0

TB Ö Er K ^Ti

anttotlcftttmmatftlmTOaUeD^mflitjftimbanSi

eracmujouwen ücijtcUcb ouercomm/racttefielicöcieebicnncn/i/ ,
öoojcomcnraamp;egöcncfcntoojöen. aiIetWaitotepgmecbarc.'^ Ar«
tJftnbenfcerücpactöenlAcoBRvFFEN^t.iamp;tJföamp;nt0t2- i

Daer bvghevoecht zijnde een profytclickeleeringhc, van hcc '

Voeftcrcn cnde handelen vande nieugheboren kinderen,

ucrflefet tottm i^oocööuptfd^e ftt ons» i^cbnïantrröc Xm^v
Deur Martyn Everaert B.

Cenefis II T. 6 /fft //

j

il

mm^Êêm.

Sfttttoelclftrmmma^ïmmaueöepmdtcftetjmtjanfl

toen/cnbc tn toat ggcflaltcöc JKenfcfte in m raoeöerjs Jicfiaem
gljm/groepctentiegöclioietttoo^t. ®oo?tjSgoealamp;ctIcpefic«cn^^^
Cracmto?outoen licjjtelitfe ouctcomw/raEtcefielïcöejBebictincnir;'
l»oo^omcti enamp;e göentfen teojöc». 2111e t'fameii tot cpgen ertjare.!
ijfttibcn fett öcrmaetöen IacobRvffek ^tabt Jßeöicnn m 2
ccctntgiH ö?uc6 totgegfteum/etiöe nu tn tijt oy «n nicw öecöe«
met fcöaone Jpigucren tjcrcim.

Daer bvghevoccht zijnde een profytclicke leeringhe, van het

Voeftcrcn ende handden vande nieugheboren kinderen.

uerflef« Uittm i^oocööuptfcBc lt;n onsf i^eöedantfföc

Deur Martyn Everae*.t B.

Cerfeßs UT. 6 /f// //

PREVmE^ÖïE.

Ie Staten merael der wreenichde Nederlanden, heihen Ghepmt^

^endeGhetaroyeert, Cumen endc^oBroyeren mitsdifen GorneÜs
Boeckdrucker binnen K^mHelredam, voor den tijt van fes naevoL
aren alleene inde voorfz.gkunieerde Prouintien te mogen druckent
' 'izheintitftleert,^'Sgt;o^c Y. vande V.ROET VVYF
•thpv^n alle hamelicheden vande Vrouweriy ende in wat Malte

cemen met coßeUjcke^ Medicijnen moghen voorcomeni ende ghenejen
mrdi.Alle t'famcnwt eygen ervarenthepvandefeerve^maerden I ac ob
Rv F F E n Stadt Medicijn tot Zürich, ecrtijts in drucke wtgegeuert^endem
ter tiit quot;p een nieuwe verbetert, eude metfchoone^ Figueren verciert amp;c.

OuerihefetwttenHmhdupfchc^ in onfe 'Niderlantfche j^rakc^, door
M artyn Ever art. Verbiedende allen, ende een yegheückent jeluemt

cheheele ofte indeelena te drucken, Oock hujten deghemieerdeProumtten
nmdruSi inde felue te vercoopen.[onder confint des voorf Cörnehs Claej^
himendenvcorfr. tijt van fes laren, optc va-bcurtc^ van fulcke naeghe^
druBe ofte vercochte Boecken, Ende daerenbamp;uen vandefomme van
tich Carolmguldens, deen helft tot f roßte des voorfz.^ Cornelis ClaeJ^,
I ende d'ander helft totprofijte vanden armen. ^Idusghedaen, endegere^
Uolueertinde vergaderingh^ vande Heeren Staten generael. InSgrauem
\HAghe^dmxiij.Februarij iSß i^

Ter ordonnantie vandc voorfz.Staten.
C. Kyderßene..

DEERVVEERDIGHj

ende eerbare vrovvvi

ANNE, WETTIGHE H VYSVROVWE, VA^^

den eerfamen ende fecr geleerden Heere Niclaes'
Kuenle, Ghemachtighe vanden Paltfgraue tot
• Klingenmunfter, mijn feer beminde Nichte.

a E wetenfchap cnde kcnniffe vän fmenfchen ontfan-
Igheniire^gheboorte, ende opwüficn,co is nilt;;t alleene
{ nut tot een aenfchouwen vand^ cranchedqn die ons
öaenhanghén;met dewelcke oock alle menfchen, om
der Tonde wille,zijn omvanghen :maeris ooc hooge-
lick van noode, tot een onderhoudinghe ende bewaringe vander
chefonthey t. Nu is hy onghetwijfelc aifoo ghefchapen, om dat
deghenedie ncerfticheytdoen,om tot Tukken wetenfchap teco-
men eerft ende voor al, iouden haerlieder Crancheytendeghc-
breken kennen, cnde alToo henlieder leuen te nauwer ende ftiller
aenftellcn, om hun Teluen met meerder neerftichey t te moghen
wachten voor t'ghene dat haerlieder natuere vyant is : Ende by al
dien t'bcghinTel van eenighe fielen in henlieden hem vertoont,
om dat fy met cleynen arbeyt, eu tamclicke neerfticheyt, de (eluc
drcwils fouden moghen ghcneTen : tot dewelcke naemaels, als
die inghewortelt waren ,ende d'ouerhant ghenomen hadden, ccj^d.
Medicijn Toude dicmael tevergeefs, oft immer met cleyne voo-y
deringhe, zijn confte ende Medicijnen ghebruycken, Daeroi
hcbbea ooc die Ouders,niet fonder een londerhnghe beduuKtnl
den lon'^hc lieden voorgkhouden endeinghebeeldetduheerüc
fpreecwwit: Kennet v (eiuen. Wdck woort hoe wel dat vele tti

^ y---------------------------A ij ^ verftaüi

VOORR-IOBM.

^gheeft, fópbediedet nochtans fondcrlinghe defc fikc,
^.jcerften allemcnfchen füllen bekennen dieheerlickega^
met dcwelckc fy van Godt alraachtich begaeft zij n,in defen,
^alle Iitmarcn,ia die alderflechtfte ende verachtfte, fooaer-
d'een tot hulpe vanden anderen behoorlick heeft gheordon-
t. Waer wt dat fommighe vanden ouders, den menfche ghe-
[eten hebben de Gleyne werelt. Daer na füllen wy oock wt fulc-
.cen bekennen van onfe cranchcden,ende vande fchrickelicke ex-
l;mplen die daghelicx ghelchieden, ons feluen hoeden voor ftoo-
ringhe ende verderuenifle van ons Natuere ende van alle de lidt-
maten van dien, ende oock in onfc wtwendighe maniere van le-
üen, ons feluen eerlicker ende ftiller draghen. Tot wekker ken-
niflè nu wel is van noode een verftandighe aenleydinghe, ende
handtleydinghe van delen faken,om dat die foude moghen te bc-
quamer ghevattet, gheleert, ende tot profijt ghebrocht werden.
Nu aenghefien dat wy, als die Heydenfche P atolêgt, in een bor-
gherlicke t'famen-wooninghe, niet en moghen alle t'famen zija
Medicijns, nochooc Acker-mannen, maer wel eenige Medicijns,
ende eenighe ackerlieden, fo is metten cortften ghclèyt een yege-
lick ghefchid Meefter in zijn confte te gheloouen,ende een yegc-
iic, als hy in fulcken faken tamelic is gheleert, voor veel (ware toe-
vallen hem (èluen lichtelic te wachten, oft als fy aencomen die te
connen verdrijuen, zijn twee faken die nutende van noode zijn,
foodat een yeghelicdie zijn ghefontheyt in weerde heeft, hem
feluen in defen fchicke nae de Leeringe, Raet ende goetduncken,.
van een vermaert Medicijn. Wy füllen dan wel betrouwen de ge-
ne, die wy daghelicx mercken, fien, ende ervaren, dat veel goede
endeprofitelicke faken, totweivaertoft orboor van fmenfchen
leuen, connen int licht bringhen, ende ooc alfulcke, die d'oorfa-
ken, oorfpronghen, t'gheneièn ende mcefteren vande fiedcn, cy-
;entlic weten ende verftaen, endedicwils henlieder neerfticheyr,
;nde confte bewijièn, ende in fware fielt;a:en feer claerlic ghetoont
lebben, veel (èkerder ende Éeterdan den landtloopers, die niet
erfocht, ghcfien, noch geleert en hebben, ende alleene om een
ileynen penninc, de flechte lieden gt; fonder acht te nemen op die

oorlakc

V o o x ». ï'n.

öorfake, hecrcomen, natucre ende qualiteyt vander ficfte * ^
meer ander faken, met henlieder fonder conftc tTamen geraej ^
fmcirwerckbedrieghen, ended'een voord'ander ingheuen,^
feerveleooc daerdeur fchandelick van heurlicder leuen beroc
ucn,endedooden.nbsp;.

By alle fulcke (aken, hebben veel trcffelicke, cloecverftandigeJ
ende inde natuerlicke faken geleerde meeaers gedacht, niet fon-'
dergrootemocytc,cofte, endeaerbeyt, hoeiy den ghemeynen
man fouden raoghen feker regels ftellen, nae dewelcke hy hem
foude mogen in zijn leuen draghen, ende alfoo alle litmaten van
fmenfchen Jichaem, tTamen ooc alle, ende yegelicke toevallen
ende fieóten van dien, met haerlieder ghenefinge met feer grootc
neerfticheytbefchrijuen, niet fonder een fonderlingevcorderin-
ghe, nutticheyt ende eere. Ende daer nae vander ontfangeniflTe,
waflcn,ende gheboorte vanden menfche, hoe ende wanneer die
aengaetjWat daer by ooc is teaenmercken,en hoe men daer mede
fol ommegaen. Voorts hebben fy ooc van ander toevallen des
menfchen, naer dat hy is gheboren, toeneemt, ende groot wort,
fchrifteUc achter ghelaten. Ende onder meer andere heeft hier in
gheaerbèyt die wel ervaren en gheleerde Heere Iaoob Rvf, Me-
dicijn vande Stadt Zurich.die eertijts in druc heeft ghegeuen,een
profijtelicBoecxken,genoemt t'boeck vande Vroetvvtfs.
Ende alfoo men heeft bevonden, dat veel menfchen met fulcken
Boecxken hebben gheholpen gheweeft, denwelcken t'felüc ooc
heeft aengenaem ende liefgetallich gcwceft,om de nootfakelicke
materiën die daer in ghehandelt worden; Ende ooc om dat ic van
treffelicke perfonen, ende goede vrienden aengefocht ende ghe-
beden hebbe gheweeft, om henlieden deur den druck dit fèlfdc
Boecxken mede te deylen, foo hebbe ic henlieden ende meeran-
dere geerne hier in willen belieuen. Ende tot dien eynde hebbe
ic dit Boecxken neer ftich ouerfien, ende beneerfticht in beter en
ghebruyckelicker Duytfchefprakc tebringhen, ende met fiaeye
Figueren verciert: Qoc daer by ghevoecht een profijtelick nictt
ftucxken,vande gherechte forge draginghe ende voefteringevan-
denieu gheborenkinderkens, die ic tTamen op eennieu hebbe
,nbsp;A iijnbsp;doen

V O O R R. B B-1 K»

5n druckcn, rnctde weicke onghetwyfclt veclgocthcrtlgelic-
ien füllen mogen ghcdicnt werden.

..Ende aenghefien dat hier ende over al t'ghebmyck is, dattnen
ierghclijcke Boecken pleecht toe te fchryué eenige goede vrien-
Benjonder wekker namen de felue moghen uytgaen, fbo hebbc
'ick icer licue ende beminde Nichte, niet alleene om fuicken ghe-
bruycks Wille, maer veel meer om ons na maechfchap eiï bloets
wille, ende voorts uyteen fonderlinghe gheneghentheytendc
tgoet herte^dat ick hier ende over al tot v drage, allulcken Boecx-
ken uwer L. willen toefchryuen eiide toe eyghenen: wel ende ge-
heel verfekert zijndcdattfêlvefal,v ende alle ander perfoonen,
den wekken tfelve fal in handen comen^niet alleeneliefghetal cn
aenghenaem,maer oock nutzende in veel faken dienftelickzijn.

Nu is mijn ernftich ende vriendelick bidden, dat ghy alfulckc
toefchryvinghe, tot geen ander meyninghemy en wilt afnemen,
rfan dievan rnyghclchietis^ te weten, Omven den uwenvrient-
fchap, ende mijn goede gheneghentheyt hier mede te bewyfen,
ende daef uyt mijn goet hertetot v ende den uwen tén beften te
aenmerckcn, ende om voortaen my in uwe goede vrientfchap te
houden ende blyuen.

God Aimacljrich wil v,ende uwen feer lieven Man,Kinderen,
ende allamp;die v licfendc weert zijn, om zynen beminden Sone le-
fum Chriftum,fterck ende ghefont houden,ons den felven in zijn
eewichduerendeghenade bevelende. Ghegheuen totFranck-
fort aende Meyn, den n.dach van Meerte, inden larc na die ghc^
boorteChriüi,i58o.

E. L.

Oom.

SigifmondFieravent,
ßoeckvercoofer.

3|et eerde -êmk ban m

Crooa boecpfeett/ïiet mUHt öen mmtt^

tütjuen / möe bclï2uc(|te Bjoutiien Dimftdich 10/ fpjeecht tti=gt;

öe Imrt öan t'5aet baiiDcn 0gt;annfn cnöc B^outüen/ niDc Da«
ïjenlieöer «©ntfangïjcniffc cnùe gfjcboozte in
öüjcltfec göeöeelt ië in fcjï Cajittclö.

quot;Andewondcrlickecndenatucrlickc beghinfds, hercomcn, cracht ende
werckinghe van aldcrhande ghemeync zaden, vander eerden, maer Ion-
derlinghe van t'zaet van Mannen ende Vrouwen, hoe dat die malcander

fhelijck zijn^ende in malcander veranderen, voorts wat dinghen de felf-
e zijn, wacr wt dat fy walTen, ende wat daer wt voort comt,

5|eïgrBcrU)Ö3ö aïjs aïle üoïcomen creatucrcn/ eff
oocb allE t'gcnc öat in cnbe lutter eerben romet/
fjjîuptenbe gtûcpet/ ^ijneerfle bcgfjinfel cnöe
oo2fpîoncamp; ï)cfft ban'enbetot bte göefïropbe/
gftevlante/e'nbe geiwojyen 5abcn/beucbbje!camp;c
tfeïfbe tocnetnet/tooltomen toojt/ enbetot3nnlt;
bcr fubflantte oyUiaflct/ban btoelröe fjter naec
claerltchergöefiJjoamp;enUJojt: 3lïfoo Tjeeft oefïi
be mcnfflje jijnen oo?.fp?oncfe/ Ijetrr oi.ien/ cnbJ
bcgöinfeï tot ïjet natuerficS jaet üanbcn itian/
bUjcIcöegöefïrcpt £nbegï)eluo?}jen ijsinbcnar*
fecr banï)ctnatuerIïfamp;lt)fbcr©?ouüjen.ïliïrIcamp;
5»eï nitt anbcrô en tjs/ban een oucrüloebtgöe bocfittcöept/ enbe een fay/bat
nae alle be bcrbonüJingfjcban ö'menfcDen boetfel inben Itcljacnt/tot a!le be

enbe bercptüjojt. Ban toaet nn enbe Vaaer tot öat bit mannelic ;aet comct/
cnbe öoe bat t'felfbe 5nn eerflen ooifpioncli enbe begöinfd öeeft/ groeprt en
öoojtö comt/bcur t'fcfjepben enbe biur Ijeranberinge/ fnlt göp albuö nterc^
6en/enbetjerflaen bat tTelföe5aet albcreerlfiiinljegfjtnfel necrnt enenjröt/
tot bfe fubflantiale niaterie tan alle öc b.iueftten enbe gRetoafTcn banbec
«i'be bf toclcfie 45obt öccft inöen beginne gI}cfcI)Äpen tot lt;€)nbcrf{c«t ban*
bcn m^nfröe 7 ten cpnbe Iju öie foitbe mitten / gft?i)i?iipc6cn enbe eten / enbe
totJiijn groepen enbe toeüemsn bienflelirftft^eft gfieojbonneert) beur gct.
tjrrgt;uifTeicn enbe beranbcren banbeljoojfepbe üoetfelgi tnbenlicg.aent/6p
'»efer ninniere.

'^legöcltcfee fpüfß enbe tjoetfel bie met ömmonöe ggenut / metten tanber

ßemaltii

.jemaiat / «tbe ^anbec 5Bagöe owfangôm toojt / meet ftt tatet mantetcK
^acriïoiiïuct enbe \gt;cranöettttJojöen/ atjï ccngececljtc enamp;enatweclicfee fpgfe
FStDe boctfel/öie üau 45oöt/ tot onöcröout Desi leueitjS nuttdicfe / bequaein/
enöc natuccltcö goet iS gßeojöonneert. ®ati befe ftnjfc / inöc j®agt)e tiet*
feaDcrï jijHlie/ moet öat repn/ tiatt cnbc fupuer / gijcfcgepbe ii UJojöcn ijan«
Den onrepnen enöe onfupueren Dcuc ö'eecjïe teectnglie/ öeur t'betlteeren en*
.öe tjeranöeren / fulrjc bat alle t'göeiie Dat otircpn ense onfupuec m met 3ün
houecüloebicócpbtfal natucrlicbgöelepbt enbe g^efonbrn taojben Deur De
jBagljc inDe Darmen / enbe beur De fclue / enbe ben aeriJ leDttg göemaetamp;t
■ enöe UJtgöeftamp;ubbet 5ijn/nae t'göemepne gfjebjoptfe baaDe jâatuerejBaet
l^et rcpne/claere/ enbe fupuer/ bat iiibe Jtiagljc enbe bannen 10 göebicuen/
enbe moet beur bie natuerlicfte cobntgöe/enic Deur ijtt toerrii üan D'eet^
fte teertngïje/üJtteï Jlîagôe enbe barmen/ beut gepmeficSe enbe tjerbojgen
abet6ens/öie tot be Eeuer gaeii enöe biennen/nae Die a.raeE g^efonben en*
öegöefcamp;icfeet 3Dn; alïSeen ggerccftte fprjfe/ enbe natuerltcb tioetfel ban
Dien. '^inbe feiue |al nu bie eenjS ggcteerbe/ ggefupuerbè / enöe beranberbe
in een Dunne materie oft fapacijtigge enöe materatötigöe öotötjcötpbt/
isoo? bc t\aecbe repfetoierben beranbert / ggefupuert enöe gfiefcftepöen/ m*
tucrliclt bie eetjïe ijetboutoingge gfjelgcfe / in t'fcamp;epben enöe aföcplm bes
onrepns enbe onfupuerjs/ baoDen fupueren/tlaeren/enbe repnen/ fulejc öat*
tet göenc bat onfupuec enbe onrepn / öeur be ttoeebe tccringöe bejs a.ewers
ftebonbcn Vao^/fal enbe moet natuerlicfe göefonben/ggcöoo^bert/enbe ban
öelLcuec berfföoucn\oo?ben/beur Den öepmritcBen üjccö enöe jlrate ijanlie
gangfjen bet urine/enbe jüter en/in iLatgn gge^eeten Pori Vretercs,fotinDe
blafe : toaer öat öefe jnaterie gaec fal betanöcren enö^ beramp;eecê in fubflan*
tieüanyiïfe/ bie beur be blafefal totgöeftÖubbetenö«^ebjeuentoojben/
eöclgrft onö öc natuece leeret enöe o^enbaermaert.jBâibfiet repne/claere/
enbe fnpuer/tc teicren/öet faïoe t/toojtöanbe Heuer göefetcjamp;et enbe gljefon^«
öcn nae t'l^erte/al0 jijn gïjeredjt enbe natuerlie tooetfelenlvgfe. ï©t toeltö
iiloet öïc öeröe cofeingljc anöerluerf int inerte teolb^ocßt enöe Vötgöereegt
tajoiöï/ öeur t'frOepben/ beranöecen enbe aföeclen/besi repnenjs üanöen on*
repiieîi/alïf bo:en in ö'eerjle en t\iïecöe berbcutoinge ggefept i^.jSu tooibet
onrepne en onfnpuer ban befe berbe beröouüitnge efl coMigge öcjs petten/
ttatu^frltcft gljcfonben enöe göefcïjicBet inöe feöen banber geboomte / oft nae
rggemacljte banöen menfeöen / öeur een ôepmeïirèe öeurganefe/ bjeeg/oft
fibecfeenö banbe baten bie tot bieufl banber natuere geojboaneert en befloquot;
ten 30n/fuïc]c bat bettr be begeerte banbe a,euer/cnbctoenu(ï ber ^erten/be
f^elue öetoeecöt enbe üJtgamp;efcïiubt bjojt/ beur öet berfamen banbe llïan en«
Ù2 ©loubJe/ ïjet toekfee een :Êaet gfjenoemt tîâojbt/ totten toeleSen t'ïteinbt
in fm'aeber« lie^ame güefcljapen tooibt/ toeneemt enbe gcoepet- ifôaer ftt
repttc enbe fuuuer bau befe öcrbc fofeing^e ber inerten / te toeten ïjet fubnjl*
fte tjloet/ bat hu bicmael gDetoSetm göefupuert iss in t'#erte/toû?t boojts
^^efcöicamp;et enöe ggefonben tot bie gcoote?^ertaöer/ beur be toegen en gan^
^en ber aöcten/öiemen fteet Capiilares,na alle en pegelttfeeïeben ban fmeii=gt;
fctjen gftefleele ïtjf en Hramp;aem.gn toeltöe gangïjen/aöeren en baten/be Iaet=»
^e enbebteröe coSinge öp een nieu boïbjoröt toojt / beur get ftgepben enbe
öepIcH öejï fnpuers toanbm «tfupwtó/al^ bo?en in beerfl'e/ttoeeöc eü bet öé

teerißfi«

tuüitavinHie inaiene/ »»wtnbsp;f'•quot;-t'*-quot;

imt enbe ofteteocrt Vuojöen/^m bie ggeeflelicKecrac™ „
S^Senbe t'leum in allenplaetfen enbe öoeciaf m fmenjröenlicöac

'^ÄmÄÄSoibenbtrgelij^

Kkk eeubmfeupten enbe groepen. l©ant mm «en fpijfe naer bat
Snbsp;maelberanbcrt/gljete«

t?n SoTbienatwetliflie jaben toanbeomen enbe mipbcn/ alöbie mben
wonbtïScr eerbe cD^nepet/ gljeflcaptcnbegljeUJojpentoojben/toiec

Sut enbe öoeurjn/ te faepen enbe planten/ enbe bat beur tTcïjepben enbe
Kien be« fupueris tjanbcn onfupuer / oft ftetnuttelicfte enbe goebe/ban-
Ski onntS enbe guabm/ ató üojen i0 gïjefept / btoekße albuis göefcgiet.

Sn fSS/Sen^ ofbot«ßm / btoclrfictot bic ttoeebe teermgöeenbé
^uStSfröuetto tïeelKen ofbottcBen ban b'eecfte teeniige cnbeberam

Het eerfte Boeck vantic
f*ecl)te Matuïcïicïic fygfc tnit toetfcl/totonbcïöouamp;ittflöe banbcn mmftge,
ISBaect'jact öat inbc tojuröt Uggget / üjojöt öeur iJt lactfle tcerinel^e/ ciiDe
tóeuf t'fcöepöcn isejs öüctss üanöeti quaiien/notöf«p«etöcr/ ijtorirficDaeE na
[ftrm fciuai tot fcöuöDet cnbe Icbifï) maecfit ban ijuerlslocöiröepöt / aljï
fijn Die ftöiibbeFienö of öet caf/aljs üojen ijs gïjelg^:j^aer alle öe|c \jicc ücr^
»nöeimg^mci»bcl3ttDoittoiußcn/rry3öct5giui:acl)t/öeacJ5t/cnbenatucre
jan aUs öe clcune cnöe grootc toojtelen / enöe grcotc cnöc clcpnc tatBcn of
huptUen Uanötn gOcïjcclen fublïantialcn feoom / sö^ijcü ÖP l»tter ccrbm
% alle \)okomtntöcjJt ijö gfjcluaffen / enbe nttt toan een U)0|tel / of ban een
jfjclien of 3aet alleene / als t'ommigQe otm-baven mepneiu 1Bantamp;ena=^
Euere begljeert altijtjï aen tc neincn ïjaer epgïjen Iköaem / cnbc öafr epgüjen
fublliintie Daec tot bat fp göecanien / gljetoaffen enöe ijoojtö göetoinen ijs/
fctoelcfie toaerarfjtieft 10. l©ant een ttppelfaoom bjengt toebtrom üccit/
2«ppelen enbe göecn #eeren/ oft eemgfie nnber bjeinbe tjjucöt.2|nfgöe(gc]P
cenideeröoom/ enbjengljt g0cen2iyiJcIenUoojt/ oft cenigFjen ijjemöe»
aert / maer fp toojöen nattterlitö/ enbe iegödicß «ert nae fgöeflatgte/baec
of bat göcgreffijt of gïjeylant iiS. «Daet en bouen aljS ïjet iiatueclieft saet
«ae 3tin epggcnfcftay enbe natuete / beur aïleene een tooitcl / enbe taclï feu«
öe groepen / foofoubetiwerbatgfjefaepet enbeggeylanttoace/ niet meer
öau een toojtel etibe een tacb of ffruptfe eriigöen enbe fleiuieinen / btoeklie
Witegfieualle natuerïic!te5abcn/ cnbegaerUcbernatuere, aengljeficniw
öat ggeïtjcïi toan ggelgcö moet göcïjojen 3ün / foo moet bat jaet toeneint«/
groepen/ e;;5ic 3ijn trfw^t/ aert enbe natuere uaelicm trecfien/ enbe natuer«
ïicöacHnemeutotöct bor^tefap banbereerbe/ beur alle too?tcIen/3abcti
enbctacjefeeuïï/ iitbecljojine enbeggeflalte/ aïjSï)jgt;gïgt;cfö|mecrtiö/ fuïcp
ïjatbaer naetoeberom opto^il^é enbe üoojtcomctotten feluen 3abeeeuau
fulcÈeti üoleomeu ïjoom / aïsi bic eerfle toas baer tot tfelfbe üeo^tg^eco^
men/met beel toojtéleu/ tacfeen enbe llrupcfteu / enöe niet met een too^t d pf
tarfi alleene/aïjJ tooien gljcfept ijj.

t©clt6c betoüfiiiglje/met t'göeite »«tineitbaer tegïjcn fonbe moghen feg=«
5rjm/neber\»oj}Jt enbe gfjegee! tc niete bjeugt/ alle be Iceringamp;ni enbe mep#
HiHgijen üaube gïjene/bie gouden enbe fegggen/ bat alle t'^aet bajiben men^
fcj^ejijtï ßoifyjonclt enbe fjeerconienöeeft alleene tot bie l^erfrencn/ inile
fitoelcBetot g^een rctfjt befefjept enbègronbt gljefegiet/ enbe corB iis te^
gOtn natuere, -^oe tocl bat ban fommige ben (fljeleerben toegelaten tooit/
öatter bele conit tot bicï?erffcnen/niaer bat öet meefie beel booitfomt/gftc^
trorficn enbe göenomentoojbt tottm gfjeljeelen licgaemmet alle 5ijnle^
öen/alöbojcn gftenoecï)facm/0ionbclif6/enbcbeelberlepeooifafeenbaergt;=
«m gïjcfcr»euen 3ün/ ?©ant aengljefieu bat aïle enbe iegftelitfie leben totten
3abe Öaerlieber oojfpionch ontfangFjen enbe gïjenomen jebben / foo ié toe!
bannoobe/ enbeoorfi niettcgften natuere/bat oorörsaetbtoeïcfte tot alle
ïicöamcn ban alle bc leben iö göetroeßen/toebercmme een iejvflelttfe befon#
lier toegfieboecïjt ettbe gï)cgöcuen fp / l©ant altiitjS moet gIjelijcS ban gj^e^
itjcfi gflefeliapcn enbe gljeboien toerbcn. ^n bien t'felue alfoo niet en toa^
«/foo foitóe tot fulclien 3aet/bat aïleenetot eenof ttoee banbe leben guamc/
ïnaer een of ttoee leben / tot betoeïcfie t'felue (©cbleepet enbe boo?tg[)cro^
wen toart/ Voojtbjingßen/ btoelefeetesgcn ^c aBe srouöt banöer natuere

ïj^Daert

Vfouwijs cncîc bcvriicKtc vCöu^Ä'im

fgïjebîccJ öannbsp;aicftietlcflM/ 'î^?«« hjbji bö^iuh««

f S/ctSïSfettîjc toecÂïjept /

SÄnbsp;quot;löe toerîjgenomentooîbett.

îDatttMteîKCapitteï»

Äi/Äv^hnacdb^entotwa^

ofghcfchapciiwordcn,meteengcrechtconterfeytfelvandien.

Sfllls'SSSSSS

quot; HerterftcJoecfevaii^e
fatfamp;m Cf j^fftiiïtenlflif crgcöt. JBact Jgt;c Vuöfe «iSe fm öfïrcrSe inan^*'
Icnu!s/ljc£tgt;«eii anbei- ueifcant/ bat tegöm be rnfpiungö« tó ban ^iriJlotÉ»
Octoeléfee toil enbe jDouöt / bat bepDe Drejaben ban Pjoutoe enbe illèW
t'fanien gö«wenßt/ai0 öoejfept ijö/ b eeifïe materie jiju / baer af bie ü?ut|}É
góemaèci eüDolbiocfituso^t/en iitct bat ent alleene/iouOer Deus anöajs
^e en toeamp;en.l^oe'iDel Dat onöer Dele tüjeenatueren/D'inaniiflïcUsaetöeetei:
fnbe birher/ enöe rjaet üanbc ï^jouhie boiDter cnue ttuocr gcinerrt lao^
^.4?cötanjs üJo?t UJt t'uiflier ooifatie t'üiciJix ciic 5act gtj« aujt al0 een ileptf?
wan enöe ©öeröer/ Dte öat anöet enöe Iféanmlrc jatt tmi i;un rracftt lep*
bet/ltöicbet/ enöe tjao|Dert tot ecu UJ.tetücijttae gljebamp;t^ïiv enöe narurrücö
Orocpen/3tjnbc ben 45outfinit Qtjelgcb/Dte fönoer i^o^iajK/öeUJclclie in t'fau«
6eren t'^iluer öoet loopcn/ntet en eau of en mar Jj fouöerm ef fnuïten»

Jföaer I)ier flaet te üxercUé/öat Die onfupuertjcpt/of Woemf banbe
üJe/niet anDerö en ijB/öa« een ouerbioeöicljcpt üsnbc öetöe toliinnjje / enb«
een jBaenöelttl« fupueruigf)e uatiüe natuere / Die uilLatiiii Mènüriuim ifi
jfjenoemt/enbe Dcauaent bauDe maeiir Ijeeft ontfangïjen. l©.iut een pege«
trhe B:oubje Die gjjeeomen is tot ijaer bdjoaiiirlien ouberbom / enbe göe*
'out ijö/fal natuerlicfe alle marnöe ban fulcUciï oaerblcEöitfteptgljefupuert
ootben. lt;©aerom bao jt oocfe t'felue öe Bloente gijenonnt/t^m bat oöriiiei
een'©oom bic niet meer en bloepet/niet itv^er en marO baren nofï) bmeltten
booitbiengljfn: Hlfoo oocli eeu pegïjelirfee i^joulue/bie Ijaer maentflonbeti
metentjeeft/ omöaer op aïlcbeOoo?licamp;eenbetEc|)tetübcnban Ijaer ouer»
bloebicljepttefupueren/ enranhoeï) enmacl)natueriifamp; bmrijthacrjgn/
noc5 ontftmgI)en. 3lnfgDe(i)r]r oocfe be f^annen öie te feer cout cnbc boc||Nt
50n/mogDen eocamp; onb^ucgtbaer gjjeoo^beelt bio^ben.

3(10 nu be ttotejaben in fmocberi« lijf/ge^

tnengt/berfaemt/bereeuttöt ni ohtfangijea
jgn / foo tnjgOen fpin fuleher tgt / beur bie
tuerriitnglie enöe rracïjt banbe biavmte beiS
baertnoeberiS/ gelgcfe öeur öie ötttebaii
lt;©uen/een bunne bclleèen/ gelijcft een toinb»
ep/UJelriamp;beHefeê am aUen^göe»enbeöoeclt;=
j^en t'jaet omringOet / enbe alfulrUen fc^e?)'
fel in gfidijcB een ^ereröt natuerheft ep/ge*
IrjeB befe naebolgeube ^ecomerfeptefïjjurc
tottoöfft*

^atDeriwCaiJitteL

quot;fände becleeAnghc des Kints, ende vande drie dcurfchijnighe vellcfcenji
in de wclcfcet'zactis beflote»,groeyct ende toeneemt, met hunco^t^r-.
fcjfticls.nbsp;■nbsp;. ^ ■ ■

f,

Vroefwiiüenfenüe bcrriïchte oh^'ch.
fuît «nttffectt eiiöc cpgQfntlicS tesimöEn/öat afeamp;fü^fttültaiiïic eft-
MA yjjoyoïtie öcr JeöeB/met fulcSen bcllefeen/ öaï ujf Die ^aöen is gjixiaïV
jcn/ btclcet of bcüangfjaï ijS. 5Baerom ifr bat ï'^aet ópttiaUet / toant
tjet i0/al8 üoïen itfgöïfcpt/lïol gecfl/aeffnn aiöe Vüïuïiitö gljebififö.
ïlliïbaiïloogroepatcn cctfteîî cmbcUclien/banljetutitfcfre beelbejajai-tis/:
enbe fonbctuni^e üaa {)et tojoutorfirft 3aet/ûiûjclc{icijc£ôt£r iö/cnbeUjijber
mar Ij cljeöunnet of£ UitgJja'ecamp;t too^ben/Uan t'saet banaen jDan, 'lt;Bït
leken IJ» in t'begDiafel bunnc/enbebcurfcOüsïïfiï/inacc Ijeï tooibt naeinazïjfc,
bie naealjcboojtt/cnbe Ijupbt toantümt/ in Ilaïrjn Sccundina gcîîomr.t.

JStfjalum bit bcüeöen/ groepen notï) tüj^e auaer üsllclien^ / ïianb? oiiec»
tóoebii-^ept cHbe öocï)ticljejitbanberB?.ou\uen5act/ bic alle bjie t'iflöieti
t'5a£t of b£ bïutöt becleeben en cïubangé/ten cpnite bat bic foube beï ci?ei uit
^gnbîûibeqiiabeoeuerenbe botljticöebe/ banber ïgt;jouU3en bicauen/b«
iiJclfkc opgije^ouben nibe beOoten biijuen/ naer bat öie Biniöiie Ijecft ontf
fangijcn / be loelcamp;e oocö niet nut en 3gn tot een boetfel / of tot ïjet groepen
banse u?^ud)t maer be felfoe meer Jjitibrrlirfe eit onnut.ï®clramp;e uocfjticöepC
gijcïiuericl) biijft tutTcöeii be baermoeber/enbe b'ecrflc beïleben ^erunbina
çOiîioemt^ais üoien gj^ffept/totter tijbt toe banbe gljereeljte enbe bolro«
n. 'n ghebaojte/^ettejclfkeljemfelucti op ben feluen tijt opent enbe bjeerfet/
r, Ijctmoct enbe fal bair bat l^ioetlüijf gcbiofeen ûwîben/ om beftipuerin^
gbe UJtlle/ai0 ïjiet naer b?eeber üerriaertlBojt.

3n bit beücften oft upterfie ïjupbehen / groepet nu bat tVoeebe beïïefeen
acnoetnt/bVodffee ootiï t'^aet öanben iBan omringet/eti befdjcrmt/
olïe fgencbat banbe jSauel nebèitoatrt ijö. ©it ôccft bie bouVuen en trom*
me ninpelen/gl^clïicfe een göeplopet dm/ in bbjeïcfee be piffe/ t'fbjeet/ enbe
«iJe aaberfcöcrpe bocftticöeben/bie fjier nabanben gfjeUiaffen feinbe romé/
bergabert/geftoubni en faettotcn bjerben/ totter tijt toe ban t'faaren banbeit
fcinbe/ten epnbe bat bie fröerpïjrpt banbe piflTe enfUteet/bat feint niet enfou*
öe bijten/feerit!) enbe onrepn »rraften/nofö quetfen. ï®ant nae bat fiîînt ijS

®at laetfle enbe berbcbelIcfef/bUjelffee
flïbcrnac ft brn ïiinbe ligt / tü t'ifóint 0ïgt;o»
l^eel omban^t/befr fteriJtt be b:ufï)t ban
be boojfepbe lt;©ucrbloebiröcpt/enbc cocfe
boot be toutoiföept/ gartöept efi grouiCi»
jamp;fpt banbe tbjce opperfle bellefecnis / altf
boien ie gljefept/ om bat banbe felue niet
tti foube getjuctfï bjcrben.lt;©it laetfle beU
Teömtooitnaebeleeringïïcban'Hlöertuö
ftt ïatijn geïjecten Armaturaconceptus,
ettbebanbenï0?oetb3ijfis/ bes^intö be«
frftntfri ? maer ban ■Jtuirenna/
€gt;ïieltifB ootfebefe bp^jeboecgbe figure
riaerïifft ïeeret enbe te berflaen geeft / na^
«lentïiffelip tbcKefeeubat iMbcïengbei?

«9

Hét cerfte ßoeck vande
61) öIjcfnébciVtïJact tn gcficnlojojt bicJj?re«iingei}flitfec jabcti/totbctoeïrfei
öj bjuröt moet fomcu/met alle bjie be Uellefeensf/dcli met 3ijn onöerfföept t

^atUtótlieCaptttel

Hoe alle ghcborcn dinghen füllen ende moeten wt die natucrlicke,lcuendlt;;

cnde Siellche cracht gheboren werden» Hoe tTelue toe gaet, ende nacuer-
^ lick mach ghclchicn.

' Utt in iaat manieren befe gmnelicBt toecEfetHgfte/fn tobe bic ont^
4l4^|fangi)cnenbe g{)einengl;b£natueten toanbe3abcrt bcëjBan^ enbe
I DjoüVBC gamp;eftöiet/{)acr fri)icamp;t ett te üjcrcfec saet/fofnlt gj^p iueten/
bat bie craeöt öaer felMca öaer «tne berteoat/iutjlrcrt enbe ocffent/
göclgeïi in anber natuerlicUe faöen öer eerbe / enbe bjuchten/be luelclie ban
43obt 5nn gfjefffjapen om te luafTen - €nbe t'fdfbe niacfj göcfcJjien natuer^
iirü in bjierlepe manieren enbe g{)25ïaIten.Cen eer|len fo gljcfrfjict bat beitv
bic natnerlieUc eracïjt banbe ileuev / be toeïtSc corfi albetcerfl qïjcfföaiJcn
Vuo^t/UJt öcteeïffeetotgöcgrjeuen/ totgljcamp;eelt enbe tutgcfy^ept läojben alle
ïjloctabeveu/ntct alle Jjacrlieber tacSen en flcupchen/ r fanscn oorli be Écn=»
gl)«r/ met^aer baten / enbe luc^taaten / bic totten aefTcni enbe natitctlirhe
iuröt gOeojbinecrt 5tjn, g^efe ccrtle et^enatuerlicfec eracljt toont öaer bess
«ï)cl!irr/in bieren/boomen/ üJOJtelen enbe crnpben/ metten bcgiufel tn ooz^
fyjoncift/int bocjtrcraen/luaffeii enbe toenemen.

gin een manicre/ggcfffjiet bat beur bie beranbercnbc tracgt/ bctodrfee be
^aöen ff ftepbet/brplet enbe uïcngfjet met be bier natnercn / te toeten/ Cotit/
lü)arm/13ocftt enbe ©jooge/fonber toelcöc epgenfföapjjen/qfieennicnfeöc/
jiier/nocï) gctoaö feer ecrben/en macö ftebben nocg crijgen ^ifnen oojfp? onc/
ijjffen enbe lenen. l^ant beur be toarinte cnbebotljtiröept toozbt bat 3aet
gïjcmacriit/gefïafte gïjegencn/ enbe göeo?bonncert tot een toeerücr materie
enbe fufcfiantic inöcn mcnfelje/fcbamcft aljS inbc gebierté t blecis iö: enbe in
ïjoomen be bleenmi enbe ïjet niartfe. j® acr beur jjet toarmc enbe b:oogf(e/
rcomt boo^t beur bic natucriid« rrarftt/beur f grocpen/inbe ingïiciTojte ctl
gfjeflrcjibe 3aben/t'ï^crtemet flnc3ijn toebeftoojten: macr in fcocnicn enbé
\gt;nït\mn feêr eerbe / mafeet be IBojteljS, lt;Dcur ïjct ecubc enbeijocijte/ beur
titedtüe t'zaet ontfangt/ natueriicfe toeneemt / groepet inbc bieren oy fom^»
ïjn;QÏ)c ?3!actfen enbe fcebsn bes iicfjaemiö fiet gapj / alé openbaer i0y macr
iube Boomen enbe €rupben/bic Islabcrjö enbe t'foof» ^ct teut enbe b?oogc/
toont 5tjn cracfit in f^aet banbe bieren/ beur get tocnrttic/toafTcn enbe ma^
Sen banbe ïjcrfrneti/ jennen/ enbe aïle göebeente: aev in boomen ettbc
rrntibcu/maïiet bie tatiien/flcclcn enbe fcgojfTén.

■^tsibc ttoeebe niantsve/toontïjacr bic berbo:gcn natuerlirftc frarfjt/ enbe
toerfïiingïic beö 3act© feaitbe mcnfcöen enbe bïttf Ijten/ göeïijrfanattrï) beur
t'gficucn banbe gï)ejirt!tc/beuc tadefee crarïjt t'5act gfjebedt enbe gfjeojbon^
ticcrt too?t nae be göebaente/glöefïaUe/cnbc gfteliicfteniOe/loan fgljene bacr
tot bat in gïicfomen/grictrodïcn/ enbe 3rm«u cojfijjonf ß ittft/ met alle ' ijii
totterlïen/ epnbrn/ beëlen enbe Onbcrfeïjepbcn. .,ggt;p bmrbjingïjet cocfe aüc
ïjtlle bingïjen/bic ban actt enbe natuere mceten öeurgaen enbe gol ;ijn/ge^

aufse^

Vroetwijiien ende bevrachte Vrouwen,nbsp;^

gnfgïKlu'flc Al üjat pöeï möc öol moet enbe bïyuen / toi.it fiirfite / toto/
gart cnbc Jino?acötir[) Uiil Uiöjben/bat toojt al t'famen beur bcfe ncflaltac^
iicnbr toriciiingöc/lirtio infojniatiua gljcnoemt/oiißrmaerfit enöe ücrcpt.
Ï)o0?t foo ojbojitjccrt fp alle iitniaetfimiè/tatjclicasf/tïcpne enöe groot/ met

alle anbcr öteraJjefyrlie limtaten enbe öingen. enbe batflcfef):« in eenma^
nscre beut planten enbe opbjtngenAoaer itcur bat alle jaben tot Hoojtbnn^
gen bcüjaert luoiben.lBant öet jaet bat beut !)ct opfjoiiben üanic Jßacnt^
ponben bec ©^outuen / enbe anber boeöticliept tot luaffen in finoebcrjs lijf
IS beVuaert toojt berept/ gljcliicfej^ct facpfecn/ «Ifl: m b'c cibe ijß gljciuojyeh/

fogcn/gfjelDrfi m b eeifle Cauittel gefcpt ifS, 'S'gefeöiet ooeß bcur be ijooit^

b?mgcnDecracrit/bctirbctoefc}ieamp;elenöbc/b?eebc/gvootöept/flcpnhci)t/ötC'=

tc enbebitnnifijcpt geboomt efi bcreptnjojt. -^T'gljefcljict ootamp; öeuc bieboc»
benbe tracj^t/ beur bctojclcfee be leben toencme« enbe bolconien tucrbrn niet
Ornlicbcc befonber fubfrantien/ teant fßenebat flau enbe pbeJ i^ / berrieffct
enbe binbet tracl)telitli ffamen/met ern toonberlidiebiertliinahe. 3n mv^
bct maKtere/beurgetnatuerltcTtbegeerenüanbefjjtjfe baerbeutrblortccquot;
tnnpcrt enbe gamp;emengt in t'bleefcl)/ enbe in t gljcljeclc licfiacin Vuoibt
totgefpjept en totgöebeett / tot ecn onberljout banbe^^erfTenen en ?lonner.
ï?et tinipcrt oaclt bie borgte toateriegept bcur bettoecnatuevenban toarm
en bioogfje t famenj^emcngt. 3,n een anber manicre bcur bicberboulaeu^
tre cracht/ betoeltÄe ban t'bequaem / t'gl)efr0itte enbe manierlir Ii bocbciibe
eten enbe bnnrßeu/tTupuer enbe repneUitbeclt/ boert cnbeftfiojbetbanben
greuen enbe onrepnen / toelriteberbouUiiugöc gaer gljel^cft ènbe gftemeene
inacft/met j^et roirt enbeboeljt.Boojtss bcu* bie baflg« ubenbe of bcluareu«
be cracljt/ »le alle rcpn enbe tanielirß boetfcl betoaert/ fccflupt enbe bcljout/
luojt beur get natuerlic6 coßcn enbe batSeelen/ ecn ieggelicli litmact nocft te
bcle/noelite luttcl/in fgljegeele liegaein totgcbepItAierceniföt en ingïjeliift/
mbebeur routen bioogge ggebo^bert. -srenlaetfien beur bie tutbninenbc
rrarfjt / betoclriie alle ouerblocbiröejit fupgfet enbe b?lt;jft bjt alle bë leben/
betoclrlie fp befcßermt enbe bebjacrt/ gljcltjcfe bat bau noobe 10/ üjoit fultt
genlupöen mebcgljebeelt enbe ingljelüft/beur biebjcrcßingfte ban rout enbe
liorlit tTamcn gDeinengt. »Dat fp ggefept banbe natuerlicfte erßcSt ban öet
ficlirl) Iicftaem.

Cen tbjceben/foo gficfcgiet bie IjepineiicBebjercliingöe baube jaben/ foo
in ®iercn / Bjurhten enbe J®enteften / aßelticß als gftefept iö / bcur bie be^
ucKben-acftt biegacr plaetfe geeft int'^erte/ öbJdcBe nacr be^Lcucr?!!«
fcftepffl enbe maeclifcl ontfangt/met alle 3m aengï)cbonben/ aenggeboien /
enbe nootlirfte banbeamp;cns/peeflicnö enbe }Jol|laberen/in«.attjn Arterie ae^
normt, tßckße tratgt eü beurgt/bat leuen metten gcefl/bejS acftcniö bjingt
nt 11:ozt in alle fubfïamiale leben en batai/bie iuben lifgaem bafï ggemaeee
en tTamcn ggcfcïubeevt 5nn/bbjelrfiesefcgiet beur be natMcrlicIte rracgt bic
tot enbe beur be Steuer iö ggecomeu/aliß bojcn tö ggefept. ^p retfect oocfe
tot enbe bunnet bie bctoettgeliefee cratgt ban t igerte met alle be fubfïantie/
totïict mibbcl ban bten/tot in allen plaetfen enbegoecfecn beffclf^. 1©eber=»
omfoo btoinggtoibe wclamp;tfp befecra^ enbe biepiaetfen enbe epnben

tTaincii

ïnbsp;Het eei'ile Baeck vande

t'famen m öat italcomcn miööel/öcur D»ïpc üanöc Honsei'/tetoelfamp;c oöcft
lisit, t0£feuöJt öeiept enöe^liert alle gj^fcfl öest aeffonss / Die t'öcrtc Dan n«^
tiii fin iß liegt ereiiöc/cnöe nae öeni tcect/ ten epnöe Dat öie fclföe fouöe rao«
gïjcöjciien enöe ggiefonöcn \juo|öm/ in allen jJlactfen enöe epnöen bait
teöca ütl^aenijEt.^eui; tuelrlten iuc|;toeefï/allefenuUien enöe mufeieH
{uilen bcujeset/totgöeretfet/enöe toeöetom t'fanien göetroeften ttJOjöen/ m
0ö.rliberntmU3et/beUJeßelic6 enöe göemoeöieö gjjejnaectöjojöen/ beur öie
tsatiiecitriteluannte öie banöe coelelucgt t^ aengbenomen enöe getitnpect/
ald gljffJ^t iJ' • öetöecte iis uptev natuere foo geet/ öattet öe»n feluert
fbuöe uerflitäen / in öicn öat öeur ö ontbangijen lutljt enöe aeffem / banöe
Haiuere niet en mare gfjetinipert enöe berfoet. I©ant öen aeflein oft lucöt
ttteeennatuerIitIief))ofei.se enöeonöergouötbant'Ieuen/ enöe ban 5önen
aecjll/fyjcpt Dem fo traföticö Vut/öat öie fiele Daer öeur totjaer bolrwnent^
gcpt ggebojen bjert/ be bjelctiefiaer floel enöe g^ieniepne tooonjjlactfefjeeft
binnen t'beüeamp;en banöen ^erfleneu/bJt ö'iaricfee Den oo?fiJjont6|jebfaen eti
beoitcomen alle fenubjen/eü niareft/beur ben Sugggegraet/ in aüen glaet»«
^nenöeïjoecfeen/ enöeclepne efi grootebeenyijpen öejs SLiegacmsES. j^Jaer
Defen aeffem enöe'
ofte luttel banbe 1

trotRen/fnlc]rbatlïpbe#erfTeneneenqii ..... ^ ..........

©aer en Ijouen foo bJO?t bat #erte enbe öie lleuer gljequeifl;/ alg bic lucöfe«
gangen te feere enbe ouerbloebirg beurbjongcn UJc?öen/met boröt/öjobee/
toarm enbe cout/ enöe met beel anber oojfafeen cnbetoeballen/ banöetoeït?
fee Ötsr bjecber te fegiijuen / niet eninaeó cöcbaen too^bcn fcuöer grop^
möepte enbe arbepöt/ met luttel yjofgt^ / toaerom t'felue om ber eojtöepöt
Ujille acljterggelatcn too^tt.

^m berben/foo ggefr^iiet enbe corat btcgepmeïitamp;ctoereStnglpeban all«
ätaben/fo in bieren enbe crupben/al0 mmenfeöen/beur öie gecfldicüecrafi^

inöei^erffencn. ^Pefecrargt ojöonnecrtenöe baertalleenebeu ggefieelea
tincïi oftronöe banöc coube oft borgte ^erffenen. gnbjelelter boo?pe beel
flfgt;eo?bonnfeit isi biefantafie enbeinbeclöinge» ^nbe mibbel-camer is b'a*
pinie enbe t'bernuft. gn b'anber ramer ijï berfiant / enbe int acgtcrfïe beel
ts bte gïjebatfttcniffc. g^e fantafic oft inbeclbingïje bie in fbooifte beel ijJ
banbe i^erffetten/ boert enbe fltert be fe{ue totten ©ernuft / get bjeirße inbe
mibbel bJoonet.JiBaer t ® emwft fltert enbe fenbet tottet gt;ï5ïjcbat}jtcniije of
^ßemoite/alsi tot eenen Êergter bie t'Bonniffebiijfet/ alTe t'gene bat Igt;et bJt
t'booïfie beel banber itibeelötngöe geeft aenggettomen en ggeerft- ïB e C»ge^
tacgtcntfTe begout al t'ggene öat fp geeft berfiaen/ enbe boert bat tnet allfti
tratgtet! tot genlieber bolcomen^crrfeen. T®efe ^iclftge traegttoojt ooeft
fccttonben enbe ggelcert beur t'ggcboelen / aenggefiên bat bie eracgten bet
geefleliefee fteïe ban t'binnenflc beilegen ber #erfTenen/beur get mibbel baa
teuigge teere enbcfacgtc fenueit/bicbaer tot boojtrameit/flerramp;er en cracïf»
tigger toojben/ggdgefi alg t'ggefiegtebeur bielt;^oggen/ t'ggegcoj beur bie
lt;^02eivbei;eucfte beuc ifc^eufe/ be fmaecïte beuc ben Jl^onc enbe «^ongge;

mtïskt

Vroetwijitcncnde bevruchte Vrouwen,nbsp;««

todcti^acBten banber fide / öe finnen üanben ï^oofüe tocbeRomen. 'Cen

»«»te

epgenfröap: alfb tuoiben ooc bettr ïmU
9t banbe felue / mate sljeöouben ejibe een lecötefo/me bf oöeTialte oSi.
wnbsp;^nbsp;«föte farêtinatónge b/eScr St teK

flgt;aer be ^ee|l en anberö niet ban een fuïjtijle toinbt enbe lucftt/bie m

muftlea.l©elr6 toinbefaen of lucfitfeen söerQjnicftj
enbe gïjcfupuert too?tinbe ILeueiaöer/ eiibeberanbert enbe eftSjoJcn \x102t
. 5ÖUjcIdte öein feluen beuc m epgeu fiacfjt betoS

feu enbeljaecöen banbe faeronbei- lebcn/om bi^ u bcrfimlisn/lettfiibc tc ma
Sen/en te bebjcgen/aïis gefept i ö. ï©ant l)et natucrftr I cacn tnbe fóeciTetmi;
«a3ijn ^gfjen aert en natiicrcrcgcert/enfiErft fjejrfcfjnpuicouer bieirarM
entoieliröept/bJtöacrïieberrïffaflaiiticbei-ï^eif^Vuen^^

JSaer naeuioit ooc befeJucïjtarjefïieitDm t'öeitc teregiereScmSS

Kf/quot;^ SÖfojbonn?ert/09fnatucrt/enï.e oöeatgai 'üjaei: bmc bcie fidfee
gccf paicSt ea fubtglbec gcmaett tooit/ en lu een ebi
berat'jbfrt/ betoeïcècbaa «Oenocmt

i'

^grje mbe re^img^se/tot ben natueiiifUcn enbe leuenL-n gïjecff/alfuMjoi

JÖeell tooit t]Jjebo^cn/tm epnbcbat biccracï)tenfinnmf4y^^^

m«c gfjemeecbert en bcrfïerct to02b^n/alö boiwn ftenoerlj bercia^t
©^e natucrhcamp;e leuenbe enbe firifrae efifeU / toFit sOeitmra V^D^na^

werctógetinjrö/bmc b melcltc gocoibonncert/.tdjaifi! 'en ^^js^rffjarr toc2t/
«lö beur een mibbel / bie rcrftte naturrlifamp;e enbe otifïerar'hffep fiefe u^ 4t

HetcerilcBoeckvanda
ÊoIS^fust b?ut b£ feluc/ aïö öeur ijtt tuffte nriööeï bacr toe tan sfii»
f cijayen eiibe gljebojen/al^ gefcpt isi/aUe bloelcSe öier m t'iange te beftkin*
ueu/ecn grooteii arbepr/eiibe luttel yjofgtsi foube toefen. 3©aemn bat uft
laan bit cevfïe eagittel een flot enbe cpnbe toil maam/enb« boojtë «en anörc
beginnen / om bto«li6c te üerciarcn / euöe met meetamp;cc üeiftant uit tfcfjt u
bienggeu/ bit üoojcu ijs g})cf«öjeMcn«

^atüijföeCapittelnbsp;\

Van fgroeycn,wordcn, ende toenemen vande nieti ghefchapen vrucht, wt
het natuerlick zact m fmoeders lijfontfanghen, deurtVerkeerpiends
veranderen, midts oock de tijden ende daghen,na alle ghelegen^ey t.

^ cEngefien bat bic 25acnttoeber of bat lit bcr ggeüoejte/ btoefeèeghe»
Hegen eube gljcnatuicert i^/ora t ^act te entfangijcH/ ertöe nae hem te
A^J'nemen/ben Seplflccn gelgcft W bie i9fcr/^tacl/ cnbc i#getórfec bm='
qfjt'A begeert na tjem tctcccfecn/ enbe oock ben «emmcrMtiS neiin amp;/bit
gap^i/flroo/cnbc ylupmcn / enbe alle bergelgcbc Ucijte bingeti^bc fubftan-
tteji bcgeert/en nae ïjem tccct/alö tod fecunclicfe ^00 bcflustïp bat vict/

aitirt iilfT?!- h'P ttiigt;!i nhstiA^-nnbsp;__________lt; I

r enbe toittc b?acpfefn?{.10anbe toclcbe ten cetjïen gfjefdjaaen eii gemarct
b^3Jt/b:ur fiet ber ecnujcn üan b'cerfle ccacftt/bie men jjcet Virtus namralij
of natualtdïe cracftt/bicl,i'uer/mct alle fjacr fubflanttaic baten enbe Woet
flberen/bcur betocirlic bc leaenbs geeft üio?t nae ijem aetrorften/tot fiet 3act
3i)efoniJen/gï3coibomtectt/e«be gljeinengt taaec af b tilber treffeïtcfte lébcrt
liicmaerftt/gljercöaysn enbe ijolinacrfet tocjbcn onberffftcpbaitlita/tot ott
ben nesenbe enbe tienben barö.lBant beuv

öie scruHöine/ oft bellefecn oanbe nacggc«nbsp;-

bo3?te/too2b?n fommigfje abcrftenjs en ba»
ten/DCH leben banber gcbosits ajngeöc£ï)t/
beur örtodcfeet'bïoet afjtnatucre ijS cmbcit
Ifuenbe« gfyseft nae ftcm te trccfieu/ tot be^
todcÊe oorS bcj^aud aiiumafffet cnbc
fcöaïjcn tocjt/f.ïjï üo.ien tut'bevbj Capitteï
jsgö^ept/ enbi'daerlifö bewegerccntav
fcptfel i!ö betoont.

^ÖinncH befcj; tgt betreffen !;mt Göf Mn*
tst opj^fcnöc 3abeit/ bïic dcpne toif ie blacf^
it^niS/ bie een sfjerontirnmclca ttdiirft ;gn/
inöf j)ïffl?tfc bacr bic ï^crfrcnen/tlPcrtc cjibe
netter tón g!jeojbonnret£ u tosftcn/ alö
lamp;ier öefe ƒ igure betoijfet.

©an fr? rBt bie -^Iftt bruc ben jiïfiitd / cti

^unet of cwfttt totö^t Htha faloct/

Vrocwijucn ende berruchtc Vronwcn,nbsp;i»

fti fn t'sact toas t'famen ggeloopen enbe geronnen/ enbe toojt ban een gß^
clüueB/enöo?rlia£ütiglje:aber/mettl»eccrommetatÄeiVflö«Dr» bw nae(t

Wort/ enbe alfo toert aïbereerfl bieHewà:

lefcijauen/alïïniö'eetlleCapitteigefcöjeuéwJ/beurlJicnatHerUcfeetcafót.
tl t¥in rlAcritrk fteti oibe

^«értot mogöentop elaeritcU fien enbe
leeré/ bat öie Steuer niet anöetiS en «s/ban
ten sfeetonnen/ efi in een geojengen btoet.
^eEeuer geeft ooeb beM enbe menigerlev
Äberbenis of taticfeenjJ/6ie gaer bienjlelicK
înninèieactttredîcnbe enbe totajijuenb«
cracgt. '3« b'anbet tacamp; ban befe l^fl^efc-
«ber groepen efi gauiïôen aen get ggetoip;
met genlieber aenggeganggenflueben/bic
ILeuer-aöet/ bie ifôagge/Jfôilte enbe
ßgetoant int onber|îe beel banbenBupeh/
te toeten bair bie iSJermen ggeojbonntert
5ijn.|gt;eo gaf(ï aliS tfcgepfei üanöelLeuec

in tfopiierfle gyetoecf oanöe iLewec/ aen*
ùe aroote îLeuer-aber Chilis ggenseint
tetoelrtiefommigge tacriicniSoiJtoaertfcgicßetenbcojbonnecrl/ ömtiit
ïgt;enranbt/of btoerjibeï/ Diaphragma ggenoemt/ foubemoggenberepl
toozben/ enbe ooefe eenieg beel banben ûusggegraet bonen aUnlcften rant.
® onïjrrllc tarrlifn brtepbcn get ouerfrgietenbe beel banben ßuggegraety
tinbertoaert tot aen bie îLenbenen.

•®aer nae ten ttoeeben/toojt bat ^ette met 5Ön aberen/ btebanbe jSauel
lt;n t'jact 3ïin totggefpirpt/ggefegapen/enbc bequacmlitli totgtbeelt/ totte«
ßuggeoraet gefliert / enbe allenrf feeniö gge»
Blant om te toaffen/beut; bie Icuenbeeraegt/
Vitalis ggenoemt/ alîS^fcptiîSinb'erefle
Capittel^enbe geïijrfe öoBfiguere betoijft,

^efe OertabiTen trecUen nae gun get al»
t»ertiectfle enbe fubtiilfïe bloet/ ban btoeltSe
in t'farröen banbzr inerten / t'ilerte gefega*
«m toJjt/btoelebe ban namerf bleefatgtirg
10/ bicfee enbe ggebïongir»/ cjgelijïfe een geet
lit ban noobe iö. ïEgt;ie (jouen enbe booï ber*
RftelbelLettcr-abcr beelt enbe jjrecöct gaet
tftt / en treramp;ct beur bic binnenfle goïlicgept
banbe rergte jiibebcô leerten op batfpfou»
be t'bïoet brrtoaert boeren enbe Itpben / tot
eenbartfil cn^on'e ü^w f ilterte. lt;©nber be»

Ker ccrfte Bocck vande

cctt anbcc aber / bic be ^tilAbtv is cfjenonnt / om bat fw niet en lïaet norn
rlopt/ eamp;ciychanDer aDerssban t'^erteïsom/ öie ^oljtaber^ eöeneemt
5ijn/etc. ® eïsjckUe öaerom bjojt gijcsjöcnnccrt/oiji Dat fp öat fuutül rnö«
tcfjery bïoet/ ötodcfe m t igerte g(jet«rt cf gïjeccamp;et isj fbube frhicöen enöe
boeren mbe iiongtjcr. iKaer m ûie öoïïjept banbt flinrber iijöc grctpet bie
Sroote ïlertaöer ofiaolfïaöer/Aorta eenocmt/bitoeiffee öeu Iftienöninecft
mtbcpit enbe berbjept/ öeur fbloet ban t'lfeite / öeur alle öe ïöcrtaöerai of
Ï^cïflaberen / t'gSjeîjcele lijf öeisre. ïBant gijelgcft bic grootc Ecueraber/
Cauagöcnocint/ bieaenbc groote #?crtaöer baflift acngftcfietrTt iß / öe
^trupcbabcr isS ban alle beblostaöergi.atltoc bjoiöen oedïöan öèfe nrcotc
^crtabcr/alle taramp;en banöe i^r rtaöeren of ^clfïaöeren/ t'oftcfted licftacin
ouer lytgefy?ept/om öen leuenöcn gDeefïop alle plaetfen tcbiingcn. f©ant
get '^erte iss een beginfd banbe Icuenöe bjarinte enöe tuitte/ fonöer öUieleSe
bie anöer leben niet en bermïigïjen / nccD oor6 ggeen ï^icr en marh ounfie^»
Ijouöen ofgljeuoeötbJojöen. o^nöcr öie boojfcpöc grootc ©ertabrc baiiöe
flincfecf fjoüjfpt beö ïicrtcn/grocpet notïj een anber #ertabcr/Venofa nfie*
ttoemt/bebJeU-lïc i^/een naenöc aber/ enöeljoe biel öat fp een geredite feertquot;
ööer of #olfïaber iss/enöe cocamp; öen leucnben geeft fïiert enboert/fo en beeft
bic nccötansi met meer öan een belleftcn/gdiic oor alle Bloetaöcrcji/of hU
«craberen moeten ggemcenlit6 {jebfam. tiBicfe iiS ggefcïjapen/om öat fp öie
code lucgt bar.öe iLtîîger fouöe boeren efl b jingen totter ï^erten/om t'felue
tebmnauen en bercoden/enöe öie ocuercnbe ïjitte tejrï) teflieren.

^cngefïcnnu bat tot bepbs bic IjuKirljcben ban t'^erte/b'abercn ftacr tot««
redten enbe totflrecften/om gun te piantcn in bic Honger / fo toert öc Hou*
Oger öaer tot gDcfcljayen. 1© ant öie aber tot be rcri)te si)te banöe ïjoUicpt

amp;cr^erten/boerttotöatfubti)lftcblcEt:btodcßEint'blecftöbanbcaona^

beranöert tooït, «©erggdiirUe göd'rgiet cocß ban get afeeflien ïjcrtoacrt en
iïertoaert totgyefpjept. ©anöc grootc îleucraber enbe tjertaber oft éolft*
aöer/grocpet ötc ggefteele ljD?ft/enöe miöbricttij£ oor öie armen tfl bcnien.
duinen bevter tyt/afe gjjefept i^g/baa negen of tgien baggcn/tooitood« öe-
rept enbe ggefdjapenget erpet^ efi öoocö^
fle bed ban bit tocrcïE / baer m öat alle rcge^
ringe i^s ö ^flsten/al^ ftin: nac boïdjt.gn liet
öerbe blacfTicn/ bat gent geeft opgljegeucti
banben opmfcnbe saben/ bergaert gcm öc
meeflenöed ban t jaet / toant te toijlc bat na
Jjed geefls«/ aeffemiö/ enbe toaiöiröcfjcblaes
iSint'5aet/ öaermeöc alfulejrinöe boefitit'
gept ggegouben too?t/foo bjinggct en looaet
t'famcn/enbctrecBtbedjaetßnac gern/ enbe
tooibteengollirgept/ bacrin bic terffcnen
Sgemaert enbe ggefegauen too:ben: ötodrgc
tottocnöieg toojt bcberét efi bedccöt met een
ftetïïfel/ötodcSe alfl ggcöjooegt/ enöe banöe
toarmte beröo?rctiiö/een bcentooït/öatgge^
«oemt iiS een 25ec6encd/ ggdijc b befe fiauw
befe binjigen getogfl.

mm

Vrouwijs cnde bevrachte vtouwen.nbsp;. u

«ïtmjS tocramp;en btci^ei-flfimm gJjcfröajjeivoin feat fp foubcitioflfn ci:tfan=«
S§cn/ facöouöm cnDe Ijctiuibereu Diefeec tieffclicfie natuere banöe leuenD«
gee^cn/ öaer tut öat bie tinnen ben oo^fpjoncft Rebben enbe bolbjotljt üjo?^
öcn.ïDaerDin ïjeeft ben oo^zfpjontö ban tulcfeen bcfluptineöe eü betearinge
moeten bjefcn niet ban flerijtec natuere/maer ban beel jaben. IBant gelgc»
feertoJtiS aiïi mbe ILeuet biê bloebt-aberen/ int inerte bie lufgt-aberen ban»=
öeu leucnben göeefi / #olfïaberen g^enoemt/ gïjfojöoimeert ;gn/ enbe met
j^acrlieber ep^enfcljappeu faerleeat. SllfooIjebbenbie^enitcn/batisi/biÊ

enbe ïyn banbe natuere ber i|erffcnen/b^n een tarpe enbe flijmigïgt;e natuere
enbe aert/maer binnen niet öol/gf)cIi}camp; ai^ bie bïoetabtren of #oSfiabfreM
5gn. «SJefe^enuen oft l^erlTenaberen jijnbe pjinripaeïfie iuftnimeme«
ban t'göeboelen/ beur bebjelcfee aile bebjeggingljc met VuiHc göcftöict/ ban
toegötn beit Jeuenben lt;öl)cejï.

tEiaernaer {p?upt tot bie i^erffenenïjct Jt^arcït banben ßugggegraet/
btoelfhe ban natueren bc i^erfenen göeirjfß 10:5©aacm bat t'ourecljte een
jDartU gïjenoemt tocjbt / aengliefien bat bit Jl^ artfe / enbe bie Iferffenen/
gijeenberljanbe gö.ewifpnfföap Ö^bbenmetbiefubflantieban öet JÖardt»
aii)antöetJi)ari{ti0eenouerblocbiröept banben igflicBm boebtfdöerie*
ben/ boojtgfteromcn totten bloebe/ enbe gïjeojbonneert om borïjt te maec«
feen enbe t'g^euctnte te fyrifen. jBaer bicl^crffenen enbe t'JUardi banben
JSugsOcgraet/ljcljben f)un oo?fp?onc6 aliccnc totten jabe / «©ocfe en 30U bic
niet gijcfcöapcn enbe gl)ffldt omanber leben te fptjfen cnbc bocben/macr

alleene om epgl)en leben op gun feluen te toefen / göefcöapcn cnbc
inacrftt/ tot gljebjuptfe banben gijcboeïen/ cnbebetocgödifUöcpt bientct
totHcn ggefcl^iet / namentlich bat bie Jgt;cnucn tot genliebcn fouben gacrlic*
öeroojfpjoucamp;öeöfacn. it^ant tot fulcfienjBardi banben üuggijegraet/
gebbcn bde banbe lt;i)cnucn ïjun oo?fpjonc6 / banbe todcfee t'licfjaem tW^quot;
toeelen cnbc bie betocginge ontfangt.

©oojtsfoofuftgöpberflacn/ batallecnc tettcn5abc/ bic ênojrcBcnjer/
ïïccnucniö/ bdleïienö banbe 1lcucrabercn enbe#crtfaberen /enbebanbeti
i^rrffenen/cnbc ootïE ban aïlelt;f)enueH/ofï ï^erfTcnabcriicnjS/mibtgi ootö bic
bd!c6ms/ ïjupbcltcnjS/ enbe bic binnen(ïc öupbt / cnbc ootfe b'ommétoinfd
lianbcquot;3@jud|t/ btodfamp;Ebcnacaöcbaojtegöcnocmt toojbt / göemacrfet cn-
bc gljefcöapentoojben / toaerbeur bat fpoodi leben banrsact gfjcnoemt
tooiben. 2lHe bcfc bcelcn ncmcnboojt aen toe/ cnbc toojbcn gönncerbert/
tot bic onrcpnitljept banbe 25locitiCH oft IDaenbtfionbcn ber ©^outocn.
jljacr ban öet cpgöcn bïoebt banbe Jajutöt/ toojben gfjcfrljapen t'blcpfcg/
enbe bic bïeefcödiramp;c (hirftcn/ aïjS5ünöicll ongöcr/ Eeucr cnbc tigerte,
^aernae too:bcn alle Icbcn bcjs 3aet0 / enbe t'bleefclj / g^efpijfd enbe glje«
tooebt/ban bequaem enbcgoct bïoebt/aïjs een pcgj^didi betaemt/ cnbc toe*
begoo jt/ bto elf 6c bic JS audabcramp;f njS nac gun tredicn/ tot öic monben ban
ben abercn/ öie inbc leben ber göeboojteoft25aermocber ingDtfio^t enbe
■gfjeojbonnccit ^iin/aïssbojen issgljcfept. Stllcbefcfafeen göffföiebcnenbe
fecrioopen binnen b'ecrfïe adötgten baggen ban b'ecrfic macnt / booj todc*
fecn tijt bat gi^cnocmt too?bt een ;aet/ enbe niet een ®?ud)t: macr nacr öc»
fefalt söiifBcmn toojben cm ißjwöt/ mbc ßöcenfin?s een 3aet, 2tïlc befe

^nbsp;€ ig biu^j^eii

f

Ntt^enbetDÖfetbefe ndebolsdenbeftguretnet eentattmMH/ M»^
iiielgc^et un cl$ul»mbatt gaerne iiat beirtuarmtiK,

frt cnöc gf)eöoet inct bat naegljetrocfaen bloet/ bmt be iSauel.
om eocii atóbc lamp;^ouuatabcöjucöt wn/ öaerliebtr iBafniflcnbcn en
natucrltcfee fupuernigljtn gljefcljo j|t Ujojbtn/ enbe ojjljcubm. 113cnt
ïiat 3femt bcgntt te begeeten/en nae gnu te trerbcn toeel blcctg/Ètoelrke ï)tm
inb2iebeelenfalcnberfrljepben. 5©ateerfle/reynflenibefupueifïebeel/fae»
ficeret ïteint enbetrerfeet nae ïjem/aïs booi jgnbcctfel. »Dat aiibtr beel/bat
fo repn niet en ftgicfeet enbe bjtjft bic 23aetinotöer optuaei tjs biur tmU
glie aberen / inbe bo?(len; ^Daer tot romet JBelrS/ bacr mebe t'lsintmoet
fllieïjcwben / gïjefpöfi enbe gïjcboet toojbcn / foo liacfl a!fl ter toerelt ccmt.
l©aaom bat tot be OBaennoeber beel gangen enbetoegötn optoaert tot m*
öe ïjojfte« Icojjen/btoeltBe inben narftbolgöenben CajJittel be«r ßwn Slna*
tomie claetbec befcljicnen toojt. ï©at berbe enbe Iaet|le bccl/bat «ocö on-
fittnterber ws/bat fïelt gem inbc23acnnoeber/enbegaet torjft beur be Woet
met bie naegtefeoojte/als t-ifeint ^ebo2tn toozt. ïlDaerem jent ^ïimjct ra*
tesJ tattet fBeïrfe/ enbe bie onrepmrfjept banbèt ©zoutoen Jïkentftenben
tf 35!ormen / f?er nae maïcanber bcflaen/ enbe grootcr gljemi lufcïtan t'fa-
men fiebbcn. IBantget JBrlrfe remt ban ftct ouetblocbirö bïoet/norStanitf
«iet rfCefteel enfcc al.nbsp;(veeft ïiier af renfrftoone rebcn/ bte bat r fegt:

üintgeeft beelmeer banbej^oeboybanbaaöeul^aber. Wantte«

.nbsp;terllen

Vrott-wijuen ende bevrachte Vrouwen*nbsp;U

mfïcn tooïbft 5«ct üermeeröert Knnöer «?oatoeu Uommimmm toojt

fanaet Mmt nuct uanbej^oebcr ban üanbcn l^aöer.^ïy acrom toil fep ootft
Kif liinbcrjs mcerber begeerte enöe lieföe bjaggen tot |aetUeber JSoe^
bï/bantot DunlEgt;aöer/ aet^efienbarfpmeer epgmfel» iisnbe r^oebec
tSncn enbe ontfangüen/ enbe t'nieelte enbe gtoot|lc beefban !jun licöaetn.
Secomtlt ootU b^biefeinbere« ben iBoeöeriS meer ter iïerten gatn/eabe
Irfjemccnlicfe meer fojgge baer bcoj b?agamp;en/ ban bie l0abet|ï. 41^ nvt

baef in Ut »int gfjeteonben enbe betoaert ligtjt enbe tooont tu fmoeber^
licljaem. JïVaer bmr beu aerö en geuet gtjeen

«enaefien bat infmoeberjS lijf/beur ben mout met gtjefpgfet en toojt. JBaec

SSISeStejfegöt/na^

tóeoibonneert / gljemaett enbe tföefcamp;apfquot;
Srin/ ergcöt cnbc ontfangt bat Mnt flcuen/
Wue!t6e oocfe ggeboelt/alé fsmmigöe m^^
tien/fulcy bat Ijemna be boojfepbe reftram»
^e enbe boïroinmtngöe bejs tgt? / befiele
oötÄ ingejloit itf of ugt;a?t. Jliaer ban en ift
-tiet meer een ld?utftt/maer eenftintgöe^
aemt/ gfjelöefcbefe bpgöeboeeöbe figure
ilaerlifftbrtiJöfl.nbsp;^ .

jiocijtanfltcn eangemnotg met roeren/
om ?ijn teericöept eft toeccfegept/maer ^ip'
nscratcjö ^eït ee» getjeel fd^ooneenbe goebe
re^eï ban fulriften roering^e/baer gpfwöt*
Slliö C^ bie bagen banbcr ontfangeniffe m
fcftepp Wc berbobbïeert of ttoecmael reSct
fb bint ffi^ fgfietal banbe roettngïje: j©acc

t tóetaï banbcr betoegingebMemaelgena^

3feint op 45,baJïcn ontfangen en gftefrfiapen i? / fo fait ïjem op ben 90.bacü
ftaer ^e roeren/bat iS ter ïjalucr b?af{)t/ en faï inbe 9.maent ter üweït r^
inen.€nbe bit be gftcmeenfïe tst/pjincipalitfe ben aineffttfecnjï/^aer b«
:iBti.rfecnö baoibcn gfjemeenliefe inbe tgienbe maent crgebojen, ?^ier «tebe
fp ofienoefft qfjefcpt ban ftet toafTcn / ttiojben enbe toenonen banbe meugc»
ftfiapen b:urht/bJt be natucrlitße jafeen in fwoeber js lt)f ontfangen
beur bat toenemm enb? beranbcrm / mits oocfe gmi ba*
flöjn enbe toben nas be gamp;eïegöcmöcpt*

u

i^rt tteeebe l5oecïi:

1ianlietoaeracl)tig][iet)et:gt; ^

danrtge l^anaUeberonDerenDeglietiie^

m ieömüanïeglïriiclicB^ouïBe mUjmöicD ^tMt

cnbf göeleflcn 3ön/«xitttss oorü taanbe 25amnoeber/mct alle Ijaer aDecèenji
mbe baten/foo brie tot öefen tocrtfee/öen beb?«cöten lajoubjen aen*
flaet / ban noobe / enbe bienfïeiicfi in / göenomen / göeamp;aett
otóe aamp;etrocÊen b3t bte bjaeraföttgge SInatcmie;
bjaer tn bie meefle nnttiegept bie öaec toe
fioet tn nut ijf/berbojgen liggljet,

5©ateerae€aptttd.

Hoc dat die Anatomie Tande Baermoeder, met haer conterfeytfel, ftootfi-
kchckj dicnftclickendeäuttelickin ditBoecxkengheftelt wort,

. ted batiJit ttaei3ol0|amp;möe CapttttI / om bec
, ' co?tliept tDüïe/foiiöe moèjicn ouer0§cüafi||cn in
I acötergeïaten too?öen/nocötan$ öimcht mp nae
7 alle bequame emmesöelcgmti^eöen/crTneer Gicamp;
^oueröencUen/ t'öeöe/ mitt^lttSe/ ende nooöettcße
te toefen tn beten toerche/ bm tjeö^ur^ten ö?outoen atngaen=«
öe/t'feiue niet arljter te !aten, t^ant aengljefien bat iesfjelicl^
|ïanbtU)erch/ lDt$imm0fieöö?m aert en epgenfc^ap/ten eer^
ßcn (leiJflcïjet enbeöegeert een öïjeöeeïe en öoJforaen feenniße
Uan aUe omsnegcïesent^eben en üoo? oogen leggingen/ cp be
toekhebe^m enbet'gSemoet fietenßaet/ batbaecmclaet^
licU en merefeeltch be beo? oogen Ie0sin0ije ban befen toerclte
boojs^Öowben enbe te hennen gi^egeuen iöo?r/beur betuelche
ben gfieftc^te te üeröaen too?t gSegöeuen en Uiij^gètinaett/
enbe bie ongefc^tthte en ongeleerbe g^f fcf rtiuo;it / met tiiaer*
afljtiglï e henniffe banbe berclaerbt bmgen / fe j^eïjbe irk ^in
nöotltcU bitCapittelgfïettelt/ enbe niet toillcn acïitf r laten*
|j0ant göeüjck aïgi cm 25Unöt man / bte b epgi^fiifcïiap enbe
t'üoo?oogöen||{ööenban5i)nöanbttoevck/nwttuaf|jtic|Öen i
i$tefmtenbetcl«mic/ metlupua:^ möcteptttccömmacct/ \

Mbo

Vroctwljuen endéîïevfuchtc Vroiwcn,

SCIfo i^ùùt^, mît ttn ©?ceti2jiif/öte in öefe Uoo? ûO0mïc0Sîn^
fröe/minfeIarf)ndj/ott0tjerclncht möe onsciem tÄdamu m
Saer mcöe fp öaßeiijcv fa! enDe moet öantselm m ommegaen.
^ant Um fouöc fp onucrfaecljt Ijatttselcn / enöe anöer Ueöen
trûûÛen/010 fp/ toten aUe öinc amp;e||oo?öeUenneUtU enöe open^^
baer teiuefen/ feine isbeü?ecß en troomooiS/enöe ntet encan/
t'cöene öat îhaer ttelföebjmsïjenmocöte-ï^oefüuöe fp t kmt
Än in fniocöerji lictjacm / aeitjltefien öat fp met en toeet/
Soe öat omrent öen femöe ttaet/ enöe j^oe mmn legerplaet«»
ftlieeft/enöe öat ^aec öie teerUenen toanöen tijt öer st»eüüo?te
5i]n.öoefüuöi5 (p öeB^outoentötternooti^el^en/aengöefjett
m haer gljeb?eeclit öe liennKTe/ enöe öe inetenfc^ap üan Ija
lutrecUenenöe uerö^aglim ljanl)aer oöieet öaer m öat alle
ftuipe tjs ö^elegen/ öDetneU al^i öie a^aermoeöer/ enöe t öel

DaerinöatUintliß3t)et.£0ettcncü?tftenß|[iefept/t)oefünöer
aoeöenractenöetreoftgeöünöentoü^öen/öaernoptöeKen^

mlTe toan öien stjemeeßi^. ^aerom fonöer öeRenmue Dan
titk fahen/ toföat Bjoettoüf trooßlooies/beöjeeft/ enöe omt^
tenöe öltiuen / enöe fonöer fc^aöe niet öoetiS i3ôo?tu?ittSlîen/
tot öat fp leeret / tieraaet / toeet enöe tan / t'gljene öatJaer
berbo^ßhen. lt;ï5ödijckmen fiet ineen^piegöelötefpjoteiV
blechen enbe leeUcfelfeiit ban eeniegelicj: aenfclwn/
bentnöitconterfeptfel gljefienenöe öljelefrtaUe circonftan-
tien lut öetoelche öat comen enöe bloepen/ alle berftant/ öul^
Bemöetrooft/öietotöefenlianöelgoet ettöenutsijn. ^m^
om hebbeicU öit cönterfeptfel/enöeberclarm^e banöe leöen
öer sheboo^te ban iegljelicK ©jonbje-bedöt/stjeUicU öe feluf
mtaenmch 5nn g^eftelt enöe ßöelegöen/ miöt^ oock öe baten
mt'saet / nicnxanötbïillen acöterijonöen/maerljier laten
fteUenenöefcïjitlten;naeglïemaecfetU)tter2lnatümiebaitóett

feer gljeleeröen enöe erbaren man 2Snö?iejsä îlefalm^/ gtielncR
KU i)ier boo? oogljen s^efien me?öt.

HttWMJeBoickTiiâl*

Tf©enpiiuenendelgt;eTnichtcTrouirê^^^nbsp;li

^atmjetöeCapitteU

Befchrijuinghe, eyghcntlick ende grondclick vandc Baermoeder,raet bacr
fubftintien ende declcn, ende wat dinghc den fcifden antucrlick toebe-
hoort ende aengaet,

tefi^ iS-'iennoeöct tó «n boojgcö^öonneert ijst/geffgairen ban «Soöt
öie J^ccre/öaer in DicisinDerUengt ontfangcn/cHïïc tot ecn fmenfegen
TÖSr lirgacm cülitmaet gljcfcliapcn iBOjöcn/cn toaflemï^aecftgiiie/göe»
öaente en 0t)c|lalte/i)3 toat Dtettautirö/mct ecaigge ronbir ge pt glje»
Ijoien en ggcmaecfit/enbe iis öe 23Iafe ggelgtl» ggeargt. Ägt;sct fp Vco^t ggt

tóen enöe toegfjcöjongen toetfj/ enöe totgancU faeflotcn/ bteelcÊe begccricö
liet omte ontfanggen enbe U)t te beelen be natiterluhe toocgtirgept. ^at an^
ber Deel tjS genoetnt Den banöeBamnoeDcr/Djc üan tacp/rou cn gort
bleefcl) gDeinaect ig/ met eentgge bctttcliiept ggemengt/ Dc)selcamp;e ecn groot
BÖeboelen geeft. üDat eerfle Deel tóggegeetm DieOdatrmeeber/enDe t'lit Der
gjjeboojte/Daer in get amp;mt oittfanggenen ggcbojen vuojt/in UoelcUe Jamp;act«
moeDer ggeflelttó een \uerg eaDe pooite/ Dienae D'ontfanggcntffe ban alleit
btnggenfoo bafl ggcltotcn toojt/bat fp fonbet fojjgc enbe noot/ met ggeen
jöaelbeofbcrsgelneïtebinggenmacg ggeopenttoo^bai.^Ujeicfee bangectt
cnfeher teecken istban eenlwacrargtigge ontfangeniffeinfaiocberiS Igf/aUÉ
llietna fal ggefept too?Den. ® efe ujecg tn tooit nimmermeer gcfloten/nocft
spenggebaett/ban inbe ontfanggeniffe/cnbe ggeboo^te/oorh aljs bie
tnengeniBaentflonbcngetifacH/ aliS bie ojbeunantie banber natuere öcn
teetg begeert te 0penen.lt;©'anber eü b'totterfle beel toßjt ggcnocmt be fcg.v
melgept banbe b?outoe/aen toelcSa- booifie plaetfe oft cpnbe geojbonnêcrt
jgn ttoee lippeSntjS oft bellefienss / baer tnebe t'lgf enbe be fcgamelgeprbs*
ftgermt efl bebert 5n9«.*Jn bit boojfleggetoefle/ batonber rflotbccn iö aen»
gegccgt/todzt gebónben ben totganfamp; oft ga gi banbe :3kfe/cfij?ifTe/lt;©nbe*
toelcßen galsi ben aetfi oocamp;5ijn plajtfe geeft. Sn bit mibbeï banbe» gaïsi/
«f boo?fte bed banbe Baermoeber/ ijS een bun toecrft beließen/ ggelycfe ee»
ggeflrict ncttefeen/bccïcet metbcel fubtgle aberöeniö of baetßcujs.

«en bit beel jün aenbe flincSer enbe reegter ^nbe ttoee goo?nm/ genoemt
t»e banben banbe Baermoeber / met betoelcfee' fp gftebonben enbe ba(l gge«?
maecUt tooit / bie on bepben ^gben aeuDcn fiugggegract aenggegccgt ?ijn»
3ïen befe go wnen of banben bänbe »aermoeber / jijn ggetoa^en enbe bn^
ggemaeet allebepbe bie ggemacgten of clootcn / bie inbe ©joutom minbet
fnbe garter jgn ban inbe itgt;anss. ^efettoee ggemacfitcn banbe l^jsutorn
5nn befet enbe berieet / met toit/ toeeeft/ enbe murtoc aberen'' be batf n ban
t'3aet ggcnocmt / bie ggemaeramp;t enbe bergabert «tjn ban bet ^ertabcrfim.
ICenb'toeIrfeeoocS ;iinggegecf?t/ enbe gun totflrcrlicn b'abcrliens banbe
grooteaberChili etibe Aorta gcnaemt / betoeï £ fee ïnm toff«j ? e«-ben ir. et me»
ntaerlepe tacrftenoinbe Baermoeber / cm batfn betouigt foubcn boffem
in fmoebrrö Igf/efi be felfbe alleboetfcl toebiingficn. »Dacr toen corfe ffge^
fteaemtotife toanbc ieucraber/ bctoeltïtc af tornt enbe fmcfict tot inbe bct»

Het tweede Boeck vande

liojßcH sanefe mbc boojgof ban ö'Krfle öeel tjanöc 25aemtocticr,ljaH toa«
en igt;euc DeUielcbe blo^pen amp;e maentflonben banbe b^oulnen/ op j^un gcfette
inbsp;tijamp;en. gamp;ejüiccen öangcn op bepDen sijben/oner btoeerjs nrjfenjs be fiugße*

ßcact/metbcfonbcr aberftenjs of beMrgangenbaflaetnaert/ctibejnnUiavnn
cn biooge ban natuere/beur b etoeïcbe alle botöttcgept banber jUagöe'inbe
:ßlafe göeboertbJo?t/bie öaer naer alle teeringlje m ^ifi'e bcranbcrt.

g^te :25oj|l:en cowt enbe bocamp;t ban natuere / göenxaetfet ban 2ïberen/
^oSfiaberen enbe ^enuen/ met een go! Oap bïcffcö opgöt bult/ ban aert en
natuere toit gftefcöapen/ in beteeiefee t'bloct in toit jfeelrß berfeeert bJOjbt:
ÖÖelÖtamp;erUjgsi aïsi bie %mct boet / bic bc fubflantte ban öaer boijjtiiisept/
mbe (lrupcamp;-aber Chilis gjjensemt/ in faloet cnbc in ccot beranbert. 10an
öcfc :25o?|lcn comen inbienbiel) necrtoaertö ttoec Stbcré tot inbc OSacnnoe*
Bcr/ ban bebadcfte t'Uwt jijn bottfel enbe onberfjowt Ijccft / te bJülc bat in
fmoeberiS lüfiö. iBacr al0 ffeint ter bjcrelt cmnt cnbc gBe^ojen bJo:t/foo
bccloopet t'feïuc boetfel ban t'Mixit/ mbt cltmt Uicbcr op inbc 26o?fic/bjaci:
bat bJit/cnbe in iBeltfe beranbert too?t/al!S0||ctcptij8.»©acromVBDibcn be
Bo^cn banbe l^^oubjcn naebe ggeboo^teg^cbcel bot enbe j^art/ tot bat
öic Ccpelsi bie luibben inbc JSozft jijn/ boïcomcfiili gl^copent 3sn/bacr acn
iiie amp;ittöeren fupggcn/cnbc öeniicbcr bortfcl o«tfangöen/ett.

ÄlbuiS öcbbc i^ op ïgt;et nccrflicï»fïc enbe cojtfte eigentlitfe bie Bacrmoe^
öer amp;cf({|icuen/met aUc j^acr epggenfcgappen enbe tocbel^ooicnfee leben/ öe
bjcïcfee feer nut enbe goct 3gn banbe l^jocttojfis / cnbc alle l^joubicn
lueten/gSeIticamp; bte boojgaenbe figueren bcbitjfen.

^atöeröe Capitteï

Dit geeft cnde leeret den Lefer van dit Boecxken een hooch cnde goct vcf-
ftant, waer toe dat hem nut is, als hy dc voorfeydc leeringhc acnmerckct
cnde ouerlegghet, met menighcrleye vruchten,

P^ler noflitanss eer ic6 Sier toijber boojtbarc/ fo toil irïE ban trbo?en
bcnEefctbennancn/batöpbJil bpOem feluen ourrbrnffeenenbe
hccrflicö ouerlcggfictt / bat groot cïibe treffelirfe piefiit / bat Vut öe
fitnuiftc ban aïle leben romt/cnbc toat bacr tot gröf pet. 1©ant gt;it
alfuïcScn boojnemcn i0 een bienflclitïtc cnbc feer nutte lafee / om bic ürlja«
ttieltf6e gj^efontgept banbe menfcïjcn te betoaren / alis top alle fulf6c leben
EpgcntlirÊ erficnnen/enbc goebe teetenfffiap Jebbeti ban gacrlicber nattue/
c?»3öenfcöap/ctart)t enbe toerffeins^e.Cbjjngïjt ocrö ben riocramp;e berflan^
ö£tt ccn ontotrp:eftelic6c lu|l enbe bé|iagcn / aïfultfee toonbfrlitftc totrf6iH=lt;
nfte enbe eugfjenfcfjap te toeten / bic infoo menigöcrlepelebenbanbemem
fcïje ing^ppwut 3i)n. ^uïcfee baten ïèeren tmö ootfe / ijoe groot batn:en öe
maticDcpt moet acöté/ toant fo toanneet fuIcÄc baten ouetbulict/beftoacrt
en ouerlabcn 3ün/ban cn macft öic reepte tccringfte niet bolbiotftt toojben,
^00 ïjarfl; ban alö in è'ccrfic tecringfte g^ebtoaelt iö / fco eri fal fulc]t bette
öic tto£cbe/enbe bolgcnöc niet grjfbe tert necfj tieranbert tooiben. 3?aercin
aï0men ^em l^ïucn oucrïabet/ enbctlicamp;acm ouerblo^bit^ mrtfpürcquot;'-
bullct/fo en rau fulcften boetfcï niet bcrtcert tooiben enbe macct guaet'
ötoeicamp;e o«t6 naemaels quact bllt;et maedit/ ettöe alfo ttie^ct li^aeni.

SBl

ÏT

Vroctwi jnen ende bevrucl^ Vrouwe«.

«miattiethtfe boröticöept bcrlaöm / mbe ftjabelicfiecüörfttfejjept öP^e-
tgt;ult.^at oocïi bie25aermocöcc/ent!e baten ban fjact/fo bjei jpn berfclitrt
enbe ten beften befojcamp;t/enbe metfoo menisiJetlepe ganghen/bjegljen/enbc
tvonuenbooïfien/ bjat gfieeft bat anberiss/ ban een betogfmgamp;e ban matic*
liept / enbe bat t'3aet foube alleene betoaert bjojben tetter ^ootb^uft / ba»
het menfehtltch geHaeöte te enberßouben ^ ^onber ttoüfel be natuere ban^
be menfche en foube foo feere niet göecrenrt 5Ü0/ bjare bat jaet alleene gamp;e»
Iw«pc6t/ totncotbjufit banljet menfcöelicUe gïieflacötete enberöouben.
^aer fulcfee ggecrancte natuere bJO?t nocD bagljelio; boojberberbojuen/
enbe noj® beel onftercber g$cmaecamp;t/beur biefonbeliclte lafterbanbe bleef«
fcfteJicöe begeerte enbe oncupfbept. ©oojtiö fo gamp;eeft oor6 bie fcïjeypingöe
bwibemeitftamp;e/een öecclicß ejcernyel/bat bjp göefcamp;apen jijn/om be toerelt
te bermeerbercn / enbe rmenfcljeiitfee gettarljte met eeren te onberljouben.
Slengefien ootS bat top nu fien/met toat neerfticöept enbe bhjttcfiept be na»»
tuere t'Iäint in 3Mn moeberjS lijf befo?töt/f^ijfet enbe boebet/fo ift een groo^quot;
te bolftept/enbe be natuere geöeel tegljen/bat b'een menftlje op ben anbere«
f« gftebeten enbe nijbitl) foube toefen/ bat ÖP beur menigljerlepe befcfiabm-
tthen enbe fiinber riae 3ijn lewen foube ftaen/ aljs «lt;5obt betert göefrljict/ bie
nocötanji banbe natuere/alé ecnlt;50blicfetoerrlimecftcr/befo|cBt/g]^eboet/
m opgeb?oc|^ t0,Cen laetften tonnen top tlaerlicmercamp;en/toeten en leeren

—nbsp;W^wecde Boeck vande

ttü\0dfmU imqm ggeffgmi cn toctonicn beur quabe efi ßrutoeliefieber«
fcöiirbingge öau bjant/ci-gcö/bonbev/faltj;envcft eenige frIjjicheiitBe figu^
ren enbe ggeficgtcn üan arme lieöen/oft fonberunge göebitrten/etr» lt;®ocamp;
öeur te groote blyfröaiJ/öiOiföept/ ostgenceegte met eenige onmatirfjept te
öebben ofte g!)eb?upcUen/aljs met banfen/fpjingïjen/tretücn/taianbeien/ tc
öeel na luft eten enöe öjinramp;en/atie büjeltbe Ijenlieöen fal tot öefen t{jöe beti«
boben jgn. «©ft alsi fp met cenigge toeüallenbe ftecfete berlaöen 3gnbe/öaef
tegen geijzuprfien en mnemen tct)aöeltcamp;e enöe aföjtjuenöe meöergne/ allejt
^ir aengöeumgöe enöe toijfmafeingïje ban ouöe ongeleeröe®^oubJcn/ en
jBebec9nsJ/'ööelije6 45oöt betat/birfebJiisi met fcgaöe gamp;efegiet/ btoeiebe
ootB memant banöe «©uericgept en mereamp;t/norfj en fiet öeur (Iraffe te ber*
ïioeöen niöe te beletten/alle öteeliße na alle retgten bie reöew ijs begerenöe/
enbe öie groote noot brr|)cpffci)enöe.ïl0ant baat grooter feöanöe/oneere/eö
nioo|t.öat m öefen ggeballe tot fultbet tijt göeffötet/en fouöe niemant mo-
gtjen g8enoet§bertellen.jl)aer öe noot öepfrötnotötansi batmen petfeube
baer toe öoen.t^aerom beminöe Hefer/ ifl öat göp b epggentlicè/enbe met
goeber meemngge/ neerflirg bJilt berfinnen/ gïjp tWt felue baer inne bebin-
ben «ibe lercen/bat mp be noot baer toe geeft ^ebtoonggen efi ggeöieuen/
om;»c|mfrganöeliramp;en ganbel te berrlaren/enbe ben feinen gier inemaHt ie
Jjerfuiggenenbe berbo?gen te gouben.lt;©f nu befenganbel niet engeeft ouer
langen tgt m b-opge ggeüieefl/ foube irh geerne banben tegenfegger gooieti
tgt;rt fien. 1©ant bte 3onr6bJijfjS/iongge boegterjö enbe toebutoen/ftebben fo
langen tgt gaerlieöer b^ggept en quaet boo?retnenggegabt enggebiupeSt;
frnöer tegdtcrtegenfegge oft öoen/öaer meöe öat jpgaerlieber mocttoille/

tlagen tö.löant fo gaefï alö fp pet geboelen en mertften bat tegen gaerlieber
natuere/eube ggpeene ggebjuprfe ijs/tot gaerlieber boofe en fnoobebebie-
«en faamp;en en luflboettngen/ gelgtS alssgenlieben gaerlieber fagfe en bzanefi
berlepbct/ enbe allenees en fonber opgouben moeten b?afeen m ouermS

ben en opfcgoiten/enöe ö?aggen bte ganben onber ben booifegoot/met be^
b?a^Jbe en glaefaegtige oogen/gelijfB een bullen gupl/ baer mebe bat fp ben
tjanbeï berb^gen m bcrb?ucBcn/ enbe fSint in fmoeberiS Igf berbeÄ S

VroctwijuenendebevrnchtcVröatren»nbsp;18

tóf ftjftt fónóSen tijt niet ca geeft ggeöaöt/ötodcfec ftaer ^ècfit »0« iquot;^
ßuagc cft Uooj t'i|cite/eHöc DicttJUiS öoet tjaecftctt/ fiiley öat fp bjecfe geeft
niet ümger le-inogen bienen/ enöe bat fp gaet öie«^ aiet en fal moggen Bol«
biingen/ met meer vuonöerliclte ommegelegentgeben enbe glatte luooiben'
ombat men niet en Isuöe maeamp;m of ücrfïaen ö'oojfafee üan gaet fiecbte .
Ijoo0 ïoojnemen. Jïiaer bie oubeqnene/ öat oube/ boofe en jnoobe üjgf/bw
fcfen ganbei alle gaer lenen geeft ggeb^upct eft ggebaen / fo gaep al? |p ben
hanbel toanbe ionge bocgta- of bienfhnaecgt geeft toerflaé/fo begint fp gaec
te fterrUen/trooften/enbe berblgben/ enbe feg^gft gaer eenigge crupben/bie

têber (irt» fpiebe en fegjgue banbe quabe: baerom ggp eerlienel^wubje/en
biome 'äipotettcr/en treckt bbefe fabe niet aen)10an geteene fouöe fp bjinc«
ibèn/outr b'anber foubefp fitten en benbon^ ontfanjjen/ get berbe toube fp
inbe frgocn leggen/efi ö'anberfoubefp allemojgen enauent in biatcr fiebe«
enbe be ©oeten en J^emea baer in baben. lt;®ocbban fommige fmojgen^ en
ftejt aucntsi b?incfeen.€nbe al0 bat al t'famcn niet en Uiil gelpcn/foo leert fp
bt felue perfone gam tottcn CÖarbier of inbe ^toue / om te boen laten inbe
boet.^e Äarbier bie banbcr fafee niet en toeet/ fonber ^et booiber te b?age
flaetgaer een aber/tot bat bieteere enbjeecfeebjutgt/enfJkint infmerters
iicgaemberbojuen cfi bcrnielt tg, eü oft ooc6 beiBecfterbanbetigupfe bo»
«int te fien en mercfeen (bieben ganbei altemetjs geeft gefien) bat fv blincftm
gelgc geelUie l^eeren/eft fien al of fp Catten ggecabbelt gabben/ fo toeten fii
tiat met fnclle berfierbe logenen te ontfecnnen en loocgnien/ feggenbe bat fg
ijcmoeber int'gooft eü inben bupcggebbé/met grootepijneboo? t'gerte/en
baer mebe moetbe fafee gelogé 5gn.«enbe fo gaefl aW fp gcboelt efi merefeet
iat gaer tgt booiganbcn iis/eft bat fpt'Äint met be bloetberbojuen en tot»
ngefiJjubt gecft/eiï bat fp (alfo fp meent) totter noot ban alle fcganbeontco»
men iö/1o battet fp beconfle/bie fpanbergaergelgriamp;e^acfeen eft teuf mebe
teelt/toaer tot naemaeliß beel frganbcn/moo?ben/efi bootUagen bolgcn.

^ommiggcBjoettogf^ biefulcpfouben beletten/ laten gaer ootUbnn;
flgiften enbe gauen alfoo berfoecBen enöeberttogfeïen/in[gelijc]c oocB fom»
inigge Barbierjs enbe onggeleerbe jBebecijn0 / bie t'€rupberboccfe liegte»
ïiclt cnbefonbcr berflant gebben ouerlefen. 3tlle btoelcBc peggclitlic b?ome
45ucricgept boojlt;6ebt iö fcgulbirg tebergoeben/ en benllpoteïtersÈ/ ï5ar»
bierff en^l^joebïoutoen in ^tcben en op fHanbt fulcr onber «lt;2ct te berbic»
tjcn.l^ier mebetoil icamp; een cpnbe maBen ban bit artifeel/cnbc bjeeber boo?t»
Iwren enbefcgnjuengoegemt'Mnt geeftinbenaebolgcnbetgt.

jaae be berbe en bierbe maent/ begint bat ïtint/ btoclcfic nu t'ïcuen geeft
ontfangcn/infmoebersÈ lirgaemgem te roeren en betoeggen/ om jgn rufle/
ïiulpe/en rumnte te foecamp;cn/ al|l nu met eenieg btoingen en bjinc^m genuelt
iö. Cbeggint ooffe toe te nemen/en tamelicfi groot tetooibcn.'^toclflic be
25aetmof ber en t'licgaembanbe ©jotitoe boet stoillen en totredcn/ nae bc
orootctotibc/bjcebe en ronb?/ gelijc elaerlie gefien too?t. Stlé ban bitpget cii
nijgctt'amp;int in fmoeberö Igf ;gn aenfcgiin bprantjs tot aen^ün Imien/ cnbc
trctt 00c naer gcm bepbe ^gn boeten/en leggct5iin cllcbojé op bc ftnicamp;enss/

Tontacgtirg en jjebcg^gclDC aljs een cloot. ïjetgeèfi gem oor gegccl geltecr-

VroctwijKèn cncîcbcvriichte Vioüwcn,nbsp;i?

;DatüijföeCaptttel.

Wiimecr rKint in fmoeders lijf veel of lurtel voetfels glicbruya, oock den
gherechten tijt van daghen ende maenden quot;dat in Imocdcrs lichaem is
biijiiende ende ligghendc.

gt; ■^t öcfeit ttit öauöe öeröe enamp;c btccb? ntacnt / bfglöinntït t']fótnt m
\ fmoeberis ïyf Vjcel cnöe taiwelicïi üortfel te gïjebjttpcHen / toact beut
»bat groepet/toenecmt/enbe onberljouben ujo^bt/ tot ouer bie galue
bzarht/ enbe tetter tijt öanber gljeboojte. ifôatr alsi binnen befen
int banbe fejïeniacHt ofbaer bo?en een $t«il gebojenb30?t/bat en tannori^
tn itiarh g[jecnfin«( t'ieuen be^ouben / enbe moet nae btn fytffclj ber natue^
ten (leruen/ biant bat ISint en lö itoefj niet gljefieel/ biefeiultck/ enbe bölro^
men opgöebjaffen. Jßaer alft mbe feuenrte maent isi gfjebo?en / foo matö
tiat »mt naruetlirft te Igue blguen/biant m befen tijt ia be I9?ucamp;t enbe bat
Ifeintbolfomen/enbeopgijetoafren.nbsp;„, . ^ ^ w. r

45^,pfout b ôietmogeufeer uerbjonberen/bat bteiiuibere« bie m b aryt*

Se maent ter toerelt tomen/niet en mogen te Inue bhjuen/baer fp iwcötanjS
ibe feueube maent leuenbe biijuen. lt;©ÔP ^ öaer af niet bertoonbe*
ten/toant inbe feuenfïe maent betoeget Ijem t'3lïint tot ben totaaiuS.i©ant
be feuenfïe maent toojt göerefeent emen ttjt beiß totgaurjr. ^ft bat op bien
trjt/ f Mttt flertft gfienoeel) iiS/foo toojbet natuerüeH totgöebjpcöt/enbe tec.
toerelt gfiebioAt / enbe maeö te lüue biijuen. jBaer ifl bat t laint not!) te
traneii enbe flaacfe ist / foo blïjuet noefj fao langOe in fiuoeberjs Igf / tet bat

fftfIY]amp;nbsp;- —___/MAtf'S«nbsp;«««.«aMtS^** '1FKN

ihrcfe enbe aacöttcö ggenoeeïj ime toeten/notij ttoee maenben. 1
fitlcSen betoegmgl^c flrit Ôtm famp;tnt op een anber plaetfe in fUc|)

fflo tooibt bat ïtint öaer af foo beel teftoatöeenbe trantfeer gljemacffet;,
S®antbe natuere ban t'amp;int ettean alfuleamp;emenigïjetöanbe ofttoeebou»
Öigöcbetoegingïjenocö niet berbiagöen.Cen ttoeeben/alö fommigSe mee^
nen/foobtrtoeeötbefeuenflemaem/nac js^emeljs oft bet flerren loop/ een
fcl)abdic6ebetoeging9ebanbenïtinbe.nbsp;,

3©ie üncrlfttSenst too^ben meefl inbe reröter jgbc banbe ©aermoebet
ontfangrteii/efi m?efl ban t'samp;tt bat tot ö« t«ï)ter ggemacßtc comt. IBaet
bie jöepfTienö toojbm inbe flincfeer ^ijbe banbe :25aermoebet/en tot t'flinc*
Éér gljemacl^te sntfanglien. IBant berecïjta- 5i)be iö om beö Heuerö toiQe
intl!c?iaem ftcetet/enbc bi flincfeer ?ijbc töuber. JBaer pjincipalicfi ijs bft
nteeflf tonrmteban t'3aet/eenooifa]uebanbe3fener![)t6enjSlt;.

bilt bie Miberi
Retflcrffjifïv'

art b'tïigftetijiji /nbsp;—-------—

«IfultöetoanbcrlicSe onberfcöepben / centoonberlicftecracamp;t ooröi^ban
t'g5ffl??nte/«3ant be go^e enbe gneïueBigöe afpecten banbe gMbe Pane-
ten/ Bamp;sucn ftamp;aongtpj^an aenftöön: waer ^abe tnbe onggelucsigije

Het tweede Doeck vande
iifii «ftcn banbe fluabe pancten / bieiigen ïeelicamp;e gBc^aïtett bc^ amfïröW/
enbe ban litmaten. ïDit fp nu göcfept banber ttoeebe/ tot inbe böfbe/ftfle/
feue«jle enbe acDtfle maent.

t^^at felle Cajjittel

Van d'ordonnantie, hoe die bevruchte Vrouwen henlieden füllen houden
naer den tijt vander ontfangheniflc, cnde eer fy baren cnde moeder wor-
den, op dat fy niet te rroech, of tc late en baren, ende dathaerlieden geen
onghfUick of raifval cn ghelchiet,

OU totl icB nu elf articulen cnbc poiritten fcfijgucn / bctoeïtfie bic
JP bcbjurljte ll^ioutotn fuUen öeaccrftigöcn cnbc goubcn.

Cen ccrflcn / foe fuflen fp öebben cnbc fbccBca tawcIifRc enbefecl^oo?^
licEebieucöt/gOcnoccöte/tijtcojtingöc/ cnbem«ct/ batmaetStbe nicugljc*
jjoicn bjucöt / enbe t'lint in fnioebeciS licljaein / een licö^ moet/ cnb^ie
tracht banbe liefhcfee / grocpcube cnbc bctoegöelicfee gljceft / pctfli / crmj^
tieft wbc marijticö / bctoclcfec ïjacr in fmoeber^ lijf / totflreclicn m rMmtf
ièben oft litmatcn/göelijcfe in amp;et bctbe €aptttcl sDtfept 10,

a. mom fuïlen ö« ® joutocn ootB fien g^erufl / mamerïicft cnbc fïille
ïiouben: enbe ootfe alle ftaerlicbcc toercfe en hingen bcucöbelicfe cfl manier'
Heft beginnen cnbeacnleggöen: jSiet (loutelirfe ncberfitten oft opllaenmiet
fviinaftén/banfen/loopcn/ enbe gamp;etoelbicö oft oKmanicrlirfe oplpiingfjen,
ftoaerjï opöeffen/flijf gaen/bjuc6en/oft1hjf trecfeen/ cnbc ï)un Soeben
tnbe toacgtcn boojbaïlcn/macr moaen toel beel cnbc bitfetoil^ Hapen.

2. amp;vfuïlcnfiaerootfe gocben enbe toacStenboo? toubc cnbc routoe toin*
faen/ booj onbetamelirUe cnbc te feer grootc Ijitte / Mooi gramftamp;ap/ bjoef»
riept/ongenoecï)tc/ bcrft!)?itften/ cnbc booj beel onbeöooilitfee ontupfljcpt/
wbcbDor ecu onmaticlj eten cnbc bjinefeen. l^acrlieber fpijfc enbe bjancfe
moet ^ijn licfit ombcrteercn / ggelijcft alg 3üniongfjcl?oenbmn /«©cpten
bïcefth/ «Caïf bleefrïs/ alberïepc gljebogelte/ epcrits muntte gamp;efobcn/ Cice^
ren/45cr?lcn en fpeltcn mocis/bleelTop enbe bcrgïjelijtfeebincljcn. ^p füllen
tiocfe een bjelrieffienben ouben toitten toijn bjindicn/bic met fiere enisi.^p
jhógcntamelicfe noten JïJufcaten met fupcfeer cten/gcljxuprfecn dt nütten.

4 êp füllen Tjaer mijbe n ban grcitc/ garbe/cubc onbcrboutodieric fpijfe/
efidtirfe alö ?ön Htnfen/Boonen/ijiriö/ßintblccfdi/gficfoutfn en göerobct
ttéefeö/tacu^ppdcn/üfèdcfe/itaeis/enbc bcrgödgrfec bingljen.

lt;. ïPgt;e bebJMCÏife löjoutoen fuïïcn (nae bie ïecringftc ban^fpporratcjS)
b'ccrlle birr macnben/glicen 25uffen laten fctten/Äberlatcn/CKbe geen pur?
natie oft mebcdinc innemen/fonber ract ban een geftoojcn mcberinnHaant
op bim tüt 3f)n bj banben ban t'feint nod) tccr/tocccfe/ftoacfe 'en niet bolco^
men/alé boïcn i0 rrftrfcr-t/ toaer beur bat feint mtf aïle bcïcben g^cftüacfet^
enbe amp;cm3ynboetfei[ ontrccfecu/dibc bic fpöfc gfienomentoojt,

é.SïiiS

Vroetwfjucn ende berruchte Vrouwe«»*nbsp;^^

^(quot;»••••-^»f */ ijwv«. wiuiuiueii/ nr»

Bftefoàm m tóc^cntoater/mct totjn enbe 2«3Ön SÖeramst. Mier tS

©?outoe flau Cf n^Jacß toojt/men macö öan Ôanbel5«oien5i «Ä

*

£e»B?outoc amp;en luflUan eten berlieff/ oiîif ftict toel en ran tee*

ÄfSÄeSÄ

• Confec^o Diambn, Ônojftftenô enï«?tTanS/enbe\otSr^^^^

Crotrnf-e baer af onibe^anöe amp;aerraeöetefluptrnV

jSeeim

Het tweede Boeck vandc VroetwijJten en bevruchte Vrouwen»
^emt ïBaftic / fioofe lEofcn / jBuute/ lt;©Iie ban »©Hc-appcIen/ Canecle
^attie / bloemen bau 4amp;?anaet-appelsf / ban eicj: een acbtftenbeel lootjs/
Itermentnnfoobele alsggenoetljtis/JBaetBtöaereenfalflicu/bacraf

neemt fo beel aljs nljenoeel) ijs om te flrijtfeen op een facgt leer/fo groot en
iïjeet göemaeet a^ een fcDilDeamp;eu/büjelcfie met 3tjDe fal beöect bjojien.
lt;©f bat fp befe ^alue mafeeu: jamp;eemt Hiaflie/ jUunte/boitten HDterooc/
ftootet alleVfamen tot ecn poeper/ ban elej: euen bele/met »©lie ban lt;©lwen
ïöemenflöt/^trijcBt baer mebe op fputteïien banbe iUagöe.

lo. -Sfl bat een tdjoutoe/ biebebmtöt tfi / fiaer (lonbcn oft bloemen qua-
men/of bat fp bie mcrtamp;te/foo fal fp JBelefe ïaten mrt ^tael berepben/enbc
ïat eten en biincfen/of een JBoejs of ^uppê baer aflaten fie^n. ^p mat®
flotfe eenStoectbabt maamp;enban befe Crupben enbe flueSen.^wmt groote
t©eofieb«e/l9ijfbing0ercrupt/«lanttoojteï /59uputmt(l/ :i5oon£rtroo/
»auetihoo/ baneleb cenöanbtbol/ inïuatei: egcfoben/ enbe baer ouet

tt. ©acr stjn fommigge ® ?outoen bie felben t'lttnt boïb?agBctt / enbe te
IttOctÄbarm/bicfuUen/ aïisfpbeb?ut8t?ijn/ alle baggc een ureboojfiet
fittcnt-mael/ cnbc bjie urenbaer nae/ banbefc erupben eenl^oet-toater fie»
feen / enbe met bc IBoetcn baer in fitten / enbe biafftöcn / cnbc baer nae mrt
toarme boecBen bjoogöen.jöeemt ^tcenruptc/ Camillc bloemen/ban eldi
ecn liantboï.ibout/^tlIe/ban eIcB een gantbol.^p macg oocB alle mojgett
ituemer/enbc tfauenttf alss fp flapen gaet/ban bit Eledluanum c^, jSee^
Bkauarium L«tificans met ggcpulucrt root enbe toit 25cötn g®emcng8t.
®it iii ootfe een fonbcrlingöc goebe enbe fcRer confle baer tejröen.jßeemt it
kelIeSeniS banbe l^oenbcr JBagöen/ ggepulucrt / ffcffenjs t göetoirötc
een ^out-gulbenfommigöc mojgcn-flonben mrt l®ön nutoter uv
j^enomen. «IbuiS gebt ggp een ggegeel enbe co?t onbertoojv
fioe bat öacr een beb?ucöte l^ioutoe fal goubcn / ban
t'begöin of banben tijt bat fp fteeft ontfan«
Böen / tot bat fp baren fal.

epnöetoottöet ttowöe

j.

it

^ derbe ^mUt

©toeïtke epgljentlttfe tnht

cIaetItcl^IeertaUéiautttiercamp;/en(}eooc{t

brn %\i\9t tsanbe l^^etU]t|fsi/enbe brtoijtt iiunbie toe^

tiaUen / iHualtni^en enbe mifb^upcfeen/bte beut onarj^t«
fame bcrfnptntn^e baec in Qfjefcjgien/ allejt
fcegrepen m fejs Capittelen,

^at eerde CapttttU

Vanden gherechtcntijt ende ure vander gheboorte, ende wat de ghêreéhte
Xints ween zijn, hoemen die lal weten, kennen ende leeren, Inlghelijcx
welck e de gherechte ende natucdicke gheboorte fy, ende hoe die volco-
mciick moet ghefchieden ende te wercke gaen.

ü^oljacflaljs bienegenftematntnaeramp;et enbebooibeïianbt
i0/ban (aï ben iiiRbe in [ntoeberïS lijf banbcn boetfel af gaen
enbe gljebjcfien / büjficlic oy bien trjt prcct ië ggcüjojben efi
ßctoajfen/enbe ïiegoift bctl bcetfrfë. l©ant to fcaefl al(l niet
enmarö bölcoineliefe gljcncetf) enbe rijffecIteS naebenrset»

_ bjitfc t'userfel/ beur bie:Hbeten enbeJïauel/ binben cubena«

fjèin'trcflié / ban bcüJeecljt entie roert ftein
t'boltoaffcn lintt/ met grcoter ongBebue-«
ritöeptinfmoeberjS lijf / foo bat bie belle»
feenö met fommiafje 2lbercn fej^euren cf
biefem/met beüjelfamp;et'amp;intombangen eü
berleet iö/ feggfte bit be naegïjebooite glje»
noetmië met ftaer ttoee anber belleamp;enjs
Dftfarrß?nö/alö bo?cn in t'berbeCapittel
lt;0 ghefept/cnbe befebPftfteboetfebjfiauere
bttorill toaer beur bièlBocber fiiint niet
iangljer en tan norß en marl) befjcuben.

^tertotfuTlnt biebebmtTjtc 19iciitoen
mbe Bjoettoijfiö ïeeren ïiennm/ enbe ber»'
tïarenbcn glirreflitcn rirrbept/ betoflcÊe
tt^etan^^Tö en iö ban bie ongbebuerifljept
enbe flercfete ban famp;int / alfl fjem omme»
ßeert / enbe met cgne enbe fmertefïrijt te^

STjen ftct onberfle banben bujJtfi/ neber*
jaert mbt niet optoaert en b2infrt/srclijfamp;
öat bftaemt. gn befen / alß nu be
iHoeb?rgfte6ipenttooit|fcobzelïrttoatcr/

CHbe cntßaet bc» ]feinigt;r/enbc foo ïjaeft al^ ï'ïtitit be ïucöt ban befer tocreït
•nbsp;JPnbsp;jjöeboelt/

Het derde BoecR vand«
«ßfboeTt/fßfit^t iaft nae/nibe begeert
pcjn.ïDaerombatfjcm öupeïjt enbe {cgit^»
fiet nae ben bitgantë enbe monbt banbe
2egt;aemweber cnbeltt berggeboojte/ mee
jöuen mont enbe öoofbcBen. €nbe fuïramp;e
tó een gljeretDte/natuerlicße/enöegefcöic^
te ggeboojte: te bieten / bat get eerj! rome
metten goofbeften/ aliS befe bpgöebocrfjbe
figucrecIaerUcfebetoijfï» 'H^aer bat ban
Set IDjoettogf fal ggercet gebben alle öaer
boojber tpbe ggerectfegau / bic bacrtaeijS
bienjlelicfi / nut enbe goet / ggelijtli fi!^ ijs
ben ïiintrtoel/^cgeerfeen ^pcnTie / Jèael^
beenbe lt;35arcn/ mibtjs cotfe een toarme
lt;©ltc ban Helim / baer mebe bat fp
ban te boicn liaer ganben enbe
t'hjf banöe cutoe fal feec
tojeïgörfïrefeengcbtini/
als ggp gier nac
fult öoo^ea,

^atttoftöeCapttte!»

bebebjurgtel^^oubjcmetggeleerbe enbegefi,^____________

feen enbebermanen/bat fp foubebJilleo cIoerB 3tjn/aerbepben/ tlic^e öoen/
enöe gaer bojggen. 'Ccggen b'anber ©joutoeii bie baer oocB tc^entooo:»i
bieg 3gn/fallp berggelijeftc boen/ enbe baer nae be beb?ucgtc©ioubJe/mrt
alle b'anber a^jowtoen öocit neber fenicïcn / enöe »©obt almaegttcg acn bifr»
öen/biööen enbe aenroepen/met een gertelicBBaber onfe/o» batgrtgenltc»»
twnfbubetefllcn ggeuen enbeberlcencn5ijn gulpc/treofl enbeggen^e/met
een ggelucBige tire. lt;6nbc atö fp ggebeben gebben/(W fp öe fclföe geetl?n toe^
i»ero#aeii/ enbefe a^ioulwöeeten ianbsp;beu fitten bfe

inbsp;hm

iicfmn^

bien ban noobe isJ/om bat fp 0acr foubê fielyen. 'Cenïaetfïen faï amp;at 1B}att*
tonfneber fitten/ enbe ïjet noojfle be0 ïijfjS banbe l^joutoe toel (Icgcöé/met
mie ban bjitte ïLelien/ban foete Sïmanbel^/enbe ü^oenber fmout onber een
flficmcngt/öbjeUbe tottet maten goet ijs benl^joubjen bie bet 5ijn/enbe een
cnahe biouvaclicgept gebben/ ootö ben gljenen bie gun eerfïe Mntb?aggciv
enöe ben ggenen Die eenboïre hjf gebben. ^aer toe bienet oocfe vuel/enbegi
feer soet/öe Doper/oft get toit ban een Cp Daer in ggeftrefien • Dat gge»
öaen iïS/ enöe Dat t'la^oettoyf baer mebe ooc gaer ganben geeft ggeftreben/
foo fal fp be bebzucgte bioutoe biöben enbe betmanen tot aerbepben / enbe.
öasr naebelecfDelttö eubentanierlicfefoecamp;cn/grgpeji/ eft ben totgancö betf
]feintiï metten binggeren ta|ïcn/cutc ben feluen inbe beurgaenbe toeen farg»
telicii gciaen/gaer Igf ban maïeanber l'fgepöcu enbe öoutoen / fonber Ictjel
ban fliint enbe jBocbïr/ oocß a:n toat plaetfen enbe ggetoeften bat fp/on»
ba- of bouen/ter 3iiöen of neffe;;sï/öat ramp;mt gem boeggen of flellen toil/bat
fp teiftont baer bp fp / enbe met gaer binggeren t'amp;int int beurfngben enbe
ouenen nae batbegoojt/ Den begoojlicfecn toeeg togfe euDeboojbere/toant
batnjaecftt ecn goeben enbe liegten aerbcpt eft ggeboojte. Stlfofal t'®?oet«=
toüf t'innt ontfan^gen/bat j^auel-pcefamp;en tcrfiont / ggegeel nae benfeinbe
affnnben/ten mecften op bier Dtoeerfe bingljeren nae/cnbe bat met een bob»
beien biact ba|ï binben / goe naerber get Igf 6en banben 6inbe / goe beter/
toant get ggeeft een mop inggetoaflTcnjöauelamp;en. €nbefo gaeft alö bat gge»
öaen ii/ fo m fal fp niet langge toacgten/enbe b mcefïe om b mmfie berfup
men/nocg acgterlaten enbe bergeteh/ ggely tS aïö ijj be jSaegeboo?te/ maer
be felue fcgicHen/ netmn cube ontfanggen/ enbe baer mebe beiajoutoetc
ïjebbegelpé/tetoglet'lgfnbsp;—

nocgtotggeretgtiö en^e
openjlaet/ eerbcntoecg
enge enbe ggeflo^t toojt.
Cube om batmengroote
ucerfticgeptmeteengoet
Uooibeöentgé fouöe boê/
in fuïcgé geballe bes biult;
öcnfï enbeaffnnbenis ban
get ^aucï-peeffeen / foo
gebbeic met onbcrfcgept
bit beilegen/ bcjaaeggc=gt;
baoite ggenoîim / en get

nisuggebozen üinbefecn/ ^ ^ ^ - .nbsp;,

flgeconterfcpt gier bp ggcboeegt/ geïgcB bat nocg m fmoeberjs Igf aen mal»
tanber iö ggegecgt/fonbcr affngben/ om teggeucn ecn ggerecgt cube gron»
belicËcr baltant/bat tot befen lianbcl bicnfîelicU enbe mit lö.

«10 nu bat 5Sauel6en aen füint iö afgftcfnebcn en ggebonben / enbe cerff
iö agetoaffcgen enbe ggerepnicgt ggetoecfî / foo fal/ nae bat gamp;eb?oocgt iö/ ^
:«nn iâauelfeenmet een ycepcrfeen bcflropt tooîben / ggemaecßt mber 3tpo»
têge / ban 25oïu0 «rmemts / tSznliebloet / enb; 5® irre / ban der ^cn bele
onber een ggemmggt/ met een bobbel boccrfeen baercp gTjdept ertbe ber»
6onöcn/üjaHtöetbeöccöetboüjblo£öeiunbeanbÄ;jluJibctoeb.VJett; J^cn

-nbsp;fw*

VroetwijuenendebcvruchtcVroHWcn»nbsp;ij

faï ootfe t'fcïue ^eöïupcfecn/atö gctjElaucIfem afballety toatttfiit maert bat
'cööon/ cnöc g^cncfct terfiont,

^DatöeröeCapitteL

Van fommishe fonderlinge cnde namerlicke li ucken van mcdecijncn, die
den natutriicken aerbcyt voorderen, licht maken cn fpocden, als dic tc-
ghen i'ghemeene ghebruyck vander natuere verhmdert worden.

ß bit kapittel (laet te raettfecn/ bat bicberatöteringgebanber acr^
bcpt of ahcbooitc/ ben ï)?oubJcn macg natucr itfe cnbc onnatucrlifft
? nhefrïnen. -Ceri ccrjïen/aljï bicbcratljtcrinöamp;ebanbegöcboojtefiaee
— üjiluertoonen/cnbe aamp;efcöiebcn onnatuerliefe/men fal ban yanbclni/
flfieliicfe t'biêrbe Boecfe claeclich ijs Iccccnbe. ^)acr i^ bat ben acrbept ofte
nebooïte bacr Hatucrlitfecr bjq3/fbjaer toont/ cnbc bat fp öaer bnl bcracö'
teren rabc fcöojffen/ban fal een gi^efcöitfete/göcleerbe/cnbc erbaren joet'
bjijf/bic manictlicfe/cerbacr/niet tc out ofte lonc en iji/bacr gö^KÖ!« woj*
ben / bic lanaöe «nbc bunnc öanben cnbc bingöeris öeeft / mbe ÖaerJanbeti
fal gïjejlrefeen öebben/ald bo?cn göcleert is. lt;enbe fo Ijaefï alf ücfrlföf Uf/
bat öem ffeint inbe göcboojtc bJil bcratöteren enbe fcftojten ( al ijl bat ö«jn
natucrlic6/cnbe metten öoofbefeen Ijem bertoout) beur be «auüJtcöept cn^

)oubcn/ cubc mei enocmaRcn / oaet uwa u«i uwi »»^v
y.^eooïfaect ijS neberbjacrt te tretfecn/ bbjcltfec gctoelbttö Iterc
öimictcnbcbcnarbeptofgöeboojtcboojbert. ..

'^^nfgöeltjer 'STef feenjs crupt gcpuluert/mctbJön of roobc Citeren fopßeti
aïjibïüricSen/bigfï ootfe ftcrcS/cnbe boo?bert bc göcboo?te.
3tcm ten ïcpel bol ^onicöS/ cnbc ttocc lepelen bjaterö onbcr malcanöcr

5öemmgt/cnbcbjanngf)cbjomfeen/boojbertbcgöeboo?tc. ^ . ^
-Jtcm fBelffe ban een anbcrï0:oubjc/ m.ct tacpfeenss ban roobcnppboct
ffricflootcn efl glfjnncnTt/toannop bc 53aucl göebonben/öelpet ootfe bjcu

gtcm een toepniti) Cojal göcbjoncfecn met toann üjatcr / oft Citer fop/
Rtaccfet een licljten aerfacpt/cnbe bpojbeit öe gljcbooztc.
Stem een ^eperrojen of ttoccgöeten/b?ïjft banponbcn acn/en boopcrt

ben aerbept/enbe be fïöcbooite.nbsp;, » .. ». ^ i.

fïïcm mifn mebcaine bic icfe bacr toe gficbutptfec / al^ ben acrbept enbe
ffeint bfracötercnbjil/enbc batter söcen toeeitmccr cn tomen/t^ bejc. fi.act

îgt;cfeinbcr3îpoîe6cmafecn.nbsp;^ -, r r'

ßccmt 'STrocftifren ban j®irrc/ecn bicrcnbccl lootö.Canccle een fcrupeu
^affracn ?en öalffcruprï.lfêcngt ï»efe bingenmctttoeconcentoater ban
33nboctûf4£yoIcjif/ tot ecnen bïonrfe.nbsp;^^

:Bit bïanrrfecn fa! fn toann umemcn/enbe ban öaer toebcr op t bcbbc
Icga^ini 'nibe ccn ure oft anbrröalf rufîcn/ tot bat bte bjoubjc bc toccn enbe
toJ^ffein -rfïe ban öet bzanrrfeesi begint te gïïcboeUn/ ban fal fp töeberomjne
op bcïï flacl fitïjn / tnbeb^ni aerbept bjebcrommc aengacn / nac öaer bc|ic

^'iSïiat bit nirt'cn toïl ô?ïpm/ enbe bat t'feint öcramct sgnöcogi^^-

Het icrde Bocci: vande

BftimSt cnt»c bcöoojIicS bcrtoont/aljs öojcn ijS ggcfept/ fo faimctt tcdfon»
öcfe idi lUfeeniS öoen tnaamp;en tnösr ülgoteltc/mbc öasr af fcueii ingftmni / en
öaer oy latenvufien,
^eemt iejomme tjanÄbcIKum/JBirre/^auelöootti fact/Styrax liquida,
bat ifi tc fe3sejj/^tactc!6/25eu«fija/388arituis/ban dt^c cengalf fcrimd/
^lagriöiumfciS grcpnm.l© enget öcfe tiing0en met marcfeban€alfte/f«
bde alsi ban nooöe ijS/enöe maeeter afpillcftens gfieltjcfe Ciecrem
berfcfjtnbsp;50«»«t'gebjupffe fap alle göeleetöc iBebecflnjS/ enbe

^tem maect een teteefee een bingec bt'eamp;e en lanefe ban Cottoen/ntet 3gbe
oinnaepet/boppet bte in fap ban ßnte/baer in ^cammonee te ggebioben.
5gtem ben Herntflecn/aJjS göp bjeet/ggebiupct efi ggebonben aenbe Oinc»

feerj}eupe.gnfgöclijcj: iss be aajpiS fteen/baer toe goet göebcnben»

Stcm/ alö befe bingDen niet en fouben gelyen / ban macö bat l^joettogf
be jontoe/in bien bat jijt bJd berbjagjien macl)/ be €amec euer en toebet
laten lepben/enbe ftaet tot oeffeninge berepben/nae bat fp berb^agen macamp;,
g^aer nae falmen gaer een babt berepben/etibe boen baer in fitten tot aenbe
«o|t rieme/enbe een öalf ure lantfe baer in ted laten baben/ of foo lange aijs
fp batberbjagöeninacö/berept banbe naeboli^enbefluefien.
jaeemt bjitte aeltee t'trupt enbe bjoitelm fejs öanbtboHen /ilSaeltoc;
lt;i:aniille / ^teen dauer/ €ppe/ ban elejc bier öanbtboHen/ Egnfaet/ jFc-
iiegricc/ban dej; tbiee pont. Haurier blaberen of ^Safeelaer/ ?Uucnbery
ban elc]c ttoee ßanbtbollcn.

mie befe hingen falmen boen in een Setri/enbe toelfiebenmet toater;
baerinfal öaer bie® joutoe baben/ofl met Jgt;ponfien baer in grjcbopt/af|amp;»
tec en bojen toarm opgödept/gBefloofttoD|ben.5©aecnacafgebjoccamp;tjnet
toarine boecfien/enbe te fccbbe gödept/ enbeacgter en bojen juet be naeboJ«
ßgenbefaluegljertceöenbieinber^Cj^tcfecalbujsgfjemaetttoo^t.
iSeenit feete Stinanbelen/S^inne ttnout/»©Iie ban iLdien/ enbe üBucilago
cf fli?midiept ban toitten l|uettt|i/ban elcp een Ijalf once/ mengget niet fa
bed alö ban noobeijS/enbe maecter af een falffeen.
«lle befe hingen jijn oocB goet enbe bequaem om be^aegfjcbooite af te
bjguen/görigcß Ötcc «ae in t'bierbe Capittd göefept toert. jBaec foo öaefl
flljs fp ggejlcefeeri ijö/falmen fjaer eenlBiinruppen niaamp;en/ ban ttoee boomen
bah lt;6per0 / met goeben ouben toijn gljefoamp;en / baer in gljetnengt 5ijn befe
naebolglicnbe ftucfeeniinber 3tpote6e berept«
l^eentt »Canede een galf onte/ fdjoifTen ban Caffie een galf loot / ^auel»
bosm/25etonie/ ®?outoen fiap? / ©ictamnujS/ i^enegriecfe/ 25alidacr/
5Tiunte/ banelcjrecn bicrchbcenootö/^affraeneenfjalf fcrugd. ^et
fjertbeenfeen ban een i|ert/enbe berepbe perlen, JBengfjet niet ^upcöet
«ibc niaecßter af een grofadjticö puluer.
^tein/ inbicn gfjefcöiebe / bat bie j^aegßeboojte boo? get äiint quaine/
«10 btcfetoil0 gljcffgiet / btodcße eenftoaren / enbe göeen liegten aerbept e«
inacdtt/enbe bat be fdueberacßtert toerbe/ fo falmen be jSaegt}eboojte af*
ftniöcn/ enbe bat jgauel-peefamp;en binben/ enbe baer nae falmen bitnae»
bolcfftenbe fuppofitojiBen inber SIpotefee gßemaert/ftdlen inbenjamp;aljS bim*

iSeemt

)

Vroetwijuen ewdc bevruchte Vrouwen*

j^tntt tuitten ï?ucjn|ï «ict be toojteï / ti^ce IjantstteoKen / Ji^pboet / eaj
ijianDtaol. aupte auDerljrtïf once / i-enegrieck / a-ijnfaet/bmi eU^ een
otu-e/ cubetötm ©ogiicn. j®engfjct befe Dtngljcn u fatnen/ ciiuc laet bis
fisben in fao beel Uiatcrs aiäban naobetjß: ïuelcfiteatec 0amp;efiöÖ?t5Ön?
öe/Dort baer bp/ »©lie hau 31 eüen/ en iltjtifaet lt;©ite/ t'finncn ttocc oneen«
jBufcus een grepn.©c fuyyofitojie nat sl)£maecöt5önbetnDefebeeoctte
falmcsi ftcHcn inbeuftaliS ijaube 23acrniöcDer.
gDaetnae fahnen öae»: ojbeuneren bit Ekftuarium ^ enbe lusöeuen aïjï
fiiernarboifftt.

^ccir.t jfSirrc/ Bcuerfijn / Caïuiu^/ ban elrr een fiaïf loot/ Caneele/een
tJtercnbcei ioct0. ^afraen/een galffcrupel/ bïoetue banjRuffate/^a»«
ueiboom/bau eler een fcruyel/ ïijonifO bat ggefcgupint iiS/ een f)alf pont.
jlïactBt Öieu af een «eiettuaranu tnet Vuater toatt Confslie be grepne enbe
ban 25pboet/ mbe üjelrïtc gcfoben 3än i-enegrieefe/Hijnfaet/ enbe lt;ipene»
berbefjen/ban elejc eett lepelboL

aïfu' _ ,

ljerflerrBingöC0Öeo2bDnaeertïBOiben Species .

iien in?ïöcaöeuen / of jBanttjö Cö:i(li perlati / of ©tamargauton/ Jet
ttocöiféeii/bïetueu aüe göelgrB binbet inbec^yotelie.

^©atijteröearapi'ttet

Hoe die Naeghcboorte of Secundine, die nae hec nieii gfieboren Kint na-
tuerliclc moet volghen, ais fy niet volghen en wil, (al wtghebrocht wor-
den , ende hoe de Vroetwijfs hier in handelen, ende hacr fcluen ftellen,
Infghelijcx wat daer toe ghebruydt fal worden, om de felfde fonder hin-
der rotten rechten wtganck te helpen,

3fr ^aette inerrBen/bat bie |5aegricÏJOo?teof ^etunöine/naer bat
t'Mït tot finoeberji Irjf ter toerelt 10 göetomen / in bierberïegemai»

r nieren niacgberafötert enbe gïgt;efr9o?ttoopen.

Cenecrßren/aljß be Baemtoeber erancK offtoaefetjSgTjetoojbeti

beur b'ongfjebuenefiept ban t'ïtint/ enbeftoaren aerbept of ggefaoojte/ oft
oofö ban jpiet te beef tot eitbe in rerkeit banbe Baertnocber / toaer beur be
felfbe ftoacS enbe cranrife tooit / enbe niet foo Jïertö bat fp bie i^aegcboojte
teur ïjaer erargt enbearbept/ tan b^ijuen enbeboojberen totter gamp;eboojte/
ggeïijrlt gaer natuere enbe aertiiö,

Cen ttoeebeii/ aïiS bie^ecunbine of lJaegljefeoojte ban biitnen aenbe
tnoeber ba{ïtie/enbcacnggeteafTeH/g9eIijf6 bitlttoirjs ggefegiet ben ggenett
öicbeeï ouerblocbicgcptss bwben feinbt bergaberen enbe bcgouben/ toaer
öeur fcie 23asnnocber iutoeribirg feeritti toojbt / btoelefte oorfe be jSaegge^
feeoiteggefcïiienmafg/ toaer batr bat fp Itrgtdtcfe mogïjen t'fainenöep*
ïen/ enbeaeiiitiaïranberbajïtoo?bcn/ baer betir fpfeerinacg beracgtert
lirojbeii/ bctoeleKe ooc6 beur batl9|oettoijf/ tttct b'iuggetlcSen ganbt tnoet
flgd9(lt enbe afggefrgeït tooiben;

-^Teïf berben / aJsS itae 5at ïtint iö gfjebojen / btoater tot bte aSaeritioebec
efSÖeJoopen i0/e«öeött«aes®cboojte bjoogge toojt/eü bat oofg bie Baer^
Inbsp;moeber

wocbcc / mt»e t'lijf üanamp;e bjoutoc göermiïJcU tö ömr et mgfie fubirgcpt ofï
garbttamp;fpt/ Vuelrli toatcr alle bte ïnngljen een glatte tueel) touöemafeen tot^
tentotgancft / wen fal öan t'iöf nan binnen cnöe bnpten toel (ï^efeenmet
lt;@lien enöe ^apen/ enöe Ujeöercin glat mafecn / göelijcfe bicbtoilö gljeleert
cnöegDefeptiö.

Cen bieröen / alö ben tnganc6 cnöe lutgancB banöc 25actinoeber iwgljc»
troinpen enöe engge toojt/ of Deur feerichept enöe fmerten oploopt eft fajiU
let/gljelijcfe nae alle ggeboojten bele ggcfcliiet / ifl Dat men geen gocDe fo?ge»
«tbeboojficgt en ggebjupclit noclj en geeft in öcfcn binggcn.

-STen bijfûcn / alö be©joubjc ioncfe iö / enöeboo^i b'eer|ce ggeboojte/ een
ftoaren aerbcpt crgtgt/ gelgc ban D'eerfïe feinöeren gefcgiet/miDtö Dat flgf
notgniet en iö op enbe Uitgl)erect/maer nocg enge eü bafï gcQotcn/bbjelckc
tjotlï macg gljcffljicDen De groote enbe bette bjoutoen / bbJclcUe met alleene
öe naegl)eboo?te beracgtert enbe ftoaer maecbt / meer ootfe t'binbcfecneen
ïetfel iö/al i(l bat tot een natuerlicèe ggebeojte ccmt/ enbe bcrtcont.

«lö nu be naeggeboo^te gaer beracgtert / tot toat oojfaUcn öat oocfe fp/
ban fal t'© joettoijf alle ncerfïicgcpt boctt/öat be felue ban gaer plactfe gge»
^olpcn fp/toant fulcbe ingoubingge banbe naeggeboo^tc/bjinjet ben bjou»
torn een oî)|^ginggcofber(liflîtnggebanbclDaenneeber/in4atgn Suftb-
catio marricis ggenoemt.ï©ant foo gaeft alö fp te langge inbeJöaermocber
blgft of ggeliouöeu tooibt / foo beggint fp licgtelicg te rotten cube ftincfecm
îDeltlîcnflancli enbe reucfec ban optoaerttreefetenbc blietgt uaet'l^rrte/
jîlîaggc/cnbe ^nier banbe ©loutoc/cnbe inben ranbt ofr opperfiebel Dia-
phragma frgenacmt / ötoeltamp;e ban be bioutoe bangge bau gmcn / cnbc een
foïten aeffcm maetftt/met beel flautoicgeÈcn enbe rout ftoeet/ foo bat birè»
toilö enbe bele booj be «©ootiö te fojggen/ enbe oorli Dtrlitoilö De ballcnbe
fiecïïte cnbc bic ggcraecamp;tgcpt of «poplerie tocbalt/enbe ooc bie :J5aermocgt;=
bet banbe bjoutoc moet rotten / btoelcfee nimmermeer fonber groote enbe
mcrclïclirfeeginber cn matg ggefcgieben,

g,n befe ggcballen cnbc ooifaamp;en / alö boïen iö ggcfcpt/banbc toclcftc bic
opgoubinggebanbe ^întnbitîcof jâaeggcboojtcmacg gljefcgicn/ foofal
f B^octtoiif bcbjoutocn in ti)tö fietrfern met goebe fpijfe cnbc ö?ancfe / Die
fllfultSen bjoutocn bicncnbe iö/alö met een 3®gnfuppcn ban cntïicl boo?cn
ban «lïperö aftcmaert / bat tori ggefupcfeert iö / enbe toel met Canecle enbe
âaffracn iö befîropet/ nf met Cappoen oft 3|)ocnber fop/met gegatflb.ïcot
^ffflbcn enbe met âaffiacn efi Cancclc br{îro)t/îP9er nat marg f ©^oet^
tonf ttfjnm ongftebioamp;cn ;fgt;affraen / i3euerfijn / ilïirre enbe Cancele/ ban
clrr fo bcle alö ecu Boone oft ttoee groot/eube bat o?ï een rleen ccol bierftcn
in cfnî^annçlten ffgîtbbcn/efi cnöcr bie Bjoutocflcncn/telrgle bat fp nocg
inbcn flocl fjt / enbe gaer met boccBm bebccfeen / om öat beïi roorfe niet en
foubc ouer baer blieïigen / maer nae gaer boozflc üjf trrcfim/ btoclcêe bacr
fal bltiwen jïaeniïc/tot bat ben roocfe bergaen iö. ïDaer nae fal fp gaer j^ïcö
poenerftcn oft ï^eper-poeperifeen inbeiSrufe blafen / cm te boen r.tcfcn/ ben
mant boen tccgouben enbe Den aefTem ingouben / enbe boen / alö bojeji is
ggefrtït/ctf.nbsp;,

'fBaer in bien t feTfbe niet geïpen cn toffbe / fco amp;ï t'ïlgt;?oettonf fribcn in
ö'^^otcÊc/om een (ïutfi ban een p^c ban ^ffiafi|^la/öaec af fa? fp nemé

,nbsp;fo groot

Sè^t aeö?ontüen / möe taev ^f quot; «r toectS

m» luttel/btoetöefp/nii^

toolle/DietmxfP tnoe f pue^nbsp;op tojteu ïtjt bc nacgt;^

nu bcB^ou'oïc üecïójï ïs/efi t'èint met amp;ie naeßcboo^tcmet «©obtf
^J e qmjte ijä / öan fal t'®^oetU)rjf ôebbcR een repnen/ fupueren enöe
facDïf lt;éponfie/ïJa?c ggeen jleeultcn^/oft pet anberö bat öatt ïjö ni f?/
bctoeltlïc fp fal ließen in een repn toarm tuater/ en be ©goulue te togle
fp notlj oy biTi (loei fittct/finnicren enUaafTtgen faupteii en in 'Igf / baer bat
ban noobe ijï/enbc baer pet foube moßöcn gfjeromenîgn beur ben arfcrpt of
öcbooiïe t'feUie bjel flrgclicn met bjarnw lt;©Ue/ aliS sgn oBüe ban ûofe/ san
ï^ioletten en Camtlle/en met bjarnu boetlïen toe b|ucfe£n/cn op Ijaec eerfle
cn oube plaetfefcgirÄen en b^ingen/enbe nac alïe befc öingen tc beböe Irggé/
op een plaetfe bie niet te ïjeet nocl) te tout en is. sDe©^oubJe fal ooc op fjaer

nsi/ tBracariopöilaten / ?^iatriafanbaïon / ban eïtr een Öaif bicrenbeel
ioots/ 5©iamlj:?/ lt;®tamufci/ban elcjc eenöalf fciupcl. ^uptßcr foo beel
als ban noobe is, jjt^ engljet enb^ mae^lit baer af een pceper/enbe bebia«
i-etineenöufften.

^00 Ijaefl als nu b'niea ggeboien Bint is ftftcbjafTfftea/g'^^sercpnifïit/ en-
gDebionbcn/ecr men ftem eten of b?3ncBen geeft fal mrii t'ßiat leggen bp be
moebecin t'bcbb.c/aen fiaer flntcBer wbe/tegfien jgu mscbtrs ftertc, 1®ant
als fottsmi^e mesneu/ (ptreffet enbe lieottt «äc Imv natuctlitB alle trsyifS^ ■
ïjept bßu t'Êtnt/ bbjclcamp;c beur bc bloct fenbcr htfel ïjaer bj» berom baoifafe
gl^cbjeuctt/afgact etï gT^frcpnicljt Vue^t. tSiteelrBe bes Binbe fier nut eü gaet
macït taefm /teiant bat feinr teo2t baer beur betoaert enbebeltoct ;i}n Icuen
iancB ban: be feinbcrtoej/ballfabc fierBtc/enbe jïïeïaetffjcïJt. na fjiint
ren ure of meer albus ^ijn niocber rjeeft stlfgnt^fo marifn men bat ürrber
toecfl nemea/enbe inbelBifßr leggen/ettbc finjr bicBteilStocöer bp lenken
efi nfTienieit/ben tijt t?fiebj«crenbe/batt'feint niet en etet oft fupr^rt. jl^en fal
cacB in befen tiibt ffeint birBbailS t'cten gïjaïco / root Ceiaï b.ubcrcpt isy^
ötoelramp;e inber StpotcBeitDebanben biojt/mct ^ttncBer ef cttacfamcfc ïScw
jamp;atergcmenflt/öatma^ men ben Sinöe alle bsgöejuiötu motó {lr||cBctt/en

•)nbsp;fem

SgSSSsHSiS

l^atfeßiCapitteU

M;,r riir naermocdervcrdraehcnmach (bndcc haer eyghcn ende detVroH«
wen hS fnde mifehcboortcn, in alle haer plaetfen ende gheweften
yen hmdct mae mi bnbsp;A^tbreken^wt recken endewcdee

r ie^Sl fgquot; dïsïïk ^^^^^^^^^nbsp;, t ^chroeuen, Tanghen, Op-

JSntSnSe^M cn fat/enöe öat bcpbc öcöcurni oft

^èMmmm^

ffot aen ötodf^

jjeu/fft ombangsn Ujavc/mSe m« öcn ftooföcüm m föoo^ jlv öeel öejS lyfjcs/
öenbsp;gcnaemt/ijlöuea en baft {ïacti foitDe/ ban marSj bie fcfjaniel*

isepr/bie D'Uiterlte fiet iiS graaemt/üetoclcJic ban natucvélüijöer rn orsatcc
iö/mt openen enöeVötrceïien alle aeibept/fisrcte/efi nsot/ nae be üjgDe enbe
ioube/beflbetec en met minbetöïnöer bjagïj«! en lyben/ban b eerfïeüjer|)/
bi£ t'iit bJi: geboü?tc/ef Baermoeber genaemt iiö. f^ocljtanji fal tl^^oettogf
üjeberom niet licr|tant toijßijcß en gefe^iet in alle bmgen Ijanbelen/gljEltjcit
ban bD^en tot ijier toe banbe'Baermoeber teopcncn/gljcleeit geiuecfi:.

iDaerifï bat alle nccrflifijcpt/{)ulpe enbe raet/enöeoocït bes l£)ioetUjyfö
ojbonnantte/gfjebiupcUenbe oeffeninge/ met alle göefföietöcpt/niet helpen
«Wö bojbecenenbnl/ enbe bat röinbelien infmoeberglyf onberüjcgjen
ftleite/ enbe fonbci- öem te roeren Weef |laenbe/cnöe batter göwbJecn notö
göebjclt met bjingöen boo? öanben cn Uiarc / ban matö ri^joctbjijf bc ht*
b^ucötc ©jottbjc/bjcbcr na t'bebbefcöirfeen/feaer in leggöen/eiibe laten ru'
flcn/enbe met öwipe öcfc naebolgenbe mcötcynen göeüjupffecn/göe*
Kjcli göP öic öier b'ccnc nac ö'anbcr bcfcöjeucn bint / bic cocli nut cnbc goct
3ijn om göefioiuen cnbc boobe feinberfeeuö / cnbc oorfi om bc befloten enbe
bcrboigöenmifoöebooiten af te bjyuen/als fp öcnfoubenbJillenbcrafötc*
ïen/ g?jcït)f6 göp nocö Ijier nac fult int bcfowber ÖPOjen. ^oo öaefï aljs nu
öc l^jouBJe tc bebbc iss gö^Icpt / foo fult gÖp Ößcr bit öisntyBen inber
tcöe boen bcrepöen / cabe t'felfbe ïjaer toel toarm mafecn / cnbc t'feffcns in*
flcum/cnbc be ^;oubje een in-e oft anbcröaïf bacr cp laten ruflcii/ Hcrgenu
toe bpngöen noeö btoingöen/cnbc öet bjanrrben ïafcn bjercken.

5^ccmtfeuengöcfneöenl3iigen/jFctjegricc6/25pbcctfact/öuptc/bancIc)r

grepncn / cnbc ^aprßcr foo bei? alö bau naabc iö» JDaerBter af ccncH
öioncß/cnbc boitcr bp foo bcd Canecic als bau noobe is om tc aimnaii«
fercn of gocbcp reuefe tc ftöeucn.

^tlitJ bie bebjucfitcia^oübje bit bianrirßen öeeft ingöcnomen/ cnbc baet
op anberöalf ure öeeft göcbafl/cnbc bat rfdföe jün Vuercii öecftbolfajotöt/
öan macö fp öc©|5ub38 unten bebbc ueiti;n/enbquot;e op ben göeojbcnnecrbea
^oe! totten aerbn»t berepbcn cfi fetten/ t'l banöe S) gt;oubJc brflrricBc/ cnö«
fal öaer bf fen naebolgmbcn roarfe ibie cor inDcr 2f potdic gcmae; t bjoit/)f0
groot als een^afelnotc/^elöt ballefecns gliaita?«' b'c'n nae b'anbcf göfe-
toojpcn op ecn riacr coolbierßcn/of cicpne alci. tsat in cnt repn panne^e in
gemacft/efi göeblafen/göeoibonnccrt Uicrben/fitltr bar ben bomp pfi roocÄ
matö ban onbcr opteacrt trerften tot acnbe J?acnuc:ber bantcl^^outoe.
I^ecmt Jßcucrfijn/^olfcr/^albanum 'lt;€v?»prgt;p'^«ar neu nttt?/ ?lfTa
fcEtiba/ban eltjc ccn öalf bierenbecl lootö. fBcngljc befc öiugöen met fap
Dan fiuptc/ cnöc maecamp;ter af Cror^tfrcsi.
»©efcpiMeÄenS füllen b'ecn nae b'anbjr grjcbutpcSt bJoiJim. ^acrnae
inacö bat ©joctbjüfbc ta»finbic bcojher fcoen bcfeptJ^n enbe oibcn^rrrn/
berre als öe booigacnbc jlucBen cubc llcbcamciLnict |}clpen en vuinai)

jnöec

Vi'octwij iien ende bevntciitc/\'fou v-.'cn,nbsp;ty

fcbcrIJpoterïJ bit nafücfrïïïfiibc yïacfïcr / eabe öc ïi'jrnttocoy tirnï^iir'iS
IcöaOer.'gïmïuerfetaipoïjpfuïfÖ^^^ . ^
pcernt êaïbanimt anDcrgalf once/ Coïonntî) aypd fontjcc l-ccrnm/ff«
Ijatf loot, ^ap »an öupte/ioan 33püoet/enbe lüeu 1ïgt;ai5/fec Mt alji Iwn

Hûobcîe/mbcmafdîm-afeenfalne.nbsp;,

;ilgt;ffcfalucfal t'ï3jocttogf (Injdicn op cennieutocn bocnvbcbîrfîîclian
tm fsicjs iHöe b?cröc cnöc topc / foo bat gcni madj fïrcrlïcn Uanbc i cdjtci:
snöc tot öte atncfeer / enöe banöc jâauel tot op bc fcijaindöept / tact bat tf«
mtnflcn ccn ure of ttocc öacr op liggbcn / ifc öat öc noct fuicj: bcröcpfrUt.
ïS^ar ï?ioctbji)fmad) oodî bit ^uppofitopiicn / bat iamp; öcfcluiedic / mbcr
2tuotdïc laten maften / foo groot/ öicfte cnöc landt aijö ecu bingDcf / bie fal
ban Ätjbc göcmaecbt ïijn / enbe met rottocn ggebult lïieröcn / €nbe in bit
fopfeen gl)£Doopt 3ijnöc/fo3 fait gljefïeften toojben in t'boojhjf banbe bjou^»
teC' enöe ttocc uren baer in gelaten toerben. ©tt ï^ een fcer goebe mcbceyne

omöenacgöcboojte/cnöcöoobcliinöetrnafteöiijurn.

ôennt ronöe #jïcdurie öie tot Bjandirtidï gcb?scöt toojt.^amp;audfeoom
EiD'fcf rupt/ Colorintö appdsi fonöer ücernen /1 toette jüieftoo^td / ban
elrj;eenadjtfrcnbcdloots. ï©efegïjelloctcn5ijnöe/laetcr afmahcneen
fuppofito^ic/mctfapbanaupte/foöbdcalgbannooöcïg. ^ ^^ ^
5®aerals bat if^octtogf befe {ïutUen cfi mebeetjncn alle ggdijcB geeft
flgebmprt en bcrlbcïït/nibeoorlt toijflirü di ggcfrgif fetelicfa/nae gljelegent»'
h^t banbe flcrrfetc/mct gaer bingerjS efi ganöcn niet en geeft mogen t famt
tot t'llot gdpcn/giüpcn/amtartcn/berrajgen/ffgirfecn/ïepbcn/ norg fegup«»
uen/gdne ic gunbô?cn gdeert gebbe: ^o marg fp baer na in tgbc ban jjoet
ïjaer geo^bonneerbe cn ggcmaertc in|lrtuncnten/ggdijc alö ïgn ^cgzoeuc/
;©pfpanneris #pb?yucrj5 cn hangen/ ggcrect maBcn/ inöe gant nemen en
irebïuprlic/gdiif men banbai ecnentotten anberengier faüccren eftgeojcn.,
5lgt;aft alö befe isfîrumcnîcn füllen enbemocten ggcbjupeamp;t tombe«/ alsf
banfaU'©?octtorif bcî^îoutoc bic inbenacrbept gact/ rioedïelicamp; enbe om
ber^acr^t trooflea cnbc bennanen/cnbe oor bte anber tnebe gdpcnbe bïou^
toci'i.enbc baer nac gaer tr.fïrutncnten gcrect ittafeen 'fïrgdïcn/ fcgidicn/f tt^
op ccnrcpn cnbefupuer boctS/op eett tafel of banrfe legggctt/bacr naettcbec
fintdcit/bibben cnbc ^obt aenroepctt/nae lofliramp;e rofïupme/ ggetooonte en
out grrromett / enöe bat bolbjorgt ;i?nbc fal fp bic barenïjG B^outoe op ben.
!amp;inmodfcttcn/rnbcfiaevgertenntettcti aersS teggenbc riTgge banben (toe!
liccreH/di be frginrfedctt en beenen nae gettr trerîtcn / en^^ bc fclue batt mal*
ratibcr gouben fo toijt aljf fp tnad) / om bat fp in gaer inftrutncnt tc ganöe*
ïcnfoubemogcncncottncnruptwtcgcbbé/emb.ittelcpbcncnftïerennabat
ban nocöc iö Jlïacr in bien bat ben'l^itoctb^tif gcfdjirtcr nt beter gïjdegen
toare t'fdïtc tc öoene am t'bcööc/ fte bnjle bat bic barenbc ï3;outoc norg op
gaer ruqge laote) en fiaer beter ter gant toare/ fo tttat g fp ö? bjoutoe tnettett
hoof32 argtcr geur en ïecgcrlc-gcn met ben acröTicorlift/tofïonberfettnet
fîlfT^r.ö 'm«»?- na fiftrceïié óf totit open aclt;ï: fite bream/tn f-'.î ba-î gaer boo?
•fcrre?ibr »nflrum'cnt tnbpgant tintté/fienc b^u *n tiefe t'y?: r bat
nul' r^irfi? tn bfrçitaemjtïquot; om bacr tof tc nemlt;quot;quot; ' e:i t ni:' àm fiaer fai bift
tf»-'''a'nrr.icnlt;nö!enfn.nbsp;'^enîACrt cube

fciwîea cmte opencu/opjc öiöucp r.ibe bUia^ijc • /Cil» en; tot tcrerfjen

i» öfiöettftödicfemj^

Vi-octwi]ucn eßde bevruchte Vroawcn,nbsp;i S

ïepbctt c«be fleTiê in ffeoojlijf toauöeBjautoc/in ö'tirgtftfre eü intuatbifriftc
ljoo?tc cn\tvm ttanbe 253enKosftcr: enbe aU ff' bat luel enbe oenoecb ïic'ft
^ec inne gefielt ni gcüiocgt/fo faï fp nut bepöen fjanbeu ben eibiiiu«- öft
toe oft t famcn bjucficn/ fo togbealfigaen tuarö/ Ixmttfo bnift
lipop iia^a oygeircn fo tol igt;.liefipfot5be/moet ciiJjßn aooüei3.«©ft nchut
^ber infirwuent/öat bc ^jjiegel ijö gcnaemt/bjüft eü lepöct bic/a!ö ocfcpt
lt;3! banben (ÖpbiUföer.ïDiaepft ban bc byfe ommc/fo iangc tot bat ü Duwt
Senoccö rfi ban noebetc toefen, '«©aer nae fult gfip met utocn ïjanbcn fhiut
tatten/eu ontfanegcn/enbe t'felue manicriicii cn fafötclicamp; tot firiucn/en gt;c
met cene bc naegöcboojtc/göelrjcö alö baa nooben lö, ï©acr nae fal fp Miif
banbe ®joutoe iwmgDcu/ toaffamp;fu cft flrijcamp;en / cnbc be ©joutoe te Wbbe
Ijelpqi/rnDe ftaer fpyfen en lauen,/enbcmet crupt toouclö fleccfeen/ nïtchi'lt

irbb int boojgaenbeCapittclgöelcettöeUbe, ®it 8!jeb?upffemct3^^^^

nier c ban boenefuitgöpeocamp;ftoubctt cnbc te toerckcflellen/ malle boobe

;maer in bien battet boobe fiint om 3tjn grootgept toiïle/ofbienagcbooj^

te/beur eenige faute of beracgteringe banbcnt^iocttoijfö/niet booit romen
en cenbe/ató icft aelcert fiebfae/tcn cunbc hat bnnöf fetnr nif c

vu.» •.t-itx^L tau(lt;pnbsp;omiueu t3iüciuiyrwniet oooit romcn

en eenbc/alö itft geleert gebbe/ten cpnbe bat bocbehint met gctoelt bacr tot
®nbsp;en gpaiomen tocrbe/nocljtanö fonber ßinber banbe mocber/fa

enbcbccfe/battcn en grDyen/ent'felfocfiicJ^teficamp;mct bie rcfljter bant trer^
Ken/en met bie flinclEci; fjant alle bepbe be (ïatm en poo?tcn/mtnriijalic6 bit

bmnenftc/alö^engfle/boojtoacrtftrijcfeeii/efttrnntbentocfhmaftene

geuen/op bat bie banben banbe 25aermoeber foubcn gctoatht en niet afttc^
fegeurt tooiben. ^aer in bien ben tijt enbe noot bergepfcöte/fo marft ooe6
t ©loettoijf tot ben boo?f5.lt;^beberfi nemen en gebiupföé/een Cange/bacr

en bpfïant foecamp;cn/beur ïmlpe ban ggefcgictelJiontoen/ biebp fiaer fhii/ o»
bat bic benaube bioutoe fonbe tot ben aerbcpt èn noot géïjoken tocïbcn.

J® acr of mbe Oöacrmocber oft aen bepbe öièiippen banbe fcftameiricpt/
oft macraen ecnplaetfeljaer bertoonbe enbe liet fien «n Üloet ban gftcfiiVt
bloct/btorlcfee bictoilö comt en belegt tot ben aerbcpt en noot of pün^ bcur
ftet totrccM/aIßfp ban bimé bic aberfeenö quctfen/aftrecBen/enafïrfieuré/
fo bat oGcban binnen blocbet/ftoillct en oploopt/ en met toaffen en groote
fmerten t Itifopbullct en opb;tjft/toaer beur bat bicfetoilö t'ïunt en btenae:»
gebooitcbop? t'baren feere beracgterttoo^ben/ efi bcpbeniet tomen cn ron»
n«n gt; calö cwlacö birtoilö m nienicgmaeï booi en nae bie egebooite nefcruVt^
ban fal t'f joettoyf tfelföe geftoil met een clepnfupuer toelfnijbcnbc frgacr»
• feen of mcffecn/ bacrt albcrbunfïiö / in t'boo?f}e beel banbe l5acrmoeber of
tofern/opra fnijbcn en tocl openen/rggeronncn bloet baer tot bntrScivenbe
baer nae fupueren en bjoojicn/ cn nietten boojfepbcn begonnen tocrcÊe
booztbaren' t'ftint toccg boen/ cnïgt;c be bjoutoe banbe plaetfc gel^
pen / cnöe bi^er nae ern fainefiramp;e lange en groote toiet^
baer in f /4fi aïlr baije berbiiiben met toarinc
#l:e Ttofcn / tot bat ngenefm iö.

E^de van het derde Boeck,

J^et Uteröe

©toelcfeeepööentlukentie

mtberonöecbetbtiQefileettD oitgeHfC^^^^

fojgdtche / tnöe memgerhanöe 0ï)tt)aWm öanöe mtf0iamp;elt;'

booiten/ mbe toat fabm öc lelföc Verlangen cnöe betargteren/wst

iaevlieöcfgronöelirfecöojfafem/ bieinöc ftluc oiia-fomeu
cnae gftebmren / cnbc Ijoe be friuc te ö^ipfquot; 50«*
«^bc'üjojtbegccpe mjcü.CajJtttelS,

y e»tgcften bat biemtfgöcboojten ongeIgtMojgeIitIt/e|ibc menigedepe
3 «in wibtfgabecs ooc bie onbertoacöte toeballen/bie m b^ bntgöen
lauercamen/gefcDicbcii en boo? oogeti comen/fo üJil tcamp; alMtoefe e c
fonbcr efi bp oiöen beden efi onberftöepbcn/ fjoe in pegdifBe e»i de br*
fonber mifgebfloJte is te fgt;anbdg/te raben/en Jjdpen/oy bat in albcr »nante^
ten fonbe moUfbtge gebjagcn m öcbiupctttcrben/en tquabe cntof^^^^^^
btr jjinber bcofcoinen 3Dn / eü ben fduen met göerecljte te gamp;nnoete

^ateerfteCapittel

Als cen kint indem tijtdefcheboortehem vertoont, ende^mtmetbeyde
dievoetennederVaert Andezijn twee armen hqudt ne^ns debeenen
ncereheftreckt, ghelijckde byghevoechdefi'?aere bewijfet, hoctkmt
fal vcrfchouen,endegheholpcn werden.

, ILss nu een-ümt comen fou^
Ibe/al0in*«iebpgeboecl)bc
figuet e göetoont ttIOJ^/ tian
fal cn mad) t( ©?octbjgf bie
armfeeniö efiftanbdwnsi met
öaer b)d gfteflrelien Dgnbe/
met alfulcKfuOBlien eil bin^
gen bie glat maBen/facgtelidt flicren/lep^

Het vierde Eoeck vande

Swttmiim raocjtc/als öan 61 tSotS?f ^nbsp;OS^W

'öe/ntctncffens

Vroecwijucn ende bcyrnchtc Vrouwen.'

SffitÄamu^bSeÄS^^^

Sit totrecfeen en ftrccfeen mei laeröjagen fonber gmber ban raoebet cn ßtnt/
enbe bat fp boozen eü al fp bat litnt ontfangt cnbc laet comc/ fmecberjS.lgf
enbe Sint bjcl b^rgcfee/cnbeboojtsi benfclo
«cnbé toccö maue/cnfjulpe of bpflantgtue.

^aer het üjacc beel beter bso? be JBoebcc
enbe t'ßint/bat gebcert/ggetoent cn gefitcrt
toare tot bte gerecljte enbe natucrlicfee göe^
iooite/ foo bcrrc als mogftelicfebiarc/ cnbc
«inmacö/téepnbcbatöemeciltbcrtoönbe

metten fjoofbc cn alfo gebojé b»rbe. i®acr^
om fal bie barenbc bioubJC ban t'Bjoettogf
op tbcbbc gcftDitt cn gelept bjojbcn/mettetj
feoofbc Icetöfl/cti ben acrsöoocöft/aïs boje 1
ijs gcfept.t©acr nafalfptcrfiont ccngcfcfiic*
te bjoubjc (lellen ten öooft cpnbe banbe ba^
tenbc bjoubjc / bie gacr met bcpben armen
enbe öanben ben bupcfal grijpen en batten/
enbe bicn bJijflicß en guefcftcUcfe na öeur 0«
ficffen/trecfien cn liieren. Jföacr t»?octbnjf
fal fitten en bjacftten booj be b|oubjc / enbe

öaer met ftieren/ïepben/inftefiencnbucben/

ftulpc göeuen/om bat fp t'èint met bepbc bc
tónunbeacrffieuacörertoacrtenbeop^

toaert foubc mogö«» enbe bjtngöen/ enbe fröupuen tegen be ntggö«
ïanbe bioubjc/cfi oocamp;t'amp;inbcßcn ommeKccren/ten cpnbc bat metten öooflt;=
tielten necrbi aert göeüecrt 3Öube / met göecccöte göeboojtc te bjcreït foube
nw^jcn Qöebjotöt toe Jörn.

^atberöeCapi'ttel

Of ccn nieit gheboren-kindcken voortquame met onnatUcHicke ^heboor-
tc, met alleciie een voetken nederwaert geftreél, ende neffens aende fijde
neenvaert gheftrede handen ende armkens,€ndc het ander beenken op-
-wacrt ghcbogen, ghclijck de byghevoechde figaere bewijft,hoe dat mach
ghcfchiedcn,ende de moeder metten kinde fal gheholpn worden,

of ccn öinbcöen met ecn onnatuerlitöe göeboouc quamc / eubc
M1 öem bcrtoonbe met alleene een boetöen/ en oocfrneffens aenbc fybc
iTV Imet göefïrecten armen/eÄ ecn göebogen beenfien/gclijc befe nabbl*
nÖenbefigucretotto#: ®anfalt'B?octtonf (iftbatbcbebjucötc
®«ïutoc is inbe pijne cfl aerbept) öaer niet meer laflicö ballen noct) quelle/
tnäcr tot ben (loci nemen/ efi op t'bebbe leggen om te ruflcn/toaec bat fp alle
öe booifepbc ïeemge cnbc mepningc fal tc tocrcltc ftcllen cn^gebjuptfecn/op
Hattet UMfJ ban rfeinbcöé toebcr op 5un oubc plaetfe/cn (lebe/in^caSacr^
tnscöer foube mogmjheöoojlic efi gcfcgictcftc göefltert en ncftöirt toozben.
«acrna aïfl in alijer boegen cn na recöte q^amp;onnamic göe|eeit is/fal fp be
btójucötc ©joutosj/bieop rbeööe ligget/cu wflet/ imtten öeoföe

Het vierde Boeck vande
bm flÉfS goöcp/ boe« aHcticeiï eiibc bieB*
bJtls Beeren / bjcnben/ enbe fefiii^uen / tot
bat öem ffeinbeamp;en felfs Beeret in fmae*
berslijf/ enbe litbe rechte g^ebaojtegein
bertoont- tPaecnaefa! fpbel0jou\n^bi2*
ber op ben fïael fielten enbe fettê/ enbe ban
met baer Banben enbe bingeren fèittt lejj^
bcn/fïieren enbe boeré/ enbe alle faBen bic
baer toe bienengamp;efcamp;icBtelicB ggcbjupc»
Ben/enbe niet berfnpmen.g^it bJcnben en^
öe Beeren banbe bebjucgtebioutoen / als
gÖP berfïaen öebt/ fal eü niacö in alle miflt;gt;
gljeboojten göcbinprBt biojben / als öem
t'Bint foube bJillen beracgteren/toeucn/eü
fcljojten. ®?oetbJijf macg oocB be
boojfepbe ftucSen enbe mebecijnen/gelBcB
als 5Ön bjaacrBens/ nae b'oibonnantie
aÖebjupcBen/ enbe ben bjjïubjèn ingeuen/
foo berre be noot enbe tijt bat öepfeßte en*
bebegfjeerbe/bebJclcBe bieggeboojte enbe
fBtnt biijuen enbe fjelpen tot eenggerecg*
ten enbe licgtmbJtgancfi.

jBaerinbien tbceuBen ggeerifins gcnj en teiïbe innctoaerts fcSicBen/
nocö laten Beeren / ban fal t'Bjoettoijf bat anber beenBen/ bat in t'l^aern
noj IS berbojggen/oocB nemen enbe grijpen/ enbe fcgicBen b? t ggene bat

^a^töteröeCaptttet

Als een kindeken met een ónnatuerlicke gheboorte comt of vertoont lie
ghendeouerdweers, metten handen ende voeten jopwaert efaeftreckt'
als dcfe navolghende figuere bewijfet, hoe dat kint fal ghekeeït, ende die
moeder,gheholpén werden,nbsp;= ^ v^iw

ÄÄ'M

bJ0f bebeb?ucl!te ©jcubje in ggeenbcr manierm queïlen/noMtM^^

eiibe toenfte/tot bat ^bt bie recgte ure fcgict efi ggcm,

• 3©antbefemifgeboo?tebJo?tlicgteIitamp;8EÄ£Äpeii/

(Iis men bc r«Ste e^bonnantif fiow/ m,--

)nbsp;51gt;at

Her ia bien t'6inbe6en quame in
een onnatuerïicSe oefioojtc/ enbe
■Öcm bertoonbe met open ggefpar^
öe cnbc ban een ggebacn boeten en
feeeuBtcniS/alsi befeflmcrebebjgfi/ïf^an en
fal t'Bjoctbigf met gaer bicrelt niet boojt
baren / maer bc barenbc B^oubie banben
flocï nemen/ cnbc op t'bebbe fcöicßen enbe
ïegggen/get feinbeöen fecercn/jliercn/enbe
ïepben / atjs icB gaer bojen bicBtoilö enbe
iricnicgmaeï ggelcert gcböe/cnbc benbupe
banbe l^joubjc / boen grijpen amp;p cm gge^
fcgif te bjoutoe / cnbc argtcrtoacrtis (ïnjc^
Iien/ trccÊcn enbe galen/ lt;©acr nae bic amp;a=quot;
renbc Bjoutoe op t'bebbe baenbcn/ roeren
enbe bicSmael omme 6ceren/ op batt'Sint
tot bcggerecgte cnbc natuerlrrftc gebooite
holcomelicfemacg jcöcert bjcrben. fSïaer
in bien tfeint gem niet en bJtlbe laten fcgic^
fecn/flellcn efi amp;co:eh^tnbc tn geenber ma^
nicre mogeKc en ßiare/ban fal t'iajoetiuyf

nebcrüJaerts Qcgpen enoe »«nyuuuMvmu«;«nuuvnbsp;, 'T^

Sbrbicamp;toiÄäcleert/tertoereltöelpen. iBaec öet toare beel beter/en»
Sinetminbre fo§e/bat ggeßecrt toare/enbe nietten öoofbf^cn boojt m*
nw nae be natuerucfee söeooojte/ etc,

T^atfefteCapittcl

Ais een kint quame,ende hem vertoonde met bcyde die knien gheboghen,
ende bevde die handen ende armen neerwaertgheftreckt, ghehjcJc eea
menlche die knielt, als defe bygevoechde figuere wtwijft, hoe daa t'kmt
fal ghekeert ende gheholpen werden.

^Hitt of een geboojtegaer bertocn»
tl be/ggefegiebe of quame/bat t'feint
Iquamemet een of ttoee gfjeboggen
önïeamp;enjs/en bepbeh armfeenjs aen
Ue finten gBeftamp;ict enbe gelept/ gpelijc befe
figneteötertottoijfet/ 35anfaitl^^oet»
totjf foo ggefcöift/totjö/ggeïeert/ enbe foo
«rbaren 5ijn/ batfp fftmbeamp;en metöaer
rechte öanamp;t/ bp een of bePbcnSmelienö
nerrte/griipe/enbebatte/tTclfbeoptoaertiS
fiiere/ljeffe enbefcïjiefte/^Saer nae met bic
flintlicc öanbt bie boetSenö met eenma^
nierïifb batten ßtijpe / enbe ooefe baer en
ïjouen neme 5ijn ttoee arm6enö oft öanbe
feen0/ppöeffe enbe feeere/enbe alöbo?enijS
gefept / totten gljerecgten totgancfe gelpc
jBaer in Dien bat niet cn ean gftefcfiien/of
niet mogöelitfe en toare / ban fal f©?oet==
toiif bie barenbe ©joutoe toeber nemen
banben Sintfioel/enbe boé op t'bebbe leg»
flhen/enbeinaHenfaSenöanbelen/alsiicftnbsp;^ ^

lacr bozen ggeleert gïbbe/ tenepnbebat amp;mtfonber pergefeeï oft gmbet
tócamp;cett/ inbenfjereegte ggeboojtegöebjotötenbegöcfleltsgnbe/ foube
mcsöen metten gioofbefeen boojtcomen.

Vroetwijuen cnde bevruchte Vroui/fen»
bJttogft / tmn en fal Sat^joettoijf t'èin*
beamp;en niet alfoo ouer t'Jjooft nemen/ ont^
fanggen/ norg laten comen/ mact fal bie
bebjurgte Bjouluc/ banben (loei nemen/
enbe b^pmaken ban alle arbcpt/opt beb^
be Icggöen/enbe metten gooföc kecijfi/en
metten aer^ öootöfi leggen/enöe een ggc^
feÖicïu:c b?oubje ticllen/ öie öcr © ^oubïcn
ljup amp; bjgfelieö ganDcle/ grijpc/ nae öeur
trecamp;e enöe Ijeffe/tcn epnbe bat t'feint fou«
te imiaöen acgterbjacrtballcn enöe üjgc*
feen / enöe öat t'lEgt;|oetbjgf tc beter fouöe
mogöcn met ijacr inggeftefien ganbt / öe
fcljouberjS ban t'feinö?Uenbatten/achterlt;
bJaertgeffen/ enbe bat ganöehcn ncf enö
be fgöe ban ffeint/ glat onuiaertie flrccUé
enbeamp;ecren, ^aernaetöooföc6engöc»
fcgtttclicfe enbe ujgflicamp; lepben cnbc fegicf
hm/ enöe alfoo öclpen tot eennatuerlic*
feen bïtgancfe. tlDclcamp;e o^öonnamie met
gaer tngout tcfe bouen öicamp;b)il0 enöe me»
iiicgbjarf ggelcert gebbc/etc.

^atatötfteCapi'ttel

Als een kmt met beyden handen nederwaert, cnde met de beenen opwaert
gheftrectcomt, of t hem vertoont, ghelijckdefe byghevoechde figuere
wtwijft, hoe dat ghekeert ende gheholpen fal zijn,

öefe mifggeboojte/ aïis gier flaet
acngeteecfeent/falt'©?oetb3gf groo#
Jtencerfltrgept enöe blgtirgept ggc«=
b?upcamp;eH/cnöe ootfe gaer fninenbjcl
öcnlcgggen/ enöe met een groot oucröinc*
feen fien enöe ncerflicg gae flaen/ of fp met
ïjaer ganöen fouöe moggcn ronflitg enöe
fub(#firït/ neffen0 bcpöe ö'armSenö tn/öe
tbjce frgouöerjö oft oefclen batté/ ten mi^
be fp t'6inöe6ett gegeel acgtertoaert geffe/
flicre/ Icpöe enöe fcgicöe/ op öat bepbc öie
armamp;ési iuncbjacrt/neffcnö rlijf opiBaeit
ggeflrcct bJcrben / enbe met een ggerrrgte
enöe natucrltcSe gebooitc metten gooföcquot;
fecn/nac öte ggemepne maniere ter toerclt
comc. ji^acr fïio t'felue niet en macg 3ifn/
enbe öat ben tgt enöe ggeïeggentgept niet
iijben nocg grieamp;oojgcn en leil / foo m,irli
ban t'lüioetbjgf befc^urgtc bjoulueon
t'bebbe Icgggen/ jnfiCWlöo^föelef cgfl/ cft

Het vief de bDcek vanda

öm acrs BoocBfï/aï^ üojm 10 ggcfcpt/ enöe gaer tocï becSett/ enbe ïaten ni='
flen/etiöetoel Uiann toojben/nae ouber coflumne. na fal t'® loettoijf
j'6int fcöicamp;en enbe Beeren/ als bozen int eerfte Capittel gljeleert enbe 0öe='
fcgieuen (laet.jgae alle befe berfoegte bingen/ ifl bat bie niet Ijelpen en bJillt;
leii / foo macö t'ia?oetbJijf be bebiucgte © joubje toeber ojr ben floel flelleii
enbe fetten/enbe tbjeebjoutoen flellen aen bepben fgben / bie gaer ïjoubeti/
tcooflen enbeflertfien / enbe bie berbe aegter aenben ruggge flellen / bie be
ID^outoe aen allen fijben ombanggenbe / fatgtelicB neertoaert b^iucBe enbe
bubje, «©aer nae fal t'^^oettoijf/ bie boo^ be ®?oubJe naer ben gepfeïi ban
gaer bjerramp;fittet/ beneerfliggen/omgaer totten aerbepttebermanen/enbe
t'üint met bepben annbens/bat al ^er eet ber toont/met gaer tbjee ganben
tfamen ïjonben/toelfhiccren/enbebetamelicfe batten/enbe met grooter fub»
tijlftept/neerflicöept efi fo?ge omfangen,59it en is gljeen fo?gelic6e geboo?«
te/fpmacöfonber pergtBel ban jlSoeber enbe 3feuit biel ggefcfiien,

«©at mgfimöe CapttteL

Alft kint hefn vertoont met t'hoofdeken opwaettghebcghenende mettert
aers neerwaert aende gheboorte, met opwaerts gheftreck te handen ende
Voeten, als defe byghcvoechde figuere wtwijftjhoe dat ffelfde fal gekeert
ende gheholpen worden,

1LS fulcltemifgeboojte gftêfien enbe
ggemercBt bJs^bt / als gier göeflelt
A^enbe gljefept bJojt/^00 fal t'®?oet«=
Ujgf terflonbt met öaer ttoee gfje»
fmeerbe ganben/ ben aers ban tBint enbe
oocB tBint / atfttertoaerf enbe optoaert
fcljupnen enbegeffen/ enbe nae tgoofbe^
Ben ban tBint Qaefliclj taflen / om tfelfbe
te batten/itt bten moggelieB is/ op batal^
00 fonbe mogen natnerlicB toejben/ alle
'ojgöe/moepte enbe neerflitgept baer aen
janggen/enbe gljegeel enbe al in befemif«
ÖÖeboojteniet gaeflen/ noeg oOdft tBint
alfoo laten tomen, t©ant ten is niet toel
mogöelicB/ bat befe ggebobjte b0lb?0cöt
fp/enbe ggefegie fonber Ijinber ban tBmt/
enbe banbe moeber, i^aerom alfl alfoo
moet 5gn/ foo iflbeel beter enbe met min«

9M

^att^ttn^eCapittel

Als ecn kint aldereerft hem vertoont inde gheboorte met een opwaert ghe-,
boghen hoofdeken, ende met die fchouderen ende het riigghekcn neer-
waert, ende met opwaertgheftcken ende gheftrecäe handen ende voeten
quamc, als defe byghevoechde figucrebewijft, hocdatfelfdcghekeert,
cnde ghcholpcn fal werden,

befe mifsQeboo^te/ als befe ïjjjgf
UDecöbefiguereöJttorjfet/faltl^joct
\jjgf ttjgfliefs tc toercbe gacn/ en foj*
glje bjagöen/batfp terfiont tafle na
t'öaoföeöen baiU'feint/om t'felfbe te teat^
tcn/cnbe bat fp beruggöecnbcocfelenüan
ffeintjcamp;en/opmaect |liCce/0c|Tc en fcBup^
tte/ gDelgcfe in füoojgacnbc negenfle Ca*
utttel gljeleerttootbt/tcn epnbe bat ffeint
tcnccrflca metten öoofbcfecn totter ggc*
booite gDeOalpen toerbe.l©ant batmacö
licgtclicfe en fjacfl te tocgc g0ebiocamp;t Uier^
ben/ten iö ooe niet foigfjclicfe alS baet toe
bltiticgciK en nccrflicfjcpt gcbiupcttoojt.
5Bacr ais fultr niet en macfi toefen/ fo fal
men belDiouinc tebebicöelpcn/ cnbc be*
oaamec tijt bertuacgten / op bat fp matö
gljcöolpcn/ enbe ffeint gefeccrt bjozbcn/in
albcrmaniete/ geftalte cnbemate/aïs bo*
ren int cerfle Capitteï ban bit boccfe biojt
flöelcertenöcgfjcfcöjeuen,

^atelffteCapitttl.

Als een kint cömt fnet bcy den handen ende voeten neerwaert gheftred näe
de gheboorte, ende hem vertoont met den ru^ghc opwaert ghekecrtj
alsdcfc nacvolghendc figuerewtwijfct, hoe t'ftlfde fal ghekeert, cndc
cheholpen worden.

een feint met fiilcfecn bobbel ofï onnatucrïttfec göeboflité wmt/ cit
Vi« bertoont/alS bier om gefielt flact/ ban fal t'llgt;joctbJiif/b3el bcrect/aïlc
Öaer finnen bergabcrcn/öaer feluen bJel bebencfeen cnbc bcnnanc/bat
fp terflont cnbc metter öaefleficte battenföocfbcfecn/enbe conflicö te
nrfjp^/enbe ooc biebeenfeenS enbe armfecnS acötcrtoaert flicrc ciï Icpbe/tcn
c)inbe bat fp op aaert mogen göefeecrt/göeöeucn/enbc gcflicrtbicrben/mct
öulpc/ract efi bpflant ban fommigöE erbarcirenbc göeftöirte b?oitoni/bic
bacr toe hicnen 'göefröttt enbebsgttame ;t1n. «Enbe in bien t iaioctbJöfmet
öaer berflant/cnbc bic anber crrlicfee riï göcftöictc bjoutoen 'tot befen öan^
' bel /gen öuïne norö raet en bJificn/norö oor binben/ nocö trügen cn conbé/
ban fttïïcn fp bc bebnttöte IDioutoc oö rbf bbc öelptn / cnbc ter öant ttcmcit
b'cnH? enbcbcflcmantffl^toanfcfiinium/met allcbeöantrjrcpg bie in b'ccr*
ft? cnbc tbjecbc Cauitê^u bit boetfe göeleert énbeï^effö?euen jijn. •

3nbsp;^at

------

,, J r ^atttuaelföeCaptttet

Ais een KlndeKencomt metten buyek opwaert, encte met opwaert geftree-
ten hoofdeken, armfccns , ende bcenkeni , hoc dat itioet ghekeert eitde-
gheholpen worden.

J® befe mifgljeiamp;oo?tc/We b'alDetfat»
i t| Söriirflciö/ fallen öjie öinggen ßge»
'TiP mertt enbe ßgetjupct too?i»en. Ceii
cerflenfal enöe maeg öat ©joettonf
naec öat fp fltjf toanöe l^^outoe üjel geeft
lierept t enöe öacr ganöenteel ggeflrelten/
enbe oetfe öaer toel boöjfien ban Ujontoen
aiö mebegelpflerö / efi be faetejuegte ti^ou»
hjc op be floel/enbe tot gaer boojbeel geeft
ggefet/ cnöe aeröieg ggeflelt / afjs bie noot
bergcpfegt / foo macg fpterllont bat ßint
tnet gaer ganben/ atgtcrtoaert cnbcop*
toaert/inbe biepte enbe toijbebanbe I3aer
wocber/flellen/ffgirftett enbe fcgupnen/ett
Wetter inggefieftengantbe ttocearmSenö
tjatten enbe gnjpen/in bisngaermoggelic
10. €nbc foo gaefl alö fp bie battet/foofal
fp bie felucbafl gonben/ enbe gaer gaeflcn
om t'goof^gt;e5en tc battcn/enbe ffelfbc na*
WcrKcBer toijfc/op b'albcr fnbtiilfletotter
^egoojtete öelje« / ßip tjo^en int atgtlie

Tfoenrijöën ende bevrachte Vróuwen;nbsp;}4

Camttcl iiö É®eïeert. Sit öien nift/foo inaiB

SffiaectDftaramp;tertoam^

enöe öeWouüje Wepixicg öiaöerlieèer enöe nutte icBer/ e^eeocB iner

leKebiSlöboojfcp^^
ttenMoibt.

«©ötöttttcntseCapittel ^ . ^

Als de kinderen meer dan een, nvee of drie, ghehick de rweelmghen t fa-
men comen metneerwaert gheftreden hoofdefcens ende opwaert gne-

defc

ftreckten handen ende voeten, hoe men die fal houden in
ke gheboorte, cnde watmen fal doen ende laten»

öacr tUJcc of meer Sinberen comen/ ggeltjtft befcbPsSeboecBbc fi»
v^ aucre leert enöe beïuijli/cnöj öaer toe natuerltcS/tori/ enöe fonöer ye*
Xlfgcamp;cl/:©anfalt'ia?oetto»jfö'cer}le6inöefeen/ötoelcBeif}cmf^

öer fienïitH enöe feöerfl géfj laten fien enöe üertoent/ batten/ öiöcin
aïöer manieren öanöden / enöe alle ncer^nbsp;—

ftiröcptöoen/ al^mïjet tbJceöeCap'ttel
ïanöen öcrbcniJoerB gfjcleert enöe claer«=
ïitB göefcö?cuen bjojöt/ op öat ffelföc tec
tocrelt rome/en ttatuedirb ggebojenbjer^
öe. jSocï) fal rl0?oettoi)f bjdtoefien/öat fp
in ö'eerjle gQeboojte getan^crBmbeBm/
litoetóftc gem oodt metten geofbefeen ber«
toont geeft/niet cHberfcïjupue/oft omme^
Secre / maer öattet felfbe recßt gOcB?cröc
fcint/gfteöouöen bjeröe/efi öat fp naer ben
«erflen acngebjocfiten enbe gftcbojen fem^
fct/bat tbjeeöe oöcB ncerflid) enbe natucr^
Keft ontfangöe/ en late tomen gljdntB afó
6'eer(le.1©artt fuliamp;e gfieboojte t^ gïicfjed
liÄt/cHbefonbetjjcriitfed/mibtsS bren bat
fc-ccrflc feinbeSen/ftct ttoeebc jijn gcbooue
ïoojbcr t enöe Itclit maccfet. jSotfttanö fal
flroflte fojgöe gT)cö?a^en taojben / bat bie
jftaegïjcbocne nitt teiangïte aditerbïiiue/
maer bat fp ggclijc of tei flont nae be Bin«

beren gÓeboo^bert/gfjeb^fltOt enbetetgfteft?ocT)tfp/op hattet boo?ïgf
J»anbc ©joutee/nae bte göebooue niet toe en treeïse/cnbe te feer
a^e enbe gge crompen bjerbe/ toaer Vüt ban r^rcot gttt«
ter fei^bflojtsi cotnen enbe ggefcgtebcn.

^at iwmmtDe Captttri.

Of nu dc contrarie hem vertoonde,ende dat bevde die kinderkens of twee-
linghen met alle hun voeten nederwaertjende metten gheftreften armen
ter lijden onder hun geley t, ende met opwaerts ftaende hoofdekens qua-
men ende hun vertoonden, als defe byghcvoechde figuere wtwijfet, hoe
de fclfde füllen ghekecrt, ende gheholpen werden,

alfulffeeu mifggcïjoojte quainc tntjt bcrtooröamp;c / öie ferè pm'jrfie*
leu0 enöe fojgijelich is / l'oo jal t'B^oettagf terftont bat eetfïe kinbc*
'Jien/batgem mceft bertoont/ ter ganbt nemen / enbe naer bat jp gaer
geeft üerept/enöe gaer ganbt/enbe t'lijfbaubeBjoHUjeüjel ggefmeert
ßeeft/fo^gge bjaggen efi neerfticgept boen
em befelfs öints armfeen oft ganbchente
batten enbe grgpen/ enbe tfelfbe niet meer
bJt §aren ganbenlaten gaen/maer faegte«
Ïic6 ba(l gouben/ efi ben feinbe op be« goe«
ben toecg / met lancfe batggeflrerte armen
enbe ganben neffens 3gn fijbe ggelept/gel^
pen enbe laten eomeri/enbe t'felfbe/in bien
mosgelicfi iö ontfanggen. I^antifïbat

t'boojbcel in t'fitten banbe ©jotibje/ tnbe
batfmeeren niet en bjojt ggebjupet. €nbe
fo gaeftbat eerftefeinbefeen albns/als gge«
fept is/ggebo?en is/foo fal met bat ttoeebe
Einbefien op be feine maniere ggeganbelt
toerben/maer bat tia^oettogf neerftitg efi
toüflifU boo?tgae/efi bat bie® jontoegaer
neerftieg goube inben aerbept / (ïelle enbe

ïaet binben/ten epnbe bat aen bepben fijbenbsp;_

nietenberacgtere.^aer inbien r^oettoijf ggeenbanbat Stntö arm.

als bo?enispefept/ grijpen noeg batten en tonbe/
enbe t felfbe met en tonbe bafï gouben/ ban fal fp in aïber manieren ganbe^
im/enbe tfimt frgupiten/als bo?en m b'eerfle Capitteï banbttÄoetB tlacr»
ließ ggefept enbe ggeleert bjojt,

^attotjfttmöeCapitttl

Als van fulcke twee kinderen of tweelinghen, het eene met bcyden voeten
ende handen neerwaert nae die gheboorte gheftre«^: voorts comt, ende
t hoofdeken opwaert heeft, maerhet ander recht ende natuerlick met-
ten hoofdeken neerwaert ftonde, met opwaert ^hefteróte handen ende
voeten ghelijck de byghcvoechde figuere wtwijfet, hoe in defen ghe-
vallc fal ghchandelt werden,nbsp;^

^nbsp;llJact

lier toijfe metten fioofDeïtê gcm tecrtoont.JBaer t'feinbeamp;en ^atgem
metten tjoetf bertoont/fal öat 10joettotjfnbsp;^r^.'mm^

aegtertoaert enöe ojjVuaert (Weven en Jjef«
fen / ten epnöe öat alfo metten Ijooföcfeen
inöcnatuerlitfec göeljoo?tematö tomen/
enöe niet ontScIpen/ maer tot fulcfeen ge*
boojte gljegolpeufp. 5©aer naefoot'felföe
neöertoaert gebeert bint / alfo ggelntbitlj
ter toerelt iS getomen/fo gaeflial t©?oct»
toijf öat anöer bint/ bat gem met bepben
boeten enbe gefhretten armen / neerbjaert
gejtrett bertoont/ met bepben fjanbebenjs
enbe armbensi batten/enbe in bien moge«
liefe is/aïfoo ontfangen enbe laten tomen,
^aer in bien bat tbaeebe bint/ ggelijt alö
b'eet(le foo recïjt en natuerlitfe gljebo?en/
ooc metten boofbefeen beur «i^obiö gljena*
öe/enbe t'ggeluf öem feinen fcöttte tot een

toeröen/ baer fal beur Ijaer/en anber göe*
fcöictcbjoutoen alle blgtirlicpt enbe neer*

t enbe

fee beuen béeïberlcpe göefept bjojben/teri epnbe bat öe ©loutoe mbefeinöe*
ten te beter enöe glatter bjetö göemaett (p/ enbe ntet beur öat lange baren/
oerbept enöe moepte te bregöeefö göcb^upcfit toeröe / enbe t'lnf banbe
©?o«bje oploopc enbe fbJille / of bat öeirc göerónnen btóet / öat
binnen tuffröenbel enbe bleeftö bnbc ttppen bfl(t enbe ber*
f abert ïiggöet / bc göeboojtc fojoöehcfe cnbepcrnc«
feelcus mafee/macr bat alle bcfc bingöcn ban
te bo?en begoojlitfe bJcI oucrbat^t/
bcbiaert enberöoet toeröen.

©\î3elche leert en Wtlmt

Doc Dat m^ Dat tj^ tc fesspert/ Hit mit^

ghetôaCTm mUe balfcïje ontfangômtîîm ttio^ôm sfjetot/

ghtgeelt cube toJgSebjcacn, anfggclgcj; banbcn JBonfltcntif IBonber*

Qamp;cbooîtcn/bie teggen t'gSeineeae ggebjuprö 3ón batiöe natuere/ enbe ban
Se ooifafeen ban bien. ®ûo?t0 banbe boobe feinberen cube mifbaUen/
hoc bc felue fulîen bcrgoet bîojben.^nfgôelgej; ooeS feôer teeefee»
nen of een Bwubje isi bebjaegt/ of niet : enbe of bie »©upueï
«ibe boofe ggecfl/ maeg met bcn meufege oncupfôept
bebigucn / mbe of beur fulcBen toercfien rao*
ggen feinberen ggcîjojenbjcrben: enbe
gegrepen fcjS Capittcïen»

^atteraeCapitteU

Hoe fflcn fal kennen xMola, of moeder ghewas, of de Cloot, Mane kinde-
ren ghenoemt, amp;c, ende waer wt dar 1)' comen ofgroeyen, methaerlie-
der aert ende natuere,

, 1LÏ2 ggeïeerbe bie ban jjîoïafcg^guen/ fegggenbatàuberitf
\ «iet eu i0 ban een beb^icggelicamp;e outfanggeuiffe/ bie ggelgtft
' eeii Cloot isi/of groot lîuc6 bleefrg bat ggclgclî een îôolle in*
kï^antilîoiiiîS tefegggen inlderfiaenlrger fpîalic/ foubct
Ifcgepfel/ ofcen onggcfegapen maffe / Cloot of groot tucft
' blepftg/ «uerroesî enbe #aulu0 «egineta feggcn/bat a fuie»

---- ' fiebcbjieggclicBe ontfangenilTc/of ggeboo?te binjt grmacet/

enbe atoepet tot quaet bloet enbe ftoatb 5aet / ban itian enbe Wijf/ oft t jî
bat bc ?aben aile bepbe eraegticg enbe goet3nn/bat fp bcur cemcg binclî bat
nftefien tooît/of beur cotitraric natueren inb eerfte begmfelbanber ontfan«
nîîcnifTe beboîuen tooiben/ toaer af ggenoerg ip ggeffgjcuen in fbicrbc Ca»
ijiîtel ban get ttoeebc 25ûetfî. iïîaer anbsr fegggen bat fuîtlten Jîîocber»
ggetoajs 3ijnen ooifö^onc geeft tot be grsote oucrbloebirgeptbanber ©^ou»
toen maenatjlonbcn/ betoelcèe bcurfiitte banbe 25aermoeber toojben t fa*
men ggebîeuen/enbe tot een groot/ botlj^ ensegart fhicfe blcpfcg ggemaect
enbe ggefcgapcn/ enbe bat ban een baiff gc ontfanggenilTc ggenoemt toojt.
jîiaer anber bie ooc6 be gcpmelîcgebcn banbe nature onbcrfoctamp;en/feggen
liat fulcamp;jBoebcr-ggetoâô/ofiBancliinbcrcn groepen enbe booîtccmen -
ban beel enbe ouerbloebirg jaet banbe il»joutoen/bie fecr Jlîan fiecn 3gn/en
ïuttel ^ennnnet toerben/toaerom bat fp bc natuere in gen feluen nac trec?
fien/bctoclcöeban gacrgeber fianben gcmeerbert 3gnbe/bcur bie gittc banr
be Baennoeber toeneemt / enbe ggehjcfe een ggerergte natuerlicfec ontfa»«
ggenilTe tosîfet/ tôt öat fp m een iaoebcr-gge^«laot öSefcSa^ t?.

iDant

VroctwijacncndebcYrucIitcVrowwcii«nbsp;jï

mant t'saet banbe ® joubie / ombanst alleene t'^aet banben IBM / alft m
fmoebers lyf efteftojt bjo^t/ bJt bbJelcbe bte ©jnrljt of t'l^nt eontt: maet
tot t'5aet banbe Bjoutoe/ rotnt «Ueene bic jSaeg|jeboo?^tc/ of bie gerbrrggé
ine ben iimbe tS berept/ ^dgcfe een i|innen Cp / batbJtbJmbicg ïjeeft een
fcljale met een bellcben/bacr in bic boper enbe bie ® ofiljel facOoten blijft/be.«
toelcbe naemacls beur bie gitte ban t'bloct banberlgt;mne/gfjefcfja|gt;en toojt
inbefubftantie ban eenöoenbni.^nfgtjelrjc); oocb aiiet bie ©joubje ijaer ep»
Sgen 5aet nae geur trect/ui bie Baennoebcr fonbcr mtucfei ban be$ jffóan^

5aet/ foobio^t bat beur ntettcfefel ban gaer ftonben ggemaecbt tot een gart/
rouble ctoot/bolfe/ggctoaiS oft ftucb blepfcg/bbJdcUe ftiinmigge ® jioubjcn
b^wggen bnf/fesi/feuen enbe beel meer jaren/ eer fp ggeiiSfen / lae fommigge
biaggen blncefie beel ban bien met gen m t'lt;©iaf.

^aer en boueneomen enbe^efcgieben norg bedberlepe cntfanggeniffett
enbe ottboicomen ggeboo^ten/biebit be fbiacgept enbe btcedtgcpt ban bep»
liebteï
niet at

robe fïute banbe;

ImoebcriS Itjf/ïda'bben/ïöojhien/ofï anber gtftigge bferen/bie in fmoebers
nf be Wiwlit enbe t'lamp;int ginberen enbe quetfen.(®ocb fo too^ben birbtoiljs
•ntfangen jaben ban^ieren/banbe fnoobe enbe boofe ïDjoubien/bte tegen
natuere ganbden/ ban betoeltfee foimnigc ooenbaer jiin gebJ0?bcu/ba?r af
niet en ijs ban noobe gter te ftgïiiucn.Cggefrgietooc fomtijtjS bat bic biou-
toen ftoillen eft toenemeit/al oft fp beb^ncgt bjaren/enbe bat biejaben bie tt
fbiarb cnbebjaterttg enbe beur bte gerecgte eft natuerlidte gitte banbe
25aennoeber/btete cout iö ggetoojben/niet en moggen ggecoïtet/ berept/eft
tot een ggrrecgt 6im tcmen/5^acrom ggcfcgiet bat bieitóaentftonben ban
be ®|outoen baer toe flaen/efi bat ten laetften alle t'famen in een trouble eft
toatcraditigge materie beranbert/enbe baer tot een toaterfatgt bolget/ bic
coc6 onber befe balfcge ontfanggeniflTen ggcreficm tooit»

gn befe balfcge ontfanggeniffen banbe mifggetoaftcn / aï0 boien gge*
fept/too:bcn b*armen enbebecnen banbe bjoutoen magger/enbe fp tooibciv
teer enbe toeecft/be ®?outocteojt ooc6 meer beftoaert/ flapper enbe trager
ggefien/b'ooggen enbe lippen ftoilleitgtni/ enbe b'aenftcgt toojbt bleecb/ fp-
5ijn oocb fiarber ban bupramp;e/enbe alö men baer aen grijpt / foo en totjet gp
niet lifgtclifg/be bcenen nemen oocamp; feer af. ïïDcfc moeber rioot/of bit gfit^
toaö/en laet gem met licgtdirB ban b'een plaetfe op banber bjijucn / ten figt;
batmen ftijfmetter ganbt butoet .«©e®?outoe ggeboelt in tlnfbcd grootr
ftcerïïtm/ alsr oft men ftaermet j^adben ftalie/toaer afbat fpfmtrtcnmet
cenigge feeiirgept (fgebDdt efi ggctoaretoo?t/bc buprife banbe® joutoegaet
op enbe ftoilIet/Tjacr maentftonben teojbcn ggcfcgojt enbe befloten/fp ofte-

ringgen bcö ggeficgtö 'eubefcgeimriniren boo? bie ooglfrm. ï?gt;et gerte dopt
in gaermcfecnitïï betten / bcmagge berlieft ben Inft ban eten/fp fej^edten
biiamp;totfsi attcrbïocbtglïemateric. ^pcrijglien oorfe fpioetenof blcrft«!
onber h ooggen/ bc Ieb?n banber ooqge tooïben ggermipdt / b'oogljen bal*
ïen biep tn 'ben apîîd banbf r oogheVDt3?t Groet/rnbernigget een geged on«»
KefticösöefïcgteyfpsgjUücSetinallctnameretnbe ggcftalte bcn^icutocn

bie oweröt eitbenahicritcli ontfangm öeöben, 3©aerom bat aïfuïcSe booi«
fepbc enbe oscb naebolgöenbe pointen enbe teecöenen toel flaen tc mercbeii
cnbc ootfe tc Iccrcn/op bat fjiec in nicinant ch UMflTc enbe bebjogen cn fp.

'Cenccvflcn fult gbpgaeflacn/ aJs bic natucriicbc fupuccmglic banbe
macntllonben comen/bic alle bier tocfeen comen enbe toecfj gacmtoant ban
cn can göeen J0joutoe/gbccn moebcr göctoas / maer emgtjctccöt enöe na*
tuerlicii feint crygöcn enbeontfangöcni

Ccn ttoecben/ foo toojbt ggnncenlicfe gïjemercfet cnbc gijeboelt boo? bie
berbe macnt/ een mercfeelicfee rocringïjc banben mocbcrgbctoaflTcn of c loo*
ten / btoclcfee in toacracgtigljc cnbc gbctecöt^ ontfangljcnifl'e niet cn macft
öDcfcöicben.

Ccn berbcn/fö toojt bc buptfe fneïber groot/enbc loopt ootfe gacttiger oa
w balfcöe ontfangenijTcn/ ban inbe natucriicbc en op^ecgtc macö ge(cöien.

Ccn bierben/ foo too?t bat gberecöt ontfangöen feint in 5un morberg Inf
op ecn anbcr manierc betoeccöt/ban bic mocbercloot/ 3©ant bat recht out*
fangljen feint/alé ouer be öelft is göegroepet/foo roerct öem ban b'cen fgbe
tot b'attbcr/btoclcfee öetmocöcrgöetoas niet en boet/ ten fp bat bie mocbet
öaer ecrfl rocret beur öaer ocffcningöe.

Ccn bijfbcn/als men bat maebcrgöetoas metter öanbt b?utSet en toetft
bjingöet/ footoijcfect/ cnbc als men bic öanbt toecö neemt fo romct toebcr*
om op ^ün eerfic plaetfe. Jlïacr bat natuerlitfe enbe göereröt bint cn boet
fukr met / toant ten too?bt niet betocccöt nocö beranbert/ macr blijft al*
tgtsou5iinplaetfc.

'Ccn fefien foo toojt alfulcfecn 19joutoen/ben bupcfe garber/ban ben aftc*
aen öic göerccötc feinberen ontfangöen gebbcn.

-Ccn fcuenflen / foo is een beb|ucöte ©?autoe/ bie een gficrccöt feint öeeft
ontfangcn/bcel licötcr gaenbe/ban êene bie een mifgctoas ö«ft ontfangen.

'Srenacötflcn/quot;'*'*'quot;'quot;*'^-'^''quot;—- --------—

fm'

boif

mffegöefcöiet.

'Scnncgenflcn/foo ballen oocS tn bc Caecfeen banbe bjoutocn/cnbe b'ar*
men cnbcbecnen nemen af/als boien is göefept/cnbc tooiben oocfe magöer
cnbc allenbicö: 3£llebtoelcfee niet foo fecrc en ggefcgiet inbc ggcrccfttc enbe
natucriicfte ontfangöemffe.

Ccn ticnben/ foo cn can ccn ©?outoc / bie ecn göcrccöt cnbc ïcucnbc Sint
öccft ojitfangöcn/nictbiagöen ten öootöftcn/Bucr elf macnöen/cnbet'feittt
bpöaer öoubcn: maer bcfcluemifgijctoaffcn toojöenfomtijts gbcsiaghcn
ben tijt ban bijfoft fes jarcn/oflangöer.nbsp;-gt; üj é üj

«enbcacngöefien batfomtijts göebeurt/ bat fommigöc ©loutocn ben
buptfe toaffet cnbc toeneemt / göclijcfeben göcrccöt b?agöcnbc®ioutocn/
beur bcfloten totnbé/of tot be bergaberinge ban toateracötigcbocötitïiept/
enbe ^act öat niet cn is göenoctö gccofeet/als bojen bcrclaert is/ fo is norö^
tanS bat göeftoiï banbe bfflotcnlucöt oftoinbcn/bcel grooter cnbc öartcr/ •
öan t'göeue bat göefcjjicn macöbanbc inöoubingcban toateracötige bo^*
titöept. ^ulcfee inaöeftoubcn toinbigöe bompen enbclucötcnbergaenbtï
lijbcu/ cnbc tomen fomtgts fnel toebcrommc / fp ijiftöcn oocft altctnctsin

ö'cen

Vroetwijocn entic bevrtichte VroiiMfen»nbsp;37

Ifecn tSfce/ aïtcmetis in b'anber fijbe banbe :©aermoeber ggemertt/ cnfce bp
tgben met groote t'merten ggeboeit. ^temtfggeuoaffett enbe bie befloteN
toateracgtigge bocgtieijeben/biijuen ggemeenticbop een plaetfeliggffenfee/
met flentu ratnmelingge enbe ggetier bupcjp: maer get ^aenitint lig»
jget aitijtö (Itlle enbe fonber roet en,

4@aer en bouen / alis fulcBen onnatuerltd^ ggefbiil ban onbiaeraegttgge
•ntfartggenifTe/fomtgtjs boo? bie Uiaterfnegt aenggeficH bJo?t/ foo fult ^p
alle neerfhegepbt boen / bat ggp fuler bietet epggentlicts te onberfegepoen.
Cnbe fiilt ten eerflen mertamp;en enbe berfiaen/ dat goe biel tn alle fuleben ge^
ballenbebupefe opgaet enbe fbJiHet / ^o iiö noegtanjèi bte bupeii enbe t'ggegt;
fVttil titbe ggereegte moebereloot / beel garter bait tube biaterfittgt / ^aer
in befloten botnpcn / of biateraegtigge boel^ic^ebett beel mtnber/ ba» ittbe
ggereegte matrrfucgt, jfBaer tuffcgenbie toinbigge enbebaateracgtige bia«
terfurgt/ biö?bt bit onberfegept ggebonben enbe ggetnereltt/bat ben bupeS
gibe biinbtgge garter bJo?t/enbc getn totretlit ggelgcB eett bupdt/maer tn#
bc bjatcrfucgt is gp fargtcr cnbc grouer otn te grgpeti. IDoo^ts foofüjillcii
ggcmcpnltta bic beenen inbe bjaterfurgt/tnaer nt get moeber ggctoas bjojquot;
toen fp bunne. €nbc tot aifulcftett teetlicnen titacg mcM cpggcntlicg cnbc fe#
lier get onberfrgept toeten ettbc tnerrfeen/ tuflfirgen fuirfeen booifepbc fiecteti
enbe cranrÊgcbta. Bouen bint foo tnatg-giet tod berflaett enbe Bgetnercöt
lijoiben/ bat alle foojtcn ettbc ggedacgten ban balftge ggeboojten ftoaerUt
enbe toonöerlicfi moggcn tómefcntoojbctt,

i

^attUjeeöeCflptttcL

Hoe men de voorfeydeMola, ofconwaerachtighe ende valfthc
ontfanghenifle ial hceleii ende ghentfen,

gt;iÊert eerflen faï bie©tctc/cnbc t'boctfd ban alle bic bfttggctt/biemfrt
tottoenbitg moetbcfiggcn enbe ggcbjupcken/tottoartittc enbebocg*
^tidjept ggenegcn intt.-XliS ggp nu tHcrelït/battct abcrlaten ban noo»-
bc toarc/fo fal bat g!;cftgictt inbe aofaberjÊr.^Dacr nacfal bic ttiatCtiC
in alle ggcftaltc cnbc manterc ggcbigerccrt ettbc ggepurgeert toojbcn / als
l^iernacggefepttoojbt/ enbe ban ftet opgouben banbe maentfïottben ber
bjoittoenggcfcgicuenflact, 3111« alle fuldie btnggen begeaiiica ïboïbiocgt
^itn/foo tnacgtnrtt baer nae.tottoenbigge gtiïpe ggcbiupdicit /mintipalicft
iHt nacbolggenbe babt / baer titebe fal bic bebjurgte l^jor.toe fauentii cnbc
ftnazggeno nud)tcr/ban onbcrtoacrttot bouen bie jSaud ggebacttoojben,
^it babt fuïf gftw albue laten bcrcpbcn.
iDecmt toitten i^urmft / tnet be too^tdö / feö gAntboHett/
tcndaeu/ eft in flcbe batt bien Biolettc blabers/ «iSiafcrupt/^tecitdao'
ttcr/Carairic/batt clcjc ttoec ganbtbollcn/ƒ crtegriecamp;/^tjnfaèt/bandf^
ttoeejjonbt.

^toot alle befe btuggen / enbé mengtfc tod onbcr ma!f anber / enbe fietfe
it toater / tn ötodtftc be Öioutoc / bie Jlicla oft ntoeber gltetos^i g?^/ faï
dMtabet toojbcn. ,0en faï öoefe be frttpben in eett fath bocit/oibe be fclue/
p»figt;gg«foben ^gn alfoo toarmïcg(rgcrt acgtcr öp bic lettbcncn/cnbcbojctt
amp;lt;nbsp;bU babt/ags fp baer totgaet/en tnet toanne bocc^

itnbsp;Utn

6m 8cï)!00fBt ii8/ cn tn f bcbbe getot iö om tc tufïcrt cnbc to.um tc Wgucft/
fa! men gacvmct befe naebcigcnbefaluc fnijcamp;en/afljter op bie lenbcnen etï
boien op en mbe fcgamelfjept/ïijclthc falue albuö fal gemacct luecbcm
ilSeemt lt;©lie ban foetc3tmanbclé anbergalf otu:e/lt;©lie ban ^lim/ï?oen*
ber Imecr/flijmicöcpt ban %ijnfact/ban ifcncgriecfe/ ban clcic ecn galf
onc e / bJit löaö / foo bele alïs ban noobe iö / iföensöet ffamen/e nS«
macctctafecnfalue.nbsp;, , ^

2tlöbe bionü3ealfulfamp;cn faïffien geeft ggcbefitgt/fooboo^feptiö/ba«
moecgt gijp gaer ojbonneren cnbc ggenen bit naebolggenbeplaetfuptlier/
fbo groot atö een #afelnote/of toat mecr/tfaucHtö enbe fmojgcnö/btoelefec
falaibuöbetcpttoozben.nbsp;^ , . ^ ^

jöeemt €aneelc/een galf loot. ^rgoiffe ban langge €)flerlucie/enbc Caf»
fiefiflula/oft in flcbc ban bien/ €aneele/ban elcr c?h bicrcnbeel lootö.
©afcltoojtel/�amp;e/ önpte 3act/ beften ban toilbe handboom/ ^af»
fraen/ ban elcr een acgtenbeel iootö/ ,fgt;Hpclicr ecn galf pont. -STfitpc»
ïter faï men b?cBen cnbc fmiltcn met fap of toater ban i3ofmatgn:cnbe
maccfet baer af plaet fuprher.
^f ggp mencgt bit plaetfuprfeer be b^oatoe inggcuen / met ecn tlDgnfup»
»cn/ggemactbt banttoee boojcn ban eperö/ enbe feer goeben oubcn togn/
metfupcfeer tocl foet ggcmacct/ baer op ggefttöpt3!jnbc.

jüocgtanö toare niitter / beter enbe cracgtiggcr / bat men be bjontoe o?»
bonneerbc bcfe naebala[gcnbei2^illegenö/toaer affp matg innemen fmaclöi
een acgtenbcel/oft een bicvcKbccl lootö ftoaer/ enbe t'ffffen^ inflicBen / bcfe
falmcnalbuöbcrepben.nbsp;^ ^ ^ ^

fleemt #of jSfgcile/ ronbe Cflerlucie / ÏDittamnö banCanbicn/ !fecrffc
3a£t/ aupte 3a£t/toilbc ^anelboom beficn/ «mmcn:ac/JDec/Jlïirre/
'èerapirium/ Bcncrfgn / ban cltir ecn bicrcnbeel lootö. JBaccfetcr af
}jiUeltcnö met lap ban toilbe Êapgannö/ enbcï^onitg/ fo bele alö ba»
noobe iö / JT5en fal baer af fmaelö innemen een biercnbscl/ ofcen galf
loot ggetoicgte.nbsp;^nbsp;,,

ISac fulcfte mcbectjncnmarg men ben bïoutocn ojbcmiacn/fnppofitojiê
cm in t'boojlnf te ftelien/bic be jBola licgteltrii totbiünni/fcetorlchc fp nut*
telic in t'boojlgf moeten biagcn.^ctoclcbc albuöfullcji bcscpt tocrbcn.
«Seemt llfpgaltum / «6albamnn / Boiaö / «©cntiane / Bcucrfgn /
ponar/ groote ^ancto?ic/ ^auclboom/ ©irtamuö / teittc ^ieftooi^
tel/ ^rapinum/ ;f»tgammonce/ ban clrr een atgtcnbccl lootö / ^af»
fraen ecn fcrupcl.^Ue bcfe binggcnggcbjofien jijnbc/mcngtfcmct fap
ban parcpe/cnbc maccter af een fuppofitojie.
''ïn befe berocticmcfg men boppcn een fupuer rottocn of bdcmtoolle/ctt»
öe baer af maïten ecn fupuofitoiic / of fp matg b«n ecn fpcnfte g^cmaerfet
toecbcn/cnbE ggcflcfien of ggcflelt in fmocberö lyf / biefal aen t'bcen banbe
b?outoe0gebcnbentoo?öcn.nbsp;,

^tem in befen sgeballc marg ntcn btrStoiïö bcfictgenCrnrgifccnlsair

felue bacr toe bllencnbe ggeftgjr^'cn flttrgcn/ bie b?.er toe noet cnSénut wt.
ïClle betoclcrtc ftucfien/ bc ^öaeqgeboozten/ jiBifpg'toafTen / en^ batöooöc

JUiuit tu finocöerjs Ijjf totbainggcn mbe bjÉwe» / ent»? wofeen söebai

Vroctwijuen endebtvfichteVrou^cB»nbsp;38

Kc^t. J^acr in bien fultïte onuatuerltcamp;e ontfanaamp;eutffe jgtiett ooifpiantfi
fie^t/of temt ban lurljtiglje üJiuben/bie inbc25aermoeber jtju uefloten/als
Uojctt is ggefept/foafahwenojbonneren bte©ictc tat Uïarmtc enbe b^oocljquot;
te I enbe ui bien öan ban naobe toare ijurgerm enbe aöerlaten / nac öe me^
nköte banbe öueriJlocbx£ljc|!t ban qualitepteu.®acrD}imafamp;incn banbe
bjsutoe eca baöt ga-eet nwiken/tnscc manieren ató boien is gcfept. JÖoucii
öien fo micijjnen tot öenboojfcöicucnbaöt öefe (lucfen noclj liwbsegcn
j^ecrat toittc jBunte/ aupte/ igt;olcpc/ öjoogDe vtlffem/ l^cntficl/

ÏLaurier blasccen/Comm' ban eicjc cucn belc.
;iDaer 3ijn oocfe meer anöer bcrgijeiijcfee ftucfeen/bic ben toinbigcn öomp
fcgcpbcn / öiijuen enbe tot bjcpbcu. Ban fulrfeen ftucfeen fal men bc bjou»
toe/ alj^ fp iri t'babt fittct/ laten een facramp;en ggercet maöen/bacr in be crup*
öcn fuilen ggebonben jijn/enbefjacr bat ban onber tot a^ter ouer be fcgcu^
öer en ouer Ic ggljcn. «enbe als fp tot fulcfeen babt gaet/ foo ggceft 0aer ban
öcfen plactfupcfecr / foo groot als ecn i|afelnote/ met flercUcn/ ouben enbe
toelriccfecubcn toijn/ bacr ut bat #afcltoo?tel g^elcggcn öeeft/enöe fal g^jcquot;
«wccfet tooiscn/ als Öter nubolcljt.
^cemt ^pecier um ï^tamrf umx / 5Dtacpnumi/ ban clcje ö?ic bicrenbeci
loats/ ll^it fupcfeer/ ecn fjalfpont. jBcnfalt'fupcfeer fmiltcn in 0up«
tc toatcr/enbe ban plactfupcfeer mafeen.
3n fulcfeen gljebsllc moecljt göp be ö?outoe on be naebolgenbe mantcc8
«n biatiftfeen boen gljercct ma icn/enbe öaer t felfDc toacm in genen,
^ccmt Iteernen banpcrfen/ ttointiclj/ bicbcrfcfi tot be(lecnen gïjcbacn
5ijn/bp bctoclcfec glip baenfult bitnacgfjefcljjeuen poeper/ gDcmcngöt
cnbc göcb?8feen ^ijnbc met be boojeii ban ttoec ojpers.
^eemtöaligaen/45nnbct/€anecle/j9agclcn/3Lanfpcpcr/j5otenjEïiufi«
*atcn/^affiacn/ban eicr ccn atötenbeel loots/maeti baer af ccn puluer.

t^an alle bcfc bmgijcn maecfet ecn becoctic met feer gocbcn toijn / fijggct
öcn felucn/ cnüe totten göefjjgöcbcn öoct^upchcr/cnbc maccter af een cla»
renbiancfe. lt;©f batmn beter be:jaecl)t/ILactbcmaterie banbe crupöen
inbc becoctic blijuen/ cnbc t'famen toarm gliemaect innemen.

3|n befeti ggcballe 5ijn oocfe tottermatcn goet be Spccics Hier« pier?, gc*
6ionrbcn/ofmctpillcfecnsingl)cnomen.nbsp;^ ,

n)acr in bien alfultfec onnatucrlicfec ontfangFjenifTcn ben ooifpjoncft
Ös'böc/ oft quamc ban toateracötiglje m.iteric/ öic inbe öaermocöct ijsJ
befïotcn / toaer beur ben bupcfe ougaet enöe groot tooit / fo bat men meent
iöat bebjoutoebcbzuclit iS- ^cfflucbocbtigfjcoucrbloebicljcpt fal totgge*
öjeuen bjojben / met alfulcfec folutiua/ bie men gfiebniptfet/ om be ftonben
banbe bioutocn te booibcrcn cnbc bJingficn / «Ênbc oocfe bie b utinc afbjij*
«tn ggcltjcfe als iijn/ ^act ban €ppe/ ban3tnijs/ban 10cucfecl/ban toeter*
celie/ Caröamomum/ enbe öuptc blabercn/ ban elcr euen belc/mct gocbcn
tetjii ingbenomcn. gnfgbelijrr bcfc ttocc Confiwrcn / »©iagalangx enbe
«Icctuarium bcB3ctis%auri/5i)n in befen gfjcballcti fecr goet mbe aacg*
titö tngöcttomfn. quot;^tcm -©lic ban auptc / ban Silfen enbe ban tottte %e*
ïfcn/ 5iTn oocfe in bcfcn gfteballe feer nut cnbc goct / als men ben bupr6 öaer
mcöe ^tjtfet. ^nfabclijcr / Crocrnfccn ban ^figaricus / 5tjn cofit tn bcfcn
oteMc feer goct gBebjupcfet niöe iugöenpmcn. JiBcn macg cotfe ben
^nbsp;ij bjoutoen

Het vijfde Bocck vande
bjoubJftt banijcfe ,ttaeljoÏ0Ï}enÈKflncIien eenpIaefïemafeM/fnbe 03? ga«
bupcfefegggm/toatmtnlinjngljcfjaöeti.nbsp;. ^

iieenit 5aet;tean.öuptf/ iiecfïe/ Comgn /depoe ^antojie/ Ifèaneiew?/
aniijs/toilbe JBuntc/tian elcjc ecnganttoai. Jtöcn fal alle binggen cl«?«
fnöben/enbe ijieamp;en/cnbemet totjn baer af ccn^laefiet mafetn.

^atöerbeCaptttel

Vande miTontfangheniflen vanden verdoruen, oucrvloedighen, of ghc-
brcckclicke zaden, van Mans endc Vrouwen, wt dewelcke Wonderghe-
boortenendeMifgeboorten groeyenendevoortcoraen, teghen dieghe-
meyne coftuyme vande natuere.

gjjcn enbe ghebiagljen toopen in imoeBcrg lyr / »an onuccepoe/oit*
' tijpe / enbe ftuacèe 3aben / fulej: bat fp terljierelt üjojben gljebiotgt
fonbcrganbenenbe boeten/ enbe met anber gbebjetfeeliebe leben/
tttaer anberfniss Ijebbenbe alle anber binggen te refgte ggemaett / enbe toel
ggetoaffen/foo bat aen gun liebaeiu gamp;een anber inifmaettamp;ept / notg gfjc*
tijeramp;göemerctofgl)efiento0?t. .. ^ ^nbsp;^ ''

'Cen tbjeeben/bjoiben ooebfointütöBmberS ontfan^en enbeggebo^en/
enbe toaffen ootft op tot ïjenlieber euberbom/ bie geen annen noeö ganben
en gebben/ggegeel eff?n tot aen bic ocfelen/ met bJcl ggemaecte becncn enbe
boetcn/fonber acgterbeel enbe gebieben/banben licöactn/ betoelcfee met bie
teenen of boeten / alle bjcrcfe / enbe tijtcojtinggen boen enbe ggebjupcècn/
ggelöcïi met eten/bjint6en/fngbenABerc6en/enbe allerlepc gantbiercfe bol*
ïomélïcli maamp;en / bie oocfi metten felticn gebben connen fpelcn in ®erbeec
bart/enbe get Caertfpel onöerfleamp;cn enbebJtbeelen. Snfggelgcjc oocb font*
migge tijtcouingge/enbe arbept boen enbe oeffenen metten bnicn eü mont/

eociamp;bcpbegg'eten enbe gftebioncfeenmetlttfi/enbe ggeliicbcn gonger/enbe
alberleijebegeerten enbe Ittflen ggegabt/:©ouen bien/alst b'een 5gn gtboetj^
begeerbe te boen/feo ift ben atiberen oocfe acngeconten. 50acr en bonen foo
befe ggeboonc beneben ben riem een lijf ggetoeeft/ met eenen faupcè/ een
mannericgept/eenenaersi/ttoeebeencn/gucpcn/cnbeboeteit.^pgcblienooc
tan goo^e/baert/ooggen/enbe aniftgijn malranber foo ggelijrft ggetoeefl/
of fp tot malf anber gabben ggcfiieben ggetoeefl/ l^mlieber flenitne enbe
fp^fte geeft oocfi alfoggcliicamp; gelupt tot bfPbe bie monben/ al oft tot eenea
monbt gabbe ggefp?o6en enbe fggelupt gftegaen.

Cen bierben / foo iö oocfi een fiint ontfanggen enbe ggcbojen ggettwefl/
fïtbe tot fijnen ouberbom gecamcn enbe ggetoa^en/ enbeban menifg tnen^
fcge gfieficn ggrtaeefl/met een ggcgeel toel ggemaert licgaem/ enbe o^c alle
befTclfö libtmaten toeï ggefrfiapen/ggelii rfi als tö/ t'goofï/ganbcn/boicfett/
«i-men/beenett/aeris/enbe een toel gj^maecBte matmeiicgept / macr bit

iSf

Troetwijucn ende bevruchte Vrouwen.nbsp;3 ;

Mf/t«bejila«tfc1)an «n^url/toaiß een bintsi ößoft cöeVtjafïhi eabc^ebo»

tcn/cnbetocrbenbcpbc0öelt}c6sij«\)oebtDffli)eft(gfct.

'©cn to^öen/ loojijn eacB tor^cöaf{)upien ni^l»itfedanbt gï}ebo?ert
flhööec^/ttoeefenberenaen.raalcanber/mct feiet annen/ bier faeenen/enbe
boeten/tvaee öoofijcn/cnöefieniamp;aueipcefjicnter fgfeen aen maleanöer bafl
ohemaabt enöe aöttoaffen / ©aniiElixeirfee get rtne öcct ßgefaojen toerbt/
enbe batanber leuenbicg. iletüjaren tbiee mepfbêcé/maec b'anber ijï ooc
terftottt ggejlo^tien.

©erggélticbctbJceSinberenflen «laïranber ggegrocpet/jijn soc/tot €n¹
fiblen tn ^üJitfcrlanbt ggebo^ ggcVaecfl/ iubcn tare 1553- op ^^ atfjtflen
bacg ban lÊacrte.^ct toarcn oocb tbJce incpt feeng/nt aiber manier cn tnbc
ggcflattc/alsibctteceöoojsaenöc.

lt;®:cnfe(len/fo?tjnberoorlitteecItmberBenigggebo?CH^eteeefl/metbep»
ben bupcbc« aen tnalcanber j^etoafïett mbafl g^ctitacct/enbc bcpae ö'acn*
firgten tcggcn malcanber ouer (ïacnbc/oocamp; met tUicc goofbcit/ bier armé/
bier bccnen/cnbc een ^auelpecföen.

^tifgdgcr 5gn gier bjcbcromme ttoec fiinberen ontfangen enbe gebo'cit/
metbcpöe beruggen aen tnalcanber bafl ggct«aecamp;t/ enbe bcpöe baenficg*
tetiban malcfluöcr ggcfeeert/met bier boeten/bier artnctt/tnbc^toecjSauel^
Mcêf bmö/alle bcp-bc met tod gcmacetc lijuen ntbe leben.

Cenfcumflen / |oo 3dn.cocb foramigge ginbertn ontfangen rtibc ggeba»
ren ggetoeed/tnet ongquot;efcgictc/bcr6ccrbe/enbe ottggefatfoneeröe gaitöen cft
boeten quot;^nfggdncr oorit metttoadf bingeren/acn cltfec gant |cffc/cnöe met
ttoadftcenen/ aen elrfeeboet fcffe. ©at anöer tuet ötocerfe beramp;cetöe bocquot;
ten/cnöe acgtertoaer« ggcamp;ecrö! ganöen/Jföaer anöcrfinsä ggcged ettöe al
tot nwt recgteenbe todgemacete Icöcn ggcfcgapcn.

Ccn adii^en/feo ggefcgtctbictoiliö/bat fotntogleu ttoee/bMC/ of bier Fiin=gt;
beren ontfattggen too?ben / enbe ggcbjaggett in een moeberö liif / bie ttotg«
tansep engclgtgen tgt b'cenc bo;icn/enbe ö'aitöer nac/ natucrlitfe ggcbojett
temben/macr cenigge maenben ö'ecn nae ö'anber/nocgtanö tuet ggereegte
flgebacnten / enbe ^cftaltcn. ©'eerflc ggefcgict beur be ttienicgtc ban get
rracgticg enöeouerblocbitg^act/banfaepbc JBan enbe1^?outee. Iföaer get

en iis OU ccnett tgt/maer ceniggen maenbrn nae ontfanggen. €nbe ggdijtrt
bic feinbcrgcns ggebjaggen enöe ontfanggen too?bcn/too i(l cocbegoo^lirrf
enöcnatucrlicfe/öat fp itac öe fdue refeettinggc oocamp; genlicöer gcrccgtcn tijt
lebben enöe bercrtjggcn.nbsp;«nbsp;• •

Ccn ncienflcn / baer toert een fttnt tot SurtrS ggeboien mben tare 1519.
tm ben eerflen barg ban m,oHmacnt/ btodrftegabbcbouen ben riem een gc^«
recgt ctibetod ggcmaeet ïgf in allen fafrcn/maer baer onber ontrent bc
ud/toaö ccn ronöt ftuch root bleefrg/ cnöc boojtiö öacr onber/ ht fegamd#
ft ent ban een bzoutoe / cnbc ten laetflcn / een mannclicfegept op 39« begooj«

1nbsp; '''^S^tmöen/ inben tare 1^03,toert een ftint ggcbojen in f ïanbt ban l^tf*
fen/ in een ï©o?pggcnoemt 2Öoigflrate/ ggdeggen bp ƒ ojflaer / in «©ogflx
macjit/met cm ggdjcel enbe tod ggcmaeetItifyirtaer ggcged blinbt/btoelr^
feeggctn lt;®o^cn/ggecn «©o^cn/cn geen jleufe/nojg ^eufcgaten en gabbe/

Étifcc toais ectt tttepfftm/ met em bjoutoen fcöamelïgt;epe,

Ceti elfjïen / foo iö een btntrtc toeten/ een Snetgtfeen ggeïjojen gSetoee^/
tnöe tot 5gnen ouöeröem göecomen / iuisen iare 1529. enöe toap een toet»
tttg feinöt / in een ^©ojp bp l^tucbiö / aen t'ftoarte toalDt / gjjeöoopt / enöe
cygöeüoeöt bp 13aöer enöe jBoeöer / met een ömt öaoi tot öanggénöe tot
t'öeite enöebuptlï / fonöec öooft oft feöouöecen / metten aetö enöe becneti
optoaert gIjeJieert/enöe öaei- aen ttoeearmen/gfjelijtfe ban maleanöcr gtjes
öaen/met onnatueclitBe ganöen/ öetoeleiie meet boeten öan ganöen gelstü
toarcn.ï?et ïjaööe oocfe ttoee b?outoen bojflcn.

Cen ttoaelflen / in lEngfielanöt iö een v^enöer ggeboo?te gïjebojen / 09
ben Becöenöatö ban (©ogjtmaent / inöeniare onö lp?ea'en 1552. enöetoa«
ren ttoee femöeren / öie ttoee gooföen / bier armen / bia Oanötn / in goeöe
enöe boleomen pjopojtie / cuöc ftöoone/ licfttcfee aenfirgten öaööen / maer
niét meer öan eenen 23upcamp; / een ^auel / een i^joutoeltcöept / eenen Herö/
beur öentoelcïian fpöen öïechban bepöe gun liefjamen totfonöen.
ö'eenfijöe gebben fpgöeöaöt ttoee flereöebeenen enöe boeten / op ö'anöee
fijöe / inaer een been / met ttoee ggefpïeten boeten / enöe baer aen tien tee»
nen. ï^et een Bint geeft ggelfeft tst op öen aegtienflen batg ban lt;©ogfl»
maent / get anöer tot op ben negentienflen bacti banbe feifbe maent. ^el»
öen gebben ftjggecreten: get cene toaoWoIitÈ/ enöe b'anöer treurieg of
flaperitg. toerbcn met S^oe meïclHipggebjocgt / toarenttointicö
bupmenîancamp;enbebîcct,nbsp;'

, jBaer of ggebiaecSk toert goe aïfnltge jBonflren enbe berBcerbe jS^ifge»
ïjoouen mo80«nquot;ontfanggen enbe ggebiaggen toojben/enbe oocB goe fulty
nae natneren moagcItcB iö/in groepen/ toenemen/ enbe boojtö comen/ggp
fnït mercBcn bat alfnlrr.niet cn ggcfcgict foitbcr bebooificnicgept «aobtö/
tot onfcr firaffe/toacrlxgoutonigós enbe beteringge.ïöant foo bat toctticg
toercB ber üefbe/btoEicfiegt;i5obt tot bie nootb?aft geeft ggco^bonncert/cnbe
«iet om tot ecn onerbactenbe btitJlicgcyt / bouen mate enbe teggen natnere
ggebiupcftttetocrben/ toaer beiîrt'jâct/ ftoacB/ teer enbe ggebjcfBelicfe
toaitV m boegtîCH bat niet en toojt toet ggecoBct enbe bcrept tottcn cjgcgcc^
ïenlifgaem enbe alle Icöen ggetrocBen enbeggenomen/ naegctrecgtgge»
butpcfi banbe natuere. ^00 ifl bat be jaben bcur öte aentrecamp;enbe crargt
banbe B.icrmoeber infmocberö lijf ontfanggcït toojbcn / toetïcm :n/ cube
rrrocpcn beur biètearmtcbanbe Bacnnoeber. «cnggefien nu bat in t'jaet
Kgcbzedt iö / foo ifï natucrlicB / cnbc moet bolggen batter oocfe moet aenbe
ff ïjcpfdö enbe übtm «cn ban bien ggebiecB 3ï]n.
. 'ï^cr contrarie/ alö ban bepbe bie 5aben te feer lancBfacm enbe onerbloe^
btcg^ ontfanigcji enbe ggcbjaggen toojben/ bacr moet natuerlicB bolggcü
bat bceï èinberen/ nict bed onnatueriicamp;e enbe beramp;eeibe Icben moetc ont^
fangg0i tooiben. ï©ant get iö natuerlicB/ bat ban get oucrbloebise ouer^
bloebicgcpt fal romen/cïibe ggcbDieit tooïbcn/alö claerlicB ggeften tooiöt/
in alle bcrreameren ' bie ban «©obt/ ben aert enbe t'lcnai gebben ontfan^
ngcn. lïïö ban ttoee Binbcren a«« malranbertoaffen enbe t'famen runne«'
m fmocbcrs ïtjf/ aïö bozen lö giïffcpt/ alle btoelcBe ggcfcgict tot bie berboj^
ücn enbe toateratgtigge3aben bie m fmocberö Igf toojben ontfanggen m»
tc met matgt öanöe namcre ggcbiaggcn too|bcn;«lf«» oecB om natuerlieft

tefjö^

Vroctwi juén en de bevruchte Vrouwen.nbsp;4®

tefwefem/aïs ttoee ggerecgtc rwöe onggcö^erfitliffee ftihbêrcti/ otttfannlirn

lüafTEn/möc gebcjm fouöm toc?fcavtnaer örur miicg toerfröiidicn/lJieiie/

ballen / ftootcn/ enöe anöer öersöelgffee toebalieti / öie $aben bcrntdt enöe
ber boiueu toerben/ baer beur öat fp rfamen runnen enöe loopen/ joo
ben bie ggeboojten ftöiirlielirö cnbc omiatueriirö / als uicnicljmad ijirr
bojcn cnbc ootfe nae/ göefept bjojt. ^ant eödtjcfe bie bcrcoubc cnbc ber»
ouberbc iBiltcoom / bjt bic fbjatfeöept beur licötcr ocffeningöe bcbJcgöct/
runnet/öunne bjo^öt enbefcöepöet/ enöe öaer nae ootfe niet cn can önn fel*
uen göcöccl bjcbn; tTamen bocggen fonber acötcrbcd enbe blcrfeen (gdncfe
öet teer cnbc bolbjaffen bloepfd/bbjclcfec ecn legöditfee rcgöcn/ cube tlcpne
bJitót afteJojpt cnbc onnut maecfet.) 2tlfoomogöen oocfe bte ontfangöen
3aben b wr berjrö?idien/b?ecfc/öac(ligöe blijfröap/ballen/rrooten/enbcfla*
Oöen/cnöc oocfe öeur anber bjenbcrlicfectocballen/cnbccotttraric natueren
ban crupöen cnbc mebcfgncn/ in b'cerjlc cntfangöeniffen/ licl;tdicfe fchcp*
öcn/onber malcanöer loopcn/enöe inbe25aermoeber öun tTamen mengen/
fulcF bat bic niet meer en füllen mogöcn göeöeel enbe bolremditfe / fonbec
acötcrbcd /1 famen göcbiocöt bierben / göeltjrfe fp ecrfï ontfangöen / cnbc
«1 fmocöers Igf/ bcin: betoarmtc banbe Bacrmaebcr göfbjafl'en cnbc toe*
göcnom w Ö^bben. ï@acc bJt öan natue rlirfe ntoct bolgöcn/cen monftre cn*
be ccn fdtfame bjonberbacrlidic göeboo?tc / tegödi t'göemcpne göctiupcft
banbenamere. l©dcfec ggeboojtcn alletTamcn lt;öobt almacgtirö todact/
enbe baerom laet bolgöen / als anbcr bjonöcrtocrcfecn cnbebjonbertrrthe*
«cn / om bat öp ons fonbitö tnöe quact Icucn foubc (Iraffcn/ cnbc ons tot
bctcrmgöe öiyucn enbe trecfeen.

Ccn öcrtienflf n / foo bjojöen oocfe fommigge feinbcrcn ontfanaficn / bie'
ban binnen ?gn met open bcröemdtc bes monts/enbe acn b een oft bcpbcn
lippen met öafcmonbcn göebo?rn / enbe bacr mcbc opbjaffcn tot inben ou*
öcrbont/ alle bbJddic göefröict cnbc remt bau bcrfeljjidwu/ cnbc frö?irfee*
Iicfee göföaentcn ban beefïcn/als 30« ïlafen/^eugcn/etr.bcur im Menit
en tfamen loepen banbe ontfangen 3aben.enbc occ bJtbc booifrebe oozfa^
fem bjo^bcn gcrecöte/ balromen di bJd göcfcöaiicn feinbcr cn oftcboïcn met
blccfecn/cn moebcr trecfeens/ als ban öap?en bic mupfbad/ root/ bmpn/cit

ftoart3rjn/göemarftgelüc^?upuen/j®oerbcfien/dianöerbcrsrïiirfecbin*
gm.42nöc gcmcrct bat fultfec feinöerémct fulrfim gcfïaltcn/fautcn/cn Göc^

ïgt;?cfecn/0uer al gbcficn bJc^öcn/fo öebbc ic tfeluc oor öier toillcn féniuen

Cen biertienftcn/foo 5iinöer oorfe fommigcfeinbercn göfboJcngftetDceff
bic tot ^un ouberbom 3tin gecomen/ücbjdffee men niet cn meet oft fenedife
feens cf merffecns 3nn / bie banbe flcrgtc cube onberflanbigöe öeben tuoi^
^H göer^ouamp;cn/bat fp bepbc Jl)an enbeiajoubje3i)n/ bbJdrfeemet fo en ilT
|t)aci^ï!e bit göefröift oodïbJtöie boojfcpöctoeballen/ooifafeen dt firon*
öcn. i©aHt irü öcbbe een bioutee göeficn / bicbp mp is gliccomen cm öul.

ïlccnht» f / iniX-rt»n ItfuSfr Sin» A. vrAolUn....»«.'.)..).^nbsp;___.________'

p^ubc rait / met ren feinbt bat fp göcbaert öabbe/ bctodcfec onber anbcr
föKcn mubfrrlalt;'lt;-be/ batfp in t'beginfdbanber ontfangöcnifTc onberfiens
toa« (TTïKom tlt; ft» ccn bic ttggcn cenmuer ^n Vuatcr macrfete/ enöe

fcrt^arWfad); bacr^f öat fp fïercbcrffö?ict5 / fuïrr battct t femt nar bat
ter bJsrc'Muas göecomcn gnfee göctc;cn/ glt;fien bicrt tc öefcamp;rn ttocc r-oot^
»tn|/rcc|)t cube natuerlitfe fouber p^t mffr/mner onber bic rto. c tlootfej ns

Babamp;n'feïfSïc amp;« sBsöaente cnamp;e geflaiteban een b^iïutoflitftept / baer bet»
be pijfe bjaö eomenöe. u^e elootbens (laamp;cn biel bit / maer Seur söeb:ecamp;
bianberoebe/ baer afbatnoegtansi niet ggeöeel berooft toajs/ maerinne*
bjaert gOefecert 3gttbe/ foo Uigete bie af nae öt boo^ficpbe b^outoelirftept/ eü
flltoo jgn toater lofle. ïamp;aerom t'felfbe kint ooc booj een bnecfitSen/bic nu
flöeöolpen/enbe nocg ni t'leuen is/gijebooiJt geeft getóeefl. ^ulcfec gftebie*
ben ggcfcgienber beel meer/ bie beter metten berftanbebJOibenbenrenai/
ban beur conterfeptfel,nbsp;« ^ lt;r » i? f

'Sten bijftienfleii/fooisJ een bionberbacrlicB monfleref fiint gSebojeit
ggetoeefl m ï^olcn/tot «Cracoutoe/inben iare ons ïleeren 1547. op oen bier-
ben bacg ban ^piocamp;elle/ enbe geeft b|ie baggen ggeleeft/ btoelcfee aen «n
armen enbe buien beel s^ontsgoofben gabbe/enbe ganben enbe boeten gge-
Ïgc6 lt;©anfc boeten/met eenen fleert ggelgtS een ^erpents tonge/ enbe met
bierigge oogen.ï^etr^^.abbe oocb ttoee oogden bonen bc^aud/enbe toas een
fenccgtlicn/met eenlangge^eufe/ggelgcöeen gajen. €nbe aenggefien bat
ten hcgaem gabbe bat in menfcgelttÊe ggcftalte / enbe teel ggemaect toas/
met eenige ggebaentenban beeften/ fo toil iramp; b'oojfaamp;e ban bien 45obe be-
beien / toant ban alfultbe ontfanggenifen / ban toien bat 5aet cornet is on-
berl)Ojggen.iSlinius bie natuerlicfee ^ifiojie fcgjguer ftg^gft bat m 3lfri6«
memgge feltfame en nopt ggegoozbe bieren ggeboje» toerbcn/met feltfanw
ggeflalten/ beur bat baer beel feltfame bieren bp een comcn/ bic ban tot een

Cen fcflisnflen / fo is een feint enbe toonbergebeoite ggcbo?en ggetoecfl/
inben lanbe ban ^affen/inbcn iare enbe ferginfel/als Jl) artijn Lutger fieeft
begottfl bat €uangelie tc piebifien/btodrfecgabbe bier boete/cnbe een
root flurfi blcefcg op t'gooft/ggelijcfe cni ?amp;äpen crupne/met ^enft/JBont
cnbcs^oggfü/ggeliicU ccn €alf/enbe een jl)ontc;c tappe op ben mgge.

'Cen fcucnticnfien / is ouer föinmigge iare« tot löerbenburcg ggeboica
ggetoeefreen monflreof toanberbacrfirfe fembt/btoefcfee be ggfbacnte gab-
be ban een ®|outoe/ met ttoee goofben/ bier armen/ een b?outoelitgept/cii
ttoee beenen.nbsp;c ^ r /

^n ßome toert eorfe een feint ggebojcn / met t'gooft ban een »©liijgant/
ten tijbe bat Jilarrellus enbe i^anibal teggen maicanbcr flrgbt enbecrgtg

2?ouen bien fo toert op ben felucn tgt een feint ggeböjcn/ batbcpbe be ae-
flalten/enöe firgamrigeben ban man enbe biöitoe gabbe.
. Cen acgtrcnflen / toerben in t'lanbt ban ßome ttoee feinberen ggebmen/
niet ban een moeber/norg ooc in cenflabt/toacr af get eertnocgoogen/nocft
neufe en gabben/ettb« b'anber toas fonbcr ganbcn/armen/beenf/ mbe bee-
ten/ggriifcfe een beelt bar in Hatgn €'ermintts tooit ggenaemt.

Cen uegenticnften / foo Süh in t'lani; ban ßome ttoee feinbei'ft»ggcbtijw
ggetoeefl: ban betoelEamp;c get e^ gabbe ttoee goofben/ ecnen arm/ ttoee '
neu/enbe een liif. ^at anbcr gaböe ttoce goofben/ ttoee atmen/ enbettsee
beenen/enbe cen Inf.
Cen ttointir^/^^owmtlUnbtbaniädm^/gl^eliojen^etoeefl

tma

Vroetvijttcn ende bcvruchte Vrouwen»nbsp;^ i

tm Inf/ enöe tuiec üjoutoelicöeöen. ©'anötc öaööe een Ijooft/ neen amteii/
ttoee uemen/enöe een Inf met een bjouBueiicijept»nbsp;^

/^w eenmttomticöfïen/foc jijn m t'ianöt uan öome / tiuee toonöeriic6ß
Juiberen samp;rtoien söetaeefi/ Ijet eene/ntet een ïmft/tmm an^een SS

'^enöjieentüjmttcljfïen/ foesgnm t'Ianöt banßonte toonöecöaerl;^
namp;ebo:en ggeujccfl/ttoee iimöeren/öaer afö'cerfïe öaööc een ftoöft/^en
öjie armen öjie beenen/enöe een mannclieöept. :©'anber Ujatf een tto-'c n e
met öe nigsöcquot; aen malcanöer aDetoaffcn/ met met tjooföen/bier armes/
ttiec beencn/tmee naueloeef feen3ss,/enöe tmee btoutoeltröeöcn.

Cen btercttttotnttegften / foo torrt binnen ßauenne een bjonbcrlfcB fat^
foen ^n een ömbt ggebmeti / inben lare ono 5^eeren 1512. ötocleöe haööe
t Ijooft ban een mcnfcge / een Uiel gjjemaerte bo?fi eiibe Inf / enöe au t'iiocft
een Ijooien / maer gfjeen armen / enbe tn fleöe ban armen tloce tómT^elö t

»nt/maer \ms bencöen ggelieel fpujs/ijebbcKhc aeuöe ßate ccn ocjlrhe/ enöe

ÄffimYÄ

^ulcBc enöe meer an^ctUJonbemrjcÏjooitcn/ maggnibJutocït^Ii«,
batter beel meer 3t)n ggcfirn gebjcc^/öai: lajgt; l m üellea mmm/ norfitand
fu len bJp^acn fulche mcrcaen enös UcnncH öe toattberteerxIiJM tan^jeneèm

Vande fwackben ende mifvalk-n oft ontijdighe ghebOorten vindeVtou-
wen cnde Waerachnghe teeckenen ende grondclicke oorfiken. vande
doode kinderenin fmoeders lichacm, hoe fulcx lal mcghen verhoer cngt;
de belet worden, ende Oock hocTuIcke vrouwen luilen ghefpiifec ehe-
ilcfen cnde gheheclt worden.nbsp;^

'fPfuïttti bit (jtatjittclmerfücit enbéberjïac/bat btebiotttocnfbiaer^
^ff^bcrloji too?ben alö fjun mifballet in t'barcn/ heur BbJclch^ f6inlt;
^cti tn fmocöeré Igf isj beroo?facrt tc flcntcn: fulrr öat fo boot ter
•nbsp;g^motlit bjoiöett / romenbe bat into-nbiafte eni?e bitbJCHbi^i

m ooifafien. ®re mtócnbfgfte ooifaficti Jitjn tlnecöcrlrpf/1? tueten/t'feint

Baermoeber felfsi / in Seiüdffeet'fon'öm^
»^gftm enbebefloten Itgag^t» «Iß bte bjttrljt tnöe t feint in ftnoröerSTnf
Ott oïijfaamp;e tfi ban öcrmifballea/cnöe ban §et boobe fiJitt/;oe jgn biebatett

%nbsp;ntct

«en / bat bic ftutljt enbe ï'feint m fuioebetji löf te üjoetg / enbe alfoo tottcr

et aifbK Brmoebee feim / feaer in bat font in fmocberö Ingang
ontSisgcn enbcbcflotcnligggct/ ecnosjfahcic ban een ftoaerlicl egge»
Stc/ mbe ban get öcobe itmt/ intoenbirg/ alö ban neemt bie l^outoe af/
in boengerbat K te ma^ger / ftoarö / cnbc onficrcÊ toojt / toact bcur

«iS cn can nSSnbsp;enbe groepen. ^ulcbcnJaBe beroojfaect ooc

feere /bfrróotc enie mntaiiQt)t openinggc banbe b?outoclitgept / enbe
mVerblïïbiaOebocgticgcptberfdfbc/oftanücronggcregelb^

ïanbeqSePten^i^i^nbsp;bicinbelcbenbanae

ngcbooite befiotcn cnbcojjggcgouDcn Itgggcn. ©ftfommtgge fecritgcben/
ÖSni;ïamp;arï.icöcbcn^ of conbenbsp;«i/bie ^

tomertfenbe toafTcn. Smfselgcr beur ouertoUigc bloctloop/mct frenfe p|an»
flCB banben aerj^bcrm/bat nootfaliclic enbe met cenfteic bioogcn ggdcgtcn
KrSft alö ben buptb te toeccU iö/ggclgcinfcct ftcrrfecn afgant ba«
^^^^f^rtiiuat^ fl-erfTt hopiTm/ mctcn/ oft ban bcic cuDe mcnigei itanbe

èerö li f 5gn boetfcl too^ ontrociun / cnue uh« u-kul »
ooifaBct/enbe ecu liint ggetstoonggcn toojt te fieram.

Souen bten foo comt fulrgcn ggcbal banbfd tottocnbiggcoo:fa6en/aï*s
ban ftart of mf f^noten / baïlcn/ banfcn/ fpjmggen/ loopen/ mbcn/
Sibe ban alle te feer groote oeftcntn^fte. gnfügdgrr oocfeban tottoenbigge
btnagcn/banbe ggene bic ton baggclgfr moeten Inben/ alö b^ oucrtol.ige
SeV foubs bcö lucgtö enbe toeerö / fonbetUngge ban feer fUttamp;c coubc/
tctodcBe be bmtgt lifgtdicfe bocbet. mik ban groote gittc/foo bat tbmt
«iet cn marg lucfttö ggenoerg gebben / cnöe moet ben totgantu beegferen.
ftulcï rtïiefrgiet oscH bcur gcete baben / alö be b?outoen taer m gacn / alö
f eerilgcbftm ontfanggen / ggdncb alöw ö'eetfle ef ttoeebe enbe tobe
inaentggcftgienmafg / enbe niet cn argtcn/ of fp bcfcujcgt ^qn of niet / m»
öetoeïcBe bangitte t'fiintbcrflicRet/ enbe(lemnmoet. IFiiiplefïanramp;i^

ooc6 aïtemetjS een cojfalie, JHant ^rifïoteleis fcöJiJft/ öat Umöt marft

Vroetwijtf en ende bevruchte Vrouwen,nbsp;42

étiiröenfiancfeUan em UitsöfWafenEampc/ of üanïicersfnuptfelfler-
iteBiiifmoeöetSigf. ^ulcl«n faUe maclj oorfe toecomen als men üuple/
onjggcfonDe/ enöe quaöe fpöftn etet/ ggelgcfe als ^oxit/ï^auetmed/€olcn/
ILgm / enöe öergöelöche fpyfen/ öie ounatueclicfe 3gn/ öaec tot bat öinöer»=
ïiciie möe quabe ljumruren gcoepcn/ lt;©ft als men te feec gcootenfjonggec
lijbet/ enöe gjjcbjceii geeft üan fpgfe enbe bjane/baer beur ben Uinöe t'boet-
fel toojt ggenomcn enbe otitroeüen in fmaeöcrs Igf. 53efgl)elöc]c aile ouer*
toUicöept enbe bjaffingjje xscrjlitfeenoock t'Uint ni fmoeörrs Igf/ toant alle
be gangOen enbe toe ggcH bte tot ben üinbe loopcn toojbcn ber flopt, Snfgc
igrjc te bed arbcpbm enbe ftoare toercfem been / te feer mocbe / traerg enöe
babbici) 5i)n / enöe oorU te bed rufïc Ijcbben / te feer flapcn / oft ouertolftc^
toaamp;en / bat 5gn al so^faben banfulcfem faben. g^cfggdgcjr oocb/ bjeefe/
angfl/ beroerte/ bjoefgept/ becomuicringge/ tc groote blijbtfcfjap gebben/
quaö: lufleit tot fpijfc als öe b^otttocn bi£ niet crgggen en tonnen / enbe ooc
ouêcüloebiglje.enbe oucrtolltghe onrapfgept/ alle befe bingen3yn oojfaUcn
ban een ftoare ggeboojte enb; boobe bint.

fBaer be ti?etfeenen banbe ggebjclics/ als bie comen tot tottoenbigge
oft intoenöiggc ooifahen/ toerben ggefeent in ttoee mantcrcn. 'STen eer*
Icit aen bic facbnicbte bzoutocn / als be fdföc in fbeggiufel tc feer ga^fltdi
eer bet enbe biciic toojben/ enbe oscB met oucrbloebigge materie enöe
)o:gticgejJbt bnlaben too?ben/ teggen gacr cnbebe ggmiepne foflxipme
banbe.naturre/ bacr fp ban te bojen ni allen manieren / maoljer/ öoue
enöe b:ooggc mariii. «©ft al^fp inbe lenöencn oft inben ruiTgUc groote
pijne gebben/ bacr b:ur batlPtocctb enbsftoatbtoojiSin/ ofi alsfcau*
anber ftoare mbefojsgdttfecficctcnin fbcggnifd banier cntfanggmUTc
gebben / fti ;i)n goebanicg fp toillcn of mo;rg?n / m:t quabe tornaUen /
toelcftc fp nift en gabben eer fp bcbiufgt toaren / beur bctodciic gcr»!;:*
ben £:en appetiit bergiet / enbe een ftoarUgtpt enöe mager(gt;fp; torrsmt/
bquot;ijjdcUe oofb öm litntïc in fmoeberS lijf Innbert / mbc boen flemen inarg.
%lö men O0d£ Het enöe merdtt / bat c?m 1?:oi'.to? in b'ceifl; beggtufd
saer bo:flni (lacflicfi groepen/ gartenï^e groot toaiben/ cnöc toebevoni
»acr op gacfticïi farfite mbe flap toeiben / enb? tcflgen natuere mmöec
jjoibrn / oft als ftacr natuerlicamp;e flonb?n ouerteloeöicg te-flonbt onbr*
gooilitb amromm enbe gacr toetomm ' enbe langgc öucrm / ö icr öem:
bie13:outoeen5ïc öaermocöer g^icftoidit toojöm/ mbe t;i{iHöt3ijnna*
tunrlirhe boetfd ontrorften tooiöt. quot;Jtlsoocli cnlnbdirhe fmrrfcn / enöe
fterrft«- pnns gan- amromjn met coube eme fcgubben / groste gitte enamp;s
ïgooftf\jjeere / cnöcbliramp;eringfjeban ooggen/bat 3gn altCfTUencnbancen
boot feün: enbe fcearm arbmf-

«©orff tooit aen t'amp;int in fmorters lijf gftfïimt bte fo-ggcïicèc irf^eboo:*
te / nftelndi as t'fetnt fiem ntct mcrr en betocerhf of rc?rt in fmocbf^'S l'if/
njticiitt'lgf liwfietfoo ftoa?quot;r als emflodJ' »©^'t afs bc moeber b'ooggrn
faballcn / enïT? bien? in t'i^ooft llaitBcn / enöe g: utorltrft / blam enbe bufó
tooïben/ met quot;foote wijnr mö? fnierte ban o-nrent ö^'i |)atid f ot aen t'gï'.e«
marftre fffctferen / baer b nn- bie onberfle l rmstm b?btoonggm tooi«
b?n fot cm dff ft bititamp;m b quot;«quot;öm .nrfbcTn/met een iroote bpranöcrinpge
banöebioutodifgcpt/ enbcftercfcfcj^öben/ foo toojöai bie ootm/

fpits'

Het vijfde Bocck: vande

füïtjj bânbe «tufe / enbe lippen / femtijtjs gSeÖeri f^art / enbe bat awfïcgt
ftoillet.Cnbc tjoe üjel bat beu buptö met cn fintbct/ foo teo?bt ftp nocötantf
fïöacr/aap eubelaecclï.^ljs göpljaer bpbcn bupcfe grgpt/loo fp op Ijact cch
fiibc Itaafiet / nbp bebuïöt ^aî^et• ecu ftatbc cloot ban b een fgbe op b aitbcr
bebjcegt : 2tlö ban be tojcuiue ben acflcm fecr ftnitt / bat iS een jeccfeen/ bat
ffeint boot Ig cnbc bat becrot.nbsp;^ _ „ ^ w ^ n^-

jBaetöoe bc b?nuaïfnr.i fuicfeetocballcntan nufteaUen oft boobe fem*
beren fuïlen gf)ef)iipcn enbe gijcvaben toojben / bat matij göe|cl)tcbctt enbe
berfiacnluojbEUiiUtoccmaniercn.nbsp;,

Ccneeiflcn/ booj b omfangbcmfTe / lt;©m alfultfeemifballenmctnccr^
ftifBepr te mo^öen beujfoniEU/ÜJtvU bedjepffljt ecn gijerccJjte ojbonnamic
iianccnüJttoenbicïïgctt sesnnüit uutcn cube b^imfeen / ^actommealst
een moutojc bmre iss cuDt waßjjit/ enöe tet fuicfecn totüal gljcnegijcn/ cnbè
bat {rnjt fuïcr öicfetoüö ebefclnct iss/fo fal fp Mm b'entfangöcnilf e met ccn
Boebc oîbûur ÄUtic b.^.n feïjt c cnbc bïaHtfe m fupcfeer bocggen onbnDoubcn
U)ozben/bat fp Uir^beroamv. toel in f Igf rome enbe tamclitfe bet b)o?be.

Ccn tbjccbrn/ aïg bic oucrrolug?.c ocffemng^e banoe leben bcr gljcboo?'
te baer af een oojfafee fult b'oucrblocbicDept enbe fulcfec boeöticljept
tnctmcbecnnc bte bacr toe stent bJttl; nemen cube afbjgucn / biacr beur
feic leben be- ghebcoite fâcbcram fuUm tfaracn gftctrotfecn cnbc gl)eb?eucn
tooiben. jffiaerbocmetbefe bingöenteljauöeUniS/fuUmbbiebicr qua^
ïitepten Iccrcn/als men inbef îfbc b'outtblccöitïjcpt ranmcrcfeen cube bin-
öcn/göeliiffe ale ^ijn/cout/toat m/botftt cw bzooge/ tot öttoelfue alle fiecten

flrocpcn/al0biebiTbomm5ri«.nbsp;. , ^ ^nbsp;^ -

Ccn beriscn/ aiö ^et bafl i-oubenban tombiggc toi::pen/btc m fmoebcr*
lijf mu bcfloten / fsuben mog^cn ccn ocjfaîtc ^gn/ bacr beut !3at bie b^utjjt
in fmacbersliifbcrtioine enbe totcU^bjeum tecibc/iio gullen be felue tn at
bcr manière tecrbicum enbe afgbeiacrbt toojbcn/ alp bozen nuCapittel
banbe flfâola/efbalfclie ontfangDcntfîe (ïùcf^gt;t is. ftcbt tóp gcnoccft/
Öoe ftacr ecn b?outoc fal bcbwren booj b ontfangftcmJTe om fulcücn tocbal

f ^rtSrïaer tcgften / a!jS nu be bictttoe bccft ontfrtj^fjcn / cube bebjurSt
îô/fûfalmctibimifballcnalbuâenôe:nbcKabGlg£iîbfmfvmeab0o^^^
Cen cerflen bat fp ecn goebe cnbc gficfanbe lurîit feic^E/oic fen toel gljct^n»
»crtfp/enbc öat fpfeaer matirft'bclîcsjlît enbe tan;ehcfer»i;Jbc ui nllcoiffe-
ninalw cnbc bctoegingbe m lifftarmë / piinr ipa!t^mamp;c biie cctfiemaea^
öennn betockfee fp li «r fonberlingbc fal toarlitcn. 1©aiît ban te feet grecte
bctocrtinahe cnbc grootcn arbcut / feubr n mcgSjcn bie tocicfec cnbc ftoacfee
banben ban f feinbefecn gBcbiofeen toojbcn. ^Htngacnbc t Hiiprn / bat fal fp
•ocfe matclicfe feocn/enbc fonberlingljc bcneerfltglïcn/öat fp baghrurr baer
tamcrgaticfe öcbbe. «îEnbe ift bat bc natuere toat lanrfanti be fclfbe arötcr»-
Jticlbe / foo fal bat met ecn niet öinbercnbc öuïuetctocgMc oöebjoröttocj-
öm/ ßficlijrfe met een focte Clißerie batt bcrfrö totsöef^ßf^- oi ^alT« / enbe
oo't âuprfecr/enbe €5îie ban lt;©IijHcn/f famsnnbsp;arco^inpcrt enbe

nÖnncnfTt. |!)aer icfe cn ttoijfele niet/ of ba^r rn full?:' bcc! ncuibnjfc bron.
toen / bie öaer laten buncftcn bat fp beel conncn cribr Vjcîcu / öi'.t am öaer
flooten/cnbe öaer teg^en feggö Wöattöi acu beMiut^u üjoutoen aifulffem

Vroetwijuen cnde berruclitc Vrouwen,nbsp;4j

licïjte ttibt cnfrööbcltctic Clifïcric ggebjupcSc cube toelatr: öensgcfirn bat
onöer onjï ïDupttrDcn / be fclue in f ulchcn afn erii ^ijn gijcromcn / bat men
filjcftce? enöe at meent / bat niet moggelicfa cn ijö / cTiss ccn fietU menfröe ccti
€itftme ggcfet toojöt i öat öp fouöe mogljen tocöcrom opc ontcn / fctoeklie
niet öan een cntücl beöjeclj ijS / enbe een balfcgemceninggc. jBaer bat
fulcöen cliflericfctten/btuclftic ban alle gljelcctöe/ boo^ ijct nnnfi {linöeriit
gijeöeuöen bjozt/ pcmant mocgtceen beftearingöe / cnöete feer tcggcn get
gerte 5|jn / bie marg öuföantgge racöecimenisan bouen innemen / alss sgn/
berfrg batggetrocfeen Caffie/oft ooc jlRannain een goet fopUen ggcbjcbcn,
lt;0f macg ban aljulcamp;e öinggen of fïucöcH met goet^upcöer/cen plactfupc»
feer oft bolust laten maften/met gout blaöcrsS beöecüt. jUaer fcnöerlingge
moet ggp bJtten/öat ggp geen bjoutoc/boo? öe ö?ic of bier maenben/fult in
geucn eenige flerclie of aföjgucnöcmeöergne/om öebjeecgnjt efi teericgept
banöe banöen / öacr meöe bat t'gint aenggcgccgt cnöc baft ggcmaccfet iiS.
jBaer in bien in fultben ggcballc get abcrlaten ban noobe mare / foc matij
men ccji banöe aöeren inöen arm opencn/enöc laten/maer niet mcer.lSDant
beur get laten toojt öen feinöe 3yn boctfcl ontrotfeen. Jliaer ouer öie galue
bjacgt/iffc bjat fefeeröer/enöe min ginöerlicb of fojggelufi.

j^t/pjin*

nÓet/bat fp centcg^ct cofïcrtcU ggc^eente ouet gaer öjoc^m/öat tot fulc*
femfafeemrt fonöcrlingge groote öcutgöen begaeft tó / ahö 3gn/ ^ajigp?/
5^tarintg/ Coiallcn/ Cojnaltn lt;©iamant enöe CurcfeopjS / alle bbjclmc in
fulcfecn ggcballen feer groot ggcatgt30n, ^aerlieöcr ft ^fc enöe öjancft fal
feer toel s^etempcrt jnn/cn fpTunengaer teacgten ban alle fafeenbie fcgerp
enbe fiercb ban rcurfee/enbc «pbjacrtjS tr cc6cu/ggeliicamp; afe 5gn/3tiupn/
Hoot/jC^cftaert/^Sarcpc. Mgt;p fuucn gaer infgclgrr bjargtenbooi alle bin^
ogen bie be macntfionben berbacrrten oft bjijucn / enbe bat bc felfbe te feere
froMpet. lïlle bjat fp met gocben lufl begftccren/ en faï gacilicbcn ggcenfinieÉ
ogcnomm nocg gliebJCDgerf bJ05bcn/b3ant baer beur rrgggen fp lirgtclirfe
mifbal/ enbcget gtnbcrt ben ltin£;e infmoeberjs Igf, ® aerom fal men fom
bcrïinggebjacr n?mcn bat mrn gaer niet en baermanc ban cenigge fafee of
f;jtife/nt)t^ booi gaerlicben nofme/ br.t ft 'ïcr onmo^^gelir in tc öoen hebben,
iêaer in bat fp pet fulrr fae.orecröcn/men fal gun tTcIföe/foafecr aljs ntogge»
ÏTfft iö / met bcracgtingfic bcrlesibm / cnb? fegggen gcnlicöen be grootc let««
fclö cnbc fgroot gtnöer bat fpfouöen rrijggen/ foo berrefp alfulrfic öinlt;=
ggen TgcbJttPrtcit.nbsp;^ ^ .. . v

a l^ie bfbmcgte biotttoni bergaberen eorft fcmtntö bp gaer fcIucn beel

Dita^quot; ouerbiceötngcm-itrvtfn örbJcïrfef alö fp möemaggc ccmfu/bcfdue
onUiflirg cnöc on^ttoillirft maüen/ fu'rr bat afïc aj'petiitenbe fofi cm eten
enbe b?tnclicn bTÏo.'pii Vnotbt. a^n'ieaf^ ban bic öompcnbanfulrfecn ma^
teric/op^Tiart fti t'ij^'^oftnïfen'fic flaet ?ï?.pr tn eennbsp;rnbcommc^

•^oï ii'oDT^'r-!' en?;!'anbrr ^^r^-ftr! -flic tecbal b^n ïirrfTrorn. 3!;ïö
oor t'öcrtc baer vifnbsp;bjqt/fo romt ^aci' tóf /omnacgt/ gertïicuinnf/

% iijnbsp;cübe

enbe anbec berggeïijrlie Qgeöjeamp;ea. Jföaet als fultlie jnaterie bette gaer gS«^
toicöte/neberfincöet inbe öeenen/foo fluilienfp Daer beur/öet toelriie ai efa^
men üebonben iö/enbe ijem feluen toaer maect. iüaer om bat göpfultöen
ftinberingijen fout JiiogDen boojcomen/fo fult gijp fouDcriinge ncerftirgej«
boen/ öat De magge gljeuoecg gijejierclit fp/ cnö« tracht g.ffs0jtmtt Vueröe,
313acr toe wetei;njatenüjel Dimt DitnaoolgDenae faifüen.
IJeemt luelrietfeenDe ^pgeohe een onee/ «iblie uau Jt)a(iic enbe «©lie ban
•Hiucappclö/ ban elcr cen galf onte, feilen/ bercpöe rcoöe Cojallen/
3t?ertmHntc/ Calmus/ «öaüia mufcata/ ban elcr een bicrcuDeel loctö.
iföïïfruö een grcpn. ïDit bjajS foo bccl alö ban noobe lö. iScnget befe
Dinggcn t'fameu/cnbe maecüter af een bun falf ken.
HDtt bit fdlf tien flrijcamp;et alle mojgljen nutgttr öe jBagge boo? be mael»
tijt/cnbe tegggct baer op eni repn lijnen DoctjcUcu/Datmct bit (alffecn 135 bt*
flrelicn. ^aernae ggeeft gaer m banbcr Confectie 3t5iamargariton/bie in
ö'2tpotefee ggebonben bjoit. lt;©f bcrèpt gaer bit nabolgeube »eiettuariiim/
DbJclcfee fp ooc alle mojggen fal nucgter eten enbe innemen,
^eemt Conferue bau äofcn / ban Bernage / ban louglofTc / ban eltj; ecn
galf once. Jgt;pcrierumt©iamargaritou/ eni galf toot. 25ercpbe €0»
rallen/ enöe bercpbeiEscrleu/ban clcr ecn gsif fcvupcL |3uluer be gcm^
miö / ccnafljtenbeel lootö. jDenggct alle oefe buiggen t'famcn cnbc
macctcr af ecn lt;£lcctuarium / met fp^op ban läofcn/ öVuelcUc met bla#
ren ban fijn geut fal bergaltbjo^öeu. , „ . ^
2 -ücngeficn öat ui b'ecrfle öne maenöca/ bic mifi^allen cn bat boobe feint/
b'ooifalic gebben bJt toinbigge bompcn/foo falmcn öe bebjucgte b^euüjcn.
fiaer fuijfc bercpöen met befe fpecericn/alö gier nae bolcgt.
ßeemt Canecle/j^otcniffiufcatcn/Caröainomum/ ban elcjc ecn galf
ante / lt;J5cmber/anbergaIf loot / Haue #cper/ ecu bicrcnöccl loctö/
^affracn een galf fcrupel. Jïiengget befe binceii ffamcn enbe maei»
ter af ccn poeper.

mt pocpcï mac!) fp Ggeliiupcamp;en in alle fpijfe /ggelijc ggcmepncbj oitelö.
jBacï tn btenaifulcbc toiubtcgcpt beel grootcr bicrbc/in bacgc Duttci- boo|
ecnmifualfccve te oiggcn toarc/Danfalmcn moggcn ggcbmpcUcuban bc»
fe Confcctien/ alö -.ijn ©iagalangc/ ^Diatrton ptpcron/ tDiacpnumum/cf.
Dcrg'tdijclic Dingg'cn: oorli macg mf u Den bupcU enbe ggcmacijti fïnjclicu
mrt öte gecompariccïbe JBlie ban l.eliru. fDaer op öat Die opzntcnöe Dem«
pen fouöni belet tooibm optoaert in t'ljooft te trerlun/ foo fal men altgtö
liae bcn eten alfuklte buicgtcn neöntpcften bie een bJiange t'famcntrcebe»
be erarat 'e»ö2 floppenöe natuere gebbcn/ggeüjffe alö 511«beeren/ lt;aueap
pdö/Jl^ifpclcn'Coiianber/of Clcctu Ariian ban 4^ucappdö/ef£ anöer Der
nelricfie Dintté'bacr mebe men macg na bcn eten bcjßago Hunten. Äuicentu
pmfctfca- in fulrßen glicbal/gctaurfap. Snfplrjfr ggcfouten btngcn niet
itfnn ggmicngt/luatcr Daer goutin ggdcfrgt is 'oft anöerfmö goeöcn gge»
ïjzanönt tonn inagcrtgcuen/jnn baer ts-^ftcn feer noct. -Jn befn ggcbalU fSï

Jljjf IIIIIICII llltl^t f^JH-U^CTUl i»'nbsp;VLOnbsp;v.aw —T «.»»v ^ mI iCU altgtÖ

iitct (Toebef^ererictuoitdö ctirrad5tiagc binqcn bereut to'rben.jSar oft int
nnbe bi'ttbrr jnacltntma^gmni ftaer genen gfieronfijtc Dafdnetcn reten,
fe.ier bianrfe fal3ga'gocbc c«be f?ettöel»ijn/tamelic met Ujaeer sgebjoticiu
^ -nbsp;'S^cggen

Vroetwijuen ende bevruchte Vrouwen.nbsp;44

Ceefien f fbimen banbe boeten nwetljt gö? nemen Cainiae /
ä enbe afijn/enbe laten öaer baer ouer baben cn bcin bomp ontfangamp;eBr'
ïföaer fommigge nemen bjitte€lep/b\»elcbefpmei»gben met fmifle toater/
bacrte fmit 3Hn pfer inlcftgt/me! cen toepnitljSfgnöaer onber gl)cbacn/eft
boen Daer bacr euer babcn/of btflaen baer meöc öe bcctcn. . ^. ^ .
A JBaer ais een mtfbal enbe bat boobe faint/te befojggen is tot be ftoarb-
bfptbauöc jsiercn/iLcnbmenoft öugge/ enbe öattertocnoegfie oft^ame
Ecn aroote hitte/btoelrfee gijptot gacr toater mcrtbcn enöcfieu mogget/foo
furggp öenimn oftlcnbenen toel fltgcSen/met bit n
Sm €lic ban iföp?tillen/ban ßofen/ ban Ji^aftie/ ban elr]c anbergalf
once.sau ban groote ll^egebjee en tïDonöerbaert/ban el£]c bjte oneen.
23oluS ban 3trmcniai/ ggcroofte «©garfte/ «S^gefeggelbc ccvbe / l^oot
Äanöclgout/roo ßcfcn/fap ban 2tcacien/Äp?abo!aHCM/3|ppanftgtS
^n eltr een acgtcnbeel loots. ^at urn ftocje t ggene bat ggebjoUen
moet jiin/enbc menge met aifgn/toit 3©as en 'CermentuiV to bele alj$

ban noobe is/cnbcmacclitcr af een falue.

ais men befe falue fommigge bagea geeft gebjuptt/fo matg men btt na-

bierenbeel loots / ^|cel Wafi/

nSbanelc]canbergalftoerfnbeelloots.t©oetgm

jBpitilIcn/ of ^ermentgn/ cnöc maccbto: af ecn Ccrone / bic men 09

lt; iSrïfquot;uÄftoce^Scpt acnbieïe enbe gname met een bwcoubinge/
vnacr beur ccn mifual/ enbe ecn boobe biucgt foube moggen oljeoojfaecbt
toer ben men fal t'fhörfien laten flacn/enöe baer toe berepben en ggebjupc-

Scr an^galf bierenbeel lüots/ Cpp^es notbems/ Jfêunte/ |ertfloH-
S/TaSmtfcata/ ïl^ietoetö/ lt;©albarann^ommcban ?trabicn/
ÏRirS bau eter anbergalf biaenbeeï loots. Üßaeefet gier af cen plae-

Änbsp;bic giwt onber fulri^^

ie tSn efi bïtcnVo fal men tfelfbe ren bacg of ttoee afteggc/o^ocg ïatt*
oerma acÄ^^ banbe fafie/maer baerna toeber opleggen. 1©ant fulc.
be ßS 3nn ^ cn nut om be lenbenen enöe meren te fïcrrfien.
6 fD aer to bien r?n bioutoe een te feer ftertfien bupcfiloop gabbe / tnbe tc

feer quot;Se ramerganrft / ban fult ggp fuï^^^^

^ vSnitcn/ i^leetuariinn ban€omotllen / (Confcriic ban ßeofen / ban
elrr eennbsp;gel titpofiens efi «©g^feggflbe ecrbe/ban elej; cen bic

rScHcótS. ^vngget befe binagen met fp?op ban granaet appels/

^DitVl fp aüe mojgr n/en alle oiimt/ootB booj aïïc macïtgöm

fuItSctt gcbal 3ijn oocö gott enamp;c nut(a!}3 S^itiüöCfateö tm)
'flg^eene reuier Creeften. ^ufggelijc^; alle fpijfen öie met flaettoater gije-
taamp;et 5t}n / öaer in öat fleemupmäenö ggefoöenjgn/ enöe ootb öe tonnbie
baer meöe iö ggebzoamp;en / oft meöe ggeflaen Ijeeft / ggebiontfeen/ran luttel
ïjinberen,i5ouen bien fo fal alle fpöfe birbe efi bjooge/gljebiaöen of gerooft
jijn/llof enbe niet feer bunne/ggeiycli b?p oft foppen sgn/«iet baer
in gjjefoöen of ggecoftet. ©eojtgi m bien fulcje niet en vuil gelpen/ foo maeft
men be bzoutoe een faegte difterie fiellen ggelijeb men toel toeet.
7 Jl)aeu ifl: bat een bjoutoe met een fiercö gljeöjangö toanöen aecfberm
80cquelt too;t/fo öat fp eenpaerlteb begeert enöe foect op fiael te gaen/enöe
ttoegtaniS met en tan quijte öjojöen/ of öat t'ggene öat fp qugte ïusjt/ gart
ijcrbjant teiace: IBaer öeur te befojggen toare/öat ffelfbe gaer fouöe mo«
ggen t'bint aföjguen. jBen fal öan met gaer ganbelen in albermanieré als
m bit Captttel ggeleert tüo?t / beur get Cliflerie ftellen/ enöe ban bouai in»

beel ouertolliggegtnöerlieamp;eboegtitiept bp gaer gaböe/ fo tomen öaer tot
meniggerganöebuplirgeöen enbe fieeten/aliö 3gn/öc berbe/bierbe enbe een»
parigge cojtfen/betoeleSe mifballen bpbiengen/ enbe öe binberen in fmoe*
bers liifboen fïerucn/aljS ï^ippocrateis ggctupgget/öaer gp feggt / Ijiijs een
gebjurgte bïoutoe met een cojtfe toojt ouerballen/ baer tot bat bolgget een
afnemen enbe gatbcutngge/fo toert ben fiinöe in fmocbere Inf jgn natuer=-
ïicfe bisetfel ontroc6en/enbe ggenoobicgt te fleruen. ^aer lirgaëih toozt ooc
beur fulcfee fcgcrpe enbe fojggcgcamp;c cojtfe ontftcfecn met grocte gooftftocc»
re/alle bctoclcbe faben ceii oojfabc ggeuen ban mifbal efi ban jsfeintö boot.
gflbatnubcbioutocgaer fcgamclgcpt cnbc gaer Igf ontfieîîrt/foomarg fp
piertoomten flaoten/cnbe met fap ban iluptc/:^fijn/cnbe »©lie ban Ólguen
Hicn^ïicn/ cnbc geet baer ouer Icggfjcn / of ccn falue ban âanbclgout gge^
macct ba?r op rtrijcben enbe oplegggcn/cft ooc bat Coaum album. JTcgen
bte gaoftftoeere tnarg fp nemen te to eten tcggcn bte gitte.

iïecmrtoater ban éofen/ban ï5etonie/ban^auie/2ïfijn/jSacgtfcgap/

öau elrr ccn ortcc. ®an alle be^anbclgoutm/ban cicr een acgtcnöccl
ioatlt;s.S»aluö ban 'Hrmenien/ccnffrupcl. ^gcfegclbe ecrös/^ajtram/
ban elcr ecu galf fcru?el. jil^cnggcn bcfe^ftingget tnet get toit ban een
«e;i/cnbc macrtcr af een fïoouingge «épitgcttta.

btater ttt icgmen boppen enöe totöutocn / ccn bier boamp;bcï boert»
feen ban bjic binageren bicf bt / enbe een fpanne lancb / enbe alfoo nat op
t'booïgoöft butbrn. f^ri macg oorfe in fülcbcn gitte tot een bcrflcrcbingge
tftcbîUPcBen / î©îatCîafanbaîi/ Coufccueii ban î5ûofcn/batt25crnagc cube
ban i3uaîoîic.

9 ooit« / alö een bïoittoe fnbe ttoeebe of berbe mar«t met grootc otter»
blocbifgept ban flegtttattbe bocgticgebett bcrlabCn tooit/ of öat gaer mt^
meti in tottte tnatcrie beranbcrcn / bic gaer rlgf fcerirg maSet / enöe ctet/
toaer öeur bc banöen/öaer mebe t'Bfnt baft ggemacrt iö/r^enIsaer beur
batter fîr^eooîfabct tooit een mifbal/ oft een boobc bint / foo faï men gaer
boen / aljS in bitCapitteï ggotoccg ggefcptijS/ banbe tombfggc lurgten.

i^cj^taitjS

Vroctwijuen ende bevruchte Vrouwen.nbsp;jf i

hmt feBer tekenen mogSw sßeÄfnt enöesïjetocten toojöen/gBpfuft merc.
feen: Ven eerflen / falmennbsp;t?öert

Sn DunnTcgcpt enöe ökDept fal gljeinertt ttiojöen: ooc6 als ö'urme reot
of 8 eto gfiebertoet is/beötet öcet jaet.aiS ootfe anöer leöen/öie met öe Ic.
Snöer göeboojte gemepnftljap Ijebben toeetfe enöefwatfe |gn/enöc öie na.

SerlicteenöebeDoojlitkfupuermgamp;eiitefeeronmaticöffgaen^^
SöÄt3ün enöeacöterblDuen/öatbeöt^

SStbaerljept. l©eltber leöen öer geboomte öaerlieöer beöoo^licbefup-
Sgheteboeamp;töebben/ öietoojöenootfeonbequap gßeamp;ouöenomte
oSgben/ toant öeur fultfee flibbericöepten mogftenTpöat natuerlicfe
Snietbeftouben. ;©aeromöicmetöetoittcbloctgöcguclt3gn/toojöen
feer felöen betoutftt. JBaer i(l öat be 35aermoeöer ommegefeeert oft omtne-

ÏSöeh ioutoen fmerten in ötoertfe ban minnen/ enöe is ooc ecn oojfafee

Sfecoocfemacögljefcamp;ieöentotcenberfamingöebanbcel^

St offcliict/foil mt Ijenlicöcr mceningöc/bc perfonebjucfitbacr. ^n^
bc?mmen S of iaue^^^ fP gieten fulcfeen p ffe bacr ouer / ifl battec ban
toorS inSp«vfoo fal bc Dccfone onbjucljtbacr jgn^ipppcrates toil
öat men ccirtioutoc ronbtomme als in ecn rincfe leer toclmet cleebcren bc^

Het fefke Boeck vande

qunien/ bic bc manö onbjutgtbacr ntaSen/ cnbc öenïieben / bent tooucrie/
hun natuere enbe manö rraegt leben ontflelen/ toacr tae ootamp; een ßoet (lo*
McfenccDtUJCl foubc bienen/bie gaer bat iael tetbïcue. jBaerinibtsibicn
tefe bit boeejcftcn p?incipalic6 ggeinaetkt ftcbbc booj bcbcbjuegtc b?flutocn
enbe l^^oetbJijfö/ fao iflreben batità fulcjc aegterlactc/ cnbc alfultUen
tocrcït ecn anber ouergïieue.

^ûtttoeebtCapittel

Hoe fuicke beletièls van vruchtbacrheyt die wr die vier humeuré groeyen,
füllen afghekeert ende ghenefen worden,befondcr als fulcx comc van de
coude fiegmatijcke vocnticheyr,

nu ecn bjoutoe onüjucfjtbacriS/ enbe ban tc ontfanggen belet
V^ bjojbt/ Deur ouertolligge/ouerbloebigge/ flegmatijtfec enbe flijmegge
/ü^boegtiegept/ foo fal ten cerflenDic felue materie ggetoèet euDeber*
foet teierDenmet bit nuttelicb bianejpBcn. Cfeifbe bzancjrBen fult ggp
ôlbuiS laten berepben.
jaecmt bïojtelö ban Äotte ttoee oneen / ^tegenbe t^almc / enbe too^teljt
banl@aleriane ban elcjr cen galf ganttool/lt;êaet ban ^fclt anbcrMlf
ioot ; ^pcragU!8/lt;lI)ja!S ban Cpyerujs/oan elcr ecn onee.Bpboet/^a»
weiboom/jßcpte/Confilie öegtepne/Balfamgte/jliunte/^crtfïonge/
®?outog gap^/^fgarlepe/|fêarielcpne/#jega/bercg Calamiutc/^o*
ïepc/ «ngïï/ Carui/ l^entfeel/ SlmeojS/ ^pieanarbi / baneltjr eeugalf
loot.f plobalfanmm/Carpobalfamum/ban eleje een bierenbeci lootö.
jÉgt;oetgout/]Sofin/ban cltjc ecn once / bloemen ban lEoofmargn/^tcei
tgaö banSJrabien banelcr een loot / fcgauelingge of faggemecl ban
3luooj/€almuö/root^anbelgout/banelcr een acgtenbeel lootö.
�t alle bcfe binggcn fiampen/enbeficbenmet ƒ ontepnetoater/fo beel
alö ban noobe iö/cnbe met b^ie oneen afgn/enbe bne pont ^upramp;crô/iaetfe
(gggcu tot op be gelft / enbe boet bp t'ggefgggebe / Canéelc cen bierenbeci
iootö/JBufcuö bier grepnen.

'©au fulcben toelriecßenbe bjantjfgenof ^p^op/ marg bc b^outocalle
ntojggcn feö loot toarm bjinefeen.

45gp moecgt oocfe alfultfeen fp?op/in l^lierbloemen toater/^impemclle
toatcr/cnbc roobe Bpboet toater ban elcr ttoee loot/ menggen met fejst loot
ban bit fp^op/cnbc fmoïggenö toarm bjincbcn.

ggp meurgt een anber fpïop op een anbcr manière cnbc ggefïalte la^
ten berepbcn/alö gier nae bolcgt.
^ecmtBpboct/^auelboó/5lïuntc/lt;©jcga/CaIamintc/^pfopc/2tmcojS/

;êtecabüö/ban cIcjc cen gantbol. Hngö/ï^encfecl/grootc ßottc/bä elejc
cen galf pont/roobe Ciceren cc grepe met biic bingerö.^pica Celtica* •
^ptra#arbi/Cpperuô/^cgœrtantgeô/€aïmuô/'bâccl]c een galf loot.
j®cnggct bcfe bingen tfamen/enbc lact biefieben in ƒo^ltcpntoatec/met
ecn pont ^onicgö cnbc ^upcfecr / cnbc aromatifcret n« bat sScfÖfl^et «s
met CanccIc cnbc |Buftust/agî l»gt;?en ol^tfept ia*

Vreetwijuen «ndic bevruchec Vrouven,nbsp;ƒ4

fuUfeen fpjop matgiiun em tjjoutoe öne ï»?aiit]t:6eniS/amp;jlt;e meiöcniï
mitfjter/op öe naeöolgöenöe maniere tc ö^incöen ggeum,

i3oct toater ban des ijier 3tmn!%eje öingöen tf^n flö^m^^»^
öe/maecfeter af öjie Djoncysens»
«Ï!S nu öc materie gmaecf) gfjecoèct ts/enöe toiel berept tetter purgeritt«
göe/enöe bat be bjoutoe flercb is ban natuerc/men fal fjaer mabm öcfe na«
bolggenöe pillebens/enöe inggmen.
jSemxt Pillulac fcEtid(ï ttocc fcöjupelm.33iagribium ttoee grQjnm/^»c«
tierinn ©iacafto^ci em fcöjupel; Jöaecötet af elf Idillen met ^pzou
ban 25pboet/oft met 5^oni£ö.
JBaer als be b?outoe ecn fonöerlinggen aftrecfi geeft banbe fêillen/ enbe
bat fp be felue niet en foube moggen of connen inftoelgen/fo macg men gace
bit naebolggmbe b?anc]rfeCH laten berepben.
jSeemt lt;©iacaffie emloot/5^iapgxnicon/lt;eiectuarium3|nöfbanelcj; een

galf loot. Syrnpi dc radicibus fiue aceto, een bicreubccl lOOt0.
iRcngget bic met toater ban 25pboet/of lt;Confilte be grepne/ ttoee oneen/
enbe maecbter af eenen bjancB.

lt;®ftanberfins

#eemt 5BiapgsEnicon/3!)iacaflri£/ban clcjcten biercnamp;cclfoots/^lectua'^
riinn ^nbi/totggelefen asgarims/ttoee ftrupelen. lt;©einbcr/cen fcgju*
pel/ ^al gennn? fes grcpncn,
Haet alle befe binggen in infufie (Icllm in toater ban «J5epten meIcB/mamp;e
!^onicg ban 0ofen een once / enbe alfi bic ttoelf uren ggeflaen gebben in nu
fufie/laetfc totbutoen/enbc ggemengt jgnbe/met bie boo?fepbè€lectuaria/
macebter af een ö^anrb.

jBaer in bien öe pcrfonccenbioocgfupBerBen inbjiebctmggetoilltget:
toare in te nemen/ ban b^ancjtBens of l^i len / ggp moegg.et |mt albus la*
ten berepben.

jBcemt «©iapgantcon/ ClMtnartum S^nbt / g^iacalfi? / ban clcy ecn gaïf
loot/toit fiipcBcr fo beel als genoecg is/maccter af bjicbjocyfeen albergult.

JBaer tn bien bat fnlcBen «eicctuaricn bc b?outoc ootS teggen toarra/ eit
bie niet innemm en conbe of mocgte / foo mcuegt ggp geur öoen maamp;en bit
l^lactfuptBay in befcr manierm.
Iamp;ecmt roo öofcn/lt;!5epnber/€aneelc/ ban elcjc ecn bierenbeel loots/ toit
enbe root ^anbelgout/ een acgtmbccl loots / ^^ermobaetilcn / efula
banjelcr bjie acgtmbccl loots.5amp;iagribium/Curbit/ban elcjc cm galf
ïoot/jfBaftic em fcg?upcl/toit fupcbet cm galf pont.
jlBm faï alle befe binggen b?eBen met fap of toater ban ®pboct/cnbe ge*
ftam gebbmbe fommige urm in infufie/ men fal bie totbutoen/ mbe maec*
terafcm^uptBerinplatmoftafelBens. Jföcnfalbaer af tfeffensnemm
«en lootof bgf bierenbeel loots.

ni bim ggp teilt/ggp mocegt ban tboo^fepbegcjlootf pocper/gemigt
met fo beel toit efi repn geflampt fuptfier s/mafien em 'SCrifantt/ efi bacr af
innemm 5?ie acgtenbeel loots/in een ongefouten efi ongefmoutc «Cicer fop*
l^m/bat toarm tjj.^ommise gebjupcBégeflooté^encblabers eengalf loot

lt;©gnbsp;mbi

entje ccn acötcnamp;cenoctïi alfco ingöcgcucn.lBasr aïtijtjS fulïcn fuIcBe ^o»
UitnutnsDeföjacx oföi)cfierctluo?öen/ öeur aöclccröciBcöccguïi/ öie ban
fulcIiehfaUcngoetücrïïantïïcbfaen»nbsp;r r r

lt;enöe als öie materie / inöer maniere tjoo?fept/ cficnoetg gïjecofiet enöe
aïteuurgeert iS/foo fal öie perfone oft to^ouluc rcji)cn en baöeu m ccn toarm
iiolferbat/ enöe fo öicamp;luiliö alë fp tot fultUen baöt treöct/ foo falmen Ijari:
tcriiont öacrap inggeucn een uiercnöecl loots toanöe bc)ïe -ï^iriacle of iKi»
tfi2iöat/met root ©pboct toatcr. lt;©f gijp mcutljt gaer öefe Confectie öoca
bcrepöen/cnöe gaer fulc); nac tbaöcn ingeuen/als bo?en göcfept ijï.
igccmt èpecicrum Crppger^ magtis fonber *©pium / ^P^iaplirijs / «Di^
ambic/ g^iamufci/ g^iafatpjg / ban elcr een acötcnöccl loots/^age»
meel ban 3uoo|/;èact ban i5ingelcrupt/ban elcr ttoec fanpcleyS^aje
rinfel enbe ban 3i)n Bacrmocöcr/clr); ecu acötenbcel lootjS/ .^efeli een
Öalffcrupel/l©it^upc6ercenïjalfpcnt.nbsp;, , r

Hact bcfc bingöenbjcfien met toatcr ban Confilie be pepne/cnbe al tfa»
men toelgöefoben gebbenbe / men faï baer bp bocn Conjcruc ban Citrom
fchellen/een once/cnbe Conferucban iSoofmarijn blocmcntcn galf oncc/ciï
laet baer af een bicftacljtiglie ronfettic maken influcjcfeensi of platen.,

^n fulcöen Babtbaert fal gaer oorö bic bjoutoe met gotöe fpgfe enbe
öjancfi onberöouöen/öie öaer ban een gfjelccrt cnöc gefcötct i®eöecgn ful»
ïcnaIje0?öonnecrtenöcbefcï)jcuentoo?öemnbsp;« »r » ^ -

^feaer als öe bjoutoc alfuïtïtenatuerlicSe enbe toarme^oïferljabertmet
en fóubc bermogen te foetamp;en enbe baer in tc gacn / fo moecöt göp öacr een
ïjabt iaten gercet maben ban befe boïgcnbc crupben/cfi öie in toatcr fieben.
iSeemt ©pboet/Betonic/® elt Cppjes/lt;l5amanbjee/Celibome/^car*
ièpc/ILaurtcrbïabers/iBaeïtoe/JBaricïcpne/Confiïic be grepne/
3Bcpte/lt;©?ega/ï5afiïicom/!amp;oIepc/iJioofmargn/ ^aucïboom/ ^teen^
tïauer/l^ppcricojt/tpföpe/camiïïe/ban eïcr een öantbol. Carui/Co»
intjn/^iïcrmontain/2«ngs/ï©ine ban cïcjc b?ie oncm/ILgnfact/ƒ ene»
«riecfi/baneïcrttoectinccn. lEo?teïSöangroote1©aïtoo?tcI/Baïe»
Tiane 1 ^etercelie/ ban elcj: een pont. ^ulfer b?ie loot. ^out ttoec on»
fen/3ftïupneenonce.nbsp;^ « . . , v

%\\t befe bingöen in eeti fatrfien gBcbaen/enbc ba« af em toaterbat
fobcn/cnbc ia pcgficlicfi babt b?ic bagïjen sSebabet/batftcr goet. ^ïs be
ijioutoc totluftBcn babt gact/foo faï fp ben jBit8?ibat of Ceriacïe/ als bo»
ren ts afiefept/innemen/enbe gacn ïiggöen op tbcbbc/ om baer op te rufien

etibeftoecten aïfo fp macö/offpmacö bc boojfepbeConfeetieeten enbe göe»

touutfieBtfaueatS enbe fmojgens nucöter/aïS ggefciflt iS»

Jlfêaer aïs fulcfee l©aterbabcn mibts b'ongeïegcntgept/ljaer fouben mo-
flïienBcrbjictkfi 3gn / aïs ban matï) men baer af bie p?iBcipaeI(le crupben
mbe micfien nemen / enbe baer af ber b?outoen ïaten mafien mte berepben
een bebompinglic/ foo bat fp ben fcïuen bomp ban onber maeft ontfangfictt
lt;n6eb?outofïitflept / toelcfi göebjuprii aïïeJïScbecijnsgöctnepne enbetoeï •

€namp;e aïs füïtSen flegma enbe coubebocSticgcpt/lioucn b!eboo?fcSjeue«
Jjuïpc/ftartnctfttcrj blijft enbe niet op en fiout/ aïS ban moagt gamp;p g«r een
èwf göfit^K öooj bpnbsp;oiöonnercn enöelatcnamp;ctepbe btoeïrfie

ecu arijtenbeel lootö/ 38ngjS/«meoö/Äuptc/ ^cijojffc toau |©icroo£amp;/
ijatt elcr ecn fcïuuyel/ djlcefcö ban Coloquintaijuel tbjecfcöjupelcn.
it^aeclitcr af een poeper/ enöe lactet bcaaen met fap ban 35inge crupt

ofiaeltCppxcö/cntiemaecfeterafeenfuppofito?«.nbsp;„ ^

^Dcfc fuppofitone fal öe b;outoe tfauentö bp gaer nemen/en alfo fnatgtö
bp ïiacr Ijouöcn/enöc fulcjcalfoo langge gfieb.zupcfecn/tpt öat Ijacr Dielcöen
öcr flftcbooite ban alle couöe en flegmatijfee bocljtitljcpt ggcöjoocgt 3gn.

jBaer onöer alle flutSen ban Jliebetgne öie alfulcbe bocgte leöcn öcr ge#
6oo?te lloppen moggen/en iö ggeen cracgtiggcr/ öan öe bolggcnöc JföeöC'

macfe^Äern^^^nbsp;Cuppgcuö ban €cr6clö/

©amerflacg/jBunte/ ILclien/ ^cgojffe öan j^aflicBboom/ ^cgojffc
ban bJit 3®ieroocamp;/2tntgera/^umaeg/ a^gnllceu/ ^ppca / ban eltj;

jBmggrt öef^eSli^^^^nbsp;maecter af ecu poeper/^n btoelcBe

maect fuppofito?ien/met fap bau ^urcbel/of €aeröecrupt/of 45ettoe.

©efejuppofitozien fal öeb?autoeeenentgtlaHc60geb?upcRen/enöe bp
fiaer ö?aggen/in beengen enöe maten/ alö bouen ggefcgjeuen ftaet.

Cggefcgiet oocB fèmtgtö/ öat ban alfultfee ouertolligebocgticgept ban
bat couöe Ecgma/öc leben ber ggeboojte gaer fomtgtö cracgte ooö malte*/
fulcr öat fpgcgccl onbeguacm teajben om t'jaet te begouöen/ met een qua*
öcnreucÄ. 3nfulcben ggeballefttlt QbpöenaebolggenbejIBebecgnegge*

*'^eS'«©alttote enbe j^otenjt)ufcate/ban clr]c b?ie bierenbeci lootö/JSfl'

ggelen/een bicrcnbeel lootö/jeufcuö/een galffcg?upeU

%m befe binggcn elepn pootcn/enbe menggen met een pont root tognö.
«Iö ggp bit toilt ggebiuptfien/ foo mafeet toarm/ toafpcgct tocl baer me*
tc be Icbenber ggebooitè/cnbcdeamp;ct baer in g|enettc boccyamp;cnö/ Icgtfe ooc
toann cnbc totggebubiet baer oucr/ fonbcrlinggc tegen ben awnt alö men

nïï'flcrtS« enbe cracgtiggcr JBebccgnen teilt ggcbjuptfecn/
om bie borgte enbe togbe leben ber ggeboo?tc tc bjooggen / enbct^mcn tt
ttceften/fo moctgtngp b bufbanigge boenmaBcn/alö gter nubolggen.
jScemlrö« tooitef ban Waltoo?tel/«liipn/ aSloemen ban lt;6?anat^iBit«
re/toit tBieroocB/JBam^ ftocrt ^picggelgcrfl / Oöeluö ban «rm

nicn/lt;!rpp?cö noten/ï|crtfgo?cn ggebjatit/ ban elty anbcrgalf bieren*

beel lootö. Jtgt;engget/cnbcmaecBtcr af een puluer.
fSeemt ban bit poeper bc gelft/oft t'ggcgeelc/cnbeftebet m bttficnrorócn
tegn/bie gart tube fucr fp/enbc mengget baer onber een toepmcgajgniïii«-
mebefal biebtoutoe toarm 3gnbe bebjoutoelicgept toel toaflcgc. ^pmacg
• ooefe ban bit poeper inbe bjoutoelicgcpt (ïropcn/cnbe een bier bobbel boeoc
« »en in bie toarme berocticboppcn/netten enbe totbjucfeen/enbc toanntacc
mier Icgggen/^nbe alö bat niet cn toil gclpen fo mogget ggp bit nabolgen*
te fuppafitojie boen berepben cnbc ggeb?upcfecn/alö bown lö pcfept.
jaccmt iamp;Iupm alupn/JBirrc/itianum aïocö/3|a3engap?/rlcpn g^ebf/

© ig jamp;upte/

Het ftftc Boeck van4e

jamp;upte/ ^Öa'feetaer/ 59ojomcum/ Cppjes neotS wjJ / Ijan cït]e f en loet/
^toiajc €alamtte/een fjalf loot/ mü?e anöcrgalffcö?uyel, iBuftua,
cen fcÖJupeU «Jl?alnote/j©a(itc/3»lupn ^uttarin ban elcp een l)alf loot,
1£l!e befe binden tfamen göcmengöt 3gnöe/ enbe met «®ltc ban JBp^til^
ïen/maerfeter afcen fwppofitoiie.

^atöeröeCapïtteL

Vande onvmchtbaerhcyt, cnde bclctfels vandcr ontfangheniflc, die van-
de heetc cnde drooghe Cholcrikamp;humeurcn vande leden der gheboorte
lt;ien oorfpronck hebben.

/^€naBeftcn nu öat b'onb|ucI|tl)acr5wt niet aUccnc ben oozfpjontft
geeft bJt öat coube flegma / maer mfghcïijcjc öat fp cocfe batibc Jieete
/^cnbe öjoogöc Cöolcra macö groepen /(oo is ban «ooöc be s^m^inQt
cnbc öulpe banbe fclueoojfaKcn tcbefcöiijucH. jEaertencctflcnfal
ban noobebjcfen / öat men öoube een fecöoo;ilicfee »©iete / enbe bat alle tot*
bjcnbtgöc öingöen/bacr mcöe öe mcnftö'c onöeröouöen too?öt/ enbe bis öp

gÖJlötße bingöen/ alle bebjclcamp;e füllen tot tout cnbc bocöt göenegöen enöe
gfteoibonnccct bJOjben. lt;©p fulclie ojJsonnantie/fal men be b^oubae qpencn
öetbjcc öofaöeren aenbepbe beboeten/als belföaneisineenbcguaemc
teetöen/enbefonöcrlingöe/ aliSbcb?oub3ebolenbcrgc6eisban bJocbt/
nocötans en fal men be b?oubje met tc befel blocts latcn / aengöefien hattet
ijloet bie Cöolerölie öiutieurcn bermee|icrt enbe bebompt. ßae fulcöen
iaberlaten fult iffip ecu bjecö bcrcpben om be bocöticöeptbJt te bjijuen / op
öat öie toat bequamc toojöe tottec purgeringe/ cube öaer toe göebjuptbcn

eltj:ttoeeoncen.nbsp;^ . ^ ,, .

3(»cngöet met gcelto ^anbelöout/ Caneele cube bloeiiie ban Hlufcaten/
fc bce! als ban noobe iS/om ben öiancb ccn gocöcn reucö te geuen.

Äulcöen öjoncjrbcn fult göp Öaec alle auent iHgeuen boo j ben eten / enöi
fmozgötns nucöter/fo öicbtotlS als b fal öunifeen ban nooöc tctoefen.

«©f gÖP moccöt öaer laten fieöcn öefen nabolgenbe ö?anc/tnbc nabolgcft»
6cmaniere/efl alSbotcn is göefept/toarm ingcuen/en öocn ö?int6en,
jamp;eemt bloemen banaSuglolfe/iScrnagc roo rofcn/ban clq; ecn öalf öant
bol/® ioletten/ï,atoutoen/blaöereM ban toitten ■#cui/lt;enöiuie/ toitte
Cnöiuic/ban elc]c een öanbtbol/fact ban €nbmic/ban ILatcutoe/ban
clc]c cenloot/banbcbter toube faöen/b;tc biercnbeel leots.
Jßcngö« öcfe bingöen tfamcn/cnbc laetfc fieöcn met fo beel fontepn toa-
tcrs als ban noobe ts/of met togn ban lt;©,ianaetappel/öjic loot/ enöe 3tfgn
bier onccn.lBen fal öaer bp öocn ttoce pont fupcamp;ers/enöc baer na aromalt;i lt;
tifercn met geclto Sanbclliout/Canccle cfi «mbie ban clcjr een fcömpd.

q3efefwoplt;nmacöfpQÖlt;b?«l»tlien öesauents enöemojgöeiis toann/
dtbc rcpfe fes ïoot.
2«snuöenwtme«ïiwi!» tam futgerimö^ulim^gfiemmm enöe be*

rnrt iis/fo faï mm öi£ öamme aftoguen aliS gier nae ijoltïrt.

Bmnt üerftöc totsöcbacn €affie/of Uitsclefcnjeainiè/een oncc/betoeïc^
fie fnllcH oOetempert ajojöeu met Dit nacöolgljenöe öjantriien.
jüecmt Bjoutoen öapj/25ugtofrc bloemen/ÏDioletten/td^upmen/Cama-
nnüen/ «£lef tuarinm ban fap ban aofcn/ ban eicy een half loot. Mtt
bjte oneen ban befe beeottie / mengtjet be booifepbe Caffie of Jfêanne/
enbe maeebter af een bjantb om tfeffens in te nonen.

Iwbicft^enbpnifufieinlt;©cptennielrÄ/ meteentoepnicD bJitten bJijn/
en alfl gheflaen geeft tn tnfufie ben tijtban tien nretvmenfal bie totbutoen.
enbe gefgget 5gube fo neemt baer af b?ie oneen/enbe Äp2op be iiofiö I0er*
fic^b?te loot/en bte tfamen gfiemengt 5gnbe/maerter af eett bioncrftettT
^^aer m bte be prfon^an fuleUé b;anc]c6éo eenaftreegabbe/fomoeefit
j^gaer bit nabolgenbe ©olus in b?te betenberbeplen/en laten bergulben,
#cemt eieetuariumban fap ban iSofen/ ©iamanna/bau eltr biiebie*
renbeel lootjS: toit fuptfeer/ fo bele al0 ban noobe ijS. JtóaecUter af een
bergultbolujs/ggebepltintoieöeeleu.nbsp;^

|Baer ift bat begeleCgolera/of bitellina/een beletfel ié banber ontfange*
mffe/fo inoeegt ggp befe nabolgenbe purgerenbe bingen geb?upt6é/tfamen
Sgeboeegt of gemengt met gunretgt getoiegte/aljs-een reegtftnnieg jBebe-
tgtt begoon te toeten/enbe nac ggclegentgept banbe faamp;e fcginucn fal.

/ eicrtuarium 3nbi/ l^illen ban «gabatber enbe
Etilen :3laaceaatmen nbenoerat.

ïaet die befe bingen b^elten met^^op banlooofen fo beel als ban noo*
öe ^/en tfamm ggenttugt^ijnbe/maectcr af een bergult eicctuarinm.

38léntiallebeboo?fcpbefa6cnbolbiocgt5gn/banmaegmfbieonbntcrit-

bareperfone o^boimerctt bit naebolggenbe babt / enbe met eene oibonne*
bm mbe ffifupcÈEcnquot;nbsp;betocfóamp;e fp aHciare fal een babtgcb*

jamp;eemt banbe ttoee jT^acltoen met bic too?tcIm/Jtgt;atriiS ©iolarit/roobe
• • lioofcn^lompm/blaberjïban^

eeirgalf pont/egmicpnefout «lupn fbulieban eitje em galftoot.

moeten tle^teggceapt 3gn/mbe toerben ggebaen in een
li^ïwnbsp;toatcrbawtnacg bicperfoue bes aumts efimoiggmis

babcn/ggclgcfe men pleccgt aUe lare ggemepnlitS anjï intbabttc rcpjm.

«Ï3S uerfcne tot fuïcbm toatcrbaamp;t pleecgt te gaeti / f00 fal fp banben
öooifepben {lercbenbc eieetuacmm eten / fo groot aïjï een #afelnote/ enbe
Ucn nafiöolgenben reoefe toan anber ontfangen mbe tojoutoelieöept.
j^eemt banbe biie foojten ban ^anbelftoubt/ban eler anberöalf bieren*
beel ïootsf. ^tpjar Calamite / ttoee feftjupelen / «mbje féSS grepnen/
aoobe Äoofen / bloemen ban Pompen / laioletten / ban eley een bie«

renbeellpotiS.nbsp;^

�t befe binggen mengften met ßoofe toater/enbe maeeter af'CroeM'
een/ be perfone macg Öaer feinen aegter enbe bojen ftrijcSen met 45aienujS

ipVSö ooch befen naebolgenbên fnppofitojie fnatgts bp öaer öeöbea

iSrtß tot een CalfjS been/ i^erffenen ban eenf ert/ lt;iroepeboter/
45epte fmep? / jaetban Btngöelcrupt/ ban eïer eênsioot, 3(leatte/©p*
^oquillibßsi/iÄoot ^anbelöout/^tpj ay Hguiba/ göebjanbe l^ertf öo*
ren/ban eïcie een ärötenbeelloots.
Hact bie t'famen bereenigöen met lt;©ïie ban Äoofen enbe ftipuer tooUe/
««be baer af ^«ppofitojien mafeeiu

^atbtóctieCapittel

Vandeonvruchtbacrheyt, of t'bcictfel vandcr ontfanghe-
nifle die wt oue rvlocdich bloet fpruy t,
A Cngöeften bat nu bie ontfangDeiiiffe/ foo toel ban ouerbloebieö Woet
Q göeoifaett toojt/eube belet/a ü ban öet #öle^na enbeC|deg/mb^

feriSmÄ%

Ueur b'urine/enbe anber fefeer teeebenen be boeötteamp;ept oft gumeur bte b 0*
I ontfanjüamp;ifli mte ontaucWbaetSept ca. o^fcwM^mp

SSpet iö onber gemeitgt banbe Cgolertfee botöttcgept/tofal bte ïDiete

Se mbonnantie ban eten in alber inanteren tó^

bSert toerbenjl^ aei; tfl batter ƒ legtttatnfte bocgttcïjept mebe getnengt
Sö/enbe een ooifafte iS ban fulefeen btngöen/fooftet toe/bat bte oibonnantte
enbe KeaimenSnbsp;fp «nbe ggenepegt tot b?ootBte,28li8 nu fulcjc

SebSÄfaÄ

SftSuraeert/fonberlinsöe als een banbe boojfepbe öumeuren met tbtoebt ,
ïemnac^em^SStïSquot;?^^^nbsp;bSbo^gaenbe *

«nbe om bie ouecblBebtcöept ban t'bïoet toecö te nemen/fto moctlit afin
bt bantoe m bepoen boeten bie iSofaberen boen openen enbe laten. Wa
cn bouen moerjjt ggp gaer boen maften een tont toaterbabt/ ban fuIeSca
rrupben/biejjau natuere bereoelcn/ enbe in befen geballe albernutft moaen
ageb^pet toerben. asouen t'bat moccöt sÖP gaer boen berepben bit nabol-
gtjenoc y(aet|upcner.

jScemt Canecle/ asinggelcrupt jact/ roobc fiofen/ bijlfa ban guooi/ bc*
repbe f erlen/ban elcjC ecn bicrcnbeel Iootö.iaoot Coial berrat/pocpec
ban eofleliefe ggcflcente/ ban elcr ttoee fcl)?upelen. Banallc be Äan*
belhouten cen argtenbeci Iootjs/^upc6er ecn öalf pont.
^cn fal t fupcfeer laten fmiltcn inöoofc toater / cnbc ban t'famcn fiebctt
tflt battet ßoofetoater gegeel berfoben tö/ btoclcöe gebacn jnnbe/boet baec

KÄÄ«

^ae tbabm moecgt ggp be b?outoc altgtis een «rc booi pcggcïicfec maci*
tgt/ban bit eicctuarium inggcuen foo groot alö cen !|afe note/ cnbc op be
naebolggenbemanterelatetimaben.nbsp;^

j^^t Conferue ban öoofen een once / Jangloffc / 25crnage ban cicr cen
bierenbeci lootö.^peeienim biatriafanbali/g^iargobon 3(lbbatiö/bä
c!cr een galf loot.

/Ben fal bcfe binggenmenggcn met fpjop ban öoofen/ cnbc allctfamcii
eenlöuicg maften/ enbe berguibcn met gout blaberen fo bccl alö ban noobe
iö/cnbe cen «JEIectuarium magen.

g^e bjoutoe macg ootft nae fulcften fafien gaer bebompen ban onber ou*
ïoacrtö met be bolgenbe crupbeti/in rcgentoater of ^aeltoater gefbbcn.
jacemt roobe öofen/lt;«5alnotcn/;èumatg/ blaberen enbe faet ban groote
1Begeb?ce/l®acïtoo?teI ban clcjr een galf ganbtbol/lt;©gefegcIbc«crbc/
OSoluö ban Sïnncnien/J'oulie alupn ban clcjr een loot.
IBen macg oocft banbcboojfcpbc flucften/fommiggc tot poeper fiootcn/
wbc fulcfte fieben mbrtiooifepbc wateren/ban falmé ecn bier bobbel boecr^
Ken baer in netten/totb?uc6cn/ enbe toarm oucrlegggcn bown cnbc acgtcr/
«nbe batmacg men alle baggeggcb^upcBcn.nbsp;^ ^ '

jSecmt jBufciiö feö grepné/gcclto ^anbelgout/roobe ßofcn ecn atgten*
beel lootö/lt;©lie banßofcn bjic loot. IBcngget onber cen cnbcmaecg»
tcrafccnfalföen.

„ , ^, ^atUijfbtCapfttd.

Vande beletfels vanderontfanghenüFc, oft onvruchtbaerheytdie den oor-
Ipronck heeft wt Melancholijke humeur vande Baermoeder.

ILö bic j^clancgolnamp;e gumeur of bocgticgept cen belctfel iöbanbcc
Vi ontfanggenifte/foo fal beoj allen binggcn bat regiment banbe 5S)iete/
^//y^ cnbc ban allen binggen/bie top fonber opgouben moeten gebjupcßcn/
• ^ Vnbsp;cnbcbotgtitgcpt ggetrotftcn enbe geo^bonneert tooibcn.

Cnbc men fal fo beel alö mogclicfe iö/ be perfone bjolicfi cnbc ggcnocgcHcS
waften cnbc alle bjoefgcpt cn treuren ban gaer berbjgucn. ï®aer nae coftet
■«ft bercpbct bic materie totter purgeringc met befen^p?op of t©ige(lgf.
^ccmt Syrupi Acetofi dc radicibus tl»cc oneen/ ban d^jifetöm ccn once/

Uuitcc

teiltet tan l?crttlonïi5e cnbc Woct/banelc)ctüjecotttm.

iact befe büigl)cn tfamen inengftcn/ enbe toel riecUcnbe manen met Ca«
ttcele enbe öaer af raaben ecu claer fp?op.

«©ft anberfmjS

©centó toatcren ban 25ugïofirc/!^im}jernelIe/ «©?ifecom/25pboet/^ert!S*
tongfie/ban clctbiie oneen. 2ïftjncenonre/ toitfuptber bier oneen/
©efebingfjen bjelriecbenbe gbcmaect met Canecic / maecbtcr afecn
gulcb/baitötoelcbe men fal tfeffens innemen/bier sncen^

anbcrlinsi

jleemt Calaminte/ lt;©iega/ ^tjccöajs / 25oemenjs trnpt / 25ernage bloe*
mcn/:i5ugloffe bloemen/Äpboet/ «öamanbjee/ ban elcjc een öalf öant
bol/^ert^ongöc/ccnöanbtbol. J)töo?tTebanb?em/bane(Tcöe/ban
tiet ccn öalf öantbol/ ßofijnen/ ccn once. jBengöet bcfc binghen t'fa'
men/eft fictfe met «ilïpitlumi/cen once/ ^uptöet een ßont/göefcöupmt
^onicö/eenöaIfïiont/3ïfi)nttocconcen. ,nbsp;^ . ^

Jtgt;acct befe becoctic toelriccfaenbe met Cancde: jffócafal met öe boo?fep*
tie toatcren booj elcbe repfc nemen ö?ie loot ban befe öctjoctic.

3tlsf nube matcriegöenoecögÖ«o6quot; ijS/ enöe öat möc boojbercpöingöe
jjocbe ojöomiantiegöeöonöen ijs / foo mocröt gÖP öocn maben öit naeuol-
Böenöeuurgatieöjantrben/enöegöebjupcben.
jleeim berfcöe totgöeöacn Caffie / J»gt;anne / ban elct een loot / öetoclcBe
men fal bjeben m öefe naebolgöenöc öecottie / neemt 10?outoen öapy
OSernage bloemen / a5uglo(fe/ l^iolctten/ OBamanöiec/ l^ertflcuglje/
ban riet een öalf öanötbol/ Êofgn een loot/ JBengöet öefe ömgen tfa=«
men/ enbefietfe tntoatec/ öoetöan öaer bp Canecle een bicrenbeci
ïootjs / totgöebaen Caffie / iföannc/ Confectie ban l^amecö / ban cltje
ecn öalf toot/ban Biolctten ccn biercnbeel lootsi.
JBen^et alle befe bingöen tfamctvenbe maccter af cenyurgatie öjantÄ
toacï afmenfal booj elcbe repfe innemen öiie loot..

(®ft anberfiVijS

«eeratConfectieban?^amecö/een loot enbe een arötenbeelïootjj/^upc»
Ber foo beel alö ban noobe ijS/ enöe macöamp;t öaer afcen bcrgult bolujS/
SÖebceltmöjieöeclen.nbsp;^ ^nbsp;,

lt;5ÖP moetöt öaer tcgöen toel göebjnprftcn ïajnp? pillen/ toaer afmen
fflï booj clcfee repfe nemen een bicreubccl lootiö.

j®aet nae bat öiematcric albu« is beöoojlicb afgöebieucn/ cnbeget R*
föaem göenoccö^ööepurgcert iojfois öet albjjnootïirhflcbat göp baer toe
betruamc babébercpbet/fonber bctocftbegöP feer toepmrö/ oft met met aU
ïen fult totrecötcn/öctoclcbc göp albus fult bcrcpben.

^cemt CantiHc/^tecncIauer/4Bamanbjee/ Belt CppjeS/ l|pfopc1£au#
rierblaberS/ILaucnbcc ban elrt ttocc öanbtbollcn/Spboct bier l^nt
bonen/ toittcjÜSaeltoe met te toojtcl/ bijf öanbtbollen/ Hijnfact/Jfe*
«egriecb/ban elct een pont/toojtels ban l^alerianc een öalf pont. • ^
t©cfc booïfepbc erupbcn enbe bingen göefncben efl gf^eftampt fal men in
een facftbinbm/ bacr in fal bebioutoebabcn/ cfl op ben toarmcnfacb/baee
lt;n bat bic crupb? ;r)n/in tbat fittcn.4£nbe altiits als fp tottbat gact/fo geeft
gaet ban öefe tonfettie (lutySenj^ t'ctm/öetocltßc fal alöu^ berept toeröen,

l^tnnt

A^roctwijiTcn cnck bcvrmrhtc Vrouwen;nbsp;j8

fteemt Spccienimde lapidibus pretiofis ceu galf loot/ 25fngclcnipt fi^et/

fenlfdöan fjuooi/bau flfF ccn btermticel loots/^ticrö cu^ajcr^

fcliMct 0ic:i3acrmocöcc/öan elcj: tUJCcfcö?uigt;clen/»»«fMPtöer ecu galf
ijont/ljicett öefe Bmgen met J5uglojTeUJatec/en öoetöacc bpConlcrue
San »ugloflTc/ecn loot/ban i5ernaïie/l)|ie bierenöeel loots/Cancele eë
bierenöcel loots^iKcnfal tot poeper (iampen/tgtjene bat poeper moee
Mu/cn een confectie raafeen m gljebamtc banftutfeenof plaetmpcfeer.
, 19aii fuicben confectie moerljt gto De bioubjc fmo?gl)cns enbe tfauentst/
«KDeoocbbooi alle maeltgDen een jtufi:feen ofbeetfeengöeuengt;

gft bat banben bouen ggelepbc flutben/uict cn foube bequamclic mogen
ecifcuabt bereptbjerben/fo macömenbebompinaen gcrcetmaben/fuUj bat
be bioubJC beu bomp oan onber opbjaerts ontfangöe/ bic banbe boojfepbe
trupbcH^berept jgn/nocljtanis falmen altijbts beboojfepbtConfectie baec

'''^laftbabfmacömen oecftmet gocber manieren fuppofitojifeenjS s9e-

Jiennt cSS^nbsp;fiofen/ enbe fgbe/ maecfet

bacraf eenfuppofitojie/ »©f met ƒ encgriecfe / enbe lt;aanfcn fmont/
4Bgt;f met faet ban ^peragns enbe «öanfcn fmout / lt;©f met «©lie ban

l^iolettcn/lBufruSenbcfabenboo;fept,nbsp;____

feulrbe booifepae fuppofitoïicn marl) bic bjeutoe bp narljte gebjupcw/
löcfe ben bjoutoen betacmt/enbe beljoojKcfe iis te göebjnptfeeiu

^DatfcöeCaptttel ^ „

Vandcbdcrfcls van onrfanghcniirc.of vande onvruchtbaerheyt die alleene
den oorfpronck heeft van te feer groote droochte.hitte ende coudc.
jöber beel anber bcletfels ban oatfangöenifre/bacr beur be bjoubje
j|^t4onbmchtbacrVDo?t/fo en is bietefeer gtoote b?oofamp;tebanbe25aer»
Tiü^mjebcr/aNenrms be ttcpnftecfmintleoojfafec. fjnfnltben geballe
fal bie 59irte enbe ojtbonnantiebanallc bie bmgwi baer top cenpacr«
liffe bP Ieuen/gljeoibonncentoo?bentot bofgtitg^t enbe recgtfinnige gfje*
tcmperbe toarmte enbe in fulcher bocggen acngerctlgt;t/ battet litöaem baec
bfur niet en tooiamp;e gljcftoatt/maer eer gljeflcrcfet fp/mbe toel toemaer met
flf en nem\ baerom fal oocfe Dit nabolgfeenbe plaetfuprfeerBen/ m fnlcfeen
nljcballf eenpaerlirft enbe feer nuttclitfe gljebjupct toojbcn.
jSeemt toit fupcfeer anbcrljalf pont/ bloemc ban «men/bier wrm' Jlgt;cn
fal tfuptfeer ftniltenmet aoofctoater/ enbe bc blocmeban flgffcl bact
mebe gf)emmgl)t ^ijnbe / fal men baer af maften cen becortie met b^ic
oneen foete 3»manbclcn / enbe een luttel (fMie f enbe bacr af plaetfupc
ïier maften.

«Tt! fnlcfeen geballe ifl oorfe totter maten nut cnbc goet/ bat men bebion*
toe ecptcn melefe gfecitxcngt met ï^onicö ofièupcfeer ingamp;eue geöeel toarm
^^00 bat gftcmolcfeen is.

©itnacbolorfjcnbcbabtlsroorfefcctnutcnbcgoet. , , . , ^

IfteeiM ftooftcn ban jameis / laet bie fiebcn in een IJtetel bfe bol toatertf
in/foo langfte tot bat t'bleefcö gfecgcclitfe of gac banbe becnöcrs: btotltfee

fltebaenjgnöe/foomaccfetbacïmamp;oHmbitbabt.

jaeemtBïabcrcn ban JBufraöelle toöngacct/ ban ï®flaf/ï^ioIrttm/lt;Ca«
mille/^tecnclauer/ban elf;r tbieeganDtboUcn/bittten met de
tojojtel / fe0 öanDtbollen / ^cnegricffe/ llgnfact / ban clcj; tbjee pont,
iBengget befe btnggen tfamen/mbe ais bte sgenoetg oefobengebbcn/
maeeter af een babt.
gin fnltamp;en beroetie of babt faï be bjoubje babett/ of ban onber optoaert
ben bomp ontfangen. Jï)aer na fuïtiien baöett/oft ontfangeit banben bomp
moeeljt gfjp be bjoubie ojbonneren et't ggeuett befe nabolgettöe confectie,
^eemt ^pectcmm tpiargobon Hlbbatis/ccn Ijalf loot/ faet ban 25iitgcllt;
mipt/ fagïjetiteeï ban 3uooj / bauelcic ttoec fci)?upclen/ Baertnocöct
ban een i^aje/een galf loot/€ottoenfaet/lt;i5otnme3^?aganti/a5omme
banHirabien/ban eler een acgtenbeel loots/toit fupclier een ftalfpont/
göeftnoltcti in toatcr batt Bugloffe/ Conferuen ban 2öugloffe eü :Ber'gt;
Kage/ban clc]c een ottce.jiiaenget befe binggcn tfamcn/enDc tnaecter af
een öergulöe Confectie.
;De bitontoe macg ban befe Cottfectie innemen eü eten na bat fp tot tbabt
fomt/enöe ooc6 boe? alle tnaeltgben.

■gnbcfcnggcballefal fonbcrlinggc ban noobe jtjn/bat be25acrmoeber
banbe b^otttoe 'om onber op toel botfiticB getitaectfp/toaer toe tod öicnen
foiibe ecnftod offetel öie toeï bdlotentoare/efi öefttplactfebol gatcn/fulcp
bat ben öomjj beflsten 3ijnbe/ban onbec op ntaeg rtjfctt tot inbe Baermoe*
bcr.Cöt bentodcfeen gljpöaer oodtmoctSt befe naebolgljeuDe fuppofitojie
o^bsnnercn/ottt te ggcbjitpcbcn.
i^ccitttJB%ut6 ban een Jtocfeftcncfid/Ï^innc fmotrt/baeïcpcenloot/^tp»
rar liguiba een gaïf loot. jlien macïjbacr eit bouen nocg bpboen bier
enten lt;©ïie ban bitter 2ttnaubeïen/en maect befuppofitojiemet toalle.
' aer iftbat tfontfanggcntfle alleenc bdet toojt beur eueitolliggc gitte/
Utlcr bat bie Bacrmoeber / of t'ggegecïe licgaem banbe b?otttoe te feer geet
10 ban cotnpïejcie/ of öat bie ittatcrie intoetibicg otitlieficn toare / 3n öefen
ggebalïc/ faï bic öeur een beguame cnöc ggcfcgicStc aöcrlattnge/ enöe pur*
satte toetg ggenomen toeröcH. €nöc tfdföe aöerlaten macg gefcgien inöen
flincften boet met openingge banöe iSofabcr/ enbe b'anber inöen retgter
boet met openingge banöe ILeueraöer. Jï5aer booj bie purgertnge fult flip
ten eerflen bic materie met naebolgenbe bjan^cficn ggenocrg coamp;n/op öat
fp te beter afggeiacdit toerbe.

jöcemt cnw ban groote t©eggcbiec/ lt;Sïnbiuic/ ©joutocngap? / ^Soont«»
i Ijareit/ 4]5?ifeeom/ ban eïcp eeit galf ganbtboï / roobe öofen / l^ielette
Woemett / 2?tigïoffe/ plompen/ 35ertïage / ban dcjc ent grey e met b^ie
bingeren/ tóoftjncn ecM galf loot*
Sïïïc befe btnggen tfamen ggentcngtmct föo bed ƒ ontcpn toatcr aïs ban
noobe is/fuïlen ^lefobcH tocrbcn tot op be gdft/cnöe ogefgget/cfi tot t'gge*
fggeöefaïtnctigpbocgcH foteed toitfuptSets aïs ban twoöcis/ ötodclte fal

be root €o?aI/enbe root ^anbdgout/ban dcy cen acgtenbcd loots.

^^anbcboo^fcpbe becoctic fal men netnen biie oncett/enbe ttiengen gepul*
«ert totgdefen ßgabarbcr/ttoee frgjtipdett/^erap tj be€pitgimo ecu loot/
herfeg totgebaS Cajfie/bjie etgtJamp;eeUaotjs/sfj^aimc em bierenbed loots.

^ft

Vrocrwijucn ende bevruchte Vrouwen,
(l^ftanberftnö

jamp;P?opbcöofisi|amp;et||riiöcenoHcc/ ^pjouban famp;erfebïoüpfeï emloot/»
'Strocötfren bc Hlgarito/ecn bicrcnbecliootsJ/bcrfci) totgebacn «Caflic/
cen galf loot/toatcren ban SugiofTe enbc:25emage bau ekp cai once,
jDcnggct Dcfe bmgljen tfamen/enbc maetUter af eenen bjoneU.

lt;©ft anbcrfuiö

l^ecmt «eicctuadum ban fap ban öofen/öjie bierenbeci lootö/bcrfri^ tot
gijebacn Caffie/ï^iafene/ban elt,r een galf loet. JBengamp;et befe bingen
met bJie loot banDe boo?fepbe beeoetie / of «Cnbiuie toater/eube maee*
terafccnDjoneli.nbsp;•

gn fulehen gljeballe matg men toel fuppofitojien maften / bie ben bjou»
tom fiillen nut 3gu/om bp Ijun te bjaglien/met fap ban JBanbjago^a/jlSa'
(lir JBirre/CampDoia enbe berepbc «©omme ban Jlrabien.

ifóaer ifi bat öie Ijnte niet gljeljeel oucrtoliulj en ijs/ foo fal bie aïïeenlieft
egetempcrt too?ben/ metbercoclcnbe plaefierö öie men falleggljtn ouer
t ggemaegte/ enbe op bc Bauel/ atö is bngueutum fanbalium tfp Dunne of
bicfte.jföetten cojtfïen ggcfept/in befen gljeballe matlj ggeljanbelt toojben/
alö bozen iö ggclecrt ban Cgolera/ enbe ban t'bïoet/ gDelgcft gfip gamp;enoccö
öebtgèeöoozt.nbsp;, ..

j® aer i(l bat coubc enbe bocgticliept banbe löacrmoeber cen belctfel 5gn
ban b'ontfangl)eniffe/foo fal oocftfultftc materie booj allen binggcn tot bic
purgeringge ban te bozen bcrept toojbcn/ enbe baer nae fal men bie bequa«
mclicfe afDzgucn. Cot öefe Dingen Dienen cnöe bcgoozen toarme enbe bjoo*
ggc Dinggen/ ggelgc6 b Dit nacbolggenöe fpjop/ Dat Daer toe nut euDe goet
ijB/lecrenfal.nbsp;., '

jSeemt Bpboct/25etonie/«CoHfiIic Degrepne/JSolcpc/jBancïcpnc/ban
clejr ecn ganötboL itlanttooztcI/Cppcruö/^atpzion/Cppc/l^encftel/
?^afeltoo?tcl/baH elcr een galf loot/ Hmjö faet/2tmomum/^oetgout/
aotte/ #aftinage/^ermontaigne / Comgn / ban clc]c cen bicrcnöccl
ïootö. tóofgnen / een once / ƒ ontepn toater foo bele alö ban nooöe iö,
;èupf6er/ of ggcftgupmt #onirg foo bele alö ggcnoccg iö.
Uaet befe öinggcn tfamcu menggen/enöe nae bat ggefgget iö/ foo maect
bic toclriccftenbe/met lt;£anecle/cnbc boet baer bp ^quillc gouicg / JBcn fat
baer af innemen booj clcftc repfe bzie oneen.

•©ftanbcrfinö

jSecmt €lectuarium ^inbitum ecn oncc/Catgartici 31mperialiö ec loot/

toateren ban 25ugIo(fe enbe 25emagc/ban elcjc cen once.
5®engct befebingen tfamen/enbcmaecfttcr af cfu bzoneft. «©fbjeftetmet
Èjie oneen banbeboojfepbe becoctie/enbcmaccter afecnen bzoncft.

Pillbxlae fotidarum, cnbc bic ban tógabarbcr / moggcn oorft m befen gge*
balie ggebzupcttoozben.
3tlö ggcnoccg ggejjurgeert iö/ fo toozben feere ggepzcfen befe nacbolgcn*
m iit pilleftenö^ cnbc 3gn feer nut ggebzupcftt / cen bierenbcel lootö booj elcftc
• rcprc/beö auentö alö men gaet flapen.

I^eemt ILigtuim aloeö / f ploöalfonum /^ermontaigne/ ï^afeltoojtcl/
JÏ5aflic/ |5oten .fïïufcatcn/ 2Stuiö fact/ 19encfiel faet / ban elcr een bie=gt;
rcnbeel lootö / ^yica narbi / Cagnuö / vaalbamim/ ban elcjc ecn galf

iijnbsp;bieren»

Wer «nbcrt teots/jßpjabolanf Cßebuli enbe üSellirtri lgt;Mt elq; anbct*
Öalf loot/3Woej8/tUjee oncen.
jlBengljet befe bingjjenmet SyropdcRofisPerfihus, enbe raaecBter af
een Jüafe ban ptUen/banbe bielcbe men moet boo? een tepfe een bierenbeel
jootsgtjebjupcbeit.

jilietten tojtflen göefept / göP moecgt tn befen göeballe alfnlcSe (hieben
gÖtb|uptben/ als bouen ig göefept/ banben couben Hegmawntet^ enamp;i
tuelteöanbeltn.

Vanghcmcync ■ftuckcn, die dc mans cndt vrouwen michtbaer maken,
ende henlieden voor deonvruchtbacrheyt ende belcUcls vanderontfan-
ghenifle befchcrroen ende bewaren,

jg befen göeballe bio^ben fonberiingöe göeöolpen foo biel b^outaeti
als mannni / als fP bepbe goebe ozbonnantie öonben tn alle ïatbjcn»
bigöe bingljen/ bie fp eenpaerlirbnioeten göeb^npdfeni/enbe baer bp
lenen: als mfpöfc tnbe b^aneb/menigöerlepe oeffeningöe enbebebie'
^{tngöe bes licöaems/ba^en/ enbe anber bagöelitbfröe nootb^uft/ enbe on«
lieröoubtngl^e bes lieöaemS. j^oeötans bat men in alle fulcbe btngöen be«
lientbe/battet Irjf niet te bet nocö fbiacr en bjoibe/bctoelchc be riepiiKC oo}*
fabe niet en bjou bcbonben/als bo?cn birbbJils berclaert is.

Ce groote magöeröept cnbc teeritöept bjojt oorb bcraclK^/tnlJooj gnaet
5Öf acöt JBaer in bepbe alfnlcbe göeballen fal men bcrtoanncnbciingöcn
^eb^uncbcn/bie mcttcflercb enboen fbJillen cnbc opbitjnen/ biacrom bat
ip tamélirb füllen bJijn b?incben/bie niet te flercfe/ nocö te clepne of flitöt en
fp «©ifojbonnantie banbe biete in fjjtjfe cnbc b?ancb fal fonberiingöe feec
luelgöetempcrt5ijn. JÏJacr aengaenbc bcbjoubien/mcnfalfonberlingfje
iDcl ^öt nemen op be Completien ban öacrlieben,eii banbe Baermoeber/
enbeoocbbefcöitbinaöe oftö« mtcrballenban öaer lieber maentfïonbcn/
enbe fumiedngöEn.1®ant teiftont nae frtlcbcn t«t/is Teer ban noobe bie be«
^ooilicbe tiamp;ietc / cnbc batmen göcbjnpcbe alfnlcbe fpijfe cnbc crnpben om
te coben/bie ecn goeben reutb/cnbe ccn bJtbirjnenbe erat ^t öebben/ als 30»
ppe/ läetcrtclic/ Bcncftcl/ cnbc läimpernelle/ enbe bcr göelgfÄc crupben/
enbe bjoitelen/mibts oocfe be faben.

jBaer om bat göP öier in cpgöentöcfe font eenen gront öebben/fo bJiHe«
top flcfee onnatucrlirfee tompjetie/ cen fonocrlwgctoebcr^aenbefafee enbe
remcbie oibonncrcn.

iBant a'ö bie 2Jaetmoebfr banbe bioutocntc fccrc bcrcont ts / bat fult
göp mogen bennen cnbc mercfeen tot fulcfeen tcecfeen. ïlamp;e bloct bie öun alle
maenbe natuerlirit foube comen/Mitft ban aröter/ als tot cen ongöeregöelt
leucnban coubcfpijfen cnbc bianrfe/bie be pcrfonctcgöen enbctriet goct e«
«ün / bacr af bat grocpm cnbctoaiTcn coube cnbc lliimigöebotötitörbcn/
ööebicfe als ;tin bc toitte bloebcn / baer mcbe bat «©ö^maclitc / jamp;lotbenv«
^cupcn/Uenbenen/ßuggöe/ enbe bc göefacentcn met coubebebangm enbe
lierbulf tooibm / enbe baer beur ftoarfe enbe teer 3ün / cnbcuanbaetlicbet
ceffeain3öeblt;!rooft3ünbe/ göeöcel onnut tooiben. 3(llfultfeeperfottenbielt;«
nm f«« totl alöetlcpc bingfien / bie üettoatmea enöe

wsau

19@ant als jp^ndpaluh iie D^outom te frer tiele bercout 3gn/ bmc entonge*
tegijrit leuen banöe couDe fpgfe enöe öjancamp;/ fo gebben fp luttel of geen lufi
«org beggeerte tot benmang/baer bJt ban batwïecfie beletfelbie onb?ucljt*
baergept moet bolgé.ïDaerom ban noobe falsgn/ bat alle gaer leueiien bie
^lete geo^bonneert toerbett tot eenberbiarml/op bat bie gerecgte natuec*
ïicUe toaruitc bieberomme inbjcnbicg berbjcct/cii te biege gcbjoegt bJcröe»
^n öefen ggcbaile 5gH olöerbequacmjl: bie ^olferbabeu/ bic bit gun felueii
gcetsgn/gelgc aljS is öatlt;?gt;üJttlccbatin opper baöcn/cii meer anöer. ^aec
toe Êieiit ooc een retgte boojberepbinge banbe fpjopen/aljs boica gefept ij8.
jtóaer tot öe boojber cpöinge macg gebjupet üJojbé bit nabolgcöe b^iacjefef.
iSeemt ^pjop ban 2Spboct/ecnoncc/lt;©]cimel corapofttum/een loot/bia*

teren oana3pboet/eubc€.oöfilie begrepne/banele]c cenoncc.
-QTotter purgatie cnbc afbjguiugge marg men Dit naebolggcnöebjantyi»
6en ggcbjupcben.

jicemt iöcttebictae ILa^rattue enbe berfeg bttggctrorficn Caflïe / ban clcj;
bjie bierenbeel loots: biateren ban #olepeeii 26pboet cen loot, jKScn»
gget befe binggen tfauuin/enbe maecter af een b^onefe,
gn befen geballe ijioocb góet ©iacaftojeum.gn allefpnfcnbanöcbjon!«
bie füllengeo^bonneertbiojben alöerlepbio^tclcn öicbertoarmé/alslt;iamp;ein*
ber/jdeper ctc.cii fulleaöaer mebe bcflropt bierben. 3ln befen geballe fal in
olber boegen eft maten gcbjupttüjojbcn/aljö bo^flaetgefcgjeucnbanget
tonbe flegma/ enbe als ggp gier nac fultgoo^CH banbe opfcgojtuige banbei;
b^ oubien fïonben/bie banöe aegmatiifw ginneurcn ben ooifp^oncft geeft.

jBaer ifl bat bic a5aermocbtr of leben bérggcboo^te te feer geetjgu/tfel*
nc fal bacr tot ggemcrcbt enbe bebent tooïben/ ats bte natuerlicbe bloet of
maentftonben banbe bjoutocn te feer bele jgn/ enbe met fmerte comi/ fulcjc
bat bic bjoutoelicbgept en ^tSaennoeber ggemepnlicb bacr af göeftoo?t/ge*

ra/enbe gier naenocgfult gooien banbe oucrbloebigge tuaentftouben.

énbc aenggefïtni bat bicgtoglcn b'ontfangeniffe belet too^t beur beQoten
toinbiggc bon^en/toaer af bc bupcb ftoillet enbe bicbe toojt/ fo fal me» bie
^ietcmatiggen/enbegaertoargtcn booj fpgfe eft biantb bie toinbcnboo^t
b;ingen/enfal gaer in allen manieren gouben/en alfulcbcn bingen geb^upr«
iien/aIsbo;ég^ept3tjn/b£m get toinbicg jlloeber getoas/of JBolabentofa,
JBaer toat falten bat bjacgtbaer manen/ enbealle beletfelS banber ont«
fangcniflTe toecg nemen/baer af too?benfo toelbanbeanieutoen als banbeit
onbeii ifïieberijns beel treffelicamp;e/ goebe enbe cracgtige (ïurfeen bcfcgieuen/
beur betoelcfte b'ontfangeniffegebooibert/ enbe alle letfcls banbe felfbeon«
binegfbaergcptgetoecrttoo?bcH.10anfitlc6cnflut6cnfaric6.gicrfommige/
bte banben ouöen lt;lt;5?iecamp;cn berfotgt en gebiiQJCt toorben/aenteetamp;enen/m«

•nbsp;tie nabolgenbe maniére.'CciT ecrlten fiooebèecg/of Crorgifce/bie bcbjnrgt

*nbsp;baergept trefelic füllen boo?beren benr ben bomp óf rooc (als bieoprioep«
enbe colett gelept tooibg)ban onber optoaerts in bielSacrmoeber entfangf,

jgecmtCppicSnootgens/iSotenjiBnfcatcn/j'Baflir/löierooc/ï.abann/
jl^n:re/lt;i^aIbanü/)amp;belUmn/ :2$ag(Iaer/ ban tltj: een bier enbcl loots.

^tpm

CaTamtta/ ^tpjajc liquiöa/Uan clcjc ttoec ftcujjeïeH/jaascïeit/
Cacui Uan clcy cch acgtcnöeel lootö/Sftmöje/ttoee flcepnen. ^aftraen
cen fcgjupcl. JBufruiS ögf grepnen.
iläcngßet alle öefe öinggen met toel rtecBenöe ^pgrelie / enöe maecBtec
af cen öcecg/of Ctacgifce/met öetoelc6eöcöjcutoen füllen fmojgensi nucg»
ter 5tjnöe/cnöc tfauentss flapcn gaenöc/beroott toeröcn, 10an öefe öinggen
raoggcn ooeft bcquame fuppofitojien ggcmaecfet too|ben.

Sßp moergt ooc6 toel öit nacbolgcnöefalfften inöeb?outoeIicgeptf[rgclt;
Isen enöe ggebjupcamp;en.
i3eemt^tp?ar €alamtta/cen bicrcnbeel loots / ^affraen/JBafiic/ILa»
öanum/Jliiere/Vian der cen biereubeel loots.jt? enget befe hingen met
;èpgcolic/ lt;®!ie ban ßofen / enbe toit l^ajs foo brie aljs ban noobe i0/
enbe maecfeter af een falffeen.
^ot bic bloepcnbe enbe borgtigge25acrmoeber/bic t natuerlicB factniet
cn tonnen ingoubcn/tttogen ggeb?upct toojben ggebjabcn ï|afenger(Tcnciu
jïBaer fommiggc ggebjupcamp;en fmout ban entboggcls / ban lt;©anfen enbe
ban ÏFgt;inncn/ öoet ban leerten/ enöe öerggdgcfee öinggen / öaer meöe gge»
mengt 3gnbe banbe boojfepbe fpeccrien. «15gp moecgt ggcbjuptamp;en be nae»
bolggenberoocßtroegtlcenalsbojcnggcfeptijs.nbsp;.

j^eemt repn ILabanum/een once. ^tpjar Calamita/toit IBierootS/ban
der een biccenöed loots.Hignum aloes/ggeöjoocgt^auclboom/ban
der ö?ie acgtenöed lootS/3llmfl?c özie grepnen. jUufcusi fes grepnen.
5Bengget alle öefe öinggen onöer cen/laetfcftamricn/cnöcmet een toarm
JBojticr flodi/ maecfeter af trorgifecn/ banbe todctte legggct op gloepenbe
tolen/enbc laet ben roocfe beur ccn Crccgter opblieggen. Wt be mafle ban
öefen moggen oocB fuppofitojien ggcmaccfet toojben.

«©ft anbcrftns

j^ecmt Habanum/cen bierenbed loots/ ^tp?aic Calamita cen loot/l^a»
ggdöi/Eignum3llloes/roo tóofen/ban dcy een galf loot, Slmb^c/ccH
galf fcg^upd.jHiultuS fes grepnen.
JBcngget befe bingen enbe fïamptfe/cnbe maect b trocgtfccn op öe boo?»
fepöe maniere. ;éommiggeban öefen füllen oocfe moggcn met iSoofetoater
agcbjofecrt/cnöc öaermeöc öe mont banöe ^aermocöer ggctoaffcgcn toer»
öen.éier af moggen oocfe fuppofttojien berept tocröcn.

lt;ïen anöer öat tottermatcn goet is.
jSeemt roobe Öofen/een loot. l©ierooc6/5Bafiic/Jfórcrc/^afecWoet/
25oluS iJan 'Jfirmenten/jBp?tillen/ ban elcj; ccn galf loot. ^tp?ar Ca»
ïamita een ontc.lLaöamnn/ecnïoot.lïmbïc/lBuftus/lttgnumaloes/
jSaggdcn/conflicg 25alfem/^pica narbi/ban drjc cen galf ftg?upd.
g^e binggcn bie tc (ïooten sgn/fal men flampen/cnbc Crocgtfcen baer af
mafeen op bc maniere boo?fcpttoaer afmen fal neme een bierenbed lootjJ/
enbe beur een ^recgter ben roocfe ban onber ontfanggen.

®ic oubers gebben ooc gdooHicfe gefept/ alS ecu bjoutoe bedJamp;flcrlucfe ^
Inoitd met gdj?aben Calf blccfcg ggcbjuptt en etet/ bat fp eenfone fal ent»
fangen.l^aerinfulcfefgebalïctoojtbanfommigemeefterseennilcfiecom»
Mofitic tot een moeber fuppofitojicgco^bonneert/btodcfee bebjoutoefal ge»

tiuptfeen 0? ben feuenften batg/naer batfp gaepwaentflonöéöceftgcgabt.

Vroemijiten ende bevrachte Vrouwen,

S^tmt ^«ttiauc UJOïtcl/ lt;^ffcaen/jBp?tineB/ 3fIoejS/ ban clc]c «n Salf
loot.lLgnfaet ottt/foe beei atö bannoobe tö/mbemaetfetec af een
jofitojie.

lt;6alenuö b)tl bat menneme betfcg onggebalfcgt ;t5euerftjn enbe B^ec/
ftan eicj fggetotegtc ban tbiaelf «©ger^en cojcnö/gamp;emenggtniet (ap ban
ffiolepe/bbielcïK men fat innemen eft b?inc6en met goebe jlföaluafepe. ® efe
lt;^8loiuö Bout ootït booj een fonbetlingge goet en bei-fefiert flueö/bat fefeee

bingen aen bioubien enbe mannen boo^beten nibe beletten eonnen/bio^ben
^ier berboben/enbe bie Doogge ouericljept bebolen.

jBaer Uiat fiaèen bjoubjen etibe mannen p?incipaïit6 macg gelpen/enbe
penlieben bjuttjtbaec mafeen / fult ggp albuö merrfeen. SCenggefien bat bc
luft banbe bleeffcgelicge begeerten pîincipaliclî een boojbcringe iö banbec
ontfanggeniffc cnbc b?ucgtbacrgept/ enbe toaer alfutcfte beggecetcn ftoacft
enbe crandamp;jgn/baer toert beurrfelfbe b'ontfanggeniffc belet/fo toillen top
ftier fommisl^e (luc6cn/amp;2toelclie fulcfee bcrcoube/ en bcrlcgcn begeerte toe*
bcrom bertoecfeen/enbe berquic6cn/met co|te tooo|ben aenteecamp;enf/banbe
iBelcfecfommiggcintoenbicg/cnbe fommigbc tottoenbicg aen fmcnftgen
ïicgaem mogen ggcbnipct toerbcn.tf)anben ftucfecn bie men tottoenbicg fal
ögebjupcamp;en/gebt ggp gier bo«n in bit Capittcl ban ^alucn cnbc iSoocB*
trocgifecn ben b?outoen feer bequamc / ggcnoccg ggcgoojt. JKacr intoen*
bit^ nmccj^t ggp ggeb^upchcn aen mannen cnbcbjoutocn bcfe naebolggcn«
fecmebecnnc.

^cemtïaoffenntlleamp;enjö/ 25euerfgn ggebjoocgbe:25actmocber ban eett
^^a^e/ban elcr ccn galf toot. «öepnbcr/ een loot. «ïEialigaen/ lancft èe*
per / ban cïrjc een galf loot. ^upcBcr foo bele alö bcn ggcgeelcn gooj?
toeecgt.

Klienggct cnbc maettcr af ccn puïucr/ toaer afmen fal nemen allc bagge
fmojggenö «tbc faucntö cen bolle lepel/met totjn ban jifôaluafie.

«Daer iö oocS een fonberlinggc goet €lectuarium/bat bioutocn cn man»
nen/out enbe ioKCamp; feer goet iö tc^ebjupcBen/ beö moigcnö nucgter/ cnbc
faucnö alö men toil onber gaen/bc grootte ban een ^afelnote ingenomen.

jÈccmt ggercpnicgbc ©oflTen cullc6cnö/fcö oneen, ûeobe Ciceren/JBun»
tc/Ceule/toilbefiafeettcAnoitcl ban quot;ïïrozuö/toilbcCarotc/toojtcIban
gcelto ^ifcg/ Confilic be grèpnc/ ï^erffe/ 35afiIicom/ ïamp;olcpc/Betel/
©encBd/ban elcr ttoee oneen.

Jfücn fal allc bcfe btntigen toel fupucrctt/ cnbc in fcgapcn melcfi ggefoben
5tt»bc/fisï men bc felfbe feer tienne (ïampen/enbefullen ban tottcr bcrcpbin»
^ ban befen «eicctuaritnn betoaerttooïbetu ^acr nae/
- jNcmt^amp;erflcnen ban ^upucn/ban 5^innen/ban l^anen/banifâuffcgen/
ban «ntboftcîô/ban ƒ cfanten/^ticr culïeScnö/ cnbeban ccn oncup*
füitn aS«(B/ban cen toiit ^toiin/enbc ban #aticn/ban eicir ecn onee.

%9tt befe binggcH befggrigeic fieben in fcgapcn melcB/en ggefoben 51Ö»
üflieii fol We fetOacn m^ een to^cg bcrfi^c boter / cnbc niet be boperjie

ijfait

trßn ttoceei'frs/ctîfc' efttpaerlic in pannelicnjö vccfîf. ©tecTrlfee gcbaf ^göfei
iecmt loete Âmanttélen/ï^afe!notcn/€»amp;crnotcn/pngïîeIsi/ ailc ttnimn
tocl göcfupuert/enöe cmüjcpnttö gtjcrocfi/ baneîcjc: een onte. jîDarcfe
ban een ^nBiaenfc^e nûte/bette ^Daptn/ljan eltr ù?te loot.
jßen fal alle tiefe öingtjen fnijöen/enbe feec crepneftootcniCen laetflet».
«eemt banbe roebe ban een ^tier göcbjooröt/ 3acrffe fact / ban elt]c ccn
toot. «ntjô faet/35aufie fact/^jjetagniS faït/ efirtjen faet/«ep}je fact/
^ctertclic fact / öabgsi fact / 'ban clc]c ccn Ijalf loot. ILancli #eper/
lt;j5cpnber / biic bicrcnbccl loots. ^tanfcclctwpt toojtel ban bcpbc bie
fooïtcn/ban eltr een loot. ^tcert ban ^cintusi btjf oncai/enbc^tcert
bari2lbctiflren/biie acßtcnbeel loots.
3®cn fal alle befe bmgbcn fïooten in een feer fgn tiuluer.€nbcallebnigcn
tcrept 5ijnbe/maecbter afcen JiMcrtnariummct fes pont fupclicrs/en ttoce
uont ban tbcoifepbe bcerb/of met bier pont gijcftöupiBt ï^ontrj^ enbe ttoce
ponbencnljalfbantuooifcpbcbfcclj. , ■ , ^ ^

^ct befe fahe fal oscb feer gcet 5tjri t nacboló^cnbc falffecn/om bacr me»
licte|lrgc6cn t'gôeroacïjîc ban bjoutoe enbe man / acljtercnbe bojenacn
ïjcpbebcöcten.nbsp;' ,. ,

jgcemt Olie ban IBieren epers / ban :ï5eitctfgn / lt;©lic ban ©offen / ba»
CofluS/ lt;lamp;aligaen /lier ban elcjc ecn loot / iamp;tterolie/toclriccSaabe
âprjtolie / ban drjctUicc oneen. IBojtel ban idcpcr/ ban 23crtram/
ban 42ui^amp;ojbtum / ^eucifijn ban clrt ccn atljtenbcel loots / ûaftctte
faet/?îiupn/ban ck^r ecn bicrcnîjfellûots.
mie befe btngcn tfamtn gïjcm engt ^gnbe met toit toas/cnbcl^innefmoiit
foo belealS ban noebc is/foo tic bet/cnbc maecbtcr afcen faiue. Cot t'feiue
flbcbjuprb fal men bufbaniclj toeter maUen.
èecjut cpcrcn ban fèitttw btif oneen/ Snfciacnfcbc üote/^cincus ban
ouer 3€e/^t£crt ban Äfietiffe/focte'JCmanbelcn/|gt;ittgcl6/ßabettefact/
ban rlt]C cen onrc. ®etels/ toojtcis banbe ttoce ^tanbcltrupben/l^cr*
mobacttlen/lancb enbcfüjert |depcr/ban elrj: ttoce onrai/jßufcns ccn
fcöiitöcl/banben bcfien toitten toijn/gcbîfîcllecrbe toijn b.ï clc cen por,
^act alfebefe bingentjfamenmengen efi(ïellen bpinfiific/cft grflaen beb«
îjcnbc becrticn bagé tnbe fonne/Iaetfl- bifïdlercn.Sll bat g^ bit biater toilt
«bcbmpcbcn/nccmt bacr afecn loot/tfi eiccïuariinn biafatp?ionéCH once/
menget bie tfamcn/en bzinctbic fmoigcnö enbe tfanents al toacm in tlijf;
g^cfc naebolgöenbe lamp;illen 5ÖH eocb feer nut cnbc goct ingöenomeu tfa«

^'^^cmt ^'rtbatfßalretwnbsp;Ccule/ ban elcy ccn

bierenbeel ïootS:13offc cnllebcnS/öeroebe ban een^tirr/ban clcjr ecn
ïjalf Ioot.^tccrten ban ^cinruô cnbc ban -jtfeetiffcn/ ban clr]r ecu bic«
renbccl loots. ï^crflTencn ban Jîîu?fcben ' ban «entbogels/ban Çancn/
ban tïamp;upuen/ ban cicr een arötcnbecl loots/ ï^cpcr/ lt;15atigaen /lànrb ,
^epcr/ban elcr b?ie biercnbeel loof S: löoitclo ban bepbc tjc^tanbcl«*-
trnobctt ecn !oot/»eupftoïbium/Beucrfi3n/ban elrr een frï)?upel.
jBcn fal alle bcfc bingljcn tot puluer ftoctni/cnbe beflacn met ï^onirö/efi
Haer af i^illen mab«t/ban betoelcbe men fal clcbe repfe nemé ccn |jalf loet/
«ft eenbierenbccUoots.

liotS

tóocTt imcB oorö ccn «eicctuarium ïjcrept toojöen bat tot befe bingöCK
triet qualicit tn bicuet / ban öUielclie men fal bcjs auents cnbcmojggens in*
^ ncnttn oft eten foo groot aisi een Cafïanic/bUjelciie op be nabolgljenbc ma»
nicrc fal berept bJpjöcn,nbsp;^

. jSecmt bjoitels ban ^tanbeïctupt / cengalf pont/ïSSabcIsi/bier onteii/
Jföuntc/oSennlïcr gl)econfijt/3«iuben/ban elcr b^ite onc«u

�t öefcumgljen t'famen mcngöcn/cnbc fiebcn mctlt;êcö«^cnmeleamp;/ert
op bc gcbjonelicbc maniere fïooten. ©üjclcbe gOcbacn 3ijnbe/neemt Culle»=
fecns ban©anen banccnïDercben of baueen^tter/ enbe ban een gepleit
33ocl«.IUct befe bingljen oocü fiebcn in;tgt;rhapen melcß/enbe met toat ber»
^cgc botcr/enbe tbJce öopers ban epercn beflacn/ efl allenrf amp;cns in cen pan»
«cfeen rooftfu, 5©aernac

jieemt gljefcöupmtïfcnicg ttoee pont cngalf/toit fijn fupcßecfo beïe altf
ban noobe i«. �t alle befe binggcn boo?fept aüenefßenö t'famen fieben/
en als fp bjel ggefoben gcbben/menget baer onber befe nabolgcnbc pulucré,
ßecmt banbe roebe ban een ©tier/ban een Boc6/enbe faet ban ßahette/
bai» elcr bzie loot-^Saltgaen/Zcbjaer/bancicr cCn once/Caucel/lt;6eiu»
ber/lanrö ?aeper/»C|Tramp;efaet/ban elc]c anber galf loot/ ^aet ban Bin»
ßgckrupt/ban jBaelbJc/ban elrr een loot/bc ècerne ban een -Jnbiacn»
fege jSotc/ggcrepnicgöc IgitngelS/foctc !?llmanbelen/ ban elcr ecu once.
jiScH fal ban alle befe binggcn ecu puluer ma«en/cnbc bat mengen onber
Hit boo^ffipbe becottic/enbc baer af een eicctuarium inaiicu,

^atafamp;tßeCapittel.

Van het opftijghen vande Baermoeder, wat dui^ghe dat tfelfdc is,ende oock
. zijn teeckenen, met waerachtighe, ghcrcchteende grondelicke teecke-
nen

ende aenwiifinghe, hoe de felfde fal ghencfen weiden.

SfiC opfHjfringgc banbcBacnnoebcr/iS een onnamcrltcBc oplïijgm»
I ggc befTcifS teggcn ben bbjccrfen rant bie in t'ucijacm is/guebicueii
F» banbe bJtnbigge bompen/bic ben ooifpjoncli gebben enbe ggcoogfa»
het bjo^bcn bJt een bcrbuplbe/ftgabelitfee/berbojuen enbe bcfioten
materie, Ban bcbjclcftc be ILongger/ enbe aeflTcm-gatcH / enbe anber leben
banben aeffem enbe banber i^crten/ggeperfl/ggeb^ongen/ cnbc bte gangen
bcffelfo in fulcBcr boeggen ggeflotcn cnbc ggeftopt bjojbcn/ bat fp gun met
en maggcn begooilirft openen enbe tocbocn/bJacrbJt banbolcgt/ccn coitcn
ftcfrcm/cen gaffliggeflaubJirgcpt oft onmacs-t met cout ftocet/bc ggeraect»
gcpt/lammifgfpt/of£ anber bcrggclncamp;egacrrige ficrftten. lt;enamp;c g.jcmerct
bat bic #erfTe«en/met bic booifepbc litmatenUonger enbclerte ggemeen»
fcfMp gebbcn/foo toozbcn ggcged bdet t'berfïant/biefinnen/cnbc bie beüjc»
flinaebanbe natucrltrUc rrargtm en^2 Icäen/fulrr bat be bjoubjc bicUbjilS
»1 alfulcfeen fl autc oft onmatgr flcrft / enbe ban gaer laien berooft bjojbt»
33cfe booifenbe fjccte geeft pjinripaltcB gaer ooi?»ionc/ban onnatucrlidic

tingc ban maentflonbcn' oft fuinicringgc .^.nfgclgf r oocïi/alfl namer»

«ffesaet oft anber bocgtidjcpt/oü fuIcBenplaetfc bsrbomen too^t/ enbcm»
be x^aïrtnocber bcr(!abcrt/op3ï:cfi goit enbe bdïotcn jüJibc/ in ccn bJinbic»
Rept ngnefofurert Wojt/ alle bde bmaen 5i1n be pjindpadfie oojfalim ban
fmm opflgginuöe banbamp;Baennoeber, ^cfe ficr^ matg epgemlit^^e»

toetttt enbe ogeBcnt üjojamp;en öetir tbjeebedepe feamp;erttcdamp;ötnt Ccn ecrften
bene öen iïaci) banöe pgne / op bjclcïten tgbt cnöe iu:e bat öic fdföc öcur lu
toacracgtiGije beiocringe aencomt. Cen tüJCföen beur fcbcr boo|tef£fictie»
«nöe tocbaücn Die ban öe boojfcpöe fiecte bebJijs göcuen.

g^e teeebenen bic eerjt gljcfien enbe ggemerct bjoiben inbe ggerecgte be*
roeringe 3911 befc/tc toeten/ bat be tooutoc cojt ban acflcin too^t/ enöe dep*
neu #olflfiarö geeft, ^pbutoen ootb genicpnlicbnietöun ganben tod ftijf
op ben buptU cnöe gupöt fonöer opgcuDen/enbc op Den naud/aljï eft fp al»
fuicben opftijggen banöe Baennoeöcr/fouben neerbutoen cnbc fadtttm/
enbe toeberoinnecrtoaertiö bringen. 5©e b?outoc gout gaer trom utgetroc*
Iten/^nöe alsmen gaer lupbe toefp?ettt/fo en tan fp met anttooojben/norg»
taujS fp mcrcfeet cnbc bcrjtaet bat tod / fp geeft ecn bleerU boot bertoe/ cnbt
ligget ggegcd fonber gacr te roeren/foo |lyf aljï of fp Doot toare/ enöe tfdf*
bc niet (onöer reben / toant bicbtoils flemen fp in alfnlcbm flaute enbe on*
inacgt.JBaer of in fnlcfeen onmatgt/nocg ccnicg Imcn intlicgann is/macg
men bennenenbetoeten/ als menrepnc cnbc tod ggccaeröe boomtoollc/ of
cen plupme neemt/ cnbc bie be felfbe bjoutoe op ben mout legget/ ifl bat be
fclfoc ggeroert tooit/get ijs een toaeracgtieg fcptben/ bat fp ben aeffem ber*
j^aclt/enbe batter nocg leuen iss in t'licgami. 5©acr ijs norg ecn anber fefeet
fijoeuc bebonbm/te toeten/bat men fal/aljs be bisutoc in alfulrbé onmacgt
ligget/een befeer of glao bol toaterS op be boifl flrilm/toant ifl batter nb^
cmitg leuen in iö/foo fal bie bo?fl nootfafeditfe/op cnbc neer gam/mbc ban
ben Icuenben aeffem ggebieuen toerben/ toaer beur öe befeer of glas metten
toater baer in/ggeroert teo?t. «©f men macg in fnlcfeen ggcballc een fnpuer
egepolpflcrbe|gt;piegd boojgaer^eufe enbe jBant gouben/ ifl Dat fpnocS
leeft/foofal fp aeffem ggmm/toacr af öe Spiegel fal bcöompttoerDcn/enbe
lt;n fulcfeen ggcballc is befe onber allen befefeerftepjoeuc.Cgefrgiet toel Dat
fommigge bioutoen cm langgetoijle in befe flaute ligggenals of fp boot
toarcn/ggelgcfemen menieg mad beuonben geeft. iBaer batfommige toil*
!cn fegggen ban eenb^zoutoe bie ötie baggcnlanefe foube als boot gbelegm
Rebben/ enbe baer nae eerfl toeber tot gaer fduen foube glieromen 5yn / bat
laet itfe baer blguen/macr eenen barg efi nacgt bat gebbe icfeggcfien.ïïDaer*
om is tod ban noobe/bat men alfulcfecn perfoue niet gaefl oooj boet m re*
lienc/nocg ootfe fo gaefl niet en berepbe om te gaen begrauen.

36lfult6eberfHefeingge bie beur epflijgingge banbe Sarnnocber eomt/
tooitepggmtliffebeurbooi-tcerfecncncnöctoacratgtifjgcbooj-böbmbart
toeballen ggemerct enöe bebonben /boojget acnromen ban aifulchm gge*
bal/enbe eer fulcfeen ficrfetc b'ouerganbt ncemt/te toctm bmr goofrfujeere/
tnaepinggc cnbc fcgemdingge ban ooghen / flaugcpt enbe gertdoppinggc/
bcnaitbcn aefTem/beroerinoTie ban t'betflant/ fiappicgept ban alle be leben
enbe ban faegeel lirfiaem. 1®ant fulcfee fdjaödtrfee bompm ban quaDegu*
meuren of bficgtfcgct-*-!' bie inöc ïSaennoeber beflotm ligggm/ als fp op* _
trecfem naet'góoft enbe in bie gerfHtnm/ foD romcnber fcftemdmggen cnbev^
btacpingen booi bie oogen/met ccn routftocct/todcfeen fcgabdirfembomp quot;
bic metten leitmbcn gftecflen ttgemcngt is ^onmacgtm mbe flautm met be*
toiinggc bcS bcrflants ooifabet oibc bp bimggt / baer bmr t'ggegcd R*'
^Aan met aUebt fmnm matgtdoos / cnbt ban alle gun cracgt beroofï

toojtav

Vroetwijuen ende bcvruchtc Vrouwe».nbsp;äj

taa?b«i/tottec boleomen beroouin^e banöe roerlttUe enbe natuedUlie

^'^ÏSfecn ggebane fult aÖP ten mftm / «fgn cnbc ^out t'famen men-
fiÖOT/cnbe baer mebe b ttJtterlle banbe leben/ alö t öol banben boeten/ enbe
binnen inbe Ijaut cnbc op bcn poifi bjel bJ jguen / enbe bau met frgjoon figf
binben. lt;Jamp;hp mogct Ijacr oocU ban biiwcn aen Ijetbicüe ban t'been/ oft on*
öcr Dc ömelcngucu loofe lulfen fetten, l^oojts fult göp fiuitßenbe btnöljcn/
cnbc bic een buplen reucb gljcuen/boen bjanben cii öe bjoubJcboaj öe neuje
ijoubcu/ahclntu alö 3tjn/iplupmcn/^cöoelapp£n/:©cuerfgn/aOtU
enöe öeroöelgcKc öingDen/ baacr öcur öe ficlifcge of leucnbe ghecjt bcrgutr^'
het cnöe toacuer bjojt / bjclcftc gïjetfï banfulcücn (lamb feer flctcli göcö?e?
«en bttojt/fulcir bat öP beur bc JBufclen enöe ^enueu uitgefp^cpt 3ijnöc/tot
inbe fêcrflenai comt/ cnbc öie flapenöe cnbc beroeföe rrarljt bjcöcrom uer*
löocct enöe tot fjcm feluen bjengt. '3llfulffec gfjecften t'famcn gl)tboccl}t/enöc
foo feer ftercb beur bcn (lanc6 ggebzeuen/comen oocU aen t tjcrtc/ bjaer bat
fp öe leuenöe cracgt bcrbïeriim.€:en laetften alle t'famcn gljeboerljt 3gnbc/
teoiöcn fpnac öe25aennocöer ggcö^cuen / öebjclclte fp banöcn öbjecrjcn
rant neöertbaert b?uc6en / cnbc iaggen alfoo Ijtuöerlicfec cnöe bcOotcn maf
tetien banöc Baennoeöer onöer bJt öcur öcn natucrliclien bjccö banbe
toioubJdtchcpt. 3n befen ggcballe iö feer goet fdceitö bjccb (te toeten ban
Mccrbcn bic met cmbel ?^aucr ggeboet toojben ^ ggefoben m (lercUcn togn/
enbe toarm ggcb?onc6en.Jt)en macg bc bioutoe oocb inggcuen een acgtru^
beel lootö '©iacaillo?ci/met toarm Jl^ocnber lop. Boojtö too macgmen bc
bioutoc cen falföen ojbonneren ban toelriecfeenbe öinggen/enbe bacr mcbc
tinnen inbe bioutodicögcpt ftrgcben/ gDtoddie alöuö ggcmacct too?t. ,
fieemt |Büfcuö/eenftgjupel/lt;i?allia mufrata/een btercnöed lootö: lt;lDlte
banILdicn een galf loot. JDeugget öefe öinggcn tfamen/enbe macrU*

falbatl3?oettogf bc b?outoc toclftrgrgcn binnen

^SS°SgtSèboojbebiotitoc boen magen befe nabolggcnbeöcof
trocgifcen/efi bic leggenop gloepcnbctolcn/ öacr af öebjoutoefal öcn rooc
ontfanggenöemröieneufegaten,nbsp;»nbsp;t

^ceim 23euerfgn/«i5albanum in afito gcfmolten/ban elcy ccn löot/^ol*

fer cen onrc/^ffafstiba ccn biercnöcd lootö.nbsp;, ^

«lö ngp ban befen toilt 0oor6trotgi|cen maiicn/bat fal ggebacu toerbeit
met €tltc ban iamp;euerfgn. iBaer gt bat ggp t'puluertoilt ggebjupc6cn met*
ten 1fi3nn/foo fal men boomtoolle baer in netten/cnbe acrbicg inbencufega'^
ten ^cÊen/cnbe bacr aen o-ïcb laten rierlien. - ^ .nbsp;,,

j:Baer tw bien alfulrbe fiectc guame of ggeoozfaect toare ban opgcfcgo?*
tc maentftonbüit 'foo marg bie ggenefen toerben in alber boeggen cn maten
alögrw'^iernaenoc.'i fult gooien. |5orgtanö foo iö be pinnpadfiegulpc
I ^an öefcrfiecte/aïööie totcoubeggetomcTiiö/nacr öatöcbzoutoc tod cnbc
•^egooilirli ggepurgcert iö/enbe oor6 bcrfïerrt met binggnt bic bap^e bc*
öuaem snn/ba^ fn in ecn toarm ifabt/gdijc iö in 40pperbabè bat ^tott3er*
babt/ggefonben toerbe/ m?t een oibonnantic/ goeïanggc/ cnbc m toat ma*
»icrcn cabc iwegen bat fp foube baben/met ccnbtquamegptetc enbe ojöon*