-ocr page 1-

/ ^

de kracht des geloofs, der

liefde en des gebeds,

GESCHIEDENIS VAN
4VGUST HERMANN FRANKE.

TE ROTTERDAM,
bij m. wut amp; zones,

Drukkere van het NedorlancUcIio Zondolinjgenootsclijp,

1834.

Nquot;- XXXIV.

-ocr page 2-

JaoC' ■ ■

ï-r t / ;

-ocr page 3-

yOORBERlGT.

^^^^quot;^»ütteerden van het Nederlandsche Zen-

quot;Sgenootsckap, tot het opstellen, verza-
melen

^ e« uitgeven van Tdeine Stukjes, ter
tgt;an Evangelische kennis en god-
quot;■^^gheid, ooi hij mingeoefenden; — namelijk:

• van der meulen, b. vab marken,

^i-Arisse, a. l. m. Phil. et TheoL Doet.
en Pp.f

a. de vries, l. egeling.
j quot;

^Vorstman, r. adriani, Predikanten te
quot;^sterdam, Hoorn, Leyden en Rotterdam;

-ocr page 4-

ivnbsp;voorberigt.'

overeenkomstig hun ambt en hunne bediening,
dat oogmerk gaarne willende bevorderen,
en in uitzigt op des Heeren medewerkenden
zegen, bieden het nevensgaande Stukje hun-
nen landgenooten aan; erkennende intusschen
geene uitgave voor echt, dan welke door
eenen hunner, of door dc drukkers dezes,
onderteekend is.

-ocr page 5-

Aan den Lezer.

Elk ziet uit het opschrift, wat de inhoud
en wat het oogmerk van dit boekje is. Het
w eene geschiedenis. Dit zal, vertrouw ik,
U die het in handen krijgt, uitlokken om

il. v^Vquot;quot;?quot;* hoort en leest niet
gaarne het verhaal van merkwaardige gebeur-

men?^ en levensberigten van voortreffelijke

Setnbsp;iseeueware geschiedenis,

vele T - of opgesierd, maar die door

'^itnemenal'^nbsp;^^ Pl®^»® ' dezen

beden kunnenbsp;^«S

belangriike IJl^^T borden. Het is eene

SemefatSfr ■ '' quot;V

voor ons n.-t i ^ ' omdat er zoo veel

«nder ir': rTquot;quot;nbsp;^en én

druk nit.p^r^ Jnbsp;geschiedenis in

aan d^S t , 'nbsp;bekend

n de meeste lezers van de kleine stukjes,

------- -■•quot;■»j^o,

Stuk en ifnbsp;Evangelisch Magazijn, je Deel

-ocr page 6-

die het zendeling-genootschap uitgeeft, en
het is ook -aiet zoo aangewend en voorgedra-
gen, als het mij toescheen, voor eenvoudige
en gemoedelijke menschen noodig te zijn,
om in hunnen kring voor zichzelven hierme-
de voordeel te doen. Ik wilde dat gebrek
verhelpen, die behoefte vervullen, den ede-
len Franke en zijne geschiedenis onder onze
nederlandsche christenen meer bekend doen
worden, en langs dien weg, onder den God-
delijken zegen, eenig meerder nut stichten.

Het is bijzonder van de zijde zijnes geloofs
en zijner liefde, dat ik u hem en zijne ge-
schiedenis zal voordragen; waat daarin was
hij bijzonder groot, en h«eft hij getuigenis
bekomen, zoo zelfs, dat, indien de lijst der
geloofshelden, van welke Hebr. XI gespro-
ken wordt, in later tijd was vervolgd gewor-
den, Franke buiten twijfel eene eerste plaats
op deeelve zoude verdienen. Wij zien toch
in dit voorbeeld, dat ook in latere dagen
voor hem die gelooft, alle dingen mogelijk
zijn, de liefde alles overwint, en de Heer op
het ootmoedig gebed, bij getrouwen arbeid,
boven deuken overvloedig doen wil.

De oorzaak, waarom men zoo weinig de
kracht des geloofs en der liefde, en hetgeen
hiervan het gevolg is, zoo weinig het bid-
dend werken bij de christenen bespeurt, is
niet, omdat God veranderd is, of zijne be-
loften niet meer vervuld worden ; maar om-

-ocr page 7-

dat men niet wandelt in de voetstappen van
lien , dié in het geloof zijn voorgegaan. Het
is niet aan het onderscheid der tijden, maar
der menschen te wijten. Nu, tot bescha-
n^ing, opwekking en aanmoediging van de
zwakken, tragen en verachterden in de ken-
nis en genade des Heeren, is dit boekje ge-
schreven, en daartoe aanbevolen aan den
invloed van dien Geest, die al het goede,
dat Franke had en deed, in hem werkte,
en die ook magtig is hetzelfde in ons hart
meer overvloedig te doen worden.

■August Hermann Franke, geboren den 32
Maart i663, in de vrije Rijksstad Lübeck,
werd opgeleid tot predikant, en openbaarde
eeds vroeg eenen ongemeenen aanleg, schran-
dere vermogens, maar ook dat het beginsel
der ware wijsheid, de vreeze Gods namelijk,
lu zijn hart woonde. In 1689 werd hij tot
ieeraar aan de Augustijner kerk te Erfurt,
beroepen. Hij predikte aldaar met zulk eene
eenvoudigheid, gemoedelijken ernst en kracht
dat bij eenen verbazenden toeloop van alle
kanten kreeg Het was in die dagen in
JJuifschland over het geheel niet gunstig ge-
steld in de Protestandsche kerk; men hield
zich op den Leerstoel met dorre en school-
scbe twisten bezig, waaraan het volk niets
gt; en men bekommerde zich weinig over

sten

-ocr page 8-

de beoefenißg van een heilig en Godzalig
leven. Het was dus geen wonder dat Fvan-
ke, die het Evangelie niet als eene wetenschap
voor het verstand alleen, maar vooral als
eene zaak des geloofs en der beoefening, met
godvruchtigen ernst zoo duidelijk als krachtig
predikte , ieder tot zich trok , die honger
en dorst had naar de waarheid, en eenig
belang stelde in het zalig worden. Maar;
gelijk het den Heere eenmaal gegaan was,
zoo gebeurde het ook dezen zijnen discipel.
Omdat de menigte der schare hem gaarne
hoorde, werd de ijverzucht en de vijand-
schap van hen, die het licht niet konden
verdragen, opgewekt. Men bragt het althans
zoo ver, dat Franke den 18'''quot; September
1691, bij besluit van den raad, van zijn
ambt ontzet, en de stad uitgebannen wierd.
Kinderen en burgers vielen den Stadhouder
te voet, baden met tranen in de oogen om
verzachting van dit vonnis; maar alles was
vergeefs, sommige hunner werden zelfs in
de gevangenis geworpen.

Dan, gelijk meermalen gebeurt, hetgeen
menschen ten kwade dachten, werd door
den Heer ten goede beschikt, Op den eigen
dag, waarop hem werd aangezegd binnen
twee dagen Erfurt te verlaten, ontfing hij
van den Keurvorst van Brandenburg de aan-
bieding, om zich in zijne Staten te begeven,
en na drie maanden werd hij tot Hoog-

-ocr page 9-

leeraar aan de toen opgerigt wordende Aka-
demie te Halle, en te gelijk tot predikant
in de voorstad, Glaucha, aangesteld. Juist
nier was de plaats, waair de Heer dit uitver-
koren werktuig lot alle die groote dingen
Wilde gebruiken, welke voor duizenden,
tot op dezen dag, ten onberekenbaren zegen
gestrekt hebben. Mislukkingen, tegenstand
zijn dikwijls juist de middelen in de hand
van den alléén Wijzen , om zijne oogmerken
met ons en door ons te bevorderen, ons
naar te brengen, waar wij, naar den raad
^ods, tot zijne eer, tot ons of anderer heil
juist komen moesten en . ons dat te doen wor-
den, hetgeen wij zonder die verdrukking
nooit zouden geworden zijn. Merkt dat op,

geschnbsp;andlt;?rer levens-

hiervan

waar Franke

predikant was ..heerschte le'dien tijde vele

het'retS' ^P^Pl«»^- wTiVat

Äod ^'quot;''f^^'^^onden^^ls een werk
ITltftnbsp;van Fraukes geloof

nL ' K-nbsp;^«^^onden zich toen eene me-

nigte bier- en lt;^^,nshulzen, werwaarts de in-
woners van Halte in menigte zich begaven
en waaraoor, gelijk altijd, wanorde, luihe'd'
zedU^osheid m'oeï'tt:

®en. 1lt;ranke zag dit met innige droefheid

-ocr page 10-

zijnes harten, maar vond geen middel om
het te keeren.

Opmerkelijk is het, dat, wanneer God
groote dingen door een raensch wil daarstel-
len, het doorgaans, zoo niet altijd, uit klei-
ne, zeer kleine, en, zoo wij het noemen,
toevallige.dingen voorspruit; en zij, die de
werktuigen zijn, nimmer naar een te voren
door hen zelve ontworpen plan te werk gaan,
maar ongemerkt van stap tot stap, door de
onzigthaar leidende hand des Heeren gehragt
worden tot zulke uitkomsten, waarvan zij
zelve moeten getuigen: »Dit is van den
Heere geschied, en is wonderlijk in onze
oogen!quot; Zoo was het met de geschiedenis
van Josef, Mo zes, David, der grondvesting
van het Christendom, der kerkhervorming,
zoo was het ook met Franke.

Het was in de voorstad Glaucha, waar
Franke predikant was, de gewoonte, gelijk
in geheel Halte, dat de armen wekelijks aan
de 'huizen der meer gegoeden, op eenen vast
bestemden dag, om eene aalmoes kwamen
vragen. Dit geschiede ook bij Franke,
Hem valt de gedachte in: dit is eene bekwame
gelegenheid, om die onkundige en verwaar-
loosde menschen een woord van onderrigt
en vermaning toe te spreken. In het begin
van het Jaar 1694 maakte hij hiermede een
aanvang. Op den-dag, waarop hij gewoon-
lijk brood onder hen liet uitdeelcn, en zij

-ocr page 11-

wederom wachtende waren hunne wekelijk-
sche gave te ontvangen, liet hij ze allen in
huis komen, stelde de ouden aan de eene,
en de jongeren aan de andere zijde; vraagde
ae kinderen uit den katechismns van Luther,
en hield dus met hen eene soort van kate-
cuisatie, waarbij de ouderen slechts toehoor-
ders waren sleet daarmede een kwartier
uurs, emdigde met een kort gebed, deelde
dan zijne gaven uit, en zeide, dat hij dit op

vond di' vl'^

2„nd.nbsp;''' heidensche

onkunde verzonken; dit trof zijn gevoelig

ti nfeFl^^'nbsp;gaarne helpen^ maa?

Slren ^d tnnbsp;Hij gif den

vond, dat , r •nbsp;S®®quot;' he-

l'jl^safha^lj'' wel het schoolgeld weke-

even rut^^en quot; N ''''nbsp;'

nem den nood d l. t^og meernbsp;jammerde

zijne geringe inko^^f 5nbsp;^^^^

^^^ te helpet! Tjfï^ ^^nbsp;in staat,

te koopen ' eenenbsp;armenbus

en verzameld P^'T^'' te laten rondgaan,

-ocr page 12-

middel. Hij plaatste namelijk in zijn huis
eene bus, bij de deur, met dit onderschrift:
Zoo iemand het goed dezer wereld heeft, e/t
ziet zijnen hroeder gebrek heiben, en sluit zijn
hart. voor hem toe, hoe blijft de liefde Gods
in hemquot; (i)? En nog daat onder: » Een
, iegelijk doe, gelijk hij in zijn hart voorneemt;
niet uit droefheid of nooddwang. Want God
heeft een blijmoedigen gever liefquot; (2). Al wie
dan bij hem uit en in ging, zag deze bus,
las deze woorden en kon doen, gelijk hij
goedvond. Van tijd tot tijd werden er klei-
ne giften bekomen. Na drie maanden slak
eene weldadige vrouw, zonder te vermoeden
waartoe zij aanleiding gaf, 4 daalders en
16 grossen in de bus. Toen Franke dit
vond, riep hij vol vreugde uit: Dat is een
kapitaal! daar moet men wat goeds mede
uitrigten. Ik wil eene armenschool beginnen.
Hij koopt dienzelfden dag voor 2 daalders
boeken, bestelt eenen armen student om
de arme kinderen dagelijks twee uren te.
onderrigten , waarvoor hij Lern wekelijks 6
grossen beloofde, en lioopte: wanneer dat
geld verbruikt is, zal God wel meer geven.
Van de zeven-en-twintig hoekan, die hij den
kinderen had uitgedeeld, bragten zij er
slechts vier terug, en de meesten bleven
geheel weg. Franke werd hierdoor wel
voorzigtiger, maar niet moedeloos. Hij
kocht voor de nog overgeblevene i6 grossen

(1) I Joan. III: in. (2) 2 Kor. IX; 7. -

-ocr page 13-

wederom nieuwe boeken , welke de kinderen
O») het einde der school aldaar laten moesten.

Omtrent Paschen van het jaar iGgS, ruim-
de hij een vertrek in zijn huis voor de
school in, plaatste ook aldaar eene bus, met
öet onderschrift; .. Tot onderrigt voor de ar-
me kinderen, en de daartoe noodige hoeken;quot;
waarbij de spreuk van 5a/omo, Hoofdst. XIX:
17 gt; gevoegd was: Die zich des armen ont-
Jerm leent den Heere, en Hij zal hem zijne
weldaad vergelden;quot; in welkq deelnemende
vrienden dikwijls Iets gaven, zoodat zijne
armenschool kon voortgaan. Om de kinL
ren des te gewilliger te doen schoolgaan,
werden hun twee of driemaal des weeks aal-
^quot;ZS'Z^ Van zekere plaats linnen
ieSnbsp;daarvan

aanmerking maken t^r. • j • ^

zal wei TJrnbsp;gehoopl'had: God

dat aïnbsp;geweest, en wij zouden

moet., nnbsp;van God ten hoogste

S Itnbsp;Hetgeen men heeft, op

of ztfc

leKten, en om ook van het weinige, dat

-ocr page 14-

men heeft, aan den nooddruftlgen te kun-
nen mededeelen, is den zegen Gods te ver-
spillen ; en hij, die dat doet, en alzoo zijn
eigen huisgezin niet verzorgt, (i Tim. V : 8.)
heeft zijn gelooide verloochend en is erger dan
een ongeloovige. Men moet de tering naar de
nering zetten, dat is een oud vaderlandsch
spreekwoord; een christen moet op zijne
zaken en huishouding goede acht hebben ,
luiheid zoo wel als verkwisting doet ver-
scheurde kleederen dragen. Hetgene God
aan Franhe beschikte, ten behoeve van de
armen, was niet zijn geld, maar der armen
goed; dat besteedde hij zonder op te leggen,
althans in dien tijd. Naderhand zocht hij
wijsselijk een fonds te verzamelen, toen zij-
ne inrigtingen en hulpmiddelen beide zich
verder hadden uitgebreid.

De behoeftige student, die als onderwij-
zer in de school voor eene te geringe be-
zolding moest arbeiden, werd ook beloond;
eenige burgers van Halle, hoorende van het
goede onderrigt in deze school, zonden ook
hunne kinderen derwaarts, gaven voor ieder
kind wekelijks eene gros schoolgeld, zoodat
de onderwijzer nu elke week i6 grossen
winnen kon. Het getal steeg den eer-
sten zomer op zestig; en van nu af ver-
breidde het gerucht van Franhe's onge-
meene werkdadigheid en liefde zich meer en
meer, zoodat velen opgewekt wierden om

-ocr page 15-

aTnbsp;te ondersteunen. In

tZt ''''nbsp;'695, bood

aannbsp;5oo rijksdaalders

om die naarnbsp;goedvinden onder de ar-
^en uit te deelen, inzonderheid voor arme

Sen r*nbsp;g-f hij den behoefti-

dezen ^'anbsp;g^quot;' ^elte door

kZden nfquot;^nbsp;d« blijven

vooral ^nbsp;in zi ne woninK

naLtennbsp;^^nbsp;van den

begin Tes T- .nbsp;^^J bet

«f n goed opzigtleWnbsp;«»d«^

fe ouders^belS,nbsp;^eh dat

twee ondersche?d'ene
elkander verbond^r,! 1 ' ^^^uw met
op de katS,nbsp;d® «^hool

^t werk der Sr^ quot;^P^^^^^^g blijft
Sne nalïLJ^J t' ^^»'leer deze nn door
besturnbsp;voorbeeld of ver-

fiestuur wederom afbreken, wat op

-ocr page 16-

scliool en In de calecliizatle geleerd is, dan
hebben de onderwijzers niet alleen verdriet,
maar kunnen, door de schuld der ouders,
weinig met hunne lessen en vermaningen
doen. Mögt het goede woord aan ouders
over de christelijke opvoeding der kinderen,
door het Zendeling-genootschap in het jaar
1824 uitgegeven, en het 33quot; Is der uitgegevene
stukjes, door.alle onders, en in alle huizen
gelezen, herlezen, en vooral beoefend worden'.

Franke de noodzakelijkheid gevoelende,
om deze kinderen meer om bestendig toe-
zigt te hebben, sprak hierover met eenige
zijner vrienden. Dit kwam iemand ter ooren
die hem 5oo daalders schonk, ter onder-
houding van een wees , waartoe deze de ren-
ten , zijnde aS daalders, bestemde. Franke
zag nu om naar een weeskind; men noemt
hem wer vader- en nToeder-looze weezen, van
welke welke hij een zoude uitkiezen. Franke
ziet op tot God, en neemt ze alle wer, be-
stelt ze in de kost, en betaalt voor ieder
wekelijks een quot;^lialven daalder. » Het ging
mij (zegt hij) zoo als het meest doorgaans
gaat, wanneer men in het geloof gewaagd
heeft eene gros te geven, dan maakt men
geene zwarigheid, eenen rijksdaalder te wa-
gen.quot; Des anderen daags kwamen er weder-
om twee weezen zich aanmelden; den vol-
genden dag een, zoodat, binnen den tijd van
acht dagen, er reeds negen waren, waarvan

-ocr page 17-

bilcerSquot;nbsp;^^ bij

h eent ^«VP^^ner en voogd «teldi
jongeling, met name
IT. 'nbsp;bet noodige leve-

opvoeding zorgen moest;
en zoonbsp;,eed3 weezen, eer er een

des Taafquot;nbsp;Nog in den wintel

iCnbsp;ve'le kleine

eene goÄ^^ f.'' ' ^^ — g-omen,
ziinenbsp;unbsp;Daardoor werd

oSrstIn?nbsp;studenten meerdere

boSiTnnbsp;kocht

dien trirtoinbsp;^^^quot;n bij tot

trekken aj hetzelvr nTk' ^^^

van bedden en Wltd enb^^

nu twaalf in eetal /l • f ^^eezen,

spijs en drank /n 3nbsp;hun

en goede ortnbsp;^^

tot tijd meerdere Jf'V''^
men. én burgerSonl ' Tnbsp;^^

-ocr page 18-

ten maaktenbsp;ook eenige verandering.

Dewijl hij zag, dat sommigen liet geld, het-
welk hij hun gaf, niet altijd voor de nood-
zakelijkste behoeften besteden, besloot hij,
in plaats van geld, hun eene vrije tafel te
bezorgen. Dit begon, mede in hetzelfde
jaar 1696, met vier en twintig studenten, uit
■welke hij vervolgens onderwijzers en opzig-
ters voor zijne scholen nam, hetwelk nader-
hand voor honderden weldadig geworden is.
Het volgende jaar werden er reeds twee en
veertig studenten gespijzigd.

Wegens de onophoudelijke vermeerdering
van weezen, zco wel als van behoeftige stu-
denten, vatte hij het voornemen op, om
een eigelijk gezegd weeshuls te bouwen. Hij
zond den opzigter der weezen, Neubauer ,
naar Holland, dewijl iu dien tijd in Duitsch-
land geene weeshuizen bekend waren, om in
óns vaderland de inrigting dier huizen te
onderzoeken. Zoo was dan ook ons gezegend
land, reeds voor meer dan honderd jaren,
door deze weldadige gestichten onzer vrome
vaderen, het voorbeeld voor andere volken,
nwier voortdurend bestaan nog de troost en
hope is van stervende ouders, die Hunne
; hulpelooze kinderen onverzorgd moeten ach-
rler laten, uit welke gestichten zoo vele nut-
tige ledeuin allerlei klassen en kringen der
'anaatschappij, zijn voortgekomen. Onder u,
die dit boekje leest, zullen er wel zijn, di«

-ocr page 19-

hebbednbsp;opvoeding ontvangen

^^ camp;eliikr ' godsdienstig onderwijs,
stige S vermaning en de eerste ern-
ge?nbsp;der waarheid aldaar ontvan-

W Voo^lTnbsp;berinneren , en God dan-

gèstilhL T'nbsp;verblijf in deze

vermant 'nbsp;ëoede leer eu

gend gedTaHe lirfd?'

nxenschen aan hit

betoondquot;' on^ardïï T ^^^ ^^

vele groóterrv. 5 ^®^°twoordcn, eene
^oo vle aL innbsp;bebben, dan

«Pleidin ' nfvi'L ouderlijke huis ni;t die
«loorgaal rnbsp;gestichten

Wórdt. '

^og gevonden
edele en

al es overwon, bet'JooT

velen in den beïnnf^nbsp;daarmede

onuitvoerlijk aanzagen

van bet noUl2Tl : ^^^^ouw, namelijk,
»lede zooile and^ ïf weeshuis. J^v-

}95o daalders eene JwSn;^'^
boomgaard en tnin ^ 11 ^quot;quot;^^^g'
groud af een „eW^' •

On eeLnnbsp;gesticht te bou-

in Vanden ïadnbsp;^-«o veel

anaen had, om een klein huisje,

-ocr page 20-

veel minder een gi-oot gebouw onder dak
te brengen , en in een tijd, waarin bet koren
ongemeen duur was, neemt hij het vast en
moedig besluit, om op den aangekochten
grond, zonder uitstel, den bouw van het
weeshuis te beginnen. De plaats wordt
gemeten, de grond gegraven, en den
Julij in den naam van God de eerste steen
gelegd.

■ Misschien denkt menig eén die dit leest:
was dit niet vermetele onbezonnenheid? Geen
verzoeken van God? En inderdaad een waag-
stuk, dat, ja, wel door eene gezegende
uitkomst niet verijdeld is, maar dat toch op
eenen tijd, waarin hij het nóodige geld niet
bezat, roekeloos mag geheeten worden? Ja,
dat zoude het, bij u en mij, en bij ieder
zijn, die zonder die leiding, die ervaring,
die omstandigheden, waarin Franke zoo vele
opwekking en aanmoediging had, zonder dat
ootmoedige en kinderlijke geloof, zich tot
daden of ondernemingen boven zijn ver-
mogen en buiten zijne roeping liet ver-
voeren, Jezus zelf waarschuwt ons legen
het onvoorzigtig gedrag van eenen toren te
bouwen, zonder de kosten te ovei-rekenen.
Luc. XIV: VS. 28. He'gene bij ons vermetel
zoude zijn, was het niet bij Franke; want
hij was ongemerkt van stap tot stap geleid,
zonder dat hij immer te voren geweten
heeft dat God hem tot zulke groote dingeo

-ocr page 21-

KttfneMaar nu hij zag, dat de
niaaktPnbsp;S®^« ding beschaamd

proevennbsp;af zoo velerlei

^SL quot;^'nbsp;langs onder-

geschikte Z'V-''quot;lp

gedronln'nbsp;^^ omstandigheden

l'arenbsp;blijkl

daarbij op eenenbsp;die hij

geloof, dat !r„'nbsp;in

Jaten.nbsp;„tfnbsp;^«ren

lgt;egonnen hadnbsp;^ranJce , maar God

schafte hij zTch 'eet'nbsp;l'ad, ver-

toereikende/tSlr r

tot de andere bStoS«nbsp;? quot;^aar

foest hij alles va* L? -^eidsloonen
lt;en: en God bekrooT^ .nbsp;verwach-

gebed en geloof d^ '^»o heerlijk zijn
«ehen opbour'elt 'nbsp;^^ gal

geregeldLt loon kon H arbeideren
Hegende dien glX??«?^^nbsp;ook

het mi^f-^nt^ werklieden

quot; oorden ontving Franke onder-

-ocr page 22-

steuning. Er is naauwelijks eene eenige klasse
van menscben, van den hoogsten tot den
allerlaagsten stand te bedenken, waaruit
niet de een of ander eenige groote of kleine
gift tot dit werk toegebragt hebben. Uit
alle streken van Duitschland, uit Frankrijk,
Engeland, Zweden, en andere landen, kwa-
men geld, wisselbrieven, kleeding,huisraad,
en dit werd wederom veroorzaakt door
aanleidingen van verschillende aard, zoo als
predikatien, opwekkingen en berigten, door
Franke zelve in het licht gegeven, bi) het
doorreizen en bezigtlgen van het weeshuis,
door aanleiding vandroomen, bij erfenissen,
na het ontvangen van goddelijke weldaden,
als redding uit gevaren, heratelling uit kran-
heid, gezegend gebruik van de geneesmid-
delen uit het Hallische weeshuis, en bij
vele andere gelegenheden, terwijl aan het-
zelve menig legaat geschonken, en het met
vele vrijdommen en voorregten van den
kpning begunstigd werd.

De geheele opbouw van het weeshuis werd
mét God begonnen en voortgezet; zoo lang
het bouwen duurde , werd eiken dag de
arbeid met het gebed aangevangen, en bij
het eind» van iedere week werd God openlijk
gedankt voor den zegen, in de afgeloopene
week geschonken. Eindjelijk werd den
Julij 1699 het gebouw onder dak geb^t,
cn in het wlgen^ jaar, 1700, geheel af-

-ocr page 23-

vS^Tal-'l®'^ b®' weï-d geopend met eene.
tehal V« 1 ' 1nbsp;tweehonderd personen,

schoolnbsp;der armen- en burger^

belief 'nbsp;g^t^l meer dan driehonderd

der2^ ^^nbsp;dagelijks noodig on-,

bijnanbsp;winters ini

Int»«'l ® Aftrekken vuur gestookt werd.
en daalnbsp;werk uit God was,,

v^^wachting ea
menschel.,ke berekening heerlijk voltooid

des g'elSnbsp;.eene .eldz'ame kracht

de faïw. \nbsp;««k, om bij

proevTntTnbsp;^^ veelvuldige bö

^oed vfort t^' vertragen, maar met
In de ' Jb-^fquot;'nbsp;te bezwijken,

dit weeshStsnbsp;oprigting van

i^'^nd der SoïdeTiike^'v

speuren, ais naa^S t

der latek jlTrn m .gebeurteni.

De menigte van vlïnbsp;gezien ia,

VoorzorgTn reddTnnbsp;Goddelijke

de nakomeUn^r quot;V*^'®nbsp;telf vöor

geloofelijr g^fot Pjkquot;

derzelve^eVl n, ter ete v '^H

wipn __ . ler eeie van Hem ,«» uit

w en door wien, en tot wien alle dfegeï
Z )n terwijl gij daaruit tevens den uxS

d^ k Tnbsp;tennen in^ zijn

kin?' j vertrouwen , die de;
verdragen kon, en Wande

-ocr page 24-

Tviens moed door eene zevenvoudige beproe-
ving gelouterd is, en die in bet midden van
eene ongeloovige wereld een groot geloof
behouden heeft.

Vele zouderlinge omstandigheden hadden
er plaats, die hem moesten aanmoedigen en
versterken in het aangevangen werk. Onder
andere ontdekte men bij het graven een
kleinen penning, waarop een latijnsch op-
schrift gelezen werd, hetgeen in onze taal
beteekent: Jehovah, de Stichter, voleindige
den opbouw. Zoo vond men ook in den tuin
van een boeren goed, hetgene was aange-
kocht, een steengrond, waaruit men de
steenen voor niet bekwam. Ook gaf de
Xeurvoi-st van Brandenburg eenige duizende
sleenen tot het gebouw. Evenwel, hoezeer
er nooit eenig gebrek aan geld ondervonden
werd, was er toch nimmer zoo veel, als
men voor de voleinding noodig had; van
week lot week, van stap tot stap werd zijn
geloof en gebed beurtelings beproefd, en ook
beurtelings aangemoedigd. » Wat het zijquot;
zegt Franke, « niets in handen te hebben, en
fclen rondom zich te zien , die brood en Hee-
der en en andere noodwendigheden van u eischen,
beoordeele een vader of eene moeder, die
bij Itunne weeriende kinderen armoede en gebrek
aanschouwen!quot; De hulp kwam ook. niet
altijd op een oogenblik, als Franke die ver-
wachte; zij bleef wel nimmer achter, maar

-ocr page 25-

JJ) moest leeren, wat hel zegt: «Miine
quot;nbsp;gehomen!quot; Dikwijls had hij

ëeen penning meer, als hij aan twee tot
quot;e honderd peigt;sonen geld betalen moest.
Jenigmaal moest hij penningen en andere
« eme munten, die hem gegeven waren, te
nuip nemen; en eenmaal kon de huisbezorger
geen twee grossen van hem bekomen, om
een^e kaarsen te koopen, opdat de kinderen
met m bet donker zouden zitten: hij moest

ZTZnbsp;was, e^r ie red-

ding kwam. Die bezwaren duurden dikwijls

dlonbsp;quot;««r menschelijk aanzien,

IZveTl quot;quot;nbsp;worden opl

Frantynbsp;omstandigheden wL

Wee?Lm\efnbsp;^^'''''''' verlegenheid

bet toe W,nbsp;waarborg voor

l^ém vrijnioeSigh: dlt'®^^quot;^-

eenden. Het Vpbl/ 'nbsp;tot God te

«Pij^e, en hetlelonf''''' ^^gelijksche

J'reeg'wequot;nbsp;overwinning. Hij

arbeiders Ä

van hefLSnbsp;hoofd

-et /^mTond

alles tp „ 1 'nbsp;hem ware ook

alles te gronde gegaan; aller oogen zagen

-ocr page 26-

Eena kwam de huisbezorger met de reke-
ning, en vroeg hem om geld voor de weke-
Kjksche uitgave. Franke zag geen middel om
het te bezorgen, hij wilde derhalve naar zij-
ne kamer gaan, om tot het gebed zijne toe-
vlugt le nemen, doch bezig zijnde met iets
' aan een ander op te geven, dat dezen schrij-
ven zou, moest hij dit eerst afdoen, eer hij
konde henen gaan. Zijn werk was gereed,
hij wilde zich naar zijne kamer begeven ^
toen hij een brief ontving van zeker koop-
man, die hem melde, last te hebben, om hem
looo Rijksdaalders, ten behoeve van het
weeshuis, toe te reiken. Toen kwam hem te
binnen: » Eer zij roepen, zal ik antwoorden,
terwijl zij nog spreken, zaL ik hooren.quot; (i)-
Hij ging hierop naar zijne kamer, niet om te
bidden, maar om te danken.

Op eenen anderen tijd was Franke in de
uiterste verlegenheid. Hij was bij schoon
weder uitgegaan om te wandelen, en onder
weg den helderen hemel aanschouwende,
■werd hij zoo zeer in het geloof gesterkt,
dat hij bij zichzelven uitriep: «0 / hoe heer-
lijk is het,, wanneer men niets heeft, en zich
ook nergens op verlaien kan, dan echter den
levenden God te kennen, die hemel en aarde
geschapen heeftfquot; Hierop werd hij gansch
vrolijk en welgemoed, ofschoon hij wel wist
dat hij dien dag nog eene groote som zou
CO J«- I-XV: J4.

-ocr page 27-

oÏÏivi^f^^®quot;-nbsp;buis. De

betaLnbsp;^ien dag de arbeiders

toen ?nbsp;er wat geko-

maar ik heb

n? \ Naauwelijks had hij uitge-
3o J ,,nbsp;®tudent, welke hem

^o njk3aaalders bragt van iemand, dien hij
met noenien wdde. Frar^ke kwam binnen

der^Anbsp;tot betaling

is Lt \nbsp;^^^^ rijksdaalders,

.3 het antwoord. . Baar zijn zij, hebt Jer
nog meer van noode F' — neen 'nbsp;^

zovinbsp;wanneer de hulsbe-

gausehequot; ' k't-^rnbsp;die

tvirdal iTw^i ingekomen was. Des za-

rijksdaalder ge-

bet dan maken?nbsp;ik

•de houthakkersnbsp;^^ huisbezorger,

die de kindererinbsp;^^ vrouwen ,

«me mensrUen f^^S^bebben, het zijn

^ «slechts X r^iltr ^^^^^

beb ik ni^tnbsp;quot; Zoo veel

«iets toe heUe^•'orf-1quot;'
bierop wedor n! j \ buisbezorger g,„g

een eLTrlnbsp;' vond la?

CnTw^nbsp;l'or«quot;. eu een „ïï

wna werden er nog 5 rijksdaalders gebral
«P een anderen tijd mangelde hef wï

-ocr page 28-

overal. Franke bad bet Onze Vader, en werd
in de vierde bede, bij het woord heden, zon-
derling bepaald, met geloovig vertrouwen
op Gods voorzorg, dewijl hij heden veel be-
hoefde. Terwijl hij nog in het gebed was,
bragt hem iemand loo rijksdaalders.

Een zijner medehelpers, wien de uitgaaf
van het geld was toevertrouwd, zeide op ze-
kere avond: » ons geld is op.quot; » daar ben ik
blijde om, antwoorde Franke, dit is een
teeken, dat God ons wederom iets geven zal;
van jongs af was ik gewoon een paar nieuwe
schoenen te krijgen, als de oude versleten
waren.quot; Des anderen daags morgens werden
er 200 rijksdaalders ingebragt.

Zijn huisbezorger stelde hera eens voor,
op een tijd, dat er genoegzaam niets bij kas
was, dat men, om niet met schade huis te
houden, vee meest koopen , om te slagten,
en 20 of 3o schepel koren laten malen,
behalve hetgene hem van hout, wol en an-
dere dingen te koopen noudig scheen. Deze
omstandigheid bad hij slechts aan zeker be-
kend persoon behoeven te melden, om eene
toereikende som ter leen te bekomen. Dan;
Franke had reeds zoo vele bewijzen van
Gods hulp ondervonden, dat hij ditmaal te
teeder van gemoed was, om zich tot dien
persoon te wenden. Hij wilde liever op de
tusschenkomst der Voorzienigheid wachten ,
opdat God verheerlijkt wierd. Hierop gaf

-ocr page 29-

^'Oil Ii

verhol-^ f^««!' «n vertrouwen op
quot;•^^ennbsp;geroep der jonge

«au tafe7' »nbsp;gebed wilde hij zifh

flopte i -nbsp;aan de deur

Sn De ulr'quot; r li'^daalders'te ver42

■^''•««i^e be r r T'nbsp;geld.

bad onrlp?nbsp;, ® den middag, en

-nbsp;Na het middag,nafl'was

^^onds laï'nbsp;h ^^P^aWe hem dan, om des

^^^oehtnbsp;te J'O'nen. Middelerwijl

de aanmexCliai' ^^ dit gebed kwamen

hulp t X H ''''

f's in één mnt vn '/'^e Schrift vervat,
in plaaKn ' aandacht , zoodat
opzettelijk te bidden, om
«nkel bewogen ^^««'^digen nood/zich
te verheediiken 'nbsp;te prijzen

wonde en dlnbsp;de weldaden

d^r^n bewegen h dnbsp;menschen kin-

-ocr page 30-

kwam halen, en aan den anderen kant stond
een persoon , welke hem een verzegeld zakje
met i5o rijksdaalders overhandigde.

Tot twee onderscheidene keeren had Franke
drie maanden lang afwezend moeten zijn.
Gedurende dezen tijd ging echter het werk
steeds voort, en de toevloed van zegen was
niet minder, dan hij zijne tegenwoordigheid.
» Hierover verheugde ik mij,quot; was zijne taal,
» en zoo veel te meer, omdat het mij tot een
bewijs verstrekt , dat God mijne tegenwoor-
digheid niet behoeft, en dat het niet mijn,
maar zijn werk is.quot;

Nog eene proeve wil ik hier bijvoegen.
Wanneer in het midden van het bouwen
gedurende een Vrij langen tijd niets meer
inkwam, en het scheen, als of God zijnen
zegen aan het werk onttrok, terwijl nogtans
in dien tijd de meeste uitgaven moesten ge-
schieden, begon de meesten zijner medehel-
pers den moed te ontzinken; zij deelden el-
kander op eenen avond hunne bekommerin-
gen mede. Franke was daar niet tegenwoor-
dig; zij gingen zamen naar hem toe, en ga-
ven hun bezwaar hem te kennen. Tot ant-
woord toonde bij hun een wisselbrief van
5ooo rijksdaalders, dien hij gedurende hun
gesprek ontvangen had. Dit was ook de
grootste som., dien hij ooit op een/naaZ bekwam.

Nog een ander merkwaardig voorval, het-
geen in de gevolgen zoo weldadig was, ge-

-ocr page 31-

persoonnbsp;'700. Een zeker

deelde aan Fran-
'»eesniii^Ir'^^P'®? of voorschriften van ge-
dere^nbsp;t^'-v^ijl ^^ van eenen an-

kwam rf, '^^f.'^ï^ndige handschriften bel
^eSeiln^nbsp;uitwerken, en na on-

^a« oninbsp;te hebben,

dennbsp;° ^eel nut bevond. Dit leedè

Jen grondslag tot een Apotheek en veÏÏf

volgens dlnbsp;Slt;^^^esmiddelen, ver-
den, en een d

^'order^i'rvnbsp;bronnen ge-

^'»deiloui'irnbsp;^quot;«tandhouding en Lt

Het jnbsp;weeshuis.

\nbsp;do^»^ quot;itdij.

quot;^^tdit^enbsp;, iarigtingen, welk

^ranJie Verbonden waien, en waar-
Waartoenbsp;grondslag legde,

«anleidingej- v« ^nbsp;onopgezochte

^agt WeS M tot tijd ongemerkt ge-
^«eldeloos •«r^'^® verhalen. Schier voL
^^«en man 1 g®®'^ de werkdadigheid van
?»deren n^nbsp;gebragt. Onder

^aJi rnbsp;te noemen; De Vrij-

-^'•«quot;Äenbsp;boezemvriend van

aan arme men-

spreektnbsp;te be.

quot;^^kt het Sinbsp;quot;»en

«et plau bekend, ontvangt aanzieae-

-ocr page 32-

lijke bijdragen, koopt vervolgens zoo vele
letters, als men voor den ganscben Bijbel
noodig heeft, zoodat elke vorm, zonder
verplaatsing der letters, kon staande blijven;
men begint den druk in het Weeshuls, waar
voor deze inrigtlng eene bijzondere plaats
en drukkerij, onder den naam van Bijbel-
inrigting te vinden is ; en er zijn van 1712
tot 1795 aldaar 1,700,000 Bijbels, benevens
900,000 Nieuwe Testamenten gedrukt en
afgeleverd.

Wij zouden nog meer kunnen noemen;
maar genoeg is het, dat dit weeshuis, en
de vele daar mede verbondene inriglingen
zich ook na den dood van den uitmuntenden
Franlte, tot op dezen dag, hebben staande
gehouden. Onuitsprekelijk is het nut, dat
daardoor bij duizende is gesticht. Om eenIg
denkbeeld te vormen van het ongemeen wel-
dadige en groote van dit werk, zal het ge-
noeg zijn op te merken, dat bij de plegtige
viering van het eerste eeuwfeest , in bet
jaar 1798, toen het weeshuis loo jaren ge-
staan had, bekend geworden is, dat er in
die 100 jaren 4345 weezen in deze stich-
ting zijn opgenomen , dat in de opvoedings-
school van welgegoede jongelingen, (dewelke
ook al door Franlic, na eene bijzondere
aanleiding hiertoe ontvangen, begonnen was)
2338 jongelingen, waarvan het grootste deel
buitenlanders waren, hunne opkweeking ont-

-ocr page 33-

Innbsp;^^

Sti®^^®?' ronder nog te spreken van
^uizenlp«quot;®'' j armen-school, waarin eenige
aantalnbsp;groot

«ier vriie'?'/fnbsp;die door het genot

den zijn 'nbsp;^«hou-

de^^LS o^'ï Tnbsp;die in

bet edelste ^ 'nbsp;»«et

dan met Godnbsp;^«quot;^^^d,

znlk.T ^od en Zijn hart raad te pieeen

en elfnbsp;'^'^nnen nitKSe^

teraamd ontwe ^e^ wa'?

onuitvoerbaar en^Tf ' f^®

neming zoo L Jl \ vermetelste onder-

begonn^rL ^vttS quot;

beginne eigenliknbsp;-«'quot;datnbsp;den

^erp was/dre her^t zy«, ^aar Gods ont^
van stap tot stap quot;00 tlddde^t'ï'

vestigen en verbetlrpnnbsp;^«t be-

-ocr page 34-

stortte hij zijn hart nog eens in een uit-
voering en aandoenelijk gebed voor God
uit, als hebbende een voorgevoel, dat hij
er niet wederkomen zou, gelijk ook gebeurde.
Den volgenden dag kwamen al zijne smarten
met dubbele kracht haren aanval vernieu-
wen , en gelijk zijn leven allen , die hem
omgaven, geleerd had, hoe men behoorde
te leven, zoo leerde nu ook zijn geduld en
vertrouwen, hoe men lijden en sterven moest.
Eindelijk ontsliep hij den 8quot;quot; Junij, oud
64 jaren en a maanden. Het gerucht van
zijn afsterven werd schier nergens zonder
deelneming vernomen. Toen het in Balie
bekend werd, drong de gansche burgerij
bijeen, om het lijk van den ontslapenen te
zien, en volgde zijne lijkbaar den 27™ Junij
in zulk eene talrijkheid, en met zoo vele
algemeene deelneming, dat men nog 5o jaren
naderhasd de oudste burgers van Halle met
aandoening van deze plegtigheid hoorden
spreken.

En wat denkt gij nu, lieve lezer! bij het
einde van deze geschiedenis? Dit zal al on-
derscheiden zijn bij den een of den anderen.
Mij dunkt: ieder, die dit gelezen heeft, staat
zeker verbaasd over eenen man, die zooveel
goeds en groots in zijn leven heeft kunnen
stichten, en is getroffen door de onderschei-
dene bijzondere blijken van den zegen,
waarmede de Heer hem begunstigde, en zij-

-ocr page 35-

nu nï,nbsp;Doch indien

y 'i' ?ders hij u uitwerkte, dan

^eed, of u tnbsp;'^«»Sen®

hemdeed lnbsp;zeggen: God door

2oudt Vnbsp;. verder niet nadacht,

oogmeÏÏnbsp;en he

ï^ «quot;«s verhaalde,
^^doefif o^'^quot;- J'quot;nbsp;dit verhaal dé

S^schiedenis, als in
^en^r , voorbeeld te doen zien, wat

'^'■ine Lflnbsp;dit Lt

^■ïlde Tdennbsp;Ik

t'-effelijken^,; ^nbsp;^^^ dezen voor-

w^avdigeunbsp;gevoelen, en alzoo den

en nü\Z t' quot;^f^^at hij gestorven is, tot
aanmoedlgi' quot;^^^/«ehammg, opwekking en
Hoe groot « ^P^'eken.

En aTs'wTi ? quot;quot;««d en kracht
goede, o^ . quot;quot;nbsp;traagheid

kleinmoediffheid . vreesachtigheid en

Jetgene wij ij o „ t ^^ ^oefening van

gorden te doen hTt

wij, voor ons' .nbsp;5 o hoe moe-

^oor God onsTknbsp;^^^ elkander, en

«''tveinzenrdanbsp;«ie^

geschiedenis lquot;'nbsp;^e eerste maal deze

' ^^ over den afstand en

-ocr page 36-

de groote ongelijkvormigheid, die ik in mij
zeiven toen zoo zeer gevoelde, mij bedroe-
ven en schamen moest, en zoo dikwijls ik
die geschiedenis herlas, en nu alweder quot;On-
der het schrijven van dit stukje, werd op
nieuws datzelfde gevoel verlevendigd, maar
ook tevens de wensch opgewekt: Och! mogt
ik meer van zijnen geest, van dien ijver, van
dat geloof en die liefde hebben!

Ik vertrouw, dat het met menigeen, die
dit boekje in handen krijgt en leest, even
zoo gaan zal; want voor hen, die het alleen
lezen om hunne nieuwsgierigheid te voldoen,
het dan wegleggen en vergeten, die geen ge-
voel hebben over hunne ongelijkvormigheid,
en geene begeerte in zich ontwaren, om iets
meer van hem te hebben, is deze geschiede-
nis niet geschreven; voor zulken wil ik ook
geen woord meer gebruiken; want hoe zou-
den mijne woorden hen kunnen wekken, als
zulk een voorbeeld hen niet trekt? Maar
met u, lieve lezer! die u beschaamd en te-
vens bekoord, die u vernederd maar tevens
opgewekt gevoelt; wil ik mij nog eenige
oogenbllkken bezig houden.

Ik moet echter een paar hedenliingen, die
bij u welligt opkwamen, en waardoor de
goede vrucht van dit voorbeeld zou kunnen
verloren gaan, vooraf wegnemen.

Gij zult denken: » dit is zulk eene ganscb
geschiedenis, dat wij daarvan i»

-ocr page 37-

Snnbsp;kring en gewone omstandig-

Qian Vnbsp;maken. Die

zieni^reidquot;quot;?nbsp;^er Voor-

eindpnnbsp;S^'oote en gewigtige

liP.-r fnbsp;niemand van ons gelegen-

van V-nbsp;H'j ^^^ ervaringen

totnbsp;^V'P e« uitredding, welke hij

Xtnbsp;op welke wij nie

ykenen mogen.quot; Doch het'^ls niet het zon-

hetwüflf ongewone in zijne geschiedenis,
2X7 ^•''T'nbsp;l^et is de geest de^

óf?nbsp;de kracht des --

openbaarde, het kinderlijke
aan nlWf^ ' ■ quot;««'^^gezette getrouwheid
Wnbsp;^oepmg in zijnen kring en iri zijn

boe klein d^ «et, waarin wij in onzen kring,
eenen aa^d ^ inbsp;o^s werk, van welk

boorden geliiknbsp;'quot;oge, hem meer be-

genade Gods 1 ^ezen, en hem door de
quot; is nietnbsp;^n zoeken na te sterven,

zelf in eenenbsp;(^^o schrijft Franke

den, die W lnbsp;over de geloofshel-

voorkomen.) .dat

de
voa^'ko'

ieder geloovise j ^^ voorkomen.) dat
hetwelk Noach lu^nbsp;verrigten ,

gedaan hehhZ\nbsp;Mozes en anderen

'er Godsin 'nbsp;het geloof de-

'oofkrtZTt --volgen zotdanig ge.
oe/êne« ƒ„ § ^^^^J^en, en met der daad •

'^'nstandiihfrf ë^pl'^'^tst heeft, en in
'^^dtgheden, welke hem dagelijks voer.

-ocr page 38-

vien; en dan mag hij zich ook verzekerd
houden, dat hij in zijn geloof de heerlijkheid
des Heeren zien en ervaren zal, even als zij
in hunne gevallen ondervonden hehhenquot;

Mogelijk dacht gij: .. Dit voorbeeld is veel
te groot, dan dat ik mij bij zulk eenen man
zou durven vergelijken, of het zou wagen
durven, om dat slechts van verre te willen
navolgen!quot; Dan, wij hebben juist noodig,
zulke uitstekende voorbeelden ons voor te
stellen, omdat wij anders door het dagelijks
aanschouwen van onze even zwakke, klein-
moedige en trage medemenschen en mede-
christenen, te weinig ons gebrek, onze
achterlijkheid ontdekken. Aan de Hebreërs
die zoo zeer verachterd en vertraagd waren,
dat de Heilige Schrijver in vreeze was voor
hunne volharding bij het christelijk geloof,
stelt hij niet de kleinen en zwakken in het
geloof, maar de alleruitmuntendste voorbeel-
den van alle eeuwen voor, die koningrijken
overwonnen, de kracht des vuurs uitge-
bluscht hadden, zelfs eenen Ahraham, die
zijnen Zoon wilde offeren; eu , of dit nog
niet genoeg ware , wijst hij hen nog daaren-
boven op den oversten leidsman en voleinder
des geloofs, den Heer Jezus Christus zeiven.

De bedenkingen dus, uit het ongewone
zijner omstandigheden, en het groote van
zijn voorbeeld ontleend, mogen ons niet
ontslaan, om wel degelijk op hetgene hij

-ocr page 39-

^n^tiavr!!®^'^' onzer beschamiug, leering
Alsnbsp;acht te geven.nbsp;^

de n T' netgene Jk u van Franke verhaal-
JineeTr- quot;, 'nbsp;wij bijzonder drie

Sroofnbsp;uilsteken , waardoor hij zulke

«neene l quot;l?nbsp;ujtrigten; eene onge-

liefdenbsp;'''''' Seloof, een hart vol

laef l' f quot;f dagelijksche gemeenzaamheid
wellj v-®-nbsp;quot;'j»nbsp;stukken,

Wezen Tnbsp;alleen wat het

hebTnbsp;hetreft, behooren plaats te

iho^v'nbsp;dagelijks zich oefenen

VorderPnT'nbsp;leven noch

'»anïril'''/''nbsp;het is juist

ven dat 1 'nbsp;S'^^oof toe te schrij-

^quot;o'zvvak tegenwoordige christenen veelal
iu de'TlefT ''J^^^'^oedig zijn, aan ge-
degen rondom -1nbsp;^^^ weinig nut en
t'gheid in het K verspreiden, en de nala-
zoo weinig ontv!« . oorzaak, dat meu
^en kwijnt en het geestelijke le-

diennbsp;van Franle: «In-

in 'f^'j f^eerlijkheid Gods
onzen krinc «nbsp;wij zouden ook in

Van Gods L^ Tquot;quot; ^i'varing van de vervulling
bet gtloo/fnbsp;in'l-n wij meef

z.jne magt, liefde en trouw
naar \Z ^°ord vasthielden, en daar-

^l^'^bts overtuTgTw'as X1 ••quot;

«•wiga wds, dat hijm zijne roeping

-ocr page 40-

den wil van God deed, dan ging hij met een
oog oplt;lod aan het werk, arbeidde in het
geloof voort, en al werd het dan donker,
al hoopten zich de zwarigheden als bergen
op elkander, al scheen de hulp en redding
achter te blijven, hij bleef maar op God zien,
en vertrouwde op den naam des Heeren, we-
tende, dat Hij, die roept, getrouw is, en
dat God nooit beschaamd maakt degenen,
die Hem verwachten, en Hem in zijnen weg
ootmoedig en kinderlijk volgen. Tot de oe-
fening van zulk een geloof, hebben wij da-
gelijks gelegenheid; nu eens in het stil en
nederig wachten op het heil des Heeren,
dan weder in het onderworpen en goeds-
moeds zijn onder het lijden, dat de Heer
ons toeschikt; en dan wederom in het bij de
hand vatten van bet werk, waartoe Hij ons
in onzen kring roept, om daarin, niettegen-
staande alle moeijelijkheden, getrouwelijk te
volharden, tot dat het volbragt is.

Franke besteedde zijnen tijd in een nuttig
werkzaam leven. Hij leefde niet slechts
Toorzichzelven, maar dewijl de liefde tot allen,
zoo wel als de liefde tot de broederen hem
geheel vervulde, tot heil zijner medemen-
schen; in hem was hetzelfde gevoelen, het-
gene ook in Jezus Christus was, die zich
geheel opofferde, om menschelijke ellende
te verzachten, hulpbehoevende te onder-
steunen , verdwaalden teregt te brengeu, en

-ocr page 41-

quot;iet moede werd, maar het gansche
^nd doorging , goed doende. En zoo im-
mers moeten wij ook in de liefde wandelen,
geli)k Christus gewandeld heeft? Gij weet,
noe sterk hierover Jezus en Zijne Apostelen
spraken, als over eene zaak , zonder welke
®nze godsdienst Ijdel, en ons geloof dood
»s. De godzaligheid bestaat niet in een stil
afgetrokken en werkeloos leven, in hetwelk
Wij ons voornamelijk moeten bezig houden
met godsdienstige overdenkingen, stichtelijke
gesprekken en bijeenkomsten; dat is op zijn
tijd goed, nuttig en aan te prijzen; maar
het is niet de hoofdzaak. Wij moeten hier
op aarde een werkzaam leven leiden, en
nuttig zoeken te zijn voor anderen. De
een heeft hiertoe nu meer gelegenheid dan
de ander: sommige menschen hebben genoeg
te doen om voor zichzelven en hun huisgezin
tJet sober kostje te winnen; menige huis-
moeder heeft hare handen vol, om haar
talrijk kroost te verzorgen, op te kweeken,

Tvf i haar huis in behoorlijke orde
te houden: en wanneer deze hierin getrouw
zi)n, kunnen zij'in dien hulsselljken kring
zoo veel, en soms vrij wat meer nut stich-
ten, dan honderd anderen te zamen naau-
^velijks doen kunnen. Maar de kring mag
pooter of kleiner zijn , ieder vindt toch wel
eis te doen ten nutte van anderen; hier
men hulp, daar raad of troost geven,

-ocr page 42-

ginds wederom iets anders bewijzen. Die
de weduwe of wees niet verzorgen kan , deele
zijn stuk brood met den hongerigen, en geve
een beker water aan den dorstigen: en zoo
het uit liefde tot Hem, die ons zoo uitne-
mend heeft lief gehad, geschonken wordt,
het zal niet vergeten worden hier boven bij
God. O! wij kunnen op zoo menigerlei wijze
werken der liefde oefenen, woorden van
liefde spreken; voor een hart, waarin de
liefde woont, ontbreekt het nimmer aan ge-
legenheid ; ieder doe wat hij kan, en meene
toch nooit genoeg gedaan te hebben.

Franke was gemeenzaam met het gebed.
Gelijk een kind, vvanneer het iets noodig
heeft, en verlangt, gedurig naar den vader
gaat, hetgene hem deert aan Jen vader
klaagt, in verlegenheid en gevaar tot Hem
de toevlugt neemt, zoo handelde Franke met
God. Voor Hem stortte hij zija hart uit,
bij Hem zocht hij raad en hulp, aan Hem
beval hij alles aan; hij begon met het ge-
bed, werkte , geloofde , hoopte al biddende.
Ziet, dat is het, waarop het vooral aankomt;
dat gedurig opzien tot den Heer , die ver-
trouwelijke en gemeenzame omgang met den
Onzienelijken, Alomtegenwoordigen en Alles-
magtigen, in den naam van Christus dagelijks
te onderhouden, dit sterkt het hart, dit
verligt het werk. Wij behoeven daartoe juist
geen vasten tijd of plaats ; als het regt met

-ocr page 43-

kamer 1?nbsp;wi, ons aan geen uur

de verK ^ W™men het stil gebed en
en vrnbsp;T^nchtlngen naar den vader

ons Snbsp;«P'

zeef ''nbsp;ons, gelijk David

Ä;-nbsp;T ëcduriglijk op den

voor ri lnbsp;ootmoedig wandelen

Godnbsp;wandelen met

eer, ' ? l''nbsp;met zijnen vader en

vriend metnbsp;zijnen vriend.

ttoe gelukkig zoudt gij, lieve lezers! en ik
bSbeTquot;'''quot; Ti deze dingen meer aan
^ieS w-nbsp;van Franke gelijk

zijn t 'nbsp;meerden Heere tot

va« A monden ook veel meer er-
^^bfn; wi; j quot;^^ijbeid, hulp en zegen

kring de

aan het gebed e u'^®'nbsp;beloften,

zegen aan ^nbsp;verbonden, en

f zijn'aari rnbsp;^'^^de toege-

die in denbsp;die bidt, die gelooft en

^^Jjaltjjd betS^^^^^^nbsp;quot; quot;quot;quot;

bopeTdat''!-nbsp;quot;quot; daartoe? Ik

Seerig hart Anbsp;niet een regt be-

Psalm XXV: 15.

-ocr page 44-

Wanneer men een huis wil bouwen , moet
er eerst een goed fundament gelegd zijn,
anders stort het in. Wanneer men van een
boom'goede vruchten verlangt, dan moet
hij in een goeden grond geplant zijn, en de
boom zelve van eenen goeden aard zijn;
want men plukt geene vijgen van doornen,
geene druiven van distele»; en dus voor alle
dingen moet het van binnen bij u wel zijn;
het hart vernieuwd, en wederom tot God
in Christus terug geh ragt zijn, door het
geloof in Jezus Christus, en de kracht des
Heiligen Geestes. Gij moet waarlijk vrome
en godvruchtige menschen worden, want
zonder dat kunt gij geen van deze dingen
ooit regt beoefenen. Gij moogt eene ge-
daante van godzaligheid vertoonen, maar de
kracht zal ontbreken, omdat de grond uwes
gemoeds niet gereinigd is door het geloof
aan de genade, en de liefde Góds in uwe
harten niet is uitgestort door den Heiligen
Geest. •

Maar al is het, dat dit aanvankelijk bij u
plaats heeft, en gij opregtelijk aan de dienst
van God en den Zaligmaker verbonden zijt,
dan kunt gij nog zwak zijn in uw vertrouwen
op God, gebrekkig in de beoefening der
liefde, en nalatig in het gedurig gebed tot
God. Wilt gij dit gebrek te boven komen,
dan is het vooral noodig, dat gij het in uzel-
ven veroordeelt, het niet voorspreekt, maar

-ocr page 45-

dafirSnbsp;en eróstïg bidt,

bet b.-rIJ quot; geloof vermeerdere,
S dnbsp;d« l'^We doe was!

en dnnbsp;quot; M gebrek belpe overwinnen,

Hetn Tlu^nbsp;iquot; werke wat voor

in 1 ^Wij moeten toch eerst
^ de diepte zullen wij tot de hoogte ko-

VeSnbsp;quot;^'f zichzelven vernedert, zal

gt;euioogd worden.

BÜ innbsp;het noodig, dat

nnbsp;schenkt, maar ook in het geloof,

Zi ne Wu? «^/«l^^^^^Sen wil, en gij door
Ïnbsp;vermoogt, u be-

loof aïi.', a\nbsp;onge-

die bed-V ^t en wantrouwen, tegen alle
der liefdénbsp;o»« van het werk

traagheidlegende vadzigheid
belemmerr ïp^nbsp;^«^^e in het gebed

ven, wat hem tÜ -«nderzoeke bij zich zel-

del Ltn zaUieTdT quot;
den anderen K iT ^e menschenvrees, b j^

^^n GodSnbsp;h^^'de gedachten

gehechtheid Ln

zijn goed lTnbsp;genoegen, of aan

boofdgebrèknbsp;wederom een ander

toe, zoekt Wnbsp;toch daarin niet

wel mi: -» ^ onderdrukken, dat zal
^'«^ten, en zult g^
^Isikh^'nbsp;«»oeten zeggen ^

^ ^''Socdedoen wil, ligt het hJdlli}

-ocr page 46-

m,j, (i) en met hem moeten uitroepen:
Ach ! ik ellendig mensck! dat mag u wel be-
droeven, maar toch niet moedeloos maken.
Zoekt gij maar meer krachtig te worden, in
den lleere , en de sterkte Zijner magt, door
het versterken van uw geloof aan de groote
en onwankelbare beloften Gods, door staat
te maken op Zijn woord, en uwe harten
op te wekken door de uitnemende en won-
derbai-e liefde, waarmede de Heeru gekocht
en verlost heeft. Herinnert u maar alle die
voorgangers en voorbeelden in het geloof ,
die ons in den Bijbel zijn nagelalen, en ook
dat van den grooten Franke; laat u door hen
opwekken en aanmoedigen , om, al is het
dan op eenen verren afstand, in uwen kring,
in uwen stand, en in dat werk, hetgeen de
Heer u geeft om te doen , of in die beproe.
ving, waarin Hij u brengt, hun geloof, liefde
en gebed na te volgen. De knecht van
Abraham ondervolid eVen zoo wel de be-
krooning van zijn geloof, en de verhooring
van zijn gebed, in de getrouwe vervulling
van hetgene hij moest verrigten, als zijn
Heer het in zijne roeping en zware beproe-
vingen ondervonden had. De hoofdzaak is,
(en dat moet gij toch nooit vergeten)-dat
wij in den weg van onzen pligt en roeping
blijven; want anders verliezen wij de vi'ij-
moedigheid des geloofs en des gebeds, om-