\ r

A .

' . V' '4 ' / / ^ ■

»nbsp;; . V •

■ 7 i ■ ^

1/ gt; • V V :: . V„: 'C . '

V- .ivf' ' I ' i .

• V - .

Vnbsp;I

yf. : Aa-, -

' -V, ;
y ■ '

gt; ' ■ ■

V

■ y ■

■ ' '1/.

1 V T--

I /nbsp;gt; ■.nbsp;/.

. ■■nbsp;A

--- '[ :

V/
)

i ir^nbsp;''

I

/

»

i i

! /'

' \

I

'V quot; »

: ■ ^ . w- ■ ; \

■ ;,

quot; ' 1

N A'

. \ „. ■ I ■ , ■ , ^ ~ ^ ■ r.

\ /

, V

-

- •nbsp;■ -N, V

' - ' . ' it, '
Inbsp;1 ■

V,.

'V -i-^ ' ■ /i
1 ' . . . 'f

- v Y '

' / ■ • \. \

.v-

I . / ¹ I ■ -

\ ' / ■ ..

.1.

\\ N '

\ • N

' ' V '

i- ■■ -l.

\ /

Va

■V

^ -----■ • Ca N ; l

quot; /

lt; li

V ' ^ ^ 'V

tlt;

!

^^ '^-vsV i. :r ■

czai Hm I

O I -

MIETEOROLOGISCHK

GRONDSTELLINGEN:

OM HET

WEDER

Vóóraf te kunnen bepaalen.

Door den Schrijver yan de

Weêr-Voorfpellende Tafel, en als
Bijvoegzels, in VI Nommers, bij de
Tafels A®. 1803 tot 1806, Uitge.
geeven.

T Ë jmsteldjm,
jJij , A. B. s A A K E S.
Op 't Rok-in. 1806,

V. - C. Î, î,
'■• il 2 /■ • A .'f _

VOORREDE.

T^an alU ds takken der Natuur\unde is Vr
gesne die meer oplettendheid verdient dan de
afwisfeüng van het Weder , wijl de oir zaak
dezer afwisfeling ts kunnen ontdekken , yoor
het Maatfchappijelijk leven , en inzonderheid
yoor den Akkerbouw, yan een onvergelijkelijke
nuttigheid zoude zijn. De Regels , mlken ik
in deze drie Bijvoegzels opgeef, en die uit
herhaalde Waarneemingen getrokken zijn, heb
ik, bij ondervinding, door te veele goede uitkom-

anbsp;ftett

IVnbsp;VOORRE D E.

h^vesti^d bevonden, om ze niet der moeite
•waafifig u keuren, yan ze aan mijne Landge-
nóütén bekend te maaken Ieder die dezehen ga-
dej'aat , zal kunnen bejlisfen , in hoe verre ik
daat omtrent gelukkig gejlaagd hen.

De Schr ijve r.

' I

WEêR.

WEERKUNDIG

BIJVOE GZEL

b ij de

WEÊRVOORSPELLENDE TAFEL

VOOR

A^ t 8 O 3.

I.

Te 'AMSTBLDJM,

Bij A. B. S A A K E S,
Op 't Rok-in. 1803.

r

'.'■ T' *

■■ n V

-c o a..

c

. • ; 1 il
■ ^ A

anneer wij de werken der Natuur met
een opmerkzaam oog befchouwen, ontdekken
wij weldra , dat alle dingen met elkander
in verband ftaan, dat het eene om het andere
aanwezig is, dat het eene uit het andere voorc-
komc en in beurtelingfe opvolgingen omwen-
telt en rondloopt, en dat het geringfte ver-
fchijnfe!, door lamenftemmende kragten voort-
gebragc, tot den fchakel en het verband van
het geheel behoort, om die orde te onder-
houden en te bewaaren, welke de hoogite
Wijsheid zig heeft voorgeileld om heure be
doelingen te bereiken.

De Natuur uit die gezichtpunt befchouwd,
opent een ruim veld tot de verhevenfte Be-
fpiegelingen, cn fpoort ons aan tot een' on-
derzoekenden ijver, om ontdekkingen te doen,
die, ichoon zij meer dan eens des menfchen
leefdjd, ja geheele Eeuwen vereifchen , eer

rnbsp;Anbsp;mea

men dezelven ten vollen kan overzien, zuTks 7
nogthands het geduld niejt uicpuc, om heC
ontdekt verfchijnfel te verklaaren, en ons ge-
duurig werkzaam houdt, om hec gewenscht
einde eenmaal te zullen bereiken.

Om flegts ééne dezer Befpiegelingen op te
noemen , hebben wij onze aandagt op het
volgende te vestigen:

Onder alle de tooneelen welken de Natuur
aanbiedt , is 'er geen verivonderenswaardiger
dan dat van eenen helderen en met Starren
bezaaiden Hemel. Bij het befchouwen van
zodanig een' Hemel , zinken wij weg in hec
verbaazend denkbeeld van affland en ruimte,

en durven, naauwlijks vraagen - Beflaat

'er ook een keten van famenhang tusfchen deze
Lighaamen en onze Aarde, vaar door het eene
op het andere kan quot;werkzaam zyn? — Ver-
gun mij dat ik, in een nader onderzoek vaa
dat rijk en geheimzinnig onderwerp treede ;
doch ik zal mij in het zelve aan geen verdee-
liiig verbinden , maar mijne denkbeelden zo
voorfteilen, als zij bij mij elkander nacuurlijk
opvolgen.

Wij weeten dat de Wind., eene onregel-
maacige beweeging in de Dampkrings-deelen
is. — Daar uit'volgt natuurlijk de Vraag.—
Ilne komen de Dampkrings-deelen in beme-

ging? - De ondervinding toont ons, dat

de Ifind het Water in beweeging brengt. —■
Hec If^ater op zijn beurc ook wederom eeni-

ge

ge -AärddeeUn. («) — donder den Wiiid blijfc
het Warer in rust, als mede dat gene, wat
door het Water in beweegirsg gebragt wordt. —
Hier uic kan men befluitén j dat, indien 'er
geen tusfchetikomende oirzaak , die, op den
Dampkring werkt, bellaat, de Dampkrings-
deeien ook in rust blijven zullen.

Men Brenge hier niet in 't midden, dat de
Lugt in beweeging kan komen, door dat zij
op de eene plaats verminderd en op eehe an-
dere plaats opgehoopt wordt, waar door 'er
eene toevloeijing van het Plus tot het Minus
moet plaats hebben- — Want dan vraag ik
wederom J —^ Waar door deze ophooping en
terminderiag P Üit zig zelve kan zulks niet
gefchieden: de oirzaak daar van moet buiten
den Dampkring gezogt worden , om itraks
gemelde reden ^ naamelijk, dat het eene fzo-
genaamdej Element het andere in beweeging
brengt, wijl ieder op zig zelve tot rust ge-
neigd is.

De laatfte Jaaren hebben otis geleerd ^ dat,
ais men het IVater decomponeert, 'er Lugt

Wordt voortgebragc.- Als mede dat gede'

vompotieerde Lugt tot iVater wordt -— ten
andere , dat, wanneer fommige Lugten te fa-
men gemengd worden, zij malkander voor een
gedeelte opflurpeii of derzelver uitgebreidheid

ver-

verminderen. —■ Andere daarentegen zullen

eikanders bafis uitzetten of vergrooten. -

Wanneer wij eens vooronderftellen, dat 'er zo-
danige Lugtvermengingen in . de Natuur kun-
nen plaats hebben, dan wordt het niet alleen
verdaan baar , dat op de eene plaats de Lugc
kan vermeerderen en op de andere plaats ver-
minderen , maar het geeft veel opheldering
omtrent de plaatfelijke Stormen en Orcaanen,.
alwaar zodanige vermenging van Lugten dan
zeer waarfchijnelijk voorvallen.

Dat de Blixem^ de Lugt, welke zij door-
fneit , kan ontbinden en gevolgelijk in be-
weeging brengen , kan hier tot geen tegen-
werping dienen ; wijl de Blixem reeds een
gewrocht is der eerfte oirzaak, naamelijk, van
die , waar door de Lugc in beweeging kan
gebragt worden.

Het iïaat ons dan te onderzoeken , welke
eerfle oirzaak 'er beftaan moet, zal 'er Wind
komen — Mijne gedagcen daaromtrent zijn
de volgende.

Warmtestof zet alle andere Stoffen uit, (•)
daar uit moet volgen , dat zonder , of door
vermindering van Warmteftof, eene famen-
binding moet plaats grijpen, naamelijk, dat
al wat vloeibaar is, tot den ftaat van vastheid
overgaat \ dus moeten, door vermindering van

Warra-

(♦) rat de Lugc door Warmte teordt uitgezet, ia
tc algen,e£n bekend, oai 'cr meer van te zeggen.

\

WarmteftojT, de Dampkrings-deelen, hunnen
Lugtvormigen ftaat verlaaten en töt Water
overgaan.

Op dit beginzel voortredeneerende, komt
van zelve de Vraag voort: —— Waar door
•wordt de Warmieftof in den Dampkring ver-
meerderd en verminderd^- Alleen door de

oprijzende Dampen uit de Aarde kan die niet
veroirzaakt worden, want op een' zeer hee-
ten zomerfchen dag, kan de Dampkring fpoe-

dlg bekoelen. - Ja zelfs is de graad van

warmte of koude des Dampkrings, de oirzaak
van de meerdere of mindere uitdampingen der

Aarde. --- Dus zou men oirzaak en ge-

wrogc met malkander verwarren, als men de
grondoirzaak alleen in de oprijzende Dampen
wilde ftellen : 'er moet eene andere reden voor
zijn, en wel bijzonder zodanig eene, die we-
derom niet in de Warmteftof zelve beftaat ,
maar als een tusfchenkomende oirzaak op voor-
noemde Stof werkzaam is.

'Er blijft dan nog over, om onze aandagc
te vestigen op ééne Stof, die in de Natuur
voor handen Is — naamelijk — op het Licht
der Hmelfche. Lighaamen: vitYk Licht, door
buiging en terugkaatzing , in eene geduurige
beweeging gebragt en gehóuden wordt.

Ik heb in de Weêmarfpelhnde jafil des
voorleden Jaars 1802, eene Vraag geopperd —
ïiaamelijk deze: — Hoe komt het, dat, ah
'er eene Planeet met de Aarde in Oppofine
Jiaat, de Barometer altoos zeer hoog rijst? —
Als mede, wat mag de reden zijn, dat., als
de Maankwartieren (uitgenomen de Nieuwe
Maan) in een Teken veranderen, waar in op
dien tyd eene Planeet fiaat, de Barometer altoos
�r laag daalt P In beide gevallen, de fiand der
Vlaneet, Heliocentrisch befchou-wd-wordende.—'
Met oogmerk , om te doen zien, dat onza
Dampkring, door de buiging der Lichtftraa-
len, welke door de geduurig afwisfelende
ftanden der Hemelfche Lighaamen veroirzaakt
wordt , in beweeging komt ; want in eeno
twintigjaarige obfervacic door mij gedaan,
heeft zulks altoos plaats gehad, doch de eene
tijd meer dan den anderen tijd, hoewel
altoos in eene ruime maate merkbaar: waar
uit ik beflooc, dat de buiging der Lichtftraa-
len den Dampkring altereert. — Daar nu
de Barometeraangedaan wordt, v;anneer
voornoemde Aspeftén plaats hebben, moec
dan, deze geduurige afwisfelende ftanden dep
Hemelfche Lighaamen te obferveeren, de leer
uitmaaken, om tot de eerfte oirzaak, welke
het Weer verandert, te komen; wijl alle ver-
andering die de Dampkring ondergaat, gevol-
gelijk ook een verandering in hec Weer moet

te

doch welke Lichtftof, door do onderfcheido Aspeften
dar Mam en andere Planeeten, eene buiging ondergaat,quot;
waar door zij op de Warmteftof in onzen Dampkring
•jn' vaiissrendea invloei kan hebben.

te weeg 'brengen ; doch welke Weetenfcbap
veele jaaren tijds vereischt, om 'er eenige
vordering in te maaken , wijl men, rot nog
ïoe , daar omtrent weinig in acht genomen ,
maar zig altoos bezig gehouden heefc met
gewrochten, welke uit deze eerfte oirzaak
zijn voortgekomen.

Dus brengen, en houden, de afwisfelende
ftanden der Hemelfche Lighaatnen , derzelver
Licht in beweeging — het Licht den Damp.

kring — de Dampkring her Water - en

het Water de Jarde.--Zie daar! eene

keten van tamenhang, welker eerfte fchakel
men tot nog toe niet in aanroerking genomen
heeft, en welke beftaat in de geduurige af-
wisjelende fianden der Hemelfche Lighaamen,

Bij het waarneemen van den Thermometer
heb ik ook ontdekt, dat, als de Maankwar-
tieren veranderen in n (Gemini^ en HS (J^ir-
go)., doch bijzonder in H, de Thermome-
ter dan gemenelijk laager daaling ondergaat —
(naar ieder Sa'zoen beoordeeld) dan wanneer
zulks in cndere Tekens gefchiedt; en indien
dit gelijktijdig voorviel, als de Aarde met $
(^Mercurius) in Oppoficie ftond, men in zo-
danig Kwartier altoos Nagtvorst had in den
Zomer, en fomtyds ook Sneeuw of Hagel.

Het is ook zeer opmerkelyk, dat de volle
Maankwartieren in V (Taurus) voorvallende,
men van de tien keeren , ten minften fiegen
maaien Storm zal hebben : en dat dit ftorm-
A 4nbsp;ag-

agtige altoos vermeerderd wordt, wanneer dit
Kwartier in de nabijheid van ^ _ $ of ^
voorvale (*), en dat die ftormige dan juisc
minder is, als zij met een der Planeecen in
Oppofitie ftaat.

Hoe komt bet, dat men altoos genoegzaam
zeeker Donder heeft, ais het Laatfte Kwartier
in Y (^Arks') voorvalt ? — En eindelijk ten
laatfte, waar door komt het, dac, als een Pla-
neet met de Aarde in Oppofide ftaac, men
meest Oostelijken Wind heeft? —Waarom
geeft een Maansverandering in V QTaurus^

meest Noordelijken Wind? - Indien ik

alle mijne .Waarneemingen, op dit beginzel ge.
daan, wilde opgeeven, zou,den zij een geheel
Boekdeel kunnen uitmaaken. l'k heb flegts
dezen, welke de gemakkelijkftezijn, opgegee-
ven , om iemand die Lust en Genie genoeg
bezit om dezelven naar te gaan, de eerfte bc
ginzels van deze Weetenfchap onder het oog
te brengen ; en ik verbeeld mij, door eene
twintigjaarige obfervatie, den Eerften Steen
gelegd te hebben , waar op men' kan voort
bouwen.

Om zodanig een onderzoekend Liefhebber
eenigzins voor te lichten, hoe ik daar mede
te werk gegaan ben — dient — dat ik in de
laatfte twintig Jaaren, ieder Jaar, eene Tafel ge-
maakt

(*) Vódr den zwsarenStorm van 1800 viel dit Kwar.

tier voor in de nabijheid van -- vóór den Storia

van 180Ï in de nabijheid van amp;c.

maakt heb,.waar op ik, om den vijfden dag,
den HeUocemrifchen fland der Planeeten bere.
kend heb (*gt;, en volgends deze Tafels, bij
alle verandering van het Weêr, de rijzing ea
daaling van den Barometer en Thermometer,
heb waargenomen; en dus daar bij, alle af-
wisfeleijde Aspeften heb kunnen obferveeren.

Hoe vreemd, dezen weg daar toe in te flasftt, ■
iemand ook moge voorkomen, heeft die mij:
nogthands getoond, dat 'er, omtrent dat on-,
defwerp, veel in tè vinden is: het komt 'er
nu maar alleen op aan, om het gebouw ver-
der te voltooiien , doch hier toe wordt tijd
en vlijt (-onoanks alle vooröordeeien) vereischt.
Dit weet ten mi;iilen ieder,, dat de ftand on-
zer Aarde tot de Zon de Saizoenen verpor^
zaakt, en dat de meèsté c^wisfelende MaaU'
kwartieren den Dampkring altereeren: welke
ongerijmdheid ligc 'er toch in, dat de Aspec-
ten der andere Lighaamen , welke mede toe
ons Zonneftelfel behooren, ook hunnen in-
vloed op onzen Dampkring zouden hebben ?_?

Mij dunkt geene. - Indien deze Beden-
kingen mogen behaagen, zal ik in 'c vervolg
meerdere mede doelen.

(•) De laatfte twee nieuw ontdekte Planeeten wa«'
len raij toen nog aiet bekend, Waarfchijnelijk kunnen
öezen veel toebrengen, om de kleine afwijkingen dia
fomtijds, in de WeSrvoorfpellenie Tafel, nog plaats heb»
ben, op te helderen, geUjls ik meen al befpeurt t»
hebben.

AS

Tot behulp voor eerscbeginnende Lfefhebr
bers in de Sterreloop - kunde ^ heb ik hier bij
gevoegd eene Tafel over den ftand der Planee-
ten, la Jaaren voor uit; en nagenoeg bere-
S;erid, om in deze Weetenfchap gebruikt te
kunnen vrorden. Als mede eene Tafel over
den DagelijkCyjen loop der Planeeten, méde
nagenoeg berekend, om het geheele Jaar
door, dagelijks den fland derzei ven te kunnen
bepaalen.

Ik heb gebruik gemaakt van de Getalen ,
ïiaamelijk van 360 Graaden, zonder de Tekens
^r bij te voegen; wijl de Getalen, met den
Dagelijkfchen loop er bij te tellen, gemakke-
Igker te gebruiken zijn. Die een weinig in
de Astronomie ervaaren is, zal deze manier
gemakkelijk vatten kunnen.

He-

Heliocentrische ftandder Pla N e e T E U
op I Januari] der nevensfraande jaaren.

Uranus ftond, op den 12 Maart 1801,
op 180 Graaden; en loopt nagenoeg ia
84. Dagen één graad voort.

Hera ftond, op den 13 April 1802, op
167I Graaden, Men denkt dat heure
loop rondsom de Zon in 6 Jaaren ge-*
fcbiedt: dus zou zij nagenoeg in 6 Da-
gen ééa' graad voordgaan.

Da-

( lï^ )

Dagelijkfche loop der Planeetem.

De

De Getalen, waar mede ieder Tekenf
aanvangt.

.tot

C i4 gt;

Tot een Voorheid zal ik bier nog bij-
Voegen eene berekende Tafel, oni
. den vijfden dag, voorde Maand
JaDuarij dezes Jaars 1803.

Indien men. Zodanig eene Tafel, het geheele
Jfaar door, beeft berekend, dan kan men zeer
gemakkelijk de ConjiinUie., Oppofitie en RÈgf-

hoeken vinden - namelijk , een ConjUnamp;ie

heeft W plaats, als het Getal van de Planeet
met dac van de Aarde overeenftemt. Eene
Oppofitie heeft plaats, óp dien tijd, als he£
Getal dezer beiden 180 Graaden verfchilt; en
als de Planeet met de Aarde een* Regthoek
maakt, dan is het verfchil 90 Graaden, naa*
melijk, uit de Zof$ van daan te zien.

Uit deze agteirtaande Tafel ziet men, dac
in die geheele Maand, twéé Aspeélen in aan-
merking komen, naamelijk, eene Conjimclie
van Venus, en eene Oppofitie van Mercurius
met de Aarde; waar uit moet volgen, daC
men, in hèc laatst van December 1802, en
in \ begin van Januarij 1803, een' rijzendeft
Barometer te wagten heeft. En dewijl het,
op den 7 Januarij volle Maan in is, en
lt;? met ? ook in 0 ftaan, zo zijn deze beide

Pla-

Planeeten, in dat Kwartier, met de Maan in
Conjunamp;ie te rekenen ; waar uit moet vol-
gen, dat Slq Barometer ^ in dat Maankwartier,
baaien moet. Doch dewijl $ in wyj ftaat,
en dus in Ofp^fitie met de Maan is, welk
de neiging tot kritiek Weêr iets verbetert, zo
zal de daaling juist niet zeer laag zijn. De-
ze twéé Voorbeelden zijn vooreerst genoeg,
om aan te toonen het geen ik vo'rfr gezegd
heb; namelijk, dat zodanige Jspeamp;en op den
Barometer invloed hebben. Over welken
fhti van voornoemde ^speaen, ik in e«n
vólgend Jaar meer zal zeggen.

Heliocentrische ftand der PlaneeteNj
in Januarij 1803.

Dus is op den
Berden $ in Cenj.
met de Aarde.
En op den vierden
is g in Oppof. mee
de Aarde. ■
Den 7den volle
Alaan in 6p mee
c? en $ in Con-
junkie, en mee ^
üififpofitie.j

l2

2P

^ _nbsp;— O —

5 — los — is —

I

16

^ — 9(S — 6 —
S — 115 — 25 —

21

26

— in

Bij den Uitgeever. dezes is mede gedrukt /
cn te bekomen :

t. wfêrkundige Steixingent, ge^itond op eene
Vijftigjaarige Waarnecming. TweM Druk.
à 8 Stuiv.

s. Een geheel Compleete Naamlijst van Me Nieuw
utigekomen Boeken, Geschriften en P;uïn-
ten, zedert het Jaar 1790 tot heden, met der-
zelver Pryzen., enz. Tot groot gemak en nut
voor alle Liefhebbers vau Moeken, Leesgezel-
fchappen en Boekhandelaars, om met een op-
llag te kunnen weeten wat 'er al geduurende
de laatfte XIII Jaaren in ons Vaderland gedrukt
en uitgegeeven is; wordende dezelve voor dit
Jaar, als na gewoonte,-weder met 3 Nom-

à I Stuiv. voortgezet,
zo dat dezelven jaariyKS op nog geen gpltuV

te ftaan komt.

3.nbsp;Rhijn-Atlas, of BefcTirjrving van den Rhitn-
stroom, van boven na beneden, eindigende
met een uitvoeria Vaers, op dien vermaarden
Stroom toepasfclijk ; door -Fokke Sz. met
een N. uitvoerige Kaart van den geheelen

Rhyn, en 34PLAATEN, vertoonende de voor-
naamfte Pkatfen en Oorden aan den Rhiiq
en roet eertle Plaatdrukken en
fraai gecouleurde Kaart, à/7 : - : -

4.'Denbsp;Vaderlandsche Historie in Themata
vervattende, in eene zaakelyke en tevens be-
knopte orde , alle dc voornaamfte Gebeurte-
nisfen, die, van den aanbeginne des Lands,
tot heden toe, in ons Vaderland zyn voorge-
vallen , 5de Druk , vermeerderd tot iSoo.
■Voor deSchooïen, à 8 Stuiv., en met een Stel
van meer dan 80 Kunstplaaten, 70 Pourtr»
en 3 afgezette Landkaartjens ; als eenvolle-
%iig Handboek der rader I.Historie., zo ais'ervol-
ftrekt nog geen beftaati zeergefchikttoteen /re-
legenheids-gefcbenk, à/a : 18 : . i„ Carton,
en .a / 3 : 8 : . in een halve Eng» Band,

5.nbsp;BEKMOpri! NAtüüRtijKE Historie der Vier-
voetige Dieren, Vogelen, Visfchen ^ /«/^Äe«,
Flamen ,nbsp;(of Büffon's Natuurlijke
Historie Verkort,quot;) gr Afleveringen, met yi^
Plaathn , waarop omtrent 480 bijzondere Voor-
werpen worden afgebeeld; cn wurd nog voort-
gezet —. ook met Afbeeld, en ßefchrijvinge^
viH) naderhand nog nieuw ontdekte Voorwerpen^
volgens C'00^, Vaiüant, enz. Écn zeer belang-
rijk Werk dus, om tot eene aangenaame Uit'
fpanning te dienen, ook voor jonge Lieden;
aan wien het ook zeer vpel ten gefchenke gege-
ven word. De prys der 31 Aflev. is daarom
llegts ƒ9:6:- En met fraaije, na de Watuur
gecouleurde Afbeeld, ƒ ai: 14 : -

6.nbsp;Kort Onderwijs in de voprnaamde Weeteh-
echappen , tof Nut van jonge {.ieden , in 14
Afd. i. Van Godi 3. Van den Godsdienst, 3.
Van dun Memch. 4. Van de Natuurlijke Din-
gen. 5. Van ds Wetten, 6. Van Honßtn en
fVcetenJchappen. J. Van den Tijd. 8. Van de
Cosmogffwhie , of fVaereldkunde. 9 , 10, 11.
Van dè Geographie, of Aardrijkskunde. 12, Vatt
de Mijthologie, of Fabelker. En 13 en 14. Van
de Gefchiedenis, zo Oude als Nieuwe. Dooa:
Prof. J. G. SuLZER. Na den igden Druk»
Uit het Hpogd.vertaald. 2de Druk. ä/itio:-

7.nbsp;De Environs van Haarlem , iti derzelver
genwoordige Jituatie, ten aanzien van de h'gging
der Wegen, Paden, Vaarten, Hoffleden, Bui-
tens, Gefiigten, Dorpen, enz. afgetekend, door
den Landmeter D. Engelman, en in 't kop^
gebragt door wijlen den kundigen J. v. Jagen,
ä/i:-:-, Gecouleurd ä/i:i6:-, en Proef-
drukken, extra Gecouleerd a/2:io:-

8.nbsp;De Nieuwe Hollandsche Hovenier, aan-
wijzende wat men 's Maandelijks te verrigten
heeft; in Plano gedrukt, om iuTuinhuizen op
te hangen, ä 4 Ötuiv.

WEERKUNDIG

BIJVOEGZEL,

b ij de

WEÊRVOORSPELLENDE TAFEL

VOOR

A^. 1 8 O 3.

fe AMSTELDAU,

Bij A. B. S A A K E
Op 't Rok-in4 1803.

T r-r T f. ! i - - t

« ^ y I , ; ;

r

'I lt;
i - 1

JH7AT

: .nbsp;- C 'r ..-A

c'/l K a. A a 7

: A A a

(

't-

OOC2—

De Astronomie of Sterreloopkunde, zo
ver zij onder hec bereik onzer Waarneemin-
gen valt, is de kennis des Sterrenhemels; zij
gaat over de beweging, grootheid, en afftand
der Hemelfche Lighaamen; en is bijna zo
oud als het Menfchelijk geflagt.

De oude Waarneemingen van den ftand der
Zon en Maan, zijn heden nog in de Tijd-
rekenkunde van het groocfte belang. Geen
minder dienst leverde zij aan den Landman^
welke in de oudfte tijden zijn' Zaai- en Oogst-
tijd, alleen naar de hoogte der Zon, of weder-
komst der vaste Sterren, rigtte. En eindelijk,
om thands van den invloed dezer Weeten-
fchap «op het belang der Maatfchappij niet
te gewagen, is zij voor de verédeling
der raenfchel'jke vermogens, en voor
Bnbsp;het

r 18 3

het oordeelkundig gebruik van de werkeo
der fraaifte vernuften, hoogst belangrijk.

Om de waardij der Sterreloopkunde, in
het Meteorologisch-vak, voor te Iteilen, be-
roep ik mij, in deze, op zo veele groote ver-
nuften der oude en laacere tijden, welken
haar in dat vak, beoelFend hebben: niet dat
ik een bewijs oncleenen wil uit eenig gezag,
buiten dat des welwikkenden oordeels en orde
van dingen, of dac ik geloove de waarheid,
door meeningen van ligt dooiende Stervelin«
gen, le kunnen betoogen; maar ik achce^
dat het yoor ons, even doolzieke menfchen,
trotsch en wanvoegelijk zij, geen acht te wil-
len flaan op dat gene , 't welk Eeuwen lang
dcor hen, die hec fieraad hunner Eeuw, en
de eer der menschheid waren, als gewigtig
en hoogst belangrijk gehouden is.

Ik heb dan in een bijvoegsel , No. i,
bij de Weêrvoorfpellende Tafel dezes Jaars
1803, de vermoedelijke oirzaak van hec Rij-
zen en Daalen van den barometer voor-
gemeld, met toezegging, om in een volgend
No. wederom eenigQ tVaarneemingen te
deelen. — Ook heb ik getragt aan te too-
nen, dat hec licht, door Straalbuiging en
terugkaatfing, onzen Dampkring in beweging
bréngt.

Schoon de Aart en Eigenfchappen van het
Licht nog weinig bekend zijn, toont even-
wei de ondervinding, dat het een' groeten in-
vloed

vloed hebbe in veelvuldige bewerkingen, zo
der Geörganifeerde als Ongeörganifeerde Na-
tuur, en niet alleen als Medium voor den
zin des gezigts, maar ook tot zeer veele an-
dere onmiddelijke einden dient, gelijk onder
allen blijkt uit de verfchillende kleur van
Plant-gewasfen, naar raaate^zij, al het overige
gelijkftaande, aan den invloed van het Li^t

blootgefteld, of daar van beroofd zijn. --

Als mede, — Geduurende dat de Baßs Ider
brandbare Lugt, door den Groei, uit Wa*
ter overgaat tot de zeifilandigheid der Gewas-
fen , ontvangt de Bafis der zuivere Lugty
door ll'-^irmte en bec Licht der Zon, (alleen
door Warmte zonder Licht gebeurt zulks niecgt;
het beginzel van Warmte, en wordt eene
lugtvormige vloeiftof. — Kan het hiehty
in dit geval, zodanig iets helpen verrichten,
waarom zou het dan op de grondbeginzels
der Lugcen, waaruit de Dampkring beftaat,
ook geen vermogen oeflenen, om ze met het
Warmte-beginzelin eene meerdere of minde-
re verbinding te doen treeden? - Het is

ten minften zeer waarfchijnelijk, dat alle ver-
andering in het Weêr, voortkomt, door eene
af- en toetreeding van het Warmte-beginzel
onderfcheidene trappen , en verfchillende grond-
ftoffen: om dat, als het Warmte-beginzel, of
Principe Calorique^ met het grondbeginzej
van eenige Lugt in vereeniging treedt, het
dat grondbeginzel in beweeging brengt, uit-
zet, en den Lugtvormigen ftaat doet aannee-
men; en wederom, wanneer dat van de Lugt
afgeliïheidea wordt, die Lugt, den ftaat van
B anbsp;Lugt

Lugt cloet verlaaten en tot heur Bafis of

grondbeginzel wederkeeren. - Het Water,

of liever de grondbeginzels van hec Water,
wélke in den Dampkring voorhanden zijn,
ftaan in een uitgeftrekt verband tot de geheele
' Natuur , wijl zij zuivere en onthrandbaare
Lugten zijn. — Ik zal dus op deze Grond-
ftelHngen trachten voorttegaan; ten einde de-
ze, Wcetenfchap zo veel licht bij te zetten,
ais mij de Waarne.emingen van veele agter-
eenvolgende Jaaren daar toe behulpzaam kun-
nen zijn,

Ik zal dan een begin maaken met Waar-
neemingen omtrent den ftand der Planeeten,

met betrekking tot de Aarde. - Van de

verandering die de Dampkring , door de af-
wisfelende Maan-Kwartieren , in ieder Teken
afzonderüjk, ondergaat, zal ik in het volgende

No. handelen. - Ieder liefhebber, die de

moeite doen wil om dezelven naar te gaan,
zal voor eerst genoeg voorraad van ftofie vin-
den, om zijn' onderzoeklust te bevredigen;
wijl men in deze Weetenfchap, even als in
alle anderen, van onderen op een' aanvang
dient te maaken , dierhalve verzoek ik, dat men
de regelen tot onderwijs, eer men een oor-
deed velJe, niet overfchreede of vooruitloope,
wiil ieder voorftel flegts éèn deel van hec
geheel is.nbsp;WAAR«

(* Men gelieve daarbij op te nerken, dat deze
Waarne;mingen genomen zijn in ons Climeat, en wel
nabij de Stad yimfiüdam. Zeer waarfchijnüjk dat zij in
een ander Climaat ooii eènc andeie uitkomst hebben
of in tijd verfchilien.

Ca«)

WAARNEEMINGEN. -

Van alle Planeecen, welken in ieder Saizoen
den meesteh invloed fchijnen. te hebben, is
5 {Mercurius) de voornaamfte ; deze heeft in-v
■ loed op Vorst en Koude hét geheele Jaar door.

Wanneer g in Oppositie met de Aarde
ftaat, of komt, dan heeff men (^in ons Cli-
maat^ even, yo'or, of even rià het punt des
Aspeéls, in den Winter,'Vorst en Oostelij-
ken Wind te wagten.nbsp;.nbsp;: . r •

Vak dit Aspeei voor in dé LtNTE, dan ver-
oirzaakt, zulks Koude en Nagtvorst,

In den Zomer, (bijzonder in den Voorzomer)
mede eene verkoeling in den Dampkring. —•
In het Najaar , bijzonder in November en De-
cember, een' vroegen Vóórwiiuer, of ten min-
ften, eenige dagen Vorst, Ook is hier bij pp te
merken, indien de Maan dan in geen aifllüïmi^
Aspéft met andere Pîaneétçn ftsat, dat dît As^
peft zltoos Schoon Weêr y eçn helderen Hernel ,-
en een Rijzénden Barometer' ten gevolge heéfr,
in welk Saizoen zulks ook moge voorvallen/

..... Als

(*) Het zij. eens vqoiil gezegd. alle opgenoemde
Aspeêlcn, ' móeten Heliocestnich, cri niet Getctntrisch
belchouwd worden.

Het is Ook zeer opraerklijlc. dat de Fewt in dti
Oostzee, gémeenelijii een paar weeken vroegerdan uj
ons invaltnbsp;';

—~ Het begin en eindt van de Vorsû is nirt juisn,
te bepaalenv dan komt ze'eens agt rf«gen vo'dr,. enfom-
tijds r.à hec punt des Aspefts: doch zij blijft nooit ge-
heel ïgter.

E 3

Als 5 itî Conjunctie met de Aarde komt,
verwekt dit ook wel eenige verkoeling in den
£)ampkring, en veroirzaakt meest een koud©
en betrokken Lugt, doch op verre na zo
koel en fchoon niet dan een Oppöficie-fland.
De Barometer fchijnt hier ook minder van aan-
gedaan te worden, en het Weêr bepaalt zig dan
gemeenelijk tot den Maans-invloed,oïiot den in-
vloed welken dan de andere Planeecen, door hun-
neAspeften, op den Dampkring veroirzaaken.

Als een' àaahnden Regthoek met dë Aarde
maakt, dat is, als. hij in het derde Teken,
of 90 Graaden, agier de Aarde ftaat, dan
breekt des Winters gemeenehjk dé' Vórst af,
ten zij dezelve door een' Oppoücie - ftand der
andere Planeeten aan den gang gehouden wordt.

Maakt hij een' klmmenden Regthoek met d'3
Aarde , dat is, als hij in hec derde Teken,
of 90 Graaden vóór de Aarde ftaat, dan be^-
gint in de Oostzee gemeenelijk de Vórst in
te vallen, doch Mj ons 2 of 3 wëeken daaf
na, en de Barometer gaar aan 'c rijzen. , quot;

2ietdaar den' 'voOrnaamften invloed van ï 0^

den

den Dampkriog, in zijne vier Aspeften, op-
gegeeven; wat aangaat den Oppofuie - ftand
der andere Planeeten met de Aarde , deze
hebben denzelfden invloed tot Góed Weêr
als ^, doch omtrent de Koude en Vorst min-
der kragt; uitgenomen $ (/^ewwjJ, deze komt
in alles met g genoegzaam overeen , doch
mede in een weinig minder Graaden. . -

Wanneer de andere. Planèeteh met de Aarde
in Oppofitie koomen, begint de Vorst (des
Winters) zelden eerder fiitevallen, dan wan-
neer j met. een' klimmenJsa .Regthoek, o£
een' Oppofitie-ftand, 'er bij'komt; maar dan
is de Vorst altoos ftrengér -ën langduuriger
dan door zodanig een' ftand met galleen. —
Als in het Näjaar dé Ópi-gt;bfme van niet
tot Vorst overflaat, dan vervvekt zulks.veel
Storm, en Kritiek Weer.

Hoe meer quot;Planeeten, des Winters, In het
Zuider-halfrond CHeliocentrTsch) ftaan, bij-
zonder als zij nog een Oppofitie lijn met da
Aarde moeten mäakenquot;;-quot;d'es te larigduuriger
zal de Winter zijn en veel SfT^Uw geeVen. —
Zo 'er des Winters geen Planeetenquot; ih 't Zui»quot;
der-halfrond zijn, heeft men een' flappen Win«
ter te wagten, met veel Mist en Nevel , zo
o dan alleen met de Aarde in Oppofitie komt,

• ■ ^nbsp;■■ r

f»VIk heh.in Ae mirmrfpelïende Tafel, deze Wietel

als niet langduürigópgegeeyen; doch als Hero, doöfheu;^

Rand in 't Zuider - halfrond, eyen a1s ^e andere Plance-
ten dé Wintersftrengerenlangduutigèr maakt, dajikaij
zulks ook omtrent deze Wmter verandernig veroiräääKea;

B 4

heeft men wel Vorst te wagten, doch deze
duurt zelden langer dan een paar weeken.

De Aspeften der Boven Planeeten hebbea
minder invloed, naar mate zij hooger ilaan,
doch zo zij met ? of j hec zelfde Aspeft
geliiktijdig maaken, dan is de invloed des te
fterker.—

Alle Oppoßtie'üaaden, van welke Planeet
ook , geeven eene neiging tot Goed Weêr,
dikwijls Oostelijke Wind en een rijzende Ba-
rometer— wel te verftaan, als zij-door geen
Conjunamp;ie van; e^en andere Plafiéet mee de
Aarde, tegengewerkt worden.

Als in het Vóórjaar veel Planeeten nabij
Y (^Aries) zig ,, bevinden , CMeliocsntrisch
gezien^ dan heeft men wel meest Goed Weêr,
doch ook daarbij een Koud en Schraal Vóór-
jaar te wagten, dat veel vertr^aging- in den
Wasdom veroir;^akc.

. Wanneer des Zomers yeele Planeecam, zo-,
danig, zich in 't- Noprder-halfrond bevinden,
d^ heeft men een' Koelen Vdórzomer te wag-
ten :'(*) doeh zo 'er veele PlTOeeten tus-
■ . :nbsp;• 'nbsp;,fchen,

(«) Dat meti de laatfte Jaaren meeätquot;Koele'Vódr-
zomers gehad heeft', komt zeer waarfchiinelijk van
Uranus. Saturntis. fsnnbsp;door hannen.lang-

zastndn loop, langeh • tijd iiï 'r'Noorder'halfrond ge*
ft'aaH hebben : welke' Koude fomtijds is' (dégenomen,
door de' bijkomende OjifjofKie-ftanden' der'andere Pla-
neeten. —^

fchen ëp en ftaan , . vefpirzaakt-cdit een*
Schoonec en Warmen Nkzomer, als zij inOp-
pofuie met de Aarde.koomen.—- ;

Staan in den-Herfst veele PJaneeten nabij
tG:,. dan heeft men een Schoon en Droog
Nkjaar te wagten. ;

Zo in de opgenoemde Saizoenen, weinig
of geen Pianeeten bij de reed? gemelde Te-
kens zig bevinden , dan zijn...wij gemeenelijk
aan veel Regenagtig -en Veranderlijk Weer
-onderhevig.nbsp;, quot;

Beftendig' Schoen ^êér hëèk men te wag«
teü:j als 'er veel PJaneeten-, bijna-gelijktijdig,
met. de Aarde in Oppofvie. ila,an, of komen^
Aanhoudend Slegf iVeér h'eéfc ^nen, wanneer
veele agtereenvolgende Maan-Kvifartieren ni,et.'
de Planeeten in Cotijuhdlié zijn(watfr over^
ftraks nader;) of dat' 'er.'» bijna gelijktijdig,
veefe Planeeïén zig.'met de Aarde 4n 'c'on.
bevinden. tnbsp;a: ■ . .a

Beide denbsp;-vekii-^

deren gemeenelijk de Hoofdneiging van het
Weer,quot; 't' wölte 'doornbsp;'Öamp;ra-

junctie hëeft ftand gegreepèfi;~ én regeit ièf^
gemeenelijk niiar de afwisFeietide Maan-Kwar^
t-ieren n^antteOjk, haar 'dé Aspeflén wélfc^quot;
de i/K/ööö- dah met een - der-Planeetem fflaakt.

Wanneer het Eerfte Kwartier , Folie
Maan, èxi'hahtfte X^t-aV-tór;''IfloCörfjïitf^e
, of nabjj, 'èeiie Plaueet.j^,:; voor Valt, ^darf'
'B's'quot;............ blèff

heeft men des TLövaGn Donder quot;te wapften,
en in d.e a«dere Saizoenen, iuißg IVeér en
Storm; en het bijzonderfle daarbij is , dat.
de Barometer daalen -, en de Thermometer
rijzen^i »kgefeomen bij aanhoudende Vorst,
dan kan de Thermometer ook daalen. — Nog
is daarbij optemerken, dat, als des Winters
de Vorst, nièc quot;zódanig Aspedl, blijft aanhou.
den;, 't welk door een' Oppofitie-fland van 5
met de Aarde op dien tijd kan voorvallen,
dan is zodanig Kwartier extra Koud, door
llrenge Vorst, en verzeld met Storm of fterken
Wind, en lomtljds ook Jagtfneeuw.

' Zódktiig Aspedl is in Novefixier; en De«
cember, allérgedugtsc' door zwaaren Storm,
bijzonder als zodanige Cönjuiiftle met de Maan
door lt;S \— $ of ^ beftaat.

'-Ais. een Nieuwe Maan-Kwartier met Pia-,
nêeten in Conjunélie is, zal het Weêr ver-
beteren , maar dan is een Oppoiicie-ftand ge»
vaar^k tot flegt Weêr. C*)

. gt;Wanneer bet eerfte Kwartier een' klimmen*
ätn, Regthoek met een Planeet, en een' daa-
Ufli^n Regthoek met een andere Planeet gei ij k-
^ig; maakt, dan neemt het Weêr een valicho
vriendelijkheid aan, en fchijnt Goedj doch.

dan

•« ■ .. .... '

. ,■.(♦) 'Men houde bij dit alles wederom is het oog;
ïo als vóór gezegd is, wanneer zulks door geen ftrif.
dige Aspefbca/^van andete Jflaneeten tegen gewerkt

C n- y

dan zal, in liet volgende Vtjlle-MaSh-Kwar«
lier, hec Weêr zeer Kritiek zijn.nbsp;lt;

Maakt het Laatfte Kwartier zodanige ftrij i-
dige Regthoeken raet de Planéeten, dan heeft
men ook gemeenelijk Goéd Weêr, doch,'dan
is 'er met de Nieuwe Maan Kritiek Weêr
te wagten : bijzondèr als deze ftrijdige As-
peften door Jt — g — 5 beftaaa.

' De Nieuwe ■ Maan - Kwartieren : . ■
geeven geraeenelijk — b. v. quot;

Storm--6 maaien. : . ' .

Donder --- 19 ——nbsp;'

-rt.f:„

De Eerfte Kwartieren.- 'nbsp;r

Storm. --- 4' maaien.

Donder —go

De Volle Maan- Kwartieren.

Storm -— 6 maaléni

Donder - la. ——

li..........

De Laatffe Kwartieren,

Storm. -— zelden.

28 .maaien.

Dus heeft men raet de Nieu«!'« en Voll«
Maan - Kwartieren den meesten Storm ^ «a
met het Eerfte én Laatfte Kwaroer den meeifc
ten Donder te wagten.

Ziet

'C. )

Ziecdaar! eenige Waarneemingen opgegee-
ven, welken men.zich eerst dienr eigen te
maaken, zal men, 't geen ik in iiet vervolg zal
by brengen, kunnen bearbeiden. —^ Duizen-
den van tusfchenkomende omllandigbeeden
dient men in' acht te neemen, zal men in
deze, 'Weetenfchap; zodanige vorderingen maa-
ken , dat men eene meer dan flegts waar-
fchijnelijke gisfing kan voortbrengen.

Dat fommlge Articulen, in de Weêr-voor-
fpellende Tafel, wel eens niet regtftreeks aan
de Voorfpelling b'eandwoorden, of in tijd iets
vroeger of laUter invallen, gelieve men toe-
tefchrijven aan de menigvuldige variëerende
ilanden der Hemeiiche Lighaamen, welken
mij, in al dien tijd, dat ik daar mede bezig
geweest ben,, dan nog niet zijn voorgekomen,
of dat de twee Nieuw ontdekte Planeeten,
welken ik in quot;vroeger dagen daarbij niet heb
Icunneil in acht neemen, daar omtrent veel
licht kunnen bijzetten, waar uit moet volgen,
dat men zeeifligt kan mistasten, door uit die
Nieuwe , of bijaondere Combinatie , eene Voor-
fpelling te doen.; doch ik maak rhij fterk,
dat door den tijd, wanneer men zlg met ijver
daarop toelegt, meerder vordering daarin zal

kunnen gemaakt worden.--Ik vleij mij,

dat ieder onbevooroordeeld vernuft , in deze
dpiSiere zaak, toegeevend zal zijn; want om
hiër '-'in het Non 'Plus Uitra te vinden, zijn
mogelijk''nog-*erfcheidene eeuwen en geflagten
1iööd'zaaklijk -;i'©a- jn^ welke Weetenfchap kan
men zeggen — hier is het einde?
r.,:; °nbsp;Het

Ket zal voor ieder Liefhebber in dit vak,
niet ondierflig zijn, om, niet alleen eenige
')/lstrcmrr.iJcJie kennis le bezitten , reaar hij
dient 'er zig cok cp tceteleggen, cm eenige
iennis te bekomen in het i^cheikundig flelzel
van Lavcisier: waar door iren de ciitlee-
ding en we^erbrerging van het Water, en
den Dcirpkring kan leeren. (*) De kennis
van de giondbeginzels dezer beide vloeiftof-
fen, leidt ons in, tot de kennis van de duis-
tcrfie geheimen veeier natuurlijke, weleer on-
verklsarbaare, verfchijnzels , en brergt ons
tot het regte begrip van de waare , en
ISfaruurkundige gronden der MlTecrclcgie.
— Zij kan ook medewerken , tot een heerJijk
vooruitzigt in het toekomende, om deze bei-
de Weetenfchappen met elkander te verbinden.

TA-

lt;*) In het volgende Jatihangiel zal ik eene .korte
fchetS van icvaiSii^^e Lavoijieriaatijcheßellivgen Qpgeeven»
om tsn minften eenig denkbeeld van de famenflelliuff
van het Waxtr en den Dam^kririg te bekojues,

TAFEL.

Om den Dag der Nieuwe Maan te vinden, in de
nevensftaande Jaaren.

Op den agtilen dag der Nieuwe Maan flelr men
het Eerfte Kwartier — op den isden de Volle Maan —
en op den aaften dag iiec Laatfte Kwartier.

Schoon deze dagen altoos met den gewoonen AI-
manach niet zullen overeenftemmcn, zijn zij nog-
thands naauwkei,rquot;g genoeg berekend, om 'er in
deze Weetenichap gebruik van te raaaken.

TA-

c 51 y

A F E

Om te weeten in welk Teken de Maan-
Kwartieren veranderen.

N. M. wil zeggen Nieuwe Maan.

E. K. ---— Eerfte Kwartier.

V. M. ---Volle Maan.

l'. K.---Laatfte Kwartier.

C )

AANHANGZ EL.

f™

quot; Alle Voorwerpen die wij in de Natuur aan-
treffen , bevinden zig in drie verfchiüende
ftaaten— naamelijk, in den ftaat van Vanheidy
Vloeibaarheid-tn Lugtvormigheid.

Dat de Graad ym Warmte eene voornaame
oirzaak van deze verfcheidenheid is, blijkt
rasch aan het Water; - 't weJk , bij zekeren trap
vzn Koude, tot 2'^ ftolt, en, bij izekeren trap
van Hitte, in onzichtbaar e Dampen vervliegt.

Een tweede, daartoe medewerkende, en al-
gemeen verfpreide ftof is het Licht; van welks
vermogen ik op bladz. ip enz, eene fcbets ge-
geeven heb.

Men houSc thands den Dampkring, en
het Water, niet meer voor Elementen of
■Hoofdfloffen , wijl men bevonden heeft, dat
zij uit onderfcheidene beftand• dcekn zijn fa-
mengefleld.

Vioox befland.deelen moet men verfliaan,
een deel dat met andere deelen één Lighaam
-uitmaakt, bij voorbeeld, als men een brand-
baar Lighaam aanfteekc, dan fcheidt het vuur
'er zekere ftoiFen af, en hec geen 'er over-
blijft is,.dan dat Lighaam niec meer, amp;c.

Zo-

(») En mogelijk ook nog in een' Uchmmige ftaat: waar
toe-de Eleftriciteit in hec Ydel veel aanleiding geeft
om zulks te ftellen. Doch van welken overgang La-,
noifier geen gewag ajaakt, zq ver mij bekend is.

■ C 33 )

Zodanige lefland-deelen kunnen, met bé-
trekking tot de famenftelling der Lighaamen,
of enkelvoudige , of famengeftelde voorwer-
ipen, of eerfte grondbeginfels zijn.

- Deze beginfelen tot de famefiftelling gebezigd,
iijn zo onderfcheiden en verfchillend van
aart, als het Lighaam tot zijne aanwezigheid
vordert.nbsp;,

Men heeft bevonden, dat het Water uit 3
iöeelen ontvlambaore Lugt — en uit s dee-
ien zuivere Lugt beftaat.

De beftand-deeien van é^n Dómplring zx^n

I deel zuiyamp;re Lugt-en ^ deel Azote of

amp;tik'lugt.

Door deze ontdekking heeft men begreepen,
«m het Water en den Dampkring, niet meer
onder den rang der Hoofdftojfen of enkelvou-
dige beginfels te ftellen: maar men houdt
thands voor Hoofdftoffen het Ligt-heginfel,
liet begin/el van Warmte., het 7.uurmaakend
heginjel en het Watermaakend 'bègin/èl; in
plaats van Aarde, Water, Lugt, en Fuur.

Alle Proeven die men genomen heeft, om
tot naauwkeurige kennis èamp;x hejiand^deeien , zo
van de Plant-gewasfen als van de Dierlijke
zelfftandigheeden, tegeraaken, ftemmendaarin
over een, dar in derzelver famenftelling, gee-
ne andere eenvoudige zeliftardigheeden treeden
dan die, welken wij reeds opgenoemd hebben!

Gaar-

C 34 J

Gaarne had ik, bij eiken trek, langer ftilge-
ftaan, en eenig breeder gewag gemaakt vaa
de fchoone en eenvoudige ophelderingen ea
verklaaringen , welken dat Nieuwe Stehel aap
de hand geeft ; dan mijne eigene oppervlak-
kige kennis van alle deze bijzonderheeden heb-
ben mij zulks - verboden , en laate dus die

taak voor gefchikter handen over. - Ik

breng deze bijzonderheeden alleen bij, om een
denkbeeld van de famenflelling der Lighaa-
men , en wel bijzonder van die twéé Czo-
genaamde) Elementen, welke dcor hunnfia
invloed in een allernaauwsC verband tot de ge-
heele Natuur ftaan, te geeven. Als mede, om
te doen opmerken, hoe ligt mogelijk niet al-
leen , maar hoe waarfchijnelijk het is, dsa
het Licht der Zon, het zij dan door buiging,
of terugkaatZing, een werkend vermogen , tot
geduurige verandering op de heßand-deden
van onzen Dampkring kan oefFenen; waar va«
de Groei der Plantgewas/en ons ten allerzee-
kerst overtuigen.

De Waarneemingen, welken in deze twéé

Jiijvoegzels reeds zijn opgegeeven, zullen ons,

bij bevinding, doen zien, dat dit denkbeeld
niet geheel ongegrond is,

(») Naamelijk het Water en de Lu^s.nbsp;^

WEERKUNDIG

bijvoegzel,

b ij de

WEERVOORSPELLENDE TAFEL

VOOR

1805.

N\ 3.

Te AMSTELVdM,

Bij A. B. S A A K E S,
Op 'c Rok-in. 1803.

: él ä -r

■t. ;nbsp;G. ■ 1.1 'MX'

- ■nbsp;7. 'nbsp;■ -

.£Q8i .si-r^H 3' qO

XDat de afwisfelende Maan-Kwartieren zeer
dikwijls het Weêr veranderen, is al te wel
bekend dan dat ik zulks door bewijzen be-
hoeve aan te toonen — Die genen, welken,
volgends de twéé voorgaande Bijvo'^gze.ls ,
obfervatiën genomen hebben, zullen over-
tuigd zijn , dat de afwisfelende ftanden der
Hemelfche lighaamen, welken tot ons Zonm-
fielzel behooren, een' aanmerkelijken invloed
op onzen Dampkring hebben.

Om mijn voorgenomen taak te vervolgen,
zal ik , in dit Bijvoegzel , den invloed der
Maan-kwarPkrm op onzen Dampkring, in
Canbsp;ie.

% .N

ieder Teken afzonderlijk , opge even : doch
waar' bij men dient in acht te neemen, dac
de bijkomende Aspedten (in de twéé voori-
ge Bijvoegzels gemeld) 'er veel verandering
aan kunnen toebrengen , gelijk men aldaar
zeer gemakkelijk kan bemerken, en 't geen
verder in dit Bjjvoegzel zsl worden aan-
getoond.

Ari«$

Él

/Xv ß / C / ß-1 ynbsp;.

C 37 )

-Taurus —
NiEtxwE Maan,

Meest goed Weêr ;
doch tusfchen beiden wat
Veranderlijk en Winde«
rig. Veel Noordelijke
Wind.

\

Eerste Kwartier»

Meest Veranderlijk.
Somtijds Vorst en
Sneeuw. — Koud en
Nevelig. Veel Noorde-
lijke Wind ten Oosten
en ten Westen.

Volle Maan.
Gemeenelijk Buijigeti

Stjrmig. — Koud ea
betrokken.

De Wind gaat gemee-
nelijk van het Zuiden y

d'w het Westen, naar
't Noordoost.

Laatste Kwartier.

Meest Veranderlijk;
doch ook eenige taihelijk
goede Dagen. Veel Noor-
delijke Wind, ten Oos-
ten en ten Westen,
C 3nbsp;Ge-

Gemini -^H

Nieuwe Maan.

Over hetquot; geheel ta
meiijk goed Weêr; doch
Koel. Allerlije Winden.

Eerste Kwartier.

Meest Veranderlijk
Wtêrmet Pfewalu tot
Reger. — Onbcpaa'ldc
Wind.

Volle Maan.

Somtijds geneigd tot

Vorst: doch',/ Zonder

^ e^/Ccr^^t^nbsp;— Onbepaalde

Wind.

Laai.ste Kwartier.

Meest Buijig cn Ver-
anderlijk ; doch meteea
goedAepeéè/gan-Schooy^'y/v /g,
Weêr. Veel Zuiden eii cUq^^
Zuid Westen Wind-nbsp;'

Eerste KwaRTIER.

Meest tamelijk goed
Weêr , hehalwen een
paar veranderlijke Da-
gen. Onbepaalde Wind»

Volle Maan» ..

P

' 7©ndcr-V0rst , da»nbsp;^

Saegïw^^^hdw^vör^'^

éim meest Westelijkenbsp;•

Wind.

Laatste Kwartier. '

Meest Buijig, Veran.
derüjk en Wmderig;doch
nog een paar goede Da-
gen tusfchen beiden.
Onbepaalde Wind.

Meest Veranderlijk eo
wat Buijig; doch tus-
fchen bïiden een paar
^oede Dagen. Oostelij-
Ke en Westelijke Wind.

Leo

t.

L-^^^j L C 39 y ViéL'^^/-'

Nieuwe Maan.

lenige Dagen goed,
Aj? en eenige Dagt n -flégt
Weêr en Donder. IVleest
Wesielijk.e Wind.

Eerste Kwartier.

Eenige Dagen goed
Weêr ; doch tusfchen
beiden eenige Dagen wat

Kyitiek cü Buïjig. Oos-
telijke en Westelijke
Wind.

Volle Maan.
Behalven een paar

veranderlijke Dagen,zijn

de overigen meest tor
Regen,

geneigt. Somtijds ook
'^'^^^».-».-Vef«.-ZuLiJer VoMi

Westelijke Wind.

Laatste Kwartier.

Uitgenomen een paar
tarnehjit goede Dagen .
zijn de overigen gemet-
nelijk ßuijig» Veel Zui-
delijke Wind, ten Oos
ten en tea lVe«ten.

Nieuwe MaaK.

Meest Veranderlijk __
Weêr ; doch ■meXz^eoF-Ot^/^CJ
geedAapcétidan Schoon.
Oostelijke en Westelijke
Wind.

Eerste Kwartier.

Tamelijk goed Weérï
doch wat Koel en l3e-
troklcen. Iets geneigt
tot Veranderlijlii, awnmf
Veel Noorde-
lijke Wind.

Volle Maan.

• Meest goed Weêr,
doch Koel ; cn eenige
Dagen Veran-iarlijk met
!lt;egen ofSiin -uw. Oos-
telijlce en Westelijke
Wind.

Laatste Kwartier.«

Somtijds geneigt tot
Aiatati-doch buiten dat,
tamelijk goed Wéér ,
mft.nrnit Mioi-of

Oostelijke öli Westelijke
Wind.

C 4nbsp;Li-

ii?ts Kritiek , met een
paar goede Dagen tus-
fchen beiden. Meest
Westelijke Wind.

Volle Maan.

Meest goed Weêr,
behalven een paar ver-
anderlijke Dagen. Som-
. tijds Schoon, quot;quot;quot;-Nii^t-

Veel Noordelijke

Wind.

Laatste Kwartier.
''/Cc-enbsp;doch tusfchen heiden

doch tusfchen beiden
wat Veranderlijk of Ne-
velig- Oosten ,of Westen
Wind, n^nr durJirt-inj
IseBwad-Aspcét-is.

Wind.

NB. ©T^Cwartiens zeer
wisleTv^nig r^valt

. daKhfit biptsinenä'-

Aspeét is.

Volle Maan.

M«e«t Veranderlijk
Wéér en wat Buijig,
met een paar goéde Da-
gen tusfchen beiden.
Veel Noordelijke Wind.nbsp;'

Laatste Kwartier,

Dikwijls- geneigt tot 'h.oaaJL
Vorst;doch,«onderVorst,
weiniggoedWeér.Ocstcn
(if Westen Wind ^naur riaf
Ji8t bijltomend-A-spgft isi-
Sa-

t'

!

t

i

Nieuwe Maan.

Meest Veranderlijk
Weêr, met een paar
flegte ■ Dagen.

Meest Zuidelijke
Wind, ten Oosten en
ten Westen.

Eerste Kwartier.

Meest tamelijk goed
Weef; doch tuslclien
belden iets feiamp;ek—en
Veranderlijk. Onbe-
paalde Wind.

VoLi-E Maan.

Uitgenomen éen paar
Regeiïagtige en Winde-
rige Dagen, heeft men
op de overigen meest
goed Weêr; doch Win-
deng. Meest Westelijke
Wind.

Laatste Kwartier..

Behalven een paar
goede Dagen, zijn de
overigen meest Veran-
derlijk ; doch- geheel
linor Koud. Meest
Zuidelijke Wind , ten
Oosten cn ten Westen.

C

e-apric^rnus — ^

Nieüwe Maan.nbsp;y

Zonder Vorst, dan
Donker, Regenagtig en
Nevelig; doch roet aan-
houdende Vorst , dan
extra Koud en Sneeuw.
Oosten of Westen
Wind , ^ïaar—dat—-tetquot;
bijkomcnd Aopca: isi ^

Eerste Kwartier.

Meest Buijig,/Veran-
derlijk en Kritiek Wéér,

met een paar tamelijk

goede Dagen tusfchen
beiden. Oostelijke en
Westelijke Wind.

Volle Maan.

Eenige Dagen goed,
en eenige Dagen Ver-
anderlijk of Buijig
Weêr. Meest Weste-
lijke Wind.

Laatste Kwartier,

Weinig goed Weêr»
meest Veranderlijk ett
wat Buijig. De Wind
gaat gemeenelijk van het
Zuiden, door het Wes-
ten , naar 't Noordoost.
5nbsp;Aqua-

jL'/ Vï^r^^o-^ 4a )

Aqtiaiiuy —
Nieuwje Maan.

' Meest Veranderlijk
Weêr, met een paar
ft^^lT^Ty^-fh^ Vagen, en zeer
J ^ geneigt tot Sneeuw, -fe

ook tot Vorst geneigt.
Oosten ofWesten Wind,
aaar da.t het-^spe^-is.

I^Eekste Kwartier.

Meest Veranderlijk
Weêr , het zij Regen
of Mist; doch ook

een paar goede Dagen.
Oosten en Westen Wind.

Volle Maan.

Meest goed, fchoon
t en waf» Weêr. üos-
^nbsp;telijke en Westelijice

Wiiid.

Laatste Kwartier.

Meest goed Weêr;
doch wat Koel, Veel
Noordelijke Wind, ten
Oosten en ten Westen

Pisces — K

Nieuwe Maan.

Goed en
flegt. Weêr door mal- ^ 1
kander, als: Sneeuw,nbsp;^

Hagel, Regen, Wind,
enz., tea^zjfÄulk^-äeor
Asp^Ä—vet'
batcrt-worü. Onbepaal-
de Wind.

Eerste Kwartier,

Uitgenomen een paar
goede Dagen, zijn dc
overigen geneigt tot
Mist of Regen. Ooste-
lijke eu Westelijke
Wind.

Volle Maan.

Meest goed Weêr,
mei eenige Kiitteke-y^; ^ «
DagenV tusfchen bei-^^V/^
den. Oostelijke en ^
Westelijke Wind.

Laatste Kwartier,

^ffeestr-goed Weêr;/^');^'^
doch tusfchen beid^ / ^
wat Kritiek. Veel Noor-
delijke Wind, ten Oos-
ten cn ten Westen.

Bij

C 43 )

Bi] het raadplegeti van voornoemde Articulen,
moet men de bijkomende Aspedicn bijzonder
in aanmerkingneamp;men: — Al? 'er bij een tiim-^.
vte Maan eene Conjunéiie plaats beeft, -dac
dan de neiging tot het flegte verbetert vs^ord,
en Oostelijle Wind in dit Kwartier te wag-
ten is. ~ Doch zoo 'er èene Oppofitif phiats
heeft, dat dan het goede verflegt word; en-
dat een Regthoeiv tot Feranderlijk Weêr
aanleiding geeft.

Bij het Eerfte K'^artm moet men aan-
xnerken , dat eene ConjunBie eene neiging
tot Storm of Donder geeft , naar dat heq,
Saizoen is, waar in dat Kv,-arD:er voorvalt;
als mede dat een Oppftttie het Üegte verbe-
tert; en een Regthoek tot Sneeuw, Vorst,
Hagel, en Veranderlijk Wêer aanleiding geeft.

NB. De Maan-Kwartieren , die een' Regthoek
met de Planeeten maaken, veroirzaaken,
des Zomers, gemeenelijk warm of agc
Weêr.

Bij een Folie Maan Kwartier geeft eene
Conjunctie aanleiding tot Storm, b'jzonder
in hec Näjaar, en toe Donder in den Zo-
mer. Eene Oppofi'ie verbetert dan het fleg-
te; en een Regthoek neigt tot Veranderlijk.

Bij het Laatße Kwartier is eene Conjunc.
tie meer geneigt tot Donder, or' ander kritiek
Weêr, dan tot Scorm, hoewel'er lamtijds

Scorra

C 44 )

Storm onder loopt. Eene Oppofitie verbetert
hier ook weer het flegte ; en een Regthoek
neigt ook tot Veranderlijk , Forst, Sneeuw^
of Hagel, naar dat het óaizoen is.

Men ziet ook dikwijls , dat, des Winters,
de Vorst met de Kwartieren een' aanvang
Deemt.

Om alle bijzondere Nauwkeurigheeden door
de Pen bekend te maaken, is niet mogelijk,
daar bij dient mondeling onderwijs , doch ik

zal alles zo uitgebreid voorftellen als mij mo-
gelijk is.

OVER

c 45

o verde

COMBINATIËN

Der onderfcheidene AspeSien tot ~
malkander*

I. Als de Maan met quot;geen Aspect voor-
ïien is,.-dan kan men, volgends,de Kansreke-
ning , verwagceri dat het Weêr zodanig zijn
zal, als iiièr v.óór, in ieder-Kwartier, geméld
ftaat. Doch als'op dien tijd de Aarde'xait
een Planeet in ,,Oppofitie ftaat, onlangs ge-
ftaan heeft, 'of binnen weinig dagen ftaan

zal, kan men beter Weêr verwagten dan
aldaar fomtijds gemeld ftaat,

a. Als, des Winters, de Aarde met ^ in
Oppofitie ftaat , en het is dan eens Volle
Maan, of een der Kwartieren, in Conjunélie
met een andere Planeet „ dan word het ge-
meenelijk zeer Koud, met Wind en Sneeuw.
Gebeurt dit in de andere Saizoenen, San
wordt het Stormige of Onftu mige niet zo
erg, dan zonder voornoemde Oppofitie met de
Aarde, of blijft dikwijls geheel weg.

C 4Ö )

3.nbsp;Zoo 'er'meer dan -een Planeet dJgt bij
de Maan ilaar, wanneer zij heur Kwartieren
verwisfelc, (uitgenomen de Nieuwe Maan)
dan is in het Nkjaar zwaafön Stofm te vneezen,

bijzonder als het c? — ¥ en 5 zijn. -

In den Zomer bijna zeeker Donder j en des
Winters- zeer kritiek Weêr.

4.nbsp;Wanneer eens de?Ianeeten gelijktijdig eene
ConjunSie en Oppofitie met de Aarde maa-
ken, ^ behoudt toch altoos de Neiging
ten goede de overhand, ora dat een Oppo-
ütie-ftand, bijzonder van $ en 5, altoos den
fterkften invloed op den Dampkring heeft (•).

5.nbsp;Gebeurt dit bovenwande ook met een^
iRegthoek 'er bij , dan geeft; het meest goed
W^êr, dat iets Veranderlijk is. '

6.nbsp;De Aspeüen van 5 met de Aarde
doen zig altoos iets vroeger .gevoelen , dan
het punt des Aspeös plaats heeft j en .hebben
den fterkften invloed.

Vat) 5 genoegzaam op het punt des A»-

peéls, en is ook vrij fterk.

Van komt iets laater te werken , is
. ook tamelijk fterk.

Van

C 47 )

Van % valt gemeeneiric 8 t'cgen ne.!;
Aspeft in, is van minder kragr.

Van I2 duurt fomtijds wel iets langer
eer het merkbaar is» en is het zwakst van

allen, C)

Wat Uranus uitwerkt, is mij nog niet
Volkomen bekend, wijl ik met die / speften
nog flégts weinig ohfervatrën genomen heb;
als mede de onlangs ontdekte Planeet //era.
Waarfcbijnelijk zal derzelver uitwerking op
den Dampkring ook plaats hebben, en docc
WaarneetningeM ontdekt kunnen worden. —•
Mogelijk dac fommige afwijkingen ^ar uiï
voortkomen, wijl ik op heur Aspeften geen
acht geflagen hetb, of dezelvBn niet in aan-
merking heb kunnen neemen , .wijl zij mg
toen onbekend waren.

7.nbsp;Als de Nieuwe Maan in V voorvalt, en
Z'j dan in Conjurftie met $ is , geeft zulks
Schoon Weêr». en O. f^o.^en Kw. vvind.

8.nbsp;Zoo het Nieuwe Maan in ^ is, en
zij dan in Conjunftie met ^ is, gaefc^ zulks
goed Weêr mei wat Namp;vel, en veer O.
Wind.

9.nbsp;Een JMieuwe Maan in x ^ io. C^rt^

jtlO-

Men verffisfe zig hisr niet- want deze Aspect
ten behooren tot de Aarda en de Planeeten, en niet
tot de Paan.

junftie met $ zijnde, is dat Kwartier geheel
door Schoon, met wat Vorst, en veel OostC'
lijke Wind.

10.nbsp;Als het Eerfte Kwartier in Y voorvalt,
en zij maakt dan met 2 een' daalenden Regt-
hoek-, l^^eft men Vorst te wagten; en als
dan op dien tijd meer Planeeten in 't Zuider
Halfrond ftaan, ftrenge Vorst. (**)

11.nbsp;Eerfte Kwartier in H , mee een' daalen-
den Regthoek van geeft Vorst encSneeuw;
doch tusfchen beiden goedWeêrjCn Noordoosten
cn iS oordwesten Wind.

TQ. Eerfte Kwartier in Q , in ConjunBit met
% en in Oppofitie met c?, geeft eenige Dagen
goed Weêr, en eenigfe Dagen flegt Weêr, als

Winäf Hagel, Koud, enz. (f) Kriciekgt;

. ■

(quot;=) Ik noem hier wederom een' daalenden Ragt»
hoek, al? de Pla«eet 90 Graaden qf 3 Tekens agter

de Maan is: en een' klimmenden RsRthoek als de Fla-
jjeet 90 Graaden vödr dc Maan is. Dit zlj ceilS VOOral

gezegd.

(**) Op den 31 December 1778 was de Maan, m
dit Kwartier, in Conjunélie met 2 geweest, waar door
men op dien tijd Donder , Hagel en Storni gehad

Met dit Aspeft is het in Ac. 1802. Jti tiet begin
van Maij, alhier het bovengenoemde Weêr geweest,
en in Spa^e is zwaare Regen en Sneeuw gevallen. —
In- Zwimrland, en die Omftreeken, veel Regen en
Sneeaw, ools heeft _men aidaar Aardbeeving gevoeld.

C 4P )

ï3 Ferfle Kwartier in ^o , in Conjunftie
mee 5, geeft Storm, zwaare Regen, Hagel en
Donder; een laage B^rotneter, en veel Zui-
delijke Wind.

14 Eerfte Kwartier in kü , in Conjundie
met $ en in Oppofitie mee J , is Stormig,
met 'Zuidwesten en Noordwesten wind.

15.nbsp;Eerfte Kwartier in X, in een' daalen-
den Regthoek mef lt;ƒ , is Buijig, met Hagel,
Wind, Sneeuw, Vorst, en varieerendeWinden.

16.nbsp;Een Volle Maan in V is altoos Winde-
rig, en met Conjunftieftanden extra Stormig,
bijzonder die van c?, $en j, — mee een Op-
pofitieftand is iets beter, doch blijft Winderilt;'
«n betrokken.nbsp;®

17.nbsp;Een Volle Maan in Q, in Conjunaie
met ^ en verflegt zeer weinig.

18.nbsp;Volle Maan iti-»^, ia Conjunaie mee

2 , meest Veranderlijk , Koel, Winderig en
iets Kritiek. Westelijke Wind.

19.nbsp;Volle Maan in «!, ia een' klimmenden
Regthoek met j , zeer goed Weêr, Warm
doch niet extra. Varieerende Winden.

20 ^Laatfte Kwartier in Y, in Ofpofitit
met meest goed Weêr, dechietsKfi-
nek, en Donder.

D

f 50 )

2t. Laatile Kwartier in Q , in Conjunftie
met fe , en ¥, zwaare Storm en Regen.
quot;Een laage Barometer.

22,nbsp;Laatfte Kwartier in Hl, in een daalen-
TJen Regtfioek met h en Zgt; meest goed Weêr
én veel Zuidelijke Wind*

23.nbsp;Laatfte Kwartier in , in Oppofitie
ïnet g , meest goed Wéér.quot;

quot;' lt;24. Laatfle Kwriftier in X , in Conjundh^e
met en,de Aarde in Pppofuie met is
meest Schoonquot; eh beilendig Weêr geweest .,
'doch op 't laatst wat Veranderlijk met Winden

Donder. Veel No. \^jnd gehad-

Ziet daar ! eenige bijzonderê Cotnbinati^
cn Aspecten vporgellield , zo als ze bij mij
zifn waargéiionTe;n. De overigen die ik nt^
heb, zijn të bljèonder gecóïilbtoeerd, om zfe
duidelijk te befchrijycn, en behooren tot die
W^arnëemingen, welken men zo . regtllreeks
niet kan mede. deelen , zotidér bij - omftandig-

heeden 'er op tóe te pasfen, èn door monde,
litjg onderwijs dezelven te verklaaren.

' Ilc zal dan bêflditen met nog eenis;e Waaf-
neemirigen 'Dp tfe geev.::n , welk'én oren dient
te weeten en ia achr. te neeipee, om het Weêr
V^raf tè jkunhe'n bepaalen.

Zoo 'er des Zomm geen l^l^eten in bet
.linbsp;Noor-

c 51 )

Noorder - Halfrond ftaan, heeft men een* war.
men, doch veranderlijken, Zomer te wagt«i.

Indien 'er in de Lenfe geen Pknèeten hij
Y ftaan , is zodanig Voorjaar geraeeneliik zeer
groeizaam, ten zij zulks door eene Oppofitie
van g verhinderd wierd.

Geen Planeeten in den Herfst nabij ftaan-
de., veroirzaakt zulks een' veranderlijken Nizo-
«ïer en Nkjaar.

indien de Boytn Planeeten, naamelijk
% en cJquot;, des Winters, met de Aarde in Op-
Poficie ftaan, dan is de Vorst nog niet zeeker
te ftellen, maar zodra 5 met een' Oppcfuie-
ftand daarbij korat, heeft m^n Vonst, en de-
ze is als dan gemeenelijk ftreng en langduurig.

Twee ^agen vöér «en Nleuive en VoII©
Maan, als ook den dag zeiven, waar op
de Maansverandering voorvalt, noemt men
Sïr-ing.nbsp;quot;

Als mede één dag vóór en op den dag
zeiven , van het eerfte en laatfte Kwartier,
noemt men ook Spring.

Dit woord Sj^r/'jïg-. wil aeggeffl-, /dat. jJe
Hoofdneiging van het Weêr, op die Dagen,
gemeenelijk verandert, het zij van goed totnbsp;/

flegt Weêr, of omgekeerd.

Danbsp;y B jt-nbsp;f

Veranderlijk wil zeggen, dat het
eene gedeelte van dien dag, of van het
opgegeevene Tijdvak, goed , en het andere
gedeelte minder goed of liegt zijn zal.

Kritikk wil zeggen, dat men in zo-
danig Maan - Kwartier , Vonder , Hagel,
Stormy Jagtfneeuw, zyiaaren Regen., enz.
te wagten heeft; ten minften heeft 'er dan
een groote Alteratie in den Dampkring plaats;
onmogelijk te bepaalen waar toe dezelve zal
overflaan. Ook is hier bij op te merken,
als, des Winters, zodanig Maan-Kwartier
voorvalt , 't welk men voor Kritiek moet
houden , en de Vorst evenwel blijft voort-
duuren , dat men dan extra Koude en Vorst ,
met Wind en Jagtfneeuw, te wagten heeft, (^»j

Naamen der Planeeten , nevens derzelver
Tekens, om dezelven beter van elkander te
©nderfcheiden. ; '

Saturn Juoiter. Mars. Aarde. Venus. Mercurius.
l2nbsp;Jquot; 4 ? S

AAN-

(*) Men til uit het voorledene kunnen zien , dat
de koudfte tijden in den Winter, altoos in een Krititk
Maankwattier voorgevallen.

r 53 )

AANHANGZEL.

Dewijl ik tot dus verre een groot deel
mijner Waarneemingen heb mede gedeeld, zo
^al ik hier nog eenige Aanteekeningen laaten
volgen, die uit de meerderheid der vergelij-
kende Getallen zijn opgemaakt, en dus een
loutere Kans - rekening zijn , en uit dien
hoofde van gefen de minfte waarde, om 'er
eenigen grond in te ftellen, wijl al wat daar
in voorkomt, door voorgenoemde Aspeften
van Maan en Aarit, veel kan veranderd
worden, 't welk ieder Liefhebber, die het
reeds gezegde flegts oppervlakkig befchouwd
heeft, gemakkelijk begrijpen kan: Dus zijn
zy niet anders aan te merken als Schetzen
van het geen gebeurd is, maar niet van hec
geen gebeuren moet, en flegts uic liefheb-
berij hier bij gevoegd.

kans-

Kans-reke'ning der hoogfle en
laagfte Standen van den Baro-
meter in ieder Maand.

ISE. Deze heide Tafels zijn opgemaakt uit
de Ordinaire Standen: de Extraordinai-
die flegts om de tien Jaaren ééns
voorvallen, zijn 'er niet bij in aanmerking
genonen.

Kans-

C 55 )

Kans-rekening der hoogfte en laag-
fte Standen van den Thermometer in _
ieder Maand.

De grootfte Warmte is dan 8»Graaden, en

de ftrengfte Koude 2 Graaden beneden o. —

D«s een verfchit van 90 Graaden. ~ Hier van

de helft, is 45 «ier uit blijkt, dat ons Ch-

maat zeer na aan het gemaatigde komt, wyi

het fleets 3 Graaden Koeler is.
quot; ^ ^nbsp;D 4nbsp;Kans-

C 56 )

KAN S-R E K E N I N G.

Dsr Graaden van Warmu en Koude in
ieder Saizoen.

In de Lente.

Maart.nbsp;. ^

^pril.nbsp;-LaagfteGr. 20.

May jVerfchil 56 Graaden.

In den Zomer.

Ju!??nbsp;Gr. 88 - Laagfte Gr.sr.

Augustus, iverlchil 37 Graaden.

In den Herfst.

September n,, ^
Oaober. (HoogfteGr.78-La

November. Squot;erlchil 61 Graaden,

In den Winter.

December. nHoogfte Gr. 60 - Laagfte Gr. a
January Vond 0. —nbsp;'

Februay. JVerfchil 62 Graaden.

Kans-

Kans-rekening der Schoone, Gneda
en Siegte Dagen, als mede der meest
plaats hebbende Winden, in ie-
der Maand.

D j

C 58 gt;

Ka ns-re kening, hoc vcel maaleu men
hec onderftaande Weêr in zeven Jaa^
ren te wasten heeft.

DA-

( 59 }
DAGELIJKSCHE OPMERKING.

Dewijl men zeer dikwijls ziet dat 'de
Dampkring door £bhe en Vioed wordt aan-quot;
gedaan, en het veel maaien gebeurt dat het
'Schoone Wéér verandert met de verandering
van het Getij; als mede dat onftuimig Weêr
veeltijds bedaart, wanneer een ander Getij
begint dan dat waar mede het onitaimige
Weêr begonnen is, zo zal ik hier een Ta-
fel bijvoegen, waar op men dagelijks kan
zien, wanneer Ebk en Floed veranderenj
bijzonder voor de Stad Amfleldam , of in
dat gedeelte der Zuider Zéé 't welke men
het Xe noemt; waar door men gemakkelijk;
kan gisfen, op welke uuren het Weêr tot
Verandering geneigt is. Bij een naauwkeurige
obfervatie van den Barometer, zal men zeer
dikwijls zien, dat de verandering van Ebbe
en Vloed, ook eenige beweeging in dezelve
veroirzaakt j ten zij het Weêr zeer befteitr
dig is.

Om van deze agterftaande Tafel gebruik te
maaken, zoekt men, in den gewoonen Al-
manach, hoe veele dagen de Maan op dien
tijd oud is; welken dag men dan in deze
Tafel na ziet, en waar ageer dan het uur vao
'Ehhe en Vloed getekend is; welke uuren zo
wel bij dag als des nagts te rekenen zijn ,
wijl het Geiij alle 6 uuren verandert.

Omrtent den tijd dat de Maan oj5 of an^

dev'

C )

dergaat, welke uuren men mede in den
gewoonen Almanach kan vindenis 'er ook
gemeenelijk eenige verandering in den Damp-
kring, doch minder zeeker dan bij de afwis,
feling van Ebbe en Floed.

Het Regent meer bij Dag dan des Nagts.
De Avond Regens zijn ook menigvuldige!
(Jan die van den Morgen.

In het Vóórjaar en den Vóórzomer, naa-
melijk vóór den Langften Dag, heeft men

meest des Avonds en in den Vóórnacht
Donder; en nä den Langften Dag in den
Nanacht of des Morgens.

In het Näjaar begint de Storm gemeenelijk
des Avonds; en in het Vóórjaar op den Dag.

Iets voor of nä het Tijdpunt der Nieuwe
en Volle Maan, heeft men genoegzaam zee-
ker, het zij dan kort of langduurig , IVeste-
lijke Wind te wagten.

Als des Winters de Volle Maan, bij heure
opkomst, zig zeer wit vertoont, is ^ti Vorst
te wagten. — Hoe witter dezelve is, doe
te llrenger zal de Vorst zijn.

Wanneer, des Avonds, de Barometer daalt,
en de Thermometer rijst i, is 'er liegt Weêr,
of Storm, te wagten — zoo, op dien tijd, de
Barometer rijst, en de Thermometer daalt,
Schoon Weêr.

TA-

TAFEL.

Waar uit nieti eene waarfchijnlijke gisfiiig
kan opmaaken, op welke uuren eene neiging
tot verandering van. het Weêr kan plaats heb-
ben , door den ouderdom der Maan, en de
afwisfeling van Ebbe en Vloed^ te obfer-
veeren.

AAxN.

( 6a ) ^

aanmerking.

Daar wij zien dat bg Vriezend PVeh on-
ze Liehen en Vnuren helderer branden , en
Ipoediger verteerd zijn , dan zonder Vorst ,
zou daar uit niet te befluiten zijn , dat dé
Dampkring, op dien tijd,met meerderZawrc
Lugt voorzien was, dan bij Dooi Weêr'i M\\
•dunkt, het zou der moeite wel waardig zijn, zulks
eens door Proefneemingen te onderaoeken.
En dewijl hec aitnos doorgaat, dat men, als
\ (Mercurim') (*_) in den ÏVinter., Vóór of
iSajaar, met de Aarde in Oppofitie komt,
Forst krijgt, (**) zou zulks niec te ken-
nen geevén , dat die Planeet invloed op
het Warmte beginfel éad P — Dit eens zo

«ijftde , gelijk jde ondervinding fchijnt aan te
toonen , zou dan de Naarfpeuring van de As-
pe ften der Planeeten nog voor ijdel en onnut
moeien gerekend worden ? — Al wie du met
een Wijsgeerig oog inziet, zal van de nuttig-
bed'en noodzaakelijkheid dezer Obfervaiiën ,
dunkt mij, overtuigd zijn, en de Natuurkun-
de met een Vak vermeerderen, 't Welk veele
duistere geheimesi , omtrent de Natuurver-
fchijnfels , tot nog toe onverklaarbaar , zal
kuutaen Ophelderen , bijzonder, wannew men

het

C*) De Plareet $ bezit ook deeze eigenfchap;
aoch Tn mpder graad.
___JSaauitiiijK hier te Lande.

lt; Ö3 )

het Nieuyf Scheikundig Leerßdzei van Lavoi-
fier daar bij in aanmerking neemt.

Alle Hghaamen zijn vast. — Het Warmte^
ieginfd veroirzaakt derzeiver Uitbreiding. —
Al wac nu in ilaat is, het Warmte-heginfel
te vermeerderen, te verminderen, of hetzelve
in verbinding met andere .grondbeginzels te
doen treeden / is, dunkt mij, geen zaak die
on^ferfchillig behoort befchouwd te worden ,
en wat is daar toe behulpzaam ? AntW. RU
Licht, cy

Ik heb flechts deze Aanmamp;rking hier bij gfr
^oegd , om de aandacht mijner Landgenoten
«au te vuuren tot eene opmerking, die ieder
cechtfchapen Natuurkundige niet onverfchillig
kan zijn, ten zij het vóóroordeel de oogeti
fluke.

(*) Daar de Thermometer Dag gemeenelijk
lijst, toont zuUiS aan, darbet Liftobehulpzaam is on»
in de gronrtHoffen her H'armte icgwfel in be^reging ts
brennten. Het bewijs daar voor rintdt lt;nen ook ia
den groei der Planrgewasfen, welke zeer verfchiHend

is. namaate deislven äf daa niet ajn het Licbt zija
iiootgefteld.

VOOR-

voorstelling.

Daar men in verfchéïdene Maandwerken,
enz.. Waarneemingen omtrent liet Weêr ge-
plaatst vindt, en zulks Maandelijks of Wee-
kelijks wordt opgegeeven; zou het, dunkt
mij, beter zijn, dat men die Waarneemingen
in ieder Maan ■ Kwartier afdeelde , om, na
een reeks van Jaaren, gelijkfoortige Kwartie-
ren met elkander te kunnen vergelijken, in hoe
verre zij te famen overeenkwamen. Doch
het allernuttigsc zoude zijn, om bij ieder

Maan.Kwartier, niet alleen A« Te/tcra, waar
in het zelve afwisfelde , maar ook in welk
Aspect de Maan op dien tijd met een of
meerder Planeeten geftaan had, optegeeven.
Dan konde men de oirzaak der Afwijking,
indien ze plaats had, ontdekken; 't welk voor
de nakomelingfchap van meerder nut zou
zijn dan de gewoone opgave, wijl 'er geen hij'
zondere neiging van den dag beftaat, maar
ieder Maan-Kwartier, door de Verandering
der Aspeften, ook Verandering ondergaat.

Om zulks voor dien Waarneemcr gemak-
kelijk te maaken, heb ik voorgenomen, om
Jaarlijks, in een Bijvoegzel bij de Weêr-
yoorfpellende TafeL de Aspeften, welken de
jVlasn in heure afwisfelende Kwartieren met
de Planeeten maakt, op te geeven — als me-
de , 'er eenige Biizonderhee'^en bü te voe.
gen, welken mij, uit voorige Waarneemingen,
zijn gebleeken, eenige oplettendheid waardig

te zijné

Holland.
I January 1803.

b ij v o e g z e l;

BEHOORENOe BIJ Dl

WEERVOORSPELLENDE TAFEi:

T O O s;

ï 8 O

Te A M S T E.L D J Mi
Bij A. B. A A K E amp;
Op 'c Rok-in. 1804.

mm

f'' I

i. ,

il

' \

quot; A 'A a . ' . u ;.

giaw

Daar ik in de drie voorgaande Bijvoegzel«
(bij de Tafel van 1803. uitgegeevenj eenige
Waarneemingen omtrend het Weêr heb me-
degedeeld , ao «al hec nogthands. voor fom-
mige Liefhebbers dezer Weetenfchap niet on-
dienftig zijn, dat alles, door eenige Bijvoeg-
zels, Jaarlijks, te zien vervolgen, ten einde
men in ftaac gerake om dezen Nieuwen tak
der Natuurkunde ten algemeenen nutte uit te
breiden, en de daartoe gelegde gronden,
behoorlijk in achc te kunnen neemen.

De Werken van toaldo en den Engel'
fchen Schaapherderenz. waarvan-ik , in mijne
IVeérkundige Stellingen, voorheen gebruik .ge-
maakt heb, lieten mij in de onzeekerheid over
de neiging van het Weêr , omtrend Vorst,
Koude, Warmte, enz. in de Saizoenen^ het-
welk nogthands voor den Landman het voor-
naamfte van alle Weérvoorfpelling is; dierhal-
ven begreep ik eenen anderen weg in te flaan,
om in de Natuur , -ware het mogelijk , het
regte fpoor daartoe te vinden. Dat mijne
l/Ltteorologifche Grondftellingen dierhalven op
een geheel ander Fsndament rusten, dan men
voorhfen gelegd heeft, om de werking der Natuur,
A anbsp;i»

ïn dit vak, optefpooren, zal men ligtelijk kinfs
nen oncwaaren, en ik durve met grond zeg-
gen, dat ik den voornaamften Hoofddraad oxA-^
dekt heb; dierhalven zegge ik niet te veel, wan-
neer ik mijne Meteorologifche GrondßelUngen »
eenen Nieuwen tak der Natuarkunde noem ^
wijl niemand, in dit vak , op die wijze nog
is te werk gegaati.

Ik zal dan in dit Bijvoegzel reden geevenj
waarom ik, in fommïge Artikelen, welken ia
de drie voorige Bijvoegzels voorkomen, eeni-
ge verandering moet maaken, of waarom ifc
fommige invloeden in meerder of minder
kracht voorlid dan aldaar fomtijds- gemeld
ftaat-

Daar ik in het BiJvoègzGÏ Nquot;» 2, op
bladz. 23 , gezegd heb , dat, als quot;er des
Winters veele Planeeten in het Zuider-ha^L
rond ßaan, men eenquot; ßrengen en langduuri^
gen Winter ie vtagten hseft; en ik dezen Win-
ter als zodanig opgeef, zal ik hier aantoo-
nen, dac ik zulks gedaan heb, omdat in de-
zen Winter 6 Planeeten zig in het Zuider-
halfrond bevinden. — Naamelijk gt; op i
Januarij deaes Jaars ftaat

Uranus in
25 in £ä

Hem

Hera in
c? in io

$ in ci
¥ in -ij

Van deze 6 Planeecen hebben ^f en ^ in
December des voorleden Jaars , met de
Aarde in Oppofitie geftaan , waarom ik een*
vroegen en ftrengen Vóórwinter voorfpeld
heb; eir daar gemeenelijk, door zodanig eene
Combinatie, de Winter zeer lang ftand houdt,
is het zeer waarfchijnelijk, dat men nu ook
een' ftrengen en langduurigen Winter te wagi
ten heefc.

Ook heb ik beloofd, de Aspeften, welken
de Maan in heure afwisfelende Kwartieren
met de Planeeten maakt, in dit Bijvoegzel
op te geeven, tot gemak voor de zodanigen,
welken hunne dagelijkfche aantekeningen van
het Weêr in verfcheidene Week- en Maandwer-
ken mededeelen ; om bij ieder Maankwartier
dezelven afzonderlijk te kunnen afdeelen, waar-
toe ik gegronde reden, in het Bijvoegzel Nquot;.
g, op bladz. 64, heb bijgebragt.

Daar het eene uitgemaakte zaak is, dat het
enkele fiofjen in verband ftaat met alle de-
MilUoenen ftofdeeUn der gantfehe Schepping,
welke door famenftemmende kraqhtea mep en
A S

i 6 )

ip malkander werken, zo heeft deze gedagten
mij doen befluiten gt; otn ook eens mijne aan-
dagc te vestigen op meergemelde Aspeften ,
wanneer ons door de Nieuwspapieren gemeld
werd, dat 'er in fomraige landftreeken eene
'Aardbeeving was voorgevallen , en ik meen,
daaromtrend zo veél overeenkomst gevonden
te hebben , dat ik het wagen durf, om dit
Tcrfchijnfel ook aan de afwisfeletide ftanden
der hemelfche lighaamen toe te fchrijven en
bij fommige Maankwartieren 'er eenig ge-
Vi^ag van te maaken. De tijd zal moeten too-
lien, wanneer men daaromtrehd eenig narigc
bekomt , in hoe verre mijne gedagten al of
niet gegrond zijn.

De volgende Artikelen behelzen de Aspec-*
ïen, welken ÓlQ Maan ^ in heure afwisfelend©
Kwartieren, irlec de Planeeten maakt; wel te
verftaan, niet dat juist op dat tijdftip , als
ieder Kwartier afwisfelt, zodanig Aspeél plaats
heeft, maar iets vóór of net het punt der ver-
andering j dus in het beloop van zodanig Maan-«
kwartier. ïk heb bevonden, dat deze manier
van doen het meest door dé uilkomst beves-
tigd wordt, en hebze dus altoos zodanig in
aanmerking genomen, om 'er eene Weêrvoor-
fpelling uit op te maaken,

JANÜ-

J2A N U A R IJ, I

Laatstb Kwartier,
den 4 in
io Conjunélie met %
in Conj. met Uranus,
k, □ met Jquot;