t� A M S T E R D A M, ^^druckt by de Weduwe van Themis lacobf^,nbsp;Woonende op�t water inde Loots-(iiau, Anno 1663.

OPDRACHT.

ftert te zijn, maar veel eerder vereyfte in onfe moederlijeke taal vertaak tenbsp;werden, tot behulp en toevlucht, foonbsp;wel van Oude als Nieuwe Hecl-mee-fters, opdatfe te meerder moghen innbsp;de heel-konft ervaren worden. Infon-derheyt die gene, die geen kennifl�nbsp;van de Latijnfche Taal en hebben.nbsp;Nu dan,alfoo ick het fclvigeTradaatnbsp;hebbe,Anno 1648. door den druckla'nbsp;ten gemeen worden,fo lijnder my veelnbsp;danekbare en ondankbare v��rgekomen, fommige van dien maeckten hetnbsp;iiy t voor een vermetelheyt van my^an-deren voor een kattebel,fonder het fel-vigeoytdoorzien ofdoorlefen te hebben,eh fpraaken haer vonnifle daar vai^nbsp;uyt, alsde blinde van de coleur; maatnbsp;ik als on vermoeyt van �t lafteren, aebt^nbsp;heteen fchuldige plicht, endebeW�^nbsp;van danckbaarheydt te zijn aan naijf*nbsp;even naeften, te meer alfoo ick doo*-den drucker verfocht ben, het felvig^nbsp;te willen overlien, endevan fijn voO'nbsp;righe Druck-fouten verbeteren �' epdenbsp;alfoo dit Tradaet van de gefwelkn�

OPDKACHT. rakende alleen de genees en heelkonftnbsp;een werck is dat ghenoeghfaam zichnbsp;felven prijftj ende door verfcheydenbsp;lofFeiijckegenefingen meerj en meer,nbsp;by vele Genees-Heeren geacht wort 3nbsp;als zijnde een kleyne Ader, van dcnbsp;groote Fonreyne der heelkonft, uytnbsp;dewelcke een heldre en klare ftraalenbsp;van water vIoeyr,feer heelfaam zijndenbsp;tot het weghnemen, ende iiytroyennbsp;van foodanige foorten van ghefweUnbsp;len,als oock�t heete en koude vuur,er\nbsp;befonderlijck de genefinge van denbsp;Vijt j zijnde een gebreck, dat eennbsp;fchrander en haaftigh oordeel ver-eyfcht tot trooft derlyders; ende bynbsp;welcke Hcel-meefters fulckx ont-breeckt, daar verlieftdenlyder, eennbsp;ghedeelte van �t lidt oft gebriiyck vannbsp;dien. Defe en andere redenen, hebbennbsp;my bewogen, mijn naarftigheytaan tenbsp;wenden,om 't felvige voor den tweedenbsp;reyze te laten herdrucken, ende mijne danekbaare genegenthede tegensnbsp;tJ.E. teerkennen, die ick nevensan-deren dagelijeks van U. E. ontfange,nbsp;A 3nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;lbo

OPDRACHT.

foo uwen goeden raadc, alstoegene-gentheden aan my bewont, als dat het ooclc door U. E. aanfienlijckheydt ,nbsp;meerder luyfter mochce verkrijgen.

Mijn Heer.ontfanght het dan, met die ghenegentheyt, als het U. E. vannbsp;my is opgedragen. Gelieft derhalvennbsp;het felvighe in danck aan te nemen,nbsp;lek hebbe het gedaan j ende wederomnbsp;� overfien tot mijn felfs oefFeningh, tennbsp;beften van mijn naaften , ende totnbsp;Codes eere; die U. E.in een langduu-rige gefontheyt wil behouden en bewaren. Hier mede vaart wel, bly-vende,

Aen den fecr geleerden ] cn Hoogh-beroemden.

conradus gesnerus,

profejfor der Medecynen, enPbilo^ pphie, in de Vnivirjiteyt jnbsp;tot Zurich,

Oo ghy verwondert zijt, door wat redenen tck bewoghen ben geweeft omnbsp;foo kleyn� Tra(5taet van eenige Phleg-K matique gefwellen tegen natuer, bynbsp;een te vergaderen , nademael daer foo veel vannbsp;oude als jonge Chirurgi j ns na gelaten is, foo gelieft te weten dat ick t om dele reden wille ge-daen hebbe. Voor eerft, om dat het in meer andere Boecken begrepen is,'t welck in ditl ra-�aet verhaelt wort, om de welcke te lefen, en tenbsp;onderfoecken, die-grootheyt der Boecken, oftenbsp;fchriften.vele menlchen tegen ftaet, voorde welk,nbsp;mijn goet gedocht heeft, het iel vige in een kleynnbsp;Tradfaette vervatten. Ten andere, om dat daernbsp;eenige van dele gefwellen (dewelcke fy aldusnbsp;oneygentlijck noemen) foorten van gefw'ellennbsp;ofte uytwaffingen, met groot perijckel ver-*�^enghtzijn , en altemets vele die hiermede onderworpen zijn, van haer leven gepericuliterinbsp;'Vorden, ten waer zy , door bequame Geneesmiddelen voor gekomen werden.

Wederom foo ben ick door een groot ge-fchreeuw, en geroep beweegt geworden van A 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;voor-

DEDICATIE.

voorleden laer, dat was, dat daer yets vreetncs� ende ongehoort gefchiet was, aen een feker eet-lijck Borger van onfe Stadt.�twelck noyt te voo-ren gehoort nochte van eenig Autheur befchre-ven was,ende wiens genefinge tot noch toe onbe-kent is geweeft, dewelcken een Ganglion op fijnnbsp;llincker hant hadde, die hem den geheelen bantnbsp;bedeckten, (gelijck als ghy felf getuygen kunt)nbsp;van de Articulatie der Vinger af, tot de Carpenbsp;van de hant toe, dewclcke in �t perijckel van fijnnbsp;leven daer door geraeckten.ten fy Godc almach-tigh, door een by Ibndere genade, en hulp.oft raetnbsp;van goede Mannen hem bewaert hadde. Opdatnbsp;door de voorgefeyde, ep andere diergelijcke,nbsp;nochte oock door experientie, niet wederomnbsp;en foude defe nieuwe, onbekende, en ongehoorde gebeecken , voor den dagh komen , loo hebnbsp;ick dit weynige, foo uyt oude ais nieuwe voor-trefFclijcke Schrij vers,van fodanige{maer alleen-lijckvan de pituiteufe) gefwellen willen vergaderen. Op dat fy defe dingen by haer felven confi-dercerende, voorfichtigher moghen worden innbsp;�rgenefen van foodanige gebreecken, en al foonbsp;weerdigh mogen geacht worden, den naem vannbsp;een Chirurgijn te dragen.

Maer foo veel als de maniere felfs van tratSe-ren aengaet, fo ben ick voor eerft genegen �t ge^quot;^ in�tgenerael, van de gefwellen tegen natuer , ennbsp;van hare oorfaken, hier ende daer gefeyf wort gt;nbsp;�t fel vige in �t kort te verhalen , ende daer nae denbsp;gefwellen, die uyt Pituita ofte Phlegma ( gelijel^'nbsp;men dat gemeynlijck noemt) haren oorlproncttnbsp;nemen, met haer behoorlijcke genefinge voor tenbsp;ftellcn. En dat ick in de twee laetfte Capittelen,

DEDIGATIE.

fte eebreecken, dewelcke niet van de felfde oor-faecke, maer van eenbedurven Bloet voort-ko-men, en heb ick niet gedaen tot verwarringe, maer alleenlijck om de gene,die in de konfte dernbsp;Chirurgie willen proffiteren , hier door een wey-nigh te oetFcnen : ende al hetgeen dat hier is,nbsp;hebben wy foo uyt oude als jonge Schrijvers gemeen , ona dat het een gemeene oetfeninghe dernbsp;Chirurgie is.

Ten anderen, foo heb ick dit, onder uwe derlijeke naem ; gunitigenbsp;nbsp;nbsp;nbsp;bieren daer van

daen vergadert hebbende , in �t licht willen brengen; op dat het met de nieuwe, ende oude Schrij-vers.door uwe ftudie.ende necrftigheytjOverfien, en uytgegeven .gemeynlchap hebben mach , ennbsp;dachet felvige Tradlaet oock ghemeen met denbsp;anderen, l�. �. tot een Vaderlijckc befchennernbsp;*liach hebben. Daer-en-boveh om mijn liefdenbsp;t�uwaerrs te kennen re geven , aen dewelcke icknbsp;Voor de bewefene weldaden meerder fchuldighnbsp;ben , als ick oyt naer mijn vermogen kan vergelden , �t gene ick gaerne bekenne.

Tenlaeuten, omdatghy oock Profeffor van Onfe wijt beroemde Republi jeke zi jr, (op dat icknbsp;y. E. alfoo hebbe willen vermanen ) op dat ghynbsp;de on wetenheyt van vele begaen, ontrent looda-aighe gebreken meught corrigeren, ende doornbsp;bwe onderwijfinge, haer veikeerdeoordeelen,nbsp;en genefinghe wilt matigen. Neemt dit dan bidtnbsp;van herten aen, voor het gene dat het is, ver-'-eeckert zijnde, �t felvige u niet onaengenaem tenbsp;dat ick het aen f '. E. gedediceert hebbe.nbsp;vaert tvel, in ^arich den i Mam, nae dc gheboor-onfis Heeretiy Anno 15:56.

Den Tn-houdt def�s Traftaets, beftaendein VI.Capittelen,waernbsp;van het eerfte is.

Van voaer gt; en op wat manieren de GefwelUn tegen nataer voort komen i ende haer beginfel nemen y ofte Hp koude y vochtige y ofte drooge materie.

T R A C-

EMedicijns en Chirurgijns van onicn tijd maken twee difinitie det onnaiuer-lijcke cutneuren ofr gefwellen , van denbsp;welcke de een univerfael, en de anderenbsp;particulier is. De univerfale definitie is dele, tenbsp;'Veten: Dat alleonnaruerlijckefwellinge, een A-Peflema is; welcke definitien,om dat fy univerfaelnbsp;'s, geen van defen onder haer en begrij pt, als quot;�l-ApoPema,PuJiuU, 5#r��wlt;i,onnatuerIijcke uyt-'Val�inge van vleelch, cn gebeente,vlee/chacfitigenbsp;Klieren,met alle haer foorten van Schrofulen, ennbsp;Knobbelen. Ten andere : dat alle onnatuerlijkenbsp;^Wellingen Apoflema genoemt wordt, en gefchietnbsp;''�et,om darter verfcheyde foorten van tumeurennbsp;�fte gefwellen vol etter zijn.maer om dat fy doornbsp;''e gettalteniffen, coleur, en beweginge des ettersnbsp;^etden gemeynen naem geheeten't Konincks-wer. De Ulcerachtige Aportematen niet ongelijknbsp;zijn, gelijckmon ontrent vleefchachtige uyt-quot;jaflinge, ftrumen, Glandula, en ander fpon-8'eas vlees, veeltijdtsgewaerworr.nbsp;j. Ten anderen,foo worden de onnatuerlijke ge.nbsp;jvellen gegenereert.uyt verfcheyde materi�n vannbsp;andere humeuren, d�welcke al verdurven, of-c to hare plaetfe overigh, ofte onder andere ge-*''enght 2ijn,die en zijn niet gelijck fy behooren,

daer nae werden fy in verfcbeyde verfchillen gC� bracht i de welcke meeftendeel uyc haer eygennbsp;plaerfen, aen de welcke fy in het lichaem plaetsnbsp;gnjfgt;cn, onderlcheyden werden, ende haren namen krijgen.-Gelijk als fy in het vleefch gegroeytnbsp;zijn : Worden fy vleefchachtige.en waterachtighnbsp;genaemt: Indien 1'y in de Aderen zijn,worden lynbsp;bloetachtige, ofhonichachtige genaemt: Indiennbsp;fy in de l'enuen zijn,worden fy fenuachtige,klierachtige ende NoaaT? genaemt : Indien ly in hetnbsp;gebeenten uytwallchen , worden fy beenachtige,nbsp;dat is, uytwafltnge van het gebeente genaemt.Denbsp;Apoftematen felf,dewelcke, (uyt verlcheyde verdurven humeuren vergadert zijnde) gegenereertnbsp;werden , zijn van delen een weynig onderfchey-den, en in wat partyen van't lichaem fy voortkomen , daer worden zy, door de heftige pijne,nbsp;ende inflamatie ofte oinlteekinge, en oock doofnbsp;knghdurige Paroxyfmis verweckt, ende in etternbsp;verandertjTiiet tegenftaende datfy van eene foot-teziin, maer fy krijgen, nae overvloet van harenbsp;overtollige humeuren, ende na gelegentheyc vannbsp;hare hoedanigheyt.hare coleuren en haren naena*nbsp;Dele worden in drie manieren gedeelt:Te wete'�nbsp;in Apoftema, Puftula, Exitura, de eerfte noernc''nbsp;fyApoftema, oft iiytwaffinge, d� welck fondefnbsp;pijnen groeyen , fwellen , endoor oorfaeck vannbsp;haer breede geftaltenilfe hooger fwellen,de tW^^'nbsp;de noemen fy Puftula, de welcke minder fwellc^nbsp;en minder vochtigheyts by haer hebben. Noch'nbsp;tans in haer behoudende een winrachtigheyt,P*nbsp;fy oock BarWgenoemt hebben,) de derde noC'nbsp;men fy Exitura,en fommigeEminentia d�welkcPnbsp;van �tfelf groeyen en voort-konien, gel'jch ^nbsp;andere onnatuerlijcke tumeuren of gcfweUc �-Van defe exitura wordender eenigcelt;tt�^gt;'4rlt;�, r

vernofe, en Mwrwlt;egenaemt, om dat fy veele holligheden van binnen verborgen hebbenden gelijk een Tejludom een gedrongen werden , �bmtijdtsnbsp;etter hebbende , fointijdts een tuflchen-gewevennbsp;wintachtigh vleefch, onder d� welcke de materienbsp;dieper verborgen is, met verichcyde hollighedennbsp;vol etter,tot de voorgenoemde exitura behoorennbsp;die fpecien, d� welcke ^Ihr en Topmaria genoemcnbsp;Werden , de welcke meeftendeel aen de hoofdennbsp;der jonge Kinderen voort komen . tot de felvigenbsp;fpecien behoort oock Tlt;t/;ilt;i,dew'elcke oock aen�cnbsp;hooft gegenereeri wordt: Maer die met beder-vingh van het gebeente plegen voort te komen,nbsp;lullen wy daer van in �t byfonder fpreecken*

Ten andere, om datwy in dit Tra�taet niet Van alle tumeuren of gefwellen : maer alleennbsp;Voorgenomen hebben in �t particulier te feggen.nbsp;Van de onnatueriijcke phlcgmatique gefwellen ,nbsp;foo fullen wy dan ( de andere achter gelaten hebbende) de particuliere definitie hier van geven.nbsp;Een gefwel tegen natuer is dan een feeckere op-blafinge die de Latijnfche Uflitio noemen of uyt-waflinge, een fubftantie hebbende, �t welck hetnbsp;r�rni ftibcutanea , ofte het onder gelegen vleefchnbsp;Van de huyt, niet ongelijck en is , evenwel fonder pijne voott komende, en door vervveckingenbsp;Van den geeft hierofdacr van daen gedreven, totnbsp;dat het de plaets, met fijn hoedanighey t over eennbsp;bomende , gevonden heeft, in de welcke plaetsnbsp;het fijn W'ortelen verfpreyt endeuytvvaft, fom-�]ts door inwendige,alcemets oock dooruyt-'^�endige oorfaecken. dit gefwel hebben lommi-ge oneygentlijck abfcejjus genocmt,van het woortnbsp;'^'')cken,oiB dat eemgh humeur tuffehen beydenbsp;Rhekomen zijnde , het f�lvige verweckt kannbsp;quot;'Orden, en alloo een weynigh komt re wijeken.

Het kenteken van defe.om dar het de oudeHee^� meefters fichthaerder fouden maken, hebben betnbsp;met verfcheyde namen genoemt, endehet komtnbsp;alles op een uyt. als nam�ntlijck het felvige.IwjJ^*'nbsp;tio, Ingroffatio, Eminemia, Elevatio,ende Excrefcentutnbsp;noemende,om dat foodanigen humeur tegen na-gt;nbsp;tuer vergadert zijnde, eerft opgeblafen, en ter-ftont grooter vvorr. daer na uyr-fteeckt, en opgeheven wort, en tcnlaetften tot haer eygen geftal-teniffe uyt groeyt,art geen matelijk van dele dingen gelproocken is, meenen wy dar het lichtelijknbsp;voor eenige geoeftenden lal konn� beftaen,waiternbsp;door dc verdeyJinge der onnaruerlijke gefwellennbsp;in�t univerfael en particulier moet verfta� worde.

Vanwaer, en opvi^at manie: de gefwelleO tegen naiuer voortkomen,haer begmfel nemende uyt koude, vocluige, ofte dtooge materie�

VAn waer en op wat manier de gefwe�� teg^*� natucr voortgebracht worden, en eerft hare^nbsp;oorfpronck nemen,is by veel oude en jonge hed'nbsp;meefteren gedifputeert, maer een neerftig ondet'nbsp;foek gedacn hebbende,bemerken wy alle de oof-fakpn met haer eygen verfchill� op vijf manietcf'nbsp;I. Ten eerften,worden fy aengemerckt.vannbsp;voor een fubftantie fy zijn, te weten, of fy lang'^'nbsp;breede, h'arde, of fachte zijn, dewelcke felfgro^'nbsp;telijcks onder haer differeren, nae de ongclijrk'nbsp;hey t va:i haer grootte en fubftantie, tot de we*^''nbsp;ken fy nyi-grocyen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;. ^

2. Ten tweeden , van wat vooreen materie Y zijnfik feggejuitde vier natuerlijke hiimeur�, a�nbsp;bloet.fchol'era , Phlegma eh melancholia,want^ ^nbsp;diverfche enaterien van defe humeuren onder ee

gemenght zijnde, worden fy �egen de wil der na-luer in een gedreven.en mae�S als dan een gefw�cl tegen natuer nae de gelijckheyt van de plaets,dienbsp;fy in het lichaembefitten.en daer van daen de na-luerlijcke vochiigheyt tothaertreckende in eennbsp;onnaiuerlijcke uytwaffinge veranderende.

Ten derden, met wat voor toevallen ofaccidenten fy onderworpen zijn,in �i begin van dele gefwellen, dewelcke door pijne in eiierachtigc materie veranderen, als door de univerfale definitie van het voor-verhaelde Capitiel blijckt,nbsp;daer komen fomiijts toe, Koortfen, inflamatien,nbsp;roodigbeyt, met groote pijne vermenght zijnde,nbsp;en nae de qualiteyien quantiteyt van de materienbsp;lbo lange duerend�.tot dat het in Etter verandennbsp;is. of van (elf uy tbreeckt, of met een Inftrument ,nbsp;geopentzijnde, uytvloeyi.

4. Ten vierden, van wege hare plaetfen, want net onderfcheyt der gefwellen, kanmenuytdenbsp;deelen van het Itchaem.dewelken fy befitten,feernbsp;fraey onderfcbeyden , want foo wanneer het eennbsp;parti je van �t lichaem ingenomen heeft, als dannbsp;�rijcht het zijn onderfcheyt ende fijn eyg� naem.nbsp;J^ant gelijk (by exempel) de pijn. ende roodig-heyt, den PWegwo leert kennen ; Deroodigheytnbsp;ende uytpuylinge der oogen , met pijn vermengtnbsp;iijnde. Ophthalmia: De pijn ende roodigbeyt metnbsp;ftanck,den Cancer.De roodigbeyt met heftige pij-^. den Gangrana : Gelijck oock van de anderenbsp;thanes, ende anthraces, de reden felf uyt wij ft.

, S'- Ten vijfde,van de oorfaken die fulcks werc-quot;Cnde zijn, wekkers zijn de ongekoockte mate-fJen.uyteenigenatuerlijcke koockinge verlaten, oock de bedurven quantiteyt, van humeuren,nbsp;den eerften zijnfy wel facht ende dick, mactnbsp;kacks daer acn worden fy een weynigh harder,

en daer van daen door hetlichaetn gedreven, tot dat her een plaecs voor hem bequaem , ende metnbsp;fijn natuerovereen komende, gevonden heeft*nbsp;Tot def� alle behoort de bewegende oorfaecknbsp;vande geeft, want die bedurven qualiteyten, uytnbsp;de naiuerlijke vochtigheden voortgekomen zijnde,worden fy door de bvgevoegden geert,gedre-ven, verfterekt, verweckt, ende in een flatulentenbsp;ofte wintachtige materie verandert, maer hoe denbsp;flatulente materie te overvloedelijcker komt, ennbsp;den geeft de bedurve fubftantie van humeuren tenbsp;meer ingeblafen heeft : hoe de gefwellen des tenbsp;meer opgebiafen worden, maer hoe de opgebla'nbsp;fenen materie daer minder by komt, foo veel tcnbsp;minder is de uytpuyling van hetgefwel.Sy wot'nbsp;den in alle partijen van het lichaam voort ge**nbsp;bracbtl, fomiijts inde binnefte, maer meeft in denbsp;buytenfte deelen.als in�t vleefch,Aderen,Beenderen, Ligamenten, Senuen, alwaerfy na de quali-teyt van de onder-gelegen partyengt;aen de welc-ken fy vaftzijn, :met meer oft minder perijckelnbsp;gewoon zijn, hare wortelen te maken. Maeromnbsp;datter veel meer gefwellen zijn, die uyt de vet-durve natuerlijeke Humeuren oft vochtighedennbsp;gegenereett worden,en om haer verfcheyde qua-liceyten.lbo wordender vele onderfcheyden vannbsp;haerbevond�-Daer zijnder nochtans vande defenbsp;eenige warme,koude ofte gemengde, dewelckennbsp;hare oorfpronek uy i het bloet trecken,en zijn al*nbsp;dan foodanig door de qualiteyt van haer warm'nbsp;te, als liet bloet is, door de qualiteyt van zijn fp'nbsp;ven. Die uyt heet oft goet bloet komen, dat ni^'-te dick of te dun en is , noch oock niet ongetem'nbsp;pert,die worden vande Grieken Phlegmona, vannbsp;den Latijnfchen Inflammationes.van dennbsp;duycfchcn Bluteilfen, oder Blutgfchwaer. en br

ons lieden ontftekingengefaeeten. Als Ty komen van Cholera, oft van leer verhit en fubtijl bloet,nbsp;oftoock van leer ontfteecken ende verhitte dingen, als dan wort hf t van den Griecken Enfifelof,nbsp;van den Latijnfchen Igms ficer, van den Hoogh-duytfchen Sant Antbonis Fheur, oder den Heitnbsp;fenbrant. ende by ons lieden den Rooie geheten,nbsp;ende op fulker wijfe brengen de bedurven quali-teyten veel gefwellen voort. Als Phlegmo Eryfipe-tas, Formica, ignisperficm.fiveherpes^ejcwra,nbsp;lus, bubo, anthrax, ejihicmenon, gangrana, paronychia,nbsp;ende anderen diergelijcken meer, dewelcke alle,nbsp;wy feeckerder u!ma ends apoflemata. ( gelijck ee-

nige gewilt hebben;) als hmpeleuytwairjnge,ofc uytfteeckinge des beens konnen noemen,om dat,nbsp;iy niet fonder pijn, nochte oock fonder weecke ^nbsp;vochtigheyt gegenereert worden , ende daer naenbsp;met verrottinge ende uytdrijvinge van de bedur-Ven materie op-gebeven worden, maer die hebbent in al'e anders.

Om dat ons voornemen van yets te fchrijven nieren is van die Tumeuren oft gefwellen , de-tvelkeuvt bloet gegenereert worden, die nagelaten hebbendedullen wy alleen van die gene (pte^*nbsp;ken, dewelcke uytkoudeof vocht'gcof droogenbsp;materye voort komen als daer zijt ord w nodtis, �nbsp;fiorphula, talparia,nata glandula, lupta pftudo.hernia,nbsp;quot;ocium, verruca, clavm ficus fugile, maiti ularia, metnbsp;'^erfcheyde fpecien van dele, van dewelcke eeni-p in bet vlees alleen gehecht zijn, (onder worte-^n, oft anders, andere inde Aderen, Senuen ennbsp;�eefen ingewortelt, anderen alleen uyt bloet, oftnbsp;jjyt waterachtige vochtigheyt of uyr vlees, of uyt

Hart-aderen beflia ende , dewelck alle w y met haer eygen namen, verfchillen ende eygenfchap-Pen opentlijck fullen voor-(tellen.

Aenvoijjinge vande plaetjen waer t� defe gefrvellen voorigebracbtnbsp;voorden.

Van de verfcheydenheyt der Phlegraatijcke Gefwellen tegen deNatuer.

AL-hoe-wd de verfcheydentheden, ende dif-feren�en der Phlegmatique tumeuren oft ghefwellen , dewelcken teghen natuer voort-ko-men. van d�Onde ende Jonge Heel-meefters opnbsp;veelerhande wijfen verklaerc zijn , foo heb icknbsp;nochtans niet (onder redenen defe twee Figurennbsp;u willen voor-houden, op dat de navolgendenbsp;befchrijvinge der gefwellen in defe Figuerennbsp;oock mochten aengemerekt werden.

Wy fullcn nu dan ons beginfel eerft aendeo Oedema nemen, �twelck een onnatuerlijckghe-Iwel is, wijt, facht, ende fonder eenige wef'nbsp;dom , komende van Phlegmatike humeuren, di^nbsp;inde partijen gevloeyt zijn , en als �t dooreenig�nbsp;uytwendige oorfaceken verweckt vvorr. Alsdooinbsp;eenflach, fmcet, oft ftoot, oft doorwonden*nbsp;ende andere oorfaken meer, moetmen bet alle^�nbsp;door warmte , ende niet met Cataplafmatag^'nbsp;nefen, na dat de gdegentheyt ende qualiteytnbsp;de faeck het felfvereyft. Defe naegelaren zijnd^�nbsp;omdat fy fonder fnijdinge genefekonnentt'd'nbsp;den: De andere, dewelck� fwaerder zijn gt; ^nbsp;in �t ghenefen de openingbe meeftendeelnbsp;ichen, die fullen wy op ordenen verhalen,nbsp;ons beginlelen eerft aen de Glandulenaeaien..

heeft zijn nacm pckrcgcn van Glan-dis, naer het gevoelen van Guido, endc lolat.nes de Vigo , ende daerom is het oock alfoogenacmtnbsp;geweeft, om dat het een der Eeckelen gclijck is,nbsp;het welck wy Hoochduytfchen einTruIen heete.nbsp;Maer het is, een malTa , oft klomp, facht, alleen ftaende, bewegelijck, fonder wortelen, ende gemeynlijcken van haer omliggende partyennbsp;afgedeylt, ineeftendeel voortkomende in de E-mundlorien, ende in de lundluren der leden;nbsp;Maer nae dat Avicenna fey t, foo walfen de Glan-dulen , oft aen de handen , oft voeten, of in ee-nige partijen , die aen de Scnuen ende Tcndonennbsp;gevoecht zijn, en als dan verbiet hyfe uyt te toei-^nbsp;jen, om de nabnurigheyt der Senuen , en Tendonen , op dat den Patient daer af nietenkon-me te fpalmeren , altemets komenfe oock (feytnbsp;hy) in deopperftevande pal me van de hant,ende aen�t voor-hooft, ende noemtfe, alsdannbsp;Glandulofe Apoftemen, altemets oock Nodes.nbsp;)Vant in diverlche Capittelen, ende naemclijckenbsp;in �t Capittel de Nodis, fpreeckt hy�er feet onbe-dachtelijcke af, aldus fchijnt het dat de Glandu-len van Avicenna:, van de Glandulen Guidonis diffe-reren oft verfchillenl ende dat de Ganglta bv dennbsp;Griecken ende de Glandule by Avicenna een dnicknbsp;zijn. GelijckP,!�/�jy�_^t��ftfghetuyghtin�tfeftenbsp;Boeck, aen �t feftiende Capittel Op defe manier.

Ganglium, (feyt hy) is een i�famen-waffinge *^er Senuwen, of een Gefwcl der Iclve , komen-�le vaneenigen flach , ftoot, val, oft van ver-hioeytbeyt, enaiiegroote oeffeninge in diver-B 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Iche

i4 Va� de Phlegmatijoke gefmllen, fche deeJen des lichaems, maer befonder in denbsp;tneeft roerende deelen, als daerzijnde gewichten der handen �nde voeten. Defe i�elfden groei-jen oock aen den arm, eiide aen�t hooft, maernbsp;leer felden, ende noch minder komen fy vannbsp;*t lelfs �oorr.

Ende wederom foo beveftight Paulus in �t fefte Boeck, Capittel negen-en-dartigh �t gene datnbsp;wy ghefeythebben ; te weten 'HHiGlangtium is,nbsp;waer afdattetgroeyt, in welcke deelen princi-pa ijck, ende wat teeckenen darter nae volgen,nbsp;ende feyrer aldus van, Qlanglium is een tTamen-walTinge der Senuen,komende van eenigen flach.nbsp;ofuyi vermoeytheyr, meeftendeelindejun�tu-ren van de handt, al daerfe met den Arm t�lamennbsp;gevoechcis, al waerle tuffchen de beenderen ennbsp;ligamenten van de Or/�;'komt te eyndigen , hoenbsp;wel dar het oock wei in andere deelen van 't Li-chaem komt. Gemeynlijcken fietmender delenbsp;teeckenen aen , het Gelwel is de huyt gelijck-verwigh , het refifteert oft weder-ftaet, als meOnbsp;daer op druckt den vinger , ende is fonder pijncnbsp;oft weedom. Maer is �t dat ghy 't te ftijf douWt�nbsp;foo fchijnt het eenigh gevoelen te hebben,nbsp;wortelen cn liggen niet diep,maer alleenlijck tc^nbsp;zijde onder de huyt, en is �i dat ghy �t met ge'nbsp;welt voorwaerts, of achterwaerts druckt, 1^�nbsp;en wijckl het felvigc oock niet. Defe alle zijn d�nbsp;woorden van Pauli /Eginetee , nu fullen wy de nagelaten tumeuren ofi gelweilen van delen aert ofnbsp;vervolgh verhalen.

�tGene darmen ghemeenlijcken SchrolFnlc^*^ noemt, zijn verherde GlanduUn ,o� Klierennbsp;een der Membranen omvangen, ende

den Hals .onder deOKelen ,ende in de Lieflen, aldaer de Giandulen ofte Klieren, mei de qnder-gelegene vaten gemeenlijck plegen vergademenbsp;worden. Wy Hoochduytlen noemen dele te ge-lijck ein Seuwtrulen , hoewel darie fomtijdisnbsp;{ maer feet lelden) van �t vleelche der felver pariquot;nbsp;tijen daerfeinne zijn , gegenereert worden , hetnbsp;Welck om groote ghelijckeyt die het heeft indenbsp;naturen van de Schrofulen verandert en vermeerdert� door de materie die daer toe komr,nbsp;nae het leggen van Leowdar. Defe worden by denbsp;Latijnlche Strunite , en by de Griecken Cfcerdde#nbsp;ghenaemt: En dat nae den naem van de Steen-totfen, die men Cheiadat heet, of fy hebben haernbsp;naem van de Seugen genomen, de wekken veelenbsp;Jongen voort brengen. Gelijck die voorfeyde^nbsp;Seugen ,ofom dat dit gebreck den Seugen dick-Wils aen komt, want de Varckens ofte Seugennbsp;fijn feer glanduleus aen den hals, ende fijndick-Wils met Schrofulen ghequelt. De Schrofulennbsp;(ah lobanms de Vtgo feydt) verfchillen van denbsp;Glandulen , in�t getal, ende in wortelen ; In getal veilchillen fy van de Schrofulen, om datternbsp;*neer zijn, en den een uyt den andere hanghrfge-^'jck een bolTche Druyven ) in �t opperfte vannbsp;den hoyt: In Wortelen, om dat de Glandulehnbsp;kinder Wortelen zijn, en de Schrofulen veelnbsp;Wortelen hebben , en daerom is �t dat ly, dat isnbsp;de Schrofulen , in �r aenraecken minder uyt haernbsp;Pketfen, dan de Glandulen kunnen beweeghtnbsp;'derden.

Struma , n^crhet feggen van Cornelius Celfus, is ^en gel wel, in 't welcke gegenereert wordt, een.�nbsp;*daterie van geronnen bloet, ende etter, als of�tnbsp;JB fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;een

l5 Van de Pblegmati/ckfi gef�ellen^ een Glandula ware, fy kome n meeftendeel voortnbsp;aen den hals, onder den Oxelen , lieffchennbsp;ende indezijden , en �cis f�ecker datfeoock innbsp;den Vrouwen Borften zijn gevonden geweeft-Paulut Mgineta die fchrijfter af in fijn fefte Boeck,nbsp;in defer manieren, die Scbrofulen, fcyt hy, komennbsp;aen het voorfte, of aen het achterfte van den hals�nbsp;ofc ter zijde , ende komen een c�feffensoft meer,nbsp;endezijn al temaei in hare eyghe Membranennbsp;ghefloten , ghelijck die Steatomata, Athetomata�nbsp;ende Meltcerides.

Lttpia, is een ghefwel, of uyt-was, de grootte vaneen Turckfche-boon niet ongelijck , �t weicknbsp;=wy eiuFygbonenheecen, Gaidofeyt, dat het isnbsp;gelijckeen kleyn Wolfkcn, ende isweeck, ennbsp;ront, gemeynlijck in harde ende droogc plaet-fen voortkomende, ais aen de Wijn-braeuwen�nbsp;endefenuachtigeplaetfen. Ditgebreck is geheelnbsp;verfcheyden, wanediegenediehun hebben latennbsp;voorftaen , dat dit felve het geene is , dat wy f-**'nbsp;pus geheeten hebben, die dooien grocelijcks.

Nadits is een excrefentie(ofceuytgroeyinge'b^ van fatiben gelijck een knoop, aen een koor�'�nbsp;ende is ront, hart, opeen plaers blijvendenbsp;wordt om haer vaftigheyc ontrent fenuachtigquot;nbsp;deelen gevonden. Onder defen worden drie Ip^nbsp;cien van abceflen (als namentlijck Atherorrutt^ gt;nbsp;Steatomata, ende Meltcerides) gereeckent.

de Gefwel komc , ende is fonder weedom in een Membrane , oft in een feniiachtige tunijke beflo-ten , ende heeft een vifcofen , oft {lijmachtigenbsp;materie, als of�r pap ware, diebydenGrieckennbsp;Aihera gcnaemc wordt, daer wordt in delen (be-halven die Pappige maceriejoock harde en ifeen-achtige dingen gevonden, als oftet fchrapfel vannbsp;Sulpher ware , lomiijdts oock andere dingen alsnbsp;oft �et gbeknoude Hoenderen beenderkens waren , ende dickwils oock als oft�ethayr was, datnbsp;in een ghewrongben is. Maer alfulcke gefwelnbsp;wordt ghemeynhjeke lanckworpigh ghevonde,nbsp;ende wat verheven breec, ende alis�t darmernbsp;met den vingher op douwt, foo en Gncket nietnbsp;lichtelijck neder, om de �ijmachtigheyt, en dic-ke materie willen, endeengaec oock niet lich-^nbsp;telijcken wederom op.^

Meliceris, is oock een ront ghefwel fonder wee-donn , waer inne gevonden wort een fubtijle materie, als of�thonigh ware, die in een fenuachd-ghe runijcke befloten leyt, welcke tunijcke ge-itieenlijcke Cyftus gheheeten w'ordt, daerom Wortet by eenige AftrtitiOTKtmgenaenrt. Melicerisnbsp;is Van een ander fatfoenende lubftaniie dan Athe-toma. Want Meliceris is veel ronder ende van fub-tijlderfubftantie dan Aiberoma, daerom is ft datnbsp;dit honighachtige Gefwel hem meer extendeerr,

, wijekt haeftelijcken, als men der met den Vingher op douwt, en ais men den vingher daernbsp;^'eder afhout, gaet�et oock ralTer om hoogb ,nbsp;dan het gefwel Atheroma,

als die gbeaffligeerde partije, ende isfachtin�* aentaften, in�t beginfel/eer kleyn, maer melts'^nbsp;rijdt foo wordtfe grooter. In welcke een materienbsp;is, als of het Keerfmeer ware, in een Membrane begrepen, ende is van wegen haer hardigheytnbsp;den Melicerides ende Atheromata ongelijck, wantnbsp;betftijf, endehardachtigh is, alfoodathet nie^nbsp;lichteiijck neder en fineke, alfm�er met den vin'nbsp;ger op druckt.

Tejiudo, �t welck een der Schilpadden gelijel^ is.waer af dat het oock die naem gekregen beefj'nbsp;ende is een gefwel van die fpecien der groote eJti'nbsp;turen, facht, breetachrigh , ende groot, voot'

, namentlijck als �t in een plaetfe voort-komt,daer het fieb breet uytfpreyen kan, bet welck gbC'nbsp;breek , is �r dattet aen �t boofc komt, foo vvot'nbsp;det talpa, oft talparia ghenoemt, aen den bal*nbsp;worcet Boemm, ende aen de teftes wordt hetnbsp;nia gebeeten , bet wordt (bmtijts met etterachtJ'nbsp;ge materie, of met febobben, en filtulennbsp;vonden. Maar dit Cjefwel en beeft den naem vat*nbsp;Teftudo, oft van Talpa niet gekregen van oudc�nbsp;maervan de nieuwe Schrijvers. Oe Heel-tnc^_nbsp;fters van onfen ti jdt defineeren Teftudo eennbsp;acheigh , ende grootachtigh gefwel te wefeo gt;nbsp;de welcke een vette materie is, met een tuoynbsp;overdeckt, ende bekleeft in fulcker manier^ �nbsp;het Beckeneel ( want het ghefwel Teftudo r^c ^nbsp;ften-deel aen de buyt desHoofts voortnbsp;datter dickwils het Beckeneel af gecorrumP^^_^nbsp;wordt, dit Ghefwel fchijnt meer onder dennbsp;ivertdes, als onder eenige anderen gefweH^^pnbsp;reeckent te wefen.

Talpa, woit gefeyt het felvige gebreck te zijn, maer foo �t een witte materie in hem onthouwt,nbsp;foo fchijnt het rneer een fpecie van Atheroma, dannbsp;een ipecie van MeltceridesK zijn. Nochtans heeftnbsp;het Guido van Teftudo niet onderfcheyden , ja fey tnbsp;dat het den Teftudo felve is, gelijck oock Hernia,nbsp;cndeBociumbcpdeTeftudines zijn, fy verrchiilennbsp;maer alleen van die plaetfen , daer in fy groeyen.

Bocium, is een Ghefwel, dat by den Griecken Bronchocelen, en by de Latijnen Hernia G��e-tts genoemt wordt gt; en die met fulck gebreck ge-quelt zijn, worden by hun-lieden Cuuurofi gegt;nbsp;heten. En't is een groot gefwel aen denhals,nbsp;ende tont tuffchen de buyt, endt afp.ram arttriamnbsp;in dewelcke lomtijdts een vleefch louder gevoa-len is, ende fomtijtds een vochtigheyt ore Humeur, dewelck den Honigh, Vet, Pappe oftnbsp;Water niet feer ongeli jek en is. Somtijdts oocknbsp;gelijck Ce^getuyghc, l�ovintmen in foodani-gegefw�ellenkleyne beenderkens, die met hairnbsp;gemenght zijn. Men moet weten, dat de drienbsp;nacfte Ijtecien, van defe tumeuren oock voornbsp;Teftudo konnen gehouden werden, want fy in defer manieren verfchillen, te weten, is�t dar dennbsp;Teftudo aen 't Hooft komt, foo wordt het Talpanbsp;oft Ta/p��an4 genoemt t�tWelck wy Hooghduyt-jChe ein Schwnm heeten , foo �t aen den Halsnbsp;komt, wordt het Bocium, ende aen de Teftesnbsp;Wordt Her�M geheeten. Wiens fpecien wederornnbsp;zijn , als namentlijck , Hernia inteftinabs�nbsp;^arnofa, Humoral� ende Aquofa,

Nlt;lt;m, is een groot Gefwel, endeeen carnfoji excrejcemie, het vlees der Billen niet onghelijckinbsp;en komt in verkheydc plaetfen voort, en worinbsp;met diverlche namen genoemt, om de verfchey-denbeyc van haer fatfoen, ende partijen, in denbsp;welcke het voort komt, Daer-en-boven foonbsp;hebbent de Heel-meetters van onfen rijdt Nap'nbsp;lamgeheeten, gelijckfy oocknoch doen, en isnbsp;een groot Gefwel, heel fonder weedom , ten fynbsp;dat 't alfoo groot worde.dat het die partye quatnnbsp;famen te trecken, ende te ontfteecken , en alfoonbsp;quam te verfweeren, ende door te breken, waefnbsp;door dat het de omliggende partyeii quelde, ednbsp;�pijn aendeet� en ditbehoordttotgheen anderenbsp;ipecien van ahjcejjen gerefereert te werden , alsnbsp;tot de Steatomata.

Bubo , nae het feggen Galeni is een ghebreck� d�welck inde flappe, ende Glanduletife partyednbsp;komt, dat is, het is een fimpele Inflamatie, 't wekknbsp;de Griecken Aienat genoemt hebben , daerom gt;snbsp;alfulcks hier donrecht van Guido orrder de Phkg'nbsp;matijeke gefwellen gereeckent. Ende �tis feeckei'nbsp;darter groot verfchil onder haer is, de Bubout^�nbsp;die welcke komen van eenighe val, van cenigv^nbsp;ulceren , bfvan cenigen weedom , diefelvez')nbsp;fonder perijckel , maer die uyt peftdent'^nbsp;Koortfen komen, zijn feerforgelijck , �t ly datnbsp;inde Lieffchen onder de Oxelen., oft aennbsp;Hals komen.

Fugille, is een Ghefwcl, ende een foorre van

GlM�uieufe apcflmaten, onder de Ooren gelegen, daerom is �tby den Griecken Plt;ire/w genaemt geworden, d�welcke anders niet en is dan een ge-breck van Glandulen onder de Ooren.

Chvtts oft atmifmar, by bommige CaJluf, ende by ons Luyden ein agerften auggebeereii. Tiodmnbsp;is ront, wit ende hardt, bet hooft van eenen Nagel niet feer ongelijck: Seer lelden wort�etgroo-ter dan een Boone , maet heeft diepe Wortelen.nbsp;tJefe groeyen aendepalme van de handt, vingeren , teenen , ende aen de planten der voeten:nbsp;Aldaer fy deinenfcben groote pijne, ende weedom is �i gaen aenbrenght.

Wat een Callus �.

Cj/toverfchilt hier in,van Clavus , om dat het ^an felfs geen pijn en veroorfaeckt, fy fijn altijdcnbsp;Van fuicken coleur als de huyt, ende en komennbsp;oock niet van felfs, maer worden door arbey-den, en groote exfercitie , de Huyt verhardtnbsp;lijnde, gheghenereert.

Verruca, is een kleyn ghefwelieken ofte laghe l^ytWaffinghe in alle partycn van het Lichaemnbsp;i geen uytgefonderc) gegenereert uyt de verduren quaiiteyten der Humeuren, de welcke denbsp;^atuere tot de uyterfte partyen van �t vleefch , en-^^lot de huyt toe uyt.drijft ofte uyt-vocrt, vannbsp;fijn eenige harde . eenighefachte, de hardenbsp;Orden ex atnbiliarw fucco gheghenereert. en zijnnbsp;Lyden rijdt fwart. De fachte komen voort exnbsp;: Ende zijn in�t aeuiaflen facht, en

Marifiaoi Ficus zijn van de lelvipe fpecien van Verruca, die wy Fijgwertzen, oder Fijgblaateren,nbsp;beeten, defe zijn tweederley : Die aen de fcba*nbsp;melheyt komen, zijn witte, ende lachtegefwel�nbsp;len, voortkomende uyt den pblegma, en Teer be�nbsp;fmetteiijck aen Manen Vrouw. Ofte de anderen, worden Veficularisgebeete� , die aen dennbsp;Aers voort komen, behoudende inb^el- een ge*nbsp;ronnen bloet, zijn oorfpronek nemende va�nbsp;Cholorike humeuren.

Macula Matricalis, �t welck wy ein mutertriasl beeten. Om dat het humeur meeft phelgma'nbsp;tijekis, uyi�twelcke de kinderkens in deonf'nbsp;fanginge oft daer nae, verlcheyde teeckens eodcnbsp;diflPormiteyten krijgen de verfcfaeyden-hedennbsp;ehedaentcn van haer, en heeft niemant oyt re^binbsp;befchreven, om dat fy onder haer alle daegnbsp;en meer differeren.

Eminenth oft F.xlt; refentia OJfis , Is een uyt-'V*^' finge der gebeente �t welck wy ein uberbeyn hf �nbsp;ten, het wordt oock ghelijck alle anderenbsp;tnerlijeke tumeuren of gefwellen vooitgebracnbsp;uyt overtollige warme of koude humeureonbsp;jnerchs, fonder eenighe weedom , vannbsp;de huyt gelijck hart en onbeweegelijck.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�[[je

been : Daer is noch een (pecie van defen . ^ behalve de voor verhaelde met grooten weet ^nbsp;voort komt. De welcke wy den Lembutnbsp;beeten, ende pleecht hem meeft te openbarennbsp;Mtrbo,ga(lico,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;;

Daer zijn noch veel andere namen van phlcg� matijcke abfceffen , maet men moet fo Teer opnbsp;namen niet letten, als wy flechts verftaen, dat doornbsp;fuicke veranderingen der namen, de oordeelen en-de genefingeder lelven verandert worden. Aldusnbsp;zijn de fommige van de abfceffen oh phlegmatijckenbsp;uyt-walTen, met een befonderde tunijke ofr mcm-^nbsp;brane omvangen,de ander zijn in den vleelche metnbsp;de Aderen endc arteri�n verwerret, die fommigenbsp;hebben fmalle ende (ommige bteede Wortelen, denbsp;fommige kanmen refolveren ende verteeren ^ ennbsp;de fommige niet, fommige zijn groot, fommigenbsp;kleyn, fommige komen tot fuppuratien ende fbm-migeoock niet: Sommigbe zijn Sqammofe oftnbsp;Schelferachtigh, ende fommige zijn Fiftuleus gt; aenbsp;fommige Kanckerachtigh, fommige geenfins en fonbsp;voorts van al d' anderen. Defe ondericheyden dannbsp;neerftigh ohderfocht hebbende , kanmen fooveelnbsp;te beter tot de Genefinge geracekeii.

Uuniverfale en particuliere Genefinge, der Phlcgmatique Gefwellen.

OM dat wy de voctftappender Oude , ende Jonge , Medicijns, ende'Chirurgijns geernenbsp;nae volgen , foo fuilen wy oock (nevens anderenbsp;�ie Genefingheder pblegmatiker abfceifen voor-ftellen, dewelcke wy door ervarentheyt naeghe-''olght hebben. Hier van hebbender veel haer genbsp;''oelen gebade, als Guido, lobarmes de Vigo, Johannesnbsp;Cnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Tagauhtus,

jagaultius. Mannen vangrooce namen, gefchreven hebben, dat de genefinge den phlegmatiker Abf-cejjen tweederley is. Te weten een Univerfale, en-de particuliere ; De Univerfale, dewelcken totnbsp;alle even gemeyn is. Ende de particuliere , de-welcke tot elcke befondere fpecien dient. De �ni-verfale genefinge beftaet op twee manieren gt; denbsp;eerfteis, darmen den patient eenen goeden regelnbsp;van leven doe onderhouden, daer na de antecedentsnbsp;oft voorgaende materie.die alreede in den lichamenbsp;vergadert is, elders drijven, ende alfoo de oor*nbsp;faecken, waeruytde AbJceJJen gcgenctecit worden, wcch nemen.

DeMedicijnsen de Chirurgijns vermanen, dat' men een regel van leven moet voorftellen, de-welcke de /ugt;aw�/� oft grove humeuren incideertnbsp;ende doet lcheyden,�t welck alfogefchiet. Te we*nbsp;ten: Darmen fich van alle koude, ende vochtig�nbsp;i'pijfe moet onthoudeti, maer warme ende droog�nbsp;gebruycken. Soo veel den dranck aengaet, rneUnbsp;lal foberlijck goede witte Wijn gebruycken: End�nbsp;hem van alle koude ende verkoelende dranckennbsp;wachten. Ende fullen in alle manieren verz^*^'nbsp;hcyt (b wel in eten als in dtincken fchouwen-ghebraden Vlees wort voor de uytgeiefenfte fp�)�nbsp;gehouden, ende Were-nat dat met Caffia, Per.��*'nbsp;ceiy, Feftnekel, Rijs, of Panarella ghekoocktnbsp;daer Krenten ende poejer van Pijp-Caneel oonbsp;toe g'daen wnrt. Sommige hebben eennbsp;bruycKc van Wit van Eyeren met Wijn gekoo�^^nbsp;ende Suycker. Van het Ader-laten moetnbsp;hem vooral wachten, of ten waerdat het

De Univerfale nianiere van Cureren fal wef�n. om de antecedente of voorgaende materie, dienbsp;alreede in den lichame vergadert is, tebereyden,nbsp;te verminderen , uyt te drijven en te evacueren ,

Dit falmen onder een mengen.en laetcn�t kooc-ken tot op de helft. eo dan falmen �t door een wollen lap gieten, ende uytdrocken. daernochnbsp;Boe doende

Defe Dranck kanmen voor vier reyfen gebruyc-^n , te weten : Men fal het vierendeel van defen Dranck, vier uren voor den eten nuttigen. Mennbsp;kan tot defe Dranck om die (vayle materie fterc-ker te doen affetten) oock noch toe doen.nbsp;Bi�abarbarieleEli.'^.J.

Agarki^ J.

Men gebruyckt in defe gelegentheyt oock wel 'SyrupiieDuabus taiicibus, eiide PraJJb confect.

De materie dan wel gedirigeert ende gemolU-f quot;eert zijnde, kanmen defe navolgende purgatien gebruycken , den eenen als een dranck op defenbsp;manier.

Diacathnlki,

Menpjet met het voorgenoemde Syrop van Ci-chory Wortelen ende Suycker, foo veel als ge-noegh is. Et fiat EleSuatium CraJJum. Men fal hier van �s avonts, ende �s morgens in-nemen,de grootte van een neut, oft 5 ij.

Cum Syrufo de Fumo Terra (3 fiant Pil 9. Op cene reyfe in te nemen, dewelcke groot voordeelnbsp;doen.

Guido de CauHaco ghebruyckt defe navolgende Drar ck om wel te doenWater loiren,en de phleg-matijeke humeuren uyttedryven. Dewelke dtifinbsp;danigh is.

Liquiritia, anayj. fyrdic: fpatul ifadita f .��

Mijcefiat decoEtio, dit lalmen ftooten, ende met witten Wijn, ende Honig tot op de helft zieden gt;nbsp;daer nae falmen �t door doen , en hier af falmen 'tnbsp;den pati�nt alle dagen des morgens,ende�s avonts,nbsp;drie uren voor den eten van ingeven , ontrent drienbsp;oneen, by defe Dranck kunje oock ( foo �t u belieft) doen,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;melde felvemate

De bylbndere Genefinge beftaet in �t wegh ne' men van die kleyne bygevoeghde materie, dae'^nbsp;de Gefwellen af voortkomen, ende om de won-.^erbaerlijcke verkheydcnheyt van defe Gefwel'nbsp;len , lbo hebben wyfe tot fes-derhanden regulennbsp;geftelt, waer af den eerften beftaet.

6. In �t binden, ende uyt~trecken, in welckf alle nti* niere van doen, ende wat daer toe vereyft Wert, wy ofnbsp;ders[lillen keren.

Den eerften regel van de byfondere genefin?� beftaet, in �tftijf wryvenende t�lamennbsp;van die fachte ende kleynftegefwellen, deweftknbsp;de Oude MeeftersG/4�il�W , ende eenige vannbsp;hedendaegfehe den CyflisAax is,dat vlies in �tnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,

die materie beflooten leyt , Lupias genoemtoe ben : In de welcke te genef�n , men op defenbsp;nier moet voort-gaen. Eerft moetmenfemetnbsp;handen fachtelijck wrijven endenbsp;men drucken, tot dacle wat verwarmt, ende

ter geworden zy, dan fy re voren\was, dit gedaen zijnde, moetmendeaffligeerdeofgebreckelijckenbsp;partyen in de handen nemen . ftijf wryven , t�fa-men drucken tot dat �t gebroken ende ghefcheurtnbsp;wert, ende dat de materie die daer inne lagh uy t-vloeyt. Daer na moetmender een loden plate opnbsp;leggen . ende met een ligature of winden, daernbsp;wel vaftop binden , op darter deplaet voordennbsp;negenden oft thienden dagh niet af en kome. Denbsp;Plate moet van der felfde grootte wefen, als denbsp;Lupiao� Glandula op den wekken het ghebondennbsp;wert. Sommige nochtans, eerdat zijder de Plate op leggen, lbo gebruyckten fy een quot;Ungueritumnbsp;ex plumb uflo , Filigina, fambuct, aut ficus arborisnbsp;oko �? acet. Het welcke felf het Vugumum Rpgerifnbsp;geheeten wort, de andere gebruyckten daer te voren een Emplaftrum (gelijck als men in �t e^rfkrnbsp;verbant van een wonde ofte Been-breuck, gewentnbsp;is te gebruycken ) cTamen geftelt Ex ^/c�', Acatta,nbsp;Mirrha, Olihano, SarcocoHa, daer by doende acetum,nbsp;en 't wit van een eye wel onder malkanderen gewreven zijnde, ofte foo veel alfmen daer toe vannbsp;nooden heeft, om het andere mede te mengen.nbsp;Htnricus, placht daer op te leggen kleyne plagel-len , de welcke nat ghemaeckt waren in wit vannbsp;Eyeren , daer noch by doende Alumen, 'Zacchm-*nbsp;�w, ende Sal Gemttue.

Philagrius verbiet oock in �t Genefen der Gangli�n , fondcrlingh hetincideren, oft openen in-londerheyr, als fy aen de handen, ende voeten komen , ofteineenige nabuerige plaetfender Se-nuwen. Want door w�elcke openingh dickwilsnbsp;denfpafmum, ende doot te vreefen is. Maer fynbsp;en hebben evenwel van defe curatie niet af gelaten. Hy beveelt oock dat menfe alleenlijck metnbsp;fodanighe medicamenten cureren fal. Te weten.

Men fal den Ammoniacum aen �t vyer laten mor-* wen, tot daitet ghelijck een falfsken worde , ennbsp;beftrijckenfe daer mede. Dit gedaen zijnde , fal-mender een lode plate daer op appliceren van dernbsp;felver grootte , als�tgefwel is, de welcke ghy welnbsp;ftijf daer op fult binden, op datfy�ernietaf ennbsp;valle , ende in �t midden Teer komt te drucken,nbsp;eenighe daghen daer nae, door l�kere teyckenennbsp;fiende dat den Ganglie fachterende morwer geworden is, fallen wydcr de ligature met de platenbsp;af doen, en de wijle de plaetfe noch warm is,nbsp;foo Tullen wy terftont metten rechten duym, denbsp;Ganglie vatten , laten de andere vier vingeren opnbsp;degeaffligeerd'e partye ruften, om des te beter tenbsp;comprimeeren nochte daer van op te houden , totnbsp;dat het Gefwel. door foodanige t�famendruckingnbsp;gthefen zy. Door welcke maniere van genefen ,nbsp;wylichteiijckenkunnen bekennen, dacLupiabynbsp;de Genees-heeren van onfe tijde, en de Ganglianbsp;by Avicenna , Item oock Ganglium by den Griec-ken al eenderhande Gefwel of ghebreckis , en-de op de lelvige manier moet genefen werden.

Oribafius heeft in�t genefen der Ganglie niet te onrecht een vermurwent medicament gebruyekt gt;nbsp;als hier nae volcht.

gebruyekten by nae het felvige medicament, maer de Tel ve en heeft niet allefints het le*' � e ghewicht, of de felve quantiteyt ghehouden-Want bv neemtnbsp;C^ruJJe.

, tot datfe nier meer aen de hant en kleeft: Daer nae moetmen daer by doen den Ammoniacum'Vitlnbsp;gewreven, daerna rejjnam,piceam, C^ceram,endenbsp;ten leften den GalbAnum, die ghy van tevoorennbsp;fult weeck ghemaeckt hebben. Hy vermaentdarmen met dit '�nguentum de Gangli�n fmeeren ennbsp;emoliieren fal, Orifca/jHJ verfchiltvan Philagriut,nbsp;ende Mtius, in �t comprimeren van defe Geiwel-len � want daer fy een looden plate op appliceer-den , gebruyckien hy een dickachtig ront loodennbsp;fchijf, zijnde een weynigsken grooter dan d?nnbsp;Ganglion , de welcke fchief op de ligaturen ghe-naeyt was, om daer mede bequamertekonnennbsp;binden , ende alfoo door defe ftijve comprime-ringe den Gangli�n oock eerder fouden komen tenbsp;emo�ieeren, daer om het veel beter is, datmennbsp;alfulcke moilitive oft fachtmaeckendeenderefol-verende medicamenten �gbebruyckt in 't cuererennbsp;Van den Gangtium ende Lupus, dan dat men doornbsp;Inyden foeck te Genefen , ende infonderheyt, alsnbsp;alfulcke ghefwellen aen de beenen , armen, oft �nbsp;In deSenuachtige deelen komen j Overmits daernbsp;groot perijckel in gelegen is, van de felvige par-tije te vermineken , by aldien menfe komt opennbsp;te fnijden ende alfo door het quetfen van eenighcnbsp;Vaten , ofte Sennen , het lidc een fpafmum oftenbsp;�fn groote quaer komt tebeha'cn. Mae' (o wanneer alfulke Gefwellen aen !t Hooff,ofaen �t voorhooft komen , foo mach menfe wel vryelijekennbsp;door �t fnyden wech nemen , ofte uyt roeyen.

^ 2 nbsp;nbsp;nbsp;Van de Phlegmatijckf gefweUen,

Men moet dan ten eerften de huyt meteenla�quot; cecte incideren, ende daer nae, is �t dat de Gb^'nbsp;fwellenkleynzijn, io� moei menfe met een pin*nbsp;cette nemen, ende beneden ontfcheyi hebbende gt;nbsp;foo falmenfe met een fchaer tot de wortel toe uyinbsp;fnyden, is�t daif� groot zijn, foo falmendereennbsp;naelde dwars door fteecken, ende opheffen, ennbsp;dan rontfomme allenghskens ontfcheyden, op-lichten , en losmaken, ende uywrecken: daernbsp;na falmen de kanten met een future aen een brengen, ende daer op alfulcke medicamenten ap-pliceren, alfmen ghemeynlijcken in verfcbe Wonde ghewent is te ghebruycken. De wclcke allenbsp;meer behooren tot den vierden reghel van Ghc'nbsp;nefen.

De tweede regel van Genefen , wort te wereke gheftelt om die matere vandefePhleghmatijckcnbsp;Gefwellen te prepareren te emollieren, te difcu-tiere, te refol veren, ende te confumeren, ende datnbsp;door het appliceren vaneenemplaftrum, dat S'*'nbsp;lenus befthreven heeft, in zijn (efte boeck de cofrgt;'nbsp;pofitione medkamentorum generalium , het welckenbsp;medicament (alsde felveAutheur getuycht) dootnbsp;zijn kracht de bedurve materie verteert, ende denbsp;phleghmone refolvecrt, ende is feer goet tot denbsp;ftrumen, Ende oock tot de i�anor, endeParorfde^�nbsp;de welcke wy Trufen und orengfeh war odetnbsp;Orennuttel heeten , oock is�t feer goet tot betnbsp;Podagra, ende t�t noch veel meer andere gbc'nbsp;breecken , en is als hier na volcht.

Emplajlrum Gakni. Oki veteris, 5.100.nbsp;Spum,� argents ^ litbargiri.nbsp;Picts ftccte, ana^. f o,nbsp;Ladani, 3. zy.

�tWelck men op defe manier moet bereyden, voor eerft denLithargirum met Olie wry ven,endcnbsp;daer na te fame op-fieden, ende na dattet ondernbsp;een gemenght ende dick geworden is, foodoet.nbsp;men daer het piek in, ende het Spaenfch Groen,nbsp;daer nae oock den Ladanum ende Gaibanum: Daernbsp;nae gietmen dit al in een Mortier in den welckennbsp;datmen�t ftooien, ende bereyden moet, ende daernbsp;na bewaren tot datmen�rgebruycken wil.

Daer is noch een Emplajirum, tot�t felvige ghe-bruyckt, yan Guido belcbreven, te weten in defer manieren, isals-volcht:nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Fiets ficca. 3- vj.

Men moet dele dinghente famekoocken, tot confiftentie van een pleyfter.op de felvige maniernbsp;als het vorige.

Sommige raden dat men om al fulcke abcefleti te digereren , ghebruycken foude de oude geytennbsp;dreck.met Honigh ,en Edick, op �tvyert�lamciinbsp;gemenght, in maniere van een pleyfter, ende daernbsp;nae op het Gefwel appliceren. Andere bevelen,nbsp;dat men foodanige Eroplaftrum gebruycke moet,nbsp;dewelcke feer wel doen rijpen, foo verre als�ernbsp;eenighe hope van fuppereren is. Als volchr.

5:. Eanugrac,

Endekoockthetmerhet flijm van Ahhelt;t~0lt;^� telen. Haly Abbas prijft oock feer tor de vootquot;nbsp;fchreve ghebieecken, het nae volghendenbsp;fi�um:

Men moetfe te famen onder een ftooten m�t oude Olie, ende met de Pis van jonge Kinderen�nbsp;ende daer af falmen een Emplajlrum maecken overnbsp;�tvyer.

^ Daer is noch een Emplajlrum\zn Avicerma 'i we*^ Guido veehijts gebruyckt, te weten.

Brunus heeft dit Emplajlrum tot alle harde fwellen gbebruyckt, wiens ghevoelenT�efldvrKnbsp;oock nae gevolght heeft.

taet

Laet defe dingen drie dagen lanck in Azijn weyc-ken ,ende na datlegediflolveert lullen zijn,(o Jaet het op vyer koocken, end� doeter fijne zemelennbsp;by , totdattet genoegh fal welen, ende maecktnbsp;hier af een pleytter.

Dit fult ghy in goeden Wijn fieden, ende in een Mortier ftooten , daer by doende een wey-nigh Sulphers , ende Wijns, en maeckter eennbsp;pleyfter af.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Dit fult ghy op-lieden , en gieten�t dan door een ftremy, dit gedaen zijnde, foo doeter by fijnenbsp;femelen, tot datter genoegh lal wefen, en maecktnbsp;bier af al koockende een pleyfter.

^ordt.

Eaet defe dingen den iiji van drie dagen in twee neen Wijn-azijn weycken, daer by doende Ha-'nbsp;Ireos , die ghekoocktende door ftremy ghe-^3enis, en laetet al t�fame weder op-fieden. totnbsp;�*tct dick geworden is, daer na foo doetter nochnbsp;�nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Oiej

Ghykuncdaer noch by iotnfucmm exrtfdidhus 4hbelt;e �Sf femine fienugirteci, laec defe alle te famenbsp;iieden, en doeter dan het DecoSum Ireos by.

Een ander, 'twelck op defe manier bereydt �werdt, ende doet alle Schrofulen,ende �bodanigenbsp;uy twaffinge veneeren.

Laec defe dingen te famen op-fieden, tot con* fiftentie als een Mufcuhgo, en doeter daer na no^^nbsp;by eera nova, foo vee! als genoegh is , en maeckte^nbsp;een Cerotum af, dat mooy linnigh is. Hiernbsp;noch by gedaennbsp;Ammaniaci

Ende inaeckt hier een pleyfter van. Daer we den noch vee! meer Emplajira. ende Medicatn^nbsp;ten van, lohannes Tag. ih 't eerfte boeck denbsp;oneChirurgicoramcap. 3. befchreven.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;jj

oock de voor ghenoemde remedien. want de derden Reghel van cureren werdt volbracht

rypen ende murw maecken, dat is door Medicamenten , die de bedurve materi�n (nu een wey-nigb gheprepareert ende ghedifcutieert zijnde) kunnen matureren ende verlachten , alfmen in dennbsp;tweede regel van Genefen ghehoort heeft: Wantnbsp;de verfachtende ende refolverende Medicamenten , als fy deplactfe, of als ly de materie vindennbsp;die quaet om relolveren is � foo doen fy ontwijffe-lijcken de materie rijpen, en brengenfetotlup-puratie, voornamentlijck, is�tfaecke dat defel-ve facht is, ende met den bloede gemenght.

Haty Abbas heeft om alfulcke abfcejje re doen rijpen, ofi uytwafTjnghe, foodanigh Emplajlrumnbsp;gebruyckt.

Maer om de groote hitte te weder-ftacn, fo ver-tnaent Avicenna dat menmetde voorfeydeMee-ienondereen mengende, deco�fievan Coriander, ende is �t dat alle defe dinghen niet veel voorldeelsnbsp;'ioen, ende dat ghy noch ftercker redemediennbsp;bebben wilt, lbo neemt mirrha partem , unamnbsp;^Jcii panes duas, en menget met de voorfeydenbsp;'iecobtie.

Ten anderen , om de Strutti� te verdwijnen ofte *�01 fupperatien, te doen komen, vermaent Pauhisnbsp;^genita, in fijn vierde Boeck , dit navolgendenbsp;Medicament te gebruycke.

Stoot alle defe dingen in een Mortier , ende na dacfe rijp geworden ende rot fuperarie ghekomennbsp;zijn ) dewelcke men lichtelijcke aen den etternbsp;kennenfal) foo fahnenfe naoetcii openen, endenbsp;mundificeren , de welcke mundifica lie feer welnbsp;gefchiet met

Men fal alle dele dingen mengen, ende daer na op de befchadighde partye appliceren , de welcknbsp;leergroote krachten heeft in de quade ende geul'nbsp;cereerdeftrumen.

^ Een ander Emplaftrurn maturativum feer dickwi'� bef�chf van lohames de Vigo , �t welck in defe naa'nbsp;nicrebefchreven wort.

Decoquanttir hiee in aqua Jufficienti ^ pifte�turgt; autem fic paratis, addantur iHts,

Koockc alle defe dingen over �t vyer, ^ ghy�er af neemt fo roeier twee of dry doyete�nbsp;Eyers onder , dit Emplafirumnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;doetnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;Vjjn�

Indiender door de veelheyt van de bedurve materi�n� infodanige abfcefle, verborgen leggende, ende door groote Iwellinge van fuppuratie, eenigenbsp;Beenderen,Senuen, oft Aderen bedorven worden ,nbsp;en door groote hitte, vyerigh gemaeckt werden, fonbsp;moetmenfe vootfichtelijck Ghenefen , opdatternbsp;gheen pericul, van het Lidt te verliefen , toe flaet,nbsp;�t welck fo �t verfuymt werr,haefte]ijck groote forge , en perijckel toe komt.

Den vierden regel van Genefen , wert volbracht door de manuale operatie: Namentlijck door fny-den ende uytroeyen, hetghebruyck van defe Ge-nefinge, fal meeften-tijdt ghefchieden in de ioffenbsp;ende beweegelijcke Glandukn , ende Stiumn. Innbsp;�wekken regel van Genefinge men op vier voorname intentien moet letten.

Teneerften : Dacmen doordenaem , fubffan-tie, en materie van dele Gefwellen, ofte uy twaf-finghe fceckerlijck weten moet, of fy vleefchach-tign. nbsp;nbsp;nbsp;hardt of weeck zijn. Maerdaet

is van foodanighe onderlcheyden der Gefwellen in het derde Capittel genoegh gefproocken-Ten tweeden : Soo moet den Heel-meefter opnbsp;de plaetfe wel acht nemen, offy in de Senuen pee-fen , Banden, ofte Ledematen aenghewalTen zijn,nbsp;dan of fy aen den hals, kelc ende in de neck, oftnbsp;aen beyde zijden ( om darter feer veel Aderen ende Senuen zijn) van�tHooft, als inde Ooren ,nbsp;^ijn-brauwen, onder den Oxel, acndeiiArm,nbsp;de Zijde, aen de Rugge,in de Lielfchen, ofte innbsp;dealdcrfachtftedeelen van den Buyk uyrgewalTennbsp;*Mn. Alwaer 'meer perijckel van fterven,ende veelnbsp;^rder den fpafims te vreefen is; want indiendernbsp;Ghefwellen op defe voorfchreven plaetfen uyt-paffen, ende haere wortelen dieper uyt-fpreyden,nbsp;loo is�t veel beter dat men hem van Inyden, en-Dnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;de

de uyr-roeyen wacht, om den patient niet in pCquot; rijckel van fijn ghefontheyt te brengen , endedetinbsp;Heel-meefter aen fijn Naem fchade lijdt. Maetnbsp;�tfal beter zijn dat men de vijfde Reghelvan Gequot;nbsp;nefen naevolght, inde welckehetghebreck metnbsp;minder perijckel . door corroderende endenbsp;mundificerende Medicamenten kan volbrachtnbsp;werden.

Ten derden ; De plaets ende materie dan wel aengemerckt hebbende, ende fbo het ghebreck denbsp;manuale operatie oft fnijdinge vereyft : Soo fal-men neeiftighlijck ter bequamer tijdi den handtnbsp;daeraen legghen, en verforgen dat hetbequame-lijckghebonden mach werden gt; ende alfoo ibndernbsp;perijckel van den Chirurgijn gheopent werden :nbsp;^ant indien dit foo niet gedaen en wordt, eii kannbsp;�t noyt fonder perijckel zijn.

Ten vierden: Alle dingen �pordregefchickt zijnde, ende Godc Almachtigh tot hulp aengeroe-pen hebbende. wiens gaven oock alle de werckennbsp;der Heel-meefteren zijn. De uytwafifingedan denbsp;welcke de fnydinge, endeontlaftinge van noodennbsp;hebben, lal men de openirge aen weder-zijde naenbsp;de lenghte, oft breete inaecken , maer men fa�nbsp;eerft een linie met roode Bolis, oft yets andersnbsp;reyckenen. Dele van-den Heel-meefter geobfer-veert zijnde, fal hy �i nae de mate van de getroc-ke linie allengskens openen, niet teghelijck, noch

Gefwel. Maer men moet neerftigh forge dragen � dat die Membraen (�t welckgemeynhjckenbsp;gebeeten wordt) inde welcke de materie befloiennbsp;leyt, niet en breeckt , maer datfe gheheel end^nbsp;ongefchent blijft. Maer nu de openingegemaecK^nbsp;hebbende, fal hy de geheele Majja met denbsp;brane omvangen zijnde, met de

met het hecht van de Lancette, of met een S})a-tule los-maken , en met een Koren tanghsk�ii allenskens uvt-trecken. Maer hy moeft wel achtnbsp;nemen, dat de Membrane, oft Cjffiis, daer denbsp;materie in befloten leyt, niet en kome te breken,nbsp;op darter niets van de Membranen blijft, daer denbsp;materie in befloten heeft gelegen. Want anderfinsnbsp;foud het felvighe lichtelijck van nieuws wederomnbsp;�yt-groeyen. Maer is�t lake dat de uytwaflingenbsp;met Aderen en Hart-aderen deur-werret is, fo datnbsp;hy de openinge fonder geen groote bloet-ftortin*nbsp;ghe maken kan , fa) hy het felfde vat ofte Aderenbsp;meteen draetbinden, op dat de uytftortige desnbsp;bloets, fijne werekinghe niet eenigfins en kome tenbsp;beletten,maer fo die uytwaflinge met geen Aderen,nbsp;en hart-aderen verwerret is,fo fult ghy na de wj*g-neminge, in de wonde een bequaem Pulver (daefnbsp;toe bequaem zijnde ) ftroyen, ende voorts ghe-lijck als alle andere wonden verbinden ; Ende is�efnbsp;eenige groote Adere, foo fult ghy fe met een dubbele draet binden , ende daer na af-fnijden, maernbsp;ghy fult het nae-ghelatenc van de Wortel vannbsp;lelfs af laten rotten , ende daer nae de wondenbsp;famen voegen. Het ghereetfehap tot dele Gene-finghe fa!zijn. Windels, Banden en Pleyfters,nbsp;ghelijck tot de Genefinghe van andere Wondennbsp;Vereylcht wordr.

Boven dien foo W'il ick alle Chirurgijns verma-i'en, dat fy neerftigh op den aerdt van�t Gefw el moeten letten, op dat fy in�rfnijden , �twelcknbsp;mede haer meeft onbekent is , door een goedenbsp;ptoevinge niet bedrogen werden, lek lelfs hebbijnbsp;^enighe Gefwcllen aen de hoofden en de ruggensnbsp;der jonge Kinderen gefien, die de Struma niet on-�^lijck en waren, de welcke fy in haer Moeders lunbsp;'^�aem ontfanghen hadden , welcke af-genomen

zijnde, het bloet van alle kanten foo uy t-vloeyde dattet niet en was voor te komen, maer eynde-lijck daer van gefturven. lek heb oock noch eennbsp;ander Gefwel van delen aert gefienaen het Hooftnbsp;van een jonek geboren Kint, �t welck vol Humeuren was, penetrerende door�tBeckeneel tot opnbsp;den dura mater ende de yochtigheydt vloeyde tornbsp;op de fiibftantie der herlTenen. lek hebbe nochnbsp;ghefien, een ander Gefwel �t welck voort gheko-men was tu�fehen de Ribbens , in debuytenftenbsp;deelen van de rngge, op het rugge-been,bet welcknbsp;den Struma of een Ghefwel van dien aerdt nietnbsp;onghelijck en was , �t welck afghefnede zijnde,nbsp;en was �t in geen Membrane be�oten, maer haddenbsp;op de rugge-graet een flibberachtigh vleys datnbsp;niet wel door Medecinen en koft wegh-genomennbsp;worden, en hadde een nauwe openinge, de wijttenbsp;vaneen vinger niet ongelijck, de welck penetreerde tot in de Borft.in de welcke de materie beflocennbsp;wie rt, daer nae de openinge van het Gefwel ge-dae n zijnde, is�er een gedurige vloetvan water-ach tige Humeuren gevolght, ende het Kint eyn-delijck geftorven. Om dan foo grooten peri|ckelnbsp;voor te komen,hebbe ick u-lieden defe exempelennbsp;willen verbalen.

Den vijfden Regel van Genefen werdt te wcg^ gebracht door weg-eeten ende fuy veren , in weftquot;nbsp;ke manier van doen: wy een Corrocijf, nae denbsp;grootte van �t Ghefwel komen te legghen , wae*'nbsp;door de huyt doorgeten wordt , 't welck doende,nbsp;foo moet men nochtans, weltoefien, datalfoft'nbsp;ken brandende Genees-middel de om-liggendenbsp;deelen niet en kome aen te roeren , op dat de ai-knaginge niet en gefthiede aen de gefonde partij^nbsp;ende aen die deelen die de af-kuagingeniet va

uoojlen hebben , de maniere bier van fal

dusdanigh wef�n ; Te weren als men de Scrofte-len , of eenigh ander GefweJ met een uyc-eecent Genees-middel wil wech-nemen, loofal men hetnbsp;Gefwel in�t midden met een Lancetre van�teennbsp;cndt tot aen het andere open fnyden, ende dannbsp;fal men in�t midden van de wonden legghen foonbsp;veel Arefnkum , ofte Merturium Sublimatum, alsnbsp;de fwaerte van een gteyn, dit fult gby foo dick-wils doen, als het u dunckt noodigh te wefen,nbsp;tot dat den Schrophel, of Glandul, t^enemaelaf-geknaeght en af-gegeten is. Maet al-hoewel dennbsp;Arfenicum onder die Cauftijcken Genees-middeiennbsp;altijdt het fcherpfte geweeftis, enoocknochis,nbsp;nochtans loo en is�er in defe faeck niet beters ternbsp;Werelt dan Arfenicum, foo wanneer dat matelijc-ken gebruyckt wordt, hoe wel darmen daerg^nnbsp;feeckere quantiteyt van fchrijven en kan , als Ga-ienus klaerlijcke ghetuyght in 't d^rde Boeck dernbsp;JMtthoden, daerom moet men wel neerftelijckenbsp;toe-fien, datdieghenediehetnietenkan.relicht-vaerdelijckermoetgebruyeken: Want het is eennbsp;feer fcfaerp ende krachtigh medicament, het welc-ke den Lyder Koortfen verweckt, hethertendenbsp;hetgeheele lichaem fchrickelijck komt te bewegen, cnite veel andere quade toevallen veroor-faeckt : Maer ter contrary, een weynigh daernbsp;van genomen doet een wonderfijeke e�deonge-looflijcke werekinge. En ick en twijfFele niet ofnbsp;daer zijnder veel die dat foude kannengetuygen,nbsp;ghelrjck ick oock het fclvige getiiygen kan, denbsp;welcke dickwils ghefien hebbe, datter groot pe-rijckel ontftaen is, door de ftoutheyt ende on we-tenheydt van eenighe Chirurgijns , die het nietnbsp;jnet behoorlijcken quantiteyt ghebruyckt ennbsp;hadden.

Sijn gemeyne quantiteyt moec foogrooc wefen als de helft van een Tarwen-graentjen , in eennbsp;fterck lichaem, ende in de partijen die verre van denbsp;principale deelen gelegen zijnj als men dien appli-ceren wil aen de partijen , die niet verre van denbsp;principale gelegen zijn, foofal men een mindernbsp;quantiteyt ghebruycken, om dat de kracht vannbsp;hetfenijn,hcymelijck door de Aderen ende Hartaderen verfpreyt wordt, ende daernaehet hert,nbsp;f�lf Ibude overvallen, want het niet alleen ennbsp;corrodeeri en af-eet, gelijck het Mercurius Subli-tnatus, maer het doet�et t�eenemael verrotten ,nbsp;verderven, ende niortificeren. Maer indien mennbsp;�t gebruycken moet, en fal men �i niet nae den be-tioorlijcken tijdt laten leggen , maer men fal�et al-tijdt op den derden dagh, of eerder, nae deghe-legentheyt prefenteert, de gheputrificeerde plaetsnbsp;incideren, tot op het ghefonde vleefch, dit fultnbsp;ghy loodickwils doen, foo veel als�t van noodcnbsp;^ijn lal.

Een ander Cauftteum van lohanntsde Vtgo, in defc �laniere befchreven, als volght:

Laet dit te fame koocken in een fCopere pa�� tot dattet matelijeken dick geworden is, daer o�?nbsp;[ondoei'eiby Mermei lublimatigra.iij, fiatnbsp;ftrcfwius.

Maer dit naevplgende Pulver hebben wy voor* namentlijck met groot voordeel, tot noch toe gS-jjruyckt.

Een ander Caujlicum, van diergelijeke werekin-ghe, �t welck men met minder perijckel gebruyc-ken mach.

Daer is noch een ander Pulver atchymiftkus , het welck men onbefchreumt, ende profijtelijkghe-braycken mach.

Ten andere, indiender na�tgebruyck van�e potenriale cauterien eenigedeelen op de Zenuen ,nbsp;ofte beenderen waren, de welcke niet ge�xcorieertnbsp;en kofte werden. En fal men�t met geen fterekernbsp;ofte fenijniger Cauftijekeweghnemen^ maer alleen een weynigh Mercurium practpitatum opnbsp;ftroyen, tot dat ghy fiet dattet t�eenemai l ghedaennbsp;is; Op darter aen de Zenuen ende Beenderen doornbsp;de ftereke bijtinge geen perijckel en ontftaet. Hetnbsp;itagelatene dan alloo wegh genomen zijnde, darter niet meer te doen en is, fal men�t na de manieren van de andere Ulceren ende Apoftematennbsp;tracteren, bet fehigemundificerende, ccnglmtneren^nbsp;de, ende confoltdetende. Geiijck als men in anderenbsp;Wonden gewoon is te doen.

De feite, en de laetften Regel van Genefen wert te wege gebracht, door bindinge en uyt-treckinge,nbsp;sen alfiilcke Gefwellen de welcke beneden enghenbsp;^ijn. Want men moetfemeteen zijde Snoerken,nbsp;nft met een peerts hayren Snoerken binden, endenbsp;P 4nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;van

4(S Van de Phlegmatijck? geJiveUen, van dach tot dach, meer ende meer, toeftricken.nbsp;'t zy met het felve fnoerken, ofte met een anderennbsp;gewaften draet, die men daer alle daghen verfchnbsp;om doet, tot dat men fiet datfe heel drooger ghe-worden zijn , ende datfe van felf komen af tenbsp;vallen, want fy kunnen in negen, oft tien dagennbsp;geheelijck uytgedroogt werden, om de Scrofulennbsp;uyt te roeyen, foo wordt den Cortex laurxolx innbsp;Wijngeweycktzijnde, goetgevonden, indienl�nbsp;bequamelijcke opdefeende andere dierghelijckcnbsp;uytwaflinghe ghebonden wordt, ende tot nochnbsp;toe hebben wy fes regels van de particuliere Ge-nefinge voor-geftelt,niet om dat alle excrelTentic,nbsp;ofte uyt-waffinghe, op eene byfondere maniernbsp;moeten gecuureert werden : Maer vereylebtennbsp;oock andere maniere van Genefen, die met de ex*nbsp;cre�Tentie over een komen, alfmen dan de uyt*nbsp;waflinghe ofte excreffentie wel kan : Soo falmennbsp;daer uyt oock de Genefinge konnen nemen. Maernbsp;om datter eenige Phlegmatike uyt-waffinge, een,nbsp;ende de felvige Genefinge vereyfchten (eenighenbsp;Hecl-meefteren by Avondtuer noch onbekeni)nbsp;foo fullen wyfe bier kortelijck ende byfonderlijcknbsp;voordragen.

Clavus of AlmiftnM, by fommige Ceamp;r.moet ttien in defer manier Genefen,te weten,men fal het eernnbsp;met een krom mesken tot op �t gefonde vleelcb **nbsp;fnyden, daer nac falmen in �t midden den wort^nbsp;met een gloeyende Goudc naelde cauteriferen o**nbsp;af-brande. Want het bovenfte deel alleen weg�'nbsp;genomen zijnde, kan hetmetter haeftwedero^nbsp;door de na geblevene Wortelen uyt-groeyen.nbsp;het hooft van de Clavus af-gefneden zijnde,nbsp;lecbter i� Merewrittm fublimatumfolidum, ongepu*'nbsp;verifeert, de grootte van een halve .Tarlt;^^nbsp;greyn, ende dii fu]t gby�er vier-en-iwintigb

in laren leggen, tot darter den Wortel af-gcgetea heeft. �t welck gedaen zijnde, fal raen de af-ge-getene plaets tnundificeren, endecongluiuneren,nbsp;met confoliderende Medieanaenten: Maer denbsp;vermeen vereyfehen alfulcke Geaefing,

Maer de vermeen , de weleke beaede enghe zijn, falmen met een zijde dobbelendraet, ofcnbsp;��ieteenpeerts hayren fnoerkenbinden, endeal-foo uytroeyen, ghelijck in de fefte Regel van denbsp;Genefinge verhaelt is.

Marijca, o(i ficus, de welckoodt Hfagades vaa fommigegeheeten wort, defebefmettelijke fiecktenbsp;kunt ghy ctnn mercurio fiiblimatoiHoqua rofacea dijps�nbsp;genefen, ende daerenkan by naegeenbe-D fnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;quamec

48 Van de Pbhgmatijcke gefivellen, quamer remedie gevonden worden , om defe tenbsp;curere. Hoe wel daer eenige zijn diefe op defe nanbsp;volgende manier Genelen hebben.

Ende ghy fult met dit water den marifia, of ficus, ablueren, iraerofi gebeurde dat den marifia, ofnbsp;ficus in foodanighe plaetfe voort-gebracht wiett,nbsp;daer men�t met geen van beyde van defe voorlchre-vene medicamenten Genefen konde,als in de kele,nbsp;oft in den hals van de lijfmoeder, foo fal men ditnbsp;medicament gebruycken.

Menght dit ondereen, ende macckt daer met Sijde, oft Caioen een PeJJartum oft Suppofitorium af.nbsp;het welke men in de befchadigde partye fal leggen-

Daer werden noch veel andere ende verfcheyde cauftike, ende corrofivige wateren befchreven, dienbsp;voor de verrucen.ende marifcen goet zijn. Als bietnbsp;nae volgen,

Menger endelaetet koocken op de derde paft� bebalven her Plos arts, �twelck ghy der daer naenbsp;by fult doen. Dit water wort veel gebruyckt in ^nbsp;genefen der verrucen, en marifcen, endeoocknnbsp;�ytvvaflinghe vanvleefcb/ die gemeenlijck van

Laet alle dele dingen op (leden ai confumtionsm tertia Part�,ende doeter op�t alderleft by Floris erts,nbsp;0 falis nutri, van elcks S-i-ende maeckthiereeanbsp;wolle lap in nat, en legger daer op.

Menght alle dele dingen onder een, ende laetf� in Water fieden ai confumtionem �Tatia Partis. Ditnbsp;(bnrentum fuy vert.mundificeert.ende conrolideercnbsp;^aer indien het gcbreck aen het fondament oft aennbsp;lijfmoeder is^ foo full ghyfe daer mede (too-

Degenefinge van beenacbtige upwajjinge. Eminentia ,oft Excrefcentia offis, dat is uytwaffin-ge van het gebeente, wort door fnijden met denbsp;bant gecuureert op def�naevolgende manier. Tenbsp;weten,mep Tal eerft een openinge in de lengbte maken , nae de ghelcghentheydt der uytwaffinghenbsp;van �t been,tot de welcke gekomen zijnde, fult ghynbsp;bet met een fchaefmes afl'chae ven ende eflfen mae-ken, ofte meteen beytelke af-houden; daer nae fultnbsp;ghy�er het pulver totdebloetftempingeinftroo-yen, ende u plumaciolen in het wit van eyeren natnbsp;ghemaeckt zijnde, in het voorfeyde pulver dopen,nbsp;ende daer nae het felvige verbinden,ende cuurerennbsp;nae de manier van alle anderen wonden.

jbe Macula Matricales worden fomtrjts door ac-tuale.fomtijts door potentiale cauterien gecureerr, nae dat de gclegentheyt van de faeck ende nooc-faeckelijckheyt van dien vereylTchende is.

Vande oorfaecken, teycken, ende gene-finge van �t heet ende koude vier.

|-� At ick (gunftige Lef�r )in de twee nae-vol-JL/gende Capittelen �twelck mijn voor-neme*�

niet en isgheweeft, (maer alleentijck van eentg^ Phlegmatijkegefwellen tegenatucr) handelcvaPnbsp;de twee alderfwaerfte,ende fchadelijcfefte gebreeC'nbsp;ken des menfchen Rcbaem , te weten van heet cnnbsp;konde Vyer.ende van de paronychia,dat is denbsp;�n ghefchrer niet tot venvarringe, maerisnbsp;meeft ghecfaen, om de minder ervarenen gt;.nbsp;defe leekkenen te onderrechten; want het ziju jO'

danige ghebreecken, dewelcke genoemt zijndei alieenlijck fcbrick aenbrengen, cnde alfoo veelenbsp;van genefinge veele doen wanhopen. Daeromicknbsp;hetoock, alsioicieraetvan dit Tradtaet, hebbenbsp;willen daer by voegen, om dat het niet en ver�nbsp;fchilt, van het generale argument (ickfeggevaanbsp;de ghefwellen) maer alieenlijck een weynigh dif-fereert in h� byfonder� te weten : Als dat defenbsp;twee gebreecken niet van eenige Phlegmatijckenbsp;humenren voortkomen, maer van eenverbrant,nbsp;galachtigh bloet.ende daerom fullen wy daer oocfcnbsp;een weynigh van fpreecken, want defe teyckencn,nbsp;en konnen haer geen voordeel doen, terwijl ly ^nbsp;felfde genefinghe vereyfchen-

Gangrana wordt by den ghemeynen hoop det Heelmeefteren, om de verfcheydenheydt desgbe^nbsp;brecks met verlcheyde namen ghenoemt.nbsp;Gangrena wordt van Ibmmige herfes eflbiomeaunbsp;geheeten, ende by den geene die Avicenna overgel�tnbsp;beeft� Efthtomenont en fomwijlen oock cancamp;uKeroanbsp;tut, hoewel dat ditter den eygen naem niet af ennbsp;is, van fommige wordt het ignisperficus, van foin-mige S-Anthonus, o�K S. Martialis^amp;ecktenbsp;heeten, Ende wy Hooghduy tfchen noemen�t dennbsp;heiflen brand, unt Sapi Antonis Fheur. Om denbsp;Inflamatien, die daer by ghevoeght zijn.

Galenus in �t tweede Boeck ad Glauconem, noemt �ie Gangrenennbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, ofte verftervinge van

eenigh lit, dewelcke uyt de grooie ontlfekinghe voortkomt, dewelcke nochtans niet geheel oftenbsp;alieenlijck daer uyt voorgekomen is.

. t Gewelt gt; en Tyrannye, van dele ontftckinghe foo groot dat by gebreck van eenigh haeitighnbsp;�enees-middel, �t zy een bequaem cataplasma oftnbsp;eenigh ander medicament, foo moet het aenge-Srepen deel terftont het leven, het ghevoelen ende

bewe-

beweginge verlief�n* Ende ten beduyt niet anders, als een fchaduwe des doodcs. Hierom ift dat betby deHooghdaytfchenvermisdormieM, o-der fchlaaffend wurm, dickwils gebeten wordt.nbsp;Niet om dat�t waerlijk een worm zy,gelijk eenigenbsp;oude ende ongeleerde menfchen gevoelen, maernbsp;om de gelijckenilfe die het heeft met een worm.nbsp;Want loo verr�, ais den worm af-knaeght. Soonbsp;veer oock de ontftckinge ftrekt. Ende gelijck dennbsp;worm a!tijdt(ten zyfe wegh ghenomen werdt)nbsp;voort-loopt: Alfoo oock dit gebreck Cten zy�t metnbsp;geen bequame medicamentenbewaertwerdt) al-lijt meer en meer, de nae-^�rige partijen af-eet�nbsp;Want gelijck een menfch, dWBaapt, niet beweeghtnbsp;en werdt, ende evenwel levendighis, en zijn a-dem haelt, alfoo oock den worm voor de morti-fica'tie van de Party niets meerder verderft, maernbsp;blijftin fijnplaetfe. Want een volkomen Gangre-na, oft een ghemortificeerde pattye, en noemennbsp;fy niet meer vermis dorntiens inaer het wordt fphace'nbsp;hts , der kalt brand geheeten. lohannes de Vig*

f;enoemt eancrjena.als af komftigh cancer om de ge-ijckenifle die het heeft met de kancker, want bet oock de nagelegene partijen (gelijck den kancker)nbsp;af-knaeght, putreficeert, en af- eet.

Ten anderen,daer deinflamatien eenige partij^*� alfoo ghecorrumpeert heeft, dat alfoofe niet ennbsp;gevoelt, M ift datmenfe rouweli)ckcn handelt,fnijjnbsp;ofte brandt, foo en noemen fy alfulcken gehrecKnbsp;geen Gangrena , meer te wefen. Maer alfuftknbsp;wordt by hun-lieden S/�ia�/�r,geheeten,en by dennbsp;Griecken Ne:ro/is: Bv den Latijnen Sidera�� gt;

duyfchen wordt het der Kalcbradt ghenoemt. ^ Arabifchen heeie.n aUulcke gebreck oock

menti, om dattet hetvleefchs, zenuen, en�tge-beente met al haer voetfel cegelijck vernielt. De dagelijckfche Heelnieefteren hebbent Eflhiomena�nbsp;geheeten, wekken naem fy oock tot Gangrenanbsp;aytftrecken. Maer Aviccetma heeft�et voornbsp;menen gehouden, fo wanneer dfe bederving tot aennbsp;de nae�t-liggende partyen ftreckende is , maer dennbsp;overfetter van Albucafishcch EJihitmenon befpotte-lijck den vyant der menfchen ghenoemt, endenbsp;nochtans is defe faeck waerachiigh. Wantgelijcknbsp;den vyandtalcijdtde naeft-gelegene plaetlen be-ftormt, ende in-neemt, ende de menfchen alle dagt;nbsp;geen meer, ende meer fchade , oft pcrijckel aen-brcnght, zKoo oock Elibiomenm, altijdt de nacftnbsp;gbelegene partyen meer en meer befpringht, endenbsp;af-eet. Ende wy Hooghduyfchen plachten dit,i^etnbsp;fonder redenen, den Kaken brand te noemen,nbsp;om dat het oock de nae-buerige partijen vernielt,nbsp;niet door haer macht voorrgaende , maer om datnbsp;de nae-buengeghefonde partijen metdeverder-vene vereenight zij n, en dat fy alfoo door het ver-fturven , en ongheVoelent lidr, haer felvenoocknbsp;den doodt en het ongevoelen aenbrengen.

Nu bemereken wy dat meeft alle defe beder-vinge uytbluflinge, ende verftervinge derLede-ttiaten op dry dcr-hande wijfe komen voor te val-*en ende te gekhieden.

Inden eerften, foo wanneer het eene deel ofte ander geen leven meeren kanontfangheo, �cnbsp;^clcke haer van �t herte door de aderen toe gefon-^en Wordt, dan ten zy dacgelchiet, doorde ver-Preyinge van behoorlijck vermenginge.ende overnbsp;kominge van �t lit, op dat het lit niet behoorlijknbsp;komt, �t geen dat het van de natuer behoort te

hebbea

Van de PhIepnatijckegelweSe�, hebben, want uyc defe ende andere verfcheyde oor-faken fchijnt dac le gefchieden of oock door grootenbsp;komheyt, ais wei dickwils in een harde winternbsp;gefchiet, oft foo wanneer men opde ontftekingenbsp;fonder eenigh verftant, te i�er refrigererende medicamenten geappiiceert worden : Ofte door eennbsp;overtollige hitte, ende fenijnig�eytderlnflama-tien.endequader puftulen : dele periculen hebicknbsp;om die oorfaecken dickwils fien ghefchieden , foonbsp;wanneer den toeganek van de Spiritus vitalis desnbsp;herte, in eenige partye belet en benomen wierdt,nbsp;ende dat de partijen daer door flap gemaekt wier-den: ende foo wanneer in �t beginfel van die Infla-matien daer geen bequame medicamenten op gh^nbsp;appliceert en worden , van eenige onwetene Chi'nbsp;�urgijns : ofte lbo wanneer fy oock al te heftigenbsp;cha� fenijnige medicamenten gebruyckten : Alsnbsp;Arsenicum, realgar, mercurius fubltmatus, ende andere diergelijeke meer, niet wel ghebruyckende,nbsp;waer door de zenuen, aderea, ende Icgamenten,nbsp;met bet ghebeente �t eenemael gecorrumpeert oftenbsp;verdurven werden.

Ten tweeden, fo kan een Gangrena ende Spb^' celus komen te veroorfaecken, als de levendig�nbsp;geeften van het herte door de hart-aileren toeg�'nbsp;voert lijnde benomen ofte verftiefct wordennbsp;dickwils ghefchiedt in groote ende Icherpe Inn^'nbsp;marien, dewelcke deporen, oftTweet-gaetjens*nbsp;de aderen ende hart-aderen foo feer verftopp�� nbsp;dat den Spiritus die�er in is verftickt wort, otn da^nbsp;deTranfpilacie der vapeuren , en actadliedes ny*-'nbsp;wendigen luchts t�eenemael belet wordt. .nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;^

Ten derden, ghebeurt hetdatter verfticking� ende verftervinge gefchieden in eenige deelen,nbsp;den doorganek van den Spiritus vitalts desnbsp;nbsp;nbsp;nbsp;j

eenige�erkeLigaturen.oh contufien die in die dee-len gefchiet is , door welcke de Geejlen gaen, ende v/y hebben dat dickwils fien gebeuren j darter innbsp;�t reftaureren van een gebroocken been, ofi arm ,nbsp;door applicatie van al te koude dingen, de pafla-gie ende fweet-gaeten gefloten werden , ende al-foo de kracht des levens van de partye benomen, ende tot putrefadie gebracht wcrdt. Endenbsp;�t is feecker dat dele verftervinghe der deelen, innbsp;fommige menfchen op defe manier gefchiet, foonbsp;wanneer de natuerlijcke wermte van haer dooree-nige groote fieckten , ende heftige koortfen alfoonbsp;uytgheput is, dat haere voeten ende de uyterftenbsp;deelen alfoobedurven zijndattergeen geeft ofle-ven in haer meer overigh is. Ende daer wort oocknbsp;ondertulTchen in alfulcke lichamen beproeft, ^denbsp;pati�nten niet tegen ftaendedatfyindiepla�tfennbsp;meteengloeyent yfer gcbrant worden, feer groote pijne gevoelen gt; daer nochtans geen fwellinge ,nbsp;geen inflamatie noch oock eenige blaeuwigheydtnbsp;oft fwertigheyt gefien kan worden, als in den Gan*nbsp;grena placht voort te komen. En in�t kort gefey t,nbsp;Ib is 't feecker dat defegebreecken aen die partijennbsp;oft leden komen de welke door fouten van den vitale kracht, of natnerlijke wermte van �t lichaem ,nbsp;ofte door al te groote getempertheyt belet worde.

De leeckenen dan van �t heet ende coude Vier, als Galenas fchrijft, Ubrode Tumonbusprater natu^nbsp;V4IW,2ijndefe: Indeneerften, als die levendigenbsp;coleur uytgebluft is, die tevooren indeontfte-kinge gefien worde. Ten tweede als door de pijn,nbsp;de beweginge ende kloppingeder Hartaderen ver- |nbsp;Sgt;et, (�t welk het gemeyne volk den pols noemen)nbsp;ende het lit fonder gevoelen wordt. Ten derden :nbsp;*ls de partye die hier mede beimet is heel fwert-^chtigh begint te worden, of heel week, gepurefi-Enbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ceert,

Paaie Phlegmatijc\egef0eSen, ceerr, ende f�er ftinckende, alfoo dat men �t nietnbsp;anders, dan voor een doode partije gehouden ennbsp;kan. Ten vierden : foo wanneer men daer mettennbsp;vingher opdout , foo inaeckt men daerlichte-lijck eenen put in , de weicke daer nae niet wedernbsp;gevult en wort, jae het ichijnt dat de hnyt van hetnbsp;vleefch gefcheyden is, ende hier door blijckr hoenbsp;wreet, dat den Gangrenais, wiens beginfelen mennbsp;niet kleyn en moet achten,alsPii�a/�r.�^wef4 feyt innbsp;fijn vierde boeck, dat foo wanneer men daer nietnbsp;haeftehjcken toe en fiet, foo fal �i de geaffecteerdenbsp;partyen wel lichteiijcken doen fterven, ende denbsp;naeft-leggendc partijen aengrijpende, fal fy tennbsp;lellen den pati�nt dooden. Als men dan eerft fijnnbsp;beginfel gewaer wori,lo moet men �t neerftigh foe-kequot;.�^VOor te komen. Want foo men daer van dennbsp;eerlt�n aen remedien toe foeckt, fo en fal al fulcknbsp;aft'edt niet foo fonderlingen quact om genefen we-fen, ende principalijcken in een jonek lichaemnbsp;daer de levendige geeften noch gefont fijn, endenbsp;foo wanneer de mufculen noch heel, ende onbe-fchadight liggen, ofi ten minften als die niet groo-telijcken befchadight en fijn. En ter contrarie, foonbsp;wanneer dit aff'edl in ghevvortelt is, ende al-redennbsp;in een fphaccius, erfte Syderatio, verandert, foo isnbsp;het gebreck ongeneeflijek, ende daer ftervendetnbsp;menige af, in een koude fweet leggende.

De genefinge van �t heet ende koude vier, be-ftaet alderj�ieeft in drie intentien, ende wort oock ^ op drie manieren volbrocht, namentlijck ;

1. nbsp;nbsp;nbsp;Door criinantie der diete�, ende een goedenirg^

de materie- nbsp;nbsp;nbsp;, ^

3 ? Door de ivechneminge der bedurve, of fame gevoegquot;^ ^

De diete,ende den geheelenRegel van leven be-ftaet in �t gebruycken, van alle onnatuerlijcke dingen, als locht, eten ende drincken, flapen en waeC-ken, ydelheydt ende volligheydt; den Regel van leven wort alfo geordineerc als�er tot verkoelingenbsp;van nooden is. De eerfte genefinge beftaet in denbsp;diete. In 't beginfel van defe lieckte*moet men Pa-natclla,ofte Amgydala ghebruycken.dieinHoendctnbsp;nat oft water gekoockt fijn, ende daer nae metnbsp;fuycker foet gemaeckt,nae de gelegentheyt van denbsp;fieckte ,en de compledie van die geene die met ditnbsp;gebreck bevangen is. Het Offenvleefch^ Kalfsnbsp;vleefch , ende het vleefch van alderhandenbsp;gedierten of vogelen, wordt voor de uytgel�fenftcnbsp;ipijfe gehouden, maer men moet hem van allenbsp;waterachtigh, ende marafachtige vogelen, wachten , ende van vleefch 't welck grove Phlegmatij-ke. ende melancholijcke humeuren genereert.nbsp;Soo veel den dranck aengaer, foo fal men hemnbsp;vinum granaierum, oft eenige andere goede wittenbsp;wijn te drincken geven. Hier by moet oock denbsp;aderlatinge ghedaen worden, want aengefiendatnbsp;de Gangtene uyt overvloedigheytdesbloets ge-genereert wordt, de welck in der geaffedleerdernbsp;partijen gepackt is, fo moet men de genefinge indenbsp;contrarie lijde beginnen aen een groote ende fterc-he ontlaftinge des gecorrumpeerde bloets.En mennbsp;tnoet niet veronachtfamen�tgeen tot de befcher- �nbsp;trtinge des herten van nooden is ; Hierom danlal-fiien te raede gaenby een goedt geleerdt Gencef-heer, devveicke alle dingen nae behoorlijcke wijfenbsp;lal weten te ordineren. I ndiender veel ovetvloetsnbsp;IS van het gecorrumpeerde bloet, foo behoort denbsp;E 2nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;ont-

ontlaftinge te ghefchiede op de felve Cjde vande geafFedleetde parcye, ende dat met eetiige aderennbsp;te openen, ift dat men eenige groote endefeer op-gedrongene deelen ontrent dier felver partije fier,nbsp;of door veel ende feer diepe 1'chatificarien desnbsp;huyts, om der welcken faecken wille fommighenbsp;oockbloetfaygersappliceren. ende openen alfoonbsp;de aldernaefte kleynderaderkens.

Defe dingen dan aifoo op ordcre gefchickt hebbende, kuntghy de antecedente ofievoorgaende materie, op defe naevolgende manieren prepareren ende fuy veren:

Laet defe alle fijn gepulverifeert worden, ende koockt het daer nae met witte Suycker.foo veel alsnbsp;genoeg is op een matig vyer ende doeter noch by �nbsp;Ctnnamoni 9* j.

Et fiat Ele3uarium. Wiens dofis een half oncc wefenfal, met twee oneen Ctefcorjf-water, endenbsp;drinektet�

Menger, en maeckter achtien pillen af, wae.^an men 's avonts feven in nemen fal, cnde �s ai�deft.'nbsp;daeghs de andere elf, vier uren voor den eren,

De wechneminge derbedurve. endefamege-voeghde materie , en de prel�rvatie der quot;'�(onde partijen, moer men allo beginnen als de tiootfa-kelijckheyt fal vereyfchen.

Laet defe alle gemcnghr ende ghekoockc werden, in fbo veel waters als�ervan nooden is.�t welck ghedacn lijnde foolaeticuytgcdruckc endenbsp;gefifc werden,en daer nas noch by ghedaen woidennbsp;Oleicamomilla.

6o Pan de Phlegmatijek? gefitfeSen,

Stelt alle defe dingen te fanaen over �t vyer ende maeckter eencerotum af, �i welck ghy daer op lig-ghen fult, ende gby kunter noch een dry-dob-bele wollen lap, warm boven over heen leggen.dienbsp;in dit nacvolghende deco�um nat gemaeckc 1�1 we-��n.

Laet defe alle te fame koocken ai conjumtionetn tenite partis endegietfe daer nae door een Strcmy.

Maer ghy moet hier neerftigh op letten, foo wanneer de bedurven materie genocgh gherefol-veert is, ende de plaetle fich tot fuperatie begeeft,nbsp;dat ghy 't met een Lancet opent, daer u dunckt denbsp;huyt aiderfacbts te wefen, op dattet geen zenuen,nbsp;Ligamenten , ende beenderen door de violentenbsp;materie belmet ende bedurven worden.Want Idonbsp;perijckeleus als een haeftige inficie oft Ihede is,foonbsp;yeel te meer is oock een langfamen-

De inficie ghemaeckt lijnde, ende de violente materie fijn uyt tocht gegeven hebbende, moet-men lbodanigen mmdificatwum gebruycken.

5Z, Vngnenti Mgyptiaci,

Majiiches.

HetEmplaJirumde melihto, in defe gelegentheyt op de ulceren ende Apoftematen gheleyt, wort feernbsp;goet gevonden.

Een defenfivum, ende oock een �wgaewtHBi, dat ghy op de ghefonde partyen leggen kunt, endenbsp;wordt op dele manieren berey t.

Een mollificerende en feer pijn ftillende Eiey-fter, tot defe gebreecken. Om dat fy in �t begin feerpijnlijck zijn.

5?. Vtriufifitnalva,

. tanugreci,

Lentieuhe.

. nbsp;nbsp;nbsp;Olei

Mengbt alle defe dingen onder een , ende maeckier een Emplaftrum af, die metdedickig-heyt van weycen-pap overeen komt, daernae fullnbsp;ghy �tfmeeren op een driedobbelen wollen lapnbsp;ende 1 eggen�t op de geaffecfleerde partie. Want in-dien't in't kooken te dick ofte dun fcheen te worden , foo kunt ghy�er van dele voorlchreveoliennbsp;meer of minder, na dat de gelegentheyt ycreyfchr,nbsp;by doen.

Her Oleum Balfami geneeft ende mundificeert feer fray in defe gheleghentheyt, en wort alfoo be-fcH'even als volcht,

Snijt alle defe dingen aenftucken, ende laetle den tijt van acht dagen in defe nae volgende oli^nnbsp;weycken, als

Defe dinghen fal men oock acht dagen lanck in azijn weycken ende daer na difteleren : �tWelcknbsp;gedaen zijnde, falmen de Olie ende Gummen t�la-me mengen, ende daer noch toe doennbsp;5t. Cr�e�.9.y.

Daer gy fodanige �lceren mede verbinden fult. Daer is oock noch een fomentum om fooda/j;nbsp;ghe �lceren te mundificeren, �i welck ghy auoonbsp;bereydenkunt.

Laet defe dinghen gekoockt werden in witten WJjtt gt; ende in fonieyn-watcr, fo veel als genoechnbsp;IS, tot op de helft, by den wekken dranck ghynbsp;daer noch doen lult.

G y nbsp;nbsp;nbsp;Id'

Indiender yemant is die meer andere gc-nefinge van het heel ende koude vier gelieft te weten , die onderfoeckt de boecken vannbsp;'Banholomeus Maggy , die by gefcfareven heeft gt;nbsp;de Varia c�randorum vultierum Rations. Maer wynbsp;hebben alleen een weynighsken (het welck hetnbsp;uytgelef�nfte is) verhaelt.door�t weicke wy hoo-pen, ghy groote vruchten full genieten.

Van de Paronychia(�datisdeVijt}en-de fijne Genefinge.

�^ Aronichia, (by den Griecken alfo geheeten 1 om de naburigheyt der nagelen) wort in denbsp;uyterfte deelen der vingheren, aen de zijde dernbsp;na^hflen gegenereert, en is by den Latijnlchennbsp;Panartiiiim gheheeten^ van het gemeyn volckdenbsp;Worm , de Vijt, ofte de (ieckte fonder naem, endenbsp;wy Hoochduytkben noementder Wurm, odetnbsp;das Bugenandte. Want het is een heet, ende feetnbsp;fenijnigh ghefwel, voortkomende uyt een bedot'nbsp;ven melancholijck bloet, �t welck het lichaeifnbsp;wonderbaerlijcken doet bewegen, ende door zil�nbsp;fenijn, ende groote hitte, onlijdelicke pijnen endenbsp;koortfen veroorfaeekr,ofte verweckt,ende eynd^quot;nbsp;lijck het vleefch.zenuen,beenderen en Jiganaentehnbsp;corrumpeert. Somtijts oock door overvloet va�nbsp;ftjn fenijn: Ende door alle groote pijn den doonbsp;felfs veroorfaeckt.

� oft gebreck fonder naem gheheeten wort: om too fijnder veledzeindebe/chrijvinge,

genefinghe van defen verfchillen , ende van di-verfche opinien zijn , want eenige gevoelen ende houden voor leecker , dat het waeilijcknbsp;een worm zy , die in �t midden van het gc-fwel leyt , van ligucre ront, met een fwertnbsp;hoofken , �twelck foo groote pijne aenbrengt,nbsp;datmen tot gheen ghenefinghe komen kan , tennbsp;fy �t gedoot is. Maer ghelijck dele woordennbsp;onwaerachtigh fijn, ende metgheen redenen kon-,nbsp;nen bcveftight worden , foo fijnfe oock nietnbsp;re min fottelijck. Eenige nochtans beelden haernbsp;in , dat fy by wijlen daer wel een wormkennbsp;in gevonden hebben, maer �t ghefw'el ghefacht,nbsp;ende daer nae geopent lijnde , hebben ly dernbsp;eenighe taij� ftinckende materie , die door alnbsp;te groote vierigheyt van haer fenijn , ende v .j.nbsp;de andere zijde fwa�tachngh w'as , uyt nennbsp;vloeyen.

Maer gelijck altijdt de cene doolinghe , de andere voort brenght , alfoo konnen'wy(i'1-vige hier oock (ien ghefchieden. De remediennbsp;die van vele om dit ghefwel te genefen gbe-bruyckt worden lijn loo fottelijck , ende fu-perftitieus datter niet foitelijcker kan gevondennbsp;worden , w'ant fy leggen fo ymant fijn handtnbsp;in de Maent vanMey nat maeckt in gewrevennbsp;kickvorfchen zaet, ende haeftigh wederom opnbsp;laet drooghen , ende daer naer de vingher dicnbsp;hier mede bcfmetis , in de handt neemt endenbsp;ftijf toe druckt , dat fy alfoo de ontftekingenbsp;ftihen , ende defen duUen worm dooden kunnen.nbsp;Sommighe nemen alle jaers een levendighenbsp;Mol in de hant, ende nae dat fy eenige voor-ghenoome woorden gefproocken hebben , foonbsp;drucken fy hem doot , ende daer nae beroe-�ien fy baeri dat fy het ghehcele laer, alle lo-E ynbsp;nbsp;nbsp;nbsp;dao'ge

66 Vande PhUgmat^ckfgeftveBen, danige wormen konnen dooden, fommigbe leg-gender fijn gout op, en doen oock fonder eenighnbsp;voordeel,(bmmige willen �c verdwijnen, metecni-ge lietjens te fingen ofte door gefprek van eenighenbsp;woordenjhet welk nochtans gelijk het fuperftitieusnbsp;is, foo is �t ook niet te min Godloos, als de hcyligenbsp;Schrifture, door de fuyverheyt van het Chriftennbsp;geloof contrarij komt te bewijfen.fommige kooc-ken kickvorfchenzaet met azijn endelegghent�ernbsp;warm op, nochtans niet fonder l�kere redenen ,nbsp;fommige vergaderden zant uyt de Meulens gt; daernbsp;het Yfer-werck alder eerft als �t met water nat ge-maekt is, op de ronde ftenen mede geflep�n wort,nbsp;het welck wyfchlyfffant heeten , �t geen zy �er foonbsp;kout opleggen, al hoe wel 't raetfamer wefen fou-r'e, dat men�t eerft met azijn koockte, en dannbsp;dacf warm op leyde. Daer fijnder oock veel diedernbsp;Solarium Commune ,dat is nachtfchade, die metO'nbsp;pium ghemenght is, daer al kout op legghen,nbsp;�tw!'-,lck fy nochtans fonder groot quaecdickwil*nbsp;doen.

Maer die dele ende zoodanighe opinie hebben' moeten weten, als dat de ware genefinge van ditnbsp;gebreck, aldermeeft op drie manieren moet volbracht werden, namenilijck:

pTen eerften , ende voor al moet men een adef^ latinghe doen , uyt de Bafilica of hepatka, innbsp;contrarie fijde nadat denootfaeckelijckheyt ,nbsp;cyfchende is, om dat (het bloet eennbsp;vernieuwt, ende verbeterde zijnde} zoo

minder van her quade overig blijven kan: �t Welfc gedaen zijnde,moetmen hem een diere ordineren�nbsp;die verkoelende ende verdrogende is, ende foonbsp;voorts, op de felfde maniere, als wy in de genc-finghe van �t heet ende koude Vaer vermacnt heb�nbsp;ben.

Daer nae moetmen de bedurvematerie, mee bequamegenees-middelen bereyden.en purgeren�nbsp;in die gene, die het van weghen haerouderdomnbsp;ende conftitutie van haer lichaem verdragen kunnen, ende dit moetmen doen door foodanighenbsp;draneken.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;,nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;, .

. Menght alle deze dingen onder een, en kooktzC *n genoegh fonteyn-water, tot op de helft, gietzenbsp;'iaer nae door, en doeter noch by,

Ghy kunt, indien ghy wilt by deze decoilien doen, ende daer in diflblverennbsp;Cajfiie noviter extraB 3. gt;ij-UhB: defu�9 rofmm 3. j.

Va� de Pblegmatijcke gefioe�kn, een Dofes hier van fal zijn dry oneen.

Een anderen dranek^ dieghy op eenereyfe imtenten kfint. Syrup [^(arum,

Syrup de Ckhorio cum Rhabarbaro ^

DecoRionis prefcripta g. iij. fiat baujius unusgt;

Een ander die ghy oock op eenereyfiein nemenkunt.

fioch oocb^een ander.

quot;7

Ten derde door�t opleggeci der genees-middelen , �t wekk gefchieden kan * door verteerende ende vermorwende medicamenten , maerL^wd-Francus vermaent in zijn tweede leeringheop�cnbsp;VIII Capittel, datmen geen al te feer verkoe-lende dingen gebtuycken mach, maer verwer-mende; die een verkoelende kracht hebben, hiernbsp;toe lal dan goet zij n het Emplaftrum van Theodorkusnbsp;befchreven in zijnda:4eBoeckaenhetfaCapic-tel, �t wekk ghy M^fe manier bereydcn kunt.

Menght dele alle met afijn, ende laeil� op*C vyer koocken, ende maeckter een Ewjpla^ram af.nbsp;�t wekk ghy daer feer warm op leggen fult.

De Cataplafmaten van kruyden gekoockt, ende daer warm op gheleyt fchijnen my niet vreemt te zijn , ghelijck wy in de genefinge van�t heetnbsp;ende koude vier vermaent hebben, doordewelc-Ite de herdigheyt der Apoflumaten lichtelijck ver- �nbsp;facht, ende tot fuperatie kan ghebracht werden.

Ende foo ras allmen �t verlacht, ende tot lu-peratie gebracht heeft, falmen 't met een Lanceite openen,ofte met een cauftijke,of met een gloeyentnbsp;yfer branden , maer ekk doet lbo hy gewent is,nbsp;daer nae.falmen de materie neerftigfi uytdrijven ,nbsp;Op dat hare quaetaerdigheyt den geheelen vingdrnbsp;niet om en wandelt, ende ai eet.

De materie den uyt ghedreven zijnde, fal men daer nae foodanigen mundificativum ende incar-

Ende om met een woort te f^ghen, foo mengt ghy alfnlcke mnndificerende ende confbliderendenbsp;medicamenten ghebruycken , als�er boven in denbsp;Ghenefinghe van �t heet endgynde Vier verhaelinbsp;ftaen.nbsp;nbsp;nbsp;nbsp;�

TRACTAET

geswellen-

DOOR

JACOBUS RUFF:

Chirurgijn der ftadt Amfterdam.

OPDRACHT.

OPDRACHT.

Aen den fecr geleerden ] cn Hoogh-beroemden.

conradus gesnerus,

profejfor der Medecynen, enPbilo^ pphie, in de Vnivirjiteyt jnbsp;tot Zurich,

DEDICATIE.

DEDIGATIE.

Den Tn-houdt def�s Traftaets, beftaendein VI.Capittelen,waernbsp;van het eerfte is.

i.

3*

4-

6.

T R A C-

Van de verfcheydenheyt der Phlegraatijcke Gefwellen tegen deNatuer.

Fugille, is een Ghefwcl, ende een foorre van

Wat een Callus �.

Uuniverfale en particuliere Genefinge, der Phlcgmatique Gefwellen.

Agarki^ J.

Diacathnlki,

Liquiritia, anayj. fyrdic: fpatul ifadita f .��

^ 2 nbsp;nbsp;nbsp;Van de Phlegmatijckf gefweUen,

Fiets ficca. 3- vj.

5:. Eanugrac,

taet

^ordt.

uoojlen hebben , de maniere bier van fal

D3

Vande oorfaecken, teycken, ende gene-finge van �t heet ende koude vier.

bewe-

hebbea

1. nbsp;nbsp;nbsp;Door criinantie der diete�, ende een goedenirg^

de materie- nbsp;nbsp;nbsp;, ^

3 ? Door de ivechneminge der bedurve, of fame gevoegquot;^ ^

6o Pan de Phlegmatijek? gefitfeSen,

5Z, Vngnenti Mgyptiaci,

Majiiches.

5?. Vtriufifitnalva,

. tanugreci,

Lentieuhe.

. nbsp;nbsp;nbsp;Olei

G y nbsp;nbsp;nbsp;Id'

Van de Paronychia(�datisdeVijt}en-de fijne Genefinge.

Heteynde defes Tradaets.