bsec.funt :

Tametß nemmerrt Tr^or cogat arhitrmm recipere, ^fHomam h^c r«.
libera, ^ ÇoUtta efl, (3 extra neceffttatem funfdtatoms poßta, at.
tarnen tibi femel quis in fe receperit arbitrium , ad cur am. amp; /S- .
Itcttudinem fuam hanc rem pertinere putat Tritor : non tantum
auod fludeat Ittesfimre, verum quomaw non debent d^cipt, qui eum

l^flvtrum bomm dfceptatorem inter ß elegerunt. .Ftnge eram

-ocr page 12-

foß caufam jam femel atijue iterum traBatam , poß nudata ttlri.
ufjue intima , amp; fecreta negotii aperta, arbitrum vel gratis dan-
tem, vei fordtbus corruptum, vel aha qua ex cauft nolle fenten-
tiam dicere , quißjuam ne potefi negare , acjuijfimum fore Pramp;to-
rem interponere fi debuiffi, ut officium quod tn je recepit, tmpkret !

Porro Arbitri officium e(t,ut nihil faciat, nifi quod in
ipfo Compromifib continetur: Toium enim officium ejus
cx- Gompromiflb depcndet, amp; nihil efficere potefl: , nifi
quod in eo cautum efl;. /. 32. §. if.l.ii. f. h.t.

Etfi verô Prsecor dicat fe arbitrum fententiam dicere
coafturum , quibufdara tamen cafibus caufâ cognitâ non
cogitur. Nimirum fi à partibus fit contemptus aut infa-
Biatus Lg. §.4./. h. t. velfi ipfse partes deferuerunt arbi-
trum, amp; eum fpreverunr , alio adito arbitro vel judice 9.
§. 4./. 10.11.jf.h.t.l. 17.§. i.ff.h.t. item fimutua ftipulatio
non intercefTit, veluti fi alter poenam promifit, alter non
/. ii.^.^.ff'.h.t. aut fi alter litigantium bonis ceflerit /. 17.
princ. f. h. t. aut fi inimicitiae capitales intercefierint, inter
arbitrum 6c alterum litigantium : aut aetas , aut adverfa
valetudo , aut occupatio propriorum negotiorum , vel
alia fontica caufa poftea fuperveniat. /. 15.16 ff.h'.t.

i x.

CAP.

O leut Judex debet proferre certam fententia §. 34. Inß.
O de all. (nam fententia fine certà quantitate prolata ipfo
jure nulla eft.^ l, 3. 4. C, de fint. i^us. fine certa quant, prol.) Ita
amp; arbiter inutiliter dicit fententiam incertam /. .21. §. 3. f.
h.t. in qua lege obvia funt exempla incertaï fententise, qua-
lis etiam fuit illa Claudii Imperatoris fententia , quam
ex tabella pronunciabat de quodam negotio: Secundum eoi
fentio.qui vera propofuerunt, ut eft apud. Sueton. in ejus vita.
Ratio cur certa cfi^e debeat fententia utrobique , tam in
judiciis , quam Arbitris, eft, quia aliquin officio fuo non
poteft fungi : non poterit enim aliter controverfise finem
imponere , led poiius lites ex litibus nafcercntur : quae
'v •nbsp;- -nbsp;tamen

-ocr page 13-

tarnen Legiflator amp; Prcetor omnibus modis cavere Sc aver-
tere debent.nbsp;feqq.jf, de reb. cred. Certa fententia non
eft tantum ea, qux certam rem vel quantitatem continet,
atque exprimit nominatim : fed etiam qua; fe refert ad
libellam conventionis, vel ad inftrumentum obligationis,
in judicio prolatum atque recognitum , vel ad aliquam
partem aólorum, vel ctiam ad leges Scjus publicum, d-l.

Ç. defent. quA fine eert. qtiant.prol. Nam ex his modis eer-
tam fententiam dici pofte , evincit arg.l. f.f. ft eert.pet.

Sicut incerta fententia improbaur , ita amp; femiplena;
oportet enim arbitrum , plenam proferre fententiam, qu»
totam controverfiam definiat /• 19./. h.t. l.g. (f.de jud.l.'^.
5-. C. Th, de peric fent. ex redt. Ferenda fententia partibus
prsefentibus /. 2.7. k. t. Lex 49 §. i.jf.h. t. jubet ad-
efte vel ipfos principales , vel eorum procuratores, fi per
illos velint agere l. 52. §. 18. h. t. Si partes citacae non com-
pareant , arbiter non tenetur fententiam ferre , nifi ita
compromiflum fit, ut vel una, vel ctiam utrâque abfen-
te, liceat ferre fententiam l.x-j. ^.^.jf.h.t. ut tamen pœna
non committatur, fi alter ex juftâ caufa abfit l. 21. §.9.
ff.h.t. Porro debet ferre fententiam intra diem in Com-
promiflb prasfinitum, l.^o.ff.h.t. nifi arbiter juret de cau-
fa fibi nondum liquere , tune enim abfolvendus eft reus,
vel arbitro dandum fpatium ad pronunciandum i. 3- §. f*lr.
f. h. t. Nifi arbitro ex conventione partium facultas diei
prorogandi concefla fit l. 3X. §. 11. «It- l- V' §• i- l- 17; 'Z»
princ.jfh. t. fi vero dies non fit adjeétus, arbitn eft , liti-
gantibus diem prsefinire -, quod fi neglexerit , omni die
amp; tempore cogitur fententiam dicere /. 14. f. h.t.

Si plures fint arbitri, oportet omnes convenire, ad fen-
tentiam dicendam, ita ut fi alteruter eorum abeft, fenten-
tia cum effeétu pronunciari non poflït l. ly.infin. l.
h. t. fuit enim in plures compromiflTum , 6c fieri potuit gt;
ut abfens, fi adfuiflTet , audoritate fua ôC rationibus, eas-
terns in fententiam fuam pertraxiflTct : 8c quoniam id de-
mum , quod major pars arbitrorum judicavit, ratum
. /nbsp;B 3nbsp;.habe-

-ocr page 14-

habetur fi omnes prxfentes fuerint, Hmc Rob. Maranta
rede ait; quando plures funt judices delegati , item plu-
res arbitri, non pofle unum fine alio procedere : part. 4,
de Ofd. jad. diß. f num. 50. 51. Sed fi plures fint judices or-
dinarii , tunc pofle unum fine alio procedere, nam in his
unufquifque habet officium in foiidum. Quid fi tres
arbitri diverfas fententias dixerint, ut û unus in quinde-
cira, alius in decern, tertius in quinque condemnaverit;
Ulpianusnbsp;^.f.h.t. ubi primodeclarat, fi pluresdi-

verfas fententias dixerint, quod liceat fententia: eorum non
ftari, fed fi major pars confentiat ei ftabitur, atque hic cum
major pars, duo videlicet in decem confenferint, videtur
quod tali fententia debeat ftari. Sed Julianus inquirendo
rationem, aliter refol uit, quinque,videlicetx3ebere pr^efta-
ri , quia in hanc fummam tres aliquatenus confenferunt,
gt;ropterea quod minor fumma majori infit , juxta regu-
am, quod in obfcuris, quod minimum eft fequamur,
l.2,.jf.de R,f. Sc hoc communiter obtinet» cumde lumma
vel quantitate agitur » fecus fi in aliis rebus arbitri diver-
fas fententias dixerint, quia nulla ratio eft, cur una al-
teri praeferatur, cum omnium par fit ratio.

CAP.

SEntentia arbitri, quae etiam laudum appellatur, hunc
habet eflfedum , quod partes compromittentes, five
a:qua , five iniqua fit , ei ftare teneantur /. 17. §• 2-
licet adverfarii non interfit fententise ftari /. 58. h. t. I. 3. §.
I. d. K O. nifi fententia aliquid inhonefti aut contra bo-
nos mores contineat. l.zi.%. j.h.t. Duplici autem ratione
parere coguntur partes : fcilicet vel efHagitatione pcenx
promiff^e. /. 2. /.21. §. ff. /. 2. i. C.h.t. vel interefle, fi
nulla poena promiflTafit, d. l.ij. §. ult. h.t. vel etiam quan-
do fententiae latae partes fubfcripferunt, aut intra decen-
dium non contradixere (quo cafu vulgo laudum homologa-
tum dicitur) tum actio in fadum, U exceptio competit.

Sein-

-ocr page 15-

te inftar judicati fententia executioni datur. l. 4. ^ 4.
é-tilt. l. C.h.t. Secus de jure veteri, quo intra decern dies
refilire licuit compromittentibus , fine prasjudicio , cum
ex pafto non detur adio à,l. 5. ult. Ç.. h.t. nifi juramen-
tum compromiflo acceftilfet, amp; hoc per fcripturam pro-
baretur , quo cafu Juftinianus aétionem amp; exceptionem
feu executionem ex fententia arbicri dcdit à. l.^.^.Q h.t.
quod tamen juramcntum poftea prohibitum fuiflx; ab eo-
dem Juftrniano fupra demonftravi. Habet amp; hunc effc-
étum , quod a fententia arbitri ex compromiflo jure per-
fefto appellari non poteft. l.rj.^. 1.1. 51. 14. exftat hae
de re refcriptum Antoniniin /. p. C.h.t.

Sane ^b arbitro in locum judicis fufpeÄi furrogato 8c a
fententia arbitrorum à magiftratu datorum appellari po-
teft, 6c in arbitratorum fententiis redudionem locum hal-
bere , ad arbitrium boni viri per ordinariam adionem vcl
exceptionem. I. 76. tn fin-. I. 79.//./»-o espeditum eft;
Ga:teruni licet ab arbitro compromifl^ario nequeat appel-
lari, fi tamen pars laefa probare poflit , gratia aut fordi-
lius corruptum arbitrum iniquam fententiam dixifle, pla-
cuit per protefliationem, intra decem diesjudici vel adver-
ftriomiflTim, pofl'e rccedi ab iniqua fententia I.f en. C.h.t,
Porerit Sc uti exçeptione doli , eaque repellere adverfa-
rium, qui agit ex ftipulatione ad pœnam I. 3. C. h. t. Per banc
ergo exceptionem quxdam appellandi fpecies eft, cum li-
ceat retradare de fententia arbitri, 8c non parère fenten-
ti£E /. 51. i\.ff. h. t. nec huic exceptoni, etiamfi lapS
fint decern dies, aut juratum compromiflum , praefumi-
turquisrenunciafl'e/.3. $.1./. 31. f/.^.f. Ita tamen ut (ni pars
Lxfa expreflTe approbaverit fententiam latam) arbiter, fi-
male judicaverit , quot;ad fimiKtudinem judicis litem fuam
facit 6c adione in fadum tenetur. I. fcn.C. dePaEl. Ac
licet querela nullitatis , vel exceptioni doli mali rc-
nunciaverint litigantes , nihil tamen hoc prodeft ar-
bitris. Qiiemadmodum judex , pofteaquam dedit fen-
tentiam , lacacaufa eft» ut defi'nat efle ju-dex, nec poteft

niuEara

-ocr page 16-

mutare fententiam fuam dcfinitivam , quia femel ofEcio
fuo perfundus eft , feu bene, feu male , /. jf.ff. de re.
jud. Cujus juris ratio ha:c eft , non quia non liceat corri-
gere errorem , quem quis femel commiferit : fed quia
Reipublic« intereft , ut rerum judicatarum autoritas fic
firma amp; conftans arg. l. pen. f. de y.amp; J. Sic etiam arbi-
ter , poftquam condemnavit vel abfolvit reum , arbiter
efle definit l 19. § ult. (Sl.fe^q. jf. h.t. Sicut autem judex
poteft interlocutonam fuam mutare aut corrigere 1.14. jf.
de re jud. ita arbiter quoque mutare poteft , quod jufiic
aut vetuit ad caufe pr^parationem pertinens , non vero
ad firmandum arbitrmm d. l. 19. §. ult, ff. h. t. in qua leee
Pauli notandum , laudari Caflium , qui bene excult
fententiam magiftri fui Sabini. Quod fi fententia arbi-
tri ipfo jure nulla fit, nequaquam ei ftandum eft /. i 3 ult
C. h, t. l. 3. prtnc. l, 7. I. /. 19. I. t. Sicut judicis fenl
tentiam exequitur Pretor , fic etiam arbitri /. iK.ff.de re
jud. ,pfe judex amp; arbiter a fe diftam fententiam exequi
non poteft : quia executio non fit fine aliquo imperio-
judex autem amp; arbiter , ut homines privati, imperium
amp; jurifdidionem nullam habent , fed tantum notionem,
finefimplicem caufje cognitionem : Imperium Sc jurifdi-
aio magiftratus propria fijnt. Cui confequens, ut fi ju
dex fimul etiam fit magiftratus , aut fi compromifiljm
fit m eum, qui aliquo magiftratu fungitur, ficut fieri pof-
fe fupra dixi: quamvis idfiatrarius: eo cafu ipfofmetfcn-
tententias a fe didas, pofi'e executioni mandate, non ta-
men qua judices vel arbitri funt , fed qua maeiftra-
tus.nbsp;^

CAP. XI.

C Olvitur Compromiflum. (i.) Si arbiter vel alteruter
Y htigantium mortuis fuerit l. 23. 3. b. t. nam apparet
formam Compromifli eflquot;e anguftas interpretationis amp;
perfonas non egreditur : Sc nifi nominatim aliter cautum

fit,

-ocr page 17-

fir, heredem Compromittentis non obhgat, ita Ulpianus
innbsp;h. tj. 4g J. ult.f.h t. ( 2. ) Si dies certa prae-

finita fit , intra quam diceret fententiam arbiter , non
data potefl:ate'prôferEndi; tum nec alio difc jubere adefiquot;e
partes, nec fententiam dicere potefl: /. 21. §. 8./, 52. § ^.f.
ha-. Si tamen ipfe arbiter in mora fuit ,'cogitur novum
fufcipere Compomifl^m ,'.fi partes .yplinr. X z o/S. f^ff.h. t.
(3.) Dicitur Compromiflum folvi acceplilatione/. 52. §.3.
ff', h. t. fi alter fcilicet alterùn) liberaverit obligatione pce-
nali quoniam ita efFeârum non habitura efl; fententia arbitri,
amp; videtur hac ratione tacite a Compromiflb rèceflTum : qua
de caufa nec arbitrum hoc cafu Praetor fententiam^ dicere
cogit/. l'^.prmc.f. h.t. (quot;4.) Si paÄum de non petendo,
fcilicet pœnam, interceflerit ; qua: fententia efl; d. l. 32, §. 3.
ff.h. (f.) Compromifllim-folvitur fi partes caufam ad, judi-
cem ordinarium detulerint /. 30. ff. h. t. (6.) .Si pœna
fêmeî commifl'a^'fic /. 32. §. 'i- ff- h. Quia tiirn nihil'habet
arbiter J quod faciat aut jubeat , quippe cura ptçna femel
comm'fla eft, in cfEeteris impune non poteft pareri, cum
nihil amplius fit, cujus metuillefententiseadftringatur ni-
hoc aftum fit, conventum , ut fsepius pœna committa-
tur /• 34. §:r.f.h.t.- (7.) Ob impedimtntum fonticse cau-
fse, veluti fi arbitroSacerdotium fit delatum /..3z. §. ^.ff.
h. t. Secus fi Sacerdos aflumpfit arbitrium , -tum enim non
debent decipi partes amp; debet arbiter cogi, ut quibus die-
bus vocat a facris , fententiam dicat , d. l. 32. §. 4. h. t.

•A

Interitu rei controverfae/. 34. §.5. jf.,^-.(9-) Si
dt re fuerit tranfaftum d. t. 32. §. 3. f. ( 10. ) Si alteruter
litigantium bonis cefl-erit. /. 17. ff. h. t.. ( nj VUmo
loco CómpromiflTum finitum aut ipfo jure , aut ope ex-
ceptionis: per exceptionem , eum arbiter excufetur aut
non cogitur fententiam dicêre, ex caufis in 1.15. oxval.feqq.
ff.h.t. velatis.