|
ó~~&
|
||||||||||||||
|
<*7 '
|
||||||||||||||
|
PRACTICA et ART
|
||||||||||||||
|
D J
|
||||||||||||||
|
CAVALLERIA,
Of Oeffeningh en Kanft des
R YD ENS,
Leerende een Berijder de Paerden nae haer Natuer en
Aert t'onderwijfen en afte richten-, j DES GEL TCKSy
Hoe hy defelve ten foodanigen eynde tot ^ierlijcke en wel-voe«-
gende Manieren gewennen fai.
Ten by f onder en dien ft van alle Liefhebbers der
ADELYCKE RYD-KONST,
Op tkortfte in twee Deelen vervat, metby-
voegingh van een Gebit-b o eck, Handelende 'van de Toomingh der Paerden, en wat daer aen dependeert.
Door CHRISTOPHORÜS L IE B.
Nu vertaelt door
SIMON de VRIES.
|
||||||||||||||
|
hC -ti"
|
||||||||||||||
|
t' U T R E C H T,
By Johannes Ribbiuss Boeck-verkoper woo-
nende in de korte Sc. Jans-ftraet. Anno 1671,
|
||||||||||||||
|
D E N
ALDER-DOORLUCHTIGHSTEN,
HOOGH- WEL - GEBOOREN
VORST
WILHELM de UI
Br der GRATIE GODTS
PRINCE
FAN
ORANGIEN,
GRAVE van NASSAU,
CATZENELLEBOGEN, VIANDEN,
DIETZ, MEURS, BUUREN, LEERDAM, &c.
MARQJJIS van VEERE en VLISSINGEN, &c.
WRG-GRAVE van ANTWERPEN en BEZANSON, &c. BARON van BRED J en TSSELSTETN, ©V.
|
|||||||
|
#
|
|||||||
|
2 Wort
|
|||||||
|
7ort dit Boek handelende van de
Konft en Oeffeningh des Rij- dens in alle Onderdanigheyt opgedragen
|
|||||||||||
|
Van Jtjn
|
|||||||||||
|
HOOGHEYTS
|
|||||||||||
|
alder-onderdanighflc_,
|
|||||||||||
|
Dknaer
|
|||||||||||
|
UtrethttMfea
*£££ JOHANNES RIBBIÜS.
|
|||||||||||
|
9
|
|||||||||||
|
§p
s
|
||||||||||
|
D £
|
||||||||||
|
' VUTAELER
LE S E R.
[Al miflchien veele (die mij n voor-
theenen uyt-gegevene Wercken ien Vertalingen gelefen hebben) jvreemd duncken, dat ick, tegens mijn geduerige gewoonte, in de fé Overfettingh behouden heb de Konft en Ba- itaerd-woorden, welcke onder de Lief-heb- bers der Adelijcke Rijd-konft in fwang gaen, en vaneden Schrijver defes Boeks in fijn Tael oock meerendeelgebruycktfijn, fonder de- felvereght Duyts te geven,gelijck niet alleen bequamelijck,maer oock eygentlijken krag- telijck genoegh hadkonnen gefchieden,wijl wj geen gebreck van woorden hebben, om al- les grondelijck en op 'tnauwfteuytte druc- ken: Derhalven heb ick billijck geacht, de foodanige met defe weynige regelen bekend te maecken, dat ick my heb laten bewegen, om de gedachte Konft en Baftaerd-woor- den
|
||||||||||
|
r
|
||||||||||
|
den plaets te doen houden, foo door 't
verfoeck des Druckers, als op 'taendrin- gen van verfcheydene ervaerne in defc Ade- lijcke OefFeningh; welckers gevoelen was, dat dit werek veel aengenamer fou fijn, in- dien de manieren van fpreecken, op de Rijd- School o en onder de Lief-hebbers deefer Konft, gebruyekelijck, in haer weefen gela- ten wierden^, 'k Heb my dan haer Oordeel gewilligh onderworpen, en my gefchickt nae de gelegentheyd van de faeck, om foo veel my mogelijck is, een yeder in 't fijne te vol- doen. Meer had ick voor deefe tijd niet te feggen, als alleen, dat ick u beveel inde ge- naedige bewaeringh des Alderhooghften. |
|||||||
|
toegenegene Vriendt
|
|||||||
|
Simon de Vries.
Utrecht Je/en
ï6. lunii c/es J^ers 1671- |
|||||||
|
Pag. i
Oeffeningh en Konft
DES
R Y D E N S.
EERSTE BOECK,
Handelende van d'eerjie Onderwij/ing der Paerden.
■>*----------------------------------' "' ' *" ~~---------------------------------------------------------:-----------------'-------------------<-—----------'------------------«—---------------------------<---------m
1 ' H O O F T - S T U C K.
Van de Nattier en Eygenfchappen der Paerden;
defgelijcks } wat ontrent dcfehe noodwendigh t' obfer veren ft act.
|
||||||||
|
den , indien hy niet foo veel difcretië heeft, dae
hy de Natuer en andere Qualiteyten der Paerden kan onderfcheyden. Maer 't fai meenichmael gebeuren ( gelijck dan van de grove onverftan- dige pleegh tegefchieden ) dat een Paerd foo* danige Leflên gegeven en opgeleyd werden, waer toe het niet ge-aerd oigequalificeert is $ jae oock 't vermogen niet heeft, om defelve te volgen. In tegendeel falmen dickmael foo- danige Leffen van de Rijd-School in eenPaerd voor-bygaen, waer toe het van Natueren wel geaerd, genegen , en genoeghfaem gequalifi- ceert is. Waer uyt dan niet anders kan vol- gen, als een groote Confufie en verwarringhj jae eynd'lijck 't verderf van 't Paerd, veroor - faeckt door d' onghefchicktheyd des Berij- ders. De Natuer en Eygenfchappen konnen ten
deelen waergenoomen en gekend werden uyt het uyterlijcke aenfien van de verfcheydene Verwen en Teeckenen der Paerden , welcke uyt de vier Elementen , als Aerde, Water, Lught en Vyer, haeren Oorfpronck neemen $ en ionder welcke oock wy Menfchen, foo vvey- nigh als andere Schepfelen, 't leven behouden konnen, felfs niet als'er maer een van defe vier Elementen ontbrack. A Maer
|
||||||||
|
die is, dat den Berijder moet met alle neer-
ftigheyd onderfoecken en leeren kennen, niet alleen de Natuer en eygenfchappen , defge- lijcks 't vermogen, maer oock de goede en quade Qualiteyten der Paerden, om fich in alle Occafien daer na te reguleeren. Want ick acht de grootfte konft te fijn, welcke voortkomt uyt Ervarentheyd en Oeffeningh 5 uyt vlijtige Obfervatie en Nadenckingh, namentlijck, dat den Berijder met een yeder Paerd in't byfonder nae fijn Aert en Natuer, nae fijn Vermogen en Proportie, nae fijn Ouderdom en Difpojïtie, en alfoo nae fijn goede of boofe Qualiteyten weete te Procedeer en en om te gaen • en dat om de Redenen, welcke ghy hier hooren fult. Want den BerijderYal in alle Leflèn en On-
derwijfingen geen ordentüjck Proces konnen houden, 'noen met jonge noch met oude Paer- |
||||||||
|
Oeffeningh en Konft des Rijdens
Maer wijl van defe Materie (te weten, van de ( en Teeckenen ( alhoewel defelve oock t'obfer ■
verfcheydene Verwen en Teeckenen der Paer- j veeren en in aght te nemen ftaen ) maer mede |
|||||||||||||||
|
den, en hoe defelve [na't gevoelen der Geleer
de] Natuerlijcker wijs uyt de vier Elementen voortkomen, vertoonende uyterlijck fich on |
|||||||||||||||
|
te gelijck,ja veel meer, opd'innerlijcke teec-
kenen des Gemoeds; op degeftalteen/wy^/-- tie des Lijfs, en de fterekte des R«ghs ; op |
|||||||||||||||
|
derfcheydentlijck door de Verwen en Teecke- de dijpofitie en gefchicktheyd der Beenen; op
n en aen de Paerden) genoeghfaem, jae over- den Adem en de kraght; op't humeur en den vloedigh is gefchreven geworden; fooaght ick, Ouderdom : En dit alles moet hy eenfdeels |
|||||||||||||||
|
Icortheydshalven, onnodig.li, hieryets daer
van te herhalen, wijl't gantfchelijck mijn Iw- toitie niet is, dit mijngeringh vverck te ver- vullen met anderer lieden moeyte en arbeyd, of eengroot Boeck daer van temaecken. Al- leen wil ick van 't overige fpreecken, 't wekk ick meen, dat boven allen een Berijder nood- wendigh te w eten ftaet. 't Is wel vvaer, dat men door de verfchey-
dene Verwen en Teeckenen der Paerden, der felver Natueren eeniger maten onderfcheyden en kennen kan ; Maer echter bevind ick door €tvarentheyd en vlijtige Ohfervatie, dat fooda- nige uyterlijcke Teeckenen en Verwen dick- mael feylen; fomtijds maer voor een gedeelte 't doei treffen, en alfoo in 'teen en 't ander niet weynighmael onfeeckerfijn. Als nu den Berijder van defe faeck gheen ander Oordeel heeft, als dat hy (gelijck fommige ) maer fleghts nae 't uyterlijck aenfien der Verwen en Teeckenen de Natueren der Paerden on- derfcheyden wil, enfigli in der felver Onder- Avijfingh alleen daer nae reguleer en, wat voor Qualiteyten degedaghte Verwen en Teeckenen hem aenwijfen, foo vrees ick, dat hy figli me- nighmael fai bedrogen vinden ; vermidsa''£x,~ ferientie ons leerd, dat veeltijds onder de befte Verwen en Teeckenen d' alderflimfte, weer- fpannighfte, boofaerdighfte, traegfte en kragh- telooftej Integendeel, onder d'alderfleghtfte Verwen en arghfte Teeckenen dickmael de befte, moedighfte i kraghtigfte en arbeydfaem- üe gevonden werden : Soo dat beyde, de Ver- wen en Teeckenen, niet weynighmael bedrie- gen, en, tegensverwaghtingh, in de Paerden gantfch wat anders aenwijfen , als'erin te vin- den is. Op deefe wijs gebeurd het, dat een Paerd, 't welck men, wegens de goede Verw en Teeckenen, meent Sanguin, Moedigh en van goede kraghten te fijn, traegh, vreefaghtigh enverrfaegd is ; En wederom, da* degeene, welcke men, wegens de lighte Verwen en qua- deTekenen voor Melancholiek, traeg en vreef- aghtigh houd , moedigh , dapper, arbeyd- faem, van een goede Natuer, en gantfch fterek fijn. , Terdeefer oorfaeck is 't dan nodigh, dat den
Berijder nietalleen fie op duyterlijckeVerwen |
|||||||||||||||
|
door d' uyterlijcke aenfehouwing, anderfdeels
oock door ervarentheyd en waernemingh 'm 't berijden, leeren kennen, om lig alfoo in x byfonder na de gelegentheyd van yeder Paerd te konnen reguleeren. Soo veel nu 't uyterlijck aenfien belangt,
om daer door 't gemoed en de Natuer der Paer- den te leeren kennen, ick kan ligtlijck Argu- menteeren en beiluyten, dat geen beeter noch. feeckerder aenwijfingh des gemoeds kan ge- vonden werden, als door 't Gefigt en de Ge- beerden ; welcke, mijns gevoelens, de geene, die defelve obferveeren fullen, niet alleen des Paerds Gemoed en Natuer, maer oock de goe- de en quade Qualiteyten des gantfehen Lijfs ful- len verkondigen fonder eenig bedrog. Want vrolijcke Oogen en Gebeerden komen voort uyt een vrolijck Gemoed. Integendeel, een Melancholijck en treurig Gefigt komt gemeen- lijcfc uyt een bedroeft, quaedwilligh en be- drieglijck gemoed; gelijck dan de Gemoede- ren der Menfchen door 't gefigt en de gebeer- den ten deelen gekend konnen werden $ on- aengefien wy (als vernuftige Schepfelen) ons Gemoed, Oogen en Gebeerden dickmael ver- anderen , en daar door de Schalck in 't hert eenichfins verbergen konnen, gelatende ons veeltijds vriendlijck en vroolijck regens ee- nen anderen, fchoon wy wat anders binnen ons dragen. Gelijck dan d'Ervarentheyd be- tuyghd , dat veele fich met d' oogen en ge- beerden vrolijck en goeds moeds betoonen, daer doch hare herten met enckele droef heyd vervuld fijn. Andere laren een groote dap- perheyd en ftoutmoedigheyd blij eken, fchoon haer hert vertfaeght en vol vrees is. Noch andere ftellen fieli regens haeren Naeften in woorden en ghebeerden feer vriendlijck aen, pre/enteren hem groote Liefde en dienden, doch 't hert is valfch; fteeckt vol toorn, haet en nijd, jae bedenckt wel duyfend heymelijcke bedriegeryen en aenflagen, om hem daer door te befchadigen. Dit nu komt daer uyr voort, omdatdeMenfch, door 't verftand, hem van God verleend, de fwaerigheyd fijns herten, defghelijcks oock fijn boofe ghedachten , door foodaenigh een vermommingh van de gefteltenis fijns ghemoeds, eeniger maeten kan
|
|||||||||||||||
|
EerMe B
kan verbergen. Doch een Paerd, fijnde een on-
vernuftigh Dier,'t welck dit bedrogh onbekend is, fai u, door 't vertoonen van een vrolijck óf treurigh gefigt en gebeerden, niet bedriegen,* maer uop den reghten weg voeren , om van fijn gemoed, natuer en eygenichap te konnen oor- delen. Derhalven als ghy fiet, dat eert Paerd met
Oogen en gebeerden figh vrolijck en luftigh be- toond j met de beenen behendigh en geduerigh tegens d' aerde trampelt 5 figh van felfs met het gebit vefkiftigt ; Oogen en Ooren dickmael be- weeghd, foo" fult ghy bevinden datfoodanigh een Paerd Van een goede Natuer, vrolijck, moe- digh, en tot alles te doenfeer gewiiligh fijn fai, of't fchoon fwart of wit van vervve, wel ofepa- lijck geteeckend was. In tegendeel, wanneer ghy fiet , dat een
Paerd van een treurigh ofMelancholijck gefigt is j Oogen en Ooren weynigh en langhfaem beweeghd, en voorts in alles doet tegen 't geen wy hier boven verhaeld hebben,foo fult ghy ge- waer werden, dat het traegh, ongefchickt en 'bedrieghlijck fai fijn. Defgelijcks, als ghy fiet dat het d'oogen in 't hooft verkeerd (infon- derheyd als het vertoornd werd) en d' Ooren m den hals leyd, foo fult ghy bevinden , dat ibodaenigh een Paerd (fchoon gemeenlijck inden arbeyd geduerfaem)evenwel weerfpan- nigh, boofaerdigh en van een quaede Natuer fai fijn, al had her fchoon d' alderfchoonfte Verwen en de befte teeckenen. Wederom, als ghy fiet dat een Paerd d' oo-
gen opfpard , foo haefVhet yets hoord , de Neufgaeten opblaefi:, d' ooren fpitft, en gelijck als daer over ftilftaet, foo fult ghy bevinden, dat fulcke Paerden vreefaghtigh en fchouw ful- lenfijn.
Verders,ghy kond door geen ander middel
aldereerft leeren kennen en waerneemen de gebreecken , innerlijcke of verborgene kranck- lieden en fmerten eens Paerds (hoe weynigh defelve oock fijn moghtenjals even door fijn treurigh gefight, en fijn gebeerden. Maer infonderheyd kan de kranckheyd der herffe- nen ,diemen de HerfTen-woede (by dehoogh- àuytfchekoller') noemd,in't begin door geen ander teecken foo wel bemerekt werden f als door 't ftrengh onbevveeghlijck gefight, en de gebeerden: Naementlijck,als een Paerd met inbeweeghlijcke Oogen en Ooren 't hoofd gantfeh melancholijck làet hangen , of anders in gedagrenflaet, als of't droomde,of met vlijt er- gens na hoorde. Als ghy dit gewaer werd, foo dunckt my, dat ghy aenleydingh genoegh hebt, />m de kranckheyd en 't gebreck eens Paerds |
O E C K. |
té kennen j eh u voor'tfelvete waghten, fon-
der nàe eenighe andere teeckenen der herf- fen-woede, cjie diergelijeke Paerden (met ge- vàer des Berijders) dickmael van figh geven, te vertoeven : Want dit gebreck is een kranck- heyd en befwaeringh der herflènen, die van dagli tot dagh toeneemt. foo dickmael men foodaenige Paerden eenighfins verhit, ofdatfé haer felvert vertoofnem Doch hier van wil ick tegenwoordighniet verder difcoureeren. Dit nu fijn d'aenwijfingen desGefightsen.
der Gebeerden, door welcke 't humeur en 't ge- mbedt eens Paerds gekend kan werden, en die ick hier kortelijck heb willen verhalen. , Ten anderen moet ghy aenvancklijck en
voor alle dingen wel in aght neemen, en u in 't
Exerceeren ofonderwijfen der Paerden regulee-
ren nae de proportie van 't hooft, hals, beenen
en 't gantfche lijf, welcke u de gefchicktheydt
of
ongefchicktheydt des Paerds toonen fai,
op dat ghy alfoo onderfcheydentlijck nae de
gefchicktheyd en andere Qualiteyten mooghr, weeten te procederen. Ten derden móet ghy u oock üccommodeerèn
nae de gevöellijckheydt en fterekte des Rughs, en hoe't Paerd genegen is-'t hooft te draegen, (Vaer van hier nae gefproocken fai werden}. Ditfal u yeder Paerd in 't byfonder felfs gelijck als in de hand geven,als ghy maer uw gedaghte« daer heenen laet gaen, omneerftighlijcky^- ferveeren , of het door een geringe ftraf of dwanglr figh light vertoornd, en boofaerdigh betoond; én vertoornd fijnde of't figh haeft weer laet itillen, faghtmoedigheyd en gehoor- faemheyd bewij fende, dan of het in boofheyd en toorn hardneckighlijck volhard , en figh weerfpannigh draegìid. Defgelijcks , of het fulcke fijne weerfpannigheyd met groote fterekte en gefwindheyd continueert en verde- dight, dan of het gefchied uyt gropie fwack- heyd des Rughs en der Lendenen, of uytmoe- deloofheyd ; 't welck niet de geringhfte Obfer- vatie in 't berijden en ondervvyfen der Paerden. is, Paerden die groote fterekte des Rughs en der
Lendenen hebben, dragen 't lijf en de lendenen
vaft, fonder wanckelingh of groote beweging, 't
fy dan in een Pas, Draf, Galop, of watmen oock
met haer voorneemt.Maer het tegendeel fult gy
gewaer werden, als gy fiet, dat een Paerd mee
de Lendenen van d' eene fijde nae d' andere
wanckeld ; infonderheyd , ak heteenigh Ge-
berght of hooghte afgaet, 't welck den Bery-
der feër moveert, en een gewis teecken is, van
j fwackheyd des Rughs en der Lendenen. Soo-
j daenige Paerden falmen altijd onaerdigh e»
A x ©«ge'
|
|||||
|
Zonft des Rijdens
geteeckende witte voeten, of eenige andere
Ligchaemelijcke teeckenen ( alsfe niet Mon- ftreus fijn ) een Paerd ongeluckigh en quaed •fouden maecken. En alhoewel d'Oude (onfe Voorvaders ) in een gemeen Spreeckwoord pleegen te feggen: Dat vier witte voeten,haren Ruyter in de nood laten moeten 5 foo fai doch een yeder fulcks, door ervarentheyd, anders bevinden : En ick wou deefen regel veel liever aenneemen , indienfe gefeyd hadden, Dat de hooge voeten, haeren Ruyter in de nood lae- ten moeten 5 want de proportie maeckt de Leden der beenen beweeghlijck ofonbeweeghlijck, gefw'md of langhfaem j maer niet de witte vlec- ken. Derhalven dunckt my, dat d' ongeluckig-
heyd der Paerden moet voort-komen uyt gantfch andere en Natuerlijcker oorfaecken, als van de teeckenen der witte voeten; 't welck ick oock met vafle en feekere redenen fou kon- nen bewijfen, foo niet eenige infighten my daer van afhielden. Evenwel is mijn meeninghniet , datmen
d'uyterlijcke verwen en teeckenen der Paer- den, gelijck de felve figh verfcheydentlijck vertoonen, veraghten, of niets met allen daer van houden foude: Maer ick oordeel, datmen de felve, nevens al de geene, dieicktegen- woordigh verhaeld heb, vlytigh behoorde fob- ferveeren en in aght te nemen : Want een Paerd fai dies te perfefter fijn, wanneer het, nevens de goede Deughden en Proportie , oock een fchoone verwe heeft, en wel geteeckend is. Doch hier tegens woud' ick oock een Paerd
van (leghte verw en witte voeten ( onaengefien fulcks niet cierlijck ftaet, maer 'toogh gantfch ' mishaeghlijck is) niet geerne veraght of ver- worpen hebben ; infonderheyd wanneer het nevens een goede proportie, oock eenftercke Rugg' en andere goede ^//7fi)tfeM had; welc- ke, mijns oordeels, veel gewifler bewijfen fijn. van een goed en arbeydfaem Paerd, als de Wit- te voeten gehouden konnen werden voor teec- kenen vaneen quaed Paerd. Niettemin wil ick hier in yeder fijn Opinie on verhinderd laten be- houden. En dus veel heb ick in dit Hooftftuck kortelijck willen verklaeren de Natuur en Eygenfchappen der Paerden, nevens de goe- de en quaede Qualiteyten des gantfchen Lig- chaems, om de felve eygentlijck te leeren ken- nen; gelijck oock, wat hier in een Berydec t* obferveeren ftaet. J |
|||||||
|
4 Oeffeningb en I
ongefchickt op de Beenen bevinden : En wijl-
fe defelve niet nae behooren maghtigh fijn, foo ftruyckelenfe, jae vallen wel ganrfch op de Neus, alsfe maer een weynighgearbeydheb- ben : En konnen alfoo haeren Beryder in veele dingen niet contenteeren. Dit alles moetmen in 't onderwijfen der
Paerden met alle neerftigheydt obferveeren. Waer uyt gydanfien kond , datmen niet met het eene Paerdt als met het andere, maer met een y eder in 't byfonder ; en niet alleen nae de Verw en Teeckenen, maer veel meer nae de proportie en andere goede of quaed e Qualiteyten moet frocedeeren en handelen : Gelijckmen in dit Boeck verder fai konnen verneemen. Door foodaenige Obfervatien fult ghy van dagh tot dagh, door de daeghlijckfche oeffeningh, noch veel meer en grooteronderright en kennis be- koomen, als ick hier kortelijck verhaeld heb 5 't welck u de bloote verw en andere uyterlijcke teeckenen foo eygentlijck niet te kennen kon- .nen geven. Want de Verw en Teeckenen maecken geen Paerd quaed, maer wel een quae- de gewoonte en onderwijfingh: En niemand kan loogchenen, dat een goede tught de quade gewoonten niet alleen verdryven, maer oock de boofe Natuer eenighfins bedwingen kan. Mijns bedunckèns is't onreght en ('onder ee-
tiige Reden, dat fommige de witte Voeten (in- fonderheyd alsfe over - hoecks of kruyswijs geteeckend fijn) vooreen ongheluckigh en quaed teecken houden ; (tellende d' oorfaeck daer van, om dat fulcke overhoeckfche witte voeten 'm 's Moeders Lijf alfoo by malkander gelegen hebben ; en datfe derhalven ( door de- le Natuerlijcke gewoonte) naederhand in 't Rijden , Oeffènen, Om - dry ven of Loopen Weer by malkander ftaen, en alfoo in den loop de ghedaghte witte voeten onder malkander verwarren, waer doorfe lightelijck omverr' komen te vallen. Seeckerlijck, ditduncktmy een feer lleghte Regel te fij n ; en wie is foo on- verflandigh, die niet weet, dat een Paerd in 's Moeders Lijf alle vier de voeten by malkan- der moet hebben? Soo nu natuerlijckerwijs daer uyt volgen moed, dat het daer nae in't be- rijden, omdrij ven of loopen wederom alle vier de voeten by malkander moed fetten, gewif- felijck, foo fou in't rijden een feer groot gevaer fijn, en daer fou by nae niet feldfaemers kon- nen gefien werden. Doch ick kan niet gelo- ven , noch door feeckere Redenen bevinden, dat een, twee, drie, of alle vier, of kruys-wijs |
|||||||
|
II. HOOFT-
|
|||||||
|
Eerfte B o e c k. 5
II. H O O F T S T 11 C K.
Ter wekker tijdJooe,en op wat wijs men de jonge Feu-
Uns eerft opfiellen > tam en Berijdjaem maeken JaL
|
||||||||
|
^^^^Lhoewel'er verfcheydene Opinien
Ì|psÌ^ÉJFfijn, in wekken tijd en Ouderdom |j|gllvl^men de jonge Veulens behoord op te ^^sssiüellen, om de felve tam en berijd- iaem te maecken, foo houd' ick 't echter daer voor, dat fulcks alderdienftighfl en bequaemft gefchieden kan in 't vierde jaer; en dat de befte tijd den Herfftis, wanneermendochevenwel de felve, wegens de koude en rijp, moet op Stal brengen. D'oorfaecken hier van fijn de volgende. Want in denHerfft, als'tbegind koel te werden, foo beginnen oock de Veulens eerft weer aen te neemen, 't geenfe te vooren indeSoomer, door de hitte en vliegen afge- mat fijnde, verlooren hadden. In deefetijd herhaelenfe weer de kraghten, die haer in de Lente aen-gegroeyd waeren Indienmen nu de jonge Veulens wou opftellen infoodaeni- gen tijd, alsfe van de Vliegen afgemat fijn, en eerfe figli in denHerfft weer herhaeld hebben, foo foudenfe, op Stal gefet werdende, en een ander voeder gewend lijnde, figli nauwlijcks herhaelen konnen : Want hetisfeecker, dat een jongh of oud Paerd, foo dickmael het ver- anderingh van Voeder krijght, altijd eenigh- lins kraghteloos werd, totdat het aen't nieuwe Voeder Weer gewend is geworden. Ten anderen, hetkanfigh, geduerende de
Winter, veelbeeter verftercken, en gevoegh- lijcker fonder fchaede bereeden werden, als of men 't in de Lente op Stal gebraght had , en in de heete Soomer tam en berijdlaem maecken wou. Ten derden, dat wy gefeyd hebben, dat
men een Veulen in 't vierde jaer behoord op te Hallen, en een beginvan berijden te maecken ('t welck eenige meenen te vroegh te fijn j fulcks is niet te verftaen, datmen haer foo flxacks dz perfette letten der Polten geven, of an- ders door veel travaille de kraghten beneemen fou, gelijck miffcluen van eenige on verftandi- ge gedaen werd ; maer datmen haer ftracks in 't begin en van der jeughd af, door een foete en faghte trafteeringb, en niet met geweld, allenx- en, en met gemack tot een reghte volkoome ne gehoorfaemheyd brengen , en tot goede deughden gewennen fai 5 op dat haer by tijds $en hals geboogen moght werden , volgens |
||||||||
|
'tgemeeneSpreekwoord -.Men moet een Boom
buygen terwijl hy noch jongh is. Indienmen waghten fou ( gelijck eenige willen ) tot datfe alreeds vijf of fes Jaeren oud, en in den neck fterck geworden fijn, foo foumen haer dan den hals niet wel buygen konnen, infonderheyd alsfe noch daerenboven van hoofd en hals qua- lijck geproportioneert waeren 5 en fonder groot geweld foudenfe niet totbehoorlijcke gehoor- faemheyd te brengen fijn : 't welck met kleyne moeyte, beyde voor den Berijder en voor't Paerd, gefchieden kan, wanneerfe terreghter tijd , en, gelijck ickgefeyd heb, in'e vierde jaer opgefteld werden : Soo dat ick oordeel, dit alderdienftighfl: te fijn. Want eer den Beryder 't Hooft, den Hals, de Borft, en 't Kruys van't Paerd, of Veulen, in een goede or dr e en cier- lijcke^0/?wer brenght, en de beenen gefwind en gefchicktmaeckt, foo fai het de volkoomene fterekte en behoorlijcken Ouderdom tot d' an- dere naevolgende Lefien bereyekt hebben. Ondertuffchen kan den Beryder oock't Hu-
meur, degefchicktheyd en de kraght des Paerds leeren kennen, om te weeten waer toe het beft genegen en gequalifieeert fai fijn. Indien ye- niand voorwerpen mogt,dat de Turcken en an- dere Natiën de Paerden eerft in't vijfde of fefde jaer beginnen te beryden, en figh evenwel wel daer by bevinden ; foo fai ick antwoorden, dat de verftandige een feer groot onderfcheyd fullen fien tuffchen de gehoorfaemheyd der Turckfche, en die van onïè Paerden. Ten vierden, geen verftandige fai onbekend
fijn , dat een Paerd van vier jaeren eerft, door de kraght der Voederingh, de reghte volkoo- mene fterekte des Gebeents krijght. Indien- men nu't felve tot op't vijfde of fefde jaer in 't Gras liet loopen, foo weet ick niet, wat voor groote kraghten , tot fulck een volkoo- mone fterekte des Ghebeents , een Paerd van foodaenigen Ouderdom door't Gras fou konnen ontfangen hebben. lek fai my noyt laeten wijs maecken, dat in ditgeval'tGras grooter vermoogen fou hebben, als Haver, en ander kraght-gevend Voeder. Derhaiven fegh ick wederom , dat het alderbeft en dien- ftighft is, datmen jonge Paerdenopfteld , en begind te beryden , op datfe , tot bevorde- A 3 ringh |
||||||||
|
Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||
|
defelve'tPaerdde minfle wonde noch fmert
vèroorfaken magh : Want fulcks gefchiedende, fòo fai 't daer door niet tam en gehoorfaem, maer in tegendeel noch veel wilder en vertwijf- felder gemaeckt worden 5 vermits fulcke jonge Paerden ( voor datfe hare vryheyd vergeten hebben) in't begin hun wilden aert doch niet verheten fullen, fchoon men oock hardelijck met haer handelen wou ; maer met fpringen en vallen (even gelijck woefleDieren) figli onma- nierlijck betoonen, fonder figh aen diergelijcke fcherpe handelingen te flooten. Even foo kha- delijck fouden in dien tijd oock fijn de Cave* 2.0ns, die aghter de kin kruys-wijs doorgetogen werden; welcke aengedaen wordende, 't Paerd dickmael te verr' beneden op de Neus-gaeten komt, en 't felve den Adem verhinderd : Waer door het dan, foo ten eerflen (als het noch nie- mand kend, en nergens van weet) vanfulck een geweld en dwangh verfchrickt fijnde, de moed verlieft, en (gelijck light te vermoeden is) in groote onorare foude konnen geraecken. Ter defer oorfaeck fai 't veel beter en dienfti-
ger fijn, als ghy de jonge Paerden eerft uyt- voerd en tam maeckt, een Helfter van fachte Touwen, of van leer ( waer van hier boven ge- fproocken is) te gebruycken$haer te liefkoofen, te ftreelen, met de hand te kloppen, en vriende- lijcke woorden te seven j maer geenffins met flaen en bulderen haer qualijck te traüeeren^ wijl't genoeg is, dat het Beeft, te rug wijkende, fich dickmael feer doet. En fchoon foodaenigen wilden Pàerd een
Man alleen te fterekis, foo is evenwel niet te prijfen, dat fich veele daer méé bemoeye%in- fonderheyd niet j alfïègeen kennis of oordeel van de faeck hebben. Want hier door gebeurd het, dat den eenen 't Paerd gintfeh, den ande- ren herwaerts treckt; waer doorliet gantfeh verbijftert gemaeckt werd. 't Sal derhajven be- quamerfijn, wanneer ghy met het Veulen, of jong Paerd, de ruyme plaets gekregen hebt, dat twee in ditvverek verftand^e Perfoonen t' famen treeden, en 't felve alfoo rondom u ( foo lang als de Touwen fij n, waer aen het ge- voerd werd) laten draven of Galopeeren, nae dat het felfs doen wil. Doch indien 't niet voort wilde, foo laet hetallenxen met een Roede aen- drij ven ; fonder u daer aen te flooten, fchoon het met fpringen, vallen, of andere onmanier- lijckheden, fich vry onftuymig betoonde. Laet u dit geenffins tot ongeduldt bewegen, maer continueert, met gtootepatientie, foo langh, toe dat ghy 't Paerd wat vermoeyd fiet, en dat het van fich felven begeerd ftil te flaen. Laet het dan t onder 't fpreecken van vriendlijcke woor- den, |
|||||||
|
tingh der kraghten, en toeneemingh des Waf-
doms, ter regnter tijd de behoorlijcke Voede- ringh en waerneemingh mochten hebben. Boven dit alles, de jonge Paerden matten
fjgh af, door de Moeder-paerden na te löopen; eeten weynigh, en werden dickmael fmerte- üjck geflagen; foo dat liet beter, en haer niet foo fchaedelijck waere , indienfe op een be- hoorlijcke wijs bereden wierden. Veelmeer andere oorfaecken, waerom mende jonge Paer- den niet langer, als tot in 't vierde Jaer behoord in 't gras te laten loopen, foumen hier konnen aenwijfen, doch ick gae voorditmaeldefelve, om kortheyds wil, voor by. 't Behaeghd' my niet, datmen jonge Veulens
(die, van cle Moeder genomen en op Stal gefet werdende, noch wild fijn) met geweld en groot gevaer qualijck handelen, of met harde ftricken en Cavezons met ketenen (gelijck eeni- ge gewoon fijn te doen) tormenteeren bedwin- gen en tam maecken foude : Maer 't is voor alle dingen nodigh, datmen eerft , eermen figh hard en wreed tegens haer aenfteld , d' alderfoetfte en faghtfte middelen diemen bedencken kan terhaiid neem; en met defelve, als'treghte Fundament, denaenvangh maeck. Want anders (vermitsfukkeen jongh Paerd noch wild,en deMenfchen noch niet reght gewoon is) kon het feer Hchtelijck, indien 't gevo llijck en van een goede Natuer was, verfchrickt en ver- tfaeclit worden * foo dat het daer over in een vreefe vallen > en den moed verliefen moght: Of indien't van een boofe Natuur was, tot weerfpannigheyd en ^//>mtf/Vgeraecken,welc- ke het niet light weer fou konnen vergeten. Gebruyckt derhalven in 't eerft tot fulcke
jonge en noch wilde Paerden geen Cavezon van harde ftricken , of yfere keetenen, die defelve wonden en ongeduldig maken ; maer alleen een fbchten helfter van fachte flricken, of dubbel léèï met doeck gevoederd, hebbende op yeder fi j de een yfere Ringh, in welcke men Touwen maeckt, die wel langh moeten fijn j om haer daer aen in de Stal vaft te binden, en dies te jfceckerder te bewaeren ; defgelijcksuyt de Stal te voeren en haer fonder gevaer te mogen han- delen. Defen helfter falmen haer aendoen, ge- lijckmen met andere Paerden gewoon is, fon- der die af te nemen, voor datfe tam en gedul- digh geworden fijn, om haer dan eenandere àen te doen. Want in 't begin foud' het Paerd doch geenfins lijden, datmen 't ontrent het hoofd veel fou handelen 3 en 't fou daer door maer alleen tot ongeduld geraecken. Neemt derhalven ('gelijck ick alreeds gefeyd heb ) wel acht, dat de Helfter foodanigh gemaeckt fy,dat |
|||||||
|
EerMe B o e c k.
|
|||||||||
|
7
|
|||||||||
|
den, eenigh Grasaenbieden; en foo het den
brenger verwachten wil, laet hem dan fachte- lijck naerderen $ voorts , dat hy het ftreele, enmetdehandkloppe, omfich felvente ver- feeckeren. Want hier door fai het tot vriend- schap bewogen werden. Dit moetmen in 't begin daegelijcks , en foo langh continueren, totdatmenvryelijck tot het Paerd gaen, en 't felve met de hand aengrijpen magh: Enalfoo fai de vermoeydheyd van 't Beeft, en uw geduld teweegh brengen, dat het in korte tijd tot ge- dweeheyd en vriendlij ckheyd gebracht fai wer- den. Neemt hier nae de Touwen, daer 't Paerd aen geleyd werd, hoe langer hoe korter, en laet het op defelve wijs, maer alfachtelijck, om u lieenen gaen ; foo fai 't u wel haefl: gewend wer- den, en fieli laten voeren waer heenen ghy wilt. 't Kan oock fèer veel helpen, datmen de jonge PaerdenindeStalmet vriendlijcke woorden, ftreelen en liefkoofen bejegend ; fonder defelve metflacn en bulderen (gelijck by veele feer ge- bruyckelijck is) quahjek te traiïeeren. Even defe felve manier en ordre fult ghy
houden, wanneer ghy't Paerdt wilt beginnen te berijden, behalvendat ghyeenige dagen te vooren, eer ghy daer op gaet futen, een Sadel opderugg'moet leggen; dochflechtelijck en feer faght gegord. Want het verderf der Paer- denkomt in 't begin voornamentlijk voort van 't onbehoorlijck gorden, waer door de Paerden boofe gewoonten aen nemen, gelijck hier nae ter behoorlijker plaets gefeyd fai werden. Doch de gedachte Sadel, diemen tot diergelijcke jon- ge Paerden behoord te gebruyeken, moet niet een ordinaire Sadel fijn, van hout gemaecktj maer een flechte, faghte, en alleen van Lijn- waed met Stroo gevuld ; fonder Beugel of Ste- gel-repen: Welckevan fommige een Gordel- Sadel genoemd werd: wijl defelve maer faght, flechtelijck en meteene Riem gegord werd. De manier en 'tgebruyck van dele Sadel in'e begin is niet alleen op veelerley wijfen feer nut en dienftich voor de jonge Paerden, maer oock voor de jonge Ruycers en Scholieren, gelijck in 't volgende Capittelgehoord fai werden. Daer nae fult ghy een verfoeck doen, en den Jongen {"nae dat het Paerd rondom u gedreven, en ee- nichfins vermoeyd geworden is) gantfeh faght enfeedichinden Sadel helpen 5 die fich op't veerdigft en met veelerley lief'koofingen neer- fetten moet 5 eenige reyfen op en af fittende, eer men't Paerd weer van de plaets drijft. Laet het dan weer, gelijck voor heenen, aen de lan- ge touwen , met welcke ghy 't geleyd hebt, om u heenen gaen, op dat ghy(indien 't fich onder- |
|||||||||
|
ftond den Jongen afte werpen, of anders door
loopen of vallen in gevaer te brengen) alfoo de befchadiginghbeyde vanden Jongen en van 't Paerd foud mogen verhoeden, en in geval van nood haer te hulp komen. Dit is 't eenige middel, om groote perijckelen te voorkoomen, totdat ghy 't Paerd meefter geworden fijt, foo dat het fich op-geeft, en alleen laet berijden. Op deefe wijs, en met foodanigen ordre geloof ick, dat het alderwildfte Paerd binnen vêer- thien dagen tijds tam en berijdfaem gemaeckt kan werden. Eenige plegen in 't begin op de jonge Paer-
den flercke fvvare Jongens te fetten. Andere belafteden defelve met Sand, en meendenfe daer door dies te eerder te fullen bedwingen, en tot dragen te gewennen. Doch dit is maer alleen een opinie, die ick niet prijfen kan ; wijl ick bevinde, dat dit noch met Sand, noch met een grooten en ftereken Boeren-knecht, maer met goede difcretie moet te weegh gebracht werden. Want wijl de rugg' des Paerds te dee- fer tijd noch weeck en faght is, oock daerenbo. ven noyt gewoon wasyets te dragen, foo geven wy u felfs te bedencken, hoe lichtelijck het fel- ve fich foukonnen ergens verwringen en be- fchadigen, indien het (gelijck gemeenlijck pleegh tegefchieden ) in 't begin weerftreefde, en fich van dien fwaren laft locht t'ontflaen. 't Is derhalven prijflijeker, datmen tracht de middel -maet te treffen , nemende eerfl: een proef met de Gordel-Sadel (van welcke ick. gefproocken heb, en noch verder fpreeckea. fai); en dan met een Jongen, die niet plomp, fvvaer of vertfaeght, maer foödanigh geaccom- moàeert en gefchickt is , dat hy 't Paerd be- hoorlijck kan befitten. Enickhoude het daer voor, datmen een Paerd op deefe wijs veel eer tam en berydfaem fai maecken, als door de befwaringh des Sands, of eens groven Boe- ren-knechts. Sommige plegen fulcke jonge Paerden met
een langh touw aen een Pylaer of Boom tè bin- den , en defelve alfoo om te drijven, doch ick houde de gedachte manier ( namentlij ck, dat- men met een langh Touw in 't midden treed, en 't Paerd alfoo rondom fich laet draeven j voor veel dienftiger en feeckerder. Want dan kan men 't felve toe-geven of inhouden ter rechter tijd j aen welcke faeck feer veel ge- legen is , en Van geen Pylaer of Boom ver- richt kan werden , die 't Paerd dickmael t' ontijd en onbehoorlijcker wijs aentaften, en daer door verward maecken fouden. Even- wel laet ick dit aen een veders welgevallen. III. HOOFT-
|
|||||||||
|
8 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||||
|
I I I. Ho
|
|||||||||||
|
O F T S T U C K.
|
|||||||||||
|
Vande Commoditeyten nuttigheytdesGordel-Sadels.
|
|||||||||||
|
hier door werden van d'onverftandige veele
Paerden verdorven j gelijck dan de foodanige wel gewaer werden, die diergelijcke ter hand koomen, doch niet weten wat d'oorfaeck daer van is, wijlfe defe dwalingh niet kennen, noch waernémen. Maer de Gordel-Sadel, van welc- ke ick hier fpreeck, is faghten gebuyghfaem, leggende de Paerden over al gelijck op den rugg', foo datfe daer van niet gedruckt noch ge- dwongen werden ; en derhalven geen ooriaeck totoncleughden enquade gewoonten krijgen, gelijck van d' andere Sadels lichtelijck kan ge- schieden. Dat oock 't gebruyck, van op een Gordel-
Sadel fonder Beugel te rijden, de jonge Knecht- kens en Leerlingen op veelerley wijs feer nuc en noodwendigh is, blijekt hieruyt, om dat niet alleen de nood haer dwinght, vaft, reghc en veerdigh op 't Paerd te fitten, maer oock de fterekte des rughs, der armen,cn des gantfehen ligchaems met groot voordeel te gebruyeken 5 en daer door te leeren al de gefchicktheden en bewegingen des lijfs, welcke een te Paerd fit- tend perloonbetamelijck fijn. Want voor eerft, wijl de Scholier geen Beu-
gel of S tegel repen heeft, foo werd hy gedwon- gen, fijn fterekte alleenlijck (en dit is nood- wendige inden rugg'en de t'fameniluytingh der knyen te foecken, fonder figh op de Beu- gels te verlaten 5 gelijck gefehieden foude, in- dien hy in defelve ftond. Ten anderen, de Scholier werd hier doorge-
dwongen,fich felven foodanig te accommoderen, dàt hy met fijn ligchaem, te Paerd fittende, een evengelij ck gewight houde, fonder op d'eene of d'andere fijde over te hangen: Want de Gor- del-Sadel ( die maer faghtelijck gegord is, en van figh felven niet vaft op 't Paerd leydj fou figh omwenden, foo dickmael als den Leerling op d'een fijde meer als op d'andere te Paerd fou fitten : Waer door hyditgebreck terftond felfs gevoelen en waernémen kan; 't welck hem fai leeren ( indien hy anders niet begeerd afte vallen) figh met'het lijf in't gewight te hou- den, reght te fitten,en fich alfoo na de gelegent- heyd des Paerds te fchicken, en hem doen ver- ftaen de hulpe des ligchaems, waer meede hy 't Paerd in alle Exercitien en bewegingen, gelijck als met een evenmatigh tegen-gewight, be- rijden moetj gelijck ter behoorlijcker plaets (hoe
|
|||||||||||
|
?'Oude, onfe lieve Voorvaderen, heb-
\ben de Nuttigheyd des Gordel-Sa- bels fonder Beugel (gemaeckt van ì lijnwaed, met Stroo gevuld) wel ge- kend , en overvloedigh bemerckt, dat het ge- bruyck daer van feer dienftigh is, niet alleen voor de jonge Veulens, maeroock voor jonge Kneghten en Scholieren, als 't befte middel,om haette leeren vaft en wel te Paerd fitten. Waer- omfy dan oock de jonge Paerden, delgelijcks de Kinderen en Nieuwelingen op andere oude Paerden, in geen andere Sadels lieten Spaceeren tijden, als even in deefen Gordel-Sadel, of (ge- lijckfe den felven plegen te noemen ) Vel d-Sa- del fonder Beugel of Stegel-reepen. Doch die is nu een tijd langh by eenigeniet alleen buy- tengebruyckgekoomen, maer oock te gelijck is de nuttigheyd daer van by na t'eenemael ver- geten, niet meer geacht, en voor een vergeef- fche,jae grove Opinie gehouden Maer niettemin wil ick met geringe en Hechte redenen genoeg- faem bewijfen.dat het gebruyck desGordel-Sa- dels fonder Beugel niet alleen nut, maer oock noodwendich is, beyde voor de jonge Paerden en voor de Scholieren. Ick fegge dan, vermits by iiae alle jonge Paerden op den rugg' kittelach- tich fijn, en niets daer op verdragen willen, foo fullenfefelfs een geringe dwang lichtelijck ge- voelen. Indien men haer nu op fulck een fach- te en gevoel lij cke plaets ten eerften met J'ordi- naire Sadelwou Sadelen, op foodanigen tijd, datfe noch ongewoon fijn y ets te dragen, foo fullenfe, door den drangh van't hout des Sa- dels ( 't welck haer nu op d' een, dan op d' an- der fijde druckt, foo dickmael als den Berijder figh op d' een of d' ander fijde met fijn lichaem wend)ongeduldigh werden, en figh onderftaen, beyde den Ruyter en de Sadel van figh te wer- pen; waer doormen haer dan oorfaeck geeft tot andere ondeughden, en grooter onordentlijck- heden ; infonderheyd, alfle noch daerenboven wat ftijf gegord fijn 5 't welck de reghte ordinai- re Sadels (indienfe anders vaftfullen leggen) noodwendigh vereyfehen. Hier door fullenfe niet anders als boofe gewoonten aen neemen, fich opfwellende, krommende, en 't ligchaem buygende; 't Welck haer naderhand leer be- fwaerlijck, jae dickmael nimmermeer, fai kon- nen afgewend werden. Ick gae voorby d'ande- re ondeughden, die hier uyt volgen. En even |
|||||||||||
|
Eerlìe B o ë c k.
|
|||||||||||||||
|
P
|
|||||||||||||||
|
f hoe figli een Berijder tePaerd pre/enteren moet)
gefeyd fai werden^ waer van den oorfprong en'c fundament uyt het gebruyck des Gordel-Sadels voortkomt. Tenderden, hier door leerd de Scholier fijn
Beenen re dwingen, en defelve Wel-gevoeglijcR ter behoorlijcker plaets te houden ; defgelijcks deKnyen, Hielen, eneynd'lijkoockdeSpoo- fen reght te gebruycken- Tot al deek dingen werd hy felfsgelijckals gedwongen , wijl hy geen Stegelrepen heeft : Want of hy fchoon de beenen wou laten hangen, foo fouden doch de- felve maer dies t'eerder moede werden, en hem fmerte veroorfaken. Oock moeft hy met een flappe rugg' te Paerd fitten; 't welck hy niet fou konnen doen : Want als 't Paerd hard begind te draven, of maer de minile beweegingh om te fpringen doet, foo moet hy de flerckte van fijn f ugg' en gantfche perfoon t' faemen brengen» |
|||||||||||||||
|
Hier door dan fai de Leerlinghin korte tijd niet
alleen met/fijn Beenen wel ge difponeer t, maer oock met fijn gantfche ligchaem (om't Paerd daer door te hulp te komen ) gefchickt en ge- noeghfaem geoeffènd fijnst welck hy in d'ande- re Sadels fonder veel moeyte en tijdverlies niet leeren kan, hoe vlij tigh hy oock onderweefen moght werden. Eynd'lijck ten vierden, een Scholier heeft in
de Gordel-Sadel 't gevaer van af te vallen foo feer niet te vreefen als welin d'andere 5 vermits hy vry is, en uy t defelve van 't Paerd koomen kan, wanneet hy wil. En fchoon oock 't Paerd met hem overhoop viel, foo kan hem evenwel foo ligt geen fchade overkomen.als wel in d' an- dere Sadels. Om defe en meer andere oorlaken (die ik,kortheyds halven hier voorby ga) houd' ick't daer voor,dat het gebruyk des Gordel-Sa- dels op veelerley wijs nut en noodwendigh is. |
|||||||||||||||
|
IV. H O O F T S T 11 C K.
Van d'Eygenfchap, de Nuttigheydt en 't Gebruyck
der Cave&ons, of Neus-bandem
|
|||||||||||||||
|
en vaft gemaeckt,voorts vaneen faghteMont eri
gehoorfaem werd, maer oock wel gefchickt tot pareeren, en alle andere Leflèn. De Beenen en Croupe, of't kruys, maecktmen hier door ge- fwinden light; den Hals, indien hyflerek en qualijck geproportioneert was, werd daer door gebogen : In tegendeel, is't fwaer van Kop, foo werd het daer door opgereght en vcrlight. En alfoo werd hier door de gantfche proportie des Paerds t'faem vereenight,gelijck als veranderd,- in een reglue/>0/?Mèr en fehoone geftake gebragt* en tot alle deugden en cierlijcke gebeerden ge- wend ; foo dat oock d'onweetende niet anders meenen, of't Paerd heeft figli van Natueren en uyt hem fel ven tot dit alles gefchickt, wijlfe 'e reghte gebruyck en 't groote nut des Cavezons niet verftaen, en onbewufl: fijn, dat dit alles daer uyt voortkomt. Maer hier tegen gefchied het tegendeel door
'tonreghtmatigh en onordentlijck gebruyck; namentlijck, als mendefelve (fooftracks ge- feyd is ) meer uyt gewoonte, als om goede en feeckere oorfaecken voerd : Of datmen figh ontrent defelve niet behoorlijck weet te dra- gen, om teftrafTenoftehelpen, nae de gele- gentheyd des Paerds. Even hier uyt moetvok gen , dat de Paerden allerley quaede manie- ren en onaerdige bewegingen met de Kop aenneemen * en figh daer toe gewennen fullen * B als? |
|||||||||||||||
|
E gantfche volmaecktheyd van de na-
volgende OnderwijfingderPaerden, beftaet enckelijck in d' Ohedientie en gehoorfaemheyd desMonts, in de va- fligheyd van Kop en Hals, en in degroote^- ftezze van de gantfche proportie des Paerds- 't welck alles door dekunft des Berijders* met het feghtmatigh gebruyck der Cavezons of Neus- bandert te weegh gebraght werd.' Veele, en by na 't meefte deel, fijn van gevoe-
len,dat de verfcheydene Vormen en geftalten der Cavezons oock verfcheydentlijck en uyt haer felven effetlueren fouden: En dat het derhalven meer als genoegh is.den Teugel van de Cavezon, of Neus-band, alleen in de hand te houden, om de gewoonte, of om welftaens wil, often fchoonften genomen, om 't Paerd daer mêê om te wenden: Waer toe dande Cavezon wel diend, maer daer mêê is't niet genoegh; wijl dit de fleghtfte Nuttigheyd des Cavezons is. Oock vverekt en effectueert de verfcheydene/örwe en geftalte der Cavezons niets meer, alsdatd'eene fàght, d'andere hard, of noch harder is. Maer enckelijck alleen het reghtmatigh gebruyck der fel ver werekt verfcheydentlijck op veelerley wijfem't Welck (gelijck ick ftracks gefeyd heb) 't Fundament en Rightfnoer van al de volgende Leeringen en Onder wij fingen is; waer dooreen Paerd niet alleen Yan Kop en Hals gefemeert |
|||||||||||||||
|
Oejfeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||
|
IO
|
|||||||||
|
als : De Kop en Hals op d'een of d'andere fijde
te krommen en te buygen5 figli in den Toom te leggen, op de vuyft te dringen, en nae beneden te drucken en te booren, of de Kop op en neer te fungeren, en op elcke tred met de kop den Taft te houden, nevens meer andere quade gebeerden en gewoonten, alle voort koomen- devan de ongefchicktheyd des Berijders, en 't önreght gebruyck van de Cavezons, ofNeus- banden. Want door 't gebruyck der felver werd, ifi 't begin, een Paerd haeft goed of quaed, wel of qualijck gevvendj vermits deefetwee ver- fcheydene en tegen-een-ftrijdende Effetlen (na- mendij ck goed en quaed) fijn den aerd en d'ey- genfchap des Cavezons. Een jongh- geinten Boom wafcht op, en werdfterckin fijnwaf- dom , nae dat hy eerft gewend en gebonden werd, 't fy reght of krom. Even foodanigh een gelegentheyd lieeft het met de jonge en noch onberedene Paerden. Gelijck defelve in 't begin geleerd werden 't hoofd te dragen, 't Lig- chaem en de Beenen té bewegen, foö fai 't haer, door de gewoonte, als tot eeneygen- fchap worden , en in de Natuer ingeplant blij- ven. Ter deefer oorfaeck is 't feer nodigh , dat ghy u bevlij tight, de Cavezons, ofNeus- banden, nae de gelegentheyd en proportie des Paerds te gebruycken, in allerley Onderwij- fingen , van den eerften aenvaneh tot de hoogh- fte volmaecktheyd j gelijck in dit Boeck ter be- hoorlijcker , doch op verfcheydene plaetfen verder aengewefen fai werden. Voor deefe tijd wilick alleen fpreecken van 't begin eneerfte gebruyck der fleghte Cavezons, en noemen naderhand defelve moet veranderen. Als ghy't nu met foodanige jonge Paerden
en Veulens, van welcke hier boven gefprooc- ienis, en die eerft op-geftalt fijn geworden, foo verr gebragt hebt, datfe figh goedaerdigh en vri endlij ck betoonen, geerne met uomgaen, opfitten, affitten en berijden laten ( 't welck ick geloof, dat binnen veerthien dagen tij ds gefchieden kan) foó fult ghy haer de Ley-Helf- ter afdoen, en in plaets van defelve een fleghte Cavezon van faghte Touwen gebruycken $ ge- lijck defe Figuer aenwijft. Daer nae fult ghy 't Paerd beginnen te berij-
den, met foodanige Leffen, die voor des felven jonckheyd in 't begin gevoeghlijck fijn, en van my befchreven fullen werden, 't Sou oock niet als goed konnen fijn, indien ghy 't Paerd, ne- vens deefe Cavezon van Touwen, oock een Trenfe Gebit met een fleght Holmondftuck in de Mont geeft: Niet om 't fel ve met het gedagh- te Mondftuck te houden ofte regeren, ('t welck niet te prijfen waere, maer het Paerd in tegen- |
|||||||||
|
deel op veelerley manieren fchaedlijck en ver-
derflijck fou fijn , vermits de Trènjè 't Paerd in de Mond aengedaen werdende, 't felve ver- oorfaeckt de ivaecken op tefparren, de Mont te krommen , en meer andere quade gewoonten aen te nemen) maer alleen daerom, om 't Paerd allenxen aen het Mond-ftuck gewend te leeren werden, en yets in de Mont te lijden: Want hier nae fai het debehoorlijcke Stangen, met den Canon, of Holmondftuck, dies te liever aenne- men. En of fchoon 't Paerd in 't begin, wegens de Trenfe foodanige onmanierlijckheden be- gingh, en dat het de Mont krommen of opfpar- ren wilde, foo fai hem fulcks evenwel verhin- derd werden door de Cavezon-, welcke, aenge- daen werdende $ figh t'famen treckt; waer door 't Paerd figh gedwongen vind, de Mont gefloo- ten te houden, en de Tong, gelijck behoorlijck is, onder 't Mondftuck te houden. Op deefe wijs konnen in't begin veelerleyquaede ge- woonten en qualijk-voegende gebeerden voor- koomen werden. Eenige hebben't gebruyck,datfe 't Mondftuk
der jonge Paerden in't begin met honig of Souc beftrijeken, meenende daer door eenfonder- linge lieflijckheyd in de Mond te fullen verwec- ken.Doch ick waerfchouw u,fulks niet te doen: Want ick heb door ervarentheyd bevonden en gefie.dat het meefte deel der Paerden.die honig genootenhebben, de tongh laten uythangen en eynd'lijck'tHooft geheellatenhangen. Want de Paerdé lecken deMont na den honig^endoor defe lecking gewennenfe fig tot d'uy tiirecking der Tonge en boofe gewoonten des Kops. Even defelve gelegentheyd heeft het oock
methetSout; alhoewel'tfelve voor de jonge Paerden niet foo fchaed'lijck is als den honigh..- Doch foo ghy de gedaghte jonge Paerden 't Mondftuck aengenaem wik maecken, op datfe 't felve dies te liever aenneemen, figh geerne la- ten toomen,en daer aen leeren knauwen of fpe- len moghten, foo maeckt het nat, en beftroyd het,in plaets van Honigh, of Sout, met Koggen ofWeyten meel: en ghy fult bevinden, datiiaer dit feer aengenaem fai fij n. Oock fullenfe hier van fulcke boofe gewoonten niet aenneemen, als wel van den Honigh. D' ordre, welcke ghy ontrent de jonge Paer-
den houden moet, is, dat ghy de Scholier, die ghy daer op fet, inflmeert, ( of dat hy al- reeds foo vedgeinfirueert fy ) met het ligchaem reght te fitten, fonder wanckelen 5 hoedende beydede Schouderen egael, en de beenen foo- danigh,als of hy in Stegelrepen ftondjde Toom des Cavezons kort, den arm onbevveeghlijck, de vuyft vaft en laegh,digt op den hals des Paerds: Want
|
|||||||||
|
Oeffeningb en Kon ft des Rijdens
|
|||||||||
|
IZ
|
|||||||||
|
Want hier door fai hy 'tfelve ( wijl het geen
Stangen heeft) dies te beeter maghtigh konnen fijn, wanneer hy pareeren of ftil houden wil; veel meer, alsof hy de vuyft hoogh voerde, 't Voor- naemfte moet fijn, dat hy 't hooft van 't Paerd gelijck en reght houde, fonder op d' eene fijde meer geboogen te fijn, als op d'andere. Als de Scholier van deplaets afrijden wil, moet hy't Paerd met de Knyen en Hielen vermanen, en voorwaerts drijven j oock, foo 't van noden waere, met een omgekeerde roede van achteren een weynigh flaen; op dat het voorwaerts koome. Sijn les moet,in 't begin een be- hendige Draf fijn $ Want fchoon defelve voor alle Paerden niet dienftigh is, foo is fe echter in 't begin C vermits de jonge Paerden noch geen Ordre verftaen) de befte remedie,om haer niet al- leen de Beenengefwind.en behendigh te leeren voeren, maer oock fullenfedoor den gedaghten behendigen Draf, en de vaftigheyd van de vuyft (indienfemet het hooft onmanierlijk enphanta- jfy-aghtigh gaen wilden, 't welck de jonge Paer- den, die teer en gevoellijck fij n, in den aenvang gemeenlijck plegen te doen ) de Kop vaft en reght leeten dragen, dephantafyen verlaten, en 't reghte aen-leunen des Cavezons aenneemen. Doch foo 't gebeurde, datfe 't aen-leunen des Cavezons te veel begeeren, en figh daer op (leu- nen en leggen wilden (hoeweynigh het oock lijn moght) foo moet haer fulcks geenffins toe- gelaten , noch oock den Teugel des Cavezons niet fleghts uyt gewoonte of om welftaens wil in de vuyft gehouden werden, maer men moet daer mêê 't beh oorlij okeffeü bekoomen , cafli- geerende ent Paerd te rugg' treckende,foo dick- maelhet figh met het hooft in den Toom be- geerd te leggen. Ter fulcker tijd is 't nood- wendigh, dat ghy een groote gevoellijckheyd in uw hand hebt $ lettende wel neerftigh, wan- neer 'tPaerd figh met het hooftfwaer maekt,op dat ghy 't in 't felve oogenblick daer over ftraf- fen moght; op foodanigh een wijs, als ick u met weynigh woorden te kennen fai geven , Na- mentlijck: Dat ghy de Teugels des Cavezons ó' een om d' andere te rugg' treckt en verheft, flarck of fwack, nae dat ghy oordeeld fulcks van noden te fijn, en bevind, op welcke fijde het de ftraf des Cavezons aldermeeft verdiend heeft. Indien op de lincker fijde, foo begind met de lincker Cavezon te rucken, en laet de reghter ftracks daer op volgen ; en daer na weer de lincker. Op deefe wijs kond ghy de Straf met de Cavezon (foo 't van nooden waere) twee of drie dubbel t'effènsin malkander geven, al- tijd het Caftigeeren beginnende en aflatende, daer't meeft van nooden is. Doch deefe Straf |
|||||||||
|
moet ghy verrighten met de verdraeyingh des
vuyfts, lbo dat hetaenu (te Paerd fittende) weynigh gemerckt kan werden. Houd u oock niet met geweld en fterckte aen de Cavezon ('ge- lijck eenigedoen, die vandeefen handel onbe- wuft fijn) maetfolliciteert en verheft de Cavezon door te rugh treckingh, d'een om d'andere» ge- lijck alreeds gefeydis, hoe weynigh het oock van nooden moght fijn, tot dat ghy't daer toe gebraght hebt, dat het Paerd , als ghy de hand -verheft, oock het hooft verheft5 'twèlck hec reghte gebruyck des Cavezons is , waèr door: allerley Effe&en te weegh gebracht werden, ge- lijck wy hier na op verfcheydene plaetfen aen- wijfen fullen. Maer foo haeft ghy bemerckt, dat de Cave*
zon met Touwen voor 't Paerd te weynigh en te faght is, foo dat het om defelve niet veel be- gon te geven, en u foght t' overweldigen ( 'e welck de Duytfche Paerden , die fwaer van hoofd fijn, gemeenlijck plegen te doen) foo is 't de reghte tijd, om niet alleen een harder of fcherper Cavezon te gebruycken, maer oock te gelijck de Stangen met een fleghten Canon of Holmondftuck, voor een jongh Paerd betame- lijck, in te leggen. Ick houde het daer voor, dat dit het alderbefte, dienftighfte en bequaem- fte Gebit is, tot allerley Leflen, om alle Paer- den daer mêê t'overwinnen en tot gehoorfaem- heyd te brengen. Want het fleghtte gefloote- ne Holmondftuck geeft de Paerden vaftigheyd des hoofds,maeckt haer reght van Muyl.en ver- oorfaecktden Berijder groote verfeeckertheyd, om 't Paerd, wanneer yt de nood vereyfcht, fon- der verfeeringh des mond ts, daer mee te mo- gen Caftigeeren en ftrafïèn, 't welck met geen ander gelchieden kan. Dit Holmondftuck(waer van ick hier fpreeck) geeft oock de jonge Paer- den, dievaneenaltefaghteMuyl fijn, defge- lijcks oock de geene, die de Muyl gefcheurd of gewond is geworden, 't reghte, feeckere en va- lle aenleunen,of onderftutting op 't Mondftuck, Menfoueen overvloedigh breed gewagh kon- nen maecken van de nuttigheden defes Mond- ftucks, of het gebits 5 en derhalvenheb ick, tot meerder onderrightingh, op 't eynde deefes Hooft-ftucks eenige der felver willen neerftel- len. welcke ghy fult konnen gebruycken nae de gelegentheyd der Paerden en uwe difcretie. De Cavezon van Touwen ( van welcke in 't
begin gefproocken is ) diend voortaen niet meer nevens de Stangen gebruyckt te werden : wijl hy defelve in haeren behoorlijckengangh verhinderd en t'famen trekt, foo dat het Mond- ftuck inde Muyl niet naebehoorenvry fijn en figh bewegen kan,gelijckgefchiedenfai, indien ghy
|
|||||||||
|
Eerfte B o e c k-
|
|||||||||
|
V3
|
|||||||||
|
ghy nevens de Stangen de fleghte geheele Neus-
band gebruyckt:welckers Forme ghy hier boven fien kond : en die ick houde be befte manier der Neus-banden te fijn: Want fy blijven leggen aenhaer behoorlijcke plaets, en verhinderen de Stangen in haer bedrijf gantfchlijck niet. Daer fijn wel andere en harder Neus-ban-
den, met welcke men een Paerd meer bedwin- gen kan, infonderheyd degebroockene, in't midden met Geleeden $ doch defelve konnen my niet behagen, vermits (gelijckvoorhee- nen gefeyd is) niet de meenigerley foorten van fcharpe Neus-banden, maer de vuyft, in welcke defelve gevoerd werden,'t£jf<r# te weegh moet brengen. Want de Neus-band voor hem felven fai 't Paerd niet meer firaflèn, noch niet meer vryheyd geven als den Berijder hebben en toe- laetn wil, nae dat hy de Teugel, diehyin de hand houd, aentreckt of toegeeft, nae de gele- §entheyd des Paerds, en na datfe verdienen ge-
raft te werden. Derhalven oordeel ick, dat deefe Neus-band., en 't fleghte Holgebit hard |
|||||||||
|
genoegii is, om allerley Paerden tot behoorlijc-
ke gehoorfaemheyd te brengen; geüjck ick dan felfs voor alle Paerden, hoehardmondigh,on- ghehoorfaem en qua\i]ck -geproportioneert die oock fijn, op mijn School niet anders gebruyk, als 't fleghte Holgebit endeefen Neus-band, brengende evenwel defelve tot behoorlijc-r* ke ObeJientie enjuyfteproportie desTooms: 't Welck ick met veel voorname Cavalliers fou konnen bewijfen, indien 't my geliefde, my felven hoogh te beroemen. Eenige fijn'er, die vm'tgebmyckdes Cavezons niet veel houden, feggende dat defelvemeer fchadelijck als nut is, om langh te gebruycken, vermits het Paerd naderhand ( wanneer de Neus-band nagelaten werd) niet meer foo gehoorfaem is. Doch ick geloof, dat dit voort komt uyt Nijdt, of uyt oukunde deefer konft : Want ghy fult het te- gendeel bevinden, en gewaer werden, dat al de Paerden, die behoorlijcker wijs met de Neus- band fijn bereden en tot gehoorfaemheyd ge- braghtgeworden, veel lighter, gefvvinder en B 3 opmerc- |
|||||||||
|
14 Oeffeningb en Kanji des Rijdens
|
||||||||
|
opmerckender opdevuyft des Berijders fullen
fijn, alsfe naderhand met àen. Toom fonder Neus-band geregeert werden, nadien de Muyl en de plaets des Gebits door 'tgebruyck des Neus-bands fonder eenige verfeeringh blijft; welcke plaets dan veel weeckerengevoellijc- ker is, als de Neus, daer de Neus-band op gele- gen heeft; en hier door fai 't Paerd fijn gehoor- faemheyd veel meer indaghtigh fijn, als te voo- ren op de Neus-band gefchied is. Ick fegg' derhalven, dat'er niets dienftiger is,
om een Paerd in fijn Jujiezze te behouden, als 't gebruyek des Neusbands, en des fleghten Hol- gebits, 't welck men gebruyeken moet, niet al- leen in den aenvangh der eerfter Onderwijfing, maer oock ontrent oude Paerden in 't exerceren van de Leflèn der Rijd-fchool,hoejuyft defelve oock fijn moghten. Want of fchoon een Paerd nochfoo wel afgeright,en in alle Leffen gantfeh perfetl was, foo dat het noch de ftraf noch de hulp met de Neus-band meer behoefde, foo draeght het evenwel geen fwaerte hier aen, en 't fchaed hem niet, defelve aen te hebben. Want het kon lightelijck gebeuren, dat het fijn Les vervalfchte, of dat het eenige difordrebegm^x ('t welck d'alderbeft-afgerightfte Paerden on- derworpen fijn} en dan fou de Neus-band wel te pas koomen, om'tfelve daer mêê, fonder verfeeringh des Monds, te ftraffên,en de begae- ne feyl te remedieren. Eenige fijn oock van meeningh, dat men in 't
begin een jongh Paerd de Kin-keten gantfeh niet behoord aen te doen, infonderheyd als fe teer enfaghtvan Muyl fijn; doch deefeopinie behaeghtmy gantfchlijck niet; want door de Kin-keten ontfangen de Stangen haer regte va- fligheyd, om inde Muyl te leggen, en fonder defelve fou 't Mondftuck gintfeh en weer in de Muyl wanckelen, wanneer 't Paerd draeft of Galopeert} maeckende't felve, foo'tfaght van Muyl was, ftracks verward. Derhalven wijl 't hodigh is, dat een Paerd daer toe gewend werd, jae dat het oock niet wel anderszijn kan, foo fai 't feer dienftigh fijn, datmen de Kin-keeten (doch wel langh of wijd) in legge; niet ten dien eynde, om datfe veel fou effeftu ecren, maer ot> dat het Paerd defelve gewoon wierd , en de Stangen haer behoorlijcke vaftigheyd moghten hebben. Indien't dan gebeurde, dat het Paerd figli onderftond met het opfehuyven der lippen hem te verweeren, of de Muyl te krommen.foo kanmenfulcks met behoorlijcke middelen be- letten en voorkomen. |
||||||||
|
Ter fel ver tijd, als ghy 't Paerd de Stangen
met het Holgebit inleghc, fult ghy oock aght neemen op de gevoel lij ckheyd des Paerds in de fijden, door 't drucken der Knyen, en 'tftoo- ten der Hielen : 't Welck gefchieden fai, wan- neer ghy 't Paerd doet Draven op een reghte wegh, en dan obferveert, of't figh daer door cou- r ageert en in malkander treckt, of dat het daer door verfchrickt en ongeduldigh werd; 't welk gefchiedende, foomoetghy'tfaghtelijck met de Hielen ftooten, en continueren in een foete bewegingh der Knyen enBeenen, foo langh tot dat het Paerd defelve gewoon is geworden, en fulcks met geduld verdraeght. Maer het tegen- deel moet ghy doen, indien 't Paerd traegh en nalatigh is, foodanige ftooten niet veel agh- tende. Dan is 't tijd, om hem de Hielen wel fterek inde fijden te doen gevoelen ; maer al- dermeefl: op die fijde, daer't figh neerhanght of buyght. Want alle Paerden fijn van Natue- ren geneyght, datfe met het achter-lijf contra ftimulum, en op d'een of d' ander fijde krom ge- bogen willen gaen -. Derhalven moet ghy 'top de fijde, daer 't figh met het aghterlijf heene» werpt, foo langh met de Hielen aenmanen en ftooten, en defelve oock niet uyt de fijde laten, tot dat het figh met het aghterlijf wende waec heenen ghy begeerd. Dit fai feer veel helpen, en een groote voorbereydingh fijn, op dat hec naderhand de Spooren dies te eerder en gedul- diger verdragen moght. Eyndlijck, ten befluytvan dit Hooft-fluck,
wil icku vermaend hebben, dat ghy de jonge Paerden, ter tijd fy opgeftalt werden ( wijlfe dangemeenlijck noch mat en krachteloos fijn, van weynigh wereks haeft moede en verdrie- tigh vverdende ) geenfiins foo veel arbeyds op- leght , datfe daer door in 't minfle oorfaeck van onluftigheyd en weerfoordigheyd moghten krijgen. En foo 't fchoon van noden ware, datfe dagelijcks, of om den anderen dagh, bereden wierden, foo moet het maer gefchieden, om [ haer, door foodanige dagelijckfche oerTeningh, goed engeduldigh temaecken, latende decei- ve ondertuflehen van dagh tot dagh meer moed en kraghten vatten, en haer tijd gunnende, om figh te herhalen ; want de kraght des Paerds moet u helpen tot alles wat ghy met het felve voorneemen wilt. Indien ghy 't nu in 't be- gin niet tot fijn behoorlijcke kraghten laet koomen , foo fai daer uyt volgen, dat het u ingeenerley LefTen behoorlijcker wijs fai kon- nen contenteeren. |
||||||||
|
V. HOOFT-
|
||||||||
|
* Eerjïe B o e e m
V. H O O F T S T U C K.
|
|||||||||||
|
J7
|
|||||||||||
|
Hoedanigh men de jonge Paerden de Spoor en fai ke-
ren kennen : Dejgelijcb 3 op hoe veelerley wijs defelve tege- bmycken rijn.
|
|||||||||||
|
voorftellen , naementlijck deefe : Eenige mee*
nen, datmen een jongh Paerd de Spooren be- hoord te geeven al ftracks in den aenvangh, als 't noch kraghteloos, mat en mager is ; op dat het, door ghebreck van kraght en lafhertig- heyd, defelve dies te geduldiger verdragen, en fonder ghevaer des Berijders dies te eer leeren kennen moght : Andere meenen, dat fulcks niet behoord te ghefchieden, voor dat het eerft fijn volkoomene fterekte verkregen, en 't fefde of fevende Jaer bereyekt heeft, alreeds in de LefTen wel verfekert en onderwefen geworden zijnde. Maer geen van beyde defe gevoelens konnen
my behaeghen : Want my dunckt, dat het op d'eene wijste vroegh, op d'andere te laet is, om een jong Paerd de Spooren te geven. Want of wel een Paerd door de Spooren van fijn krachten niets verheft, fchoon hem defelve ghegeven werden op foodanigen tijdt, als het noch jongh en mat is 5 foo fai echter't felve; daer door de Moed verliefen, eer het fijn Kragt en Hert genoeghfaem ghevat heeft. Oockfou daer uyt volghen, dat foodaenighe jonge en Matte Paerden, door gebreck van krachten en, grooteLafhertigheydt, veel Spoorflagen ver- wachten , en defelve foo gewoon werden fou- den , datfe (infonderheydt als'er een boofe Natuer by is) naederhandt niet veel daer op fouden paffen , en alfoo hier door lichdijck teghens de Spooren mochten verherden, en t'eenemael fteegh werden. Maer hier teghens waerfchouw ick u oöck , niet foo langh re Waghten , om de Spooren te ghebruyeken, tot dat een Paerd fijn volkomene fterekte en ou- derdom bereyekt heeft. Dit is gheenfins te prijfen ; want alle goede or dr en en onderwij - fingen, die ghy tot noch toe fonder Spooren ghebruyekt mogt hebben, fouden te vergeefs gefchied zijn, wegens de verwarring en groote difordre, die't Paerd alsdan daer over begaen foudej om dat het niet alleen de Spooren niet kend , maer ook nu fijn volkomene kragt heeft, om defelve te weerflreven. Alfoo foudgy uw begane Dwaling gewaer werden,nevens't groot ghevaer, dat u daer door teverwaghtenftaet, C vermits* |
|||||||||||
|
E fìrafen hulp met de Spooren is niet
[minder noodwendighennuttigh, als de ftraf en hulp met de Cavezon, of Neusband, waer van hier boven ge- fproocken is, en in't vervolgh noch gefprooc- t.n fai werden. Derhalven moetyederPaerd defelve leeren kennen en verdragen, vermits de Effefien daer vanbynae ontelbaer zijn. Sy verwecken de ghemoederen der Paerden feer wonderlijck : Maecken defelve reght bequaem van Hals en Kop ; faght van Mondt, ras, be- hendigen gewillig : in alles gefchickt, demoe- digh , ghehoorfaem, verftandigh , en in alle Lellen perfeft. d'Oorfaecken daer van fouden te langer vallen, om hier te verhaelen. De gant- fche Konft des Berijders leyd hierin verbor- gen, dat hyweetedereghte tijde, wanneer en hoe veel fijn doen van nooden is, defelve aen een Paerd re geven , op dat hy daer door beko- men moght het begeerde effe il. Beyde deefe \nflrumenten , naementlijck de Cavezon en de Spooren , moeten met malkander Congrederen of 't famen gaen, en d' een d' ander helpen, om d'' effelïen in allerley onderwijfingen volkomen te maecken : Want men fai bevinden, dat't een fonder 't ander niet veel kan effectueren. Doch ick fpreeck niet van de Cavezons of Neusban- den felfs, maer van de handen, welcke defelve ri geeren. Defgelijcks fpreeck ick niet alleen van de Spooren , maer van de Beenen , of Hielen, waer aen de fel ve gebonden zijn, en met welcke die geregeerd werden, lek derve fegghen , dat de Cavezon'm de Handt , en de Spooren aen de Voet van een ervaren Berijder gantfeh feldfaem, en als Wiïdbraed is : Want veele verflaen'er feer weynig van. En vermidts men met de Spooren geen effett kan maecken, voor dat het Paerd de felve van te vooren heeft leeren kennen en verdraegen, foo is noodigh, dat ickaenwijs, op wat voor een manier fulcks ghefchieden moet. Daer zijn wel verfcheydene e finten van deek faeck, te weeten , wanneer men een jongh Paerd eerft de Spooren behoord te geven; doch om my met defelve niet langh op te houden, wijl ick de kortheydbeoogh, foo fai ick maer alleen tvveederley ghevoelens |
|||||||||||
|
18 Oeffeningb en Kon ft des Rijd ens
|
|||||||
|
de Cavezon ftrafFen, foo veel als van nooden
fai fijn. Doch indien 't Paerd lay en traegh was,
niet behoorlijckop de Spooren refpondeerende, foo fult ghy hem defelve, fonder genade, wel (lerck in de fij den flooten, fonder t' ontfien, of wat het gewond werden moght. Want het fai hier nae, of oock wel 's anderen daeghs ( infonderheyd als ghy 't op yeder Spoor-flagh met een harde ftem toegrauwd ) dies te veer- diger en behendiger werden, en figh couragee- ren fonder Spoor-flaegen, foo haeft het maer alleen uw ftem falhooren. Opdeefewijsfal een Paerd niet ganffch fteegh of hals-fterck tegen de Spooren worden $ gelijck lightelijck gefchieden kon , indien men nae de voor-ver- haelde meeningh quam te handelen. Onder- tufichenmoet ghy weeten, dat de Spooren, welcke tot jonge Paerden, oftotfulcke, die op de School koomen, te gebruyeken ftaen, niet fcharp noch fpits moeten fijn , gelijckiè hedenf daeghs in 't gemeen foodanigh bevon- den worden, wijl defelve 't Paerd niet alleen toe ongeduld verwecken, maer oock tot veel quaede manieren en boofe gewoonten aenley- dinghgevenfouden; als, metdeftaerttefpee- len, 't lijf te krommen : en in alle dingen contra* rie efteiïen te doen. Want de Spooren voor figh felven fullen (even gelijck van de Cave- zon gefeyd is) 't Paerd niet meer ftrafïèn, als den Berijder toelaeten fai 5 't welck ick nu aen, uw difcretie wil gefield hebben, 't Geven van de Spooren, om goede effeÜen daer van tebe- koomen, moet verfcheydentlijck op drieder- leywijs gedaen werden, nae de gelegentheyd der Paerden 5 en om feeckere oorfaecken, fon- der welcke den Berijder 't Paerd noyt met de Spooren moetaenraecken. 'tEerfte gebruyek derfelveristotftrafFe. 't Tweede, om't Paerd daer mee te Jufleeren (dat is reght tuffchen bey- de de beenen te doen gaen.) 't Derde, om 't Paerd daer mêê te helpen. D' eerfte wijs , dienende ter ftraffè , fai
ftrengelijck gefchieden, metbeydede Spoo- ren te gelijck, eens, of meermael op malkan- der , nae dat de gedaghte ftraf van nooden fai fijn. Deefe moet geoeffend werden tegens foodaenige Paerden , die boofe ondeughden en lafteren aen figh hebben , willende figh niet nae behooren voortdoen , noch op de Spooren refpondeeren. Indien oock een Paerd van een al te faghteMondt was, en de handt des Berijders niet begheerde te kennen noch aen te nemen, foo fai het door de harde Spoor- flaegen ghedwonghen werden, figh op den Toom, of de hand des Berijders te begeven. Dq(q
|
|||||||
|
vermits het Paerd al fij n vermogen fai aenwen-
den, om figh daer tegens te verweeren. Oock fult ghy veel moey te hebben , en groot geweld moeten gebruycken^eer ghy 't weer tot gehoor- faemheyd en in een reghte ordre brenght, om dat het niet terreghter en behoorlijcker tijd met de Spooren tot gehoorfaemheyd gebraght, en in fijn doen beveftight is geworden. Ick wil u derhalven bekend maecken, hoe-
daenigh een manier my behaeghd, om een jongh Paerd de Spooren te geven 5 en fegge, dat ghyfulcks niet behoord te doen, voordat het eerft, door de voor - heenen aengeweefe- ne ordre, foo verr'is gebraght geworden, dat het de Kop vaft draeghd : En foo haeft ghy dan bemerekt, dat het aen kraghten begind • toeteneemen, teverftereken, en een hert te vatten ( 't welck binnen twee of drie Maenden gefchieden kan, infonderheydals het van een goede Natuur is, en dat men 't wel waergenoo- men heeft ) foo moet ghy 't, fonder langer uytftel, defpooren geven , hoe jongh of ma- ger van ligchaem het oock fijn moght: Doch op fulck een wijs,dat ghy 't Paerd te vooren(voor- namentlijck als ghymerckt,.dat het van een groote gevoellijckheyd, ketelaghtigh, of on- geduldigh is ) aen een verfeeckerde plaetsdoor behendigh draven in fijngewoonlijckeLeifen hebtdoenarbeyden, en figh wel verwarmen : Want het falde Spooren v.el liever verdrae- gen, wanneer 't eenighfins verhit geworden is, als wanneer het foo daedlijck uytde Stal komt, noch frifch en onvermoeyd fijnde. Daer nae fultghy'tallenxen de Spooren, nu in d'een, dan in d' ander fij de, en alfoo maer d' een om d'andere laten gevoelen.op dat ghy fien moght, hoedanigh het figh aenfteld, om alfoo, nae de gelegentheyd des Paerds,en nae dat ghy meend van noden te fijn, hoe langer hoe ftereker daer in voort te gaen. Als ghy nu fiet, dat het Paerd in fijn doen behendiger werd, en met de beenen op de Spooren refpondeert * en fighge- lijck als in malkander fet (gelijck ick geloof dat het doen fai) foo fult ghy niet nalaten 't felve met de hand op den Hals te ftreelen, en alfoo door carefieeren 't Beeft te verfeeckeren, op dat het niet verfchrickt werden, maer veel meer bemereken moght, dat het nu wel ge- daen had. Maer indien het, terwijl ghy 't de Spooren geeft, eenighe difordre begingh , met de Kop tefchudden, of uytte flaen,Yoo fult ghy 't de Spoor-flaegen eenige malen nae malkander, of d' een om d'andere geven (doch wel letten , dat ghy ter reghter tijd weer op- houd, als hetpeerdthetfehuddenof flaenmet de Kop achter laet) en het oock te gelijck met |
|||||||
|
ËerBe B ö è e ìL
|
||||||||||||||||||||||||
|
il)
|
||||||||||||||||||||||||
|
Deefe Straf kan men oock gebruyeken, wan-
neer 't Paerd in fijn Les eenighe disordxe en faut begingh , uyt boofheyd en onghehoor- faemheyd •. Doch ghy moet neerftigh aght flaen op de tijd, wanneer deefe Straf van tiooden is; naementlijck , datfe gheoefTend werde , foo haeft als 't Paerd fout begaet, en eenige disordre maeckt, doende de ftraffe met de mifdaed over-een-koomen. Anders fou 't Paerd van fijn voornemen wijeken, en deftraf fou 't behoorlijck effeÜ niet bereyeken kon- nen, maer een contrarie effett veroorfaecken, indien men 't de draf met de Spooren eerfl: gaf, nae dat de mifdaedt, die de ftraf verdiende, al- reeds te vooren begaen was, en 't fou figh niet weten indaghtigh te maecken, waerom hetge- foaft wierd. De tweede wijs, ftreckende om 't Paerd daer
door te Jufleeren en reght te doen gaen, moet faghtelijck, en maer half foo fterek gefehieden, alleen met d'eene Spoor,in de fijde daer't meeft van noodefal fijn, 't fy dat het figh met het ach- ter-lijf uyt den Circuit der ronde of reghte linten werpt, of figh op eenige andere manier wou krommen ofbuygen; op dat ghy't hier door weer te reght en in een juyfte linie brengt, waer van hier nae meermael fai gefproocken wer- den. De derde wijs, om't Paerd daermêête hel-
den, moet feer foet, en met een groote Menfuer gegeven werden aen foodanige Paerden, welc- ke hardbeckigh fij n , en in den Toom hangen ; oock aen de fulcke, welcke hittigh,toornigh en ongeduldighfijn: Soodatghy 't Paerd alleen Jia fijn gevoellijckheyd met de Spooren roerd , Op dat het leer kennen uw behagen of misha- gen, én wat ghy van hem begeerd gedaen te |
||||||||||||||||||||||||
|
hebben. Dit alles fai het Paerd, doof dé hulp"
der Spooren, leeren kennen en verftaen, indien ghy behoorlijcker wijs met defelve weet om te |
||||||||||||||||||||||||
|
gaen.
|
||||||||||||||||||||||||
|
Eyndlijck, belangende de plàets daer de
Spoor-flaegèn voornamentlijck moeten vallen en gegeven werden, foo ftaet te letten, dat de- fel ve,indienfe een goed effeÜ fullen hebben,niec te verr' aghterwaerts, maer liever voorwaerts, nevens den Gordel, op de fterekte der Ribben moetengeappliceert werden. Sulcks moet oock even gelijck, d'eene niethooghen d'andere laegh, maer gefaementlijck ontrent op eene plaets ( niet extendeerende de grootte van een Rijcksdaelder) gefehieden ; hier van moet den Berijder , door gewoonte * een verfeeckerde Men/ure hebben : Want indien men 't Paerd de Spooren geven foude meer als een hand-breed achter den Gordel,foo fou 't felve (indien't van een boofe Natuur was ) in fijn bedrijf weerftre- ven, en daer over den Adem verliefen $ of im- mers in eenige difordre koomen -3 of foo het vari een goede Natuur was,foo fou het de moed ver- liefen, en niet weeten, wat'et doen moeit ; Ter wekker oorfaeck ghy dan oock 't begeerde Ef- feÜ niet foud konnen bekoomen. Soo fiet ghy dan, uyt 't geen hier nu gefeyd
is, dat de Spooren, foo wel tot behulp als rot ftraf der Paerden, ter reghter tijd, met groote Menfure, met goed vetftand en difcretie des Be- rijders moeten gegeven en gebruyekt fijn. Ick kan in dit tegenwoordigh Hooft-ftuck niet ge- noeghfaem befluyten de meenigerley Effetlen der Spooren j en derhalven laet ick fulcks by4 't verhaelde beruften , tot dat ons naderhand verdere gelegentheyd fai voorkomen, om een naerder verklaringh daer van te doen. |
||||||||||||||||||||||||
|
VI. HoÖFTSTÜCrt.
Van dm reghten Ordinairen Sadtl; wanmer enhoi
àen [elven behoor di of gekydt te werdem
|
||||||||||||||||||||||||
|
ï-s ghy nu voorneëmens fijt een
Paerd (nae de voor-heenen aen- geweefene ordre) de Spooren te ge- ven, foo fult ghy den reghten ordi- nairen Sadel gebruyeken , en laeten op-leg- gen, opdat ghy (indien het figh door fpriti- |
||||||||||||||||||||||||
|
lijefc gebeuren kon) met dies te meef gefchickt-
heyd en verfeeckertheyd op't Paerd blijven, ert tegrooter voordeel hebben moght, om 't felvé te ftraffen. 't Is lightelijck te gelooven, dat de Commoditeyt eens goeden Sadels den Berijder in veele dingen te hulp komen, en dat het groou profijt doen kan,in alles op'tPaerd weìgeaccom- modeert te fijn. Qeck foud' ick de Commoditeyt eri € ê vari |
||||||||||||||||||||||||
|
I
|
n, of andere groote beweegingen, onbehoor-
|
|||||||||||||||||||||||
|
> ijck,of ongeduldig quam te dragen,gelijck ligt-
|
||||||||||||||||||||||||
|
Oeffeningh en Ronfi des Rijdens
|
||||||||||
|
ao
|
||||||||||
|
van eenige foörten van Sadels hier konnen aen-
wijfen ; doch ick bevinde by nae foo onmoge- lijcktefijn, dat alle Ruyters eenerley manier van Sadels fouden gebruycken, als 't onmoge- lijckis, eenerley manier van Hoeden of Klee- di ngh te hebben ; wijl den eenen dit, den ande- ren wat anders beeter behaeghd, en voor fijn ligchaem bequaem dunckt te fijn. Ter deefer oorfaeck wil ick hier niet fpreecken van de ge- voeghlijckfte manieren der Sadels, maer alleen van 't geen, waer op hier voor namentlijck te letten ftaet, en waer aen aldermeeft gelegen is; namentlijck, dat de Sadelopdereghte plaets geleyd werde 3 niet te veel voorwaerts op den Hals van 't Paerd , oock niet te veel achter- waerts op deLendenë,op datfe'tPaerd aen d'ee- ne plaets niet meerdruckeenaengrijpe als op d'andere; maerdatfegelijckelijk op d' aghterfte Boom foo veel draegh als op de voorfte, op dat ghy uw Beenen aen den buyck des Paerds voe- ren en houden kond, om alfoo 't felve ter regh- ter tijd te hulp te koomen. My aengaende, my dunckt, dat ick in alle Sadels, hoedanigh die oock fijn mogen, feer wel ge accommodeert ben, als fe maer, op de nu verhaelde wijs, gelijck, reght en vaft leggen ; figli niet op d'een of d'an- der fijde hangende noch wendende, noch niet te veel voorwaerts noch achterwaerts, maer reght op 't midden des rughs leggende, daer men behoord te fitten, wanneer men 't Paerd fonder Sadel berijden wil. Want foo de Sadel te veel na vooren op den
Hals leyd, foo valt ghy 't Paerd feer befvvaerlijk in alles wat het onder u doenfoude, en 't moet u alleen op de voorfte Beenen dragen. Ten an- deren, ghy kond het Paerd, door de verhinde- ringh des Sadels, met de hand de behoorlijcke hulp niet doen, noch defelve, nae degelegent- heyd des Paerds, ter behoorlijcker plaets voe- ren noch houden, wijl de Sadel op foodanigen plaets van den hals leyd, daer billijck de hand met den Toom behoorde te ftaen. Ten derden, als de Sadel teveel voorwaertsleght, foo fit ghy oock met de Beenen te veel voorwaerts, en met de Knyen te wijd van des Paerds Lijf, waer door ghy deftrafof dehulpmetde Knyen en Spooren niet ter reghter tijd en ter behoorlijc- ker plaets kond gebruycken, gelijck wel an- ders , wanneer de Sadel reght in 't midden ge- leyd is. Even 't felve gefchied oock, als de Sa- del te veel aghterwaerts geleyd werd; want dan fit ghy nietfgelijck betaemlijckis)op den rugg' maer veel meer op de Lendenen des Paerds. Hier door werd niet alleen veroorfaeckt, dat |
||||||||||
|
het Paerd de fterckte des rughs niet foo wel,
oock de Croupe oft Kruys niet loo gefwind en behendigh gebruycken kan, als anders ; maer 'e fou figh oock in 't Manieren en omdraeyen ligt- lijck in't Kruys konnen befeeren.wijl 'tu alleen met het agterfte deel des lighaems dragen moet. Dat noch meer is, deefe geftalte bedeckt den Gordel des Sadels, dereghteplaetsvan 't Lijf des Paerds,daer men't billijk de Spooren moeft geven, gelijck voor heenen geféyd is. D'on- gelegentheden, die hier uyt volgen konden , fijn te veel om te verhalen. Daer en boven foud ghy oock bevinden, dat de jonge Paerd en door fulck qualijck Sadelen (infonderheyd als fe ke- relaghtigh vanNatuer fijn) terftond boofe ge- woonten en quade nucken fouden aenneemen, als op-blafingh, rug-krommingh,flaen en fprin- gen*, gelijck de geene wel gewaer werden, die van deefe dwalingh onkundigh fijn.en niet we- ten, datfe uyt deefe oorfaeck voort komt. Mijn gevoelen is, dat oock't meerendeel der oude foodanige Commoditeyten des Sadels niet gekend noch verftaen hebben, wijl 't doenmaels een ge- meen gebruyek geweeft is,de Sadels tot op den halven Hals re leggen, waer door niet alleen fy felfs, maer oock de Paerden, feer befwaerd wa- ren. Eerft, om dat ( gelijck alreeds gefeyd is) 't Paerd den Ruyter alleen op de voorfte Bee- nen moeft dragen; wanthyquam reght op 't Schoft-been te fitten, daer 't geen plaets voor de Sadel is. Daer nae, 't is den Ruyrer felfs be- fwaerlijck geweeft,foo qualijckgeaccommo deert op 't Paerd te fitten, wijl de Sadel niet behoor, lijck reght en gelijck, maer voor hoogh en ach- ter laegh op't Paerd lagh : Waer door dan ver! oorfaecktwierd, datfe (wanneerfe een dagh langh moeften rijden, en vermoeyd wierden > figh nu op d'een, dan op d'ander fijde hingen, om eenig gemack te foecken : En even hier door wierden alle Paerden lelijck gedruckt, qualijck toegerigt en gantfeh verdorven; foo datfe dick- mael (gelijck d'ervarentheyd geleerd heeft)on- der de Sadel niet meer te gebruycken waeren. 't Was ter dier tijd niet nieuws, dat een Paerd" maer fes ofaght Mijlen wreeghs gereden heb- bende , ten alderminften eenige gefwellen had gekregen, alleen veroorfaeckt door dit qualijck Sadelen : 't Welck nu hedenfdaeghs foo dick- mael niet gebeurd, wijl de Berijders meeren- deel hebben leeren kennen deCommoditeyten des Sadels, als hyop dereghte plaets des Rughs, en niet voorwaerts op den Hals,of achterwaerts op 't Kruys geleyd werd. |
||||||||||
|
VII. HOOFT-
|
||||||||||
|
RerBe B o e e k. * fcjfc
Vil. Ho oft stuck.
Fan de verfcheydene Proportien der Paerden 7 en
hoe defehegeneegen fijn de Kopte dragen.
|
||||||||
|
fp/Tp?l| Nder alle andere Onderwijfingen en
Ill|||l §1 veele voorname puntten in defe Konft, ||!p||^is de juyfle proportie des Tooms, of ^^^^* de Poftuer van Hals en Kop, de nood- vvendighfte en dienftighfte ; vermits hier door een Paerd niet alleen een geheel andere en cier- lijcke aenfienlijckheydbekoomt, maer oock Jijpooft en gefchickt werd, om de fterekte des Rughs, derBeenen,enal de leden des gantfehen Lijfs dies te beeter en gefwinder te gebruycken in al de Leflèn diemen 't felve moght koomen te geven. Want een Paerd ontfanght eerft de ge- ichicktheyden^r/^ö/fr/Vtotfijn Lefïèndoor de fofluer van den Hals en 't Hooft : Enick geloof, dat het meerendeel der Lellen en Maneggen, welckegefchieden fonder of buy ten de Poftuer, ofjuyfte proportie des Tooms,te vergeefs aenge- wend werden, wijlfe buytendefelve niet wel juyften volmaeckt fijn konnen. Doch onder al de dingen deefer konft, is dit wel 't alderfwaerft te begrijpen, niet alleen voor't Paerd, maer oock felfs voor den Berijder : En ick houd het daer voor, dat de foodanigehet niet verftaen hebben , noch verftaen konnen, welcke figh te vergeefs foo feer bemoeyen, om veelerleyy^r- ten van betoomingen te bedencken, om daer door al d' effeften te maecken, vvaer van ick te- genwoordigh fpreecken fa! 5 wijlfe figh niet be- neerftigen om nae te vorfichen de feeckere en waere oorfaecken van een yeder dingh. 'k Segh derhalven, dat in deefe Konft niets
foo hooghnodigh is, enwaernaeden Berijder figh meer te reguleren heeft, als nae de proportie der Paerden, en hoe de felve genegen fijn de Kop re dragen5 't welck van haer alle gefchied opdriederley wijs. Eenige dragen de Kop laegh nae beneden, en hangen in den Toom. Andere dragen de Kop hoogh en geftrackt, fteeckende tegen de hand des Berijders. Noch andere dra- gen de Kop middelmatigh, of in 't reghte mid- den der Poftuer, maeckende alfoo van felfs een cierlijcke aenfienlijckheyd des Tooms. Op al deefe gelegentheden moet ghy aght
neemen, en u naedefelve righten, om 't Paerd nae de bequaemheyd of onbequaemheyd fijner proportie behoorlijcker wijs te hulp te mogen koomen ; Eerft met de handtj Ten anderen met hetLigchaemjTen derden met debehoorlijcke Leflèn en andere noodwendige ordinaire hulpen ( |
||||||||
|
en Straffen. En om nu eerft van de haftt te fpre-
ken, foo fegg' ick, datdefelve, nae de gelegent- heydder Paerden, onderfcheydentlijck moet gevoerd werden opdriederley wijs. D'eerfte is hoogh, en boven de Sadel-knoop: D'andere laegh, en onder de Sadel-knoop : De derde ge- lijcks de Sadel-knoop 5 gelijck tot meerder on- der rightingh in deefe volgende Figuer by de letteren ABC tefienis. D' Eerfte wijs, geteeckend met A. hoogh en
boven de Sadel-knoop, is dienftigh te gebruyc- ken voor Paerden, die met het Hooft iaegh of nae beneden gaen, en figh in den Toom han- gen 5 op dat, foo dickmael men de hand met den Toom verheft, het Paerd 't hooft oock ver- hief. De tweede, geteeckend met B. laegh en on-
der de Sadel-knoop, diend voor foodanige Paerden, die met een geftrackte Mont hoogh gaen, want hier door fullenfe leeren in 't Gebic te confenteren, en figh by geven. De derde, geteeckend met C.gelijcks de Sa-
del-knoop, is dienftigh voor fulcke Paerden, die wel geproportioneert fijn, dragende de Kop van figh felfs reght en behoorlijck. Deefe ma- nier van de hand te voeren behaeght my alder- beft, als, na mijn oordeel, de cierlijckfte van al- len fijnde: En den Berijder behoord figh hier in te beneerftigen in de Maneggen, of als hy an- ders in openbare plaetfen rijd : Want hier door krijghtdenRuyterinalfijndoen een fchoone aenfienlijckheyd. D'andere twee manieren fijn alleen noodigh op de Schooien, om't Paerd daer door te Jufteeren en in een reghte poftuer te brengen, gelijck te fijner plaets breeder gefeyd fai werden. Ten anderen, met dehulpedesLigchaems
moet ghy u fchickennae degelegentheyd des Paerds : Want eenige Paerden fijn voor veel lighter als achter j andere wederom fijn achter veel lighter als voor: En derhalven is't van noo- den, dat ghy 't Paerd tot gefwindheyd helpt aende plaets, daer 'tfwaer en ongefchickt is; en in tegendeel't felve met uLigchaem befwaerd ter plaets daer 't al te light en gefwind gevon- den werd j op dat alfoo de gantfche fterekte des Paerds voor en achter even gelijck moght fijn, en in al fijn doen een gelijck tegen-gewight moght hebben 5 waer van wy i» 'f vervolgh C 3 verder |
||||||||
|
2.Z Oeffeningh en Konfl des Rijdens
|
||||||||
|
verder fpreecken fullen. Ondertufichen even-
wel moet ghy u, ontrent foodaenige hulpen des Lichaems in 't onderwijfen der Paerden, niet (gelijckeenigedoen) met veel onmanier- lijckebewegingen vertoonen (alhoewel men fulcks moght laten paffeeren op 't School, wan- neer ghy 't Paerd Jitfteert, of *t fel ve daer door te hulpquaemt) maer ghy moet u veel meer be- neerftigen, oock nae 't uyterfte vermogen, alle hulpen en flrafïèn te Paerd foodaenigh te ver- righten, dat men weynigh aen u fien kan, op Wat voor een wijs ghy't Paerd te hulp koomt. Ten derden, met de behoorlijcke Lellen* 1 |
||||||||
|
welcke voornamentlijck fijn het Pafege^reii^
Draven, Pareeren, Galoppeeren, op den reghten wegh en in den Ringh j waer door alle Paerden moeten gejufieert werden. Nae de gelegentheyd der fel ver moet ghy u weten te reguleeren j wijl de Natueren, geichicktheden, 't vermoogen, 't humeur, de proportie en den gangli derPaerd'en eenfeer groot onderfcheyd maken tuflchen 't een en 't ander, en gantfch ongelijck fijn. Ter wekker oorfaeck noodwendigh alle LefTen Hulpen en Straffen geright moeten werden nae den Aert der Paerden 5 en dit alles fai d'ervae- remheyd u genoeghfaem konnen ieeren |
||||||||
|
VIII. HOOFT-
|
||||||||
|
EerMe Boeg k.
|
|||||||||||
|
23
|
|||||||||||
|
VIII. HOOFTSTUCK.
Van de Paerden, die met de Kop nae beneden
gaen ) en op den 'Toom hangen.
|
|||||||||||
|
tioneert Paerd vertoonen figh dickmael fulcke
goede Qtialiteyten, als felfs in d'alderfchoonfte : En ick wou meer fien op de Beneficien der Na- tuer , als op de geftalte en proportie. Maer om weer tot mijn voornemen tekee-
ren, foo wil ick in dit Hooft-ftuck fpreken van foodanige Paerden, welcke laègh nae beneden gaen, en met de Kop in den Toom hangen. Merckt derhalven, dat dit niet akijt de quaede proportie toe te fchrijven is : Want eenige Paer- den gaen benedenw aerts, en hangen geduerigh in den Toom, offe fchoon van Kop en Hals wel geproportioneert en opgewaffen fijn. Dit werd voornamentlijck veroorfaeckt door de grooce fwackheyd des Rughs, en 't onvermogen der Beenen, foo dat het d' opgeleyde Laft niet dra- gen kan. Eenige andere gaenbenedenwaerts, als fe of
al te feer verwelfde, of gebogene Halfen,en daer tegens kleyne en fmalie Kinnebacken hebben, of anders van onverftandighe Beryders foo ge- wend fijn geworden de Kop te dragen. Derhal- ven is 't noodwendigh, wanneer u diergelijcke Paerden ter hand koomen, dat ghy voor hee- nen alles vlytigh ohferveert, en agnt neemt, wac in 't een of't ander geval d' oorfaeck daer van is, dat her Paerd benedenwaerts gaer. Want als men van eenigh dingh de feeckere oorfaeck kend,foo kan't gebreck dies te lighter verbetert werden; oock dickmael met feer fleghte midde- len, lek wil dan nu befchrijven, wat ordre ghy metdiergelycke Paerden behoord te houden. Voor heenen heb ick gefeyd, en fai nu 't fel ve
met weynig woorden herhalen, datghydehant beyde metdeTeugelen des Neus-bands en der Stangen hoogh en boven den Sadel-knoop op de boogh van den Hals voeren moet, gelijck in de voorgaende Figuer te fien is. Evenwel moet de Teugel des Neus-bands korter fyn, als de Teugel des Tooms} want hier door fult ghy de Kopjes Paerds lighter verheffen en oprighten konnen , met het faghtjens opwaetts rucken van den Teugel des Neus-bands, ter reghter tijd, gelijck verder gefeyd fai werden. Hier toe behoord oock noch de hulpe des ligchaems, waer van hier boven gefproocken is, mee welc- ke ghy u fchicken moet na degelegentheyddes Paerds. lek verfeeekere u, dìat ghy bevinden fulc,
|
|||||||||||
|
Efproocken hebbende van 'tonder-
fcheyd der Paerden,hoedanigh fy ge- negen fijn de Kop te dragen, en dat- men figh accommodeer en moet nae de geiegentheydvan yederPaerd, foo fai ick nu oock gevvagh maecken, op wat voor een wijs fulck een ond^rfcheyd gehouden moet werden, nae dat ick felfs gewoon ben met 't een of't an- der van diergelijcke Paerden te doen. Eenige Paerden fijn qualijck geproportioneert,
andere van onverftandige Berijders in 't begin foo qualijck bereden, onderweefen en gewendt geworden de Kop te dragen, dat het gelijck als onmogelijck fchijnd, defelve tot een teghtpo- fiuer te konnen brengen. Evenwel,wanneer ghy metdefaeckreght fult weeren om tegaen, en al d'omflandigheden (die ick in 't vervolgh be- fchrijven fai) vlijtigh te betrachten, foo fukghy bevinden, dat het niet ondoenlijck is,een ycder Paerd na fijn proportie de tegtepoflner desTooms tegeven. OndertufTchenfijn fulcke Paerden, welcke
van Natueren foodanigh geproportioneert enge- qualificeert fij a > datfe defe laulp niet feer behoe- ven,veelmeer.te prijfen, hooger te aghten, en de moeyte die men aea de fel ve leyd,veel weer diger, als d' andere : Wane fy fullen den Berij- der van Veel arbeyds ontflaen, en hem geen ver- geeffche tijd doen verliefen Engewiflèlijck, iükk eenPicqueur is boven andere geluckigh te noemen, welcke geen andere, als uytgeleefene, goede en wei-geproportioneerde Paerdë van groo- te fterekte en bequame hoedanigheden krijght te berijden. In tegendeel magli den foodanigen billijck voor ongeluckigh gehouden werden, hoeperfeiï hy oock in fijn konft fijn moght, die geen andere als enckele Groot-koppige, traege en ongefchickte Paerden van een boofe Natuer en kleyn vermoogen ter hand koomen 5 welcke door dé gedaghte hare ongefchiktheyd en qua- den aert den Berijder in fijn konft maer alleen cfendeeren en veraghtelijck maecken. Doch men moet niet meenen, dat ick een Paerd ver- aghten of verwerpen wil, omdat het wat qua- lijck geproportioneert en opgewaffen is, vermits ick hier alleenlijckfpreeck van foodanige Paer- den, welcke buyten depofluer en qualijck gepro- portioneert fijn. Want in een qualijck gepropor- |
|||||||||||
|
24 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||||||||||
|
fult, dat het meeftedeel der Paerden, die laeg
na beneden gaen, achter gefwind en light, maer voor gantfch fwaerfullen zijn, vermits-feop den Toom hangen. Ter deefer oorfaeck is'tno- digh, dat ghy, te Paerd fittend? ; ulighaem wat achterwaerts Jaet fincken , om 't Paerd gelijck als'tgewighttegeve»j doch maer foo veel als van noden fai zijn. Dit fai feer veel hel- pen, niet alleen't Paerd, maeroocku. Want eerftelijck , ghy kond uw fterckte by malkan- der hebben, welcke u van noden is, om't Paerd voor met de Kop door de Neusband te ver- heffen en op te righten. Ten anderen , het Paerd bekoomt, door deefe hulpe des lig- chaems, het reghte gewight van't aghterfte en 'tvoorfte des Lijfs, 'twelck in alle Paerden, diemen in de leffen van de Rijdfchool onder- wij fen wil, vereyfcht werdt. En naedien diergelijcke jonge Paerden (die
van foo een ongelijckefterckte, en aen d'eene plaets gefwind en light, aend'anderefwaeren gefchickt zijn) niet reght na behoren even-ge- lijck op malkander Draven konnen, foo fai in 't begin aldernoodwendigfte zij n, het Paerd,ne- vens de gedaghte en andere hulpen der hand en des ligchaems, op een regten enjuyften Draf te fetten , en 't fel ve wel daer in t'exerceeren en t'onderwijfen : Wantden Drafis onder alle an- dere leüen tfundament, om een Paerd veerdigh en gehoorfaem te maeckenj waer op gelijck als ghebouwd moeten werden allerley foorten der Manegien, of leffen van de Rijdfchool. Doch hier is van noden dat in d'oeffèningh
des Dravens voor alle andere dingen vlijtigh in aght genoomen werde at principale confi deratie', nae den aert en gelegentheydt der Paerden 5 anders fou niet vrughtbaerlijcks daer uyt vol- gen konnen. Merckt derhalven, wanneer uw Paerd op de gedaghte wijs in den Toom hingh, of tegen de handt aendrongh, foo is noodwen- digh en alderbeft, dat ghy 't felve doet Draven in een kort-verhevene en t'faemgedrongene Draf, fooveelmogelijckis; en infonderheyd, indien 't Paerd langh van Lijf waere, om 't kl- ve daer door in en by malkander te houden. Doch ghy moet het in't Draven niet te fterck of met een vafte onbeweeghlijcke Hand met de Neusband of Toom houden : Maer maeckt, dat ghy de Hand met de Neusband d'een om d'an- der, of beyde te gelijck te rug treckt en verheft foo dickmael als ghy gewaer werd, dat 't Paerd' op den Toom hangen wil. Door dit middel fult ghy't felve gewennen, dat het, foo dickmael ghy de Neusband te rugge treckt, en de handt met den Toom verheft, oock de Kop ver- heffen , en 't khe van felfs in een cierlijcke^- |
|||||||||||||||||
|
(luer leeren dragen fai.
Maer indien ghy diergelijcke Paerden, wel-
ke op den Toom hangen, regens haer Natuer in een behendige of uy tgefpannen Draf woud exerceeren ; daer benevens oock de Hand vaftenonbeweeghlijck woud voeren , foo fou 't Paerd daer door veroorfaeckt werden, noch dies te meer op den Toom te hangen : En daer- om is de gekorte of ged wongene Draf voor dier- gelijcke Paerden alderdienftighft : Oock kon door fulck een korte Draf, en de verheffineh der Hand met de Neusband, het Paerd met'er tijdt gheraecken foo wel tot de fterckte des Rughs , als tot het goede temperament des Monds, indien het, weghens defvvackheydt des felven, op den Toom hingh. Doch indien het Paerd van Natueren light en ghefwind ter hand waere , alleen met de Kop neerwaerts gaende, door een quaede ghewoonte des Be- rijders , foo fai voor 't felve de behendighe en uytgefpannene Draf alderbeft zijn 5 want daer door fult gy 't nier alleen den Hals en de Kop oprighten en verheffen, maer oock beveftigen , en de rechte leuning des Tooms geven konnen Hier uyt is dan lightelijck afte nemen, hoe
feer het van nooden is, de Paerden nae haren aert en ghelegentheydt te frotteren •. En 't fai al- derdienflighft zijn, dat ghy deefe exercitie des Dravens aenvanght op den reghten wegh • u beneer ftigende, foo veel mogelijck is, 't Paérd in een reghte Linie te berijden ; Wantalle Paer- den zijn geneghen fich met het Achterlij fop d'een of d'ander fljde te hanghen 5 waer op ghv wel aght nemen moet, en foo haeft fulcksVLe. fchied , moet ghy 't Paerd met het Been, de Knie ofSpoorderfelverfijdefoo langh aenma- nen en foUkiteeren , tot dat het uw begeerte kend, en figh wend nae d' andere fijde. Def- gelijcks moet ghy oock de Kop des felven ghe- lijck houden,- niet op d'een of d'anderefijde" geboghen, noch den eenen Teugel des Cave- zons meer of ftercker ghebruyckende als den anderen 5 ten waere dan , dat den Hals des Paerds alreeds op d'eene fijde ftercker geboo- gen was als op d' andere, en de Kop nu al meer op d' eene als d'andere fijde droegh. Want her eerfte en 't voornaemfte, daer ghy u 't mepft mêê behoord te bemoeyen, moet zijn , dat gy tPaerd, door d exercitie des Dravens op de re/ te weg met de Kop, Hals, BorftenKruvsin een reghte lime en.nette ^brenghr, wae" uyt dan veelerley'Nuttigheden komen WyS- gen; en door defe eerfte onderwij finghkon- nen veelerley boofe ghewoonten der Paerden verhoed werden. Ick wilde oock wel, dat ghy in 't begin de
jon.
|
|||||||||||||||||
|
Eerjìe B o e e K* 2f
|
|||||||
|
jonge Paerden noyt Pareerde, ren waere dan
nae't eyndigen des Drafs, wanneer ghy nu ftil houden wilt. D'oorfaeckhiervanis, om dat fulcke jonge Paerden in dien tijd noch geen or- are verftaen 5 noch niet reght fterek genoegh, oock door d' Exercitie des dravens noch niet reght uyt malkander j of (nae dat haer van no- den is) in malkander en te faemghebraght fij n : Derhalven foudenfe daer door maer alleen boofe gewoonten en onmanierlijckheden iee- ren aenneemen 5 jae eyndlijck figh gewennen, om van felfs tegens uwen wil te Pareeren. Daer- enboven, hier door kon de jonge Paerden in't begin cenigli naedeel in 't Kruys toegevoeghd Werden. En daerom foud' ick prijfen, dat ghy geen Paerd de gewoonlijcke Les des Pareerens gaeft, voor dat het eerft in den rugg' wel fterek geworden, en door den Drafin een reghte ordre gebraghc was. Maer hier tegens woud' ick oock, datghydiestebeeteraghtnaemt, om't Paerd in't ftilftaen te gewennen, dat het reght, en met alle vier de voeten (doch voornaement- lijckmetdetweevoorfte) gelijck nevens mal- kander ftond5 gelijck hier iiae ter behoorlijcker plaets gefeyd lal werden. Boven dit alles wil ick u op 't eynd deefes
Hooftftucks (op dat wy niet veel tij ds verlie- fen) noch een Regel geven. Indien een Paerd foo feer nae beneden gingh, en met fulck een geweld op den Toom dfuckte, dat ghy't foo haeft niet weer in de hóoghte kortd brengen 5 en dat ghy ondertuiïchen bevond , fuicks te gefchieden door een groote fterktedes Rughs, lbo fai dit gebreck qualijck te verbeeceren lijn, wanneer ghy dickmael van eenighe hooghte af- rijden , of eenige onefïène plaecfen gebruyc- ken wilt. In foodaenigh afrijden eens Berghs
moet gy't ligchaem in elcke tempo desfehreeds wat te rugg'leggen, verheffende te gelijck de hand met de Cavezon, en doende ghelijck als of ghy Pareeren woud. Helpt niettemin het Paerd met de Beenen, terwijl ghy 't Tempo in Tempo faghtelijckvoorwaerrslaetgaen, opdat het niet ftil ftond , maer d'een fchreede in d'an- dere voort gingh. Hier door fai het (fuicks dick- mael gedaen hebbende) figh aghter leeren uni- eer en, en figh op de Hanche (of fijn achterfte) fetten. In tegendeel fai 't figh van vooren moe- ten op righten en verheffen. Door deefe ordre fal't dies te lighter en gefchickter tot pareeren koomen. Eenige Paerden gaen neerwaerts met een ge-
bogene Hals, gelijck een ftootende Bock, de Mond dight aen de Borft hebbende. Ditghe- |
|||||||
|
fchied, wanneer em Paerd (gelijck nu alreeds
gefeyd is) een lange ghebogene of verwelfde Hals , en daerbenevens fmalle Kinnebackeil heeft, en ter deefer oorfaeck plegen foodaeni- ge Paerden alle S tangen tegen de borft te fetten hoe kort die oock fij nmoghten. Voor deefe is alderbeft, lange Stangen te gebruycken,welcke nae de preportie des Paerds foo làngh fijn,als ghy wilt, dat hét met de mond hoog van de Borft fai gaen. Treckt dan de Teugel van de Stangen foo kort aen.dat de Stangen altijdt aen de Borft ko- men te blij ven,foo kan het niet verder koomen, als de Stangen hem toelaeten. En foo dickmael het, volgens fijn ghewoonte , met de Kop neerwaerts wil drucken, foo fal't, wegens de Stangen, nietkonnen, maer moet figh fel ven daer mêê ftraffen. Gebruyckt daerenboven ook al de voor heenen aengheweefene manieren des Dravens, en andere hulpen des Cavezons, foo langh tot dat het Paerd figh door deefe midde- len anders gevvenne, om 't hooft in een goede; Poftuer te draegen. Hier nae kond ghy't oock al- lenxentot andere Stangen gewennen , die met fijn proportie over een koomen, om foodaenigh een poftuer te behouden. Eenige fijn'er, die tot diergelijcke Paerden
veelerley Konften gebruyeken, maeckende Bol- len van hout, of anders Yferwerck, onder den- Hals. Doch vermits fulcke Fantajyen tegens de reghte en waere Konft des Rijdens > en in haere werekingh niet kraghtigh genoegh fijn $ oocfe gemeenlijck alleen vandefoodanigegebruyeke werden, diegeringhvanverftand, en in deefe Konft niet reght gefundeert fijn, foöbehooren defelve billijck verlaeten te werden, wijl de nu aengeweefene Ordre, mijns oordeels, grooter vermogen en Effetten heeft, als fulcke Konften. Eyndlijck, tòt een befluyt,vermaen ick u, dac
ghy u beneerftight en Modereerd, in wat gliele* gentheyd het oockfy ,dat ghy diergelijckePaer- den (welcke neerwaerts gaen) foo lanehfe in de hand des Berijders fwaer fijn, en op den Toom hangen, metdeSpoorennietcvz/frg^;-?, noch hard aentaft, offe 't fchoon in 't een of't ander geval verdienen moghtert. Indien evenwel de hulp derSpooren feenemael nood wendigh was, foo moet defelve gantfeh faght ghefchieden , 't Paerd daer mêê maer alleen aenroerende: A n- ders verfeecker ick u, foo dickmael ghy't felve met de Spooren ftfaft of hard aentaft, dat het figh noch veel meet op den Toom fai leggen; 'tvvelck alles door 't geduld des Berijders gemo» dereerd'kan werden. P IX. HOOFT.
|
|||||||
|
20 Oeffmingb en Ronfi des Rijdens
|
||||||||||||
|
IX. HOOFTSTUC
|
||||||||||||
|
K.
|
||||||||||||
|
Fan de Paerden die hoog en met een geftrackte Mond
gaen, en tegen de handt des Berijders fleecken.
Ck honde my verfeeckert, dat het, fai van degeene die het tegendeel doen, nae
|
||||||||||||
|
veele ( die van deefe faeck niets wee-
ten~, en evenwel 't groote woordc willen voeren ) vreemd fai voorko- men,dat ick foo uytdruckelijk difcoureer van het poftuer der qualijckgeproportioneerde Paerden met korte gekrompene of, foo men feyd, Verekens Halfen,breede Kinnebacken en groote Koppen, van welcke wy nu fpreecken fullen, vermirfe meenen, dat alles war van de poftuer des Hals en Kops, of van de reghte proportie des Tooms gefeyd werd, alleen met fonderlinge Gebitten uytgewerckt en daer toe gebraght moet wor- den: En wat daer door niet getoomt en verrio-ht kan werden, dat kan oock, meenenfe, door andere middelen, wegens de quaede proportie, niet mogelijck zijn. Evenwel bedriegenlë fïgh; want veele van deefe (oock felfs die Meefters ia de Rijdkonft willen zijn) verftaen niet, of heb- ben niet verftaen , 't geen ick nufegghenfal vande Poftuer der qualijck geproportioneerde Paer- den : Alhoewel ick bekennen moet, dat de foodaenighe niet alleen een groote vlijt en ge- fchicktheydt des Berijders , maer oock groot geduldt, en een onverdrootene Arbeyd ver- eyflehen. Derhalven, als een Paerd quaelijck gepropor-
üoneert, oock noch daer-en-boven van een boofe Natueren fleghte Quditeyt was, foo fegh ick 5 dat het felve foo veel moey te niet weer- digh is. Doch indien'er eenighe waeren (in- fonderheydt van die geene, die dit gebreck al- leen door fonderlinge Gebitten meenen te ver- beteren) die onmogelfj ck hielden, een qualijck geproportioneert Paerd door andere middelen te dwingen en tot gehoorfaemheyd te brenghen, foo wil ick my hier meede veel meer refereeren tot het gheen ick veelmael gedaen en met'er daedt beweefen heb, en noch doen kan , als tot deefe mijne difcourfen. Ick fegge kortelij ck, dat het Vleefch 't Been wijeken moet 5 en hoe breed de Kinnebacken, hoe kort en ingebogen den Hals oockwaere, foo moet evenwel een Paerd figli andersghewennen , en de Kop, vol- gens fijn proportie, in een goede en fchoone po- ftuer leeren dragen, indienmen maer alleen hier in vetRandigprocedeert, en regt daer mêê weet om te gaen. En vermits ick te vooren ghefproocken heb
van de Paerden, welcke neerwaerrs gaen, in den Toom hangende , en nu oock fpreecken |
||||||||||||
|
mendij ck, van fulcke Paerden die hoogh en
met geftrackte Monden gaen, dringende tegen de Hand des Berijders, en defelve weerftreven- de , foo merekt, of welde quade proportie der breede Kinnebacken en des ingheboogenen Hals de voornaemfte oorfaecken daer van zijn , foo fietmen echter , dat deefe ondeughd figh oock meerendeel bevind in Paerden die wel geproportioneert zijn , foo wel als te vooren van d'andere gefeyd is geworden. Dit komt voor- naementlijck daer uyt voort (gelijck ghy door opmereking bevinden fultj om dat fulcke Paer- den gemeenlijck gevoellijck, toornighen on- geduldigh zijn, geen ftraf verdragen konnen- de: Maer foo haeftfe bedwongen, aengetaftof vertoornd werden, foo ftrackenfe de Muyl, en fpannen de Kinnebacken en Hals uyt teghens den Toom, om fish alfoo te defendeeren, en de handt des Berijders t'overweldighen. Ter deefer oorfaeck zijn foodanige Paerden onftraf- baer, foo lang, tot dat door ordentlijcke mid- delen defe ondeughden haer benomen werden, en datmen haer den Hals gebogen,de Mond tc# gehoorfaemheydt gebraght, en haer uwen wH of onwil doen verftaen heeft , omhaerdenoo- dige ftraffen te doen verdragen. Anders foti- denfe door elcke ftraf de hand des Rijders kon- nen overweldigen. Eenige andere Paerden zijn van Naturen foo
light van Hals en Kop, datfe , alleen uytghe- woonte, de Kop feer gefwind op en neer wer- pen 5 dickmael tegens den wil en 't welgevallen des Berijders: Gelìjckmen dan fulcks fiet aen de Paerden uyt Hongeryen, Turkyen, en andere diergelijcke. Sommighe andere zijn van foo een faghte Mond,of oock wel foo quaelijckghe- wend ('k wil niet feggen verdorven) datfe niets in de Mond lijden , noch oock de Hand des Berijders kennen noch aennemen willen : Maer foo haeftfe gevoelen, dat haer de Mond 'eenig- fins bedwonghen werd, foo werpenfe de Kop nae boven, om figh daer door vry te maecken • 'twelckfeergevaerlijck is, tenopfight van 't vallen : Want dierghelijcke Paerden konnen door een geringhe beweegingh tot ftruyckelen gebragt werden. Evenwel," onaengefien het periculeus is , foodanige Paerden te dwinghen en tot gehoorfaemheydt te brengen, foo kan het evenwel met veel minder moey re ghe- fchieden , wijlfe niet foo fterek in den Hals 2iJn,
|
||||||||||||
|
Eerjïe B o e c k< &
|
||||||
|
zijn , als d'andere. Daer-en-boven kan men
fulck een Paerd, 't welck met een gheftrackte Mond buyten de regte behoorlijcke gehoor- faemheyd gaer, foo wel niet maghtighzijn , om 't fel ve nae fijn welgevallen te regeeren waer heenen men begeerd, ode pareeren wanneer gy wilt j gelijck men wel met een cjerlijckege- ftake fou konnen doen op een Paerd't welck in fijn doen met de Kop wel vaft, enmetde Mondt gehoorfaem is , bewilligende nae be- hooren, en in alle occajten, de handt des Be- rijders. Verders, 't geeft niet alleen het Paerd, maer oock felfs den Berijder een quaedtaen- fien, wanneer het, foo uytgefpannen als een Swijnfpriet, met de Mondt gheftrackt gaet; foo dat het oock ter deefer oorfaeck den Wegh niet wel fien kan , waer op het met de voeten gaen foude. Hier door kon'tlightelijck ge- beuren dat fulcke Paerden in't loopen of Ga/*?- peeren (infonderheydt aen onefïène plaetfen) een mis-treed of valfche Pas moghten doen» en figh alfoo van 't vallen niet wel fouden kon- nen onthouden. Dit alles werd veroorfaeckt, om dat dierghelijcke Paerden't regte Appuyvzn de handt, of de flutti ngh des Tooms niet heb- ben; 'twelck onder allen 't voornaemfte mid- del is, waer doorfe de fterckte des Rughs vol- komentlijck gebruycken konnen. Doch om my in deefe uifcourfen niet te langh op te hou- den , foo fai ickalleen feggen : Gelijck ghy oo- genfchijnlijck een groot onderfcheyd fiet in de proportie des Tooms aen een Paerd , 'twelck met de Kop neerwaerts gaet (waer van voor heénen ghefproocken is) en dan aen een ander Paerd , 't Welck met een gheftrackte Mondt hooghgàet (waer van ick hier fpreeck) foo- daenigh een groot onderfcheyd moet ghy oock houden in 't procederen en onderwijfen , u altijd rightende nae de gheleegentheydt des Paerds, en den ftand, waer in ghy 't feïve vin- den fult. Derhalven, indien ghybegeerdt, dat dier- f;elljcke Paerden in de hand des Tooms bewil-
igén, en figh naederhandinalleLeflèndefel- ve gehoorfaem en onderworpen maecken ful- len, foo moet gy voor eerft obferveeren 'tghe- duld of't ongeduld uws Paerds. Want ick heb voor heenen ghefeydt, dat diergelijcke Paer- den by nae alle ongeduldigh en weerfpannigh zijn, om te verdraeghendegehoorfaemheydt des Tooms. Ter deefer oorfaeck moet ghy eensdeels dies te meer gheduldt, anderdeels dies te meer vlijt aenvvenden, om't Paerd daer door tot uw wil en voorneemen te brenghen. Ick heb alreeds hier boven gefproocken van 't onderfcheydt der hulpe met de Handt en 't |
||||||
|
Ligchaem , nae de gelegentlieydt Van 't een of
't ander Paerd. Staet nu voorts aen te mere- ken , wijl 't meerendeel deefer Paerden (jae by nae alle) voor lighter fij n als agter, en daer- om oock met de Mondt begeeren vry te blij- ven , de Hand des Berijders alfoo weerftre- vende, foo moet ghy u met de hulp des Hands en Lijfs anders fchicken, als te vooren gefeyd is gheworden van de Paerden die neerwaerts gaen $ voerende de gedaghte Hand om laegh, onder de Sadelknoop, dighe op den Hals des Paerds : Want daer is gheen grooter Werc- king, alsdewerckingdesHandts, waer door een Paerd wel of qualijck gewend werdt, veel meer, als door eenighe andere Middelen ghe- fchieden kan. Doch ghy moet het Paerd in 't begin met de Handt nietaltefeer, noch men geweldt dwinghen, wijl yeder Paerd foo ter- Itondt niet gefchickt is, om de verfcheydenë Effetten des Handts te leeren kennen : Maer gaet liever verdraeghfaem te werek , en be- gind allenxen den Teugel des Cavezons en des Tooms hoe langhshoe meer te korten : 'twelck gefchiedende , foo fai het Paerd (wijlt figh met de Kop gedwonghen, en niet vry bevind) niet voorvvaerts willen gaen , maer fai tragcen, fijn voorige wijsheyd weer te krijgen, vermits het noch niet verftaet, wat ghy hier door van hem begeerd, en noch niet ghevvoon is, op foodaenigh een wijs gedwongen te zijn. TeE deefer oorfaeck fai dan van nooden zijn de hulp der Beenen en der Spooren, om't Paerd daer door voorvvaerts, of tot den Draf te bren- gen. Anders fou'e lichtlijck konnen gebeu- ren , dat fig'tPaerd met geweld fou willen log maecken, waer uyt veel gevaerlijcke onordent- lijckheden fouden konnen ontftaen. Hierom oordeel ick beft te zij n, dat men al deefe Paer- den eerft in een behendigh Draf exerceerde, tot datfe eenighfins met de Handt op de gedagh- te wijs bedwonghen zijn geworden. Daer nae kan menfe Trotterenoï Draven, na haren Aert en ghelegentheydt , ghelijck in't voorgaenda Hooft-ftuck gehoord is. Ondertuflchen moet ghy wel vlijtig letten,
dat ghy, f0o dickmael als 't Paerd, nae fijn ge- woonte, met de Mondruckt, om figh vry te maken,een groote vaftigheyt in uw Hand hebt f de felve ter foodaniger tijd in't minile niet be- weegende, maer cafiigeert het (tracks, en als op 't felve ooghenblick met de Spooren $ doch faghtelijck, nae de gelegentheyd des Paerds, nuind'eene, flracks in d'andere fijde, of met beyde de Spooren te gelijck, nae dat van noo- den fai zijn.om't Paerd niet alleen in den Draf f maer oock in de vaftigheydt des Kops te be- D 2. Uovh |
||||||
|
28 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||
|
houden. Want door de beftendigheydt des
Hands, en de kleyne hulp met de Spooren, fulien deefe Paerden gedwonghen werden nae 't Mondtftuck te grijpen, en in'tfelve te be- willighen. Hier toe behoort oock noch de hulpe met het Ligchaem, waer van hier boven ghefproocken is ; en welcke ick hier weer her- halen fai 5 naementlijck: Wijl deefe Paerden met het Voorlijf veel te light en gefwind zijn, foo is't van nooden, dat ghy de gedaghte hulp doet, wat nae vooren gheloncken , om daer door 't Paerd in al fijn doen te befwaeren en in fijn lightigheyd en ghefwindheyd te verhinde- ren. Veele lullen mifichien meenen, dat de hulp met het Ligchaem, te Paerd fittende, feer fleght envaneengeringhewerckinghis: Maer de foodaenige, die defelve ghebruycken, en reght weeten te gebruycken, fulien figli van de werckingh veel meergecontenteert vinden , als ick daer van fchrijven kan. Want in deefe hulpen (die malkander gelijcklijck helpen moe- ten ) naementlijck de hulp met de Handt, met het Ligchaem en met de Spooren (waer van ick nu fpreeck, en in't vervolgh noch gefproocken fai werden) beftaet de gantfche Konft, om felfceen qmlijck geproportioneertPaetd den Hals te buygen, de Mond t'overwinnen, en tot reg- te gehoorfaemheydt te brenghen 5 vvaer over veele figh felven moede en verdrietigh ghe- maeckt hebben , meenende fulcks door fon- derlinghe Gebitten te fulien verrigten, fonder evenwel 't Effeft ('t welck door dit middel ver- kregen werdj te konnen bereycken. • Eenighe Paerden , die anders wel opgewaf- fen zijn, en figh oock van een faghte Mond betoonen, ftracken evenwel (alsfe vertoornd Werden, of niet doen willen, fomtijdtsoock niet doen konnen, 't geen men van haer be- geerd te hebben) de Mond , werden als ver- ftijft in den Toom, en fpannen den Hals en de Kinnebacken teghens de handt des Berijders, als offe dood in de mond waren. Even dit werd veroorfaeckt of door een boofe weerfpannighe Natuer, of om datmen dickmael (geiijck voor heenen verhaeld is} een jongh, of eenigh an- der dierghelijck Paerd, meer opleydt te doen, als het verdragen en verrighten kan. En derhal- Ven gebeurd het niet weynigh, dat foodanighe Paerden door gebreck van kraghten, deefe en andere ondeughden begaen, diefe anders niet bedrijven fouden. Ter deefer oorfaeck moet ghy u beneerftigen, om diergelijcke ghebreec- ken te remedieeren veel meer door goede ordren en behoorlijcke Leflèn, als door veel Travail- leeren en flaen ; 't welck behoord ghefpaerd te werden, ter tijd toe, datmen fiet, alle patientie |
|||||||
|
en faghte middelen te vergeefs te zijn. Want
indien een Paerd in den Toom quam te beven, of geiijck als te verftijven , door onvermoghen en fwackheyd des Rughs niet verrighten kon- nende den àrbeyd die men 't opleyd j en dat men't noch veel meer wou afmatten, meenen- de 'tfelve door geweld te dwingen, foofoud' het , door gebreck van kraghten, noch veel meer in dit qtiaedt toe neemen : Of foo het voortquam uyt een boofe weerfpannighe Na- tuer , foo foumen 't door veel flaen en travail, leeren noch veel meer verderven als goed maec- km j wijl de Paerden van een boofe Natuer niet veel harde ftraffen verdragen konnen j en fulcks fou lightelijck veroorfaecken , dat het Paerd noch verwarder wierd, en al fijn kragh- ten aenwendde, om u t'overweldighen, wijl het noch niet weet van de gehoorfaemheyd des Tooms. 't Is derhalven veel dienftiger, fooda- nighe Paerden met goede ordre, en van dagli te dagh te doen ohedieeren, als defelve ten eer- ften en met geweld te dwinghen. Want men moer confidereeren dat het een Paerd, 't welck te vooren met de Kop vry geweeft , en qualijck geproportioneert is, feer fwaer valt, de Leden van den Hals te dwingen, en geiijck als anders te gewennen. Selfs oock deredelijckeenver- nuftighe Menfchen konnen niet wel doen 'tgeenfe onghewoon zijn, en te vooren noyt gedaen hebben: 't Is derhalven onbetamelijck, een onvernuftigh Dier foo ten eerften en met geweldt te willen dwingen. Of't dan fchoon gebeurde, dat een Paerd in
den Toom ghelijck als verftijfde, of ohftinaet wierd , ofwel t'eenemael uytbrack en wegh liep, foo moet ghy u echter niet tot ongeduld laten beweegen, noch met herdigheyt te werck gaen , infonderheydt niet met jonge Paerden. Maer indien 't u, door 't ftrack maecken des Monds, meende t' overweldigen, foo begeeft u met de Hand niet vandebehoorlijckeplaets en noch veel minder moetghy't den Toom toel geeven, ghelijck eenige gewoon zijn te doen • want indien dit ghefchiede, foo fou't Paerd Meefter werden , en u overwonnen hebben In tegendeel, houd de hand (ghelijck wvee- feydt hebben) beyde met de Cavezon en den Toom, ter behoorhjcker plaets , f00 fterck als ghy kond ; en fit voorts met deBeenen, desgelijks met uw gantfche Perfoon, ftil en vaft te Paerd 5 maer druckt allenxenmetghemack de Spooren in d eene of d'andere fijde, nu d eene dan d'andere, gantfchfaghtelijck, nae de ghelegentheydt engevoelijckheydtdes Paerds ; 't felve met de Beenen en Spooren be- dwingende , tot dat ghy 't overwonnen hebt, foo
|
|||||||
|
Eer Me B
foo dat het niet meer opiniatreert, maer figh by-
geeft > foo terftont als ghy 't met de Spooren drucken, of toucheren fult. Soo haeft ghy nu in de Handt bemerckt, dat het Paerd nae- laet teghen den Toom te fteecken , hoe wey- nigh het oock fijn moght ('twelck ick ghe- loof, dat op foodanige Hulpen volgen fai) foo moet ghy 't met de Hand op de Hals carejjeeren, en'tfelve met vriendelijcke woorden verfeec- keren , op dat het daer door uw mishaeghen of behagen leer kennen, en nu weete, dat het uw begeerte gedaen heeft. Opdeefewijs, maer niet door flaegen of groot gheweld , fult ghy 't Paerd overwinnen, in behoorlijcke ghehoor- faemheyd en in een goede orèe brengen, fonder groote Confufie of verwarring, alleenlij ck eenige daegen daer aen te koft hangende. Anderfins, indien ghy *t Paerd flaen, of met harde Spoor- fteecken ftraffèn wilt, infoodanigeentijd, in welcke het de Toom weerftreeft, en ghelijck als een voorneemen heeft om u t'overweldi- gen , foo kan men lightlijck afmeten, dat het noch meer in fij n oplet voortvaeren, en 't fel- ve in't werck (lellen fou. Al deefe ghedaghte hulpen en ftraffèn moeten gefchieden in de ge- vvoonlijcke Les des Dravens op den reghten wegh, of in denRingh» nae denaertengele- gentheydt der Paerden : Waer van in'tvoor- gaende Hooftftuckgefproockenis, enderhal- ven onnodigh, ons hier weer herhaelt te wer- den. Doch indien't Paerd onlijdfaem, ongedul-
digh, weerfpannigh, of van quaede Meefters in deefe Konfl tot defperatie gebraght was, foo dat het de hulp of ftraf des Hands en der Spoo- ren niet kennen noch aennemen wilde, maer met geweldt foght uyt te breecken, en figh met loopen ttfalveerenfoo moet ghy eerft en infon- derheydt 0$ae principaleootfaeckden, waer- om dit gefchied : Want ick fegge opentlijck, dat een Paerd, of'tfchoon een onvernuftigh Dier is, in 't minile niets doet, fonder gege- vene oorfaecken, 't zy dan uyt voorfiene, of uytonvoorfiene, hoemen defelve fou moghen noemen. Derhalven dunckt my in foodaeni- ghen geval beft te zijn (indien ud'oorfaecken niet ghenoeghfaem bekendt waeren , welcke 't Paerd beweegen om uyt te breecken, of an- ders de hand des Berijders te weetftreeven, en op dat ghy't fel ve 5 doorgtamfchap, metgeen onbehoorlijcke ftraflè overvallen moght) dat ghy eenen te voet by u neemt, die goede kennis van de faeck heeft, houdende een lange Koor- de of longe in de Handt, aen de Cavezon vaft ge- bonden. U aengaende, ghy fult uwen wegh op d'een ofd'ander fijde om hem heenen nee- |
||||||||
|
O E C K. 2J)
men, volgende voorts de voorheenen aenge-*
weefene ordre ontrent de hulp der Spooren en des Hands, tot dat het Paerd daer toe gebragt is , om altijdt (op de hulp der Spooren) de Hand met den Toom te confenteeren, en figh by te geven, 't Welck gefchiedende (ghelijck door dit middel gewiflèlijck fai gebeuren) foo verfeeckert hetnaebehooren, door carefieeren en ftreelen met de hand. Dit is de feeckerfte wegh , om met dierghelijcke weerfpannighe Paerden teprocedeeren : want fchoonfe wilden uytbreecken foo foudenfe echter nietkonnen 5 maer werden hier door op veelerley wijfen glie- ftraft, en moeten figlieyndlijck, fonder groot geweld, opgeven. Hier teghens , indien't ghebeurd, dat het
Paerd figh bygeeft, en aen de hand bewillight, doch te veel by quam, ofte laeg, meer als be- hoorlijck is, en als ghy begeerde, foo moet ghy'tterftondt, door de verheffingh der hand, weer oprighten, foo veel als ghy meend dat van noden is, en tot dat het het reghte midden met de Kop bereyckt heeft : Want de Jufleffe des Kops moet in uw hand zijn, om alfoo al- lerley defeclen en ghebreecken te corrigeeren, nae dat ghy de hand verheffen of laeten daelen fult. Gewifièlijck, daer is voor een Paerd niet fwaerder te begrijpen, als de meenigerley effe- ften des Hands : En derhalven wil ick u gewaer^ fchoud hebben (wijl't niet wel anders gefchie- den kan, als datmendiergelijcke Paerden, in- fonderheydt die quaeiyck gheproportioneert en weerfpannigh zijn, inde hand wat hardt tra- vailleeren en flraffen moet, tot datfe overwon- nen en tot gehoorfaemheyd gebraght werden) dat ghy gheen ander Gebit of Mondftuck ge- bruyckt, als 't alderfaghfte , en foodaenigh toegeright, datfe 't Paerd in de Mond niet ver- feeren konnen, hoe hard ghy 't oock daer mêê foud mogen ftraffèn. Hier toe aght ick beft te zijn 't gellootene Holmondfluck, waer van de FiguerenaQn't eynde des vierden Hooftftucks te fien zijn; welcke ick oock foo voor jonghe, als voor deeferghelijcke Paerden verordonneert heb, wegens de feeckerheyd des Monds. En ick wenfchte, dat ghy foodaenige Mondftuc- ken ghebruyckte voor allerley Paerden, hoefe oock in de Mond gefteld moghten zijn. Want of fchoon een Paerd quaelijck ghepro-
portioneert van Mond was, eneendicke Tongh had , en dat ghy 't met iulck een Mondftuck foodaenigh travailleerde , dat de Tongh hem fwart indeMontwierdt, foofal't hem echter niet fchaeden, als maer de Laejen of Laeden ge- heel blijven. In tegendeel, als ghy 't te voo- ren daer door fult overwonnen hebben, foo dat D 3 bet |
||||||||
|
3 o Oeffeningh en Kon ft des Rijdens
|
|||||||
|
het den Toom consenteert, en datghy 't dan de
tongh vry geeft, met een open Mond-ftuck, nae de qualiteyt des Monds, foo fult ghy't daer nae dies te perfefter in den Toom bevinden. Maer foo ghy ftracks in't begin ; en op foodae- nigen tijd , dat ghy'tPaerd in de Mondt noch (haffen en tràvailleeren moet, opene en andere harde Mond-ftucken met Olij ven en Raederen, hoe defelve oock fijn moghten, ghebruycken' woudt, meenende't felve daer door te dwin- ghen, foo foud ghy de behoorlijcke hulpen of ftraffèn met den Toom , fonder groote verfee- ringh der Laeden , niet wel verrighten kon- nen Want d' opene Mond-flucken (hoe flegt die oock zijn) vatten te hard op't vleefch der Laeden-. en maecken JigtJijckwonden; waer door 't ghebeuren kon, dat het Paerd , wegens de fmerten in de Mondt, dietvandiergelijc- ke Mondftucken ontfangt, veel ongeduldiger en weerfpanniger fou worden als te vooren ; figh onderflaende, hem daer van vry te maec- ken , en'tbehoorlijck ghevoel des Mondt- ftucks te haeten. Òp deefe wijs foud ghy 't niet wel brengen konnen tot foodaenigen effetl als ghy begeerd : En 't fou feer onvoorfichtigh gehandeld zijn, indien ghy u liet voorftaen de weerfpannigheydt der Paerden door harde Mondftucken tefullen bedwingen. Ick befluyt derhalven, datghy, uytkraght
van de nu verhaelde oorfaecken , gheen Paerd fij n perfetfen Toom fult aendoen, na den eyfch Van de qualiteyt des Monds (waer van wy hier nae ter behoorlijcker plaets fullen fpreecken) voor dat heteerfl, doord'alreedsaenghewee- fene orare en behoorlijcke Lellen , met het Hoofd wel ^be/u/teert, 't felve in een goede po- fluer te dragen gewend, en in de Mond gantfeh overwonnen en delicaet is, deftraf, of't trà- vailleeren met den Toom, niet meer van noden hebbende. Want een Paerd cierlijck van Kop en Hals te maecken, en in een fchoone goede ■pofluer des Tooms te brengen, is niet te vinden in de veeier ley foorten der Olijven, Raederen en flrenghe Gebitten, maer (gelijck nu meer- mael gefeyd is) indemeenigerleywerckingen des Hands, der Spooren, en in de wetenfchap des Berijders, om daer door al d'Effeften die hy begeerd, te weegh te konnen brengen. Tot fulcke quaelijck gheproportioneerde , en
foo hardneckighe Paerden fou oock, nevens d'ordre en behoorlijcke middelen, alreeds ten ; deele van my aengheweefen , niets dienftiger konnen zijn , als 't ghebruyck des enckelen flegten Springhteugels , feer nut voor veele Paerden, infonderheydvoordeDuytfche, en voor de foodaenige, die ftareke dicke Hallen, |
|||||||
|
groote Hoofden , breede Kinnebacken en qua-
de Monden hebben. Want de felye treckt een Paerd met ghebogenen Hals aen, en verhoed oock, dat ghy 't in de Mond niet foo hard be- hoeft te tràvailleeren, als anders. Doch ghy moet de felve in't begin niet te kort, maerwac langh aen-maecken, op dat het Paerd, door den fchielicken dwangh, niet noch meer ver- ward, maer integendeel, dathetdengedagh- ten Springhteugel allenxen ghewaer en ghe- wend wierdt. Daer nae kond ghy den fel ven van dagh tot dag t'elckens wat korter fpannen nae dat ghy fult oordeelen van nooden te zij n tot dat ghy 't begeerde Effeft bekomen fult heb! ben. lek weet niet , om wat voor redenen eenige 't ghebruyck des Springteugels veragh- ten, behalven alleen , datfe voortbrenghen wanneer men 't een effeiï daer door meent te foecken, datmen een ander fou vinden : Want als een Berijder't Paerd daer mêê wcu te reght brengen, en defelve daer nae weer vvegh nam foo fou 't ghedaghte Paerd (figh nu Vry bevin- dende) weer rot d'eerfle ondeugden vervallen en met de Mondt , volghens fijn ghewoonte' vveerhooghgaen, gelijck te vooren. Maer ini dien dit waerachtigh waere, foo kon ick even t felve fegghen van alle Tughtigingen, Straffen en Hulpen , wanneermen defelve een Paerd onttrecken of af-doen foudej teweeten dat het weer in de voorighe Lafteren vallen, én by lijn boofe ghewoonte blijven moght. Desge- lijcks, wanneer een Paerd eenquaedt aen wen- fel had • 't Hoofd opd' eene fijde meer als op d andere droegh, en figh niet wou Iaeten wen- den , dat al de hulpen en noodwendighe ftraf-, ren, hier toe dienfligh (waer vanhier nae ter behoorlijcker plaetsghefproocken fai werden) te vergeefs zijn. Doch wijl ick bevinde, dac het tegendeel waerachtigh is, foo is oock mijn gevoelen, dat deefe tegenwerping t' eenemael valfch is. Want als een Paerd, nevens de tot noch toe
aengeweefene ordentlijcke hulpen en flraffen mer de Springteugel een tijdt langh bereden ' den Hals geboogen, in een cierlijcke pofluer gel braght, en in al fijn doen wel vaftgeworden is een goeden Aert en fchoone Gebeerden aen-' genoomen hebbende , foo ghdooft my vrve- lijck , dat het defelve niet foo haeft fai ver- geeten. Maer ick meen , mifichien wel te konnen raeden waer het deefe J welcke tgebruyck des Springhteugels verag-
ten, fchort; naementlijck , datfe gantfeh on- kundigh zijn van t regte Fundament deefer Konli , vvelcke is'tgebruyck des Cavezons of Neusbandts , en niets met allen verflaen van d'ordre
|
|||||||
|
EerBe B o e c k.
|
|||||||||||||
|
ken wilde. Maer gelijck het niet genoegh is,
datmen de gedaghte Cavezons aendoe en voere, maer datfe oock, volgens 't geen ghy daer van gehoort hebt, reght en met kennis gebruyckt werden 5 foo is't oock niet genoegh datmen de Springhteugel aenfpand , als'er de bequaeme hulpen en ordentlijcke Leflèn niet by zijn. Doch vermits ick in der daed bevinde, dat het ghebruyck des Springhteugels goed en feer dienftigh is, foo wil ick my niet bemoeyen, om 'tfelve door veele redenen hier verder te bewijfen. Eyndlijck, tot een befluyt van dit Hooft-
fluck, ftaet aen te mereken dat al diergelijcke Paerden, van welcke ick voor heenen en te- genwoordigh ghefproocken heb , die op den Toom hanghen, of die de handt des Berijders door't flracken desMondsweerftreven,nevens de tot noch toe aengewefene Ordren en hulpen, niet beter konnen te reght gebraght werden , als door de reghtmaetige Lellen des Pareerens, en des te rugg' tredens. Even door deefe Lef. fen konnen alle Paerden overwonnen en tot behoorlijcke gehoorfaemheydt gebraght wer- den 5 waer van wy naderhand in't breede fpre- ken fullen. ' |
|||||||||||||
|
d'ordre dec Leffen, welcke nae de proportie der
Paerden, en hoe defelve geneghen fijn de Kop te dragen, moeten onderfcheyden en geohfer- veert werden ; ghelijck ghy alreeds ghehoord hebt, en noch verder hooren fult. Want in- dienfe 't gebruyck des Cavezons, nevens de be- hoorlijcke ordentltjeke LeiTen en der fel ver groote Nuttigheydtverftonden, foofoudenfe oock 't profijt des Springhteugels konnen be- mercken. Doch wijlfe van dit alles niets met allen weeten 5 oock geen reghte Menfuer heb- ben , noch in de Hand, noch met de Spooren, om yets daer méê t'effectueren j en daer-en-bo- ven meenen , dat de Springteugel alleen voor figh felven (welcke doch een dood dingh is) al deefe faecken werckt, foo konnenfe oock der- halven niet tot het reghte FffeB koomen, en daeromveraghtenfe den felven: En even hier van daen komt het, dat de Paerden (gelijckfe felfs feggen) alsfe naederhandt de Springteugel weer wegh doen, oock wel met de Mond buy- ten poftner om hoogh gaen, en tot de voorighe ondetighden vervallen. Defelve gelegentheyd foud' het oock hebben met deCavezons of Neus- banden indienmen defelve een Paerd maer al- leen aendoen, doch niet behoorlijck gebruyc- |
|||||||||||||
|
X. HOOFTSTUCK.
Fan de Paerden, die uyt haer felven de Kop middel-
matìgh 9 *vajì, en in een goede Pottuerdragen.
|
|||||||||||||
|
Oodanige Paerden, die van Natue-
ren fchoon , daer - en - boven van Kop en Hals wel op-gewaffchen en geproportioneert zijn , pleghen oock gemeenlijck de Kop middelmaetigh en vaft van «gli felfs in een goede Pofiuer te dragen. Met deefe behoeft men foo veel bedrijfs , moeyte en arbeyd niet te hebben, als met de voorgaen- de, die met de Kop buyten pofiuer en de reghte maet gaen , of quaelijck geproportioneert zijn. Ter deefer oorfaeck fijnfe oock veel prijsweer- diger, als, wegens haer goede proportie, tot veele dmgen gefchickter en veerdieer fijnde,als d'art- dere. Evenwel, of fchoon een Paerd van Hals en Kop gelijck oock van de gantfche proportie des Lijts, foo fchoon en wel opgewaflèn, van Natueren tot alle goede deughden gefchickt, en foo wel geaert was, als yemand fou mogen wen- Ichen, foo fai 't doch van felfs de Kep niet foo juyft en cierhjck dragen,of 't kan door Menfch- l!Jcke hulp noch beeter gejufieerten geregeleen |
|||||||||||||
|
werden. Noch veel minder fai 't van foo een
goede Natuer fijn, dat de felve door Menfche- lijcke Tughtigtngh niet fou konnen verbeeterc werden. Jae ick geloof, dat de Menfchlij cke hulp, tught en onderwijfingh, welcke voort komt uyt een goed en wel geleyd Fundament,en gefchied op wel-gegronde Redenen, niet alleen de fchooneproportie,maet ooek de goede Natuer en hoedanigheden in de Paerden eerft en voor- namentl ijck opweckt, en per f eft maeckt , als fe wel gewend en opgevoed werden. Want of fchoon diergelijcke Paerden gantfeh wel en cïzdijckgeproportioneert fijn, foo fult ghy echter bevinden, datfe figh genegen fullen toonen,met de Kop te fantofeeren, defelve gintfeh en her- waerts te flingeren, en buyten de reghte pofiuer, 't fy te veel benedenwaerts, of te hoog met een geftrackte Mond te gaen. Hoe weynig dit oock fijn moght, foo is't evenwel flracks den aen- vangh , om figh tot veelerley onmanierlijckhe- den en quade gebruyeken te gewennen, welcke de
|
|||||||||||||
|
32 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||||||||
|
de fchoone proportie een wangheftalte veroor-
faecken, en de goede Natuer in haer gelijck als te rugg' houden, 't Sal derhalven van nooden fijn, dat ghy diergelijcke Paerden dies te meer daer toe houd , om met de Kop in een reghte en goede or dr e te blij ven. En om dit te doen, Too moet ghy u, gelijck
nu alreeds meenighmael by andere gelegenthe- den gefeyd is, oock alfoo tegenwoordigh in deefe, fchickenen accommodeeren nae den aert deefer Paerden 5 wel lettende, dat ghy de hant met den Toom, defgelijcks met de Cavezon, in een reghte behoorlijcke Or dr e voerd ; niet, ge- lijck te vooren , hoogh boven de Sadelknoop, noch beneden onder de Sadelknoop, maermid- delmatigh, en ten naeften by gelijcks den Sa- delknoop 5 gelijck inde Figuer des fevenden Hooftftucks by de letter C. te fien is, Dit moet wel-ghemaetight ghefchieden, nietaltefaght noch te hard aengetogen, maer alleen foo veel, dat het Paerd daer door vervvittight magh wer- den , de Kop vaft te draegen. Maer indien het nu alreeds met de Kop fantafeerde, en defelve, uyt een boofe gewoonte, op en neer wierp5 oock te faght van Mond en te light van Hals was, foo foud' ick in dit geval feerdienftigh oordeelen, dat ghy't wat meer met den Toom bedwonght, of beyde den Toom en de gelijck- aengehoudene Teugelendes Cavezons gebruyk- te, voerende de hand in de voorgedaghte Ordre, en't Paerd Exerceerende in een behendigen Draf op een reghte wegh, of in den Ringh. Tot deefe Exercitie des Dravens moet ghy 't dwingen met de Knyen, of oock, foo't van noden waere, met de Spooren van degelijck-aengehoudene Bee- nen,foo wat in malkander : Want door dit mid- del fai't Paerd gedwongen fijn, de reghte va- fligheyddes Kops aen te neemen, en het be- hootlijck fentiment of gevoel vanden toom te vatten; vermits het (wanneer't nae fijn ghe- woonte met de Kop gintfch en herwaerts wou flingeren) figli felfs, door de vaftigheyd van uw hand, fou tughtigen en ftrafïèn, van d'eene fijde tot d' andere, waer heenen het de Kop |
|||||||||||||||
|
werpen foude. Doch ghy moet hier wel aght
flaen, dat ghy u met de hulp des Hands alle o- genblick weet te accommodeeren, en defelve nae de ghelegentheyd der Paerden te veranderen -. Naemenclijck, wanneer ghy fietofbemerckt, dat uw Paerd met de Kop, meer als betaemlijck is, laegh en opden Toom ,of in tegendeel meer als naè behooren hoogh enmeteenopeneop- gefperde mondt gaet, hoe weynigh het oock fij n moght, foo moet ghy een feeckere Menfuer in uw hand hebben, om defelve, nae de voor- aengheweefene ordre, wanneer 't met de Kop nae beneden wil gaen, wat meer van de plaets te verheffen 5 en in tegendeel, wanneer't de mond ftrackte, foo terftond op den fel ven tijd wat te verlaegen nae den hals des Paerds. Dit moetgefchieden, hoe weynigh het oock van noden moght fij n , om 't Paerd in behoorlijcke JufleJSt te behouden, en op dat ghy ftracks ge- fchickt moght fijn, om ter geleegener enjuyft ter reghter tijd te konnen geven of neemen, nae dat figh doccajie vertoonen fai. Want alle Paer- den , die in de Manegie, of Leflèn van de Rijd- School , perfeft en van een grqote gehoorfaem- heyd fullen fijn, moeten noodwendigh oock een groote Jujlefie met het hooft hebben. Defgelijcks moet ghy u beneerftigen, 'tlig-
chaem in een! goede ordre te ftellen en te hou- den ; niet, gelijck te vooren, wat te rugg' of voorwaertsgefoncken , maer in't reghte mid- den opgeright, houdende u met uw gantfche perfoon reght en fonder wanckeleri té Paerd (gelijck hier nae ter behoorlijcker plaets ghe- fey^l fai werden) ten waere dan, dat de nood vereyfchte, een tegengewight met het LijTte maecken , om 't Paerd daer door te helpen, Ondertuflchen evenwel moetmen niet mee- nen, dat de verfcheydene wijfen.om de Hand, de Spooren en 't Ligchaem te voeren, foodae- nige werckingen fouden vermogen te verrigh- ten. Geenffins 5 maer dit eefchied door de bewegingen der felver , alsie ter reghter tijd (gelijck niighehoord is) ghebruyckt werden. |
|||||||||||||||
|
XI. Hooftstuc
|
|||||||||||||||
|
K.
|
|||||||||||||||
|
Hoemenjonge en andere Paerdenftracks met den aen-
<vangh int(Hlftaengtwnnen fai.
|
|||||||||||||||
|
Lie Onderwij fingen en volkoomene
Afrightingen der Paerden ruften enc- kelijck alleen op de ghewoonte der daeghlijckfche OefTeningh en neerfti- ghe Ojiderrightingh. Derhalven als nu den |
Berijder t Paerd neerftelijck in alle andere
Leffenfalonderweefen , en tot de ghewoonte van goede gebeerden gebraght hebben, foo dac het lijn Manegie» (in wat Air het oock fijn moght; met een cierlijcke bevallijckheyd en gratie
|
||||||||||||||
|
\
|
||||||||||
|
•
|
||||||||||
|
Eer/ie *B o e c k. ^|
|
||||||||||
|
gratie verrighten kan, foo dunckt my nut en \
noodwendigh te fij n, dat het, nae de verrigh- tingh der ghedaghte Lellen, oock een goede manier encierlijcke aenfienlijckheyd behoord te behouden in 't ftil ftaen : Want indien het Krom met een gebogen Lijf, en ongelijck met de voorgefette voeten op der aerden ftond, figh niet prefenteerende volgens de ghelijckmatig- heyd der voorighe pojiuer, foó fou fulcks niet alleen van den Berijder en 't Paerd een quaed gevoelen veroorfaecken , maer oock de Mane- gie (hoe juyfl; en perfeft die oock geweeft wae re) vermommen en gelijck ais verdonckeren. 't Sal der halven van noden fijn, dat ghy een Paerd hier toe gewend, niet dan eerft, wan- neer't wel afgeright en onderweefen is, of al- reeds de gewoonte van onmanierlijck te ftaen aengenoomen heeft ; maer ftracks in den aen- vangh, doordedaeghlijckfcheoeffeningh. En wij lick hier boven in'caghtfte Hooftftuck ge- feyd heb , om wat reedenen men in't begin de jonghe Paerden niet veel behoord te paree- ren , foo woud ick in tegendeel, dat ghy ter dier tijd, in plaets des par eer ens, uw Paerd, nae de voleyndigingh der gewoonlijcke Les, ghewende, dat het niet alleen met ghelijcke voeten op d'aerde, maer oock met de Kop, Hals, Borft en Kruys even gelijck in een regh- te Unie en goede poftuer ftond ; 't welck bey- de Man en Paerd een cierlijcke aenfienlijck- heyd geeft , en op veelerley wijfen in de ver- dere Onderrightingen dienftigh fai fijn. Want een Paerd , foodaenigh ghevvend fijnde , fai figh daer nae veerdigh en gefchickt toonen , in wat Air , of op wac wijs ghy't foo terftond Wilt gebruycken , 'C fy tot Draeven , Galopee-
ren, in de Courier, of in de Courbetten, vermits
het ghelijck , reght op de voeten, en met de gantfche fterekte des Ligchaems by malkan- der ftaet,- 't welck niet fou konnen gefchieden, • indien 't Paerd.figh gewende, om ongefchickt, uyt malkander, met een krom geboogen Lijf, en met voor uyt-gefette voeten te ftaen , voor dat ghy't eerft: dóór een fchreede twee of drie weer t'faemen had gebraght. Defgelijcks kond ghyu> door foodaenigh een wijs van ftil ftaen, $ierlijck en met een reght Lijf te Paerd prefen- teeren. Want als een Paerd in 't gedaghte ftil- ftaen ongelijck en met voorgefette voeten op d'aerde ftaet, foo fult ghy gewaer werden, in- dien ghy neerftigh daer op let, dat het oock de Schouderen , op welcke de Sadel leggen moet , niet gelijck , maer d' eene hooger of laeger als d'andere fai draegen. Hier door komt het Lijf, en met eenen oock de Sadel, wat op d'eene kant te fincken, foo dat ghy niet |
foo juyft en reght te Paerd kond fitten , als
ghy wel foud konnen doen, wanneer het, vol- gens d'aengeweefene Ordre , op alle vier de voeten en met de gantfche proportie gelijck, vlack en reght op d'Aerde ftond. Maer terwijl het Paerd foo ongelijck en krom ftaet, foo fult ghy u oock met het Ligchaem ; 't fy foo weynigh als't wil, moeten fincken of buygenj 't welck foo wel u als't Paerd een quaed aenfien fou geven. Derhalven als ghy 't Paerd pareert of ftil houd, en bemerekt, dat het met onge- lijcke voeten onder de Man ftaet ('t welck ghy int fitten gewaer werden en voelen kond) foo laet het een fchreede twee of drie voor- waerts treeden $ en ondertuflehen kond ghy'c ghewennen, om ghelijck en reght te ftaen : Daerenboven kond ghy't oock met den Toom helpen, als ghy den fel ven ter reghter tijd aen- treckt, wanneer het in't fchryden van de laet- fte fchreede is; foo dat het defelve niet gantfeh volbrenght, maer dat ghy die af breeckt 5 waer door het de voortfehrijdende voet nevens den anderen fai fetten. Hier toe moet ghy 't Paerd door de daeghlijckfche oeffeningh gewennenj en iek verfeecker u, als ghy uw Paerd ftracks in den aënvangh door 't gheduerigh ghebruyck hierin wel onderweefen fult hebben, dat het daer nae niet lightelijck tegens deefe gewoon- te doenfah, maer foo dickmael als ghy't naeder- hand/tarara* of ftil houden wilt, foo fait van fighfelfs, fonder verdere vermaeningh, figh Jufleer en en reght ftellen. Even 't felve fou oock gefchieden, wanneer 't gewoon fou fijn, met de voor gefette voeren krom te flaen : Want ick heb in 't begin deefes Hooft ftucksgefeyd, dat alle goede en quaede Manieren der Paerden uyt een goede of quade gewoonte voortkomen. D'oude (en oock eenige noch hedenfdaeghs) plegen weynigh t' aghten, dat een Paerd, ais- le ftil hielden, krom en ongefchickt op d'aerde ftond j jae fy gaeven't genoeghfaeme oorfaeck daer toe, wij Ife't met de Kop vry lieten, oen loflen Toom vergunden, en den felven met de hand fchuddeden $ meenende 't Paerd hier door een fonderlinge weldaed te betoonen, en even- wel eengroote Meefterfchap, en de proef van een goede handelingh in't rijden te bewijfen, alsfe 't gebit in de Mondt gintfeh en herwaerts wierpen, en de Handt niet ferme hielden. Doch ick oordeel dit een quaed en onverftandiglt gebruyek te fijn, 't welck niet nae te volgen ftaet. Want terwijl ghy't Paerd in't ftilftaen den Toom toegeeft , foo fai 't oock met de Kop nae-volgen , ftreckende 't felve uyt de voorgaende goede poftuer <f aer heenen het wil. Hier door verlieft het fijn fterekte E €Ü
|
|||||||||
|
9
|
||||||||||
|
5# Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
||||||||||||
|
en gefchicktheyd om ten eerften paraet te fijn,
foo dat ghy 't niet weer in de voorighe ordre kond brengen, fonder liet eerfl: door aentrec- kinghdes Tooms en dwangh dergelijck-aen- .gehoudene Beenen weer gefchickt te maecken, en de Kop weer inpoftuer en op 't rechte aenleu- nen des Tooms te brengen j 't welck dan noch te pr ij {en, noch voor een (onderlinge weeten- fchap te houden is. Ick fegge derhalven, dat ghy't Paerd in't ftilftaen den Toom niet meer als anders moet toegeven: In tegendeel moet ghy't, foo met den Toom, als met den dwangh der beyde te gelijck-aengehoudeneBeenen, in behoorlijcke ordre met de Kop op houden, foo dat het ('t welck nu meermael gefeyd is) met de Kop, den Hals, de Borft en 'e Kruys reght en met een cierlijcke welvoegentheyd op d' aerde ftae. Waer door ghy, volgens mijn gevoelen, |
||||||||||||
|
niet alleen 't Paerd een meerder weldaed be-
toonen, maer oock een grooter gefchicktheyd en meefterfchap laeten blij eken fult, als of ghy 't den Toom los gaeft, en met de Kop gintïch en herwaerts Metfantafeeren. Eenighe Paerden toonen figh onruftigh.alsfe
flaenfullen. Deefe moet ghy eerft door goede woordenen met hetcaresfeeren der hand op den hals foecken te ftülen, en tot ftaen te ghewen- nen. Doch indien fulcks niet helpen wilde, foo ftraft het met de Spooren, nu in d'eene,ftracks ind'anderefijde, of met beyde te gelijck, nae de ghelegentheydt des Paerds. Caftigeert het daer benevens met de Cavezon en den Toom, en bedreyghthetmetdeftem, foo fai.'t fighbuy- ten twijffel op deefe flraf gehoorfaem. toonen en flil ftaen. |
||||||||||||
|
XII. HOO
Fan d'eygenfehappen en't
Of pap, of Pa
|
F T S f U C K.
■ onderfcheydt der Schreede.
.s de Manegie.
genegen is, om foodanigh een wijs der Schree
de foo ftracks te begrijpen en aen te neememEn derhalven moeten oock demeefte daer toe ge- dwongen werden, infonderheydt traege Paer- den , en foodaenige, die van een harde mondt of traegh in den Toom fijn.dringende tegens dé hand des Berijders. Want de traege Paerden werden hier door opgeweckt, aengemoedight, en gnelijck als in haer fel ven vergramr. D'an- dere werden daer door veroorfaeckt , nae 't Mond-ftuck te grijpen, aen 't felve te knauwen, en figh alfoo light en ghefwind in den Toom te maecken. Ter deefer oorfaeck is de ehe- daghte fchreede niet min noodwendigh als dienftigh. Derhalven foo haeft ghy bemerekt d' on '
ghefchickrheyd uws Paerds, of dat ghy't fel ve traegh bevond, hoe weynigh het oock fijn moght, foo dwinght het tot deefe ghekortte Schreede door den dwangh UWer Beenen, der hielen of der Spooren- en ghebruyekt oock te ghehjck dehulpe des Hands metin Toom pLcl in'tfchrydenis; f&ffiS^
voorfte voetenopheffende, endefelvenuweer
neerfetten wil, op den felyen tijd der Schree- de, oock te ghehjck een Tempo met den Toom of de Cavezon geeft; En met deekn Tempo des
|
|||||||||||
|
||p^tOK)t noch toe is gefproocken, hoe ghy
Wik' lPPIu benoord t' Accommodeeren in 't Exer- Ülfe ■f||Ic<?erCM en Onderwijfender Paerden, ^^^^nae 't onderfcheyd der Proportien, en nae datfe geneegen fijn de Kop te draegen. Te- ghenwoordigh fai't oock van nooden fijn te fpreecken van d' eygenfehap des Weefens, of Ganghs, waer 'm de Paerden voornamentlijck moezen geexerceert werden • welcke is de Pas, of Schreede des Drafs en Galops, waer doormen haer tot de reghte perfeftie der Volten en Radopia- ten kan brengen. Voor eerfl fai ick ghewagh maecken vàn de Schreede, welcke der Paerden (gelijck oock aller viervoetige Dieren) reghte en natuerelijcke gangli is 5 die ghy boven alles in d' Onderwijfingh der Paerden wel in aght behoord te neemen. Ick wil niet fpreecken van degemeene gewoonlijckeof haeftigeftap ofpas, diemen over land te Paerd rijdende, of anders die de gemeene Ruytery gebruyekt ; maer van degekortte of gebroockene Schreede, nament- lijck, van de Schreede der Schooien, welcke wy noemen pasfageeren in malkander, die feer dienftigh en noodwendigh is voor en nae t' Ex- erceeren van de Leflèn der Rijdfchooly om daer door de Paerden gefchickt, veerdigh en behen- digh te maecken, en in reghte Juftesfe te behou- den. OnderunTcfcen moet ghy weeten , dat niet een yeder Paerd van Natueren gefchickt en |
||||||||||||
|
Eerjìe B o è e &
|
|||||||||||||||||||||||
|
0
|
|||||||||||||||||||||||
|
des Cavezons moet oock te gelijck den 7'empo
met de hielen of met de Spooren ghemaeckt werden, ter wekker fijde het Paerd figli hee- nen werpt, of nae dat ghy oordeelen lult van noden te fijn : Soo dat de hulp des Hands, des Spoors, en de Schreededes Paerdstege- lijck eenen Tempo fy. Want als ghy 't in den Tempo der Schreede met de Hand ophoud, foo fa] 't daer door gedwongen fijn, de Schreede te breecken en te korten , de voeten dies te behendiger neerfetten ; en door de hulp der Spooren fai 'tgenoodfaeckt fijn, figh t' faem te doen, en met d'aghterfte voeten in een gelije- ke Menfuer op de voorfle te Re/pondeeren; foo dat d'aghterfte Beenen behendigh en ghefwind de voorfle volgen. Dit moet ghefchieden Tem- po'm Tempo, fchreedeinfchreede$ foolangh, tot dat ghy uw Paerd hier in tot een reghte V- dre gebraghthebt : En op deefe wijs fai 't ghe- dwongen werden , de Beenen met een der- lij ck welftand te voeren. Ter deefer oorfaeck werd de manier deefer Schreede ghenaemthet Vafiageeren, of de behendige gekortte fchree- de ; ghelijck ick dan, foo dickmael ick in dit Boeck van Paftageeren fai fpreecken ('tfyop den reghten wegh, ofin de ft/rot) altijd deefe wijs der behendige en gekortte Schreede ver- ftaen wil hebben. ■ Doch dit hard ghedwonghen Pasfageeren
diend maer alleen voor Paerden, welcke traegh en otigefchickt fijn 5 defgelijcks voor de gee- ne, die niet reght Draven konnen, en langh van Lijf fijn. Wanc door foodaenigh in mal- fcander Pasfageeren werd het gantfche Lig- chaem des Paerds in een gebraght, foo dat het niet alleen de Beenen, maer oock de gantfche fterekte des.Rughs met dies te grooter ghe- fwindheydt en gefchicktheyd gebruyeken kan. Qp dit Pasfageeren (of ghekortte Schreede) yolght een vtye gmtkh perfette Draf: Uyt den Draf komt een lighte, behendighe en gefwin- de Geünieerde Galop $ en uyt den Galop komt dan een gedetermineerde Courier. Doch een dingh moet ick u hier noch in-
oaghtigh maecken : Te weeten, wanneer uw |
|||||||||||||||||||||||
|
Paerd al te traegh was, en op 'tfolücitèeren des
Spoors niet behoorlijcker wijs Refpondeereti noch Volgen wilde, foo moet ghy in dit ghe- val de hulp der Spooren wat vermeerderen, en foo't vannoodenwaere, twee of drie ftereke Spoorflagen op malkander geven.En fchoon gy" 't de Huyt doorboorde/ulcks kan nietfehaden, want het fai naederhand maer dies te veerdiger' werden. In tegendeel, indien ghy 't niet hard genoegh ftrafte, foofoud het, door't gedue- righfolliciteeren en ftooten met de Spooren, noch traeger werden, jae dit middel eyndlijck gantfeh veraghten : Ghy moét derhalven u op't hooghftebeneerftigen, dat ghy alle Paer- den , hoe traegh defelve oock fijn moghterti tot de reghte teedere gevoellijckheyd der Spo- ren ghewend, en haer naederhand in alle Lef- kn by de felve behoud : Want daer is , te Paerd fittende , niets verdrietlijcker te doen, noch leelijcker om te fien , als figh met de Beenen te feer re bewegen, en daer mêê ghe- lijck als te Weveni Ter deefer oorfaeck moet ghy't Paerdt, indien het traegh is, door de Spooren de reghte teedere ghevoellijckheyd geven: Of is't alte gevoellijck hitfigh en on- geduldigh, foo moet ghy 't in tegendeel door een faght aenroeren en drucken weer verfeec- keren, op dat het defelve gewoon , en daer over niet ongheduldigh wierd 5 en alfoo fulc ghy't begeerde Effeft der Spooren konnen bekoomen. Ten befluyt, hoe dienftigh de ghedaghte manier van Pasfageeren is, om alle Paerden in den Mond t'overwinnen , reght té maeefcen , den Hals te buygen, en tot gehoor- faemheyd toebrengen, weeten al de geene, die defelve ghebruyeken, en met goed verftandt reght weeten in 't werek teftellen. 'kSal der- hal yen alleen met weynigh woorden feggen* dat de wijs der gekortte Schreede, of des Paf fageerens (reght geesteneen werdende) 't ¥m- dament is, waer op naederhand konnen ghe- bouwd werden allerley foorten der Manegierii ofLelTenvandeRijd-fchool, ghelijck hierna©' in't tweede Boeck gehoord fai werden. |
|||||||||||||||||||||||
|
XIÏI# HOOFTSTUCK.
Fan d'Ej/genfcbappen erft Onderfcheydt des Drafi.
|
|||||||||||||||||||||||
|
'Y hebben voor heenen ghefeyd ,
|
|||||||||||||||||||||||
|
Draeyens booven alle andere noodwendigh *
dienftigh, en ghelijck als't Fundament van al
|
|||||||||||||||||||||||
|
en fullen
|
't felve hier weer her-
dat het Exercitium des |
||||||||||||||||||||||
|
W
|
haelen
|
||||||||||||||||||||||
|
de naeyolgende Leffen en OnderwijfingeniSi
E i wae^
|
|||||||||||||||||||||||
|
j6 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||
|
waer in de Paerden konnen en behooren onder-
right te werden. Want hier door werdenfe niet alleen gefwind, veerdigh en gefchickt tot àe Manegien, foo als ghyfe hebben wilt, maer oock konnen daer door geobferveert en gekend werden de Qualiteyten-, gefchicktheden, goede en quaede Natueren, wijl het meereen ged won- gene als een vrye gangli is, die eenige Paerden feer fwaer valt5 hoewel'er oock gevonden wer- den, die van Natueren daer toe feer ghenegen en gefchickt fij n, geerne Dravende. Ter dee- feroorfaeck fult ghy door den Draf (wijl de- felve eenighfins, hoe weynigh het oock is, ge- dwongen moet zijn) konnen kennen de ghe- fchicktheyd of ongefchicktheyd des Paerds, en waer toe het gequalificeert of g'eaert is. Want yeder Paerd, door deefe Exercitie een weynigh gedwongen werdende ,fal terftond toonen fijn goede of quaede Natuer, fijn gefchicktheyd of ongefchicktheyd • fijn vrolijck of Melancoliick gemoed, fijn vermogen of onvermogen. Dit alles kan geobferveert werden door den gangli des Drafs : Vermits men een groot verfchil ge- vvaer fai werden tuffchen den Drafdieuyteen vrolijck en moedigh, of in tegendeel uyt een "Melancholyck en traegh Gemoed voortkomt. Alhoewel nu den Draf, nae de gelegentheyd der Paerden, op veelerley wijs onderfcheyden kon werden , foo dat het optellen daer van by- nae onmogelijck foufijn5 foo heb ick echter hier boven in't aghfte Hooft-ftuck gefeyd, dat d' Exercitien des Dravens in't onderwijfen der Paerden voornaementlijck op tweederley ma- nieren moeren onderfcheyden werden , nae- mentlijck, kort verweckt, en wel in malkan- der 5 en dan behendigh, vry en uy tgefpannen, of in een gejaeghden Draf, gelijck ghy in't ge- daghteHooftftuck gehoord hebt, naedenaert der Paerden. Maer vermits het dickmael ghe- beurd, dat eenige Paerden in't begin niet recrht Draven konnen, doch naederhand, behoorlijc- kerwijsgeoenendfijnde, fulcks feer welver- righten, foo wil ick, tot meerder onderrigh- tingh, hier eenige oorfaecken ter neerftellen welcke ick meen, dat haer in den gedaghten Draf verhinderen ; u bekend maeckende, waer uyt die voornaementlijck voortkoomen, en hoe defelve, nae mijn oordeel, konnen gecor- tigeert werden. Eenige Paerden fijn tot den Draf van Natue-
renfooongefchickt, andere foo quaelijck ghe- proportioneert, datfe niet fonder groote dwangh en moeyte daer toe ghebraght en gewend kon- nen werden, wijlfe door de gedaghte onghe- fchicktheydt en quaede proportie metd'aghter- fte voeten niet nae behooren op de voorfte or- |
|||||||
|
dentlijck en ter reghtertijd refpondeeren j maer
(gelijck ghy bevinden fult) voor Draven, en aghterdeSchreedeof/^ gaen. of anders foo ongelijck Draven, als drie Noten in een Sack, 't Welck ghy niet alleen hooren, maer oock, uyt andere \nccqualiteyten en onvaftighee- den des Drafs onder u voelen fult. Soo langh als diergelijcke Paerden niet welDraeven,kon- nenfe niet bequaemelijck tot andere Leflèn ge- braght werden. Eenige andere , offe fchoon van Natueren
tot den Draf welgheaert en gheneegen fijn, konnen evenwel van vooren niet reght en be- hoorlijck voortkoomen , noch de Beenen be- quaemlijck buygen, maer Draven al flootende onder malkander ; waer doorfe niet alleen haer felven, maer oock den Berijder moede en ver- drietigh maecken. Noch andere fijn feer traegh in't Draven; voeren de Beenen langh- faem en onaerdigh 5 fetten defelve hard neer, en ontfangen den Berijder quaelijck $ doch op- gheweckt, en behoorlijcker wijs nae haeren Aert gbeexerceert werdende , foo beeterenfe figli van dagli tot dagli, en leeren dickmael feer wel Draven. Sommige Paerden fchrancken en fetten de Voeten in't Draven kruyswijs over malkander. Deefe fijn aldermoeylijckft te cor- rigeeren,en de gevaerlijckfte om't Exerceer ens en dit komt voort uyt een quadeproportie der Borft en der Beenen. Als men diergelijcke Paerden wat fterck inde Galopoï Courier oeffènd, foo doenfe niet anders, als over haer eygene Bee- nen vallen : En ter deefer oorfaeck is \ nodieh dat al foodaenige Paerden (welcke ghy fuk bevinden op d'een of dander der gedaghte ma- nieren te Draven) in een behendigen en uyt- gefpannenen Draf geexerceert werden, op dat- fe tot een reghten en wel vry en ongedwongen koomen moghten , en de Beenen reght op malkander leerden voeren. In tegendeel wer- den'er fommighe Paerden gevonden, die in't Draven met d' aghterfte voeten dight by de voorfte koomen, ofwel met yeder tred in de voorfte hoef.yfers flaenj 't welck niet minder gevaerlijck , en een gewis bewijs van een Jaf- hertigh en niet-weerdigh Paerd is. Dit werd voornaementlijck veroorfaeckt door een bo- ven maeten groote fwackheydt des Rughs- Want als diergelijcke Paerden maer een wey- nigh yermoeyd werden, foo leggenfeftracks niet d aghterfte voeten in de voorfte- waer door lightehjck fou konnen ghebeuren , infonder- heyd aen ongehjcke plaetfen, datfe figh inde voorfte feenuwen quaemen te flaen , en haer felven alfoo verdierven, kk fegge dat dit ver- oorfaeckt werd , om datfe door de fwackheyd des
|
|||||||
|
EerBe B o e c k.
|
|||||||||
|
37
|
|||||||||
|
des Rughshaere Beenen niet maghtigh fijn; al-
hoewel oock de jonge Paerden tulcks in't be- gin plegen te doen, alsfe eerft uyrhet Gras koomen, of anders haer behoorlij ck Voeder noch niet ghehad hebben. In foodaenigh een gelegentheyd moet ghy uwe Paerden exerceer en in een kort-verhevene en t' faemghedwongene Draf; fchoon het beeter waere, datghy dier- ghelijcke jonghe Paerden een tijd langli van't Draven onthield, maer haer dies te vlytiger exerceerde 'm'tPafsageeren,o{in de kort gebrooc- kene Schreede (waer van hier boven gefprooc- kenis) tot datfe wat meerder kraghten bekoo- men hebben, en tot het Draven beeter glie- fchickt fijn. Hier uyt blijckt nu, hoe feer het van noden is , u te beneerftigen, om alle Paer- den in't Draven nae haeren Aert t'Exerceeren, en nae den ftaet, in weleke ghy de felve vin- den fult. Want foo langh een Paerd in't Dra- ven ongefchickt, nwfeenqualijckgeoeflèntis, foofultghy't in geenerley andere Leflènreght onderwijfen en juyft maecken konnen. Eenighe andere Paerden , offe fchoon van
een goed vermoogen en arbeydfaem fijn, grij- pen of flaen evenwel met d' aghtetfte in de voorde Hoefyfers. Dit komt gemeenlijck daer Van daen, om dat dickmael een Paerd aghter veel hooger is dan't behoorde, wijl d'aghterfte Beenen langer fijn als de voorfte $ of oock wan- neer de proportie des lijfs kort en dight by mal- kander is, en dat het Paerd, tegens foodaeni- gen proportie, lange Beenen heeft, infonder- heyd aghter. Dit veroorfaeckt,dat fulcke Paer- den gantfch niet tot een reghten Draf konnen koomen, maer , wegens de lenghte der agh- terfte Beenen, veel meer tot dèn Pas of nu ghenegen fijn, vermitsfe dan met d'achterfte voeten over de voorfte fchryden konnen 5 ge- lij ck fulcks de gangh van figli felfs méê brenght, maer in't Dravent'eenemaelonghevoeghlijck is. Ter deefer oorfaeck kan een kort Lijf en lange Beenen figh tot een pafeften Draf gantfch niet fchicken: Derhalven als ghy fulcks bevind, foo bemoeyd u niet te vergeefs, om een dier- gelijck Paerd tot een reghten Draf te willen brengen 5 maer helpt het (indien ghy kond) veel meer tot den gangh, waer toe liet van Na- tueren genegen en wel geaerd is 5 naementlijck, tot den Pas, oïTelle te gaen, als daer toe, nae mijn ghevoelen, veel bequaemer en gefchick- ter lijnde. Somtijds werd oock een Paerd verhinderd,
foo dat het niet geerne Draven wil, noch oock Draven kan, om dat het ghebrecklijcke Voe- tenheeft, ofte volvoetighis, foo dat het op den levendigen Hoorn moet gaen. Dit veroor- |
|||||||||
|
faeckt, dat hetgeduerigh de Beenen of Voeten
foeckt te verfchoonen , en daerom , wegens de fmerten, feer ongeerne Draeft. Ghy moet derhalven., als u diergelijcke Paerden, die niet Draven willen of konnen, ter hand koomen, met alle neerftigheyd obferveeren, weleke oor- faecken den Draf verhinderen 5 want defelve uytgevonden hebbende, foo fult ghy't gebreck dies te lighter en beeter konnen remedieeren. Maer indien ghy een Paerd, fonder de verhael- de overweegingen , jae dickmael tegens fijn Natuer, op d'een ofd'andere wijs int Draven foud willen exerceeren, foo bedenckt by ufel- ven, wat voor een perfeèlie ghy eyndlijck be- koomen foud: En men fou billijck hier uyt kon- nen befluy ten,wijl ghy geen goed oordeel hebt, om een Paerd nae fijn Aert en Natuer in't Dra- ven t'oeffènen, dat uw oordeel noch veel min- der moeft fijn ontrent andere en ghewightiger LefTen, die oorfpronckelijck uyt den Draf voortkomen en volgen. Eenighe maecken haer felven wijs, dat het
goed is, de jonge Paerden eerft in diep Sand teleeren Draven, of defelve met fvvaere Yfers tot den Draf te dwingen : Doch my dunckt een groote dwaasheyd te fijn, met fulcke quaede en fchaedelijcke middelen een Paerd tot den Draf te willen brengen. Want wie is foo t'ee- nemael onverftandigh, die niet weeten foude, dat de jonge Paerden fwack en teer van Beenen fijn, en dat grooten arbeyd haer ter dier tijd naedeeligh is, en de kraghten beneemd ì In- dien gy nu eenjongh Paerd in diep Sand woud exerceeren, daer het de Beenen met geweld fòu moeten uyttrecken , foo kond ghylightlijck afmeeten, dat het niet alleen vermoeyd en ver- drietigh. maer oock veel meer de kraght der Beenen verliefen foude, als of ghy 't Exerceer- de op een harde en gelijcke grond. Even 'tfelve gefchied oock met de fwaere Yfers : Jae't blijft niet alleen daer by, dat het Paerd vermoeyd, en met'er tijd gantfch verdrietigh werd, maer de gedaghte fvvaere Ylërs fplitten en verdeelen oock het befte deel des Hoorns, 't welck eynd- lijck tegelijckmethet Yfer wegh valt. Der- halven, of fchoon de nu verhaelde Konft, om een Paerd te leeren Draven , een groot en fchoon aenfien moght hebben, foo isfe echter in der daed te veraghten, wijlfe op veelerley wijs fchaedlijck en verderflijck is. Eenige heb- ben oock d' opinie, dat het goed is, een Paerd tot den Draf te dwingen in't Water: Doch 'teen. is als't ander j en dit duerd maer foo langh, als het de Beenen uyt het water moet trecken. Ick heb nu verhaeld de voornaemfte oorfaecken, waerom een Paerd ongefchickt is, foo dat het E 3 niet |
|||||||||
|
3 8 Oeffeningh en Kon ft des Rijdens
|
|||||||||||||||
|
nietgeerne Draven wil, of niet Draven kan
En legge wijders, dat het de befte konft is, oni een Paerd teleeren Draven, 't fel ve met lighte Yfers tebeflaen, en op een evene vvegh t'exer- ceeren, nae fijn Aerten Gelegentheyd ; waer van hier boven in't aghfte-Hooftftuck gefprooc- kenis. Daerenboven, 't Mve veel te Pasfagee- r.en, opfoodaenigheenwijs, alswy in't voo- rige Hooftftuck verhaeld hebben ; 't welck een Paerd in malkander, en eyndlijck in een reen- ten Draf fai brengen. Ten laetften, om u niet langer op te houden,
daer fijn eenige Paerden van TsJatueren tot den Draffoo wel geinclweert, enliebben de Beenen foo vry en bequaem , datmen in 't fluck des Dravens geen fonderli nge tijd met haer behoefd te verheien. Evenwel is 't van noden, datfe geholpen werden nae haeren Aert en gelegent- heydt, om haer of in een kort verhevene, of daer tegens in een behendige uytgefpannene V>tét'Exerceeren. OndertufTchen fultghy be- vinden,, dat alle Paerden , die van Natueren |
|||||||||||||||
|
geerneen wel Draven, gemeenlijck welgeftal-
dè Beenen lullen hebben : Want een perfeiïen Draf vereyfcht voor alle dingen fterckte des Rughs, een vrolijck ghemoed, enreghtewel geproportioneerde Beenen. Sonderdit, fultghy geen weldravend Paerd fien. Doch ick fpreeck niet van foodaenighe Paerden, die hoogh ver- hevene Beenen hebben, ter fijden uytwerpen, fwaeyendeen flodderende, als offe in't Water fwommen. Deefe wil ick voor geen weldrae- vende Paerden gehouden hebben, wijl fulcken Draf ghemeenlijck niet langh duerd. Maer de- foodaenighe werden billijck gepreefen,en voor weldraevende Paerden geroemd, diede Bee- nen wel buygen, defelve reght nae de Knyen, niet op werpende aen d'eene fijde, behendigh' ghefwind, en ghelijck op malkander voeren! Welcken Draf fy niet alleen veel meer betoo- nen en langer continueren konnen, maer gby lult oock bevinden, datfe in al haer doen welene- fchickc en veerdigh fullen fijn. |
|||||||||||||||
|
XIV. H OOFT
|
|||||||||||||||
|
STUCK.
|
|||||||||||||||
|
Fanieygenfchapentonderfcheyddes Galops.
|
|||||||||||||||
|
Yt't geen hier boven ghefeyd is, is
lightlijck afte neemen de Confideratié des Galops $ welcke (ghelij ck te voe- ren van 't Pasfageeren en Draeven is verhaeld) nae den Aen en de ghelegentheyd der Paerden moet onderfcheyden werden Soo veel nu d' Eygenfchap en't Onderfcheyd des Galops betreft, yeder Paerd, als het uyt den Drafgejaeghd werd, valt in een middelmaeti- geloop, welcke't midden is tuflehen de Cour- rier, en den kleynen, ofgekortten gedwonge- nen Galop. D'Eygenfchapdes Galops is, de gelijckvof.
mige Beweegingh der aghterfte en voorfle Bee- nen j die in'een gelijck gewight, en met een goede cierlijeke Menfuer op malkander komen en refpondeeren moeten .-Niet dat figh het Paerd met de Borfl meer en hooger verhef, als aeh- ter met het Kruys, of aghter met het Kruys meer en hooger als met de Borfl 5 maer dat de Borfl en 't Kruys , in een gelijcke beweegingh * en foo veel als in een gelijck Tegengewight, op malkander volge, gelijck men fïet aen de Gol- ven des Waters. Ondertuffchen evenwel of figh fchoon (ghelijck nu alreeds gefeyd is) de Borfl en't Kruys in de Galop d' een niet hooger als dander moet verheffen ,• foo is evenwel no- |
|||||||||||||||
|
digh ert belioörlijck, dat het Paerd, foo wel in't
Exerceeren des Galops, als in den Draf, de voor- fle Beenen wat meer verhef en buyge, als d'aeh- terfle: Want de Galop moet gefwi nd en vry iïn 't Is een1 klaeré en openbaerefaeck, wanneer ghy uw Paerd, door 't Exerceeren des Dravens, wel gëjufteert, light engefwind fulrgemaeckt hebben, dat ghy 't felve naederhand dies te be- hendiger en gefchickter tot den G^fuk be- vinden. 't Onderfcheyd des Galops is, enghefchied
op tweederley wijs, gelijck oock voor heenen van den Draf is gefeyd gheworden : Naement- lijck, eerft een gekortte, engh-verhevenege- dwongene, of (gelijck men fou moogenfeg- gen) de kleyne Galop, en dan een behendige ontflootene of uytghefpannene langhe Galop welcke moet geexerceert werden nae den aert en ghelegentheyd der Paerden, waer van hier bo- ven ge%oöcken is, en in 't vetvolgh noch ver- der herhaeld fai werden. D'eene wijs diend, om t Paerd daer door op te wecken, f encoura- ongefchick of onaerdigh moght fijn , of op
den Toom hmgh. D'andere manier is dien? ftigh, om de Paerden daer door opdereghte en middelmaetighe fluttingh des Tooms vaft van
|
|||||||||||||||
|
EerMe B o e c k.
|
|||||||||||||||||
|
39
|
|||||||||||||||||
|
van Kop te maecken, indien't noch vveeck en
al te fagot van Mond was. Deefe verfcheyden- heden des Galops, 'tfy datfe op d'eene oi d'an- dere wijs gefchieden, moeten niet hoogh ver- heven van der Aerden, ofinfprongen, maer à terra terra , voet voor voet , dighe op der aerden, foo veel als mogelijck is, gedaen wer- den. Doch hier van fai op een andere plaets een genoeghfaem beright gefchieden. Eenighe hebben voor een generaelen Regel,
dePaerden (hoedaenighfyoockdaertoe geac- commodeert moghten fijn) ghefaementlijck op eenerleywijsteG^/^r^, in een behendige, of veel meer furieufi Galop, om daer door de Paerden niet alleen arbeydfaem , maer oock van een goeden en langen Adem te maecken; meenencfe defelve, door middel van foodae- nigh een ftereke Exercitie des Galops, met ghe- weld tot de reghte gefwindheyd en ghefchickt- heyd te brengen. Doch ick kan geenffins prij- fen, datmen alle Paerden , fonder Confideratie op fulck een wijs in't Galopeeren fou exerceeren. In tegendeel fegg' ick, foo nut ennoodwen- digh 't Exercitium des Galops voor fommighe Paerden is, even foo fchaedhjck en verderf. lijck fou het weer voor andere fijn, indienmen niet (volgens't geen ick alreeds gefeyd heb) be- hoorlijck onderfcheydde den aert en de ghele- gentheyd des Paerds. En gewiirelijck ,'t ftaet tevreefen, dateenige Paerden, opdegedagh- te wijs in't Galopeerengeexerceert werdende, binnen een Maendt tij ds meer kraghten des Ghebeents verliefen moghten , alsfe in een gantfeh Jaer weer fouden konnen veroveren. Maer ick fou deefe Regel prij fen, indienfe
kon onderhouden werden, naementüjck, dat |
ghy , in't Exerceeren des Galops, u rightede
nietalleen (gelijck nu gefeyd is) nae den aerr, maer oock nae de gefchicktheyd en qiiàliteyten der Paerden 5 nae de ftercktg des Rughs en der Beenen ; nae dea Adem en den Ouderdom. Oock wenfehte ick wel, dat ghy de Paerden tot op haer vijfde of fefde Jaer verfchoonde, en onderwijl haer diestevüjtiger exerceerde inde gewoonlijcke LelTendes Drafs. Ickheb, door eygene Ervaerentheyd, bevonden, dat, gelijck- \r eenighe Paerden fijn, die van noden heb- ben , veelgegalopeert te werden, alfoo oock def- gelijcks eenighe der felver gevonden werden, welcke vereyfchen, datmen haer weynigh, of gantfeh niet Galopeere 5 ghelijck in't vervolgh blijckelijckgenoeghbeweefenwerd. Ter dee- fer oorfaeck behaeghd my niet , datmen de Paerden op eene wijs fou willen Galopeeren. Eyndlijckfalick kortlijck fpreecken vanden Regel, die ghy voor den generaelen Regel be- hoord te houden ; naementüjck, dat ghy hit- fige Paerden, welcke op de hand des Berijders dringen, moet exerceeren in de kleyne, of ghe- kortten en ingetogenen Galop ; doch dat deefe Exercitie niet dickmael gefchiede : Maer traege Paerden, welcke den Toom niet begeeren aen te neemen, behendigh, in een vryeenuytge- fpannene Galop 5 en alsdan fullen de faecken figh wel fchicken. Dus veel heb ick kortlijck willen fpreecken van d'Eygenfchappen en't on- derfcheydt des Galops. D'oorfaecken, waerom men (gelijck nu gefeyd is) eenige Paerden wey- nigh of gantfeh niet, andere veel en wel in de Galop moet exerceeren, en niet alle op eeneriey wijs, fullen hier nae vervolgens aengheweefen
werden. |
||||||||||||||||
|
XWHOOFTST
|
|||||||||||||||||
|
U C K.
|
|||||||||||||||||
|
Van dm Les des Dravens op den reghten wegfa
|
|||||||||||||||||
|
leght werde. Ten deefen eynde fal't van nöo-
denfijn, dat ghy't Paerdt te vooren bekend maeckt de plaets, daer op ghy't begeerd t'ex- erceeren, laetende 'tfelvetwee of driemaelop en neer gaen inde Schteede,of't Vasfageeren, waer van hier boven gefproocken is. Dit moet gefchieden behendigh, kort in malkander, ge- fwind en light. De proportie, pf de lenghte des reghten weghsom te Draven, moet gemaeckt werden nae de gelegentheyd der Paerden, 'tfy datfe behendigh en gefwind, of in tegendeel traegh en ongefchickt fijn , en op de toom leu- nen. |
|||||||||||||||||
|
Lhoewel ick nu alreeds dickmael, jae
genoeghfaem overvloedigh gefprooc- ken heb van'rExercitium des Dravens; foo is echter noch geen uytdrucke- lijck gewagh ghemaeckt van de reghte proportie en ^/^VédeeferLes. Derhalven, als ghy uw Paerdt exerceeren en ghewennen wilt op den reghten wegh eain de Folte wel te Draven, foo verhoed, ftracks in't begin van deefe Les, dat het niet te veel onordeningen maecke, en geen boofe ghewoonten aenneeme-. Waghtuoock, dat het niet te veel, of niet te weynigh opghe- |
|||||||||||||||||
|
40 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
||||||||||
|
nen. Voor deefe laetfte moet ghy de lenghte
des reghten weghs verkorten, en geenffins foo langh neemen, als voor de behendige en ghe- fvvinde Paerden. Defgelijcks moeten oock voor de traege en fwaerêTaerden de Volten of Ringen (die aen't eynd des reghten weghs gemaeckt werden, om't Paerd weer nae den gedachten reghten wegh om te wenden) wat enger wer- den genoomen, alsvoordeveerdigeen lighte. |
||||||||||
|
Ondertuffchen wenfchte ick wel, dat de lengh-
te des reghten wegs tot d'Exercitie des Dravens, van d'eene Folte tot d andere, ten minften veer- tigh of vijftigh fchreeden , en de Folte van't midden des Centrums vier fchreeden in de breet- te gemeeten wierd, gelijck hier afgheteeckent fiaet : Ondertuflchen evenwel, dat het gefchie- de nae de gelegentheyd der Paerden. |
||||||||||
|
Terwijl ghy nu't Paerd tot Draeven aen-
maend , foo beneerftight u , den Teugel des ToomsendesCavezonsbehoorlijcker wijs, nae de proportie van 't Paerd (waer van nu alreeds gefproocken is) in de Hand te neemen, om't felve met de Kop in een goede Pofiuer, en in de reghte middelmaetige ftuttingh of aenleuningh des Tooms te behouden .• Wel in aght neemen- de, dat ghy't Paerd op den reghten Draffet, foo als nae fijn aerr en natuer van nooden fai fijn (waer van het voorgaende aghtfte Hooft- ftuckkannaegefien werden) en verhoedende, foo veel als mogelijck is,de difordre, die't Paerd tegens deefe Les fou moogen begaen. Want ick heb alreeds gefeyd : en herhael fulcks weer op nieuws, om u dit ftuck wel in gedaghten te doen blijven, dat alle Paerden genegen fijn, om met het aghter lijf Contraflimulum of inge- bogen te gaen : Defgelijcks den Hals en Kop op d'eene of d'andere fijde te krommen of buy- gen. Ick voegh daer by , dat voor't Paerd niets dienftiger, maer oock in't begin niets foo fvvaer te begrijpen is , als deefe Les, van juyft, gelijck, en metdegantfche proportie des Lijfs reght en gedwongen te gaen. Oock houd' ick 't daer voor, dat even door deefe gedaghte Les de Konft en wetenfchap des Berijders ten dee- len kan bemerckt werdenjwijlmen't Paerd hier door d'Effeüen van de Beenen eenigermaeten bekend moet maecken. Merckt derhalven, wanneer ghy (nae de verhaelde wijs) uw Paerd op den reghten wegh exerceert,en gewaer werd, aen't een of't ander van uw gelijck-aengehou- |
||||||||||
|
deneBeen, dat het op't een of't ander Been
fighneerleghtenaenleundt, willende met de Croupe buyten uytgaen , en alfoo een difordre maecken, 't fy veel of weynigh , foo moet ghy t met het Been, de Hiel of de Spoor (nae dat van nooden fai fijn) foo langh plaegen en filli, cueeren, defghelijcks oock met den Toom te hulpkoomen, en in houden, tot dat hecfiéh retireer nae d'andere fijde, reghtmaecke, en gehjckgae. Defgelijcks, indien 't een onor- dre met de Kop- begingh, en den Hals of de Kop op d eene of d'andere fijde krom gebogen wou draegen, foo moet ghy 't dies teìtercker filliciteren met de Teugel des Cavezous op d'an- dere fijde; foo dat deKop, den Hals, de Borft en't Kruys reght en ffi een yet\\)cU proportie op malkander volge. De neerrtige en daeghlijck- fche Oeffeningh fai te weege brengen, dat het Paerd figh hier toe t'eenemael fai gewennen- teder en gevoellijck fijnde, foo haeft ghy maer alleene t'eene Been wat meer als't andere fuk aenleggen, oledieerende terftond , fonder ee nige ftercker beweegingen, tot datghy't, door een geduerige daeghlijckfche vlijtigheyd daer toe gebraght hebt om nae behooren, tuflchen gehjck-aengehoudene Beenen ,uylt, effen en gehjcktegaen, fonder't Lijf opd'een of d'an- der fijde te buygen Ick wenfchte oock wel, dat ghy t Paerd «deefe Lessen de volten of Rmgen noytpareerde, wanneer ghy 't MyQ in een lighten en reghten Draf, en in een middel- maet.geftuttmgh des Tooms vind 5 ten waere dan , dat het figh op den Toom overleyde, want
|
||||||||||
|
Èerjìe B
|
|||||||||||||||||
|
O E C K.
|
|||||||||||||||||
|
41
|
|||||||||||||||||
|
want danfóu 't van nooden fijn, 't Paerd door
de Les des Pareerens weer t'faem te brengen, en totderolten ghefwinden ghefchickt te maec- ken : Vermits de Les des Pareerem meerendeel, |
|||||||||||||||||
|
jae maer alleen voor diergelijcke Paerden dien-
fligh is, vvelcke onghefchickt fijn, en op den Toom leggen; gelijck in't volgende Hooftftuck gefeyd fai werden. |
|||||||||||||||||
|
XVI. HöOFTSTUCK.
Vande Les des Pareerens, en 7 Onderfcheydt van
de fehcj.
|
|||||||||||||||||
|
Elangende de Les des Pareerens, om
een Paerd daer door op te righten, hght, gefwind en gefchickt te maec- ken , defelve moet onderfcheyden Werden nae de ghelegentheyd en proportie der Paerden, waer van hier boven gefproocken is : Want men moet een groote differentie maec- ken tuflehen 't Pareeren, betaemelijck voor een Paerd , 't vvelck onghefchickt is, en op den Toom hanghc, en tuflehen een ander, 't welck van Natueren wel ghefchickt en ghefwind is $ tuflehen die , die met de Kop te laegh nae beneden, en tuflehen de geene, welcke met de Kop om hoogh en met een geftrackte Mond gaen ; tuflehen de foodaenighe » die van een groote fterekte dés Rughs en geduerfaem in den arbeyd , en tuflehen de fulcke , welcke ivvack en Laf-hertigh fijn ; tuflehen de hitfi- gheenvan Natueren gevoellijcke en toornige, en tuflehen de traeghe en Melancholieke, 't Is derhalven gantfeh noodigh (ghelijck wy nu meermael ghefeyd hebben) dat ghy u id[alle Leflen VOOrnaementÜjck right nae den aert en ghelegentheyd der Paerden. En naedien
ick nu fpreecken fai van 't onderfcheyd des Pareerens , ioo wil ick eerft beginnen van't Pareeren der Paerden , welcke met de Kop laegh nae beneden gaen. Wy hebben ghefeyd, dataifopdaenig,he Paerden, waer van nu foo terftondt ghefproocken is , voor te veel en meer fwaer fijn als achter. Dit veroorfaeckt, datfe niet foo lightlijck tot Pareeren konnen 5°°men' maerdoenfulcks met groote onge- iemektheyd op de voorfte beenen, en op den loom, wijlfe figh niet nae behooren bequae- menkonnen, om op d'aehterfle Beenen te pareeren.} ÉSaI derhalven8van nooden fijn, dat ghy t Paerd deefe Les des pareerem op foodaenigh een manier geeft, waer door ghy tfet op de reghte wijs des Pareerens der agh- erfte Beenen. Ondertaflchén moet ghy we- ten dat in deefe Les des Pareerens drie tempo t ohfirvêeren flaen. Eerftelijck, gantfeh faght |
|||||||||||||||||
|
en gemackelijck ; in welcke ghy't Paerd voór-
waerts moet helpen. Daer nae, wat ftereker als te vooren ; in welcke ghy 't Paerd wat ver- heffen moet. Eyndlijck , fterek 5 dat het reghte volmaeckte pareeren behoord te fijn, t welck ten laetften moght ghegeven werden uyt een behendige Galop of Courier. Hier op legg' ick nu, dat ghy , om een Paerd te lee- ren Vareeren, beginnen moet uyt een behen- digen Draf, met obferveeringh van de drie Tem- po ^ naementlijck: In't begin gantfeh faght en allenxen, tot dat het Paerd eenighfins heeft leeren kennen, wat ghy van hem hebben wilt. Onderruflehen moet ghy wel in aght neemen den Tempo des Pareerens, op dat ghy, wan- neer't met de Kop neerwaerts druckt, flracks met den fel ven Tempo den Teugel des Cave- «Mw verheft en achterwaerts ruckt, foo fterek als van nooden fai fijn, om een contra tempo re maecken, Defgelijcks, dat ghy oock te ge- lijck en in eenen tempo 't Jigchaem wel en mee gemack te rugg' doet fincken ; doch niet te veel: Infonderheyd, indien 't Paerd vreefaeh- tigh is, wijl't daer door verfchricken en een. j dijordre maecken moght, als ghy't Lijf te veel of te fterek begond te werpen. Verheft en ruckt oock de Hand met de Cavezon in den Tempo des Pareerens d'eene niet meer noch itereker als d'andere, maer reght ghelijck, op dat het Paerd met een reghte Kop blijve, ten waeredan, dat het alreeds ghewoon wasVhe- worden 5 de Kop meer op cfeene fijde als op d andere te draeghen. In dit gheval moet g"y > foo wel in't Pareeren als anders , de Teugel des Cavezons meer verheffen en ruc- ken op de fijde daer het aldermeeft weer- nreevigh is Neemt daer-en-booveninaght, wanneer ghy 't Ligchaem finckt , dat ghy niet te ghelijck oock de Hand met de Toom en Cavezon nae u , of beneeden. vvaerts treckt , maer dat defelve in't Paree- ren aen haere plaets blijve en verheeven wer- de, ghelijck hier boven ghefeyd is. Op deefe * WijS
|
|||||||||||||||||
|
41 Oeffeningb en Konft des Rijdens
|
||||||||
|
wijs fai't Paerd fighaghter unieer en enneerfet-
ten, maer in tegendeel figh van vooren ver- heffen , en gefwind tot Vareeren moeten maec- ken. Indien ghy anders deed, en in 't Varee- ren , uyt onvoorfightigheyd, den eenen Teu- gel des Cavezons meer en fterckergebruyckte als den anderen, foo fou 't Paerd daer door ge- wend werden met een ghek romden Hals te Vareeren. Defgelijcks , als ghy de Hand in 't Vareeren riae u rrecken, en niet verheffen foud, foo foud ghy 't Paerd met de Kop veel meer nae beneden dwingen, als verheffen. Obfer- veert oock met alle neerfligheyd, dac het Paerd figh in 't pareeren met d' aghterfte voeten niet op d'een of d'andere fïjdewerp, 't welck ghy ghenoeghfaem kond ghewaer werden aen uwe gelijck-aengehoudene Beenen : En foo haeft dit gefchied, foo moet ghy in den tempo des Va- reerens 't Been , de Hiel, of de Spoor (op de- felve fïjde, daer heenen 't Paerd figh werpt) iterck en wei in de iijde drucken^ Want het Va- reeren moetjuyft, reght en te gelijck op beyde d' achterfte Beenen ghefchieden. Maer als een Paerd lïgh op de gedaghte wijs in't Vareeren achter uyt werpt, foo kan 't Vareeren oock niet juyft fijn. Al foodanige Paerden, die benedenwaerts
gaen, traegh fijn, of, foo ick alreeds geleyd heb, op de voorde Beenen pareeren, moet ghy ftracks in den feïven Tempo, wanneerfe in't pa- reeren ü)n, de Spooren eens, of, foo't van noo- denis, tweemael geven, doch (tracks op mal- kander 5 te ghelijck de Hand met de Cavezon ruckende en verheffende, foo datfe uyt het Va- reeren voor uytfpringen, en de voorfte Beenen Weer opheffen moeten. Of doetfe wel behen- digh en met een groote furie van eenige hoogh- te af draeven , en pareert/e iterek, leggende in den tempo des pareerens 't Lijf rugg^waerts , en verheffende (gelijck nu gefeyd is) de Hand met de Cavezon- doch laet even gelijckelijck in't pa- r eer en deBeenen fraey manierlij ck, difgropata en wel à tempo voorwaerts gaen : Want daer door fal't gedwongen werden , devoorfte Bee- nen te verheffen, tebuygen, en figh in't paree- ren op de Hanche te fetten: En dies te meer noch fai deefe Les ejfeBueeren, wanneer ghy 't paercj altijd nae 't pareeren van de hooghte af, weer te rugh de hooghte op doen gaen lult : Want hier door moeten diergelijcke Paerden achter met geweld unieeren en figh fetten ; maer in tegen- deel figh voor oprigli ten. m Men vind oock Paerden, die in 't pareeren
uyt boosheyd (of wel door een quaede On- derwijfingh) met geweld den Toom attachee- ren , om de hand des Berijders te forceeren, en |
||||||||
|
* defghelijcks op devoorfte Beenen te pareeren.
Met de foodaenighe fuk ghy den volgenden Regel houden, dieickmeenighmael goedt en perfetf bevonden heb : Naementlijck, dat ghy defelve flarek pareert , uyt een behendigen Draf of Galop , nae de ghefchicktheyd des Paerds $ en dat ghy't felve nae de voor-aen- gheweefene Ordre , door de Spooren ftracks en fonder ftilihen weer in den Draf of Ga- lop aendrijft 5 en uyt den Draf of Galop weet pareert, en uyt het pareeren weer in den Draf of Galop brenght ; en alfoo voorts continueert nae de gheleghentheyd des Paerds , tot foo langh het den boofen aert ten deelen benoo- men fai fijn. Ghy fult ghewiffèlijck een goed Effett van deefe Les ghewaer werden , wijl men't Paerd daer door gefchickt tot pareeren en veerdigh tot den Galop mzeckt. 't Kan oock niet anders als goed doen,
indien ghy foodaenighe Paerden , die voor al te fwaer en onghefchickt tot pareeren fijn, vermaende en verhieft in de Pasjàden , op datfe figh nae de hulp der Roede en der Hand voor opdoen , en figh daar nae in 't Vareeren dies te lighter verheffen moghten. Ghy moet oock vlijtigh aght neemen op de Paerden , welcke (ghelijck verhaeld is) foo in't pareeren als anders , op de Handt leunen en neerdrucken 5 doch allmen haer met de Toom of Cavezon verheft, de Kop opwer- pen , en om hoogh fmijten Soo haeftfe deefe difordre met de Kopbegaen, moet ghy* Ie met de Spooren behoorlijck ffraffèn, d'een om d' ander, of beyde te ghelijck ghebruyc- kende, faght of ftarek, nae de gelegentheydc des Paerds ; houdende de Hand vaft , en wat meer aenghetoogen als anders. Indien ghy deefe ordre volght, foo haefl: het de ghe- daghte difordre begaet , foo fult ghy daer door 't Paerd met de Kop reght maecken. Boo ven dit alles neemt deefen Regel waer* en flaet wel aght, dat ghy de Paerden (welc- ke hard op de Hand dringen , en in't paree- ren benedewaerts booren) flerek pareert en dickmael opwaerts doet gaen. Hoe harder ghy 't Paerd in't Vareeren, of anders in den Toorn vindt, hoeharder enpreker ghy Wem/, en daer op , fonder itil- houden , weer te ruge* doen gaen moet ; op foodaenigh een wijs, % u in t volgende Hooft-ftuck geleerd fai wer- den : Want dit fijn deprìncìpaeìe Lefien, die de Paerden juyft maecken , naementlijck, het rrotteeren of Draven, het Vareeren, en het agh- terwaerts doen gaen. Deefe brengen een Pa?rd op fn wonderlijcke wijs in malkander, maec- ken tvait en reghtvan Kop en Hals, en light op
|
||||||||
|
/
|
||||||||
|
Eer/ie B o e c k.
|
|||||||||
|
op de Hand. Derhalven, indien ghy de gedagh-
te Les voorby gaeh, of niet op een belio ori ij e- ke manier verrighten woud, ioo vrees' ick, dat ghy u in veele dingen te vergeefs fult bemoe- yen. Ten anderen , om de Paerden, welcke hoogh en meteen geftrackte Mondt gaen, in deefe Les t'ondetwijfen, foo moét ghy aen- mercken , en ghy fult oock bevinden , dat defelve (wijlfe voor veel lighter fijn als ach- ter) figh altijdt gheneeghen fullen toonen, om op d'achterfte beenen zepareeren, en in te- gendeel figh voor hoogh te verheffen $ willen- de opeenmael, ofopeeneTempopareeren. En gelijckalsdegeene.waer van hier boven ghe- Iproocken is, figh in 't pareeren weynigh, of gantfch niet verheffen , foo fullen figh deefe daer tegens al te veel verheffen willen. Maer naedien 't behoorlijck is , dat het pareeren ge- fchiede met een juyft gelijck gewight van de Borft, niec te hoogh noch niet te laegh , met een ingeboogene Croupe, van twee of drie Tem- po 5 foo is t van nooden, foo wel in deefe als in alle andere Leffen , het reghte midden te treffen, tlsfeer dienfligh, diergelijcke Paer- den hierin wel t'oeffenen, en dickmael te pa- reeren : Evenwel moet fulcks niet hard noch fterck , (gelijck met d'andere) maer gantfch faghcelijck en geduerfaem gefchieden , uyt een behendige Draf; op datfe in 't pareeren leeren een kleyn courhet)e maecken, en geen tijd moo- Igen hebben, om figh van vooren hoogh te ver- heffen , en op een mael, of in, eenen Tempo te pareeren. Op datfe oock in 't Pareeren geen dif erdre met de Kop möghten begaen , defelve itrackende of op werpende j maer ter behoor- iijcker plaetS en in een goede pofluer hielden, foo let hier wel op, dat ghy de Handt met de
loom en Cavezon vaft , kort en (ghelijck gfeydis) laegh onder de Sadel-knoop voerd, met foodaenigh een beftendigheyd en wel ge- tempertheycl (dat is, niet te hardt noch re faght inden Toom houdende) dat ghy defelve in'c Pareeren gantfch niet beweeght, noch (gelijck te vooren) verheft. Want indien ghy de Hand, in 't pareeren van fulcke Paerden , verheffen woud, foo foudenfe oock de Kop verheffen. Maer boven alles fult ghy 't volkoomene Ef- /è# gewaer werden, wanneer ghy in den Tem- po des Pareerens 't Paerd met de Kuyten of Hie- |
|||||||||
|
len dergelijek-aengehoudene Beenen dwinght
by malkander te blijven. Deefe hulp der Bee- nen in den tijd des Pareerens fai 't Paerd met de Kop in pofluer houden ftaen ; en vaft fetten * in- fonderheyd alsfe voor heenen daer in onder- weefen fijn geworden ; gelijck in't voorgaen- de Negende Hoóftftuck gefeyd is, want dan fullenfe figh nu in deefe Les dies te gewilliger, en nae uw begeerte gehoorfaemer betoonen, confenteerende in 't Gebit , en happende nae 't felve. Maer indien een Paerd, dit alles onaen- gefien , in't Pareéren, of gepareert hebbende, de Mond voorwaertsftrackte, of de Kop opwierp; figh niet begeven wou onder de ghehoorfaem- heyddes Tooms; de hulp des Hands, of de ftrafderSpoorennietaghtede, en figh met de Kop niet reght begeerde té {tellen ('twelck fwaere traege Paerden, en de foodaenighe die vaneénboofe Natuer en quaede proportie fijn, ghémeenlijck pleegen té doen) foo laer het ftil flaen $ treckt den Toom vaft aen ; leght dé reghter hand op de boght van den Hals $ druckt defelve als nae beneden , en geeft het de Spoo- ren d'een om d'ander, nu op d'eene, ftracks op d' andere fijde, faght en hard, nae de gevoel- lijckheyd des Paerds, foo langh tot dat het den Hals buyght, en figh met de Mondt tot ghe- hoorfaemheyd geeft (gelijck ick vertrouw dat het doen fai) : Doch laet ter felver tijd niet nae, 't felve met de hand op den Hals te Carefieéren en te ftreelen.Dat oock 'tgebruyck des Spring- teugels voor diergelijcke Paerden feer nut en dienfligh is> is voor deefen gefeyd geworden* en derhalven onnodigh, om hier weer te her- haelen. F.yndlijck fegg' ick, dat ghy dusdaeni- ghe Paerden, en voornaementlijck de fulcke, welcke van een al te faghte en weecke Mond fijn, niet hard (gelijck te vooren van d'andere gefeyd is) maer gantfch foetelijck en gheduer- faem moet Pareeren, tot datfe, door deefe ordré des ïrotteerens en Pareerens (waer van wy tot noch toe gehandeld hebben) een vafle feecker-, heyd, offluttingh des Tooms hebben aenghe- noomen; doende niet meer fulcke onordent- lijcke bewegingen met de Kop. Hier nae kond ghy't, nae de gelegentheyd des Paerds, van dagli totdagh hoe langer hoe ftercker pareeren, E« dit is alioo 't geen ick vandeefe Les in'c kort hebben willen feggen. |
|||||||||
|
XVII. HOOFT-
|
|||||||||
|
/
|
|||||||||
|
44 Oeffeningh en Kanji des Rijdens
X VII. H O O F T S T U C K.
Fonde Les des te rugg' gaens : De Nuttigheydt der
fehe , en wat daer ontrent noodwendigh f Obferveeren ftaet*
|
|||||||
|
jOe fleght en geringh deefe Les van
[eenighe geaghtmoghtwerden, foo ^sfe evenwel vangroote Importantie-, )£n 't is niet alleen nut, maer oock noodwendigh , dat een yeder Paerd daer in wel onderright en geoefFend werde. Want door deefe Les werden d'andere, van welcke wy tot noch toe gehandeld hebben, naementlijck,des Trotteerens en Paresrens, eerttperfeft } wijl hier door oock allerley fouten en quaede ghewoon- ten der Paerden gecorrigeert, en defelve haer benoomen werden, foo datfe veel meer als te vooren de hand des Berijders ghehoorfaemen. Maer vermits deefe Les ghelijck als regens de Natuer der Paerden is, en datfe derhalven de- felve niet geerne verrighten ; infonderheyd niet de j ongeen andere onberedene Paerden, foo is't nodigh,dat gy hier in verftandiglijck en met gtoote pat ientie handeld ; de felve niet foo (tracks (gelijck fommige pleegen te doen) met geweld daer toe dwingende, ^en als ten eerften gehoorfaemheyd begeerende. Ter deefer oor- faeck dan, indien 'e gebeurde, gelijck Jighc- lijckgefchieden kon , dat een Paerd feer weer- flrevigh en hartneckigh was , foo woud' ick wel," dar ghy de jonge, of andere onberedene Paerden, dede Les niet liet exerceeren, voor datfe te vooren door de Les des Dravens en pa- reerens eenighfins wel ondervveefen , met de Kop reght vaft , en 'm den Rugg' wel fterck ge- worden waeren 5 tendeelen verftaende de ver- fcheydene Effeften van Hand en Spooren. Dit doende, foo meen' ick , datfe tot deefe Les diestebequaemerengefchickter, oock, fon- der groote Confuse en difordre, veel gewilliger engehoorfaemerfullenfïjn. Want anders in- dien gy een Paerd met geweld woud leeren agh- terwaertsgaen, fonder de vooraengeweefene erdre te houden, en dat in foodaenigen tijd, als't nogh ongefchickt is, nergens van weten- de, en noch hulp, noch ftrri kennende, f00 foud ghy bevinden, dat een Paerd deefe Les dickmael fou weerftrevën, niet uyt een boofe weerfpannighe Natuer, maer door onkunde- niet uyt een groote fterekte, maer door fwack- heyd des Rughs ; niet uyt boosheyd en toorne, maer uyt bevreeftheyd, wij 1 het niet weet,wat 'et doen moet. Enofhetfchoon eenige treden |
te rugg' gingh, foo fai fulcks echter met groo-
te difordreen veelerley onmanierlijckheden ge- fchieden;'waer door het oock verfcheydene quaede gewoonten fai koomen aen te neemen, 'twelck geen kleyne verwerringh fou konnen veroorfaecken. 't Is derhalven feer ongerijmd, eenPaerd, fonder dereghteordentlijcke ön- dervvijfìngh, toc deefe Les met geweld te willen dwingen, Maer als ghy uw Paerd in d' aengewefene or-
dentlijcke LeÜen wel onderweefen en geexer- ceert hebt, en nu oock wilt, dat hetnae uw begeerte cierlijck, gewilligh en gehoorfaem, fonder groote vervvarringh,te rugg'treede,wan- neer en foo meenighmael als't u behaeghd, foo laet het uyt fijn gewoonlijcke Les eenige fchre- den voorwaerts gaen, aen eenige Muer, indien ghy foodanigh een gelegentheyd hebben kond, op dat het figh niet foo light nae d ' een of d' an- dere fijde moght werpen. Helpt het dan met de Cavezo», den eenen Teugel om den anderen, ofbeyde te gelijck, behendigh in malkander, fterck of fwàck,nae de gelegentheyd desPaerds. Spreeckt het daer-benevens met vriendelijckê woorden aen, of het een treede of twee te rW Wil gaen. Ondertuflchen moet ghy wel in aght neemen, dat ghy met uw Beenen j uyft en vaft, fonder beweegingh fit. Want indien ghy in'e begin oock te gelijck deBeenen bewegen woud, foo foud ghy't Paerd veel meer veroorfaecken voorwaerts als achterwaerts te gaen $ infonder- heyd , foo 't gevoellijck en vreefaghtigh was> Dit ghebeuid dickmael door d'onvoorfightig- heyddes Berijders, 'twelck dan van eenighe verkeerd op ghenoomen werd, even als of't Paerd fulcks uyt hardneckigheyd deed, daer doch dit gebreck (op fulck een wijs ghefchie- dendej veel meer den Berijder felfs behoorde toegefchreven te werden. Of't oock fchoon figh toedroegh, dat het op u veelvoudigh folli- citeeren d'eerfte mael niet een tred te ruge' wou treeden, foo moet ghy't echter niet met ge welt foo ftracks daer toe dwingen, voor dat Shy te vooren genoeghfaem uytgevonden hebt d'ey- gentlij cke oorf aecken,Waerom het hier in weer. fttevigh en onghehoorfaem is. Want dit komt dickmael voort ixyt fuffifante Redenen, en in- fonderheyd aldermeeft , om datfe fwack van Rugg'
|
||||||
|
!
|
||||||||
|
Eer Be B
Rugg' en lendenen fijn. Ter deefer oorfaeck
fijnfe d'aghterfte beenen niet wel maghtigh.om defelve foo ftracks nae de voorfte te reguleer en : Derhaiven, alsmen haer te rugg' wildoen gaen (offe fulcks fchoon geerne fouden willen doen, en met de voorfte Beenen gewillig te rugg' tree- den) foo blij venfe evenwel achter ftaen,krom- men en buygen figh , en wanckelen met het Lijf van d'eene fijde nae d'andere, wijlfe al haere kraghten daer aen te koft moeten leggen. En even hierom moet ghy dies te minder fooda- nighe Paerden metgheweld enalsopeenmael daer toe dwingen, in tegendeel moet ghy't met groote verdraeghfaemheyd door de daegh- lijckfche Oeffêningh daer toe gewennen, en met faghte middelen tot d^ek Les bequaem maecken. Indien ghy anders te werck gaet, force en haeft gebruyckende , foo foud ghy 't lightlijck (vermits het fwack van rugg' en len- denen is) eenigh naedeel konnen veroorfaec- ken, of maecken, dat het fïghin't Kruys ver- ruckte. Dit fou oock felfs konnen ghebeuren een Paerd, 't welck (terck van rugg' is,wanneer- men met het feive geweldelijck fou willen han- delen. Ten anderen gebeurd het oock dickmael, dat
een jongh Paerd niet geerne te rugg' gaet, uyt vreefe; wijl't noch niet weet, wat het doen moet : Infonderheyd indien't mifichien alreeds daerom eens geflaegen was geworden. 1 en derden komt het ghemeenelijck-t' ont-
fìaen uyt een groote onghefchicktheyd, wan- neer een Paerd onaerdigh, dom, en niet te voo- ren door d ordentlijckeLeilen gefchickt en wel prepareert is. Oock komt het dickmael ujc een boofe, toornige en weerfpannige Natuer.
Hier uyt kond ghy nu afneemen, indien ghy
een Paerd , fonder obfervaùe der oorfaecken, haeftelijck op eenmael, en met gheweld hier toe dwingen woud , dat ghy 't niet alleen daer toe niet brengen, maer felfs in een grooter dif- ordre en weerfpannigheyd doen vallen foud. In tegendeel, foo ghy voor heenen met alle neer- fìigheydt d'oorfaecken obferveert , waer van daen dit voortkomt, foo fult ghy dit alles op eenordentlijcke wijs, met kleyne moeyte en fonder groot geweld konnen te weegh brengen, en alle onmanierlijckheden afwenden. Ick heb te vooren gefeyd, wanneer uw Paerd
niet ftracks op uw begeeren te rugg' wilde , dat gy tmet loo terftond met geweld daer toe dwin- gen moet j maer laet het eenige fchreeden weer voorwaertsgaen, ea.folliciteertdm op nieuws foolangh, tot dat ghy'r daer toe brenght, om ten minften eene treede aghterwaerts te gaen. En indien het dit gewilligh komt te doen, hoe |
||||||||
|
O E C K. ^f
weynigh het oock fijn moght, foo verfeeckerc
het daedlijck met ftreelen en kloppen op den Hals, op dat het bemereke, reght en uw be- geerte gedaen te hebben. Want als 't een reys twee of drie opdeefewijsverfeeckerdis, foo fal't leeren kennen , dat het door dit te rugg' treeden bemind en geftreeld werd , en fai nae- derhand dies te gewilliger en genegener tot de- fe Les fijn. Doch indien 't noch niet begeerde, foo laet yemand te voet voor u, of tegens u aen treden, die't Paerd met een roede en harde ftem bedreyghe, met de ghedaghte roede op d'aerde, fomtijds oock tegens de voorite Bee- nen , ofwel, indien 't van nooden waere, op de Neus van't Paerd flaende. Dat hy oock eenen Teugel indehandneeme, die aen de Cavezon gebonden is, en't Paerd daermêê ter reghter tijd eenen ruck om den anderen geve. Maer ondertuffchen ftaet te letten , wanneer ghy't Paerd wilt aghterwaerts doen gaen , dat ghy, even met het te rugg'rucken, en't verheffen d s Tooms en Cavezons, een feeckere Menfuer en de reghte tijd moet houden ; foo dat ghy, wanneer 't Paerd de voet verheft, en te rugg' wii letten, te gelijck oock in den tempo, dar, het de voet neerfet, de Cavezon te rugg' treckt$ foo dat altijd het te rugg' treeden des Paerds,en het rucken mer de Cavezon, eene Tempo fy, en te ghelijck met malkander ghefchiede. Deefe Menfuer moet ghy houden tempo in Tempo , foo dickmael, als ghy begeerd dat het Paerd tree- den te rugg' fai doen. Op deefe wijs fult ghy hen, dat het door kleyne moeyte figh tot de ge- hoorfaemheyd deefer Les ial begeven, indien ghy maer eenige daegen tijds daer aen te koft wilt leggen. Ghy moet oock wel in aght neemen, wan-
neer't Paerd in't aghterwaerts gaen figh met het achterlijf op d' eene of d'antlere fijde werpen of krommen wilde , dat ghy't terftond, door't aenleggen der Beenen, der Hielen of der Spoo- ren, Jufleert, en defelve foo langh in de fijde druckt, tot dat het met het Ligchaem reghc gae. Ondertuflchen evenwel moet ghy in uw voorneemen voortvaeren 5 want het achter- Waerts gaen moet reght en meteen gelij'cke/w- portie des Lijfs • fchieden. Hier uyt nu kond ghy fien , hoe odwendigh het is , dat een Paerd te voord ftae, d' ordentlijcke hulpen des Hands, eer ghy't in deefe Les begeerd t' on- derwij fen. Doch indien een Paerd (gelijck wel fou kon-
nen gebeuren) 't welck nu alreeds in alle goede ordren wel ondervveefen waere geworden, u e- venwel hier in hardneckigh en weerfpannigh- lijck vveerftreefde, figh verlaetende op fijn F 3 kraghc, |
||||||||
|
f
|
||||||||
|
4-6 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||||||
|
kraght, foo kond ghy dan wat fcharper han-
delen, en 't fel ve met geweld daer toe dwin- gen. Evenwel vvaerfchouw ick u, wanneer ghy fiet, dat het Paerd figli daer over foodaenigh vertoornt heeft, dat het figh niet light weer bedaeren kan (geleek dan diergelijcke Beeften wel gevonden werden) dat ghy van't geweld aflaet, en 't felve niet verder dwinght, voor dat het weer uyt de boosheyd of colere tot figh felven gekoomen is $ of veel liever, niet voor 's anderen daeghs. Want ick verfeeckeru, dat foodaenige quaedaerdige Paerden van een boo- |
|||||||||||||
|
fe Natuer, alsfe vertoornd werden, uyt ene-
kele Vefperatie alle Straffen veraghten , hoe hard en fchricklijck die oock fijn moghten,figh hoe langer hoe meerder daer tegen flellende. Procedeert derhalven nae de Natuer der Paer- den j in 't begin faght en verdraeghfaem, 't fy in wat Les het oock fijn moght : Soo fult ghy e veel meer door daeghlijckfche Oeffeningh en neerftigé Onderwijimgh overwinnen, en tot volkomene Gehoorfaemheyd brengen,alsdoor hard geweld. |
|||||||||||||
|
XVIII. H OOFTSTUC
|
|||||||||||||
|
K.
|
|||||||||||||
|
Fan de Les des Dravens in den Ringh,
|
|||||||||||||
|
e? Aedien ick hier boven gefproocken
j[| heb, hoedaenigh ghy uw Paerd op .f den reghten wegh in't Draeven be- » Whoord t'Exerceeren en t' Onderwij fen$ en nu oock fpreecken fai van d' ordre des Drae- vens in den Ringh , en hoe ghy u daer in te draegen hebt, foo merekt, dat niet minder als voor heenen van nooden is, 't Paerd , eer ghy't op den Draf fet, de proportie der Rondten, of Volten, eenighfins bekendt te maecken, ke- tende 't felve in de Ringen, of Volten, twee of driemael van d'eene fijde tot d' andere omgaen, in de Schreede , of Pasfagceren, waer van wy te vooren ghewagh gemaeckt hebben ; op dat het daer nae in den Draf den Circkel der Rond- ten, oï Volten» fonder di/or dr e dies te gewilli- ger aenneemen, en uw begeerte leeren kennen moght. Ghy fult bevinden , indien ghy uw Pàerd nae de vooraengeweefene Ordre, en in- fonderheyd op den reghten wegh, in d' oeffe- ningh des Dravens, als fijnde 't reghte en waere fundament, wel fult onderweefen en gejufteert hebben, foo dat het nu reght gaet, en met de Kop ten deelen 'ferme en beveftight is, dat het dies te veerdiger, gefchickter, gewilliger en gehoorfaemer fai fijn tot deefe Les des Dravens in den Ringh, en daer nae oock foo voorts van d'eene Les tot d' andere. Doch ghy moet hier defoodaenige niet nae volgen, welcke alleen nae haer goedduncken in een , twee of drie t' faemgheflootene Ringen rondom fwieren, tellended' omkringh van d' eene fijde tot d'an- dere, fonder Reden, fonder Ordré, fonder be- hoorlijckemiddelen, fonder Fundament, fon- dier gebruyek des Cavezons of Neusbands, der Beenen, Hielen, Spooren, en der reghte tijd, wanneer en hoe men daer mêê een Paerd be- |
|||||||||||||
|
hootlijck te hulp moet koomen, om 't felve tot
een volle gehoorfaemheyd en kennis te mogen brengen, op dat het wift de wil fij ns Berijders: Defgelijcks, fonder obferveeringh der Acciden- ten , die figh hier ontrent moghten vertoonen en toe draegen $ meenende, 't fai figh van lan- ger hand wel felfs fchicken; en dat het genoegh is, d' omkringen te tellen Deefe,fegg' ick.moet ghy niet naevolgen, maer ufchicken nae de ge- legentheyd des Paerds, en nae dat het genegen is de Kop te draegen, en't ligchaem te voe- ren. Want ick heb te vooren ghefèyd, dat de Paerden genegen fijn, de Kop meer aen d' eene fijde als aen d andere te laeten fincken, en met het Lijf te hangen of buyten, of binnen teeens de Volte, 't Sou wel betaemlijck fijn , 't getal der Rondten, o{ Volten, op de reghter fijde te beginnen en t'eyndigen ; doch deefe ordre ftaet meer t' obferveeren ontrent afgerighte Paerden die in haere Leflènjuyftfijn, als ontrent foo- daenige, die noch onderweefen moeten wer- den. Derhalven behoeft ghy in dit ftuck aen deefe m/re gantfeh niet gebonden te fijn; maer obferveert, op welcke fijde uw Paerd gefchickt ofongefchickt, gewilligh of ongewilligh, ge- hoorfaem of ongehoorfaem is. Exerceert het dan aldermeeft op de fijde, daer ghy't ongefchickt, ongewilligh of ongehoorfaem vind , 't fy de lincker of de reghter fijde. Op deefe fijde moet ghy niet alleen beginnen en voleynden, maer oock den omkrevts meerder maecken, als op d'andere fijde, daer't Paerd ghewilüghis, en geerne heenen gaet Want de gefcbJcktheyd en gehoorfaemheyd der Paerden moet nae de Volte gehjek,en^op d'eene fijde foo veel als op d andere gewilligh fijn. ^ Beneerftight u derhalyen foo veel als moge-
lijcfe
|
|||||||||||||
|
Eeriïe B o e e k.
|
|||||||||||||||||||||
|
47
|
|||||||||||||||||||||
|
ontftal , of anderfins eenige ^//IJr^maeckte,
foomoet ghy't evenwel niet foo terftond mee geweld foecken te dwingen: Want hier door lou't wel light verdrietigh mogen werden, fiah felven daer tegen fetten, en tot weerfpannig- heydgeraecken : Ghelijck ick dan hierboven gefeyd heb, dat niet alle Paerden foo ftracks ghefchickt fijn , om d'Effe cl en der Beenen te konnen begrijpen. Ick wenfehte derhalven,dat ghy uw Paerd hier in deed obedieeren met goed verftandenbehoorlijcke^/i/cre/ie; door daegh- lijckfe Oeffêninghen geduérige Neerftigheyd. Beviijtight u defgelijcks (gelijck nu al meenig- mael geleyd is) de Kop te Jufleer en, 't fel ve in een gierlijcke en goede pofluer houdende. Soo haeft het oock de Kopbuyten orare moght ko- men te draegen, 't fy uyt ongewoonte van de Rondten ofVö/^M,of uyt eenige andere oorfaec- ken, welcke lightlijck voorvallen konnen, foo moet ghy't terftond behoorlijck Corrigeeren, en verhoeden, dat hetgeen boofe ghebruycken of quaede aenwenfels aenneeme. De proportie en grootte der Rondten, of Vol-
ten, om't Paerd daer in te doen Draeven, fai on- trent acht Schreeden breed fijn, gemeeten van't |
|||||||||||||||||||||
|
lijck is, om't Paerd te gewennen , met een
reght Lijfin de rondte der Volte te blijven: Want uyt het reghte rond rijden komtde/er- feclie à&Voltenen^Radopìatenì naementlijck, wanneer't Paerd, gelijck gefeydis, gewend tngejufleert is geworden, om figh met het gant- fche Lijf reght rond om te wenden. Onder- tufTchen moet ghy wel in aght neemen, wan- neer uw Paerd, 'tfy uyt ongefchicktheyd of uyt ongeduld, fighmet hec aghterlijfuyt den Circkel der Rondten of Volten wou werpen, of figh tegens de Volte hingh, willende u gelijck als de tijd ontfteelen, om de Volten dies t'eer- der te doen eyndigen, dat ghy't 'm dit geval met het Been, de Hiel, of de Spoor, ter foo- daeniger fijde daer't figh heenen werpt, foo langh moet quellen en aenmaenen, tot dat het de reghte ronde Circumferentie der Volten be- reyekt heeft. Hier moet ghy, hoeweynigh het oock van nooden moght fijn, wel nauw op letten, en 't Paerd in yeder omkringh vier- mael Jufteeren 5 obferveerende, dat het gelijck, reght enjuyft op de rondte of Volte blij ve. In- dien 't nu gebeurde , dat figh 't Paerd een of meermael van de reghte Circumferentie der Volte |
|||||||||||||||||||||
|
3 ^^^^^^^
midden des Centrums tot de Circumferentie toe;
gelijck in deefe Figuer tefienis. Deefe Volten mogen eenalleen, of twee aen malkander ge- flooten werden; alhoewel een alleengenoegh is, om't Paerd daer in x.'Exerceer en en te Ju&ec |
|||||||||||||||||||||
|
te rijden. Doch indien de Natuer uws Paerds
van een boos Temperament was, geneegen tot weerfpannigheyd, figh haeft vertoornende en verwarrende, foofoud'et in'tbegindienftiger fijn, 't felve t' Exerceeren in de twee geflootene Ringen of Volten, van d' eene fijde ter anderer, tot dat het eenighfins ghewoon was ghe'wor- den
|
|||||||||||||||||||||
|
r
|
|||||||||||||||||||||
|
; verkeerendedeVo/^, envand'eenefij
|
|||||||||||||||||||||
|
deterandererveranderende', in'twìdàèndòot
|
|||||||||||||||||||||
|
.-
|
|||||||||||||||||||||
|
4^ Oeffeningb en Ronfi des Rij dens
|
||||||||
|
nUA
|
||||||||
|
den, in den Circhi der Volte te blijven.
Hier nae woud ick, dat ghy niet meer, als
alleen eene Folte gebruyckte, ora't Paerd e' on- derwijfenj 'twelck veel dienfliger fai fijn, als twee of drie t'faemgeflootene Volten, ghelijck fommighe pleegen te doen. Want door het dickmael veranderen en doortrecken detVol- ten in't midden, werd een Paerd gefchickt, en leerd figli met een cierlijckewelfhenlijckheyd reght rond om wenden. Doch ghy moet in aght neemen, als ghy uvv Paerd in de Ringh of Volte op d'een of d' andere fijde Exerceert, def- gelijcks oock in't door trecken , dat ghy't niet (ghelijck eenighe doen) alleen uyt ghewoonte, en fleghts met eenen Teugel des Cavezons om- wend, maer met beyde te ghelijck, doch met d'eene meer als met d'andere, nae de gelegent- heyd des Paerds $ naementlijck : Als ghy't Paerd op de reghter fijde wilt door wenden fchoon lulcks gefchieden moet met de reghter Teugel des Cavetons, foo* moet evenwel op d'andere fijde de Teugel des Cavezons oock wat aengetrocken gehouden, en als met aendrucken der Hand aen den Hals ghewend werden nae de reghter fijde. Hierdoor ial't in'tomwenden de Kopen den Hals gelijck, reght en in fijn Po/luer behouden konnen. Anders , indien ghy't (nae de ghewoonte van eenige onverftandighe) alleen met den eenen Teugel des Cavezons om- wend, foo fai het den Hals moeten buygen en |
||||||||
|
krommen nae de fijde, daer heenen ghy't be-
geerd te wenden. Derhalven, of fchoon dé Teugel des Cavezons op deefe fijde (teweeten daer ghy nae toe wilt wenden) wat meer moet aengetrocken werden als d' andere, foo moet- rnen echter den Teugel der andere fijde oock behoorlijck gebruycken.en te gelijck met d'an- dere wenden en aen trecken. Defgelijcks fuk ghy de Paerden in't wenden oock helpen met het inwendige Been detVoke,op dat figh'tPaerd fraey rond en fonder misftand omkeerde. Eit even hierom behaeghd het my beeter, 't Paerd alleen t' Exerceeren in eene Volte, of Ringh, dé felve int midden veranderende van d'eene fijde ter anderen Alleen wilde ick wel, dat deefe Volte wat grooter was , als een van de twee tTaem-gheïlootene , wegens 't veranderen of doorrijden in't midden, gelijck in deefe boven- ftaende Figuer te fien is. Want hier door leerd het Paerd niet alleen de Kop en deporto; maer oock 't gantfche Lijf reght en rond voeren-def gelijckso^ckde voorfte Beenen over malkanl der fchraiicken Doch hier in moet ghv de Paerden ter reghter tijd helpen, foo dat ghy (gehjckgefeydis) wanneer ghy die op d'een ofd ander fijde wdt doorwenden, fulcks doet met beyde de Teugelen des Cavezons, en niet met eene alleen Terwijl ghy nu-c Paerd met de Kop nae t midden der Volte wend, foo fult ghy cfelve oock te gelijck helpen met de Hiel of Spoor
|
||||||||
|
Eerjìe B
|
49
en verdrietigh wierd : Want fulcks ghefchie-
dende, foo fou 't Paerd de Les haeten , en de- felve weerflreven. In tegendeel moet ghy't oock inde gewoonlijckeLefien niet te weynigh te doen geven, op dat het geen boofe gewoon- ten en quaede parten aennaeme $ en dat het u niet gingh nae'tgemeene Spreeckwoord: Als't Paerd fijn wil heeft, foo maeckthet den RuyteC goedt, Oock waerfchouw icku , dat ghy't Paerd,
in't Exerceeren der Rondten, of Volten, niet dickmael moet pareeren , als naedevoleyndi- ginghvandeLes. En of't u behaeghde, veel- mael tepareereu, foo moet ghy de plaets, daer ghy pareert, t'elckens verwhTelen, enfulcks niet aen eene fteede doen. Anders fou 't Paerd de plaets leerenkennen, en altijt, foo haeft het omghekoomen was, van felfs willen pareeren ; waer door het tot een groote difordre fou kon- nen vervallen, 't Selve fou oock lightelijck ge- beuren mogen, wanneer ghy uw Paerd (gelijck eenige doen) gewende tot een feeeker getal der omkringen : Waer op volgen foude, dàt het Paerd niet meer der felver fou willen maecken, als het gewoon was te doen; of anders fou't ver- drietigh werden, en figh weerftreevigh toonen. Dit fou veroorfaecken, dat ghy 't Paerd niet fonder groote Confu/ïe, foud moeten ftrafïên, tot dat ghy't weer in een goede ordre gebraght had. Dit alles kon voortkomen,uit d'aghteloosheyd enonverftandigheytdesBeryders,doorwelcke de Paerden dickmael aldermeeft weerfpannigh en ongehoorfaem fijn |
||||||||||||||||
|
Spoors des binnenften Beehs, op dat het figh
niet van vooren wenden en achter ftil ftaen moght j maer dat het reght rond met d'aghter- fie voeten ép de voorfte volghde, gelijck hier met de Letter A. af geteeckendftaet. Dit moet ghy Obferveeren en onderhouden, foo dickmael als ghy in't midden de Volte verkeeren, of van d'eene fijde nae d' andere veranderen wilt. Op deefe wijs moet ghy uw Paerd Exerceeren in de Ringh of Volte, om defelve reght juyft en rond te houden : 't VVelck dan naederhand dienftigh fai fijn, om de Manegien (of Leflen vande Rijd- School) juyft te maecken. OndertufTchen moet ghy wel letten , dat ghy u fel ven reguleert nae de gelegentheyd en proportie, nae den Ou- derdom , 't Vermoogen, en de gheduerfaem- heyd des Paerds 5 u waghtende, van de jonghe en maghteloofe door veel arbeyds in denRingh noch vermoeyder en kraghteloofer te maec- ken : Maer verkort hem 't getal des omkringhs nae de ghelegentheyd van fij n vermoogen $ op dat het daer over niet verdrietigh wierd, en uyt vermoeytheyd weerftreefde, gelijck dickmael pleegh te gebeuren. Doch een jongh Paerd van groote fterckte
enmoedt, of anders flout en onruftigh, kond ghy 't ghetal des omkringhs vermeerderen, in een behendigen Draf, tot dat ghy bemerckt, dat het door de lange en ftercke OefFeningh des Dravens wat ftiller en faghtmoediger is gewor- den. Hier in moet ghy feer verïtandighfijn, ubeneerltigende, om't reghte midden te tref- fen ; en in al uwe Lellen 't Paerd niet te veel arbeyds op leggende, op dat het niet vérmoeyd |
|||||||||||||||||
|
XIX. HOOFTSTUG
|
|||||||||||||||||
|
K*
|
|||||||||||||||||
|
Hoe en op wat voor een wijs men een Paerd uyt het
Trotteeren (of Draven) tot Galopeeren [al brengen.'
|
|||||||||||||||||
|
Hy moet uw Paerden noyt Galopee-
ren, foo langhals ghy bevind, datfe inden Toom hangen, ofopdevuyft dringen ; noch niet light en gefwind genoegh gemaeckt fijndedoor d' Exercitie des Dravens ; defghelijcks oock d' onghefchickt- heyd niet gantfchlijck afgeleyd hebbende door de Les des Pasfageerens. Want anders, indien ghy dierghelijcken Paerd woud Galopeeren, wanneer het op den Toom hanght, foo foud ghy, doordebeweeginghdes Galops, veroor- faecken , dat het noch veel meer op den Toom hangen foude5 infonderheyd, indient |
|||||||||||||||||
|
noch daerenboven quaelijck gheproportioneert
was, en met de Kop nae beneden gingh. Der- halven, als ghy nuvoorneemensfijt, om uw Paerd uyt den Draf op de Galop te fetten, en nu wilt beginnen, 't felve te Galopeeren op de Pro- portie der groote of wijde Volte, foo fai van noo- den fijn, dat ghy't eenige daegen te vooren Exerceert, om in een enge Proportie der Volte te Draven , ontrent een derdedeel of de helfte van de gewoonlijcke en voorige proportie. Hier door fult gy 't Paerd gefchickt en veerdigh ma- ken,foo dat'et naederhand tot d'eerfte en wijde proportie derVolten dies te ligter en bequamer tot G Gaio" |
|||||||||||||||||
|
5 o Oeffeningh en Kon ft des Rijdens
|
||||||||||||
|
Galopeeren uc brengen fai fijn, als of ghy't foo
ftracks met gheweld en ten eerften woud Galo- peeren op d'eerfte proportie der Rondten of vol- ten, waer op het eerft is getrotteert geworden: Want door dit laetfte fou veroorfaeckt konnen werden, dat het Paerdt uyt ongefchicktheyd, of door eenige andere imperfeftie quam te fey- len 5 figli uyt den Circuit der Volten te begeven- van defëlve afkeerigh te werden , of figh té verdedigen door eenig ander middel van weer- fpannigheyd, ghelijck d' ervaerentheydt mee- nighmael geleerd heeft. Doch als ghy 't, nae de verhaelde manier, op de kìey ne proportie der Folte fult geexerceert en ghedwongen hebben te Draven, en dat ghy'c daer nae weer wijt neemt, op d'eerfte proportie der Volten, op welcke ghy 't te vooren getrotteert hebt, foo falghewiiTe- lijck deefe vryheyd 't Paerd veel lighter, ghe- fwinder, en ghefchickter tot Galopeeren maec- ken : 't Sal hem oock foo veel te minder fijn wil Iaeten, om" figli uyt de Volte te begeven, maer veel meer tot veerdigheyd en ghehoor- laemheyd brengen. Ter deeièr ooiiaeck dan is 't noodigh , dat ghy, (volgens 't geen nu ge- feyd is) uw Paerd te vooren wel Exerceert, en tot Draven ghefchicktmaeckt, teweeten, op d'enghe proportie der Volten, eer ghy't Galo- peert op de wijde en eerfte proportie der fel ve. Daerenboven, indien een Paerd ongefchickt
was omind'enge Proportie der Volte te draven, figh feer befwaerlijck wendende, 't fy uyt traeg- heydt, of uyt eenige andere oorfaecken, welc- ke die oock fijn moghten, foo is noodigh, dat ghy't fel ve , voor en nae de voleyndingh van fijn Les des Dravens, neerftigh en wel Pa fa- geert , op foodaenighe wijs, als hier boven in't twaelfde Hooftftuck befchreven is : En ick ver- |
||||||||||||
|
feecker u, indien den Berijder figh in dit ft uck
geduldigh en beftendigh betoond , dat hy,door middel des Pafageerens ,meet fal^errighten, als dickmael met al de gantfche Reft der Lefl fen. Of oock fchoon een Paerd, 't fy van Natue-
ren , of door d'Exercitie des Dravens, gefwind en noch foo welgefchicktwasom op d'eerfte proportie der Rondten, of Volten, te Galopeeren, doch noch niet bereyckt had den behoorlijc- ken Ouderdom, die tot dierghelijcke ExercU tien vereyfcht werd, foo fult ghy evenwel nae- Iaeten, 't Paerd onder den ghedaghten bequa- men tijd te Galopeeren : Ghelijck ick dan oock hier boven ghefeyd heb, datmen de Paerden voor 't fefde, often alderminften voor 't vijfde Jaer, in den Galop niet exerceeren magli. D'oor- faeck, waerom fulcks nietgefchieden moet, is klaer; te weeten, om dat de Paerden, voor den ghedaghten Ouderdom, de volkoomene kraghtderBeenen, en des Marghs inde Bee- nen, noch niet bekoomen hebben: In tegen- deel, alles is noch faght en Weeck, jae veel meer Kraeckbeen , als Been ; waer uyt dan lightelijck te fien is, wat fchaede en verfeering 't Galopeeren foodaenighe Paerden fou konnen veroorfaecken ; behalven datfe oock daer door verhinderd werden, om tot de reghte enbe- hoorlijcke fterckte des Ghebeents te koomen. Evenwel konnen, ofliever willen, eenige Be- rijders, de tijd des reghten Ouderdoms niet verwaghtenj weeten oock ontrent joncre en andere Paerden geen Uoderatie te gebruycken Ick laet derhalven een yeder doen nae fijn ge- lieven , doch den Uytgangh geeft haer dick- mael haere onbedaghtheyd te kennen. |
||||||||||||
|
X X. H O O F 'T S T U C K.
Om welcke Redenen men eenighe Paerden&eymgh,
ofgantfch niet Galopeeren moet.
|
||||||||||||
|
ICk heb ghefeyd , datmen de jonghe
fPaerden met veel Galopeeren niet la- vigli vallen of over-arbeyden foude, *voor datfe haer behoorlijcke kragh- ten bereyckt hebben,, dat is, niet voor't vijfde of fefde Jaer. D' oorfaeck hier van is in't voor- gaende genoeghfaem aengeweefen. " Maer vermits ickbevinde, dat de Galop, of d'Exercitie des Galopeerens, eenighe jongheof andere Paerden feer dienftigh en noodwendigh is, foo vereyfcht nu d' ordre , datmen figh |
||||||||||||
|
in deefe Exercitie in't een en't ander gheval
wel en behoorlijck weet te houden. Voeght u derhalven, ghelijck nu dickmael ghefeyd is, nae de gelegentheyd der Paerden. Want daer fijn'er eenige, dievan noden hebben, datmen haer veel Galopeere, en haer daer in wel exer- ceert ; en doe arbeyden } van welcke wy in t volgende Hooft-fhick fpreecken fullen. Eenighe andere moeten weynigh ofgantfch niet gegalopeert werden 5 en van deefe faïick nu yetsfeggen. 'cis
|
||||||||||||
|
Eerjìe Bote &
|
|||||||
|
de kraghten des Paerds ftracks in 't begin ert ià
de Jeughd door 't Exercitium des Galopeerens quaemt te verfwackenj en't fou u daer nae in dé perfette LeiTèn dies te minder konnen contea- teeren. Maer foo ghy bevind, dat uw Paerd ill 'r Ga-
lopeeren onbeweeghlijck en onghefchickt is, wanckelende met de lendenen van d' eene fijdé iiae d;andere ("t welck gewiflèlijck voortkomt uyt een fwackheyd des Rughs en der lendenen) of dat het befchaedighde voeren heeft, of vol- heupighwaere ('t welck ghy alles bemereken kondaen d'ongelijckebeweegingh, wanneer het fijn hulp inde Mond foeckt, en hardbec- kigh werd) foodaenigh een Paerd, fegg' ick, moet ghy gantfchlijck niet Galopeeren 5 want fy konnen u niet voldoen , wegens de fwack- heyd des Rughs en der lendenen : En even hier door fouden haer noch veel meer kraghten be- noomen werden 5 wijl felfs de Paerden, dié van een feer groote fterekte des Rughs fïjn,doot de ftereke Oeffèningh des Gdlopeérens d' over- maetigheyd des harden Rughs benoomen werd; gelijck dat d' ervaerentheyd ghenoeghfaem be- toond heeft, en ten deelen noch betoond, dat door quaede en ongeoeffènde Meefters in deefë kortft, meenigh fchoon, goed en edel Paerd ftracks in fijn jeughd doot foodaenigh ongere- geld en geweldigh Galopeeren verdorven is ge- worden , eer het de helft van fijn fterekte, of den behoorlijcken Ouderdom bereyekt had, veel min , dat het met de Kopvaftghemaecktj of geleerd fou geworden fijn, om met een ge- lijck Lijf juyii en reght te gaen. Waeropdari eyndlijckniet anders volgen kan, als dat, wan- neereen Paerd den tijd van fijn beften en kragh- tighften Ouderdom bereyekt, en hu meeft bë- quaem fou fijn ('t welck, nae mijn oordeel, vari 'tfevende tot het veerthiende Jaeris) 'tfelvé nu alreeds oud geaght moet werden $ niet van Jaeren, maer van kraghten; niet afgeright, maer afgereden, hebbende de knoocken vermoeyd en gefwollen, d'Aderen kort en ingekrompen, de Schenckelen vol Spadden en gallen , eri eyndlijck, verdrietigh fijnde töt aller ley Leflèn, Waer in fy onderweefert fijn geworden.Ter dee- fer oorfaeck wenfehte ick, dat ghy diergelijcke Paerden weynigh of gantfeh niet Galopeerde j reguleerende u in deefe Oeffenirigh naé't vermo- gen of onvermogen, nae't humeur, den Ouder- dom en andere Qualiteyten, van welcke nu ghe- fproocken is. G x XXI. HOOFT,
|
|||||||
|
't Is derhalven niet genoegh, dar ghy (ghe-
ìijck eenige onweetende doen) d'omkringen teld, hoe dickmael ghy uw Paerd in den Ringh Galopeeren wilt 5 maer oock moet ghy weeten deygentlijcke oorfaecken, waerom5 defghe- lijcksop wat voor een wijs ghy't een oft an- der Paerd hier in Exerceeren moet. Want indien ghy ontrent dit ftuck niet verftandigh fijt, geen onderfcheyd weetende te houden, maer alle Paerden nae uw eygen goed duncken op eene maet, eneenfeecker getal der omkringingen (de fwack-ruggige en iafhertige foo veel, als die van een groote fterekte des Rughs en van een goed vermoogen fijn; de ar dante of hetfige en gevoellijcke, gelijck als de traege en Melan- cholieke ; de jonge nevens d'oude en volkoome- ne Paerden) woud Galopeeren * foo kanmen ïightelijck afmeeten, wat voor Effecten daer op volgen fouden • en wat een groote dwalingh ghy begaen foud, en de geene begaen hebben, of noch begaen, welcke de Paerden, op de nu gedaghte wijs, fonder Fundament en feeckere redenen, doorovermatigh Galopeeren plegen af te matten en te plagen. Ter deefer oorfaeck wil ick hier fprëecken
Van foodaenige Paerden, welcke ghy, nae mijn opinie, weynigh of gantfeh niet behoord te Ga- lopeeren. Merckt derhalven, dat het wel niet fchaeden kan, fomtijds uw Paerd eens, tuf- fchen d'ordentlijcke Les des Drafs, te Galo- peeren , in den Ringh, of op den reghten weghj doch fulcks moet alleen ten föodaenigen eynde gefchieden, om't Paerd te beproeven, en daer door t olferveeren den aert en manier des Ga- lops , die 't Van figli felven aenwijft j op dat ghyfaeght, hoedaenigh het daer toe genegen
en gefchickt was. Indien ghy bevindt, dat het Paerd van Natueren in den Galop gefwind en dijpooft is, en een cierlijcke manier heeft om te Galopeeren à terra terra, dightop d'aerdeblij- vende , foo moet ghy 't verfchoonen, foo veel mogelijck is, en 't felve maer alleen tot nood- wendige onderwijfingh, weynigh en niet veel Galopeeren. 't Moet u ghenoegh fijn, dat ghy weet den goeden aert des Galops van uw Paerd, verwaghtende voorts den tijd, wanneer ghy koomen fuk tot de Manegien en Lellen der Pol- ten en Radopiaten (gelijck ghy ter behoorlijc- kerplaetsverneemenfult) want dan fai't fijn ghefchicktheyd dies te meer konnen betoonen en prejieeren; oock fai't dan de kraghten tot Galopeeren eerft reght van nooden hebben. Doch het tegendeel fou gefchieden, indien ghy |
|||||||
|
$z Oeffeningh en Kon ft des Rijdens
OOFTSTUCK.
Waerom, en op hoedaenigh een wijs men eenighe
Faerden <veel Galopeeren [aU
|
||||||||
|
;Aedien ick nu aengheweefen heb
\ d'oorfaecken, waerom men eenighe [Paerden weynigh ofgantfch niet be- hoord te Galgpeeren , foo ftaet nu oock te fpreecken van 't tegendeel, naement- lijck , van foodaenige Paerden , welcke van noden hebben, datmen haer in den Ringh en op den reghten vvegh veel Galopeere. Eenighe Paerden fijn van Natueren foo boosaerdigh en weerfpannigh, daer benevens oock foo arbeyd- faem en van fulck een groot vermoogen, datfe niet wel te winnen en af t'arbeydenfijn : Jaë figh oock dickmael onderftaen, door Springen, fteygeren , en andere onaerdige beweegingen! den Berijder te braveeren en van figli te wer- pen. 't Sal derhalvennoodigh fijn, dat ghy (ge-
lijcktevooren gefëyd is) diergelijck Paerden foo veel arbeyds opleght, als ghenoeghfaem is om haer t'overwinnen, en in behoorlijckeghe- hoorfaemheyd te doen blijven, op datfe nier van dagh tot dagh in haere quaede partenen ondeughden moghten toeneemen : 't Welck gefchieden foude, fooghyfe in degewoonlijc- ke Leflèn te weynigh liet arbeyden, en haer al te veel wil gaeft. 't Sou derhalven goed fijn, diergelijk een Paerd in den Ringh te Galopeeren, of anders op den reghten wegh, in een fiere en behendige Galop, opdathetuyt het fpringen quam. Straft het oock fomrijts met de Roede, met de Spooren, en met de Stem , nae dat van nooden fai fijn, en nae dat ghy merckt, voor welcke ftraf het meefl bevreeft iSi foo langh totdatghyfiet, dat het van fijn weerfpannig heyd afftaet, deflrafbegindt'ontfien, en figh gehoorfaem aenfteld. Te deefer rijdt moet ghy op houden , niet alleen van't ftraffèn, maer oock van't onmaetigh Galopeeren, verminde- rende voortaen den arbeyd, of den omkringh in de Volte, nae gelegentheyd van de faeck en nae dat het figh draegen fai $ 't felve verfetc'ke- rendemethetftreelen en kloppen der handen en andere Carejjen. Als men eenige Paerden Galopeeren wil, die
van aghteren lighter fijn als vanvooren,' foo koomenfe aghter hoogh, met harde Ruggen, en in tegendeel voor met de Kop laegh, druc- kende met de kin gheweldigh neerwaerts 5 |
||||||||
|
fpringende en aghter uy t llaende, foo dickmael
men haer de Spooren geeft. Ditgefchied noch dies te meer, wanneer 't Paerd nochdaeren- boven van vooren laegh opgewafïèn was. Soo- daenige Paerden moetmen veel Galopeeren, op datfe daer door eenighfins d'overmatige fte'rck- te des Rughs verliefen moghten. Doch men moet den Teugel der Stangen wat langer nee- men , als den Teugel des Cavezons. De felve fult ghy kort en fterck in de Hand vatten, hou- dende de Hand hoogh. 'tLigchaem moet ghy in't Exerceeren des Galops (nae de voorheenen aengeweefene ordre) wat te rugg' leggen, en met de Beenen voorwaerts fitten ; want door die middel hebt ghy veel meer fterekte te Paerd om te releveer en en verheffen , defghelijcks tot ftraffèn wegens t'achter uyt fmijten, geliick in't vervolgh gehoord fai werden. Vaert dan da-r nae in uw Defieyn voort, en haeft u, om't Paerd in een oehendigmfurieufen Galop te brengen,oi> dat het geen tijd moght hebben, om achter uyc teflaen. Ruckt, of verheft, de Hand met de Cavezon tempo in tempo, foo dickmael als ehv merckt dat het aghter te hoogh komt, en in tegendeel voor neerduyekt, en met de Kop" bmdonata of neerduyeken wil 5 't welck ghy in t alderminfie nier gedoogen moet,hoe weyni„b het oock fijn mognt : Want de Galop moet Uber en vry fijn. Neemt oock inaght, wanneer het nae ghe
woome fiaet, als ghy 't de Spooren geeft" datghy'tdan deïeive noch meer doet gevoelen' d'eene Spoor om d'andere, nuopd'eene, dan' op d' andere fijde. £n t fou noch foo veel te beeter fijn, foo ghy de Menfuer kond houden, gevende de Spoor-ïlaegen opdegedaghtewi'-s even in den felven Tempo, wanneer 't in 't flaen is; en dat ghy't oock t'elckens tegelijck met de Cavezon caftigeerde. Volght , in't tughtigen van't Paerd deefe Ordre foo langh, tot 3at fhy bemerekt, dat het de fitaffè kend, defelveaen neemt, en met meer op de Spooren aghter uyt flaet maereenghehjekmaetigeen ghefwinl Galop betoond Cgelijck ick geloof, dat hefdoor deefe grafiedoen fai). m* Jaec ^ oock fl. r nae tPaerd met ftreelen en kloppen des Hands opdenHalsteverfeeckeren, foo dickmael als ghy e overwonnen fult hebben. iravailleen het dan
|
||||||||
|
EerMe B o e c k.
|
|||||||||||
|
jri
|
|||||||||||
|
en te fpringen, foo moet ghy 't evenwel daer-
om niet ftraflên (ten waere dan, dat het daer door in een groote difordre gheraecken moght) want het fou figli doot'tGalopeeren van figh feifs verliefen, en uyt het fpringen tot een vallen en gelijcken Galop begeven; Maer geeft het veel meer (als het in't Galopeeren tot dit bedrijf ver- valt) door opweckingh met de mond , met de Roede, en met uwe Knyenoorfaeck daer toe. Want door dit fchertfen bekomt het een fraeye gefwindheyd tot fpringen, waer door ghy ob. fer veer en kond, waertoehetghenegenis. En fulcke Paerden kond ghy daer nae, wanneer ghy wilt, tot yeder Les van de Rijd-fchool ge- bruyeken en neemen. Hier uyt fiet ghy nu* hoe veel daer aenghelegen is , den aert en Na- tuer der Paerden in deèle Exercitie des Galopee* rens ronderfcheyden $ 't welck van veele, uyt onvoorfightigheyd of uyt onkunde, dickmael niet waergenoomen werd^waer uyt dan niet an- ders als't verderfder Paerden volgen kan. Eyndlijckindien't gebeurde, dat een Paerd
in dafe gedaghte Exercitie desGalopeerens 'm den RinghXigh weerfpannigh betoonde, 'tfy uyt boosheyd of uyt andere oörfaecken, figh niet willende laeten wenden ter eener of ter anderer fij de, maer figli (ghelijck te vooren gefeyd is) af keerende van den reghten Circuit der Volten, of figh op eenigerley wijs wou verdedigen, foo is'er geen beeter remedie te vinden, als dat ghy eenen (die verftand vande faeck heeft) te voet een langh touw, aen de Cavezm vaft gemaeckt, laet neemen, en in't midden der Volte treden* om't Paerd ter reghter rijd daer mêê te ftraffèn, foo dickmael het foodaenige difordre begaet, of figh defendeeren wil. Ick houde het daer voor dat'ergeen beeter middel is, om een Paerd in deefe aflie, fonder gevaer en verfeeringh,oock fonder groote verwarringlï, te ftrafFerf, en weef te reght te brengen, als even het nu verhaelde, enhoegefinghhet oock fchijnen moght, foo fult ghy't evenwel dies te meer nut en bequaem bevinden. |
|||||||||||
|
dan oock niet meer fonder oorfaeck met ver-
geefs Galoppeeren, voor dat ghy't, door't nu aen- gewefene middel, vermeeftert en in een reghte or dr e gebraght hebr. Eenighe andere Paerden, fchoonfevan een
groote iterckte des Rughs en een goed vermoo- gen fijn, fijn evenwel Melancholiek, traegh,en ongefchickttot Galopeeren, konnende 'tfelve niet verrighten, of doen't te hard en tegens den tijd; Draven half, en Galopeeren half onder mal- kander, fonder een reghte Menfuer tekonnen houden. Soodaenige^Paerden moet ghy, ge- lijck de voorige , behendigh, doch wat inge- togen Galopeeren, weynighofveel,naedege- legentheyd des Paerds ; gevende 'tfelve in't Galopeeren veele Spoor-flaegen 5 maer infon- derheyd ter dier tijd, wanneer het den Galop veranderen of Draven wil. En om 't Paerd te helpen, foo laet uw Beenen tempo in tempo fraey difcroppada mêê voorwaerts gaen, om het daer door in eengelijcke Galop enjuyüe Menfuer te behouden,en daer toe op te wecken. Continueert dit eenige daegen nae malkander, tot dat ghy't in een reghte Galop gebraght hebt : Doch ghy moet geenflìns het Calligeeren met de Cavezon Vergeeten, wanneer figli't Paerd uyt boosheyd ©f ongefchicktheyd daer in wou leggen, defel- ve ruckende en verheflênde nae dat van noo- den fai fij n ; gelijck nu alreeds dickmael gefeyd is. Sommige Paerden fijn niet alleen van een
groote flerekte des Rughs en een goed vermoo- gen, maer oock van een goede Natuer, vrolijck en moedigh : Doch alsmen haer begind te Galo- peeren , foo fchercfen en jfpringenfe lbmtijds Op. Schoon nu van nooden is, datmen foodaenige
Paerden Exerceert in den Galop, op datfe eenig- fins uyt het fpringen moghten koomen, en daer door in andere onordentlijckheden vallen , foo moet fulcks echter faghtelijck, met een goede Menfuer en fonder byfonderen dwangh gefchie- den. En ofwel een Paerd van diergelijcke .Na- tuer in 't Galopeeren fomtijds begon te fchertfen |
|||||||||||
|
XXII. Hooft stuck.
Van de Credenza , wanneer een Paerd de Kop
krom ghebooghen is, 'tfelve op d! e ene fij de meer als op d'andere
draeght, en figh niet geerne ml laeten wenden. MYnsghevoelensis deefe ondeughden j een Paerdkromhalfighis, endeKopaend'ee-
boofe gewoonte der Paerden, deO*- ne fijdemeerals.aen d'andere draeghdj Onder denu of Creanza ghenoemt (wannéér alle andere boofe gebruyeken, die een Paerdt ' G3 meE
|
|||||||||||
|
54 Oeffenìngh en Konft des Rijdens
|
|||||||
|
met de Kop begaen of aenneemen kan, d 'alder-
derfvvaerfte en konftighfte om te remedieeren, en weer t'ontwennen. lek houde het daer voor! datmen hier in de dipetieen ghefchicktheyd eens goeden ofquàeden Berijders genoeghfaem bemereken, jae gelijck zkprobeeren kan, hoe- daenigh hy in fijn konft gefundeerd is. lek heb alreeds te vooren gefeyd , dat alle Paerden ge- negen fijn, de Kop meer opd'eene als op d'an- dere fijde te draegen 5 defgelijcks oock met het achterlijf contra ftimulum, op d' een of d' ander fijde, krom en ingeboogen te gaen Enofick wel hier boven genoeghiàem aer;geweefen heb, op wat wijs ghy uw Paerden in't begin van Kop' en hals Jufteeren ,formeeren en gewennen fult de Kop te draegen , en de gamiche proportie des Lijfs in een goede ordre te brengen » op dat het fulcke onmanierlijckheden en boofe ghebruye- ken niet moght koomen aen teneemen- foo aghtick evenwel noodwendightefijn, d'atick oock fpreeck, hoe ghy u te draegen hebt, in- dien't gebeurde, dat u een diergelijck qualiick- opghevoed Paerd ter handen quam, 'twelck van onverftandighe Meefters tot fulcke boofe gewoonten gewend was geworden, om 't felve weer in een reghte ordre te brengen. Doch indien ghy weeten wilt, wat ghy ter
hand moet neemen, om deefe quaede aenwenf felste corrigeerenen aftefchaffen, foo is noo- digh, dat ghy te vooren leerd kennen de difor- dre, en d' oorfaecken, daer deefe boofe ghe- woonten van daen koomen ; die meenigerley fijn, gelijckickfoukonnenaenwijfen, enge- faemendijck maer alleen ontftaen uyt d'onwee- tenheyd en onvoorfightigheyd des Berijders : Doch ick wil (tot uw onderrightingh) maer eemge der fel ver hier neerftellen, en met eenen aenwijfen hoe ghy dee{c gebreecken fult kon- nen remedieeren. Eerftlijck fegg' ick dan, dat de Creanza (wan-
neer een Paerd de Kop krom , op d' eene fijde meer als op d'andere draeght) veroorfaeckt werd, wanneer 't Mond-ftuck aen 't eene deel langer of dicker is, als aen 't andere ft welck voortkomt uyt de flordigheyd des Stangen of Spoormaeckers, en d'onwetenheyd des Berij- ders , die fulcks niet weet waer te neemen) want dan ghevoeld het Paerd 't Mondftuck on d'eene fijde der Laeden meer als op d'andere-en daerom begeeft het figh dan oock met de Kon en de Mondt op defelve fijde, daer het van't Mondftuck meeft gemolejleert en aengegreepen werd. Even 't felve kon oock gebeuren, wan neer 't Mond-ftuck onghelijck inghefpannen wierd, hangende op d'eene fijde hoogh en op d'anderelaegh. ' * |
|||||||
|
Ten anderen komt het oock dickmael daer
van daen, datmen in 't begin op de jonge Pa<*J den, uytaghteloosheyd, de Stangen-Teugel of Toom, nietgelnck maer d'eene korter als d andere houd; of dat den Berijder de Handt met den Toom niet reght midden op den Hals des Paerds voerd, maer defelve, door een qua- de gewoonte te veel op d'een of d'ander fijde
laetfincken: Waer door dan't Paerd defghe- lijcks op d'eene laede des Monds meer als op d'andere gemolefleert werd; en ter dier oor- faeck oock de Kop meer op die fijde draeght" daer 't het Mondftuck aldermeeft gevoeldt Ten derden, als ghy de Teugel des Cavezonj
niet behoorlijck weettegebruyeken, maer de- felve (gelijck veele doen) meer uyt gewoonte" as op feeckere gronden voerdt, en dat maer alleen op d'eene fijde, die u ghemackelijckft valt foofal oock 'tPaerdghelijckalsmetge, weid gewend werden, deKopnae defelve fii- de te draegen, daer het, door de daeghelijck- Iche quaede onderwijfinghnaetoeghetrocken
werd. Ten vierden komt het voornaementliick
voort van't quaelijck fitten te Paerd, wanneer iu cks niet meteen gelijck tegen ghewight ghe- fchied maer datmen, uyt ghlwoome , op d eene fijde meer hanghtalsop5d'andere : Wam dit gefchiedende, foo werd het Paerd met d ee- ne Knie of Spoor meer gemogen als met d'art. dere, wijl ghy, wegens 't qualijck te Paerd fitten, niet met de Beenen gelijck, en met 'teen foo veel als met 't ander, tegens't Paerd aenle^ gen kond. Hier door fai fi|h dan oock ' Paefd met het aghterfte deel des Lijfs ter eener of"r anderer fijde wenden} defgelijcks oock de Kop krom draegen. En ditfijndevoornaemfteooi faecken, waer door de Paerden figh gewennen tot de gedaghte ondeughd der Creanza, gaende Jrornhalfigh, en deKop meerop d' eene als op d andere fijde draegende. Maer laet ons nu oock fpreecken, war ordre
ghy houden, en wat middelen ghy gebruyeken moet, om een Paerd deefe boofe ghewoonte weer te beneemen. En om daer toe te komen foo moet ghy vlijtigh letten op al de oorfaecken die ick nu befchreven heb. De befte Ordre en Remedie, om een Paerd ditquaedgebruyekaf te wennen, is, het tegendeel in't wirck te (tel- len. Naememhjck : Indien ghy fiet da de Creanza voortkomt door OPl,„1 i xt j ftucks (waer van ick Wr hK a"* rM°nd~ ken heb) of om dat:her p^^^--^
cMn»AM To 1 1 ^aerd met onghehjeke Stangen-Teugels bereden isgheworden , foo fetZCndftnuUckee" COn:rade «**> *wi£
een Mondftuck, 'iwelcknuop d'andere fijde wat
|
|||||||
|
EerMe B
Wat dicker is ; of by gebreck van dit middel, \
foo caftigeert het alleen met den contra Stangen- teugel. Indien^ 't Paerd met de Kop opgingh ter reghter fijde, foo tughtight het met de linc- ker Scangen-teugel meer als met de reghter, de felve korter treckende als den anderen $ en fil- liciteert daer meede foo langh, tot dat het de Kop enden Hals weer reght houd,en even foo- daenigh doet, als of het de Creanza op d'ander lìjdehad. Even dit felve Contrarium moetghy oock houden, wanneer dit gebreck voortkomt üyt het onreghte gebruyck des Cavezons en der Spooren, wanneer't Paerd (gelijck voor hee- tten gefeydt is) maer alleen met d'eene Teugel des Cavezons , en , door't qualijck fitten te Paerd, met d' eene Spoor meer als met d'ande- re gemolefleert is gheworden. Ghebruyckt dan de Teugel des Cavezons en de Spoor-aen d'an- dere fijde : Naementlijck, Indien't Paerd de Creanza had niet alleen met de Kop ter reghter fijde, maer oock op de fel ve fijde met het Kruys krom gingh, foo moet ghy 't met de Spoor op de reghter, en met de Cavezon op de lincker fijde aenmaenen en molefteeren , nu met de Cavezon, dan met de Spoor j nu met de C<7»tai Stangen-teugel, dan met de Steegelreep, def- gelijcks oock met de Roedeopdeborft, nae dat van nooden fai fijn , en met deefe tughti- gingh foo langh continueeren, tot dat het van fij n quaede gewoonte eenighfins aflaet, en we- derom een goede manier en juyüe proportie met de Kop aengenoomen heeft. Onder andere Tughtigingen is feer dien-
ftigh, jaebynaedevoornaemfte (die ick oock dickmael door d'ervaerentheyd feer goed be- vonden heb) datmen, nevens de nu verhaelde Straffen, foodaenige Paerden, die een groote Creanza hebben, en daer in verouderd fijn ge- worden , met een By-teugel van de Cavezon aen den Sadel bind, contrarie de Creanza $ wel kort, doch maer foo veel, dat het de Kop reght houd. Onder tuflchen evenwel moet ghy weeten, dat ghy in dit binden een groot onderfcheyd moet houden, obferveerende, hoedaenigheen Paerd genegen is de Kop te draegen, en u daer nae reguleerende, op dat ghy door dit middel des bindens 'teenequaed remedieer ende, geen wegh baend tot een ander quaed. Derhalven, als ghy fietdatuw Paerd, nevens de Creanza, oock genegen was, om met de Kop neerwaerts te gaen, foo bind den By-teugel boven aen den Sadel-knoop. In tegendeel, indien't met dê Kop nae om hoogh en met een geff rackte Mond gingh, foo bind het op de fijde beneden in de |
||||||||
|
O E C K. ^
Gordel onder den Sadel, of onder de vleugel
des SadelS} cafligeerende evenwel 't Paerd mee d'andere gedaghte Tughtigingen, nae dat ghy meend, dat van nooden fai fijn, enfollicjteert hetinfijnghewoonlijcke Leflèn, dochalder- meeft, jae alleen op die fijde, daer het met de Kop niet geerne heenen wil. Doch indien't ghebeurde (gelijck dickmael
pleeg tegefchieden)dat figh een Paerd gantfeh- lijc'k niet nae d'andere fijde der Creanza wou laeten gewennen , en dat ghy't felve den Hals niet wel buygen kondt, foo bind het op de fijde , daer't niet heenen wil, met de Kop by nae tot aen de Gordel, en laet het ontrent een uyr langh foo alleen flaen. Solliciteert het daer nae met de Roede en met de Stem, op dat het om-gae : En't fou dies te beeter fijn, indien uwer twee by malkander waeren, die in deefe faeckde Menfuer hadden j d'eene op d'eene, d' andere op d' ander fijde ftaende , flaende 't Paerd met de Roede, wanneer 't figh nae de reghter fijde moet wenden, op de lincker borftj waer op den anderen refpondeerende, defgelijcks ter reghter fijde aghter op't Kruys floegh:Want hier door foud ghy 't Paerd in korten tijd over- winnen , foo dat het, als ghy 't weer begond te binden, figh geerne fou wenden,en op deefe wijs fou het de Creanza dies te liever verhe- ten. Deefe en dierghelijcke Straffen en Tughti-
gingen fijn niet alleen nut, maer oock nodigh: Want foo langh ghy uw Paerdt de Creanza niet t'eenemael benoomen hebt, foo langh fukghy 't oock niet konnen tot de reghfe yolmaeckt- heyd der Polten en Kadopiaten brengen. En of't fchoon op d'eene fijde juyfl: quam te worden, foo fai 't alleen op die fijde fijn, op welcke het de Kop krom draeght ; maer op d'andere fijde fai' tnoyttotdeefejuyftheyd geraecken, maer met groote fwaermoedigen en een lelijcke mis- ftand figh vertoonen 5 oock fai 't foo ghehoor- faem niet fijn, noch figh foo veelmael niet laten wenden, als op d'andere fijde. Hier uyt nu kond ghy genoeghfaem bemerc-
ken, dat alle Paerden een groote Jufiefie en va- ftigheyd met de Kop en de gantfcheproportie des Lijfs vereyflehen. Ick fou noch meer andere Tughtigingen tegens àeCreanza konnen voort- brengen , doch wil het by de nu gedaghte laten blijven, wijl my dunckt, datmen fonder de- felve, en alleen met de geene die icknuver- haeld heb, dit ghebreck geheel wel corrigeeren enweghneemenkan. XXIII. HOOFT-
|
||||||||
|
<s
|
|||||||||||||
|
56 Oeffeningh en Kon fi des Rijd ens
XXIII. Hooftstuck.
Fan Hard~mondïghe Paerden.
|
|||||||||||||
|
Ck laet my beduncken , datfe feer
gedwaeld hebben , en noch dwaelen, welcke de Hard-mondigheydt der |
|||||||||||||
|
of d'ander Làede verfeerd werdende (fchoofi
het wel weer geneeft) aen de felve plaets een Eeldt behouden fai, welcke dick, hard, on- gevoellijck, en niet foo faght en delkaet als te vooren fai fijn , of als't andere Vleefch is: Waer door dan een Paerd het Mondftuck foo veel niet meer ghevoeld, maer ter dier plaets als dood fijnde, noch veel hardmondiger werd als te vooren. Maer indien ghy d'oorfaecken der hardmon-
digheyd neerftighlijck wilt onderfoecken, en leeren kennen, waer uyt de felve voortkomt, foo twijffèl ick niet, of ghy fult bevinden, dar. het light, of immers niet feerfwaer fai vallen, deefe Hard-mondigheyd der Paerden, fonder fchaedelijcke Gebitten , te remedieeren. Want als u d' Oorfaecken genoeghfaemkundigh fijn, foo fult ghy oock d'Effeften vinden 5 en als ghy d'oorfaecken fult removeeren, foo fult ghy oockd'Hardmondigheyd, fonder de gedagh- te harde Ghebitten, waer van wy in 't begin deefes Capittels gefproocken hebben, konnen wegh neemen. 't Sal derhalven nu van nooden fijn, eenige der oorfaecken te verhaelen, uyt welcke de Hardt-mondigheyd der Paerden voortkomt. I. D' eerfte en voornaemfte oorfaeek is dee-
fe: Wanneer een Paerdt fwack van Rugg'en Lendenen is 5 of anders dick en fwaer van lijf, en daer tegens fwack van Beenen, dien laft niet wel draegen konnende : Of dat het quaede ge- brecklijcke voeten heeft. t)erhalven, of fchoon een Paerdt van Natueren wel gheproportioneert en van een goede Mondwaere, doch een van deefe nu verhaelde ghebreecken had, foo fou figh't felve voor overleggen, en op den Toom hangen, om aldaer fijn ftuttingh te foecken. En of't fchoon in't begin,van de Stal of aen, van een faghte en goede Mond waere, foo fai fulcks echter niet langer dueren, als tot dat het ver- moeyd, of in de minfte Exercitie tot den ar- beyd gehouden werd • want ter felver tijd fai 't fijn hulpeinde Mond foecken, enfigli, door ghebreck van kraghten, op den Toom leggen, wijl het de laft en arbeyd, hem opeeleyd, niet v«rmagh te draegen. so J II. Ten anderen, offchoon een Paerd wel
gheproportioneert en van een goede Mond was doch daer benevens oock vaneen quaed Tempel ramenty boosaerdigh, toornigh en weerfpan- nigh,
|
|||||||||||||
|
J Paerden foeken afte wenden en wegh
|
|||||||||||||
|
te n emen door harde Ghebitten en fcharpe
Mond-ftucken met Raderen en Rollen : Ghe- lijck dan noch hedenfdaeghs eenighe figli feer bemoeyen, om veelerley foorten der felver te bedencken, en voor de ghedaghte ondeughd der Paerden te gebruycken. Ick laet haer deefe liaere opinie geerne behouden , vvijlmen fou mogen oordeelen, dat degeene, die foo groo- ten wel gevallen in diergelijcke Mondt-ftucken hebben, vande Fundamenten deefer konft niet reght oordeelen konnen -y en noch veel minder d'oorfaecken weeten, waer van daen de Herd- mondigheyd der Paerden voortkomt. En al- hoewel waeraghtigh is, dat de quaedeproportie van Hals en Kop oock voornaementlijckd' oor- faeck der Hardmondigheyd is, wijl figh altijd by deefe quadeproportie oock een qualijckgidw- fortioneerde mond bevind, foo is't evenwel (hoe quaelijck het oock geproportioneert moght fijn) vleefch en bloed 5 en 't is niet reght, dit ghe- breck met harde Gebittenen Mond-ftucken te willen vergoeden 5 vermits men , behalven de gedachte quaede proportie, noch veel andere en feeckerder oorfaecken der hard-mondigheyd kan aenwijfen, door welcke een Paerdtotde felvebewoogen werd, en die oock de foodae- nige betoonen, welcke te gelijck wel gepropor- tioneert en van een goede Mondt fijn, foo dat deefe hardmondigheyd haer gelijck als van Na- tueren eygen is. Hier uyt kan nu lightelijck afghenoomen
werden, dat dit gebreck niet alleen de quaede proportie toe te meeten is : Deigelijcks oock, dat het door harde Mondtftucken alleen niet ver- beetert kan werden. Want ghy kond lightlijck by u felven bedencken, indien ghy Hard-bec- Jkige Paerden , fonder t' overweegen waer de hardmondigheyd uyt voortkomt, met harde of fcharpe Gebitten en Mondftucken overvalt en Molefteert, de Mond breeckende en won- dende ("twelck 'tEffèff der harde Mond-ftuc- ken is) dat ghy daer door niet alleen de Hard- mondigheyd niet afwenden, maer 't Paerd veel meer verderven, in noch grooter difordre bren- gen , en noch hard-mondiger maecken foud : Vermits een Paerd, op deefe wijs eens op d'een |
|||||||||||||
|
Eerfte B
high, foo fult ghy bevinden.dat het,bed\vongen .
of tootnigh werdende,wanneer't niet doen wil, of kan, 'tgeen men van't felve begeerd, figh te- gens de hand des Berijders fai fetten; üghJefen- deerende met de hardigheyd des Monds , en wel gantfch wegh lopende. Dit is dan niet de fchuld des boofen ofquaMjkgepreportioneerdcn Monds, maet der boofe Natuer.Oock is dickmael d'oor- faeck daer van d'ongefchiktheyd en't ongeduld des Beri)ders, figh niet weetende ce reguleeren nae de Natuer des Paerds,meenende 'tfeJve met geweld en als ten eerften te dwingen. Waer door het dan niet alleen noch verwarder en hardbec- kiger werd,maer ook de boofe Natuer noch dies te meer toeneemt.En derhal ven,wijl d'oorfaeck hiervan niet de harde of cp&tyck-geproportio- neerde Mond, maer den quadenaert is, foo kond ghy lightelijck afneemen.dat ghy de Hardmon- digheyd van diergelijcke Paerden niet afwen- den fult door de voorgedaghte harde Gebitten, Raderen en Rollen. III. Ten derden komt het dickmael daer van
daemon! dat de Paerden foö vreefaghtigh onder de Man, en foo anghftigh voor de Spooren fijn, datfe (alfmen figh maer in 't minde ophaer ver- roerd,of datfe eenigh geluyd,gefis, of gehor van de tongh of vande roede hooren) (tracks begin- nen voort te fchieten.enmet geweld op de hand te dringen, foo datmenfe dickmael nauwlijcks houden kan ; meenende hier door de flraf te ful- len ontlopen. Deefe hardbeckigheyd en vrees- aghtige Natuer werd noch dies te grooter,wan- neer diergelijcke Paerden met de Koede of met harde Spoorflaegen daer over geftraft werden^ gelijck dan van eenige,'tfy uytongeduld of uyt onverftand, pleegh te ghefehieden. Oock kan een Paerd van een goede Natùer daer toe ver- oorfaeckt en hardneckigh tegens de Spooren werden,wanneer men 't felve in fijn Jonckheyd en in't begin met de Spooren op een onbehoor- lijcke wijs ofte vroegh aentaft, en qualijck tra- #e<?r/$niet door de reghte ordre (die ick hier bo- ven in't vijfde Capiticiaengeweefen heb) tot de Spooren gewend geworden fijnde:'tWelckdan de Paerden foo light niet vergeeten 5 maer daer over vreefaghtigh , vertfaeghd en Spoorvlugh- tigh werden^foo datfe,door de gedaghte vreefe, noch hulp noch ftraf aennemen of kennen kon. nen, waer uyt ghy dan wederom lightelyck af- neemen kond, hoe weynigh de hardbeckigheyd van foodaenige Paerden geholpen kan werden doordemeergedaghte harde Gebitten, Rade-
ren en Rollen. IV. Ten vierden gefchied het oock, wanneer
eenPaerd boten ongefchickt.ofeenighfins qua- hjck geproportioneert en te laegh opgewaflen is, wet de Kop buyten de reghtepojlueSù} ndejwaer |
||||||
|
O E C K. ƒƒ
van ick te vooren gefproocken heb. Dit fai noch
dies te meer gebeuren door de harde onbeweeg- lijcke Hand van eenige impolite, onverflandigé en trageBerijders.die met een fware,ftarcke,on- be weeglij cke en al te vafte hand den toom hou- den , of oock wel de hand des Tooms op de Sa- delknoop leggen, d' Effetten der hand niet ver- flaende : Waer door dan een Paerd (infonder- heyd als het noch daerenboven laegh opgewaf- fen, of genegen is laegh tegaén) de vaftigheyd des hands of des Tooms gevoelende, figh oock metdeKopdaerinleght, en daer in gelijck als ruft-Op defe wijs werd van d'onverftandige me- nigli edel en goed Paerd verdorven en hardbec- kigh gemaeckt, 't welckfe daer nae door harde Ghebitten, Raderen en Rollen weer te regni: meenen te brengen. Dit nu fijn d'oorfaeken dér hardbeckigheyd,
die ick hier kortlijck heb willen verhaelen j eri fchoonmen noch meer andere der felver fou ». konnen voortbrengen,foo laec ick het evenwel,
kortheyds halvenen om u niet te vergeefs op te houden,hier by beruften, vermits u diergelijcke oorfaeken der hardbeckigheyd wel van felfs als in de hand fullen komen , indien ghy de nu-ver- haelde vlijtighlijck wilt obferveeren en in aght nemen. Hier uyt kond ghy dan genoegfaem be- mercken, hoe qualijck de geene doen en gedaeri hebben.dieffonder overweging der oorfaeken,) de hardbeckigheyd der Paerden meenente ver- anderen door harde Gebitten,en (gelijck meer- mael gefeyd is) met Raderen en Rollen. Derhalven durickr my nodighté fijn, dat ghy
met diergelijcke hardbeckige Paerden fbodanig een m/r<?volgd,aIs d*ervaerne Medicijn- meefters gemeenlijck plegen te houden, die de fwackhe- dm haerer Patiënten in 't begin niet met ftereke» maer met faghte^niet met bittere, maer met lief- iijeke Medicamenten', niet met fcharpeDranken, maer metsyropen^nkt mecVier enYfer.maer niet Olyeen Sal ven Cureeren. Op defe wijs werifch- teick, dat ghy met diergelijcke Paerden oocfc procedeerde en omginght, haere hardbeckigheyd remedieereitde,nkt met Raderen,Rollen,of hardef maermetfaghte, fleghte enàengenaeme Hoi- mondftucken, die de Mond niet verfeeren^ met de Cavezon, de Spooren, en andere goede ordrm en behoorlijcke LefTen. Dienvolgens, wanneer ghy bemerkt.dat de hardbeckigheyd uwsPaerds voortkomt uyt fwackheyd des rughs en der len- denen , of uyr gebreckelijeke Reenen, foo tra- vailleert het geenflins > noch belali: het niet mee eenige Les,die't niet,door't gedaghte onvermo- gen ,fou konnen dragen of betoónen; maer exer- ceert het alleen in den Pas of Paffageeren, en de» draf. Maekt het ook daer in noyt vermoeyd noch vèrdrietigh, maer behoud het by Iuft en goede H kràghr^ |
||||||
|
|# Oeffeningh en Kon ft M Rrjdem
|
|||||||
|
kraght, om de Les leprefleeren : Want ick heb
alreeds voorheenen ghefeyd, dat dierghelijc- ke Paerden van een fwacken rugg' en fleght vermoogen, u in veele dingen niet fullenkon- nen contenteeren. En of ghy fchoon fulcke Paerden.door goede
or dr en en behoorlijcke Leffen, foo verr' moght brengen, dat het op de School, ofineenighe andere berijdingh, van een delicate en faghte Mond was} foo fult ghy evenwel bsvinden.dat het niet langer dueren fai, als tot dat het, in fijn ghewoonlijcke LefTen of anders, een wey- nigh gearbeyd fai hebben, of vermoeyd gewor- den is, want daer nae fai 't figh verheien , en op den Toom leggen, wijl het den laft niet ver- draegen kan, diehem opgeleyd werd. En op deefe wijs werden, vact onervaerne en onghe- duldige Berijders, veele Peerden verdorven, wijlfedefelve met ghéweld dwingen willen tot foodaénige faecken, die tegens haer Natuer en vermoogen lijn, En alsfe defelve niét betoo- nen konnen, foo mee ne n fulcke quaede Mee- fters in deefe Kond:, datfe het door weerfpan- nigheyd en boosheyd niec doen willen, of uy't traegheyd figli daer tegen fetten 5 derhalven vvillenfe haer gheweldelijck daer toe dwingen, en bederven haer alfoo tot in de grond, gelijck den uytgangh meenighmael beweefen heeft. Defgelijcks, als gay fier, dat het voortkomt van fWackeofghebreckiijckeBeenen, foo beneer- fiighdu, dat ghy voor heenen dit Manquement door behoorlijcke middelen remedieert'y anders foud ghy u in dit geval te vergeefs bemoeyen. Tot hardbeckige Paerden, die Hals-fterck en
Van een boofe Natuer fijn, kan men alderbeftge- bruycken de Les des pareerens en des te rugg' gaens , foo dickmael ghy haer te veel in den Toom vind : Want fy EffeEtueeren hier in Veel meer als alle andere Leflen.'tSou oock maer foo veel te beter fij n, indien ghy de Menfuer houden jkond, voerende den Toom benevens de Cave- s.011 fagliteli)ck, en wat toegevende 5 ondertuf- fchen aght nemende op den Tempo, wanneer het Paerd, volgens fijn ghevvoonte, met geweld op denToom wil vallen, om het indien fel ven Tem- po met een eenighfins geleghtLigchaem en ftefk tucken des Cavezons, en te gelijck der Stangen- teugels,een reys twee of drie t'ontfangen,geven- de'tfel ve alfoo den reghten contra tempofoo fterk als ghy kond, en de gelegentheyd des Paerds vereyfchen fahTreckthet oockterfbnd,fonder ftilftaen,wanneer'thardbeckigh is,eenige fchre- den te rugg', en laet het dan weer voorwaerts treden, met obferveeringh des toeghegevenen Tooms, en den ftarcken contra tempo des felven, foo dickmael het met de Kop op denToom valt. Hier door fal't Paerd, te vooren gewend fijnde |
|||||||
|
met de Kop op den Toom te vallen en te druc-
keri, voor den harden contra tempo des Cavezons bevreeft werden, en alfoo (wanneer 't dickmael gedaenwerdj op de Hand leeren paffen, drae- gende de Kop liber en vry, fónder figli op den Toom te hangen. Volght deefe ordre in de ghewoonlijcke Les
des Dravens, welcke fijn moet een kort verhe- vene en t'faemgedwongene Draf, die't Paerd aenwackerd, light en gefwind maeckt, gelijck voorheenen gehoord is. Oridertuflchen neemt in aght3dat ghy,foo langh uw Paerd op den Draf in den Toomhanght, t felve niet Galopeert, en noch veel minder in andere beweeghlijcke Lef- {en travailleert, voor dat ghy'c geheel overwon- nen hebt; want anders fou 't u lightelijck in ye- der Les overweldigen konnen. Voor foodamge Paerden is 't oock feer dien-
ftigh, datmen haer dickmael aen een Bergli, of hooghte,of,foo ghy de gelegentheyd hebt, te- gen eenMmx pareert, wel fterck,eh flracks weer den Bergli afte rugg' doet gaen. lek verfeecker u, dat'et geen beter middel is voor hardbeckige Paerden,die hardneckigh en traeg fijn,als defel- ve dickmael tepareèren,én te rugg' te doen gaen* 'twelck haer een reghte geftalte gëeft,en op vee- lerley wijs inde Mond verfeeckerd. Ickwaer- fchouw u oock, dat ghy diergelijcke hardbecki- ghe Paerden met de Spooreii niet te hard moet aentaflen,maer defelve (als 'e van nooden is) al- leen daer mêê aenroerd. Want foo dickmael als fulcke Paerden met harde Spoorflaègen aange- grepen werden,foo vermeerderenfe haere hard- beckigheyd. Roerd haer derhalven (ghelijck ftracksgefeyd is) alsghy't van noden öordeelen fult,alleen met deSpooren aen, en geeft haer de- felve in defijde,foo fterek als ghy wilt: Want op d'eene wijs werd het Paerd door deSpooren hard,opd'andere wijs light en gefwint gemaekt. Door de hulp der Spooren(welckers£^&?« by naeonmogelijckfijnom te befchrijven) werd de hardbeckigheyd der Paerden gecorrigeert, eri brenght de volmaecktheyd in alle dingen.Maer in tegendeel werd door defelve groote confufiè en vetwarringh veroorfaeckt, alsie niet behoor- lijcker wijs en met goed verfland ghebruyeke werden. ,.,,,,, Doch foo de hardbeckigheyd des Paerds
voortkomt uyt vreefe.of van Naturen,of dat hec door hardeSpoorflagen onbehoorlijck geflraft, en daer doot tot Spoorvlughtigheyd veroor- faeckt was geworden, foo moet ghy't felve ver- feeckeren, ghebruyekende gwote patientie, en goede ordentlijcke faghte mfddeien. Soo dick- mael het ergens voor verfchrickt, of vreefagh- tigh is,foo moet ghy'tdaerom niet fìraffen.maer ftreeld en klopt het met de hand,aght nemende, waer
|
|||||||
|
Eerjìe B
;
waer voor het figli aldermeeft ontfer. 't Selve
moet ghy van dagli tot dagli allenxen ontrent hem oeffenen,foo langh tot dat het verdrietigh da r van werd, en fùìcks niet meer aght, 't Sou oock noch dies te beeter fijn, indien ghy diergefijcke Spoorvlughtige Paerden een tijd langh fonder Spooren, en alleen met de Hie- len bereed $ tot dat ghyfe in een reghte ordre had gebraght, de ftooten van de Hielen verdra- gende , en niet meer vreefende, gelijck te voo- ren, voor de bevveegingh der Beenen en der Spooren. Dan fult ghyfe lightelijck konnen gewennen, om defel ve te leeren kennen en ge- duldighte verdraegen. Doch foo de hard-beckigheyd van uw Paerd
voortquam uyt groote ongefchicktheyd, en dat het met de Kop buyten de reghte pofluer en al te laegh gingh, foo net hier boven in 't aghfte Ca' XXIV. H o o
Van foodaenige Paerden,
al té teer eri (aghi
^^^||gLhoewel verr' het meeftendeel der
^p^MP Paerden hardbeckigh fijn (waérvàn Ì^JÉyÌI in 't voörgaende Hooftftuck gefpro- -itüssli ken is) foo werden'er echter oock eentge gevonden van een al te weecke en faghté Mondt, foo datfe tegens de Hand des Berij- ders llaen, offnacken, en figh vertoornen over allerley Toornen, die haer aengeleyd werden, Willende geen ftuttingh, of aenleuningh , of Jpuv op eenigh Mond-rtuck aenneemen, hoe
fleght en hoe faght het felve oock fijnmoght. Dit is feerghevaerlijck, wegens 't vallen ach- teroverflaen 'cwelck van dierghehjck Paerden te verwaghten is. Want foo haeft fy den Toom voelen » of bevinden dat hy aengedaen werd, foo werpenfe de Kop op, en fpringen om hoogh^enfoodaenigh eenPaerd kon lightelijck door eenfleghtebeweegingh daer toe gebraght worden, dat het achter overviel met den Ruy- ter. Derhalven, indienu dierghelijcke Paerden
van foo een faghte of fwacke Mond ter handen quaemen , foo obferveert neerftighlijck, oft Paerd van Natueren foo weeck en teer van Mond is, of dat het door quaede Meeüets met fcharpe Mond-ftucken in de Mond gefcheurd en verdorven is gheworden, foo dat het deefe onordentlijckheyd begingh wegerts de fmer- ten, dje't van de gedaghte harde Mohdftueken ontfangen heeft. Indien ghy bevind, dat het |
||||||
|
O E C K* ƒ0
f Ittel, alvvaer ick u aengeweefen ]§eb, door wat
middel en ordre ghy dierghelijcke Paerden in pofluer, of tot de reghte proportie des Tooms brengen en't gantfche Lijf Jufleeren fult 5 waer by ick het,omkortheydswil, laet beruftem Eyndlijck, wat belanghd de Hand des Be-
rijders, en de hulpen der felve totdiergelijcke Hardbeckige Paerden, foofegg'ickmetwey- nigh woorden, dat defelve met een beftendigh folliciteeren en verheffen niet minder moet fijn, als't Onruft in een Uynverck: Want de vafte en onbeweeghlijcke Hand maeckt hard en fwaer op den Toom. Op deefe nuaengeweefene wijs (en niet met
Raderen, Rollen , of andere onaerdige harde Mond-ftucken, fult ghy de hardbeckigheyd der Paerden konnen wegh neemen, en defchaede- lijcke Mondftucken felfs veraghren. F T S T U C K.
die tefeer gevoellijck, m
van Mondt fijn.
Paerd van Natueren foo teer en faght van Mond
is, endathetterdieroorfaeck figli in d Exer- citie fes Dravens niet op den Toom dutten of aenleunen wou, of figh daer in niet vinden kon* foo fait van rioöden fijn $ datmen een Exercitie van Galopeeren ter hand neem $ doch dat het te vooren in 't Dtaven wel geexerceert fy : Welcfc Jaecfte verright fijnde, en als ghy bemerckt, d»t het den Toom eenighfins wil aenneemen, fóo gaet voort tot een behendigen en uytgefpanne- nen Draf, van den Draf tot de Galop, uyt de Galop weer in den Draf, en foo voorts weer in de G^ lop, nae dat van nooden fai fijn, ennaedathet Paerd den Toom aennemen,en figh daer in ftut- ten ofleggen fai. Beneeritight.u in deefe Exercitie des Dravens
en Galoppeerens (te weten, uyt den Drafin de Galop) foo veel mogelijck is, een groore vaftig- heyd van uw gantfche Perfoon te Paerd, en in- fonderheyd van de hand te hebben. Want vermits het Paerd van een fwacke en faghte Mond is, foo kon door een geringe beweegingh der felve veroorfaeckt werden, dat het Paerd weer op nieuws tegens de hand ftack ende fnackte. Deefe Les fult ghy diergelijcke Paer- den altijd op 't eynd geven, als ghy die te voo- ren in haer ghewoonlijcke Les van Draven wel beproeft hebz-fialopeerende dan defelve op de nu gefeyde wijs, fonder Pareeren offlil ftaen > uyt denDraf in deGalop^n uyt de Galopxn den Draf. Hz Doof |
||||||
|
6o Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
||||||||||||||||
|
Door dit m^del fult ghy 't eyndJijck daer toe
brengen, dat het Paerd de reghte middelmae- tige ftuttingh des Tooms fai aenneemen ; welc- ke middelmaetige flutti ngh of aenleuningh,alle Paerden hebben moeten, eermen haer kan on- dervvijfeninde Manegien. Want als een Paerd fvvaer is, en op den Toom hanghd, foo moet het aengewackert en light ghemaeckt werden, door foodaenige middelen en Ordonnantien, als ghy hier vooren ghehoord hebt. Als het te weeck en faght van Mond is, foo moet ghy't de middelmaetige fluttingh of aenleuningh ge- ven, ,op dat het figh uwe hand onderwerpe, figh nae behooren daer op legge, en defelve niet meer wederflae of teghen fnacke , door foodaenigh een middel, ghelijck ghy hier ghe- hoord hebt. En hier door werd het reghte mid- den ghemaeckt, tuflchen de Paerden die al te fvvaer in den Toom en hardbeckigh fijn , en tuïlchen de geene die al te faght fijn, niets in de Mond lijden willende. Ter deefer oorfaeck werd de reghte aenleuningh of fluttingh op den i |
||||||||||||||||
|
Toom ghenoemd de middelmaetighe ftuttingh..
dat is, niet al te hard, noch niet al te faght op den Toom. Doch indien uw Paerd de hand weerfloegh,
of daer tegens fnackte en de fel ve niet aennee- men wilde, om dat de Mond door harde Mond- ftucken of andere boofe middelen verfcheurd of gewond geworden was, en foodaenige on- ordentlyckheden of quaede beweegingen met de Kop begingh, wegens de fmerten die 't gevoel- de , gelijck dan lightelijck afte neemen is • foo verbeterd eerft 'tgebreck des gewonden Monds door behoorlijcke middelen, nae dat van noo- den fai fijn, ghebruyckende 't alderfaghfte en fleghtfte Holgebit 5 'twelck 't Paerd, fonder verdere befchaedigingh, weer feecker maeckt: Envolghtdande Leflèndes Dravensen Galop- peerens, nae d'ordre, die ick u hier boven kor- telijck aengheweefen hebj foo fult ghydier- ghelijcke verdorvene Paerden weer te reght en in een goede ordre konnen brengen. |
||||||||||||||||
|
X X V. H O O F T S T
|
||||||||||||||||
|
U C K.
|
||||||||||||||||
|
Hoe en op wat wijs men de Paerden van den Cave-
zon op den Toom fmen en gewennen jat,- foo datje den Toom en de mnd des Berijders kennen, en figh joo dickmael op d'een of d ander jij de wenden, als de hand des Berijders met een k[eyne beweegingb ghewend werd. |
||||||||||||||||
|
■ Nder alle andere voornaeme en fwa-
;re dingen indeefe Konfl, is, mijns : oordeels, de fwaerfte en konflighfte, ———J een Paerd reght te gewennen van den Cavezon, en te fetten op de hand des Tooms, foo dat het met de Kop in ordrempoftuer blijve' daer het te vooren met den Cavezon bereden was gheworden j en voortaen kennedehand des Tooms met een gheringe beweegingh, ghe- hoorfaemende defelve veel meer, als te vooren met de Cavezon ghefchied is. Veele hebben uyt onverftand ghemeend, en fommighe meenen noch hedensdaeghs, dat men 't ghebttryek des Cavezons noyt kan veranderen, noch den fel- ven gantfeh afdoen, en't Paerd behoorlijck od den Toom gewennen. Ter deefer oorfaeck ver- aghtenfe't gebruyek des Cavezons 5 feggende, wanneermen 't Paerd de Cavezon v/ou afdoen' welcke het te vooren gewend en daer op beree- den was gheworden, foo fou't niet meer foo ghehoorfaem üjn, voor datmen't de Cavezon |
||||||||||||||||
|
weeraendeed. Doch ick heb voor heénen in't
vierde Capittel deeies Boecks ghefeyd, dat dit voortghebraght werd, of door onweecenhevd van deek Konft , of uyt Nijdigheyd en Af- gunft ('t welck beyde wel geraeden is) wijl deel ie onverflandighe Lieden niet verftaen 't ghe- bruyckende werekingh des Cavezons-en ver- mitsfe figh daet mêê niet weeten te behelpen foo vindenfe figh daer door gelijck als geïffen- deerd , en moeten haer fchaemen over liaere groote onkunde Ter deefer oorfaeck veragh- tenfe t geenfe felfs met ^eteti, en meenen daer door haer onverftandigheyd by andere Ueden te verbergen. Doch om fuïck/lgnoran- ten het Deckfel haerer Onweetenheyd ei dwa- kode opime af te trecken, op dat men haere Midas-ooren fien, en 't »,«-/» /. ■ ~r r hier in hebben, bemerckln Hu T ' r^
, . 1 r 1 •• ' iJcrcKenmoght, foo wil ick hierbefchnjven, ter wekker tijd en op wat de°n Toom1JJghyUW Paerd ™^C^4op
den Tpom gewennen, en 'tfelve daeropde reghte
|
||||||||||||||||
|
O Ë C K. Ì\
meer prijfe, als 't behoorlijck Èffetl daer op'
volght. Staetnuaente mereken, wanneer ghy uw
Paerd onderwijfen wilt in deefe Les 5 om den Toom ghehoorfaem te fijn , dat ghy defelve moet beginnen in de fchreede, naementlijck, in de fchreede der Schooien, waer van te voo- ren gefproocken is 5 neemende den Teugel des Tooms en den Teugel des Cavezons gelijck in de hand, d ' eene foo veel aengetogen als d'an- dere, doch alfoo , dat (wanneer ghy de hand nae behooren, opghereght voerd) den Duym om hoogh, en de kleyne vinger om laegh ftaet, op dat daer door de Stangen-teugelwat meer aengetrocken wierd, als de Teugel des Cave- zons. In tegendeel, wanneer ghy de hand ke- ten fincken, en van de voorige plaets wenden wilt,dat dan den Duym laegh en nae des Paerds hals gefoncken, maer de kleyne vinger wat om hoogh of nae u toe ghewend werde $ waer door dart de Cavezon meer aenghetoo- genword, als de Teugel des Tooms 5 opdat hy't Paerd (indien't ghebeurde, dat het in't egin de Teugel des Tooms of der Hand niet foo ftracks verftond) met de Cavezon [die 't beeter ghewend is en verftaet] helpen , en de reghte kennis van uw wil geven moght. Neem t dan den Circhi der Rondten, of' Volten voor u, en exerceert het Paerd eerft in de Schrede (ghe- jijekgefeydis); beginnende een proef, om't fel ve op den Toom te wenden, met de finta der hand tegens de Volte, als of ghy in't midden doof wenden woud , behoudende niettemin de rondte der Volten 5 u niet verder uyt den Cir- cuit der rondte begeevende, als juyft van noo- den is, om 't Paerd met de Kop en de Borft te- gens de Volte te wenden. Soo haefl: ghy fier, dat het Paerd gewilligh is, eli de finta der hand begind te mereken (hoe vveynigh het oock in den aenvangh fijn moght) foo laet het weet voorwaerts gaen , nae de Circumferentie def 'Volten. En dit moet ghy in yeder omkringh tenminften viet mael obferveeren 5 gelijck niet met de letter A» af geteeckend ftaet. Doch indien't Paerd niet ghefchickt waere,
om figh foo ten eerden op de finta der Hand te wenden, foo moet ghy 't helpen met den Teu- gel des Cavezons der felver fijde, gelijck ick voor deefen ghefeyd heb, tot dat het de finta der hand (of de treckingh des Tooms) doof dit middel heeft leeren kennen j 't welck ick gheloof, datghefchieden fai. Dan fai 't tijd fijn, 't Paerd t' exerceeren, om op de Quart en in't midden door te wenden van't eene Quart tot het andere. Doch dit doorwenden van 't eene Quart tot het andere, moetjuyft,ronden H 3 meE |
|||||||||
|
■Eer'Me B
reghte middelmaetige fìuttingh (waer van in't
voorige Capittel ghefproocken is) geven fult : Soo dat gantfchlijck niet gemeend vverdt, een Paerd geduerighlijck en maer alleen met de Ca- ve zon te regeeren. Mercktderhalven, wanneer ghy uw Paerd
in aide voorheenen aenghetoogene Leffèn wel onderweefen, met de Kop bevefhght, en in een goedepofluer gebraght, 'tgantfche Lijf wel gejufleert en de Beenen ghefwind gemaeckt fult hebben ; dat het oock de verfcheydene Effetlen des Hands en der Beenen eenighfins kend,en in de Volte der eerfte en wijde proportie tot Draven en Galoppeeren welgeexerceert is geworden, dat het dan tijd fai fijn, om 't fel ve vanden Cave- zon afte wennen, en op den Toom te fetten.op dat het de Hand leer kennen , en figh oock te gelijck met de Borii: wende, lbo dickmael ghy de Hand alleen met een kleyne beweegingh Volteeren en wenden , of daer mêë een Finta jmaecken fult. Maer hier toe is noodigh, dat ghy voortaen ghebruycktde Rondten of Volten der middelmatige proportie, die niet meer foo wijd, maer ontrent de helft enger fijn, als die geene, die ghy te vooren tot Draven en Galop- peeren gebruyckt hebt. Want daer fijn drie onderfcheydene propor-
Hen der Rondten oïVolten t' obferveeren : Eerft, de groote proportie der wijde Ringh , welcke gebruyckt werden tot d' eerfte Onder wij fingh, om 't Paerd te Draven en te Galoppeêren. Ten an- deren , de middelmaetige proportie, van welc- ke ick hier fpreecken fai, om daer in't Paerd op de hand des Tooms te gewennen. Ten der- den , de kleyne, ofenge proportie der Volten en Radopiaten, in welcke de Paerden onderwefen
.werden in alletleyfoorten der Manegien, In dee- fe faeck van welcke wy nu fpreecken, is nood- wendigh, dat ghy de middelmatige/>r^rtie der Volten gebruyckt. 't Is wel waer, dat tot deefe Les dienftigh
kon fijn de ghevierendeelde Volte, of de vier plaetfen, welcke eenige plegen te gebruycken, om de Paerden daer in t' exerceeren : Doch ick prijs veel meer de ronde Volte, in't midden kruys wijs met doorgangen gemaeckt, geven- de even foo wel 't vierendeel eener Volte, om 't Paerd van't eene quart tot het andere, of van d' eene halve Volte tot d'andere door te wen- den, gelijck in de volgende finer te fienis. Ick houde het veel dienftiger te fijn, een Paerd nu ghevierendeeld, dan weer rond, en alfoo uyt d' eene hand in d'ander te wenden 5 alhoe- wel ick d'andere manier der ghevierendeelde Volte, of der vier plaetfen (welcke fommighe ghebruycken, nietveraghten wil, maer veel |
|||||||||
|
62 Oeffeningb en Kon/i des Rijdens
|
||||||||
|
met eén goede gratie ghefchiedefl, foo dat het
Paerd't voorfte buytenfte Been over'tbinnen- fle fchrancke ; volgende dan oock even foo met d'achterfte Beenenj figh wendende, niet huyckende of ingébogen, maer reght rond en welgevoeghlijck, met een ingetogene fterckte desgantfclien Lijfs. 't Sal derhalven noodigh fijn, dat ghy't Paerd
hier in behoorlijck te hulp komt, niet alleen, gelijck gefeyd is, met den Toom, maer oock met de hulp der Knyen, Hielen, en, foo't van noodenwaere, der Spooren, ter reghter tijd. Want het is niet genoegh, de Quarten te be- foecken, fonder 't EffeS te maecken, 'twelck daer door ghefoght werd. Derhalven, ais ghy nu uw Paerd op d' een of d' ander Quart wilt wenden, foomerckt, dat ghy't met de Bee- nen oock helpt aen die fijde daer heenen ghy U wenden w>lt. By exempel, foo ghy u wend nae de reghter fijde, foo helpt het Paerd oock te gelijck met het reghter Been, Knie of Spoor, en'druckt hem defelve in de fijde, nae by den Gordel. Hier tegens houd het linckerbeen wat voorvv aerts gheftrackt met de Stegeheèp, nae de linckerborft des Paercjs , foo fai net f,^ rond en gelijck als t'faemgetoogen om deCW. ten wenden ; want het binnenfte Been doet dat het Paerd niet buyten de (Tolte gaen ofwanc- kelen kan. 't Buytenfte Been , voor aen de Borft des Paerds,veroorfaeckt, dat het figh ach- ter niet te veel uytwerpt, en wijft het weerde wegh voorwaerts, tot d'andere Quart,gelijck ghy in de bovenftaende//g*w aen't kleyne teec- ken, met de Letter B. gemerckt,fien kond. Even defgelijcks moet ghy doen, als ghy de
Quarten verwiflelt, ofverkeerd.neemende de- fel ve op de lincker fijde, foo dat ghy oock wif- |
||||||||
|
felt met de finta der hand, en de hulp der Bee*
nen. Dit alles behoord foo juyft, met goede ordre,tet reghter tijd,en meteen groote Menfuer tegefchiéden , dat de Toefienders weynigh of gantfch niets aen u, te Paerd fittende, gewaer konnen werden, op wat wijs ghy hierin uw Paerd te hulp komt 5 opdat d' Ignorantenmztt alleen bemercken de Les der Schooien of Vol- ten , in welcke ghy uw Paerd exerceert, en niet de Les der Hand en Beenen, die't EffeR maec- ken , en met welcke 't Paerd geregeerd vverdj en noch veel minder, de Reden waer om het ge- fchied. Want de Les der Volten van figh felven
maeckt geen Effeiï, maer de Les welcke ghe- fchied, of't Paerd gegeven werd, met de hand en de Spooren, die de Les der Volten volmaeckc maecken. lek legge oock, dat de verwiiïèlineh. van veelerley volten voor een Paerd foo fchade- lijck en verderflijck is , als de verwiflèlingh van veelerley Ghebittenj 'twelck ickbeyde voor een groote onwetenheyd en ongefchickt- heyd houde 5 wij 1 de Paerden, door de Les der Volten foo dickmael te veranderen , gepartur- beert werden, 't Is derhalven veel dienfliger.dat ghy uw Paerd, in plaets van veelerley Volten, in deefe Les der vier Quarten wel exerceert, op dat hec daer door leere verflaen, d' Effeften van de Hand en der Beenen, en lette opde ƒ«/* der Hand , wanneer ghy in't midden van't Kruys der vier Quarten komt , en dat ghy u wend ter eener of teranderer fijde, of uwen wegh neemt door de gantfche Volte tot aen de Circumferentie, en alfoo verwiflèld uyt d'eene Quart in d'andere, of van d'eene halve Volte tot d' andere, om 't Paerd daer door te bedrie- gen , nae dat ghy oordeeld van nooden te fijn
|
||||||||
|
fc
|
||||||||
|
Eer Me Bo
|
EC K* 4j
|
||||||||
|
ìijn, gelijckin deefe Hguèr met C„ en D. afge-
teeckendis. . Oock moet ghy ohfervèeren , wanneer uw
Paerd op d' eene njde meer öngefchickt was als op d'andere, dat ghy 't dies te meer op defelve tijde moet follkiteeren. Defgelijcks, dat ghy u accommodeert nae de poftuer der Paerden , en lioefe genegen fij n de Kop te draegen ; óp dat ghy, indien 't Paerd, door ongewoonte des Tooms,metdeKopeenighe difordre begingh, 'e felye nae den aert des Pàerds in een goede cierlijcke/^«(?r behield, door de verfeheyde- he hulpen des Hands , wàer van genoeghfaem ghefpröocken is. En öp deefe wijs woud'ick Wel, dat ghy uw Paerd exerceerde , eerft in den Pas, ten anderen in den Draf, ten derden in den Galop. En als ghy't dart de Quarten der Vol- ten bekend gemaeckt en wel ingebeeld hebt in den Pas, ólPasfàgeereti, fóo begind het t' Ex- «ratfmzopdenDraf, die hem nae fijn Natuër vaa nooden fai fijn. Als liet nu in deefe Exer- citie des Draft wel geoeffend en gefwind is ,foo dat het gehoorfaeme àefinta des hands, en figh wende op d'een of d'ander Qiiart, door een gheringe bewéegingh der fel ve, waghtende op de hand, foo fal't tijd fijn, dat ghy't oock exerceert in deefe Les der vier Quarten in den 'Galop's die kort en inghetöogen moet fijn, foo veel mogelijck is. Maer ghy moet voor alle din- gen ohfervèeren, als ghy voorgenomen hebt üw Paerd in deefe Les der Quarten te Galoppeeren, dat ghy de Proportie der Voltenen Quarten wat grooter of wijder neemt , als te voöten in't Pafageëren en Draven. Want de bewéegingh des Galops wil altijd wat meer vryheyd hebbe^ infonderheyd in't begin , wegens d'onghe- fchicktheyd, die't Paerd möght Confundeeren |
|||||||||
|
wanneer 'r figh , door d'enghtë der Volten,
niet foo ftracks daer nae righten jkon. Maer als ghy bevind, dat het Paerd, door de daéghlijck- fclie OefTeningh, hier toe gefchickt en gefwind geworden is, fob kond ghy, nae de gelegent- heyd van.fijn gefchïcktheyd, de Volten der, Quar- ten weet verkorten. In di t alles moet ghy voornaementlijck aght
neemen op de reghte middelmatige ftuttingh of aenleuningh desTooms, op dat het Paerd ir» deefe Les iigh noyt meer als nàe behooren daet in legghe, en noch veel minder figh tegens u flelle, of de Kop opwerp * maer dat het op- merekendefy, en fonder eehige confufie wagh- te op de hand des Berijders j 'twelck teweege gebràght werd door deefe Les, en door gedue- rige neerftigheyd, diè't Paerd tot een goede Refolutie brenght, om figh, nae uwen wil, op d'een of d'ander fijde te wenden, foo dickmael als ghy begeerd, door een geringe bewéegingh des hands, lek gheloofoock, dat de perfeftie deefer Volten der vier Quarten t' exerceeren 'm den Galop, en reght rond te rijden, grooter; is, om uw Paerd haeft tot gefwindheyd en ge- hoorfaemheyd te brengen, als de perfeclie der andere Volten. Want uyt het reght rond rijden komt de volkomentheyd en Jufteffe der Rado- piaten. En op dat ghy niet eenigh behulp van Land tot een Rijd-plaets van nooden moghc hebben, foo heb ickuditkleynèteeckender vier Quarten in de rondte eèner Volte hier wal- len neerftèllen : En ghy fult bevinden, als ghy u Paerd in deefe Les wel geexerceert èn onder- weefen fult hebben, dat het dàer nae gefwind, gewilligh en gefchickt fai fijn, om figh te wen- den foodaenigh als ghy begeerd , oock MB Slàngenwijs, yan d'èene fijde ter àndereè,' fcdrii"
|
|||||||||
|
64 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
fcampiata, half of geheel, foo dickmael als ghy
wilt : 'tWelck ick onnodigh aght, in yeder Volte, diemen moght exerceeren, in 't byfon- der te fpecificeeren , wijl dit gelijckhet/Wa- ment is, waer van al d' andere koomen. Doch foo 't u geliefde, uw Paerd van d' eene Quart |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
tot d'andere op een andere manier rond te wen-
den , foo woud' ick, dat ghy 't op deefe wijs deed , Exerceerene/e 't felve eerft in den Draf, dan in den Galop van d' eene Quart en van d'ee- ne fijde ter anderer, ghelijck ghy hier met de* Letter E. afgheteeckend fiet. Maer flaet wel |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
e e
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
4=-Oifl
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
C
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
e e
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-on
OIO |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
e
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
e
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
c
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
00
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
o
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
o
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
o
4-u
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
o
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
0
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
yJU
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
ü
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
-§^M
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
e e
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
e e
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Paerd öpfrïerckerid gemaeckt, en gërefolveeri
tot yeder Les. De proportie, of grootte, van d' eene Quart tot d' andere, kond ghy maec- ken nae de gefchicktheyd of onghefchicktheyd derPaerden, yier , vijf of fes fchreeden langh. Door deefe Les en op deefe wijsfult ghy uw Paerd van de Cavezon op den Toom gewennen, 't welck ick nood wendigh geaght hebt, in die Capittel korteüjck voor oogen'te fielten. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
aght 'f dat ghy't Paerd in't wenden der Quarten
wel unito t' iaemen vat met een goede gratie , en dat het fijnen reghten wegh fonder verande- ringh des Galops nae d' andere Quart, en foo voorts van d.'een tot d'andere neeme, ghelijck ghy hier fiet. Ick oordeel , dat het de voor- naemfte en konftighfte Manegie in't rond rijden is , een Paerd op deefe wijs t'exerceren ; dien- fligh fijnde tot al Ier ley foor ten der LeiTenvan de Rijd-fchool. Want hier door werd het |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
XXVI Hooftstuc
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
K.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Van de verfc key dene Hulpenen Straffen der Paerden.
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
!Lle Paerden , hoedaenigh defelve
' oock fijn moghten, werden verfeec-
kert en te reght ghebraght op twee-
______'derleywJjs, naementlijck, door de
Hulpen en StrafFen, metflaen, en Careffeeren.of
met de hand op den Hals te kloppen en te flree- len. Door't eene werd het Paerd getughtight, en door 't andere werd het weer verfeeckert; kerende daer uyt lightelijck kennen, of't wel of quaelijck gedaen heeft. Soo wel de Straffen als de Hulpen gefchieden voornaementlijck met de Hand des^Tooms en des Cavezom 5 met de Knyen en met de Spooren op veelerley wij- fen, met de Roede en met de Stem, die'hardt en verfchricklijck moet fijn , infonderheyd wanneer defelve te gelijck onder d'andere flraf fen ghebruyekt werd. Anders fijn onder alle Straffen en Hulpen de voornaemfte en befte te |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
houden, die geene, welcke ghefchieden met
de Hand en de Spooren ; als diede gebreeeken en onmanierlijckheden de^ Kops endergant- fcheproportie des Lijfs Corrigeeren en reght maec- ken. En even op defelve wijs, waer door een Paerd gheftraft werd, kan het oock gheholpen werden 5 alleenlijck moetmende Hulp van de flraf, en de Straf van de Hulp onderfcheyden. De hulp ('t fy dan met de Hand, de Knyen,de Beenen, de Spooren, de Roede, of met de Stem , hoedaenigh die weefen moght) moet faght, ghevoeghhjck en 't Paerd aenshenaem fijn, op dat het niet verward noch vreefaeh- tigh ghemaeckt wierd. In tegendeel de Straf moetfterek, etnftigh en nae de gelegentheyd des Paerds verfchricklijck geoeffènd werden- En deefe is voor de foodaenige, die ondeugend en uyt weerfpannigheyd ongehoorfaem fijS. Hier
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Éeffìe B o e e k.
|
|||||||||
|
#ƒ
|
|||||||||
|
Hier in is gàntfeh noodwendigh, dat ghy
\vé[obferveertàe Natueruws Paerds, en voor welcke ftraf hec figli aldermeeft ontfet en be- vreeftis. VVantdaer fijn eenige Paerden, die meer vreefagh tigli fijn voor de flraf der Roede, als der Spooren. Andere oncfetren figh meer voor de Spooren als voor de Roede, Sommige vreefen meer voor uw Stem en de beweegingh te Paerd, als voor de flagen : En alfoo dickmael meer voor fleghte als voor harde en verfchric- lijcke flraffèn. 't Is derhalven ten hooghften noodigh , dat ghy voor alle dingen in deefe faeck u right nae de ghelegentheyd uws Paerds, wel nauw aght gevende, wanneer en hoe veel de ftraf op d' eene of d' andere wijs gegeven be- hoord te werden j defgelijcks, dat defelve ter reghter tijd, niet voor of nae de feyl, wanneer 't Paerd alreeds re vooren fout begaen heeft, rnaer ftracks,en foo -t mogelijck is in den felven tempo wanneer \ failleert of d' onghehoorfaem- heyd begaet , ghefchiede. Want hoe fóu een Paerd konnen leeren kennen, of 't reght of on- reght gedaen heeft, indien het t' onreghter tijd geflraft wierd, en de fëyl (om wekkers wil het de flraf verdiende) nu al te vooren begaen had? 't Is dan noodfaeckelijck, dat de flraf terflond volge op de bedrevene feyl of onghehoorfaem- heyd, op dat het verflae en leer kennen waeröm hét geflraft werdr. Doch ghy moet weeten, dat ih dit ftuck de
grootfte Konft eens Berijders verborgen leydj te weeten , dat hy in de ftraf der Paerden weete te modereeren , de fel ve vernïinderen- de of vermeerderende nae de ghelegentheyd en onghehoorfaemheyd der Paerden $ nae datfe verdienen en van nooden hebben $ nae datfe vreefaghtigh of verftockt van aert fijn. Staet oock met alle vlijt waer te neemën, dat (ghelijck nu alreeds ghefeyd is) de flraf terflond volghen moet op de begaene fout of onghehoorfaemheyd , 'rnaer dan oock def- fhelijcks op de ftrafflracks (foo haeft defelve
aer EffèS bereyekt heeft) de carefe en verfeec- keringh- de ftraf naelaetende, foo haeft het defeylveröeetert, hoe weynigh het oock wa- re 5'c^vecareleerenJe, en met een vriendelijc- ke ftem toefpreeckende,op foodaenigh een wijs als ghy beft Vind. Want hier doorïal't Paerd kennis bekomen, om te weeten, wanneer het welof quaelijck ghedaen heeft 5 en 't fai de flraf leeren vreefen, foo dickmael als 't eenige Mr- An begaet: Integendeel, 't fai moed neemen, Wanneer 't verfeeckerd is, dat het wel gedaen heeft. Ickfegh derhalven wederom, dat ghy few Paerd (hoe ongehoorfaemhet oock fijn, of |
|||||||||
|
hoefeer het de ftraf verdienen moghc) noyt
van't School moet laeten gaen % voor dat ghy't eerft verfeeckerd , de vrees of den onwil , die 't door de Straf ontfangen moght hebben, weer benoomen , en hec geheel van lijn b oosheydaf ghebraghthebt. Want anders, foo ghv een Paerd hard gheftrafr had, en't fehe, fonder verfeeckeringh, in fijn opgevatte toornigheyd gelijck als defperaet in de Sta! liet gaen, foo fou 't daer door noch meer geconfundeert wer- den, en figh naederhand, uyt vertwijflèlingh- opeen verftockrewijs tegens alle Straffen fee- ten, defelve veraghten , en figh met gheweid verdedigen willen 5 wijl hem de kennis ont- breeckt, die hem door de verfeeckeringh (op de Straf) moeft gegeven geworden fijn. Eynd- hjck, wat de Straffen felfs belanght", defelve moeten (in wat voor fouten het Paerd oöck Vallen moght) niet, foo eenige plegen te doen, fonder ophouden en met geweld gegeven wer- den 5 want hier door fou 't fdve tot noch groo- ter boosheydt en verftocktheyd koomen te ge- raecken, foo dat het daer nae Cghelijck nu al- reeds meermael ghefeyd is) alle ftraffèn, hoé hevigh die oock fijn moghten, veraghten fouj maer ghy moet waer neemen, dat altijdc op de ftraf; jae midden in de ftraf, de verfeeckeringh volge, met het Carejfeeren des hands op den Hals, en met een vrolijckeftem 5 waer doot het Paetd ghelijck als verfoend, en uyt fijn toornigheyd ghebraght werd, foo dat liet fij n boofen onwil, wegens de fttraf opgevat, ver- laeten» en eyndlijck uw wil leeren kennen fai, verftaende of hec wel of qualijck gedaen heeft en waerom het gheftraft of gecareffèert werd Wane daer fijn eenige Paerden, welcke, veri toornd werdende, de liayren, tegens haer Na- ttier , gelijck als opwaerts werpen, werdende nae allen aenfien, dick-huydigh en ongevoef- lijck, ketende haer flaen foo langh men be- geerd, even als offe noch flaegen noch Spoo- ren voelden. Dit komt voornaementlijck van de harde Straffen, en omdat haerdeken- ms ontbreeckt, van welcke ick hier boven ghefproocken heb (die haer ghegeven moet werden , door de verfeeckeringh ter reghter tijd op de ftraf) waer doorfe dan , uyt ver- ftockingh en wanhoop , de Straf niet meet aghten. En vermits ick voorgenoomen heb, in dit
eerfte deel deefes Boecks te befchrijven foo- daenighe J-effen , welcke een Paerd ghéhoor- faem en ghefchickt maeckeri tot deManegietij foo flaet noodwendigh te volgen , dat ick oock fpreeck, hoe en op wat voor een wijs ghy d'aengenomene quade gewoonten en ondeugh- 1 êett |
|||||||||
|
\
|
||||||||||||||
|
0 Oeffeningh en Kon ft des Rijd ens
|
||||||||||||||
|
den) foodanige boofe gewoonten en ondeugh-
den fou konnen aennemen, foo acht ick echter rjodigh te fijn, dat ick noch eerfl yets fpreecke, van fulcke ondeughden der Paerden,die de ftraf verdienen; op dat ghy, indien udiergelijcke quade Beeften ter hand quamen, weten moght, hoe ghy moet procedeeren, ten aenfien van de be- hoorlijcke ftraffè, die tot d' eene ofd' andere la- der geappliceert moet werden. |
||||||||||||||
|
den der Paerden ftraflèn, en defelve gantfchlijk./
overwinnen e%tot ghehoorfaemheyd brengen fult. Wantfoo lang als uwPaerd niet gantfchlijk overwonnenen fonder ondeugden gehoorfaem is, foo kan het niet genoegfaem gefchikt en ge- qualificeert fij n, om de Manegien te leeren. En of ick fchoon niet geloof,dat een Paerd ('twelk in fijn Lefiên op dele wijs,die ick tot noch toeaen- gewefen heb, tot ohedientie is gebraght gewor- |
||||||||||||||
|
XXVII. HOOFTSTUCK.
Fan d' Qndeught eensfteegen Paerds.
|
||||||||||||||
|
, Ck heb nu alreeds meenighmael ghe-
feyd> darmen figh in alle làeken moet accommodeeren nae de Natuer en de goede of quade Qiialiteyten der Paer- den:£n indien fulcks gefchiede,foo foud' ik my laten voorftaen, dat'er foo veel fteegeen lafter- lijcke Paerden niet ghevonden fouden werden, alsmen hedenfdaeghs wel fiet.Doch wijl deVVe reld tedeefer tijd met foo veele en meenigerley Berijders begaeft,jae bynae overlaft is, foo be- hoefrmen figli niet te verwonderen over de fteegheyd en andere Ondeughden der Paerden. Maer dit is te verwonderen, dat'er onder foo veele foo weynige te vinden fijn, die haerghe- daghten te werck ftellen, om figh verftandigh- Jijckterighten nae de Natuer en ftand , of(ge- lijck ick ghefeyd heb) nae de goede of quae- de Qualiteyten der Paerden $ en dat'er noch veel minder ghevonden werden , welcke de ftraf (die op d eene ofd' andere difordre des Paerds geappliceert moet fijn) reght weetcn te exequee- ren , enterbehoorlijcker tijd toe te voegen, op dat de faeck niet teveelnochteweynighghe- fchiede. Derhal ven, wijl ick nu voorgenomen hebvan
een fteegh Paerd te difcoureeren, foo fai noodigh fijn, eerft te befchrijven, wat eygentlijeken voornamentlijck d'oorfaeck defer ondeughd is: Defgelijcks t' onderfcheyd tuffchen 't een en 't ander ftaggigh Paerd. Want als een Medicus d'oorfaeck der Sieckte vveet,foo kan hy defelve dies te lighter Cureeren. Even alfoo, als ghy de feeckere oorfaecken van d' eene ofd' andere la- fter weet,kond ghy defelve 't Paerd dies te ligh- ter benemen. Wat nu belanghtde fteegheyd der Paerden, defelve komt voornaementlijck voort (en hier op moet ghy wel aght neemen) eerfte- lijk uyt een boofe weerfpannige Natuerjten an- deren, uyt vrees en vertwijfFelingh oïdefperatie-, en ten derden uyt groote matheyd en ghebreck van kraghten. I. Paerden van een boofe Natuer |
fullen figh door yeder flrafTe feer lightelijcJk lot
toorn en weerfpannigheyd laten bevveegen j in- fonderheyd alsfe hard of ter onreghter tijd ghe- ftrafr,en op de ftraf (gelijck voor neenen gefeyd is) niet weer verfoend en verfeeckert geworden fijmOf oock wel,wanneer het Paerd bemerekt, dat den Berijder vertfaeghd is, met de ftraf niet voortvarende gelijck hy begonnen heeft 5 maer defelve naelatende, en hem fijn wil gevende,ge- lijck als voor 't Paerd bevreeft is. Ter defer oor- faeck veraght het uyt boosheyd de flraf, refifteert fijn wil, begind figh aen te ftellen, als ofhet niec gaen wilde $ of ftaet in figh felven als in twijtTel, ofhet gaen wil of niet, wijl't geen reghten ghe- hoorfamen aert heeft $ 't welck een groot begin der fteegheyd is, en waer op ghy in alle Onder- wij fingen wel aght moet neemen. II. Als een Paerd van natueren fchouw en vreefaghtigh is, gaende gelijck als met een vertfaeghd hert, of ichrickende voor eenigh dingh, 't welck het te vooren niet gefien had,en daer over fcilftaende, foo moet ghy 't daerom niet flaen, noch met ge- weld dwingen, maer verfeeckert het voor alle dingen met goede woorden, en Careffeett het met de hand op den Hals, op dat het te degen magh leeren fien en kennen, waer voor het figh ontfef. Als ghy't op deefe wijs verfeeckerthebt, foo vérmaend het allenxen voorwaerts te gaen, foo lang, tot dat het dit quaed fai afgewendheb- ben,maer flaet het geenffins daer om j want foo ghy diergelijckePaerden floeghr,of met geweld woud dwingen om voort te gaen, foo fou het, door vrees der flaegen defperaet werdende, noch fteeger en verftockter werden; en die konmen de grootfte oorfaeck derftaggigheyd noemen : Naederhand fou't Paerd t'elckens ftil ftaen, foo dickmael als het yet onghewoons fagh, en niet voort willen5 meenende datfulcks d'oorfaeck fijner flaegen was. Waer uyt niec alleen groote difordre en fteegheyd uws Paerds, maer oock ghevaer voor uw perfoon ontftaen kon,
|
|||||||||||||
|
Eerfte B o e e &
|
|||||||
|
ìcon, wanneer 't begon te rugg' tegaen , of fighop eenighe andere boofe wijs te verdedigen.
111. Oock werd de fteegheyd eens Paerds dick- mael veroorfaeckt, door mattigheyd of kleyn vermogen, wanneer men 't felve meer op leyd als het doen kan (ghelijck van d'onverftandi- ghe dickmael ghefchied) en dat men dan meend , dat het Paerd door boosheyd en weer- fpannigheyd niet doen wil 'tgeenmen van hem begeerd. Tér defer oorfaeck overvalt men't met harde Spoor-flagen,om'tfelve t'overwinnen, en daer door begind het, uyt kraghteloosheyd, defelve niet meer te aghten; ftaet ftil* enlaet figh flaen als een Steen. Dit is dan niet de ftag- gigheyd of boofe Natuerdes Paerds, maerde groote onvveetenheyd des Berijders toe te ichrijven; gelijck men dan fiet , dat de iteeg- heyd der Paerden meerendeel hier uyt voort- komt. £n vermits nu defelve fteegheyd ver_ fcheydenis, foo moet oock defelve verfchey. dentlijck, eh niet op eene wijs geftraft wer- . den. Want eenighe Paerden blijven opdefel- ve plaets ftilftaen, willende noch voor.vaerts noch achterwaerts. Eenige andere willen niet • voortgaen aeh bekende plaetfen , daer haer te vooren een of meêrmael de fteegheyd is toe gelaeten geworden. Noch andere begeven figli te rugg', of/aheeren fïgh met fpringen en flaen. Oockkanmeh de foodaenige onder de fteeghe Paerden reeckenen , welcke figh tegen des Ruyters handt aenfetten, en fïgh noch op d'ee- ije noch op d'andere fijde willen laeten wen- den. tWelck een teecken kan fijn. dat het van lijnen Berijder re veel toeghegeveti , en daef door verwaerlooft is geworden. Doch hier Van fullen wy naederhand ter behoorlijcker plaets verder fpreecken. De ftrafTen der fteeghe Paerden konnen ghe-
geven werden nae der felver ghelegentheyd, en naedatfe in dien lafter verouderd fijn, op veelerley wijfeh. Doch my behaegen niet foodaenighe Straffen, die eenighe ghebruye- ken. fteeckende 't Paerd met fcherpe pricke- len, of't felve met vyer brandende, of haer een ftrick aen 't Ghemaghr leggende, en 't fel- ve dan daer aen een ruck geeveride, wanneer t de ghewoone difirdre begaet , en ftil wil ïtaen. Sulcke Straffen houd ick te fijn buy ten dereghtereghelenen ordren , en fonder 't fun- damentvzn de KonftdesRijdens: En derhal- ven wil ick van defelve niet fpreecken, veel tn.nder eenighe aenleydi„gh daer toe geven. Maer ick wil alleen ghewagh maecken van foo- daenighe ftrafTen die my behaegen, omftag- gighe Paerden^daer door te tughtigen : En oeefefijri, eerft, deftrafmetde Stem, welc- |
ke verfchrickelijck moet fijn, op foodaenigli
een wijs als ghy goed vind. Ten anderen, met hardeSpoorflagen^en ten derden,met deRoede. Van deek ftrafTen kond ghy eene alleen , of alle drie te ghelijck ghebruyeken, nae dat van nooden fai fijn 5 doch obferveert wel neerftigh- lijck , voor welcke ftraf 't Paerd aldermeeft vreeft en ontfetis* op dat ghy't felve (wan- neer het de ghewoone difordre begaet) ter- ftond op de daed tughtight met de ftraf, die'e aldermeeft orirhet ; ketende (foo 't noodigh waere ) d' andere ftracks daer op volgen. De Straffen met de Roede en Spooten fijn hard$ maer evenwel , indien ghy tot deefe beyde oock altijd ghebruyekt de ftraf met de Stem (welcke, ghelijck wy gefeyd hebben, verfchric- kelijck moet fijn,op foodanigh een wijs als ghy wilt) foo fai het Paerd daer door veel meer be- weeghd werden om voort te gaen, als of ehy'c alleen met de Roede of Spooren ftrafre. De ftraf merde Roede moet gegeven werden
van d'eene Borft ter anderer, en aghter onder
den Buyck. Doch voor al te fteege Paerden fou,
in plaets van deRoede.een Offe-pees beter fijn,
wijl defelve harder aenkomt, ennoyt breeckt.
Met defefult ghy't Paerd ftrafTen, even als men
de Roede: Alleen moet ghy welaght nemen, als
ghy'tPaerd met defe Oflè-pees onder den Buyk
flaet, dat ghy 't Gêmaght niet raeckt, want daet
door kon 't lèlvelighteiijck groote fchaede toe-
gevoeghd werden. Eenige plegen diergelijcke
Paerden te ftrafTen met ftocken, flaende defelve
tuffchen d'ooren en om den Kop $ doeh dit be-
haeghd my niet$ want te defer plaets is een t'fà-
menvoegingh des Herffenfchedels, welcke men
lightelijekvan malkander fou konnen flaen, foo
dat het Paerd daer van ftieff. Oock aght ick
quaed te fijn, op eenigh ander deel des Hoofds
te flaen, wij 1't fou mogen gebeuren, datmert
t Oogh raeckte.
Ick bekenn' wel, dat de ftraf met de Roede o-
ver de Kop (maer niet op de Kop)van een eroo, tewerekingh is, infonderheyd by foodaenige Faerden,welcke figh hartneckig tegen denRuyT ter toonen, en figh met een ftijven ongekrom» den Hals defendeeren, en als een boom blijven ftaen,waer van hier nae gefprooken fai werden j Doch defelve moet wel in aght genoomen, en den Berijder wel geoefFend en ervaeren fijn,oni defe ftraf te exequeren,o\> dat hy't Paerd niet bo- ven opdeKop,ofSchedel,noch iri't oogti trefTè* maer dar de Roede figh over de Kop fwaeye, raeckende alleen de Neus, of Mond 5 'twelcfc een groote Straf is, die 't Paerd opeen won- derlijcke wijs tot vreefe brenght, en voorE doet gaen, wijl'c eygentlijck niet weetj 1 a wae# |
||||||
|
68 Oeffeningh en Kon ft des Rijdens
|
|||||||
|
donneert een of twee Mannen te voet, die u hel-
pen konnen. Blind dan d'oogen van't Paerd met een deckfel gemaeckt van een Vilt, of van Leer. Geeft daer nae den geenen die by u is den eenen Teugel des Cavezoits■, en behoud ghy den anderen.Begind danfonder een groot gefchrey) met de Roede op de Mond en om de Kop te flaen (want wegens de hoetjens of de blinden, die't Paerd voor d'oogen heeft, kond ghy't nu in't oogh niet raecken) en ruckt het foo langh met de Cavezon , tot ghy fiet, dat het voor de ftraf vreeft, en met geweldt voort wil; foo dat ghy genoegh te doen hebt, om het te weerhouden: Want deefe Straf is groot, wijl 't Paerd gebljtffrïs, en niet weet, wat hem ge- fchied. -i" Dit moét gedaen werden op defelve plaets
daer't Paêcdfteeghis, doch met alle gefwind- heyd en behendigheyd, op dat het noch rrA daghtighmagh fijn, waerom het geftraft werd. Als ghy .nu fiet, dat het begind te vreefen<en te* beven , fóo houd op van flaen en roepen} • maer ontbind d'oogen ftilfwljgende, geeft het goede woorden , als of ghy't niet geflaegen. had, en fit ftracks weer op, vermaenende het * metgoetheyd onwoort te gaenjen ghy fult fiéi dat het fonder eenighe 'weerwil ghehoorfae- menfal; 't welck gefchiedende, fooverfeec- kert het noch meer als oyt te vooren met goede woorden, en't Careffeeren der hand op den hals, op dat het leer kennen d'oorfaeck en'tonder- fcheyd, waerom het gelieft of geftraft werdr. Op deefe wij s heb ick niet alleen fteege, maer oock veel andere boosaerdige Paerden over- wonnen en tereght gebraght. ' lekfou noch verfcheyderie andere Straffen
voor dierghelijcke fteege en ondeugende Paer- den konnen aenwijfen, doch (of wel dêfelve van een grootewerekingh fijn, waer dóór foo- daenige Paerden wonderlijck te reght gebr3ghc konnen werden) ick moet en wil voor deefe tijd daer van fwijgen, om der ignoranten wil, die figh onderftaen moghten, volgens dit mijn Boeck te willen rijden, en alfoo den Hals re breecken. Want deverftandigeweeten, wan- neermen 't klaere verftand enden reghten tijd eens dinghs niet reght en nauw waerneemt, dat het dan dickmael een andere cours neemt, als men gemeend had. Ter deefer oorfaeck wil ick 't by de nu verhaelde middelen laeten beruften, wijl ick oordeel, datmen door deefe Straffen de Paerden fulcke Ondèughden geheel wel benee- men kan. Daer fijn noch eenige andere fteege Paerden,
welcke maer alleen ftaggigh fijn van uyt de Stal, alsfegefaedeld werden ; figh op blaefen- de
|
|||||||
|
waer de Straf van daen komt. Doch nevens '<
deefe Straf moet hetoockte ghelijck gegeven werden de ftraf met de Spooren en met de Stem, nae dat van nooden fai fijrt. Indien dit evenwel noch niet genoegh waere, fookond 'ghy een Man of twee te voet ordonneeren, die goede kennis van deeié faeck hebben. Yeder van haer fai een ftock in de hand neemen 5 en foo dan't Paerd ftil ftond , niet voort willende, foo moet den geenen, die daer op fir, ftil fwij- gen, en't Paerd niet flaen, maer de geene die te voet fijn, fullen't met een harde ftem toe- grauwen, en te gelijck flaen, tot dat het van fijn fteegheyd af laete, en figh begeef om voort re gaen. Dan moetenfe nier alleen ophouden te flaen, maer den geenen die op't Paerd fit, moet het vriendelijcktoefpreecken, en door't Caref- feeren der handen op den Hals verfeeckeren. Voor fteege Paerden, die te rugg' vallen, in
plaetsvan voorwaertstegaen, kanmert een an- dere Straf gebruycken,- die ick , door ejrvae- rentheyd , dickmael dienftigh en perfeït "be- vonden heb 5 naementlijck : Wanneer ghy fiet dat het Paerd in fijn boosheyd is , te rugg' valt en alle ftraffèn veraght, foo treckt het achter- waerts, en geeft het evenwel de ftraf metde Spooren, d'een öm d'andere, foo langhtot dat het van feifs het te rugg.' gaen verdrietigh werd 5 én laet het niet voorwaerts treden, of het fchoon wilde, voor dat het daer over ver- Jnoeyd en mat geworden is $ 't welck wel haeft gefchieden fai 5 want het te rugg' gaen maeckt. 3e Paerden haeft verdrietigh en moede. Soo haeft ghy nudjt gewaêr werd, foo vermaendt het, allenxen voorwaerts te gaen, en klopt het op den Hals, gevende ondertuffchen goe-iv' de woorden. Ickmeen'niet, dat'ereenige an- dere ftraffèn van nooden fullen fij n. Want als ghy dit een dagh of twee nae malkander alfoo gecontinueert hebt, nevens d'andere ftraffèn met de Stem en d'Offèpees, foo fult ghy bevinden, dat het Paerd van deefe Ondeughd fai af laeten, fonder dat ghy fcharpe prickels, vyer, of ban- den aen'tGemaght,of andere diergelijcke harde middelen fult behoeven te gebruycken. Want als ghy't Paerd met harde Spoorflaegen de huyt wefdoorboort, enmetd'offepeestoeflaet (of het fchoon foo ftracks niet veel daer nae vraeg- de) foo fai 't hem 's anderen daeghs dies temeer feerdoen, en fai veel meer begeeren voort te gaen. Soo dit noch echter niet wou helpen, maer
dat het Paerd fteegh bleef, 'tfy op wat voor een wijs het oock fijn moght, figh defendeer en- de doorfpringen, flaen, te rugg' kruypen, en niet voort willende, foo fit daer van af, en or- |
|||||||
|
EerMe B o e c k.
|
|||||||||||||||||
|
ty
|
|||||||||||||||||
|
de, en, als men dan opfit, figh t'faemen krim-
pende, eenhoogenrugg'maeckende, en niet voort willende; 't welck feer ghevaerlijck is. Want ick weet wel , alsmen fulcke Paerden met geweldt dwinght om voort tegaen, dat'er gemeenlijckfeldfaemefprongenop volgen, of datfe wel gantfch over hoop vallen. Dit is niet de boofe Natuer, maer veel meer het qualijck Sadelen toe tefchrijven, waer door het Paerd in't begin verwaerlooft is geworden. Dit ghe- beurd gemeenlijck van de foodaenige, dieke- telaghtigh en gevoellij ck fijn; en ter dier oor- iaeck moetmen haer deefefteegheyd beneemen door een geduerige vlijt. Oock moetmen obfer- itfenen, waer het miflchien van de Sadel of Gor- dew^erfeerd werd, om fulcks te voorkoomen. Want als een Paerd van Natueren Ketelaghtigh en gevoellijck is, foo kan het dies te eerder, door quaelijck Sadelen , verwaerloofl: en tot fteegheyd veroorfaeckt werden ; gelijck ghy lightlij ck by u fel ven af meeren kond. Om nu diergelijcke Paerden de fteegheyd àf
te wennen en te beneemen, foo woud' ick wel, dat ghy't Paerd een tijd langh fonder Sadel en 4 XXVIII. Ho o
|
|||||||||||||||||
|
alleen met een deckfel liet bef ijden, met een
faghten fleghten Gordel gegord fijnde, rot dar het de Sadel en't overmatigh hard gorden ee-> nighfms ontwend is geworden, figh, alsmen't gord, niet meer krimpende gelijck voorheen nen. Daer nae woud' ick, dat ghy weer een tijd langh de Gordel-Sadel ghebruyckte, van Lijnwaedgemaeckt, en met Stroo ghevuldr, van welcke in't voorgaende derde Capittel ghe- fproockenis, op dat het defelve allenxen ge- wend wierd. Dit ghedaen fijnde , kond ghy t oock weer gewennen onder den reghten Sa- del , tot dat het alfoo van langer hand deefen lafter ontwend, 't quaelijck Sadelen en hard Gorden vergeeten heeft. Ondertuflchen moet ghy evenwel d' anderë^ordentlijcke Straffen met vergeeten, die hier toe bequaem fijn, in- dien't vannooden waere» Uyt deefe verwaer- loofingh, ontrent het qualijck Sadelen, ont- ftaen dickmael veelerley cliforJren en quade ge- woonten der Paerden., die haer naederhand f oohaeft niet weer t'ontwennen fijn ; 't welck ick u hier, aen't eynde deefes Hooftilucks, heb willen indaghtigh maecken* F T S T U C K.
|
|||||||||||||||||
|
Paerden 9 welcke op-fteygeren, en de
ml des Berijders weerflneven.
|
|||||||||||||||||
|
* *
uyt feeckere Redenen toegeeft, foo datfe vreef-
aghcigh fijn voor het fleygeren en fpringen dervende niet ftraflën gelijckfe wel geerne wil * den} 't welck de Paerden ftracks wel weeten fob/er veer en. 't Kan oock ghebeuren, dat een Paerd opfteygerd, wanneer het van een al te faghte Mond en onvafte Kop was, of dat het een al te harden Gebit in de Mond had 't Sou oock konnen veroorfaeckt werden va*i des Be- rijders hand, wanneer defelve t'ongefchickt ot te hard is, hebbende de behoorlij cke vaftig* ftigheyd oiMenfuer niet, en't Paerd te hafd aentaftende, foo dar het figh ter dier oorfaeck °pdoet. Men moet derhalven goede aghtingh geven, waer van daen het komt, dat een Paerd "gh om hoògh geeft. Indien't gefchied, om dat het van een te
faghre Mond is, en de ftuttingh des Tooms noch niet heeft, foo heb ick alreeds te vooren gefeyd, door wat middel ghy het wter te reght lult brengen. Is't defchuldvan'tharde Gebit, foo moet
ghy't behoorlijck remedieeren met d' alder-
faghtfte Gebitten j gelijck dan behoorlijck en
I > noo-
|
|||||||||||||||||
|
Ondeughd, dat een Paerd opftey-
igerd ofce met een uytgheftreckten Hals en Kop als een pael blijft ftaen en opfpringht, is de voorige lafter der fteegheyd bynae gelijck, wijl het even foo wél weerftrevigh is om voort te gaen, en der- halven figh door dit middel meênd te verdedi- gen j welcke ondeughd dan noch gevaerlijcker is, als d' ondeughd der fteegheyd : Want ver- mits het Paerd alleen op d'aghterfte voeten, en gelijck als wanckelende ftaet, foo kon het ligh- telijck, door een kleyne ruckingh des Tooms, of door een geringe beweeging des Ligchaems, daer toe gebraght werden, dat het gantfch ach- teroverviel. * Doch hoe ghevaerlijck deefe ondeughd, en
:., hoegroot de boosheyddeefer Paerden is, foo ^ kan evenwel defelve haer veel eerder afrewend , «nlighterbenoomenwerden, als de fteegheyd of andere lafteren. Want dat een Paerd opftey- gerd komt met voort uyt een boofe Natuer, ' maer uyt verwaerloofingh enverdervinghdes berijders, wanneer men een Paerd meer uyt vrees alsgeduld, meer uyt onweetenheyd als |
|||||||||||||||||
|
p>ö Oeffeningh en Konft des Rijdem ;
|
|||||||
|
noodigh is, dat tot alle Paerden, welcke op-
fteygeren, d'alderfoetfte Gebitten gebruyckt werden. Oock moetmen de Kin-keeten langer indoen, als anders gebruyckelijck is, totdat men 't deefe lafter benoomen en afghewend heeft. Komt het voort van d'ongefchicktehand des
Berijders , foo moet ghy u beneerftigen > de hand wel getemporeert en juyft te houden. Doch indien 't Paerd opfteygerd uyt boof-
heyd of een boofc ghevvoonte, foo fult ghy 't hardelijckftrafTen met harde Spoor-flaegen eri flaegen op de voorfte Beenen, gelijck oock met andere middelen, die den Berijder (op dier- gelijck een Paerd fittende) verfeeckeren kon- nen » op dat hy niet ighrelijck eenige fchaede moght komen te Jijden; waer van wy nu fpreee- ken fullen. Merckt derhalven, als ghy nu met alle vlijt
geobferveert fult hebben d'ooriaeck van'topftey- geren of opfpringen der Paerden ; en dat ghy fulcks bevind voort te koomen uyt een boofe aengenoomene gewoonte en verwaerloofingh des Berijders, en dat het nu al verouderden verdoekt daer in geworden was, foo fai noo- digh fijn , dat ghy 't Paerd , nevens andere middelen, dieick aenwijfenfai, ftraftmetde Roede op de voorfte Beenen, foo haeft het figli op doet $ of (gelijck te vooren gefeyd is) met de Roede tuflehén d'öofen , naemendijck, dat de Roede figh beweege in't midden tufTchen d'ooren over de Kop , treffende alleen maer met het fpïts de Neus of Mondt 5 't wekk ghe- fchiedenfal, wanneer den Berijderhieringe- fchickt en ervaeren is 5 voerende de hand (ter- wijl hy de flagh doen wil) ovet den halven Hals, dight by d'ooren des Paerds, als flaen- de mee de hand op de boogh van den Hals ; foo fai deRoede vooraen figh krommen geheel'over de Kop des Paerds, en fai nergens raecken, als alleen met het fpits der Roede, die feecker en juyft fai fij n, foo dat ghy 't Paerd niet in't oogh fult flaen, of ghy fchoon de fnuyt of neus ghe* heelmiftte. s Deefe Straf met de Roede moet ghefchiedën
in den felven Tempo, dat het Paerd opfteygercj en terwijl het op d' aghterfte voeten ftaet, een tweeofdriemael ghefwind op malkander, nae dat van nooden fai fijn , tot dat het figh weer neer doet (gelijck ick geloof dat het doen fai) of geeft het de ftraf met verwifTelingh, nu tuf- fchen d'ooren, ftracks op de voorde Beenen dan weer onder den Buyck. Gebruyckt oock teghelijck alle andere Straffen met de Sternen met de Spooren , ghehjck te vooren van de fieege Paerden gefeyd is geworden. Doch con- |
|||||||
|
tinueert dickmael, en t'elckens als het opftefi
gerdt, met de Roede over d'ooren te flaen 't welck voor het Paerd feer verfchrickelijck is* en noch foo veel te meer, wanneer men't oock t' elckens te glieli jek de ftraf met de Stem geeft; die met een hard geroep moet gefchieden Maer ghy moet wel letten , dat ghy de hand met den Toom juyft houd , fonder't Paerd daer mêê in't minfte te rucken. Want indien de hand in deefe Attie onvaft was, foo fou 't Paerd noch veel meer oorfaeck tot deefe ondeughdt gege- ven werden. In tegendeel, laet hem deYelve gantfeh vry, tot dat ghy't deefen lafter gantfeh- lijck benoomen hebt. Daer nae kond ghy't weerde behoorlijcke Men/uergeven,die'tPaetd van nooden fai hebben. Doch indien 't Paerd feer hoogh fteygerde
en in't fteygeren op d'achterfte voeten wane- kelde, als of het vallen wilde, 't welck den Berijder, die daer op fit, in groot ge vaer fou ftellen, foo fai, om der feeckerheyd wil, dien- ftigh fijn, dat ghy eenen te voet verordonneert, die goed verftand van deefe faeck heeft, enu helpen kan. Deefen fai een langh Touw nee- men, aende Cavezonvati:gebonden; daernaé' in 't midden der Folte treden, en 't Paerd ron dom laetèn gaen, op de fijdë daer het de difor dre begaet, en om hoogh fteygert Als nu'e Paerd begindt te fteygeren, foo fai den geenen die te voet is, 't felve onder d'oogen treden en het met het g'hedaghte Touw fterek neerwaerts trecken-twelck hy lightelijck fai konnen doen want ter tijd als 'tPaerd om hoogh fteygerd ' en op d'aghterfte beenen ftaet, heeft het geen fterekte om figh te verweeren. Ondertufïchen moet den geenen, die op't
Paerd fit, oock te ghelijck, en in dien felven tempo dat het fteygerd, al d ' andere ftraffèn ge- brüycken , met de Stem, met de Spooren, en; gelijck hier boven gefeyd is, met de Roed'e ol verde Kop op de Neus, ter tijd toe, dat het; foo haeft ghy de Beenen maer in 't minfte be- weeghd, of de Hand verheft, even als ofghy 't flaen woud , voortfpringe , fonder eenighe difor dre of beweegingh. Dan moet ghy niet na laeten , het Paerd met goede woorden , en met het Carefieeren der hand op den Hals te verfeeckeren . opdat het fijn feyl erkenne, waerom het geftraft is geworden. Öp defe wijs moet ghy eenighe daegen de Straf continueeren, foo langh als ghy oordeelen fult van nooden te fijn. lek heb alreeds te vooren gefeyd, alsghy 'tPaerd met harde Spoorflaegen de HuytU doorboord fult hebben,dat het's anderen daegs
diesteghefwinder fai voortgaen, en de Straf der Spooren niet weer fai willen verwaghten, 3 ghe-
|
|||||||
|
EerMe Ë
|
__________I fï
Teugel,plegen tenemén,bindënde defeivedoot
de twee Ringen der Stangen, waer in de Stan- genteugels gefpannen werden: Daer nae latenfe de gedaghte Riem onder deBorftbydeKruys- gordel dooreen Ring trecken,die mereen ftuck Leer aen deKruys-gordel genaeyt.en foodanigh toe geright is, dat de Teugel flgh op geene fij- de wenden, en evenwel lightelijck gintfeh en herwaerts gaen kan, als hy aenghetrocken en weer wat los geheten werd. Deefe Teugel hou- denfe in de hand, en als 'tPaerd begind optë fteygeren, foo treckenfe den felven aen, bren- gende 't felve alfoo weer neerwaerts. Doch ick prijs veel meer de ftrafmetde Spooren, met de Stem en met de Roede, van welckewyge- fproocken hebben, die 't Paerd tot vreefe bren- gen, en geen tijd tot op tefteyg:ten laeten; Hebbende oock een veel grooter werekingh, als alle andere middelen : Want daer door kan men allerley lafterender Paerden (-die ick on- noodighaght, hier alle te fpecijïceeren) ftraffen en te reght brengen. Ondertuflchen wil kk an- dere goede en behoorlijcke Middelen nietver- aghten , maer laet defelve in haere waerde. Doch indien een Paerd opfteygerde, en met eenen foo flagh-aghtigh was, dat het lighte- lijck op de Beènen of Spooren floegh;foo kond ghy d' ordre en ftraf, die tot diergdijeke Paer- den gheappliceert moet werden , vinden in'É voorgaende een-en-twintighfte Hooft-ftuck* |
|||||||||||||
|
glielijck te vooren.
Sommighe plegen de Springhteugel tegens
deefe Ondeughd te gebruycken ; doch ick kan nietprijfen, datmeneen Paerd, 'twelcknoch in deek lafter fteeckt, deverfcheydene Effè- Hen des hands noch niet verftaet , en noch niet gewoon is, met de Kop ghedwongen te fijn, deefa ondeughd door de Springh-teugel fou willen beneemem Want dat het Paerd ftey- gerd,, is een teeckeii, dat het noch noyt met de Kop reght bedwongen geweeft, en rot glie- hoorfacmheyd ghebraghtis. Anders, als een Paerd met de Kop wel gefer meert en vaft is, foo is 't felve niet alleen d'eefe lafter, maer noch veel meer andere benoomen. Doch foo langh de Kop vry is, foo heeft het occafie tot allerley ©ndeughdenj en derhalven kon een Paerd, Jt welck opfteygerd en met de Kop vry is, door den onverwaghten dwangh des Springhteu- gels, feer lighcelijck tot vallen gebraght wer- den. Terdeeler oorfaeckfou ick de Springh- teugel (die anders, ghelijck ick in't negende Capittel verhaeld heb, tot andere dingen feer nut te gebruycken is) hier niet begeeren te ge- bruycken , ten waere dan, dat het Paerd ten deelen uyt de dijlrdre gekoomen, en gewend geworden was, met de Kop gedwongen te fijn: Anders foud ghy 't felve (noch in deefe on- deughd fteeckende) door de springh-teugel Veel meer confundeeren en verwarren. lek heb ghefien, dat eenighe een Riem, of |
||||||||||||||
|
XXIX. H OOFTSTUCK.
Fonde Paerden, die uyt toorn en boosheydde Hand
des Berijders overweldigen} en wegh loopen.
|
||||||||||||||
|
; Órts voor heenen hebben wy gefeyd,
;dat de liberteyt des Tooms , die't t Paerd met de Kop heeft, oorfaeck 'en ghelegentheyd geeft tot allerley Ondeughden der Paerden : Maer infonderheyd veroorïaeckt fukks de lafter daer van wy nu fpreecken ful]en , te weeten , dat een Paerd de hand des Berijders overweldigen kan , wan- neer 't hem gelieft, en dan voorts wegh loopen. Dit lullen wy tegenwoordigh weer herhaelen: Want d oorfaeck deefer ondeughd is niet de boofe Natuer der Paerden, noch de hardigheyd desMonds, maer de groote difordre, dequae- de Onderwijfingh, en dat het Paerd noyt met de Kop gedwongen noch in de Mond overwon- nen is gheworden, om, nae behooren , den Toom en de hand des Berijders in alle gevallen |
||||||||||||||
|
ghehoorfaem te fijn, blijvende met de Kop i ri
pojtuer en obedientie , watmen oock met hem voorneemen , of hoe feer men't travailkeren en vertoornen moght : 't Welck ick aghre t voornaemfte te ü)n , waer in een Berijder figh eerlt en (tracks in den aenvangh bemoeyen m°et; naementlijck, 't Paerd van Kop en Hals Wel vafl te maecken, waer van in dit Boeck op verfcheydene plaetfen overvloedigh genoegh gefproocken is; en derhalven onnodigh, fulcks hier weer te repeteeren. Uyt het geene nu ghe- feyd is, kond ghy üghrlijck afnemen, wanneer ghy met dietghelijck een Paerd, 't welck den f oom vry heeft, en niet ghewoon is, met de Kop gedwongen en ghehoorfaem te fijn, in ee- nigen Strijd geraeckte, of dat het vertoornde wierd ('t welck lightelijck ghebeuren kan) daf dan
|
||||||||||||||
|
Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
||||||||||
|
7
|
||||||||||
|
dan 'e felve veel meer middel en ghelegentheyd
fai hebhen, om u t'overweldigen, als ghy mid- del foud hebben, om het te dwingen en te weer- houden. Eeaighe fijn wel van meeningh, dat men de
Paerden deefe ondeughd kan en behoord te beneemen doof harde ftraffèn, en met geweld; doch ick ben van een ander gevoelen : Want ick bevinde, dat al diergelijcke Paerden door har- de ftraffen in deefe ondeughd noch meer toene- men, inplaets datmen haer defelve daer door fou afwennen. Vermitsfe noch in haereboos- heyden difordre fijn, foowillenfe figh niet la- ten houden ; hoe veel minder fullenfe figh dan laeten houden, indien ghy die noch daerenbo- ven mee harde ftraffên woud aentaften. Ick aght derhal ven veel dienftiger te fij n, dat men dier- gelijcke Paerden in 't begin met groote patien- tie berijde, fonder defelve te veroorfaecken, haere Ondeughd te bewijfen , voor dat ghy haer te vooren niet alleen uyt de groote boos- heyd en difordre, maer oock met de Kop in be- koot\ì]cke pofluer en gehoorfaemheyd gebraght hebt. Daer nae kond ghyfe weer wat hard aen- taften en geheel overwinnen. 't Is wel een groote draf, wanneer een Paerd
alreeds in d' aclie des lopens en doorbreeckens is, en dat ghy fiet, de gelegentheyd van een effen veld ofverfeeckerdeplaets voor u te heb- ben, daer ghy voor geen gevaer behoeft te vree- {en, dat ghy't fehe , fonder ophouden, laet loopen, gantfeh flil fonder groote beweegingh daer op fittende, tot dat ghy fiet, dat het in figh felven moede en verdrietigh werdt, be- ginnende figh allenxen aen den Toom op te ge- ven , en den loop te verminderen $ en dat ghy dan begind met een faghte beweegingh der Beenen en mer de Stem 't Paerd weer aen te parflen tot loopen j waer door ghy fijn wil fult konnen bemereken , of het in fijn boosheyd noch langer continueeren en verder loopen wil of niet, welck laetfteghy gewaer werdende (te weeten, dat het kraghteloos en verdrietigh is, niet meer begeerende te loopen, ghelijck ick geloof dat gefchieden faf) het dan ftracks met geweld tot loopen begind te dwingen, geven- dehem al de ftraftèn, die 't te vooren niet ver- draegen wilde, en hem tot deefe ondeughd be- weeghd hebben$Ondertuflchen evenwel woud' ick wel, dat ghy't verademingh liethaelen, als 't nu gantfeh vermoeyd is, en dor dent lij cke Leffen ter hand naemt, die een Paerd overwin- nen en gehoorfaem maecken, gelijckghy hier nae hooren fult: Doch of een Paerd op "deefe wijs wel met geweld overwonnen kan worden, foo ftaet echter aen te mereken, dat daer door |
||||||||||
|
veel van fijn kraghten benoomen werden kon-
nen , indienmen fulcks eenige maelen moeft of wou continueeren : Want ickgheloof niet, dàt een Paerd , doorditmiddel,. opeenemael van deefe Ondeughd fou konnen afgebraght wer- den. Kn ter deefer oorfaeck behaeghd my bee- ter, de Paerden , die met deefe lafter behebc fijn, op een andere wijs te ftraffên5 van welcke ick nu fpreecken faL Als ghy fiet, datu 't Paerd overvveldight,
den Toom benoomen heeft, en wegh loopt, foo moet ghy 't niet met gheweld en met valle armen ophouden, maer laet hem den Toom vry, en grijpt met de reghterhanddenStan- genteugei wel kort, ruckende defelve ghewel- delijck. Of grijpt hec Paerd met de reghterhand by de Stangen, doch trecktfe niet reght nae u toe, maer verheftfe een weynigh buytenwaerrs, foo dat ghy 't Paerd met het bovenfte der Stan- gen , daer de kinnebacken in leggen , in de Backen druckt.Treefct het daer nae met de Kop, krom gheboogen, tegens uw Knie j foo fai'e Paerd gedwongen fijn flil te ftaen, of't moet figh laeten wenden. Dit fai noch dies te meer gefchieden, indien ghy't oock te ghelijck de reghter Spoor in de fijde druckt. Doch ghy moet wel aght neemen , op de fterekte uws perfoons te Paerd, en dat ghy fìijf ftaet op de reghter Stegel-#eep, fonder metuwLigchaem over te wegen j anders fou u 'tPaerd konnen o- verweldigen. Soodaenighe Paerden kanmen noch op een
andere wijs ÜrafTen met twee Rollen, d' eene aen de Cavezon, d' andere onder aen de Sadel, daer de cingel is, vaftgemaeckt, foo dat den eenen Teugel van de Cavezon gae, werdende eerft getrocken door de Rol, die aen de Sadel valt is, en dan weer door d' andere Rol aen de Cavezon j gaende dan den Teugel weer nae der* Berijder, die den felven in de reghterhand moet houden. Als nu 't Paerd, volgens fijn gewoon- te , begind uyt te breecken en wegh te loopen, foo moet hy den Teugel nae figh trecken foo veel hy kan ; 't welck hem light te doen fai val- len, wijl defelve door de Rollen gaen. Hier door fai hy in een oogenblick'tPaerdmetde Kop tot dight aen de Sadel konnen trecken, al- leen met weynigh moeyte, foo dat het ftracks flil moet ftaen, of figh omwenden. Deefe Straf behaeghd my voor diergelijcke Paerden by nae alderbeft ; want ick verfeecker u , dat deefe Straf van feer groote werekingh is, wijTt Paerd met ioo groot een geweld en op eenmael gedwongen werd flil te ftaen. Evenwel dunckt my beeter en dienftiger te
fijn, deefe ondeughd door goede ordre en be- hoor- £ |
||||||||||
|
•
|
||||||||||
|
Eersle B o e c k.
|
|||||||||||
|
73
|
|||||||||||
|
hoorlijcke LefTen te verbeeteren , fonder de
gedaghre wijs te gebruycken. Ick heb in 't Ca- pittel van de hardbeckige Paerden van dit ftuck ghenoeghfaeme meidingh ghedaen. Doch tot meerder onderrightingh wil ick hier noch aen- wijfen dordre der Leflen, waer door ick meen, dat men een Paerd deefen latter gancfchlijck fou konnen afwennen en beneemen. Want dee- fe ondeughd kon wel voortkoomen, wanneer een Paerd meer opgeleyd werd, als het betoo- nen kon. Ick fegge dan, vermits deefe ondeughd in 't
begin voornaementlij ck voortkomt uyt een quaede onordentlijcke Onderwijfmgh, en door groote onordentlijcke Straffen, die ter onregh- ter tijd gegeven fijn gheworden$ foofalin't begin d&patientie 't befte middel en tughtigingh fijn; foo datmen 't Paerdnoytv'eroorfaecke, deefe fijnen lafter te betoonen♦ maer dat men verdraeghfaemen faghtmoedighprocedeer, ver- feeckerende 't fel ve met goede woorden, tot dat het eenighfins uyt de boosheyd ghekoo- men is, en deefe ondeughd vergeeten hebbe. Dan kanmen 't door de behcorlijcke Leflen (waer van ick fpreecken fai) allenxen fijn dwaelingh indaghtigh maecken, en daer over beginnen te firarTen, met gheweld te dwin- gen , en gheheel t'overwinnen. Of foomen fagh, dat geduld en alle faghte middelen niet helpen wilden, dan was 't tijd, om nochgroo- ter geweldt ter hand te nemen. De Middelen en Ordren i^velcke een Paerd
tot de vaftigheyd des Kops*3h degehoorfaem- heyd des Tooms brengen , fijn de principaele Leflen , naementlijck , des Trotteerens , Pa- reemis, en des te rugge gaens ; waer van tot noch toe gefproocken is, en nu hier kortelij ck herhaeld lal werden. Begind derhalven op de- fe wijs : Berijdt het Paerd op den reghten wegh maer alleen inde Pas of Schreede (te weeren, der Schooien) een Schreede thien of twaelf meer of min. Laet het dan weer te rugg' gaen, XXX. H o o
Van d'Qndeugbt eens 'PJE Paerden van een valfch en ongetrouw ge-
-L/moed fijn gemeenlijck van een boos en be- drieghlijck gefight^ hebben toornige oogen, ge lijckalsvyer, en geven aenwijfingh van haer boosaerdigh ongetrouw gemoed door de bewe- ging der ooren en oogen, gelijck oock door an- dere toornige gebeerden, alsfe d'oogen inde Kop verkeeren,h*endete rugg' nae den Berijder, d'ooren in de neck leggen, en meer andere be- wegingen maecken,die de boosheyd van haeren aert ontdecken, waer van ick in't begin deefes |
|||||||||||
|
naedevoorheenenaengheweefene Ördre- Coti^
tinueert dit achterwaerts en voorwaerts gaen eenige daegen langh, tot dat ghy't Paerd in deefe Les ghewilligh en ghehoorfaem bevind < Maer flaet noch cajligeert hetgeenffins, of het fchoon eenige dwaelingh of difordre bfgingh; in tegendeel verwaght de tijd , die het Paerd* door dit middel, volkoomen ghehoorfaem fai maecken. Als ghy 't nu in deefe eetfte Les des Pajjageerens en te rugg' gaens willigh en ghe- hoorfaem fult vinden, gelijck ick gheloofdat ghefchieden fai, foo vanght deefe ordre oock aen in den Draf, en pareert het fterek, doch met een goede Menfuev en ter reghter tijd. Als ghy 't nu hier in wel geëxerceert en gehoorfaem gemaeckt hebt, foo kond ghy 't uyt dsefe Les oock exerceeren inden Galops voor alle dingen deefen regel in aght neemende, dat ghy 't Paerd niet trotteeren moet, foo langh ghy 't in deefe eerfte Les des pa£ageereus niet gantfeh over- wonnen hebt. En dat ghy't oock, foo langh ghy 't in d' exercitie des Dravens niet gheheel hebt overwonnen en tot oheMentie ghebtightt niet Galopeert, veel minder tot de Courier ver* maend. Want dit gefchiedende,foo fou't Paerd feer lightelijck weer tot fijn voorighe ondeugd vervallen,en tot uytbreecken beweegd werden. Door deefe Leflèn, Middelen en ordren kan men een Paerd niet alleen tot ghehoorfaem- heyd brengen, maer't fai oock door de flraf fij- ne dwaelingh leeren kennen, foo dat het alle ftraffen (waer door het te vooren verward » woeften vertoornd is geworden) geduldighfa! verdragen. Op deefe wijs geloof ick, dat al dier* gelijcke vitieufe Paerden weer te reght en tot behoorlijcke gehoorfaemheyd gebragt konnen werden,veelmeer,als door andere harde midde- len en ftraffèn.Dat eenige defe ondeughd willen afwenden door fonderlinghe harde Mondftuc- ken, fulcksis haer groote onwetenheyd toe te fchrij ven,en 't felve is alreeds in't voorige XXÜi, Capittel weerleyd geworden. * T S T U C Kt
ongetrokken Taerdts.
Boecks gefproocken heb:Enterdietoorfaeck
waerfchouw ick u voordiergelijekeBeeften,we-> gens't groot gevaer, datmen daer van tever- waghten heeft. Want dit is een ondeughd des gemoeds van Natueren, die niet (gelijck andere lafteren, alleen voortkomende uyt een quaede onderwij fing en verwaerlofingh) weer wegh- genomen,ofder ordentlijcke middelen en ftraf- fen gantfchelijck verbeetert kan werden. Want fchoonmen fulcke boos-geaerde Paerden, door harde en goede tueht eenighfins fou mogen te K ru^g' |
|||||||||||
|
y4 Oeffenìngb en Konft des Rijdens
|
||||||||
|
rugg' houden en bedwingen, foo fai doch even-
wel altijd yets van defe ondeughd in de Natuer blijven, infonderheydalsfedaerin verouderd fijn geworden. Doch hier moetmen obferveren't onderfcheyt
dee fes lafters : Want eenige Paerden fijn maer alleen ontrouw op deStal,andere in'tVelt.Som- mige fijn alleen ontrouw en flaghfughtigh op andere Paerden. Andere fijn niet van Natueren boos en ontrouw,maer door verwaerlofing daer toe veroorfaeckt en gewend geworden : Soo dat alle Paerden niet verdoekt fij n, om in deefe ondeughd te volharden, maer eenige laten figli tughtigen en weer te reght brengen. D'oorfaeken, die een Paerd tot defe ondeug-
den bewegen, fijn voornaementJijck defe: Wan- neermen met dejonghe Paerden veel fchertft, door haer met de hand te tergen en te kittelen' 't welck ick voor degrooifte oorfaeck defes la' ftershoude. Wanteerftelijckleeren dejonghe Paerden door foodanig fchertfen met de lippen te fpelen en toe te grij pen,en volgen daer na met de tanden. Als't dan eens gebeurd, datfe de tan- den infetten, foo is 'ter mêêgedaen 'tKan ook daer van koomen, datmen een Paerd vexeert in fulcken tijd, als het fijn Voeder eet j want dan fijn geen Paerden te vertrouwen. Oock kon d'oorfaeck wel ^)n, wanneermen een diergelijk Paerd hec Voeder weer uyc den Mond weghge- nomen heefteen derhalven meenenfe,alfmen tot haer wil gaen, darmen 'tfelve weer fou willen doen; en plegen figli daer door dickmael te ver- weeren,'t welck infonderheyd gefchied van vra- tige en gedeurfaeme goede Paerden. Eenige Paerden fijn ongetrouw in't berijden,
en vallen den Berijder nae de Beenen, foo dick- mael alfmen haer d'een of d'andere Spoor geeft. Dickomc door grooce verwaeriofingh, wanneer een Paerd ter onreghter tijd en niet behoorlijc- ker wijs met de Spooren geftraft werd, foo dat de ftraf't reghte Effea niet bereyeken kan, maer een tegen-Efefl maeckc, doende dat het Paerd figh te weer field. Dit nu kon door vlijt en har- de ftrafïèn weer verbetert werden, alsmen fulc- ke Paerden tot vreefe brenght,en defelve daer in behoud,tot dat haer defe boofe ondeughd gant- fchelijck benomen is. 't Befte middel, om foodaenigh een Paerd te
tughtigen, als het nae deBeenen valt, is.datmen 'tfèlve met beyde deTeugelen des Cavezons aen de Gordel bind, op dat het met de Kop niet vry fy, maer figli felven ftraft, foo dickmael als het "volgens fijn ghewoonte , nae de Beenen des Berijders wil vallen. Hier nevens konmen oock alle andere ftrafïèn, naementlijck, van de Stem, vandeSpooren,en van de Roede gebruy ken, na |
||||||||
|
dat van noden fai fijn. Doch foo defe ondeughd
voortquam, om dathet Paerd van Naturen kit- tehgh, en noch daerenboven met fcharpe fpitfe Spooren overvallen was , foo fou dienftigh fijn, dat ghy't Mve een tijd langh fonder Spooren bereed, gevende hem alleen de behoorlijke ftraf met de Hielen in de fijde; 't welck veroorfaec- ken fal,dat het daer nae de ftraf met de Spooren ook fai kennen,eti dies te geduldiger verdragen. Eenighe plegen fulcke boofe en ongetrouwe Paerden te reght te brengen door defelve hon- ger en dorft te laten lijden.ge vende haer in eeni- ge dagen weynig ofgantfch niet te eeten, ofwel te eeten,maer gantfeh niet te drinken, na dat de boosheyd van't Paerd groot is. Doch defeTug- tigingh heeft geen beftendigheyd. In tegendeel fietmen , als diergelijcke Paerden den honger weer vergeeten en goede daegen hebben, datfe dan weer beginnen ontrouw te werden. My be- haeghd beter,fulcke boofe en ongetrouwe Paer- den op een andere manier.die grooter wereking heefr, te ftrafïèn. Te weten : Indien een Paerd foo ongetrouw was , datmen niet fonder levens gevaer daer mêê kon omgaen,foo moetmen'tfel- ve niet dwingen door honger endorft,maer fijn ordinair voeder en behoorlijcke oppaffinghee ven. Doch geeft het dagli noch naght tijd om te flapen of te ruften, yeinand verordonnerende, die het geduengh molefteere en in onruft houde Ick heb gefien, dat fulcke boosaerdige en on-
getrouwePaerden doordit middel feer wonder- lijcktereghtgebraghtfijn.wanneermen'tPaerd
een byfondere ftaWplaets maeckte, fijnde een back in forme van een fchip,defgelijcx met een Krtbbe,loo als anders voor een paerd pleeght te fijn. Defe bak,offchip,wierd gehangen tufrehen poften aen Ketenen of ftereke touwen, een el of ten hooghften twee, vander aerden, op dat het fig gintfeh en herwaerts kon bewegen.doeh op d' eene fijde hooger als op d' andere. Hier in Wierdhet Paerd gebraght (over een gangli, die daer toe bereyd moet fijn , en weer wegh geno- men kan werden) en van behoorlijck Voeder voorfien, gelijck op andere tijden. Vermits nu defen bak aen vier Ketenen,of Touwen.en noch daerenbovenongelijck hanghd,f00 ka„ ^p.,^ niet wel ftaen,en noch veel minder figli neerleg- gen, want foo haeft het fig 'm 't minft| be A of maer eene voet op light, foo wanckelt den Back onder hem gnitfeh en herwaerts. Wil het Paerd ftaen foo kan het met geen gelijcke vL zen gefclueden, w,jl den Back niet gelijk onder hem hangt, maer het moet geduerig deene voet omd andere verwijlen, om figli op te houden, waer door het in korte tijd foo vermoeyden verdneugh fai werden, dat het defe ondeughd wel
|
||||||||
|
Eerfte Bo e c K-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
7f.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
wel haeft vergeten fal.Hief nevens konmen ook,
foo't van noden ware, andere Straffen gebruyc- ken, 't fy met de Roede, of met kleyfae ftocken, om 't Paerd daer mêê te tughtigen. Defe hande- lingh ontrent ongetrouwe Paerden behaegd my |
|||||||||||||||||||||||||
|
alderbeft, wijl ick gefien heb, dat defe ftraf van
een feer groote werckingh is, veelmeer, alsof men defelve door Honger en Dorft wou dwin- gen,of door eenige andere middelen,diemen te- gens dek fout gebruycken moghr. |
|||||||||||||||||||||||||
|
XXXI. H
|
OOFT STUCK.
|
||||||||||||||||||||||||
|
Repetitie 9 ofherhaelingh, vande Lefïen defer eer ft er Ondermjfmgh, nevens
de groote Nuttigheyd der [elver.
|
|||||||||||||||||||||||||
|
't Is derhalven niet genoeg,dat ghy uw Paerd
in defe Leflen wel exerceert en ondervvijft, maer gy moet oock defelve behoorlijck repeteeren,en fulckster reghter tijd weten te doen; op dat in- dien het Paerd door eenige flercke bewegingh, of harde ftraf, een difordrebeging, of door eenige imperfeclie fijn Les vervalfchte ('t welck lighte- lijk gebeuren kan/elfs van d'alderbeft-afgerigt- fle Paerden)ghy 'tfel ve,door't repeteeren der ge- daghte Leüen weer in een goede ordre brengen, en de fout alfoo verbeteren moghL Want d' Ex- ercitie des Draevens brenghtde Paerden tot ge- fwindheyd, maeckende defelve light en behen- digh op deBeenen, en flerek op de fchouderen, 't Pareeren maeckt het Paerd met de Kop vali, geeft het de volkomene fterekte des rughs, en doet het de CVöw^gefwindelijk gebruyken. Het terugg' gaen brenghthet Paerd tot een reghte volkomene gehoorfaemheyd, en maeckt het op een wonderiijeke wijsfaglu in den Toom, fon- der alle fchadelijcke middelen van harde Ghe- bitten. Doch alhoewel tot noch toe vande gedaghte
Leflèn o vervloedigh genoeg gefprooken is, foo vermaen ik u echter noch ten overvloed, dat gy u beneerftigen moet,defe LefTen altijd t'exercee- ren met een cierlijcke goede gratie,en na de gele- gentheyd en aert der Paerden ; defgelijcks na de proportie, ouderdom en 't vermogen der felver. Bevlijtight oock in al uw doen de perfeftie van yeder Les,en dat op defelve (tracks, fonder veel tijdverlies.'t behoorlijk EffeEl volge. Derhalven wil ick hier met weynigh woorden noch yers leggen van de volmaecktheyd defer drie princi- MLeiTen,des trotteerens,des pareerens,en des te ™gg' gaens. En fegge eerftelijck, dat de Les des Dravensaltijtghelchieden moet in een gelijcke en j uyfteMeK/kr der voorfte en agterfteBeenen, die op malkander volgen$'tfy in een kort- verhe- venen.of in tegendeel in een behendigen en uyc gefpannenen Draf. Altijt moet het reghte mid- den en de Menfuer in aght genomen werden, na den aert en de proportie des Paerds,na dat het ge- fchickt of ongefchickt is, en inden toom hangd gelijck ghy nu voorheenen meenighmael ghe- hoord hebt. |
|||||||||||||||||||||||||
|
A
|
L degeene, die oyt deKonft des Berijdens
bemind, verftaen, en voor ons daer van ge-
|
||||||||||||||||||||||||
|
fchreven hebben, hebben, onder andere Pnecep-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
ten en goede leeringen,(ons van haer nagelaten)
Voornamentlijk gewefen op de principale Leiïèn des trotteerens, Pareerens en te rugg' gaens,op de pratlijck des Cavezons en fleghtenHolgebits,fon- der welcke by na niet mogelijk is,een Paerd tot de vaftigheyd en de goedepoftuer desKops.noch veel minde* tot ghefwindheyden obedientiete brengen; gelijk ghy tot noch toegehoord hebt, en hier nu herhaeld werd. Want hier door werd een Paerd in fijn voorige poftuer veranderd $ het bekomr een cierlijke Iufteffe en Aenfienlijkheyd van Kop en Hals, of het fchoon qualijck gepro- portimeert en opgewaffen was$ 't werd gefchickt tot de Maneren, en door d'eerfte Onderwijlïng geeftmen't als de helft der gantfche perfeflie. Jae ick fegge, dat d'lnftruftie defer eerfter en princi- pale Leffen van veel grooter importantie is, oock veel meer konften gefchicktheyd des Berijders vereyfcht,als d'onderwijfing der Manegien.S on- der defe eerde Onderwijfingh , als 't reghte en Waere Fundament defer Konft, fai geen Manegie leght en perfeft konnea fijn $ wane al waeren fchoon de Paerden van natueren wel geaerd en gequalificeerU foo fai haer even wel gebreeken de .groote^eszedes Kops,welcke in alle Paerden tot deManegien vereyfcht werd,en diefe ontfan- gen moeten van de hand des Berijders, door vlijtige Onderwijfingh defer Lellen, door't ge. bruyek des Cavezons,en des fleghten Holgebits. Ick laet my niet affchricken van d'lgnoranten, die hier van niets weten, en'tgebruyck des Ca- vezons en fleghten Holgebits,gelijck ook d'On. derwijfinghdergedaghteLeflènveraghten, en defelve niet gebruycken, of niet weten te ghe- bruycken,geiijkmen fiet aen't poftuer harer Paer- den : Maer ick verlaet my veel meer op der fel- ver veelvoudige goede werekingen,welcke daer uyt voortkomen en volgen; gelijck al de geene, die defelve oyt gebruyekt hebben, met'er daed gewaer geworden fijn,fiende dat uyt defeLelfen zltijt geëffeiïueert is deperfetlie der Manegien: En hebben in tegendeel bevonden , dat fonder de- ceive noyt eenige Manegie juyft en volmaeckt is gevveeft. |
|||||||||||||||||||||||||
|
K
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Ten
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Oeffeningh m Kón fi des Rijdem
|
|||||||
|
Ten anderen is defgè-lijcks van nooden, dat
oock hetpareeren gefcniede ter reghtër tijdlet een ^ierlijcke welftandigheyd , die gefundeert moet fijn op drie juyfte tempo der aghterfte Bee- nen , in welcke figh het Paerd met d' aghterfte knien ter aerdën neyge ; buygeride in tegendeel de voorfteBeenenfm^ in tempo,mét een fchoo- ne goede gratie, en geve figh gelijckelijck voor wat om hoogh,als met een ingetogeneC7"0#/>e,en gelijcke voeten op malkander, fonder figh op d' een of d' ander fijde te werpen, rtoch met het Kruys, noch met de Borft, en noch veel minder met de Kop.maer met een juyfte en gelijrike pro- portie des gandchen Lijfst: Anders kan'tpateeren niet perfect fijn, noch 't beh oor lij ck Ejjteftbe- reycken. Ten derden moet in het te rugg' gaen waer ge-
nomen werden,de J flezze van de gancfche pro portie desPaerds,en dat fulks gefchiede met goe de manieren, reght, en met het aghterlijf noch ter eener rtoch ter anderer fijde wanckelende; behendigh, in een reghte Menfutr $ gewilligh en met groore gehoor faemheyd. 'ds niet genoegh, dat een Pa rd (gelijk eenige meenen) een fchre- de twee of drie te rugg' treed,met groote onma nierlijkheyd, en dickmael met groote onwillig- heyd:Maer fulcks moet gefchieden foo menigh- mael,aen welcke plaets, en ter foodaeniger tijd als gy begeerd , uyt reghte gehoorfaemheyd, en (gelijk geleytis)met een goedegr^i^ welke alle Leflen eerft zeght perfect maeckt.En ik fegge,hoe fleght en onaenfienlijck defe eenige Les oock fchij nen moght, foo konnen echter allerley dif ordre, boofe gewoonten en ongehoorfaemheden der Paerden daer door geftraft, en defelveg^w- heert werden, hoe beftendigh fy in hare gehoor- faemheyren ongehoorfaemheyd blijven willen. Want de Les des te rugg' gaens onderfcheyd de gehoorfaemheyd of ongehoorfaemheyd eens Paerds', en fai u fijn wil of onwil te kennen ge- ven.En ik verfeeker u,indien'er noch een vonk- je van een weerfpannigen aert in't Paerd ver- borgen moght fij n.dat het figh door d' Exercitie van defe eenige Les fai moeten openbaren. Doe voor dit mael wil ick niet verder hier van difcou- reeren. Te vooren is gefeyd, hoe en op wat wijs ghy
defeLes in't begin exerceer en fult,en tegenwoor- dig hebtghy gehoord,waerom ghy dele] ve weer moet repeteer en, te weten,om daer door de Paer- den van Kop en Hals,defgelijcks in de gantfche proportie des Lijfs teju/leeren,en in behoorlijcke Jufteffe te behouden, op datfe naderhand dies te eerder bekomen moghten de perfectie der Mane- gien. Hierom dan,en op defe wijs.moeten aller- ley Paerden onderwefen werden, diemen foo- danige moeyte waerdigh aght,hoe liegt defelve EYNDE DES EE |
|||||||
|
van Qttaliteyten, oÜ\oequa[ijckgeproportiotieeri
die ook fijn moghten. Want door defeLes kond ghy eerft reght berrtercken den aert,degefchikt- heyd, 't vermogen, de genegentheyd en Qualifi- cale der Paerden ; en terwijl ghy defelve, door middel defer Leflèn,van Kop en Hals lufteert en vaftmaekt,foobekomenfeallenxendenbehoor-
lijckenOuderdomen de reghte kragt tot de ver- dere naevolgende Onderwijfinghder Manegien. Want als eenPaerd den behoorlijken ouderdom en de volkomene kraghten niet bereyckt heeft, foo fai herd' ordre en't Reght der Manegien nier, genoegh konnen doen. Enéerhet(gelijckvoot heenen dikmael gefeyd is)metHals enKop vaft, in een goede fchoone/><?/?«er, van gèfwinde Bee- nen én met het gantfche Lijf wel geunieert en irt een reghte ordre is, foo fai het tot de perfectie der Volten en Radopiaten nietgenoeghfaem bequaem engedifponeert konnen fijn. D'oorfaeck hier van is klaer. Want de difirdre en onvaftigheyd vari K op en d 'ongefchïktheyd der Leden, aLfe niet genoeggeunieen en difpoofl fijn, v rhinderen de volmaektheyd der Manegien.Op defe wijs en ia defe Leflen konnen alle Paerden onderwefen en van Kop enHzte gejufteert werden:Doch hier te- gensnietalle,ja onder thien niet een, in de Ma. »egien;gehjckgy naderhand vernemen lult We- derom herhael ick nochmael ten befluyq dat de Konft eens Beriiders niet te vinden is in 't on- derwijlen van goede en welgequalificeerdcmzet van ongefchickte, quaiijck geproportioneerde en lleghtgequalificeerde Paerden;die evenwel,do- r de Konft des Berijders, tot goede manieren ge- wend en in een reghte pofluer gebraght werden. Want dickmael werd door de vlijt en konft des Pkqueurs de deugd eens Paerds feer wonderlijk verweckt: En gelijck den goeden aert en de dif- pofitie der Paerden d' ignorantie des Berijders te hulp komt, en defelve bedeckt, foo werd oock door d'ongefchicktheyd en boofe proportie des Paerds de konft en difcretie eens Berijders be. kend gemzeckt,engeproheert hoedanig hy in fijn vtetenfchap gefundeerd i$. Derhalven houd'ick het daervoor,dat d'onderwijfingh der gedaghte Lefiên, om daer door de Kop en Hals van een Paerd wel fchoon in pofluer te fetten,en de gant- fche proportie des Lijfs te lufieeren, meer konft en gefchiktheyd des Berijders vereyfcht, als d'On- derwy fingh dei'Manegien. Ick had van de pofluer der Paerden in dit eerfte deel defes Boecks wel een genoegfaem beright behooren te doert,docl, heb fulks voor defemael hier by willen laten be- ruften,totdat ons naderhand,tot foodaenig een verder verklaring,meerderaenleydingheneele-
gentheyd gegeven fai werden, befluytende allò hier mee ons eerfte Boeck. RSTEN DEELS.
|
|||||||
|
TWEE D E B O E C&
Van d' Oeffeningh en Konft
*
DES
R Y D E N &
Handelende van de volkomene Onderwijjingh en afr
rightingh der Vaerden*
LHoOFTSTTXJCKi Öp wat voor een wijs men beginnen fai, een Paerd
de Manegien, of Lejfenvan de Rifd-fchool, te leer en.
|
||||||||
|
KEn àeftvangh töt de Ma-
kànder fchrancken j en de Croupe te dwingen irt de Volte, off hoedae- riigh een wijs dëfelve ööck gertoomeri moght werden. Want indien noch vand'eerfte On- derwijfirigh eenighe onordentlijckheden of quaede gewoonten overgebleven waeren, foö konnen defelve, door middel vandeefe Les, tereghtgebraghten goed ghemaeckt werdert. Maer ondertinTchen beviridmen niet weynigh- mael , dat deefe Les van veele (uyt énckelé Onweëtenheyd) niet alleen tot eén onfeght Verftandt ghetrbcken , maer oock quaeüjck en ter onrcghter tijd géexerceert werd,tot groo- tefehaede en'verderf van't Paerd. 't Is met |
||||||||
|
vveynigh woorden te bewijfen, en d'ervarent-
heyd van den uytgàngh en de werckirtgh dee- fer Les geeft te kennen, dat veele indefelve de Paerden plegen t' exerceeren, jae gelijck als te dwingen , deefe air te gaen , éetfe noch nae de voor-aengeweefene ordre, hebben ge- leerd reght effen te gaen, jae eérfe noch met de Kop beveftightfijn. Wijl nu 'e Paerd noch Van geen ordre, noch van ftraf, noch van hult) weet, daerenboven d' efteften van Hand en Beenen noch niet vefftaet, foo werdenfe meer- endeel (als deefe Les t'onreghter tijd géexer- ceert werd) verward , ongheduldigh , weer- fpannigh, verdrietigh ontrent alle Leflèn, en eyndlijck gantfeh defperaet. Dit alles veroor- faecktde groote onwetenhëyd van diergelijcke ontijdige Berijders, welcke niet vejrftaen , wat voor profijt en fchade, wat ordre en difordredìQt uyt voortkomen kanjom nu tefwïjgen van d'ori- gefchiktheden en boofe gewoonten desKopsen Hals (met die op d'een ofd'ander fijde te krom'- men en te buygenjwelke dePaerden aennemen\ K 3 zh |
||||||||
|
«
|
||||||||
|
yS Oeffeningh en Kon/i des Rijdens
|
|||||||
|
als defe Les ter onbequamer tijd in't werck ge-
field werd. Ten anderen, d' Exercitie van deefe Les, ter
onreghter tijd aengevangen, maeckt de jonge Paerden niec alleen ongeduldigh , onghehoor- faem en verdrieti'gh, maer defelve is haeroock fchadelijck en verderflijck,foo langh alsfe noch geen ftercke Beenen gekregen hebben. Want als 't Paerd tot deefe Les niet gefchickt,en daer benevens noch fwack van rugg' is, foo lal dee- fe ongefchicktheyd veroorfaecken, dat het de Beenen metgroote diferdre over malkander fai werpen 5 en hier door fout figli felven treden, of «er de Hoef-yfers tegens de Sc'henckelen flooten 5 't welck de Paerden feer wee doet, en haer op veelerley wijs gantfch fchaedlijck is. Men fiet ooghblijcklijck, wanneer een jongh Paerd van drie of vier Jaeren (wiens gebeen- ten ter dier tijd noch faght en weeck fij n) figli I eenige maelen met deHoefyfers tegens de Bee- nen floot, (ghelijck dan gemeenlijck in 't be- gin pleegh te gefchieden, als 't Paerd noch niet genoeghfaem tot deefe Les gefchickt is) dat fighidan ftracks ter felver plaecs kleyne buylen, ontrent van de grootte eens Boons, laeten fien, die , gelijck ickdoor ervaerentheyd bevonden heb , eerfl de Natuer van Kraèckbeen aen figh neemen ; maer defelve verouderende , foo werdenfe vandagh totdagh gtooter en harder, rot datfe eyndlijck de hoedaejiigheyd van Been bekoomen. Dit werd dan Overbeen genoemd; 't welck niet (gelijck -eenige Imeenenj te ver- drijven is, ten waere dat fulcks\ in 't begin ter hand genoomen vvierd, ter fooclaeniger tijd, als 't noch weeck, en van de Natuer des Kraek- beens is. Even dit is den reghten oorfprongh, daer 't Overheen uyt voorkomt-Derhalven ver- maenicku, dat ghy een Paerd, om'tfelveby gefonde en goede Beenen te behouden, in dee- fe Les noyt exerceert, voor dat het genoegh- faem daet toe ghefchickt , en wel flerck van Schenckelen is $ oock moet het ten minden vijf Jaeren oud geworden fijn. Indien eenige (diedenbequaementijd niet verwaghtenkon- nen) dit uytflelaltelanghdaght, foolaetick fulcksaen haerdijcretieen eygen welgevallen. Alleen fpreeckick, foo in deefe, als in andere Leflen, van foodaenigh een ordre, die ick oor- deel aider beft te fijn , en van my gebruyckt werd. Ikfegg'derhalven,wanneerghyuwPaerd,na
de voor heenen aengewefene ordre, in de Lefïèn der eerfter Onderwijfingh wel fult geëxerceert enafgerighthebben, foo dat het juyft en vaft van Kop en Hals, gefwind op de Beenen, en met de gantfche proportie des Lijfswelin mal-, |
|||||||
|
kander gebraght is • dat het oock kend, de
verfcheydene Effetlen des Hands ; de reghte en middelmatige gevoelingh oïappui op den Toom heeft .5 ghewilligh en gehoorfaem is5 en daer benevens de behoorlijcke kraghten en Ouder- dom heeft bereyckt, dar het dan de reghte tijd is, om 't Paerd te Traverfeeren (of in de Volte tedoengaen) leerende 'tfelvede Beenen mee goede ordre Kruyiïen, en de Croupe, of't Kruys, te dwingen, om 't felve alfoo bequaem te maec- ken tot deLefTen van de Rijd-fchool. Hier boven in 't vierde Hooftftuck des eer-
ften Boecks heb ick gefeyd, dat men de jonge Paerden in den eerften aen valigli des Berijdens door de hulp van de Hielen moet gewennen, datfe, op d' een of d'ander fijdegeftooten wer- dende , figli retireeren, en met het achterlijf wenden op d'andere fijde. Dit is op veelerley wijs feer dienftigh ; niet alleen in d' eerfte On- derwijfingh , om 't Paerd door dit middel te Jufteeren, en met een reght Lijf te leeren gaen, fonder figli op d' een of d' ander fijde te werpen (ghelijck daer ghehoord is) maer oock fai het dies te lighter de Spooren leeren kennen en aenneemen ^ en 't fai u feer voorderlijck fijn in d'onderwijfingh van deefe tegenwoordige Les Want vermits het alreeds ten deelen verftaet de verfcheydene Effetlen van de Handen Bee nen, foo fai het dies te gefchickter en gewilliger fij n, om deefe Les, fonder verwarringh en difor- are, reght te leeren. Neemt derhalven waer, dat ghy (wanneer
ghy uw Paerd wilt beginnen te traverfeeren, en de Croupe, oft Kruys, te dwingen, meteen cierlijcke welftaenlijckheyd , fonder difordre en wanfchicklijckheden) ten eerften den regh- ten wegh voor u neemr, maeckende den aen- vangh door Solliciteeren en vermaenen met het Been, deSpoorendeStegelréep, opd'eenof d'andere fijde , waer heenen ghy u wenden wilt. Indien ghy voorneemens fijt, het Paerd naede reghter fijde te Traverfeeren, foo folli- citeert het met het Been, de Spoor, of de Ste- gelreep op de lincker fijdejfoo langh tot dar het figli naede reghterhand retireert, daer heenen ghy het hebben woudt 3 doch neemt niettemin uwen wegh, voorwaerts te rijden, op dat het de Beenen niet onordentlijck noch Kruyswiis over malkander floegh, maer de buytenfte voet over en te ghelijck voor de binnenfìe fette, gelijck in deefe Figuer met de Letter A. af. geteeckend ftaet Want anders fou'c kon- nen gebeuren dat het Paerd figh fou moo- gen treden, of oock wel 't Scheenbeen flooten- waer door t dan verdrietig en weerfpannig kon werden,foo dat het fig ongehoorfaem betoonde, en
|
|||||||
|
G
|
||||||||||||||||||
|
zzzzzz
|
||||||||||||||||||
|
ft
fi |
||||||||||||||||||
|
B
|
||||||||||||||||||
|
n
n |
||||||||||||||||||
|
i
|
||||||||||||||||||
|
fft
fi |
||||||||||||||||||
|
fi
m
|
||||||||||||||||||
|
1
|
||||||||||||||||||
|
«
|
||||||||||||||||||
|
to Oeffèningh en Kon ft des Rij dens
|
|||||||
|
en deefc Les weerftreefde. Als ghy nu merckt,
dat het Paerd niet alleen uw wil kend, maec oock deefe Les gewilligh aenneemt, en daer toe geneegen is ; figh retireert op de hulp der Beenen, Spooren of Stegelreepen j en figh laet drijven op d' een of d' ander fijde, werwaerts ghy begeerd, foo kond ghy 't wat meer dwin- gen , en korter Traverjèeren , op een andere wijs, te weeten, wanneer ghy't Paerd met den Toom aghterwaerts houd, en het oock, wat meer als te vooren, dwinght met de Beenen, Spooren of Stegelrepen , neemende uw begin, gelijck te vooren, op een reghte wegh, en drijvende 't felve, doorfolliciteeren des lincker Beens, twee, drie of meer fchreeden naede reghter fijde. Houd ondertuiTchen 't reghter Been vali en dight aen 't Paerd, opdatghy't (indien 't figh met het achterlijf te veel binnen- waerts wenden, of anders in eenighe di for dr e koomen wou) ftracks met het Been der felver fijde weer Jujieeren, en voofwaertsuytdege- daghte difordre brengen moght:'t Welck ghe- fchieden fai, wanneer ghy 't Paerd uyr het Tra- ver/eeren eenige fchreeden op den reghten wegh weer voorwaerts laet gaen. Want indien'e Kit- telaghtigh, of anders ongeduldigh en toornigh was, figh daarover vergrimmende (ghelijck meenighmael gebeurd) foo kond ghy't op den reghten wegh weer (lillen en verfoenen, tot dat ghy ni eu we gelegentheyd hebt, om het te tra- ver jeer en. Even defelve or dr e moet ghy oock op d'andere fijde houden. Schoon oock 't Paerd tot deefe Les gewilligh en gehoorfaem was, en geene van dele difordren begingh, foo moet ghy evenwel deefe ordre volgen, dat ghy, wanneer ghy 't Paerd eenige fchreeden Traver/eert, 't fel- ve daer op altijt weer eenighe fchreeden voor- waerts laet gaen 5 gelijck in defe Figuer met B. afgeteeckend is. 't Is altijd noodwendigh,wan- neermen een Paerd in't begin yetsleeren wil, »c welck het te vooren noyt gedaen heeft, dat. men, nevens de neerftigheyd der Ondervvij- fingh, oock te gelijck geduld heb, tot dat het de meeningh van de Les verftae, en weete wat her doen moet. Dit fai veelbeter gelucken, als datmen't met geweld en op eenmael fou mee- nen te dwingen. Doch ghy moetu bevlijtigen , wel aght te
neemen, dat het Paerd in defe Les met de Kop, derHals, en de gantfche proportie des Lijfs in een behoorlijcke Jufiezzegehouden werde, foo dat het noyt uyt d' ordre eapo/iuer koomej oock moet ghy'wel toefien, dat het door abuys of onaghtfaemheyd met den eenen of den'anderen Teugel des Cavezons niet op d'eene fijde krom getrocken moght werden : Want hier door fou |
|||||||
|
t Paerd figh ghewennen kromhalfigh te gaen,
foo dat het naederhand de volmaecktheyd en Jufiezze der Volttn en Raàopìaten niet fou kon- nen bereyeken. lek waerlchouw u derhalven op nieuws, dat
ghy deefe Les, als den aenvangh van allerley Leffen der Rijd- School, reght en wei beginnen moet, met een behoorlijcke ordre $ neerftelijck toefiende, dat ghy uw Paerd in 't eerft van deefe Les niet over-haeft, op dat het de Beenen niet te veel Kruyswijs over malkander floegh, noch te verr' van een fette, maer dat het defelve, foo wel beyde d' aghterfte als de voorfte , altijd de buytenfle niet~verder als maer voor de binnen- fte ftell 5 en figh in 't Traverfeeren geduerigh met de Kop en Borft een weynigh meer wende nae de fijde, daer heenen ghy Traver/eert, gelijck in de kleyne voorgaende Figuer met deletter C. afgeteeckend is. Voorts, dat het gantfche Lijf een volkoomeneen reghte proportie houde, fonder figh op d' een of d'ander fijde re buygerl ofte krommen, noch met het Kruys, noch met de Borft, maer noch veel minder met de Kop, Want anders, als 't Paerd het buytenfte Been foo verr' over 't andere fchranckt, en by nae kruyswijs daer over fet (ghelijck eenige, uvt grootemisverftand, meenen, dat behoord te t gefchieden) foo kanmen lightlijck by figh fel-
ven afmeeten, dat het op fukk een wijs in't Traverfeeren het binnenfte Been niet maghtigh kan fijn, maer't felve t' elckens met geweld on der't andere voor fai moeten trecken • 't welck dan 't Paerd een groote befwaerlijckheyd en den Berijder een groore misftand veroorfaec- kenfoude, totverdrietelijckheyd en mifnoe- gen van al de Toefiendets. Oock fou dit ftrij- den tegens 't fundament der eerfter onderwii- fingh (waerdoor een Paerd totbehendigheyd en gefwindheyd gebraght werd) wijl door dit middel, te weeten, van op fulck een wijs te Traverfeeren, 't Paerd al devoorighe vryheyd, behendigheyd en gefwindheyd weerbenomeri werd. Ter defer oorfaeckdanishiervannoo- den, niet alleen de Neerftigheyd en Gefchickt- heyd des Berijders, maer oock de reghte ordre en onderwijfingh, op dat het Paerd foodanigh geleerd en afgenght wierd, dat het lighting bemereken en vatten moght , wat men van hem begeerde, t Is een bekende faeck, dat al-
tlJfT.k^denaenvangh 'cf^erft, en
gehjckals t Fundament is, wa?r op naederhand de volmaecktheyd of onvolmaecktheyd des 'k Weet oock niet, om wat redenen eenige
figh in deefe Les met foo veel onmanierlijcke be-
|
|||||||
|
Tweede B o e c k*
|
||||||||||||||
|
h
|
||||||||||||||
|
fetìwéegingen op 't Paerd vertoonen en aenftel-
len, hangende met het Lijf op d'eenefijde, e- ven als offe afvallen, of vliegen wilden j en Veelerley onaerdige verroeringen van Hand en Beenen gebruyckende. Deefe fult ghy niet nae- tolgenj maer ghy moet met een reght Lijf, en als in een ghelijck Tegenghewight, op 't Paerd fitten, foo in deeie als andere Letten* fonder u met d'Armen en Beenen van de be- hoorlijcke plaetste begeeven. 't Is wel waer, datfomtijds het gewight des Ligchaems meer op d'een als op d'ander fijde gegeven moet |
||||||||||||||
|
werden, om't Paerd daer door te heipeh:Maer
fulcks moet niet ghefchieden, als ofmen afval- len wilde ^ want dit qualijck fitten maeckt de Pàerden Credenzieus, of kromhalfigh (waer van wyin't XXII. Hooftft.uck des eerften Boecks gefproocken hebben) en hier door gewennen- de figh tot veelerley onmanierlijckheden en böofe gewoonten $ behalven dat het een groo- te onverftandigheyd en ongefchicktheydt is j met foo veel wangeftalten op 't Paerd te fitten; daer 't doch op een andere wijs veel cierlijcket gefchieden kan. |
||||||||||||||
|
II. H
Op hoedaenigheen wijs men aenvancklijckeenPderd
jal ondermjfen , om in de Volte tegaen.
|
||||||||||||||
|
' E werckingh en groote Nuttigheyd
1 van de voorige Les des Traverjeerens op een reghte wegh (in welcke een : Paerd geleerd werd, de Beenen in een goede en bequaeme ordre te voeren en t '0- verfchrancken , om daer door d' Effeften van des Berijders Hand en Beenen eenigermaten te verflaen) fult ghy nu in deefe tegenwoordighe Les bevinden $ en bemercken , dat ghy uw Paerd veel eerder en lighter, fonder verwar- ringhen difordre, tot de Les der folten gewil- ligh en gefchickc fult fien, vermits het nu de wil fijns Berijders heeft leeren kennen en ver* itaen
Ondertuflchen is 't gewis, dat uyt deefe Les
allerley groote Dwaeüngen voortkoomen by veele , die d'oorfaecken en nuttigheden der felve niet gekend hebben, of noeh niet ken- nen ; meenende alleen genoegh te fijn, dat het Paerd het Been obedieere, en de Schenckels o- ver malkander flae, op wat voor een wijs het oock fij n moght, waer uyt dan niet anders als een groote Confufie ontftaen kan- 't Is derhalven noodigh, wanneer ghy uw Paerd in deefe of eenige andere Les onderwijlen wilt, dat ghy tevooren weet, waerom fulcks gefchied; en wat voorEffeften en Nuttigheden ghy daer door meend te fullen bekomen. Doch vermits d'oor- faecken en Nuttigheden van deefe Les by nae onteibaerfijn, foo wil ick maer eenige wey- nighe der felver hier verhaelen ; en infonder- heyd deefe voornaemfte : Als een Paerd in dee- fe Les reght en wel onderweefen is, foo brengt men 't daer door op de Hanche, of op fijn ach- |
||||||||||||||
|
terfte en 't buyglit figh (ter wijl 't met de
Croupe , of 't Kruys in de Volte gaet) ghe- lijck als nae d' aerde, neemende al fijn kraght, met groote ghefwindheyd en goede difpofiüé t'faemenj't fteld figh in goede verfeeckertheyd, foo dat het niet lightlijck vallen kan,en't maekt figh bequaem tot allerley Soorten van de Rijd- School. Maer om my met vergeeffche Di/courf- fen niet langh op te houden, foo wil ick tot d' ordre van deefe Les voortgaen. Ghy moet beginnen het Paerd te iraverfèeren op d'eerfte en wij de proportie der Volten, rijdende maer al- leen in de Pas of fchreede der Schooien, welc- ke (gelijck ghy gehoord hebt) kort en verhee- ven moet fijn. Solliciteert dan met het Been , de Spoor of de Stegelreep der linckerfijde, op foodaenigh een wijs, als in't voorige Hooft- fluck gefeyd is, tot dat het Paerd hem neyge, en figh met de Croupe wat nae de Volte wende. Niettemin, neemt uwen wegh voorwaerts te rijden in dzVolte, als of ghy anders rond woud rijden, en waght u neerftelijck, dat ghy 't Paerd in't begin ten eerften mael niet te veel dwinghr, om met de Croupe in de Volte te blijven $ waef «yt ftracks een groote verwarringh en dif- ordre fou konnen ontftaen. Alleen moec ghy 't Paerd houden in d' ordre van reght te gaen* en dat het fighindenaenvangh met de Croupe maer foo veel nae de Volte neygh, dat- men daer door fijn gevvilligheyd of ongewil- ligheyd bemercken magh : Defgelijcks, of het de Beenen, Spooren en Stegelrepen tereener of ter anderer fijde gehoorfaemen wil, of nietj gelijck hier met de Letter A< afgeteeekend is, L Wane |
||||||||||||||
|
*■■*•
|
||||||||
|
8z Oeffeningb en Kon/i des Rijdens
|
||||||||
|
Want daer fijn weynigh Paerden te vinden >
Welcke (alsfe niet te vooren ordenclijck onder- weefen fijn geworden) in 't begin van deefe Les geen misflaegen begaen , en of d'aghterfte Bee- nen te wijd van malkander fetten, of figh met de Croupe uycden reghten Circuitati Feiten wer- pen : Infonderheyd gefchied dit van de foodae- nige, welcke Cholerijck, gevoellijck enonge- duldigh fijn. Indien 't derhalven gebeurde, dat het Paerd een of meermaelen feylde, en figh met de Croupe ùy t de Folte fmeet, foo moet ghy 't evenwel niet foo terftond flaen, of met ghe- weld daer toe te dwingen ; maer verfoeckt ee- nige Lellen fonder te flaen, of't miffchien door goede woorden figh daer toe gewennen wilde, en neemt uwen wegh weer nae de Folte rond te rijden (volgens d' afteyckeningh van B.) tot dat ghy op nieuws gelegentheyd vind, om 't Paerd met deCroupe in deVolte te brengen.Doch indien 't dan noch niet wilde, foo houd het te i rugg' met den Toom, entegelijckmetbeyde deTeugelen des Gw^wxjgebruyckende voorts d'ordentlijcke ftraf, die in dit geval behoor- lijck is, en folliciteert het met de Spoor der buytenfte fijde foo langh, tot dat ghy 't weer inde Volte ghebraght hebt. Maer indien ghy't Paerd foo flracks met geweld en op eenmael meend te dwingen , om met de Croupe ia de Volte te blij ven, foo fult ghy 't felve in groote |
||||||||
|
difordre brengen verward en weerfpanmVh
maecken; jae t kon gebeuren , dat ghy \ hier door (in plaets van te winnen en t'overwinnen) gantfchhjck foud verderven, foo dat ghyc na derhand noyt tot uw voorneemen foud konnen brengen. Want alle Paerden fijn niet beouaem noch ghefchickt om foo terftond te konnen begrijpen de verfcheydene Effefcn des Hands en der Beenen des perijders. Ter deefer oor. faeck moetmen figh" beneerftigen, datmen in allerley Onderwijfingen den aenvangh neeme met goede ordre en behoorlijcke middelen, die de Paerden bereyd en veerdigh maecken,' om allerley fwaere Effeüen te verftaen 5 die figh anders foo lightlijck niet Iaeten vatten, ten % door de gedaghte goede ordre en daegelijckfche Oeffêningh 5 fonder welcke oock den Berijder in fijn Konft niet we\ gefundeerd km fijn • Want d'oeffèningh geeft d'ervaerentheyd, end'eene goede ordre komt uyt d'andre : Gelijckmen dan fiet, dat uyt d ordre vm't A. B. C. eerft de Letteren, daer nae de Syllaben, eyndlijckde volkoomene woorden geleerd en uytgefprooc- ken^"f„ ;»PPt "J-™defelve wijsfklderegh-
te Ordre in alle Lellen phn j„ •■/• &j volkoomentheyd VeTool?^ WJ ^ de
i-i • ï . ro°naecken, envoornae- mentl.jck in de Les , van welcke ick hier fpreecken faf Hier boven in'tEerfte Hooft- ftuck deefes Tweeden Boecksisgefproocken, op
|
||||||||
|
Tweede B o e c ie
|
||||||||||
|
3
|
||||||||||
|
op wat voor een wijs ghy 'e Paerd de Les desTraverfeerens op den reghcen Wegli leCren
en bekend maecken luk. Ennuisgeieyd, hoe ghy 't fel ve in't begin oock op de Volte gewen- nen moet. Derhalven is noodwendigh, dat hier nu volge d'ordre, op hoedaenigh een manier ghy uw Paerd reght op de Volte fetten , en met de Croupe dwingen fult, om met defelve, foo veel als behoorlijck is, in de Volte te blijven 5 lee- rende allenxen verftaen d' Effeften van de Hand en Beenen. Om nu hier toe tekoomen, foo begind het Paerd t' exerceeren op de voorighe proportie der Volten, en op de voorigé wijs in'r Paffageeren $ 't welck gefchieden moet kort en behendighin malkander T dwingende 't Paerd met de Beenen , dat het met de Croupe meer als te vooren (foo veel behoorlijck is) in de Volte blij ve, en gelijck als met eenbehendi- ghe gefwindheyd op de Hancben ps.. 't Welck gefchieden fai, wanneer ghy 't Paerd met den Toom betaemelijcker wijs te rugg'houd, de- felve niet te fterekaentreckende, noch teveel toegevende. Oock moet ghy't te gelijck met de Spooren ^ermaenen, in deVolie te blijven: Want anders, indien ghy den Toom te ftrack hield, foofoufigh/tPaerd in de Volte aghter- waerts begeeven , de felve vervalfchen , en figh met de Croupe teveel inde Volte werpen. In tegendeel, indien het den Toom te los had, foo fou het met de Croupe te veel uyt den Cir- cuit der Volten wijeken , en figh uytwerpenj 't laetfte ton periculeus fijn, wegens 't gevaer des vallens . en 't eerfte fou een quaed aen- fien geven aen d' aenfehouwers : Oock foud' het verhinderen de perfeftïe der Letten van de Rijd-School , en de Jufiezze van 't maecken der Volte. Ter deefer oorfaeck moet ghy de Hand met den Toom wel getempert houden , en u, foo veel moogelijck is , beneerftigen. om 't Paerd in behoorlijcke Jufteffc te doen blijven. Ghy moet oock niet krom te Paerd fitten , ghelijck eenige doen , noch 't Paerd met het eene Been , of Spoor, verder voor- waerts of aghterwaerts helpen, als met 't an- dere 5 maer ghy moet u reght op 't Paerd fet- ten , houdende 't gewight des Ligchaems een Weynigh meer nae de Volte, volgens 't geen ghy bevinden fult van nooden te fijn. Oock moet ghy de Beenen met malkander ghelijck voeren, om met het buytenfte 't Paerd inde Volte te behouden, en met het binnenfte 't fel- ve te vermaenen, op dat het te gelijck mêê Voorwaerts gae; hier door belettende , dat het Paerd figh niet krommen , of met het 1 igchaem buygen moght, noch- de Volte naeme met groote Adem-laftigheyd , ofj fwaermoedig- |
heyd, en alfoo met een onderlijcke misftand.
Indien oock 't Paerd te gevoellijck , of al re ghewilligh is , 't buytenfte Been te veel ghe- hoorfaemende, en ligh derhalven te veel in de Voltedeed, foo fult ghy't met het binnenfte Been weer iu(leeren : en in een reghte or dr e brengen konnen, foo dat het reght, en altijc methetvoorftedesLijfs nae de Volte gae (ge- lijck hier door de Letter C. aengewefen werd) fonder figh , gelijck eenighe pleegen te doen, met het Kruys voordeborft te wenden. Der- halven fult ghy in't Onderwijs deefer Les de Beenen (ghelijik alreeds gefeyd is) met mal- kander gelijck voeren 5 ten waere dan, dat u een Paerd voorquam, 't welck nu al Credent- zieus of kromhalfigh , en van eenige quaede Meefters in deefe Konft quaelijckgheleerd en gewend was geworden. In dit geval is 't nood- wendigh, 'tfelve op d'een of d'ander wijs te helpen $ ghelijck ick ter behoorlijcker plaets breed genoegh fai aenwijfen. Doch een Paerd, 't welck van 't begin af op een ordentlijcke ma- nier geexerceert en onderright is gheworden, moetmen in al fijn doen juyft behouden, en geen difordre toelaeten $ noch veel minder door foodaenige accidenten 'tfelve daer toe oorfaeck gee ven. Onthoudt derhalven wel , wanneer een Paerd gevoellijck en al te ghewilligh is, begevende figh op het folliciteeren enaenleggen des buytenften Beens te veelinde Volte, foo moet ghy 't felve niet alleen met het Been der binnenfte fijde te gemoet koomen , foo haefi: en in dien eygen tijd ais ghy bemerekt, dat het mee 't Ligchaem aen 't wanckelen is , om figh in de Volte te werpen; maer ghy moet oock met het buytenfte Been ophouden van te folli. citeeren , foo langh tot dat het weer van noo- den fai fijn, om 't Paerd daer door te vermae- nen. En dit fai (tracks den aenvangh fijn tot de lufleffa der Volten, dat men 't Paerd hier toe gewenne , om defelve naederhand t' elckens juyft te maecken. Dit kan unudoenfien, hoe leerde foodaenighe dwaelen, welcke willen, dat men een Paerd in de Volte deefer Les alleen met het buytenfte B.een behoord te vermaenen en te caftigeeren. Ick wilde oock wel , dat uw Paerd in deefe Les der Volten noyt pareerde ; of foo ghy immers pareeren , of de Volte van d' eene fijde ter anderer verande- ren woud , foo fou alderbeft fijn , dat het gh efchiede in 't midden der Volte, gelijck met de Letter D. afgheteeckend ftaet. Want het dickmael pareeren in de Volte fou veroorfaec- ken, dat het Paerd inde voorgenomene Les verward wierd, fonder defelve te konnen vol- eyndenjwaer uyt ftraks grooter difordren volgen I- % kondenj |
|||||||||
|
84 Oeffeningh en Konfì des Rydem
|
|||||||||||||
|
toe gewennen 5 't fy op welcke fijde ghy öocfc
rijden moght. Want de veelerley veranderin- gen en bewegingen der gedaghteRoede maekeri niet alleen het Paerd, maer oock felfs den Be- rijder een quaed aenfien, en brengen de Paer- den tot allerley boofe gewoonten ; infonder- heyddefoodaenige, die Kittelaghtigh firn eri welcke gjiymeénd t'onderwijfen inde Mane* gien à terra terra (of inde Leflen van de Rijd- School voet voor voet) waer van in 't vervoigb gefproockén fai weiden. |
|||||||||||||
|
Ronden; waer van ick op een andere plaets bre-
der fpreecken fai. Oockfal in deefe Les't behulp van de Roede
feer wel te pas koomen, óra 'e Paerd daer door tot veerdigheyd en behendigheyd te brengen, indien ghy 't felve daer mêê op de borft ver- maend, of dickmael daer door waerfchouwd, evenals of ghy't flaen woud. Hierdoor fal't figli t' faemen houden, en in malkander doen. IVIaer ghy moet in deefe Les de Roede alleen op delinckerborii:gebruyeken, en 'é Paerd daer |
|||||||||||||
|
III. Hooft stuc
|
|||||||||||||
|
K,
|
|||||||||||||
|
Van Paflageeren ; waerom, en op hoedaenigen wiji
men de Faerden op de middelmatige Proportie fagk j'ens mde Vol-
te doengaen, en doen dra&venjal: |
|||||||||||||
|
! Ls ghy nu uw Paerd, nae de voor
1 heenen aengeweefene Or dr e, in't Tra- ver feer en op de wijde proportie der J Vetten wel geëxerceert fulthebben, en dat ghy 't felve nu oock brengen wilt toj Rado- pieeren, of'Volteeren, om het gefchickt te maec- ken tot de Leffen van de Rijd-School $ doch öndertufichen bevind, dat het noch niet ghe- noeghfaem bequaem, oftraegh, oflanghvan Lijf en qualijck gepropertioneert is, foo fal't van |
|||||||||||||
|
noden fijn, dat ghy uw Paerd te vooren wel
exerceert in 't PaJJageeren op de middelmaetiee proportie te* Voltem, welcke van't midden dis Centrums tot op de Circumferentie ontrent vier Schreeden wijd moeten fijn • om 't Paerd daer door te gewennen, dat het de Schreedeinde ^juyflengehjckmaecke, op eenjuytfeen gelijcke Menfuer, „ae de tabulator, niet d 'eene tijdgefwind, end'andereweerlanghfaem- of dat het Paerd d'eene fchreede wijd, in d andere niec
|
|||||||||||||
|
Boe c k
|
||||||||||||
|
Paerd de behoorlijcke voelingh des tooms, en
de reghte tedere bevindlijckheyd des Spoors liiet had, foo foud't ghy 't door groote onma- nierlijcke bewegingen der Beenen en der hand, tot Volteeren aendrijven, en geduerigh daer aen àrbeyden moeten :'t Wëlck den Berijder niet alleen verdrietelijck fijn, maeroöck een quaed aenfien geven foU • gelijckmen fulcks gewaer werd aen de foodaenigé, die op fulck een wijs, en met foo veel beweegingen plegen Volte te maecken. Doch om my niet langh te vergeefs óp te houden, enWeertekoomentot & or dr e van deefe mij ne Les, foo begind het Paerd t'ex- erceeren midden in de Volte (gelijck hier met A. afgeteeckend ftaet) en houd het mét den Toom te rugg', op dat het niet over de Cïrcumferenti,6 |
||||||||||||
|
hietfoo wijd fette, maerde^m/wdesfchreeds
gèfaementlijck even gelijck maecke, alles op een feeckere/w/w/eenjuyftemaet afgedeeld, om daer door 't Paerd eerft reght te Jufteeren, ibo dat het figli met 't gantfche Lijf f faemeri vatte ; en figli met het Kruys op de Hanchen te- gens d'Aerd neyge, binnenwàerts nae de Fol- te j doende figh met een gebogenë Hals in mal- kander , met een goede en cierlijcke/>0/?«er$ en daer door leerde kennen de verfcheydene Effe- 'êlen des Toorris en des Spoors, die het reght perfeft rtiaecken in al fijn Lellen ; onder welcke 't voornaemfte is, een Paerd de reghtetedere gevoellijckheyd des Tooms en der Spooren te geven, op dàt het daer door de wil fijns Berij- ders kennen en verftaen moght. Want als 't ] |
||||||||||||
|
der Volte fchrijde : Maer terwijl ghy 't Paerd
weerhoud, foo geeft het (tracks daer. nae weer eenige vryheyd^ en als ghy in't geven van de gedaghtevryheydden Toom weer aentrecken wilt, foo geeft hem , in plaets van 't aentrec- ken, ceti finta, met verdraeyingh des Hands tegensde fijde, daer heenen ghy ü begeerd te wenden. Gelijck als : Wanneer ghy u ter regh- ter fijde keerd, foò geeft hem de finta met dé Hand nae de reghter fijde : En opdat het Paerd figh maer met de Borft nae de Volte wende, foo XonJeerJhetmethet binnenfte Been (als't regh- ter) óp dat het aghter niet bleef ftaen, noch figh mét het Kruys gingh leggen inde Volte, maer nae behooren refpondeerde. Daer nae, als figh nu't Paerd met de Borft nae de Vo/wghe- keerd heeft (gelijck met B. te fien is) foo leght eerfl 'tüytwendigh of buytenfle Been (lijnde liet Iincker) aen, en vermaend het met de Crou- pe in de Volte te blijven, en defelve juyft te né- ttien, metfoodaenigh een or dr e à ajs behoor- |
||||||||||||
|
lijck is. Doch ghy moet dejta der hand maer
alleen met verdraeyingh des Hands geven, ter- wijl ghy u aenfteld, als of ghy't Paerd op de reghterhand geheel woud omwendën ; keeren- de evenwel ondertufTchen met de Hand, foo haeft de finta gegeven is,aen de voorige behoor- lijcke plaets. Dit alles moet foo veerdigh en be- hendightoegaen, dat het van de Toefienders weynigh aen u gemerekt magh werden, en dat ghy alleen't Paerd door dit middel de reghte en feeckere jyïenfuer geeft, hoe wijd en veel het in de Volte fchrijden, of hoe gefwind het de fel-, ve neemen moet, op dat het de vóorfte voeten, inde Volte gaende, niet d'eene tijd wijder, d'an- ger tijd enger van malkander doe, noch oock d'eenemael veerdigh, en d' anderemael langh- faem : Maer dat het niet wijder fchrijde, en figh in de Volte fette, als ghy 't met de finta des Hands toelaeten en wijfen fült: Soo dat het met het buytenfte voorfte Been de Circumferentk der VWtehoude, en dat alle fchreeden in't Pap~ L 3 gieren |
||||||||||||
|
•
|
||||||||||||
|
U Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
||||||||||||||
|
geeren en Draven, defgelijcks daer nae alle Tem-
po inde Galop opeenjuyfteen gelijcke Menfuer Tempo'm Tempo op malkander koomen envoi- gen. Ter wekker oorfaéck dan deefe Les der Volten genoemd werd Volta tavolatura, dat is, een Volte, op een feeckere Maet of Tabulatuer afgedeeld, gelijck inde hier voorftaende Figuer by de letter C. te fien is. En op deefe wijs fult ghy 't Paerd de reghte voelingh en onderftut- tingh des Tooms geven, foo dat liet daer nae t'elckens op de Hand waghten, en defel ve ge- hoorfaemen fai. Daer fijneenigePaerden, welc- |
||||||||||||||
|
kefigh, door den dwangh des Pafiageeremux
deefe Les der \0lten op de gedaghte wijs, in % h fel ven foo feer vertoornen, datfe daer door lightehjck tot weerfpannigheyd fouden kon- nen geraecken. Voor de foodaenige fai 't dien- ftigh fijn,dat ghy int begin twee Volten maeckt, yeder aen een byfondere plaets, ontrent der- tigh of veertigh fchreeden van malkander, nae degelegentheyddesPaerdsj op dat ghy't, in- dien't figh te feer vergrimde, en verdrietigh wierd, op den reghten wegh (gelijck de letter D. in deefe f/gwaenwijft) eer ghy totd'ande- |
||||||||||||||
|
te Volte komt, weer moght ftillen en verfoenen;
totdatheteyndlijck, door dè daeghlijckfché oeffeningh daer toe gewend is, om de Volte met behoorlijckeghehoorfaemheyd en op een feec- kere plaets te maecken. Benevens die fal'toock noodigh fijn, dat het Effea des Spoors en des Beenstegelijckvolgeop't Effea des Hands of des Tooms ; foo dat ghy 't Paerd ter felver tijd de reghte tedere ghevoellijckheyd des Spoors geeft (waer van hier boven gefproocken is) en 't felve gewend, dat het in de Volte, en voorts altijd, op de Spooren en hulp der Beenen be- hoor Jij cker wijs magh refpondeeren, en volgen met het aghterfte op 't voorfte Been ; gaende niet te veerdigh ; oock niet te traegh of te lang. faem, maer met een vrolijcke moedigheyd, en met een foodaenige furie, als ghy oordeelen fult van nooden te fijn. Want men vind eeni- ge Paerden, diealtegevoellijck, en eenighe andere, welcke al te traegh en ongevoellijck voor de Spooren fijn $ en dit beyde verhinderd de reghte volmaecktheyd ; wijlde Spooren in d'eeneteveel, enind'andereteweynigh, of gantfch nieteffettueeren, waer door 't dan nood* wendigh is, deefe beyde te helpen tot de regh- |
||||||||||||||
|
te gevoellijckheyd der fel ver. Staet der halven
\iobferveeren, dat.ghy-de fougeufe, hittigeen al te gevoeJhjcke Paerden by u moet houden.en , deielvegewennen, datfe op de hulp der Spoo- ren figh met verder bewegen, als ghy hebben wilt. Integendeel, traege,langhfaemeofon- ghevoellijcke Paerden moet ghy met de Spoo- ren aenmaenen, en daer mêêaenhoudenf op datfefoodaenigen moedigheyd en veerdigheyd moogen betoonen, als behoorlijck is. Want het voornaemfle in de Konft des Rijdens is , in alle dingen 't reghte Midden te treffen, f00 dat de faeck noch te veel noch te weynigh gedaen werde. Indienmen een Paerd nae fijn gelegent heyd de Spooren te veel ofte fterckgaf f foo" fou men 't uyt fijn ordre tot onaerdige bewegin- gen brengen, Of indien men't defelve te wey- nigh ofte fwack gaf, f00 foudenfe geen Ffoft doen, maer 't Paerd alleen AìZ* \ g ff ken. Én derhalven ko^^M?^ "^ ken, hoe veel daer acn J?ZÌg ■ J? ****?
Qnnnrpn rmht, %eleêQn 1S » datmen de ?P°°SJ?htWeet,tegebruycken, nae de ge.
KinL, Van yeder Paer* 5 en darmene
Paerden gewenne tot de reghte gevoellijkheyd der felver, op datmen naeLhand in 't Vol/el |
||||||||||||||
|
ren
|
||||||||||||||
|
B Ò E C It
|
|||||||
|
ten èn andere perfeiït Leflen haer niet behoeve
tot behendigheyd en Refoktie te brengen door foo veel quaede beweegingen, of moeyèlijeke behulp middelen. Ick houde het daer voor, dat dit het voornaemfte ftuck is,'t welck in de Rijd- konft t' obferveeren ftaet $ en even hier door kan- men kennen de Refolutie des Paerds en des Be- rijders j en bemerekert, hoedaenigh hy in fijn Konft gefundeerd is $ defghelijcks, ofhyoock d' Efeften der Spooren verftaet, en defelve be- hoorlijcker wijs en op gewifle redenen weet te gebruycken. Ick geloof vaftelijck^indienmen Jtmeerendèel der Berijders vraegen foude, wan- neer, hoe veel, en waerom mende Spooren, den eenen of dén andeien alleen, of beyde te gelijck, tot hulp of ftrafFe des Paerds behoord te geven, dat'er weynige fulcks fouden weeten, of uyt eygene ervaerentheyd fouden konnen antwoorden. Want men fiet, datfè feer dun gefayd fijn,die figli bemoeyen, om de verfchey- dene Effeften der Spooren nae te vorfchen : En derhalven fegg'ick noch eens, dat de Spoor, aen de voet vaneen ervaeren Ruyter gebonden, gantfeh feldfaem, en gelijck als een witte Ra- Ven is. Doch om dit punti in deefe Les t'eene- mael genoegh te doen, foo fai ick nu fpreecken, hoe ghy u met de hulp der Spooren (om 'tPaerd daer door de reghte Jufleffe en tedere ghevoel- lijckheyd te geven, tot verkrijgingh van't/Sf- fett) in deefe Les van faghtjens in de Volte te gaen, houden en accommodeeren moet, om de verftandige fulcks indaghtigh te maeekeu, en d'on wetende daer door c'onderwijfen. Derhalven, wanneer uw Paerd langhfaem, of
traeghen naelaetigh rs , niet behoorlijck refpon- deerende op de Spooren,en noch veel minder op de beweegingh der Beenen ; wanneer't met geen vrolijcke moedigheyd daer heenen gingh, noch figli fette op de Hanchen der aghterfle Bee- nen (gelijck in d efeLes betaemlijckis) foo fok ghy de Menfuer der Spooren vermeerderen, de- felve gefwinder op malkander, en hoe langer hoe ftereker geven, tot dat ghy't begeerde Ef- feft bereyekt hebt 5 te weeten, dat het in fijn doen behendiger werd, om de Volte te nemen. •Ondertuffchen evenwel moet het gefchieden op de volgende wijs: Indien't Paerd ongefchikt en traegh is, foo dat van nooden was , 't fel ve met de Spooren fterek en geduerigh te vermae- nen, foo obferveert wel neerftigh , op welcke fijde het gheneegen is, de Volte te vervalfchen. Wanneer 't Paerd failleerde, en figh, meer als 't behoorde, met nec Kruys uyt de Volte deed, foo moet ghy 't daedlijk dies te ftereker de hulp met de buytenfte Spoor geven, naementlijck met die, waer heenen 't Paerd figh uytwerpt, |
| tot dat liet weer juyft in de IW^komt. Maei?
foo het in tegendeel de Volte met het Kruys in- wendigh vervalfchte , werpende figh uyt de reghte ordre te veel in de Volte , foo doet even defghelijcks met de Spoor der binnenfte fijde. Doch foo 't Paerd geen dijordre begingh, blij- vende juyft in de Volte, fonder defelve op ee- mge fijde te vervalfchen, maer ondertuflehen m 't Paffageeren traeghen langhfaem was, niet veerdigh fchrede in fchrede gefwind op mal- kander refpondeerende, foo moet ghy't in die geval beyde de Spooren te gelijck geven. eert of meermaelop malkander, fwack of fterck,nae dat ghy oordeelen fult van noden te fijn:En nae dat hetPaerd genegen is met het Kruys op d'een of d ander fijde te wanckelen, foo moet ghy't oockd'eene Spoor ftereker geven als d'andere, volgens 'tgeen u 't gebreck of de dwaelingh des paerds ïal te kennen geven. Maer foo 't Paerd iaghtengevoellijckis, foo fult ghy't de hulp der bpooren foetelijckgeven , tot dat het de- lelve gewoon werd, en foodaenigli eenhulpe kend en aenneemt ; figh daer van niet bewee- gende boven de behoorlijcke ordre. Want de beweegingh des Paerds in allerley Oeffeningen moet juyft en gelijck fijn $ anders fou't Paerd tot g een Refolutie konnen gebraght werden 5 ge- lijcis. ghefchieden fai, wanneer d' Effeiïen des Hands en der Spooren, op de verhaelde wijs, met malkander Congredieeren : Waer door dan 't Paerd de reghte beweegingh fijner gantfche proportie aenneemt , en figh bequaem maeckt tot Volteeren, óp wat voor een wijs fulcks oock hier nae gedaen moght werden $ eninfonder- lieyd in 't Volteeren voet voor voet. 't Sou een feer groote onverftandigheydfijn, 't Paerd eerlf' de Rejolutie te willen geven, wanneer men't toe Volteeren gebruycken wil, 't welck niet anders lou konnen toegaen, als door het Paerd mee groote beweegende hulpen der Beenen en des 1 ooms (gehjek eenighe gewoon fijn te doen) daer toe aen te drijven, 't Is dan ter deefer oor- laeck noodwendigh, dat de Paerden, die lang- laementraegh. defgelijcksde geene, welcke ongeichickt of langh van Lijf fijn , in deefe Les des Pajfigeerens op devoor-verhaeldewijswel geexerceert, en tot Refolutie of behendigheyd wel gewend werden, eer men haer begind te Volteeren, of de Lellen van de Rijd-fchool te leeren : Anders kon'er niets, als enckele on- volmaecktheyd uyt volgen. En ick fegge,dat de werekingh des Papgeerens op de gedaghte ma- nier grooter j^, om't Paerd op te wecken, e« in fijn doea juyft en perfeB temaecken, als die van alle andere Leflèn. Want wanneer den Be- rijder verftandigh is, foo fai hy door deefe Les, e$
|
||||||
|
8 8 Oeffeningh en Kon fi des Rijdens
|
||||||||||||
|
koomen, fonder haer de beenen , door veel
Galopeeren en 7'ravailleeren, inde |onckheydte verfwacken en af te matten , of de moed en kraghten te beneemen;gelijckmen hedenfdaegs fiet^datveele,jae't meerendeelder Berijders, de Paerden meenen te dwingen, gefchickt en veerdigh te maecken, alleen door grooten, jae overmaetigen arbeyd, diefe defelve plegen op te leggen, dickmael , gelijck den Uytgangh bewijlt, tegens de Natuer en 't vermoo zen des Paerds. D' oorfaeck van deefe misflagh is de groote onweetenheyd deefer onverftandighe Lieden; weicke niet meer objerveeren en nae- dencken, als haer geweefen werd : En daerom konnenfe oock niet lightlijck tot de reghte per- fetlie koomen. Schoon oock een Paercï door de Paffaden gefw'md en light gemaeckt kon wer- den tot allerley foorten van de Lellen der Rijd- School $ foo konnenfe evenwel daer door niet tot A^/ö/wtóenbehendigheyd, defgelijcks oock niet foo feer tot gehoorfaemheyd gebraght wer- den, als wel door die middel des Paffàgeerensi Door't welck oock de Paerden van fleghre Qr<a- liteyten rot de bequaemheyd en gefchicktheyd van de Leden der Rijd-School konnen komenj waer van ter behoorlijcker plaets gefproocken fai werden. |
||||||||||||
|
door bequaeme neerftigheyd , meer konnen
verrichten, om allerley gebreecken te vergoe- den , als door andere middelen. De reden is, om dat het PaJJàgeeren in de Volte, op foodae- nigh een wijs als wygefeyd hebben , de Paer- den light en gefwind op de Beenen maeckt; faght 'en reght in*de Mond 3 vafivan Kopen Hals; gevende 't felve de reghte Refohtie, om in de Volte te gaen, en met eenen beyde 'tPaerd en den Berijder een cierhjcke gethkenis en aenfienlijckheyd, lek, voor mijnde;! , wou (om een Paer J haeft te doen obedieeren) geen andere Les gebruyeken, van't begin af tot het eynd toe, als alleen de Les van 't nu veri taeide Pafiageeren in de Volte. Doch 't felve moec niet geïchieden opfoodaenigheenwijs, alseenige onverftandige plegen te doen, in de gemeene fchrede, tuy melende of ftruyekeiende in de Volte foo wat rondom , maét nae de fchrede der Schooien 5 weicke (gelijck nu meermael gefeyd is) wacker, kort, behendigh op mal- kander , roet een cierhjcke bevailijckheyd en goede Refolutie moet gefchieden. üewilielijck, indien eenigeonweetende verftondende groo- tewerekinghen Nuttigheyd vandeefe Les des Paffazeerens , foo foudenfe buy ten twijffel de Paerden tot beeter kraghten en Jaeren laeten |
||||||||||||
|
IV. HOOFTSTUCK.
Van 't onderjeheyd der Manegien D of Lejjen van
de Rijd-Jchool , waer in de Paerden voornaewentlijck konnen
en behooren geexerceert en onderweefen te werden.
|
||||||||||||
|
en Sprongen. In tegendeel foud ghy fulcke
Paerden tot de Corbetten moogen houden, die veel beeter gequalifietert fijn, om à Terra terra te gaen. En op deefe wijs fouden de Ledenvan de Rijd-School niet foo j uy ft en perfeel konnen fijn , als of yeder nae fijn aert en natuer ge- bruyekt en geholpen wierd. Jae, daer uyt kon niet anders volgen, als enckele onvolmaeckt-" heyd en verdervingh der Paerden. Ick twijffel niet, indien ghy uw Paerden nae d'm/re, tot noch toe aengeweefen (uyt het reghte en wae- re fundament) fult onderright, en tot de Ma* ftegien bequaem gemaeckt hebben, of ghy fult nu reght konnen kennen, der felver Qualitey- ten, vermoogen, en tot weicke foort der Lef- fenvande Rijd-School fyal&rbequaemftfijrr. Daer fijn wel eenige Paerden (alhoewel feer weynige) van een goede difpojitie en gefchickt- heyd,, |
||||||||||||
|
~^k§siiïr Y°s oordeels fai het niet ondienftig
1^111 ftjn , dat ick (eer ickvoortgae, om I te befchrijven d'Ordre en Gereghtig- ^MMM heyd der Manegien, of Lellen van de Rijd-fchool) onderfcheyd maecke, tuflehen d' een en d' andere foort der felver. Want fon- der à'obfervatie des Onderfcheyds konnen de Paerden in defelve niet wel geexerceert en on- derweefen werden: Maer in tegendeelfouden figli verfcheydene dwaelingen en verdervin- gen der Paerden konnen toedraegen ; indien men defelve in de Leffen van de Rijd-School exerceerde tegens haeren aerten Natuer; wil- lende haer oeffènen in foodaenige dingen, waer toefe niet ghequalifaeert fijn- L>it fou konnen veroorfaecken, dat ghy foodaenige Paerden à Terra terra (of voet voorvoet) exm*^ .weic- ke geaer ten gequalificeertüjn, tot de Cor bet ten |
||||||||||||
|
Tiveede B
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Ö E C K. §f
Paerden in alle lefTen der Rijdfchool de eoe
de en cierlijcke bevallijckheyd te konnen geven : Maer dit fegg' ick, dat het veel beerei? en perfetter isj datmen de Paerden by eenerley manier der Manegien laet blijven 5 en voor naementlijck by de foodaenige, vvaer toefe van Natueren meeft genegen en gequalificeert njn. Evenwel wil ick (terwijl ick fpreeck van d''opinie die my beft behaeght) oock ande- re haer gevoelen laten behouden; en keeren nu weer tot mijn voorneemen, om te fpreecken van de differentie of't onderfcheyd en den aert der Manegien in welcke de Paerden geex- erceèrt werden. Staet dan te letten, dat'er voornàemenr-
I.jck tweederley Manieren of Airs onder- fcheydentlijck f obferveeren fijn 5 naement- 11JCK, in de Galop à terra terrain in de Cor- betten, o£ Sprongen. Die geene, welke in de ^atop, 01 à terra terra (voet voor voet) gefchie- den werden wederom onderfcheyden in tweederley wijfen , na de gelegentheyd der Faerden, naementlijck, in een korte, behen- dighe, en gelijck als t'faem-getogene Galop, in welcke figh de Paerden met een verheven |
|||||||||||||||||||||||||
|
heyd , defgeJijcks van een goede genégent-
heyd en Natuer tot allerley foorten. der bef- fen van de Rijd-School, foo wel tot à terra terrà, als tot de Corbetten en Sprongen. Ech- ter behaeght my veel beeter (om perfettie wil) datmen de Paerden maer alleen op eenewijs der Manegien (en infonderheyd tot die geene, tot welcke fy beft ge-aert en genegen fijn) ex- erceert, en inde felve weljuyft en ƒ><?>ƒ£# maec- ke, als datmen, gelijck eenige doen, foo vee- Jerley foorten der Manegien met haer voor- neemt, en geen van allen de behoorlijcke lu- ftejje geeft. "" Met reght hebben onfe Voorvae- ders gefeyd, dat twaelf Ambaghten derthien ongelucken veroorfaecken. Die veel ten eer- ften wil aenvàngen, fai op geen van allen reght nae behooren konnen pallen. Want of fchoon een Paerd gequalificeert was, om allerley foor- ten van de lefïèn der Ryd-fchool te leerenen re doen, beyde, die àterra, terra en die ia Air of in de Corbetten en Sprongen gefchieden, foo foud' het fijn Qualiteyten en gefchicktheden in d'eene meer betoonen als in d' andére; en laeten fien, waer het van Natueren bequaemft en gefchickft toe is. Alle Manegien konnen te gelijck in eenPaerdnietjuyftenvolmaeckt |
|||||||||||||||||||||||||
|
r- r. *t y . J. J . .----------
|
|||||||||||||||||||||||||
|
aoJ^Tl {T NatUCr fal akijd inrd'eeneles(tot weickehet geaert ìsì Perfette? fiin *U in
|
men. D' eerfte wijs des Galops, die op de han-
chen komt, is cierlijcker,en van een meerder gratieusheyt. De tweede , in welcke't Paerd met opwerpingh van 't kruys komt, is wac meer verfeeckert voor 'e vallen ,wijl 't Paerd niet foo fterek in d' aerde dringht, als op d' an- dere manier. Doch hier van fai ter behoorlijc- ker plaets verder ghewach gemaeckt werden* Belangende de Corbetten, defelve kan men in veelerley, en voornamentlijck in feven onder- fcheydene foorten verdeelen, en tuflehen d' een en d' andere wijs differentie maecken. I. De Paffadtn, welcke 't Paerd van vooren Rele- veeren of verheffen, en tot allerley foor ten der Corbetten bequaem maecken. ir. De Corbetten in 't ghemeen, welcke gefchieden met een in-ghetoghen kruys nae d' Aer- de. 1 1 1. De Corbetten agroppeti , welckö |
||||||||||||||||||||||||
|
d' andere j en alfoo fou geduerigh d' eene wijs
der Manegien d'andere verhinderen. Want de Corbetten fouden veroorfaecken, dat het **eil reghten Galop a terra terra verliet en ver- valfchtef, figh uyc defelve hooger als behoor- lijck is van der aerden begevende. Hier teghenS de Galop fou maecken , dat het dë Corbetten vervalfchten , doende defelve niet in de reghte betaemelijckehooghte: En alfoo fou 't eene 't ander der Manegien hinder- lijck fijn. Ter deefer oorfaeck dan dunckt my beft te fijn, de Paerden maer alleen op eene manier, en 'm foodanige Leflèn der Rijd- fchool t'exerceeren,tot welcke men haer alder- beft gequalificeert bevind 5 en datmenfe in de- felve wel juyft en per feti maecke. Maer hier toe is noodigh,dat den Berijder, inde verkie |
|||||||||||||||||||||||||
|
fingh der Maneren een eoet verftand ee- eedaen , ï* Corbetten a&rofPettl > weJckö
k-ïLia» „IPf! F j ^. & , venunu ge geaaen werden met op-werp neh der Crou-
|
|||||||||||||||||||||||||
|
x
|
|||||||||||||||||||||||||
|
SSS^^t^TOtr,0n,Ka,Sd,!?en
z exerceeten nae ae eelecrent-ip™4 Aor Porden
|
oeft als't Paerd figh van vooren verheft, iv.
p Corbetten à contra tempo, in welcke 't "aerd metd' achterfte beenen t' elckens twee- mael rejpondeert, en voor maer eens ; maecken- de alfoo, tegens den aert en tijd der andere Corbetten, drie Tempo 'm een Codette met de voe- ten op d' aerde. v. De Codette Ballatade, 'm welcke 't Paerd met alle Yier de voeten te M gelijcfc |
||||||||||||||||||||||||
|
OndertyiTchen feEg' ick niet, dat de Berij-
der door fijn konft en goet Vernuf de Paerden niet fou konnen gefchikt en bequaem maecken tot alderley foorten van Manegien, om defelve daer in t' exerceeren, fchoonfe niet geheel wel daer toe geaert moghten fijn. want hy behoord «oor fijn gefchicktheydt en neerftigheyd de |
|||||||||||||||||||||||||
|
!
|
|||||||||||||||||||||||||
|
88 Oeffeningh en Kon ft des Rijdens
|
|||||||||||||||
|
en gefchicktheyd dés Paerds, maer oock fó»j
gens dën. reghten regel en ordre der Manegien foud procedeeren ; 't welck eyndelijck tot ver- derf des Paerds fou konnen uyt vallen, 't Is wel waer, dat men in deefe occafie niet alleen de Natuer en proportie, maer oock den aert der Paerden tot d' een of d' ander foorteder Mane- gien, dwingen en gefchickt maecken kan : Maer evenwel prijs ick veel meer, dat den Berijder met fijn verftand, konft en neerftigheydbeyde de Natuer en den Aert des Paerds te hulp koom, en 't Paerd voor alles nae fijn vermogen exerceer, en te gelijck nae den aert, in welcke het figh alderbequaemfl betoond. Dit heb ick kortlijck hier willen verhaelen alleen van 't onderfcheyd der Manegien a terra terra , en van de Corbetten,op dat ghy niet-dwaelenmoght |
|||||||||||||||
|
gelijck rriaer eenen 7kmj>0 op d' Aerdemaecktj
en figh van defelve weer mee alle vier de voeten te gelijck orn hoogh verheft, even gel ij ck een Bal van d'aerde opfpringht, vvaer van ooek deefe manier der Corbetten den naem gekregen heeft. vi. De Corbetten mezaari,oïhAïhgh- tige, of halve Capriolen fonder flagh; in vvelcke 't Paerd met d' aghterfle Beenen figh alleen aenfteld,alsof'tflaenwilde. vu. DcCaprio- ien met de flagh. Eenige willen de manier des harden Galops, met een harde rugh, welke ge- noemd werd Galopo Gagliarda onder 't getal der Corbetten reeckenen; doch ick houde dit voor het reghte midden tuffchen den Galop en de Corbette ; want tot de Corbetten is het te weynigh en te laegh 5 en tot de Galop te veel en te hoogh. Nae d' opiniévzn. eenige, foumen |
|||||||||||||||
|
in
|
't verkiefen van d'een of d'andere foorten
|
||||||||||||||
|
noch meer verfcheydenheden der Corbetten
konnen op tellen, vermits'er hedenfdaeghs een groot getal van Picqumrs fij n, van welcke yeder een fönderlinge wijs vznCorbetten meend te hebben; doch ick wil het by deefe nu ver- haelde laten beruften, waer in de Paerden voornaemetlijck konnen geexerceert en onder- weefen werden. Al deefe verfcheydene foor- ten der Corbetten moeten gefaementhjek nae den aert der Paérden geobferveert, en nae 't vermogen en de gefchicktheyd der felver on- derfcheydentlijck geoefFent werden, hieruyt nu is lightelijck afte neemen, indien't ge- fchiedde dat ghy (uyt onbedaghtheyd of on- weetenheydjeen Paerd exerceerde in dtCorbetten en fprongen, 't welck van Natueren genegen en gequalijiceert was tot de Manegien k terra terra ;<>£ in tegendeel een ander k terra terra, 'x. welck van Natueren genegen was tot de Cor- betten en 't fpr'mgen met een harde rugh ; of dat ahy 't in't een of'c ander boven vermogen woud exerceeren (gelijck dickmael pleeg te gefchie- den) foo fou deefe uw onweetenheyd veroor- faecken, datmen u billijck den Naem van een groven en onverftandigen Ruytermoght geven, en feggen, dat ghy van 't reghte en waere/««- damentdeekt konft geen goed oordeel hebt; Wijl ghy-hier door niet alleen tegens de Natuer |
|||||||||||||||
|
der leffen van de Rijd-School ; maertevooren
met vlijt ob/erveeren en onderfcheyd maecken ontrent de Natuer en Aert der Paerden, nae dat ghy defelve tot d' een, of d' andere wel aeaccommodeert fult vinden. Nu foud' ick hier wel eerfl: dienen te fpreecken van de verfchey- dentheyd der Corbetten , nae d' ordre die ick hier boven opgeteld heb. Doch wijl alle ken- ners van deeiè konft, en voornamentlijck veel wackere Cavalliers, niet onbewufl: is, dat het Exercitium van de leflen der Rijdfchool voel voor voet van veel grooter importantie gehou- den moet werden, en in alle eerlijcke occafien en Ridderlijcke oeffeningen (foo weltoternft als tot kortswijl aengeleyd) het£xwifiaw der Corbetten en fprongen, loo wel in Oorloghs als inVredens-tijden, voorgaet, jae (wegens degroote Refolutie, Fermezze en lujlezze , die beyde 't Paerd en den Berijder in't ererceeren der felver gebruyeken moeten) noodwendigh feer veelhooger gewaerdeerd moet werden, foo wil ick d'ordì e der Manegien aenvangen met het Exercitium a terra terra, of voet voor voet, en dandaer naeterbehoorlijckerplaets fpreecken van de Corbetten , foo als de felve hierboven onderfcheyden fijn geworden. |
|||||||||||||||
|
V. HOOFT.
|
|||||||||||||||
|
;
|
||||||||||||
|
B o
|
||||||||||||
|
E C &*
|
||||||||||||
|
V. H O O f T S T U C 1
Fande verkiefingh der Manegien à Terra terra.
nae den aert der Paerden ; en wat daer ontrent noodwendigh
t' Obferveeren fiaa.
|
||||||||||||
|
Swelwaer, dat het beeter, en in
alle faecken perfeiler fou fijn, om een Pàerdt tot de Manegien, 't fy dan à Terra terra, of in de Corbet- ïen, te ghebruyeken, datmen de foodaenige daer toe verkoof ,die niet alleen van een fchoó- he en goede proportie , maer oock daer bene- vens van andere goede Qualiteyten, en van Na- tuerêridaèr toegeheegen fijn. Want alsdege- fehikthèyd en de goede gratie eens Paerds nïeer voortkomt uyt de Natuer felfs, als uyt d' on- derwij fingh , foofal'tfelve buy ten twijfïèl det? Berijder niet alleeri van veele moeyté ontflaen, maer hy fai öock daer dóór by d' aenfehouwers Eer en Lof verwerven, fchoon hy oock maer fleghtelijck in fijn Kond gefundeerd was : Doch vermits'er hedenfdaeglis weymgh Paerden te vinden fijn, in welcke figh alle Qualiteyten van Natuereri goed en volmaeckt verröonen, maer de daeghlljckfche ervaerentheyd in tegendeel ons leerd , dàtfe meerendeel fleght genoegh fijn gequalïficeert, fpo is dickriiael vannoode, dat de Berijder door fijn diferetie en geduerige riëerftigheyd veelerléy defeclen der Paerden we- te te vetbeeteren. 't Is wel noodwendigh , dat alle Paerden, diemen in d' een of d' ander Ma- tiegienexerceerën wil ('tfy in wat dir het oock fijn nloght, à terra terra, óf iil de Corbetten") voor alle dingen van een groote itefekté des rughs, en van goede kraglïten benoorden te fijn , ver ïiiitsié anders niet prejleeren , maer wJg-nsde fvvackheyd(gelijck ghy nu al dickmael gehoord hebt) u felfs in de minile Les nietgenoeghlaém Contenteeren konnen : Doen evenwel vereyfeh't het Exercitium à terra noch veel meer qualitey- ten der Paerden t' obferveeren, als 't Exercitium der Corbetten, op wat wijs defelve óockghe- jchieden moghten $ vermits de Corbetten meéft tot recreatie en vérluftigingh gebruyekt wer- den , waer tegens het Exercitium à terra meer noodwendigh en nut is tot defen/ieevt allerley Ridderlijcke Oeffèningen , die figh te Paerd moghten toedragen, om fijn tegenparty te be- jegenen , en van hem bejegend te werden. |
||||||||||||
|
Doch om u niet te langh op te houden, foo
merekt, dat in de verkiefingh der Manegien à terra terra voornaementlijck fefderley Qjta- liteyten der Paerden t' obferveeren en in aghc te neemén ftaeri. Als , ten eerften en voor alles , 'e humeur en de Moëdigheyd. Ten tweeden, der Gehoorfaemheyd, of de regh- te tedere ghevoellijcklieyd en ftutringh des Tooms. Ten derden , den Adem. Ten vierden , de difpofitïe en ghefwindheyd der Beenen , en dat het Paerd niet traegh fy. Ten vijfden i de proportie : En ten laetften^ den Ouderdom der Paerden. Dit alles is in de verkiefingh tor de Manegien à terra terra veel meer noodwendigh t' obferveeren , als in de verkiefingh tot de Corbetten en Caprio- len. I. Belangende eër'ft 'e Humeur en de moë-
digheyd, daer isindeefe exercitie niets nood- wendiger , als dat het Paerd niet van een boos wëerfpannigh , maer van Natueren van een vrolijck en goed bttmenr fy : Niec Choteryck, quaëd-aerdigh en toornïgh , maer faghtmoe- digh, flil en feedigh : Ni et vertfaeght, fchouw en vreefaghtigh , maer vrolijck en moedigh. Want anders, wanneer een Paerd van een boo- fe humeur , wederweerdigh , boös-aerdigh; óngehoorfaem en fchouw was, fookondt ghy Iightelijck af neemen, hoe weynigh diergelijc- ke Paerden tot ernft fouden konnen dienen, eri in wat gevaer figh de geene begeven, die op dé foodaenige haereri vyand onder d'öógen tree- ken. Ick wil niet alleen fpreecken van de Qua- liteyten der Paerden, die bequaem en dienftigh fijn,wanrteermen de Manegien a terra terra op dé Schooien exerceert, of datmen anders voor hem fel ven alleen rijdjmaer van de Qualiteyten,welc~ ke foodaenighe Paerden behooren te hebben, welcke gebruyekt werden tot Ridderlijcke oef- fèningen , of tot Gevegliten te Paerd. Wane óf fc'hóon een Paerd, van een quaed Humeur, foo wel afgeright was geworden, dat het fijn Manegie op de School, of onder u alleen , met een cierlijcke gratie kon verrigluen, en defelve M à jwyrt |
||||||||||||
|
p% Oeffeningh en Kon ft des Rijdens
|
||||||
|
juyfl maecken, met behoorlijcke gehoorfaem-
heyd, naedewil fijns Berijders (gelijck dan door de Kond en neerfiigheydt des Picqueurs feer wel gefchieden kan, hoe weerfpannigh, boofaerdigh , vreefaghtigh en fchouw het oock iijnmoght) foo vrees ickevenwel, dat deefe gefwindheyd des Paerds u weynigh fou konnen contenteer en ofte baetkoomen, wanneer ghy u- wen vyan'H daer mêê bejegende, of van hem bejegend wierd. Want niet alle Paerden fijn tot foodaenige occafien dienftigh, fchoonfe de Manegien juyfl enperfeft konden maecken-.Maer in dit geval kan een groot onderfcheyd bemerkt werden. II. Aengaende de gehoorfaemheyd en tede-
re gevoellijckheyd des Tooms, 't is niet min- der noodwendigh, dat het Paerd niet alleen defélve fleghtelijck kenne en verflae , maer oock, dat het figli met de regine middelmaeti- ge Stuttingh daeropaenleune, defelveinalle occafien obediere, fonder de hand des Berijders oyt teforceeren oft' overweldigen, hoe leer hy 't öock travailleerde, of op eenige andere wijs daer toe oorfaeck geven moght. Want in deefe exercitie à terra terra is van nooden d'alderfaght- fle gevoellijckheyd of aenleuningh des Tooms, veel meer als in d' exercitien der Corbetten,ofati~ dere diergelijcke. Want indien 't Paerd niet wel obedieerde, maer fighfterckenhardinden Toom maeckte, forceerende of overweldigende de Hand des fel ven, in foodaenigh een tijd, als ghy mee u tegenparty in atlie waert, foo be- denckt by u kken., in wat gevaer ghy u bevin- den foud , vermits ghy niet alleen met uw vy- and, maer oock felfs met uw Paerd foud te ftrij- den.en met eenen te verwaghten hebben,dat gy van 't felve gedragen foud werden, daer heenen ghy geenffins begeerde te fijn. 'lil. Belangende den Adem, defelye is niet minder, maer noch meer noodwendigh, als de voorige qualiteyten. Want alle Paerden, die à terra terra fullen geexerceert werden, niet al- leen op de School, maer oock tot alle occafien, welcke voorvallen moghten, moeten voor alle dingen een goeden en lighten Adem hebben, defelve niet haelende met een groote bewee- gingh des Lijfs, of met het opblaefen der Neus- gatten , maer een goede tijd langh in den fel- ven volhardigh blijvende 5 anders foudenfe in den arbeyd niet langh geduerfaem fijn, noch haeren Berijder contenteeren konnen, offe oock fchoon feer wel geexerceert of afgeright waren. Want men fiet, dat fomtijts de Paerden in dee- fe occafie, meer als in andere, op fighneemen enprejìeeren moeten. Indien nu 't Paerd van een fleghten of fwaeren adem waere, foo kanmen |
lightlijck afmeeten, dat het felve haeft maghte.
loos werden, en fijnen Rüyter daer door in dert noodt laeten fou. I V. Is oock noodwendigh de difpofitie en
gefwindheyd der Beenen 5 defgelijcks, dat het Paerd niet langhfaem of traegh fy; maer dat het hebbe de behoorlijcke ghevoellijckheyd. Want indien het luy en langhfaem was, foo dat ghy 't met groote beweegingh van uw Perfoon moeft aendrij ven, foo fou deefe langhfaemheyd of luyheyd u in uw goede operatie dickmael ver- hinderen. V. Dat àe proportie des Paerds noodwendigh
t' obferveeren ftaet, is voor heenen in 't eerfle Boeck dickmael, infonderheyd CapittelS. en 9. gefeyd geworden : Naementlijck , datmen figli in alle Onderwijfingén moet righten nae de Proportie der Paerden , en der felver aert om de Kop te draegen. Defgelijcks is oock aenge-> weefen, op wat voor een wijs ghy de bewee- gingen des Paerds gelijck maecken, en hoe ghy 't een of't ander deel te hulp koomen fult, in- dien 't gebeurde, dat het telaegh nae beneden ffingh , en voor fwaer was in de hand des Tooms. In tegendeel oock, indien 'f. hoogh en met een geftrackte Mond gingh,en voor te light en ghefwind was. 'tWelck ick noodwendigh aght, tegenwoordigh weer te herhaelen, wijl deef© Objèrvatie nu in de verkiefingh tot de Ma- negien à terra terra niet minder, als in 't eerfle begin van nooden is. Ick wil hier in niet fpree- ken uyt de Mond of d' obfervatien van andere* maer uyt eygene Ervaerentheyd, ghelijck ick fulcks dickmael feer dienftigh, en wel geeffe- ttueert bevonden heb. lek legge dan, dat de Paerden.welcke met de Kop nae beneden gaen, en voor fwaer fijn, in tegendeel al t'famen ach- ter lighten gefwind fijn fullen. Defgelijcks, de Paerden die met de Kop hoogh en met een ge- ftrackte Mond gaen, fullen aghter fwaer, .en daer tegens voor veel te light en gefwind fijn. Vermits nu de Corbetten en Capriolen vereyf- fchen, dat het Paerd aghter light en gefwind fy, foo fullen de foodaenige (te weeten, die aghter lighter fijn als voor) veel bequaemer en ghefchickter fijn tot de Corbetten , en andere diergelijcke Airs. In tegendeel vereyfehen de Manegien à terra terra dat het Paerd achter by deraerdenblijve, en figh neerfette op de Hart- chen der aghterfte Beenen j voor light en ghe- fwind fijnde om figli te verheffen. En derhal- ven fijn foodaenige Paerden bequaemer tot de Manegien à terra terra. Anders , foo't Paerd voor fwaer waere, foo fou de beweegingh des Galops veroorfaecken, dat het noch fwaerdec en onbequaemer fou fijn, om à terra terra te gaen,
|
|||||
|
Tweede B o
|
||||||||||||
|
E C K\
|
||||||||||||
|
M
|
||||||||||||
|
gaêft, en't fou figli op den Toom noch veemeer overleggen. Uyt" deefegaiitfch klaere redenen kond ghy nu fien, hoe veel daer gelegeis aen de proportie des Paerds, in de verkiefinghom de Manegien t' ohferveeren , hoe fleght egeringh fulcks oock fchijnen moght in d'oogeder Onverftandige.
Hier uyt kond ghy nu oock lightelijck onderfcheyden en verkiefén de Manegien uvvPaerds , tot welcke het alderbefl; geaccommodeert engeaert fai fijn: Eneven hier door fulghy dies te lighter konnen koomen tot deperfe. àie ter Manegien $ fonder in de verkiefingh der
felver (gelijck in't voorige Capittel gefeydis) te dwaelen, of tegens den aert en Natuer des Paerds re procedeer en : En ofwel foodaenighe ongelijckebewegingh der Paerden (door d'or- are, in't Eerfte Boeck aengeweefen) tot een geüjckheyd gebraght konnen werden, foo fai echter d'Ervaerentheyd u leeren, dar d'eene bequaemfuHenfijn tot de Corbetten, en d'an- dere tot de Manegien à terra terra. Doch ickprotefieer hier, geenfïins mij n mee-
ningh te fijn, datmen de Paerden, die (ghe- lijckghefeydis) van Natueren aghter lighten gefwind fijn, niet fou behooren of konnen tot de Juflejje der Manegien à terra terra : In tegen- deel, degeene,diehooghenmeteengeftrack- te Mond gaen , voor van Natueren veel te light en gefwind fijnde, tot de Corbetten re gewen- nen; want door dekonft en gefchicktheyd des Berijders konnen veel gebreecken der Paerden verbeeterd werden. Maer dit fegg' ick, dat het eene Paerd voor een Ruyter bequaemer is als het andere, en darmen in de verkiefingh der Manegien figh altijd behoord te righten nae de gefchicktheyd en Qualiteyten der Paerden, ge- lijck oock nae haren Aert. Uyt dit alles kond ghy nu fien, dat al de ge-
daghte Qualiteyten der Paerden in de verkie- fingh der Manegien à terra terra veel meer nood- wendigh t' ohferveeren ftaen, als in de Manegien der Corbetten, en andere diergelijcke Àirs. Want offchooneen Paerd, 'twelckmen exerceertin de Corbetten, van een boofe Natuer en weer- fpannigh was, f00 kan het doch eyndlijck (ge- lijck wy hier vooren aengewefen hêbben)over- wonnen en tot obedientiegebraght werden, foo dat het fijn Manegien met een goede gratie ver- righte. En of figh fchoon't Paerd ongehoor- faem betoonde, en fijnen Berijder weeritreef- de, foo ftaet hem echter geen gevaer daer van te waghten, en hy heeft geen weerparty te vree- fen, gelijck figh lightelijck toedragen kon met diergelijcke Paerden, welcke à terra terra fullen geexerceert wevden. |
Ten anderen 5 of oock fchoon een Paerd in
de Corbetten de Hand des Tooms forceerde en o- verweldighde , jae gantfch wegh liep, foo is doch niemand aghter hem, die hem vervolghd» of voor wien hy figh te bekommeren heeft, wijl maer alleen de Manegien à terra, en niet de Cor- betten, tot eenige Quaftien te Paerd bequaem en gebruycklijckfijn. Ten derden, of fchoon in 't Exerceeren der
Corbetten 't Paerd van een fwaeren of korten A- dem waere, en door gebreck van den felven niet langh geduerfaem kon fijn, foo kan doch den Berijder ophouden als hy wil , of als hy de maghteloosheydt van fijn Paerd ghewaer werd; want hy heeft niemand,die tegens hem is. Ten vierden , de Corbetten hebben ook fulck een groote difpooftheyden gefwindheyd niet van nooaen, als de Manegien die à terra gefchieden. Want ghy fiet, dat de Paerden, welcke à terra geexerceert werden , altijt twee of drie Tempo moeten maecken in dien tijd , dat maer een Corbette gemaeckt werd ; wijl de Menfuer der Corbetten hnghfaemet komt (vermitsfe hoogec van der aerden fijn) als deMenfeier, die à terra terra gegeven werd, welcke laegh by der aerden blijft, gelijck hier nae ter behoorlijckerplaets gefeyd fai werden. Tén vijfden, datoockd'ongelijcke bewee-
gingh des Paerd, of als 't felve van Kop en Hals fwaer is , en in den Toom hanght, veel be- quaemer en lightergecorrigeertkan werden inde Corbetten , als à terra 5 fult ghy lightelijck kon- nen afheemen uyt 't geen nu alreeds gefeyd is. Eenige Paerden fijn van Natueren niet alleen wel geproportioneert, maer hebben oock van Na- tueren een gelijcke bewegingh en gefwindheyd des aghterften en voorften Lijfs. Soodaenighe Paerden (fegg' ick) fullen ghefchickt en be- quaem fijn tot altetleyfoorten der Manegien. VI. Eyndlijck, tot d'obfervatie des Ouder-
domsy welcke vereyfcht werd tot d' exercitie der Manegien , beyde à terra terra, en tot de Corbetten , is voor alle dingen noodigh, dat het Paerd(eermen't op deManegien fet/tfy in watJir het wil)eer't fijn volkomene kragten en flerkte desgebeentsbereyktheeft;'t welk ick meen,dat voor het fefde of fevende Jaer niet gefchieden kan : Want anders fouden de Manegien fonder fchrede en verderf der Paerden niet geexerceert konnenwerden. D'oorfaek is klaerj engy kond- fe by u felven lightelijck af meeten; vermirs ve- der Paerd van't vierde tot het fevende Jaer de volkoomene ftercktedes Gebeents aenneemt. Gelijckmen dan fiet, dat de Paerden van Inet vierde Jaer afvan Jaer tot Jaer, tot in't fevende toe, aen proportie en Gewas veranderen : Waer M 3 uyR |
|||||||||||
|
94 Oejfeningh en Kmft <ks Rijdens
|
||||||
|
maecken , in behoorlijcke géhootfaemheydt
en op de Hanchen brengen, waer van te vooren gefproocken is. Ick geloof,dat het meer uyton- wetenheyd en onvecfiand, als op feeckere Re- denen gefchied. Maer daerom wil ick niet, datmen de Paer-
den van vier Jaeren niet fou beginnen te berijd den , of in dwangh\e houden, en tot gehoor- faemheyd te brengen 5 of dat men defelve, om derJoncktieydwil, alleondeughdenen boofe gewoonten fou toelaeten : Want ghy hebt al- reeds gehoord, dat ick 't felver daer voor bou- de, datmen de jonge Paerden in't vierde Jaer moet beginnen te berijden. Doenlulcksuioet gefchieden met groote patientic en goed ver- ftand^nïet in de Corbetten ótManegien*terra ter- ra , maer in de Leden, die tot dien Ouderdom beliooren; gelijck in 't eérft Deel deefes Boecks aengewe.fenis. En ick fegge, dat den Berij- der aen diergelijckejonge Paerden van't vierde tot in 't fefde en fevende Jaer niet alleen fai ge- noeghdoen, wanneer hy die in dien tijd inde gedagbte Leffen der eerfter Onderwijfingh wel geexerceerd fai hebben , foo dat het (ghelijck daergefeydis) met de Kop reght, terbehoor- lijcker plaets wel vaft, en met de gantfche pro- portie des Lijfs wel gèunieert er\ gehootiàemì^ tot trotteeren, pareeren en te rugg' gaen wanneer ghy wilt, fulcks alles met een goede gratie ver- rightende; maer hy fai danoVck eerft bevin- den, dat het Paerd veel bequaemer en gefchick- ter fai fijn, om de Manegien te maecken, als té vooren, doe't nochjongh, fwack en onvolkoo- men was, Daer fijn veel ïgnor anten , welcke meenen
(wanneerfe fien, dat den Berijder met de Ma- negien tot in 't fefde òffe vende Jaer det Paerden vertoeft) datmen ioo een lange tijd van doen heeft, om een Paerd aft righten , of de Ma- negien te leeren, vermïtsfe niet verfiaen, om wat oprfaecken fulck gel :hied 5 naementlijck, om alibo de volkoomeue flerekre der Paerden te verwaghten, gelijck in dit Capittel kortelijck gehoord is. Öndertufichen , indien eenige te langh daght, metjonge Paerden tot in 't iefde ofievendeJaer/J^W'^tehibben, defelve wil ickgeernevryftellen, de Paerden van drie of twee Jaeren (jae alsfe maer even droogh gewor- den fijn) te berijden en te travailleeren nae haer. wel gevallen ; voor my, ick heb hier maer al- leen willen fpreecken van 't geen ick door Er- vaerentheyd (om een Paerd wel afte righten, en evenwel goed en géfondt te behouden; veel- mael bevonden heb dienftigh, bequaem en wel geëffcflueertteüjn. VI. HOOFT-
|
||||||
|
uyt dan ooghfcbJjnlijck blijckt, dat fulcke
Paerden, diemen inde Jeughd hard berijd en travailleert, niet alleen aen de volkomene waf- domcnverfterckingh verhinderd, maer (ghe- lijckd'ervaerentheyd leert) dickmael tot in de grond verdorven werden, eerfe de kraghten en reghtenOuderdom des fefden of fevenden Jaers bereycken 5 welcke my dunckt den bequamen tijd te fijn, waer in men beginnen fai de Paer- den te travailleeren en te doen arbeyden in de Manegien. Niemand fai konnen ontkennen, dat niet de
ghebeenten eens Paerds van vier of vijf jaeren noch gantfch onvolkoomen, faght en weeck, jae veel meer Kraeckbeen als been fijn.Bedenck derhalven byufelven, indienmendiergelijcke jonge Paerden in de Jeughd inde Manegien ex- erceerde, 'tfy aTerra terra, of indeCorbetten, offulcks, fonder groot verderf, fou konnen gefchieden. Want de beweegingh, foo wel des Galops als der Corbetten, fou de voorfte Beenen (die dan noch faght en week fijn) feer verfwac- ken$ en men fou bevinden door d'ervaerent- heyd, dat alle Paerden, die in foo tederen Ou- derdom met de Manegien overvallen werden, daer nae, inden tijdhaersbeften Ouderdoms, wanneerfe bequaemft enkraghtighft fijnftwelk mijns oordeeis is , van't fevende tothetveer- thiende of fei'thinde Jaer) krom , lam , on- maghtigh in de knoocken, en tot deefe occafie bynae niet meer te gebruy.ken fouden fijn. Welcke dan geen welafgerighte,maer met meer befcheyd afgeredene en verdorvene Paerden genoemd mogen werden. Derhaiven , om een Paerd niet alleen tot
gefwindheyd en gehoorfaemheyd te brengen, maer oock te maecken, die het fijnen Heer een tijd langh dienen kan -, foo woud'ick wel, dat ghy't fel ve voor'e fefde of fevende Jaer inde Manegien van welcke ick in 't vervolgh traiïee- renfal, niet exerceerde : Want ter foodaeniwer tijd fai 't u niet alleen in al fijn Leffen beter con- tenteeren, maer't fai u oock veel langer dienft doen konnen; wijl het te vooren den behoor- lijcken Ouderdom en kraghten verkreegen heeft. Doch met onfe Duytfche Paerden fou- men wat vroeger, en in't fefde faèrde4MaM/_ zien konnen beginnen aen te vangen,wijl duyt- landfcheentederer Paerden meer tijd en ghe- duldvereyffchn. , Ick weet niet, waerom eenige Berijders de
Paerden van vier Jaeren travailleeren en op de Manegien fetten, dickmael fonder voorgaende ordentlijcke Onderwijfingh derMncipaele LeC- ten des trotteerens, pareerensen te rugg'gaens; welcke de Paerden met de Kop juyft en vaft |
||||||
|
HIH^^^HH
|
|||||||||
|
Tweede B o ê e %*
VI, HO 0 F T S T Ü C K,
Fanden aert en eygenfehap der Manegien
à terra terra.
|
|||||||||
|
'Aer fijn weynige te vinden, tyélcke
i (foo yeeJ den Galop der Manegien à ' terra terra betreft) geen groote Dwa- lingen begaen 5 vermitsfe de Paer- den'pleegen t' exerceeren in een ongelijckeen quaede beweegingh des Galops, en , tegens den reghten aert en eygenfehap des felven, hoogh van der aerden, met een harde rugh en 't op- werpen van't Kruys, of in fpringen met gelijc- kevoetenj of Draven en Galopeeren tegelijck onder malkander ; en willen doch daer door verftaen hebben de Manegien à terra terra^twelk niet anders als groote dwalingen fijn, die ick geloove uyt onverftand en onwetenheyd voort te koomen $ foo dat de geene, die op fulck een wijs ghewoonfijn te Galopeeren, niet verftaen de woorden à terra terra, en noch veel minder kennen de reghte eygenfehap van defelve. En of wel in 't eerfte deel deefes Boecks (in-
fonderheyd in 't 14" en zi*e Capittel) over- vloedigh genoegh is gefproocken gheworden vanden reghren aert en beweegingh des Galops, foo aght ick echter noodwendigh te fijn ,fulcks met weynigh woorden te repeteer en. Want als- meneen Paerd tot Radopieeren à terra terra wil
brengen, fop is noodigh, dat het eerft wel en reght kan Galopeeren op den reghten vvegh, of rond in den grooten Ringh, met een juy(teen ghelijcke beweegingh op de Hanchen der agh- terfte Beenen, blijvende nae behooren à ter- ra naebyder aerden, fonder fulcksoyt te ver- valfchen. Bevlijtight u derhalven, 't Paerd te gewen-
nen , dat het in 't Galopeeren t' ekkens (achter foo wel als voor) met het eene Been voor't an- dere gae, 't welck de Juftejfe des Galops is; doch alfoo, dat wanneer ghy op de reghter fijde Ga- lopeert ('tfydan rond ,.of inde Radopiaten) het Paerd de reghter beenen beyde voor en achter voor-voerej en hier tegens u de lincker, wan- neer ghy opdelincker rijde Galopeert. Want in dien net contrarie ghefchiede', en dat het Paerd Galopeerde met het lincker Been voor 't reghter, als ghy op de reghter fijde Galopeert ; of met het reghter voor't lincker, als ghy op de lincker fij- de Galopeert, fqo foude beweegingh des Galops valfchfijn.. |
|||||||||
|
Schoon ghy oock uw Paerd Galopeert op àsti
regten weg,foo moet ghy u niet-te-min beneer- fiigenj 't Paerd te gewennen met de reghter bee- nen beyde voor en achter, in den Galop voor tê grijpen ; ter oorfaeck, vermits menint'famen rijden en in Queflien te Paerd malkander alleen op de reghter fijde bejegent, en meer op de reghter hand pleegh te wenden, foo fai 't u in veele dingen bequaem fijnjoock fai 'tPaerd* in een ander te bejegenen, meer fterekte met de bord hebben,en gefchickt fijn om uw vyand te- gen tegaen, figh oock wendende waer henen ghy begeerd, veel meer, als of het met de linc- ker voeten in't Galopeeren voorgreep.En gelijck u, te voet fijnde,gereder en bequaemer is, de reghter voet en hand voor uyt te fetten, alfoo fultghy oock te Paerd een gelijcke bequaem*. heyd bevinden,vermits uw Reghterhand alleen te Paerd ftrijd.En of weldiergelijcke Voordee- len te Paerd eenfleght Aenfien moghten heb- ben, foo fullen echter de geene die defelve obfer- veeren engebruyckën, bevinden, datfehaeriri veele dingen feer nut en bequaem konnen fijn. Ick heb te vooren gefeyd ,dat'er voornae-
mentlijcfc tweederley manieren des Galops t' obferveeren fijn, alleen bequaem en noodwen- digh te gebruyckën tot de Manegienà terra^terrat d' eene, waer in figh de Paerden met het kruys unieeren en t' faemen doen, Galopeerende op de hanchen der aghterfte Beenen(gelyck men feyd) à terra terra, kort en behendigh op malkander, T d'ghJi °p der aerden- D'andere >in welcke
de Paerden met het opwerpen van 't kruys Ga- loperen , treckende met eenen de Beenen als aert ugh, komende evenwel op de hanchen der ach- terite Beenen en dight op d'aerde. Want of ichoon een Paerd Galopeerde met het op wer- pen van 't kruys, of (gelijckmen feyd) agroppe- ti, foo moet het figh doch met het kruys niet hooger bewegen als metdeborftin'tG^/ö/>^- r*n gefchied. Want anders, indien 't Paerd foo hoogh van der aerde Galopeerde met een harde Rugg' of in't fpringen (gelijck eenige gewoon, fijn te doen)fo foud'het nittà terra konnen fijn* En of fchoon een Paerd op fulck een wijs (als gefeyt is) hoogh vander Aerden Galopeerde lm de Volta Radopiata, of in de Repelonen, of rond* of
|
|||||||||
|
p4 Oeffeningh en Konft des Rijdem
|
|||||||
|
van der aerden flijght.foo fai die onaerdige
beweegingh des Galops verooffaecken, dat ficVh 't Paerd voor over en in den Toom fai leg- gen , wijl het geen Stuttingh of aenleuningh op defelve heeft 5 maer, ghelijckmen feyd , à bandonnata Galopeert, met het gantfche lijf op de voorfte Beenen, 't welck gantfeh gevaer- lijck is weghens 't vallen , wijl 't Paerd de voorfte Beenen, als't een Mis-tred deed, niet lightehjek weer fou herftellen konnen. Inte- gendeel , als 't de reghte middelmatige flut- tuigli des Tooms heeft, en de felve welver- ftaet, foo fai het in 't Galopeeren fulcke quaede Bewegingen met de Croupe niet hebben, maer fai figli op de hanchen der aghterfte beenen be- geven : En dit is een gewis bewijs, dat alle Paerden die op fulck een manier Galopeeren, van 't begin op de principale Leffen der eerfter Onderwijfingh des Trottecrens,Pareerensente rugg' gaens (als op 't reghte en waere Funda- ment) niet onderweefen fijn geworden. Want of fchoon een Paerd met een overmatigh groo- te flerckte des rughs Galopeerde, foo kan het e- venwel door de konft en vlijt des Berijders, door't Pareeren en te rugg' gaen,daer toege- braght werden, dat het op de hanchen fai Gala- peeren, gelijck behoorlijck is, à terra terra, dighe by der aerden. Ick wil niet meenen, dat yemand foo onver-
ftandigh fou fijn, die niet de bequaemheyd vari 'teene en d'onbequaemheyd van't andere fou konnen kennen en onderfcheyden ; terwijl alle Paerden , die in den Galop, op de hanchen enk terra (dat is, dighe by der Aerden) gaen, veel behendiger, veerdiger, vafleren faghter onder, den Man fullen koomen, oock in den Galop feeckerder op der aerden fijn,foo datfe niet ligh- telijck vallen 5 vermits de flerckte des gant- fchen lijfs by malkander is. Want/y fullen niet foo diep en met volle geweld in d' aerde drin- gen of grijpen,gelijck men fiet in fulckePaerden, die met een harde Rugh en hoogh van der Aer- den Galopeeren. Bedenck derhalven by u felven, eerftelijck, dat ghy met de lande (in wat voor een occafie het oock fijn moght) gewifiereii beeter geaccommodeert fijt op een Paerd, 'e welck à terra terra vaft«en faght onder de Man komt, als op eenander, 'tvveìck met een harde rugh,hoogh vander aerden, of in fpringen komt, waer op ghy niet alleen m lande, maer oock uw eygen lijf nart uw wil niet maghtigh foud konnen fijn. Even defgelijcks kond ghy niet foo feeckergaen in 't affchieten van een Piflool op een Paerd, 't welck hoogh en met een harde rugg Galoppeert , als op een, 't welck « terra kom r. En defelye Contrariet ey ten fuif ghy oock bevin-
|
|||||||
|
of op wat wijs het gefchieden moght, doch
niet Galopeerde op de hanchen, maer hoogh van der aerden , met een harde rugg' (of in fpringen) in eenvervalfchten(?a/ö/>, vand'ee- ne fijde nae d' andere om, foo föumen doch niet leggen konnen, dàtftflcks *Terra geradopi- eert of gevolteert was:Want de holten Radopiaten, halve of geheele Repélonen, of hoCrhen defelve noemen moght, maecken voor haer felven geen Manegien ,maet de manier en de Mrs, in welcke 'e Paerd geradopieert oïgeexerceert werd. Want alfoo feydmen: lek Radopìeer à terra terrai dat is, een.öa/^dight by der Aerden. Ick-Ra* dopieer in Aeri, dat is, in de Corbetten en Capri- olen , op d'een of d'andere wijs der felver. Even alfoo werd oock het Paerd geexerceert in de Repélonen, half of geheel, à terra terra, in Corhetten, in Capriolen, en andere diergelijcke. Alfoo kan gefeyd werden : lek neem mijn Paerd z terra op den reghten wegh 5 ickneem het in Corbetten op den reghten wegh, ick neem het in Capriolen en diergelijcke, op den regh- ten wegh. Maer altijd blijft de les der Volten voor figh felven, en alleen den aert en manier, in welcke 't Paerd geexerceert werd, maeckt het onderfcheyd der Manegien. Uyt defe onderfcheyding kond ghy nu ligh-
telijck af neemen, de groote dwaelingh en't onverfland der geener, die fulck eenboofeen onaerdige Beweeging eens vervalfchten Galops onder 't getal der Manegien à terra terra tellen. Derhalven foo u diergelijcke Paerden ter hand quamen, die met groote fterekte en een harden Rugg Galopeerden,hoogh van der aerden ; en dat defelve van andere alreeds op fulck een quade wijs gles Galops geradopieert en in de Volten geex- erceert geworden waren, foo beneerftight u, dat ghy defelve deefe quaede manier des harden rughs en't opwerpen van't kruys weer be- neemd. en afwend , beginnende d' Exercitien aen te vangen inde Galop op den reghten wegh; gevende defelve de hulpe met hec lijf wel te rugge,en Cafligeert het met de Toom en Cave- zon, foo dickmael fy met een harde rugg'figh verwonen, of de Croupe hoogh van der aerden opwerpen. Geeft foodanigh een Paerd oock dickmael
de Les des Pareerens en deS te rugg' gaens, nae d'ordre der eerfter onderwijfingh in'tvoor- gaende eerfte Boeck op 't 8. en 16. Capittehoot gefield j die 't Paerd op de bamhen der aghterfte Beenen en voor light en gefwind maecken. Hier door fai'e Paerd figh leer en neygen met de Croupe nae d' aerde, en fai daer nae in 't Galopee- *ren blijven à terra terra. Want t'elckens, als 't Paerd in 't Galopeeren met de Croupe foo hoogh \ |
|||||||
|
Tweede B o e e k.
|
|||||||||||||||
|
m
|
|||||||||||||||
|
bevinden in't gebruyeken des Geweers en in
veelerley andere Occajen te paerd : Ickfwijge, dat noch overigh is t' objërveeren degtootebe. quaemheyd en onbequaemheyd der eener en der anderer partije, wanneermen ingeflooten en in een Ruftjngh rijd, gelijck d' ervarentheyd de foodaenige lal konnen leeren, die dierge- lijcke Paerden in foodanigè Occafien gebruye- ken. Ick geloof, dat oock felfs een Stai-jongen de bequaemheyd des eenen, end'onbequaem- heyd des anderenDeels fou konnen onderfchei- den. En fchoon ick veel meer oorfaecken (die |
|||||||||||||||
|
klaer en by nae ontelbaer fijn) waerom infon-
derheyd den Galop à terra terra bequaemer en nodiger is t' exerceeren , fou konnen aenwijfen* foo fai ick 't echter, kortheyds halven, by de nu verhaelde laeten beruöén $ en laet Vulcks alles blijven aen 't oordeel der geene, die d' een of d' ander Manier des Galops gewaepend ge- bruyekt hebben, of noch gebruyeken fulïen. Wane altijd werdmen door d' ervaerentheyd eerfl: gevvaer 't profijt of de fchaede, de be- quaemheyd of onbequaemheyd van yeder dinej en foo oock van deefefaeck, |
|||||||||||||||
|
"VII. HOOFTSTUCK.
Fan 't Radopieeren à terra terra; op wat wijs
men een Paerd in V begin daer toe brengen en gewennen fak
|
|||||||||||||||
|
■ Adopteer en, beyde à terra terra en in
[Air, werd daerom alfoo genoemd, |wijl 't Paerd in eenen Omkreys, of *in eene Volte, tweeCirculeno£Vol- ten maeckt $ d' eene mee de voorfte voeten, maeckende de Circumferentie, of den buyten- ften arcuidet Volte, en den anderen meed' agh- terlte Voeten , maeckende den binnenften Cir-
cul, en alfoo een dubbele Volte, die dan Rado-
tiata genoemd werd , wijl de Volte dubbel ghemaeckt , en van twee juyfte Qirculen t' faemen geflooten werd. En hierom ver- eyfcht het Radopieeren, beyde à terra en in Air een groote en byfondere Iu/lejje des Paerds, meer als in andere Leflen der Volten : Defge- lijcks, dat het juyft en valt met deKop, gehoor- faem, en faght in de mond fy. Want indien fulcks toe noch toe vvaeregefpaerd geworden, foo foude het een quaed Radopieeren ge- ven. Derhalven als ghy nu 't Paerd de manier des
Radopieerens, door d' ordre des Paffageerens op de middelmatige proportie der Volten (waer van hier boven in't derde Ctyw*/gefproocken is) wel ingebeeld en bekend gemaeckt hebt, foo dat het defelve verftaet 5 en dat ghy nu bevind, dat het door fulck Pajjageeren indeVoltenbe- quaem en gefchickt geworden is tot de Volte» Radopiaten, om defelve in den Galop à terra ter- ra te verrighten,foo falnodighfijn,eerghy't |
|||||||||||||||
|
Paerd exerceert op de reghte en enge proportie.
der Volten Radopiaten, dat ghy't fel ve te voorea leerd,de gefwintheyd en de Tempo des Galops wel en juyft te maecken, op d' eerfte en wijde of middelmatige proportie der Volten , waer van voor heenen gefproocken is. Want foo langh het Paerd de Furiën en den Tempo des Galops niet juyft kan maecken , op de wijde en middelma- tige proportie der Volten, foo fai 't defelve noch veel minder konnen leeren en begrijpen in de kkyneoïenge proportie detVolten te Radopiee- ren , gelijck ick hier nae feggen fai. Olferveert derhalven , gelijck nu dickmael
gerepeteert is , de difpofitie en gevoellijckheyd uws Paerds. of't fel ve hittigh en tot den Galop begeengh, dan of het langhfaem en traegh is. Want ick heb voor heenen gefeyd, darmen d' eene in 't Radopieeren ophouden en d'andere aendrijven moet. Soo dan uw Paerd gevoel- 'ijck , hittigh en tot den Galop begeerigh was, foo kond ghy't beginnen te Galopeeren op de middelmatige proportie der Volten 5 waer van voor heenen in 't derde Capittel gefproocken is. Begind eerfl deefe Exercitie met den Draf op de reghter fijde, en vervolghd dan in den Galops u beneerftigende foo veel mogelijck is, dat ghy u Paerd houd op de regte middelmatige (tutting des Tooms 5 gelijck oock met de Cavezon in de Inflefje en vafligheyd des Kops, op dat het geen N dijordrê |
|||||||||||||||
|
p8 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||
|
difordre en onmanierlijckheden begingh, of
op d'eene of d' ander fijde te veel Volleerde of figh wendde. Defgelijcks, dat hetoockmet het lijf reghc en juyft in de Wteblijve, figh niet met de Borft te veel ofte weynighfpandee- rende, ofbuyten de Volte begevende, maer dat het (gelijck te vooren in'c Pafsageeren, alfoo oock nu in 't Galopeeren) altijd de Volten Kado- piateti juyft maecke, houdende met de voorfte voeten de Circumferentie, en met d'aghterfte den inwendigen Circuit der felver. 't Welck gefchieden fai, als ghy met de hulp der Beenen juyft en wel geaccommo'deert fijt, om't Paerd daer mêê niet te veel noch teweynigh, niet te fterck noch te fwack te helpen. Indien'tPaerd van Natueren hitfighen tot
den Galop begeerigh was, foo moet ghy 't even- wel in.'t begin in't Galopeeren der Volten foo veel als moghelijck is (tillen, gantfch langh- faem tempo in rem/w neemen, fonder eenighfins te haeften of 't Paerd met furie aen te maenen, tot dat het de luflejje der Volten fai kennen en verftaen; 't welck in weynigedaegen gefchie- den kan. Doch daer nae, als nu 't Paerd , op de gedaghte wijs, eenige daegen langhinde Volte te Galopeeren is geexerceert geworden, als dan (vermits her Paerd tot -den Galop be- geerigh is) fai het niet alleen de Furie en de Tempo des Galops gefwinder maecken, maer oock de Volten Kadopiaten juyft en metwey- nigh moeyte, meteengoedegnj/i<?enfoodae- nigh een gefwinde lighcigheyd neemen, als in 't Kadopieeren à terra terra behoorJijck is. Maer anders indien ghy een Paerd, *t welck
hitfigh, gevoellijck en van Natueren tot den Galop begeerigh is ,,met groote Furie woud nee- men , eer het de Volten, en de tempo der felver in'den Galop verftaet, en juyft kan maecken, ioo foude fulcks een tegen- ftrijdige0/><?ra?zV hebben, en een Contra-effett maecken : Nae- mentlijck, 't Paerd fou niet alleen den Galop, maer oock de Kadopiaten ftracks in'c begin leeren vervalflchen, defelve van figh fefs ce_ gens uwen wil te neemen, de Borft x.^fpandee- ren, of de Croupe te veel binnen ofbuyten den Circuit der Volten te werpen ; gelijckghy in't vervolgh breeder hooren fult. Oock fouden niet achter blijven de groote onma- nierlijckheden en quaede gewoonten , die de Paetden door dit middel met deKopaen- neemen : Derhalven om een Paerd van't be- gin af tot de Volten Kadopiaten juyiï te gewen- nen , foo moet men den Galop aenvangen faghtelijck en à tempo, eer men figh begind |
te haeften om de Volten ende Tempo detkhet
gefvvind te maecken. Doch indien een Paerd in fijn doen langh-
faem en traegh was , van noden hebbende, dat men't felve met een groote furie tot den Galop aendrijve, foo begind het in den Galop te feu ten op d'eerfte en wijde proportie der Volten. Want foo ghy't Paerd te vooren in't Paf sa- geeren van de middelmatige proportie der Vol- ten wel geexerceert fult hebben nae d'ordre in 't derde Capittel aengeweefen, en 't felve nu be- gind te Galopeerén op de groote en wijde pro- portie der felver, foo falhetfoodaenigen vry- heyd der Volten maecken , dat het, fonder eenige verwarringh of weerfpannigheyd, en dies te lighter en gefwinder tot den Galop'm de Kadopieerende Volten fai koomen , maec- kende de Furie op de hanchen der achterfte bee- nen, en neemende de Volte juyft en meteen goede gratie, veelmeer, alsofghy'tterftond in de enge of middelmatige proportie der Vel- ten Galopeerde , welcke 't Paerd in 'reerftveel meer aen den Galop in de Volten ver- hinderen foude. Want telckens foud'heteen Paerd fwaer vallen én hard voor koomen, wanneer het eerft fou moeten doen 't geen het noyt te vooren gedaen had. En ter defer oor- faeck moet men altijd neerftelijck over leggen, op wat voor een wijs men 'teen of't ander , Paerd bequaem en veerdigh fai maecken toe allerley fwaere Leflen , diemen eerft begind t' exerceeren. Vanghe derhalven aen, uw Paerd t'exer-
ceeren in den Draf (gelijck ick gefeyd heb) op d'eerfte en wijde proportie der Volten, en vervolght dan met den Galop, helpende 't Paerd met het ligchaem , met de ftem, met de Roede, Spooren en Toom 5 altijd vlij- tigh obferveerende , hoe veel het van d' een of d' ander deefer hulpen nodigh heeft. Want daer fijn eenige Paerden die figh aenvanck- lijck in 't Kadopiaten à terra terra te veel op den toom leggen , en de Circumferentie der Volten met de voorfte voeten overfchrijden, te veel avanceerende. In teghendeel fijn'er andere, die in't begin in't Galopeeren niet ge- noegh avanceeren, vervalfchende alfoo in 'teen en't ander deel de Volte, waer uyt ftracks in den aenvangh veel groote difordren en quaede gewoonten komen t'ontftaen; die de Paerden in 't Kadopieeren aenneemen , welcke nader- hand (gelijck ghy hooren fult) niet lightelijck te corrigeer en fijn. Derhalven indien 't gefchiede, dat het Paerd
figh
|
||||||
|
Tweede Boe c k.
|
||||||||
|
figli te veel uyt de Volte wierp, overfchr ij den-
de de Circumferentie der felver mee de voor- de voeten, hoe weynigh het oock vvaere, foo fult ghy 't helpen met de Toom en Cave- zen , 'tfelve daer meê ophoudende , en te gelijck Tempo in Tempo verheffende 5 oock ver- lightende met de hulp des lijfs, 't welck ghy op- gereght en wat meer achter over moet voeren. Doch indien't fig in't Galopeeren niet genoegh in de Volte avanceerde,maet te veel te rugh viehfoo fai van noden fijn, dat ghy't helpt met gelijcke Spoor-flagen, foo lang tot dat het fig na voor a- vanceer,en de Volte regt maek.So/Iiciteert het dan met het aenleggen des buytenften Beens en fte- gelreeps.of na dat nodig lal fijn met deSpooren, op dat het reght,en met de Croupe ia de Volte blij ve, figli metdefelve nae d' aerdeneygende. Vermaend het daer nae met een groote furie tot Galoppeeren : Want de hulp der Spooren en Beenen is niet alleen nut, om 't Paerd in 't Ra- efopieerenop te wecken, maer om't felve daer door ook te Iufteeren, op dat het de Volten Rado- piaten,heyde met de voorde en aghtetfte Bee- nen, reght, cierlijck, en met een goede gratie leerde maecken. Letondertuflchen,foodickrnael ghy 't Paerd
in't Radopieeren aenvanckelijck de Spooren geeft.d'een of dander, dat ghy 't t' elckens te ge- lijck in den fel ven Tempo met een ftercke flem toe roept-.want dan fai't Paerd deSpöor-fla- gen leeren mereken door de flem, en figh na- derhand altijd op wecken , foo haeft het maer alleen uw flem fai hooren,meenende, dat de Spoor llaegen daer op volgen fullen. Defge- lijcks, indien't van noden waere 't Paerd te helpen met de Roede ('t welck alleen op de Borft behoord te gefchieden) foo fult ghy met yder flag de hand verhefTen,dat'et het Paerd fien kan. 't Welck meenighmàel gefchiedende, foo fai het Paerd fulcks mereken, beginnen te vree- fen, en daer nae figh op wecken, foodickmael ghy maer alleen de hand met de Roede ver- heft. Dit is voorfoodaenigePaerden, diementot
Radopieeren flerck vermaenen en aendrijven moet, niet alleen nut en bequaem, maer 't heeft oock een veel beeter gratie, als of men foo veel bedrijfs en flaens met de Roede had. Op deefe wijs fult ghy u Paerd, door't Radopieeren op d'eerfte en wijde proportie der Volten ,totbe- hendigheyd brengen, om de gefvvintheyd in den Galop tempo in tempojuytt. te maecken, foo dat ghy 't daer nae in 't Kadopieeren der kleyne of'engeproportie der Volten,niet meer met fulcke groote hulpen fult behoeven aen te drijven ofte |
||||||||
|
vermaenen; gelijck ick ter behoorlijcker plaets
feggen fai. Derhalven, als ghy uw Paerd eenige dagen
te vooren de Kadopiaten fult bekend gemaeckt hebben, foo dat het de gefvvintheyd des Galops, en de Tempo des felven kort op malkander kan -maecken, op d' eerfte en mjdeproportie der Vol- ten, foo fult ghy't dan lightelijck tot het reghte Kadopieeren konnen brengen, op de kleyne en enge proportie der Volten, als ghy maer alleen de hand met den Toom wat meer aentrecken, of nae u houden fult. Hier uyt fiet ghy nu, hoe feer de geene dwalen, welcke terftond de Paer- den beginnen te Kadopieeren a terra op de kley- ne en enge proportie der Volten (waer van hier nae t' fijner plaets gefproocken fai werden) al- hoewel men toeftaen moet, wanneer een Paerd van Natueren/wgm of hitfigh, al te gefwind en te veerdigh tot Galopeeren was, foo dat men 't by nae niet ftillenkonde, dat dan d'enge proportie der Volten Kadopiaten dienftigh is, om 't Paerd de groote furie te beneemen. Doch met fulcke Paerden , diemen tot Kadopieeren moet aendrijven, is'tbeeter, haer eerft op de gedaghte wijs t' exerceeren, op d' eerfte en wij- de proportie detV olt en, als of men't foo ftracks op de Kodopiaten der engeVolten wou fetten ( ghelijck eenige ignoranten pleegen te doen : 't Welck (vermits het Paerd niet gheoeffend en reght gefchickt is) niet anders als groote difordre enwewamngh des felven veroorfaec- ken kan. Derhal ven moet ghy u in 't Kadopieeren ■%.
terra (ghejijck oock in andere LeiTèn) altijd righten nae de gefchicktheyd der Paerden ; foo dat ghy de hitfige,gevoellijcke en tot den Galop begeerige gedüerigh in een kleyner of enger proportie der Volten Kadopieert, als die, welcke langhfaem en wat fwaerfijn. Deefe moet ghy altijt wat wijder in de proportie der Volten nee- men Want vermits de Paerden ongelijck fijn in difpofitie en gefchicktheyd , foo werd oock noodwendighvereyfcht, dat men d'eene meer vryheyd der Volten geve , als d' andere} Ne- mende voor d' eene de Volten wat wijder en grooter, voor d' andere wat enger en kleyner, nae dat figh de gelegentheyd des Paerds in't Kadopieeren vertoonen fai. I Anderfins, indien ghy een Paerd meend
I te dwinghen om op d' enghe proportie der ' Volten Kadopiaten te Galopeeren. meer of en- ger als de difpofitie en gefchicktheyd fai toe. laeten, foo kan niet anders daer uyt volgen, als veelerley groote difordren en vervalfchingh der Kadopiaten , veroorfaeckt door Ignorantie N z ofon- |
||||||||
|
m
|
||||||||||||
|
öö Oeffènlngh en Konft des Rijdèm
|
||||||||||||
|
ofonwetenheyd,en om dat het Paerd niet te
vooren op d'eerfte en wijde proportie det Volten te'Radopieeren is geexerceert geworden, gelijck dan dickmael uyt een kleyne onvoorfightig- heydt des Berijders groote difordren in 't Rado- pieeren ontftaen konnen. En wijlde Radopiaten een groote litfteffe en Fermej[e des Paerds ver- eyffchen, foo is nodigh, dat men te vooren, eer |
||||||||||||
|
't Paerd geexerceert werd op d' enge proportie M
Vdten Radopiaten, allerley difordren en quaedé gewoonten (die figli in 't Radopieeren konneti toedragen j Corrigeer en afwenne ; derhalven w iï ick eenige der felver in 't volgende Capïttel ver- halen, en me: eenen aenwijfen, hoe defelve te Rem e di eeren fijn, |
||||||||||||
|
Vili, Hoof ts tuck,
Fan eenige Difordren en quade Gewoonten, wekké de Paerden in V Radopieeren f legen aen te neemen, en daer door dé
Radopiaten vervdfchen.
|
||||||||||||
|
Eele, jae by nae \ meerendeel der
üfirdren en boofe ghewoonten, die de Paerden 'm 'e Kadopieeren detVoltenà. terra aenneemen en be- gaen , ontftaen uyt een quaede Onderwij- fingh, onweetenheyd en onvoorfightigheyd des Berijders, wanneer hy niet verftaet de IttfteJJe der Kadopiaten , en niet daedlijck be- merekt de quaede bewegingen des Paerds, die 't in 't Kadopieeren begaen moght met de kop of 't lijf, waer door de Folte op d'een of o? ander wijs vervalfcht wierd , gelijck nu gehoord fai werden. Want eenige Paerden vervalfcben de Volten met de Borlt 5 andere met het Kruys, werpende figh met hetfelvefeer ongefchickte- lijck te veel in of uyt de Kadopiaten-} fommige met krommen en buygen des lijfs $ noch andere met onmanierüjcke bewegingen van hals en kop; 't welck dan alles (gelijck gefeyd is) voort komt uyt een quade onder wij fingh. Want als een Paerd niet nae behooren met de kop en den hals is gejufteert en gefermeert geworden,foo kan 'er anders niet volgen,als een groote imper- fectie en vervalfcllingh der Volten Kadopiaten. Als ghy derhalven bemerekt, dat een Paerd
de Volte vervalfcht,op d'een ofd'anderfijde der felver, met de Borii te veel in de VolteJpan- deerende (hoe weynigh liet oock waere) foo fult ghy bevinden dat fülcks voornaementlijck voort komt , uyt d'onvoorfightigheyd des Berijders, als hy 't Paerd met den Toom te veel vrij heyd geeft, en 'tfelve toelaet,de Volte van figh fel ven behendiger en gefwinder als nae be- hooren te neemen , laetende 't Paerd niét be- hoorlijcker wijs tempo in tempo op de handt des Tooms waghten. Hier uyt ontflaet dan,dat het Paerd fijnen Berijder niet alleen de Toom en Tijd ontfteeld, maer oock daer door de Volte vervalfcht, meenende defelve haelt te veranderen. |
||||||||||||
|
Ten anderen komt hec oock voornaement-
lijck daer uyt voort, wanneermen de kop des Paerds in't Kadopieeren met de Cavezon te veel van de Volte aftreckt, en dat het oock te gelijck (gelijck eenige onverflandige gewoon fijn te doen) maer alleen met het buytenfte Been ge- holpen werd te Kadopieeren. Want vermidts het Paerd met de Kop krom, uyt de pofluer en uyt de Volten Kadopiaten gaet, foo kan't niet anders fijn, als dat het figh met deBorft en't lijf in de Volten fpandeert, en daer tegens met de Croupe uyt de felye doet ; 't welck gevaerlijck is wegens't vallen. Want vermits figh't Paerd op de gedaghte wijs tegens de Volte leund, en defelve gelijck als huyekende en met groote miffïand neemt, fookan 'ch'ghtelijckdoor eea mis-tred gebeuren, of oock, als 't Paerd de voet quam uyt te glijden ('t welck aen eenige gladde plaetfen niet vreemd fou fijn) dat het figh van vallen niet fou konnen onthouden. Dit werd alleenlijck (gelijck nu gehoord is>
veroorfaeckt door ignorantie dergeene, welc- ke de Croupe door de Cavezon mecnen te dwin- gen en inde Volte te behoud en; wij hen iet ver* ftaen, dat de Croupe des Paerds in deefe les des Kadopieerens wel meer door de Beenen en Spooren moet gejufleert en gewend werden, als met den Cavezon-ieugel der buytenfle fijde. 't Is wel waer , wanneer 't Paerd met de Cr&npe uyt den Circuit der Volten Kadopiaten viel, dat dan nodigh is, 't felve met de Cavezon op te houden, tot dathet door de Spoor der buytenfte fijde is gejufteert en met de Croupe weer in de Volte ge- braght geworden, maer fulcks moet te gelijck met beyde de Teugelen des Cavezons gefchie, den , En of't fchoon van nooden waere, dat men 't met d'eene Teugel meer als met d'andere te rugg'moefl houden foo moet het echter niet foo veel gefchieden dat men't Paerd (gelijck eenige
|
||||||||||||
|
Ö ÉCt
|
||||||||||
|
roi
|
||||||||||
|
ièènigè plegen te doen) de kop büytéri de regh-
_te Poftuer of uyt de Volte buyge en krom maec- ke$ 't welk niet anders als enkele onvolmaeckt- heyd, en vervalfchirtgh der Radbpiaten veroor- faeckt. Want als een Paerd in 't Radopieeren van de Iüftejje des Kops en uytde/w/^gebtaght, bf dat defelve op d'een of d' ander fijde gebogen werd, foo moet oock het Paerd figh metde Bord op d'een ofd'ander üjdejpandeerën, en tnet het lijf krommen. Derhalvèn foo u diergelijcke qualijck-bere-
dene en gewende Paerden ter hand quaemen, welcke in 't Radopieeren foo CreJentieus en on- manierlij ck , of foo qualijck geexerceert mogh- ten fijn, foo is nodigh, dat ghy haer deefen aerdt, foo veel mögelijck is, weer beneemt, en defelve gewend tot de luftefiedet Volten,doot d' ordentlijcke ftraf des Cavezons enderSpooren, gelijck oock door andere behoorlijcke Midde- len en ftraflèn der Volten , welcke cot fulck een quaeden aert en gewoonte gevoeghlijck fijn. Sijt gedaghtigh, dat ick nu dickmael gefeyd heb, dat het Pajjageeren der Volten en op den reghten wegh 't eenige befte, en grootfte Reme- die is, om allerley boofë gebruycken en onaer- digé bewegingen,die de Paerden met de kop en de guntfche proportie des lijfsbegaenmoghten, wegh te neemen. Wanneer dan een Paerd op de gedaghte wijs
de Volte vervalfchte ,ehfpandeerde met de Borft in de lincker V0/ft?,buygende figh daer regens met de kop en Croupe uyt defelve (gelijck ge- meenhjck pleegh te gefchieden) foo begmd het t' exerceeren in de Schreede (namentlijck, in de Schrede der Schooien, waer van nu dickmael f gefproocken is) in 'tpaJSageeren der Volten op de lihcker fijde, daer het defeyl begaet, en de Volte vervalfcht. En wijl het,gelijck gefeyd is, de kop krom gebogen uyt de Volte draeght, foo fai van noden fijn, dat ghy't cafïigeen en vermaend met de lincker en binnenfte teugel des Cavezons ; 't felve gewennende, de Kop foo veel in de Volte te draegen als ghy fien fult dat noodwendigh is, Wijl 't figh oock met het Kruys uyt de Volte
doet, foo moet ghy 't Paerd met ds reghter en buytenfte Spoor cafiigeeren en vermaenen, op dat het met het kruys oock wat meer in de Vol- te bleef, als anders wel behoorlijck fou fijn. In tegendeel moet ghy 't fterck vermaenen en flaen met de Stegel-reep des binhenflen Beens aen de Borft of't voorfte been,met welcke het de Volte fpandeert en vervalfcht : En indien 't nodigh is, foo geeft het te deefer plaets een Spoor-ftagh twee of drie j 'twelck verhoeden fai, dat het figh niet meer foo veel met de Borft in de Volte, |
||||||||||
|
nóch met deKop ert'tKruys uyt defelve dóen
fai5 wijl.tegens fijn voorige gewoonte, beyde de Kopen 't Kruys nae en inde Volte gewend werd, en derhalyen moet het oock met de Borft weer uyt de Volte gaeri. Want ghy fult door obfervatie bevinden, foo dickmael een Paerd de Kop op d' eene fijde büyght,dat het de Borft al- tijd op d' andere (\)defpan£eren fai, En derhal- ven moet men figh verwonderen over d' igno- rantie dergeener, diefulcks niet in aght nee- men,en de Paerden tot fulcke quade onmanier- lijckheden des Kops veroorfaecken door 'ton- ireght gebruyek des Cavetons, waer van ick nu dickmael gefproocken heb. Want de luflejfe des Kops (welcke 't fundament is) moet boven alle ander leftèn d'etrfte fijn, waer ontrent figh den Berijder behoord te bemoeyenjnadien men fiet, dat fonder defelve geen les der Volten, i n- fonderheyd niet de Radopiaten a terra, juyften perfeft fijn kan. Deefe gedaghte Straffen met den Contra-teu-
gel des Cavezons en metde Contra-Spoot en fte- gel-reep is noch niet genoëgh , om fulcke gr 00- te onmanierlijckheden te corrigeèrën; maer 't is nodigh, de ftraf der Volten tegebruycken,die niet minder dienftigh en neceflair fijn, om een Paerd dee fé boofe Credenza der Volt én te be nee- men , als de gemelde ftraffèn met de Cavezon en Contra-Spoot. Obferveert derhalven de tijden plaets wanneer en waer 't Paerd de Volte ver- valfcht, de Bovftjpandcert, en figh met het kruys uyt defelve werpt, om dan 'tfelve te Cafligeeren, niec alleen op de gedaghte wijs, met de Cavezon en Contra-Spoor, maer oock te gelijck met de ftraf der Volten, 't Paerd niet toelaetende,dat het met de Borft in de Volte val.of een voet wij- der fette, als in 't Radopieeren betaemt. Als dan't Paerd foodaenigh een dwalingh
begaet op de lincker fijde der Volt en, foo moec ghy't met de gedaghte Straffen des Cavezons, des Contra-Spoots en des Sregelreeps der bin- nenfte fijde uyt en over deCircumferentie der vol- ten Paflageren^en defelve plaets,daer het de Vol- te vervalfcht enfailleert^ gelijck hier in deefe Fi- guer by de letter A. te fieri is. Terwijl ghy nu uyt de Volte P afs ageert,f00 fult ghy 't Paercl met de Stegelreep der binnenfte fijde (gelijck hier boven gefeyd is) aen de Borft of't voorfte Been flaen j en daer tegensmet de buy tenfte Spoor 'tfelve achter de Gordel vermanen5 oock te gelijck het met den Toom en de lincker teu- gel des Cavezons tegens de Volte houden; en ick geloof, dat het Paerd figh door dit mid- del met Kop en Hals Iufteeren, defgelijcks, figh metdegantfehe/w/wt/tfdes lijfs reght maec- ken fai. Deefe Straf der Volten moet gefchie- N 3 den, |
||||||||||
|
I
|
|||||||||||||
|
102 Oeffenìngh en
|
|||||||||||||
|
desRijdem
|
|||||||||||||
|
den, foo dickmael als 'e Paerd eenige feyl in de
Volten begaet, eens of tvveemael in eenen Om- kringh der Volte (gel/jck by B. afgeteeckent ftaet) foo dickmael als ghy meent dat van noo- den fai fijn. En ick meen, hoe meerder (dit ge- fchiedende) deek Straf der Volten en d' andere gemelde Straffen 't Paerd gegeven werd, hoe beter en dienftiger het is, om't Paerd dies te eerder van fij n dwaelingh te brengen. Ter dee- fer oorfaeck woud' ick, datmen diergelijcke Paerden op de gedaghte wijs inyeder Folte vier- mael tughtighde, foo dickmael het defelve ver- valfchte en de Botüfpaudeerde,hoQ weynigh het oock waere, gelijck in C. te fien is. Want het Paerd fou hier dan leeren opmercken, en wagh- tenop d' Avijjen des hands en der Beenen, hoe weynigh of hoe veel het figh op de beweeging |
|||||||||||||
|
der felvet in of uyt deVolte doen en retireeren
fai. |
|||||||||||||
|
Even deefe ordre fult ghy oock houden in 't
Contramim, wanneer het Paerd de Radopiaien op d'andere fijde vervalfchte, geiijckghy hierby in de Figueren der reghter en lincker fijde fien kond. Maer noteert, foo dickmael ghy de Volte veranderd, en uyt of over defelve pafifageert, dat ghy dan't Paerd door de finta des hands weer met de koptegensde Volte moet wenden: En terwijl ghy de finta geeft ('twelck'moetge- fchieden met voorwerpingh der Beenen) foo moet ghy t altijd met het binnenfleBeen At- tondeeren, of rond maecken (gelijck met D.) eti dan eerlt het buytenfte Been aenleggen. Doch de gedagte Straffen,foo wel der Volten
als met den Gwd-teugel en Cavezon, moeten al t'faem
|
|||||||||||||
|
■•'
|
|||||||||||||
|
Tweede
àìt'faem even gelijck, ter reghter tijd en men-
fuer, op malkander volgen, op dat yeder (ij n be- hoorlijck effell enwerckingbereyckenmoght. En fchoon defelve niet volkomentlijck binnen een dagh drie, vier, of wat meer tijds, volgen wilde, loo moet ghy u daer over niet vertoor- ' nen, of tot ongeduld laten beweegen , om uyt de voorgenoomene ordre der gedaglite ftraffen te fcheyden. Want altijt is 'er minder tijds van doen,om figh tot ondeughden en lafleren te ge- wennen alsom defelve weer te verheten. Even alibo oock,een Berijder heeft niet veel tijds van noden om een Paerd tot quaede onmanierlijck- heden en boofe gebruycken te gewennen-. Maer wel eens foo veel tijds fai by moeten hebben om defelve weer te remedieeren. Eenige Paerden vervalfchen de Radopiaten op
een andere wijs, doende het tegendeel van de voovige, fpandeeren figli m<?t de Bord uyt de Vol- ten,en krommen figli ter contrarie met de Kop en 't kruys te veel i n defelve. 't Welck niet alleen (gelijck de voorige) gantfch gevaerlijck is, we- gens 't vallen, maer oock werd het Paerd daer door veroorfaeckt tot weerfpannigheyd en ongehoorfaemheyd, vermits het niet wel rao- gelijck is, dat het op fulck een wijsKadopieeren kan. Want als figli 't Paerd beyde met het Kruys en de Kop tegen en op d'eene fijde te ge- lijck wenden fai, foo kan 't niet wel anders fijn, als dat,door fulck een onordeningh en krommen des lijfs en des Kops, oock den voe- ten figh op d' aerde met gtoote difordre onder malkander verwarren moeten : 't Welck dan 't Paerd eyndelijck tot weerfpannigheyd be-
weeghd , foo dat hee tegenftreeft, om op de
felve fijde tegaen. Dit komt, even gelijck 't voorgaende, voor-
mementlijck voort uyt groote Ignorantie of door onvlijtigheyd entraegheyd des Berijders, foo dat hy of uyt onweetenheyd niet beeter weet, of door luyheyd de moeyte niet wil aenneemen om deefen boofen aert het Paerd weer te beneemen, of in 't begin haer daer voor te hoeden. Gelijck'er dan hedenfdaeghs veel diergelijcke Berijders te fien fijn, welck van 't teghtegebtuyck des Cavezons weynigh kennis hebben, en alleen de Paerden (uytgewoonte of eygen gemack) met de reghter teugel des Cavezons aen den hals hangen, hetende den an- deren (die gelijck als 't tegen-gevvight behoord te houden en 't volkoomene effett moet helpen verrighten) daer tegens flodderen 5 fpeelende alfoo gelijck als op eene Snaer. 't Welck niet alleen tegens d' ordre en't gebruyck des Cave- zons, maer oock tegens't gantfche Fundament deefer konft is 5 welcke leerd'tPaerdmetde |
||||||
|
O E C K. IO3
Cavczon de Kop te Iufleeren, reght, gelijck en
vafl te maecken , en tot alle goede manieren te gewennen, om al de LefTen, die 't geleerd heeft, met een cierlijcker welftand te verrighten. Want al de gedaglite groote Credenzen en qua- de gewoonten in't Kadopieeren koomen (ge- lijck gefeyd is) voornaementlijck voort uyt een quaede onderwijfmgh $ 't welck veroor- faeckt , dat al foodaenige Paerden (die op fulck een wijs alleen met de reghter Teugel des Cave- zons geregeert fijn geworden) gemeenlijck met de Kop, en te gelijck oock met het kruys, figh te veel in de Volte werpen, fpandeerende in te- gendeel met de Borft te veel uyt defelve, wan- neermen die Kadopieert op de reghter fijde. Eer contrarie doenfe het tegendeel, en krom- men figh beyde met de Kop en't kruys uyt de Volte , tnfpandecren de Borft te veel in defelve, ajs men ter lincker fijde Kadopieert, gelijck hier boven gefeyd is, om datfe geduerigh al- leen de reghter teugel des Cavezons gevoeld hebben, en niet defelve beyde ter reghter en ter lincker fijde fijn geregeert geworden. Ick weet niet, of't meer onweetenheyd enönver- ftand, of naelaetigheyd en traegheyd te noe- men is, de Paerden in 't Kadopieeren der Vol- ten op fulck een wijs, en maer alleen met d' eene teugel des Cavezons te helpenjwijl 't Ka- dopieeren a terra voor alle dingen vereyfcht (ge- lijck meermael gefeyd is) een groote jufteflè en fernejje des Hals en Kops, en dat het Paerd in 't Kadopieeren met de Borft en 't kruys ge- lij eken vaft in een reghte linie blij ve, h'gh ter eener noch ter andere fijde krommende noch buygende. Derhalven, foo u diergelijcke Paerden ter
handen quaemen, of foo 't anders gebeurde, dat u Paerd in 't onderwijfen genegen was, foodaenige boofe gewoonten aen te neemen, willende beyde met de Kop en't Kruys te veel in de Volte vallen, foo kond ghy 't felve dee- fen quaeden aert niet beeter beneemen 5 en door geen andere Les behoorlijck afwennen, als door de Les des PaJSageerens , door de Straf des Contra-Spoots en met den Contra-Cavezon, en door de Straf der Volten,àie hier toe by- fonderlijck nut en noodwendigh fijn, gelijck ghy hooren fult.En gelijck het Paerd te vooren met de reghter teugel des Cavezons gewend is geworden , de Kop krom en te veel in de Volte te draegen, foo fult ghy riühet contrarie dom, met de lincker teugel des Cavezons , gewen- nende en vermaenende 't Paerd door ge- duerigh Sollkiteeren, dat het de Kop reght en (om fijn boofe gewoonte wil) wat meer van de Volte en nae de lincker fijde draege. En ge- lijck. |
||||||
|
/
|
||||||||||||
|
des Rijdens
|
||||||||||||
|
io4 Oeffeningh en
|
||||||||||||
|
lij ck het gewend is geworden, figli van de linc-
ker Spoor met het kruys in de Volte te werpen, foo fult ghy nu weer het Contrarium doen, 't Paerd met de reghter Spoor cafligeerende en vermaenende, op dat het figh met het kruys weer uyt de Volte doe. Vanght uwe Les des Pajjageerens aen in de Volte, en exerceert het Paerd, reght rond in de Folte te blyven, geven- de hem de Contra-ftraffe derfelverj te weten, vermits het te vooren met het kruys te veel in de Volte gevallen is, dat het nu,door dege- daghte Tughtigingh des Contra-Cavezons en Spoors, en door de ftrafderW/e/z weer reght leeregaen. En op dat het dies te eer fijn boofe gewoon-
te verlaeten moght, foo fai dienfìigh fijn, dat ghy 't Paerd , door 't Sollkiteeren des binnen- flen reghten Spoors, met het kruys wat meer over den Circuit der Rondten of Volten drijft, gelijck hier by de Letter A. te fien is. In te- gendeel, wanneer ghy't Paerd op delincker fijde paflageert, foo fult ghy 't met 't Kruys in ' de Radopiata behouden, door de gedaghte ftraf des lincker Cavezons en reghter Spoors, foo dat ghy't op de reghter fijde (daer het fijn Dwalingh tegens de Folte maeckt, en figh met het Kruys in defelve werpt) rondpa/Sageert, en hier tegens op de lincker fijde (daer het fijn Dwalingh1" van de Volte maeckt, en figh met de Kop en't Kruys uyt defelve doet)traver/eert, en met het Kruys inde Volte dwinghx. te blij- ven. Deefe Contra-ür^fuk ghy foo langh aw- thmeeren, tot dat ghy bevind , het Paerd deefe boofe gewoonte gantfch benomen te fijn : Ge- lijck het dan, door de gedaghte Tughtigingh, lightelijck weer gejufieert en re reght gebraght kan werden. Als het nu dit quaede Wenlfel benoomen is, foo kond ghy 't weer op de regh- te ordre der RadopUten gewennen, en dat het |
||||||||||||
|
figh niet meer in de Volte doe, als in 't Radopi-
eeren betaemd, gelijck te vooren genoeghfaem aengeweefen is. Lenige Paerden vervalfchen de Volte weer
op een andere wijs, werpende figh aen eenige plaets der Volten met het Kruys in defelve, en hier tegens aen een andere plaets der Volten werpenfe figh met het Kruys uyt defelve, of neemen d' eene halve Folte behendigh en ge- fwind, d' andere langhfaem, of vervalfchen de Volten op veelerley manieren:'twelckdefge- lijcks voort komt uytd' achteloosheyd des Be- rijders. Want het gefchied dickmaej , dat figli de Paerden in 't Kadopieeren behendiger om- wenden , of de Volte neemen willen, tegens den wil des Berijders, om defelve haeft te vol- eynden , neemende, ofgelijckmen pleegh te feggen, ontfteelende hem de tijd. enoockal- lenxen den Toom, aen de plaets der Voltenf die 't Paerd alderbequaemft is. Vermits het nu den Berijder detijd en den
Toom (teelt, figh begevende van den reghten wegh der Volten, foo kan 't figh felven niet re- geeren noch helpen, en daerom blijft het ftracks weer fieecken, en kan de Folte niet foo behen- digh befluyten , gelijck het defelve aengevan- gen had , wijl het geen hulp noch fturtingh van de hand des Berijders heeft. Hier van daen komt het, dat dan de Paerden de Volten aen d' eene plaets gefwind of behendigh, aen d'an- dere langhfaem neemen , werpende figh met het Kruys nu in dan uyt defelve. 't Kan even- wel oock daer van koomen, dat een Paerd aen d' eene plaets der Folte met het buytenfte Been of Spoor meer en ftercker geholpen werdt, als met het andere. Want hier door fou't Paerd (foo 't gevoellijck was) figh inde Volte werpen, gelijck hier boven gehoort is. Diergelijcke dijordren, die 't Paerd in'tto-
dopieeren
|
||||||||||||
|
Tweede B
éopieeren tot deefe en andere quaede gewoon-
ten veroorfaecken en be weegen, fouden by nae oncelbaer fijn, en derhalven onmogelijck te verhalen ^welcke gefamentlijck voort komen uyt een quade onderw ij fingh, uytonvoorfigh- tigheyd ofonweetenheyd des Berijders. Om nu foodaenigh een boofen aert en ge-
woonte de Paerden weer t'ontwennen en te bèneemen,foo fai van noden fijn,datmen e- ven 'tfelve middel, waer doorliet Paerd foo qualijck is gewend en geexerceert geworden, omwend, en de Paerden deefe quaede gebruyc- ken afwend door de contrarie firaf. Indien't derhalven gebeurde, dat uw Paerd de Kadopia- ten opfulck een wijs vervalfchre, foo obferveert wel vlijtighlijck de plaets der Foltendzet 't ge- woon is te failleeren. Want daer fijn eenige Paerden, die dickmael een plaets in de Volte bemercken, aen welcke fy figh ontfteelen van de Hand des Berijders, en daer tegens een an- dere plaets, aen welcke fylanghfaemkoomen, en figh weerfetten. Als ghy dit gewaer werd, foo doet het tegendeel, en exerceert het Paerd, gelijck nu al dickmael gefeyd is, in den Pas, mementi ij ck, in den Pas der Schooien, waer door men allerley boofe gebruycken der Paer- den corrigeert en remedieert. Als ghy nu weet , aen welcke plaets het
Paerd figh ontfteeld, en met het Kruys in de Volte werpt, foo ca/iigeert het met de Spoor des binnenflen Beens,aen de felvé plaets, tot dat het figh met het Kruys van en uytdeVelte do5c-,„Neemt oock defelve met her gantfche lijfgelijck en rond , gelijck ghy rot meerder na-
righting in defe Fïguer by deìetter G.fien kond.
In tegendeel, als ghy komt aen de plaets der Ww», daer't Paerd genegen is met het Kruys uyt te vallen, foo dwinght en Cajligeert het met het buytenfte Been of Spoor, foo dat het met het Kruys in de Volte blij ve, gelijck ghy hier nevens in defelve Figuer fien kond. Objerveert oock defgelijcks, hoe en aen welcke.plaets der Volten 't Paerd behendigh en gefwind wilgaen, op dat ghy't te rugg' houd,en in tegendeel,waer |
||||||
|
O E C K. 105
het langfaem,en als belemmert wil gaen, opdat
ghy 't daer aenmaend, of, foo 'tvan nooden is, met de Spooren aenflaer. Want het Kadopieeren moet juyfl: en fonder vervalfchingh of difordre gefchieden, gelijck hier na gehoord fai werden. Ter deefer oorfaeck is feer veel gelegen aen 't verflandt en de neerftigheyd des Berijders $ op dat hy 't Paerd van 't begin af gewenne toe cierlijcke manieren in alle Leflèn, hoefleght en geringh die oock fijn moghten.Ofoock fchoon een Paerd niet meer preteer en kon, als dat het in de Volten Kadopiaten maer paffageer de t foo moet fulcks evenwel gefchieden met een cierlijcke welftand, en goede gratie, foo datKop,en Hals, Borft en Kruys,ja oock de voeten des Paerds op der aerden figh t' faemen trecken en met mal- kander vereenigen:Verders,dat elck deel figh in fijn or dr e en aen fijn plaets met een behoorlijcfc Aenüenprefenteere. Want hoe fleght eenige les oock fijn moght, als defelve met goede ordrege- fchied,foo is fe veel meer te prijfen,als d' aider* voornaemfte, die met veelerley onmanierlijck- heden en quade gewoonten verrightwerd, 't fy met een gebogen lijf,of met krommen des Kops, of andere quaede manieren, waer van in dit Ca- pittel kouelijck gefproocken is. Want al de ge- daghte, ea meer andere diergelijcke onvol- maecktheden,en vervajfchingen der Kadopiaten, fijn niet anders als feeekere Aenwijfingenen kenteeckenen van de groote ignorantie der gee- ne,die de Paerden foo qudlijckgeexerceert en gewend hebben.
Ick fou veel meer diergelijcke onvolmaeckt-
hedenen quaede ge wooncen,die figh in 't Kado- pieerenà terra plegen toe te draegen.konnenaen- wijfen, welcke meerendeel en voornaement- lijck voortkomen uyt een quaede Onderwij- finghj doch ick wil het, kortheyds halven, al- leen by de verhaelde laeten beruften : En ick twijrTèl niet. of ghy fult daer door leeren ken- nen en waerneemen d' oorfaecken deefer quae- de manieren en met eenen onderfcheyden, of- fe fpruy ten van 't Paerd, of van uw perfoon te Paerd. O IX. HOOFT-
|
||||||
|
io6 Öeffeningh en Konft des Rijdens
IX. HOOFTSTUCK.
Fan de P aerden i wekke figh, uytbooJheydenQn-
gehoorfaemheyd uyt de Voltm Radopiaten tegens de Spooren werpen.
|
||||||||
|
dende aen een andere hier toe bequaeme plaets.
Begind het dan weer re folliciteeren , en fijn voorige Les indaghtightemaccken, of't;fiè;h miffchien weer hier door daer toe begeven moght. Want het kon gebeuren, dat het Paerd op fulck een wijs in de Volte failleerde, uyt ge- woonte (gelijck gefeyd is) tot een feecker ge- tal der Voiten , niet anders weetende, als dat het defelve voleynden moeft , en reghc daec aen deed. Ter deefer oorfaeck moet ghy 't niet foo flracks met harde fliaffèn overvallen , en met geweldt daer toe dwingen, op dat ghy't niet (in plaets van't felvete winnen) gantfch, verdierft. Want fulcke en diergelijcke dwalin- gen en onvolmaecktheden moeten veel meer met goede regelen en gcoote patientie overwon- nen werden , als met geweid ; infonderheyd wanneer't Paerd van natueren gevoellijck en vreefaghtigh is. Doch indien ghy fiet, dat het in fijn voorgenoomene ongehoorfaemheyd hardneckigh volharden wilde, foo fai van no- den fijn,d'ordentlijcke ftraffen der Spooren en des Cavezons te gebruycken , buycendever- valfchte Volten $ en dat men 't Paerd met de Ca~ vezon een weynigh weerhoude, tot dat her, door de flraf des Spoors, methetKruysweer in defelve is gebraght geworden. Daer fijn eenige Paerden; welcké, vertoornd
werdende, en figh tot tegen-weer ftellende, de flraf der Spooren gantfch veraghten, en defelve (\\oq ftercken verfchricklijckdie opek gegeven moght werden) wanneer haer de Huyt verhit werd, niet meer gevoelen ; doende alfoo reght het tegendeel : Want hoe meer men haer de Spooren geeft, hoe meer fy figh met het lijf te- gens defelve leggen en werpen;'t welck dan een goeden aenvangh tot ftaggigheyd is, die, door een kleyne aghteloosheyd, wel haefl daer op volgen lbude \ en daerom moeten foodaenige Paerden met verftand,goede ordre en behoorlij- ke flraf overwonnen en te regt gebragt werden. Als 't derhalven gebeurd, dat uw Paerd de
Radopiaten vervalfcht op de reghterfijde, wer- pende figh met het Kruys uyt defelve gewelde- lijck tegens 't buytenfte (of lincker) Been en Spoor, hoe hard ghy't daer mee Caftigeertew flaet;fo dwingt het nietforceli/ck op de felve fij - de te gaen,noch met hetKruys in debite te blij- ven^maer ter contrarie, exerceert het op d' andere, namentlijk op de linker fijde dzmlten,dog niet JRadopiata,
|
||||||||
|
?Ickrnael gebeurd het in't Galopee-
\ren, dat een Paerd verdrietigh werd,
■ als men't dwinght, met de Croupe
>in de Volte te blijven $ figh uyt defel-
ve werpende, teghens de Spooren en Bee- nendes Berijders, fchoon hy 't dickmael tot gehoorfaemheyd gebraght,en tot deRadopia- ten gewilligh ghemaeckt had. Dit komt wel voornamentlijck uyt een boofe Natuer, doch oock dickmael daer van daen, darmen de Paer- den in d'eerfte Onderwij fing niet gewend heeft aen de verfcheydene Hulpen en Straffen der Spooren; oock haer niet heeft leeren kennen en verdraegen de ftrafder felver : Waer uyt dan ontflaet, wanneerfe defelve eens ofmeermael wat Aarcker en herder gevoelen, als fe te voo- ren gewoon waren, datfe figh daer tegens fet- ten en defendeeren willen. Derhalven houd'ick dit't voornaemfte te fijn,
dat alle Paerden daer toe gevvendt werden, datfe de flraf der Spooren in alle occafien (jfchoon men haer oock fonder oorfaeck, thien, twintigh , of meer Spoor-flagen op malkander gaf) geduldig en gehoorfaem verdragen, fonder figh daer over te vertoornen , of tot tegen-weer te ftellen. Oock kon dit veroorfaecktwerden, wan-
neermen de Paerden (gelijck eenige onverftan- dige plegen te doen) aen een feecker getal der Volten gewende. Als fe dan defelve voleyn- dight hebben , en datmen voorts haer verder boven dit getal wil aendrijven, foo fettenfy figh daer tegens : Soo dat den onluft , diefe dan krijgen, de gehoorfaemhey dr verhinderd, en 't Paerd veroorfaeckt, figh op veelerley wijs te defendeeren, 't fy met te rugg'tekruypen, of (gelijck gefeyd is) figh tegens de Spooren te leggen, en uyt de Volte te werpen. Derhalven als ghy defe verdrietlijckheyd of ongehoor- faemheyd uws Paerds bemerckt, en gewaer werd, dat het fijn Les met onwil, niet met de beheorlijcke gehoorfaemheyd en moedig- heyd, verright, verdrietigh werdende te dra- ven of te Galoperen op de Volten Radopiaten, maer figh met het Kruys uyt defelve werpt, te- gens de Spooren, foo fai van noden fijn dat ghy eerftlijck de patientie hebt , en een Les drie of vier feer faghtmoedigh verfoeckt, fon- der fiaegen of ftrarfe; 'tfelveniet dwingende aen even defelve plaets, daer 't figh ongehoor- faem betoond $ maer veranderd de Volta, lij- |
||||||||
|
B O E C E.
|
||||||||||||
|
107
|
||||||||||||
|
ÏW«piata, maer reght rond $ en begind het dan
met uw lincker Been én Spoor te cajligeeren en te vermaenen, foo langh tot dat het defelvè o- hedieere, en figli met het Kruys van 't Been en uyt de Mólte doe. Dit fai 't Paerd op deefe wijs Veel liever en lighter doen,als of ghy 't dwingen woud, met het Kruys in de Volte te blijven, 't Kan oock niet fchaeden, ofghy't fchoon door deefe ftraf met de Spoof de huyt en fijde door- boorde en wondde, want het fai des anderen daeghs maer dies te veerdiger fijn,om te ge. hoorfaemen, gelijck ghy hooren fult. Evenwel , hoe hoogh het van noden is 't
Paerd te ftraffcn en te tughtigen, foo vereyfcht niettemin deefe draf te gelijck een groot ver- ftand en geduld des Berijders ^enhy moet figli geenflìns laeten voorftaen, 't Paerd foo (tracks en op eenen dagli van deefe dwalingh afte fui- len brengen. Derhalven, terwijl ghy't Paerd op de gedaghte wijs met de Spooren ca/?/^/-?, foo moet ghy't oock ondertuffchen mei vriendlijcke woorden aenfpreecken, en met de hand op den Hals carrejjeeren. Want heteene fai't Paerd over fijn mis fiagh ftrafFen, en't an- dere fai het van fijnen opgevatten Toorn tot reght verfiand brengen, om t' onderfcheyden, waer om het geftraft en waer omhetgecarref- feert werd. Als ghy't nu op de gedaghte wijs in de ron-
de Volten der lincker fijde foo verr'gebraght hebt, dat het de Spoor, die 't te vooren weer- ftreefde, obedieert (gelijck ick geloof, dat op deefe Tughrtgingh fai volgen) begevende fieli «iet net rvruysvande Spoor en 'cBeen,hoe wey-
iiigh het oock waere, foo moet ghy't (gelijck gefeydjjs) met het Carefseeren des hands op den Hals fijn Les voor datmael laeten voleyndi- gen ;j en ophouden. Laet het dan wel verkoe- len en fijnen adem haelen, voerd het in de Stal, en laet de fijde ^ die van de Spoor doorboord en gewond is, waffchen met Edick, peper en foutj foo fai't hem 's anderen daeghs moreensfeer wee doen. Begind dan de Les weer gelijck de ri voorgaenden dagli, en exerceert het Paerd op de lincker fijde der Volten, wel rond, en maer al, leen in de Pas, of Sehreede der Schooien. Ver- maend het dan met het Been der binnerifte fij- de, niet met de Spoor, maer alleen met de bloo- te Hiel : want deefe Hiel-flooten fullen 't Paerd in de gewonde fijde veel meer wee doen, als of ghy't ftracks weer de Spoor gaeft 5 waer door het oock weer op nieuws tot ongeduld en weer- ftrevingh fou konnen beweeghd werden. Als ghy nu bemerekt, dat het Paerd voor't linc- ker Been gevoellijck, en (daer het voor heenen 'tfelve weerftreefde) nu gehoorfaem is, in't |
||||||||||||
|
rond rijden op de lincker hand der Volten, obë*
dieerende 't Been foo dickmael als ghy de Hie- len aenleght, gelijck ick geloof dar het doen fai, foo kond ghy't weer op fijn voorigeLes gewennen,die't te \00tengereJ1fteerthad, nae- mentlijck, op de reghter fijde der Volten, ver- maenende 't fel ve, met het Kruys daer in te blij- ven, tot dat ghy eyndelijck het Paerd gantfeh verféeckert en overwonnen hebt, foo dat het daer nae het Been t' elckens gehoorfaem. Als ghy nu op de gedaghte wijseenige dae-
gen langhgeprocedeert fult hebben,foo vertrouw ick, dat het Paerd, doordeefe ftraf der Spooren en der Hielen,van fijn voorgaende dwaelingh fai af ftaen ;'t weick niet foukonnengefchieden, indien ghy in de gedaghte ftraflên met gewehi te werek woud gaen, even ter fulcker tijd , als het Paerd yertoornd , hitfigh , dejperaet, eri foo ongevoellijck als een Block is. Indien die gefchied, en dat ghy u felven in deefe Aftie niet modereerden bedwinght, foo verfekerick u, dat niet alleen de Straf geen ejfeiï hebben, maer dat oock 'tPaerdt daer door in fijn ondeughden boofheyd veel verftockter,ën eyndlijck gantfeh ftagg*gh werden fai. Ter deefer oorfaeck moet men altijd, nevens de ftraf en tughtigingh, oock te gelijckpatientie hebben, en daer opletten, datmen 't Paerd , nevens de ftraf , oock mes eenen uyt fijn opgevatten toorn brenge, op dat het figh bedencken,en leerenkennenrnoghr, wat men van hem begeerd , of waeromhetge- ftraft werdt. Anders fullen de ftraffen niec anders uytreghten, als dat de Paersien daer door in noch groocer Confufieen dtfordre ge- braght fullen werden. Doch indien 't Paerd kitteligh in de fijde
was, en om defe oorfaecks wil figlitegensde Spooren leyde,foo fai van noden fijn , dat- men 't caftigeert) ordenriijeker wijs tot de hulp en ftraf der Spooren gewenne, op dat het die (gehjek in't begin deefes Hooftftucks gefeyd is) leer kennen, en fonder weerwil verdraegen, 'tlsoockdienftigh,dat men fulcke Paerden een wijl tijds fonder Spooren en alleen met de Hie- len berijd, tot dathet door de Hiel-ftooten ge- woon is geworden, voor defelve nietmeerte verfchricken, of figh daer tegens aen te fetten; waer van ick in 'teerfte deel deefes Boecks op verfcheydeneplaetfen wijdlopigh gëfproocken heb 5 en daer heenen ick my tegenwoordigh, kortheyds halven, refereere\ Eyndelijck, ten befluyt deefes Cafüteh, fegg,'
ick wederom, dat al de tot noch toe verhaeüe Credenzen der Paerden in de vervalfchingh dec Kadopiaten een grootepattentie en veel tijds vet- eyffchen, eer haet defelve weer ontwend kon- |
||||||||||||
|
O 1
|
neu
|
|||||||||||
|
o 8 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||||||||
|
en op eenen dagli weer verbeeteren of wegü
neemen kan. Maer hiertoe behoord veel moey- te fonder verdriet, en fomtijds oock een lange tijd* gelijck d'ervarentheyd degeeneleerenfal* die foodanige tugtigingen gebruycken moeten. |
|||||||||||||||
|
tien werden. Want het is niet mogelijck, dat-
men fulcke defeflen en quade gewoonten (welcke wel dooreen kleyneonvoorfightigheyd des Be- rijders lightelijck en op eenen dagli in de Paer- den veroorfaeckt konnen werden) haeftelijck |
|||||||||||||||
|
X. Ho O F T S T U C K.
Fan de Juftefle en volmaecktheyd der Radopia-
ten a terra terra, en derfeher behoorlijcke Hulpen.
|
|||||||||||||||
|
-s ghy uw Paerd op d' enge en kley-
* ne proportie der Volten Kadopiaten wilt petten en gewennen, foo fai van no- rden fijn , dat het felve te vooren al- lerley quaede gewoonten (waer van hierboven gefproocken is) t'eenemael benoomen fy ge- worden , en dat de gantfche^nyw/zedeslijfs juyft is, hebbende (gelijck wy nu dickmael ge- feyd hebben) de reghte middelmatige ftuttingh des Tooms 5 dat is , dat het Paerd niet al te hard, oock niet al te faght in de hand des Be- rijders te gevoelen fy : Defgelijcks, dat het oock de reghte tedere gevoellijckheyd des Spoors jiebbe j dat is , dat het niet traegh en onbevveeghlijck als een Block 5 in tegendeel, oock niet te veel gevoellijck en kitteïaghtigh fy, maerdathetdeBeenen, Hielen of Sporen altijd fonder groote beweegingh, wanneer en foo dickmael hetdefelvegevoeJen, behoorlijc- ke gehoorfaemheyd betoone. Want indien 't Paerd noch grof en ongevoellij ck ware, van noden hebbende , meteen groote beweegingh der Beenen tot het Kadopieeren geholpen te werden, foo fou fulcks voor de toefienders een |
|||||||||||||||
|
quaed aenfien, en den Berijder verdrietlijck-
heyd vetoorfaeckeni Als ghy derhalven uw Paerd nu wilt begin-
nen t' exerceeren op d' enge of kleyne proportie der Volten Kadopiaten , foo is noodwendigh, dat ghy 't felve eenige daègen te vooren bekend maeckt de proportie of grootte der Volte, inde Pas of't Paffageeren, en door den Draf 5 van- gende de Volte in't midden aen , en't Paerd juyft en reght midden in defelve (tellende, foo dat ghy aen yeder fijde een halve Voltehébzz Doch laet het metde voorfte voeten wat achter de Circumferentie der VW^ftaen, foo dat het de- felve niet raecke, en noch veel minder over- fchrijde 5 gelijck ghy hier by de letter A. afge- teeckend fiet. Want anders foud' het ftracks een Confufie in 't Radopieeren veroorfaecken, en den aenvangh des Kadopieerens verhinde- ren, welcke gefchieden moetin'tvoorwaerts fchrijden. Terwijl ghy nu't Paerd vermaend voor-
waerts en op de Circumferentie te gaen, fòo moet ghy 't felve ftracks in 'tfchrijden, met verwen- dingh der hand , en meteenige voorwaerts- wer-
|
|||||||||||||||
|
A
|
|||||||||||||||
|
a
|
|||||||||||||||
|
B o & e k,
|
||||||||
|
ÏÖ9
|
||||||||
|
werpingh der Beenen, een finta geven, öp dat
het figh daer door met de Kop en Borft nae de reghter fijde der Volte wende. Ghy nioethet Paerd altijt, gelijck nu al dickmael gefeydt is, met het binnenfte Been Attonderen en rond maecken, op dat het figh met het Hooft eerft, en niet met het Kruys avanceere, gelijckbyde ietter B. te fienis.Als dit gefchiedt, dan moet ghy eerft het buytenfte Been aenleggen, enfil- liciteercn, dat het gelijck, en met het Kruys in deVolte blijf, foo veel als behoorlijck en van noden is. ',,.,,'
Veeledwaelen hier in, terwijlfe t Paerd ter-
flond met het Kruys in de Volte houden, fonder datfe 't fel ve Attondeeren, rond maecken, of met de Kop volteeren en wenden nae de plaers der Voltar^ welck niet alleen een quaede mis-ftand geeft, maer oock d' oorfaeck is, van de difor- dren en vervalfchingen derfelvet; vanwelcke wy hier boven gewagh gemaeckt hebben. Dee- fe fult ghy niet naevolgen, maer de Kadopiaten ('t fy datfe in de Pas, Draf of Galop gefchieden) altijd op de gedaghte wijs in't midden der Volten en in 't voorwaerts fchrijden beginnen en eyndigen, op d' eene fijde gelijck op d' ander. Als ghy nu 't Paerd de grootte der Volten be- kend gemaeckt hebt, foo vermaend het met de behoorlijcke Hulpen des hands en der Beenen, met het lijf en de Stem, en leght het buytenfte Been aen,dight by de Gordel, 'tfelve wataf- waerts houdende. Houd het binnenfte Been ftijf, uytgeftreckt, en wat meer voorwaerts als 't andere, doch oock dighe aen 'e Paerd j orn 't
felve met het buytenfte Been in de Volte te be- houden , e» l"ec het binnenfte te verhoeden, , <}at het de Botft nietfpandeerde, doende dat het al de tempo in 't Kadopieeren met de Borft voor- waerts neeme. EnopdathecdeJem/y desGa- lops niet (gelijck eenige pleegen) wijd uyt mal- kander , of in Springen, maer, foo veel moge- lijckis, kort en behendigh op een, met een gtootefurie maeckte, foo weerhoud het Paerd Tèmpo in Tempo met de hand des Tooms een weynigh Contra Volta, op dat het op de felve waghte, de tempo gelijck en reght maeckende, d'eene foo wijd als d' ander, gelijck inde Fi- guer by de Letter C. te fienis. Naementlijck, als ghy op de reghter fijde Kadopieert, foo houd het, met verwendingh des Hands, eenwey- nig na de lincker fijde ; en als ghy op de lincker ï fijde Kadopieert, foo houd het een weynigh nae de reghter fijde. Dit fai veroorfaecken, dat het Paerd op de hand pafTen.de Volta Kadopiata nae behooren juyft, en altijd de Tempo des Galops gelijck, d' eene foo wijd als d' ander, maecken fai. Wantde7<?w/>ö des Galops moetenreght en |
||||||||
|
gelijck fijn, foo wel alsdegantfchëPf^r?/*,
Kop, Hals , Borft en Kruys des Paerds, in 't Kadopieeren , gelijck hier nevens inde verdeé- lingh der felver met de Letter C. afgeteeckend ftaet. Indien nu 't Paerd uyt deefe lufteföe én or- dre des Kadopieerens fou fchrijden, of met dë Borft en 't Kmysfaiffeerde, of met de Kop buy- ten de Pofiuer gingh, foo fouden (hoe weynigh fulcks oock gefcliiede) de Kadopiaten valfch ert onvolmaecktfijn. De hulp des ligchaems moet het Paerd altijd
hét reghte tegen-gewight geven, op d' eene fij- de gelijck op d'ander. Evenwel moet ghy't Paerd met uw perfoon een weynigh meer ge- wight geven nae de fijde daer heenen ghy u wend : Niet met een gebogenligchaem, op d' een of d' ander fijde hangende (gelijck eenige onverftandige plegen tedoen) maer ghy moet vaft, met een ftereke op-gereghte Rugg' te Paerd fitten, wendende u met de reghterfohou- der en arm nae 't Paerd, in een cierlijcke/<^<»r,i gelijck hier nae ter behoorlijcker plaets in 'e breedegefeyd fai werden. 'tSouoockeenfeergoedegnrt/e hebben, in-
dien ghy u, in't Kadopieeren à terra , met dé hand der Roede wat hoogh boven dèn Toom des Paerdsprefenteerde, houdende defelve in de hooghte gelijcks tegens u oogh over, met ver- wendingh der fchouderen, als of ghy een Rap- pier voerde. Defgelijcks , dat ghy de Roede boven aen 't fpits een weynigh beweeghde, hel- pende oock 't Paerd, indien 't van node moght fijn mee de ftem, wanneer het de behendig- heydc en furie des Galops verlaeten wilde. Dit moet alles foo juyft, vaft en wackergefchie- den , dat men by nae geen beweegingh aen u fien, of bemereken kan op wat voor een wijs ghy 't Paerd te hulp komt. Belangende de reghte proportie, of de groot-
te der Volten Kadopiaten, ghy moet u daer in al- tijd reguleeren nae de gefchicktheyd en ge- fwindheyd uws Paerds. Want indien't felve groot, fwaer , oflangh van lijf was, fijnde niet feer light noch gefwind in den Galop der enge Volten; gelijck oock, indien 't Paerd de" behoorlijcke/Hwdes Galops verlaeten, en in 't kadopieeren langhfaemer als te vooren wou koo- men, foo moet ghy 't de proportie der Volte wat wijder geven,tot dat hêt geleerd heeft de furie en behendigheyd des Galops wel te maecken. Dan kond ghy deVolte wat intrecken en enger nee- men. Anders moet de proportie of grootte der Vol-
ten Kadopiaten, diemen à terra pleeg t' exerceeren, in't gemeen van het Centrum tot de Circumferen- tie fes of feven voeten wijd fijn 5 al hoe wel men O ? de- |
||||||||
|
/
|
|||||||||||
|
Oeffeningh mi Ronfi des Rijdens
|
|||||||||||
|
HO
|
|||||||||||
|
defeive (gelijck gefeyd is) nae de gelegent-
heydt der Paerden wijder of enger magh nee* inen; waeraenfeer weynigh gelegen is. Doch ick waerfchouw u wederom, wel neerftigh i'ob- prveeren, dat ghy uw Paerd in't Kadopieeren à terra niet gewend aen een feecker getal der # Volten , gelijck eenige onverflandige plegen te doen 5 en noch veel minder , 't felve aen een feeckere plaets der Volte te pareeren : Want daer uyt fou niet anders konnen volgen, als enckele vervalfchingh der Radopiaten, nevens andere groote difordren en verwarringh der Paerden. D' oorfaeck hier van is klaer $ want de Paer-
den, die tot een feecker getal of omkringen der Volten gewend fij n, fullen figh 't felve ge- tal inbeelden en wel daer op letten : Als fe nu 't gewoonlijck getal voleynd hebben, foo fullenfe van felfs ophouden, en de Volteneyn- digenp 'twelck men haer naederhand feerbe- iwaerhjck fou konnen ontwennen. Even 't fel- ve jou gefchieden, indien men 't Paerd gewend had, aen een feeckere plaets der Volte tepa- reerenh 't welck veroorfaecken foude , dat het Paerd figh fou fchicken, om van felfs tegens uwen wil te pareeren, foo dickmael het aen de gewoonlijcke plaets quam, daer 't dickmael ge- pareert was geworden, 't Welck dan (hoe fleght en gering defe dingen in d'oogen der onverflan- dige fchijnen moghten)groote oorfaken en aen- Jeydingenfijn, tot de vervalfchingh der Volten Kadopiaten,v/aet\zn hier boven gefproocken is. Ter deefer oorfaeck raed ick u, dat ghy uw Paerd niet gewend tot een feecker getal der Volten, en noch veel minder tot een feeckere plaets des Par eer ens ^ maer exerceert het in't Aadopieeren fomtijdsdtie, fomtijdsvijf, fom- tijds feven,fomtijds negen ofmeermael, op d' een of d' ander fijde, eer ghy 't felve pareert, nae dat de difpofitie en geduerfaemheyd van 't Paerd fai konnen verdraegen. Pareert het Paerd met verwuTelingh, nu aen d' eerfte, dan aen de tweede, derde en vierde Quart detVolte, ge- lijck, tot meerder naerightingh, inde #*' by de Letter D, teilen is. En beneetftjght u, 't Paerd te gewennen, dat het altijd ^ tempo uyt den Galop, in wekken het geëxerceert werd fareere reght midden in de Volte , flaende op fulck een wijs als ick h^er boven in 'tbegin ge- feyd heb , te weeten, dathetdeVWteopye- der fijde half heeft, gelijck inde gedaghte//'- guer te fien is. Doch indien 'tgefchiede, dat ghy uw Paerd
deefe Leflèn gaeft voor groote Heeren, of an- dere Toefienders, die van deefe Konfl: kennis hadden , foo fult ghy nier alleen't getal der |
|||||||||||
|
Volte gelijck maecken, en de Radopiaten op dé
reghter fijde beginnen en voleynden, maer ghy moet oock aen een feeckere pliezs pareeren Ten infonderheyd aen die plaets, daer ghy uw rech- terhand nae de toefienders wend 5 opdatmen niet alleen de pofluer van uw perfoon te Paerd, maer oock de pofluer des geheelen Paerds, en hoe het met malkander Congredeert, reght en wel fien moght. 't Sou oock niet alleen een fchoone Aetu
fienlijckheyd geven, beyde den Berijder en'e Paerd, maer 't fou felfs 't Paerd bequaem, ge- fchickt en gefwind maecken , indien ghy'e felve gewende (hoe weynigh het oock daer toe genegen moght fijn) dat het figh altijd voor en nae de Volten Radopiaten moedighlijck presen- teerde, met beweegingh der Beenen, en figh met de voeten opd'Aerde als ongeruftbetoo- nende, aen de plaets daer't gepareerd werd, eet 't gantfeh (lil ftae. Defgelijcks, dat het figli even foodaenigh prefenteerde, alsmen wil be- ginnen te Kadopieeren. Eyndelijck moeten Wy hier weer repeteeren
dat het Kadopieeren* terra nietlangfaem, maer met een gelijcke en reghtmaetige Furie en ge- fwindheyd moer gefchieden , Anders fou het Kadopieeren à terra een fleght aenfien heb ben, wanneer fulcks gefchiede, gelijck eenige* Ignoranten plegen te doen, in de Galop (waer in mende Paerden in't begin pleeg e' exerceeren) op den reghten wegh, ofin den grooten Ringh' t welck met den Volten Radopiaten niet over een komt en tegens de volmaecktheyd det ielver fou fijn , wegens de langhfaemheyd- wijl het Kadopieeren à terra (gelijck dickmael gefeyd is) een veel meer veerdigheyd en behen- digheyd des Galops vereyfeht. Maer hier tegens moet ghy oock weeten
dat ghy 't Paerd niet boven fijn difpofitie ofge- fwindheyd moetaendrijven ofoverylen ; want dan fou het den Galop moeten veranderen en vervalfchen, de Menfuer verliefen, en maer al- leen (gelijckmenfomtijds fiet) op drie Beenen Galopeeren, of voor Galopeeren en achter draven 't Sou oock't Paerd in fijn gehoorfaemheyd konnen confundeeren , en oorfaeck tot weer- fpannigheyd geven. Derhalven is'er veel aen* gelegen, datmen figh beneerftige, in alle din- gen de reghte Middelmaet te treffen : 't welck de reghte volmaecktheyd van yeder Daed is- naementlijck , wanneer de faeck noch te veel noch te weynigh gefchied. Boven dit alles waerfchouwicküoock,in
aght te neemen, dat het Paerd in 't Radopieeren (gelyck meermael gefeyd is) altijd achter en voor het reghter Been in 't Galopeeren voor uyt moet
|
|||||||||||
|
1
|
|||||||||||
|
Tweede B o e c k. in
|
||||||||||||||||||
|
moet letten, als men op de teghter fijde Kado-
pieert, en ia tegendeel de lincker voet voor uyt, wanneermen opde linckerfijde Kadopieert. E- venwel moet men 't Paerd wel en kort t' fae- men houden , op dat het d' achterfte Beenen niet wijd van malkander doe, fettende defel- ve in 't Kadopieeren altijd op eene Tempo te ge- lijck op d'aerde, voort-ruckende $et een vaft lijf, tempo in tempo op malkander, met een ge- bogen Kruys, foo behendigh en gefwind, als 't het Paerd mogelijck is te prekeren. In tegen- |
||||||||||||||||||
|
deel moet het met de voorfte voeten twee
Tempo maecken, en d' eene nae d' andere voe- ren en neerfetten, in foodaenigh een m/r?, als in 't Galopeeren behoorlijck is. Hier uyt fiet ghy nu, dat het Kadopieeren k terra vry wat meer difcretie des Berijders vereyfcht, als eenige on- verftandige gemeend hebben, en noch meenen; welcke niet verftaen de lufteffe en Fermefje van haer eygen perfbbn, en noch veel minder van 'e Paerd, welcke in 't Kadopieeren foo hooghno- <% A)n jgeüjck ghy nu kortelijck gehoord hebt. |
||||||||||||||||||
|
XI. Hoofts
|
||||||||||||||||||
|
TUCK.
|
||||||||||||||||||
|
Fan de Variatie of ver ander ingh der Volten Ra-
dopiaten van d' eene fijde ter anderer.
|
||||||||||||||||||
|
^^ga^Y dunckt niet alleen goed en dien-
Itrv^l f ^'8^' maer oock gantlch noodwen- fIf'Vf JP'gn te AJn■» batmen de Paerden lee- '■^MMMte en gewenne, uyt den Galop in't Kadopieeren ionder Pareeren of ftil houden, de Volten te veranderen, vande reghter nae de lincker, en van de lincker nae de reghterhand der Volten : Want dit brenght het Paerd infon- derheydtot een reghte refölutie, en maeckt het per feti'm al fijnLeflen, foodathetgefchickt, gewilligh en gehoorfaem werd, omdeVolten KaJopiaten van halve tot halve , van quarten tot quarten te veranderen , foo dickmael het door de Toom van den Berijder de minde verwitti-
gtngh daer toe ontfanght. 't Welck dan feer
dienftigh is, niet alleen tot deperfefiie der Ma- nezien, diemenop 't School pleegh t'exerceeren, maer oock tot allerley X^uefiien, die figli te Paerd moghten toedragen. GelijckdandeMi- |
||||||||||||||||||
|
negien <* terra terra, niet alleen tot lull: en een
adelijcke Aenfienlijckheyd op de Schooien, maer veel meer tot defenfie behooren gemeend en aengeleyd te werden. Derhalven, als ghy nu uw Paerd ('twelck
op de gedaghte wijs in 't Kadopieeren is onder- weefen en geëxerceert geworden)juy(tenreght bevind, foo fai 't tijd fijn, dat ghy 't felve oock bekend maeckt de Variatie , of veranderingh der fel ver Molten Kadopiaten van d' eene fijde ter anderer. 't Welck aenvancklijck gefchie- den moet indeSchreede, naementlijck, der Schooien 5 waer in men't Paerd (gekjcfcghy nu dfckmael gehoord hebt) allerley Lellen be- kend moer-maecken, eer men't in den Galop of anderegropte Beweegingen exerceert. Begind het Paerd te pafiagecren in de Volta
Kadopiata, gelijck ghy op andere tijden ge- daen hebt, op de reghter hand 5 en als ghy nu komn
|
||||||||||||||||||
|
Oeffeningh en Ronfi des Rijdens
|
|||||||||
|
11%
|
|||||||||
|
komt aen deplaets, daer ghy de Variatie, of [
verkeeringh der Volte maecken, en u op d'an- ' dere fijde wenden wilt, fonder pareeren offtil ftaen des Paerds, foo obferveert neerftighlijck, dat ghy hec iulcks door de finta met de hand, en te gelijck met d'aenhoudingh des reghter Beens te kennen geeft 5 maeckende't Paerd, door deefe verwittigingh reght in de Folte. Ter- wijl nu dit gefcliied, foo laet het een, twee, of drie ichreden ( nae de gelegentheyd des Paerds) reght voorwaerts gaen,over"de Cir- cumferentie der Volten, gelijck ghy, tot meer- der onderrightyigh , in deefe Figuer by de Letter A. fien kond. Terwijl ghy nu't Paerd deefe twee fchr eden voorwaerts pajfageert o - ver de Circumferentie der Volte, foo wend het dan weer door de finta des hand met de Kop en Borfl nae d' andere fijde ; niet vergeetende, dat ghy t' elckens het Paerd met het binnenfte Been attondeert en rond maeckt, leggende het buy- tenfte Been eerft aen, als ghy'tfelve(gelijck gefeyd is) met de Kop en deBorfi; gevolteert en gewend hebt ; gelijck ghy in de Figuer by de letter B. fien kond, en alreeds foo dickmael is gefeyd geworden. Anders konden figh vee- ierley difordren en quaede gewoonten in 't vari, teren dexVolten toedraegen. En gelijck hier boven gefeyd is, dat ghy't
Paerd helpen moet in 't varieeren van de regh- ter nae de linckerhand , foo doet oock even 't felve in 't contmrium, wanneer ghy de Volte van de linckerhand nae de reghterhand varieert of veranderd j ghelijck by C. af-gheteeckend is. En op dat het Paerd in deefe Les dies te ge- oeflènder en gefchickter wierdc, foo moet ghy fulcke Variatien dickmael maecken in'e Pajfageeren , van halve Volte tot halve, en van quarten tot quarten , gelijck by D. te fien is. Want wanneer eenige faeck, hoe fwaer die oock fijn moght, dickmael gedaen werd, foo fai d' oefFeningh en ghewoonte defelve lioiit maecken. Als ghy nu bemerekt, dat het Paerd deefe
les kend, en de variatien der Volten wel maecken kan 5 en dat ghy't oock deefe les in den Galop wik geven,foo begindheteerfteenigedaegen t' exerceeren in den Draf (die kort, behendigh, wel t'faem getrocken, en inmalcander moet fij n) en als ghy nu komt aen de plaets, daer ghy de Volte veranderen wilt, foo vermaend het in den Galop; en geefthetdebehoorlijckeA/wy: [en met de'Hand en 't binnenfte Been, int Pa- teeren, gelijck te voorengefeyd is. Alsghy nu de Volte verandert hebt,en aen d' andere fijde weer komt ter plaets, daer ghy't Paerd tot detiGaloj) vermaend had, foo laet het dan, |
|||||||||
|
fonder groote bewegingh en fonder fill fla-er?^
weer in den Draf, of Schreede vallen , en exer- ceert het daer in, tot dat ghy de Volte weer op d'andere fijde varieeren wilt. Want vermits dit dickmael moet gefchieden, foo fou 't Paerd foo dickmael niet varieeren, noch den Galop foo lang verduerenkonnen, als wel, wanneer het tuflehea beyden weer Paffageert, en maer alleen tot den Galop vermaend werd, wanneer het de Variatie maecken, en de Volte verande- ren fai. Daer en boven, indien 't door den Ga- lop van d'eene Volte tot d'andere moede ge- maeckt wierd, foo foufulcks verhinderen, dat het deVariatien niet met bthoorlijcke gefvvind- heyd en luftejje leeren of aenneemen foudej maer veel meer fou't defelve met verdriet maec- ken. Doch alsghy bevind, dat het Paerd, op de gedaghre wijs, deefe Les wel kend en voldoet, foo kond ghy't eenige reyfen de Variatie ke- ten maecken, uyt fijn gewoonlijcke Les des liadopieerens à terra terra ,van d'eene fijde ter anderer. Maer ghy moet weeten,dat het varieeren ('tiy
dan in den Pas, Draf of Galop) gefchieden moet met t'faemenhoudingh en goede difpofttie des Paerds:Defgelijcks moet hec Paerd fijn Menfuer en de gelijcke beweegingh noyt veranderen noch verlaeten, oock d'eenefchreedeofzï»^ des Galops niet traeger of gefwinder,nochd' eene beweegingh des lijfs grooter offterekes maecken , als d'ander : Maer de gantfche be- weegingh des Paerds moet juyfl, gelijck, en als uyt tygene beweegingh fijn. Hier ontrent moet oock den Berijder voornamenthjek aenmerc- ken, en figh beneerfb'gen, dat hy 't Paerd noyc moet forceeren, of tot groote Beweegingh ver- oorfaecken door de hulpe der Beenen, noch der Hand : Want de halve Beweegingh komt van den Berijder, en d'andere heifc van't Paerdt, wijl 't Paerd kend,dathet onder de beweegingh des Berijders is. D'ervaerentheyd leerd oogenfehijnhjek,
wanneer een Paerd, fchoon op 'e alderbefte af- geright, van twee Berijders , beyde in haere Kond wel gefundeerd, bereden werd, datmen e- venwel een groot onderfcheyd fai fien in de gefwindheyd en beweegingh des felven Paerdts,figh onder den eenen vaerdiger, met cierlijcker beweegingh en een beeterg™//Vver- toonen fullende, als onder den anderen. Ter deefer oorfaeck meen ick (voorfoo veel ick uyt eygene ervaerentheydg^em/heb) dat hetin deefe occafie een gtootetCorreòlie is,f\ghfe\fs te corrigeeren, als't Paerd, wijl dickmael veeler- ley dwalingen ontflaen alleen van dePerfooa te Paerd, meer als van 't Paerd felfs 5 voornae- meo$>
|
|||||||||
|
•
|
||||||||||||
|
Tweede Boe
|
||||||||||||
|
C K.
|
||||||||||||
|
/ijf
|
||||||||||||
|
Ênentlijck in deefe Les, die een groote Refolutïe,
beyde van den Berijder en 't Paerd vereyfcht : Waer door figh dan feer lightelijck dijordren en quaede gewoonten roe dragen konnen 5 infon- derheyd wanneer 't Paerd opmef ckend en be- geerigh is, om de variatie van figh felfs te maec- 1 ken, en de Folte ce veranderen : Gelijckmen dan x veele Paerden vind, die figh deefe Les haefl: en feer light inbeelden, jae figh meermael ontfteé- len,en de Volte van felfs variéeren willen,eer het Vijd is, en tegens den wil des Berijders. . Dit moetghy neerflighlijck in aght neeriien, en 't Paerd geenflins toeiaeten, van figh felven te variéeren j evenwel moetghy'tdaeromniet flriiffen noch flaen : Maer corrigeert veel meer dit gebreck door goede ordren , wijl hetfou konVien voortkoomen veel meer uyt de ge- hoorfaemheyd en goedwilligheyd des Paerds, als uyt ongehoorfaemheyd en weerftrevigheyd, dat het figh felfs hier toe Prepareerde, fonder de reghte tijd of d' avifien der hand te vcrwaghten. Doch indien fuleks gefchiedeuycboofheydof ongehoorfaemheyd, of om dat het de hand des Berijders niet wel ob e dieer de,f00 fou in dit geval de behoorlijcke draf van noden fijn. Om deefe reden oordeel ick quaed te fijn, de Paerd :n in 't Radopieeren à terra aen d'eene ofd' andere Les gancfchelijck te gewennen. Voor heenen heb ick aengeweefen d'oorfaecken, waerom men de Paerden in't Radopieeren niet aen een feec- ker getal der Volten, en noch veel minder aen een feeckere plaets der felver tot pareeren ge- wennen fai. Defgelijcks fegg' ick wederom,dat ghy de Paerden oock niec foo geheel gewen- nen moet tot deefe Les , van de Volte te variée- ren* want't een en't ander fou niet als enckel imperfette en vervalfchingh der Radopiaten a ter ra veroorfaken. Derhalven woud ick dat ghy deefe Les fom
tijds verwifièlde, en de Volte niet altijd varieer- de, uyt de Galop, of't pareeren. Maer als ghy hem heden deefe Lesgaeft,metveranderingh der Volte, foo geeft hem defelve 's anderen |
||||||||||||
|
daeghs op een aridere wij SjNaementlijck, als
het de Radopiaten op d' een ofd' ander fijde vol- eynd heeft, foo pareerd het te vooren, op dat liet adem haele ende fieli Wat verblàfe, en weer tot figh felven koome, eer ghy't óp d' ander fijde Radopieert: En let wel, wanneer g'y in 'e Radopieeren de Volte ,opdegedaghte\vijs, van d' eene fijde ter anderer woud variéeren, dat ghy 't getal demiten minder,en niet fo veel maeckt, als of ghy 't pareerde tufTchen 't varkeren $ ten waere dan , dat het Paerd hitfigh en van een groot vermoogen was,hebbende een goeden A- dent Anders kon het Paerd te veel gedaen wer- den, foo dat het daer naé, door gebreck des A- dems , of Uyt andere oorfaecken , de Les en de plaets der felver qüam te haetèri, figh weer- fettende. Derhalven ftaet veel meer t'objervee- ren,dztmen de Paerden altijd en in alle LefTen in een goede luft behoud e, foo veel mogelijck is,als damen defelve metgrooten arbeyd meend te dwingen 3 want foo ghy uw Paerd overwel- dight (gelijk van fommige pleeg te gefchieden j foo verlieft het de moed, en met eenen de ge- hoorfaemheyd, foo dat het uwen wil niet meer fai volbrengen, gehjek te vooren. En derhalven raed' ickj dat ghy al deefe Leliën des Radopi- eerens à terra meer exerceerdeinden Pas, ofPaf- fageeren, en trotteeren, als door de gtoote bewee- ging desöalops en door veel te Galoppeeren,gelijk eenige gewoon fij n te doen : Vermits daer door 't Paerd niet alleen de moed,maer oock de kjragc der Beenen benoomen werd,gelijck alreeds aen verfcheydeneplaetfengefeyd is geworden. 't Soa bock veel helpen om 't Paerd tot Refo-
lutie te brengen, foo ghy 't feite de variatie der Volten op een andere wijs bekend maeckte5 te weeten, als ghy van d' eene fijde ter anderer va- rieert, dat ghy altijd daer tuflehen eens Paerds lenghte voorwaerts pajjeerde, tot dat ghy weer varieerdop d' ander ujde;foo dat ghy de variatie ghelijck als Slanghs-wijs radopieert, van d'eene fijde ter anderer,gelijck tot meerder ondetrigh- tingh, in deefe /Vg^rtefienis. Sulcksisniet P alleer/ |
||||||||||||
|
114 Oeffenìngh en Konft des Rijdens
|
||||||||||||||||
|
alleen bequaem endiënftigh,totden?/tott?en
gefwindheyd des Paerds,maeroocktot*£ƒ<?«- jie van uw pérfoon te Paerd, vermits ghy meer flercktehebt, en voor 't vallen verfeeckert fijt. Oock kond ghy veelbequaemertotenvanuw weerparty koomen, om den fel ven allefins dies tebeeter te bejegenen, en in't gefight te be- houden, als of ghy uw Paerd van d' eene fijde ter anderer Slangen-wijs rond woud wenden; al hoe wel een Paerd beyde deefe manieren be- hoord te verftaen en te kennen. Derhalven maeck ick u indaghtigh, datghy
niet moet naelaeten, uw Paerdt, tuflchen 't Ra- dopieeren, rond in de Voltent' Mxerceeren, nae de gelegentheyd des Paerdsen destijds, inde Pas, DxzïoïGalop. Want uyt het reght rond rij- den komt de iufiejfe der Radopiaten, en 't Paerd |
||||||||||||||||
|
werd daer door gerefolveert, om figh niet nae 't
getal, of nae de proportie der Volten, maer alleen nae de hand des Berijders te reguleertn, wanneet enwaer heenen hetvandefelvegmgm-f werd. Eyndelijck, 't fai veel helpen, om't Paerd tot gefwindheyd en obedientie te brengen , in- dien ghy 't felve fomtijds Radopieert aen on- effêne en afhangende plaetfen, lbo dat de Folté benedenwaerts begonnen, en daer tegens op- waerts beflooten of geeyndigt werd. In de hul- pen deefer Les moet ghy opmerckend fijn, eri aght neemen, dat ghy 't Paerd defelveontreck t, wanneer het in de VW/^neerwaetrsgaet, en ia tegendeel de hulpen vergroot, wanneer het c-p- waerts loopt. Want fuicks fai veel helpen'toc de gefwindheyd ea lufiejfedet Kadopiaten à'ter- ra. |
||||||||||||||||
|
XII. HOOFTSTUC
|
||||||||||||||||
|
K.
|
||||||||||||||||
|
Fan de Repelonen à terra, en der f elver Nuu
tigheydt.
|
||||||||||||||||
|
Ae dat nu uw Paerd op de Volten Ra-
dopiaten)uyMal fijn, foo dat het d' en- ge proportie der felver wel fai kon- nen Galopeeren, of ten minden l"rot- teeren en Paffageeren met een reghtmatige Fu- rie pf gefwintheyd, gelijck oock met de be- hoorlijcke Iuftefe, van welcke nugefprooc- ken is, foo is nodigh, datghy 't felve oock ge- wend tot de Repelonen of halve Volten. Want wanneer een Paerd de Volta Radopiata vtelper- fett maecken kan , met de behoorlijcke ge- fwindheydt en luflefie, 't fy in den Galop, Draf of Pas , foo fai her (gelijck ghy lightelijck kond afmeeten) foo veel te lighter aenneemen en be- grijpen de proportie der Repelonen, om dehalve Volte te maecken van d'eene plaets der reghte linie tot d' ander. En 't fai fuicks doen met veel meer gewilligheyd en gehoorfaemheyd, als of het geene, en alfoo noch halve noch heele Vol- ten verftond. Derhalven dwaelen de geene, welcke haere
Paerden, fonder Onderwijfinghder geheele ka- dopiaten, op de Repelonen fettenjwaer door dick- mael een groote Confufie en verwafringh der Paerden ontftaet. Ter deefer oorfaeck, als ghy uw Paerd op de Repelonen, of halve Volten, wilt fetten en gewennen, foo fai nodigh fijn, dat ghy de felve te vooren eens oftweemael aen't Paerd bekendt maeckt, in de Pas, of 't Paffageeren, namentlijck, in de Pas der Schoo- |
||||||||||||||||
|
ien, van welcke hier vooren gefproocken i's.
(Want daer is een onderfcheyd , tuflchen dé Pas diemen op de Schooien , en tuflchen de Pas, diemen over Land pleegh te gebruycken ) Laet het dan alfoo eenige reyfen op en neer gaen , van d' eene halve Volte tot d' andere, op dat her leer kennen,en gewend worde de propor- tie of lenghte der Repelonen , of halve vX»5 welcke moeten gemaeckt werden nae de oifpo- fitie des Paerds,nae dat het light en gefwind, of fwaer en traegh is; Naemenclijck: Indien figh't Paerd voor-over of op den Toom leyde (hoe weynigh hez oock fijn moght) foo is no- digh, datmen de Repelone korter, en de halve Volte enger neeme , als wanneer 't Paerd ge- fwind en veerdigh is. Anders fai men ordinaïrlijck de Repelonen van
d'eene halve Volte ter anderer neemen ontrent van dertigh voeten lenghte , en de halve Volte van drie of vier fchreedden breette, van 't mid- den des Centrums tor de Circumferentie. Terwij 1 ghy nu (gelijck gefeyd is) u Paerd in 't PaÜagee- ren vermaend, op de reghte Linie nae de halve Volte der reghterhand te gaen, daer deefeLes altijd moet begonnen en voleynd werden, foo fult ghy ondertuflchen tijd en gelegentheyd hebben, om den Toom reght in de hand te nee. men, en u oock te gelijck wel in de Sadel te fet- ten , om 't Paerd daer toe te brengen, dat het de Kop in behoorlijcke Pojluer hield, door 't reghte aenieuhen des Tooms. Als
|
||||||||||||||||
|
Tweede B o e e
|
|||||||||||
|
K.
|
|||||||||||
|
u$
|
|||||||||||
|
Als ghy dan komt aen 't eynd van de reghré
tinte, (gelijck by de Letter A. te fien is) en de halve Volte welftandigh, met een cierlijcke goede gratie neemen wilt,foo let wel.gelijck ick nu al dickmael gefeyd heb, dat ghy 't Paerd t'elckensmet hetvoorfte \\)ivolteert of wend, door de finta en onderwij fingh des Hands $ en dat ghy 't oock te gelijck attondeert, of met het lijf rond maeckt , door't binnenfte Been der Volte, daer heenen ghy u wend, tot dat het Paerd de Circumferentieder halve Warnet het voorfte lijf bereyekt heeft, ftaende met de voor- de voeten juyft op derfelver Circumferentie, ge- lijck ghy by de Letter B. fien kond. Dan fult ghy 't eer ft vermaenen, met het aen leggen des binnenften Beens, ofSpoors, met het Kruys in de Volte te blijven, ten waere dan, dat het Paerd genegen waere met het Kruys uyt te vallen. Want dan fou van noden fij n, 't fel ve wat meer te dwingen nae d'orare der Volten Kadopiaten, tot dat ghy weer komt op de reghte Linie, daer ghy te vooren de halve Folte begonnen hebt. Als nu 't Paerd de reghte "Linie met de voor-
fte voeten weer bereyekt heeft, gelijck by C. te fienis, foo vermaend het, met het aenleggen des anderen buytenften Beens,weer op de regte 'Linie voort te gaen, nae d' andere hal ve Volte. Even defgelijcks doet oock in 't Contrarium op de fijde der andere halve Volte : Want het voor- naemfte is, datmen't Paerd leere op de reghte hinie de halve Volte, en nae de voleyndingh der halve Volte weer de reghte Linie j uyft te nee- men, fonder vervalfchingh van't een of't an- der-.want foo wel de reghte Linie als de halve Volte, en foo wel de halve Volte als de reghte Linie,moet niet minder juyft en volmaecktfijn, , als de gantfche Volta Kadopiata, waer van hier j boven overvloedigh ghenoegh ghefproocken is. In deefe Les vallen veelerley Opinien,en noch
meer dwalingen en quade gewoonten voor^foo wel in 't Exerceeren der hal ve Volten, als in d'or- dinaìre Hulpen en Straffen der felver. Want veele fijn 'er, die de Kepelonen, of halve Volten, niet half Exequeren, of verrighten gelijck be- «oorlijck is; Maer neemen 't Paerd uyt defelve, |
|||||||||||
|
niet aenfpringën tegèns d" andere halve Volte,
eerfed' eene ten vollen geeyndight hebben 5 of beginnen de halve Volte met de voorwerping van't Kruys, en niet, gelijck boven gefeyd is, met de Kop en 't voorfte des Lijfs. Soo dat op deefe wijs noch den aenvangh noch het eynd der halve Volten reght en volkoomen is. Jae, fy geven 't Paerd felfs oorfaeck, om figli van de Circumferentie der halve Volten t'onfteelen, de- fel ve tegens de reghte tijdt en Menfuer te nee- men, en te vervalfchen; 't welck een groote on- verftandigheyd is van de geene, die deefe Les op fulck een wijs gebruycken; de Paerden niet (tracks in't begin gewennende , om de halve Volten juyft en perfett te maecken, tot dat het weer met de voorfte Voetea op de reghte Linie komt, daer het te vooren de halve Volte aenge- vangen heeft. Volghc deefe ordre in't Pajfageeren eenige
daegen nae malkander. Begind daer nae 't Paerd in deefe Les reght op den Draf te fetten, kort en verweckt, öjFbehendighenoyt-gefpannen* nae den aere en de gelegentheyd des Paerds, gheJijck re vooren gefeyd ip. Als ghy nu't Paerd hier in gefchickten bequaem bevind, foo geeft het oock deefe Les der halve Volten uyz den Galop- doch in 't begin op deefe wijs : Als - ghy komt tot het eynd der reghte Linie \ en nu de halve Volte neemen wi!t,löo vermaend het te gelijck tot den Galop, terwijl ghy 't de Finta met de verwendingh der vuyft geeft. Soo haeft ghy de halve Volte geeyndight hebt, en dat het Paerd met de voorfte voeten reght op de reghte Linie ftaet (gelijck by de Letter C. te fien is; foo laet het weer in den Draf oïPas vallen, waer uyt ghy't Paerd te vooren tot den Galopveu maend fult hebben. Doet oock even 'tfelve* wanneer ghy komt tot het andere deel der hal- ve Volte , tot dat ghy eyndlijck deefe Les ge- heel uyt den Galop neemen en volvoeren kond; 't welck op de gedaghte wijs, fonder difordre en verwarringh der Paerden, oock fonder verlies van tijd fai konnen gefchieden, wijl 't Paerd ♦ deefe Les te vooren wel bekend gemaeckt is, door d' ordentlijcke onderwijftngh des Pafs en Drafs. P % £enig,i
|
|||||||||||
|
116 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||
|
Eenige willen, datmen (als men aen 'teynd
van de regine Linie komt, alwaer den circuit der halve Volte begind) alcijd het Paerd te vooren pareeren en ftil houden fai, eermen de halve Vol- te neemt. Eenige andere willen het tegendeel j te weeten , dat men 't Paerd voor de haìve Volte noytpareeren 3 maer deMve ftrack in den üalop neemen fai. Doch my dunckt, dat 'teen of't ander in't gemeen voor een regel te houden, valfch en onreght is. Want hier ontrenr moet Voor alle dingen in aghtgenoomen werden de principaele Confiderai , dat men weete, wan- neer 'teen of't ander behoord gedaen tefiin: Wanneer en waerom men de Paerden aen 't eynd der reghte Linie voor den Circuit derhalve Volte moet pareeren : £n daer tegens.waerom en wanneer men haet tikt moet pareeren. Alsghy derhalven bemerckt, dat het Paerd in den Draf of Galop fwaer en ongefchickt wierd, verke- rende fijn lierckce en difpofnie,of figh inden loom leggende, hoe weynigh het oock fijn moght, foo fai in dit geval van noden fijn, dat g-.iy t Paerd pareert voor de halve Volte, om daer door 't lèi ve weer te verlighten, difpoofl en gelwindremaecken. Want het fou een groote difordre en onver
fìand fi.n, foogny uw Paerd wendde in de halve Volte, inden tijd als ghy bemerckte, dat het j lijn fterckte en difpofitie niet by malkander had , en in den Toom hingh , In tegendeel foud het noch een veelgrooter 4/^<?enonverftandig- heyd fijn, indien ghy 't Paerd pareerde voor de halve Volte, als het ujn fterckte en difpofitie by malkander had, light, gefwind en gelijck als in aiïie was om de halve Volte te maecken. Want door dit pareeren voor de halve Volte fou het verhinderd werden,om fijn Les met de behoor- \\}cke di/pofitie en gratie te neemen en te volvoe- ren. Hier uyt kond ghy nu nen.hoe veel er aen gelegen is,'t Pareeren voor de halve Volte naeden aert der Paerden t'onderfcheyden en in aght te neemen. Want als't een of't ander ter onreghter tijd gefchicd,foo fou fulcksgroote difordre en ongefchicktheyd veroorfaecken Derhalven, als ghy uw Paerd bevind in een goeden en lighten Draf of Galop, op de reghte Linie der halve Volte, foo fuk ghy't konnen wenden ter eener ofteranderer fijde, fonder Pareeren, wanneer en foo als't u gelieven fal; Want hst pareeren voor de halve Volte diend nergens anders toe, als om't Paerd te verligh- ten , difpoofl en gefchickt te maecken, om figh wel en met een goede gratie te wenden, Sommige willen, wanneermen aen't eynd
der reghte Linie komt. alwaer de Circuit der hal- ve Volte begind, datmen, voor'tneemen der |
|||||||
|
halve Volte, infinta fou maecken , doende, gë^
ljjck als of men 't op d' andere fijde wou wen- den (gelijck ghy, tot meerder naerightinah, in de voorgaende Ftguer by de Letter D. fien kond) en dan de voorgenoomene halve Volte fou neemen ; 'twelck niet te prijfen is, ten waere dan, dat fulcks gefchiedde, om 't Paerd te bedriegen, als 't figh, in 't wenden der halve volte, te rugg' deed, ot figh van de felve ontftal, willende die neemen eer 't tijd was. Doch als't Paerd foodaenige difordrèn niet maeckt foo wil ick,datde reghte Linie van 'teen eynd tot het ander juyft en gelijck fy, tot datdert Circuit der halve Volte begind. Want anders fou de Manegie der Ikepelonen, of halve Volten valfch en onreght fijn. D'oorfaeck is klaer' Want in den tijd ,diemenverheft omdefinta te maecken, eermen 't Paerd wenden wil ,fou- men d eene quart der halve Volte konnen ge- eyndight hebeen. Eyndelijck, fulck tendi/or- dre fou niet anders als mis-ftand en verval fchingh , foo wel van de reghte Linie als vati de hal ve Volte, veroorfaecken , en 't wenden der halve Volte fou daer door dies te langer ver- traéght werden. Daer fijn eenige Paerden,die deplaetsder
halve Volt* mereken, en figh van felfs daer toe prepareeren , buyten de wil des Berijders Dede Paerden moetmen de Volte veranderen, en haer op de reghter hand neemen , indien men haer te vooren op de hncker hand gewend heeft • en daer regens op delincker, indiemen haer voor heenen op de reghter fijde der halve Volte ge- wend had : Uf men falde Kepeloned'een tijd korter, d'ander tijd langer neemen, alsfege- woon fijn. Want ick heb nu al dickmael ge- feyd, datmen een Paerd niet gewennen moet aen een feeckete plaets,om de Manegie te maec- ken ; maer datmen defelve dickmael moet vsfc. wifielen, op dat het Paerd aen alle plaetfen weï obedieere. Sommige Paerden fijn begeerigh, 0m je
halve Volte haeft te eyndigen , en werpen figh met de Bord te veel in, en met het Kruys te veel uyt de Volte, willende alfoo flracks eerfe de halve Volte geeyndight hebben , weer uyt gaen na 't andere deel der halve Volte- den tijt niet be- geerende te verwaghten , om degedaghte halve Volte reght te voleynden. Dit komt meeren- deel voort door d onvoorfightigheyd des Be- rijders, ghelyck voor heenen gefeyd is5 der- halven moeten fukke gebreecken m faut en meer door goede Regelen en or dr en verbeetert werden, als datmen de Paerden daerom feu ftratten of fiaen. Ter deefer oorfaeck, indien 't gebeurde dat het
|
|||||||
|
B O É C K.
|
||||||||||||
|
het Paerd met de Borft inde Volte viel, en figh,
Op een ongefchickte wijs,by nae teneerften wou omwerpen, foo fai nodigh fijn, dat ghy de Les gebruyekt, van welcketevoorenin'tRa- dopieeren der geheele Volten gefproocken isj Ex- er ceerende 't Paerd in den Pas: En let wel x ter- Wijl het, nae fijn gewoonte, met de Borft in de Volte wil vallen, dat ghy 'tfelve op houd^en het een fchreedeof tweeterugg'wijft,uyt, of |
||||||||||||
|
over de Circumferentie der halve Volte reght
voor waerts, doende, als of ghy 't weer nae d* andere fijde woud wenden, gelijckin deefe Fi- guer by de Letter A. gefien werdj gebruyckéndè hier toe al de Hulpen en Straffen, waer van hier boven gefproocken is 5 tot dat ghy 't Paerd deefe dwaelingh en quaede gewoonte gantfchlijck bénoomen fult hebben. |
||||||||||||
|
Eenige Paerden doen reght het tegendeel, eri
werpen figli met het Kruys voor de Borft in de halve Volte. Soodaenige Paerden moet ghy de halve Volte gantfeh rond laeten maeeken, en al- leen laeten blijven op de Circumferentie der hal- ve Volte, door de Hulpen en Straffen des bin- nenften Beens, welcke tot dit geval behooren. Ondertuftchen merekt, foolangh het Paerd in d' een of d' ander deefer dwalinghen oidifor- dren fteeckt, foo moet ghy 't fel ve fij n Les niet uyt de Galop, maer in den Pas en Draf geven, want daer in fai het fijn fout veel eergewaer werden, en defelve verheten, als wel in de Ga- lop- Sommige Paerden, infonderheyd als fé Colo-
rì/'ck en gevoellijck fijn, werpen figh in 't be- gin uyt, van de reghte Linie. In dit geval is van noden, datmen 't Paerd fijn Les der halve Volten eenige maelenaen een Muergevej want dit fal't iehe aenneemlijcker fijn, om op de reghtezwifc te blijven. Oock fai door dit Middel den Berij- der meer gelegentheyd hebben, om't Paerd juyft daer op te gewennen, als wel anders, wan- neer't Vry is. Doch dit moet niet langer ge- daen werden, als tot dat men 't Paerd op de teghte Linie te draven en te Galopeeren eeniger maten verfeeckerd heeft. Anders moet het Paerd tot de Kepelonen of halve Volte vry en fon- der Muer gewend worden. |
||||||||||||
|
j Éyridelijck,ten befluyt deefes Capitieh^ 't be-
haeghd my feer in deefe Les, datmen 't Paerd bedriege, of vervoere van d' eene halve Volte 'm d'ander. Namentlijck , Als't Paerd de halve Volte op de reghter Hand geeyndight heeft, en nu op de reghte Linie komt, dat ghy 't een (chreede of twee voorwaerts laet gaen, nee- mende ftracks de halve Volte weer op de linc- ker fijde j en van de lincker weer ter reghterj gelijck ghy,tot meerder onderrightingh^in dee- fe Figuer aïgeteeckent fier. Even 't iëlve fult ghy oock doen , .als ghy
komt tot het andere deel der halve Volte. Doch ghy moet weeren , dat dit niet dicfemael magli gefchieden, vermits figh't Paerd al te feer daec toe fou mogen gewennen, foo dat het niet al- leen de halve Volte, maer oock de reghte Linie der Repelonen vervalfchte, en met gröote di for- dre maeckte. Ter deefer oorfaeckwilick, dat- men tulfchert deek Les der halve Volte fom- tijds oock de geheele Volte neerftigh repeteer, t Paerd niet t' eenemael daer van afgevvennen- de : Want 't is van noden, dat het Paerd in bey- de onderright fy. Men kon deefe Les der halve Volten (nae dat
het Paerd wel geoeffènd is) fomtijds geven uyt een (lercken Galop, by nae een Courier gelijck, van d'eene halve Volte ter anderer:Doch eer ghy't Paerd wend, moet ghy't te vooren wel p 5 t'famett |
||||||||||||
|
li
|
||||||||||||
|
Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||||||||
|
ii8
|
|||||||||||||||
|
t' faemen honden, laetende 't fel ve de Tempo der
halve Volten veele maecken, en t'elckens de reghte Linie wel bereycken,eer ghy weer uw an- der Been aenleght.om aen d' andere fijde de hal- ve Volte mede te maecken. Sulckskondtghy doen, nae d'ordire der gemeene Schooien, twee of driemael op eene fijde, tot dat ghy de Les eyndight. Doch dit moet defgelijcks niet dick- mael gefchieden , want anders fou't Paerd hier door veroorfaeckt werden,dat het,foo haeft het de halve Volte geeyndight had, hier nae t' el ekens de Courier van figh fel ven tegens uw wil fou neemen 5 en 't fou door dit middel ke- ren, figh met geweld op den Toom te leggen, en uw Hand te/i;rc^re«:Infonderheyd, indien't van Natueren hitfigh en daer toe genegen was. Derhalven moet een Berijder figh in al fijn
doen en in alle Lellen rightennaedenaertder Paerden. 't Sou een groote onverftandigheyd fijn , deefe Les te willen geven aen een Paerd 't vvelck fwaer, en genegen was in den Toom te hangen. Want de beweeging des ftereken Ga- lops oi des Couriers, fou 't Paerd noch veel meer veroorfaecken, figh op den Toom te leggen. Derhalven behooren al diergelijcke Leffen al- leen tot fulcke Paerden, die van Natueren light en gefwind oock van een faghte Mond fijn 5 ge- |
lijck ghy hier nae breder hooren fult.
Deefë Les der halve Volten, waer van ick nu
gefproocken heb, is boven alle andere Lellen de bequaemfije en feeckerfle, om figh te Paerd te verweeren, en fijnen vyandc tebefchaedi- gen. Doch ghy moet weeten, wanneer ghy in Aule fijt, om uwen vyand te bejegenen,of van hem bejegent werd, dat ghy u bemoeyen moet, uw reghterhand vry te behouden $ ahelijck oock , dat ghy uw Paerd, foo langh die Atlie duerd, noyc ter linckerhand wend, ten fy dan dat de nood , of de gelegentheyd van de plaets u daer toe dwongh. Maer wend u altijd ter reghterhand, inaght neemende, foo haeft ghy gelijcks het Kruys van 'r Paerd uws vyands komt, dat ghy u(tracksaghterhem wend,op de reghter fijde, om uw tegenparty de reghter- hand afte winnen. Ditaghtick'tvoornaernfle te fijn, in d'' occafië van met het Geweer te Paerd te veghten, en 't fai u veel profteeren, in- dien ghy obferveert, hoedaenighuw tegenpar- tij e te Paerd geaccommodeerd is, en hoehy fijn Paerd regeeren kan. Ten Jaetften, wijlde gelegentheden en de feylen verfcheyden fijn, foo lult ghy u oock verfcheydentlijck moeten Accommodeeren , wijl onmogelijckis , fulcksal- les eygentlijck te befchrijven. |
||||||||||||||
|
XIII. HOOFTSTUCK.
Hoe en op wat wijs men een Paerd in 't begin
às Courier fai gevm.
|
|||||||||||||||
|
weefen en geexerceert is in fijn Les van Draven
en Galopeeren,oock fijn kraghten en Ouder- dom bereyekt heeft, foo fai 't by nae felfs tot de Courier gefchickt fijn, wantuyteen vryenon- bedwongenen Draf komt een gefwindelighte Galop ; en uyt een gefwinde Galop een perfette en gedetermineerde Courier : En alfoo volght ge- duerigh 't een uyt het ander. Derhalven als ghy nu voorneemensfijt, uw
Paerd de Courier te geven (in hoedaenigheen tijd en ouderdom fulcks oock gefchieden moght, 't welck ick aen een yeders welgevallen ftel) foo moet ghy u, gelijck in alle ander din- gen , righten na den aerdt des Paerds : Want in- dien 't Paerd Cholsrijck, gevoellijck en vanjNa- tueren tot lopen begeerigh was, foo moet ghy op een ander wijs procedeeren, als of't onge- fchickt, langhfaem en traegh waere. Ter deefer oorfaeck fai van noden fijn 5 dat ghy 't Paerd de plaets, daer ghy't meend te laeten lopen ; te vooren
|
|||||||||||||||
|
, Yn gevoelen is, datmen (buyten ge-
val van nood ) geen Paerd de Courier behoord te geven, voor't fesde of fêfevende Jaer fijns Ouderdoms, en eer het te vooren in fijn Lefièn weljuyfij is ge- worden. Want vermits een Paerd ( tot deefe Jaeren niet gekoomen fijnde) noch niet vol- waflen is, en fijn perfette kraghten noch niet heeft, foo foufulcks niet wel fonder fchae- de en verderf koanen gefchieden. D' oor- faeck is klaer j want de Rugg' en Beenen fijn noch faght, teer en onvolkoomen. En derhal- ven kon 't lightelijck gebeuren, dat het Paerd, door fwackheyd of ongefchicktheyd, een mis- tred deed, of oock met d' achterfte voeten in de voorfte floegh, waer door het tot vallen ver- oorfaeckt kon werden, vermits het niet alleen fwack op de beenen is, maeroockdefelvein't lopen niet behoorlijck regeeren noch voeren kan. Doch als 't Paerd te Yooren wel onder- |
|||||||||||||||
|
Tweede B o e c k.
|
|||||||||
|
il
|
|||||||||
|
vooten wel bekend maeckt, laetendé 't felve
eerftvoet voor voetgintfch en herwaerts, op en neer gaen, op dat het den wegh leer kennen en gewend werden. Dit gefchied fijnde, foo yermaend het dan
's anderen daeghs, even op de felve plaets, een of tweemael tot een behendigen enfurieufen Ga- lop. Doet dit nae degelegentheyddesPaerds, eenige daegen nae malkander , eer ghy 't de reghte Courier geeft: Anders verfeecker ick u, indien ghy't foo terftond de Courier gaeft, eer ghy't te vooren de plaets had bekend ge- maeckt, dat het in 't begin meer met vreefe en gelijck als vertfaegbt, als met debehoorlicke Moedigheyd fou lopen; en ghy fultbevinden, dat oock d'oude Paerden, die in't lopen wel geëxerceert fijn , aen onbekende plaetfen niet met fulck een luftigheyd fullen lopen, alsfe wel aen bekende plaetfen plegen te doen. Onder- tuffchen nu, terwijl ghy 't Paerd foodanigh ex- erceert uyt den Furieujèn Galop, of, om foo te feggen , halve Courier , foö fult ghy konnen waerneemen, dé M/portie engefwindheydvan 't felve ; of het van Natueren tot lopen genegen en gewilligh , of dat het ongefchickt, langh- faem en traegh is. Of ghy't in de Courier fult moeten (tillen en ophouden, of dat het van no- den fai hebben, daer toe vermaend te werden. Of het hoogh enmeteenhardeRugg',oflaegh en gelijck als gebuckt, of het feecker of onfeec- ker loopt. Dit alles fult ghy konnen bemerc- fcen door de voor heenen gaende oefïênineh des Smieufen Galops. AlS ghy nu fiet , dat UW Paerd van Natueren
gefwind, en toe loopen hitfigh of begeerigh is,
lbo fult ghy 't niet flerck laeten loopen, en noch veel minder 't felve daer toe aendrij ven $ want het fai doch van figh felven hoe langer hoe ftereker loopen, als 't daer toe geëxerceert werd. Maer veel meer fult ghy 't ftillen, en gelijck als een weynigh inhouden. Oock moet ghy aen- mercken.dat dePaef den,welcke(gelijck gefeyd is) hitfigh en begeerigh tot loopen fijn, defge- lijcks oock de herdmondige, tot een korte Cou- rier gewend moeten werden. Want vermitsfe van natueren tot den loop genegen fijn, foo be- hoeftmen niet te vreefen, datfe de Courier ligh- telijck verwiflelen of veranderen fullen. Der- halven falmen haer oock niet foo dickmael in 't lopen exerceeren, als wel d' andere , die traggh fijn ; want 't is kennelijck hoe meermen diergelijcke Paerden laet loopen, hoe hitti- -ger, begeeriger en hardmondiger fy oock wer- den. Het dickmael lopen fou haer als tot hard- .beckigheyd veroorfaecken 5 maer in tegendeel -fult ghy de Paerden, die langhfaem, traegh, en |
|||||||||
|
tot lopen vermaend willen fijn, tot een lange
Courier gewennen. Want fy Mien dan defelvé dies te lighter verwiflelen, en tot een vafte loop figh bequaem maecken. My behaeghd niet, datmen de Paerden inde
Courier met de Spooren aendrijft $ en noch veel minder, datmen, gelijck eenige plegen te doen, haer yeder Tempo met de beweging dei: Beeneti daer toe vermaenen fou. Want foo dickmael als men't Paerd in de Courier de Spooren fou geven, foo fou het den Adem verliefen, en den felven met een groote beweegingh des Lijfs op- haelen ; waer door dan 't Paerd in 't lopen veel meer verhinderingh, als bevorderingh en hulp gefchied. Daer en boven, 't ftaet feer lelij ck in de Courier, figh met de voeten foo feer te be- weegen : 't welck oock 't gantfche Lijf des Be- rijders difcommodeert, en de behoorlijcke vaftig- heyd van 't felve belet; Derhalven , indien 't Paerd traegh en langh-
faem was, van noden hebbende , tot de Courier vermaend en aengedreven te werden $ foo geeft het een ftereke Spoor-flagh oft wee, nae fijn ge- legentheyd . terwijl ghy 't felve accom-ageert om te courieren. En als 't nu half wegen der Cou- rier komt, foo geeft het weer een ftereke Spoor- flagh. Doet even 't felve, foo dickmael als ghy bemerekt, dat het de Courier verlaeten, of langh- faemer lopen wil. T'elckens, als ghy de Spoor- flagh geeft, foo fit met de Beenen en de gant- fche proportie des ligchaems weer vaft en fill*- fonder groote bewegingh, foo veel als moge- lijck is. En op dar de Spoor-flagh dies te groo- ter Effett moght doen, foo roept het Paerd met f een harde item toe. Op deefe wijs moet ghy uw Paerd tot de loop exerceeren, en eenige da- gen nae malkander oeffenen,nae dat ghy meend van noodentefullenfijn. Want ìck verfeecker u , wanneer fulcks dickmael gefchied, dat het Paerdt van dagli tot dagli hoe langer hoe beeter en gefwinder fai lopen, hoe traegh het oock waere. En derhalven dwaelen de fulcke, weic- ke meenen, datfe de Paerden met harde Spoor- flaegen en ftooten met de beenen tot de Courier fullen brengen , 't welck veel meer door dé daeghlijckfche oeffèningh en goede vlijt moet te weegh gebraght werden. Want als 't Paerd hoogh van der Aerden loopt, foo kan't niet anders fijn, of't moet langhfaem lopen , hoe feer het oock met de Spooren aengedreven werd. En hoe meer het de Spooren gevoeld, hoe 't hoger lopen, en by nae in de lught fprin- genfal. Derhalven, wijl de Courier moetgede- termineert en beflooten , of om footefeggen, laegh nae der aerden fijn , indienfebehendigh, gefwind, met dereghte vaftigheyd en een goede |
|||||||||
|
Oejfeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||
|
%o
|
|||||||||
|
gratie gefchieden foude,foo moêtmdn tevooren middelen foecken, door welcke men de
Paerden tot de regine Courier gewennen kaneermen 't fel ve met de Spoor-flaegen d winght. Eenige Paerden lopen met het Kruys hooghen met het Hoofd laegh. Deefe moet ghy digebreck beneemen en gantfch afwennen in den
Surieufen Galop, eer ghy 't op de Courier fetwant fy lopen gevaerlijck, en kónden door een geringe mis-tred gantfch over hoop vallen_ Ter deefer oorfaeck is nodigh, dat ghy (gelijck wy gefeyd hebben) 'tPaerd dit gebreck gantfchlijck beneemt : En derhalven , bevlijtight u, dat ghy diergelijcke Paerden in den Galop, of halven Courier, met de Toom en Ca- vezon wel verheft, gevende 't fel ve yeder tem f o een flercken ruck , foo dickmael als ghy.be- inerckt, dat het met de Kop nae beneden boo- ren wil. Leght dan oock u ligchaem wel te rugg',en indien 't Paerd oock floegh in 't lopenibo caftigeert het hoe langer hoe meerder met de Cavezon en Spooren. Poch ick fou prijfen,datmen met diergelijcke
Paerden den Regel volghde,die ick voor heenen dickmaelaengeweefen heb, endatmendefelve door deLes des Dra.vens,Galopeerens enPareerens op de Hanchen der achterfte Beenen braght, foo fou figli den handel beeterfchicken. Want dat een Paerd met her Kruys hoogli loopt, daer van is d'oorfaeck, dat het in fijn Lelden niet op de Hanchen gebracht is geworden. Ghy moet oock, in d' Exercitie des Couriers,
foo wel als in andere Leflèn, 't Paerd de reghte ftattingh en aenleuningh des Tooms geven; want daer door bekoomt het de reghte feecker- heyd en volkoomerse flerckte in 't lopen, 't Sou oock een gtpote dwaiingh en onverftandigheyd fijn, 't Paerd (gelijck fommige plegen te doen) met loffe Stangen-teugels te laeten loopen. Want als het cle fluttingh of houdingh des Tooms niet heeft, foo gaet het met een verge- tene en maer half foo groote flerckte, en gelijck als vreefaghtigh , watmen oock met het felve voorneemen moght. Want een Paerd moet al- tijd de volkomene flerckte, difpofitie,tn\eet- digheyd van de hulp des Berijders neemen : En Derhalven woud' ick, dat de Courier niet met een loflen of vryen toom gefchiede, ter oor- faeck van d' onfeeckerheyd en 't gevaer. Want indien een Paerd, 't welckfonderfluttinghen aenleuningh des Tooms loopt, maer in 't min- ile een Mis-tred deed , foo fou't niet wel kon- nen weerhouden werden, dat het niet gantfch over hoop viel. Maer op de reghte fluttingh des Tooms loopt het, gelijck als gewaer- fchouwd fij nde, voorfightigh en feecker. |
Als ghy nu uw Paerd in dtCourier wel geoef-
fcnd, en tot behendigheyd gebraght hebt, eri dat ghy u nu. van deefe onderwijgngh dienen woud in wat vooreen C*»fe het oock fijn moght, foo fult ghy (als ghy Uvv paerd daer toe wilt vermaenen) de teugel des tooms met de reghterhand tot aen 't eynd der felver uyrftrnc- ken en richten, gelijk en wel in de hand nemen, met de reghte middelmatige fluttingh defelvê aentrecken op dat de Kop des Paerds in al fijn doen een fchoone goede pofluervhoght behou- den, enu met eenen wel reght inde Sadel fet- ten, houdende't lijf en de beenen wel vaft en cierhjck ; gelijck hier nae ter behoorlijcker places breeder gefeyd fai werden. Ghy moet u oock vaft i„ de Stegel-repen {tellenf en den Hoed wel op't Hooft fetten. Doch dit alles moet ioo behendigh en veerdigh gefchieden dat het van de Toefienders gaLfcVweyn gh magh bemerekt werden. Want al uw handelin- gefclLen ^^ behendighengefvv*nd Als ghy u nu wel geneert en gefchickt
hebt , ioo fult ghy't Paerd tot de Courier ver- maenen, nietinipringen, of met geweld en een harden rugg', rucken, maer met een faghte en feedige beweegingh, op de Hnnchen dertch- terfte Beenen , foo dat het Paerd figh met 't Kruys gehjckals neerhoud,en metd?voeten een leer goede gratie hebben , indien 't Paerd
hufigh was, dat ghy 'r, ter plaets daer ghy de Courier aen vanghe, een weynigh ophield7ea g^alstfaemen Wyelde^hS derdatfulcks gemerekt wierd) met uw beenen een cierhjcke bewegingh, even als of't onru- ftigh waer , en niet ftilftaen wilde. Maer indien het traeghwas, fulcks van figh
elven, ot door geringe hulpen niet doen wil- lende , foro fult ghy 't neerftighlijck daer toege- wennen, dat het figh altijd, in't begin en't eynd des Couriers, met een fraye moedigheyd prefenteere5 met ophefïinghder Beenen, 't een om't ander , blijvende evenwel op de'plaets ftaen Want door deefe beweegingh fai figli 't Paerd bequaem en gefchickt totdeC^r maecken figh met d achterfte voeten opde Hanchen fetten, foetelijck üyCfpringen, en de Courier cierlyck met een goe£ gratie voleyn- den. Want ghy moet weeten, dat het Paeide Courier altyd met de Hancheu der aghterfle hee- nen beginnen en weer i« v* * *jj ~* „•■! 1 5 in cPareeren voleyndi- Inde Courier moet ghy uw ligchaem reght o.
I ver e^d > «™ te yed YoorWae?ts noch afhter- waertSy
|
||||||||
|
B o
|
||||||||||||||||
|
E C K>
|
||||||||||||||||
|
ill
|
||||||||||||||||
|
Waefts, eri dé beerien wel vafl voeren, fonder '
daer mêê tefwaeyen en te waggelen, want dan fult ghy veel meer fterckte hebben, in wat voor een gelegentheyd ghy de Courier begeerd te ge- bruycken. Met de reghterhand, in welcke ghy de Roede hebt,moer gy uprefenteeren met voor- XlV. H o o
|
||||||||||||||||
|
wendirlgh van defelve Schouder, even als of
ghy de Lans daer in had, fonder beweegingh der armen 5 foo fult ghy, nae devoleyndingh van de Courier, gefchickt fijn om 't Paerd te hel- pen, op wat voor een wijs ghy 'tfelve daer nae foud begeeren té Manieren. F T S T U C K.
|
||||||||||||||||
|
Fan de Pafladen, en
|
der Jelver Nuttigheydt.
het Lijf en de Beenen vafl en ffil,niet nalatende»
foo dickmael als 't figh verheft, 't felve met Ca- refieerenzn 't Kloppen van de hand op den Hals te verfeeckeren. Want dit Carejjeëren verweckt in de Paerden op een wondeflijcke wijs de ge- hoorfaemheyd, veel meer als de harde ftraffen. De Roede, waer mêê ghy 't Paerd op de Borfl flaet eri vermaend, moet kort fij n, op datfe niet verdeir,als alleen de Borfl bereyeke. Want wan- neer de Roede te langh is,en dat de Paerden aen de Beenen kittel-achtigh engevöellijck fijn,foo konden in 't begin veelerley boofe gewoonten daer uyt voort koomen.Men moet aght neemen, datmen d' onmanierlijckheden in 't begin wegh neem, maer door diergelijcke middelen defelye niet veroorfaeken.Doch indien van noden wae- re, 't Paerd met de Roede op de voorfle Beenen te flaen ,of dat het defelve niet gelij k en wel ver- heffen of buygen wilde ,foö fai 't beter fijn, dac ghy eenen te yoet verordonneert, om fulcks wel te verrighteU. Eenige Paerden fijn voor té light ert gefwind,
figh ia de Paffadèn te hoogh verheffende. Ande- re doen reght het tegendeel, vermitsfe voor te fwaer hjn,figh te weynigh en met onwil verhef- fende. Dit nu moet voornaementlijck onder- fcheyden eri in aght ghenoomen \yerden,-op dat ghy de Paerden , welcke voor veel te light fijn, en figh te hoogh willen verheffen, laegh en in 't reghte gewight houd.In tegendeel andere, welc- ke voor te fwaer fijn,en fig nietgeerne verheffen willen, moetgy hoogverheven en light maken, tot dat ghy't eyndelijck daer toe gebraght hebtj dat figh't Paerd in de Paffadèn niet te hoog noch té laégh, maer met de Borft in 't reghte gewight verheffè 5 gelijck dan't woord Vefsatta (Pefàre, Vefer) Wegen beduyd 3 even als of figh 't Paerd met de Borfl op d' aghterfle Beenen woegh. Hier in werd van veele gedwaeld,welcke niet
weeten, hoe en waerom men deefe Les moet exerceeren : Want veele fijn 'er, die de Paerden tot de Courbettes vermaenen, eerfe de Paf- fadèn , of't reghrë gewight met het voor- fle des lijfs maecken konnen. Indien 't nu gebeurde , dat het Paerd (gelijck wy gefeyd Q^ hebben) |
|||||||||||||||
|
I Ls gy uwPaerd in de Leflen,waer van
' hier boven tot het 4. Capittel toege- fprokenis, xvé fultonderwefen,en '. met de Kop fult beveiligt hebben, en nu voornemens fijt, 'tfelve afterlghteninde Courbettes en Sprongen, met flagh en fonder flagli , op wat voor een wijs fulcks oock ge- fchiedenmoght, na den aert en gelegentheyd derPaerden,foo fai voor alle dingen nodigh fijn, dat het te vooren wei geoeffènd, en daer toe be- quaem gemaeckt werde door de Pafiaden^ in Welcke't Paerd den reghten aere en goede gratie der Courbettes kan gegeven werden, op hoeda- fligh een wijs men defelve exerceeren wil. Want wanneer den aenvàngh van eenige faeck uy t het teght Fundament voort-komt, foo kan daer nae de volmaecktheyd niet lightelijck feylen. De Pa£aden> van welcke wyhierfpreecken
fullen, behooren voornaementlijckgft»xweert te werden, niet alleen.om de Paerden daer door light te maecken en te verheffen, maer oock om deielve te jujteeren, op dat haere verheffingh niet te hoogh noch telaegh fy , en datfe 'tLfjf reght en wel leeren voeren, 't felve noch op d' een noch op d'ander fijde werpen,en de Kop in fofiuer houden. Want men vind eenige Paerden, die figh indeefeLesongeduldighenmetveele boofe bewegingen betoonen; welcke re vooren moeten gecorrigeert en wegh genomen werden, eermen defelve tot deCourbettes wil gebruyken. Merckt derhalven wanneer ghy uw Paerd
tot de Paffaden vermaenen en verheffen wilt, dat fulcks beften gevoeghlijckftkan gefchieden in 't Vafjageeren en voortfehryden, terwijl 't in den gangh is5 moetende doch evenwel 't eene Been om 't andere op. heffen. Terwijl ghy nu 'c Paefd vermaend,fo moet gy *t met den Toom wel vafl houden, niette veel aengetrocken, noch niet te veel toegegeven 5 't felve met de Roede gantfeh feedigh en à tempo op de bord flaen,ert te gelijck met de Knyen drucken,met de tongh aenmanen of lieflijk toe fpreken,op hoedanig een wijs ghy wilt; op dat het niet flil ftae,foo lang tot dat het figh voor verheffè, hoe weynigh het oock ware. Terwijl figh nu 't Paerd verheft, foo fit met
|
||||||||||||||||
|
Oejfeningh en Kon/i des Rijdens
|
|||||||||
|
12Z
|
|||||||||
|
hebben) figh in 't begin te hoogh op deed, of in
tegendeej figh niet verheffen wilde/t fy uyt on- gefchicktheyd,toorn,of uyt eenige andere oor- faeck, foo fult ghy't d'eerftemael daer over niet ftraffên $ veel niin aen deplaets, daer't figh verweerd, met geweld daer toe dwingen of flaen ; Maer Iaet het van defelve plaets nae een andere gaen, en vermaend het dan op nieuws, totdatghy'teyndelijck verwind. Andersfou- den de jonge Paerden ftracks in't begin de moed verliefen, indien men haer teneerften daer toe dwingen wilde,eerfe noch reght vveecen, watfe doen moeten. Als ghy nu 't Paerd foo verr' gebraght hebt,
dat het figh verheft; en foo dicjunaei als ghy begeerd, of het met de Roede vermaendTgewil- ligh daer toe is, foo fult ghy 't in de Pafsaden be- ginnen tejufteeren, fo dat hetdefelve niette laeg noch te hoogh, maer in een gelijck gewight maecke $ voerende de Beenen wel gebogen, en malkander gelijck (de feylen daer ontrent kond ghy, indien't nodighwaere, met de Roede re- medieeren) defgelijcks't Hoofd vaft en in een goede poftuer houdende, (ïgh met het felve niet meer bewegende, als met de voeten (gelijck fommige plegen te doen) fonder figh oock op d' een of d' ander fijde te werpen, noch met de Borft, noch met het Kruys; maer dat alles ge- fchiedeopeen feeckere maere. Merckt derhalven indien't Paerd voor al te
light vvaere, figh in de Pafsade te hoogh verhef- fen willende, met een geftrackte mond , foo neemt wel in aght, datghygeenffinsgedooght, dat het (gelijck nu gefeyd is) in de Pafsaden, of terwijl het figh verheft, de mond fou ftracken, of de Kop feer bewegen. Doch dit gefchiedende, lbo houd, terwijl 't Paerd figh verheft, de hand met den Toom wellaegh, vaft en wat aengeto- gen. Helpt het oock met de Knijen, of,foo't van noden waere, met de Spooren, op dat het in de Pafsaden moght voort komen, fig op den Toom fluiten, voort doen, en de Kop vaft houden. Voor foodaenige Paerden, die figh voor
hoogh verheffen, fou beeter fijn, dat ghy haer tot de Pafsaden vermaende aen een afhangende plaets, of Heuvel, haeftende, om haer uyt de Pafsaden voort te doen gaen, opdat fe geen tijd hadden, figh foo hoogh te verheffen, boch in- dien 't Paerd uyt boof heyd opfteygerde.en met de voorfte voeten figh hoogh op deed, en caba- reerde, foo moet ghy 't in dit geval terftond ca- fligceren met foodanige Straffen, als tot fteyge- rende Paerden behooren, flaende met de Roede I op deBeenen,en te gelijck de Spooren te werek Hellende, op dat het uyt het fpringen voor- waerts fchiete- Dit fullen gemeenlijck fulcke |
|||||||||
|
Paerden doende met de Kop vry fijn, hoogh
en met een geftrackte mond gaen, en de reghte ftuttingh des Tooms niet hebben, 't Is derhal- ven een groote d walingh , een Paerd in de Ma~ negien te willen afrighten, *c welck noch met de Kop niet vaft engi?////?m-ns. Eenige andere Paerden fijn aghter lighter als
voor, en verheffen figli niet geerne inde Pafsa- den , infonderheyd als defel ve oock noch laegh opgewaifchen fijn, en met de Kop na beneden gaen. Evenwel verfeecker ick u, dat by nae al foodaenige Paerden tot de Courbettes weï geaert en genegen fijn; want gemeenlijk fijnfe van een goede fterekte des rughs, en met het Kruys van natueren light en gefwind:En daerom konnenfe naederhand dies te lighter en vafter van haer feiven tot de verrightingh der Courbettes ge- braght werden, als men haer maer te vooren in de Borft light gemaeckt heefr. Ter de fer oor- faeck moetmen diergelijcke Paerden in de Paf- Jaden meer en hooger verheffen.als d'andere,tot datfe light en gefwind genoegh in de Borft fijn, figh in 't reghte gewight verheffende, foo dick- mael als ghy begeerd. Eenige Paerden fijn cholorijck, gevoellijcfc
en ongeduldigh, werpende figh met het lijf op d'eene of d andere fijde, en vertoornen figh in figh feiven daer over. 't Is nodigh, dat mem met foodaenige Paerdenpatientie gebruyek, en haer, nevens 't vermaenen tot de PaJJaden, ftil- le, en Afsecureere met Carefseren en 'e Kloppen van de hand op den Hals, 't Sou oock veel hel- pen, dat ghy 't Paerd onderweeft aen een Muer, neemendedefelve op de fijde, daer 't figh meefi: pleegh uyt te werpen. Want dan fai thee lijf in de Pafsaden reght leeren voeren. Daer nae, als't deefe Les eenighfins verftaet en gewoon is geworden, kond ghy 't met goede gelegent- heyd weer van de Muer aen een vrye plaets ge- wennen. Anders fou 't een groote dwalmgh fij n, de Paerden altijd en't' eenemael de Pafsa- den oïCourbettes aen een Muer te leeren maken. Dit alles moet in 't Eserceeren der Pa/saden vvelneerftigh in aghtgenomenenonderfchey- den werden, nae de gelegentheyd enaertder Paerden. Want als een Paerd de Pafsaden wel fai konnen maecken in 't reghte gewight, met geboogene Beenen en een vafte Kop, foo fult ghy't gefchickten bequaem bevinden tot allerley foorten der Courbettes, en fult daer doot konnen kennen,niet alleen de wil of onwil, maer oock tot welcke wijs der Courbettes 't Paerd meeft geneegen en geaert fai fijn. Want uyt de Pafsaden koomen allerley foorten der Courbettes en Capriolen , naementlij ck, wan neet 't Paerd (ghelijck nu dickmael gefeyd is) gewend
|
|||||||||
|
»
|
|||||||||||||||||||||||
|
Tweede Bo e e k.
|
|||||||||||||||||||||||
|
tn
|
|||||||||||||||||||||||
|
gewend is geworden, de reghtehooghteen't
reghte gewight met de Borfl: teneemenj't welck de Courbettes en Capriolen infonderheyd Vereyfichen.En vermits ick hier boven in 't IV. C^/tf e/gefproocken heb van 't onderfcheyd en |
|||||||||||||||||||||||
|
den aett der Courbettes,foo wil ick d W/^,aldaèr
gehouden, vervolgen, en met weynigh'woor- den fpreken van de geregtigheyd van ydetfoort* en de behoorlijcke Hulpen der fel ver, fo veel ife uy t eygene eryarentheyd waer-genomen heb, |
|||||||||||||||||||||||
|
XV. Hooft
Fan de Courbettes
|
|||||||||||||||||||||||
|
STUCK*
|
|||||||||||||||||||||||
|
in t
|
|||||||||||||||||||||||
|
gemeen.
|
|||||||||||||||||||||||
|
: LlePaerden, welcke in de Courbettet
en Sprongen lullen afoeright wer- den, moeten infondèrtieyd, voor ' alle andere Qualitêyten, goede, ge-
fonde en ftercke Beenen hebben, die niet be- fchadightnoch gebrecklijckfijn5gelijck oock een goede fterckte des Rughs,en eert goeden Adem. Indien mede het Paerd, 't welck gliy in de Courbettes wik afrighten, nevens degedaghte en andere goede Qualitêyten, noch van een fchoonèpofiuer was, en totde Courbettes een na- tuerhjcke genegentheyd had, foo foud het oock noch dies teperfefter fijn, gelijck te vooren in 't vijfde Capittel gefeyd is. Doch wijlmen feer weynigh Paerden vind, in welcke de gedaghte goede Qualitêyten, nevens den goeden aert en genegentheyd , by malkander fijn , maerdat men defelve dickmael fleght ghenoegh moet aenneemen, foo wil ick hier alleen fpreecken van fulcke Qualitêyten, fonder welcke voornae- mentlijck de Paerden in de Courbettes niet ge- eXerCeert könrieil werden , indien'ec maereen
Van de gedaghte Qualitêyten ontbrack.
Want indien't gebrack aen de Beenen, foo
dat defelve te fwack,te volvoetigh of anders ee- nighfirts gebrecklijck waeren , foo bedenckt by u fèlven , hoe qualijck het fou konnen fprin- gen opfwacke, quaedeofverfeerde voeten. In- dien 't ontbrack aen de fterckte des Rughs ; foo heb ick u alreeds te vooren al dickmael gefeyd, dat u diergelijcke Paerden noch in deefenoch in andere Leflen der Manegien fullen konrten eontenteeren. Ontbreeckt het aen den Adem,foo fou het niet langh geduerfaem fijn, en u defge- lijks niet eontenteeren kortnen.Ter defer oorfaek woud' ick, dat, indien het immers ergens aen moeft entbreecken, fulcks aen de fchoone/w- portie ontbrack 5 en dat my 't Paerd in de Mane- gien door fijn geduerfaemheyd en gefwindheyd dies te beeter contenteerde. Want of fchoon eert Paerd dom en ongeTchickt waere, doch de ge- daghte Qualitêyten had, naementlijck, goede Beenen, fterkte des Rugs.en een goeden Adem, foo fegg' ick expreffe, dat een Picqueur, in fijn Konft \\e\gefundeerten difcreet fijnde/tPaerdna |
|||||||||||||||||||||||
|
fijngelegentheyd fai konnen brengen tot een
fchoone manier der Courbettes,hoe weynigh die oock van der aerden verheven móghten fijn. Ick prijs wel veel meer, dat een Paerd van
Natueren daer toe geaert en wel genegen is; want ick heb voor heenen gefeyd, dat het felve uvan veelemoeytenontflaen ,eneencierlijcke aenfienlijckheyd geven fai,in deprefentie der aenfehouwers $ Echter fegg' ick, dat het wel mogelijck is,oockfelfsfoodaenige Paerden daer toe te brengen, die ongefchickt en van Natue- ren weynigh daèr toe genegen fijn. Want de rvonft des Berijders behoord veelerley gebreec- ken en defeflen te konnen vergoeden.'t Gebeurd oöck dickmael, dat men de Paerden, diemeti meend,van Natueren wel daer toe geaert te fijn, meer dwingen en tot obedientiebrengen moet, als andere, welcke ongefchickt envanfleghte Qualitêyten fijn. Derhalven is 't van node,dat den Berijder
kennis van beyden nebbe, naementlijck , hoe lry d' ongefchickcheyd der Paerden fai bedwin- gen , en den goeden aert der felver tot de Cour- bettes te Hulp komen, op dat hy met d' eene en d' andere nae behooren moghtweeten teproce- deeren. Om nu tot mijn voorneemen tekoo- men, foo bemerekt : Wanneer ghy uw Paerd op de gedaghte wijs door de Pajjaden wel ge/u- fteert en gewend fult hebben,om de felve te maecken, en figh gewilllgh te verheffen, foo dickmael als ghy begeerd,foo hebt ghy een goe- de gelegentheyd, om 't Paerd, door d* ordent- lijcke Hulp der beenen, reght op de Courbettes te fetten. Begind het twee of driemael in de Courbettes te verheffen, en geeft het den fempa met de Beenen faghtelijck en vaft, met gelijck afwaerts gehoudene Beenen wel à tempo , en niet te gefwind noch te ftetck. Want indien ghy't in't begin de hulp der Beenen veerdigh en fterek gebruyekte, foo fou fulcks konnen veroorfaecken, dat het Paerd in eenige dwae-* lingh viel, neemende de Hulp voor een ftraf, e- ven als of ghy 't met de Beenen woud Cafii* geer en, wijl het de Hulp der felver nochniec yerflaet. |
|||||||||||||||||||||||
|
Qj
|
|||||||||||||||||||||||
|
Tec
|
|||||||||||||||||||||||
|
124 Oeffeningh en Kon ft des Rijdens '
Ter deefer oorfaeck moetmen de Hulp der f flaen. wijl't noch niet gewend is geworden, op
|
|||||||||||
|
beenen in 't begin faght, vaft en wel à tempo ge
ven, tot dat het Paerd eenighfins daer aen ge- wend is geworden. Terwijl ghy nu met het Paerd in atlie fijt, en'tfelvetot deCourbettes vermaend, foo houdt de hand met den Toom reght over deboogh van den Hals, vaft en wat aengetoogen ; doch nae de gelegentheyd des Paerds, nae dat het hard of faght in de mond is. Want indien't faghtbeckigh is, foo moet ghy den toom maer een weynigh, of gantfch niet aentrecken, houdende de hand laegh, en (ge- lijck ick te vooren gefeyd heb) beneden de Sa- del knoop. Ondertuffchen, foo dickmaelals 't Paerd twee of drie Courbettes gemaeckt fai hebben, foo fult ghy 't met Carré/keren en met het kloppen der hand op den Hals Affecureeren, en weer een fchreede twee of drie voorwaerts laeten gaen, tot dat ghy 't weer tot de Courbet- tes vermaend Want hier door fai 't Paerd lee- ren op malkander Hefpondeeren en volgen. In 't voorwaerts gaen kan men 't Paerd door Carref- fen verfeeckeren enftillen, indien 't figh moght Jkoomen te vertoornen. Op deefe wijs fult ghy uw Paerd eenige daegen langh exerceeren 5 lae- tende 't felve in 't begin niet meer als twee.drie, of ten hooghften vier Courbettes wel en juyft maecken. Want ick verfeecker u, als ghy 't Paerdt daer heenen kond brengen,dat het twee, drie of vier Courbettes perfetlelïjck en gewilligh maeckt ('t welck ghy te weegh kond brengen door 't Carreffeeren en 't kloppen des hands op den Hals) dat het hoe langer hoe meerder luft en fterckte daer toe bekoomenfai, meerder felver van figh felven maeckende, als ghy wel begeerd. Indien uw Paerd traegh was, in de Courbettes
foo langh opd' achterfte Beenen niet flaen wil- lende , of dat het figh, uyt boofheyd en weer- fpannigheyd, op de hulp der Beenen niet voort doen, of figh met d' achterfte Beenen niet ver- heffen of volgen wilde; 't welck een feecker be- wijs is , dat het Paerd de regine teedere gevoel- lijckheyd der Beenen en Spooren noch niet heeft, en behoorlijckerwijs daer van niet ver- wittight is geworden, foo moet ghy evenwel ('t Paerd foodaenigh een dwaelingh begaende) in & ordinaire Hulpen de beenen niet(gelijck eenige doen) wijd voor uyt werpen, of eenige onaerdige beweegingen daer mêê maecken: Want daer fijn veelerley andere Middelen, waer door dit gebreck verbeetert kan werden. En of ohy fchoon veel bedrijfs met de beenen maeck- te, foo foud ghy doch feer weynigh, ofniets daer mêê konnen verrighten, als alleen, dat het Paerd ten laetften gantfch geen aght daer op fou |
Ap hpweainüh en IiuId der Reenen te refhnndep..
|
||||||||||
|
de bewegingh en hulp der Beenen te refpondeê-
ren en voort te fchieten. ^M Derhalven, indien u diergelijck een Paerd
ter handen quam, 't welck fòo langhfaem in de Courbettes was , en niet op malkander refpon- deerde, noch volghde op de beweegingh der Beenen, foo geeft het terftond , fonder uytflel, eenige Spoor-flaegen op malkander 5 houd de hand met den toom vaft, en niet te veel aenge- togen, nae de gelegentheyd des Paerds, en ver- maend het ftracks, nae de geeyndighde Spoor- flaegen, weer tot de Courbettes. Geeft het deefe flraf eenige'^naelen, foo dickmael, als ghy meend van noodente fijn, tot dat de ftraf 't Ef- fed bereyckt fai hebben , en dat het Paerd de Spoor-flaegen begind te vreefen, en figh te ver- wackeren, op de hulp en bewegingh der beenen figh voort doende zn avance er en de , gelijck ick vertrouw dat het doen fai. En nae deefe ordre fuit ghy bevinden, dat het Paerd, op de voor heenen ontfangene Spoor-flaegen , op ycder tempo der Beenen fai refpondeeren en volgen ,foo dickmael ghy met de felve maer de minile Agi- tatie maecken * en het daer mêê helpen fult. Üp deefe wijs fult ghy meer te weegh brengen, deefe ftraf eenige reyfen continueer ende, als of ghy foo veel bedrijfs met de Beenen maeckte. Men kon diergelijcke Paerden oockopeen
andere wijs helpen, infonderheyd alsfe hkfigh, toornigh en gevoellijck waeren, naementlijck, door haer in de Courbettes te vermaenen aen een af-hangenden Heuvel, uyt een behendi- gen Draf, welcke feer bequaem is-, om 't Paerdt op de banche te doen avanceeren •. i )och ick be- vinde, dat het Courbetteeren van de hooghte nae beneden de Paerden op de voorfte voeten feer wee doet; infonderheyd de jonghe Paerden.* Want vermitsfe van de hooghte af gaen, foo moetenfe met het gantfche lijf, veel meer als anders, op de voorfte Beenen vallen. En hier van daen komt het, dat de Paerden dickmael onwilligh , verdrietigh en verfaeght werden om te Courbetteeren ; niet uyt ongehoorfaem- heyd of weerfpannigheyd, maer om de Beenen te verfchoonen, aen welcke fygrootefmerten gevoelen. Sy werden oock dickmael van d' on- verftandige hier om geflaegen, even als offe fuicks uyt boof heyd deeden , 't welck doch in- der waerheyd meeft, jae alleenlijck uyt deefe oorfaeck voort komt. Derhalven woud ick veal liever de gedaghte
ordre en ftraf gebruycken op den reghten wegh; infonderheyd ontrent jonge Paerden. En of- men fchoon't voordeel van eenafhangenden Heuvel gebruycken moeft, foo moet echter fuicks
|
|||||||||||
|
•
|
|||||||||||
|
Tweede B o e c k.
|
|||||||||||
|
2|
|
|||||||||||
|
fulcks nietdickmael, maer ten hooghften twee,
of niet meer als driemael gefchieden : Want in dit geval moet de Straf der Sporen en de Hulp der Beenen meer uytwercken, als den afhan- genden Heuvel. Eenige andere Paerden doen reght het te-
gendeel5want alsmen haeiinde Courbettesex- erceert, Too dringen fy op de hand, en willen met geweld voort, of leggen figh voor over of op den Toom, alsfe drie ofVier Courbettes ge- maeckt hebben. Dit komt daer van daen, om dat de Paerden (gelijck voor heenen gefeyd is) achter veel te light, en voor te laegh op-ge- waffenfijn: Derhalven moetmenoockopeen andere wijs met haer procedeercn, als met de andere. In dit geval dan,en als figh't Paerd in de Cour-
hettes te veel voor doet, en te veel voort wou, begèerende figh op den Toom te leggen , als't eenige Courbettes gemaeckt had, foo iaet het ter- fiond, fonder ftii ftaen, weer een fchreede vier of fes te rugg' treden, en in 't te rugg' treden foo vermaend en verheft het weer tot de Courbettes, en uyt de Courbettes weer te rugg'. Volght deefe ordre , foo dickmael ghy 't Paerdt in de Courbet- tes meer als nae behooren in den Toomfult vinden. Caiiigeert het oockj indien't van no- den waere, met de hand des Tooms, pfmetde Cavezom Want door deefeftraffal'tPaerd in de Courbettes leeren op de hand paffen. Boven dit alles kond ghy eenen te voet 't
Paerd onder d' oogen laeten treeden, om het met de Roede te dreygen , of oock op de mond, of de voorite Beenen te flaen , als het foo mee geweld voort wil; roepende 'tfelve te gelijck met een harde ftem toe, of't figh mifTchien daer over ontfetten wilde. Doch foo 't in fijn herd- mondigheyd in de Courbettes continueerde, foo fai hoodwendigh fijn, dat ghy't Paerd deefe ondeughd te vooren gantfchlijck beneemtdoor d'ordentlijcke lellen des Pareerens en des te rugg* gaens,waer van voor heenen o vervloedigh genoegh gefproocken is ; welcke 't Paerd faght en vafl van Mond maecken, en op de hand lee- ren paffen 't Sou oock feer veel helpen, om't Paerd
deefe ondeughd te beneemen, dat ghy een be- quaemeplaets verkooft, 't Paerd met de Kop te- gens een Muer Hellende, en 't felve dan ver*| maenende tot de Courbettes, met de behoor- lijcke Hulpen,die 't Paerd niet alleen faght van mond, maer oock light en gefwind tot dege- daghte Courbettes maecken. Derhalven woud' ick, dat ghy alle Paerden
(infonderheyd de geene die ongefchickt fijn, of met het Kruys en d' aghterfle Beenen figh |
|||||||||||
|
niet verheffen en refpondeeren willen) in 't begin
de Courbettes leerde maecken da fermo a fermo, dat is, opeen feeckere plaets,latende defelve in de Courbettes niet voorwaerts noch aghter- waerts komen, maer datfe foo wel met de voor- fte als met de achterfte voeten weer neervallen op defelve plaets, daerfe figh verheven hebben* haer gewennende, 't lijf inde Courbettes reght te voeren. En ten deefen eynde fo o treckt, ter- wijl't Paerd figh verheft,den Toom meteen laegh-gehoudene hand aen, houdende 't Paerd byu: En terwijl het voor neer valt, foo geeft het de behoorlijcke Hulp met de Beenen (waer van hier nae verder gefproocken fai werden)foo fai't Paerd gelijck als gedw o ngen fij n, d'ach- terfte Beenen gelijck met malkander* en met het opwerpen van 't Kruys te verheffen, hoe weynigh het oock waere. 't Welck noch dies te meer fai gefchieden, als 't Paerd van yemand te voet met de Roede op 't Kruys werd geflae- gen. Op deefe wijs fult ghy de Paerden met wey-
nigh moeyte , en fonder veel tijd-verlies de Courbettes reght en wel leeren maecken, met een goede gratie ; foo dat het figh met het gant- fche lijf cjerlijck fai t' faemen doen, hoe onge- fchickt en qualijck geaert het oock fijn moghn En ghy fult bevinden, als't Paerd de Courbettes op deefe gedaghte wijs da fermo à fermo welen juyft fai konnen maecken, dat ghy defelve fulc konnen neemen voorwaerts of aghterwaerts, hoedaenigh ghy begeerdr. Eenige andere Paerden fijn in haere On-
deughd^n t' eenerriael verouderd en verftockt* foo datfe fomtijds haeren Berijder wel gantfeh overwinnen $ vragende noch nae deefe boven- verhaelde noch nae eenige andere Straffen. Maer als fe twee, drie, of eenige meer Courbet- tes gemaeckt hebben , foo mëenenfe, dat het genoegh is 3 begeeren 'er geen meer te maecken, fetten figh tot tegenweer, en defendeerën haer op veelerley wijfen met aghterwaerrs te dey* fen, en andere4lafteren te begaen 5 of fy Decipië- ren den Picqueur, beneemen hem den toom en de tijd, en lopen gantfeh wegh. Voor fulckeverftockreenqualijck^gewende
Paerden is geen beeter ftraf,als dat ghy haer bind met de Touwen van de Cavezon tuffchen twee Zuylen of Paelen , die met opfet daer toe gemaeckt fijn; Doch fy moeten noch te kort noch te langh aengebonden werden. Set 'er dan een Scholier op, die 't Paerd met de Spooren Cafiigeer, en met de Roede op de Botiifollki- teer, op dat het figh in de Courbettes verhef, en het oorfaeck geef, om fijn ondeughden te be- toonen. Want door dit aenbinden ftraft het |
|||||||||||
|
12Ó Oeffeningh en Kon fi des Rij dens
|
||||||||||||||
|
lijck , foo kan 't niet anders fijn , of't moet figh
nu ter reghter, dan ter onreghter , nu te veel, dan te weynigh ftraffèn. Derhalven fouden de jonge Paerden hier door de moed verliefen, en in ten groote difordre geraecken. Ter deefer oorfaeck woud' ick, dat ghy (gelijck verhaeldt is) deefe tughtigingh alleen gebruyckte aen ou- de, qualijck-beredene en verdorvene Paerden. Want foo bequaem deefe ftraf voor oude hard- neckige Paerden is, foo fchaedelijck en verderf- lijck aght ick defelve te fijn voor jonge Paer- den , welcke wel op een andere wijs te reght ge- braght konnen werden. En hierom is 't, dat ick 't gebruyck der Zuylen voor d' eene prijs, maer voor d' andere veraght. Eyndelijck, ten befluyt deefes Capittels, foo
waerfchouw ick u,dat ghy in alle Afrightingen der Courbettes de Paerden niet over-yld, noch te veel op leght, om haer niet verdrietigh en onluftigh te maecken$maer laetfe foo veel Cour- bettes doen alsfe gewillig en met luft doen kon- nen. En op datlealtijt by deefe gewilligheyd en luft behouden moghten werden, foo woud' ick, wanneer een Paerd thien Courbettes kon maecken, dat ghy 't maer vijf dec felver liet ver- righten : Indien twintigh of dertigh, maer thien of vijfchien s, en foo voorts nae advenant. Volgende hier inden Regel, die de Medicina- re Patiënten plegen te geven, feggende, dat men ophouden moet, als 't eeten alderbeft fmaeckt. Want foo ghy de Paerden (gelijck eenige ge, woon fijn te doen) in 't begin fonder ophouden woud' aendrij ven en verdrietigh maecken, foo foud ghy haer niet alleen de kraghten benee- men, eerfe een juyfte Courbet maecken konnen, maer fy fouden oock de moed verliefen, en niets meer met luft verrighten. Waer op dan een Berijder voor alle dingen vlijtighaght moet neemen. |
||||||||||||||
|
figh felven. Als 't met geweld voort wil, foo
ruckt het figh met geweld weer te rugg',wil het te rugg' deyfen, foo kan 't niet, vermits het ge- bonden is. L Terwijl het nu deefe ondeughden begaet,
foolaet het ftercke Spoor-flaegen geven, en helpthetoock te gelijck met de Roede tevoet, flaende op de voorfte of aghterfte Beenen, ofop 'tKruys,nae dat vannodenfal fijn,ennaedat het figh niet verheffen wil , tot dat ghy be- merckt, dat het figh verwonnen wil geven. Doch hier ontrent moet ghy wel in aght nee- men , midden in de grootfte ftraf, wanneer ghy fiet, dat het voor defelve verfchrickt, figh vreefagluigh betoond, en laet blijcken, dat het gehoorfaemen wil, hoe weynigh het oock wae- re, dat ghy dan terftond met de ftraf ophoud, en 't Paerd weer verfeeckert door Carreffe^en 't Kloppen des hands opdenHa\s,procedeerende voorts weer foetelijck en faghtmoedigh. Want op tweederley manieren, naementlijck, met ftraffèn, en met kloppen des hands op den Hals, encareffeerenoï diergelijcke lief kofingen , fult ghy de verwarde ondeugende Paerden weer te reght, in goede orjre, en tot de reghte kennis brengen , om te bemercken , wanneer het wel of qualijck gedaen heeft, en wat men begeerd dat het doen fai. Doch dit Caftigeeren tuflchen twee Zuylen
diend maer alleen voor oude verdorvene en ondeugende Paerden ; niet voor de jongej fchoonmen defelve oock fou mogen gebruyc- ken, om een Paerd te leeren flaen , in d'af- rightingh der Capriolen, gelijck ter behoorlijc- ker plaets gefeyd fai werden. Maer 't behaeghd my niet, in d'afrightinghderCö«r^«^ fulck een ftraf voor de jonge Paerden te gebruycken. Want wijl figh't Paerd op de Neus felfs moet ftraffèn, nu op d' eene, dan op d' andere fijde, of met beyde d' aengebondene Teugelen te ge- |
||||||||||||||
|
XVI. HOOFTSTUCK.
Van de Courbettes Agroppeti, wanneer een
Taerdfigfi in defelve^ met het opwerpen Dan 't Kfuys, achter foo hoogh
yerheft ajs voor.
|
||||||||||||||
|
^Courbettes Agroppeti, of met het op- '
werpen van 't Kruys, waer van ick hier fpreken fai, vereyffchen een groote lufteföe enFermejje beyde des Paerds en des Berijders 5 want de Tempo, die 't Paerd met de Beenen op d'aerdemaeckt,foo |
wel als inde hooghte, moeten j uyft en gelijck
fijn 5 naementlijck, dat het Paerd voor figh niet hooger als aghter,enaghterfigniethoogerals voor verhef en van der aerden fpringe, blijven- de op defelve niet langer ftaen met d' aghterfte voeten als met de voorfte, noch met de voorfte, |
|||||||||||||
|
als
|
||||||||||||||
|
Tweede B o e e
|
|||||||||
|
als met d' aghterfte. Want het Paefd moet niet
eenjuyft en gelijck gewight komen.gelijck ghy hooren fult. Derhalven vereyfcht deefe manier van Courbettes oock meer difcretie en gefchickt- heyd des Berijders, als andete foorten der felver. WanteenigëPaerden fijn vanNatueren fo light en gefwind in't Kruys,datfe 't felve in't begin te veel verheffen en opwerpen, komende alfo ach- ter hooger als voor.Eenige andere,niet foo light en gefwind fijnde, doen het tegendeel, en ver- heffen 'tKruys niet foo hoog als 't voor-lijf, be- reyekende alfoo't reghte wieder Courbettes nien Dit maeckt het onderfcheydtuflehen deefe en d'andere Courbettes , waer van te vooren ge- fproocken is; en't felve moet ghy wel in aght neemen 5 d' eene de grooce gefwindheyd benee- mende , en d' andere daer toe helpende, op datfe alfoo met de Borii en 'tKruys in eenjuyft en gelijck tegen-gewight op malkander koo- men en refpondeere». Derhalven alsghy bevind,dat uw Paerd agh-
ter te light en gefwind is,refpondeerendeinde Courbettes met een harden rugg', meer als be- hoorlijck is, komende achter hoogerals voor, en figli voor gelijck'als vetliefende, en figh niet in 't reghte gewight verheffende, 't welck de Paerden van een ftereken rugg' en groote ge- fwindheyd gemeenlijck plegen te doen 5 foo volght d' ordre, die ick hier boven befchre ven heb, om diergelijcke Paerden voor weer te ver- heffen , light en gefwind te maecken Doch ten overvloed wil ick noch dit feggen,Dat gh y dier. gehjeke Paerden in de Courbettes de grWe hulp mer het ligchaem en de hand foud doen, wanneer ghy de felve voerden , wat te rugg' ge- foncken , en te gelijck oock de hand verheven, in den Tempo, als het in de Courbettes met dë voorüe beenen d' aerde raeckte. Ondertuffchen moet ghy met de Beenen flil fitten, fonder 't Paerd eenige Hulpen daer mêê te geven , ten waere dan gantfeh faghtelijck/oo dat het fuicks by nae niet gevoelde : Maer verheft het voor alleen met de Roede, en (gelijck gefeyd is) met de vuyft. Want vermits het Paerd alreeds te vooren achter te light was, en figh tehoogh verhief, foo fou fuicks noch veel meer gefchie- j. den, indien ghy 't flereke Hulpen met de Bee- nen gaeft, welcke veroorfaecken , dat figh 't Paerd light en gefwind met het Kruys verheft. 't Gebeurd oockdickmael in de Courbettes A-
groppeti, dat figh het Paerd voor verheft,en niet meer in de reghte Paffaden,oï i n't reghte gewight met de Borft verheft. Dit werd voor- naementlijck veroorfaeckt, als den Berijder't Paerd in de Menfuer over-yld, of de hand met den Toom in d'aftie der Courbettes door ver- |
|||||||||
|
giffingh laet fincken ofte veel toe geeft. Hief
door werd het Paerd de behoorlijcke ftuttingh en aenleuningh des Tooms benoomen, en daer- om verheft het oock allenxen 't reghte ge- wight der Courbettes met de Borft. Als ghy derhalven bemerekt , dat fuicks van deefe of diergelijcke oorfaecken voort komt, foo be-, neeriìight u, dat ghy 't Paerd, door de moderatiè uwer hulpen en gantfche perfoon te Paefd (daer fulcke gebreecken voomamentlijck uyt voore- komen) de behoorlijcke luftejje weer geeft. Geeft het oock de Menfuer langhfaemeralste vooren 5 en laet het maer drie of vier Courbettes op eene rijd ^ en altijd de laetfte voor hooger maecken 5 foo fult ghy 't door dit middel weer in een reghte ordre en gelijck gewight brengen. Want men vind veel gebreecken,dieharen oor- fprongh meer van den Berijder als vafa 't Paerd hebben 5 en derhalven moeten oock al dede- feclen, die in diergelijcke Lellen moghten voor vallen, meer door een goede ordre als door geweld veranderd en geremedieert werden. Wy hebben nu gefproocken van foodaenige
Paerden, welcke aghter te light en gefwind fijn* en figh in de Courbettes achter hooger verheffen als voor, en figh alfo met het Kruys agroppeerein en met een harde rugg' opwerpen 5 defgelijcks; hoe ghy dit gebreck weer remedieeren lult. Nu fullen wy oock fpreecken van de Paerden, die het tegendeel doen, en figh achter niet nae be- hooren, even foo hoogh als voor, verheffèn| maer, fchoonfe met het opwerpen van 'e Kruys refpondceren, evenwel niet hoogh genoegh of in 't reghte gewight koomen, gelijck den aert dee- fer Courbettes vereyfcht, en lbo 'tbillijckbe- hoorde te fijn. Alhoewel nü deefe in fterekte en gefwind-
heyd des Rughs d'andereboven-gedaghte niet gelijck fijn, foo konnenfe evenwel door goedg ordentlijcke Middelen, doof degeduerige vlijt en difcretie des Berijders, op veelerley wijferi bedwongen en tot de luQefie der Courbettes A- groppeti gebraght werden, foo datfe 't reghte Wit en Gewight bereyeken. Merckt derhal- ven : Als ghy diergelijcke Paerden in de Cour- bettes exerceert, en gewaer werd, dat het aghtef niet met fulck een gefwindheyd en moedig- heyd foo hoogh refpondeert, als voor, foo helpt; het met d'ordinaire Hulpen der Beenen (waer" van ick hier nae in 't breede fpreecken fai) diestefterekef; druckende de Beenen of kny- en tempo in tempo, als ghy de beenen te rugg' treckt, gelijck als 't faemen. Gebruyckt oock, indien't van noden waere, deSpooren,docli maer eens om de derde, vierde ofvijfde TempOi de felve op't Paerd Jaetende vallen, met eert kley-
|
|||||||||
|
ix8 Oeffeningh en Kon ft des Rijdens
|
||||||||||
|
dit geval foud ghy u te vergeefs bemoeyen, dit
gebreck te remedieeren 5 want fchoon ghy alle middelen of ftraffen gebruyckte,foofou 't Paerd doch niet anders doen , als fijn Beenen ver- fchoonen, hoe feer ghy 't oock ijaenmoght. Derhalven moetmen, foo dickmael figh in d* een of d' ander Les een gebreck vertoond, voor- naementlijck fien op d' oorfaeck, waer uyt het felve voortkomt, op datmen dies te lighter re- medie daer voor vinden moght. Doch foo ghy dit gebreck, en d'oorfaeck
daer van niet gewaer kond werden, maer dat het Paerd deefe onmanierlijckheyd begingh uyt ongefchicktheyd of een boofe gewoonte, en figh door de ftraf der Roede niet wou laeten corrigeeren , foo wil ick u een andere wegh wij- fen, die ick van goed Effect bevonden heb 5 in- fonderheyd aen fulcke Paerden, die dooreen lange gewoonte daer in verouderd fijn. Neemt voor eerft een byfonder daer toe ge-
maeckte en met plancken afgefchootene plaets, al-hoe-wel het oock in de Stal kan gefchicden. Keerddan 't Paerd om, gelijckmen 't anders in den Toom pleegh te ftellen, doch met beyde de Teugelen wat aengebonden. Bind dan de voor- fte Beenen ontrent de Vetlocken t' famen, met het gewoonlijck Spantouw, waer mêê men de Paerden op 't ftrooy pleegh te fpannen. Sollici- teert en flaet het dan met de Roede op de Borft en Beenen, op dat het figh voor verhefFe en op doe, foo dickmael als ghy wilt. Continueert die eenige daegen nae malkander, foolangh,als ghy oordeeld van node te fijn. Geeft het daer nae op nieuws de gewoonlijckeL.es der C<wte*j: ongefpannen, foo fult ghy fien, of het Paerd van fijn gewoonte wil af laeten, en of 't deefe Straf meer van doen heeft, of niet. 't Sou noch dies te beeter fijn (indien't
Paerd noyt te vooren op 't ftrooy gefpannen was geweeft) dat ghy't eenige daegen te voo- ren daer op liet fpannen, eer ghy de gedaghte ftraf ter hand naemt, opdat het dit fpannen ge- woon wierd. En of dit fchoon foo terftond niet hielp, foo moet ghy evenwel daerom niet af laeten, maer veel meer in de voorgenoomene Straf voort-vaeren. Doch ick waerfchouw uw, dat ghy in 't begin u noyt op 't Paerd fet, voor dat het figh beeter begindtetoonen,deftrarTe kend, en defelve ontfiet; maer dat ghy'tal- leen foo aengebonden, daer toe vermaendt. Want vermits eenige Paerden figh in't begin ongeftuymigh toonen, foo fou den geenen die daer op fit lightelijck eenige fchaede konnen toe gevoeghd werden. Deele gedaghte Straf fai binnen weynigh daegen , meer verrighten, als of't Paerd hier over langh geflaegen wierd. XVIL
|
||||||||||
|
met een kleyne Accent 5 evenwel nae degele-\j
gentfieydt des Paerds. Daer en boven kondj' ghy yt felve met de Roede midden op't Kruys fiaen, terwijl ghy 't fpitfe eynd der fel vet agh- terwaerts op u fchouder laet vallen. Laet het oock hooren 't gefnor van de Roede in de lught 5 fpreeckt het met de (lem behendigh toe, op foodaenigh een wijs als ghy wilt, en houd het te gelijck wat meer in den Toom als andersj doch maer foo veel als 't verdraegen kan •. En ghy fult bevinden, dat het Paerd figh met het Kruys veel beeter, gefwinder en moediger fai verheffen. Sob haeft ghy't nu foo verr'ge- braght hebt, dat het eenige Courbettes wel en reght op malkander kan maecken,foo woud' ick, dat ghy't de Hulp der Roede en andere groote bewegende Hulpen allenxen weer on- trookt en* ontwende 5 want het voeght, mijns oordeels, een Berijder feer qualijck, met foo veel beweegingen der Roede figli te Paerd te vertoonen. 't Sou oock dies te meer helpen, indien 'er
eenen te voet was, die hier in de Menfuer had, en't Paerd à tempo met de Roede op't Kruys floegh, ghy defgelijcks cfp de Borft flaende, en voorts andere behoorlijcke Hulpen gebruyc- kende,waer van nu in 't vervolgh ghefproocken fai werden. Boven dit alles kon't Paerd oock geholpen
werden met het achter-tuygh, 't felve wat kor- ter, als anders, fpannende, nae de gelegentheyd des Paerds,'t welk infonderheyd goede Effetlen fou veroorfaken,gelijkghy gewaer foud werden. Dickmaels gebeurd het, dat eenige Paerden,
fchoonfe figh wel voor met de Borft in 't reghte gewight verheffen, echter de voorfte beenen af- waerts en als uytgeftreckt laeten hangen, of d' eene voet meer op d' aerde fetten als d' ande- re, de Knyen niet buygen willende $ 't welck dan een Paerd in de Courbettes feer verfleld- maeckt. Sulcks fou wel geholpen konnen werden , wanneer men 't met de Roede in den reghten Tempo op de Knyen floegh; doch deefe tughtigingh alleen is, mijns oordeels, te weynigh, infonderheyd indien 't Paerd in dee- fe gewoonte verouderd was. Ondertuflchen wil ick niet loogchenen, dat deefe gebreecken, meerendeel voort koomen, vermits het Paerd, om fijn Beenen te verfchoonen, defelve niet reght neer fetten noch buygen wil. Dit gefchied, wanneer de Paerden, door 't
veelvoudigh travailleeren der Courbettes , de beenen feer doen; 't welck gemeenlijck ge- beurd, alsfe op fteene Straeten of harde aerde gemanieert werden : Infonderheyd konnen de volvoetïge Paerden fulcks niet verdraegen. In |
||||||||||
|
fc
|
||||||||||
|
/
|
||||||||||
|
110
|
||||||||||
|
XVI I# HOOFTSTUCK.
Fan de behoorlijckê Hulpen tot de Pafladen en
Courbettes.
|
||||||||||
|
IL hoe wel ick in de vöorgaende Ca-
* pittelen van deP'ajfaden en Courbettes ■ onderfcheydentlijck en by nae o- . j vervloedigh gefproocken heb , foo heb ick echter geen genoeghfaem gewagh ge- maeckt, van der fel ver behoorlijckê Hulpen. Derhalven fegg' ick nu, dat ghy tot de Pajjaden en Courbettes de beenen niet foo feer (gelijck fommige gewoon fijn) difgroppèeren en voor ■werpen or bewegen moet, foo dat men u eer1 voor een Wever of Snijder, als voor een Berij- der fou mogen aenfien. Want als eenPaerd in de Courbettes in malkander ftack, niet nae behao- ren Kibateeren ofte op de banche avanceeren willende,fookanmen 't felve, fonder fulcke on- manieriijeke bewegingen, geheel wel op een andere wijs te hulp koomen, gelijck te vooren alreeds gefeyd is ,en nu noch breder gefeyd fat werden. In tegendeel, ghy moet de Beenen vafl hou-
den aen de behoorlijckê plaets ; defelve voor- ■waerrs ftrecken, en à tempo weer laeten vallen; houdende 't ligehaem reght, niet te veel achter- waerts gebogen, of op d' een of d' andere fijde hangende, gelijck eenige onverftandige plegen te doen , Welcke figh achter uyt ftrecken, en haer met het ligehaem veel meer als 'tPaerd in de Courbettes bewegen : Hebbende öock foo veel bedrijfs met de roede, en foo veel gefwaey met d'armen, als offe van't Paerd wouden af ftijgen, foo dat ick my daer over fchaemen en verwonderen moet. Deefe fegh ick,fult ghy niet nae volgen,maer in tegendeel reght te Paerd fit- ten , en by nae onbeweeghlijck met de hulpen; defgelijcks juyft en reght met de beenen aen haer plaetsplettende op dereghtetijdenMea- fuet, wanneer ghy in. deCoitrbettes de Beenen uyt ftrecken, en daer tegens, wanneer ghy de- felve weer by u behouden,enafwaerts[dat is met de Hielen gedraeyt van 't Paerd, ende de teenender nae toe, op dat de Spoor aen 't Paerd niet foude raecken ] aen't Paerd laeten vallen ^noet,gelijck ghy nu hooren fult:Naementlijck, dat ghy mec a^e vlijtmoet mereken en paffen op de twee Tempo, die ghy met de Beenen juyft moet maecken. D' eerde Tempo is,wanneer figh 't Paerd in de
Courbettes voor verheft, dat ghy dan uw Beenen |
||||||||||
|
te gelijck en in den felven Tèmpo met de Knyéti
dight aen 't Paerd laet vallen, en dat fulcks ge- fchiede met gelijckeafwaertsennietmetuyt- waerts gehoudene beenen, noch met de Spoo- ren te feer inwaerts, oock niet met gebogene! Beénén : Maer ghy lult de felve (gelijck nu al dickmaelgefeyd is) gelijckelijckalwaerts, en met de hielen wat benedenwaerts gefoncken, aen de Buyck des Paerds onder de Gordel lae- ten vallen , foo dat ghy 't met de Spooren wel niet raeckt, doch met defelve niet verr' daer var» daen fijt, om, indien't vannodenwaere,als'c Paerd in de Courbettes niet voort wilde, ftracks gereed te fijn, om 't felve te caftigèeren, en alfoo te doen avanceeren. D' andere Tempo is,als figh 't Paerd voor weer,
neer geeft,dat ghy dan de Beenen, maer meert de Hielen (in den Tempo, dat het met de voorfte voeten op d' aerde valt) weer uyt ftreckt,en mee een kleyne bewegingh voorwaerts werpt tec behdorlijcker plaets, daer ghy de felve andera pleeght te houden. Met deefe twee Tempore 't Paerd in de Courbettes met d' aghterfte en voor- fte voeten op d' aerde maeckt, moeten de Tempo uwer Beenen j uyft op malkander gaen-fodanigh (op dat ghy't felve dies te beter begrijpen mogt> dat, wanneer 't Paerd de Tempo met d' achterfte voeten op d' aerde maeckt, ghy oock te gelijck de Tempo met de Knyen juyft aen de Buyck des Paerds maeckt, en de beenen te rugg' lagt vallen. En wanneer't Paerd de lempo met de voorfte voeten op d' aerde maekt, dat ghy oock te gelijk deTempo maekt met het uytflrecken derBeenen. Deefe Hulpen moeten 't Paerd in de Courbet-
tës tempo in tempo,waü en met een feeckere Men- fuer gegeven werden, fonder grooté bewegingh van uw Perfoon, foo dat van de Toefienders aen u by nae niet ghemerekt moght werden* op hoedaenigh een wijs ghy uw Paerd helpt. Neemt oock voor alle dingen wel neerftigh in aght , dat ghy in de isienfuer met de hulp der Beenen u niet over-yld,maer geeft fe wat langh- faem en wel J tempo. Want of ghy fchoon de Tempo met de Beenen d' eenemael fwack, d' an- dere mael fterek gaeft, foo fou fulks maer alleen 't àefell maken, dat het Paerd d' eenemael wijd d'andere màel nietfo wijd fou voortfetten.Maet foo ghy de Tempo met de Beenen te gefwind en R t'onreeh- |
||||||||||
|
130 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||
|
dat ghy defelve , nae de gevoeliijckheyd des
Paerds, maer alleen laet aenvallen $ fomtijds oock d' eene Spoor wat harder als d' andere ge- bruyckende,nae dat figh 't Paerd met het Kxuys opd' eene ofd' andere fijde hanght. Helpt het defgelijks met de hand desTooms,
en neemt byfonderlij ck in aght, dat ghy defelve, in d'exercitie der Courbettes,niez al te facht,oock niet al te ftijf houdofaentreckt, maer welgo tempert t gevende 't Paerd toe met een gefwinde hand (doch nae dat het faght of hard van mond is) en weer aentreckende met verwendingh des gedaghten hands , maeckende, dat dekleyne vinger, die benedenwacrts ftaet, figh wat nae boven, oftegensuaenwende,vanC0wfo#« toc Courbettes, en figh neyge (fonder eenige andere bewegingh des nands) even in den Tempo, dat het Paerd figh voor verheft, weer voorwaerts nae den gebogenen Hals des Paerds. Want daer is aen geen dingh meer gelegen als aen de hand. Als een Paerd de Courbettes niet reght en ge-
lijck op malkander maeckt, maer figh aghter buygen, of met hetKrays avanceeren wilde, foo fult ghy 't, met het aenhouden des Beens, of, foo 't van noden waere,met de Spoor der fel ver fijde in de Courbettes Jufteeren 5 gevende 't felye d' ordinaire hulp met de Beenen j de Tempo, op de fijde daer 't Avanceert, wat ftereker als op d' andere fijde. 't Sou oock veel helpen, indien fulcks gefchiede aen een Muec, gelijck ick te vooren gefeyd heb, neemende de gedaghte Muer op de fijde,op welcke't Paerd de Courbet- tes vervalfcht. 't Sou oock een goede gratie hebben, op de
gedaghte wijs in de Courbettes te Maniere»* nee- mende in de Courbettes met de hand der Roede 't uyterfte deel des Teugels, en de gedaghte hand ontrent twee fpannen hoogh van d' ande- re voerende. Doch gebruyekt ter felver tijd de roede niet,maer verhefr,in plaets van de Roede, de reghter hand op en neer,en flingert alfoo aen de Teugels, welcke figh in 't neer-flaen open van malkander doen, en in 't opheffen der hand figh toe doen en t' faemen flaen ; gevende in 'e f faemen flaen gelijck als een hoogh geluyd van fighi 't welck het Paerd feer veerdigh en wacker tot de Courbettes maeckt. Daer en boven kond ghy oock de behoorlijcke ftem gebruyeken, en, lbo't nodigh waer, de Roede ; defelve a chter- waerts op u fchouder,en alfoo met het fpits op 't I Kruys van't Paerd laetende vallen, gelijck te^ > vooren gefeyd is. Dit fai't Paerd een fonder- linge gefwindheyd geven, en feer behendigh maecken. Dus veel heb ick willen fpreeeken van de behoorlijcke hulpen totdePafladenen Courbettes. XVIII.
|
|||||||||
|
t'onreghter tijdgaeft, u fel ven over-ylende,
lbo fouden beyde ghy en 't Paerd uyt de Men- fuer en uyt de Courbettes geraecken. Derhalven, indien 'er foo veel Menfuer in u
niet waere, en noch veel minder in uw Paerd, en dat ghy de hulp met de beenen op de ge- daghte wijs niet verrighten kond (gelijck ick dan eenige gefien heb, die fulcks onmogelijck was te leeren) foo fou veel beeter fijn, met de beenen gantfch ftil en vaft; te fitten, helpende 't Paerd alleen met deRoede,metdevaftigheyd uws ligchaems, en met de hand ; waerneemen- de, dat ghy de«fterckte uws Rughs, en van uw gantfche perfoon te Paerd, wel by malkander houd, op dat ghy 't, indien't eenige difordre beging,met de vaftigheyd uws Lijfs jufteeren moght : Of foo figh t Paerd met fpringen ver- hief, dat ghy dan niet opd'eenefijdehinght. Want als ghy tufichen den reghten tijd de beenen liet wapperen,foo fou'tPaerd in verwar- ringh geraecken, en niet anders meenen, of ghy woud het caftigeereit. Indien ghy al te veel op d' een ofd' andere fijde hanght, foofult ghy 't Paerd het gewight beneemen, en 't fel ve weer uyt de Courbettes brengen. Boven dit alles laet ick my beduncken, dat het een Berijder niet wel voeghd, aen openbaere plaetfen,daerhy van veel verftandige oogen gefien werd , een Paerd ( 't welck infonderheyd de merckteecke- nen der Hulpen in de Courbettes niet verftaet, en defelve fonder de Hulp der Beenen van felfs niet maecken kan) op fulck een wijs, met het wapperen der Beenen en foo veel beweegingen de ligchaems, te berijden. . 't Is wel waer, wanneer een Paerd gevoel- lijck was, en de Hulp der Beenen alreeds ver- ftond , dat ghy 't in de Courbettes .wanneer ghy de Beenen te rugg' laet vallen, met de Spooren niet roeren of aentaften moet, maer alleen met de Knyen of fijde des vlacken Beens $ want foo dickmael ghy't Paerd in de Courbettes met de Spooren aentaft,foo fou het den gevatten A- dem uyt laeten,en daer door de Courbettes moe- ten Mutuëren of veranderen. Niettemin, indien't Paerd traegh was, befwaerlijck tot de Courbet- tes quam, en figh allenxen wou verliefen;indien 't met geen behoorlijckemoedigheyd daer toe quam, of in de Courbettes bleef fteecken, defelve niet voortfetten willende, of niet refpondeerende op de beweeginghen Hulp det beenen; 't welck een bewijs is, dat het Paerd de reghte teedere gevoellijckheyd.of d' aenleuning der Knyen en Beenen ( welcke van de Spooren voort komt) noch niet verftaet, foo móoght ghy 't in dit ge- val helpen met gelijckeSpoor-flaegen:Doch dat fulcks gefchiede met een groote Menfuer $ of |
|||||||||
|
Tweede B o e c k.
|
||||||||||||||
|
*3'
|
||||||||||||||
|
XVIII. H O O F T S T U C K.
Fan de Courbettes contra tempo, of tegens
den tijdt.
|
||||||||||||||
|
'ECourbettes àcontra tempo, of tegens
l den tijd, maecken een grootonder-
fcheyd tuflehen de Courbettes , die
--------J. à tempo komen , en van welcke wy
hier boven gefproocken hebben. Want alle
andere Courbettes ( in wat voor een Air het oock is , hoogh of laegh) fijn gegrond op de Menfuervzn twee j uyfte Tempo $ teweeten, d eene Tempo met de voorfte, d'andere met d'achterfle voeten op d'aerde; refpondeerende en volgende op malkander tempo in tempo, ge- lijck ghy gehoord heb. Doch de Courbettes con- tra tempo, van welcke ick nu fpreecken fai, maecken drie Tempo 5 eene met de voorfte en aghterfte voeten te gelijck, end' ander met d' achterfte voeten alleen, refpondeerende, offet- tende met d' aghterfte voeten t' elckens twee- mael behendigh op malkander 5 eens in den Tempo als figli't Paerdt voor verheft, en d' an- der mael ftracks daerop, enjuyftals'tmetde voorftebeenen weer neer valt. Dit nu is 't on- derfcheyd tufichen de Courbettes à tempo en Con-
tra tempo. ' Of nu wel deefejöort der Courbettes contra
tempo in 't gemeen weynighgeexerceert werdenj evenwel , wijlmen hedenfdaeghs lieden van verfcheydene opinien vind, d' eene dit, d' ande- re wat anders behaegende, foo wil ick met weynigh woorden yets fpreecken van de be- hoorlijcke hulpen, en hoe ghy uw Paerd hier toe gewennen fult. Merckt derhalven, dat de Paerden, die in
den Contra tempo fallen geexerceert en afgetight werden, voornaementlijck van Natueren light en gefwind op de beenen moeten fijn, om figli te verheffen , en de Contra tempo met d' achter- fte voeten veerdigh en behendigh op malkander te maecken. Derhalyen , als ghy uw Pàerd in |
||||||||||||||
|
dè Courbettes contra tempo wilt gebruyeken, lbo
moet ghy 't fehe d' ordinaire hulpen met de beenen contra tempo geven $ namentlijck : Ge- lijck ghy te vooren in de Courbettes à tempo de beenen vootwaerts geworpen en gedifgnppeert hebt 5 in den tempo, dat het Paerd met de voor- fte beenen op d'aerdegefet had, foo moet ghy nu difgroppeeren en voorwaerts dringen in oen tempo , dat het figh voor verheft en op doetj laetende daer tegens de beenen weer te rugg' aen 't Paerd vallen, in den tijd dat het d' andere Tempo met alle vier de voeten te gelijck op d' aerde maeckt. Op deefe wijs fai 't Paerd de Courbettes contra tempo reght en wel maecken, t' elckens , nae behooren , met d' achterfle voeten :tweemael op de voorfte refpondeeren- de. Boven dit moet ghy oock't Paerd de behoor-
lijcke hulpen met de handt geven, en defelve, als't Paerd figh verheft, wat meer aentrecken, om het in de hooghre te behouden, op dat het tot de Contra tempo weer de reghte rijd hebben en neemen kan$ 'cwelck niet foukonnen ge- fchieden, indien 'figh 'e Paerd (gelijck in ande- re Courbettes) terftond weer neer deed. Ter dee- fer oorfaeck moetmen oock de Menfuer behen- diger en gefwinder geven, als in d' andere Cour- bettes , anders fou 't fulck een goedegratie niet hebben. Ghy moet oock wel neerftigh aght ge- ven, dat het Paerd niet Mutuëre, of inde Cour- bettes verwitfele , en nu à tempo , dan contra tempo koom, 't welck de Manegie valfch en im- perfetl fou maecken. Ick bevinde, dat alleen fulcke Paerden alderbequaemft daer roe fijn, welcke , nevens groote fterekte en gefwind- heyd, oock gevoellijck en kittelaghtighfijn. Doch hier by wil ick dit, fonder verder wijdlo- pigheid , kprtelijck laeten beruften. |
||||||||||||||
|
R %
|
||||||||||||||
|
XIX. HOOFT-
|
||||||||||||||
|
13 i ■ Oeffeningh en Kon ft des Rtjdens
|
||||||||||
|
XIX. H o o f t s t u e k.
Fan de Courbettes à ballatona ; wanneer een Taerd met alle vier de voeten te gelijck tnaer eene tempo opd'Jerde
maec\ : figh oock Mn defehe met atte yìer de yoeten tegelijck mpeer in de Lugjot yerbeft.
|
||||||||||
|
' E Courhettes à ballata Ja of ballatona,
in welcke figh het Paerd met alle vier de voeten te gelijck in de lught verheft , en weer met defel- ve te gelijck op d' aerde valt, maeckende alfoo niet meer als eene tempo, gelijck een Bal> welcke, tegens d' aerde geworpen fijnde, ee- nige maelen van de felve weer op fpringht, eer hy geheel'neervalt en blijft leggen; waermêê dan deefe Courbettes vergheleecken, endaer* om ballatona genoemt werden ; fijn eenfon- derlinge en cierlijcke manier van Courbettes, alsfe gefchieden met de behoorlijcke lufieffe, en in reghte hooghte van der Aerden. Want hoe hooger fy van d' aerde koomen , en hoe meer't Paerd figli inde Lüghtverheft, hoe fchooner en perfefter defelvefijn. Hier tegens fouden deefe Courbettes gantfeh geen aenge- naemheyd hebben, indienfe laegh , en niet ten minften een halve El vand' aerde quaemen. Want het Paerd moet gelijck als een Bal van der aerden op-fpringhen , alle vier de voe- ten inwaerts , of nae den Buyck treckende. Maer vermits deefe manier van Courbettes een groote Natuerlijcke difpofitie, veerdigheyd en gefwindheyd des Paerds vereyfcht, foo kon- nen allerley Paerden daer toe niet gebruyekt noch gewend werden, gelijck wel gefchieden kan in d' andere Courbettes van twee Tempo. Derhalven is 't meert gelegen aen 't verftand des Berijders, dat hy de wijs der Courbettes on- derfcheydentlijck weete t'exerceeren nae de gelegentheydt en natuerlijcke neygingh van yeder Paerd, gelijck ick nu al dickmael ge- feyd heb. Want fchoon een Paerd van Natueren gantfeh wel gequalificeert of geaert was, foo moeten echter dek goede Qualiteyten en Natuer door de Hulpen, Straffen en 't beleyd der Men- fchen tot de reghte perfetti e gebraght werden. Derhalven, als ghy uw Paerd tot deefe ma-
nier der Courbettes gewennen en afrighten wilt (nae dat ghy den aert van 't felve door d' exercitie der Papa Jen hebt leeren kennen, en gewaer fijt geworden , dat het tot deefe |
||||||||||
|
Courhettes bequaem en genegen is, hebbende
de behoorlijcke gefwindheyd en fterekte des Rughs ) foo f uk ghy 't ftracks op deefe wijs van Courbettes fetten en gewennen, fonder 't felve t' exerceeren in d' andere Courbettes van twee Tempo, waer van hier boven gefproocken is; maer geeft het de behoorlijcke Hulpen tot Balleteeren, naementlijckj Als ghy't Paerd tot de Pafsaden vermaent, foo geeft het oock te gelijck , en in den Tempo > dat het figh voor verheft , de Hulp met de Beenen $ niec gelijck te vooren, met difgroppeeren, ofvoor- waerts werpen; maer foodanigh, dat ghy de- felve met gelijcke Knyen, en, foo't van no- den waere,met gelijcke Spooren t'faemen druckt : 't Paerd alfoo maer alleen met ver- wendingh der Hielen en des vlacken Been* aentaftende en tempo in tempo de Menfuer ge- vende. Dit moet gefchieden even dan, als figh 't
Paerd verheft, op dat het figh niet alleen voor, maer oock te gelijck achter verhief. En deefe ordinaire Hulpen, met t' faemen-houdingh en druckingh der Beenen, Knyen of Spooren, fult ghy 't Paerdt t' elckens geven in den Tempo, dat het figh weer op d' aerde neer fet $ helpende 't felve oock te gelijck met de hand des Tooms, terwijl ghy dienindengedaghten Tempo oock wat meer by en aen u houd, en verheft 5 foo dat her neerfetten des Paerds met alle vier de voe- ten , en de Menfuer uwer Hulpen te ghelijck eenen Tempo fy. Continueert alfoo tempo in tempo, van Courbettes tot Courbettes, en helpt het met de vaftigheyd en luflefse uws perfoons te Paerd, gelijck oock met de ftem en de Roe- de , tot moedigheyd en veerdigheyd, laetende 't Paerd 't geluyd en 't gehoor of gefnuyf der fel ver hooren, op foodaenigh een wijs als ghy wilt. Doch ghy moet aenmereken , dat ghy't
Paerd in't begin (gelijck als in alle andere Courbettes ) niet meer als eene, often hoogh- ften twee der felver laet maecken, tot das ghy 't reght en wel op deek wijs der Courbettes gewend
|
||||||||||
|
-
|
||||||||||
|
Tweeds B o e c k.
|
||||||||||||
|
J33
|
||||||||||||
|
gewend hebt, om, gelijck gefeydis, een, of
ten hooghften twee der felver, juyft te maec- ken , figh te gelijck met alle vier de voeten ver- heffende, en defelve in delughttegensofnae figh toe treckende, gelijck behoorlijck is. Want als 't Paerd een of twee deefer Courbettes wel fai konnen maecken, met behoorlijcke lu- Jlefse,ea van 't begin af tot de reghte manier ge- wend fai fijn, foo fai't in defelve maer dies te meer perfett werden, en meer moed en gene- gentheyd daer toe krygen, als of ghy 't in den aenvangh vele der felver,doch fonder luft* deed maecken ; gelijck dan eenige dePaerden, door veel vergèeffche Sprongen en Courbettes, daer toe plegen te gewennen, en afte righten. Waer op dan niet anders kan volgen,als dat het Paerd de valfche Courbettes foo haeft gewoon werd en aenneemt, als de manier der reghte en perfette: Behalven noch, dat men dePaerden door foo veel vergèeffche en valfche Courbettes debee- nen verderft en moede maeckt. Derhalven vermaen ick u, dat ghy 't Paerd
in 't begin jujïeert met de behoorlijcice Hulpen, en niet met groote onmatige endaeghlijckfche oeffeningen (al hoe wel defelve oock ghefchie- àen moeten) maer geeft het den reghten aert en de goedegrvi^door't felve in't begin maer eene Courbet te laeten maecken, foo langh tot dat het defelve doe, nae den aert en de gereghtig- heyd der Courbettes. Indien oock't Paerd 'm 't begin eenige maelen manqueerde, en alle vier de voeten (nae behooren) niet te gelijck ver- hief, of dat het de beenen niet wel boogh , en gelijck als tegens den Buyck op trock , foo lult ehy't daerom niet (traden noch flaen : Want het fou een groote dwalingh fijn,'t Paerd om een faeck te ftraffen, van welcke het noch niets weet, en daer in noch nietonderweefen is geworden. Maer beneerftight u veel meer, deefe gebreecken door goede ordren te verbee- teren ; laetende eenen te voet nevens u treden, die hier in ervaren is3 en't Paerd nae fijnen aert ter reghter tijd weet te helpen , met de roede, of ander hier toebequaeme/;//?ram^- t en, zen de plaets,daet figh't defetl vertoond, en daer't Paerd figh te veelof te weynigh ver- heft , gelijck ghy dan, op 't Paerd fittende, def- gelijcks moet doen, om 't Paerd meer te hel- pen en te verheflèn aen de plaets , daer figh 't gebreck laet blijeken. |
||||||||||||
|
Als dien te voet verftandigh en gefchickt is,
om 't Paerd met de roede te konnen helpen, 'tfelve yeder Tempo onder de vier voeten te gelijck door flaende, foo fai hy meer door fijn hulp en goed verftand te voet verrighten, als ghy te Paerd. Want terwijl hy onder 't Paerd door flaet , met de reghte en juytte Menfuer, foo fai hy alleen de voet treffen, die te langh- faem is, en metd' andere niet gelijck komt. Indien oock 't Paerd in deefe wijs van Cour-
bettes bleef fleecken , figh niettegelijckin'c Balleteeren voort-doende , maer defelve van figh felfs da fermo à fermo, dat is, op eene plaets wou maecken, foo fult ghy't (gelijck te voo- ren) eenige Spoor-flaegen geven, en hetftracks op de felve weer tot de Courbettes vermaenen j foo fult ghy fien , hoedaenigh figh 't Paerd toonen fai. Hier tegens, indien 't in 't Balla- teeren van figh fel ven en te veel voort wou fet- ten , foo fult ghy 't gewennen, de Courbettes te maecken da fermo àfermo. En deefe principale Confideratie moet in aghtgenoomen werden in allerley foorten der Courbettes , namentlijck, wanneer de Paerden in de felve bleven fteec- ken, niet konnende noch willende voort-fet- ten, maer wouden defelve ajs van haerfelven, da fermo a fermo op eene plaets maecken, foo fult ghy 't op de gedaghte wijs cafltgeeren, waer door figh't Paerd voort-doen of voort-fettert fai. Aen d' andere fijde , wanneer 't in de Courbettes het tegendeel deed, van figh felfs te veel voort en op de hand willende, foo moet ghy 't flxacks in 't begin gewennen , de Cour- bettes da fermo k fermo te maecken. Wantelck Paerd, 't welck geexerceert werd in de Courbet- tes (of wat den naem van Courbettes behoord te hebben) moet beyde konnen , en yeder der felver doen, wanneer en foo dickmael den Be- rijder begeerd, en het in't een of't ander de behoorlijcke Avifen en hulpen fai geven 5 tot welcke de Paerden (in zWedcy foorten der Cour- bettes^ van't begin af moeten gewend werden. Want altijd moeten de Paerden meer geexer- ceert werden in 't geen, waer in fy ongefchickt en onbequaem fijn , of haer fwaer valt te be- grijpen, als in't geenfe van felfs willen doen. Oerhalven moet een Berijder in alle dingen (gelijck nu al dickmael gefeydis) meerde gele- gentheyd des Paerds , als fijn gewoonte in'e onderw ijfen in aght neemen. |
||||||||||||
|
R
|
||||||||||||
|
XX. HOOFT-
|
||||||||||||
|
134 Oeffeningh en Konft des Rijdens
XX. HO O F T S T U C K.
Fan de Courbettes mez seri, half lughtìgh 3
of halve Capriolen, of Capriolen fonder flagh, en der felver
beboorlijckg Hulpen.
|
||||||||||
|
|p||ll|| E Courbettes mez ari, dat is, lialflugh-
§ Pilli tigh, of hal ve Capriolen, of, gelijck f-tijg! menfe pleegh te noemen , Capriolen ™~"^ fonder flagh, in welcke fjgh 't Paerd achter, met opwerping van 't Kruys, wat meer verheffen moet als voor , wenckende met d' aghterfte voeten5 end'yferstoonende, even als of't flaen wilde, fijn niet minder derlijck, en by nae van grooter aenfien , als d' andere Courbettes , van welcke tot noch toe gefprooc- ken is. Alleen de flagh maeckt het onder- fcheyd tuflehen deefewijs van Courbettes mez ari , en de Capriolen ; waerom fe dan oock van eenige genoemt werden halve Capriolen, of Capriolen fonder flagh, al hoe wel fe van ande- re oock onder 't getal der Courbettes Agroppeti gereeckend werden. Maer vermits de Courbet- tes agroppeti achter en voor gelijck en ineen juyft gewight koomen , gelijck gehoord is, deefe in tegendeel, met het opwerpen van't Kruys achter wat hooger koomen als voor, terwijlfe in plaets van deflagh maer alleen d'y- fers toonen , en figli gelaeten te willen flaen, foo oordeel ick , dat hier in onderfcheydt ge- houden moet werden. Als ghy uw Paerd tot deefe manier van Cour-
bettes gewennen en afrighten wilt, foo moet ghy't eerft inde Pafsaàen wel jufteeren , en met de Kop vaft maecken, houdende defelve in al fijn doenineenfchooneengoede^y?«er, fon- der figli daer uyt te laeten bewegen. Oock moet ghy't de reghteftuttinghenaenleuniugh des Tooms geven, die wat harder fijn moet, terwijl figh 't Paerd meer op de toom leund, als in d'andere Courbettes j wegens het hoogh ver- heffen van 't Kruys, waer in 't Paerd deefe flut- ti ng van nodenheeft,En vermits defe Courbettes op de Menjuer van «wee tempo gefundeert fijn (gelijck te vooren van d' andere Courbettes in 't xvi. en xv 11. Capittel gefeyd is) foo moet ghy oock 't Paerd even defelve ordinaire hulpen met debeenen, doch wat harder en ftereker, als in d'andere Courbettes, geven; laetende niet al- leen de beenen en Knyen, maer (foo 't nodigh waere) oock de Spooren in de fijde vallen. Want de Paerden moeten in deCourbettes agrop- |
||||||||||
|
peti daer aen gewend werden, datfe op alle hul-
pen der Beenen, of foo dickmael ghy de Spoo- ren met een kleynen /fcw»*laet aenvallen, met het opwerpen van 't Kruys rtjpondeereu. Let ondertuflchen, indien 't gebeurde, dat
figh't Paerd met het Kruys niet hoogh ge- noegh, en nabehooren mez ari verheffen wilde, foo fult ghy't de Tempo methetaenvallendes Spoors, niet alleen ftereker, maer oock meer te rugg' nae de Flancken, of in het dunne van den Buyck des Paerds geven. Want hoe verder ghy't Paerd de Spooren te rugg'na de Flanc- ken der fijden geeft, hoe hoger het aggroppeeren en 't Kruys op-werpen fai. Men kon het oock, indienmen begeerde , door dit middelflaende maecken. Maer de Spooren moeten malkander gelijck gegeven werden, d' een niet ftereker, noch verder te rugg' als d' anderj ten waere dan, ' dat figh 't Paerd met het Kruys op d' eene of d'ander fijde wierp. In dit geval mqetmen de Tempo met de Spoor, op de fijde daer 'tgebteck is, ftereker maecken. En op dat het nu in dee- fe fijne air vaft en reght bleef, en niet fomtijds tegens uwen wil daer 'm floegh, foo houd, in den tempo, dat ghy de Spooren lau aenvallen, den toom vaft en wel aengetrocken $ 't welck verhoeden fai, dat het in 't opwerpen van 'e Kruys niet ftaen kan, ofghy fchoon de Spooren d'eenemael wat ftereker als d' andere mael liet aenvallen, wijl het de Toom en de Kop niet vry heeft, gelijck ghy hier nae verneemen fulr. Vermits nu deefe Courbetteswztgaillardereti
harder, of met een harder rugh koomen, als d' andere, foo vereyfïchenfe oock dies te grooter Iu(ieJJe en vaftigheyd van uw perfoon te Paerd, fonder welcke't felve tot de Courbettes aggrop- peti niet wel gebraght kan werden. Want be- denckt by u felven, indien ghy in de hande- lingh te Paerd niet vaft en juyft waert(wel feker en vaft, fonder wanckelingh en beweegingh des ligchaems, fittende) of't wel mogelijck fou konneri fijn, dat figh 't Paerd, onder fulck een on vaftigheyd en quaede beweegingh, figh felfs fou konnen lufleeren en reght maecken. Want als den Berijder 't gevvight en de luffefie des lig- chaems te Paerd verheft, en figh feiven niet lu- (lee.
|
||||||||||
|
/
|
||||||||||
|
Tweede B o e c k.
|
||||||||||||||||||
|
135
|
||||||||||||||||||
|
peren kan, foo lal hy noch veel minder 't Paerd
konnen jufleeren ,^>f 't fel ve de behoorlijcke an- dere Hulpen geven. Eyndelijck, ten befluyt van dit Capittel, foo
fegg' ick, dat my deefe manier mez ari, of halve Capriolen fonder flagh, beft behaeghd. Want fy fijn niet foo fchaedelijck en verderflijck voor de beenen des Paerds, als de Capriolen |
||||||||||||||||||
|
met de flagh : Vermits foowelhetflaen, als
het neer vallen op d' aerde, de Paerden een groote flerckte des rughs en der beenen be- neemt. En daerom fullen oock de Paerden meer betoonen en langer continueeren konnen fonder flagh, als in deC^r/ö/e«metdeSlagh, waer van in 't vervolgh gefproocken fai wer- den. |
||||||||||||||||||
|
X XI. HOOFTSTUC
|
||||||||||||||||||
|
K.
|
||||||||||||||||||
|
Van de Capriolen en Sprongen^ nevens der/elver
onderfcheyd y en behoorlijcke Hulpen.
|
||||||||||||||||||
|
L hoe wet deefe manier van Manieren
in de Capriolen en Sprongen met flaen, de Paerden meer fchaedlijck en . 'verderflijck als nut is, evenwel, ver- mits het betaemd,dat een Berijder aide Mane- ffien en \etfcheydene foorten der Courbettes en Capriolen verftae, en de Paerden niet alleen in eene wijs der Courbettes en Sprongen, maer't eene in d'eene, 't andere in d'andere manier der felver behoord te konnen onderwijfen en exerceer en, infonderheyd, daer de Paerden vee- le,of in eens Vorften Stal fijn,al waer men defel- ve van verfcheydene goede Qualiteytenen voor- treflijckhedenvind, aen welcke oock geen ko- flen gefpaerd werden 5 foo is nodigh, ghelijck de Paerden verfcheyden fijn,datie oock ver- fcheydentlijck geexerceert werden inde Mane- qien. Dit nu beftaet in de difcretie en gefchickt-
hevd des Berijders, waer uyt men oock eygent- lijck bemercken kan, hoedaenigh hy in fijn KonüzefunJeerdis, foo dat deefe wijs van Ma- méren 'm <*e Capriolen en Sprongen voornae- mentlijk diendtot eer en reputatie detPicqueurs, en des geenen dien de Paerden toe behoord, op dat men daer uyt kennen moght de groote fterckte, die 't Paerd aen de toefienders toond, door 't verftand en de goede Onder wij fingh des Berijders. Anders is deefe manier, gehj ck wy gefeyd hebben, de Paerden meer fchaed- lijck en verderflijck, als nut. Ter deefer oor- faeck moeten alleen de fulcke daer toe genoo- men werden, die men tot geenen anderen ar- beyd gebruyckt. En vermits deefe Exercitie des Sptingens van d' Aenfchouwers met grooter verwonderingh toegefien werdt, als alle ande- refoorten der Courbettes, waer van voor heenen gefproocken is , foo wil ick (gelijck ick tot noch toe gedaen heb) oock van deefe wijs van Manieren 'm de Capriolen met weynigh woorden |
||||||||||||||||||
|
fpreecken, toonende 't onderfcheyd en de be-
hoorlijcke hulpen der felver, en wat daer on- trent voornaementlijck t' obferveeren flaet, foo veel my bekend enterhandgekoomenisdoor d' ervaerentheyd en daeghlijckfche oeffèningh. Derhalven, als ghy een Paerd in de Capriolen en Sprongen wilt exerceeren en afrighten, foo moet ghy voornaementlijck een foodaenigh daer toe verkiefen, 't welck, nevens de groote flerckte des rughs, gefwindheyd, en andere hier toe noodwendige Qualiteyten, oock een goede middelmatige proportie heeft, dat is, dat het niet te groot noch te fwaer van lijf, noch al te fwack is $ want het fou niet alleen een groot onverftand, maer oock 't Paerd ten hooghften fchaedelijck en verderflijck fijn , indien ghy hier toe groote, fivaere, of vette Paerden ver- boorde. D'oorfaeck is klaer : Want bedencktbyu
felven , foo 't Paerd groot en fwaer vari lig- chaem waere, met wat voor een groote laft het, nae't voleyndigen des flaghs, op d'aerde, en met de gantfche fwaerte des hgchaems op de voorfle voeten neer fou vallen : 't Welck dan foo wel den rugg' als de beenen niet langh fou- den konnen verdraegen. Behalven noch, dac fulcke groote en fwaere Paerden, door de be- wegingh des Slaghsin delught, figh lightelijck in't Kruys fouden konnen verrucken, of in't ligchaem feer doen. Ter deefer oorfaeck wil ick, dat men Paerden van een middelmaetige proportie en veel meer kleyne als groote, daer toe verkiefen fai. Het fpringende Paerd moet voor alle dingen
wel-geproportioneerde en ftereke Beenen heb- ben, die Narveus of Senuwaghtighfijn. Want ick bevind alleen foodaenige Paerden tot het fpringen bequaem en fterek-beenigh, welcke korte Scheen-beenen ftereke breede Knye- ) fchijven, enkottejunflura oft'faemenvoegfe- tèlï
|
||||||||||||||||||
|
!
|
|||||||
|
136 Oeffeningb en Is
ïen tuflchen het fcheen-beenofdekootenvan
de hoef hebben.-Defgelijks een geüjckeproportie van d'aghterfte beenen met de voorfte 5 welcke niet (gelijk aeneenigeTaerden)te lang moeten fijn. Want fo d'aghrerfte beenen te lang waren, foo foudenfe de Paerdenin 't flaen grootlijcks verhinderen, wijlhetdefelve, nadevoleynding des Slaghs, niet foo haeft weer nae figh trec- ken,en tot het neerfetten op d' aerdeprepareeren kan. 't Sou oock, door deefe verhinderingh, noch veel meer als anders met het gantfche lijf op de voorfte beenen moeten vallen : En ick heb geobferveert, dat alle Paerden die ick geilen heb, welcke hoogh en cierlijckfprongen,enlangh daer in Continueerden, gefaementlijck lighte en kleyne, of immers Paerden van een middelma- tige en goede proportie waeren ; hebbende, be- halven de gedaghte proportie der voorfte bee- nen , d' achterfte beenen boven de Knyen ge- lijck buytenwaerts krom gebogen tot boven àen'tdick toe. 'tWelck ickaghte, eenfon- derlingh Teecken van groote fterckte der agh- terfte Beenen te fij n •. En ick gelove, dat fulcke fterckte en proportie der Beenen en des Rughs meer noodwendigh, bequaem en dienftigh is, als de natuerlijcke genegentheyd tot Springen; al hoe wel het, beyde by malkander koomende, dies teperfetter fou fijn. Doch of fchoon 't Paerd de Natuerlijcke genegentheyd niet had , maer wel de behoorlijcke fterckte en proportie, waer van nu gefproockenis,foofoud'hetgenoegh- faem door de behoorlijcke middelen en hulpen, op veelerley wijfen , gelijck ghy vervolgens höoren fult, daer toe gebraght konnen werden. Als ghy uw Paerd tot Springen wilt brengen en gewennen/oo fult ghy 't te vooren wel light maecken door de Paffaden, in welcke ghy 'tfel- ve wat meer enhooger verheffen moet, als an- ders in de gewoonlijcke Courbettes gefchied; helpende 't Paerd,dat het in defelve voorvvaerts fpringe.metde borft (in 't gedaghte voorwaerts fpringen)gelijck als een Boogh maeckende,in 't neer vallen op d'Aerde: Want hierdoor 'fai' t gelegentheyd hebben, om op de behoorlijcke hulpen der Beenen en Spooren te flaen. Der- halven,als figh nu't Paerd in dePaffaden verheft, en dat ghy bemerckt, dat het met de Borft den Boogh wil neemen, foo fult ghy in 't den felven Tempo tot den flagh helpen, met het t'faemen- drucken der Knyen, of, foo 't van noden waere, met gelijcke Spoor-flaegen, Ghy fult het oock te gelijck toe roepen met een aenmoedigende ftem 3 op foodaenigh een wijs als ghy wilt ; en ghy fult dan fien, dat het Paerd hier door ligh- telijck tot flaen gebraght fai werden. Boven dit moet ghy't oock de^behoorlijcke Hulpen ge- |
|||||||
|
Zonfl des Rijdens
\ veti met het ligchaem en de hand des Tooms <
laetendeden toom j in àenjempo dat het flaen wil, een weynigh fchieten, en den felven, nae de voleyndigingh des Slaghs;, ftracks weer aen- treckende , gevende 't Paerd de behoorlijcke ftuttingh des felven, eer het op d' aerde valt; want fonder toe - gevingh des Tooms fou 't Paerd niet konnen ilaen , en fonder de behoor- lijcke houdingh of ftuttingh des Tooms fou't na de voleyndigingh des flaghs met alle geweld en een groote ongefchicktheyd op d' aerde val- len , figh niet weer à tempo verheffen konnende. Oock moet het Paerd met het ligchaem ge- holpen werden, 'twelck ghyreghtovereyhd, en in den Tempo des ilaghs watterugg'nae'c Kruys gefoncken moet voeren 3 op dat ghy uw behoorlijcke fterckte en IufteJJe te Paerd be- houd. Anders fou u 't Paerd in 't flaen in den Sadel oplighten en voorwaerts werpen : Waer door ghy niet alleen uw fterckte, maer oock de tijd verliefen foud, in welcke ghy't Paerd de ftuttingh des Tooms moeft geven. Gy moet derhalven in deefe handelingh voor alle dingen de fterckte en Zw/Ï^uwsperfoons welinaght neemen, en vaft, fonder wanckelen , in den Sadel fitten, op dat ghy 't reghte gewight be- houd i want anders fout ghy 't Paerd niet wei tot flaen konnen brengen; indien ghy de fterckte en Iu(te£e uws perfoons quaemt te ver- liefen , of op d' een of d' ander fijde te wancke- len. In 't begin fult ghy 't Paerd niet meer als ee-
ne fprongh opeenmael laeten doen, hoefeer het oock van Natueren daer toe genegen was, om de felve vanfelfs te maecken. Hier door. fai't Paerd moed neemen , en hoe langer, hoe groorer Couragie daer toe bekoomen. Want als't Paerd* maer alleen eenen fprongh wel fai konnen maecken , en nae 't voleynden vanden felven gecarefieert en geafiecureert werd, foo fai het daer nae lightelijck en van felfs meer der felver maecken , foo dickmael ghy 't door de gedaghte hulpen daer van verwittigen fult. Daer nae, als ghy nu merckt, dat het Paerd
gewilligh , engenoeghfaem daer toe gefchickr is, foo kond ghy 't van dagli tot dagh meer fprongen laeten doen, gevende de gedaghte hulpen met het ligchaem en den Toom ; defge- gelijcks tempo in tempo van fprongh tot fprongh gelijcke Spoor-flaegen 5 flaende 't felve oock met de Roede over uw fchouderen op 't Kruys. Doch de Spoor-flaegen , met welcke ghy 't Paerd tot flaen vermaend, moeten met groote luftefse, d' eene niet ftercker noch verder te rugg' als d' ander, maer gelijck, en even ftarck > gegeven werden. Want foo ghy'e Paerd met
d'eene
|
|||||||
|
Tweede B o e c it
|
|||||||||
|
3ss?
|
|||||||||
|
d'eene Spoor meer óf ftercker aenhieuwd als
met '3d' andere , foo foude een tegen-efett daer uyt voort koomen, en veroorfaecken, dat het Paerd maer alleen met d' eene voet fou llaen, namentlijck, met de voet der Zijde, inwelcke de Spoor meefl fou treffen. Derhalven, wijl deefs mankt van Manieren
(als't Paerd niet met beyde de voeten te gelijck floegh.en met het gantfche lijf niet reghten juyft in eene Unie bleef, maer figh in 't fpringen met het lijfkromde,offighopd'eenefijdeuyt de reghte linie wierp) een quaed aenfien fou hebben, foo moet ghy u beneerftigen, 't Paerd in den reghten Tempo,en met gelijcke Spoor- flaegen aen te houwen. Obferveert oock, als 't Paerd vijf of fes Capriolen fou konnen maecken, dat ghy 't 'er maer drie of vier laet doen : Indien thien of twaelf , maer fes of fcven 5 en foo voorts : Want hier door fulc ghy't by fijn flerckte en goede wil behouden ; en ghy fult her- vinden , dat het van dagh tot dagli in fijn doen meer prefieeren fai j tot dat ghy ten iaetften be- merckt, dat het met behoorlijcke fierekte en moedigheyd komt 5 dan kond ghy't hoe langer hoe meerder fprongen laten doen, tot dat ghy 't opeen tamelijckgetalgebraghthebt. Ick waerfchouw u oock,dat ghy de fpringen-
de Paerden (fonder gewightighe oorfaecken) niet exerceeren moet op harde, fteenaghtige of ónefTene plaetfen, maer daer het weeck, faght en fandigh is, doch niet te diep : Want het ee- ne fou 't Paerd fchaedelijck, 't ander verdriete- lijck en hinderlijck fjjn De herdigheydt der ACtde fou t Paerd in 't fpringen leer doen, ver- oorfaeckende, dat hec vertfaeght wierd, en niet geerne fou willen fpringen. 't Diepe fand fou 't Paerd moede en tot fpringen onluftigh en ver- drietigh maecken. Hierom raed' ick u, dat ghy de fpringende Paerden voornaementlijckin 't begin)exmmf op weke plaetfen,of,lomen't foo hebben kan,op beemden of grafaghtige plaetfen, die de Paerden foo veel fmerten aen de beenen niet veroorfaecken, als wel een harde Aerde. Daer fijn eenige Paarden, welcke , eenige
Sprongen gedaen hebbende, niet meer fprin- gen willen. Ick wil geloven, dat fulcks niet uyt ongehoorfaemheyd of weerfpannigheyd, maer veel meer daer van daen voort komt, dat het Paerd miflehien eens of meer mael hard en qualijck gefprongen heeft, foo dat de beenen hem feer doen ; waer door het dan vertfaeghd en vreefaghtigh is geworden, figh ontfiende, meer te fpringen. Ter deefer oorfaeck plegen oock de Paerden figh ten laetflen te weer te ftellen, en op veelerley wijs te defendeeren. Hier op moet den Berijder met alle vlijt aghc nee- |
|||||||||
|
men , laetende 't Paerd een tijd langh niet meeê
fpringen, tot dat het de fmert ten deelen ver- geeten heeft. Evenwel fijn 'er oock eenige Paerden , diemen, wegens haer ongefchickt- heyd, door allerley middelen tot flaen veroor- faecken en brengen moet. Een Paerd kan op veelerley wij fen tot flaen
geholpen werden; in de Stal, en buyten de Stal- in de Stal kan ditgefchieden, wanneer het mee dejloede op'tKruysgeflagen,en met de ftem toe geroepen werd, tot dat het met flaen refpondeere. Doch't behaeght my veel beeter.de nood fulcks vereyfehende, dat ghy 't bind tuffchen twee Py- laeren of andere Zuylen, met voor-daght daer toe gemaeckt, van welcke hier boven in 't xxv. Qapittel gefproocken is 5 en dat ghy eenen te voet verordonneert, die't Paerd À tempo met de- Roede , of eenigh ander hier toe bequaem Injlm- ment op 't Kruys flae ; ghy ondertuffèhen 't felve met gelijcke Spoor-flaegen * tempo aenhoüwen- de, en geduerigh met een gewoonlijckeftem toe roepende. Door dit middel fai het Paerd wel haefl tot flaen gebraght werden. Indien't Paerd traegh waere, t'elckens op
de Spoor-flaegen niet flaen noch refpondeeren willende, foofultghy'tdefelveniet alleen war. verder te rugg" geven , maer ghy fultfe oock behendighen gefwind op malkander dubhleeren, en alfoo op eene tempo twee mael doen voelen. Dit falgefchieden, foo dickmael fulcks van no- den is , en't fai van den Berijder wel gedaen konnen werden, wanneer hy (gelijck wyge- feydr hebben) de lufiejffè en flerekre fijns per- foons te Paerd heeft, houdende geduerigh een juyfi: en gelijckgewight fijns ligchaems ; anders fou hy de fbrafniet ter behoorlijcker tijd kon- nen geven. Indien ghy uw Paerd fpoedig en fonder tijd-
verlies tot flaen woud brengen, foo berijdt hec eenige malen fonder aghter-tuygh,totdathet 't felve eenighfins weer ontwend is gewerden. Leght het hem dan daer nae weer op, doch kor- ter en meer aengetogen , als anders gebruyek- lijck is. Of foo 't Effe ff des fleghten Achter- tuyghs te weynigh waere, foo laet in een kleya rond plaetje, ontrent een halve Rijcksdaelder groot, drie of vier fpitfe Prickels maecken, wat kleyner alsmen in d'ys-fpooren gewoon iste doen. Bind dit onder 't achter-tuygh, en treckt dan 't felve aen , nae de gelegentheyd des Paerds, niet te kort noch te langh 5 foo fult ghy fien , dat het Paerd yeder tempo van figh felfs, fonder eenige andere vermaeningh flaen fai. Want foo dickmael 'tPaerd figh voor verheft
en tot fpringen op doet, foo dringht het agh-
ter-tuygh hard op den rugg' aen, en fteeckt hec
S " Paerd
|
|||||||||
|
138 Oeffeningh en Kon/i des Rijdens
|
||||||
|
Paerd met de gedaghte fpitfen op 't Kruys, waer
door het dan t'elckens van figh felven met groote flerckte en menfuer ter reghter tijd llaen fai, tempo in tempo, van fprongh tot fprongh. lek bevinde in't gebruyek déi Achter-tuyghs al- leen veel meerder en groorer Effetlen, als in alle diergelijcke andere JViïddelen van prickels, Spoor-raederen of fpitfen, waer door men een Paerd kan brengen en gewennen tot flaen^doch waer door het d'eenemael te veel,d'anderemael te weynigh, fomtijds ter reghter, fomtijds ter onreghter tijd geholpen werd. Hier tegens, 't gedaghte Achter-tuygh geeft hetPaerd de regh- tetempo altijt felfs, en kan noyt miflên,noch te veel noch te weynigh gegeven werden. Maer ghy moet weeten, dat ghy 't gedaghte
Achter-tuygh niet dickmael of yeder dagh ge- bruyeken mooght. 't Selve eens gedaen heb- bende, foo gebruyekt daer nae weer eenige dae- gen't fleghte bloote Achter-tuygh , fonder de Prickels ; want ghy fult fien,dat het niet no- migli is, fulcks dagelij cks te doen, maer datmen 't niet meer als alleen twee, drie of ten hoogh- ften vier mael behoeft tegebruyeken. Indien oock't Paerd door de Spitfen eenighfins ge- wond wierd,'twelck niet wel anders fijn kan, foo laet het ftraks.foo haefl: het in deStal komt, met Edick, waer in Sout en Peper gedaen is, Waflchenj en 't fai wel haefl: weer geneefen fij n. Eenige Paerden (Infonderheyd de Colerijcke
en gevoellijcke) fchoonfe tot flaen en fpringen ghewilligh en wel-genegen fijn , vertoornen figh evenwel in haer felven, alsfe eenige fpron- gen gedaen hebben5 werdenongeduldigh, en werpen figh nu op d' eene, dan op d' andere fij- de; willen den tijd en d'' Avifen des Berijders niet verwaghten$ en fpringen uyt boosheyd, en tegens den wil des Picqueurs. Voor foodaenigh een Paerd fai alderbe-
quaemft fijn, 'tfelve te berijdenaeneenfeec- kereplaets, alleen, van andere Paerdenafge- fonderd, en met een kleyn Hoedje voord' 00- gen geblind. Terwijl ghy nu eenige maelen on- trent een Veld weeghs gintfeh en hervvaerts ge- reden hebt, foo vermaend het Paerd tot fprin- gen, alleenmetde ften^enmethett'faemen- drucken der Knyen en Beenen (aen welcke Hulpen allefpringende Paerden voornaement- lijck en aldermeeft moeten gewend werden) ketende het dan alfoo den eenen fprongh nae den anderen langhfaem en a tempo maecken$ want de Menfuer 'm dit Manieren moet niet an- ders als langhfaem en i tempo fijn : Soofalhet Paerd,wijl het geblind is,altijd na de voleyndi- gingh des fprongs ftil fijn, en fai de tijd en Men- fuer verwaghten, wanneer de Berijder hem d' |
||||||
|
Avijjen tot fpringen weer geven fai. Hier in
kond ghy continueeren, tot dat ghy't Paerd in fijn doen wel beveflight, en tot een goede ma- nier van fpringen gebraght fult hebben. En op deefe wijs fult ghy diergelijcke Paerden weer te reght en in goede Wre konnen brengen. Boven dit flaet noch t' obferveeren 't onder-
fcheyd der Capriolen of fprongen, welcke voor- namentlijck tot tvveederley wijfen gebraght konnen werden. D'eene manier is, wanneer't Paerd in't
Springen voorwaerts komt, en met de Borft gelijck als een Boogh maeckt,entegelijckin de felve Boogh de flagh doet 5 Naementlijck: wanneer het Paerd in 't voort fpringen, en nu alreeds weer in 't neer vallen is j 't welck reghte Capriolen, of Bocks fprongen genaemd werdenj waer van wy tot noch toe gefproocken heb- ben. Deefe fijn faghft, en beyde voorden Ruyter en 't Paerd bequamer en lighter, als d'andere wijs van Capriolen , wanneer figh 'e Paerd met alle vier de voeten te gelijck van d' Aerdein de Lught verheft, en te gelijck oock in den felven tempo den flagh geeft,fonder voort fetten, maer by nae in defelve voetftappen weer neer komt , van daer het figh verheven heeft. Ter deefer oorfaeck werd deefe wijs van fprin- gen de Weder-fprongh genoemt, en van d' an- dere onderfcheyden; fijnde wel van een feer cierlijck aenfien, doch feer befwaerltjck en ge- vaerlijck t' exerCeeren, beyde voor den Ruyter en voor't Paerd, wegens't boven maten hard neer-vallen op d'Aerde, waer door den Berij- der figh lightelijck fou konnen befchaedigen,en een bteuck bekoomen , infonderheyd als hy niet vaft te Paerd fat, en de iu(tefle fijns Lijfs verloor. Even 't felve fou oock de Paerden kon- nen gefchieden; en icJk heb gefien, dat een Paerd, in 't hard neervallen op de voorfte bee- nen , beyde defelve verftuyekte , foo dat hec nauwlijcks van de plaetskon gaen.daer na noyc meer bequaem fijnde, omeenigen moeylijcken arbeyd te verrighten. En derhaiven veraght ick al deefe Leffen, wekkers Exercitie beyde voor den Berijder en voor 't Paerd periculeus is. Indien 't u evenwelbehaeghde, uw Paêrd op
deefe wijs des Springens t'**«•(*«■«, foobe- merekt , dat ghy in de behoorlijcke Hulpen (om't Paerd tot 'tflaen te helpen) geen ander onderfcheyd behoeft te maecken, als alleen in de Menfuer en in de tijd : Namentlijck datghv de Menfuer hnghhmet geeft. En gelijck ghy't Paerd ò'ordinaire hulpen tot flaen gegeven hebt in den tijd, als het vooralreedsindehooghte en in't voorfpringen gevveeft is,fo moer ghy nu defe en andere behoorlij ke Hulpen tot flaen ge- ven |
||||||
|
Tweede B o
|
|||||||||||
|
E € K.
|
|||||||||||
|
!3
|
|||||||||||
|
Ven in den felven temporat het fig voor verheft,
op dat het figh te gelijck in de lught geef, en in de lught met de flagh als vanmalkaiiderdoe. Geeft het oock den Toom toe, gelijck te voo- ren, in den tempo dat het flaen fai 5 en treckt den felven, nae 't voleyndigen des Slàghs, met een vafte hand, doch wat meer aen, als te voo- ren van't ander fpringen gefeyd is gheworden. Want het Paerd (gelijck oock ghy felfs) ver- eyfcht hier in, wegens't harde neerkoomen, een meerder houdingh offtuttinghdes Tooms. Neemt oock wel in aght, dat ghy, in deh
Tempo des neerfettens, u met het lijf wel reght over eynd en te rugg'houd^defgelijckewelin deStegel-repen treed,op dat ghy aen't ligchaem geen fchaede ontfangen moght. Enomfulcks te vermijden, foo behaeght my beeter* de Paer- den t' Exerceeren inde Bocks-fprongen, die in den Boogh, en gelijck als in'tgewightkoo- men. In dit hoogh fpringen konnen de Paerden
wederom op tweederley manier geëxerceert werden $ naementlijck, Ù tempo, en dan oock in de Pas è /alto. D'eerfte à tempo is, wanneer het Paerd (gelijck in de Courbettes) tempo in tempo, fprongh in fprongh, op malkander refpondeerd, veel of'weynigh na de gelegentheyd des Paerds- D' andere in den Pas è fatto, is wanneer 't
Paerd t'elckens een of twee fchreden maeckt, als 't een fprongh gedaen heeft. Vermits nu voor heenen genoeghfaem gefproocken is van de behoorlijcke Hulpen en andere noodwendi- ge Middelen, waer door de Paerden rot de Sprongen à tempo gebraght konnen werden, foo is nodigh,dat wy nu oockfpreeckenvan den Pas èfalto. Derhalven dan,een Paerd,'t vvelck den Pas èfalto doet,fal men hooger leeren fpringen , als à tempo : Want vermits het een Pas tufïchen beyden maeckt, foo kan het den Tempo dies te flercker, en de fprongh foo veel te hooger neemen; welckegefchiedt, alsfigh 't Paerd ( door de vafte hulp des Berijders) met d' achterfte voeten op deHanchen fet, neygende figh met het Kruys by nae tegens d' aerdè, wan- neet en terwijl het de Pas maektjwant hier door heeft het dies te meet fterckte, om hooger te fpringen. 't Paerd fai geholpen werden met gelijcke
Spoor-flaegen, met de Stem, en met de Roe- de , ter tijd als het flaen fai} en met de lu(lejje mvs ligchaems, met de hand, en 't aendrucken der Beenen en Knyen, wanneer't den Pas fai maecken, op dat het figh op d'Aerde t' faemen houde. OndertufTchen moet ghy obferveeren, wanneet uw Paerd niet veel fpwngena tempo doen konde, dat ghy 't den pas èfalto het doen j |
|||||||||||
|
in welcke het beeter fai konnen c'6'nihiueereni
Even 't felve kond ghy oock doen met de Paer- den , welcke figh in de Capriolen à tempo eenigli- fins afgefprongen hebben : Doch als uvv Paerd j eenighe fprongen in den pas è fatto gemaeckt 'heeft, foo fult ghy't aen't eynd der felver ee- nige fprongen tempo in tempo laeten maecken. En indien't Paerd goede beenen had , foo fond* het een beeter gratie hebben, wanneer het defel- ve deed da fermo àj'ermo. lek waerfchouw u oock, dat ghy defprin-
gende Paerden niet met fwaereyfers moet lae- ten beflaen, infonderheyd achter niet. Ditfou een groot onverftand fijn. Want als d'yfers fwaer waeren, foudenfe niet alleen de Paerden in't fpringen hinderlijckfijn, maerdaerdoot fou haet oock den Hoorn gebroocken werden, en fy fouden den felven met het yfer in 't flaen wegh werpen. Eyndlijck, ten befluyt deefes Qapittels, wil
ick noch ten overvloed feggen, indien ghy een fpringend Paerd langh denckt tegebruyeken, en begeerd.dat het in fijn Exercitien der Manegi-. en u langh dienen fai, foo raed ick ü, dat ghy eenige kruyden (die de leden verftereken, en de vermoeytheyd wegh neemen, als Byvoet,Ca- millen, Agrimonie, Geranium, of Stoikenfnavel, van yeder voor een fluy ver of twee, waermêê men figh welbehelpen kan) in water laet fieden, en tot op de helft in koocken. Bedrijckt daeC mêê 't Paerd na den verrighten arbeyd,als 't wel verkoeld is, de Borii, de Rugg', 't Kruys en dé Beenen ontrent een uyr Jangh. Eyndlijck, leghe hec Paerd een deel van 'de kruyden op den Rügg'en 't Kruys, onder een Deecken, tot dat- fe koud fijn geworden. Neemtfe daer nae weer af, en gebruyektfe op een andere tijd wederom, wanneer 't Paerd in 't fpringen geëxerceert is geworden. Men fou in plaets van deefe kruyden, indien
men defelve niet wel bekoomen kon , Hop, of alleen Hoy-feet konnen neemen, en op de ge- daghte wijsgebruyeken, doch de Kruyden fijn veel kraghtiger, en ghy fult daer door een won- derlij cke werekingh aen uwe Paerden ge waer werden. Vermits nu deefe Exercitie een fwae- ren arbeyd voor 't Paerd is, foo foud' het, fon- der deefe en andere behoorlijcke koefier ingen, riiet langh daer in volharden konnen. Indien my yemand moght tegen werpen, dat men de Paerden niet foo teer en delicaet behoord te ge- wennen 5 wel aen, ick flel een yeder vry, mee fijn Paerd te handelen foodaenigh als hy wil, en heb dit alleen gefeyd ten goede van de Paerderi, diemen dickmael in 't fpringen exerceeren, eri langen tijd gebruyeken wil S » XXII. HOOf f~
|
|||||||||||
|
140 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
||||||||||
|
XXII. HOOFTSTUCK.
VarCt Radopiëren in de Courbettes en Sprongen*
|
||||||||||
|
d'andere, en van de tweede tot de derdeen
vierde !^mrf,vermanende't Paerd opyeder Quart met de behoorlijcke Hulpen tot de Courbettes, op de boven verhaelde wijs , tot dat het alle vier de Quart en wel geobferveert en gemerckt heeft, op dat het, d' een of d' andere Quart be- reyckende, figh gelijck als felfsprefenteere, en tot de Courbettes vermane ; 't welck ick geloof, dat het doen fai, als ghy deefe ordre der vief Quarten eenige daegen gecominueert fuk heb- ben. Doch ick waerfchouw u,datghyin't<?,w-
ceeren van deefe Les der vier Quarten wel obfer- veeren moet de Juflefse en gereghtigheyd der Volten Radopiaten, tot welckedeefe Les der vier Quarten voornaementlijck haer opfight heeft: Naementlijck,dat het Paerd de Quarten inde Courbettes noyt vervalfche, noch de Circumfe- rentie der Volte overfchrijde, of figh uyt defelve te rugg' doe , noch figh met het Kruys op d' een of d' ander fijde tegens of van de Volte werpej figh daer door van de plaets der Volte en der felver reghte Linie afwendighmaeckende; maer blijvejuyften met het gantfche Lijfin de Cour~ bettes op de proportie der Quarten , houdende in de felve de reghte Linie da fermo à fermo, gelijck in de f iguer by de Hoef-yfers te fien is. Continueert dit van Quart tot Quart,vzn d'ee-
ne fijde ter anderer, nae de gelegentheyd des Paerds, tot dat het de Quarten en de reghte Li- nie det fel ver juyfl houde, laetende figh corrigee- ren met de hand en de Spooren , als 't eenige difordre begaet. Dan kond ghy 't neemen, eerft van d' eene Quart tot d' ander ; daer nae van halve tot halve Volten, en eyndelijck van Volten itot Volten t een, twee of drie mael, nae't ge- bruyck
|
||||||||||
|
1 Anneer ghy nu u Paerd op een goe-
de wijs en getal der Courbettes fult : gebraght hebben, foo dat het defelve igevvilligh en met een goede gratie maeckt, foo wel in 't Ribateeren en voort fetten, als da fermo kfermo, en dat ghy 't nu oock in de- felve op de Radopiaten wilt fetten en gewennen, foo fai noodighfijn, dat het Paerd tevporen wel gee'xerceert en gewend is geworden, op de kleyne proportie der Volten te pajjageeren ente draven, met de behoorlijcke lufiefse, nae d'or- are en gereghtigheyd des Pafs en Drafs, diemen op de Schooien pleegh t' exerceeren 5 waervan hier boven in 't derde Capittel, en voorts aen verfcheydene andere plaetfen gefproocken is. Want foo langh als een Paerd nietgeoeffènd noch gefchickt is, om de Volte reght en wel te pafsageer-en en te draven, foo fai het defelve (ge- üjck lightelijck afte meeten is) noch veel min- der juyfl konnen maecken in de Courbettes, of ander groote bewegingen , die doch behalven dit (infonderheyd in 't begin) de Paerden dick- mael uyt haer goede ordre brengen. Derhalven als.nu't Paerd op de kleynepro-
portie der Volte tepafsageeren en te Draven juyfl: gemaeckt is,foo neemt den Aenvangh,en deeld deVolte'm vier deelen o{ quarten, gelijckhier by de Letter A. afgeteeckent ftaetjen begind de felve op de reghter fijde. Als ghy nu komt tot d' eerfte Quart So Held het Paerd regt en midden in de^?lfe,gelijk ghy hier klaerlijk fien kond,en vermaend net tot de Courbettes,latende het drie of vier der felver maken, doch da fermo àfermo, op defelve quart, en verfeeckert het t' elckens nae de voleyndingh der Courbettes met Carefsen van de hand op den Hals; pafsageerende alfoo tot |
||||||||||
|
i-r fe_cf >_
|
||||||||||
|
^ W
|
||||||||||
|
B O Ë C K.
|
|||||||||
|
14/'
|
|||||||||
|
feruyekder Schooien. Doch op àeefe wijs;
namentlijck: Alsghy nu't Paerd nae de voo- rige orare eenige Courbettes op d' eerfte Quart hebt laeten maecken da fermo à fermo, en u nu keeren wilt nae d' andere Quart, foo fulr ghy 't Paerd in de Courbettes da fermo àfermo mee den Toom helpen, terwijl ghy't met de verwen- dingh der Vuyft een finta geeft, wendende't fel ve met de Kop en de Borlt van d' eerfte nae d' andere Quart j gelijck tot meerder onderrigh- tingh, by de Letter B. te fien is. Dit gefchied fijnde , foo geeft het Paerd de Tempo met het buytenfte been wat meer of harder, als met het andere (doch alleen na dat van nooden fai fijn) tot dat ghy komt óp de reghte Linie der andere Quart. Hier fult ghy 't Paerd wederom eenige Courbettes met obfervatie der Linie laeten maec- ken , eer ghy 't pareert of ftil houdt : En foo dickmael als dan het Paerd een Quart bereyckt, foo fult gy't met het kloppen des hands op den Hals wel Afsecureeren, en laeten ftaen, tot dat het fijn adem gehaeld heeft. Vermaend het dan weer, op de gedaghte wijs, van de tweede tot de derde, van de derde tot de vierde Quart, en alfoo voort van halve tot halve en geheele/'#/- ten, nae 't vermogen en de difpofitie des Paerds. Doet even 't felve in 't Contrarium op de linc-
ker fijde 5 en let wel, dat de Volte, in welcke ghy de vier Quarten maeckt, wat wijder moet fijn als de reghte Volte, in welcke de Paerdenge- heel genoomen werden. Want een Paerd be- hoord de reghte en enge proportie der Volte in de Courbettes niecgegeven te werden , voordat liec
Op de Quarten, en van d' eene tot d' ander, wel iuyft is geworden, de gantfche Volte wel maec- ken konnende. ' De gewoonlijcke proportie der Kadopiaten m
de Courbettes fai ontrent van eens Paerds lengh- te of, van 't midden des Centrums tot de Circumfèrentie toe, vier voeten breed fijn; doch men maghfe wel, nae de gelegentheyd des Paerds , grooter of wijder neemen , waeraen weynigh, en niet foo veel gelegen is, als aen de luftefse der felver 5 naementlijck, dat het Paerd de Circumferentie der Volten met de voorfte voe- ten juyft houde van Courbettes tot Courbettes; volgende met een evenmatige luftefse oock met d' achterfte voeten in de Volte (gelijck by de Letter C. te fien is) : Doch hier ftaet t' obfervee- ren, datmen alleen de Paerden in de ìkaàopiaten der enge proportie moet neemen, welcke in de hoge Courbettes ,oïde Courbettes Aggroppiti koo- men : Want het fai een beetergratie hebben, als offe wijd genoomen wierden. Ifa tegendeel, als het Paerd in de Courbettes maer alleen met het Kruys nae d' aerde gebogen, maer met een Cour- |
|||||||||
|
bet avanceerde,en niet met de Croup e refpondeerdCi
maer fleghte en gemeene, of enckele Courbettes maeckte, foo foud' het geen gratie, maer by nae een aenfien hebben, gelijck fomtijds de Hon- den op den Aersdaerheenen plegen te rijden; wijlmen niet fien kan, of figh't Paerd met d' achterfte voeten verheft, of dat het ftil ftaet. Derhalven fou Jt veelaenfienlijcker fijn , dat
ghy fulcke Paerden, die foo laegh en fleepend in de Courbettes over d' aerde heenen rijden, gantfeh niet tot de Kadopiaten naemt, maer de- fel ve gewende, de Volte met de Borft reght rond en wat wijder te neemen, neygende fighmet het Kruys een weynigh nae de VV^.fonder figli in noch uyt defelve te doen, maer met d'agh- terfte juyft gelijck op de voorfte refpondeer 5 ge- lijck ghy, tot meerder onderrightingh , by de Letter D. fien kond. Ditduncktmy, dat het Paerd in deefe wijs van Courbettes wel flaenlijc- ker fij n en een fchooner Aenfien geven fai, als dat men 't in de Volten Radopiaten op den Aers rondom deed rijden. Indien een Paerd hitfigh, gevoellijck en on-
ruftigh was,figh vertoornende in't onderwijfen van de vier Quarten der Volte , foo fai noo- digh fijn, dat ghy twee Volten maeckt , on- trent dertigh fchreeden van malkander , Als dan't Paerd, uyt toornigheyd, een difordre ze- gens de Quarten wou begaen, foo neemt de Paf- fada nae d'andere Volte. Terwijl kond ghy'e Paerd met het Carefseeren van de hand op den Hals,en een vriendlijcke ftem, weer flilJen en te vreden {lellen.
Als ghy uw Paerd in de Capriolenen Spron-
gen Kadopieeren woud, foo moet ghy een ge- lij ckvormige or dr e met de vier Quarten hou- den , behalven dat ghy de Volte wijder neemd, op dat het Paerd behoorlijcke tijd tot fpringen moght hebben. Helpt het oock, dat het altijd in de Volte voorwaerts uyt fpringe. Ooek waer- fchouw ick u, wanneer ghy de Volte in de Cour- bettes begind en voleynd te Kadopieeren, dat het gefchieden moet in 't midden der felve, gelijck inde vier Quarten; en datghy altijt, wanneer ghy't Paerd vermaend,eenige Courbettes maeckt da fermo à fermo, en als dan de Volte neemt. Def- gelijcks oock , als ghy de Volte voleyndighc hebt, of op d'anderefijde varieeren wilt,foo lult ghy 't Paerd altijdt eenighe Courbettes laeten maecken da fermo àfermo, en dan ftil houden, of de Volte nae d' andere fijde neemen, nae dat u gelieven fai • doch nae à' or dr e der gemeene Schooien, drie mael op yeder fijde. Geeft dan 't Paerd de behoorlijcke Hulpen, tot moedig- heyd en gefwinheyd, op dat het frifch en be- hendigh op malkander koom. S 3 Eeni-
|
|||||||||
|
onft des Rijdens
eynd der Radopiaten een hooghe fprongh laec
doen. Ondertuiïchen evenwel, Iaet ick dit aen een yeders wel gevallen. Indien oock 't Paerd in de Courhettes de Volte
vervalfchen, en figh met de Borft of met het Kruys in of uyt defelve werpen wilde, gelijck hier boven van 't Kadopieeren à terra gefeyd is, foo moetmen fulcks op even defelve wijs, die wy in 't Vili. Capittel wijdlopigh befchreven hebben, weet remedieeren: Doch dat fulcks ge-» fchiede in den Pas oïPajfageeren. De Repelonen, of halve Volten in de Courhettes
en Sprongen , fijn niet minder dienöigh en noodwendigh , als de Repelonen à terra, waer van voor heenen gefproocken is : Want fy dienen tot Refolutie en behendigheyd des Ruy- ters en des Paerds. Als ghy derhalven uw Paerd in de Courhettes en Sprongen tot de Repe- lone, of halve Volte, wilt brengen en gewennen, foo is hier in 't voornaemfle, 't felve eerft wel gewoon te maken, dat het uyt den Galop flracks in de Courhettes of Capriolen koome, en uyt de felve weer in den Galop, foo dickmael en wan- neer het u gelieven falj 't welck gefchied door 't pareeren: Namentiijck, als 't Paerd pareert op de Hancben der aghterfte beenen, fig met het Kruys na d' aerde neygende. Terwijl het nu de tweede of derde falcata in't pareeren maeckt, foo fulc ghy 't in dien felven tempo tot de Courhettes of Sprongen vermaenen en verheffen, in wat Air ghy 't hebben wilt. Als nu't Paerd eenige Courhettes gemaeckt
heeft, foo drijft het weer aen tot den Galop $ en dit moet in 't begin gefchieden op den reghten wegh. Wanneer ghy nu 't Paerd hier in be- quaem en gefchickt bevind, foo maeckt het de proportie der Repelone, of halve Volte , eenige maelen bekend in de Pas en Draf, eyndlijck oock in den Galop. Als ghy nu komt tot de hal- ve Volten, duet ghy pareert, foo merekt, dat ghy 't Paerd (gelij ck nu gefeyd isj in de tweede of derde Falcate des pareerens tot de Courhettes vermaend en verheft, ter reghter fijde, met ver- wendingh van de hand, gevende't felve de be- hoorlijcke Hulpen met de Beenen of Spooren tot de halve Volten, gelijck nu dickmael van 'e Radopieeren der geheele Volten verhaeld is. Doch dat de halve Volte op drie Tempo&ïin drie fprongen, die a tempo op malkander koomen, geëyndight werde. Dit gedaen fij nde, foo drijft het Paerd weer tot den Galop aen, nae d'andere halve Voltezen continueert alfoo 't getal der halve Volten nae de fterekte en difpofitie des Paerds. My dunckt oock, dat her exercitium eens
fpringenden Paerds niet geheel fonder Nuttig- heyd en goede Operatie is j infonderheyd als het |
||||||
|
i4^ Oeffeningh en K
Eenige willen, datmen't Paerd in'tRaJopi-{
teren tot de Courhettes iou helpen met het buy- tenfte Been. Andere willen, dat fulcks gefchie- den foude met beyde de Beenen. Maer nae myn gevoelen moet geen van beyde deefe Manieren voor een Genèralen Regel gehouden werden. ïn tegendeel, men moet figh (gelijck in alle ande- re dingen, foo oock hier in) altijd fchicken nae den aert en flaet, in welcke mende Paerden vind • nae datfe de Volte vervallenen, en alfoo 't een of't ander Been van noden hebben. Evenwel behaeghd my beeter, 't Paerd in 't
begin wel te verwittigen en te verfeeckeren, dat de Hulpen met beyde de beenen te gelijck, doch mee het buytenfte wat harderen naerder aen 't Paerd, als met het binnenfle, gegeven werden. Want de hulp des buytenftenBeens/«/?<??>•/en verfeeckert het Paerd om met het Kruys in de Volte te blyven ; en 't binnenfte Accompagneert en bekleed het Pàerd, dat het tegelijckmeede voorwaerts komt 3 en de Circumferentie der Fol- ie teghthoude. Doch deefe hulpen moeten 't Paerd maer al-
leen gegeven werden tot onder wij fmgh, tot dat het in de Radopiaten redelijckgeoeffèndis geworden. Dan fultghy 't deefe en alle andere bewegende Hulpen allenxen ontrecken en ont- wennen, foo veel mogelijck isj brengende 't fel- ve alleen tot het Radopieeren van d' eene fijde teranderer, mee aenhouden ofaendrucken der Beenen of Knyen : Anders foud' het een quaed Aenfien geven, datmen een afgeright Paerd al- tijt fou berijden mee merckelijcke Hulpen der Beenen. D'ordinaire Hulpen met de beenen moeten alleen gebrùyckt werden tot de Paer- den , die de teeckenen der Courhettes noch niet verftaen, en defelve in de Volte noch niet maec- ken konnen. 't Sou een feer goede gratie hebben, indien
ghy nae de voleyndingh der Radopiaten, en ter- wijl ghy een befluy t maeckte met de Courhettes Ja fermo à fermo, 't Paerd, voor 't laetfl; een Ca- priool , of, foo de fterekte en dijpofitie des Paerds fulcks verdraegen kon, in plaets der Courhettes eenige Capriolen liet maecken, doch da fermo à fermo. Of, indien ghy woud, foo kond ghy 't Paerd in 't Radopieerenyedet halve Volte tulfchen de Courhettes een Capriool laeten doen. 't Selve kon oock gefchieden , indien de kraghten des Paerds fulcks toe lieten, op ve- der Quart, niaeckende alfoo vier Sprongen in yedet Volte. Wat my aengaet, 't behaeghd my, datmen
de Volta Radopiata befluyte met de Air, in welc- ke men heeft aengevangen 't Paerd teManiëren^ °* datmen 't alleen, gelijck gefeyd is, aen't i |
||||||
|
Tweede Boe c k.
|
||||||||||||||||||
|
43
|
||||||||||||||||||
|
op de gedaghtewijs onderwefen is geworden
in de Kepelonen of halve Volten, om de felve uy t den Galop te maecken met flaen ; 't welck op veelerley manieren bequaem, nut en naodwen- digh fai fijn tot defenjie des Ruyters, wegens het flaen ; waer meede het fpringende Paerd figh defgelijks defendeert, en fijnen Ruyter in 't om wenden ghelijck als op den rugg' verdee- dight, wanneer hy de vryheyd en 't voordeel van fijn reghterhand verlooren had : Defge- |
||||||||||||||||||
|
lijcks oock als hy omringht is,foo kan't flaende
Paerd hem dienen, om figli ruymtete maecken, en door tebreecken. Hoedaenigh een difordre diergelijck een flaende en fpringende Paerdt (als het wel geregeerd werd) in een hoop ver- oorfaecken kan, foo wel onder deRuytery als onder 't Voetvolck, konnen de geenegetuy- gen,die in Oorloghs-faecken ervaeren enge- oefFentfijn. |
||||||||||||||||||
|
XXIII. H
OOFTSTUC
|
||||||||||||||||||
|
K.
|
||||||||||||||||||
|
Hoe fich een Berijder met behoorlijcke Juftefle en
cierlijckjn 't fitten te Taerd}falprefenteren.
|
||||||||||||||||||
|
En Berijder kan figh (mijns oordeels j
te Paerd niet lufteeren of cierlijck en welflandigh te Paerd fitten , foo ^^^^ langh het Paerd met Hooft , Hals, Borft en Kruys niet gejufieert is, voerende de beenen in een gelijckmatige reghte bewegingh, en gaende vry willigh, met behoorlijcke Kefolu- tïe en gefwindheyd ter hand $ fondet eenige fonderlinge vermaeningh des Berijders. Want in den tijd dat het Paerd nochjonghenonge- oeffènd is, foo fai het yeder oogenblick van no- den hebben, te gelijck aenveel verfcheydene plaetfen geholpen te werden , met de hand met de Beenen , en mee het lïgchaem 5 'e welck. men infonderheyd (nae gelegentheyd , om 't Paerd daer mêê te helpen) nu voorwaerts, dan achterwaerts, (tracks op d' een of d' ander fijde gefoncken moet voeren : Defgelijcks moet oock de hand fomtijds laegh, fomtijds hoogh , nu hard, dan faght ; De Beenen nu voor met de Stegel-reep,dan achter met de Hielen ofSpoo- ren gebruyekt werden, om 't Paerd daer door tot IufteJSe te brengen , tot datmen 't in een goe- de ordre gekregen heeft 3 gelijck in 't eerde deel deefes Boecks breed genoegh verhandeld is. 't Kan derhalven niet wel mogelijck fijn, dat
den Berijder,door de verhindermgh van defe en andere veelvoudige Accidenten (die figh in 't be- gin in d'eerfte onderwijfingh der jonge Paerden toedragen) met fijn perfoon altijt ineen be- hoorlijke ƒ 0/?«er kan blijven, indien hy anders't Paerd lufteeren en tot alles gefchicktelijck be- quaem maecken wil. Doch ondertuflehen wil ick de foodaenige niet verontfchuldight , en noch veel minder gepreefcn hebben, die altijt, uyt onverftand of een quaede gewoonte, qua- |
||||||||||||||||||
|
lijck te Paerd fitten, met een gebogen ligchaem
en ongelijcke fchouderen ; Want ick fpreeck hier maer alleen van de verfcheydene bewegin- gen des ligchaems, welcke op de Schooien per accidens toe gelaeten werden, om 't Paerd daer door te lufteeren. Ickfegg' noch meer, dat den Berijder in dit gheval, als hy met 't Paerd op de School is, meer op de IufteJJè en goedepo/luer des Paerds, als op figh felven moet fien. In te- gendeel , als hy inde Stad , of op openbaere plaetfen, beyde voor verftandighe en onver- ftandige rijd, foo moet hymeeraghc neemen op de cierlijcke en goede pofluer van fijn per- loon te* Paerd, als op de luftejfe des Paerds 5 waer op hy dan foo nauw niet behoeft te fien, wijl van d'onverftandige hier van op allerley wijs geoordeeld werd, en dat het hem voor een groote onverftandigheyd toe-gereeckend kon werden, indien hy op de Straten, of buyten de School, fijn Paerd (nodj nietgenoeghfaem on- derwefen fijnde) Leflen wou geven, die by an- dere gelegentheyd beeterengevoeghlijckerge- fchieden konden. Doch foo't Paerd in al fijn doen wel gejufteert was, gaende vry willigh, al- leen op een geringe bewegmgh des Berijders, foo fai figh cjen Berijder (indien hy anders de kennis heeft) felfs oock jujleeren t en met een fchoone poftueren goede gratie voor de toefien- ders prefenteeren konnen. Want Paerd en Man moeten met een ghelijckmatige Iuftefje 'tfae- men congredeeren , en figh gelijck als vereeni- gen. Soo veel nu iepofluer en luflefo des Berijders
betreft, 't is daerméê alleen niet genoegh, dat
hy cierlijck enfehoon , maer oock wel vaft te
I Paerd fit, fonder wanckelingh ofbevveegingh
des
|
||||||||||||||||||
|
144 Oeffeningh en Konft dès Rijdens
|
||||||
|
des lijfs, hoe hard of hoe valfch het Paerd oock
fpringen moght. Gelijck dan voornaement- lijck aen de grooteen valfchebewegingen des Paerds de luflejje en vaftigheyd des Berijders al- derbeft gekend kan werden. En al hoe wel de bequàemheyd eens goeden Sadels den Berijder een groot voordeel en hulpe geeft, foo komt echter de vaftigheyd en 't vaft fitten des Paerds enckelijck en alleen van de ftercktefijns eyge- nen rughs en't juyfte gewight fijns ligchaemsj waer meede hy't Paerd altijt en in alle hande- lingen gelijck als bekleeden moet. Want als denjBerijder defterckte des Rughs verlieft,buy- gende figh met defelve aghterwaerts of voor- waerts, foo heeft hy alreeds het gewight, en te gelijck oock de \ufteffe en vaftigheyd verlooren. Derhalven fai van noden fijn, dat den Berijder de fterckte des Rughs en des gantfchen Lijfs (foo wel als 't Paerd) by malkander houde. Een Berijder dan moet figh met hetgantfche
ligchaem te Paerd accommodeer en, gelijck hy op der aerden ftaet, reght in een reghte linie, en met beyde de fchouderen te gelijck 5 doch met de reghter een weynigh meer voorwaerts, als met de lincker. Hier meede moet hy altijd een gelijck gewight houden , noch voorwaerts, noch achterwaerts , noch op d'eene fijde hangende, maer altijd de reghte Linie inaght xieemen , nae de Kop des Paerds. De hand met den toom fai hy niet (gelijck te vooren in d' eerfte onderwij fingh) hoogh, oock niet laegh ( welck eerfte alleen diend om de Paerden te verheffen en te verlighten , en 't andere om 'e Paerd daer door vaft te maecken en te doen obe- dieertn , gelijck in't vi 1. Cafittel des eerften Boecks te fien is) maer middelmatigh , en on- trent de hoochte ofte de distantie des Sadel- Knoops voeren • 't welck dan het reghte Tempe- rament des tooms is, waer door den Ruyter te Paerd een cierlijcke aenfienlijckheyd veroor- faeckt werd'. Hy moet d' armen niet verr ' (ge- lij ck eenige onverstandige doen) van't lig- chaem uytftrecken , als of hy van 't Paerd wou vliegen $ want fulcks fou een groote onva- fligheyd en fwackte des ligchaems veroorfaken: Maer defelve moeten gelijck enwatdightby 't ligchaem gehouden werden, op dat hy de fterk- te des Lijfs altijd by malkander moght hebben. De reghterhand fai by de lincker, doch wat
hooger gevoerd werden : Maer vermits de regh. terhand vry is, foo foufe gehouden mogen wer- den nae eens yeders gelegentheydt. Evenwel foud' het op de gedaghte wijs een veel betergni- tie hebben 3 infonderheydt alsmen de Manegien maeckte. De Knyen fullen wel t' faem gefloo- ten, en de Beenen niet te veel voorwaerts van 't |
||||||
|
Paerd geflrackt, oock niet te feer gebogen fijn j
want in beyde is een groote onverftandigheyd en ongefchicktheyd gelegen. Infonderheyd moeten de Beenen gelijck en reght afwaerts hangen, en met de Knyen aen den Buyck des Paerds gehouden werden, op dat ghy, als 't Paerd met het aghtet-litfcontraftimulum valfch of krom gebogen wou gaen, ghy fulcks daed- lijck aen 't been der felver fijde, daer figh 't ge- breck vertoonde, gevoelen moght, om 'tfelve te verbeeteren. Met de voeten moet hy reght, en niet vee-
der als met dekleyneïee inde Stegel-reep ftaen 5 houdende de Hielen noch uyt noch in- waerts gebogen, maer reght. De Stegel-reepen fullen oock niet te langh noch te kort fijn. Want indienfe te langh waeren, foo fou de Be- rijder geen flerekte daer in konnen hebben, om figh daer op te flutten : En indien te kort, foo fou hy figh felven in den Sadel op heffen, als 't Paerd een weynigh aggroppeerde. Sy moeten oock malkander j uyft gelijck fijn, d'eene niet korter noch langer als d' andere, 'k Weet niet, om welcke ooriaeck eenige willen ,datd' eene Stegel-reep langer als d' andere behoorde te fijn. Want bedenckt by u felven, als ghy d' ee- ne Stegel reep langer had als d' andere, of ghy dan oock niet met het lijf meer op d' eene fijde foud hangen, als op d'andere. Hier door foud ghy in 't Manieren 't ligchaem niet foo juyft voe- ren en met het felve 't Paerd helpen konnen, gelijck behoorde, wijl ghy de iufleffe uws per- foons niet kond hebben, welcke gefundeerd is op de gelijcke Stegel-repen, als op een gelij cfe gewight. Integendeel, als ghy met gelijcke Stegel-repen rijd, foo fultghy cierlijck, reght en vaft in de Sadel konnen lieten, niet ter eener noch ter anderer fijde hangende ; of oock 't Paerd d* aggroppeerende fprongen met flaen of fonder flaen deed, foo fult ghy uw fterckte te Paerd altijd beeter gebruyeken en vafter fittt;i konnen, als of ghy met oagelijcke Stegel-repen reed. Daer en boven, ghy kond de Spoor-llae- gen niet foo juyft en gelijck gebruyeken, als behoorlijck is. Want het Paerdt gelijcklijck de Spooren gevende, foo fult ghy 't op d' eene fijde hooger als op d' andere flaen,waer uyt ghy lightelijck kond af neemen, wat voor een Effett daer uyt ontftaen fou. Ickfegg' derhalven, niet te weeten, waer-
omdit (naementlijck, figh meer op d' eene Ste- gel-reep te leggen, als op d' andere) den Ruytec ftereket of veerdiger te Paerd fou maecken,wijl een yeder aen figh felven bevind, dat hy, te voet fijnde, ftereker en feeckerder met beyde de voeten te gelijck op d'aerde ftaet, als of hy onge-
|
||||||
|
Tweede B o e c k.
|
|||||||||
|
45
|
|||||||||
|
ougelijck, en met d'eenevoet hoogh,metd' an-
dere laegh flond Even 't fdve gebeurd den Ruyter te Paerd, die met fijn voeten in gelijcke Stegel-repen beveftighr is, en met een gelijck gewight te Paerd fit. Eyndlijck, dit is mijn meeningh,dat figh den Berijder beneerftigen en gewennen fai, om met gelijcke Stegel-repen en met gelijcke voeten te rijden, met een reght |
|||||||||
|
ligchaemtePaerdt fittende, gelijck tot noch toë
gefeyd is. En ofmen fchoon toelaet, dat hy figh met het ligchaem te Paerd boogh.foo is doch nu al dickmael gefeyd geworden,datmenfulks toe geeft op de Schoolen,daermen 't Paerd in de ge- woonlijcke Leflèn helpt; gelijck in 't eerfte deel deefes Boecks aen verfcheydene plaetfen ge- hoord is. T XXIV.
|
|||||||||
|
ï4ö Oeffeningh en Konft des Rijdens
XXIV. H O O F T S T U C K.
Van de Poftuer en Jufteffe, die V Paerd van Kop
en Hals hebben moet_j.
|
||||||||
|
!L-hoe-wel tot noch toe dickmael en
by nae overvloèdighgefproockenis van de Poftuer en lujlefie des Paerds, hoe't fel ve van Kop en Hals fai geor- donneert en gejufieert werden, foo is echter niet genoeghfaem gewagh gemaeckt van 't onder- lcheyd der qualijk-geproportioneerde, en der wel- geproportioneerde Paerden j en hoe eygentlijck te verftaen en t' onderkennen is, dat een Paerd, nae fijn proportie, foo welde reghte/wy?^, als de reghte en juyfte vaftigheyd des Kops heeft, of niet heeft. Voor heenen is breed genoegh gefproocken,op wat voor een wijs ghy 't Paerd verheffen en opreghten moet, wanneer het met de Kop laegh of nae beneden gingh. Defge- lijcks, hoe ghy 't met een gebogene Hals doen ohedieeren en by-brengen iult, wanneer het hoogh en met een geftrackte Mond gaet. Nu Wil ick ten overvloed, gelijck als tot een toegift deefes Boecks , oock eenige meldingh doen van 't overige deel, 't welck oock noodwen- digh te weeten ftaet, namentlijck, hoe ghy ey- gentlijck kennen fult de teghtepojiuer van een yeder Paerd, en of het met de Kop en de gant- ache proportie des Lijfs aen de behoorlijcke plaetfen beveftight, en tot Iufteffe gebraght is, op dat der faecke niet teveel noch te weynigh gefchieden moght. Merckt derhalven, dat de gehoorfaemheyd
en obedientie des Paerds alleen daer in beftaet, dat het met een gebogene Hals, met verwen- dingh des Kops en met de Mond nae den Ruy- ter inpofliier ftae : Doch niet, dat den Hals voor de Sadel, maer boven in 't midden, ontrent een fpan achter d' ooren, daer den Hals op 't fwack- fle, maer wegens de Kin-keeten fterckft is, ge- boogen werde; gelijck in deefe Signer by de Letter A. te fien is. Want anders, indien het Paerd den Hals voor de Sadel gebogen wierd, foo fou het met de Kop te diep,en met de mond onder de Borft koomen, gelijck men fiet, dat de fulcke plegen te doen, wiens Meefters hier van geen reghte kennis hebben. Derhalven moet ghy nu Qonfidereeren en on-
derfcheyden de goede of quaede proportie des Paerds ; Naementlijck : Indien 't Paerd van Kopen Hals qualijck geproportioneert waere, en |
||||||||
|
wegens deek quaede proportie de Kop niet nae
behooren metgebogenen Hals voeren konde, gelijck d'andere Paerden, die welgeproportio- neert en op - gewaflen fijn, gelijck ghy in dee{e voorgaende Figuer fiet, foo fai het evenwel (hoe qualijck geproportioneert het oock fijn moght) de Mond niet voor de Kop ftrecken, maer defelve ten minften gelijck houden, voe- rende de Kop en de Mondin een reghte Linie, gelijck by de Letter B.afgeteeckent ftaet. Want indien fulcks gefchiede, en dat bet Paerd de Mond over deefe Linie voor de Kop ftreckte, foo fou het met de Kop buyten de behoorlijcke PoJiuer,en te gelijck uyt de ghehoorfaemheyd des Tooras , en onder't; getal vanfoodaenige Paerden fijn, diein een quaede poftuer, hoogh en met een geftrackte Mond gaen. In tegendeel, indien 't Paerd qualijck gepro-
portioneert waere, gaende nae beneden, en dat het wegens de quade proportie, niet foo hoogh als andere opgeright kon werden, welcke wel op-gewaffèn fijn, foo fai het evenwel, hoe qua- lijck geproportioneert het oock fijn moght, met de Kop niet foo diep en laegh koomen, dat het met de Mond over deplaetsquam , daer den Hals en deBorft t' faemen ftootenj gelijck ghy, tot meerder, onderrightingh, by de Letter E. afgeteeckent fiet. Doch foo 'e gefchiede, dat het Paerd deefe Linie overfchreed , komende met de Mond foo diep , foo foud' het defge- lijcks uyt de behoorlijcke poftuer en gehoor- faemheyd des Tooms , en onder't getal der Paerden te reeckenen fijn , die met de Kop laegh en nae beneden gaen. Hier uyt kond ghy nu kennen en onderfcheyden, hoe veel hier in de q\ia.\ijck-geproportioneerde Paerden in 't een en in 't ander toe-gegeven magh en moet wer- den 5 en waer 't van noden is, 't eene of't ande- re deel te helpen, te neemen of te geven : 't Welck hedenfdaeghs van feer weynige verftaen en in aght genoomen werd. Ick wil oock niet vergeeten tefpreecken van
de luftsjje des Gebits eens Paerdts 't welck met het Hooft gejufleert en wel geordonneert is: Want deefe beyde, moeten met malkander Congredeeren, nae de Po/tuer des Paerds ter be- hoorlijcker plaets wel geordonneert en geright lijnde,
|
||||||||
|
Tweede B o e e k.
|
||||||||
|
147
|
||||||||
|
fijnde -, niet te kort nochtelangh. Ick fegge
voor mijn deel, dat ick geen grooter Effebldet Stangen en der felver gantfche werekingh be- vinde, als wanneer defelve, aengetrocken wer- dende, in haer pofluer wat te rugg' nae den Ruy- ter, en met het eynd des Teugel-ringhshaeren j cours neemen nae de plaets ,-daer van ick te voo- ren gefproocken heb, naementlijck, daerde Hals en Borft t'famen komen ■ gelijck ghy in de Figuer by 't puntje in dit teecken ©. fien kond. Waer uyt ghy dan oogenfchijnlijck dereghte lenghte der Stangen van een yeder Paerd kond hebben. Want foo verr' als ghy fien fult dat het Paerd met de Mond van de gedaghte plaets der Borft fai gaen (wanneer het in de behoorlijcke pofluer ftaet ) foo langh of foo kort moeten oock de Stanghen onder uyt ' van 't Mond-ftuck af gemeeten ,geaccommodeert en gefteld fijn , met een harder of faghter righ- tingh, nae dat de gelegentheyd des Paerds ver- eyfcht $ waer van in een byfonder Traüaet bree- der meldingh refchieden fai. Alleenlijck wil ick nu foo veel van de Stangen fpreecken , als hier toe van noden fai fijn. Ickbevinde,datfe 't Paerd op deefe wijs, als met een volkoomene werekingh, niet alleen in pofluer, maer oock in de reghte middel - matighe ftuttingh des Tooms behouden. Want het Paerd fai dan met de Mond niet laegh, hier tegens oock niet hoo- ger , of voorwaerts geftrackt koomen 5 noch veel minder de Stangen aen de Borft fetten $ of met defelve niet de Kop tuflehen de Beenen fconnen fteecken, wijlfe van den Ruyter op -
waerts getogen, en ghelijck als verheven wer- den , foo dickmael hy de hand met den Toom aentreckt. 't Paerd fai door dit middel gelijck als gedwongen fijn, de Toom en de hand des Ruyters t' obedieeren. 'tWelck in't Contrarium niet fou konnen gefchieden , wanneer de Stan- gen.gelijck eenige willen.langh waeren.over en voor de Borft afgingen, en haererightingh ge- lijck als voorwaerts van de Ruyter naemen. Dit is een groote en fchaedelijcke dwae-
lingh. Want wanneer de Stangen foo langh fijn, datfe over de gedaghte plaets der Borft gaen, en ghy dan den Toom aen-treckt, foo fult ghy de Stanghen niet anders, als aen de Borft van 't Paerd trecken , en niet aen de Mond , maer aen de Borft des Paerds houden; gelijck in de Letteren C. en D. te fien is. Soo de Stangen haer rightingh van den Ruyter voor- waerts naemen , foo fou niet alleen 't Paerd de- felve meer als ghy maghtigh fijn, maer 't fou oock op veelerley wijs groot gevaer konnen veroorfaecken, in t'faemen-rennen, of anders in een tmip te rijden, want wij 1 't Paerd de Stan- |
||||||||
|
gen foo hoogh voerd,foo fou 't daer mèê over al
aenftooten, en figli felven verhinderen , verfeeM ren,of wel geheel over hoop werpen. Eyndlijck, 't fou oock de vaftigheydten reghte ftuttingh of aenleuningh des looms, defgelhjcksde/k/?^ desfelven niet konnen hebben, 't Iseenklaere faeck , hoe verder de Stangen over en van de Borft en van de hand des Ruytefs ftaen -, hoe minder ghy't Paerd maghtigh kond fijn in eeni- ge voorvallende nood j infonderheyd als het vertoornd vvierd. lek bekenn' wel, of fchóon een Paerd met de
Kop (gelijck eenige willen) vryenbuytende pofluer gaet, dat het echter met de felve vaft kan gaen, foo dat het niet fchudde, of fnacke,* of an- ders gintfeh en herwaerts met den Kopfanta- feere : Doch dit is de reghte vaftigheyd niet, ge- lijck d' Ignoranten meenen, en noch veel minder de reghte ftuttingh of aenleuningh des Tooms. Want wanneer't Paerd buyten^//«eris,foofal'c fig met defelve vaftigheyd over of op den Toom leggen , en gelijck als daer in hangen, infonder- heyd , als 't noch daer enboven laegh en nae be- neden gingh. öf gingh het uyt de Pofluer hoogh en met een geftrackte Mond, foo foud het daeE tegen fteecken en gelijck als op den Toom drin^ gen j voornaementliick als het toornigh wierd. Dit kan dan geen vaftigheyd , maer een herd- beckigheyd genoemt werden. En ick fegg' wel uytdruckelijckjdat alle herd-mondigheyd der Paerden voonaementlijck voort-komt van de fwackheyd des rughs,en van de ftrackte des on- gebogenen Hals, mee welcke figh het Paerd te- gens de hand desRuyters fteeckten aendringht, en wederftreeft.gelijck ick te vooren in 'teerfte deel deefes Boecks aen verfcheydene plaetfen aengeweefen heb, 't welck dan foo wel de regh- te en middelmatige ftuttingh des Tooms als de lu(lefte des Kops ondetfeheydet: Derhalven kan oock 't Paerd defelve niet gegeven werden, foo langh het buyten pofluer isj welcke 't Paerd niet alleen cierlijcke gebeerden,en in al fijn doen een goede gratie geeft, maer oock feer bequaem en ten hooghften noodwendigh is. Want eerftelijck, 't Paerd fai fijnen Heer veel t
meer gehoorfamen moeten, als anders, vermits het met de Kop o ver wonnen, endefterektedes Hals(waer meede het [gelijck gefeyd isjde hand des Ruytersweerftreeft) daer door gantfeh be- nomen is. Ten anderen/tPaerd lal veel fekerder, en met de beenen vryer gaen,wijl't door de reg- te middelmatige ftuttingh , of de behoorlijcke hulpen desTooms.gelijk alsgeleyd werd. Wane ick heb te vooren gefeyd , dat de halve bewee- ging van 't Paerd, en d'andere helft van de hulp des Ruytets moet komen. Terf derden, 't Paerd Tz lal |
||||||||
|
148 Oeffeningh en Konft des Rijdens
|
|||||||||||||
|
fai al fijn doen en Exercitien volmaeckcer en
mee veel grooterfterekteengefwindheydver- righten, oock langer daer in continueer en kon- nen ; vermits de gantfehefterekte des Paerds en de g^atklxQ proportie des Lijfs met malkander te gelijck vereenight is ; en hier doorfal'tinal fijn doen gefchickter en behendiger fijn. als of het buyten depojluer met een loflen toom,en al- foo met een verlaetene fterekte des rughs gingh. Dat derhalven d' Ignoranten fvvijgen, wefeke hier van oordeélen', als de blinde van de coleuren , willende , datmen de Paerden, vyt de poftuervty en meteen loflèn Toom fal berijden. Al hoe wel oock vand' onverftandige gefeyd
moght werden , dathetonnodighis, aldeefe regiden en ordomtantien foo nauw, en als op een draed t'onderhouden, of de Paerden fooey- genthjick van Kop en Hals te Iufteren , te be- dwingen en te gewennen : Soo fegh ick echter daer tegens, vermits de Konft des Rijdens, en noch veel meer 't Rijden infighfelven , een groote lufieffe en volmaecktheyd vereyfcht, ge- lijck oock, dat fulcks cierlijck en met een groo- te Aenfienlijckheyd gefchiede, fooisnodigh, dat niet alleen dit, maer noch veel meer als ick op 't kortfte in dit Boek aengewefen heb,vlijtig |
|||||||||||||
|
geobferveert en nauw inaghtgenoomenwerdë.
lek voor mijn perfoon beken geerne, indien ick hier of daer over Land ofnae deFranckfur- der of Straets-burger Mis wou rijden, dat ick geene van deefe regulen fou willen aghten ofob- ferveeren 5 want 't fou my evenveel gelden, of't Paerd de Kop boven of onder, voor of aghter droegh ,of't met het Lijf krom ofreght gingh, of de Stangen hier of ginder ftonden 5 in- dien ick yeder dagh maer twaelf, derthien of meer Mijlen voortkoomen kon, foo foud'ick beyde de Iufiefse en ferme/se geerne laeren vae- ren. Maer vermits de verftandigeweeten, dat het Exercitium des Rijdens een Konft , jaeeen Adelijckeen Ridderlijcke Konft is , dieKey- fers, Koningen, Vorften en Heeren * in Oor- loghs en Vreedens-tijden , met groote Eer en deputatie gebruyeken , foo is noodwendigh, dat fulcks gefchiede met behoorlijcke luQefse en goedegratie^ ïoodzenighgeexerceert werden- de , dat niet een yeder Boer in 't gemeen fulcks fou konnen nae doen. Want 't geen een yeder kan.is voor geen Konft te houden.Boven dit al- les dunckt my, als men 't befte kan hebben , dat men't felve niet behoord af te flaen. 'tlstijds genoegh, 't quaede aente neemen, als men niet beeters bekoomen kan. |
|||||||||||||
|
XXV. HOOFTSTUCK.
Op welcke wijs d'afgereghte Paerden in hare Oi~
dre der lAancgicn, gelijck oock in goede Ge~
fondbeydD behouden fullen werden^.
|
|||||||||||||
|
I Ls nu den Berijder 't Paerd tot Obedi-
entie, gefwindheyd, en lufieffe der Ma- negien fai gebraght hebben, foo fai no- digh fijn, 't felve in fulcke iufiefse en orJre te behouden 5 doch oock daer nevens het te vetfehoonen, op dat het niet alleen by de luftefscvca&t oock by goede kraghten blijven moght. Derhalven, of wel de Berijder foodae- nige Paerden in fijn difcipline en oeffèningh moet behouden, foo moet hy defelve even- wel de gewoonlijcke Manegien (in wat^irfy oock geexerceert en afgeright moghten fijn) niet meer foo dickmael geven 5 maer't fai ge- noegh fij n,dat fulcks alle Maend of fes weecken eens gefchiede. Niettemin woud'ick,datghy 't Paerd yeder weeck fijn Les eens indaghtigh maeckte, en defelve gelijck als repeteerde, doch alleenlijck in't Vafsageeren en Draven, op de |
|||||||||||||
|
Volten en Kadopiaten, in welcke 't Paerd in fijn
Air is geexerceert geworden. Hier door fai 't veel meer in Iufiefse behouden werden , als of't in de reghte en volmaeckte Manegiegeoeffend wierd. In d' overige daegen der weeck kond ghy 't Paerd tot verluftigingh berijden. En hier door fai 't niet alleen in fijn luftefse, maer oock by goede moed en kraghten, en alfoo een lange tijd ten dienfte van fijnen Heer blijven. Men vind veele lieden, welcke meenen, hoe
langer een Berijder 'tPaerd onder handen heeft, hoe 't voor 't felve fchadelijcker en verderf- lijcker fou fijn. Doch dit is in't eene geval maer een opinie j in't andere evenwel de loutere waerheyd. Ick wil niet ontkennen (want d'ervaerentheyd doet het maer al tefeerblijc- ken) datmen hedenfdaeghs veel arme Duyvels van Meefters vind, die den Naem eens Pic^ueurs te
|
|||||||||||||
|
Tweede B o e c k.
|
||||||||||
|
149
|
||||||||||
|
te vergeefs voeren, en vvelcke, mijns oordeels, i
beeter een Stroy-gaffel als een Cavezon in de hand fou paflên, wij Ife niet anders vveeten, als de Paerden , ftracks in den aenvangh haerer fwackheyd en onvolkomene leughd, fonder ob- fervatie en ordre, door overmatigen arbeyd, Ga- lopeeren , Cotbetteeren , Rennen en Springen, uyc te arbeyden, afte matten en te plagen, foo datfe by nae nergens toe meer tegebruycken fijn, alsfe naederhand den behoorlijcken ou- derdom tot foodaenigen arbeyd (te weeten van fes of feven Iaeren) bereyckt hebben. Dit gefchied daer en boven fonder Funda-
ment , fonder luftefie, fonder Fermeffe, en fon- der feeckere eygentlijcke oorfaecken : Waer door dan beydedeverftandigeenonverftandi- ge,niet fonder reden, de gedaghte opinie op- vatten en behouden : En 't behaeghd my felfs niet, de Paerden op fulck een wijs afte righten. Ter deefer oorfaeck herhael ick hier weer d' or- dre der eerfter onderwij fingh, in't eerftedeel deefesBoecks voor gefteldt, te weeten, datmen in foodaenigh een onderwijfingh de Paerden moet laten komen tot haer volkomene kraghten en ouderdom,fijnde'c vijfde offefdejaer.eermen defelve op de Manegien fette. Daer nae woud' ick wel, dat ghy in't exerceerendet Manegien niet meer als vier, often ianghften fes Maenden toe braght. Soo foud ghy bevinden, dat dan de Paerden meer betoonen enhntinueeren, oock langer by goede kraghten blij ven fullen, als of ghy haer foo vroeghaen't werckftelde. Obfer- veert dan voorts d' ordre, om 't Paerd by fijn /«. flefse en praSlijck te behouden , gelijck nu ge- feyd is. 't Is evenwel niet genoegh, de Paerden matighlijck te oeffènen, maer 't is oock nodigh, dat defelve behoorlijck waergenomen worden, om haer by goede gefondheyd te behouden 5 want een goede Koefteringh werd voor halve Voederingh gereeckend. Men fiet evenwel, dat hedenfdaeghs de neer-
fligheyd des Gefins, en 't ordenti ij e k goede op- fight over de Paerden by nae over al mercklijck af neemt. Doch dit is niet alleen toe te fchrij- ven de traegheyd en naelaetigheyd der geener, die hier op paffen fouden, maer veel meer (in- dien ick 't derfde feggen) d' onaghtfaemheyd der Heeren felfs ; als fijnde de grootfte oor- faeck, die de Dienaersforgeloos maeckt. Want als 'er de Heer geen aght op neemt, foo laet de kneght vijf een even geral fijn. Men pleegh te feggen, dat de Voet-flappen, of't oogh vanden Heer de Paerden vet maeckt. Want als hy felfs 't opfight daer over heeft, foo werdenfe oock van de Dienaers beeter in aght genoomen. Maer hier van wil ick niet verder difcoureeren-j |
||||||||||
|
want indien ick feyde , dat de Heer het niet
aght of verftaet * en dat het de kneght niet geer- ne doet, foo foud' ick by beyde weynigh danck verdienen. Ick laet derhalven aen eenyeders welgevallen , hoe en op wat wijs hy fijn Paerd, nae gelegentheydt, Koefteren en waer neemen wil ; alleenlijck fegg' ick, hoe dit beeter en or- dentlijcker ghefchied 5 hoe hy 't felve dies te langer fai konnen gebruycken. 't Is derhalven mijn meeningh niet, hier Re-
gulen en Or dr en voor te fch rijven, om de Paer- den behoorlijck waer te neemen (fchoon fulcks wel noodwendig» waere) maer alleenlijck heb ick voorgenoomen, met weynigh woorden aen te vvijfen, op wat voor een wijs de Paerden voornaementlijck by langhduerige gefondheyd behouden j en voor alle toevallige kranckheden geprefervèert konnen werden. De goede oppaffingh en ordentlijcke Voede-
ringh behouden wel voornamentllijck de Paer- den in een goede gefondheyd, maer evenwel is ten hooghften noodwendigh, datmen defelve in 't Iaer eens Purgeere $ niet door Apothekarijen, welcke alleen ter nood (als't Paerd fieck is) moghten gebruyckt werden 5 oock niet met Gras, want oude Paerden bekoomen gemeen- liick de Worm daer van$ maer alleen metKruy- den, welcke fagliteli)ck/wgm-CK, entegelijck oock inwendigh heelen en geneefen. Yeder verftandige weet wel,hoe veel onordeningen en boofe difpofttien een Paerd (in wat voor een Conditie het oock gebruyckt werd) binnen een Iaer tijds begaen en uyt ftaen moet, 't iy in Drincken, Voederen of overmatigh rijdenjwaer door 't dan inwendigh ontftoocken, of anders op veelerley wijfenvervuyldengebreckelijck kon werden. Door dit middel, van Purgeer en met Kruyden, kan fulcks ten deelen verhoed werden, dat het quaed niet verder toe neeme. Want 't is altijd beeter, eenige fieckte voof te komen, als defelve te willen verwaghten, en dan eer ft te cureer en. Wy fien dagelijcks.dat veele lieden figh in de
Lente en Heviüpurgeéren, en met noodwendige Artzenyen preferveeren 5 niet om datfe fieck Ajn, maer om niet fieck te mogen werden. Op defelve wijs geloof ick,dat de Paerden,door be- hoorlijke remedien,by gefondheyd behoudenden voor veelerley toevallige Kranckheden bevvaert konnen werden. Wijl ick nu, van mijn Jeughd af aen,degroote Effetfen derKruyden veelvuldig en oogen-fchijnlijck befpeurd heb,welcke mijn Vader, faliger gedaghtenis, beyde voor gefon- de en fiecke Paerden in 't gemeen veel ge- bruyckte , en daer door veele der felver by ge- ; fondheyd, jae oock by 't leven behouden heeftj T 3 ' gelijck
|
||||||||||
|
\
|
||||||||||
|
ì5° Oeffen. en Konft des Rijdem tweede Boeck.
|
|||||||||
|
geiijck ick oock felfs in diergelijcke gevallen
veele rijcke en voornaeme Lieden daer rriêê ge- diend , geraeden en geholpen heb, bevindende daer door 't gebruyck der Kruyden, tot de ge- fondheyd der Paerden, ieer nut en ten hoogh- ften dienftigh, foo wil ick foodaenigh een Re- cept , als een fonderlingh Experiment, om de Paerden gefond te behouden, ten goede van een yeder, hier neer-ftellen en gemeen maeekenj en daer mêê dit vverck befluyten. Neemt AlJJem, CardobenediÜ, Cicorey met de
blauwe Bloemen, Agrimonie,Lever Kruyd} Aerd- beffen-Bladeren,S.lans-'Kmyd, Margarethen Kruyd, ffer-Kruydt Duyfendgulden-Kruyd (Centaurium minus) Wei-gemoed(Origanum, of wilde Mafe- leyn) Roode By voet , V eynvangh , Wïuyfen-ooren (o{Nage\-&tüydiHeydenfchivond-Kntyd,Peterfe- lie, Longen-Kruyd, Herts-tongen, Kers, wilde Self, Sonnen-gordel, Bibenel, bruyne Bethome , Alants- wortel, en gefneden Soet-hmt. Deefe Kruyden (van elks ontrent voor een halve ftuyv.) falmen doen in een Kuyp of rob vol Water ; en daer by drie of vier Handen vol Geneverbefien^ïn een |
|||||||||
|
Sackje gedaen5 oock drie of vier Handen vol
Som op de Kruyden ftroyen, en daer onder roe- ren. Daer nae fai men 'e wel toegedeckt een dagh en een Naghtlangh laeten flaen, laetende daer van 't Paerd veerthien daegen langh dae- gelijcks drincken; doch ghy moet yeder dagh weer foo veel water daer op gieten, als ghy daer van genoomen hebt. NOTA. Indien'er veel Paerden waeren, foo kanmen noch een of twee- mael foo veel Kruyden neemen, nae dat van no- den fai fijn. Doch voor dit boven ftaende geld fai voor twaelf of veerthien Paerden genoegh fijn. De befte tijd, wanneermen dit in 'twerek
moetftellen,is, als de Kruyden haer befte kraght hebben 5 't welck in onfe Landen ontrent May- tijd of halve lunii is. Deefe Kruyden fullen de Paerden , die daer van drincken , verkoelen, verfrifTen , en inwendighfuyveren , foodatfe dan dies te beeter fullen gedyen en toe neemen. Infonderheyd als men haer Voeder geduerigh met dit Water befprenght en voghtigh maeckr» |
|||||||||
|
B E S L U Y T.
Eyndelijck, wijl'er niets gedaen, gefproocken noch gefchreven kan werden ,'t welck niet
beter had kon nen gedaen, gefproocken of gefchreven fijn, foo gelieve oock den goed willi- gen Leefer niet te dencken, dat ick die tegenwoordige werek gefchreven heb, als of'er niet meet en beeter van had konnen gefchreven werden. Ick weet feer wel, cftt men 't geen ick gedaen heb, veel cierlijcker , beeter en volmaeckter had konnen doen. Doch ick heb voor deefe tijd niet an- ders willen fchrij ven, als alleen van 't geen my door eygene oefFeningh en ervaerentlieyd bekend is : Biddende den gunftigen Leefer, fuleks in 't goede te willen aenneemen. vermits ick dit Boeck niet uyt geef, om daer door eer of voordeel te bekoomen, maer alleen ten goede der foo- danige.die luft tot defe Konft hebben,en geerne 't reghte Fundament ende befte ordre daer van weeten wilden : Opdatfedefelvehierinleefenmoghten: Doch't leefen is niet ghenoegh, fonder dat hetgepraiïifeert en by der hand genoomen werde. 't Leefen is haeft gedaen, doch de handelingh en werekingh bekomt- men foo haeft niet 5 wijl alleen d' oeffèningh de volmaecktheyd van alle dingen moet geven. In alles onderwerp ick my't Oordeel van de geene,die in deefe Konft meer verftan- digh fijn , my beveelende in der felver goede gunft, en alfoo dit Traïïaet eyndigende. |
|||||||||